Aleksandar Prokopiev

77 Antiupatstva

3MAGOR

1.

Ne postojat umetnosti od prv, vtor i nekoj drug red.Sovremenata umetnost bara presvrti, eksperimentatori i buntovnici.Literaturata treba da se nahrani so fotografijata, filmot, stripot, rok-muzikata, televizijata.^itaweto erotska literatura i nau~na fantastika ja vra}a verbata vo ka`uvaweto.

2.

Bidi pristrasen. Navivaj za svojata rabota.Izostri go vnatre{niot vid.Ne osiguruvaj go svojot uspeh.Ona {to vo opredelena aktivnost se ~ini periferno, vo nekoja druga aktivnost mo`e da bide klu~no.

3.

Od pismata napravi brot~iwa. Dozvoli im da bidat odneseni od branovite.Seti se na prozorecot na gorniot kat na petkatnicata so izvalkana fasada od drugata strana na ulicata, rakata {to, sred razbudeniot grad, vnimatelno i ne~ujno ja poliva saksijata so belo cve}e.Seti se na denot, navidum kako i sekoj drug (ulicata sosem obi~na, malku kalliv sneg, zamis-leni minuva~i), koga spokojna ja navedna glavata vrz tvoeto ramo.Seti se na neboto, ozelenetoto nebo na tvoeto detstvo. Koga nemavme ni{to tu|o me|u sebe, vo carstvoto na malata proletna ti{ina.

4.

Ne deklariraj se sekoga{ kako protivnik na obi~ai, pred nekoi od niv ponekoga{ treba da simne{ kapa.Li~nite odnosi za tvojata li~na kulturna politika se malku ili nimalku va`ni.

4 MAGOR

Sovladuvaj go stravot od mo`ni protivnici.Avtoritetot priznavaj go po buntovnosta, a ne po funkcijata.Zakotvi se pred yidinite na tajnata.

5.

Otvoraj gi portite, pa makar potoa bil i porazen.Gledaj kako `enite gi predavaat tivko svoite tela na moreto, dodeka gi vpivaat poslednite ru-meni solzi na denot, nepovratno sami vo svoeto mirno ~ekawe.Oslu{kuvaj kako na policata nad tvojot krevet budilnikot gi ot~ukuva ~ekorite na vre-meto. Vo nivniot topot minuvaat vozovi.Odnovo baraj go, na ra{irenite dlanki, staroto ~uvstvo na prva sredba so ~udoto.

6.

Muzikata, gospodarka snena, neka te zaplenuva sekoj pat odnovo.I vo sonot oslu{nuvaj kako niz tebe strui.Zasramen lovec bidi, {to zdivot nejzin }e go seti, niz lakot {to treperi i strelata {to ~eka.Baraj da ima nasmevka na devoj~e i mekost na `ena vo belinata na qubovnata postela. Vtisni be-leg vo nutrinite na nejzinata mekost.

7.

Koga go zapoznava{ Gradot, imiwata, spomenicite i istorijata ostavi gi za kraj.Talkaj po tu|inata na Gradot, a topol.Ne ispu{taj ja `e{tinata od o~ite. Neka ostane vnatre da se razgoruva vo tebe.Pomini niz mol~alivite studeni predeli na senkata i za~uvaj ja svojata skapocena toplina.Zad svojata mol~alivost, i natamu tragaj.

8.

Dali se raboti za nova avtorska vizija? Ili pobunata e pove}e na podra~jeto na izmenetiot senzi-bilitet, protiv eden vospostaven i priznat pejsa` {to ve}e nema odglasi.Izbegnuvaj go bremeto na preterana literarnost. Zo{to da doa|a formata nazad, a ne na-pred?

5MAGOR

Govorot neka bide vo slu`ba na upotrebata.Momentot e nepovtorliv. Ja zapirame kamerata i go gledame {totuku snimeniot kadar. Ima ne{to privle~no vo nego, duri plenuva~ko, no ve}e navleguvaat zvuci, imiwa, nekoj drug kadar, nekoe drugo vreme.

9.

Navlezi vo tekot na vremeto - vnimavaj na signalot {to se javuva vo odredeni intervali, na simetriite i povtoruvawata, konektorite {to go vrzuvaat krajot na prethodniot so po~etokot na noviot ~in. Vnimavaj na vremenskata kompozicija.Raspolagaj so sopstven izbor vo priodot na sopstvenoto do`ivuvawe. Preobrazuva{ edna, sama po sebe neumetni~ka materija vo poetski oblik, vo konkretna slikovna pretstava.Po~etokot neka nosi naboj na navestuvawa. Podocna, samo zasiluvaj ja slikata.Sposobnosta da se pogodi vistinskata slika e sposobnost za pronao|awe vistinsko gorivo. Slika-ta e mnogukrak yvezdest organizam {to pulsira od vnatre{nosta kon nadvor.Slikata ne smee da bide samo likovna, setilna, taa pod svojata povr{ina mora da sodr`i ne{to# {to ja nadvladuva samodovolnosta. Pod svetloto, pod vpe~atokot, se nao|a dramati~noto - iskazot.

10.

Bidi pristrasen ~itatel. Slu`i se so pro~itanoto kako so dokazen materijal.Vnimavaj na rasporedot, arhitektonskata postapka, instrumentalizacijata, no pleni se od voz-budlivosta i uverlivosta na napi{anoto.Zamisluvaj gi predelite {to gi ~ita{. Povrzi gi so onie {to neposredno si gi iskusil.Bidi ~itatel-sou~esnik.

11.

Soo~uvawe so maskata: pretstavata e zaprena. Sekoe lice e gr~ okamenet pred posledniot izvik. Ma|epsani od mo}ta na nepodvi`noto, vo mig go razbirame nemirot {to se probiva niz tesnite procepi.Potseti se na toplite denovi. Sparni, te{ki denovi koga gi miluvavme telata so malku zborovi na ispotenite usni... kako ja kreva{e toga{ glavata kon Severot, ~ekaj}i go studeniot bran. Le`e{e vrz mene kako vrz kamen, so potkrenata glava, polna so netrpenie, goltaj}i go voz-duhot so celoto telo, a nozdrite se {irea vdi{uvaj}i go ostriot miris, mamliv i poznat...

6 MAGOR

Isku{enijata na neobi~niot tovar, za onie {to patuvaat so nego, ~esto se pregolemi.

12.

Vidovit da bev, }e zamolknev pred tebe, no}, pred tvojata bezglasna sila, pred hodnicite tvoi {to go goltaat mojot nemir kako iljadnici drugi, i tajnata kako iljadnici tajni {to mol~at vo tebe.Slu{am - niz no}ta preleta pla~.Go vpivam osameniot vrisok.So telo prete{ko za odgovor. So race pla{livi za dopir.Gi zatvoram prozorcite i stutkan mrmoram - vremeto e lo{o.Piskotot vo mene s u{te e~i i treperi. Mo`ebi i nie sme izmameni brodari. Zarobeni od vodite.Nespokojni pred dale~inite i no}ta {to nadoa|a...

13.

Ne e li poprivle~no taka? Samo prviot poteg - razigrano dete {to mudrosta ja pretopi vo nas-mevka.Ne sakam koga oznakata nadrealno se upotrebuva kako klasifikacija. Zvu~i suvo, aptekar-ski. Migot, vistinskiot mig e sekoga{ i nadrealen. Negovoto registrirawe ne se zape~atuva vo {i{ence.Den, leto, godina - kratkove~ni posetiteli, sepak zaneseni od svetlinata na migot, od ne-dopirli-vata prisutnost na fragmentite.Zagubata na naivnata slika, nejzinata zastarenost vo odnos na ironi~niot, intelektual-iziran stav verojatno go ozna~uva kone~niot prekin so ve}e dovolno pomestenata harmonija pri-roda-delo, no ne samo {to e premnogu rizi~no, tuku za pisatelot e umetni~ki neuspe{no tra-gaweto po izgubenata naivnost onakva kakva {to nekoga{ bila#.Mo`ebi eden od izlezite e novata fragmentacija. Principot na organizacija e inakov, pristapot isto taka, no novi se i iskustvoto# i prirodata#. Mesto kam~iwata da gi slo`uvame vo mozaik, gi ostavame tamu kade {to sme gi na{le - vo novata fragmentacija, navidum rascepkana i rasfr-lana, materijata ja sledi svojata preobrazba od zvuk vo vibracija.Zarem toa ne e na{iot vistinski lik? Par~iwa sr~a, rasfrlani po trotoarot.Ne sme se ni vdomile vo sebe, a ve}e pogodeni, se razbivame vo del~iwa, vo mali odblesoci pod no}noto sonce.

7MAGOR

14.

Otsekoga{ sum me~tael da ja pretopam metafizikata vo igra, spontano, bez napor.No, izvedbata e ne{to sosem drugo. Deluva funkcionalno, ja razbiva intimnosta na nepos-rednata inspiracija. Tehnologijata na procesot - da se napi{at opredeleni situacii na opre-delen na~in, podrazbira preobrazba na tie situacii vo literatura.Kako da ja odbranam prvobitnata vibracija?Na zborot mu dozvoluvam prostor. Negovata ekspresivnost raste so negovata podzemnost.Povrzuvam tainstveno so ednostavno. Vnesuvam igra vo sivata ednonaso~nost na sekojdne-vieto.

15.

Igrata kako molitva#. Krik po izgubeniot raj. Na scenata, tri bledi figuri - Majstorot, Mom~eto, @enata.Mo`na li e sintezata bez zaraza, bez virusi? Ili sme ostaveni trajno sekoj vo svojata ko-lipka.Zlatniot vek - skladnosta me|u bo`estvenoto i ~ove~koto, me|u zakonot i buntot, me|u sud-bi-nata i slobodata - odamna e rasprsnat, od eksplozijata na Super-Novata, vo pomali ili pogo-lemi svetlosni branovi {to lutaat po prazninata. No, zo{to da ne se veruva vo povtorna kon-trakcija? Zarem toj ishod ne e barem isto tolku mo`en kolku i onoj so kone~noto raspa|awe. Koj demne zad agolot - angelot ili |avolot?

16.

Dodeka se migolam po finite nitki na `ivotot, istovremeno pajak i `rtva, najsilno go ~uvstvu-vam protestot kon Vremeto. Na samiot prag na otu|enosta, stanuvam priem~iv za sekoj nov detaq, za sekoja kapka zadovolstvo. Taa bolna intimnost, so ra|aweto i smrtta na migot, taa ot-vorenost kon najsitnata energija, kako da doa|a od nemo}ta pred postojanoto umirawe.Ja otkrivam slikata od perspektiva na detskata melanholija - dedo tivko se dvi`i niz so-bata, poglednuvaj}i me, potoa go raskriluva prozorecot, bu~avata od ulicata dopira do mene, poste-peno, neumolivo gubej}i se, tie proyirni momenti {to postojat samo vo eden segment na na{eto minuvawe, a ~ii tragi se odblesoci, odzivi na na{ata taga. Zaedni~kata taga na kulturata {to izumira se rasprsnuva vo mali edine~ni tagi, vo par~enca semeen `ivot, vo mirisi na stariot mebel, vo krevki impresii za misterijata na individualnoto, vo pretopeni simboli na izgubenata sila, vo dekadentni bludni~ewa i idili~no-sentimentalni opisi na prirodata.Konfuzen, farsi~en, is~eznuva prestareniot ise~ok na kulturnata istorija.Vo sekoj slu~aj, vizuelizacijata na raspa|aweto e efektna.

8 MAGOR

17.

A sepak, kolku pove}e mi se slu~uva, s pomalku me privlekuva stati~kata mudrost. Ne mo`am da ne ja setam prazninata na zborot.Duri o`ivuvaweto na zamislenoto mi ja otkriva Janusovata priroda na zborot, negovata su{nost, negovata neophodnost. Se ottrga od lu{pata (du{ata na zborot si go otkriva de-monstvoto).Kako Gradot, taka i Zborot ima svoe detstvo. Prodol`enoto detstvo na Zborot opstojuva vo dvi`eweto.

18.

Voop{to zemeno, razlikuvam dve grupi vernici. S u{te bogati i siroti.I grupa - gospo|i obvieni so krzno, }erki {to veselo crcorat.Nivnite mol~alivi pridru`nici za koi igrata pretstavuva re{avawe na krstozbor (so polunas-mevka, sigurni vo svojata {ema). @enite vo igrata go nao|aat zadovolstvoto na flertot, naves-tuvaweto na zabranetoto ovo{je. Ironijata im e nezlobna, meka; tie, so {irum otvoreni o~i, gledaat nadvor kon `ivotot kako kon ubavo seni{te.II grupa - amorfniot bran ambiciozni, snaodlivi do{laci. Se odbiva od navidum neza-intere-siranite karpi na gra|anite, no i natamu uporno bu~i i dlabi. Duri toga{ se zabele`uva deka nadmo}nosta na prvite e prividna. Tie se oddeleni ne od ramnodu{nosta, tuku otse~eni vo osame-nosta - stravot. So gor~livi iluzii, pro{tavawa, mrtvite. Finiot gospodin so dolg, bel {al i mazno lice zali~uva na klo{ar, `enata vo godini, so pla{liva nasmevka, na zapla{ena stu-dent-ka.Sve~enata liturgija zapo~nuva.

19.

Dali navistina postoela onaa samovilska atmosfera na igrata, so prekrasnite androgini igra~i, potpolno predadeni na migot, dodeka vol{ebniot prav se istura vrz glavite na zbunetite dvor-jani, amateri, voajeri {to yirkaat od stranite, zaludeni od fantazmite na magijata i meta-morfo-zata? Kade se nekoga{nite magovi, tolku ume{ni vo igrite so maskite, erotikata, deliri-umite?Sovremeniot igra~, zarobenik na `estokoto tempo, go pla}a danokot na svojata al~nost i nebla-godarnost. No qubovta pove}e se roni od vremeto otkolku od qubovnicite. Igrata sama se menuva,

9MAGOR

neminovno... A postojano neuspe{ni obidi da se doprat golemite majstori na igrata. I pokraj sovr{enata tehnika, novata verzija e neuverliva kopija, redewe sceni, virtuoznost bez op-sed-natost, bez vqubeniot |avol. A tuka kopiraweto ne e dozvoleno, sekoj vo sebe go pu{ta roga-toto bo`estvo da `ivee, da se kikoti, da potskoknuva me|u bukvite na kirilicata i vo toj bezoby-iren, neodoliv samoubistvenik koj za igrata bi odel po se~iloto na bri~ot, go prepoznava sopstvenoto telo, sopstvenoto srce.

