þUkeÀ JewefMe<ìîes: • 66 JesieJesieUîee #es$eebceOeerue keÀefjDejefJe<e³eer meefJemlej ceeefnleer.

• Òel³eskeÀ #es$eeleerue keÀefjDej®³ee mebOeeRefJe<e³eer efJemle=le ceeefnleer.

• Òel³eskeÀ #es$eeleerue DeY³eeme¬eÀce Je les jeyeJeCeeN³ee mebmLeebefJe<e³eer ceeefnleer.

• GHe³egkeÌle JesyemeeFìdme®ee meceeJesMe.

• efJeefJeOe #es$eebleerue 39 veeceebefkeÀle J³ekeÌleeR®es eqJnef[Deespe®³ee ceeO³eceeletve ceeie&oMe&ve.

ceeie&oMe&keÀ

11240_12330_JUP

Printed at: Repro India Ltd., Mumbai

P.O. No. 97063

© Target Publications Pvt. Ltd. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, C.D. ROM/Audio Video Cassettes or electronic, mechanical

including photocopying; recording or by any information storage and retrieval system without permission in writing from the Publisher.

Deveg¬eÀceefCeJeÀe

¬eÀ. keÀefjDej He=<þ ¬eÀ. keÀefjDej keÀmes efveJe[eJes? 1 ³eMemJeer peerJevee®eer iegªefkeÀuueer ³eesi³e keÀefjDej®eer efveJe[! 5 J³eJemee³e HeeneJee keÀªve! 7

1. mHeOee& Hejer#esleerue keÀefjDej (Competitive Exams) 9 I. mebIe ueeskeÀmesJee Dee³eesie (UPSC) 9 II. ceneje<ì^ ueeskeÀmesJee Dee³eesie (MPSC) 16 III. keÀce&®eejer efveJe[ Dee³eesie (Staff Selection Commission) 21 IV. yeBkeÀ DeeefCe FvMegjvme #es$eeleerue keÀefjDej 24

2. Yeejleer³e mewv³eoueeleerue keÀefjDej (Armed Forces) 30 I. Yetoueeleerue keÀefjDej 31 II. veewoueeleerue keÀefjDej 35 III. Jee³egoueeleerue keÀefjDej 38 IV. ceefnueebmeeþer mewv³eoueeleerue keÀefjDej®³ee mebOeer 43 V. efveceue<keÀjer oueebceOeerue keÀefjDej 45

3. JewoîekeÀMeem$e (Medical science) 47 4. obleJewoîekeÀMeem$e (Dentistry) 53 5. HeMegJewoîekeÀ (Veterinary) 57 6. veefme¥ie (Nursing) 60 7. ceevemeMeem$e (Psychology) 63 8. HetjkeÀ JewoîekeÀer³e mesJee (Paramedical Courses) 67 9. efjn@efyeefueìsMeve LesjHeer (Rehabilitation Therapy) 71

10. DeefYe³eebef$ekeÀer DeeefCe leb$e%eeve (Engineering and Technology) 74 11. keÀe@cH³etìme& DeeefCe FvHeÀ@ecexMeve ìskeÌvee@uee@peer (Computers And Information Technology) 80 12. Jesyeceemìme&& (Webmasters) 85 13. HueeefmìkeÀ FbefpeveerDeefjbie (Plastic Engineering) 87 14. HeÀe³ej FbefpeveerDeefjbie (Fire Engineering) 89 15. ìsefuekeÀc³egefvekesÀMeve (Telecommunication) 92 16. DeewoîeesefiekeÀ ÒeefMe#eCe mebmLee (Industrial Training Institute) 94 17. Deeefke&ÀìskeÌ®ej (Architecture) 98 18. FbefìefjDej ef[Pee³eefvebie (Interior Designing) 101 19. DeewoîeesefiekeÀ j®evee (Industrial Designar) 103 20. pewJe-leb$e%eeve (Bio-Technology) 105 21. pevegJeÀMeem$e (Genetics) 109 22. ke=À<eer #es$eeleerue keÀefjDej (Agriculture) 112 23. ogiOeMeem$e Je leb$e%eeve (Dairy Science & Technology) 117 24. celm³eHeeueve / celm³eGoîeesie (Fishery Science) 120 25. JeefvekeÀer #es$e (Forestry) 122 26. meveoer uesKeeHeeue (Chartered Accountant) 125

