View
220
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
1/121
T.C.ERCYES NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
YEN DNYA DZENVE
ORTADOU BALAMINDA HAMAS RGT
Tezi Hazrlayan
Fatma TOMBAK
Tezi Yneten
Yrd. Do. Dr. zen TOK
Tarih Ana Bilim Dal
Yksek Lisans Tezi
Haziran 2006
KAYSER
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
2/121
II
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
3/121
III
NSZ
Kreselleme olgusu, mekn mesafesini ortadan kaldrd gibi; btn insanlar,toplumlar ve devletleri dnya zerindeki oluumlardan mterek etkilenme srecine
girdirerek kresel bir oluum, yaam tarz meydana getirmitir.
Kreselleme, yerel pazar ve piyasalarn 18. yyda dnyaya almasyla byk atlmn
yaparken 20. yyn sonlarna doru zellikle 1990 yllarnda dnyann tek kutuplu
dzene girmesiyle kendi kark yapsn; deien ve gelien teknoloji, siyasal ve sosyo
ekonomik oluumlar ile daha da kark hle getirmitir.
Kreselleme kendi ierisindeki bu oluumunu, yaplanmasn sosyal, ekonomik ve
siyasal salarken, dnya bu gelimelerden etkilenmitir.
11 Eyll 2001 olay ile terr, dnya gndemine damgasn vururken; kreselleme
olgusunun etkisi ile terr olay da btn vahetkr yzyle tm dnyada hissedilmitir.
Tarihi ok eski zamanlara kadar uzanan terr olay, 11 Eyll 2001 tarihinden sonra
kresel bazda etkilenme sreci geirerek kresel terr olgusu kavramnn sorgulanma
srecini balatmtr.
Yeniden ekillenen dnyada Ortadou, ok eski alardan beri cazibe merkezi olup,
etnik, din ve kltrel bakmdan farkl unsurlarn yer ald bir alan olurken, byk
suyollar ve akarsu kaynaklar, yeralt ve yerst zenginlikleriyle byk gler iin
gerek, jeostratejik gerekse de jeopolitik konumu bakmyla bu corafya, ekiciliini
devam ettirmektedir.
Etnik ve din unsurlarn yer ald, coraf bakmdan bu cazibe merkezi, kark bir yap
gsterirken, slm arkasna almaya alan birok rgt de yine bu blgede kendi
oluumunu gerekletirmitir. Hamas rgt de bu ereve dhilinde bir rgt olup,
Ortadou Blgesinde varln srdrmektedir.
Hamas rgtnn kurulu amacn ve hangi artlarda ortaya ktn, Ortadouda
kimler tarafndan desteklendiini, terr rgt m yoksa bir hakl davada savunma
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
4/121
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
5/121
V
edilen filer bir deerlendirmeye tabi tutularak yazm aamasna geilmi ve Yksek
Lisans Tezi tamamlanmtr.
Yeni Dnya Dzeni ve Ortadou Balamnda Hamas rgt konulu almann
yrtlmesi srasnda yardmlarn esirgemeyen danman hocam Yrd. Do. Dr. zen
TOKa teekkr bir bor bilirim. Kez ktphanelerinden yararlanma frsat veren ve
bilgilerinden istifade ettiim Prof. Dr. Mustafa KESKN Hocama ve Prof. Dr. Bayram
BAYRAKTAR Hocama da teekkrlerimi sunuyorum.
Kayseri 2006 Fatma Tombak
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
6/121
VI
YEN DNYA DZEN VE ORTADOU BALAMINDA HAMAS RGT
Fatma TOMBAKZET
Yeni Dnya Dzeni olarak adlandrlan Kreselleme; yeni bir olgu olmayp, balang
sreci tarihin eski dnemlerine kadar uzamaktadr. Serbest piyasa ekonomisi, serbest
dolam gibi ekonomik yaplanmalar kapsad gibi sosyal ve siyasal yaplanmalar da
etki emberine dhil etmektedir.
11 Eyll 2001 olay ile terr btn dnyada ses getirirken, slmn orijinine, yapsnave kimliine de zarar vermitir. Dnya konjonktrnde ok nemli bir yere sahip olan
Ortadou Blgesi, din kimlik olarak byk ounlukla slm dinine mensup insanlar
barndrmaktadr.
Bulunduu konumu dolaysyla nemli bir alanda bulunan Ortadou Blgesinde slm
ile badatrlan birok rgt faaliyet gstermektedir. Bu blgede faaliyet gsteren
rgtlerden birisi de Hamas (Harekt almuqawama alslmia) (slam Direni
rgtdr.) rgtdr.
Hamas rgt bir slm direni rgt olup Ortadouda kendi harekt alann
korumaya alan, kendi snrlarn ve topraklarn koruma altna almak isteyen yapsn
ve kimliini slmiyetle zdeletiren vatan savunma hareketinin direni rgt ile
tekiltlandrlm biimidir.
2006 Ocak ayndan sonra kamuoyu tarafndan Filistin Devletini temsil edebilmek iin
parlamentoya birinci parti olarak girmi olup siyas varln kabul ettirmitir.
Anahtar Kelimeler: Kreselleme, Terrizm, Ortadou ve Hamas rgt
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
7/121
VII
THE NEW WORLD RULES and HAMAS ORGANISATION WITHIN THE
MIDDLE EAST
Fatma TOMBAK
ABSTRACT
The globalization named as new fact, the beginning process goes back to ancient times
of history. As it involves the economical structures such as open market economy and
free mobility, it also has the influence on social and political structures.
While the terrorism has a widespread effect around the world by 11 th September, it
has also injured the Islams origin, structure and identity. The Middle East region which
takes an important part within the world scope, has been including mostly the members
of Islam as a religious identity.
There are several running organizations which are the members of Islam in Middle east
region that has a jeostrategic location in the area.
Hamas is an Islamic revival organization that tries to keep its activity within the borders
of Middle East, desires to defend its borders and land, harmonizes its structure and
identity with Islam in the point of uniting the revival organizasiton and the movement of
motherland defence.
It got its policy existence accepted, getting into the parliement as being the first party
inorder to represent Palestinian state by the public after the election which held in
January 2006.
Key Words: Globalization, Terrorism, Middle East and Hamas Organisation
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
8/121
VIII
NDEKLER
NSZ...................................................................................................................... III
ZET......................................................................................................................... VI
ABSTRACT.............................................................................................................VII
NDEKLER ......................................................................................................VIII
KISALTMALAR .....................................................................................................XI
GR .......................................................................................................................... 1
1. BLM
1. YEN DNYA DZEN......................................................................................... 6
1.1. Kreselleme (Yeni Dnya Dzeni)............................................................ 6
1.1.1. Kresellemeye Yaklamlar........................................................... 9
1.1.1.1. Ar Kresellemeciler .................................................... 10
1.1.1.2. Kreselleme Kartlar .................................................... 10
1.1.1.3. Dnmcler................................................................... 11
1.1.2. Siyasal Kreselleme..................................................................... 11
1.1.3. Ekonomik Kreselleme ............................................................... 13
1.1.4. Kltrel Kreselleme................................................................... 15
1.2. Kreselleme Kaynaklar........................................................................... 18
1.2.1. Bilgi ve Teknolojinin Hzla Gelimesi.......................................... 20
1.2.2. Tek Kutuplu Dnya Dzeni .......................................................... 22
1.2.3. Tek Kutupun Dnyada Dinin Yansmalar .................................. 26
1.3. Kresellemenin Hangi Aamasndayz? .................................................. 28
1.4. Kresellemenin Sonular ........................................................................ 31
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
9/121
IX
1.4.1. Kreselleme le Oluan Evrensel Kltr Mekanizmas............... 33
1.4.2. Ulusal Kimliklerin Kresellemenin Etkisiyle Yeniden
ekillenmesi................................................................................... 35
1.4.3. Ekonomik Dzenin Dnyada Byk Bir A Oluturmas ve Bu An
Btn Dnya ve Ortadouya Etkisi.............................................. 36
2. BLM
2. KRESELLEMENN ORTADOUYA YANSIMALARI.............................. 39
2.1. Ortadounun Sosyal, Siyasal, Ekonomik ve Kltrel Yaps .................. 39
2.1.1. slamn Byk ounlukla Bulunduu Alan Ortadou .............. 44
2.1.2. Byk Ortadou Projesi (BOP)..................................................... 46
2.2. slamn Temeli ve Terr ........................................................................... 47
2.2.1. Uygarlk Kimliinde slm ........................................................... 47
2.2.2. Yeniden Yaplanan Dnyada Bat ve slam Gerei .................... 53
2.3. 21. Yzyl Srecinde Terrn Tanmlanmas............................................ 58
2.3.1. Terr Olgusunun Temel Hedefi .................................................... 62
2.3.2. Terrizmin Nedenleri .................................................................... 62
2.3.2.1. Ekonomik Nedenleri......................................................... 64
2.3.2.2. SosyoKltrel Nedenler.................................................. 65
2.4. Terrizmin Din Kimlik Kazanmas .......................................................... 68
3. BLM
3. ORTADOUDA SRAL FLSTN MESELES VE HAMAS RGT .... 71
3.1. Filistin, srail Srecinin Bugnk Konuma Geli Sebebi.......................... 71
3.2. Filistin Kurtulu rgt ve Hamas rgt ............................................... 74
3.3. Hamas rgtnn Kurulu Amac........................................................... 80
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
10/121
X
3.4. Kresel Terrn Ortadouda Oluturduu Ortam ve Hamas rgtnn
Konumu ..................................................................................................... 83
3.5. Kresel Terrn Hamas rgtne Etkileri .............................................. 85
3.6. Hamas rgtnn Bugnk Durumu ve Ortadouda 21. Yzyldaki
Sre 87
SONU...................................................................................................................... 91
KAYNAKA ............................................................................................................ 93
DZN ...................................................................................................................... 102E K L E R................................................................................................................ 104
ZGEM............................................................................................................ 110
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
11/121
XI
KISALTMALAR
ABD : Amerika Birleik DevletleriSSCB : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii
s. : Sayfa
FK : Filistin Kurtulu rgt
C. : Cilt
HAMAS : slm Direni rgt (Harekt al-Muqawama al-slmia)
yy. : Yzyl
NATO : Kuzey Atlantik Pakt (North Atlantic Treaty of Organisation)AB : Avrupa Birlii
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
12/121
1
GR
I. Konu:
Buhar makinesinin sanayide kullanlmas, sanayi devriminin 18. yy. sonlarna doru
temellerini atmas byk apl deiimin temellerini oluturmutur. Bu yeni gelimelere
yol aarken, byk pazarlarn olumasnn da balangc olmutur. Bugn, 21. yy.n
balangcnda bu byk pazarlarn hzl geliimi, kendi kark yapsnn genilemesi,
iletiim ve biliim devriminin de hzla genileyip, byk bir a meydana getirmesi yeni
dnya dzeni ad verilen kreselleme olgusunu meydana getirmitir. Yeni Dnya
Dzeni olarak adlandrlan kreselleme serbest d ticaret, serbest dolam, serbest
piyasa ekonomisi gibi ekonomik oluumlarn gelimesine byk frsat tannmasnn
yan sra, tek tip yaam tarz sunmas: ayn iecek, ayn yiyecek vb. Gibi kltrel
hareketleri ile ulus-st birliklerin oluumu ve ulus-devlet modelinin sorgulanmas gibi
siyasal hareketleri de beraberinde getirmitir1.