20.

Muzikata se ~ini poneophodna od koga bilo. Vo svetot na Haosot i bu~avata, ~istiot signal na muzikata vo najminimalnoto sredstvo ja kon-centrira najgolemata mo}. Sonot se preleva vo ~ista supstancija. Na rabot na setilnosta, na rabot na razumot, muzikata e isto taka na rabot na Vremeto. Taa najdolgo, najuspe{no si poigruva so nego, za{to i vo najorganskite momenti e idealizirana, nadmo}na nad materijata.Odnovo se opsednuvam od nesogledliviot trezor na sliki i poraki {to gi sodr`i kreativ-niot zvuk. Kolku i da im se potsmevame na nostalgijata i pateti~nosta, ne prestanuvame da se hra-nime so niv.No, dodeka vo zborot, tie ~esto se ~inat nesmasni, vo muzikata nivnata mo} e direktna, pred nea nemame odbrana. Tuka ironijata e bespomo{na. Muzikata strui, popravo treperi, religiozna kolku i paganska, kolektivna kolku i intimna.Pleni vo dopirot, vo `enstvenata mekost pri ra|aweto na novata forma. Mo}ta kon meta-morfo-zata - da se bide nasilen, drzok, potoa bez napor ranliv, krevok - vo muzikata e vrodena i poradi toa {to taa, vo seta svoja valentnost, ostanuva `enstvena, nejzinite vizii sonuvani.^udoto na muzikata e {to kaj nea i raspa|aweto e celosno.Neophodnosta od dopirot proizleguva od nejzinata aktivna idealizacija. Kako zrak od svet-lina, ili kapkata do`d, muzikata se podava, se {iri vo protokot, ne dozvoluvaj}i mu na iskust-voto da ja zadr`i. Nitu sonot, nitu me~tata ne miruvaat.

21.

Igrata navestuva postoewe na eden drug svet vo koj ne samo formata, tuku i bojata ima svoja nova aktivna melodija. Opti~kata pojava ja svlekuva sivata nametka, se otkriva vo svojata pul-sira~ka polifoni~nost.Dali toj mo}en, primamliv svet od koj ne mo`e da se oddeli pogledot (kako obzemeniot Nar-cis od svojot odraz vo vodata) }e go nare~eme ~udo, fantazija ili postoewe?Ako sekoj mig na igrata go prifatam kako supstitut na `ivotot vo koj e skoncentrirano soz-nanieto za minlivosta i nepovtorlivosta, mo`ebi }e uspeam, sovladuvaj}i gi razli~nite sta-

10 MAGOR

diumi na Igrata, mojata sopstvena igra vo isto vreme da e op{ta, i toa sosem spontano, prirodno. Poznavaj}i ja dvojnata priroda na igrata, fanati~no vquben vo preobrazbata, mo`ebi }e se oslo-bodam od lu{pata na vremeto i prostorot, za da se otkrivam, sekoga{ odnovo, vo oslobodeniot svet na imaginarnoto.Kako vo igra~ite da ima ne{to od nekoga{niot dvorski {ut vo najblagorodnata smisla na zborot. [utot e opa~ina na kralskata gordost, samoqubivost. So sve~en ton toj gi ukrasuva neva`nostite, a so {egovit najserioznite vistini, razbivaj}i ja so toa tvrdokornosta na kral-skoto mojata vistina e ve~na#. Igraj}i go zamisleniot `ivot, nekoga{nite, sega{nite i idnite majstori na Igrata, mu poka`uvaat na negovoto veli~estvo `ivot deka i prividot e negova sovest.

22.

Otsekoga{ mi se ~inelo privle~no tolkuvaweto na stimulira~kata tvore~kata fantazija kako plodotvoren nadomest na izgubenata sloboda. Kamufliraj}i gi zabranetite izvori na svoite fan-tazii, igra~ot-begalec pred studot postignuva dvoen u~inok: uspeva za sebe da zdobie tolku zado-volstvo barem privremeno da ja sovlada potisnatosta i im ovozmo`uva na drugite sami od nesves-noto da crpat uteha i olesnuvawe.Ubavinata na begstvoto pred studot e tokmu vo povtornoto vra}awe, koga studot, nemo}ta se pre-mavnuvaat vo toplina, radost.Site ~ekaat ostareniot, mnogu star igra~ da zamine vo svetot na predcite. Toj samiot s po~esto ja sonuva smrtta. Taa se provlekuva niz sonot - tu riba, tu breza, tu `ena, tu tatko.Ponekoga{ prodira vo negoviot lik i toj se gleda kako mrtovec {to ~ekori.Na centralnata sve~enost, dodeka `drepcite potskoknuvaat po taktot na tapanite, vedna{ gi zabele`uvaat dvajcata prastari igra~i, obajcata bez maska, bez ukrasi, samo so zavitkano par~e belo platno vo racete. Se znae deka edniot e igra~ot, drugiot Smrtta. No koj e koj?Dvajcata starci pretpazlivo se pribli`uvaat eden kon drug, s dodeka vo sredinata na kru-got ne se doprat so platnata. Toga{, edniot go osloboduva srpot ~ie se~ilo bleska na sonceto - neu-morniot Kosa~ nasekade go nosi svoeto oru`je. Drugiot vnimatelno ja odvitkuva svojata bov~a. Ja otkriva magi~nata igra~ka.Ishodot ne e poznat, duri e neva`en. Tuku ona, {to vo neizbe`nosta na ovoj sudir polujave-polu-son, svesno-nesvesno, Eros-Tanatos, se pojavuva kako klu~ - magi~nata igra~ka.

23.

Ako ~udesnite transformacii, koga, pred zakanuva~kata potera, frleniot ~e{el izrasnuva vo trwe kako korija, solta vo planina od pe{teri i karpi, vrapcite vo zmii i smokovi, kapkata

11MAGOR

maslo vo masleno ezero (vo koe gonitelot se udavuva) se do`iveat kako prekrasni poetski sliki, toa ne mi brani vo ovoj ubav bajkoviden detaq da go pobaram sopstvenoto tolkuvawe, ne samo zatoa {to poetikata ja sfa}am kako poetika, tuku za{to i samiot sum vo pozicija na frustriran bega-lec, progonet od vistinski ili od voobrazeni stra{ila.Za razlika od begstvoto koe, barem fizi~ki, e sekoga{ oddale~uvawe od nesakanoto, poter-ata opsednuva so postojanata svest za blizinata na gonitelot. Dodeka begstvoto opstojuva i po-radi mo`nosta da se dostigne do tamu, vo poterata edinstvenata cel e da se oslobodi{ od uni{tuva~kata vistina deka si loven, deka neumolivite lovci ti se zad petici......zatoa poterata e tolku podatliva za vmetnuvawe na mitskoto vo sekojdnevnoto.Nejzinata zakana e isto tolku vistinita vo Istorijata kako i vo sni{tata, vo qubovta kako i vo omrazata......vo poterata i plenot i gonitelot igraat spored obredno-magiskata logika - nivnata neizbe`na vrska e energetska - silata {to ja tro{i lovecot za da go dofati plenot, bara i bega-lecot da ja vnese barem istata sila i itrina za da se izmolkne. @rtvata, izlo`ena na postojan atak, odgovara, a vo toa e eti~kata uteha i ohrabruvawe, nadvi{uvaj}i ja realnata premo} na go-nitelot. Vo zbi-enite ~asovi na poterata, begalecot ja isfrla poslednata, i za sebe neo~ekuvana, karta...

24.

Temnite igra~ki sudbini - nekolku neprovereni podatoci, imeto, smrtta i... Igrite. Otfrleni po }o{iwata na oficijalnite muzei, enciklopedii, istorii, tie opstojuvaat vo de-taqot, vo zrakot. Dodeka talkam po nepoznatite prostorii na nivnite li~ni drami, na nivnite neuspesi, na nivniot kopne` kon prepoznavaweto, bezimenoto star~e-epizodist me do~ekuva vo edna od per-ifernite galerii na Igrata.Uredno me provlekuva niz albumot so temnocrveni korici, ki~erski pozlateni, me|u koi ne-znajnite Majstori se smeat, se pregrnuvaat, razgovaraat, pijat so pro~uenite Majstori. Site tie sakaa od eksperimentot, od buntot, da napravat zakon. Sega, nekoi se institucija, nekoi zabo-rav-eni. No, veli star~eto, sekoja nova etapa go sledi istiot red. Samo {to ne sum siguren dali novata etapa navistina zapo~na?

25.

Pi{uvam u{te edna prikazna, ili pismo, za qubovta. Pred mene, nabreknatoto kube na Daut-pa{iniot amam go prepolnuva re~isi celiot prozorec. A vo restoranot na ~etvrtiot kat: kolku se nejasni ovie lu|e okolu masite so izmrseni ~ar{afi, kolku magli~esti, odminlivi nivnite glasovi nasproti polnata kamena dojka. Sepak, ova e edinstvenata prostorija vo zgradata {to ne

12 MAGOR

e prazna. Site ~etiri kata se gluvi, so pra{livi sali i kancelarii so pra{livi fotografii na po~inatiot pretsedatel, koj nabquduva od sredinata na valkaniot yid. Velat, tuka rabotele lu|e. Jas ne gledam nikogo. Skr{enite stakla na vratite se prekrieni so stari vesnici. Gi kinam: na masata pepelnik, vo pepelnikot dogor~e. I s drugo: uredno podvrzani dokumenti po policite, fotelja, tepih i dr. Sednuvaat na mojata masa trojca; napnati, ubavi, so kosi odzadi sobrani vo opav~iwa, so prazni lica. Nabrgu me napa|a nivniot ednoslo`en mrmor, prosleden od muzikata {to spiralno zaviva. Se obiduvam da im se nasmevnam, ne mi vozvra}aat.Eve go qubezniot Arapin - vo metalniot poslu`avnik mi nosi {olja `e`ok, temen, gust ~aj. Sepak, ne e tolku lo{o: mo`am da pi{uvam, krepej}i se odvreme navreme so ~ajot i so pogledot na amamot. A na sosedniot prozorec - mostot. Minuva~ite gi menuvaat licata. Samo dolgovlaknes-tiot {kotski ov~ar ostanuva ist. Sekoga{, {tom }e poglednam ozgora od restoranot, ku~eto e tamu. Neguvano ku~e, koe so ~udesna lesnotija se sprotina me|u tolpata. Lesi mi zali~uva na eden od onie porcelanski suveniri, a gledan od ~etvrtiot kat e u{te i pokrevok. Kako da pristignal od francuskata detska pesni~ka: Un tout petit chien, dans la vitrine, av, av, un tout petiit chien a loreille blanche, av, av. Taa figura taka gordelivo i bez strav {eta, pa ne izdr`uvam i na nam}orestite mom~aci im predlagam da ja vidat. Edniot so maka ja podiga glavata, potoa mrzlivo proceduva: Od kade ti pes vo onaa turkanica. Jasno e - mom~eto ne e sposobno da gleda. Lesi se slu~uva kako i site vidlivi pojavi: arapskiot restoran na ~etvrtiot kat vo ispraznetata zgrada, goltkite topol pijalak od {arenata {olja na izvalkaniot kafeanski ~ar{af, onaa `ena vo kaf-eavo palto i so dolg bel {al vrz nego, koja go pripila do sebe svoeto dete sred uli~niot mete`, trkaleznata ku-pola na amamot zaprena vo migot pred tresok. S e onaka kako {to mora da se slu~i, i moeto u~estvo e sosem predvidlivo: ostanuvam na masata, ja pi{uvam prikaznata za qubov-ta, a minuvam tamu, gerilec namalen do goleminata na vistinska porcelanska figurinka, razlean niz desetina prizmati~ni ogledala.

26.

Indigo lu|e vleguvaati izleguvaat od zgradite~itaat isti vesnicigledaat ista programaspijat vo isto vremejadat ista hranaso indigo decavo indigo stanoviso indigo Novi Godini rodendeni i `ivotii smrt...

13MAGOR

(^arls Bukovski)

Ne gi podiga roletnite, za{to dnevnata svetlina ja pravi nervozna. Naj~esto, vrz pi`amata nav-lekuva xemper. Ja pali sobnata lamba, postavena vrz edna debela enciklopedija. Mojata psi-hoter-apija mo`e da po~ne. Vakov den e neophoden barem edna{ mese~no: go slu{a edinstveno tivkiot zvuk od nekolkute kaseti so stari, dobri hitovi. Koga }e ja ugasi lambata, nadvor e ve}e no}.Toj kopne` po najmale~koto, no sopstveno par~e prostor, e vroden kaj sekoj od nas! Kako deca, n {tite{e zakrilata na ku}ata-{ator, vsu{nost }ebe prefrleno preku trpezariskata masa. Vo taa, samo na{a ku}a, gi vnesuvavme svoite najsakani igra~ki. Kolku lesno male~kiot bu-kvalen pros-tor se preobrazuva{e vo beskrajno, a za{titeno metafizi~ko kat~e. Migovno, dolgo patuvawe niz zemjata Fantazija. Sli~no na prepolnetata soba na Rej Bredberi vo no}nata TV serija, kade {to predmetite, predmet~iwata i prikaznite izniknuvaat od sekoj kuben santimetar vozduh. Vo TV serijata, pisatelot doa|a vo sobata po potreba - da pi{uva. Sosema amerikanski, se iska~uva so lift do sobata i po zavr{enata rabota, otkako na starinskata ma{ina }e go is~uka raskazot, si zaminuva, pak so liftot. Figurinkata na dinosaurusot mo`e slobodno da rikne i da pojde vo po-traga po vozbudi niz nepredvidlivata, misteriozna soba. Vo taa soba, kako i pod det-skiot {ator, Sonceto stanuva kocka, Mese~inata jajcevidna...^udesnoto e efikasna za{tita od kjerkegorovskiot strav pred is~eznuvaweto vo bezdu{noto mno{tvo. ^udesnoto vo nedelnata po~inka vo sopstvenata soba-oaza e retka mo`nost povtorno da tragame po na{ite fioki, knigi, po sebe vo toplite otpe~atoci na predmetite i ~uvstvata. I {ansa, barem za den, barem za ~as, da ja ispereme od sebe zakanuva~kata indigo-inficiranost od kolektivnoto i ednonaso~no vospriemawe na ne{tata {to `ivot zna~at. A `ivotot, so toa site se sudirame, kako petnaeset ili sedumdesetgodi{nici, ne e samo onoj odnad-vor, po koj slepo i pokorno odime, `ivotot e vo nas, i za nas.