27. kebÀHeveer mes¬esÀìjer (Company Secretary) 130 28. keÀe@mì DekeÀeTbìbì (Cost Accountant) 133 29. efJelleer³e mesJee (Financial Services) 136 30. J³eJemLeeHeve (Management Studies) 139 31. FJnWì ce@vespeceWì (Event Management) 143 32. DeeefleL³e J³eJemLeeHeve (Hospitality Management) 145 33. ceeveJeJebMeMeem$e (Anthropology) 149 34. HegjelellJeMeem$e (Archaeology) 151 35. KeieesueMeem$e (Astronomy) 154 36. YetJew%eeefvekeÀ Meem$e%e / YetMeem$e%e (Geoscientist) 157 37. jlveMeem$e (Gemology) 161 38. Hee@H³eguesMeve mee³evmesme (Population Sciences) 165 39. J³eeJemeeef³ekeÀ JewceeefvekeÀ (Commercial pilot) 167 40. nJeeF& JeenletkeÀ efve³eb$ekeÀ (Air Traffic Controller) 169 41. HeÌueeF&ì DeìW[bì (Flight Attendant) 170 42. SDej¬eÀeHeÌì ceWìsvebme FbefpeveerDeefjbie (Aircraft Maintenance Engineering) 172 43. ce®e¥ì vesJner (Merchant Navy) 174 44. pevemebHeke&À (Public Relations) 177 45. peeefnjele (Advertising) 180 46. ÒekeÀeMeve #es$e (Publication) 183 47. ÒemeejceeO³eceeleerue keÀefjDej (Media – Print, Radio And Television) 185 48. efÒebefìbie ìskeÌvee@uee@peer (Printing Technology) 191 49. keÀuee #es$eeleerue mebOeer (Fine Arts / Applied Arts) 196 50. De@efvecesMeve (Animation) 199 51. íe³eeef®e$eCe (Photography) 204 52. cee@[sefuebie (Modelling) 207 53. He@ÀMeve (Fashion) 209 54. meeQo³e&ÒemeeOevekeÀej (Beautician) 212 55. ef®e$eHeì (Movie) 214 56. DeefYeve³e (Acting) 217 57. ve=l³e (Dance) 221 58. mebieerle (Music) 225 59. nescemee³evme (Home Science) 229 60. ûebLeeue³e Meem$e (Library Science) 234 61. HejosMeer Yee<ee (Foreign Language) 237 62. keÀe³eoe (Law) 242 63. ¬eÀer[e (Sports) 246 64. efMe#eCeMeem$e (Education) 251 65. cegkeÌle efJeoîeeHeerþ (Open Universities) 259 66. jepekeÀejCe (Politics) 268

efMe#ekeÀ les ceneHeewj 271 DeeJeenve - osMee®³ee jepekeÀejCeeuee megefMeef#ele ³egJekeÀeb®eer iejpe 273