11 Eyll 2001 ile terr, byk ses getirip dnyaya korku salarken, teknoloji ve
iletiimin son yirmi ylda ataa gemesi, bilgisayar ve telefonun hayatmzn ayrlmaz
paras olmas, terr de uluslar aras boyuta tamtr.
11 Eyll 2001 olay ile terr dnya gndemine damgasn vururken, slm terrn var
olup olmadn, terrn; kimliini, anlayn, kendi ierisindeki var olu sebebini
sorgulayan birok etkeni, farkl disiplinler ierisinde, farkl bir bak as ile
incelenmesini salayan derin ve zt sylemleri de beraberinde getirmitir.
Kreselleen dnyada, Ortadou, etnik, din ve kltrel bakmdan kark bir yap arzederken, zengin yeralt ve yerst kaynaklarna sahip olan bu alan, jeostratejik ve
jeopolitik mahiyette zel bir yap arz etmektedir. Bu kark yapnn ierisinde,
kurucular Mslman olan birok rgt de faaliyet gstermektedir. Bu rgtlerden birisi
de Hamas rgt olup, Hamasn; temellerini, hedeflerini Ortadoudaki yaplanmasn,
kresel terr ekseninde mevcudiyetini incelerken, Yeni Dnya Dzeni ve Ortadou
Balamnda Hamas rgt adl tezde, kresellemenin meydana getirdii farkl
oluumlarn, dnya zerindeki mevcudiyeti incelenmeye allmtr. Zaten var olan
1 F. Fuat Keyman; Ali Yaar Sarbay; Kreselleme, Toplum ve slm, (Der.: E. Fuat Keyman, Ali YaarSarbay), Vadi Yaynlar, Konya 1998, s.98.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
13/121
2
terrn, 20. yy.n son eyreinde dnyay etkisi altna almaya balayan kreselleme
olgusuyla nasl ivme kazanp; slmda var olmayan terrn, slmla nasl
ekillendirilip belirli bir formata sokulduu incelenmitir2
. Hamas rgt de bubalamda deerlendirmeye tabi tutulmutur.
II. Ama:
Her geen gn dnyaya daha da hkim olmaya balayan kreselleme, artan bir ivme ile
siyasal, kltrel ve ekonomik ynden btn dnyay etkisi altna almaya devam
etmektedir.
Kreselleme: serbest piyasa ekonomisini n plana karp, ok uluslu irketlerin
hegemonyasn salarken, uluslararas platformda rekabet artlarn tetikleyen, ulus-
devlet ve sendikalarn piyasaya mdahalesini azaltan bir ilevsellikle beraber, gelien
teknoloji sarmal ile btn dnyay minimize eden evrensel bir var olma abas
gtmektedir. Hemen hemen yirmi yldr bu sreci yaayan bu kk kre, daha da
klme savanda mevcut hzn deitirmeden; siyasal, toplumsal ve tarih oluumlar
birbirinden farkllk arz eden, uluslarn ya da ulusdevletlerin ayn model ve ablonla
bir potada eritilmesi iin, kendi dzlemi ierisinde, sonular birbirinin ayns olan
denklemleri de hazrlamaktadr. Bununla birlikte oluum artlarn bazen kendi
hazrlam, bazen de hazrlatlmak zorunda braklm, uluslarn, devletlerin, ulus-
devletlerin ve devletiklerin kendi sistematii iinde, hz durdurulamayan bu oluuma
gsterdikleri tepkide farkl olacaktr. Bu tepkiler; farkl zamanlarda, farkl yerlerde,
farkl ahslar ve gruplar tarafndan gsterilirken, bu reaksiyonlarn salad kr-
zarar yansmas da deiecektir 3.
18. yy.da, buhar makinesinin ngilterede sanayide kullanlmas, kol gcnn getirdii
zorluklar bertaraf ederken, sanayi devriminin yaplanmasnn da kn oluturmutur.
Bu gelime, 19. yy.da ki yeni gelimelere yol aarken, dnya pazarnn daha kark bir
yap arz etmesini de salamtr. 17. yy.dan beri ngiltere, d ticaretini, smrge
alanlarn kapsayacak ekilde bir politika izlemitir. Ne var ki
2 Tark Ali; Fundamentalistler atmas, Hal Seferleri Cihadlar ve Modernite, (ev.: AbdullahYlmaz), Everest Yaynlar, stanbul 2002, s.179.3 Edward Said; Oryantalizm: Smrgeciliin Kesit Yolu, (ev.: Nezih Uzel), Pnar Yaynlar, stanbul1998, s.68.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
14/121
3
20. yy.n da balar ngilteresi dnyaya tek hkim g deildi. Bu zaman diliminde
ngiltere btn isteklerini dnyaya kabul ettirecek bir erk sahibi deildi. Almanya,
Fransa, ABD ve arlk Rusyasn Uzak Dou'daki savata yenen Japonya gibi, eitgce sahip devletlerin dnya sahnesine kmasyla, emperyalizm olarak nitelendirilen
olgu, ekonomik ve siyasal olarak hemen hemen eit erke sahip bu devletler tarafndan
kontrol edilmeye balanmt4.
Byle bir aamadan geen Kreselleme: serbest piyasa ekonomisi, serbest d
ticaret, serbest sermaye hareketleri gibi ekonomik boyutlarnn yan sra, kltrel
tabandaki hareketler ile siyasal tabandaki ulusdevlet kavramnn sorgulanmas ve ulus
st birliklerin oluumu gibi birok biimlenmeyi de beraberinde getirmitir. Kendi
ierisindeki bu hzl oluumun etkilerini; gelimi, yargelimi ve gelimemi
lkelerde fakl hissettirmi ve hissettirmektedir.
Kresellemenin egemenliini srdrd 21. yy.da, tezimin ana konusunu oluturan
yansmalardan bir tanesi de hi kukusuz rgt boyutudur.
11 Eyll 2001 olay, uluslararas politika ve hukuk asndan yaratt mulkln yan
sra, terre ahlk ve siyas ierii tanmlanamayan ideolojik bir boyut da getirmitir.
Terr olgusunu da kendi i ve d dinamiklerinde sarslmaz bir mekanizma haline
dntrmtr. Dnya yzndeki herhangi bir blgenin, herhangi bir zaman diliminde,
terr faaliyetlerine maruz kalabileceini gsterirken, bu marjinal eylemlere kar alnan
tedbirlerde marjinal bir yap arz etmeye balamtr. Nitelik olarak, terr ile sava
arasndaki izgi kaybolmu, belirsiz hle gelmitir. Dmann da net olarak
tanmlanamamas ve onun dhil - haric olup olmadnn bilinememesi, i ve d
dman kavramn da bulanklatrmtr5.
11 Eyllde, slmn radikal saldr ile gndeme gelmesi, slmn temel anlayna,
ruhuna zarar verici sylemleri de beraberinde getirmitir. Aslnda slm, silim ve selam
kelimelerinden gelmektedir. Silim bar, selam ise esenlik ve mutluluk anlamna
gelmektedir. slmn z btn sevgileri, btn hmanistik deerleri kapsamaktadr.
slmda ne terr, ne de ktlk vardr. slmn zndeki hmanistik anlay ve
4 Glten Kazgan; Kreselleme ve Ulus Devlet / Ekonomik Dzen, Altn Kitaplar, stanbul 1994, s.78.5 Zht Arslan; 11 Eylln teki Yz, Leviathann Dn, DouBat Dergisi, Say:20, C.11,stanbul 2002, s.85.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
15/121
4
medeniyet 11 Eyll 2001 olay ile beraber slmiyetin dnyadaki bu imajn zedeleyici
nitelik kazanm ve slmla badatrlamayacak terrn de yeniden tanmlanmasn ve
anlamlandrlmasn gndeme getirmitir. slmn ve terrn; temelinin, siyasalieriinin ve hedeflerinin, sosyolojik ve hukuksal bazda yeniden incelenmesine yol
amtr6.
Jeopolitik ve jeostratejik bakmdan byk bir nem tayan Ortadou, slm iinde
byk bir nem arz etmektedir. Bugn, Ortadounun snrlar ve alan znel boyut
sergilerken; Ortadou, slmn byk kitlelere hitap ettii, etnik ve kltrel yaplar
farllk arz eden bir yap oluturmaktadr. Kltrel eitlilik gsteren Ortadou,
yaamsal zenginliklerin de bir ksmana ev sahiplii yapmaktadr. Kltrel, tarih ve
etnik dokusunun bu kadar geni bir yap arz ettii Ortadou, Mslmanlarn kurduu
birok rgte de ev sahiplii yapmaktadr. Hamas rgt de bu rgtlerden biri olup,
bu rgtn alm (Harakt al Muqawama al slma), ngilizcesi (slmc
Resistance Movement) slm Direni Hareketidir. Hamas rgtnn kurulmasndaki
temel hedef noktalar, Ortadounun mevcut durumu ve slm unsurlar n plana
karan bu tarz rgtlerin kkeni ve amalar yeni dnya dzeni erevesinde
deerlendirilerek, terr ve kreselleme boyutunda yeni bir bak as getirilmek
istenmitir7.
III. nem:
Kreselleme, dnyann 20. yy.n ikinci yarsn, kendi iklimi altna alrken, bu yeni
oluum 1980 sonlarnda serbest piyasa ekonomisi, liberal politikalar, parann hzl bir
ekilde ak, ticaretin ulusal deil, uluslar aras yatrmlarda byk rol oynamas ok
uluslu irketlerin dnya piyasalarna hkim olmas bu olgunun dnya zerindeki var
oluunu perinletirmitir. 1990 ylnda souk sava dneminin sona ermesinden sonra
Tek Kutuplu Dnya dnya zerinde daha karmak, tanmlanmas daha zor oluumlar
meydana getirmitir. Souk sava dneminde var olan ABD, Sovyet Rusya atmas,
yerini belirsiz bir dmana brakarak; dnya yeni bir yaplanma srecine girmitir. ABD
bu yaplanma srecinde dnyann liderlii konumuna geerek, kendi ekseni
dorultusunda btn karlarn gzetmektedir.
6 Willis Herman; Kresel Zihniyet Deiimi, (Dnce Tarznda Yeni a Devrimi), (ev.: Muhammedeviker), z Yayn, stanbul 2002, s.35.7 Emin Demirel; Dnyada Terr, IQ Yayn, stanbul 2000, s.51.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
16/121
5
Kreselleme srecini yaayan btn toplumlar ve devletler, dnyadaki bu oluumu
ister kabul etsinler ister etmesinler, bu oluumun iinde az ya da ok yer almaktadrlar.
11 Eyll 2001 olayndan sonra btn dnyay etkisi altna alan terr, artk sadece terr
ile anlan ve tanmlanan blgelerde deil; dnyann bugn lideri konumundaki lkelerde
de meydana gelerek; terr olgusuna btn blgeleri ve meknlar dhil etmitir8.
Dnya zerinde etnik, din, kltrel ve jeopolitik ynyle olduka zel bir alanda yer
alan Ortadou, terr olaylarnn ska meydana geldii bir alan olduu gibi, Ortadou
ayn zamanda slma inanan insanlarn bulunduu corafya konumundadr.