27.

Otsekoga{ me fascinirala fizi~kata i du{evnata raznoobraznost na prijatelite na tatko mi: i flegmati~ni debelkovci, i borbeni xinki, i {trklesti osamenici, i krotki i crvulci, drdorkov-ci i mol~alivci, frustrirani intelektualci i slavoqubivci, mom~aci i penzioneri. Fakt e - site se dru`ea so nego. Veruvam, tatko mi umee{e so lu|eto i poradi toa {to be{e xentlmenski {irokograd ala Gari Kuper vo To~no na pladne# ili vo Za kogo bijat kambanite#. No, ne retko, inaet~iski }e gi stisne{e usnite i uporno go tera{e svoeto.Ne{to drugo be{e vo pra{awe: poseduva{e darba za sozdavawe prikazni.Postoe{e nekoja ritmi~na bodrost vo negovoto ka`uvawe, poigruvawe so sopstveniot somne`. Pa, i edna igriva naivnost.Ponekoga{, zali~uva{e na moj razbu{aven vrsnik, ponekoga{ na melanholi~en Prustovski ju-

14 MAGOR

nak so ogromno me~tatelsko iskustvo. A umee{e najvozvi{enata ili najzakanuva~kata tema da ja osve`i so anegdota. Pa, da aterirame toga{, ima{e obi~aj da ka`e. ]e ja smene{e napregnatosta so nasmevka... U{te od mojot prv raskaz, go vovedov likot na Majstorot na Igrata, pri`elkuvan igra~ od visok kvalitet, koj, normalno, poprimi nekoi od tatkovite osobini. No, po tretata kniga, Plovidba kon Jug#, koga ostareniot, besku}en Majstor zaminuva, vo topla prikve~er, po kejot na beskone~nata Reka, znaev deka pove}e ne }e mo`am da pi{uvam za takov, premnogu tvrdo-glav, nam}orest i beznade`no uporen igra~. Tatko mi po~ina; negoviot nemiren duh spontano i mo}no navleguva{e vo moite raskazi za detstvoto, za qubovta, za tagata. Sepak, iako se povle~e od stranicite na idnite knigi, Majstorot na Igrata ostavi o~evidno prazen prostor za sebe... Pros-tor za sogovornikot. Za eden aktiven, ~ove~en, duhovit sogovornik. Za eden rasprika`an, no umen Votson, mo`en i sakan prijatel, i za tatko mi, i za mene.[armanten drdorko so {irok vkus za zemnite zadovolstva, no i so neosporna prirodna ot-menost. Taka se sozdade Horacio Cvikalo, akterot. Ma|epsan od tajnite na srcevite lavirinti i nepre-dvidlivosta na prikaznite koi se oploduvaat vo potraga po izlezot. Toj izlez e nekoga{ nedo-fatliv, nekoga{ sosem ednostaven, {to voop{to ne go naru{uva zadovolstvoto vo pri-kaznata, koja za raska`uva~ot Horacio ita beskrajno. Za nego, i Gradot, i Igrata se prikazni, nevini vo svojata grozomora, bla`eni vo svojata plodnost. Nalik na bajkata, koja tato tolku ja saka{e, seta predadena na sopstvenoto slu~uvawe...

28.

Dodeka od kasetofonot se izviva opivniot zvuk na gitarata na Rej Kuder od Vendersoviot Pariz - Teksas, gi povrzuvam prethodnite dve bele{ki, zapi{ani popladnevo, vo delovi od edna ista prikazna.Ete, nekolku stihovi od Bukovski, kogo inaku premnogu ne go sakam, najdeni na stranicite na edno pravlivo spisanie, stanaa nenadeen, no o~ekuvan zavr{etok na knigata koja{to sega ~eka vo fio-kata na izdava~ot.Vo Vendersoviot film, osamenikot, po dolga potraga, }e ja pronajde prekrasnata blondinka, za nekolku zbieni migovi ti{ina.Prijatelkata ja odbra sobata so spu{teni roletni. Tatko mi - knigite i prijatelite. Hora-cio Cvikalo - muabetite i patuvawata.Site tie se gerilci protiv indigo - svetot. Jas samo zapi{uva~, makar delumen, na nivnite prika-zni.Kaj Dante, du{ite na onie na koi strasta im go zapletkala razumot, na zabranetite qubov-nici (Semiramida, Didona, Kleopatra, Elena i Paris, Fran~eska i Paolo - izvonredno dru{tvo!) plovat kako ~apji. Let na nevidlivite krilja: zborot, ~apjata - ardea, ka`an, pod pesok i knigi, kojznae koga, vo ne~ie strastno qubovno kre{endo ili vo vnatre{niot monolog na nepoznatiot,

15MAGOR

doletuva, po misterioznata, muzi~ka analogija, vo ona {to go zapi{uvam.S drugo e belina.

29.

- A zo{to tigarot?- Stra{no potsetuva na orientalen gospodar. Na Xingis-han ili na nekoj hunski po-glavar. Navi-dum ohola nadmo}, zad nea neproyirnost. Ima i u{te ne{to posilno. Toj dominira otsutno, bez dopir so drugo telo - ako toa ne mu poslu`i za hrana ili za parewe. I ednoto i drugoto gi vr{i bez pompa, za razlika od nametliviot, predvidliv lav. Nedostapen e i koga go gledame na TV ekranot ili vo zoolo{kata gradina (eden kuc posetitel glupavo besno treska{e po re{etkite, obiduvaj}i se so stapot da go nadrazni tigarot, koj so prezirno polur`ewe, ramnodu{no se povle~e vo agolot na kafezot, do kade stapot ne mo`e{e da stigne). Dvaeset godini po ova, ~itav vo Dreamtigers#: Obi~no beskrajno dolgo se zadr`uvav pred eden kafez vo zoolo{kata gradina#. Poetot, bilo da se imenuva Blejk, Valeri, Borhes, zar ne e opsednat od tigrovata samodovolnost, i poradi sopstveniot neostvarliv kopne` - gospodstveno da se izdvoi od prevrtlivite, povr{ni ~ove~ki merila?

30.

Yvonlivite kapki na ti{inata, taa treperliva vedrina na protokot: vo pre~isteno eho, cikli~no patuvawe na zdivot niz dve spoeni tela koi ne stareat. Patem, eden zbor zaskitan, min-liv, kre-vok - povlekuva u{te eden: no}ni peperutki vo nostalgi~no letno intermeco (ve}e potkrepen so temniot tembr na violon~eloto). Bavno odlepuvaj}i se, naslu{nuvame, s u{te razne`eni, nekakov spoj na glasovi rodeni od sintisajzer i detska smea. Mo`ebi toa sme se nas-meale nie, zdogleduvaj}i go drvenoto kaj~e, naedna{ vidlivo, vo koe adolescentnite qubovnici go pu{taat tranzistorot. Luznikavo pulsirawe na tapanite. Ekspresivna vertikala na solo-gitarata.Temnooka, temnove|a `ena ja navlekuva bluzata; zad nea, na sprotivniot breg od ezeroto, svetil-kite na gradot yirkaat vo mene, kako sekoga{ budnite o~i na Argus.

31.

Sosem mo`no: gnevnite gra|ani na Kroton, koi vo 501 godina pr. n.e. go zapalile Pitagoro-voto u~ili{te, bile nemuzikalni. Kako i razbesnetite Majnadi: nivnata kasapska histerija kon onoj {to so zvucite na svojata lira gi razdvi`uva i najzakotvenite (karpite, drvjata), a gi razne`uva i

16 MAGOR

najneumolivite (yverovite, kone~no i nepotkupliviot Ad) e instinktivna odmazda na izmamenata `enka kon muzikalnata anima, koja vo po`elnoto ma{ko telo gi usoglasila kosmosot i metamor-fozata. I obratno - Orfejevata okrvavena glava peej}i doplivala do Lezbos, kade {to podocna Safo im ja osoznavala qubovta na svoite {titeni~ki preku igrata, solo peeweto, hor-skoto peewe i harmonijata na lirata.

32.

Zo{to qubovni pisma pi{uvame naj~esto no}e? Toga{, poseano so `oltenikavata ma-gli~avost od no}nata lamba, i par~enceto od na{ata dobro poznata soba zali~uva na ostrov, a predmetite gi obviva misterioznata aura na toplata osamenost.Krevetot - galija, bibliotekata - riznica na drevni rakopisi, fikusot vo agolot - ~udnikav izda-nok od neispitana tropska gradina.Vovle~eni sme vo spiralata na pol`avot, na{eto di{ewe dobiva eho, se oslu{nuvame, ubeduvaj}i se deka zborot zapi{an vo ova carstvo na posvetenata ti{ina, dragite usni }e go izgo-vorat kako svoj...A nadvor: Terra incognita. No, za razlika od sobata, iako arsenalot na maniristi~ki motivi e o~ekuvan: no}, dvojnik, lavirint, son... nakitenata baroknost e izbegnata, pa tainstvenite i nepredvidlivi nastani se ka`uvaat ednostavno, kako mali prikazni.Svetilkite dol` sokakot se kako bukvi od proret~ena reklama. ^istata studena svetlina na Mese~inata e vpiena vo trepetlivite krugovi okolu metalnite stebla. Temnicata, navidum neis-pitana, se stopluva od novootkrienite detali: padnatoto lisje po trotoarot, {arenata izdi{ana topka i tamu, na rabot na osvetleniot krug pod svetilkata otsprotiva - gu{nata dvojka (a ne ona poluslepo star~e koe, pomagaj}i se so stap, pretpazlivo ja minuva ulicata).Naedna{ vozdi{ka, sitno romorewe. Kapka po kapka. Devojkata i mladi~ot, ne razdeluvaj}i se od pregratkata, poglednuvaat kon neboto, pa za~ekoruvaat von svetlosniot krug, vo temninata. Po nekolku miga, sega pozabrzani, se vo sledniot krug, pak vo temninata, i taka, s dodeka ne se izgu-bat, von pogledot, zad levata ramka na prozorecot. Na listot hartija, otrgnat od tetratka, moliv-ot meandrira me|u toplinata i neizvesnosta. Pi{uvam novo qubovno pismo.

33.

Velat, bebeto naslu{nuva u{te vo maj~inata utroba - mo`ebi ottamu telefonot e me|u na-jomilenite i najkorisni igra~ki na tehni~kata civilizacija. Nekoga{, neophoden: glasot izdiv-nat direktno, po ne`nata ko`i~ka na u{nata {kolka, ja izleva spontano iskrenata ~ove~na pelte~avost na vqubeniot. No, i pokraj seta svoja poroznost, toj e ~esto presilen za telefons-

17MAGOR

kata slu{alka. Zborot podzapira vo grloto, se presvrtuva vo banalna {ega. Telefonot dozvoluva ras-kop~uvawe na ko`ata samo so dve-tri kop~iwa, pove}e bi bilo pateti~no, odnosno, spored ak-tuelnata terminologija, neprimerno na kodot. Vo pauzite, pak, me|u dvete qubovni pisma, me|u dvata dopira na vqubeniot napi{an zbor, vo toa napregnato otsustvo, e onaa neophodna nadmo} na pismoto nad telefonot. Posveteno, predadeno na Drugiot, qubovnoto pismo e i samopredavawe i samopro~istuvawe.Ponekoga{, toa stanuva retka mo`nost da se ispi{uva belinata {to, podatliva za slobodno budewe na zborot, mo`e da se preobrazi vo zakanuva~ka osamenost, pred koja zborovite se spa-so-nosna `rtva. Da se pi{uvaat pisma zna~i da se razgoluva pred duhovite.Napi{anite bakne`i nikoga{ ne stigaat na svoite mesta, tuku po patot gi ispivaat duhovite - o~ajuvaat poslednite re~enici od zavr{enoto poglavje na epistolarniot roman na Kafka Pisma-ta do Milena#. Rezigniranosta e razbirliva: Milena Jesenska so gordeliv aris-tokratski ~ekor go ostava hipersenzibilniot qubovnik vo negoviot lavirinten zamok (inaku Kafka, koj i na Maks Brod mu se `alel poradi nedovolnosta na pismoto, gi pi{uval po tri na den).Interesna e za~estenosta na dvojkata: toj osamen - taa, pomalku nesre}no, oma`ena ([arlota fon [tajn, Eva Hanska, Tereza Gvi~oli, @or` Sand, Lujza Kole, Lu Salome, Milena Jesenska, Lili Brik, Lu de Koliwi [atijon...). Zlobnikava zabele{ka: po~ituvanite sopruzi-rogonosci se naj~esto imotni grofovi, baroni, industrijalci i sli~no. I u{te pozlobnikavo: qubenata e naj~esto povozrasna od vqubeniot. No, ...eve go cvetot od sneg i mraz. Kako mojata qubov od mra-zot i burite na `ivotot (Gete do [arlota). Kakva e bojata na tvojot son? (Flober do Lujza). Niz tebe da go gledam svetot, za{to taka }e vidam, no ne tolku svetot, tuku samo tebe, tebe, tebe (Ril-ke do Lu). Na kraj, tebe odnekade te zafati ogan, se setiv deka plamenot se gu{i so krpi, dofativ nekoj star kaput i te udirav so nego. No, preobrazbite povtorno zapo~naa... ni ti ve}e ne be{e tuka, tuku jas bev toj koj gori i toj koj se udira so kaputot (Kafka do Milena).Molkum, prepro~ituvaj}i gi po`oltenite stranici od tie slavni prepiski, ja do`ivuvame istata neobi~na obi~nost na qubovta, isto kako koga ~itame nekoe bezimeno qubovno pismo pre-danost na ve~niot Mig, vla`ni tragi od dopi{uvawata (bakne`ite), melanholi~ni vibracii. Qubov-nicite srodno go ~uvstvuvaat minuvaweto niz predvorjata i odaite na qubovta, so nade` deka toa patuvawe }e bide dolgo i prekrasno is~ekuvawe, kako kaj golemite isto~ni Majstori na Erotikata. Izlezot od carskata palata e nevidliv, i se osmeluvam da ka`am, nesakan, kako vo beskone~noto talkawe niz stranicite na Knigata. A mudruvawata? Tie, i koga doa|aat, se s u{te topli od {totuku ispraznetoto gnezdo, a zborot, i onoj najumniot, e zaskitana ptica, vo potraga po svojata pridru`ni~ka. Pa zarem nekoj mo`e da dade kone~en odgovor, da donese pravila, dodeka qubi, dodeka protekuva niz qubovta? [to s ~inevme nie, sive ovie meseci so belite i sini pisma, koi go prebroduvaa patot od Venecija do Pariz, od Pariz do Venecija, tie pisma koi n soedinuvaa, go soedinuvaa tvoeto telo so moeto, tvoite usni so moite, tvoite kosi so moite kosi, tie pisma koi tolku gi bara{e, tie zborovi koi povtorno n vrzuvaa i n razdeluvaa? Ah, site tie pisma, site tie pisma. Dal siot svoj `ivot }e go mineme vo pismata? Ti, Alfrede, da, ti si soz-