9

keÀefj³ej - 2017 efJeMes<eebkeÀ

I. mebIe ueeskeÀmesJee Dee³eesie (UPSC)

1. UPSC odJeejs (keWÀêer³e ueeskeÀmesJee Dee³eesie) Iesleueer peeCeejer veeiejer mesJee Hejer#ee

ÒeMeemeveeceO³es DeefOekeÀejHeoe®eer peeiee efceUJetve osMee®³ee meJee¥ieerCe efJekeÀemeeceO³es Òel³e#e DeeefCe cetueYetle ³eesieoeve osC³ee®eer mebOeer osCeejer cenllJee®eer Hejer#ee cnCepes UPSC odJeejs DeefKeue Yeejleer³e mlejeJej Iesleueer peeCeejer veeiejer mesJee Hejer#ee nes³e. Òe®eb[ efJemleej Demeuesu³ee DeeHeu³ee osMee®ee ÒeMeemekeÀer³e keÀejYeej megueYeHeCes ®eeueJeCes ns Del³eble DeeJneveelcekeÀ keÀece Deens. DeveskeÀoe DeeHeCe mejkeÀejyeodoue, MeemekeÀer³e ³eb$eCes®³ee keÀejYeejeyeodoue veejepeer®ee metj ueeJele Demelees. DeeHeu³eeuee pej J³eJemLesceO³es yeoue DeHesef#ele Demeleerue, lej yeensªve efìkeÀeefìHeCCeer keÀjC³eeHes#ee ³eb$eCesle menYeeieer nesTve, ³eb$eCes®ee Yeeie yevetve keÀece kesÀues Heeefnpes. ³eb$eCesle Deecetueeûe yeoue keÀje³e®es Demeleerue, lej meJeex®®e DeefOekeÀejer HeoeJej keÀece keÀjC³eeefMeJee³e iel³eblej veener. DeveskeÀoe DeeHeu³eekeÀ[s KetHe DeefYeveJe DeMee keÀuHevee Demeleele; HeCe ³eb$eCee DeeefCe DeefOekeÀejeb®³ee DeYeeJeer DeeHeCe l³ee jeJeyet MekeÀle veener. UPSC Hejer#esodJeejs kesÀu³ee peeCeeN³ee vesceCegkeÀe cnCepes DeMee DeefOekeÀejer HeoeJej keÀece keÀjC³ee®eer SkeÀ meJeexllece mebOeer Deens. vesceCetkeÀ nesCeejer Heos: UPSC ®eer ner Hejer#ee GlleerCe& Peeu³eeme efpeune ob[eefOekeÀejer DeeefCe efpeuneefOekeÀejer, efpeune Heefj<eos®es cegK³e keÀe³e&keÀejer DeefOekeÀejer, ceneveiejHeeefuekesÀ®es Dee³egkeÌle, efJeYeeieer³e Dee³egkeÌle, keWÀê DeeefCe jep³e mejkeÀej®³ee efJeefJeOe efJeYeeieeb®es cegK³e meef®eJe, MeemekeÀer³e ceneceb[Ueb®es meb®eeuekeÀ, efpeune Heesueerme DeOeer#ekeÀ, Heesueerme cenemeb®eeuekeÀ DeMee efpeune, jep³e DeeefCe keWÀêer³e HeeleUerJejerue ÒeMeemeve ³eb$eCesceO³es peyeeyeoejer DeeefCe DeefOekeÀeje®³ee HeoebJej keÀece keÀjC³ee®eer mebOeer efceUles. Hejer#es®es cenllJe: osMeele nesCeeN³ee MeemekeÀer³e mlejeJejerue meJe& Hejer#eebceO³es UPSC odJeejs IesC³eele ³esCeejer Hejer#ee ner meJeex®®e Hejer#ee ceeveueer peeles. l³eecegUs®e, ner Hejer#ee GlleerCe& nesCes ner Del³eble DeefYeceeveemHeo iees<ì mecepeueer peeles. DeefKeue Yeejleer³e mlejeJej nesCeeN³ee ³ee Hejer#esmeeþer ojJe<eea osMeYejeletve ueeKees efJeoîeeLeea yemeleele. YeejleemeejK³ee efJemle=le YeewieesefuekeÀ efJemleej, Òe®eb[ ueeskeÀmebK³ee DeeefCe meebmke=ÀeflekeÀ efJeefJeOelee Demeuesu³ee osMeeuee SkeÀmebOe þsJetve DeeefCe keÀejYeej megjUerleHeCes ®eeueC³eemeeþer UPSC ®³ee efveJe[ Òeef¬eÀ³esletve efveJe[ nesTve osMeYej vesceCegkeÀe Peeuesuee DeefOekeÀejer Jeie& Del³eble cenllJee®eer YetefcekeÀe yepeeJelees. DeeHeu³ee DeefYeveJe keÀuHevee jeyeJeC³ee®eer mebOeer UPSC Hejer#esletve efveJe[ Peeuesu³ee DeefOekeÀej HeoebJej vesceCetkeÀ Peeu³eeme DeeHeu³eeuee efceUt MekeÀles. Yeejleeleerue keÀesCel³eener ceev³eleeÒeeHle efJeoîeeHeerþe®eer HeoJeer SJe{er®e keÀceerlekeÀceer Mew#eefCekeÀ Hee$elee DeeJeM³ekeÀ mecepeueer peeles. HetJe& Hejer#ee, cegK³e Hejer#ee DeeefCe cegueeKele DeMee leerve ìHH³eebceO³es SketÀCe 2050 iegCeeb®eer Hejer#ee Demeles. ³ee Hejer#esle Debeflece efveJe[ nesF&He³e¥le SkeÀ Je<ee&®ee keÀeueeJeOeer ueeielees. meeOeejCeleë ces ceefnv³eele HetJe& Hejer#es®es Depe& efveIeleele. HetJe& Hejer#ee Dee@iemì ceefnv³eele Iesleueer peeles. cegK³e Hejer#ee ef[meWyej ceefnv³eele, lej cegueeKele meeOeejCe cee®e& ceefnv³eele Dee³eesefpele kesÀueer peeles. Debeflece efvekeÀeue ces ceefnv³eele peenerj kesÀuee peelees.

