საქართველოს სახელმწიფო სასოფლო-სამეურნეო უნივერსიტეტი

ირმა არსენაშვილი

ხორბლის ექსტრაქტიდან დამზადებულ საკვებ

არეზე კულტივირებული “სტი” სავაქცინე შტამის

მახასიათებლების შესწავლა

16.00.03 _ სავეტერინარო მიკრობიოლოგია, ვირუსოლოგია, ეპიზოოტოლოგია, მიკოლოგია, იმუნოლოგია

ვეტერინარიის მეცნიერებათა კანდიდატის სამეცნიერო ხარისხის მოსაპოვებლად წარმოდგენილი

დ ი ს ე რ ტ ა ც ი ა

სამეცნიერო ხელმძღვანელები: ვეტერინარიის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი

მერაბ ნათიძე

ბიოლოგიურ მეცნიერებათა დოქტორი ამირან მეიფარიანი

Tbilisi 2006

2

შ ი ნ ა ა რ ს ი

შესავალი ;

თავი I. ლიტერატურის მიმოხილვა ;

1.1. ჯილეხი. ისტორიული ცნობები, გავრცელება და

ეკონომიკური ზარალი ;

1.2. ჯილეხის მიმდინარეობის თავისებურება სასოფლო-

სამეურნეო ცხოველებში ;

1.3. ჯილეხის საწინააღმდეგო ბიოპრეპარატები და

ღონისძიებები ;

1.4. სტი ვაქცინის დამზადების პრინციპები ;

1.5. პასიური ჰემაგლუტინაციის რეაქცია (პჰრ) და

ინფექციურ დაავადებათა ექსპრესდიაგნოსტიკა ;

თავი II. საკუთარი გამოკვლევები ;

2.1. გამოკვლევის მასალა და მეთოდიკა ;

2.2. “სტი” სავაქცინე შტამის კულტივირებისათვის

ხორბლის ექსტრაქტზე დამზადებული საკვები

არის შემუშავება ;

2.2.1. ხორბლის საკვები არის ქიმიური შემადგენლობის

შესწავლა ;

2.3. ხორბლის საკვებ არეზე კულტივირებული “სტი”

სავაქცინე შტამის ნიშან-თვისებების შესწავლა;

მორფოლოგიური და ტინქტორიალური თვისებები ;

კულტურალურ-ბიოქიმიური თვისებები ;

საქაროლიტური თვისებები ;

რედუქციული თვისებები ;

შტამის მგრძნობელობის შესწავლა პენიცილინის

მიმართ ;

3

შტამის მგრძნობელობა ანტიბიოტიკების მიმართ ;

ფაგომგრძნობელობა ;

2.4. “სტი” სავაქცინე შტამის უვნებლობის დადგენა ;

2.5. “სტი” ვაქცინის პრევენტული თვისებების შესწავლა ;

2.6. “სტი” ვაქცინის გავლენის შესწავლა მსხვილფეხა

რქიან პირუტყვში წველადობაზე ;

2.7. “სტი” ვაქცინით იმუნიზირებულ ლაბორატორიულ

ცხოველებში იმუნური ფონის შესწავლა ;

2.8. “სტი” ვაქცინით იმუნიზირებულ მსხვილფეხა

რქიან პირუტყვსა და ცხვარში გამომუშავებული

ანტისხეულების ტიტრის დადგენა პასიური

ჰემაგლუტინაციის რეაქციით ;

ანალიზი ;

დასკვნები ;

პრაქტიკული წინადადებები ;

ლიტერატურის სია .

4

შესავალი

jilexi (Anthrax) mwvaved mimdinare gansakuTrebiT saSiSi

infeqciuri daavadebaa, romelic xasiaTdeba septicemiis niSne-

biT, mZime intoqsikaciiT da aseve karbunkulebis warmoqmniT. igi

miekuTvneba zooanTroponozur daavadebaTa jgufs. avaddeba

adamianic, amitom mis profilaqtikas, ekonomikurTan erTad,

socialuri mniSvnelobac aqvs.

jilexi zooanTroponozur daavadebebSi erT-erT wamyvania.

miuxedavad daavadebis sporadiuli xasiaTisa, mis mier miyene-

buli zarali saxalxo meurneobisaTvis friad mniSvnelovania.

daavadebis profilaqtikisa da mkurnalobisaTvis damuSave-

bulia da warmatebiT gamoiyeneba biopreparatebi: vaqcinebi,

Sratebi da antibiotikebi. mowodebulia eqspresdiagnostikis

meTodebi (askolis, difuzuri precipitaciis, pasiuri hemagluti-

naciis, fagis titris zrdis reaqciebi, imunofermentuli

analizi da sxva).

jilexTan brZolaSi gadamwyvetia profilaqtikuri acrebi

vaqcinebis gamoyenebiT. vaqcinebis Seqmna da misi gamoyeneba

pasteris droidan momdinareobs, dReisaTvis mowodebulia

ramdenime Taobis vaqcina. axali savaqcine Stamebis Zieba kvlav

grZeldeba. "sti" vaqcinis dasamzadeblad gamoiyeneboda Zvirad-

Rirebuli xotingeris agari, romelic SemdgomSi mecnierTa

rekomendaciiT Seicvala sazRvargareTidan Semotanili

SedarebiT iafi simindis eqstraqtiT. aRniSnuli sakvebi ariT

5

Cveni respublika aRar maragdeba, rac aferxebda vaqcinis

warmoebas. "sti" vaqcinis gamoyenebas veterinariaSi praqtikuli

TvalsazrisiT aZnelebda cxovelebis dayofa sam asakobriv

jgufad. amasTanave imunitetis xarisxis gansazRvrisaTvis

mniSvnelovnad unda CaiTvalos eqsperimentul da sawarmoo

pirobebSi axali meTodebis pasiuri hemaglutinaciis reaqciisa

da preventuli Tvisebebis dadgena burgasovisa da raJkovis

meTodis gamoyeneba. aRniSnuli problemebis gaTvaliswinebiT

miviCnieT "sti" vaqcinis kultivirebisaTvis axali da amasTanave

iafi sakvebi aris SemuSaveba, vaqcinis Semowmeba da gamokvleva

arsebuli instruqciis Sesabamisad da miRebuli Sedegebis

analizi.

gamokvlevis mizani da amocanebi. zemoT aRniSnulidan

gamomdinare mecnieruli kvlevis ZiriTad mizans warmoadgenda

xorblis eqstraqtze damzadebul da Cvens mier modificirebul

sakveb areze kultivirebuli `sti~ savaqcine Stamis

eqsperimentuli Seswavla, risTvisac miznad davisaxeT:

_ xorblis naxarSze Txevadi da myari sakvebi areebis damzadeba;

_ xorblis eqstraqtze kultivirebuli `sti~ savaqcine Stamis

morfologiuri, kulturaluri, bioqimiuri, serologiuri da

biologiuri Tvisebebis Seswavla;

_ `sti~ vaqcinis eqsperimentuli da sawarmoo seriebis damza-

deba;

_ vaqcinis uvneblobis Seswavla;

_ `sti~ vaqcinis eqsperimentuli seriis imunogenobis Seswavla;

_ jilexis sawinaaRmdego `sti~ vaqciniT imunizirebul sasof-

lo-sameurneo cxovelebSi (Zroxa, cxvari) gamomuSavebuli

6

antisxeulebis titris da vaqcinis imunogenuri Tvisebebis

dadgena;

_ vaqcinis damzadebis teqnologiuri dokumentaciis Sedgena.

naSromis mecnieruli siaxle:

_ xorblis naxarSze damzadebulia `sti~ savaqcine Stamis

kultivirebisaTvis mkvrivi sakvebi niadagi;

_ dadgenilia axali sakvebi aris parametrebi;

_ danergilia imunizirebul msxvilfexa rqian pirutyvsa da

cxvarSi jilexis sawinaaRmdego antisxeulebis titris

gansazRvrisaTvis pasiuri hemaglutinaciis reaqcia;

_ Seswavlilia xorblis naxarSze damzadebul `sti~ vaqcinis

imunogenoba (in vitro da in vivo)

naSromis praqtikuli mniSvneloba imaSi mdgomareobs, rom:

_ SemuSavebulia jilexis vaqcinis dasamzadeblad xorblis

naxarSze mkvrivi sakvebi are, romelic adgilobrivi masalis

gamoyenebiT iafi jdeba da dakavSirebuli ar aris Zvirad

Rirebuli xorcis gamoyenebasTan;

_ xorblis naxarSidan damzadebul sakveb areze nazardi `sti~

Stamis sporebis gamosavali mniSvnelovnad aRemateba

xotingeris agarsa da aleqsandrovis niadagze miRebuli

sporebis raodenobas;

_ Cvens mier mowodebuli pasiuri hemaglutinaciis reaqciiT

SesaZlebelia in vitro `sti~ vaqcinis preventuli Tvisebebis

Seswavla dinamikaSi.

kvlevis Sedegebis aprobacia: disertaciis masalebi moxsene-

bulia:

7

_ saqarTvelos saxelmwifo zooteqnikur-saveterinaro universi-

tetis axalgazrda mecnierTa da aspirantTa konferenciaze

(2000 w. maisi).

_ saqarTvelos saxelmwifo zooteqnikur-saveterinaro universi-

tetis axalgazrda mecnierTa da aspirantTa samecniero konfe-

renciaze (2003 w. maisi).

_ saqarTvelos saxelmwifo sasoflo-sameurneo universitetis

infeqciur da invaziur daavadebaTa departamentis gafarToe-

bul sxdomaze (2006 wlis 12 ivnisi, oqmi #11).

kvlevis Sedegebis publikacia. sadisertacio Temis masalebi

gamoqveynebulia 11 samecniero naSromSi, m.S. sami ses-is mier

rekomendebul gamocemebSi.

naSromis struqtura da moculoba. disertaciis teqsti

moicavs 100 kompiuterze nabeWd gverds da Sedgeba: Sesavlis,

literaturis mimoxilvis, gamokvlevis masalisa da meTodikis,

sakuTari gamokvlevis monacemebis, miRebuli Sedegebis ganxil-

vis, daskvnisa da praqtikuli winadadebebisagan. disertacia

ilustrirebulia 11 cxriliT, 3 grafikiTa da 7 fotosuraTiT.

samuSaos Tan erTvis gamoyenebuli literaturis sia.

8

1. ლიტერატურის მიმოხილვა

1.1. ჯილეხი. ისტორიული ცნობები, გავრცელება და

ეკონომიკური ზარალი

jilexis aRmoCenidan da pirveli gamokvlevebidan mravalma

aswleulma ganvlo, magram dResac dRis wesrigSia masTan

brZola, misi aRmZvrelis, etiologiis Seswavla, gamoyofa,

profilaqtikisa da mkurnalobis axali saSualebebis Zieba,

radgan igi seriozul safrTxes uqmnis adamianis janmrTelobas

da did ekonomikur zarals ayenebs soflis meurneobas.

jilexi (Anthrax) warmoadgens adamianis da cxovelis

infeqciur daavadebas, istoriul cnobebs romaeli mwerlebis

nawarmoebSi vxvdebiT, rac imis maCvenebelia, rom igi imxanad

farTod iyo gavrcelebuli.

dRemde SemorCenili Canawerebi gvamcnoben, rom 1607 wels

centralur evropaSi jilexiT 60 aTasi adamiani daiRupa

(Зобернгейм, 1931).

evropis qveynebSi jilexis epizootia mravali mecnieris mier

aris aRwerili, maT Soris iyvnen Шрекк (1712), Бухнер (1726),

Вагнер (1756), Шенбрук (1757), Гартман, Дюгемаль da Барбарт (1763),

Занд (1774), Бертран (1774).

Ddidia rusi mecnierebis wvlili jilexis Seswavlis saqmeSi,

maT Soris aRsaniSnavia С.С. Андреевский (1760–1818), И.И. Книгин

9

(1773–1830), И.И. Боянус (1776–1817), И.К. Кайданов (1777–1855), А.И.

Яновский (1780–1831), Х.Г. Бунге (1781–1861), Б.И. Мильгаузен (1782–1854).

jilexi cnobili iyo `cimbiruli wylulis~ saxelwodebiT.

es saxelwodeba am daavadebam mas Semdeg miiRo, rac mecnierma

Гмелин-ma Seiswavla cimbirSi me–18 saukunis 30-ian wlebSi. igi

mogzaurobda cimbirSi, akvirdeboda cimbiruli wyluliT

(jilexiT) daavadebul cxovelebsa da adamianebs. jilexi

ruseTSi cnobili iyo sxvadasxva saxelwodebiT, maT Soris:

"пострел" (Cqari), "elviseburi", "cecxlovani" da sxva.

jilexi (Anthrax) Cvens eramdea cnobili da msoflios TiTqmis

yvela qveyanaSia registrirebuli.

Г.В. Колонин-is (1968–1971) mier daxasiaTebulia jilexis

geografiuli gavrcelebis areali cxovelebsa da adamianebSi.

igi gamoyofs kerebis 7 tips: tundris, taigis, tyis, stepis,

udabnos, tropikuli tyeebis da ekvatoruli tyeebis.

mTeli rigi avtorebi Tvlian, rom jilexis gavrcelebis

sazRvrebi damokidebulia socialur faqtorebze.

revoluciamdel ruseTSi Н.А. Михин-is (1942) monacemebiT

1900_1912 wlebSi yovelwliurad registrirebuli iyo 40–60 aTasi

suli saqonelis da 11600–19800 adamianis jilexiT daavadebis

SemTxvevebi.

evropis qveynebidan, jilexis registrirebis TvalsazrisiT,

gansakuTrebiT arakeTilsaimedod iTvleba: saberZneTi, italia,

espaneTi, albaneTi, portugalia, iugoslavia.

Sveciasa da norvegiaSi yovelwliurad erTeulobiT

SemTxvevebia aRwerili; did britaneTSi _ 150–200 SemTxveva.

10

aziis qveynebidan gansakuTrebiT arakeTilsaimedoa: indoeTi,

erayi, irani, TurqeTi, birma da pakistani. arakeTilsaimedoa

jilexis mimarT filipinebic.

iseTi ganviTarebuli qveyana, rogoricaa iaponia, arakeTil-

saimedoa jilexis mimarT.

yovelwliurad aRiniSneba afeTqebis kerebi afrikis konti-

nentze: tanzaniaSi, sudanSi, marokoSi, eTiopiaSi, samxreT

afrikis respublikaSi da sxva.

И.А. Бакулов-is da М.Г. Тарш-is (1971) monacemebiT yovelwliu-

rad afrikis kontinentze avaddeba 60–80 aTasi suli pirutyvi

maRali sikvdilianobis gamosavliT (mag.: malis respublikaSi

sikvdilianobam Seadgina 86%).

jilexi amerikis kontinentze gansakuTrebiT samxreT

amerikaSi aRiniSneba. mravalricxovani kerebia argentinaSi,

venesuelaSi, ekvadorsa da CileSi. avstraliaSi daavadeba

registrirebulia axal samxreT uelsSi da viqtoriis StatebSi.

jandacvis msoflio organizaciis monacemebiT (О.Е. Бароян,

1968) 1931–63 ww. mTel msoflioSi registrirebulia adamianebSi

83917 SemTxveva, maT Soris evropaSi 35432, afrikaSi – 20230,

aziaSi – 16152, amerikaSi – 12027, avstraliaSi – 16.

mravali avtoris azriT (Г.В. Колинин da sxvebi, 1970)

jilexis warmoqmnas miaweren meoTxeul periods, rodesac

dedamiwaze farTod iyvnen gavrcelebulni wyvilCliqianebi.

adamianis mier cxovelebis moSinaurebam, romelic jer kidev

neoliTis periodSi daiwyo, xeli Seuwyo Bac.anthracis sasicocxlo

pirobebis Seqmnas da bunebaSi mis cirkulacias.

11

mocemul aRricxvebze dayrdnobiT SeiZleba davaskvnaT, rom

jilexis gavrceleba ar aris damokidebuli msoflioSi

epizootur da epidemiur situaciaze, igi damyarebulia mTel rig

pirobebze, daavadebis gavrcelebasa da gamovlinebaze (Е.Н.

Шляхов, 1957; M.E.Hugh-Jones, 1993, 1996, 2001).

pirvel rigSi gasaTvaliswinebulia is faqti, rom daava-

debuli cxovelebisa da adamianebis registracia, mTel rig

qveynebSi ar warmoadgens savaldebulos da amitom am infeqciis

Sesaxeb informacia araa zusti.

mTel rig qveynebSi, sadac jilexis aRricxva met-naklebad

mimdinareobs, es monacemebi arc sarwmunoa da arc zusti.

informacia regularulad ar miewodeba epizootiis saerTa-

Soriso biuros da janmrTelobis dacvis msoflio organi-

zaciebs. aqedan gamomdinare, statistika ar aris damuSavebuli

mTeli rigi wlebis manZilze.

XX saukuneSi daavadebis gavrcelebis optimaluri areali

iyo centraluri da dasavleT afrika, centraluri da samxreT

azia, samxreT amerika, evropaSi ki – balkaneTi da xmelTaSua-

zRvispireTi.

jilexis gavrcelebis maRali maCveneblebiT gamoirCeva iseTi

qveynebi, rogoricaa: CineTi, indoeTi, Sri-lanka, pakistani,

bangladeSi, tailandi, vietnami, filipinebi, bolivia, venesuela,

Cile, peru, madagaskari, Cadi, burkin faso, mali, nigeria, axali

gvinea da sxva qveynebi.

jilexi uZveles xelnawerebSi sxvadasxva saxelwodebiTaa

moxsenebuli. saqarTveloSi jilexs damatebiT xuzaras uwodeben.

saqarTveloSi jilexis afeTqebebi 1881 wlidan TariRdeba.

12

miwsaxkomis saveterinaro sammarTvelos cnobiT 1922–1929 ww.

xuzaraTi daavadda 6649 suli saqoneli, aqedan 6177 mokvda anu

yovel 100 sulze 92% (g. fareiSvili, 1929). k. kapanaZis (1959)

monacemebiT 1883–1884 ww. Tbilisis, quTaisis guberniebSi da

baTumis olqSi dadgenili iyo 1834 arakeTilsaimedo punqti,

sadac daavadda 14139 suli, maT Soris 10661 (71%) mokvda.

amierkavkasiis saveterinaro sazogadoebis 1911 wlis

sxdomaze, misi Tavjdomaris seniavskis moxsenebaSi aRniSnulia,

rom 1899–1909 wlebSi amierkavkasiaSi jilexze arakeTilsaimedo

punqtebis raodenoba 1377-s Seadgenda, daavadda 7354 cxoveli,

maTgan 6525 mokvda.

i. ZebisaSvilma da y. kuxalaSvilma (1976) detalurad Seis-

wavles 95 wlis monacemebi (1881–1975) da daaskvnes, rom saqarTve-

loSi arakeTilsaimedo punqtebis raodenoba 1646-ia, maT Soris

11% aqtiuria. avtorTa daskvniT arakeTilsaimedo punqtebi

upiratesad ganlagebulia mdinareTa sanapiro zolSi. amrigad,

mudmivad iqmneba qveynis SigniT da momijnave saxelmwifoebSi

jilexis gavrcelebis saSiSroeba.

masalis analizidan irkveva, rom saqarTveloSi zusti

monacemebi arakeTilsaimedo punqtebis raodenobaze moiTxovs

Semdgom kvleva-Ziebas da dazustebas. bolo Svidi wlis

manZilze avadobis indeqsma Seadgina 0,084, letalobam – 88%.

saqarTveloSi cxovelebsa da adamianebSi jilexi gansakuT-

rebiT 1990_2000 ww. gavrcelda. misi zrdis tendencia ganapiroba

faqtorTa kompleqsma, maT Soris ZiriTadia, is, rom jilexze

cxovelTa mniSvnelovani nawili rCeboda aucreli. dabal

doneze dgas daavadebuli cxovelebis mkurnaloba, xSiri iyo

13

cxovelTa iZulebiTi dakvlebi. sadezinfeqcio nivTierebebis

simciris gamo ar eqceoda saTanado yuradReba stacionarulad

arakeTilsaimedo niadagebis uvnebelyofas. agreTve veterinarul-

sanitaruli RonisZiebebis srulyofilad gatarebas da sxv.

mdgomareoba mkveTrad Seicvala 2001 wlidan, Semcirda cxovelTa

daavadebisa da sikvdilis SemTxvevebi masobrivi vaqcinaciisa da

sxva RonisZiebebis gatarebis Sedegad.

saqarTvelos geografiuli mdebareoba, jilexze arakeTil-

saimedo aqtiuri kerebis arseboba, mezobel qveynebSi (irani,

TurqeTi, azerbaijani, somxeTi, CrdiloeT kavkasia da sxv.)

jilexis gavrceleba mudmivad qmnis aRniSnuli daavadebis

gatanis da TviT qveyanaSi afeTqebaTa sistematur saSiSroebas.

daavadebis gavrcelebaSi mniSvnelovan rols asrulebs

mecxoveleobis produqtebiT vaWroba da sxv.