18 MAGOR

daden za toa, jas ne, jas sum `ena (@or` Sand do Alfred Mise). Budeweto, sepak, se slu~uva. No, magijata e zabele`ana vo sonot. Vo lavirintot bleskoti i bla`enstvoto i strad-aweto.Ubeden sum vo no}nosta na qubovnite pisma, i koga se tie sozdadeni pod trepetlivoto pla~ewe na petrolejkata, i u{te porano, na sve}ata. I koga se pi{uvani nautro, qubovnite pisma se isto tolku no}ni: skri{ni, tainstveni, ispolneti so kopne`!

34.

Za razlika od prethodniot, ovoj tip vqubenik samo ponekoga{ se manifestira niz pi{uvaweto. Sosem uspe{no mu le`i ulogata kavaler (spored Erik Bern vo popularnoto, du-hovito kni`e Koja igra ja igra{#: {armanten, so merka za dobar vkus, nikoga{ vulgaren). No, vo tie ramki, toj im prepu{ta na svojata fantazija, originalnost i razigranost... Vna-tre{nata socijalna prednost le`i vo zadovolstvoto koe go ima `enata od ova nevino umeewe i od po~itta {to ja uka`uva kon ve{tinata na kavalerot. Vo osobeno povolni situacii koga obajcata dobro ja ~uvstvuvaat priro-data na igrata, tie mo`at da ja rastegnat, na zaemno zadovolstvo, do to~ka koga ve}e preo|a vo ekstravagantnost#.Zavidlivcite, ~esto i zad grb, go nabeduvaat kavalerot deka e la`go - bezobyirna laga kon nego-vata magiska mo} da go transformira iskustvoto vo vpe~atlivi prikazni, preku koi posto-jano se sre}avame so nepredvidliviot Eros. Sepak, prikaznite na kavalerot samo uslovno mo`at da se nare~at erotski, za{to nivnoto senzualno otkrivawe na svetot e samo edna, makar prili~no efikasna, mo`nost za opstanok vo minlivosta. Svesen deka qubovta korodira, ako ne se hrani od prikaznite, kavalerot spontano gi splotuva pasusite od sakanite kni`evni dela ili scenite od filmovite so `ivotnite anegdoti, {to postojat ili postoele vo negovoto retko i edinstveno iskustvo. Mo`ebi paradoksalno: na vqubeniot kavaler, koj ~esto oddava vpe~atok na odlepen so-ben sonuva~, prikaznite vo `ivotot obilno mu se slu~uvale. Ovde bi se soglasil so Bern, deka kavalerot e naj~esto povozrasna li~nost, no ne zatoa {to elegantno se povlekol vo monogamija ili celibat, tuku zatoa {to ubeden vo minlivosta na sekoe do`ivuvawe, duhovno ili telesno, ako se ostavi samo na sebe, ima neophodna potreba od riznicata fascinacii da sozdava prikazni vo zavodlivo ruvo. Kako prodol`en quboven ~in. Vo mladosta, toj mo`ebi bil nalik na Kane-tieviot Maestrozo, koj vo sekoj hram zad sebe ostava po edna `ena koja go ~eka; kako vo dobrite, stari vremiwa#. No, spored Kaneti, Maestrozo znae deka }e ostari, toj e svesen za svoite godini#. Zatoa, vo esenta, toj mo`e da nalikuva na bajkoka`uva~ ili duri na sokratovec. Negoviot izlez e vo nemerlivosta: i najgolemata kniga, i najstrastvenata qubov se - nedovr{eni. Re~isi oralnoto zadovolstvo, koga knigata se golta od prvata do poslednata stranica, se intenzivira, koga koric-ite }e se zaklopat, i prikaznite i natamu izviraat (vakviot vqubenik, ni malku ~udno, ~esto e filmofil: u`iva koga tekstot isfrla sceni, kadri, se vizuelizira).

19MAGOR

Toj bi mo`el da se poistoveti so re`iser, isto tolku uspe{no kako so eseist ili so kozer. Vo isku{enie sum ponekoga{ da go sporedam so monta`er, ili duri so kamera. Iako e lesno da se zamisli zad masata prenatrupana so knigi, zgu`vani rakopisi, {i{e retka marka viski ili bom-boniera Mocart# (tuka se i prazniot list hartija, starinskoto naliv pero i ma{inata za ~ukawe), sepak }e nedostasuva najva`noto: sogovornikot ili podobro, sogovorni~kata.Vo dene{nive matni, vol~i vremiwa, koga nespokojot navleguva niz site na{i pori kako crniot tu{ razlean po porozniot list hartija, se zagaduva prostorot za fantazirawe, prostorot za iluzija. Neophodnosta toj da se so~uva e pra{awe na opstanok za vqubeniot kavaler, ottamu vo posledno vreme, tolku vpe~atlivi knigi esei. Kavalerite, da ne se zaboravi, ponekoga{ i pi{uvaat. Zamoreni od preciznite nau~ni studii {to literaturnoto delo ~esto go tretiraat kako ne~uvstvitelnata elektronika filigranskata rakotvorba, sme za`eleni za su{tinska afir-macija na ~itaweto kako dinami~en, primordijalen ~in na qubopitniot, nezavisen duh. Da go soslu{ame kavalerot za kogo knigata vo isto vreme e praznik na logosot i bajkovidna igra, vqube-nikot so otvoreni o~i, bdea~ot sposoben za samopreobrazbi koj ne samo {to vo zborot ja do`ivuva slasta, tuku ne ostanuva sebi~no, za sebe so ona {to go ~ita ili go ispi{uva. Kako vis-tinski ka-valer, toj go pregrnuva sogovornikot, voveduvaj}i go vo skapocenite svetovi na Drugosta kade {to na najzavodliv na~in se afirmira nesobirlivosta, no i kreativnata osmoza, a mno{tvo li~nosti se prepletuvaat vo edno do`ivuvawe.

35.

Po smrtta, ka`uvaat Eskimite, kaznetite moraat da kle~at, so obeseni race, vo glad i zdo-devnost i samo koga nekoja peperutka }e proleta, tie gi podigaat glavite (kako {to mladite ptici bes-korisno gi otvoraat rozenikavite usti pred komarecot) i koga }e ~krapnat so zabite, oblaci pra{ina izleguvaat od nivnite suvi grla#.Go nema ~udovi{niot stud, go nema duri ni snegot. Peperutka, komarec, prav... stravot se {iri od opozitnoto, od ona {to ne mo`e da se vidi, ne mo`e da se opipa, od ona {to i vo sonot e neulov-livo. Ve~nata, poznatata zima zna~i i vkusna hrana, dar vo lik na foka, {to iznurnuva od vodata, zbivtaj}i uf, uf, vaka, uf, uf#, zna~i i qubovna slast vo igloto, so podatlivi, topli tela pod `ivotinskite krzna, zna~i so`iveanost, prepoznatlivost vo prirodata (i koga e najne-gostoqu-biva), vo klimata (i koga e najsurova). Zamisluvaj}i go vremeto {to najmalku se poznava, ona po smrtta, ponekoga{ i snaodliviot Eskim i u~eniot filozof go konkretiziraat, vo na-jdale~noto, vo najnedostapnoto.U{te ne{to za eskimskite prikazni - nema tolku ~udesni elementi, kolku edno posebno vol{epstvo na situacijata: sjajot na neboto {to ~ini da se zaboravi s, pa i onoj {to neposredno pomognal toj sjaj da se do`ivee; sinot koj davej}i ja majka si, samiot se udavuva; strastvenata qubov na nerodilkata kon larvata; snegot {to gori vo lambite i ku}ata {to se dvi`i niz vozdu-

20 MAGOR

hot ...pojavi navidum nadrealni, a voop{to ne begaat od prirodniot tek na ka`uvaweto - ~udesnoto ne kako ramka vo koja se odviva dejstvieto, tuku stvarnost {to pleni niz toa dejstvie.Prijatelot koj, vo seta svoja pijana pristrasnost na za~adenata kafeanska masa, me nare~e Eskim, a potoa vedna{ mi se izvini, ne ni pretpostavuva{e kolkav kompliment mi dodelil.

36.

Vo vrvnoto haiku se ~uvstvuva spontanoto nomadstvo na duhot, {to ne bega od lucidnoto nabqudu-vawe na predmetniot svet, a uspeva da dojde do Apsolutot. Svesen sum za iskustvenata ve{tina na haiku poetite, a ne mo`am, soo~en so sublimnite trosti{ja, da se odbranam od vpe~atokot za prirodnosta so koja tragikata na minlivosta se voobli~uva vo ubavina na ve~niot protok.Poezija na preminot, na patuvaweto, vo sloga so oblacite, haikuto im se predava na za-konite na lisjata i pticite preselnici, ~inej}i go bez napor vistinskiot napor - i vo najslo-bodoumniot mig ne se zaborava deka site ne{ta mu pripa|aat na Univerzumot, ~ija harmonija ne smee da se uni{ti# (Hokusai).Koegzistencijata na privatnoto i op{toto, na neposrednoto i nevidlivoto, koncizno go sugerira neminovnoto dvi`ewe po stranicite na `ivotot; {u{kaweto na ~ekorite po padnatite lisje ja zasiluva razdelbata, koga zdivot mirisa na esen, a racete, zatskrieni vo kaputot, se ved-nat kako bledi senki kon po~vata.

Si odam -ti ostanuva{Dve eseni([iki)Kolkav samo pat se izminuva vo haikuto za vreme od 17 ili ne{to pove}e slogovi (on|i, ja-ponski zvu~ni simboli, rasporedeni vo tri stiha 5/7/5)!

Do sekoja portaproletta stasuvaso kal na nalanite(Isa)

Nekoga{, patuvaweto e so vremeplov:

Dodeka vrne esenski do`dsega{nosta kako daminala odamna

21MAGOR

(Buson)

Vo haikuto veli~inata na zamislata nikoga{ ne povlekuva prenaglasuvawe na emociite. Izrazot ne e samo zbien, tuku otmen.

Ne zaboravaj go nikoga{samotniot vkusna belata rosa(Ba{o)

Bleskotna Mese~ina!A deteto posega:Daj mi ja! Daj!...(Isa)

U{te vo ednostavnosta na prvi~niot poteg, neposreden i izve`ban vo istiot tren, mudrecot se integrira vo dete so {irum otvoren vnatre{en vid. Ako okoto i gi zabele`uva granicite, toga{ mislata bleskotno gi premavnuva.

Mese~ino nad srtot,osvetli go, te kolnam,onoj {to krade cve}e!(Isa)

Pra{aweto kade (komu) jas pripa|am? ne se postavuva so romanti~arski patos, no sonot e prisuten, vpien vo ubavinata i tu|inata na `ivotot. Prekusoto `ivotno patuvawe e sepak do-vol-no dolgo da se prifatat najraznovidnite vizuelni pottici i tie da se pretopat vo mentalna ener-gija. Vidovitost? Poetski probiv vo misterioznata, beskone~na sfera na preselbite? Ne e ~udo {to golemite haiku majstori se patnici ili slikari (Ba{o, Isa, Buson).Vo haiku patuvaweto, stapalata se pomalku va`ni od glavata, geografijata od geopoetikata. Lesno e da se odrekne{ od ~ekoreweto, mnogu pote{ko e da ~ekori{ bez da ja dopre{ po~vata#, veli edna taoisti~ka izreka. Toa e retkiot, inicijaciski kvalitet na haikuto - svetot da se nab-quduva vnimatelno, no oddeleno, bez direkno da se u~estvuva vo negovite akcii, no, da se sploti, lebdeej}i, vo negovoto dvi`ewe.Vo Kjoto sum,no so pesnata od kukavicatasonuvam za Kjoto(Ba{o)

22 MAGOR

37.