#es$ee®eer DeesUKe

#es$eeleerue mebOeer

Hee$elee DeeefCe keÀeueeJeOeer

mHeOee& Hejer#esleerue keÀefjDej(Competitive Exams)

1

keÀefjDej ceeie&oMe&keÀ

10

Je³eesce³ee&oe DeeefCe DeìscHì: efkeÀceeve 21 Je<ex HetCe&.

ieì Je³eesce³ee&oe DeìscHì Keguee ieì (DeesHeve) 32 Je<es& 6 Flej ceeieemeJeieer&³e (Deesyeermeer) 35 Je<es& 9

Devegmetef®ele peeleer / Devegmetef®ele peceeleer (Smemeer / Smeìer) 37 Je<es& Je³eesce³ee&oe DemesHe³e¥le Hejer#esyeeyele cenllJee®es: • keWÀêer³e mlejeJejerue ieì `De' DeeefCe ieì `ye' DeMee SkeÀtCe 24 mesJeebmeeþer ner Hejer#ee Iesleueer peeles. • HetJe& Hejer#ee GlleerCe& Peeu³eeJej cegK³e Hejer#es®ee Depe& Yejleevee Keeueer efouesu³ee mesJeeb®³ee efveJe[er®ee ÒeeOeev³e¬eÀce GcesoJeejeuee veceto keÀjeJee

ueeielees. • GcesoJeejeves efouesu³ee ³ee mesJeeb®³ee ÒeeOeev³e¬eÀceevegmeej Debeflece iegCeeb®ee keÀì Dee@HeÀ DeeefCe Òel³eskeÀ mesJesmeeþer l³eeJe<eea Yejueer peeCeejer Heos

³eebvegmeej GcesoJeeje®eer Debeflece efveJe[ kesÀueer peeles.

ieì De - mesJee 1. Fbef[³eve De@[efceefvemì^sefìJn meeqJn&me 2. Fbef[³eve HeÀe@jsve meeqJn&me 3. Fbef[³eve Heesueerme meeqJn&me 4. Fbef[³eve Heesmì De@C[ ìsefueûeeHeÀ DekeÀeTbì DeeefCe HeÀe³eve@vme meeqJn&me 5. Fbef[³eve Dee@ef[ì De@C[ DekeÀeTbì meeqJn&me 6. Fbef[³eve jsJnsv³et meeqJn&me (keÀmìcme De@C[ meWì^ue SkeÌmeeFpe) 7. Fbef[³eve jsJnsv³et meeqJn&me (Dee³e.ìer) 8. Fbef[³eve ef[HesÀvme DekeÀeTbìdme meeqJn&me 9. Fbef[³eve Dee@[&vevme He@ÀkeÌìjerpe meeqJn&me (Deefmemìbì JekeÌme& ce@vespej, De@[efceefvemì^sMeve)

10. Fbef[³eve Heesmìue meeqJn&me 11. Fbef[³eve efmeeqJnue DekeÀeTbìdme meeqJn&me 12. Fbef[³eve jsuJes ì^@efHeÀkeÀ meeqJn&me 13. Fbef[³eve jsuJes DekeÀeTbìdme meeqJn&me 14. Fbef[³eve jsuJes Hemeexvesue meeqJn&me 15. Fbef[³eve jsuJes ÒeesìskeÌMeve HeÀesme& (Deefmemìbì efmeke̳egefjìer keÀefceMevej) 16. Fbef[³eve ef[HesÀvme Fmìsìdme meeqJn&me 17. Fbef[³eve FvHeÀe@cexMeve meeqJn&me (p³egefveDej ûes[) 18. Fbef[³eve ì^s[ meeqJn&me, ûegHe S (ûes[ III) 19. Fbef[³eve keÀe@Heexjsì uee@ meeqJn&me