Ortadouda bu iki olgunun yer almas, bu iki olguyu beraber anlamlandrma yoluna
gitmitir. znde bar, mutluluk ve esenlik olan slm, terr ile ayn dzlemde yer
almazken, slmn znde terr ve terr ieren sylemler yoktur.
eitli kimliklere sahip toplum ve devletlerin yer ald Ortadou, bu zellii dolays
ile yine bu alanda farkl kimliklere ait rgtlerin var olmasna zemin hazrlamtr.
Hamas rgt de Ortadouda mevcut olan rgtlerden biri olup, bu ok kltrl,
sosyal yaps eitlilik gsteren alanda varln devam ettiren rgtlerden birisidir.
8 Asaf Hseyin; Ortadouda Devlet ve Terr, Pnar Yayn, stanbul 2001, s.76.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
17/121
6
1. BLM
1. YEN DNYA DZEN
1.1. Kreselleme (Yeni Dnya Dzeni)
ngilizce kkenli bir kelime olup, kreselleme; yerkrenin hepsini kapsayan, yer kre
iinde yer alanlar anlamna gelmektedir. Globe szc fiziksel bir ekli tanmlayarak
dnya, yerkre anlamna gelmektedir. Kreselleme, globalizm kelimesinin Trke
karldr. Kresel kelimesi btn dnyay kapsayan btn yerkreyi iine alan bir
anlam da tamaktadr. 20. yzyln ikinci yarsndan sonra hemen hemen btn
dnyada kullanlmaya balamtr9.
Kreselleme, tek bir kavram ifade etmekten veya duraan bir sreci tanmlamaktan
ziyade, kiiler ve toplumlar arasndaki etkileimin; iktisad, siyas, teknolojik, hukuk,
asker, kltrel ve evresel alanlaryla ilgili olarak birden fazla olguyu iine alan bir
oluumdur10.
Kreselleme srecinin ortaya kmasnda ve hzlanmasnda teknolojik gelimeler, bilgi
ekonomisinin ne kmas, dnyada yaanan neoliberal politikalarn ykselii, ok
uluslu sermayenin dnya pazarlarna yayl byk nem tarken; bu oluumlarnvarl kreselleme srecinin yaanmasna ivme kazandrmtr11.
Dnyann neresinde olursa olsun bugn, yaanan bir olgu olarak karmza kan
kreselleme, ekonomik, sosyal ve siyasal btn deerlendirmelerde anahtar bir kavram
olarak kendini gstermektedir. Kavram olarak sadece sosyopolitik zmlemelerde
deil; sinema sektrnden, mzikteki yeni akmlara, sanattan edebiyata, insanlarn
9 Herman; Kresel Zihniyet Deiimi , s.9.10 Glten Kazgan; Tanzimattan 21. Yzyla Trkiye Ekonomisi: Birinci Kresellemeden kinciKresellemeye, Altn Kitaplar Yayn, stanbul 1999, s.24.11 Kadir Kodemir; Kreselleme Koordinatlar Okumak, tken Yayn, stanbul 2002, s.15.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
18/121
7
tketim alkanlklarndan yedikleri yemeklere, kiisel tepki ve davranlara kadar,
insanlarn 21. yy. ierisindeki tutumlarn, btn kltrel dokularn derinlemesine
etkilemitir. Bu mahiyette kreselleme, yaamn var olduu her alana szmtr12
.
zellikle son yirmi yldr, Kreselleme kazand n sayesinde pek ok sorunun
analizinde zmsel bir kuram olarak birok kii tarafndan kullanlmaktadr. Bu
balamda, yerel addedilen birok sorun da artk birer dnya sorunu haline gelme
yolundadr. yle ki, gnmz dnyasnda, bir lkede cereyan eden olaylar d
etkilerden yahut dnyann her hangi bir blgesinde meydana gelen deime ve
gelimelerden ayrt ederek dnmek hemen hemen imknsz hle gelmitir13.
Kreselleme, ideolojik adan deerlendirildiinde, kapitalizmin kendisini devam
ettirebilmesi iin daha ok retmek ve daha ok mal satmak ihtiyacn karlamak
amacyla, dnya pazarnda serbestleme politikas ve snrlarn kaldrlmas srecini
ifade etmektedir14.
Bu sre kinci Dnya Sava'nn sona ermesini takip eden gelimelerle kendini
hissettirip dnya platformunda yer almaya balarken, Sovyet Blounun kt 1990
ylndan sonra ortaya kan gelimelerle iyice belirginlemitir15. Bylece kreselleme
kavram; sosyal, kltrel ve iktisad ynleri artk byk lde uluslar aan bir nitelik
kazanmtr. Bununla beraber, baz sorunlarn dnya leinde ortaya kmas ve yle
kavranmaya balamas, gnmzdeki kadar youn olmasa bile ok nceden beri var
olan bir gerekliin devamdr16. Souk sava 1990 ylnda sona erdikten sonra iinde
bulunulan dnya, ok hzl bir deiim srecine girmi bulunmaktadr. Bu srece gelene
kadar ana gelime byk mahiyet tamaktadr. lki; Ortaa karanlndan
kurtulmaya alan Batnn, deniz ar yeni keiflere bal olarak, elde ettii zenginlik
ile Avrupann gelimesinde kilit noktasn oluturmasdr. Bu sre, Avrupada 17.
yy.n yllarn sonlarnda balayan endstri devrimine kadar uzanp gelmitir. kinci ana
gelime ise 1890da balayan endstri devrimi olmutur. Endstri devrimi Avrupann
12 Rolad Robertson; Kreselleme: Toplum Kuram ve Kresel Kltr, Bilim ve Sanat Yayn, stanbul1999, s.27.13 Emre Kongar; Kresel Terr ve Trkiye (Kreselleme, Huntington, 11 Eyll), Remzi Kitabevi,
stanbul 2002, s.67.14 Kazgan; Tanzimattan 21. Yzyla, s.46.15 Kongar; Kresel Terr, s.78.16 Kodemir; Kreselleme Koordinatlar, s.34.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
19/121
8
bugnk yaam standartlarnn yapsn olutururken, Avrupa ktasnda balayan
gelimelerin byk bir blmn etkisi altna alarak, bugne dek gelen oluumlar iin
sade bir temel oluturmutur. Bu aamadan sonra balayan sre ise bugne dekvarln gelitirerek her gn insanolunu biraz daha etkisi altna alan smrgecilii ve
onun niha sonucu olan kresellemeyi oluturmutur17. Bu yaplanma zaman ierisinde
bugnk konumuna gelmitir.
Kresellemede nc temel faktr ise, 1990l yllarda tek bloa dnen dnyada
kresellemenin randman yakalamasdr. 1970li yllarda hkm srmeye balayan ok
uluslu irketler 1990l yllardan sonra tek bana liderliklerini iln ederek; yeni dnya
dzeninde, tek kutuplu dnyada kendi ekonomik ve siyas gcn yaratmtr. Bylece
son kn yaparak marjinal bir sistem ve metot ile dnya zerinde gcn
hissettirmeye balamtr18. Bu radikal deiime uzanan srete, iki yzyla yakn bir
zaman diliminde meydana gelen deiimin ve bu srete meydana gelen gelimenin ilk
iki dnemden fark vardr. Bu fark, mesafe kavramnn nemini yok ederek; kiilere,
toplumlara ve piyasalara ok daha ksa sre ierisinde ulalarak, teknolojik
gelimelerin ba dndrc bir ekilde gelimesidir19.
u noktay da gz ard edemeyiz ki dnya tarihinde bir devletin mutlak amac kendi
stn gcn kurarak, btn dnyaya hkim olma abasdr. Bu nedenle
kresellemenin tarihini ok eskilere kadar gtrebiliriz20.
Kreselleme kavram aslnda zeri gizlenmi bir kavramdr. Bu kavram iki yzyla
akndr devam eden smr politikasnn sadece isim deitirmi biimi olurken zde
ve dnsel yapda ayn olup, birbirinden hibir fark yoktur. Fakat 1980li yllarda
balayan dnya zerindeki teknolojik gelime, 1990l yllarda daha da hzlanarak yeni
bir dnem balatmada byk nem kazanmtr. Eski nemini kaybeden, alagelmi bir
sylem olan emperyalizm, kreselleme kavramnn eski ad olup smr
politikasnn bir parasdr. Aslnda kreselleme kavram bilinli bir saptrma olup bir
17 S. Mehmet Aydn; Mustafa Erdoan; Ali Yaar Sarbay ve Dierleri; Siyas, Ekonomik ve KltrelBoyutlaryla Kreselleme, Ufuk Yaynlar, stanbul 2002, s.23.18 Antony Giddens; Elimizden Kap Giden Dnya; Kreselleme Hayatmz Nasl Yenidenekillendiriyor, Alfa Yayn, stanbul 2000, s.35.19 Kongar; Kresel Terr, s.81.20 Kazgan; Tanzimattan 21. Yzyl, s.51.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
20/121
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
21/121
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
22/121
11
douuna yol aacan savunmaktadrlar. nk kresellemenin bir ideolojik tutum
olduunu iddia etmektedirler.
1.1.1.3. Dnmcler
Bu grup, kresellemeyi, modern toplumlar ve dnyay yeniden ekillendiren hzl
sosyal, siyasal ve ekonomik deimelerin arkasndaki ana siyasal g olarak
grmektedir. D ilikiler ya da i iler arasnda ak bir ayrm sz konusu
olmayacaktr. Ekonomi giderek daha fazla bir ekilde hizmet sektrne bal hle
gelecektir. Bilgi, elence, iletiim, elektronik ve finans ekonomisi ieren hizmetler,
ekonomideki en nemli sektr haline gelmektedir. Dnmcler, ulusal hkmetlerin
glerini yeniden yaplandrdn kabul ettii hlde, hem ar kresellemecilerin ulus
devletin sonunun geldii iddialarn, hem de kreselleme kartlarnn hibir ey
deimedi iddialarn reddetmektedirler. Dnmcler, kukuculardan ziyade, ar
kresellemecilere daha yakn durmaktadrlar27.
1.1.2. Siyasal Kreselleme
Kreselleme; uzun bir sre olmasnn yan sra, snrlar yok sayan bir olgu olup,
varln her alanda hissettiren bir yaplanmadr. Hayatmzn her alanna girdii belki
tartlabilir ama kanlmazl ortadadr. Bu balamda, btn dnyay etkileyen bu
oluumun, sonularn iyi kestirmek ve ona gre davranmak adaln ve
modernitenin vazgeilmezi, olmazsa olmazdr28.
Dnyann yaad tarm ve endstri devrimlerinden sonra ortaya kan nc byk
devrim letiimBiliim Devrimidir
29
. Bilim ve teknolojinin ba dndren hzlailerlemesiyle btn dnya ok ksa zaman ierisinde zaman sorun olmadan snrlar
alarak ticaret, iletiim eitim ve teknolojinin sunduu imknlardan
faydalanmaktadr30.
27 A. McGrew; Global Society? Modernity and its Futures, Cambridge Open University / Polity Pub1999, s.62.28 Richard Barret; John Cavanogh; Kresel Dler: mparator, irketler ve Yeni Dnya Dzeni, SabahYayn, stanbul 1994, s.34.29 Kongar; Kresel Terr, s.83.30 Robertson; Kreselleme: Toplum Kuram s.47.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
23/121
12
Uluslar kendi iktisad, siyas ve sosyal politikalarn artk dnya gndemine gre
belirlemektedirler.