Od bolni~kata postela, me|u dve dijalizi, tato ni podava{e liv~iwa, ispi{ani so negoviot poznat, a s u{te voedna~en i razigran rakopis. Vo ednoto, upateno kon mene: Moram da ti preraska`am ne{to za Pasternak. Koga padnal vo nemilost, nekoj Bezimenski (kakvo neslu~ajno prezime!) go obvinil deka ne im se pridru`uva na javnite ~itawa. Tie#, odnosno trudo-qubivite sovetski pisateli, toga{, vo 36-ta, patuvale, taka bilo pravilno, po celata zemja i ~itale svoi tvorbi na brojnite kni`evni priredbi. Pasternak odgovoril vaka nekako: A {to ako jas - spro-tivno na Bezimenski - gledam vo toa svoja zasluga. A {to ako mene me osvojuva kako patuvale i prodol`ile da patuvaat Pu{kin i Tjut~ev vo svoite dela, i ako site du{evni sili sum gi kon-centriral na te{kotiite na takvite patuvawa, za smetka na lesnotijata na es-tradnite izleti?#. Ete, takov bil Pasternak, za kogo mnogumina smetaat deka se upla{il. I lirikata go otslikuva, otvorena, produhovena, stroga kon sebe si.Vo porakite {to gi dobivav za vreme na vizitite, podolgi i redovni - koga mu be{e podobro, kusi i lakonski - koga mu be{e te{ko, mislata ne mu dozvoluva{e na bolnoto telo da ja opt-ovari: Vo salata za dijaliza, dvajca bledi kom{ii#, legnati na krevetite, burno go komentiraa poka~uvaweto na cenata na benzinot. Zlobnikavo si pomisliv: Nie go kritikuvame vremeto, a toa n zakopuva#. No dvajcata voobra`enkovci si go prodol`ija razgovorot so nesmalena strast (i me nateraa da gi na~ulam u{ite), pa po izvesno vreme se po~ustvuvav zasrameno... Do-bro, mo`ebi ne sum ba{ najzdrav no inaku sum spokoen i smiren. Ti najmnogu pridonesuva{ za toa. Bilo da ja nosi{ mai~kata Alan Ford#, bilo da si oble~en vo braon kompleg, so novi ~evli, braon ~orapi, vo sivite pantoloni i somotskoto palto - deluva{ i seriozno i vedro. I vo des-niot agol na liv~eto zbieno: ne gri`i se za knigata. ]e bide. Najsigurno! Plovidba kon Jug# ve}e vtora godina ~eka{e kaj izdava~ot. Tatko mi gi znae{e site ras-kazi od rakopisot i vo sekoj od niv be{e vgnezdena po nekoja negova sugestija. Mu gi ~itav vo onie beskone~ni esenski popladniwa vo dnevnata, dodeka na prozorcite kon trite strani na svetot, `oltiot den bavno rumenee{e. Zapadot be{e skrien od Manastirskata vrata# na Mazev i na-jneispitaniot del od bibliotekata, onoj od U do [. Tatko mi pedantno gi podreduva{e knigite po azbu~en red i vo kartoteka uredena za primer, no zatoa pak Igra~ot vo nego ja podeli bibliote-kata vo nekolku sobi. Vo male~kata rabotna be{e D-L, na koja mojot spiritualen elan be{e skon-centriran po vra}aweto od studiite: Darel, Direnmat, Diras, Egziperi, Erenburg, @id, Zam-ja-tin, Zvevo, Jursenar, Kalvino, Kastaneda, Ki{, Kjerkegor, Konfu~ij, Landolfi, Lorens... U-[ be{e nekako zapostaveno par~e lektira, so isklu~ok na onie zadol`itelnite#, koi po~nav da gi ~itam mnogu porano: ^ehov, [ekspir, [olohov. No, toga{, poslednata esen pred da go napadne bolesta, tato i jas minuvavme dolgi, razvle~eni ~asovi vo dnevnata (toj vo foteljata, nagrnat so doma{noto palto, s u{te bez potreba da se odmora po naporniot raboten den iako zenicite po~naa da mu patuvaat kon gore, {to na pogledot mu dava{e nekoja zamislena otsutnost) i glavno - ~itavme. Prvata kniga {to, bez razmisluvawe, ja izvlekov od bibliotekata be{e ^udnikavata

23MAGOR

istorija na Peter [lemil#, {to pred desetina godini, kako samoubeden gimnazijalec, ja pretr~av brzaj}i kon Lolita i Raskoqnikov.- Koja ja zede?- Bajkata za Peter [lemil.- Za odzemenata senka? Si pomislil li nekoga{ deka senkata, na{iot temen pridru`nik, najdo-bro `ivee na sonce. I deka nekoi mladoqubivi Petarpanovci si ja brkaat za da si go pov-ratat vitalniot transfer so svetlinata. [lemil ja trampi za da se vturne vo temnata, zgusnata magla na tajnoto soznanie, {to, kako i sekoj neskrotliv faustovski traga~, bolno go kopka. A tamu, nitu na senkata ne treba senka.Toj, pak, mislam, si ja ~uva{e sopstvenata senka. Ne samo zatoa {to poslednata molba mu be{e da ja podignam roletnata. Toj ne mo`e{e bez zrakot na komunikacijata. Nasproti besko-risni zboro-vi, zborovi {to nosat qubopitstvo, zborovi {to dejstvuvaat. I ottamu, tolku negovi `ivi frag-menti vo mene. Vtisnati a rastr~ani poraki, dofrleni so polunasmevnatiot bariton-ski tembr. Neuni{tiviot duh na tatko mi, zamisleniot son~ev ~ovek. I kolku da zvu~i sentimen-talno, ja imav sudbinskata sre}a {to me odbra ne samo da mi bide roditel, tuku i patron. Vo onaa najneo-phodna smisla koja ja istaknuva i Virxinija Vulf: Nikade patronot ne mo`e pokorisno da dejst-vuva otkolku koga go ohrabruva pisatelot protiv sentimentalnosta od edna strana, i kukavi~kiot strav od izrazuvaweto na sopstvenite ~uvstva, od druga#.

38.

Zapi{ano e: gi krasi gradinite na Eden, Vavilon, Persija; gi omekna gri`ite na umnite ~ela na kalifite omeidski i abasidski, a s u{te e tajna kako so negibnata sve`ina gi prebrodi dolgite plovidbi vo korabite na vol~ite, marsovski osvojuva~i, za da im gi oblagorodi po-bedni~kite orgii i gozbi. Tatkovinata e sepak kaj padnatite Amonovi sinovi, ~ii la`ni bradi, svetiot ureus, vladetelskite `ezla so glavata na semo}niot Set se ve}e plen na snaod-livite kradci. A tokmu vo postela od iljadnici nejzini mirisni latici, poslednata princeza od ptolomejskata dinastija mu go razotkri srceto na Mark Avrelij, gordeliviot pravnuk na vol~icata. Ricerite, pak, na Lankaster i Jork, me|u sebe nepomirlivi i surovi megdanxii, po-korno slu`ea, sprotivstavuvaj}i samo dve najpredvidlivi i najjasni od nejzinite brojni kol-oristi~ki varijanti. Prepletena niz mrazot na Aljaska, okolu so~nite tela na kama-tancuva~ite, taa ne se pot~inuva duri ni na voshitot na Maliot Princ, koj ja pripitomi i Lisicata, a nea, sprotivno na seta netrpelivost na svoite godini i karakter, pokorno ja is~ekuva - da raspupi. No, taa ne se brza. Ars amatoria#: nikako da go dovr{i razubavuvaweto vo zasolni{teto na svojata ze-lena soba. Zarem da bide stutkana kako bulkata? A koga }e si dozvoli da se razbudi, elegantno prozevaj}i se: Ah! [totuku se razbudiv...prostete, ve molam, u{te ne sum ~e{lana#, zamelu{eniot princ mo`e samo da propelte~i: Kolku ste ubavi!#, za da bide udostoen so

24 MAGOR

non{alanten odgovor: Zarem ne... rodena sum vo isto vreme kako i sonceto.No, dali Rozata sekade mo`e da go koristi svoeto vrodeno pravo na kapric? Kaj Japoncite - sig-urno ne! Za niv ne va`i onaa zgodna latinska izreka sub rosa dictum za doverlivoto {epkawe pod senkata na rozite. Za Japonecot e te{ko sfatliva predadenosta na Evropeecot kon Rozata, za{to: taa ne pa|a od stebloto dodeka s u{te e vo svojata polna ubavina, tuku prethodno }e svene i }e se isu{i na nego, odlagaj}i go zaminuvaweto, borej}i se (zaludno) protiv smrtta, kako klasi~niot ~ovek na Zapad koj, potsvesno, mo`ebi, zatoa tolku istrajno ja saka# (Vladi-mir Devide: Japonija - minato i idnina vo sega{nosta#). Minatoto e s u{te pred nas, pi{uva Cvetaeva na marginata od pismoto do Rilke na umirawe - magi~na re~enica {to mo`e slobodno da se prifati vo poimaweto na celovitosta na Vremeto {to isto~niot duh go napoilo so prekrasna verba vo reinkarnacijata. Rosa aeterna, sepak premnogu samoubedena i svoja, ostanuva nadvor od mo}nata isto~na simbolika na povlastenite rastenija od Prijatelskoto Trojstvo: bambusot (go pretstavuva Buda, Budniot), slivata (oznaka na Konfu~ij) i borot (obele`je na Lao Ce).Izborot na cvetot go potvrduva izborot na svetot.

39.

Koga pi{uvam za tato, naj~esto e stutkan vo foteljata, vo ku}noto palto, ili, pokrien, le`i vo postelata - od smalenoto, pod jorganot, re~isi nevidlivo telo, izniknuvaat kon nadvor kov~estite prsti na racete, iskriveni od revmatizmot. Zo{to mnogu poretko go opi{uvam vo ne-miren od, vitok, so zdrava nasmevka, koga e o~igledno (saka{e da fotografira i da bide foto-grafiran) deka, osven vo poslednite pet godini na `ivotot, bil tokmu takov? Kako {to bolesta nagrizuva{e del po del od organizmot, fotografiite se proret~uvaa, a nepomirlivo qubopit-niot, pameten i duhovit postar brat se preobrazuva{e vo starec, nena~nat vo `ivosta na inteli-gencijata i ironijata, no s ponepodvi`en i pomol~aliv.Be{e ograni~en na zatemnetata spalna, so `oltenikava, bolna boja na liceto i proret~ena kosa so ra{trkani prameni (kako oskubana koko{ka, se {eguva{e). Nalik na nekoj prustovski Noe vo svojot kov~eg, koj gleda vo beskrajniot, voden horizont, pod koj, potonat, po~iva negoviot nekoga{en svet. Pred sebe ima{e samo u{te edna listopadna promena na brezata, drvoto {to, vo ramkata na prozorecot, edinstveno iznurnuva{e od taa is~eznata, vozbudliva i brza~ka realnost, vo koja nekoga{ tolku dobro se snao|a{e. Znaev deka zad zatvorenite klepki negovata memorija `ivo pulsira, no {tom }e zabele`e{e deka go nabquduvam, toj bavno go vrte{e zbr~kanoto, `olto lice kon mene, gi otvara{e o~ite so podignati zenici i se obiduva{e, skoro zbuneto, da mi se nasmevne.Vo ku}ata prepolna so prozorci, toj za svoja posledna soba ja odbra onaa so samo eden pro-zorec - slika, kako da saka{e iznemo{tenoto telo, oslobodeno od nadvore{noto dvi`ewe, da ne go opt-ovaruva so gletki pobrzi od niknuvaweto, trepetot, `olteeweto i pa|aweto na lisjata. Po-gledot

25MAGOR

kone~no be{e naso~en kon vnatre{noto telo, kade {to patuvawata ne zavisat od materi-jata, a curriculum vitae, kako kaj uroborot, so zavr{etokot na prethodnata, zapo~nuva nova kru`na etapa. Takov e tatko mi za kogo pi{uvam, ~ovek koj po intenzivnoto ~itawe na knigite i `ivotot, pojde, bestelesen i oddale~en, da se soo~i so Golemata Tajna. Tatkoto zaminuva{e, no U~itelot, toj {to re~isi tri decenii me napojuva{e so intelektualna energija i qubopitstvo, ostana da mi ja odr`i poslednata lekcija - onaa za neophodnosta na Patot.

40.

Bi sakal da ja prezemam gletkata od Devojkata so raspleteni kosi# na Renoar, so onaa tivka, senzualna otmenost na poluaktot pri utrinska toaleta, prosledena so vedra, no zabavena igra na svetlinata (preku filtrite na reflektorot) - `olta, zelena, bela. Kako i na platnoto, nedosta-suva karakteristi~nata Renoarovska, violetova.Devojkata sedi na obi~no, drveno stol~e; vo polusenka, se nayira profilot na dolgokosiot fle-jtist: Popladneto na eden faun#. Pomisluvam na slikarot: navistina, tuka e, na ~ekor od mod-elot, prili~no pomlad od ~etirieset i petgodi{niot Renoar.Neprikrieno vozbuden, nani{anuva so ~etki~kata kon razgolenata devojka: {lap, po svet-kaviot krepsaten na svle~eniot kombinezon, pod desnata pazuva, se razleva violetova damka. Za ~udo, taa ne reagira, tuku mirno prodol`uva da si ja ureduva pletenkata. [lap, {lap, u{te dva violetovi bakne`i se vtisnuvaat me|u naborite na kombinezonot - edniot kaj samiot papok, vto-riot od nazad, tokmu vo to~kata kade {to strukot se izviva vo cvrstiot, ispaknat zadnik. Nekoj od pub-likata {epnuva deka ramnodu{nata devojka e moderniziran eksponat od muzejot na Mme Tisaut. Duri i koga slikarot po~nuva da ja prema~kuva so violetovi linii, ne samo po tkaeninata, tuku i po teloto, taa i natamu e nepodvi`na, so podignati race, obvitkani okolu pletenkata gusta, ogne-no crvena kosa so zlatest otsjaj. Slikarot go iscrtuva liceto, no kosata ne ja dopira - taka, taa s pove}e zali~uva na neskrotliv vulkanski potok.Odvreme navreme, vo rastreperenata melodija na flejtata, se vmetnuva blag odek na yvono, kako od vrvot na nekoj oddale~en hram. Najposle, s stivnuva. I slikarot e zaminat zad scenata. Pod difuznoto svetlo od pravec na publikata, devojkata bavno go svlekuva islikaniot kombine-zon i zaedno so nego, od glavata nadolu, i ko`ata. Postepeno, se otkriva nova, bela i mazna ko`a, vrz koja se vtisnati znaci. Na ~eloto - P, na vratot - Q, kaj napupenite gradi se zbile KQBA i S, dol` racete R, kaj papo~eto U, podolu, nad temnata {umi~ka na seksot W, pod kolenata Z i najdolu, na polni~kite stopala a. Sle~ena, no ne i gola, devojkata sosem non{alantno ja otfrla ne-koga{nata ko`a i go vrti grbot kon publikata: V dol` rbetot, X na butovite, a na ispaknato-to gaze, blizu anusot - . Nasproti ostanatite nedvi`ni znaci, okolu teloto kru`at iskri~avi L. A nad scenata, lesno kako meur od sapunica, lebdee, lebdee I.