ieì ye – mesJee 1. Deece&d[ HeÀesmexme ns[keÌJee@ì&j efmeeqJnue meeqJn&me (meskeÌMeve Dee@efHeÀmeme& ûes[) 2. efouueer, Deboceeve DeeefCe efvekeÀesyeej yesìs, ue#eodJeerHe, oerJe DeeefCe oceCe, oeoje DeeefCe veiej nJesueer efmeeqJnue meeqJn&me 3. efouueer, Deboceeve DeeefCe efvekeÀesyeej yesìs, ue#eodJeerHe, oerJe DeeefCe oceCe, oeoje DeeefCe veiej nJesueer Heesueerme meeqJn&me 4. HeeBef[®esjer efmeeqJnue meeqJn&me 5. HeeBef[®esjer Heesueerme meeqJn&me

keÀefjDej ceeie&oMe&keÀ

28

2. ÒeeosefMekeÀ ûeeceerCe yeBkeÀebceOeerue keÀefjDej osMeele SketÀCe 56 ÒeeosefMekeÀ ûeeceerCe yeBkeÀe Demetve l³eebHewkeÀer efJeoYe& keÀeskeÀCe ûeeceerCe yeBkeÀ, veeieHetj DeeefCe ceneje<ì^ ûeeceerCe yeBkeÀ, Deewjbieeyeeo ³ee oesve ceneje<ì^eleerue ÒeeosefMekeÀ ûeeceerCe yeBkeÀe Deensle. ³ee yeBkeÀebceO³es veeskeÀjer keÀjC³eemeeþer l³eemeeþer®eer Hejer#ee GlleerCe& nesC³eeyejesyej®e Dee³eyeerHeerSmeodJeejs efveefM®ele kesÀuesu³ee mebyebefOele jep³e efkebÀJee keWÀêMeeefmele ÒeosMee®³ee Yee<esle ÒeeJeerC³e DemeCesner DeeJeM³ekeÀ ceeveues peeles. Goe. ceneje<ì^ jep³eeleerue ÒeeosefMekeÀ ûeeceerCe yeBkesÀle veeskeÀjer keÀjC³eemeeþer cejeþer Yee<ee efueefnlee, Jee®elee DeeefCe yeesuelee Deeueer Heeefnpes. Dee³eyeerHeerSmeodJeejs 1. ûegHe S-Dee@efHeÀmeme& (mkesÀue 1, 2 DeeefCe 3) 2. ûegHe yeer-Dee@efHeÀme Deefmemìbì (ceuìerHeHe&pe) ³ee Heoebmeeþer Jej efouesu³ee mJeªHeele®e Hejer#eeb®es Dee³eespeve kesÀues peeles.

3. menkeÀejer yeBkeÀebceOeerue keÀefjDej DeeHeu³ee osMeele DeeefCe jep³eelener yeBefkebÀie J³eJemee³e menkeÀejer lellJeeJej ceesþîee ÒeceeCeeJej kesÀuee peelees. menkeÀejer lellJeeJej ³eMemJeerHeCes ®eeueCeeN³ee DeveskeÀ yeBkeÀe DeeHeu³ee jep³eele Deensle. Goe. meejmJele yeBkeÀ, þeCes pevelee menkeÀejer yeBkeÀ, HegCes pevelee menkeÀejer yeBkeÀ Fl³eeoer. ³ee yeBkeÀe mJeleb$eHeCes Hejer#ee IesTve DeefOekeÀejer DeeefCe keÀce&®eeN³eeb®eer Yejleer keÀjleele. jep³eeleerue DeeIee[er®³ee Je=lleHe$eebceO³es l³eeyeeyele®eer peeefnjele ÒekeÀeefMele kesÀueer peeles.