Kreselleme, ulus devletin geleneksel yapsnda iki nemli deiim meydana
getirmektedir. Btnleme ve de paralama deiimi. Bunlar zt etkiler salamakla
beraber, ulus devletin siyas alanda hkim olma konumuna diyalektik etkiler
salamaktadr. Btnleme aamas, iktisad ve teknolojik ilerlemenin dnya apndaki
etkileiminin sonucudur. Paralanma da; bu etkileim sebebiyle her ulusun kendi
iktisad ve ticar politikasn dnyadaki gelimelerden ayr tutarak
gerekletirememesidir31.( Ulus st birliklere ye olmak btnleme aamasn
olutururken, federe ve konfedere bir devletin olumas paralanma aamasn
oluturmaktadr.) Dnya piyasalar, pazarlar ve sermaye ak gz nnde tutulmadan
siyas arenada hareket etmek artk imknsz hle gelmitir. Tm bunlarn sonucu olarak;
kreselleme dnya apnda karlkl bamllk salayan bir dnya dzenidir. Ulus
devletin gcn zayflatrken, ulus- devlet modelinin, ekonomik ynetimini, siyas
otoritesini ve kltrel hegemonyasn birletiren bir kurum ve dzeni ifade etmektedir32.
Baka bir adan krselleme sreci, siyasal, ekonomik ve kltrel olarak gerekleen,
tekelci eilimlerle tam bir paradoks oluturmaktadr. Tek bir oluumun, yaplanmann
ya da irketin tekelci unsurlar gz nne almasnn yan sra kendini yeni dnya
dzeninden soyutlayamamasn da ifade etmektedir. Birbirine kart sonular
dourmaktadr. Krsellemenin meydana getirdii paradokslar; aralarndaki gelir
farkllklar gittike byyen bamsz devletlerde uygulama alan bulmalaryla
belirginleme gstermitir33.
Kreselleme, mesafe ve mekn unsurunu andrarak, yerel blgeleri ve ulusaltoplumlarn snrlarn aarak bir dnya toplumu oluturma abas gtmektedir. Uluslar
aras hukuk alannda, devletler dnda, bireylerin oluturduu sivil rgtlerin boy
gstermesi, toplumlarn ve devletlerin oluturduu yeni birlikler ve tekiltlarn ortaya
kmas, ksaca dnya zerinde yeni znelerin mahiyet tamas ve bunlarn bazlarnn
31 Kazgan; Tanzimattan 21. Yzyla s.88.32 Giddens; Elimizden Kap Giden, s.57.33 Martin Hans Peter; Honald Shumann; Kreselleme Tuza, Demokrasiye ve Refaha Saldr, mitYayn, stanbul 1997, s.34.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
24/121
13
uluslar aras toplumlar tarafndan tannmas, kresellemenin baka bir boyutunu ortaya
karmaktadr34.
Kresellemenin gstergeleri ve dinamikleri durumundaki deimeler ve gelimeler;
gelien teknolojik a, ulatrma, sermaye piyasalar, rekabet ortamn uluslar aras
arenada yer bulmas ve gelien silh sektr; ulus devleti bir dizi cidd problemlerle
kar karya brakmtr. Modern devletin son iki yzyldaki baarsnn esas olarak
fizik gvenlii idame ettirip, ekonomik gelimeyi ve refah salayarak kendi
vatandalarna kendine zg kltrel bir kimlik kazandrlaca dnlmekteydi. Ne
var ki kresellemenin dinamikleri ve yeni kresel gler, devletlerin bu geleneksel
tarzn nemli lde zaafa uratmaktadr. Kreselleme, ulus devletin geleneksel
rolnde yapsal deiim meydana getirmitir. Ulus devletin zerinde yeni kimlikler ve
modeller oluurken, alt kimlikler de n plana karlarak, ulus devletin siyas alanda
hkim aktr olma konumunu tehdit etme bakmndan kreselleme aktif rol
oynamtr.35.
1.1.3. Ekonomik Kreselleme
Kreselleme, devlet arlkl uluslar aras ilikilerden, siyas arenada kullanld
kresel ilikilere geitir. Sermaye, salt ulusal olmayp kresellemitir. Bunun sonucu
olarak; dnya piyasalarnn durumu uzak lkelerdeki tketicilerin zevkleri ve
yeteneklerinin deikenlikleri ile ekillenirken, bu durum yeni pazarlarn olumasn da
salamtr36. Aslnda zaman iinde bunlar deise de bir toplumun ekonomik yapsnn
temel boyutlar ayn kalp, dnya pazarlar tarafndan yeniden ekillenmitir. Ticaretin
zndeki kazanma amac, kapitalizm ile kazandn sahiplenme, paylamama eklinde
daha da geliirken, kreselleme bu oluumu daha da perinlemitir 37.
Gelimi lkelerin kendi sahip olduklar i pazarlarnn doymas, onlar yeni bir pazar
anlayna srklemitir. zellikle 1970lerdeki petrol krizi sonrasndaki iktisad
faaliyetlerin artmas, kreselleme srecini ortaya kartan iktisad unsurlarn en
nemlisidir. Kreselleme, uluslarn birbirleriyle mal ilemleri, hizmetler, sermaye
34 Shumann; Kreselleme Tuza, s.96.35 Veysel Bozkurt; Kresellemenin nsani Yz, Alfa Yaynlar, stanbul 2000, s.89.36 Joseph Stiglitz; Kreselleme (Byk Hayal Krkl), (ev.: Arzu Taolu, Deniz Vural), PlanbYayn, stanbul 2002, s.78.37 Sinan Snmez; Dnya Ekonomisinde Dnm, mge Yayn, stanbul 1998, s.45.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
25/121
14
akmlar ile teknolojinin ok hzl ve yaygn bir ekilde gelierek kullanmlarn ifade
ederken; bunlarn lkeler arasnda giderek serbestlemesi ile oluan ekonomik
gelimelerin son halini yanstmtr. Kreselleme, kresel piyasa glerininoluturduu ekonomik bir tasvirdir. Fakat kresellemenin ekonomik gelime sreci
yeni deildir. 18701914 arasndaki srete; serbest mal hareketlerinin artmas ve
sermayenin ok sratli bir ekilde gelime gsterdii grlmtr. Fakat bu gstergeler
II. Dnya sava ve Souk Sava ile kesilip yeniden ilerleme kaydetmitir. 1990l
yllarda daha da gelierek bugnk aamaya gelen bu dzenle kapitalizm iin daha da
uygun ortam dourmutur. Dnya apnda kreselleeme faktrne lokomotif bir g
olmas iin; kaynaklarn dalmnda temel bir art olan hareket serbestliine piyasagleri tarafndan izin verilmesi ve o lkelerin ekonomilerinin uluslar aras mallara ve
hizmetlere almaya salanmas balatlmtr38.
Gelimi lkelerin, azgelimi lkelere iktisad dzenleme ad altnda uygulad
ekonomik basklar, burada yaayan insanlarn tm eski alkanlklarn brakarak, bu
lkelerin ynlendirdikleri ekonomik ve politik uygulamalara gre yaamalarna sebep
olmutur. Kapitalist bat lkelerinin ekonomik, sosyal ve hukuk ilikilerinin gelime
aamasndan balayarak incelenmeye tbi tutulduunda; demokrasiye, insan haklarna,
ahlak ve toplum deerlerine olan paradoksal yansmalar aka ortaya kmtr.
nk bu oluumun temelinde smrgeci anlay yatmaktadr39.
Kapitalist lkelerin ellerindeki en byk silh olan ekonomik zenginlik ve bunun
getirdii siyas g bu lkelerin en byk kozu olup, bu koz ile az gelimi lkeleri
siyasal ve sosyo ekonomik olarak kendi hkimiyetleri altna almaktadr. Dnyann her
yerinde insan haklar grlmezden gelinip, bu lkelerin en byk kaynaklar olansermayeleri ellerinden alnmtr. Tm bunlarn amac ise; ok uluslu irketlerin pazar
paylarn artrmak, dnya ekonomisine hkim olmak ve lkelerin retim ve tketim
politikalarna yn vermektir. Dnya pazarlarnn ouna sahip olan irketlerin finans,
yatrm, retim ve pazarlama politikalar, uluslar aras sermayenin tekelindedir. Esas
olarak bu irketlerin, firmalarn ve fabrikalarn kendi ubelerini d lkelerde amas ile
38 Snmez; Dnya Ekonomisinde, s.92.39 Stiglitz; Kreselleme, s.112.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
26/121
15
birlikte yerel sermaye ve devletlerle ortaklk 1960 ve 1970 li yllarda atlm
gstermitir40.
ok uluslu irketler, genel merkezi belli bir lkede olduu halde faaliyetlerini bir veya
birden fazla lkede kendi tarafndan koordine edilen ubeler veya bal irketler
araclyla genel merkez tarafndan kararlatrlan bir iletme politikas ile uygun olarak
yrtlen byk irketlerdir. Bu irketlerin yatrm, retim, aratrma faaliyetleri ve
personel politikas ile ilgili stratejik kararlar alan merkezin bulunduu bir iletme
biimidir.
Globalleme ve serbest ticaret ile birlikte, ok uluslu irketlerinde giderek bydkleri
grlmektedir. ok uluslu irketlerin az gelimi ve gelimekte olan lkelerde yaptklar
yatrmlarn bu lkedeki istihdam ve ekonomik kalknma zerinde olumlu katklarnn
olduu phesizdir. Ancak kreselleme ve serbest ticaret neticesinde ok uluslu
irketler az gelimi ve gelimekte olan lkelerde ucuz i gc kullanarak emei
smrmektedirler41.
Bylece Avrupa smrgecilerinin demiryollar, kanallar, buhar gemileri ve ticar
kolnicilikle balattklar emperyal anlay giderek kendi egemenliklerini kurma
yaygnlatrma abasna dnmtr. Sonu olarak; dnyada retimin miktarn,
cinsini, nerede retileceini belirleyen, ii cretlerini, tketim mallarnn fiyatlarn,
kaa satlacan, borsalar etkileyen uluslar aras sermayenin egemenliini
oluturmutur. Ekonomik kresellemenin ana noktas bu temel zerine dayanmaktadr.
Artk btn dnyaya egemen g budur. Uluslar aras finans kurulularyla da
emperyalizm yaygnlaarak devam eden bir sretir42.
1.1.4. Kltrel Kreselleme
nsann temelinde farkll, zgnl sz konusudur. Dier canllardan farkl olarak
insanlar bir poplasyon iinde yaayamazlar: Yaamlarn devam ettirebilmek iin dier
insanlarla iletiim halinde olup, toplum denilen olguyu olutururlar. Toplum iinde
bakalaryla iliki kurmadan, toplumsal normlar oluturmadan insan ve toplum gelime
40 Kazgan; Tanzimattan 21. Yzyla, s.99.41 Glen Sar Geril; Kreselleme ve ok Uluslu letmelerin alma likilerine Etkileri, 9 Eyllniversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Say: 1, C.6, zmir 2004, s.147157.42 Roger Graudy (Reca Garudi); Aforozdan Dialoa, Birey Yaynclk, stanbul 2002, s.68.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
27/121
16
dngsn tamamlayamaz43. zellikle bu ilikiler evresinde insan, olaanst
deikenliini gelitirir. Kltr, sembolik davrann, biimlenmi dilin, teknik alandaki
bulucu gcn ve toplumlar arasndaki al-veriin etkeni olarak, insann oluturduuyaam biimidir. Yaam boyunca insann oluturduu btn aktivitelerin zn
oluturarak, insann hayat tarzn oluturmaktadr44.