Б.Н. Палкин-ma (1951) saarqivo masalis Seswavlisas aRmoaCina

С.С. Андреевский-is unikaluri gamokvlelebi.

andreevskis Tavganwirvis da gmirobis tolfasia misi

gamokvlevebi. man sakuTari Tavi daisnebovna, Seiyvana jilexiT

daavadebuli cxovelidan aRebuli masala. cda Catarda 1788 w. 18

ivliss CeliabinskSi specialuri komisiis TandaswrebiT.

andrievski yoveldRurad axdenda dakvirvebebs da Canawerebs

awarmoebda manam, sanam misi janmrTeloba ar gauaresda.

jilexis etiologiis SeswavlaSi didi wvlili miuZRvnis

koxs (1876) da l. pasters (1877).

1876 w. 3 maiss pirvelad f. konis mier gamoyofili iqna

jilexis aRmZvrelis sufTa kultura da man uwoda Bacillus

anthracis.

14

1876 w. r. koxi aRiarebda da asabuTebda bacilis cocxal

bunebas, sporis warmoqmnis unars. mis gamokvlevebSi gansakuTre-

biT mniSnelovania sporis sicocxlisunarianobis da Tavisi

Tvisebebis SenarCuneba.

jilexis aRmZvreli Bacillus anthracis Bacilaceae ojaxis Bacillus

gvaris warmomadgenelia. am gvarSi gaerTianebulia mravali

paTogenuri mikroorganizmi, romelTac gaaCniaT sporulaciis

unari.

Bac.anthracis morfologiuri da kulturaluri TvisebebiT

emsgavseba Bac.cereus-s (mas literaturaSi xSirad Bac.Pseudo-

anthracis-s uwodeben). zogierTi avtori Tvlis, rom maT saerTo

winapari hyavT da evoluciis procesSi Camoyalibda ori

varianti virulenturi Bac.anthracis da avirulenturi Bac.cereus.

gamokvlevebiT jer kidev ar aris dadgenili, rom Bac.anthracis

warmoSobilia Bac.cereus-gan; ufro metic, gamovlinda, rom

Bac.anthracis warmoadgens jilexis aRmZvrelis saprofitul

formas (Н.Н. Гинсбург, 1969).

gamokvlevebiT dadgenilia, rom Bac.anthracis axasiaTebs ufro

intensiuri ganviTarebis membranuli struqtura, vidre Bac.cereus,

rac dakavSirebulia jilexis aRmZvrelis fermentaciasTan (И.Б.

Павлов и др., 1966).

eleqtronuli mikroskopiiT Catarebuli SedarebiTi gamo-

kvlevebiT dadginda Bac.anthracis da Bac.cereus ultrastruqturis

rogorc msgavseba, aseve gansxvavebani. Bac.anthracis ujreduli

garsi ufro sqelia da Seicavs fibrinul qsovils, maSin

rodesac Bac.cereus kedelze aRmoCenilia sokovani gamonazardebi

(А.А. Шахбанов, 1975).

15

jilexis diagnostika damyarebulia kompleqsur, epizooto-

logiur-klinikur da laboratoriul gamokvlevebze.

klinikur-epizootologiuri gamokvlevis Sedegebi, daavade-

baze winaswar diagnozis dadgenis saSualebas iZleva, romelic

safuZvlad udevs laboratoriul daskvnamde profilaqtikuri

RonisZiebebis gatarebas.

jilexis laboratoriuli diagnostika damyarebulia baqte-

riologiur gamokvlevebze: mikroskopireba, sufTa kulturebis

gamoyofa da Seswavla. jilexis sadiagnostikod agreTve farTod

gamoiyeneba serologiuri gamokvlevebi da biocda. maTi

Sefasebisas gaTvaliswinebulia epizootologiuri monacemebis

da klinikuri dakvirvebebis Sedegebi.

laboratoriul gamokvlevas mimarTaven diagnozis dadgenis

pirvel etapze, rodesac cxoveli uecrad mokvda da eWvi

jilexzea mitanili.

mikroskopuli gamokvleva jilexis diagnostikis sawyisi

etapia. is saorientacioa, romelic moiTxovs dazustebas.

luminiscenturi mikroskopireba. es meTodi SedarebiT

axalia, romelmac aRiareba hpova laboratoriul praqtikaSi.

baqteriologiuri gamokvleva iTvaliswinebs gamoyofili

kulturis detalur Seswavlas^ moZraobaze, sakveb areebze,

zrdis Taviseburebaze, bioqimiur Tvisebebze da sxva. amasTan

aucilebelia gamoyofili kulturis hemolizuri aqtivobis

gansazRvra.

jilexis aRmZvrelis dasadgenad aucilebelia @`yelsabamis

reaqcia~@anu sinji penicilinze.

16

gamoyofili kulturis identifikaciisaTvis aucilebelia

fagomgrZnobiarobis dadgena.

praqtikaSi damuSavebulia da danergilia luminiscentur-

serologiuri meTodebi fagi–fluorescirebuli–antifagis sis-

temis gamoyenebiT, agreTve fagis titris zrdis reaqcia.

jilexze diagnozis dasadgenad didi mniSvneloba aqvs

askolis reaqcias. misi daxmarebiT jilexis aRmZvrelis

antigenis aRmoCena zedmiwevniT specifikuria da iZleva

uaryofiTi baqteriologiuri gamokvlevis dros jilexis

aRmZvrelis dadgenis SesaZleblobas. precipitaciis reaqcia

upiratesad tyavbewveulSi jilexis aRmZvrelis aRmosaCenad

gamoiyeneba.

jilexis sadiagnostikod biocda idgmeba TeTr Tagvebze,

zRvis goWebze da bocvrebze. eqsperimentuli infeqciiT mkvdar

cxovelebs kveTaven, amzadeben preparatebs da mimarTaven

amoTesvas gulidan, elenTidan, RviZlidan, masalis Seyvanis

adgilze warmoSobili infiltratidan.

amrigad, jilexis aRmZvrelis indikacia da identifikacia da

Sesabamis daavadebaze diagnozis dadgena moiTxovs ganxiluli

meTodebis kompleqsur gamoyenebas.

jilexis specifikuri profilaqtika da mkurnaloba

damyarebulia vaqcinebis da hiperimunuri Sratis an misgan

miRebuli globulinis gamoyenebaze.

jilexis sawinaaRmdego vaqcina pirvelad daamzada pasterma

1881 wels, man daamuSava jilexis aRmZvrelis atenuaciis meTodi,

maRal temperaturaze gamozrdiT. mecnierma miiRo virulentoba

17

daqveiTebuli mikrobis ori varianti, romlebsac I da II

vaqcinebi uwoda.

l. pasteris mier SemuSavebuli principi daudo safuZvlad

jilexis vaqcinis damzadebas cenkovskim da miiRo sxvadasxva

xarisxis dasustebuli I da II vaqcinebi.

jilexis profilaqtikaSi didi roli ekuTvnis n. ginsburgs,

romelmac virulenturi kulturidan daamzada originaluri

vaqcina. savaqcine `sti~ Stams dakarguli aqvs kafsulis gamomu-

Savebis Tviseba. `sti~ vaqcinas aqvs mniSvnelovani upiratesoba

sxva vaqcinebTan SedarebiT: a) erTjeradi imunizacia, b) imuni-

tetis swrafi da myari gamomuSaveba.

cxovelebis imunuri fonis SeqmnaSi garkveuli roli

Seasrula vaqcina gnki-m, romelic ukafsulo variantia da

avtorebis s. kolosovis da i. borisoviCis daskvniT maRal-

imunogenuria.

Tanamedrove etapze cxovelTa aqtiuri imunizaciisaTvis

warmatebiT gamoiyeneba vaqcina "55", romelic gamoSvebulia

mSrali da Txieri formiT. aRniSnuli vaqcinebiT gamomuSavebul

imunitets cxoveli SeiZens Seyvanidan me-7–10 dRes da grZeldeba

erT weliwads.

pasiuri imunizaciisaTvis gamoiyeneba hiperimunuri Srati da

globulini. Srati SehyavT kanqveS daavadebis mZimed mimdina-

reobis dros venaSi, imuniteti or kviramde grZeldeba.

jilexis sawinaaRmdego glibulini miRebulia hiperimunuri

Sratidan, romelic damuSavebulia eTanoliT da Seicavs Sratis

imunologiurad aqtiur komponentebs – γ da β-globulinebs.

18

jilexis samkurnalod farTod gamoiyeneba antibiotikebi:

penicilini, streptomicini, qlortetraciklini da levomicetini.

karg Sedegs iZleva daavadebuli cxovelebis mkurnaloba jile-

xis sawinaaRmdego SratiT an globuliniT da antibiotikebiT.

gansakuTrebul interess iwvevs epizootiuri da epidemiolo-

giuri situacia iseT qveynebSi, sadac mTeli rigi wlebis

ganmavlobaSi jilexi ar iyo registrirebuli an aRiniSneboda

Zalian dabali maCvenebeli. analizma aSS-Si, did britaneTsa da

skandinaviis qveynebSi gviCvena, rom iseT qveynebSi, sadac

daavadebuli cxovelebisa da adamianebs ricxvi Zalian dabalia,

sruli likvidacia SeuZlebelia.

rac Seexeba epizootiur da epidemiur mdgomareobas da mis

Taviseburebas, yofil ssrk-is qveynebSi Semdegnairia: bolo

oficialuri monacemebi ssrk-Si daavadebis gavrcelebis Sesaxeb,

romelic moipoveba, daTariRebulia 1990 wliT.

amierkavkasiis respublikebSi aRiniSneba infeqciis kerebis

gansazRvruli afeTqeba adamianebsa da cxovelebSi.

azerbaijanSi oficialurad XX saukunis bolo aTwleulSi

daavadeba cxovelebSi registrirebuli ar aris, magram maRalia

adamianTa daavadebis procenti (a.g. xalilovi, 1997).

saqarTveloSi jilexis SemTxveva dafiqsirebuli iqna xSir

SemTxvevaSi Sida kaxeTis, Sida qarTlis da ivris dablobis

regionebSi (T.g. kuxalaSvili, 1978).

ekonomikuri zarali metad mniSvnelovania, radgan letaloba

jilexis dros 60%-ze metia. gansakuTrebiT maRalia igi wvril

rqosan pirutyvsa da cxenebs Soris (90%-ze meti).

v. SamaTavam da m. mamaiaSvilma (1987) daadgines jilexiT

gamowveuli zarali da salikvidacio, aseve samkurnalo Ronis-

19

ZiebaTa gatarebis Sedegad miRebuli ekonomikuri efeqti saqar-

Tvelos sam epizootiur keraSi. daavadebis maCvenebeli kerebis

mixedviT meryeobda 0,54–dan 4,12%–mde, avadobis SesaZlo

(potenciur) maCveneblad miCneul iqna 4,12%, e.i. avadobis

potenciuri koeficientia (K31) 0,0412; daavadebulTa Soris

sikvdilianoba Seadgenda 25,86–dan 100%–mde. yvela daavadebuli

mokvda iq, sadac droze ver daisva diagnozi, amitomac

specifikuri mkurnaloba ar Catarebula. es ukanaskneli miCneul

iqna letalobis potenciur maCveneblad (lk=1,0).

20

1.2. ჯილეხის მიმდინარეობის თავისებურება

სასოფლო-სამეურნეო ცხოველებში

jilexi sasoflo-sameurneo cxovelebSi mimdinareobs

sxvadasxva simptomebiT. ZiriTadi niSania septikuri procesi da

kanze karbunkulebis arseboba.

klinikur-anatomiuri niSnebiT arCeven jilexis 2 formas –

septikuri da karbunkuluri, xolo lokalizaciis ki – kanis,

nawlavuri, filtvis da tonziluri.

inkubaciis periodi, rogorc wesi, ar aRemateba 1–3 dRes,

magram SesaZlebelia aRiniSnos rogorc Semcirebuli, aseve

gaxangrZlivebuli inkubaciis vadebic.

daavadebis mimdinareobis sxvadasxvaobas gansazRvravs

aRmZvrelis Taviseburebani, rac TavisTavad arTulebs mis

diagnostikas.

arCeven elvisebur mimdinareobas, romlis drosac cxoveli

iRupeba klinikuri niSnebis gamovlinebis gareSe. msxvilfexa

pirutyvSi da cxenSi aRiniSneba aRgzneba, temperaturis momateba

41–420C, sunTqvis Sesusteba, pulsi gaxSirebulia (wuTSi 100

dartyma). cxoveli ecema da iRupeba, bunebrvi xvrelebidan

gamoiyofa sisxliani siTxe. daavadeba mimdinareobs ramdenime

wT–dan ramdenime sT–mde.

21

yvelaze xSiri da gavrcelebuli formaa mwvave mimdinareoba.

am dros xdeba temperaturis momateba 41–420-mde, axasiaTebs

kunTebis kankali, pulsi da sunTqva gaxSirebulia. klinikuri

niSnebi swrafad vlindeba da daavadebuli cxovelis

mdgomareoba uaresdeba, cxoveli ar iRebs sakvebs, mowyenilia,

ZroxebSi Semcirebulia an saerTod Sewyvetilia laqtacia,

aRiniSneba lorwovani garsebis cianozi, zogjer wertilovani

sisxlCaqcevebiT, xSirad adgili aqvs timpanias, xolo cxenebSi –

kolikebs.

mwvave forma grZeldeba 2–3 dRis ganmavlobaSi. drois am

mcire monakveTSi swrafad viTardeba procesi da daavadeba

mTavrdeba sikvdiliT.

qvemwvave formas axasiaTebs igive klinikuri niSnebi, rac

mwvave formas, mxolod mimdinareoba gaxangrZlivebulia,

romelic 5–8 dRemde grZeldeba.

mwvave da qvemwvave formis dros zogjer gvxvdeba daavadebis

karbunkuluri forma. igi SeiZleba iyos pirveladi da meoradic.

karbunkulebi aRiniSneba sxeulis sxvadasxva adgilze, ufro

xSirad mkerdSi, kisersa da zurgze. Tavdapirvelad Cndeba didi

zomis da mtkivneuli SeSupeba, romelic xasiaTdeba maRali

temperaturiT, Semdeg TandaTan iklebs da xdeba umtkivneulo,

xandaxan karbunkulebis centrSi aRiniSneba nekrozi, romelic

Semdeg wylulis saxiT ixsneba. am dros aRiniSneba agreTve

infiltratis warmoqmna lorwovan garsebze, enaze, loyebsa da

sasaze.

22

xSiria agreTve jilexis qronikuli formiT mimdinareoba,

romelic grZeldeba 2–3 an meti Tvis ganmavlobaSi, romelic

vlindeba dakvlis Semdgom.

qronikuli mimdinareoba xasiaTdeba progresuli sigamxdriT.

dakvlis Semdgom daTvalierebisas naxuloben qveda ybis qveS

labisebur-sisxlian infiltratebs da ybisqveSa, xaxisukana

limfuri kvanZebis dazianebas.

avadmyofobis abortuli forma vlindeba sxeulis tempera-

turis umniSvnelo aweviT, romelic Cveulebrivad gamojanm-

rTelebiT mTavrdeba.

karbunkuluri forma aRinSneba avadmyofobis rogorc mwvave,

ise qvemwvave mimdinareobis dros. sxeulis sxvadasxva adgilebSi,

magram ufro xSirad Tavis, gulmkerdis, mxrebis da muclis

midamoSi Cndeba SeSupebuli Sesiveba, romelic dasawyisSi

mkvrivi, cxeli da mtkivneulia, xolo mogvianebiT xdeba

umtkivneulo, civi da comiseburi. Sesivebis centrSi aRiniSneba

qsovilis nekrozi, romelic Semdeg moSordeba da warmoiSoba

wyluli. zogjer enaze an sasis, loyis, tuCebis, swori nawlavis

lorwovan garsze viTardeba qaTmis kvercxisodena buStuki.

damskdari buStukidan gamoiyofa muqi feris siTxe, wylulis

napirebze qsovili nekrozdeba, sxeulis temperatura umniSvne-

lod maRldeba.

nawlavis forma ufro xSirad aRiniSneba cxenSi. igi

vlindeba saWmlis momnelebeli organoebis funqciis moSliT.

cxovels awuxebs koliki, dasawyisSi yazboba, xolo mere ki

sisxliani faRaraTi.

23

avadmyofobis filtvis forma gvxvdeba SedarebiT iSviaTad.

am dros damaxasiaTebelia hemoragiuli pnevmoniis da filtvis

mwvave SeSupebis niSnebi.

anginis forma ufro xSiria RorSi. misTvis tipiuria

xangrZlivi mimdinareoba, sxeulis temperaturis umniSvnelo

aweva, anginis da faringitis niSnebi. aRiniSneba kisris SeSupeba,

sunTqvis da ylapvis gaZneleba, xvela. avadmyofi Rori sakvebis

miRebisas ixrCoba, xiluli lorwovani garsi lurjia. xaxis da

xorxis Zlieri SeSupebis dros cxoveli SeiZleba gaigudos,

daixrCos. xSir SemTxvevaSi anginis da faringitis simptomebi

sustad aris gamoxatuli da jilexze eWvi warmoiSoba mxolod

Roris tanxorcis dakvlis Semdgomi daTvalierebisas (j. babaki-

Svili, m. mamaiSvili, T. cxakaia, m. kereseliZe, 2005).

24

1.3. ჯილეხის საწინააღმდეგო ბიოპრეპარატები და

ღონისძიებები

jilexis profilaqtikur RonisZiebebSi igulisxmeba: sanita-

riul-higienuri, samkurnalo-profilaqtikuri da administra-

ciuli RonisZiebebis erToblioba, romelic mimarTulia

epizooturi da epidemiuri kerebis aRmosafxvrelad.

jilexis profilaqtika SeiZleba iyos specifikuri da

araspecifikuri.

specifikuri profilaqtika (imunoprofilaqtika, vaqcino-

profilaqtika) – es aris meTodi vaqcinebis gamoyenebiT,

romelic uzrunvelyofs imunitetis gansazRvruli donis

warmoqmnas adamianebsa da sasoflo-sameurneo cxovelebSi.

araspecifiuri profilaqtika – rodesac xdeba daavadebis

Tavidan acilebis mizniT mTeli rigi sanitariul-higienuri

wesebis reJimis gatareba.

jilexis sawinaaRmdego vaqcinebis SemuSavebaSi didi wvlili

miuZRvis pasters. man 42,5–430C temperaturaze xelovnur sakveb

areze jilexis aRmZvrelis kultivirebiT daadgina, rom

aRniSnul temperaturaze ar xdeba sporebis warmoqmna da

aRmZvrelis virulenturi Tvisebebi qveiTdeba, Tumca imunogenoba

SenarCunebulia. miRebuli iqna dasustebuli vaqcinis 2 xarisxi: I

– vaqcinis damzadeba 20–24 dRe-Ramis ganmavlobaSi xdeboda 430C

temperaturaze, xolo II – 10–12 dRe-Rame sWirdeboda. 1 ufro

susti iyo, vidre 11.