4. Keepeieer yeBkeÀebceOeerue keÀefjDej iesu³ee oesve oMekeÀebceO³es osMeeleerue Keepeieer yeBkeÀeb®es #es$eosKeerue ceesþîee ÒeceeCeeJej efJemleejues Deens. ³ee yeBkeÀebceO³es Yejleer®eer mJeleb$e ³eb$eCee Demeles. osMeeleerue DeeefCe jep³eeleerue DeeIee[er®³ee efJeMes<eleë FbeqiueMe Je=lleHe$eebceO³es l³eeyeeyele®eer peeefnjele ÒekeÀeefMele kesÀueer peeles. yeBkesÀ®³ee Hejer#eebmeeþer cenllJee®³ee JesyemeeFì: i. http://www.ibps.in/crp-rrb-vi/ ii. https://www.sbi.co.in/careers/ongoing-recruitment.html#page_join_sbi iii. https://opportunities.rbi.org.in/Scripts/Vacancies.aspx iv. https://www.nabard.org/careers-notices.aspx?cid=545&id=26

5. meeJe&peefvekeÀ #es$eeleerue efJecee kebÀHev³eebceOeerue keÀefjDej Deepe®³ee OekeÀeOekeÀer®³ee peieele efJecee#es$e PeHeeìîeeves efJemleejle Deens. Keepeieer #es$eeleerue efJecee kebÀHev³eeb®³ee mebK³eslener PeHeeìîeeves Jee{ nesle Deens. lejerosKeerue yengmebK³e veeieefjkeÀ Depetvener meeJe&peefvekeÀ #es$eeleerue efJecee kebÀHeveerceO³es Hee@efuemeer keÀe{C³eeuee ÒeeOeev³e osleele. l³eecegUs®e, meeJe&peefvekeÀ #es$eeleerue efJecee kebÀHev³eebceO³es ojJe<eea ceesþîee ÒeceeCeeJej veeskeÀN³ee GHeueyOe nesleele. ueeF&HeÀ FvMegjvme keÀe@Hees&jsMeve Dee@HeÀ Fbef[³ee (SueDee³emeer), DeesefjSbìue FvMegjvme, ve@Meveue FvMegjvme DeeefCe ³egvee³eìs[ Fbef[³ee FvMegjvme ³ee osMeeleerue meeJe&peefvekeÀ #es$eeleerue efJecee kebÀHev³ee Deensle. ³ee ®eejner kebÀHev³ee mJeleb$eHeCes keÀce&®eejer, DeefOekeÀejer DeeefCe efJeMes<e DeefOekeÀeN³eeb®eer efve³egkeÌleer keÀjleele. Heos: Deefmemìbì, Deefmemìbì De@[efceefvemì^sefìJn Dee@efHeÀmej, De@ÒesìeF&me [sJnueHeceWì Dee@efHeÀmej, [sJnueHecesbì Dee@efHeÀmej. Hejer#es®es mJeªHe: Dee³eyeerHeerSmeodJeejs Iesleu³ee peeCeeN³ee yeBkeÀebmeeþer®³ee Hejer#esÒeceeCes®e ner Hejer#ee Iesleueer peeles. l³eecegUs, yeBkesÀ®³ee Hejer#eebmeeþer le³eejer keÀjCeejs GcesoJeej l³ee®e DeY³eemeele FvMegjvme #es$eeMeer mebyebefOele Hejer#eeosKeerue osT MekeÀleele. efJecee kebÀHeveer®³ee Hejer#eebmeeþer cenllJee®³ee JesyemeeFì: i. https://www.licindia.in/Bottom-Links/careers ii. https://orientalinsurance.org.in/web/guest/careers iii. https://nationalinsuranceindia.nic.co.in/portal/page/portal/Corporate/Home/Recruitment Page iv. https://uiic.co.in/careers/recruitment [ìerHe: FvMegjvme Spebì ne ûeenkeÀebHe³e¥le Lesì Heesnes®eCeeje DeeefCe FvMegjvme J³eJemee³ee®ee efJemleej keÀjCeeje SkeÀ cenllJee®ee IeìkeÀ Deens. l³eeves veeWoJeuesu³ee Hee@efuemeeR®³ee ÒeceeCeele l³eeuee ceeveOeve efceUles. HetCe&JesU keÀe³ee&ue³eele ve peeleener FvMegjvme #es$eele keÀe³e& keÀjC³eemeeþer FvMegjvme Spebì cnCetve keÀece keÀjCes neosKeerue SkeÀ ®eebieuee He³ee&³e Deens. 18 Je<ee¥Jejerue DeeefCe efkeÀceeve 12 Jeer Heeme DeMeer Mew#eefCekeÀ Hee$eleeOeejkeÀ J³ekeÌleer ³ee Heoemeeþer Hee$e þjles. Spebì®eer efveJe[ keÀjC³eemeeþer SueDee³emeerodJeejs Hee$elee Hejer#es®es Dee³eespeve kesÀues peeles.]