Kltr sadece iinde yaadmz evrenin, toplumunun bugne kadar var olmu
deerlerinin anlalmas, onlarn hazmedilmesi deil; var olduumuz artlar ve alan
ierisinde insann kendini ve kendi bulunduu konumu tanyabilmesidir45.
Kltrel mekanizma gnmze kadar sadece kendi bulunduu sosyolojisinde gelime
gsterirken, 21. yy.n bulunduu siyas, kltrel, sosyoekonomik koullar, gelien
teknoloji ile beraber; transkltrel hareketler dnyay hkimiyeti altna almaktadr. Bu
hareketler bugn etkili olduu kadar gelecekte de varln devam ettirecektir.
Demokrasi, insan haklar, siyas bamszlk talebi, teknie bal dnya toplumlarndaki
gelimeler, kresel dnyann btnlk iindeki eitliliin ampirik gereini
anmsatmaktadr. Fakat kresel kltr tek bir kltr, hegemon bir yaplanma zerine
varln oluturmaktadr46
.
Kltrel kreselleme bugn, ulus-devlet snrlarnn tezat balamyla ve de ulusal
izgiler dndaki siyas, teknolojik ve ekonomik srelerle kuatlmtr.
Homojenlemenin ve farkllamann ezamanl meydana geldii grlmektedir. Bu
arada gelenekselkltrel bellek ile teknolojik bellek arasnda ve geleneksel kltr ile
modernleme arasndaki deiim sreci olumaktadr47.
Kreselleme yeni bir etken olmayp, insanlk tarihinin balangcyla beraber var olan
bir oluum, bir yaplanmadr. Modernlikten nceki dnemlerde de kreselleme
rnekleri yaanm olup; hlen devam etmektedir. Zamann artlarna gre baskn bir
toplumun veya kltrn dnya zerindeki var oluuyla liderlik konumunda n plana
kmas kresellemenin kendine has zelliidir. Mezopotamya kltrleri ve slm
43 Giddens; Elimizden Kap, s.78.44 Abdullah Topuolu; Yasin Aktay; (Derleme), Postmodernizm ve slm Kreselleme ve Oryantalizm,Vadi Yayn, Ankara 1996, s.92.45 Medya Yeenolu; Kreselleme Dnyada ok Kltrclk ve Konukseverlik, Toplum Ve BilimDergisi, Say: 92, Birikim Yaynlar, stanbul 2004, s.21.46 Yeenolu; Kreselleme Dnyada s.23.47 Herman; Kresel Zihniyet, s.5859.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
28/121
17
kltr, RomaBizans kltrleri buna rnek olarak gsterebilir. Bugn ise Bat kltr
buna rnektir48.
Kresel olgu bir deeri olutururken kendi bulunduu zemini yok etme kaygs da
tamaktadr. Kresel kltr tarafl bir kltr gz nne alp; onun niteliini n plana
karrken dierini yok saymaktadr. Kreselleme ile ilgili savlara bakld zaman
birbiriyle uyumsuz tablolar var olduu grlmektedir. Bu alan dhilinde kreselleme
ile ilgili sunulan savlarda ve yntemde eitli tutarszlklar ortaya kmaktadr. rnein;
dnya zerinde tek bir kltr oluturma kavramndan, homojenleen ve model olan bir
kltrden bahsedilirken dier taraftan da; yerel alt kltrleri, yerel kltrleri ve
unsurlar ortaya koymaktadr. Bu farkllama kresel deerlerin tam anlamyla
zmsenmesini engellemektedir49. Dnyann her hangi bir yerinde alan Japon
lokantas, ABDde gsterime giren bir Fransz filmi, Coca Cola, Nike gibi evrensel
srece giren markalar, uluslar aras sermayenin gl devleri arasnda yer alp, btn
dnya bu gl devleri tanrken, burada dnya kltrleri kresellemiyor. Bu oluum da
ortak bir kltr oluturma abasndan ziyade, entegre kltrler yerine, hegemon bir
kltrn ortaya kmasna sebep olmaktadr50.
Kreselleme modelini n plana karken, kitle kltr meydana getiren bu olgu, trde
bir yaplanma oluturma abas ierisinde farkll koruma, folk kltrleri koruma
adna, kltrel kimlikleri zellikle alt kltrleri koruma gayreti ierisine girmektedir.
Bu oluan her iki yaklamda beraberinde esas problemleri meydana getirmektedir.
Yerel kltrler, st kimliklerin nne geerken milliyetilik kavram da nasyonal deil
de daha ok devletlerin oluturduu birlikler halinde n plana kmaktadr (NATO, AB)
gibi. Bu durumda nasyonal kltrler egale olmaktadr. Uluslar aras sermaye piyasalarve bu oluumun yaplanmasn salayan byk gler bu ilkeyi hayata geirmeye
alrken, ulusdevlet modeli gereken ehemmiyeti alamamaktadr51.
eitli unsurlar iinde barndran kltrel kreselleme olgusunun kresel bir amazn
da kendi iinde yaratmaktadr. Batl yada Doulu kimlikleri n plana kararak belirli
48 Kazgan; Kreselleme, s.45.49 Erol Manisal; Yirmi Birinci Yzylda Kresel Kska; Kreselleme, Ulus- Devlet ve Trkiye, OtopsiYaynlar, stanbul 2001, s.9394.50 Choamsky; Dnya Dzeni, s.6970.51 Taner Timur; Kreselleme ve Demokrasi Krizi, mge Yayn, stanbul 1996, s.67.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
29/121
18
bir kltr dnya arenasna tamas, dierlerine baskn bir tutum iinde yer almas
Doulu ve Batl kimliklerin da vurumunda yine iki odakl bir kavram yaratmaktadr.
1.2. Kreselleme Kaynaklar
Kreselleeme kavram bugn artk herkesi ierisine alan bir kavram olma yolunda
ilerlemektedir. Kimse kendini dnya zerindeki bu oluumun etkilerinden ayr tutamaz.
Kreselleme, balangtan beri devam eden sre olup alar boyunca zaten insann,
imparatorluklarn, byk glerin var olmasn ifade etmektedir. Yntem olarak
21. yy.n artlarn benimserken, deien sadece zamann artlarna gre farkllaan
metotlar ve de isimler olmutur.
Kreselleme kavram olarak yeni bir kavram gibi alglansa da, insanlk tarihini; talan ve
smr olarak yzyllar boyu etkileyerek, ulusal snrlar da aarak, politik bir olgu
olarak var oluunu srdrmtr. ok eski zamanlardan beri byk devletler ve de
imparatorluklar ticaret yollarn ele geirme politikas gderken, deien zaman ve
koullar srecinde bu durum yeterliliini kaybetmitir. Rnesans ve Endstrileme
Dnemleri yeni ihtiyalar beraberinde getirdii gibi, yeni ele geirilecek malzemeleri
ve bu alana giren kapsamlar da geniletmitir52. zellikle Avrupada smrnn geliip
yeni ticaret yollarnn kefedilmesi, gelien teknoloji ile yeni kanal ve demir yollarnn
olumas, ham maddeye hatta insan kaynaklarna olan talebin ve ihtiyalarn da artmas,
kresellemenin boyutunu derinletirme yolunda k olmutur. Bu oluum uluslar
aras rekabeti meydana getirerek btn dnyay etkisi altna alan g yarn
hzlandrmtr. Gcn, sahip olunanla ayn paralelde olmas, mutlak gce sahip olma
ilkesini yaygnlatrp yeni bir ideal dzen ve g yaratmtr53.
Bu hkim g, 20. yy.da kendini kantlama abasnda iki byk sava atlattktan sonra,
21. yy.a adm atarken; radikal bir deiim geiren evren, geirdii teknolojik devinim,
kapitalist retim biiminin geni alana yaylmas, sosyalist sylemlerin bu yzyln
sonuna doru btn dnyada iflas etmesi, bireysel mlkiyet ve zgrln geni alanda
geerlilik kazanmas, kreselleeme olgusuna daha da ivme kazandrmtr54.
52 Cavanogh; Kresel Dlers.87.53 Cavanogh; Kresel Dlers.9091.54 Cavanogh; Kresel Dlers.112113.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
30/121
19
Biliim devrimiyle, bilgisayar ve televizyonun hayatmza girmesi bireysel olarak
insanlar, meydana gelen gelimelere katlmc yapmtr. Bu yeni oluan yaplanmada
eski model sylemler yok olmutur. Emperyalizm syleminin yerine artk geliimin birparas olan yada olmazsa olmaz olan global veya kresel gibi sylemler yerleerek, bu
tarz sylemler sk kullanlan szcklerimiz arasna girmitir55. Vietnam Sava
karmza kan ilk televizyon sava olup, birebir izlediimiz ilk sava olma niteliini
tarken, Krfez Sava kresel dnyada ilk canl sava olma zelliine sahip olup,
kresel katlmn saland ilk modeldir56.
Kreselleme kavram zelden ziyade, daha genel olarak dnya zerindeki toplumlar,
bireyler, kltrler, kurumlar ve blgeler arasndaki iletiimin zaman kavramndan izole
bir ekilde birbirlerine ulamasn ifade etmektedir. Kreselleme dnyay daha da
minimize ederek insanlarn birbirine daha abuk zaman zarfnda ulamasn salarken,
zaman ve g tasarrufu da salamtr. Bu da iletiimin gelimesi sayesinde var olan
dnyann yerleik dzenini daha zel bir sylemle smr imparatorluunun varln
genilettii gibi hite etik ve adil olmayan smr dzenin varlnn niteliklerini de
perinletirmitir57.
Kreselleme; artarak gelien kapitalist dzenin sermaye sahiplerini, gelien ve hzla
dnyaya almn salayarak, byk sermaye sahiplerini hissedar yaparak onlarn
uluslar aras arenada sermaye piyasalarnda sz sahibi olmasn salamtr. Gelien
teknolojik ve bilimsel artlar bu dzenin alt yapsn olutururken, kapitalist ekonominin
znde var olan rekabet, bu durumu daha da ok tetikleyerek 1990l yllarda ok uluslu
irketlerin dnyaya egemen olmasn salam, bu oluum da kreselleme dalgasn
engellenemez bir ekilde gibi bytmtr. Kreselleme tarihin her dnemindehkmn srdrrken, deien zamanla beraber bu zaman srecinde oluan koullar
bugnk mahiyette kark bir anlayn otoritesini salamtr58.