25

1881 w. pasterma gamoaqveyna Tavisi gamokvlevebis Sedegebi,

romelic ase Camoyaliba:

1. jilexis aRmZvreli bacilebis kultivirebisas bulionSi

42–430C temperaturaze xdeba maTi TandaTanobiT dasusteba,

dabali an maRali xarisxiT.

2. aseTi meTodiT miRebuli jilexis bacila inarCunebs

dasustebis xarisxs, Tu mas gamovzrdiT oTaxis an sxeulis

temperaturaze.

3. aRniSnuli dasustebuli baciliT SesaZlebelia msxvilfexa

rqiani pirutyvis da cxvrebis imunizacia jilexis

sawinaaRmdegod.

es debulebebi pasterma myarad daasabuTa sajarod.

1883 w. praqtikaSi gamoiyenes cenkovskis I da II vaqcina,

romelic pasteris vaqcinis principiT iyo damzadebuli.

rogorc pasteris, aseve cenkovskis vaqcinebi ar iyo

srulyofili. isini reaqtogenulebi aRmoCndnen da acril

cxovelebSi iwvevdnen postvaqcinaluri periodis garTulebas,

romelic zogjer sikvdiliTac mTavrdeboda.

vaqcinebis srulyofis Semdgom etapad unda CaiTvalos

sxvadasxva cocxali, gansxvavebuli virulentobis vaqcinebi. erT-

erTi aseTi savaqcine Stamia `55~ (i.a. bakulovi, v.a. gavrilovi,

v.v. selivestrovi).

Н. Слаботин-ma (1936) da М. Стерн-ma (1937) daadgines da

moaxdines aRmZvrelis ukafsulo variantis gamoyofa, miiRes

Stami, romelic ar gamoimuSavebda kafsulas. is ar iyo

virulenturi cxovelebisaTvis, ar iwvevda maT daavadebas da

26

sikvdils, misi kanqveS erTjeradi Seyvana ki cxovelSi

gamoimuSavebda imunitets.

am mimarTulebiT muSaobda mecnierTa jgufi Н. Гинсбург-is

xelmZRvanelobiT da 1940 w. miRebuli iqna Bac.anthracis ukafsulo

varianti, misgan damzadda vaqcina, romelic "sti"–s saxelwo-

debiTaa cnobili.

1942 w. daiwyo "sti" vaqcinis gamocda, Catarda cdebi da

dadginda, rom igi uvnebelia, axasiaTebs mcire reaqtogenoba da

maRali imunogenuri Tvisebebi. "sti" vaqcinam farTo gamoyeneba

hpova praqtikaSi.

1946–49 ww. s. kolesovis mier SerCeuli da Seswavlili iqna

Stami Шуя–2. man cxenis Sratian upeptono niadagze Stamis

gadaTesviT miiRo dabalvirulenturi varianti Шуя–15. am

variantidan 1950–55 ww. mowodebuli iqna dasamzadeblad (s.

kolesovi, n. mixaeli, i. borisoviCi) ГНКИ vaqcina.

wlebis ganmavlobaSi mimdinareobda muSaoba vaqcinis

damzadebis da daxvewis mimarTulebiT.

avtorebi aRniSnaven, rom СТИ da ГНКИ-iT imunizirebul

cxovelebSi imuniteti SenarCunebulia 12 Tvis ganmavlobaSi.

С. Колесов (1974) aRniSnavda, rom masiuri vaqcinaciisas

wlebis ganmavlobaSi mniSvnelovnad Semcirda daavadebulTa

raodenoba.

specifikuri profilaqtikis ganxilvisas aucileblad unda

iqnes aRniSnuli pasiuri imunitetis sakiTxi, kerZod, Sratebis

gamoyeneba jilexis dros.

XX saukunis dasawyisSi mimdinareobda da dResac grZeldeba

muSaoba aqtiuri Sratebis misaRebad jilexis sawinaaRmdegod.

27

aRsaniSnavia agreTve gama-globulinis gamoyeneba, romelic

XX saukunis bolo aTwleulebidan daiwyo. jilexis

sawinaaRmdego gama-globulini warmoadgens gama, beta-

globulinebis fraqciiTa kompleqss, romelic miiReba jilexis

sawinaaRmdego Sratidan.

globulinic da Sratic gamoiyeneba rogorc profilaqti-

kuri, aseve samkurnalo mizniT. maT axasiaTebs preventuli da

antitoqsikuri Tvisebebi.

mniSvnelovania imis aRniSvna, rom globulini warmoadgens

preparats, romelic Sratis imunuri fraqciis aqtiuri

koncentraciisaa, amitom mas iyeneben SedarebiT mcire doziT.

efeqturoba ufro maRalia, vidre Sratis gamoyenebisas. mag.:

msxvilfexa rqiani pirutyvis Sratis samkurnalo doza warmo-

adgens 100–200 ml, maSin, rodesac globulinis doza 40–80 ml-ia.

globulinis da Sratis gamoyenebiT SeZenili pasiuri

imuniteti xanmoklea da grZeldeba 10–15 dRe.

unda aRiniSnos isic, rom vinaidan jilexis inkubaciuri

periodi moklea, amitom daavadebaze saeWvo an daavadebuli

cxovelebis imunizacia SratiT an globuliniT metad efeqturia.

pasiuri imunizacia tardeba agreTve profilaqtikuri

mizniTac.

samkurnalo mizniT Srati an globulini SehyavT mxolod im

SemTxvevaSi, rodesac diagnozi dadasturebulia.

vaqcinebis farTo gamoyenebam aucilebeli gaxada imunuri

mdgomareobis meqanizmis Seswavla. imunogenezis meqanizmi `sti~

vaqcinis Seyvanisas, agreTve vaqcinaluri procesis paTomorfo-

28

logia Seswavlili iqna Н.Н. Гинсбург-is (1946–1966), И.А. Чалисов-is

da А.Л. Тамарин-is (1946), А.А. Уланов-is (1960) mier.

`sti~ vaqcinis avtori Н.Н. Гинсбург (1969) aRniSnavs, rom

Tavisi morfologiur-kulturaluri, bioqimiuri da antigenuri

TvisebebiT savaqcine Stami `sti–1~ warmoadgens tipiur jilexis

sawinaaRmdego Stams.

`sti~ vaqcinis moqmedebis Sedegad imunitetis formirebis

(Camoyalibebis) meqanizmi SeiZleba ganxiluli iqnes, rogorc

antitoqsiuri imunitetis warmoqmnis procesi. vaqcinis Seyvanis

adgilze warmoiqmneba anTebis kerebi. savaqcine Stamis bacilebis

gamravlebis adgilas xdeba proteqtuli antigenis warmoqmna,

romelic iwvevs vaqcinirebuli cxovelis limfuri kvanZebis da

lorwovani garsis limfoiduri da retikuluri elementebis

gaRizianebas.

organizmSi swrafad xdeba imunuri gardaqmnebi, romelic

dakavSirebulia ujredovani elementebis makrofagebis tipis

warmoqmnasTan. xdeba specifikuri imunitetis warmoqmna.

organizmi gamoimuSavebs antisxeulebs, romlebic axdenen

jilexis sawinaaRmdego toqsinis neitralizacias.

mkurnaloba

jilexiT daavadebuli cxovelebis mkurnaloba unda moxdes

daavadebaze eWvis mitanisTanave.

jilexis mkurnaloba istoriulad did dros iTvlis.

Terapiis Zveli meTodebi Taobebidan Taobebs gadaecemoda da

ganicdida vet.specialistebis mier maT daxvewas.

karbunkulebis samkurnalod jer kidev adreul periodSi

iyenebdnen da dResac gamoiyeneba karbunkulebis sawinaaRmdego

29

dezinfeqcia (2–5% karbolis mJaviT, iodis xsnariT da sxva). ar

SeiZleba inficirebuli qsovilis xelis xleba, raTa ar moxdes

procesis garTuleba.

mkurnalobisaTvis gamoiyeneba agreTve kreolini. Ppreparati

eniSneba per os gziT dReSi 15–29 g, xolo wvrili cxovelebi-

saTvis – 2–5 g. gameoreba xdeba 1–2 saaTSi.

jilexis sawinaaRmdego SratiT mkurnalobisas venaSi SehyavT

100–150 ml 10–12 sT SualediT.

mkurnalobis karg Sedegs iZleva jilexis sawinaaRmdego γ-

globulinis gamoyeneba antibiotikebTan erTad. SeiZleba gamoye-

nebul iqnas: penicilini, streptomicini, levomicetini, biomicini,

ekmonovocilini. yvelaze karg Sedegs iZleva penicilini.

kombinirebuli mkurnalobis meTodika SemdegSi mdgomareobs:

Srati SehyavT msxvilfexa rqian pirutyvSi, cxenSi – 100–200 ml,

wvril rqosanSi, RorebSi da xboebSi – 50–75–100 ml. ukeTesia

homologiuri imunuri Sratis gamoyeneba. heterogenuli Sratis

gamoyenebisas, anafilaqsiuri reaqciis Tavidan acilebis mizniT

winaswar SehyavT 0,5–1 ml Srati, xolo 20–30 wT-is Semdeg

mTliani doza.

imavdroulad SehyavT kunTSi antibiotiki. MmniSvnelovania

antibiotikis efeqturi dozis SerCeva. penicilinisTvis es doza

aris 500 aT. m.e. 100 kg c.w. penicilini am doziT SehyavT 4–6 sT.

SualediT 4–6-jer dRe-Ramis ganmavlobaSi. am meTodiT mkurna-

lobis dros 10–12 sT-is Semdeg avadmyof cxovelebs aReniSnebaT

sxeulis temperaturis daweva da mdgomareobis gaumjobeseba.

Tu temperaturis daweva ar moxda, Srati SehyavT

ganmeorebiT igive dozebiT. am dros unda moxdes venuri da

30

kanqveSa Seyvanis SeTanxmeba, agreTve agrZeleben penicilinis

micemas 8 sT-is intervaliT.

am meTodma kargi Sedegi mogvca. gamokvlevebiT dadginda,

rom jilexis dros yvelaze karg Sedegs iZleva jilexis

sawinaaRmdego gama-globulinis an Sratis SeTanxmebuli

gamoyeneba antibiotikebTan erTad.

avadmyofi cxovelebis mkurnaloba xdeba srul izolaciaSi,

kargi movla-Senaxvis pirobebSi da dieturi kvebis dros.

sakvebidan amoRebuli unda iqnas magari sakvebi, raTa Tavidan

iqnas acilebuli saWmlis momnelebuli traqtis lorwovani

garsebis travmebi.

31

1.4. სტი ვაქცინის დამზადების პრინციპები

dReisaTvis jilexis profilaqtika vaqcinebis gamoyenebiT

mecnierTa da praqtikos veteqimTa yuradRebis centrSia. pasteris

moRvaweobidan dawyebuli damuSavebuli da praqtikaSi

danergilia vaqcinebis mTeli seria. 1940 wlidan medicinisa da

veterinariaSi warmatebiT gamoiyeneba `sti~ vaqcina. 80-iani

wlebidan `sti~ vaqcinis paralelurad mecxoveleobaSi gamoiye-

neboda 55 Stamidan damzadebuli vaqcina.

`sti~ vaqcina mzaddeba Txieri da mSrali formiT. Txieri

vaqcina `sti~ warmoadgens jilexis mikrobebis Senawons 30%-ian

glicerinis xsnarSi, vaqcina vargisia damzadebidan 2 wlis

ganmavlobaSi Senaxvis pirobebis dacviT (5–150C). acril

cxovelebSi imuniteti gamomuSavdeba vaqcinaciidan 10 dRis

Semdeg da grZeldeba 12 Tvis ganmavlobaSi.

mSrali vaqcina `sti~ warmoadgens amorful moruxo feris

masas, romelic kargad ixsneba wyalSi.

literaturul monacemebze dayrdnobiT SeiZleba davaskvnaT,

rom `sti~ vaqciniT imunizaciis Catarebis SemTxvevaSi SesaZle-

belia Tavidan aviciloT epidemia.

farTod gamoiyeneba agreTve jilexis sawinaaRmdego gama-

globulini, romelic mzaddeboda Tbilisis vaqcinebisa da

Sratebis samecniero-kvleviTi institutis mier.

`sti~ vaqcinis dasamzadeblad mowodebulia kontrolis

kriteriumebi, romelic damtkicebulia yofili ssrk-is bioprepa-

ratebis standartizaciis da kontrolis institutis mier.

32

cocxali vaqcinis dasamzadeblad iyeneben jilexis bacilis

Stamebs, romlebic ar warmoiqmnian kafsulas cxovelis

organizmSi da specifikur sakveb areebze.

axali savaqcine Stamebis gamokvlevisas isini unda Sevada-

roT etalonur Stams sti–1.

gamosacdeli Stami xpb an xotingeris bulionze (pH – 7,2–7,3)

24-saaTiani inkubaciisas 33–350C temperaturaze unda gvaZlevdes

tipur zrdas, romelic damxasiaTebelia jilexis aRmZvreli-

saTvis (bambiseburi naleqi). gramis wesiT SeRebil nacxebSi unda

iyos tipiuri suraTi. gramdadebiTi Cxirisa 3–10 mkm sigrZis da

jaWvuri gadabmiT. bacila ar unda iyos moZravi.

Ppetris finjanSi xotingeris agarze daTesvisas (pH – 7,2–7,3)

24-saaTiani inkubaciisas 33–350C-ze unda aRiniSnebodes lomis

fafariseburi zrda, romelic damaxasiaTebelia R formisaTvis.

SesaZlebelia mcire raodenobiT RO, ar unda iyos S formis

koloniebi.

xotingeris sisxlian (5%) agarze daTesvisas ar unda

warmoqmnides hemolizs.

penicilinze 3–6 saaTis inkubaciisas (370C) fazo-kontras-

tuli mikroskopirebisas unda aRiniSnos `yelsabamis~ reaqcia.

nacxebSi, romelic damzadebulia 6-dRiani inkubaciis

Sedegad miRebuli nazardidan, ar unda aRiniSnebodes 80%-ze

naklebi spora. sporebis koncentracias sazRvraven saTvleli

kameriT. Senawoni sporebis 1 ml aTavseben goriaevis kameraSi. 1

ml-Si sporebis raodenobas (N) sazRvraven formuliT:

N=250.000 · n · p sadac

n – sporebis saSualo raodenoba 1 did kvadratSi,

33

p _ ganzavebis xarisxi.

cocxali sporebis raodenobas adgenen Semdegnairad: agaris

Txel fenaze, romelsac damatebuli aqvs aminuri azoti (200–250

mg%), SeaqvT gamosakvleli Senawonis wveTi, romelic

ganzavebulia 0,9%-iani NaCl-iT, 50–100 mln spora 1 ml

koncentraciiT. mosxmis meTodiT anawileben mTel zedapirze

aTavseben 2,5 saaTis ganmavlobaSi TermostatSi 33–350C.

mikrokulturas aTvaliereben fazo-kontrastul mikroskopSi

imersiuli sistemiT, iTvlian Cxirebs da sporebs. saerTo

raodenoba ar unda iyos 500-ze naklebi. cocxali spora unda

iyos aranakleb 90%-isa.

petris finjnebze Seferis niadagze 48 saaTiani nazardis

mikroskopirebisas unda aRiniSnebodes R formis koloniebi.

koloniebidan damzadebul preparatSi ki unda aRiniSnebodes

mxolod bacilebi, romlebic ukafsuloa.

narCen virulentobas sazRvraven TeTr Tagvebze. KkanqveS

ineqciiT kultura SehyavT 10–20 g TagvebisaTvis doziT 10 ml

spora 0,5 ml. TeTri Tagvebis 80% SesaZloa mokvdes 2–7 dRis

ganmavlobaSi. ineqciis adgilze warmoSobili SeSupeba hemo-

ragiuli xasiaTisaa. es adasturebs narCen virulentobas, rac

misi imunogenobis damamtkicebelia. dacemul Tagvebs kveTaven da

axdenen Sinagani organoebidan daTesvas. septicemia ar unda

aRematebodes 30%. NnacxebSi unda aRiniSnebodes mxolod

ukafsulo formebi.

uvneblobaze Semowmebas axdenen:

1) zRvis goWebze. vaqcina SehyavT kanqveS. cdisTvis iyvanen

aranakleb 33 zRvis goWs 300–400 g cocxali woniT. kultura

34

SehyavT barZayis midamoSi 1 ml raodenobiT 50 ml sporis

SemcvelobiT. 3–3 cxovels klaven 6 saaTis, 1, 3, 8, 15 da 30

dRes vaqcinaciis Semdeg baqteriologiuri da paTologiur-

anatomiuri gamokvlevebisaTvis. agreTve pirvelad vaqcinacias

utareben referent vaqcina `sti~-iT 40 zRvis goWs

(sakontrolo).

2) bocvrebze. cdisTvis iyeneben 18 bocvers 2–2,5 kg woniT

(SinSilas jiSi). gamosakvlevi kultura SehyavT doziT 250

mln spora 1 ml kanqveS, TeZos midamoSi. 10 bocvers toveben

klinikuri dakvirvebisaTvis da imunitetis dasadgenad. 2–2

bocvers klaven vaqcinaciidan 1, 3, 8 da 15 dRes baqterio-

logiuri da paT.anatomiuri gamokvlevebisaTvis. 18 bocvers

crian referent-vaqciniT `sti~ doziT 250 mln spora.

3) uvneblobas amowmeben cxvrebze. cdisTvis iyeneben araimu-

nizirebul 10 cxvars 1–1,5 wlis asakis, damatebiT 10 cxvars

crian referent-vaqciniT `sti~, asnebovneben TeZos midamoSi

kanqveS doziT 1 mln spora. klinikuri gamokvlevebiT acridan

pirvel dReebSi aRiniSneba temperaturis momateba.

uvneblobaze Sesamowmeblad iyeneben 2 Txas – TeZos midamoSi

kanqveS 1 ml-is raodenobiT (10–12 mln spora). 2-s crian "sti"

referent-vaqciniT.

SeniSvna: ar unda aRiniSnebodes klinikuri gamovlinebebi,

rac damaxasiaTebeli daavadebisaTvis.

vaqcinis imunogenobas sazRvraven zRvis goWebze, cxvrebsa da

Txebze. cdisTvis iyvanen 12–15 sul zRvis goWs (350–400 g).

asnebovneben 1 ml 50 mln spora/ml doziT da amave raodenobiT

(12–15 suli) zRvis goWs crian referens vaqciniT.

35

postvaqcinalur periodSi SesaZlebelia cxovelebis

sikvdili, amitom cdisaTvis iyeneben 10 gadarCenil zRvis goWs.

21 dRis Semdeg asnebovneben 71/12 meore cenkovskis vaqciniT

kanqveS 1 mln spora/ml, rac Seesabameba 200LD50. akvirdebian 10

dRis ganmavlobaSi.

sisxls uReben gulidan da Tesen xotingeris agarze.

gadarCenili cxovelebis raodenoba ar unda iyos referens

vaqciniT acrili jgufis cxovelebidan gadarCenilze naklebi.

sazRvraven `imunitetis indeqs~.

amisaTvis 30 zRvis goWs asnebovneben kanqveS 1 ml doziT (1

mln. spora). amdenives – referens vaqciniT.