#es$eeleerue mebOeer

29

1: mHeOee& Hejer#esleerue keÀefjDej (Competitive Exams)

meew. DeefMJeveer meeveHe (Heesueerme Ghee³egkeÌle cegbyeF& Heesueerme oue - cegK³eeue³e 2) Deepe ÒeMeemeve Je DeveskeÀ #es$eeble DeveskeÀ ceefnuee G®®e HeoebJej keÀe³e&jle Deensle; cee$e l³eeceOeerue Heesueerme mesJesceO³es ©pet nesCeeN³ee ceefnuee Deepener HeÀej keÀceer Deensle. ³ee Del³eble DeeJneveelcekeÀ #es$eele ³eMemJeer Jeeì®eeue keÀjCeeN³ee DeefMJeveer meeveHe ³ee ceefnuee DeefOekeÀejer DeeHeu³ee meJee¥meeþer®e ÒesjCeeoe³eer Demes J³eeqkeÌlecellJe Deens. 2004 ceO³es MPSC Hejer#es®³ee ceeO³eceeletve meeveHe ce@[ce®eer ceneje<ì^ Heesueerme mesJesle Heesueerme GHeDeOeer#ekeÀ ³ee Heoer efveJe[ Peeueer. l³eeveblej Heoesvveleer efceUtve l³ee Heesueerme Ghee³egkeÌle ³ee HeoeJej cegbyeF& cegK³eeue³e 2 ³esLes keÀe³e&jle Deensle. ³ee #es$eeleerue keÀefjDejefJe<e³eer meeveHe ce@[cekeÀ[tve peeCetve IesC³eemeeþer Heg{erue eqJnef[Dees Heene. Þeer. megveerue efuece³es (DeHHej ÒeOeeve cegK³e mebj#ekeÀ - JeveefJeYeeie) efvemeiee&®eer DeeJe[ Demeuesu³ee J³ekeÌleeruee pej efvemeie& mebJeOe&ve ns keÀefjDej cnCetve efveJe[e³euee efceUeues, lej les kesÀJeU l³ee J³ekeÌleermeeþer®e veener, lej meceepeemeeþerner ueeYeoe³ekeÀ þª MekeÀleb. ³ee®eb®e Gllece GoenjCe cnCepes JeveefJeYeeiee®es DeHHej ÒeOeeve cegK³e mebj#ekeÀ (veeieHetj) Þeer. megveerue efuece³es. efuece³esmej ns 1988 ®³ee ye@®e®es IFS DeefOekeÀejer Demetve lelHetJeea l³eebveer efpeDee@uee@peerceO³es B.SC Je HeÀe@jsmì^erceO³es M.SC HetCe& kesÀues Deens. mebpe³e ieebOeer je<ì^er³e Goîeevee®es meb®eeuekeÀ, lemes®e cegK³e Jevemebj#ekeÀ (Jev³epeerJe), ³eebmeejK³ee Del³eble cenllJee®³ee Je G®®e HeoebJej l³eebveer keÀece kesÀues Deens. meeceeefpekeÀ JeveerkeÀjCeeceO³esner l³eeb®es ceesþs ³eesieoeve Deens. Jeveeb®es mebj#eCe Je mebJeOe&ve ³ee®ee oeb[iee DevegYeJe DemeCeejs keÀle=&lJeJeeve IFS Dee@efHeÀmej ner efuece³es mejeb®eer DeesUKe Deens. l³eeb®ee ³ee #es$eeleerue ÒeJeeme Je SkebÀojerle®e IFS ³ee #es$eeleerue mebOeer ³eebefJe<e³eer efuece³es mejebkeÀ[tve peeCetve IesC³eemeeþer Heg{erue eqJnef[Dees Heene.

DevegYeJee®es yeesue!