Btn bu gelimeler yeni birok yntem ve taktiin gelimesine imkn salarken,
savalarn, stratejilerin ve birok klie egemen g ve de korkutma politikalarnn yok
olmasn da salamtr. Kresel sylemler; petrol savalar iin alnan alenen kararlara,
55 Kazgan; Kreselleme, s.71.56 Paul Hirst; Grhame Thomson; Kreselleme Sorgulanyor, Dost Kitabevi, Ankara 2000, s.35.57 Manisal; Yirmi Birinci Yzylda, s.3435.58 http:// www.kongar.org/makaleler. html. Haziran 2004.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
31/121
20
yaplan birok saldr ve karmaya, etik boyut getirme abas gderken, zellikle 11
Eyllden sonra kendi ierisinde yaplandrd boyutlarla beraber, globalizm olgusu
kendi sahip olduu etik anlay kabul ettirme siyaseti gtme yolunu semitir59
.
ok kk bir aznln elinde bulunan byk servetler, dnya zerinde hegemon bir
g kurma sava verirken, kendi adaletini, toplumsal etik anlayn yaplandrarak
empoze etmeye almaktadr60.
Bugn sahip olduumuz sre ierisinde kreselleme, hedef ve ama belirlemede ayn
vasflar tarken amacna ulamadaki aralarn hzl bir evrim geirmesi onun mutlak
gcn artrd gibi kendi varln da salamlatrmtr. 21. yy.a girdiimiz bu
dnemde bu yzyln dinamiini oluturmada iki olgu karmza kmaktadr. Birincisi
bu yzyla has olarak karmza kan mesafelerin ksal; Afrikann en cra
kesindeki a insanlara ulama ans sunup, btn sosyal yardmlara davetiye
karrken; ayn yzyl ikinci olarak btn olumsuz artlara sahip insanlarn btn
haklarnn gasp edilmesine gz yummaktadr. Balangtan beri var olan bu dzen
sadece aralarn deitirirken, amaca ulamada ise sadece kimliini yenilemektedir61.
1.2.1. Bilgi ve Teknolojinin Hzla Gelimesi
21. yy.n banda bulunduumuz konum, yaadmz tarih sre ierisinde
biimlenirken, bilim ve teknolojiye sahip lkeler ve bunu biimlendiren egemen
toplumlar ve gler 21. yy.n otoritesi ve mimar olmaktadr.
Kreselleme, retim sistemlerinin gelierek, i devinimini kolaylatran teknolojik ve
bilimsel bilginin geliip dnyay kapsayacak ekilde yaylmas ve kresel bazda hzkazanp otorite hline gelmesidir. Bir blgede gelien enformasyon ve bilgi a sadece o
blgede kalmayp btn dnyay etkisi altna almaktadr. Bu durum btn dnyay
kapsayacak bir eriim salamaktadr. Dnya zerindeki hibir blge ve toplum bu
gelien teknolojinin dnda deildir. Bu gelien teknolojinin ya kullancsdr ya da
gelien teknolojiyi kullanma yolunda admlar atmaktadr62.
59 Choamsky; Dnya Dzeni, s.8182.60 Kazgan; Kreselleme, s.103.61 Stiglitz; Kreselleme, s.99100.62 Arboan; Kreselleme Senaryosunun, s.3132.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
32/121
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
33/121
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
34/121
23
deiim srecinde btn dnyay etkisi altna alan, batclk esasn kendi bnyelerinde
oluturmaya alan bu lkeler, yllarca yaadklar komn rejimini de ykmaya
almlardr. Yine bu lkeler ABDnin lider yapsn kabul ederek kendi sistemleriniterk ederek, oluan bu durumla kreselleen dzene yelken amlardr69.
20. yy.n bu son byk gelimesi iki kutuplu dnya kadar keskin hatlar ve izgiler
izmiyordu. Anlalmas daha g, girift, karmak ve daha tehlikeli bir konum
sunarken, almas daha g engeller ve de zlmesi daha zor sorunlar karmza
karmaktayd. Komnizm olgusu bir daha kendini yenileyemeyecek kadar iflas
ederken, bu ideoloji ekseninde mevzilenmi, dier btn lkeleri, kaynaklar ve de
grleri de izole etmekteydi. Btn bu gelimeler yeni bir g unsurunu n plana
kararak, byk bir ounluu etkisi altna alan yeni dnya dzeni portresi
izmekteydi. Kendi iindeki oluumlaryla bat hkimiyetinin hzl dngsne
yetimeye almaktayd. Bu kavramn temelini oluturan smrgeci, emperyalist
anlay ile yeni bir dnya dzeni belirmekteydi. Son derece karmak ve mulk bir
profil oluturmaktayd. Bu srete temel alnan faktrler byk bir dnya hayalini
olutururken, uzun vadeli savalar sona erdirip nkleer enerji tehlikesini ortadan
kaldrarak, retken teknoloji ve gelien biliim sistemiyle beraber marjinal varyasyonlar
geiren liberal demokrasi ve de piyasa ekonomisini n plana karp mutlak bir refah
salamaya almaktayd70. uras yadsnamaz bir gerektir ki bu ortaya kan yeni
oluum aslnda kendi iinde oluan amazlarla birlikte daha derin ve almas g ve de
tarifi imknsz yeni bir dnem meydana getirmekteydi. Terrn byk apta gndeme
oturacak kadar ses getirtip 11 Eyllden sonra iddetin ve korkunun nereden gelecei
belli olmamas, slmn bu sylemlerden zarar grmesi, Batnn zor amaz komnizm
yerine slmm gibi lanse edilmesi, Batnn ve de ABDnin btn saldrlarnn
haklym gibi dnya kamuoyuna aktarlmas, sava tanmnn bilinen klie kalplara
uymamas ok daha karmak ve de anlalmaz bir kargaa ortam yaratmtr71.
69 William Knoke; Cesur Yeni Dnya Dzeni (Yirmi Birinci Yzyl in Bir Yol Haritas ), (ev.: Zlf
Dicleli ), Trk Henkel Dergisi Yaynlar, Say: 7, stanbul 1997, s.4546.70 Armaolu; 20. Yzyl, s.419.71 Edward Said; Bat slm Terr Olgusu Olarak Gryor, (ev.: Ltfullah Gkta), zlenim Yayn,Say: 6, stanbul 1993, s.34.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
35/121
24
Komnizmin kyle birlikte, dnyay sarmalayan komn72 anlay ortadan kalkyor,
kapitalizm kendi ierisinde oluturduu atlmlarla hibir engel tanmadan, rakipsiz ve
tek bir dnya hkimiyeti salamaktayd. Tek kutuplu dnyada grnen dman,grnmez oluyor daha girift ve karmak bir dzene geerek post modern bir dzen
hkim oluyordu73.
SSCBnin kmesiyle ABD ekonomik, asker, teknolojik ve siyas olarak tek kutuplu
dnyada hegemonyasn kurarken, dier taraftan ortaya kan bu yeni durum,
diyalektiin yasas gerei kendi kartn dourmaya balamtr. Bu zamana kadar tek
bir g varlndan sz etmek mmkn iken ABD karsnda imdi birok g odaklar
ortaya kmt. Belirsiz olan bu g odaklar kapitalist dnyann kendi aralarndaki
rekabeti yzn ortaya karmaktayd. SSCBnin hegemon olduu iki kutuplu dnyada
rakip emperyalistkapitalist gler, kendi aralarndaki rekabeti ve emperyal gc
bastrmaya almaktaydlar74. Emperyal gler Sovyet Blounun varl nedeniyle
ortak olan bu kapitalist gc andrmak istemiyor, trplemek zorunda kalyorlard.
Avrupa Birlii lkeleri ve Japonya, ABDnin rakibi olmalarna karn reaksiyon
gsteremiyor kendi otokrat glerini kullanamyorlard. Fakat Sovyetler Birliinin
knden sonra oluan tek kutuplu dnyada emperyalist kamp iindeki elikiler
hzla su yzne kmtr. Bu gler arasndaki hegemonya sava elikiler yuma
halinde yaanmaya balamtr. Bylece, dnyada hegemonyasn kurup emperyalist
dzenin liderliini kendisine rol bien ABD iin de artk ok daha farkl bir dnem
balamaktayd. Aslnda SSCBnin kmesiyle eski dengeler tamamen bozulmu, dier
emperyalist gler de ABD ile rekabet iinde yeni pazarlara ve petrol havzalarna
gzlerini dikmilerdi75.
Sovyetler Birliinin yklp Dou Blounun dalmasyla Souk Savan sona erdii
90l yllarn bandan itibaren uluslar aras g yaplanmasnn deitiini ve
uluslararas politikalarn ve stratejilerin iki kutupluluktan ABDnin oda olduu tek
kutuplulua (unipolarity) kaydn grmekteyiz. Uluslar aras sistemde byle bir
deiim dnya dzenin elbette ki ayn gitmesini salayamazd. Meydana gelen bu yeni
72 (Sosyal organizasyon zerine kuramsal sistem ve retim aralarnn ortak mlkiyetine dayal bir politik
harekettir. Komn: toplu, topluluk anlamna gelip komnizim kelimesinin de kkenini oluturur.)73 Knoke; Cesur Yeni, s.6768.74 Knoke; Cesur Yeni, s.346.75 Armaolu; 20. Yzyl, s.6162.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
36/121
25
oluum Souk Sava dnemindeki btn yaplanmann aynen devam etmesini bozarak,
bu kapitalist batl glerin g birliini dahi doal dalmaya itmitir. Byle bir g
birliinin meydana gelmesinin sebebi ve hedefi zaten mevcut olan Sovyetler Birlii idi.Byle bir durumda da ABDnin ne Avrupadaki dier mttefikleriyle ne de Trkiye ile
olan ilikileri Souk Sava dnemi ilikileriyle ayn kalamazd76. Souk Sava sonras
90l yllarda, George Bush ve Bill Clinton ynetimleri srasnda ABD, Avrupadaki
mttefikleriyle byk oranda Souk Sava yllarna yakn scak ilikiler srdrmeyi
baarmsa da bu daha sonralar kendi menfaatleri dorultusunda ortak karar alma
meknizmasn kerterek, stratejik hedef ve amalardan uzaklaarak mterek
konsenss salama yolunu tercih etmemitir. Souk Sava sonras uluslar aras sistemintek sper gc haline gelen ABD, stratejik karar mekanizmalar oluturmutur77.
11 Eyll 2001 tarihinde ise ABDnn tam kalbine (Pentagon ve Dnya Ticaret rgt)
dzenlenen terrist saldrlarndan sonra ABDnin kapitalist ve emperyal dnyada
(multicomphrension) oulcu anlayla siyas, olaylara ve stratejik hedeflere
yaklamas beklenemezdi. Bu saldrlardan sonra yeniden dzenlenen dnyada ABDnin
kendi hegemon gcn kullanarak dnyann hkmdarlna soyunduunu gerek
Afganistan igali, gerekse de Irak igali ile grmekteyiz. Tek kutuplu dnya dzeninde
bir sper g, iki kutuplu dzendeki gibi ortak bir karar mekanizmas kurup taraflar
memnun etmek yerine, stratejik hedefleri tek bana saptayarak; saptanan bu hedefleri
onaylayan bir meclis veyahut koalisyon kurmay tercih etmekteydi. Afganistan
operasyonu ve zellikle de Irak igali bunun en gzel rneklerini oluturmaktadr78.
Yeniden yaplanan kreselleen tek kutuplu dnyada yeni bir model olarak sunulan yeni
dnya dzeni, kreselleme ad altnda yeni bir smr modeli gelitirmitir. BuBatnn (ABD ve Avrupann) bulduu yeni smr dzenidir. Bu yeni dzende
mmkn olduu kadar kavga kan ve gzya yoktur. Artk daha modern hatta post
modern sylemler kullanlmaktadr.