21-e dRes – cenkovskiT (71/12), Semdegi dozebiT: 100 mln., 10

mln., 1 mln, 100 aTasi da 10 aTasi _ 5–5 cxovels Sesabamisad

TiTo doziT.

aseTive dozebiT crian sakontrolo cxovelebs. Semdeg

akvirdebian 10 dRe. sazRvraven LD50 dasnebovnebulTaTvis da

sakontrolo jgufisaTvis. dasnebovnebul da sakontrolo

jgufebis LD50 Sefardeba warmoadgens `imunitetis indeqss~,

romelic gviCvenebs ramdenad ufro Seuvalia vaqcinirebuli

cxoveli daavadebis mimarT, vidre sakontrolo cxoveli.

`imunitetis indeqsi~ ar unda iyos 500-ze naklebi.

bocvrebis imunogenobis dasadgenad crian `SinSilas~ jiSis

10 suls, paralelurad 10-s crian referens-vaqciniT. 3 kviris

Semdeg bocvrebs xelovnurad asnebovneben 10LD-Ti. Sedegs

naxuloben 10 dRis Semdeg. angariSoben LD50. igi daaxloebiT

unda iyos 1 mln. spora.

36

cxvarze imunogenobis dasadgenad iyeneben araimunizirebul

1–1,5 wlis asakis 10 suls, romlebsac asnebovneben kanqveS 10–12 1

mln. sporiT.

20–30 dRis Semdeg sacdel da 3 sakontrolo araimunizi-

rebul cxvars asnebovneben kanqveS maRalvirulenturi sporovani

kulturiT 10LD-iT. akvirdebian 10 dRe. sakontrolo jgufis

cxovelebi unda mokvdnen jilexiT. vaqcinirebulebs aReniSnebaT

temperaturis momateba 24 saaTis ganmavlobaSi.

jilexis sawinaaRmdego vaqcinis eqsperimentuli seriis

gamocda

yvela zemoT CamoTvlil parametrebze gamokvleuli Stami

eqvemdebareba Semdgom sawarmoo gamocdas stabilurobaze.

savaqcine Stami ar unda cvlides kulturalur-

morfologiur, bioqimiur da imunogenur Tvisebebs; unda

akmayofilebdes StamisaTvis wayenebul yvela moTxovnas.

pirveli sami seriis gamocda unda warmoebdes teqnikuri

dokumentaciis saTanado gaformebiT, rac adasturebs mis

xarisxs, Senaxvisa da damzadebis pirobebs.

Stami, romelic gaivlis yvela zemoT CamoTvlil testebze

Semowmebas, gaaCnia saTanado daskvnebi da aqvs Sesabamisi teqni-

kuri dokumentacia, SesaZlebelia CaiSvas seriul warmoebaSi.

37

1.5. პასიური ჰემაგლუტინაციის რეაქცია (პჰრ) და ინფექციურ დაავადებათა ექსპრესდიაგნოსტიკა

phr-is mizans warmoadgens infeqciur daavadebaze diagnozis

dasma drois mcire monakveTSi. misma maRalma mgrZnobelobam,

specifikurobam da siswrafem ganapiroba phr-is farTo masStabiT

gamoyeneba.

phr-is safuZvels warmoadgens specifikur ingredientebs

Soris (antigeni+antisxeuli) mimdinare urTierTqmedeba. erT-

erTi komponenti (antigeni an antisxeuli) cnobili unda iyos.

maTi homologiurobis SemTxvevaSi matulobs Sewebebuli

eriTrocitebis xvedriTi wona da naleqis formiT xdeba misi

gamoyofa.

reaqciisaTvis saWiroa agreTve standartuli eriTrocituli

diagnostikumi, risTvisac gamoiyeneba sensibilizacia (amisTvis

gamoiyeneba sensitini) (Каральник Б.В., 1976).

phr-is mgrZnobeloba damyarebulia eriTrocitebis saxeobaze,

specifikurobaze ki gavlenas axdens gamosakvlevi sisxlis

SratSi eriTrocitebis komplementuri antisxeulebis arseboba.

phr-is specifikurobas mniSvnelovnad uzrunvelyofs

eriTrocitebis buneba da damuSavebis pirobebi (Р.И. Авророва с

соавт., 1966).

sawyis etapze diagnostikumebis dasamzadeblad gamoiyeneboda

nativuri-arasensibilizirebuili eriTrocitebi (Р.Х. Яфаев, С.А.

Чегалов, 1961). amJamad es meTodi iSviaTad gamoiyeneba. dReisaTvis

iyeneben stabiluri eriTrocitebis bazaze damzadebul

diagnostikumebs (М.И. Леви, Н.И. Басова, 1962; М.И. Леви, 1982; S. Coster,

1982; А.Б. Деймер, 1985; И.А. Георгадзе с соавт., 1988).

38

amJamad SemoTavazebulia eriTrocitebis formalizaciis 30-

ze meti varianti (В.А. Шамардин, 1981). eriTrocitebis stabiluro-

bisaTvis formaldehidis ortimaluri koncentracia 0,5_9%-ia.

phr-Si mravali welia gamoiyeneba formalizirebuli eriTro-

citebi (Каральник Б.В., 1976). maT stabilurobas mniSvnelovnad

amaRlebs gamoSroba.

eriTrocituli diagnostikumebis dasamzadeblad garkveuli

mniSvneloba eniWeba taniniT araspecifikur sensibilizacias.

eriTrocituli diagnostikumebis damzadebis damamTavrebel

etaps warmoadgens tanizirebuli eriTrocitebis `datvirTva~

mikroorganizmTa antigeniT, maT Soris antigeniTac (Т.А. Фоменко

с соавт., 1978), agreTve anatoqsiniT an imunoglobuliniT.

sensibilizaciisaTvis aucilebelia Semdegi pirobebis dacva:

inkubacia 370C-ze, eqspozicia 30 wuTi, eriTrocitebis 2,5%-iani

Senawoni, antigenis an imunoglobulinis saTanado koncentracia

da pH – 6,4 (В.А. Шамардин, Б.В. Каральник, 1980).

phr veterinariaSi da medicinaSi warmatebiT gamoiyeneba

mTeli rigi daavadebebis sadiagnostikod, rogoricaa: dizin-

teria, salmonelozi, eSerixiozi, brucelozi, yivanaxvela,

tularemia, difteriti da gaSeSeba, sefsisi, riketsiozi,

sokovani daavadebebi, stafilokokuri infeqciebi, tuberkulozi.

phr veterinariasa da medicinaSi warmatebiT gamoiyeneba

jilexis da sxva infeqciuri daavadebebis sadiagnostikod. anti-

sxeuluri eriTrocituli diagnostikumebis efeqturoba 32-jer

aRemateba diagnostikis arsebuli meTodebis maCveneblebs.

aRmoCenili sporebis minimaluri raodenoba 6·103/ml-ia, xolo

vegetaturi formebis 1,2·104/ml (М.М. Натидзе с соавт, 1986; С.А. Ригвава

с соавт, 1988, С.А. Ригвава, 1999).

39

warmatebiT aris gamocdili jilexis antigenuri eriTroci-

tuli diagnostikumi `sti~, `ixtimani~ da `55~ vaqcinebiT imunizi-

rebul cxovelebSi imunitetis Sesafaseblad (И.А. Георгадзе с

соавт., 1971, 1972; m. naTiZe Tanaavt., 2000; s. rigvava Tanaavt., 2000).

phs-is gamoyenebis sfero SeuzRudavia, rac ganapirobebs mis

upiratesobas.

40

თავი II. საკუთარი გამოკვლევები

2.1. გამოკვლევის მასალა და მეთოდიკა samuSao Sesrulda saqarTvelos saxelmwifo zooteqnikur-

saveterinaro universitetis mikrobiologia-virusologiis kaTe-

draze, saqarTvelos mecnierebaTa akademiis g. eliavas saxelobis

baqteriofagiis mikrobiologiisa da virusologiis samecniero-

kvleviTi institutis imunologiis ganyofilebaSi.

eqsperimenti Catarda saqarTvelos gardabnis raionis

TeleTis mecxoveleobis kompleqsis mozardeulis fermaSi 1995–

2001 wlebSi.

Seswavlis obieqts warmoadgenda: xorblis eqstraqtze

damzadebuli axali sakvebi are, `sti~ savaqcine Stamis

kultivireba da misi morfologiuri, kulturaluri, bioqimiuri

da dacviTi Tvisebebis Seswavla. biocdisaTvis gamoviyeneT

bocvrebi da zRvis goWebi.

vaqcinacias vawarmoebdiT TeleTis mecxoveleobis kompleq-

sis mozardeulis fermaSi. vaqcinaciidan me-3, me-9, me-14, 21-e da

30-e dRes vaxdendiT sisxlis aRebas, Sratis gamoyofas da

preventuli Tvisebebis dadgenas.

sisxls viRebdiT diliT, sakvebis miRebamde, sauRle venidan.

gamokvlevisaTvis gamoviyeneT sisxlis Srati.

mikrobTa kulturebi. cdebSi gamoviyeneT savaqcine `sti~ da

`55~, `sti~ (referensi) Stamebi.

baqteriofagi – jilexis sawinaaRmdego specifikuri (mono-

valenturi) `im~, γ da K fagebi. aRniSnuli fagebi gamoirCevian

moqmedebis farTo diapazoniT. maTi meSveobiT vaxorcielebdiT

aRmZvrelis diferencirebas sxva mikroorganizmebisagan.

41

antibiotikebi: jilexis sawinaaRmdego Stamebis antibiotiko-

mgrZnobelobis dasadgenad gamoviyeneT Semdegi antibiotikebi:

penicilini, ampicilini (penicilinis jgufi), doqsaciklini

(tetraciklinis jgufi), eriTromicini (makrolidebis jgufi),

gentamicini, streptomicini (monoglikozidebis jgufi), cipro,

cefamizini (cefalosporinebis jgufi), levomicetini, kefzoli.

cxovelebi: biologiur obieqtebad cdebSi gamoviyeneT:

a) TeTri Tagvi _ 74;

b) 300_350 g cocxali masis 48 zRvis goWi;

g) `SinSilas~ jiSis 2,0_2,5 kg cocxali masis 36 bocveri;

d) cxvari _ 30 suli;

e) stepis wiTeli da Sav-Wreli jiSis 120 msxvilfexa rqiani

pirutyvi.

sakvebi areebi:

a) xotingeris bulioni _ pH – 7,2–7,4;

b) simindis eqstraqtze damzadebuli 2,7%-iani agari;

g) xotingeris agari (2,7%-iani);

d) xorblis eqstraqtze damzadebuli bulioni;

e) xorblis eqstraqtze damzadebuli 2,7%-iani agari;

v) Seferis niadagi;

z) 5%-iani sisxliani agari;

T) hisis niadagi 0,5% naxSirwylebiT (glukoza, manoza, galaq-

toza, fruqtoza, arabinoza, laqtoza, maltoza, maniti,

saqaroza, ramnoza).

savaqcine Stamebze muSaoba moicavda preparatebis damzadebas

da mikroskopirebas, sakveb areebze moSenebas da zrdis

Taviseburebis Seswavlas, moZraobis da hemolizuri Tvisebis

42

dadgenas, `yelsabamis~ reaqciaze gamokvlevas, antibiotiko da

fagomgrZnobelobis Seswavlas.

cxovelebze muSaoba iTvaliswinebda savaqcine Stamebis

uvneblobis Seswavlas bocvrebsa da cxvarSi, imunogenobis

dadgenas zRvis goWebze, msxvilfexa rqiani pirutyvis da

cxvrebis imunizacias da sisxlis SratSi jilexis sawinaaRmdego

antisxeulebis titris gansazRvras.

pasiuri hemaglutinaciis reaqcia emsaxureboda imunizirebul

bocvrebSi, cxvarsa da msxvilfexa rqiani pirutyvis SratSi

jilexis sawinaaRmdego antisxeulebis dadgenas. reaqciis

ZiriTadi komponentis eriTrocituli antigenuri diagnostikumis

dasamzadeblad yoCis eriTrocitebs vamuSavebdiT formaliniT

da taniniT. aseT eriTrocitebs vutarebdiT sensibilizacias

jilexis savaqcine Stamebis lizatiT.

gamokvlevebisTvis gamoviyeneT mikrobiologiuri da imuno-

logiuri kvlevis klasikuri da Tanamedrove meTodebi:

a) mikroskopuli gamokvleva. sakveb areebze nazardi kulturebi-

dan vamzadebdiT nacxebs, vRebavdiT gramis wesiT da vikvlev-

diT imersiuli sistemiT mikroskopSi;

b) moZraobis dadgenas vaxorcielebdiT Cakiduli da gaWyletili

wveTis meTodiT, 0,3% xorcpeptonian agarSi CaTesviT, 370C-ze

TermostatirebiT da inkubaciidan 18_20 saaTis Semdeg zrdis

Taviseburebis SeswavliT;

g) kulturaluri Tvisebebi. sakveb areebze zrdis Taviseburebe-

bis dasadgenad jilexis aRmZvrelis izolatebs vTesavdiT xpb,

xpa-ze. sakveb areebze zrdis Seswavlis dros viTvaliswinebdiT

SeRvrevas, naleqis warmoqmnas, koloniebis fers, zomas, formas

da struqturas;

43

d) bioqimiuri Tvisebebis dadgena moicavda naxSirwylebis fer-

mentaciis, gogirdwyalbadis, amiakis, indolis, plazmokoagu-

laciis da hemolizuri Tvisebebis dadgenas. naxSirwylebis

hidrolizs vsazRvravdiT hisis niadagSi CaTesviT. TermostatSi

370C 18_20 sT-is ganmavlobaSi kultivirebis Semdeg mJavasa da

airebis warmoqmniT.

gogirdwyalbadis warmoqmnis dasadgenad gamoviyeneT ZmarmJa-

vatyviis 10%-ian xsnarSi dasvelebuli da gamSrali filtris

qaRaldis (5_6sm×0,5sm), xolo indolis gansazRvrisaTvis

mJaunmJavas 12%-iani xsnariT gaJRenTili amave zomis filtris

qaRaldis zonrebi. indolis dasadgenad kulturebs vTesavdiT

strogovis sakveb areSi, xolo gogirdwyalbadis dasadgenad

xpb-Si. sinjaris Tavisufal kidesa da sacobs Soris vaTavsebdiT

zemoT xsenebul filtris qaRaldis zonrebs da vaxdendiT

kulturaTa inkubacias 370C-ze. gogirdwyalbadis gamoyofaze

vmsjelobdiT filtris qaRaldis gaSavebiT, xolo indolisaze

vardisferSi SeRebviT.

izolatebis mier amiakis gamoyofis dasadgenad, sasagne

minaze vawveTebdiT Sesaswavli 18_20 saaTiani bulioniani

kulturis wveTs, romelSic Segvqonda erTi wveTi nesleris

reaqtivi. siTxis yviTeli Seferva amiakis arsebobis maCvenebelia.

hemolizuri Tvisebebis dasadgenad vaxdendiT 18_20 saaTiani

kulturebis CaTesvas petris finjanSi Camosxmuli agaris

zedapirze. agars winaswar vumatebdiT 5%-is moculobiT yoCis

eriTrocitebs. TermostatSi 370C inkubaciidan 20_24 sT Semdeg.

koloniebis garSemo eriTrocitebis daSla mikrobis hemolizuri

Tvisebis maCvenebelia.

44

antibiotikomgrZnobelobis gansazRvra. petris finjanSi aga-

ris zedapirze gaTesil kulturebze, erTmaneTisagan 2,0_2,5 sm-is

daSorebiT vaTavsebdiT antibiotikebis diskebs. gaSrobis Semdeg

finjnebs gadmobrunebul mdgomareobaSi vaTavsebdiT 370C-ze.

Sedegebs aRvricxavdiT inkubaciidan 18_20 saaTis Semdeg.

fagomgrZnobelobis dadgena. fagomgrZnobelobas vadgendiT

fiskas modificirebuli meTodiT. am mizniT petris finjanSi

agaris zedapirze baqteriologiuri maryuJiT vavlebdiT

18_20 sT-iani bulioniani kulturis zonrebs. oTaxis temperatu-

raze gaSrobis Semdeg zonrebze wvrilwveriani pipetiT

vawveTebdiT baqteriofags. wveTis gaSrobis Semdeg finjnebi

gadagvqonda TermostatSi 370C-ze. Sedegebs aRvricxavdiT me-2

dRes, ra drosac viTvaliswinebdiT lizisis xarisxs.

sporebis koncentracias `sti~ vaqcinaSi vsazRvravdiT

saTvleli kameris gamoyenebiT, formuliT:

N=250.000 · n · p sadac

n – sporebis saSualo raodenoba erT did kvadratSi,

p _ ganzavebis xarisxi.

pasiuri hemaglutinaciis reaqcias vdgamdiT klasikuri meTo-

diT. reaqciaSi diagnostikumad gamoviyeneT formalinizirebuli,

tanizirebuli da `sti~ vaqcinis lizatiT datvirTuli yoCis

eriTrocitebi.

masalis statistikuri damuSaveba. gamokvlevaTa Sedegebi

davamuSaveT statistikurad (v.s. besmertni, m.n. tkaCovi, 1961; k.r.

qorCilava, 1993). statistikur damuSavebas vaxdendiT saSualo

ariTmetikulis sididis (M) gamoTvliT.

kvadratuli cdomileba:

45

1

2

−∑±=σn

a

sadac Σa2 _ ariTmetikuli sidididan gadaxris kvadratia;

n _ cdis raodenoba.

saSualo ariTmetikulis saSualo Secdoma:

nM σ

±= .

arsebiTi gansxvavebis maCvenebeli:

22

21

21

MMMMt

+−

= .

(n1+n2) _ stiudentis cxrilis viTvlidiT gansxvavebis

sarwmunoebas P. gansxvaveba iTvleba sarwmunod, rodesac P≤005.

46

2.2. “სტი” სავაქცინე შტამის კულტივირებისათვის ხორბლის ექსტრაქტზე დამზადებული საკვები არის შემუშავება

profilaqtikuri acrebisaTvis vaqcinis damzadeba sawarmoo

masStabiT moicavs Sesabamisi Stamebis kultivirebas. am mizniT

gamoiyeneba sxvadasxva sakvebi areebi. amJamad mikrobiologiuri

mrewvelobis erT-erTi ZiriTadi amocanaa iafi sakvebi areebis

damuSaveba, romlebic unda akmayofilebdnen ZiriTad moTxovnebs.

amasTan, preparatis warmoeba saWiroebs biopreparatebis

dasamzadeblad martiv teqnologiebs da ekonomikuri

TvalsazrisiT xelmisawvdom sakveb areebs.

jilexis sawinaaRmdego vaqcinebis damzadebis teqnologia

damyarebulia Stamebis kultivirebisaTvis xorcis wvenisa da

simindis eqstraqtze damzadebuli sakvebi areebis (Txieri da

myari) gamoyenebaze. `sti~ vaqcinis warmoebisaTvis xorcis wvenze

damzadebuli sakvebi areebi Zviria, xolo ucxouri warmoebis

simindis eqstraqtis mopoveba siZnelesTan aris dakavSirebuli.