26 MAGOR

41.

Slikarot, vnimatelno, vo crveniot krug iscrtuva rozov kvadrat. Potoa, kako niz prozorec, se vovlekuva vo kvadratot i is~eznuva.Regtajm pijano. Na scenata e Dunivetre, ve}e uredno spastren vo crna ko{ula, krem-kostum~e i isto takva vratovrska, so potkastreni musta~iwa i `ivi o~i, so koi postojano se podglednuva vo pana|urskoto ogledalce. Na zadnata strana na ogledalceto e prilepena retu{irana foto-grafija na ciclesta `ena, potprena vrz haubata na crn mercedes. Bleskaviot, metalen amblem na avtomobilot e ispr~en me|u nabreknatite dojki. Detaqot e, sepak, premnogu siten vo odnos na nametlivata rastr~anost na Dunivetre - iskle{ten, gragorliv, zabrzan, ner-vozno si gi pod-maznuva musta~iwata i zulufite, se ~e{ka, podripnuva. Onaka, po pat, ne{to }e potkasne, ve{to zadr`uvaj}i ja nasmevkata i koga xvaka (zamisluvam kako nepokanet se ufrlil na nekoja promo-cija so bogata zakuska).Gradot, po navika, bu~i. Eksplozija: dupnata guma na prepolnetiot GSP avtobus ili male~ka pekolna ma{ina vo pretstavni{tvoto na Air France? Na Dunivetre o~igledno ne mu e gajle, pa nitu zavivaweto na kolata za brza pomo{ ne mu na{tetuva na zabestata nasmevka. So kle{tewe, tr~kawe i ~e{kawe stiga do platnoto so crveniot krug i rozoviot kvadrat. Raseano go poglednuva i ita natamu, no, po nekolku brzi ~ekori, se sepnuva i s u{te ozaben, se vra}a pred slikata.Ne minuva ni mig, a usnite po~nuvaat da mu se krivat, da se ~epatat i poroj osakateni zborovi, {to toj trevo`no se obiduva da go spre~i, navaluva od nego. Dunivetre se trese, drdori, vika kako izbezumen TV izvestuva~, koj r`i i lae na kamerata.Zmijolika devojka, vo stegnata kaki# uniforma, so svetnati ~izmi do kolena, re{itelno mu prio|a, ve{to mu stava lisici na racete i go sproveduva zad scenata, od kade {to se slu{aat u{te nekolku otkinati samoglaski od negovoto nekontrolirano vikawe.

42.

Vo {totuku zapo~natite do`dlivi minuti na edno oktomvrisko popladne, godina po zavr{uvaweto na Taa go saka ^ehov#, gi pronao|am imiwata na glavnite junaci Ida i Valentin vo La vie des prenoms, tvrdo vkori~ena, zatskriena kniga, na gorniot kat na Francuskiot kulturen centar. Se odr`uva promocija, edinstven sloboden agol pred turkanicata e tokmu onoj kade {to e policata so leksikonot. ^itam:Ida(Ide, Idchen, Iken, Ita, Itchen, Itte)boja: sina etimologija: od germ. idis, `enabroj: 5 Slavni: edna svetica, majka na sv.

27MAGOR

pridru`en horoskopski Gertruda i sv. Be` i sopruga na Pepenznak: Oven de Landen: ruskata za{titni~ka napraznik: 13 april tancot Ida Rubin{tajn (so koja, pi{uva[agal vo Ma vie:...D Anuncio, mal po rast, so fini musta~iwa, milno flertuva).

Da se odbegnuva prezime {to po~nuva na A ili D, ili Da.

Valentin, Valentina (Bailintin, Balint, Lalensia, Val, Valeda, Valence, Valens, Valensia, Valente, Valentia, Valentik, Vallentina, Valentino, Valention, Valika, Vallatina, Vallie, Valtin, Valti)Boja: sina Etimologija: od lat. valens, silenBroj: 7 i 3 Slavni: egipetskiot gnostik Valentin;Pridru`en horoskopski eden papa, Valentin (@an de Bulow),znak: Terezija francuski slikar od XVII vek; ValentinPraznici: 13 fevruari, Haj (1745-1822), koj go formira{e25 juli zavodot za mladi slepi i gi izmisli ispaknatite bukvi za da mo`at da ~itaat, pisatelkata Valentina Igo, vnukata na Viktor; astrologot Valentina Tesie.

Da se odbegnuva prezime {to po~nuva na In, Tin, N, Ti.Vo dopolnitelnite tolkuvawa, karakterot na Valentin (ima 14 svetci so toa ime, od koi ne se znae to~no koj i kako stanal pokrovitel na vqubenite) se opredeluva kako ne`en i ~uvstvitel-en, edno su{testvo svrteno kon sebe i hiperintuitivno {to nekoga{ deluva neodlu~no, zo{to tolku gi premeruva za# i protiv# pravilnoto i pravednoto. Ida, pak, vo isto vreme e gorda i velikodu{na, suetna i blagorodna. @enskata strana kaj nea mo`ebi e skriena vo edna druga termi-nologija, onaa na jogata: ida go ozna~uva mese~evoto di{ewe, niz levata nozdra (na-sproti pin-

28 MAGOR

gala, son~evoto di{ewe niz desnata).Energijata {to te~e po ida-nasokata e anaboli~na, odvodna i inhibitorna, a koga di{eweto prodol`uva samo niz mese~evata nozdra, metaboli~kata aktivnost na teloto se namaluva, prediz-vikuvaj}i letargija i soni{ta.Otsekoga{ sum ~uvstvuval izvesna pla{livost pri imenuvaweto na likovite od svojata proza. Toj, likot, e ve}e vo tekstot (bez ogled kolku formalno e zapi{an) i ottamu e prili~no ne-prilagodliv (baraweto po telefonski imenici bi bilo nategnato, i u{te pove}e, vo odnosot kon literaturata za koja se zalagam, poeti~ki neadekvatno). Ida i Valentin, kako i prezimeto Alek-sandrov, me|utoa, gi prifativ lesno, duri spontano. Osobeno Ida. U{te od prvata stranica, toa ime ja emancipira{e potisnatata `estokost na likot, zasolneta pred banalizira~koto urbane tribe vo tajnata odaja so Anton Pavlovi~. Zad letargi~nata (etim. - otsutna, nemarna) pojavnost, naslu{nuvav povredena, strasna `ena, sposobna da ja potisne stvarnosta vo polza na metaforata. Edno od su{tinskite obele`ja na Idinata heroinska svest, kolku e mo`no pove}e, e kopne`ot do svojot ^ehonte, do svojot arhetipski junak. Kade e tuka mestoto na Valentin? La vrai vie des pren-oms# povtorno me potkrepuva: nasproti ~estata, pottiknuva~ka opozicija na astrolo{kata oska `ena Oven - ma` Terezija, prezimeto Aleksandrov e od onie {to, poradi prvata azbu~na buk-va, Ida treba da gi izbegnuva. Kaj ^ehov, takvata pretpazlivost e nepotrebna: vo sferata na ide-al-noto, odgovorite se dadeni u{te tamu, vo selceto Melihovo i na Jalta, kade {to ovaa misti~na vrska e edinstvena, realna. Valentin, za `al, ne pi{uva pisma (epistolarnata nedofatlivost e dobra oaza za Idinata neskrotliva `ed po otmenata predadenost), pa mu preostanuva edinst-veno ona vo {to barem za malku mu se pribli`il na ^ehov - pi{uvaweto. Mo`ebi zatoa novelata zavr{uva so Idinoto pismo do izdava~ot za nezavr{eniot raskaz na Valentin. Nasproti znale-cot, epistemonot ^ehov, koj blagata ironija na mudrosta ja prepletuva so {armantna pravednost, Valentin za Ida ostanuva nedovolen, neskladen, nezavr{en.Ako na ovoj obid za reinterpretacija na sopstven rakopis mu se odzeme o~ekuvanata i na-glasena nota na pretencioznost, toa ne go namaluva mojot voshit kon vnatre{niot, podzemen, mis-teriozen identitet na imeto, kon negovata ezoteri~na vrzanost za idejata na razlikuvawe i pre-poznavawe.

43.

Za bolnoto dete, sepak zasega ne mo`am da pi{uvam.Ne{to e zapo~nato, na dva prili~no is~krtani lista: imeto na deteto - Borjan, negovata kadrava smea, hobito na tatkoto (biv{ rokenroler) - smisluvawe haiku, no... Literaturata ne mo`e da bide pofantasti~na od `ivotot, no mo`e da bide popateti~na. Vo prikaznite za Ida i Mutter, privatnoto be{e samo posakuvan, neophoden pottik (malku li~i, no mnogu ne li~i, bi re-kol Bor-jan). No, vo nenapi{aniot raskaz, intimniot tovar e s u{te prete`ok. Zborovite nemo}ni da go sovladaat.

29MAGOR

Eden star, sega ve}e po~inat, kom{ija, na site vo maaloto sekojdnevno i nastoj~ivo ni zboruva{e za }erkata i vnu~kite koi `iveeja vo stranstvo. A koga na leto tie }e go posetea, pris-tignuvaj}i vo golemata, crvena limuzina, {to zafa}a{e polovina od {iro~inata na uli~kata i }e se istova-rea so mnogu kuferi, glasna vreva i smea, star~eto zamolknuva{e. Od dvorot nadoa|aa, yvonlivi i preglasni, stranskite zborovi, {to, niz detska igra, gi nadglasuvaa inaku drdorlivite konver-zacii na }erkata i nejzinite drugarki od mladosta. Stariot ne se slu{a{e. Samo pone-koga{, glasno }e si go izbri{e{e nosot. Dedo Trajko, pa zo{to pla~e{ koga ti dojdoa? - go pra{uvavme, - podnasmeani kako i negovite vnu~iwa. - Za{to znam deka }e si zaminat.Ne uspeav da ja zavr{am nitu prvata glava od prikaznata za Borjan, no sepak mi ostana mo-toto - pozajmeniot pasus od Lavengro#, gospodar na ognot od Xorx Borou, pametniot ~udak so pedigre, za kogo pi{uva Kenet Vajt vo Lesprit nomade#:- [to mislite za smrtta, gospodine Petulengro?- Moeto mislewe za smrtta e sli~no na ona, brate, od starata pesna na Faraonot {to ja pee{e baba mi:

Canna marel o manus chivios andre puoTa rovel pa leste o chavo ta romi

Koga nekoj ~ovek }e umre, go frlaat vo zemja, a `enata i deteto pla~at nad nego. Ako nema ni `ena ni dete, toga{, pretpostavuvam, pla~at tatko mu i majka mu. A ako e sosem sam na sve-tot, e toga{ go frlaat vo zemja i tolku.- Mislite li deka e toa kraj za ~ovekot?- Toa e kraj za ~ovekot, brate, i navistina e {teta.- Zo{to go velite toa?- @ivotot e mil, brate.- Navistina mislite taka?- Dali mislam! Tuka se no}ta i denot, brate, mili ne{ta se i dvete; tuka se sonceto, mese~inata, yvezdite, brate, site mnogu mili ne{ta; a tuka e i vetrot {to duva po pusta-rata. @ivotot e mnogu mil, brate, koj bi sakal da umre?...- Duri i ako e bolen?- Tuka se sonceto i yvezdite, brate.- Duri i ako e slep?- Tuka e vetrot {to duva po pustarata, brate. Koga bi mo`el da go po~uvstvuvam toa, bi sakal da `iveam ve~no.

44.

30 MAGOR

- Mene mi li~i na ne{to ne`no. Mo`e i na srni~ka, so tie slabnikavi granki kako no`iwata na Bambi - re~e mladata `ena.- A mene na zebra! - se ufrli devoj~eto...Po nekolku dena, edno drugo devoj~e, obzemeno od prikaznata za elenite {to nekoga{ odamna `iveele na Elen kamen#, dodeka ottamu ne gi isterale lovcite, vozbudeno me dopra{uva: - Vol-cite?Iako belo-crnata igra na ko`ite# na zebrata i brezata nasproti, na primer, nivnata geograf-ska oddale~enost, e sosem nejasen komparativen argument za eden seriozen, vozrasen analiti~ar, prvi~nata bliskost po zvu~nost na ovaa spontano spoena dvojka, povikuva, kako i kaj lovci - vol-ci#, na poskriena, podlaboka i povozbudliva srodnost me|u pojavite i vpe~atocite.Asocijativnata dvobrojnost na zna~ewata ne izgleda voop{to nasilna, ne samo zatoa {to niedna bukva ne se zapostavuva (a kamoli da se poni{tuva), tuku pred s, za{to ja ka`uva dete. Ne-govoto glas~e, detski smelo i bezgri`no, povtorno gi sostavuva rasklopenite par~enca - bukvite vo nova slagalka - zborot, a pritoa da se za~udi, mo`ebi, samo od na{ata za~udenost.Ovaa igra, so nesomnen {arm, ja praktikuvaat i nekoi inteligentni vozrasni, no nivnata kombi-natorika - obmislena, tendenciozna - kako da go izabila prostorot na spontanoto detsko vkrstu-vawe na zborovite, vo koe, v~udonevideni, gi otkrivame destini incrociati. Bez namera da gi naluti ve}e namurtenite lingvisti, eden ba{larovski sonuva~ tuka, vo detskata lucidnost, sig-urno bi go prona{ol preminot kon carstvoto na izme~taenite mo`nosti. ^itatelot-talka~ po-sakuva da patuva niz predelite na Knigata so predadenosta i zanesenosta na deteto, za razlika od objektivniot ~itatel-kriti~ar koj nastojuva da ja zadr`i racionalnata procenka na neu-tralen nabquduva~ (iako neutralnosta ~esto mo`e da bide prividna, eden vid alibi {to pod maskata na proklamiranata objektivnost go {titi ~itateloviot tvrd# stav).Deteto veli - Smrtta smrdi - radikalna, dlaboka eliptika za eden mra~en# poet; deteto si pot-pevnuva - Makedoncite se borat za svoite praznici - ubistven aforizam spored satiri~arot. No, deteto ne e ni mra~no, nitu ironi~no i ne podlegnuva na smislenata kontrola na vozras-nata fantazija ili dosetlivost. Toa, za razlika od ba{larovskiot ~itatel, duri nema ni potreba da go neguva deteto vo sebe - toa e dete!