Dnya gc; bu yeni dzende zellikle 20. yy.n son eyreinde bir devletin dier
devletleri ezdii tek kutuplu bir dnya ile aralarnda birbirini dengeleyen glerden
olumu, ok kutuplu bir dnya arasnda, bir yerde bulunmaktadr. Yaadmz dnem,
76 Knoke; Cesur Yeni, s.234.77 Knoke; Cesur Yeni, s.237.78 Thomson; Kreselleme, s.7576.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
37/121
26
mevcut olan bir sper gle, birka gcn bir arada yaad, garip bir dzen yaratrken,
hem tek kutuplu, hem ok kutuplu bir sistem meydana getirmektedir. Anlalmas zor,
girift dzen kendi hkimiyetini kurarken, post modern yaplanma btn klieleri yokederek, belirsiz bir dzene kap aralamaktadr79.
1.2.3. Tek Kutuplu Dnyada Dinin Yansmalar
Gemiten gnmze kadar devam eden srete, tarihin her zaman tanklk ettii
mevcut pozisyonlardan bir tanesi de, insanln doutan itibaren din duygusuyla
beraber olmasdr. Gnmze kadar devam eden srete dinden yoksun bir toplulua
rastlanmamtr. nsann ve toplumun olduu her yerde doru veya yanl bir ibadet ve
inan sistemi vardr80.
Din: Tanrya doast glere ve eitli kutsal varlklara inanmay ve tapnmay
sistemletiren toplumsal bir kurumdur81.
Din, tabiatst veya kutsal olarak deerlendirilen eitli varlklara inanmay veya
Allaha inanmay, tapnmay benimseyerek belli bir sistematie oturtmay emreden
kurumdur. slm limlerine gre din insann kendi hr irade ve akln kullanarak, en
iyiye, en gzele ulamasndaki kaidelerdir82.
Bireyler ve toplumlar iin inanma ve din vazgeilmez olgulardan biridir. nk
bireylerin yaps gerei inanma, onlarn var oluuyla birlikte olumaktadr. Balangta
daha ilkel bir anlay ve inan hkim olsa da semav dinlerin var oluuyla birlikte
insanlar daha sistematik bir halde yaamaya balamlardr83.
nsanlarn bulunduklar evre, sahip olduklar hayat standartlar, edindikleri eitimin
kalitesi, dinin yaand ortam; din yaayta, hayata geirite, alglayta ve
yorumlayta farkllklar meydana getirmektedir. Bu farkl alglamalar eitli anlay ve
79 Knoke; Cesur Yeni, s.195196.80 Vahiduddin Han; Din Bilim adalk, (ev. : nder Nar ), Boazii Yaynlar, stanbul 2001, s.28.81 Ana Britannica, C.7, Ara Yaynclk, stanbul 1987, s.280.82 Vahiduddin Han; Din, s.29.83 Vahiduddin Han; Din, s.32.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
38/121
27
yorumlar ortaya kard gibi, radikal anlay ve de hareketleri de meydana
getirmektedir. Bu da bazen eylem, bazen de fikir olarak tezhr etmektedir84.
Bir etken olarak din, tarihin her dneminde ilgi grd gibi, bu byk ilginin yansra
youn bir tartma ile de insanln en byk olgularndan biri olmaya devam etmitir85.
Din, zamanmza kadar gelen srete birok toplumsal ve kresel deiim dnemleri
yaayp, dinle ilgili birok yarglar hkm srlmtr. Gnmzde dine dual bir
yaklam sz konusudur. nk yaanan artlar dinin faziletlerini ve erdemlerini
anlayp ycelten insanlarn varln oaltp, insanlarn entelektel bir yaklamla
idraklerini salad gibi, dier taraftan radikal farkllklar tretip, dini alaa eden
farkl ve marjinal grlerin varln da salamtr. 1990l yllar dinin entelektel
temelde yeniden yorumlanp ekillenmesini salarken, aydnlarn bak asnda da din
yeniden konuulacak ve kresel teknoloji ile yeniden ele alnacaktr. Dual bir
yaklamdan bahsederken ortaya kan durumda, bu entelektel birikimin ve sylemin
yannda radikal tutumlarnda din iinde yer almasdr86.
slm dini bir ideoloji ya da ideolojiler birlii deildir. slm dini, insanlar ilgilendiren
kutsal ve ilah bir bildirgedir87.
deoloji, insann aklnn gerei olarak ortaya karken; bireyler, toplumlar, yneten ve
ynetilenlerle alkal olup sadece reel dnyay ilgilendirmektedir. Devlet
yaplanmasndaki eitli tutum ve davranlar belirlerken, bunlarn kstaslarn da
belirlemektedir. Tamamen insan rn olan bu yaplanma eletirilebilir, gelitirilebilir,
hatta yeni bir ideoloji ile deitirebilir. Hlbuki dinde dncelerin Allahtan geldiine
inanlr, kutsaldr, deitirilemez88.
Dinlerin temellerini oluturan kutsal kitaplar, kutsal emir ve buyruklarn ieririler.
Bunun iindir ki deitirilip yerine yeni bir dnce sistematii oluturulamazlar. Kutsal
84 Seyyid Kutub; Din Bu, (ev. : Furkan Hocaolu), zgn Yaynclk, stanbul 1995, s.21.85 Richard L. Rubenstein; Yirmi Birinci Ylda Din, (ev.: Bekir Zakir oban) Dou Bat Dergisi,
Say: 20, C. II, s.92.86Zeki zcan; Din Felsefe Yazlar, Alfa Basm Yayn, stanbul 2001, s.67.87 Yaar Nuri ztrk; slm Anlamaya Doru, Yeni Boyut Yaynlar, stanbul 1997, s.55.88 Kutub; Din, s.38.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
39/121
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
40/121
29
kutupluluktan tek kutuplulua gemesinden sonra byk bir enerji ile yaplanmasn
devam ettiren kreselleme hz kesilemeyecek bir biimde oluumunu srdrp, kendi
mekanizmasn oluturmaya devam etmektedir. Kontrol kimsenin elinde olmayan busrecin hzn ve yaplanmasn durdurmak mmkn olmad gibi birbiriyle ilintili,
balantl olan her ey bu dzenleme iinde girift ve karmak teekkln
oluturmaktayd92.
1990 ylndan sonra her geen daha da gelime gsteren iletiim devinimi, dnyann
deien siyas, ekonomik yaplanmalarna byk etki ederken, 11 Eyll 2001 ncesine
kadar bu deiim ve geliim dnyann yeni rotasn temsil etmekteydi.
11 Eyll 2001 tarihinden sonra kreselleme ABDnin benmerkezciliini n plana
karrken, btn dnyaya zelliklede slm toplumlarna kar, istedii takdirde kendi
kurallarn koyarak hkmedeceini gstermekteydi.
11 Eyll 2001 sonras dnyann siyasal ve kltrel balamnn sava ekseninde
kurulduunu gstermektedir. Karlkl mcadeleden yoksun olan bu yeni sava, tek
tarafl sava olarak karmza kmaktadr. Karda belirsiz bir dmana kar yeni bir
sava olumaktadr93.
ABD, 11 Eyll 2001 sonras terrizme kar sava stlenen devlet olurken dnya
hegemonyasndan dolay dnyann dost dman atmas temelinde yeni bir anlay,
siyaset anlayn gn yzne karmtr. Medeniyetler atmas ad verilen bu yeni
dzende kendi savaaca belirsiz dman kendi yaratmtr94. Bu konjonktr iinde,
11 Eyll 2001 sonras dnyada savaa endeksli olarak hegemonik bir yap oluturmaya
alan ABDnin d politikas; kendi hakl savan hr dnya demokrasisi ve insan
haklar adna yaparken; bu sava Irakla balayacak ekilde yaygnlatrmaya
almtr. Dier yandan da slmla ve teki kltrle yzleirken; ekonomik siyas ve
kltrel emperyalizmle zdeletirilmi ABD, karlat ve zemedii sorunlara
zm bulmada btn grevleri zerine alm bir modele brnmtr95.
92 Shumann; Kreselleme, s.79.93 Choamsky; 11 Eyll, s.5657.94 Herman; Kresel, s.87.95 E. Fuat Keyman; Kreselleme, Oryantalizm Ve teki Sorunu; 11 Eyll Sonras Dnya ve Adalet,Dou Bat Dergisi, Say 20, C.II, s.2930
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
41/121
30
ABD d politikas bir taraftan slma kar olmadn sylemekle birlikte dier
taraftan da savaa indirgedii terrizme kar mcadelesinde, slm Batya kar yeni
bir dman olarak gsterip, slm kendisine hedef olarak izmektedir. Byle biryaplanma ierisinde bu amacn bir gstergesi olarak 11 Eyll 2001 sonras ortaya kan
misilleme harektnn Afganistanla snrl kalma olasln ortadan kaldrarak, savan
sylemsel biimine, savan meru olup olmad sorununu tartmaya amaktayd.
Belirsiz olan dmana kar sava iln edilmekteydi. Meru olup olmama sorunu
slmla olan yzlemeyi ortaya karmaktadr. nk dman belirsiz addedip,
meknsal ve sylemsel olarak slma da isel tanmlama getirmektedir96. slm bir
blgeden ve mekndan ibaret deildir. Bu durumda bu sylemlerden sadece bir blgeveya mekn etkilenmeyip btn slm lemi etkilenmektedir. Bu sylem, btn slm
lemini kapsamaktadr. Bylece sava bir taraftan terrizmi yok etmeyi amalamay
hedef alrken, dier bir konumda da senkronize bir ekilde slmiyeti potansiyel sulu
konumuna sokarak, slmiyete kar bir kitlesel tepki yaratma amac gtmektedir. Bu
sre iinde hem bir medeniyet olarak slm totalletirilmekte hem de, slm kimlik,
bir kalba brndrrerek, slmiyete meknsal bir snrlama getirilmektedir97.
11 Eyll 2001 dnya terrizmine yeni bir boyut getirmekteydi. Kar karya
mcadeleyi yok sayp tek tarafl bir sava modeli yaratmaktayd. slm tekiletiren ve
slmla atan yeni bir dzen meydana getirmekteydi98.
11 Eyll 2001 olay, uluslararas politika ve hukuk asndan yaratt mulkln yan
sra, terre ahlk ve siyas ierii tanmlanamayan ideolojik bir boyut getirmitir.
Kresellemenin reaksiyonlarndan biri olan bu hareket, terr olgusunu kendi i ve d
dinamiklerinde de sarslmaz bir mekanizma haline dntrmtr. Dnya yzndekiherhangi bir blgenin, herhangi bir zaman diliminde, bu tarz, terr faaliyetlerine maruz
kalabileceini gsterirken, bu marjinal eylemlere kar alnan tedbirlerde marjinal bir
yap arz etmeye balamtr. Nitelik olarak, terr ile sava arasndaki izgi kaybolmu,
belirsiz hle gelmitir. Dmann da net olarak tanmlanamamas ve onun dhil ve
96 Arslan; 11 Eylln teki Yz, s.85.97 Keyman; Oryantalizm, s.32.98 Uur Kmeolu; Oryantalizm, Belirsizlik, Tahayyl, 11 Eyll, Dou Bat Dergisi, Say: 20, C.II,s.4849.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
42/121
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
43/121
32
dnmlerin oluumu ve geliiminde kullanmaktadr. Uzun bir srecin sonucunda
oluan bu mekanizma son merhale olmayp daha da devam edecek olan bir dngnn
her hangi bir noktasn oluturmaktadr103
. Bugne kadar gelen tarihsel srete mevcutyaplanmalar, oluan politik ve siyas sistemler bu gereklii tekrar tekrar gstermitir.