Cvens mier SemuSavebulia `sti~ vaqcinis kultivirebisaTvis

axali niadagi, romelic xorblis eqstraqtze mzaddeba. igi

SedarebiT iafi da xelmisawvdomia.

xorblis niadagis dasamzadeblad erT kilogram xorbals

vasxamdiT or litr orkanis wyals, vaCerebdiT oTaxis tempera-

turaze 18_20 saaTs an vaduRebdiT 10 wuTs, vfiltravdiT, vuma-

tebdiT sxvadasxva raodenobis peptons da marilebs: KH2PO4,

K2HPO4, FeSO4, deqstrins da sxva. mkvrivi sakvebi aris dasamza-

deblad vumatebdiT 2,6% agar-agars, vxarSavdiT, vsazRvravdiT

aminur azots, vadgendiT pH – 7,2–7,4, Segvqonda 250 ml-is

moculobiT matracebSi da vasterilebdiT 1 atmosferoze 30 wT-

is ganmavlobaSi. cdebis Catarebis procesSi SevimuSaveT

47

xorblis sakvebi aris 5 varianti, romlebic gansxvavdebodnen

aminuri azotis SemcvelobiT.

jilexis savaqcine Stami `sti~-s kultivirebisaTvis speci-

fikuri sakvebi niadagebi davamzadeT Semdegi receptiT, 1 l-ze

gadaangariSebiT Sesabamisi meTodikiT:

xorblis eqstraqti _ 10 ml;

FeSO4·6H2O _ 0,01 g;

KH2PO4 _ 1 g;

K2HPO4 _ 5 g;

deqstrini _ 2 g;

agar-agari _ 27 g;

rZe _ 10 ml;

wyali _ 1 l.

Cvens mier damzadebuli niadagis variantebi gansxvavdebodnen

peptonis sxvadasxva SemcvelobiT:

_ #1 varianti (peptonis gareSe), moxarSva 1 sT-is ganmavlobaSi;

_ #2 varianti 20 g peptoniT, moxarSva 1 sT-is ganmavlobaSi;

_ #3 varianti (peptonis gareSe), dayovneba 20 sT-is ganmavlobaSi

10–120C temperaturaze, moxarSva 10 wuTi;

_ #4 varianti 15 g peptonis damatebiT, dayovneba 20 sT-is

ganmavlobaSi 10–120C temperaturaze da moxarSva 10 wT;

_ #5 varianti 20 g peptoniT, dayovneba 20 sT-is ganmavlobaSi

10–120C temperaturaze da Semdgom moxarSva 10 wT;

_ #6 varianti 25 g peptoniT, dayovneba 20 sT-is ganmavlobaSi

10–120C temperaturaze da Semdgom moxarSva 10 wT.

zemoT aRniSnuli niadagis yvela varianti davamzadeT arse-

buli meTodikis mixedviT da wesebis mkacri dacviT: movaxdineT

sterilizacia da Semowmeba sterilobaze. sakveb areebSi CaTe-

48

sili `sti~ savaqcine Stami gadagvqonda aRniSnul niadagebSi.

aRiniSna tipuri zrda.

xorblis naxarSze damzadebul sakveb areze nazardi

koloniebis diametri variantebis mixedviT gansxvavebulia. ase

magaliTad, #1 sakveb areze Camoyalibebuli koloniebis

diametri 3 mm-ia, #2 nazardis _ 4 mm; #3-ze _ 5 mm, #4-ze _ 3_5

mm-mde, xolo #6-ze _ 6_7 mm. sakvebi areebis #1, #2 da #3

variantebis dadebiTi mxarea `sti~ kulturis gamoxdili wyliT

Camorecxvis Tviseba, rac vaqcinis damzadebis erT-erTi etapia.

#4 da #5 variantebs analogiuri Tviseba saSualod aqvs

gamoxatuli #6 variantis sakveb aredan kulturis Camorecxva

sakmaod Znelia, rac gamouyenebels xdis niadags. amrigad,

Semdgom cdebSi gamoviyeneT niadagis #1, #2 da #3 variantebi.

savaqcine Stamebis kultivirebisaTvis standartul niadage-

bad gamoviyeneT simindis eqstraqtze damzadebuli sakvebi are.

Catarebuli cdebidan gamomdinare, `sti~, `sti~ (referensi) da

`55~ savaqcine Stamebis zrda identuria, isini Txier sakveb

areebze intensiurad izrdebian, sinjaris Zirze warmoqmnian

bambisebur naleqs, bulioni gamWvirvalea. savaqcine Stamebi

uZravia. mkvriv sakveb areebze iZlevian R da RO formis

koloniebs.

jilexis savaqcine Stamebis erT-erTi ZiriTadi niSan-Tvisebaa

sporebis raodenobis maCvenebeli, romelic ganvsazRvreT

goriaevis saTvleli badiT, paralelurad mikrokulturis meTo-

diT SeviswavleT cocxali sporebis raodenoba. gamokvlevebiT

davadgineT, rom `sti~ savaqcine StamisTvis sporebis gamosavali

xorblis niadagze kultivirebisas 94%-ia, rac 1_2%-iT maRalia,

standartul niadagebTan SedarebiT (cxrili #1).

49

cxrili 1

jilexis savaqcine Stamebis sporebis raodenoba procentebSi

#

savaqcine Stamebi

sakvebi areebi da sporebis raodenoba, % xorblis niadagi

(2,6% agari)

simindis niadagi

(2,6% agari)

xotingeri agari

(2,6% agari) 1.

2.

3.

sti

55

sti (referensi)

94

92

94

94

91

94

93

92

93

aRniSnul sakveb areebSi CaTesili da 370C-ze inkubirebuli

`sti~ savaqcine Stamis zrda tipuria.

yvela zemoT aRniSnul variantze zrda SeviswavleT

mikroskopSi. mcire gadidebiT aRiniSneba kulturis tipuri zrda

(xorkliani zedapiri, dakbiluli kideebi).

50

2.2.1. ხორბლის საკვები არის ქიმიური შემადგენლობის შესწავლა

xorblis naxarSsa da qeris eqstraqtze damzadebuli sakvebi

areebis qimiurma analizma gamoaaSkarava maT Soris garkveuli

gansxvaveba, kerZod, lipidebis Semcveloba, romelic xorblis

eqstraqtSi _ 0,032% Seadgina, xolo qeridan damzadebul

niadagSi _ 0,016%.

lipidebis Semadgenloba orive nimuSSi erTnairi iyo. isini

Seicavdnen Semdeg ZiriTad klasebs: sterinebi, Tavisufali

cximovani mJavebi, triacelgliceridebi, naxSirwyalbadebi.

qeris eqstraqtSi hidrolizamde monosaqaridebi mcire rao-

denobiTaa. registrirebuli monosaqaridebidan qromatografiu-

li meTodiT aRmoCenilia galaqtoza, glukoza, arabinoza,

galaqturonis mJava, xolo hidrolizis Semdeg _ galaqtoza,

glukoza didi raodenobiT. polisaqaridebidan _ saxamebeli,

mcire raodenobiT arabinogalaqtani.

xorblis eqstraqtSi hidrolizamde monosaqaridebi mcire

raodenobiTaa, registrirebuli monosaqaridebidan qromatogra-

fiuli meTodiT aRmoCenilia galaqtoza, arabinoza, galaqtu-

ronis mJava, SedarebiT didi raodenobiT _ glukoza.

hidrolizis Semdeg monosaqaridebidan aRmoCenilia mcire

raodenobiT galaqtoza, arabinoza, galaqturonis mJava.

polisaqaridebidan _ saxamebeli, arabinogalaqtani.

51

ხორბლის ექსტრაქტზე დამზადებული

ნიადაგის ქიმიური შემადგენლობა

ჰიდროლიზამდე

52

ხორბლის ექსტრაქტზე დამზადებული

ნიადაგის ქიმიური შემადგენლობა

ჰიდროლიზის შემდეგ

53

2.3. ხორბლის საკვებ არეზე კულტივირებული “სტი” სავაქცინე

შტამის ნიშან-თვისებების შესწავლა

xorblis eqstraqtze damzadebuli `sti~ vaqcinis maxasiaTeb-

lebi moicavda morfologiur-kulturaluri, bioqimiuri, imuno-

logiuri da biologiuri Tvisebebis Seswavlas. sporulaciis

vadebis Sesamcireblad da kultivirebisaTvis optimaluri vade-

bis dasadgenad kultivirebas vawarmoebdiT 33–340C, 48_72_96_120

saaTis ganmavlobaSi. cdebma gviCvena, rom sporebis gamomuSavebis

procenti maqsimums (85–92%) 72_96 sT aRwevs.

`sti~ savaqcine Stamis Semowmeba iTvaliswinebda preparate-

bis mikroskopul gamokvlevas, zrdis Taviseburebis Seswavlas,

`yelsabamis~ reaqciis dadgenas, sporebis warmoqmnis vadebis

gansazRvras, bioqimiur aqtivobas (saqarolituri da proteoli-

turi Tvisebebi), uvneblobas (biocda bocvrebSi) da preventul

Tvisebebs.

morfologiuri da tinqtorialuri Tvisebebi. xorblis sakveb

areze kultivirebuli jilexis sawinaaRmdego `sti~ savaqcine

Stamis morfologiuri Tvisebebis Sesaswavlad aRniSnul Stams

vTesavdiT xotingeris bulionsa da agarSi da Cvens mier

xorblidan damzadebul sakveb areebSi naTesebs vaTavsebdiT

TermostatSi 370C temperaturaze.

18_20 saaTis Semdeg aRvricxavdiT Sedegebs. bulionze da

agarze nazardi kulturidan damzadebuli nacxebs vRebavdiT

gramis wesiT da vaxdendiT mikroskopul Seswavlas.

standartul, aseve Cvens mier SemuSavebul sakveb areebze

aRiniSneboda kulturebis tipuri zrda (foto #1 da 2).

54

foto 1. kulturis zrda xorc-peptonian agarze

55

foto 2. kulturis zrda xorc-peptonian agarze

56

preparatSi davadgineT gramdadebiTad SeRebili 4_6 mkm sig-

rZis, 1_2 mikroni siganis uZravi Cxirebi. agarze nazardi kultu-

ridan damzadebul preparatebSi mikrobi lagdeba grZeli

Zewkvebis saxiT.

kulturis moZraobis Seswavlas vaxdendiT Cakiduli da

gaWyletili wveTis meTodiT. cdebiT davadgineT, rom mikrobi

uZravia.

bulionSi kultura izrdeboda sinjaris Zirze bambiseburi

naleqis warmoSobiT. bulioni gamWvirvale iyo. agarze mikrobi

iZleva R-formis koloniebs, romelic mogvagonebs lomis fafars

(foto #3, 4).

mikrobi ar gamoimuSavebs kafsulas, rac miuTiTebs mis

avirulentobas (cxrili #2).

cxrili 2

`sti~ savaqcine Stamis morfologiuri maxasiaTeblebi

#

das

axel

eba

gramis wesiT SeRebva

spo

ris

gamomu

Saveb

a

kafsulis

war

moqmna

koloni

is

forma

moZr

aoba

1.

2.

3.

`sti~

`55~

`sti~ (referensi)

gramdadebiTi

gramdadebiTi

gramdadebiTi

+

+

+

_

_

_

R

R

R

+

+

+

57

foto 3. kulturis zrda xorblis niadagze

58

foto 4. kulturis koloniebi xorblis agarze

59

kulturalur-bioqimiuri Tvisebebi. savaqcine Stami `sti~-s

kulturalur-bioqimiuri Tvisebebis dasadgenad vaxdendiT:

1) proteolituri Tvisebebis gansazRvras H2S-is warmoqmnis

dasadgenad xorblis eqstraqtze damzadebul `sti~ Stamis da

xotingeris niadagSi CaTesil kulturebSi, sinjaris sacobsa

da niadags Soris vaTavsebdiT indikators (10%-iani ZmarmJava

tyviiT gaJRenTili filtris qaRaldi) vdgamdiT TermostatSi

370C-ze, Sedegebi aRvricxeT 24_72 sT-is Semdeg, reaqcia

dadebiTi iyo E.coli-is kulturaze (sakontrolo), xolo `sti~

reaqcia uaryofiTi. indolis warmoqmnis dasadgenad

kulturebs vTesavdiT strogovis sakveb areSi, sinjaris

sacobsa da niadags Soris vaTavsebdiT indikators

(mJaunmJavas 12%-iani xsnariT gaJRenTili filtris qaRaldi)

vdgamdiT TermostatSi 370C-ze. Sedegs aRvricxavdiT 72 sT-is

Semdeg. sinjarebSi sakvebi aris feri darCa ucvleli, e.i.

indoli ar warmoiqmna.

amiakis gamoyofis dasadgenad vaxdendiT `sti~ da `55~

Stamebis Sedarebas, viyenebdiT klasikur meTods: sasagne

minaze vawveTebdiT 1) xorblis eqstraqtze bulionSi nazard

18_20-saaTian kultura `sti~-s da vamatebdiT nesleris

reaqtivs.

2) xorblis eqstraqtze damzadebuli agaridan aRebul kulturas

vawveTebdiT nesleris reaqtivs 1 wveTis raodenobiT.

3) niadags vamatebdiT nesleris reaqtivs (sakontrolo). Sedegebs

vkiTxulobdiT momentalurad: siTxis yviTeli Seferva amiakis

arsebobas adasturebda. `sti~ gamoyofs amiaks.

saqarolituri Tvisebebis Seswavlis mizniT vaxdendiT

Stamis CaTesvas naxSirwyliani niadagebis ferad rigSi. Saqrian

60

niadagebs vamzadebdiT Semdegnairad: viRebdiT 1 g Saqars, vama-

tebdiT gamoxdil wyals, peptonis wyals 100 ml-is raodenobiT,

andredes indikators 1,5 ml. vurevdiT, vasxamdiT tivtivebian

sinjarebSi da vasterilebdiT. sinjarebSi vaxdendiT savaqcine

Stamebis (`sti~) CaTesvas. inkubaciisaTvis vaTavsebdiT

TermostatSi 370C-ze 24 saaTis ganmavlobaSi.

Sedegebs aRvricxavdiT 24 sT-is Semdeg. dadebiTi reaqciis

SemTxvevaSi niadagi iZenda movardisfro-Jolosfers, uaryofiTis

dros aRniSnuli cvlilebebi ar aRiniSneboda (cxrili #3).

cxrili 3

jilexis sawinaaRmdego Stamebis saqarolituri Tvisebebi

Stami

naxSirwyalbadebi

saqar

oza

gal

aqtoza

maltoza

mani

ti

laqtoza

deqstrin

i

fruqt

oza

arab

inoza

sti

55

sti (referensi)

m

m

m

m

m

m

m

m

m

–

–

_

m

m

m

m

m

m

M

m

–

_

_

cxrilidan Cans, rom Stamebi mJavisa da airis gamoyofiT

Slian saqarozas, galaqtozas, maltozas, laqtozas, deqstrins

da fruqtozas, xolo manitis da arabinozas daSlas ar axdenen.

savaqcine Stami `sti~-s hidrolizuri Tvisebebis Sesaswavlad

vTesavdiT rZis niadagSi (3 ml rZe 30 wT dacentrifugebis

Semdeg gadagvqonda sinjarebSi da vasterilebdiT 2-jeradad

steriluri cximgaclili rZis misaRebad. Semdeg vamzadebdiT

eikmanis rZian agars). petris finjnebSi vaxdendiT CaTesvas,

61

vaTavsebdiT 370C-ze TermostatSi 48 sT-is ganmavlobaSi.

koloniebis irgvliv warmoiqmneboda gamWvirvale naTeli zona,

rac dadebiTi reaqciis maCvenebelia (foto #5).

reduqciuli Tvisebebis gansazRvras vaxdendiT meTileniani

lurjis gauferulebiT.

am mizniT `sti~ Stams vTesavdiT sinjarebSi, romlebSic

Camosxmuli iyo 5_5 ml rZe, vamatebdiT 1 wveT 1% meTilenis

lurjs. vaTavsebdiT TermostatSi 370C-ze 3 dRis ganmavlobaSi.

`sti~ axdenda meTilenis lurjis gauferulebas.

rZis peptonizaciis gansazRvrisaTvis rZes vamatebdiT `sti~

Stamis 18_20 saaTian bulionian kulturas da vaTavsebdiT

TermostatSi 370C-ze 24 sT-is ganmavlobaSi.

reaqcia dadebiTia _ e.i. `sti~ axdenda rZis peptonizacias

(cxrili #4).

cxrili 4

xorblis eqstraqtze damzadebuli `sti~ savaqcine Stamis

reduqciuli Tvisebebi

Stami rZis peptonizacia

reduqciuli Tvisebebi

`sti~

`55~

`sti~ (referensi)

+

+

+

+

+

+

Jelatinis proteolizis dadgenas vawarmoebdiT:

1) xorblis eqstraqtze damzadebul jilexis sawinaaRmdego

savaqcine Stamis `sti~-s kulturis CaTesvas xpJ-Si CxvletiT.

sinjarebs vtovebdiT oTaxis temperaturaze (200C) 24 sT-is

ganmavlobaSi.

62

foto 5. hidrolizi

sti _ reaqcia uaryofiTia, sakvebi are ar gajirjvlda, e.i.

savaqcine Stams proteolizuri Tviseba ar axasiaTebs.

63

2) xorblis eqstraqtze damzadebul jilexis sawinaaRmdego

savaqcine Stamis `sti~-s kulturas vTesavdiT xpJ CxvletiT,

vaCerebdiT oTaxis temperaturaze (200C) 24 sT-is ganmavlobaSi.

Sedegi Semdegnairi iyo: sakvebi are ar gajirjvlda, e.i.

savaqcine Stams proteolituri Tvisebebi ar axasiaTebs

(cxrili #5).

cxrili 5

jilexis sawinaaRmdego Stamebis proteolituri Tvisebebi

Stami indoli H2S NH3 Jelatini

sti

55

sti (referensi)

–

–

_

–

–

_

+

+

+

+

+

+

`sti~ Stamis mgrZnobelobis Seswavlas penicilinis mimarT

vaxdendiT Semdegnairad: xorblis eqstraqtze damzadebul sakveb

ares vumatebdiT penicilins ganzavebiT 1:100; 1:1000; vasxamdiT

petris finjnebSi, vaSrobdiT, vTesavdiT baqteriologiuri

maryuJiT da vaTavsebdiT TermostatSi 370C-ze 24 sT-is

ganmavlobaSi.

penicilini ganzavebiT 1:100 da 1:1000 `sti~-s zrdas aCerebs

myar niadagze, xolo ixtimans axasiaTebs susti zrda.

`sti~ Stamis mgrZnobelobas antibiotikebis mimarT vsazRvra-

vdiT qaRaldis diskebis meTodiT (cxrili #6).

64

cxrili 6

jilexis sawinaaRmdego Stamebis antibiotikomgrZnobeloba

Stami

antibiotikebi

penicil

ini

eriT

romicini

levomicet

ini

doqs

aciklini

ampicil

ini

cef

amiz

ini

gentamic

ini

kefzoli

cipro

streptomicini

sti

55

sti

(referensi)

_

10mm

_

10mm

10mm

10mm

25mm

25mm

25mm

>25mm

15mm

>25mm

_

15mm

_

10mm

_

10mm

15mm

25mm

15mm

>25mm

15mm

>25mm

10mm

_

10mm

>25mm

25mm

>20mm

cdebSi gamoviyeneT Semdegi antibiotikebi: penicilini,

eriTromicini, levomicetini, doqsaciklini, ampicilini, cefami-

zini, gentamicini, kefzoli, cipro, streptomicini. dadginda, rom

`sti~ Stami mgrZnobiarea doqsaciklinis, kefzolis da

streptomicinis mimarT; SedarebiT nakleb mgrZnobiarea gentami-

cinis da levomicetinis mimarT; susti mgrZnobeloba axasiaTebs

eriTromicinis, cefamizinis da cipros mimarT; xolo ar aris

mgrZnobiare penicilinis da ampicilinis mimarT (foto #6).

fagomgrZnobelobis dadgenas vaxdendiT fiskas modificire-

buli meTodiT.