45.

Ovie gradovi ja nemaat privilegijata na golemite svetski metropoli: Pariz, London, Wu-jork ili Rim - da bidat inspirativen predizvik za mnogubrojni, pove}e ili pomalku uspe{ni, kni`evni ambicii.Tie ne pripa|aat nitu na onie sela i grat~iwa kako Markesovoto Makondo, Foknerovata Joknapa-tavla ili Kukulino na Janevski, {to, duri i koga bi im go videle imeto na nekoja detalno zgole-

31MAGOR

mena geografska karta, ni se ~inat izmisleni. Ne, ovie gradovi imaat svoja jasna, pre-poznatliva topografija. Sepak, samo koga se vo knigata na eden ~ovek, razotkrieni vo ogledaloto na li~noto vreme, tie stanuvaat Dablin na Xojs, Trst na Zvevo, Aleksandrija i Aviwon na Darel Lisabon na Pesoa. Gradot mu pripa|a# na pisatelot, no ne onaka neprikosnoveno kako {to toj go poseduva imaginarnoto mesto; tuku, blagodarenie na umetnikovata predadenost, postoe~kiot grad stanuva poslo`en, potajnovit, poedinstven.Vo slu~ajot na Skopje, pretopuvaweto na factum-ot vo oazata na fantazijata, i sprotivno - prase}avaweto za Atlantida transplantirano vo neopolisot od neboderi i smog, izdol`eni niz desetina kilometri, ima svoja retka potkrepa: gradot na detstvoto, poradi is~eznuvaweto vo zem-jotresot (to~no po prvata dekada od mojot `ivot), prerasnuva vo nevidliv, kalvinovski grad - ba-jka. Tekstot za Skopje mo`e da bide sozdavan preku nekoj vid animograf, koga sredbite i zbogu-vawata na dvata grada - onoj nekoga{niot na deteto i ovoj sega{niot na vozrasniot - se od-dol`uvaat, imaginiziraat ili ironiziraat niz nepredvidlivite meandrirawa i rast na du{ata.Tamu kade ku}ata preminuva, se pripojuva so druga ku}a, mostot so drug most, ulicata so druga ulica - memorijata, kako kaj Zvevo, Pesoa, Darel ili Xojs, }e bide samo pomo{en svedok. Sosem e mo`no, vo seto ~uvstveno talo`ewe, ona za {to se pi{uva - nekoga{ da se slu~ilo. Ako pak ne, Gradot e tuka, opipliv i dvosmislen vo svojata minata idnina - skriptor ante portas.

46.

Maki so jajceglaviot# - voobi~aeno duhovit naslov vo nedelnikot na tuku{to odr`anata trkalez-na masa na tema odnosot intelektualec-vlast. Ottoga{, svedo~at za toa i iskinatite stranici na vesnikot, minati se pove}e od ~etiri meseci. Diskusijata ja zapo~nav so navra}awe na Platono-vata dr`ava: politeia e od `enski rod, nasproti ma{kiot polis - Gradot. Platonovata dr`ava mo`e da se sogleda i niz parabola za `enata, koja, gri`ej}i se za svoeto potomstvo, se gri`i za sebe. Potoa, podednostaveno, gi potenciram glavnite Sokratovi na~ela za upravuvaweto so dr`avata od mudrite znalci - onie {to imaat stav i se oslobodeni od `estokost. Sokratoviot prv protivnik, Trazimah, kako {to mu ka`uva i imeto, e surov ~ovek, za kogo silata e edinstvena pravda, a zdobienata vlast - edinstvena mudrost. Sokratovite protivargumenti se indikativni: pravednosta pretpostavuva znaewe, a neznaeweto e ve}e samo po sebe nepravedno (Kamo sre}a tol-pata da znae {to e zlo. Toga{ bi mo`ela da znae {to e dobro#). Predvidlivo e deka zdru`uvaweto na lu|e koi ne znaat, odnosno - na nepravednite, spored Sokrat, rezultira so obraten proces od blagosostojbata - so paraliza na dr`avata. Vtoriot Sokratov oponent vo diskusijata, Glaukon, inaku eden od negovite privrzani prijateli (u{te eden dokaz za neophod-nosta na borben srodnik vo kristalizacijata na mislata), vistinskata opasnost ja sogleduva vo... prividnata pravednost. Hipokritot e pozol od despotot, za{to beskrupuloznosta ja zamagluva so nasmevka, al~nosta so blagore~ivost.

32 MAGOR

Porano vo literaturata me interesiraa slu~kite, sega mnogu pove}e situaciite. Pone-koga{, najromanti~no, posakuvam da se zasolnam vo nekoe osameno, skri{no mesto, so mnogu slo-boden prostor naokolu, oddale~en od `ivotnata bu~ava i nemir. Ednostavno, za da pi{uvam. Toga{, ubeden sum, ne e samo poelasti~en, tuku i su{tinski poblizok dopirot so vistinata. No, isto taka sum svesen deka prakti~niot eksperiment mo`e da bide poguben za osameniot pisatel, barem za onoj so karakter sli~en na mojot. Baraweto na Drugiot vo sebe, ako potragata se vlee vo litera-tura, podrazbira druga misla, drug govor. Idealnata sfera, i koga e pogalena od misti~niot zdiv, trpi, no i se hrani od stvarnosta. Zna~i, Sokratovite sogledbi za pravednosta, stavot i `estokos-ta, ostanuvaat mo`nosti za izbor - nametliv ili prikrien (so mol~alivo zaminuvawe kon nekoj svoj Nepal).Vo taa smisla, najgrubo re~eno, intelektualecot pripa|a na dva osnovni tipa: javen i alter-na-tiven. Javniot intelektualec e pragmati~no snaodliv, racionalen, po potreba relativist ili sprotivno, demago{ki ubedliv. Stavot go prilagoduva, nagonot za vlast go poka`uva, so praved-nosta ne se optovaruva, iako ima oset koga i kako da ja obrazlo`i, ako mu pritreba.Alternativniot intelektualec e anksiozen, potisnat, koketira so tajnosta kako javniot so vlas-ta. Subjektiven e, adogmati~en; kriti~en, a konfuzen. Saka da ima stav, nagonot za vlast go mimi-krira vo protest, stepenot na pravednost varira (vo osnova, sepak e povisok od onoj kaj jav-niot).Bez ogled dali e javen ili alternativen, intelektualecot stanuva opasen, za drugite i za sebe, koga }e se ubedi deka e Avtoritet. Avtoritetniot intelektualec se ~uvstvuva dol`en da deli lekcii, da dr`i monolozi, da se rasfrla so kovanici, neologizmi i velelepizmi. Nabrgu, po-radi avtoritetot, prestanuva da bide intelektualen. Intelektualcite po~nuvaat da mu pre~at. Gi vrednuva na onie {to go po~ituvaat negoviot Avtoritet i negovite avtoriteti (mentalnite sposobnosti se aktiviraat za uslu`ni dejstva) i na onie drugite - mlaki, nepotrebni i po mo`nost - gilotinirani.Periklovata misla kaj Tukidit, parafrazirana i od Moris Meterlink vo @ivotot na p~elite#: Poedinecot, duri i koga strada, e posre}en vo zakrilata na dr`avata koja napre-duva, otkolku koga toj samiot napreduva, a dr`avata propa|a#, bi mo`ela da se varira i niz dvata ekstrema. Prviot - utopiski (kaj Platon ili vo carstvoto na p~elite, sosema nesre}nite trutovi): dr`avata + poedinecot - intelektualec vzaemno si napreduvaat. Vtoriot, prili~no ~est vo sovremenata praktikaa: dr`avata propa|a, a odvoeno od nea, propa|a intelektualecot.Kako ubeden eskimofil, na kogo dr`avata ne mu obrnuva vnimanie, a ni toj na nea, mi preo-stanu-va ponekoga{ da glumam avtoritet pred sakanata `ena. No, za sre}a, nabrgu sfa}am deka namesto cvrstite ledeni blokovi na igloto, okolu nas ima trevki, koi, ba{larovski do`iveano, go pris-voile svojot oblik preku dopirite na gradite, preku dopirite na srceto.

33MAGOR

47.

Nekoga{, spored mitovite i bajkite - mnogu odamna, koga zborovite s u{te bea edinstveni i poseduvaa magiska mo} da gi pridr`uvaat predmetite i koga bea zaedni~ki vo govorot na lu|eto i `ivotnite - nekoga{ koga imenuvaweto be{e s u{te sakralen ~in, postoeja golemite U~iteli. Onie koi denes gi narekuvame `reci, vol{ebnici, ma|epsnici, onie na koi im be{e dovereno da gi neguvaat zborovite. Zborovite se sozdavaa od prvata glina, od koja bea sozdadeni i o~ite, i u{ite, i ustata... Rakuvaweto so zborovite se u~e{e najli~no, od eden u~itel na eden u~enik, i na-jtajno, spored zakonite na kosmi~kata energija. U~itelot, golemiot majstor, ja koncentrira{e energijata vo bogatata nevidliva stvarnost na zborot (~esto najprvin ~ujna vo sonot) i ottamu ja naso~uva{e kon nadvor. Denes sme opsednati od negovata smisla za iluzija, od alhemiskata spo-sobnost so koja gi spojuval sprotivnite elementi, za{to sme ja zaboravile spiritualnata mo} na transmutacijata i ni se ~ini ~udo ona {to nekoga{ be{e o~ekuvano.No, spored neumolivite zakonitosti na rodnata planeta Zemja, lu|eto, zborovite i jazicite se mno`ea progresivno, a `recite se proret~uvaa i snemo`uvaa. Knigite {to gi ostavija zad sebe bea namerno misteriozni - da se spre~i zloupotrebata na primamlivite mo`nosti. Postepeno, nekoga{nite magovi ostanaa osameni i malubrojni vo tesnite periferii na civilizaciite, vo rasisti~ki opredelenite, primitivni zaednici. Sepak, i me|u prenaselenite veni na golemite gradovi, vo nekoja skri{na arterija s u{te }e se sretne ponekoj ~udnikav, marginalen lovec na nevidlivoto, koj na svoite sogra|ani im izgleda kako otpadnik ili kako Aborixin. ^esto, toj e onoj naludni~av pisatel#, onoj {to go tro{i vremeto povtorno da ja razotkriva ~ustvenosta na zborovite, {to, spored negovite nebulozni izjavi, zatapila vo izvetvenoto ruvo na pre~estata upotreba. Lovecot na nevidlivoto, i me|u svoite realisti~ni kolegi, e naj~esto ozna~uvan kako fantast, nerazbirliv drdorko, a podvi`nosta, zatr~anosta na negovata imaginacija se kvalifi-kuva kako anarhisti~ka vo odnos na dominantniot (diktatorski) diskurs - kni`even, eti~ki, politi~ki. Sepak, knigite na ovie traga~i po izgubenata energija na zborot go dopiraat qubopit-stvoto na nekoi mladi ~itateli vo senka#, mo`ebi idni lovci na nevidlivoto.Pisatelot - lovec na nevidlivoto postojano se soo~uva so iznemo{tuvaweto na univerzal-nite supstancii vo disharmoni~ni smesi, rasfrleni nasekade po materijalniot svet. Tolku neso-glas-nosti, tolku kompromisi, tolku strav! Zanesen talka~ po dale~ni iskustva, lovecot na nevid-livoto ne mo`e da ja otfrli svojata vidliva, valkana urbana Xungla. I koga bi ja ignoriral so najdlaboka joga-meditacija, taa }e mu se vovle~e vo sonot. Begstvoto e mo`en odgovor, no toj, sepak, ja odbira knigata, prifa}aj}i ja Paracelzusovata maksima - Idninata mo`e da se pred-vidi samo so pomo{ta na knigite od minatoto#. Znaeweto samo po sebe ne e dovolno da se postigne vidovitosta, no knigata nudi pove}e od znaewe. Taa ja pridvi`uva imaginarnata potkrepa, neo-phodna za sekoj lovec na nevidlivoto.Navistina, nesonliviot sonuva~ ~ita so otvoreni, budni o~i, i od pismoto na prethodniot sonuva~ ja vcicuva toplinata za svoite idni plovidbi niz nevidlivoto. Kako {to na `icata e

34 MAGOR

potrebno da zatreperi za da go sozdade tonot, taka i na lovecot na nevidlivoto kopne`ot mu e na-jdobriot traga~ i - knigite: tie {to mu pomagaat da zatreperi.

48.

Gradeweto na Vavilonskata kula, mitskata prikazna za heteroglosijata, za mete`ot na jazicite kako bo`ja kazna poradi teomahijata na gordite Nimrodovi podanici, koga Jahve go po-brka jazikot na celiot rod ~ove~ki i podeli eden narod na sedumdeset#, e mo`ebi u{te vo Stariot Vek i izraz na podozrenijata, so koi se gledalo na onie {to zboruvaat na tu| jazik. Ot-tamu, vo svoeto provokativno delo, Pofalba na disharmonijata#, Xilo Dorfles ja istaknuva zabele{kata na [eling za analogijata na korenot na zborot barbados so balbus balbutiens, babeln, babiller - draori, zboruva nerazbirlivo. Tu|osta na varvarinot, zakanuva~ka i opasna, proizleguva poradi nemo`nosta da se komunicira so nego, a prokletstvoto na neprijatelstvoto e za~nato tokmu od nemo`nosta toj da se vdomi vo na{iot, maj~in jazik. Mo`ebi ottamu inteligentnite ko-loni-zatori, po~nuvaj}i od najgolemiot, Aleksandar, ja poddr`uvale utopijata za ednojazi~nata Im-perija. Koin glossa bila efikasna, ostvarliva mo`nost za `itelot na elinisti~kite carstva, bez ogled dali bil podanik na Ptolomejcite, Selevkidite ili Antigonidite, bez ogled dali bil Makedonec, Grk, Persiec, Egip}anec ili Evrein - bez problem da komunicira so nekoj, oddale~en iljadnici kilometri, kako da e ~ovek od negovoto rodno mesto. Vo taa smisla, denes, vo dobata na planetarnata heteroglosija, merkurovskata uloga na preveduva~ot se zdobiva so ne{to pove}e od transmisionata izvedba. Koga se raboti za Knigata, vo ~inot na preveduvaweto se sodr`i i ona za {to pee Vitman: ...ne e ova samo kniga / Koj ja dopre, go doprel ~ovekot. Vo prevodot na knigata e vtkaen i kopne`ot kon homoglosijata, kon mitskiot period na op{tata soglasnost, koga ne samo lu|eto, tuku i bilkite i karpite, neboto peele i raska`uvale.