Sedegebs vsazRvravdiT me-2 dRes da vaxdendiT lizisis

xarisxis dadgenas (cxrili #7).

cdebiT davadgineT, rom xorblis eqstraqtze damzadebuli

`sti~, `sti~ (referensi) da `55~ Stamebi mgrZnobiarea fagis

mimarT da lizisis xarisxi Seadgens Cl-s (foto #7).

65

cxrili 7

jilexis savaqcine Stamebis fagomgrZnobiarobis

maCveneblebi

# Stamebis

dasaxeleba

fagebis dasaxeleba da Sedegebi

MBA K im

1

2

sti

55

sti (referensi)

Cl

Cl

Cl

Cl

Cl

CL

Cl

Cl

Cl

SeniSvna: Cl – sruli lizisi

66

foto 6. Stamebis antibiotikomgrZnobeloba

67

foto 7. Stamebis fagomgrZnobeloba

68

2.4. “სტი” სავაქცინე შტამის უვნებლობის დადგენა cdebSi uvneblobis dadgena moicavda kafsulis warmoqmnas

da laboratoriul cxovelebze cdis dadgmas. kafsulis

warmoqmnis dasadgenad savaqcine `sti~ Stams vTesavdiT Seferis

sakveb areze, romelsac vamzadebdiT xotingeris agarze cxenis

normaluri sisxlis Sratis damatebiT. naTesebs vzrdidiT

TermostatSi 370C-ze. Termostatirebidan 48 saaTis Semdeg

vamzadebdiT nacxebs, romelsac vRebavdiT rebigeriT. preparatSi

mikroskopuli gamokvleviT vnaxulobdiT tipur ukafsulo

vegetatur formebs.

narCeni virulentobis dasadgenad viyenebdiT TeTr Tagvebs

(18_20 g). Stami Segvyavda kanqveS 10 mln. spora 0,5 ml doziT.

cdisTvis gamoyenebuli iqna 10 TeTri Tagvi. 50%-s aReniSne-

boda SeSupeba ineqciis adgilze (hemoragiuli xasiaTis), 50%

Tagvebisa mokvda 2_7 paralelurad dReSi vaxdendiT dacemuli

Tagvebis gakveTas, Sinagani organoebidan aRebuli sisxlis

CaTesvas. 30%-s ar aReniSneboda septicemia. anabeWdebidan

damzadebul nacxebSi aRmoCenili iqna mxolod ukafsulo

bacilebi.

uvneblobis dasadgenad 2_2,5 kg cocxali masis bocvrebSi

`sti~ vaqcina Segvyavda kanqveS doziT 50 mln. spora/ml-Si.

cxovelebs vakvirdebodiT 10 dRe. aRniSnuli periodis

ganmavlobaSi bocvrebi darCnen cocxlebi. maTSi temperaturuli

reaqcia da sxva gamovlineba ar aRiniSna, rac miuTiTebs vaqcinis

uvleblobaze.

69

2.5. “სტი” ვაქცინის პრევენტული თვისებების შესწავლა Cvens cdebSi xorblis niadagze damzadebuli `sti~ vaqcinis

preventuli Tvisebebis gansazRvra moicavda in vitro da in vivo

cdebis dadgmas.

samedicino da nawilobriv saveterinaro praqtikaSi

vaqcinaciis Sedegad gamomuSavebuli antisxeulebis titris

dasadgenad da imunitetis xarisxis Sesadareblad warmatebiT

gamoiyeneba pasiuri hemaglutinaciis reaqcia. aRniSnuli reaqcia

zedmiwevniT specifikuri da mgrZnobiarea. misi daxmarebiT

SesaZlebelia zustad ganisazRvros gamomuSavebuli antisxeu-

lebis done.

phr-is mizans warmoadgens infeqciur daavadebaze diagnozis

dasma drois mcire monakveTSi. misma maRalma mgrZnobelobam,

specifikurobam da siswrafem ganapiroba phr-is farTo masStabiT

gamoyeneba.

phr-is safuZvels warmoadgens specifikur ingredientebs

Soris (antigeni+antisxeuli) mimdinare urTierTqmedeba. erT-

erTi komponenti (antigeni an antisxeuli) cnobili unda iyos.

maTi homologiurobis SemTxvevaSi matulobs Sewebebuli

eriTrocitebis xvedriTi wona da naleqis formiT xdeba misi

gamoyofa.

reaqciisaTvis saWiroa agreTve standartuli eriTrocituli

diagnostikumi, risTvisac gamoiyeneba sensibilizacia (amisTvis

gamoiyeneba sensitini) (Каральник Б.В., 1976).

In vivo imunogenobis gansazRvrisaTvis `sti~, `sti~ (referensi)

da `55~ vaqcinebiT erTjeradi imunizacia CavutareT 300_350 g

cocxali masis 30 zRvis goWs. cxovelebi davyaviT sam jgufad,

TiToeulSi 10_10 suli. zRvis goWebs vcridiT aRniSnuli

70

vaqcinebiT 50 mln./ml-Si doziT. vaqcinaciidan 21-e dRes sacdeli

da sami sakontrolo zRvis goWi davasnebovneT (71/12 cenkovskis

II vaqciniT) StamiT, romlis LD50 Seadgenda 5000 spora/ml.

cxovelebs vakvirdebodiT aTi dRis ganmavlobaSi. gamokvlevebma

cxadyo samive vaqcinis maRali dacviTi Tviseba, aRniSnulis

damadasturebelia ZiriTad cdaSi cxovelTa 100%-iani gadarCena,

xolo sakontrolo cxovelebis sikvdili 48_72 sT-is

ganmavlobaSi (cxrili #8).

cxrili 8

jilexis vaqcinaciis imunogenobis maCveneblebi

#

vaqcinis

dasaxeleba

cxovelis

sax

eoba

cxovelis

r-ba

cxovelTa

cocxal

i masa, g

Sedegi

dac

va, %

gad

arCa

mokvda

1

2

3

4

sti (sawarmoo

seria)

55

sti (referensi)

kontroli

zRvis goWi

_ ` _

_ ` _

_ ` _

10

10

10

3

300_350

300_350

300_350

300_350

10

10

10

_

_

–

_

3

100

100

100

0

In vitro preventuli Tvisebis Sesaswavlad gamoviyeneT pasiuri

hemaglutinaciis reaqcia.

laboratoriul pirobebSi imunogenobis SedarebiTi Seswav-

lisaTvis movaxdineT vaqcinirebul bocvrebSi jilexis sawina-

aRmdego antisxeulebis titris dadgena pasiuri hemaglutina-

ciis reaqciiT da dinamikaSi mis Sedarebas Zroxasa da cxvarSi

gamomuSavebul antisxeulebTan.

71

jilexis sawinaaRmdego `sti~, `sti~ (referensi) da `55~

vaqcinebis kanqveS SeyvaniT imunizacia CavutareT `SinSilas~

jiSis 2,0_2,5kg cocxali masis bocvrebs, doziT 250 mln.

spora/ml. TiToeuli vaqciniT imunizacia CavutareT 9_9 bocvers.

dinamikaSi organizmSi antisxeulebis titris dasadgenad

davdgiT pasiuri hemaglutinaciis reaqcia.

gamokvlevebiT davadgineT, rom `sti~ vaqcinis eqsperimen-

tuli seria inducirebs maRali titris antisxeulebis gamomu-

Savebas. imunizaciidan 21-e dRes `sti~ vaqciniT imunizirebul

bocvrebSi jilexis sawinaaRmdego antisxeulebis titrma

Seadgina 1:160, rac 8-jer metia normasTan (1:20), xolo `sti~

(referensi) vaqciniT imunizirebul cxovelebSi antisxeulebis

titri udrida 1:80, anu 4-jer meti iyo normasTan mimarTebaSi.

21-e dRes aRebuli sisxlis Sratis pasiuri hemaglutinaciis

reaqciaSi gamokvleviT davadgineT, rom `sti~ vaqciniT

imunizirebul cxovelebSi jilexis sawinaaRmdego antisxeulebis

titri TiTqmis uTanabrdeba paralelur cdebSi `55~ vaqcinis

maCveneblebs.

sawarmoo pirobebSi vaqcinirebul cxovelebSi gamomuSave-

buli antisxeulebis titris gansazRvrisa da misi SenarCunebis

xangrZlivobis dasadgenad cdebi CavatareT 90 msxvilfexa rqian

pirutyvsa da 30 cxvarze. vaqcinaciis Catarebisas vixelmZRva-

neleT preparatebis gamoyenebis instruqciebiT.

vaqcinebiT acrebi CavutareT 3 Tvis asakis mozards.

cxovelebs sisxls vuRebdiT imunizaciidan 21-e dRes da 6 Tvis

Semdeg. cxovelebis organizmSi gamomuSavebuli antisxeulebis

titris gansazRvrisaTvis davdgiT pasiuri hemaglutinaciis

reaqcia. aRniSnul reaqciaSi diagnostikumad gamoviyeneT cxvris

72

formalinizirebuli, tanizirebuli da `sti~-s vaqcinis

aRmZvrelis lizatiT datvirTuli cxvris eriTrocitebi.

hemaglutinaciis reaqcias vdgamdiT specifikuri penoplastis

fosoian firfitebze.

aRsaniSnavia, rom normasTan axlos mdgomi antisxeulebis

titrebi 6 SemTxvevaSi dafiqsirda `sti~ vaqciniT imunizirebuli

cxovelebis jgufSi, xolo `sti~ (referensiT) vaqcinirebulSi

Sesabamisad 4 cxovelSi.

miRebuli Sedegi naTels xdis xorblis sakveb areze

damzadebuli `sti~ vaqcinis maRal imunogenur Tvisebebs da misi

gamoyenebis perspeqtiulobas sasoflo-sameurneo cxovelebSi.

amrigad, xorblis naxarSze damzadebuli `sti~ vaqcina

akmayofilebs instruqciiT gaTvaliswinebul moTxovnebs, jdeba

gacilebiT iafi da aris konkurentunariani.

73

2.6. “სტი” ვაქცინის გავლენის შესწავლა მსხვილფეხა რქიან პირუტყვში წველადობაზე

jilexis sawinaaRmdego acrebis srulyofisaTvis miznad

davisaxeT Segveswavla xorblis eqstraqtze damzadebuli `sti~

savaqcine StamiT vaqcinirebul cxovelebSi wveladobis

maCvenebeli, vinaidan literaturuli monacemebiT cnobilia, rom

zogierTi vaqcina iwvevs furebis wveladobis klebas.

xorblis eqtraqtze damzadebuli `sti~ vaqciniT imuni-

zirebul cxovelebSi wveladobaze gavlenis dasadgenad Sps

`TeleTis~ mecxoveleobis fermaSi vaqcinacia CavutareT 15 sul

msxvilfexa rq. pirutyvs. acrebi Catarda vaqcinis gamoyenebis

droebiTi darigebis Sesabamisad. cxovelebze dakvirvebebs

vawarmoebdiT 10 dRis ganmavlobaSi. am periodSi furebis

saSualo monawveli praqtikulad ar gansxvavdeboda acramde

Camonawveli rZis raodenobisgan. igi meryeobda 130_148 l-mde (ix.

grafiki).

mocemuli Sedegebis safuZvelze SegviZlia davaskvnaT, rom

xorblis eqtraqtze damzadebuli `sti~ vaqcina uaryofiT

gavlenas ar axdenda wveladobaze.

74

`sti~ savaqcine StamiT acril cxovelebSi wveladobis

monacemebi

130

130

135

130

141 14

2

148

144

143

142

142

120

130

140

150

dReebi

l

75

2.7. “სტი” ვაქცინით იმუნიზირებულ ლაბორატორიულ

ცხოველებში იმუნური ფონის შესწავლა

`sti~ eqsperimentuli vaqcinis imunogenobis Seswavlis

mizniT imunizacia CavutareT bocvrebs. imunizaciamde (norma) da

vaqcinaciidan 21-e dRes cxovelebs vuRebdiT sisxls. jilexis

sawinaaRmdego antisxeulebis titris dasadgenad, pasiuri

hemaglutinaciis reaqciiT. reaqciis dadgmamde gamosakvlev

Sratebs vacxelebdiT 56–580C-mde da vanzavebdiT 1:10-ze

Tanmimdevrulad pleqsiglasis firfitebSi Camosxmul bocvris

normaluri Sratis 0,2%-ian xsnarSi. sakontrolod viRebdiT

bocvris normalur Srats. ZiriTadi da sakontrolo cdis

fosoebSi vawveTebdiT TiTo wveT eriTrocitul antigenur

diagnostikums. pleqsiglasis firfitebsa vaTavsebdiT

TermostatSi 370C-ze. inkubaciidan 2_3 saaTis Semdeg

aRvricxavdiT reaqcias winaswar, xolo oTaxis temperaturaze

18_20 sT-is dayovnebis Semdeg saboloo Sedegebs (cxrili #9).

diagnostikumis specifikurobis da mgrZnobelobis dasadge-

nad sawyis etapze reaqcia davdgiT jilexis vaqcina `sti~

dainficirebiul xpb-ze, paralelur cdebSi bulions

vainficirebdiT bacilebis gvarSi Semavali Tivis CxiriT da

antrakoidiT. kontroli specifikurobaze: reaqcias vdgamdiT

pleqsiglasis firfitebSi 0,25 ml moculobiT. kulturaTa

ganzavebas vaxdendiT bocvris normaluri sisxlis Sratis 0,2%

xsnarSi. Sedegebis aRricxvas vawarmoebdiT TermostatSi 370C-ze

inkubaciidan 2_3 sT da oTaxis temperaturaze (zamTarSi) an

macivarSi (zafxulSi) dayovnebidan 18 sT-is Semdeg. Catarebulma

gamokvlevebma gviCvena, rom aRniSnul periodebSi SesaZlebelia

5000 da ufro naklebi mikrobuli ujredebis aRmoCena 1 ml-Si

76

(ZiriTadi cda). sakontrolo cdebSi reaqciis Sedegebi uaryo-

fiTia, rac miuTiTebs reaqciis specifikurobasa da mgrZnobe-

lobaze.

cxrili 9 `sti~ vaqciniT imunizirebul cxovelebSi antisxeulebis

titris maCveneblebi

#

cxovelTa saxeoba

cxovelTa raodenoba

antisxeulebis titri

tit

ris

mateb

a

norma imunizacii-dan 21-e dRe

1.

2.

3.

bocveri

cxvari

msxvilfexa

rqiani pirutyvi

9

3

26

1:20

1:20

1:20

1:80

1:80

1:80

4-jer

4-jer

4-jer

cdebis Semdgom etaps warmoadgenda 71/12 StamiT xelovnurad

dainficirebuli da mkvdari TeTri Tagvebis Sinagani organoebis

(RviZli, elenTa) da sisxlis gamokvleva. sul gamovikvlieT 10

cxovelidan aRebuli paTologiuri masala, saidanac aTive Sem-

TxvevaSi reaqcia aRmoCnda dadebiTi, rac dadasturda baqterio-

logiuri gamokvlevebiTac.

amJamad cxovelTa imunizaciisaTvis gamoyenebuli savaqcine

Stamebis imunogenoba srulyofilad ar aris Seswavlili, rac

aucilebelia cxovelTa Senaxvis pirobebis, arakeTilsaimedo

punqtebis, klimatur-reliefuri pirobebis gaTvaliswinebiT.

Cvens mizans warmoadgenda Cvens mier damzadebuli `sti~

vaqcinis eqsperimentuli seriis imunogenobis SedarebiTi Ses-

wavla `sti~ (referensi) vaqcinasTan.

aRniSnuli sakiTxis Seswavla ganvaxorcieleT or etapad:

laboratoriul pirobebSi zRvis goWebze mwvave cdis dadgmiT

77

vaqcinebis imunogenobis Seswavla da vaqcinebis imunizirebul

msxvilfexa da wvrilfexa pirutyvSi gamomuSavebuli anti-

sxeulebis titris gansazRvra pasiuri pemaglutinaciis reaqciis

saSualebiT (m.m. naTiZe, Tanaavt., 1995; М. Натидзе с соавт., 1998).

78

2.8. “სტი” ვაქცინით იმუნიზირებულ მსხვილფეხა რქიან პირუტყვსა და ცხვარში გამომუშავებული ანტისხეულების ტიტრის

დადგენა პასიური ჰემაგლუტინაციის რეაქციით epidemiebis da epizootiebis sawinaaRmdego RonisZiebaTa

kompleqsSi erT-erTi ZiriTadi mniSvneloba aRmZvrelis swraf

indikaciasa da identifikacias eniWeba. gasuli saukunis 50-iani

wlebidan dawyebuli baqteriologiuri praqtika gamdidrda

eqspresdiagnostikis meTodebiT. maT ricxvs miekuTvneba pasiuri

pemaglutinaciis reaqcia.

misi ZiriTadi maxasiaTeblebia specifikuroba da maRali

mgrZnobeloba. am niSnebiT igi uswrebs ormagi da radialuri

imunodifuziis meTodebs da axlos dgas radioimunur da imuno-

fermentul meTodebTan. arapirdapiri pemaglutinaciis reaqcia

xasiaTdeba simartiviT, stabilurobiT, Sefasebis simartiviT da

Sedegebis miRebis siswrafiT.

reaqcias safuZvlad udevs eriTrocituli antisxeuluri

diagnostikumis arseboba.

Cvens mizans warmoadgenda pasiuri hemaglutinaciis reaqciis

gamoyeneba jilexis sadiagnostikod.

Casatarebeli samuSaos miznebidan gamomdinare: viyenebdiT

Boyden-is meTods. meTodis principi mdgomareobs SemdegSi:

sadiagnostiko preparatis momzadebis teqnologiaSi gamoyene-

bulia cxvris eriTrocitebi, romlebic zomiT erTgvarovania;

SedarebiT iolad ierTeben serologiurad aqtiur komple-

mentarul nivTierebebs; natriumis qloridis 0,9%-ian xsnarSi

warmoqmnian sakmaod mdgrad suspenzias da ar ileqebian mokle

drois ganmavlobaSi, SeboWaven da axdenen antigenebisa da

antisxeulebis adsorbcias TavianT zedapirze.

79

sensibilizaciis stabilurobisTvis gamoviyeneT bocvris

inaqtivirebuli Srati (ganzavebiT 1:100), gamxsnelad ki _

bocvris 0,5% adsorbirebuli inaqtivirebuli normaluri Srati

da tvin_80 (ganzavebiT 1:50000).

sadiagnostiko preparatis misaRebad, eqsperimentSi gamoyene-

bul iqna yoCis formalinizirebuli eriTrocitebi. 0,5 ml

formalinizirebuli eriTrocitebis naleqs samjer vrecxavdiT

centrifugirebiT 0,9%-iani NaCl-is xsnariT. Camorecxil

eriTrocitebs vumatebdiT 40 ml igive xsnars da vamzadebdiT

2,5%-ian suspenzias. aRniSnul suspenzias vaTbobdiT 370C

TermostatSi. Semdeg eriTrocitebis 2,5%-ian suspenzias

vamatebdiT imave moculobis (40 ml) taninis xsnars (1:30000).

narevs vdgamdiT TermostatSi 20 wuTis ganmavlobaSi 370C

(periodulad vanjRrevdiT). tanizirebul eriTrocitebs samjer

vrecxavdiT 0,9%-iani NaCl-is xsnariT, romelic fosfaturi

buferis perioduli damatebiT dagvyavda pH=6,4-mde.

tanizirebuli eriTrocitebis suspenzia irecxeboda orjer

fosfaturi buferiT (pH=6,4) da erTxel fosfaturi buferiT

(pH=7,2). naleqidan vamzadebdiT 2,5%-ian suspenzias 0,9%-ian NaCl-

iT, vanawilebdiT sinjarebSi Tanabari raodenobiT (5_5 ml).

yovel sinjaras vumatebdiT antigenis gansazRvruli raodenoba:

20, 40, 80 da 120 mkg/ml. es raodenoba Seefardeboda 0,1%-iani

xsnaris 0,1; 0,2; 0,45 da 0,8 ml. aRniSnuli procedura tardeboda

antigenis optimaluri dozis dasadgenad.

antigenis damatebis Semdeg suspenzias vanjRrevdiT perio-

dulad da vaTavsebdiT TermostatSi 5_6 saaTis ganmavlobaSi.

Semdeg suspenzia gadagvqonda macivarSi +4 – +80C meore dRemde.

sensibilizaciis damTavrebamde 0,5 saaTiT adre sensibilizebul

80

eriTrocitebs vumatebdiT 1% formalinis xsnars, antigenis

eriTrocitebis zedapirze dafiqsirebis mizniT. kolbas

eriTrocitebiT vaTavsebdiT TermostatSi 370C. naxevari saaTis

Semdeg gamzadebul diagnostikums 3-jer vrecxavdiT 1%-iani

inaqtivirebuli da adsorbirebuli bocvrebis SratiT.

analogiurad vamzadebdiT sakontrolo eriTrocitebs, mxolod

im gansxvavebiT, rom ar vawarmoebdiT antigenebiT

sensibilizacias.

sawarmoo pirobebSi vaqcinirebul cxovelebSi gamomuSave-

buli antisxeulebis titris da misi SenarCunebis xangrZlivobis

dasadgenad cdebi CavatareT 90 msxvilfexa rqian pirutyvsa da 30

cxvarze. vaqcinaciis Catarebisas vxelmZRvanelobdiT prepara-

tebis gamoyenebis instruqciebiT.

vaqcinebiT acrebiT CavutareT 3 Tvis asakis mozards.

cxovelebs sisxls vuRebdiT imunizaciidan 21-e dRes da 6 Tvis

Semdeg. cxovelebis organizmSi gamomuSavebuli antisxeulebis

titris gansazRvrisaTvis davdgiT pasiuri hemaglutinaciis

reaqcia. aRniSnul reaqciaSi diagnostikumad gamoviyeneT cxvris

formalinizirebuli, tanizirebuli da `sti~-s vaqcinis

aRmZvrelis lizatiT datvirTuli cxvris eriTrocitebi.

hemaglutinaciis reaqciis dasadgmelad gamoviyeneT specifikuri

fosoiani firfitebi.

Catarebuli gamokvlevebiT cxvarsa da msxvilfexa pirutyvSi

jilexis sawinaaRmdegod antisxeulis titrma normaSi 1:10–1:40

Seadgina. `sti~-s vaqciniT acrilebSi 21-e dRes 1:20–1:160, xolo 6

Tvis Semdeg 1:10–1:180. `sti~ (referensi) vaqciniT imunizirebul

cxovelebSi 21-e dRes antisxeulebis titri meryeobda 1:20–1:320

81

farglebSi, romelic ucvlelad SenarCunda 180 dRis

ganmavlobaSi.

aRsaniSnavia, rom normasTan axlos mdgomi antisxeulebis

titrebi 6 SemTxvevaSi dafiqsirda `sti~ vaqciniT imunizirebuli

cxovelebis jgufSi, xolo `sti~ (referensi) vaqcinirebulSi

Sesabamisad 4 (cxrili #10).

cxrili 10

jilexis sawinsaaRmdego antisxeulis titrebi (phr)

#

cxovelis saxeoba

`sti~ `sti~ (referensi) titrebi titrebi

norma 21-e dRe

180-e dRe

norma 21-e dRe

180-e dRe

1 bocveri 1:10 1:40 1:40 1:10 1:40 1:40

2 cxvari 1:20 1:320 1:160 1:20 1:320 1:320

3 msxvilfexa

rqiani pirutyvi

1:20

1:80

1:80

1:20

1:320

1:320

miRebuli Sedegi naTels xdis `sti~-s maRal imunogenur

Tvisebebs da misi gamoyenebis perspeqtiulobas sasoflo-

sameurneo cxovelebSi.

imunogenobis SedarebiTi SeswavlisaTvis agreTve vaxdendiT

vaqcinirebul bocvrebSi jilexis sawinaaRmdego antisxeulebis

titris dadgenas pasiuri hemaglutinaciis reaqciiT da

dinamikaSi mis Sedarebas Zroxasa da cxvarSi gamomuSavebul

antisxeulebTan.

jilexis sawinaaRmdego `sti~ da `sti~ (referensi) vaqcinebis

kanqveS SeyvaniT imunizacia CavutareT `SinSilas~ jiSis 2,0_2,5kg

cocxali masis bocvrebs, doziT 250 mln. spora/ml. TiToeuli

82

vaqciniT imunizacia CavutareT 9_9 bocvers. dinamikaSi cxovelis

organizmSi antisxeulebis titris dasadgenad SevimuSaveT

pasiuri hemaglutinaciis reaqcia, romlis ZiriTadi ingredientis

_ antigenuri diagnostikumis dasamzadeblad movaxdineT yoCis

formalinizirebuli da tanizirebuli eriTrocitebis sensibi-

lizacia `sti~ savaqcine Stamis vegetatiuri formis lizatiT.

antisxeulebis titris gansazRvras vaxdendiT normaSi (acramde)

da imunizaciidan 21-e dRes.

gamokvlevebiT dadginda, rom `sti~ vaqcinis eqsperimentuli

seria inducirebs maRali titris antisxeulebis gamomuSavebas.

imunizaciidan 21-e dRes `sti~ vaqciniT imunizirebul bocvrebSi

jilexis sawinaaRmdego antisxeulebis titrma Seadgina 160±11,7,

rac 8-jer metia normasTan (20±4,5), xolo `sti~ (referensi)

vaqciniT imunizirebul cxovelebSi antisxeulebis titri

udrida 180±15,5, anu 4-jer meti iyo normasTan mimarTebaSi.

`sti~-s maRali imunogenuri Tvisebebi gamoikveTa msxvilfexa

rqian pirutyvsa da cxvrebze Catarebul gamokvlevebSi. `sti~

vaqciniT imunizacias daeqvemdebara 23 cxvari da 93 msxvilfexa

rqiani pirutyvi; xolo `sti~ (referensi) _ 18 cxvari da 85

msxvilfexa rqiani pirutyvi.

21-e dRes aRebuli sisxlis Sratis pasiuri hemaglutinaciis

reaqciaSi gamokvleviT davadgineT, rom `sti~ vaqciniT imunizi-

rebul cxovelebSi jilexis sawinaaRmdego antisxeulebis titri

TiTqmis orjer aRemateboda paralelur cdebSi `sti~

(referensi) vaqcinis maCveneblebs (cxrili #11).

83

cxrili 11 jilexis vaqcinebiT imunizirebul cxovelebSi antisxeulebis

titris maCveneblebi (ahr mixedviT)

#

cxovelis saxeoba

vaqcinis dasaxeleba da Sedegi `sti~ `sti~ (referensi)

norma

21-e

dRe

tit

ris

mateb

a

norma

21-e

dRe

tit

ris

mateb

a

M±m M±m M±m M±m

1. bocveri 20±4,5 160±11,72 8-jer 20±4,5 180±15,5 4-jer

2. cxvari 40±7,7 160±11,72 4-jer 20±4,5 180±15,5 4-jer

3. msxvilfexa rqiani pirutyvi

20±4,5 180±15,5 4_8-jer 20±4,5 180±15,5 4-jer

SeniSvna: P≤0,05.

84

ანალიზი Tanamedrove veterinariis erT-erT aqtualur problemad

jilexi rCeba. mecnierTa da praqtikosi veteqimebis gulisxmeva

mimarTuli misi likvidaciisaTvis ver iZleva saTanado efeqts,

rac Cveni regionisaTvis mTeli rigi faqtorebiT aris

gapirobebuli.

jilexis sawinaaRmdego RonisZiebaTa kompleqsSi erT-erTi

ZiriTadi rgolia cxovelTa mTeli suladobis gegmazomieri

vaqcinacia.

jilexis sawinaaRmdego vaqcinebma pasteris moRvaweobidan

dawyebuli mniSvnelovani evolucia ganicada. es ZiriTadad exeba

narCen virulentobas, Seyvanis jeradobas, dozirebas da sxva.

sakmarisia iTqvas, rom dReisaTvis gamoyenebuli `sti~ da `55~

vaqcinebi sporovani da ukafsuloa, rac ganapirobebs avirulen-

tobas sasoflo-sameurneo cxovelebisaTvis. miuxedavad mTavari

dadebiTi mxareebisa, axali Taobis vaqcinebis SemuSaveba

grZeldeba.

sawarmoo pirobebSi jilexis vaqcinebis dasamzadeblad

gamoiyeneboda xotingeris agari, romelic SemdgomSi Secvala

aleqsandrovis sakvebma arem. es ukanaskneli saWiroebs

importuli warmoebis simindis eqstraqts, romelic Zneli

mosapovebelia.

sakvalifikacio TemiT gaTvaliswinebuli samuSaoebi miznad

isaxavda sawarmoo masStabebiT `sti~ vaqcinis dasamzadeblad

aleqsandrovis sakvebi ares alternativad xorblis eqstraqtze

damzadebuli mkvrivi niadagis SemuSavebas.

dasaxuli miznis misaRwevad SemuSavebulia sakvebi ares xuTi

varianti, romlebic erTmaneTisagan gansxvavdebian peptonis

85

SemcvelobiT. Catarebuli gamokvlevebiT `sti~ savaqcine Stamis

sporebis gamosavlianobis, zrdis xasiaTis, sporebis emulsiis

miRebis da damzadebis simartivis gaTvaliswinebiT wayenebul

moTxovnebs akmayofilebs xorblis eqstraqtze damzadebuli

sakvebi are peptonis gareSe (varianti 1).

aRniSnul sakveb areze kultivirebuli `sti~ savaqcine Stami

morfo-biologiuri niSan-TvisebebiT standartul niadagze moSe-

nebuli `sti~ Stamis analogiuria: gramdadebiTia, xorc-peptonian

bulionSi, sinjaris Zirze warmoqmnis bambis fTilisebur naleqs,

bulioni gamWvirvalea, xorc-peptonian agarze koloniebi hgavs

lomis fafars; koloniebi R tipisaa. `sti~ savaqvine Stami axdens

saqarozis, galaqtozis, maltozis, laqtozis da deqstrinis

fermentacias mJavas gamoyofiT; axdens rZis peptonizacias, Jela-

tinis gajirjvebas; warmoqmnis amiaks, indolsa da gogirdwyal-

bads ar gamoimuSavebs; axasiaTebs maRali mgrZnobeloba penici-

linisa (4+) da homologiuri fagis mimarT (Cl). agreTve dadebiTi

`margalitis yelsabamis~ warmoqmna xorc-peptonian agarze, rom-

lis TiToeul mililitrs damatebuli aqvs 1000 m.e. penicilini.

xorblis eqstraqtze damzadebuli vaqcina uvnebelia

bocvrebis mimarT (250 mln./ml). gavlenas ar axdens

wveladobaze da dRiuri monawveli imunizaciidan 1 Tvis

ganmavlobaSi sakontrolo (araimunizirebuli) jgufis

cxovelebis identuria (saSualod 130_148 l).

aRniSnul sakveb areze kultivirebuli `sti~ savaqcine

Stamis erT-erTi umniSvnelovanesi niSan-Tvisebaa sporebis

maRali gamosavali _ 94%, rac aRemateba aleqsandrovis sakveb

areze moSenebul `sti~ da `55~ Stamebis maCvenebels, romelic

Sesabamisad 92_93%-is farglebSi meryeobs.

86

vaqcinis eqsperimentuli da sawarmoo seriebi bocvrebSi,

msxvilfexa pirutyvsa da cxvarSi axdenen maRali titris

(180±15,5) antisxeulebis gamomuSavebas. `sti~ vaqcina

maRalimunogenuria da axdens 250_300 g cocxali masis zRvis

goWebis srul dacvas, `sti~ (referensi) Stamis analogiurad

(100%), 71/12 Stamis sasikvdilo doziT (LD50=5000 spora/ml)

dasnebovnebisagan.

miRebul Sedegebze dayrdnobiT damzadebuli da gamocdilia

`sti~ vaqcinis eqsperimentuli da sawarmoo seriebi.

87

დასკვნები 1. xorblis eqstraqtze damzadebuli sakvebi are Seicavs `sti~

savaqcine Stamis kultivirebisaTvis saWiro nivTierebebs,

dasamzadeblad xelmisawvdomi da iafia.

2. xorblis eqstraqtze damzadebul sakveb areze `sti~ savaqcine

Stami warmoqmnis R tipis koloniebs, rac xotingeris agarsa

da aleqsandrovis sakveb areze koloniebis analogiuria.

3. xorblis eqstraqtze kultivirebuli `sti~ savaqcine Stami

biologiuri niSan-TvisebebiT xotingeris bulionsa da agarze

kultivirebul `sti~ (referensi) Stamis analogiuria.

4. xorblis eqstraqtze damzadebul sakveb areze `sti~ savaqcine

Stamebis sporebis gamosavali 94%-ia, rac aRemateba standar-

tul sakveb areebze sporebis gamosavals.

5. xorblis eqstraqtze damzadebul sakveb areze miRebuli `sti~

vaqcinis eqsperimentuli da sawarmoo seriebi uvnebeli

preparatia.

6. aRniSnul sakveb areze damzadebuli `sti~ vaqcina laborato-

riul (bocveri) da sasoflo-sameurneo cxovelebSi (msxvil-

fexa pirutyvi, cxvari) axdens maRali titris (180±15,5)

antisxeulebis gamomuSavebas.

7. axal sakveb areze damzadebuli `sti~ vaqcinis sawarmoo

seriebis preventuli Tvisebebi maRalia da ganapirobebs zRvis

goWebis 100%-iT dacvas Stami 71/12 sasikvdilo dozisagan

(LD50=5000 spora/ml).

88

პრაქტიკული წინადადებები Catarebuli gamokvlevebidan da miRebuli Sedegebidan

gamomdinare, veterinarias vTavazobT:

1. sawarmoo pirobebSi `sti~ savaqcine Stamis kultivirebisaTvis

xorblis eqstraqtze mkvrivi sakvebi ares damzadebis recepts.

2. cvlilebebs `sti~ vaqcinis teqnikur dokumentaciaSi da

arsebuli teqnologiuri cikliT damzadebul preparats.

3. `sti~ vaqciniT imunizirebul sasoflo-sameurneo cxovelebSi

jilexis sawinaaRmdegod gamomuSavebuli antisxeulebis

donisa da imunuri fonis dadgenisaTvis pasiur hemaglutina-

ciis reaqcias.

89

ლიტერატურის სია

1) arsenaSvili i., RvinaZe T., lursmanaSvili n., rigvava s.

cimbiruli wylulis savaqcine Stamis `i_17~-s laborato-

riuli Seswavla. saq. sax. aRdg. dRisadmi miZRvn. saq. zsski.

samecniero konferenciis masalebi. Tbilisi, 1995, gv.80_82.

2) babakiSvili j., mamaiaSvili m., cxakaia T., kereseliZe m.,

cxovelTa infeqciuri daavadebebi, Tbilisi `kabadoni~, 2005.

3) baraTaSvili i., yuraSvili T., tiviSvili T., Jvania m. axali

sakvebi are (sokos narCenebi) anaerobebis kultivirebisaTvis.

saqarTvelos saxelmwifo zooteqnikur-saveterinaro akade-

miis 70-e da prof. d. aglaZis dabadebidan me-100 wlisTavi-

sadmi miZRvnili samecniero SromaTa krebuli. Tbilisi, 2002,

gv.515_524.

4) bubaSvili m., rigvava s., naTiZe m. da sxv. jilexis savaqcine

StamebiT imunizirebul cxovelebSi mononuklearul-fagoci-

turi sistemis ujredebis reaqciis SedarebiTi Seswavla.

agraruli mecnierebis problemebi. samecniero SromaTa

krebuli. IX, Tbilisi, 2000, gv.288_292.

5) kapanaZe k., qarTuli saveterinaro leqsikoni, gamomcemloba

`sabWoTa saqarTvelo~, Tbilisi 1994. 485 gv.

6) lursmanaSvili n., arsenaSvili i., RvinaZe T., rigvava s. qeris

eqstraqti `sti~ savaqcine Stamis kultivirebisaTvis

optimaluri sakvebi niadagi. saq. sax. aRdg. dRisadmi miZRvn.

saq. zsski. samecniero konferenciis masalebi. Tbilisi, 1995,

gv.82_84.

7) naTiZe m. cimbiruli wylulis aRmZvreli. Tbilisi. szsski.

gamamravlebeli laboratoria. 1984.

90

8) naTiZe m., WaniSvili T., gomarTeli g. `baqteriofagi~.

Tbilisi, `mecniereba~, 1988.

9) naTiZe m., RvinaZe T. da sxv. cimbiruli wylulis sawi-

naaRmdego `i_15~ da `55~ da `sti~ vaqcinebis imunogenobis

SedarebiTi Seswavla. saq. sax. aRdg., miZRvnili saq. zsski.

samecniero konf. masalebi. Tbilisi, 1995, gv.64_66.

10) naTiZe m. da sxv. pasiuri hemaglutinaciis reaqcia cimbiruli

wylulis eqspress-diagnostikis meTodi. saq. sax. aRdg.,

miZRvnili saq. zsski. samecniero konf. masalebi. Tbilisi,

1995, gv.74_78.

11) naTiZe m., rigvava s., naTiZe l. jilexis sadiagnostiko `im~

fagis zogierTi biologiuri Tvisebebi. samecniero SromaTa

krebuli `agraruli mecnierebis problemebi~ XV, Tbilisi,

2001, gv.285_288.

12) naTiZe m., naTiZe a., rigvava s., `baqteriologiuri gamokvlevis

safuZvlebi saveterinaro medicinaSi~, Tbilisi, 2005.

13) rigvava s., bubaSvili m., naTiZe m., gogiaSvili d., varZela-

Svili n., naTiZe l., qaruxniSvili m., pasiuri hemaglutinaciis

reaqcia jilexis sawinaaRmdego antisxeulebis gansazRvris

eqspresmeTodi. J. veterinaria, 2000. 4_5, 32_33.

14) fareiSvili k.m., is, rac yovelma glexma unda icodes

(Sinauri cxovelebis gadamdebi sneulebani). Tbilisi, sssr

miwsaxkomis saveterinaro sammarTvelo, 1929, 11.

15) qafiaSvili z. `zogadi da sanitariuli, veterinariuli

mikrobiologiisa da imunologiis praqtikumi~. Tbilisi,

`leTa~ 1997.

16) qafiaSvili z. `kerZo veterinariuli mikrobiologiis praqti-

kumi~, Tbilisi, `leTa~ 1998.

91

17) qorCilava k., cigriaSvili z. variaciuli statistika.

Tbilisi, `sabWoTa saqarTvelo~, 1993.

18) Абалакин В.А., Черкасский Б.Л., Смирнова Е.Ф., Сравнительная

способность к токсикообразования у вакцинных штаммов ЗЧ2 и СТИ.

Вопросы эффективности противосибиреязванных мероприятий. Москва,

изд. МВА им. К.И. Скрябина, 1974, 110–111.

19) Адамс М. Бактериофаги. Москва. "Иностранная литература", 1961.

20) Адилов Д.А. – Сибирская язва. – Ташкент. Медицина – 1977, с.207.

21) Архипов В.В. Пути искорения сиб. Язвы. Сиб. Язва в СССР и перспективы

ее ликвидации. М. 1968, 56–57.

22) Бакулов И.А., Гаврилов В.А., Косяченко Н.С. – Современные воззрения на

безопасность живых сибиреязвенных вакцин. Ж. Ветеринария, 1993, 1, 22–

25.