49.

Ponekoga{ od prepolnetata gorna fioka na rabotnata masa, }e ispadne liv~e so zapi{an tele-fonski broj, za koj ne mo`am da se setam na kogo mu pripa|a, ili so nekolku zabrevtani po-lure~enici, {to vo kusiot mig na voobli~uvaweto, me|usebno se natprevaruvale za predimstvo, pa nemo`ej}i da se odlu~at, na hartijata ostanale sudreni i osakateni, ili so sepak voobli~ena misla, {to, pokraj seta svoja povr{ina mo`e i sega da zaintrigira (kako onaa od 80-tata, vo vre-meto koga po~nav da gi bele`am Anti-upatstvata: ...taka i }e gi sre}avam - zaneseni devoj~iwa, izgubeni sestri, tainstveni qubovni~ki, koi znaat, pove}e od mene, deka nikoga{ ne sme bile zaedno, i gledaat, pojasno od mene, vo nevidlivoto, a me pozdravuvaat beglo, iako so simpatija; ili zabele{kata za Ibis, onoj {to prv go opi{al kopne`liviot pogled kako posrednik me|u qubov-

35MAGOR

nicite i koj, iako sogra|anin, `itelite na Regija, sakale da go izberat za tiranin, zami-nal od gradot i talkal niz Elada, dodeka ne go ubile razbojnici. Umiraj}i, gi povikal `eravite da go osvetat i kako {to ka`uva i [iler vo Ibikovite `eravi#, taka i se slu~ilo: dodeka ubijcite podocna gledale nekoja negova pretstava, odedna{ sletalo golemo jato `eravi i upla{enite raz-bojnici brzo bile fateni; ili aforizmot, verojatno prezemen od nekoja kniga: Vo prirodata na `enata e da ra|a sinovi, no mnogu ~esto odnosot majka - sin e nepriroden....Se nao|aat i istrgnati stranici od pisma, {to tokmu poradi svojata nekone~nost, predizvi-kuvaat reakcii. Na primer, mi pi{uva mojot prijatel Bugarin: Ne znam dali sm prav, no na-starite pisateli svsem sa se skapali. Estestveno, ~e takava literatura ne mo`e da se ~ete. Kakto niko ne iska da gleda selskite baladi v kino, taka i niko ne iska da ~ete edni takiva bbrivi, bavni mudni, liri~ni tekstove. Zabravih da dopln i slzlivi#!?Privrzanik sum na Muzilovoto mislewe deka za pisatelot ne e po`elno da se natprevaruva so realnosta. Otsekoga{ mi bilo pretenciozno i tu|o preslikuvaweto na `ivotot# - i vo slikarstvoto, i vo literaturata. Gogen i Munk, vo seta me|usebna razli~nost, gi ~uvstvuvam na-jbliski vo nivnata svest za senkata - vo najv`e{tenata boja vme{ana e senkata na vnatre{niot zastra{uva~ki, potisnat, nijansiran svet. Kle, pak, mi e neodolivo simpati~en vo duhovitoto po-digruvawe so detaqot, no ona {to kaj nego navistina me privlekuva e smislata za stilizacija i suptilnoto prepoznavawe na nijansite. A kade e tuka, Bahtinovski re~eno `iviot `ivot#, grmo-glasno bi se vklu~il cenetiot akademik i prosleduva~ na makedonskite kni`evni dostoin-stva. Vo takvi momenti pomisluvam deka ona privatno ~uvstvo na Nessie the Loch Ness monster {to mnogu retko go ima me|u nekoi kolegi pisateli go opravda stavaweto na kolegite pod navodnici. Sepak, za razlika od mojot prijatel Bugarin, ubeden sum deka poeti~kite razminuvawa se pomalku generaciski, a pove}e - karakterni.

50.

- Kolku godini ima{, nano? - se {eguvam ponekoga{ so baba mi Nevena. - Eden den pove}e od v~era, eden den pomalku od utre.Vo 1924 ili 25, nana Nevena be{e proglasena za mis na [tip. Nejzinata pobedni~ka foto-grafija, so buketot beli rozi, s u{te go krasi yidot nad krevetot vo nejzinata soba. Prikaznata za izborot na mis, kako i sekoja va`na `ivotna storija, ima{e svoe prodol`enie vo koe ideal-iziranoto i realnoto ostro se sudiraat. Nana kako sve`a, blagonade`na mis, dobila grst pokani od golemiot svet, me|u koi i najvpe~atlivata, od poznatata pariska fabrika za kozmetika i sa-puni. No qubovta kon dedo mi bila posilna: ne dozvolila da pojde po patot na slavata i bo-gat-stvoto, tuku bez razmisluvawe da go prifati makotrpniot `ivot kraj sakaniot ~ovek.Me|u moite najrani spomeni od dedovata ku}a (na nekoga{nata ulica Mara Josifovska broj 6, vo nekoga{noto Pajko-maalo), se vre`ani muabetite {to nana so ~asovi gi vode{e vo kujnata

36 MAGOR

so svoite prijatelki. Tie `enski razgovori so sosetkite i rodninite poseduvaat, vo moeto ma-gli~esto se}avawe, jasno kalokagatsko nastroenie - ne samo {to vospitanite i blagorodnite moraat da bidat ubavi lu|e (a dedo i tato bea o~igledno takvi, a tuka, bez la`na skromnost, nana na sebe si oddava{e visoko mesto), tuku postoi i edna sudbinska vistina - dobrite i pravednite, po site do`iveani nepravdi, izleguvaat u{te popravedni i po~isti (mojot pacifisti~ki dedo po vojnata odle`a izvesno vreme vo zatvor, a tatko mi, poradi verbalniot delikt#, be{e isfrlen od gimnazija).Poluzapametenite starovremski filxan-razgovori na nana mi i na nejzinite prijatelki za ne-pravdite vo zemniot, valkan `ivot i nasproti toa, za onaa drugata, povisoka pravda, so vremeto dobija kaj mene mo`ebi najsilna potvrda tokmu vo `ivotot na mojot tatko.Sudirot so bespogovornata tapost na politi~kata pragma, i pokraj seta najdirektna suro-vost, a mo`ebi i tokmu poradi nea, be{e za tatko mi inicijalno isku{enie - s u{te golobradoto mom~e stana izop{tenik, kaznet, i so toa, prinuden da se soo~i so posu{tinskiot del od sebe si, i podoc-na, po pretrpenoto iskustvo, da stane poprecizen, potemelen vo misleweto i dejstvuvaweto. I {to e u{te pointeresno, taa promena voop{to ne mu na{tetuva{e na negovoto vrodeno u`ivawe vo fantaziraweto. Najdetski se vnesuva{e vo sakaniot film ili kniga. Poznatata isto~na parab-ola na gospodarot i slugata koi preku no}ta, vo sonot, si gi menuvaat ulogite, vo negoviot brz i bogat `ivot si ja zdobi svojata najblagodarna opravdanost - dvete polovinki na zemnoto postoewe, dnevnoto i no}noto, se vklopija vo edno za da ja otkrijat negovata kvintesen-cija.

51.

Prvite pedeset! Pi{uvani neredovno, neplanski, popatno, najprvin otstrana vo odnos na raska-zite i eseite, potoa s poizvesni i popotrebni kako posakuvan sou~esnik vo patuvaweto. Vo Mladiot majstor na Igrata# imaa funkcija na poeti~ka najava, so namera da bidat manifest-no gnevni, za potoa postepeno da minat vo nekoj vid dnevnik, patuva~ka ko{nica vo koja spontano se sobiraa i vo seta formalna hibridnost, se talo`ea fragmenti, me|usebno oddale~eni i blis-ki kakvi {to se epizodite, pomalku ili pove}e va`ni, na eden zabrzan, a nepovtorliv ~ove~ki `ivot. Osobeno vo podocne`nite zapi{uvawa, tie pokraj toa {to go bele`at aktuelniot stav ili sos-tojba, ostavaat mesto za koavtorot, onoj {to }e go doraboti, }e go doukrasi, }e go fermentira tekstot. Nekoi toa so pravo go narekuvaat avtorska samosvest. Kolku i staromodno da zvu~i, ovie marginalii nastanale od nekoja odgovornost kon sopstveniot zanaet, kon praktikata na pi{uvaweto. Vo mentalniot sklad na sekoj ~ovek se natrupuvaat misli - nekoga{ za~udni, ne-koga{ razmetlivi, nekoga{ s u{te sklop~ani vo sebe - no vo glavata na onoj {to pi{uva tie se raspredeluvaat, sakal toj ili ne, po odredeni mislovni korita, {to neumolivo dejstvuvaat pri tekstualnoto oblikuvawe.

37MAGOR

Anti-upatstvata, i koga sum najiskren, ne mo`am da gi poistovetam samo so intimni bele{ki. S pove}e gi ~uvstvuvam kako alternativna struja vo odnos na mojata vistinska# proza. Vo niv e poprisuten ne samo na~inot na koj razmisluvam i procenuvam, tuku e poneobvrzan i onoj na koj za-misluvam. Osven toa ovie fragmenti spontano se prepletuvaat so moeto ~itatelsko qubopitstvo - pomalku kon knigite, pove}e kon Svetot (osloboduvaj}i i mo`nosti za obnoveno ~itawe na sebesi vo toj svet). Kako neskrotlivi par~iwa ispadnati od dolga konver-zacija, tie go prodol`uvaat svojot samostoen `ivot dopi{uvaj}i se samite sebe.

52.

Po u{te edna ko{marna prikazna na mojot postar prijatel za negovite kazneni~ki godini na Goli Otok, ne mo`am da ja izbegnam paradoksalnata pomisla deka mnogu od tie stradalnici, istol~eni vo logorite na smrtta, sega se krepki sedumdesetgodi{nici, a nasproti niv, nekoi od mojata gen-eracija, sigurno desetina moi gimnaziski sou~enici, koi nikoga{ direktno vrz svoeto telo i du{a ne po~uvstvuvale tolkava bolka i krajno isku{enie, ve}e se po~inati. Nesoglasu-vaweto me|u privatnite `ivotopisi i op{tite istoriski hronologii se ~ini se plod kolku na tajnite Gospodovi nameri, tolku i na li~nata strategija vo opstanuvaweto. Se slu~uva da stignam prv vo kancelarijata. Vo prostorijata 4 na 5, s u{te se ~uvstvuva zra~eweto na ~etirite kompjuteri od prethodniot den. Preku tenkiot yid ve}e se probiva no-vo-komponiranata muzika od sosednata kafeana. [irum gi otvoram prozorcite kon dvorot na gimnazijata, trevnik so nekolku rahiti~ni drvca i xbun~iwa. Me|u neuredenata treva yirkaat sve`o violetovite petunii, a okolu xbun~iwata s u{te treperat polukru`ni vino`ita {to re~isi se topat pred pogledot. Tamu negde, vo ova navi-dum zapusteno par~e gradski prostor, se dvi`at svetlinata, mravkata, cvetot - sekoj so svoja brzi-na i po svoj ritam. I sekoe utro, s po~nuva od po~etok, bez ogled na opasniot nedostig na elemen-tarna ekolo{ka kultura kaj gimnazijalcite i mno`eweto na plasti~nite ot-padoci niz dvorot. Istiot prijatel, biv{iot golooto~ki robija{, koga na utrinskoto kako si#, voobi~aeno }e mu odgovoram dobro#, zadol`itelno dodava da ne se kurtuli{ od dobro!# Mo`ebi ovoj se-kojdneven pozdrav, kako i kusozdivnata osve`uva~ka gletka kon dvorot na gimnazijata, se dobar na~in da se po~ne utroto. Ako vo neuni{tliviot optimisti~en izblik na Skarlet O Hara: Utre e nov den!#, ja vklopime i vrodenata, narodska varijanta Po utroto se poznava denot#, toga{ dolgove~nosta i izdr`livosta se vo mo`nost da se krepat i preku sekojdnevni, navidum sitni obnovuvawa.

53.

38 MAGOR

Na sredbata so u~enicite od gimnazijata im ja ka`uvam svojata gimnaziska epizoda so de-voj~eto od sosedniot klas {to go nose{e imeto na majka mi. Mo`ebi toa be{e i male~ok pottik za na{eto zbli`uvawe; glavniot be{e potvrda na poznatata maksima za privlekuvawe na sprotivnostite. Prebrgu izrasnat, so dominanten nos i mozol~iwa po ~eloto, bev tipi~en primer na nesmasen pubertetlija, postojano na {trek da ne mu zaskita glasot vo piskavite sferi. Taa, pak, prili~no bega{e od stereotipot seriozna odli~na u~eni~ka: ne nose{e o~ila, tuku {areni hipi ko{uli, ne sede{e vo prvata klupa, nitu pripa|a{e na getoto na naduenkite#. Nejzinata u~eni~ka kecela - zelena, nad kolenata, so zakop~uvawe odzadi i so {iroki xebovi, kade {to ponekoga{, potprena vrz nekoj stolb ili drvo, mangupski gi odmora{e racete - se odvo-juva{e od drugite, sini i stan-dardni uniformi i pove}e nalikuva{e na slikarska nametka. Eden proleten den, koga gubevme ~asovi, S. i jas ot{etavme do parkot {to ni be{e blizu, preku ulica. Pokraj patekata {to minuva{e do nadvore{nite kafezi na ZOO gradinata, onie so trevo-pasni `ivotni