23) Бакулов И.А., Гаврилов В.А., Селиверстов В.В. – Сибирская язва

(Антракс). Новые страницы изучении "старой" болезни. – Вольгинский–

2000, 283 с.

24) Бакулов И.А., Гаврилов В.А., Селивестров В.В. – Сибирская язва (антракс).

Новые страницы в изучении "старой" болезни. – Владимир, "Посад", 2001,

201 с.

25) Бакулов И.А., Котляков В.М., Книзе А.В. – Сибирская язва животных в

современных условиях. Ж. Ветеринарная газета, 2002, 2–5.

26) Бакулов И.А., Таршис М.Г. – География болезней животных зарубежных

стран. – М. "Колос" – 1971.

27) Байрак. Руководство к лабораторным занятиям по микробиологии.

"Медгиз" 1979.

28) Бароян О.В. – Очерки по мировому распределению важнейших заразных

болезней человека. – М. "Медицина", 1967, с.348.

92

29) Бароян О.В. – Итоги полувековой борьбы с инфекциями в СССР и

некоторые актуальные вопросы современной эпидемиологии. М.

"Медицина", 1968.

30) Борисова А.Б. Руководство к лабораторным занятиям по микробиологии.

Москва, 1977.

31) Борисович Ю.Ф., Сюрин В.Н. Ветеринарные препараты. Москва "Колос"

1987.

32) Буравцева Н.П., Еременко Е.И., Циганова О.И. – Роль атипичных штаммов

сибиреязвенного микроба в эпизоотологии и эпидемиологии сибирской

язвы. Материалы межрегионального рабочего совещания ВОЗ/ФАО по

сибирской язве. Алматы, 1997, с.38–39.

33) Бургасов П.Н., Черкасский Б.Л., Марчук Л.М., Шербак Ю.Ф. – Сибирская

язва. М. "Медицина", 1970.

34) Бургасов П.Н., Рожков Г.И. – Сибиреязвенная инфекция. М. "Медицина",

1984, 212 с.

35) Васильев Н.Т., Пименов Е.В., Кожухов В.В. и др. Перспективы создания

сибиреязвенных вакцин нового поколения. – Иммунология 1999, №3, с.5-8.

36) Ветеринарные препараты (справочник). Москва 1988.

37) Веринарный энциклопедический словарь. М. 1961.

38) Волкова В.П., Вернер О.М. Спорообразование у возбудителя сибирской

язвы в модельных почвенных условиях. Ж. Микробиология 1988, т.50. 6.

39) Гаврилов В.А., Бакулов И.А., Селиверстов В.В. и др. – Концентрация

применения и производства сибиреязвенных вакцин. – Материалы

межрегионального рабочего совещания ВОЗ/ФАО по сибирской язве.

Алматы, 1997, с.41–42.

40) Георгадзе И.А., Соловьев П.И., Натидзе М.М. Получение антибактериаль-

ного и антитоксического /аā/ противосибиреязвенного глобулина с

помощью авирулентных штаммов. Вопр. эффект. Противосиб.язвенных

мероприятий. Москва. 1974, с.114–116.

93

41) Георгадзе И.А., Соловьев П.И., Натидзе М.М. Разработка рационального

метода подготовки и отбора лошадей-продуцентов для получения высоко-

активных противосибиреязвенных сывороток с помощью авирулентных

штаммов. Сообщ.І. Матер. юбил. симпоз., посвящ. 50-летию Тбилисского

НИИВС, Тбилиси, 1974, с.445–448.

42) Георгадзе И.А., Соловьев П.И., Натидзе М.М. Лиофилизированный

эритроцитарный диагностикум для титрования антисибиреязвенных

сывороток и определения их авидитета в реакции непрямой

гемагглютинации. Сообщ.ІІ. Матер. юбил. симпоз., посвящ. 50-летию

Тбилисского НИИВС, Тбилиси, 1974, с.476–483.

43) Георгадзе И.А., Соловьев П.И., Натидзе М.М. Научные и производс-

твенные принципы получения антибактекриального и антитоксического

противосибиреязвенного глобулина. Матер. юбил. симпоз. молод. учен.

иммун. вирусол. практ., посвящ. 60-летию Тбилисского НИИВС, Тбилиси,

1978, с.162–164.

44) Георгадзе И.А., Соловьев П.И., Натидзе М.М. Способ получения противо-

сибиреязвенного глобулина. Автор. свид. М. №1996679, от 26.07.1979.

45) Георгадзе И.А., Натидзе М.М., Ригвава С.А. Изготовление антительного

эритроцитарного диагностикума и экспрессдиагностика сибирской язвы.

Матер. ІІІ Респ. конф. молод. учен. и спец. в области животн. ветерин. и

экономики с.–х. Тбилиси, 1986, с.130.

46) Георгадзе М.М. и др. Сравнительное изучение иммуногенных свойств

сибиреязвенных вакцинных штаммов. Сб. труд.: "Актуальн. вопр. совр.

микроб. и вирусологии". Тбилиси, 1996, т.ІХ, с.109–111.

47) Гинсбург Н.И. – Сибиреязвенная вакцина СТИ. – "Ветеринария", 1942,

№11.

48) Гинсбург Н.И. – Живые вакцины. М. "Медицина", 1969.

49) Гинсбурн Н.И. – Дальнейшее развитие учения о сибирской язве. – В сб.

Антракс. Кишинев 1972.

94

50) Густман Б.С., Мигунина Т.В. Морфология иммуногенеза при вакцинации

против сибирской язвы в эксперименте, ж. Микробиология, 1968, 12, 58.

51) Джупина С.И., О профилактике сибирской язвы, ж. Ветеринария, 1982, 6,

36.

52) Джупина С.И., Сравнительная эпизоотология сибирской язвы. Ж.

Ветеринария, 1999, 9, 13–17.

53) Дмитриев И.А. – Случай массового подкожного заражения сибирской

язвой во время антирабических прививок. Гигиена и эпидемиология, 1992,

№10, с.64–74.

54) Емиляненко П.А. Ветенинарная микробиология. Москва, "Колос" 1982.

55) Ипатенко Н.Г. Изучения измененных штаммов, Bac. anthracia. Ж.

Ветеринария, 1980, 7, 69.

56) Ипатенко Н.Г. Сибирская язва. Ж. Ветеринария 1986, 1, 31.

57) Ипатенко Н.Г. Особенности развития сибиреязвенного процесса. Ж.

Ветеринария, 2000, 2.

58) Ипатенко Н.Г. – Пути распространения сиб. язвы. Ж. Ветеринария, 2001, 5,

7.

59) Ипатенко Н.Г. Патогенез сиб. язвы. Ж. Ветеринария, 2003, 2, 10–12

60) Киладзе Л.В. Сравнительная характеристика биологических свойств

штаммов сибиреязвенного микроба "Ихтиман" и вакцинного "СТИ". Дисс.

кандидатская, Тбилиси 1987.

61) Кожухов В.В. – Итоги и перспективы совершенствования сибиреязвенных

вакцин. – Материалы юбилейной научной конференции, посвященной 70

летию НИИ микробиологии МО РФ. Киров 1998, т.2, с.231.

62) Колесов С.Г., Руденко Л.П., Романов Г.И., Уланова А.А., Соломатин В.И. –

Результаты проверки иммуногенных свойств сибиреязвенных вакцин на

овцах. – В сб.: Актуальные вопросы профилактики сиб.язвы в СССР. М.

1971.

95

63) Колонин Г.В., Саравайская Л.И. – Карта структуры мирового ареала

сибирской язвы. – В сб.: Третье научное совещание по проблемам

медицинской географии, ч.2, Л., 1971.

64) Коротич А.С. и др. – Пути ликвидации сибирской язвы. – "Врачебное

дело", 1959, №12.

65) Коротич А.С. Материалы по изучению сибирской язвы в УССР. К. 1962.

66) Коротич А.С. – Актуальные вопросы эпидемиологии и профилактики

сибирской язвы. – В сб. Сибирская язва в СССР и перспективы ее

ликвидации. М. 1968.

67) Коротич А.С., Погребняк Л.И. – Сибирская язва. Киев "Урожая" 1976,

160с.

68) Кухалашвили Т.Г. – К вопросу о распространении сибирской язвы в

Грузии. В сб.: Актуальные вопросы профилактики сибирской язвы в СССР.

М. 1971.

69) Кухалашвили Т.Г. – Эпидемиологический анализ и эпизоогеография

сибирской язвы в Груз. ССР – В сб.: Вопросы эффективности противо-

сибиреязвенных мероприятий. М. 1974.

70) Лабинская А.С. Микробиология с техникой микробиологических

исследований. Москва "Медицина", 1978.

71) Лебедев В..Н. – О некоторых факторах определяющих природную

очаговость сибирской язвы. – Третье научной совещание по проблемам

медицинской географии. Л., 1968.

72) Левина Е.Н., Огиевская М.М., Качелкина А.И. – Люминесцентно-

серологический метод выявления бацилл сибирской язвы. – В кн.:

Люминесцирующие антитела в микробиологии. М. 1962.

73) Маринин Л.И., Окищенко Г.Г., Степанов А.В. и др. Микробиологическая

диагностика сибирской язвы. М. ВУПМЦ ЛЗ РФ. 1999, 224 с.

96

74) Натидзе М.М., Георгадзе И.А. и др. Эритроцитарный диагностикум для

титрования антисибиреязвенных сывороток в РНГА по Бойдену. Тр. Тбил.

НИИВС, Тбилиси, т.VІІІ, 1972, с.299–301.

75) Натидзе М.М. Изучение некоторых биологических свойств сибиреязвен-

ного фага и фагодиагностика сибирской язвы. Инфекц. болезни живот.,

методы их диагн., леч. и профилакт. Тбилиси. Ганатлеба. 1989. с.27–28.

76) Натидзе М.М. и др. Сравнительное изучение иммуногенных свойств

сибиреязвенных вакцинных штаммов. Сб. труд.: "Актуальн. вопр. совр.

микроб. и вирусол." Тбилиси, 1996, т.ІХ, с.109–111.

77) Погребняк Л.И. – Для характеристики сибирской язвы. – "Вестник с.–х.

науки" 1972, №11.

78) Покровский В.И. Медицинская микробиология. Москва. "Медицина" 1999.

79) Поляков А.А., Терентьева К.И. – Культивированные бацилл антракса,

подвергавшихся воздействию дезинфицирующих веществ. – "Ветерина-

рия" 1956, №12.

80) Пяткин К.Д. Микробиология. Москва, "Медицина" 1971.

81) Ригвава С.А., Георгадзе И.А., Натидзе М.М. Разработка и производствен-

ное освоение сухого сибиреязвенного эритроцитарного диагностикума.

Матер. Всесоюз. конф.: "Актуальн. вопр. разраб. препар. мед. биотехн.",

Тахачкала, 1988, с.117–118.

82) Справочник по микробиологическим и вирусологическим методам

исследования. Москва, "Медгиз", 1982.

83) Степанов А.В., Маринин Л.И., Воробьев А.А. Аэрозольная вакцинация

против опасных инфекционных заболеваний. Вестник РАМИ, 1999, №9,

с.47–54.

84) Таршис М.Г. – Мировое распространение сибирской язвы животных. – В

сб. Актуальные вопросы профилактики сибирской язвы. М. 1971.

85) Таршис М.Г. – Эпизоологический прогноз и противоэпизоотический план.

М.: Россельхозиздат. 1979, 110 с.

97

86) Черкасский Б.Л. – Критерии оценки эпизоотологической и эпидемиоло-

гической активности стационарно неблагополучных по сибирской язве

пунктов – "ЖМЭИ" 1969, №1.

87) Черкасский Б.Л. – Импортное сырье животного происхождения как фактор

передачи сибиреязвенной инфекции людям в СССР. – "ЖМЭИ" 1971, №3.

88) Черкасский Б.Л., Фонарева К.С., Марков В.Ю. – Вопросы обезвреживания

сибиреязвенных скотомогильников. – В сб.: Вопросы эффективности

противосибиреязвенных мероприятий. М. 1974.

89) Черкасский Б.Л., Жанузаков Н.Ж. – Сибирская язва. Алма-Ата, Кайнар,

1980.

90) Черкасский Б.Л., Кноп А.Г., Федоров Ю.М. и др. – Эпидемиология,

эпизоотология и профилактика сибирской язвы в бывшем СССР. Ж.

"Микробиология" 1993, №5, с.117–121.

91) Черкасский Б.Л. – Руководство по общей эпидемиологии. М. "Медицина",

2001.

92) Черкасский Б.Л. – Эпидемиология и профилактика сибирской язвы. М.

2002.

93) Шахбанов А.А. – Ультраструктура Bac.anthracta и Bac.cerev. "ЖМЭИ"

1975, №6.

94) Шляхов Э.И. – Распространение сибирской язвы, эпидемиологические

особенности и организация борьбы с ней в зарубежных странах. "ЖМЭИ"

1957.

95) Шляхов Э.И. – Эпидемиология, диагностика и профилактика сибирской

язвы. Кишинев 1960.

96) Шляхов Э.И., Груз Е.В., Присакарь В.И. – Сибирская язва. – Кишинев.

Штиинца 1975.

97) Шляхов Э.И., Присакарь В.И. – Эпидемиологический надзор за сибирской

язвой. – Кишинев. Штиинца 1989.

98

98) Anthrax Vaccine Package Insert (available at http://www.Bioportcorp.

com/anthrax Ins. htm).

99) Albrink W.S. Pathogenesis of inhalation anthrax // Bact. Rev., 1961. v.25,

p.268–273.

100) Albrink W.S., Brooks S.M., Biron R.E. et al. Human inhalation anthrax // Am J.

Pathol., 1960, v.36, p.457–471/

101) Brachman P.S., Friedlander A., Plotkin S.A., Orenstein W.A. Anthrax –

Vaccines – 3rd ed., – Philadelphia, PA : WB Saunders Co., 1999, p.629–637.

102) Brachman P.S., Friedlander A.M. Anthrax. In: Plotkin SA and Mortimer EA

(eds), Vaccines, 2nd Ed., WB Saunders, Philadelphia, P.729–740, 1994.

103) Brachman P.S., Gold H., Plotkin S.A. at al. Field evaluation of a human anthrax

vaccine. Am J Pub Health 52:632–645, 1962.

104) Cherif A., Borin S., Rizzi A., Ousari H., Boudanbous AS., Dalfonchio D.,

Characterization of a rep-per chromosomal marcer that discriminates Bacillus

anthracis from related species. J. Apple. Microbiol, 2004, 93: 456–462.

105) Cherkasskiy B.L. Anthrax in Russia // Salisbury Medical Bulletin. Special

Supplement, 1996, n.87, p.6–7.

106) Cherkasskiy B.L. Destiny of Anthrax pathogen in soil. – Interregional workshop

WHO/FAO on Anthrax – Abstract Papers – Almaty, 1997, p.63.

107) Chod Wick P. Rapid identification of Bacillus anthracis by microscopocae

observation of bacteriophage lusis. I. Cen. Microbiol. 1963, 9, 6, 829.

108) Christopher G.W., Cieslak T.J., Pavlin J.A. et al. Biological warfare: a historical

perspective // JAMA, 1997. n.278, p.412–417.

109) Dragon D.C., Pennie R.P. The ecology of anthrax spores: tough but not

invincible // Can. Vet. J., 1995, v.36, n.5, p.295–301.

110) Eitren E.M., Takafuji E.T. Historical Overview of Biological Warfare. In:

Textbook of Military Medicine, Medical Aspects of Chemical and Biological

Warfare, 1997, Office of the Surgeon General, Department of the Army, USA,

p.415–424.

99

111) Friedlander A.M., Pittman P.R., Parker G.W. Anthrax vaccine: evidence for

safety and efficacy against inhalational anthrax. JAMA 282:2104–2106, 1999.

112) Guillemin J. Anthrax. The investigation of a Deadly Outbreak – University of

California Press, 1999, 321p.

113) Hugh-Jones M.E. Global trends in the incidence of anthrax in livestock //

Salisbury Med. Bull, 1990, v.68, p.2–4.

114) Hugh-Jones M.E. Global Report, 2000, 4th International Conference on Anthrax.

Program and Abstracts Book, June 10–13, 2001. St. John’s College Annapolis,

Maryland USA. 2001, p.13.

115) Inglesby T.V. et al. Anthrax as a Biological Weapon // JAMA, 1999, v.281,

n.18, p.1735–1748.

116) Inglesby T.V., Jahrling P.B., Friedland A.M. et al. Anthrax as a Biological

Weapon: medical and public health management. JAMA 281:1735–1745, 1999.

117) Johnson-Winegar A. Vomparizon of enzyme – linked immunosorbent and

indirect hemagglutination assans for determining anthrax antibiodves. J. Chin.

Microbiol, 1984, 20, 3, 357–361.

118) Kassenborg H., Boldingh T., Schuler L. et al. Anthrax in the North Central

Plains, Summer, 2000: Implications for Animal and Human Health. 4th

International Conference on Anthrax. Program and Abstracts Book, June 10–13,

2001. St. John’s College Annapolis, Maryland USA. 2001, p.13.

119) Kassenborg H., Danila R., Snippes P. et al. Human Ingestion of Bacillus

Anthracis – Contaminated Meat. 4th International Conference on Anthrax.

Program and Abstracts Book, June 10–13, 2001. St. John’s College Annapolis,

Maryland USA. 2001, p.19–20.

120) Kaufmann A.F. Observations on the occurrence of anthrax as related to soil type

and rainfall // Salisbury Med. Bull. Special Supplement. 1990, n.98, p.16–17.

121) Klemm D.M., Klemm W.R. A history of anthrax // J/ Am Med. Assoc., 1959,

v.138–5, p.458–462.

100

122) Merabishvili M., Natidze M., Rigvava S., Brusseti L., Roddadi N., Diversity of

Bacillus anthracis in Georgia and of Vaccine Strains from the Former Soviet

Union. Applied and Environmental Microbiology. 2006, p. 5631–5636.

123) Nass M. Will anthrax vaccine help prevent biological warfare? Def Systems.

124) Pomerantnsev A.P., Startsin N.A., Mockov Y.V. et al. Expression of cereolysin

AB genes in Bacillus anthracis vaccine strain ensures protection against

experimental hemolytic anthrax infection. Vaccine 15:1846–1850, 1997.

125) Rigvava S., Natidze M., Sharp R., Application of RPHA for express diagnostics

of anthrax. Proc. Georg. Acad. Biol. Ser. 30. 2004, 565–570.

126) Robertson A.G. Bioterrorism – fact or fiction? // Microbiology Australia, 1999,

v.20, n.4, p.26–28.

127) Sobernheim G., In Kolle, Kraus, Unlenhuth Handbuch d path. Microorganismen,

1931, VIII, p. 1041.

128) Stanley J.L., Smith H. The three factory of anthrax toxin: their immunogenecity

and lack of demonstrable enzymic activity. J. Gen. Microbiol. 1963, 31, 2, 329–

337.

129) Takahashi H., Kaufmann A.F., Smith K.L. et al. 4th International Conference on

Anthrax. Program and Abstracts Book, June 10–13, 2001. St. John’s College

Annapolis, Maryland USA. 2001, p.27.

130) Turnbull P.C.B. Anthrax vaccines: past, present and future // Vaccine, 1991, v.9,

p.533–539.

131) Whilford H.W. Incidence of anthrax in the USA, 1945–1988 // Salisbury Med.

Bull., 1990, n.68.

132) Whilford H.W., Hugh-Jones M.E. Anthrax // Salisbury Med. Bull. Second

Edition. G.V. Beran Ed. – 1994, p.61–82.

133) Zilinskas R.A. Iraq’s biological weapons: the past as future? // JAMA, 1997,

n.278, p.418–424.