Tarih bu yaplanmay gsterdii gibi, hegemon g olma yolundaki idealarn da hi
deimediini gstermitir. Bu fikir ve ideolojiye sahip birimler ve ynetimler sadece
yntemi deitirmilerdir, sahip olduklar ynetme duygusunu deil104.
Bu ilkeler nda bakldnda kreselleme ile kapitalizm arasndaki bant ortaya
kmaktadr. Kapitalizm sadece ekonomik bir sistem deildir; farkl farkl deerler
sistemi, tketim tarz, toplumsal yaplanma, devlet tr, yaam tarz, sosyo kltrel
boyutlar gibi eitli kollar olan tarihi bir evredir. Kreselleme de kapitalist sistemin
70li yllarda balayan ve hlen sren bir i evresidir. Bu evre yoktan var olmamtr:
Kendisinden nceki kapitalist dnemde yaanan ekonomik, sosyal, siyasal ve kltrel
deiim ve geliimler sonucunda gelien bir evredir105.
Bu evreyi liberal dncenin devam olan neoliberal ideoloji ekillendirmi ve hlen
de ekillendirmektedir. Kresellemeye ait deerler sistemi, hayat tarz, toplumsaloluum, devlet tr, ulus devlet modeli, yaam standartlar, model olarak sunulan hzl
tketim tarz gibi olgularn tm neoliberal ideoloji ile merulatrlmakta ve
kurumsallatrlmaktadr. Neoliberalizm kresel devinime hz vermekte olan bir g
konumundadr106. Bu hegemonya ABD liderliindeki gelimi lkeler tarafndan kontrol
edilen tekeller sayesinde kreselletirilmektedir. Kreselleme bu sreci yaarken
ticaretin ve finansn serbestletirilmesi, fiyatlarn piyasalarca belirlenmesi,
zelletirilme, devletin ekonomiden ekilmesi, ithalat ve ihracatn artmas ve kamuharcamalarnn kslmas gibi ilkeler zerine kurulmu neoliberal ekonomik politikalar
olup; az gelimi ve gelimekte olan lkelere dayatlarak kreselleme boyutunun
vahetkr yzn aa karmaktadr. Egemen glerin her zaman sahip olmak
103 Timur; Kreselleme, s.56.104 Kazgan; Tanzimattan 21. yy.a, s.84.105 Kazgan; Kreselleme ve , s.101.106 Choamsky; Dnya Dzeni , s.99100.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
44/121
33
istedikleri dnya liderlii kreselleme adyla yeniden gzler nne serilmekte baka bir
isimle kendi otoritesini oluturmaya almaktadr107.
Neoliberal ideolojinin, liberal ekonomik politikalarn demokrasiyi getirecei
ynndeki iddialar aslsz olup, ekonomik liberalizme zorlanan lkelerin devlet yaplar
deforme edilip, bata yoksulluun artmas ve gelir dalmndaki dengesizliin
bozulmas salanarak ortaya kan mevcut problemlerle beraber altst olan sosyal
ilikiyi bertaraf edip, demokratiklemeyi daha ok yok etme abas gtmektir.
Ekonomik liberalizmi, btn dnyaya yayma gcnde olan egemenler yani bu dzenin
savunucular, ne srdkleri tezin aksine demokratik olmayan uygulamalarn
sistematiklemesi ynnde bir oluum yaratmaktadrlar. Savunduklar savn aksine
oluan tm ekonomik krizlerin ve dejenere olan toplumlarn st dzey savunucular
konumuna gemektedirler108.
Btn var olmu dzen ve dnemler alarak bir sonraki srece bir alt basamak
oluturmutur. Dnyada var olan tm dnemler ve tarihi sreler o sreci yaarken
hibir zaman bir son ile snrlandrlamamtr. Kreselleme olgusunun
snrlanamayaca gibi, bugne kadar gelen kresel sylemler adna yaanan her eydevam eden bir sreten ibarettir109.
1.4.1. Kreselleme ile Oluan Evrensel Kltr Mekanizmas
Kltr gemiten gnmze kadar gelen bir srecin devam olup, bir toplumun kendi
beeriyetinin sahip olduu yaam felsefesini, deneyimini, inan ve zlerini kapsayarak,
btn bu deerlerin bir nesilden dierine aktarlmas ve yaatlmasdr. nsann
doumuyla birlikte balayan bu sre, evresinden, ailesinden ve tecrbelerinden elde
ettii bir btnsel deerler olup, bu deerleri bilinli ya da bilinsiz olarak yaatmas
kltr kavramnn kendiliinden gelien normal sonucudur. Fakat kltrn bir nesilden
dierine aktarlmas sreci igdsel ya da bilinsiz olmayp, renilen btn tecrbe ve
deerlerin fiiliyata geirilmesi yaatlmas ile meydana gelmektedir110.
107 Aydn; Erdoan; Sarbay ve Dierleri; Siyas , s.73.108 Aydn; Erdoan; Sarbay ve Dierleri; Siyas , s.8283.109 Aydn; Erdoan; Sarbay ve Dierleri; Siyas , s.45.110 Erol Gngr; Kltr Deimesi ve Milliyetilik, tken Neriyat, stanbul 1996, s.2122.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
45/121
34
Kltr, doutan balayarak bilinli ya da bilinsiz olarak fertlerin btn insanln
deneyimlerini kendi alanna girdirerek ona hayat verip, gemiini ve geleceini anlama
uuru olup, milletin ve insanl tanmasdr111
.
Kltr belirli bir toplumu ve onun unsurlarn kapsayp, o toplumun kendi deerlerini
yanstmaktadr. Her toplum farkl olgulara ve deerlere sahip olup her birinin kendine
has bir kltr mevcuttur. Btn kltrlerin kendilerine has anlay biimleri,
davranlar olup, hepsinin dnyay ve insanlar alglaylarndaki deer yarglar
farkldr. nsan iinde yetitii toplumun deer yarglarna, felsefesine ve tarzna gre
bir anlay zmseyip, btn dnce ve fikirlerini bu ynde gelitirmektedir. Farkl
farkl toplumlar olduu gibi farkl farkl kltrler vardr112.
Gelien iletiim ebekeleri sayesinde kitle iletiim aralar, insanln sahip olduu
btn bilgi ve kltr birikimlerinden herkesin yararlanabilecei olanaklar
salamaktadr. Toplumsal btnlemeyi salayan bu iletiim aralar kitlesel ve tek bir
kltr oluturmada eli vazifesi grmektedir. Bu durumda kitle iletiim aralarnn
sunumunda; deiik yaam biimleri, yaam felsefeleri, gelenekler ve tarzlar insanln
gz nne serilmektedir. Fakat egemen bir kltr empoze edilmektedir113
.
Kitle iletiim aralar araclyla, bir kaynaktan ok sayda insana ulaabilen kitle
iletiiminin, kltr retme srecine de olduka byk katks olmaktadr114.
Kitle iletiim aralarndan bilgisayar ve televizyon, kltr unsurlarnn btn dnyaya
yaylmasnda byk bir grev stlenip, btn kltrlerin etkileiminde byk bir rol
oynamaktadr. zellikle 1990l yllarda byk bir atlma geen internet, enformasyon
ann olumasnda tm toplumlara egemen bir tketim alkanlklarnn temelini
atmtr. Televizyon ve internetin toplumsallatrma ve kreselleme olgularnn
olumasndaki var olular yadsnamaz bir gerektir115.
21. yy. hzl bir deiim iinde yer alp, siyas, ekonomik ve kltrel unsurlar btn
dnya toplumlarn etkilemektedir. Geen yzyl ve bu yzyl dnya toplumlarn
111 Emre Kongar; Kltr zerine, Remzi Kitabevi, stanbul 2005, s.32.112 Gngr; Kltr Deimesi, s.3031.113 Herman; Kresel Zihniyet, s.96.114 Kongar; Kresel Terr, s.33.115 Kodemir; Kreselleme Koordinatlar, s.41.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
46/121
35
etkileyip farkl kltrlerle etkileim iine girdirmektedir. Fakat bu oluan etkileim tek
bir odak zerine younlap hegemon bir kltre zemin salamaktadr. Yerel kltrlerin
daha ok poplarite kazanmas ulus kavramn daha ok arka plana itmektedir.Kreselleme olgusu yerel kltrleri n planda tutarken niter devlet modelini gz ard
etmektedir116.
Kreselleme, btn dnyay kapsarken, bir yandan da kitle kltrn meydana
getirmektedir. Yerel kltrler st kimliklerin nne geip milliyetilik kavram ikinci
plana itilirken, ulus devlet elimine edilerek daha ok ulus st birlikler halinde n plana
kmaktadr. Uluslar aras sermaye piyasalar ve bu oluumun dnyaya yaylmasn
salayan ulusal gler de bu politikalar gtmeye almaktadr117.
Kreselleme, uluslar asndan; insanln tek dze bir tketim kltrnde marka ve
firma imajyla yeniden ekillenerek, siyasal bazda kltr temeline dayal mikro
paralara blnerek, siyas olarak paralanmay hedef almaktadr. Kltr emperyalizmi
tm dnyaya empoze edilerek; hegemon bir kltr insanlarn yaam tarzna
sokulmaktadr118.
1.4.2. Ulusal Kimliklerin Kresellemenin Etkisiyle Yeniden ekillenmesi
Uluslar, ortak bir kltr, topra ve dili paylaan topluluklardr. Uluslar; ayn rka, dine
ve ortak bir gelecee sahip olduklarna inanan topluluklardr. Buna karlk devlet;
hkmet tekiltna sahip, topra ve ulus bilinci olan bir organdr. Devlet, milletin
tekiltlanm halidir.119 Modern ulusdevlet kavram ise ulus ile devletin rtmesi ile
olumutur. Uluslar aras sermayenin dnya ekonomik dzenine bir hegemonya
oluturmasn salayan kreselleme, bu bamsz nitelikli ulusdevletlerin
egemenliklerini hem darda hem de ierde kstlamaktadr. ABDnin dnya siyasetini
ve ekonomisini etkileyerek dnya platformunda tek sper g olarak rol oynamasyla
birlikte, devletler st rgtlenmelerin nem kazanmas, devletlerin ekonomik, siyas
ve hukuk glerini birletirerek Avrupa Birlii gibi oluumlar meydana getirmeleri,
birlik dnda kalan dier ulus- devletleri ve dier dnya devletlerini tehdit etmektedir.
116 Aydn; Erdoan; Sarbay ve Dierleri; Siyas , s.39.117 Cavanogh; Kresel Dler, s.73.118 Manisal; Yirmi Birinci, s.63.119 Gngr; Kltr Deimesi, s.35.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
47/121
36
Ayrca ulus- devletlerin iindeki farkl kltr gruplarnn kendinde g toplayp zerlik
istemeleri, ulusdevletleri ierden de bask altna alnmasn salamaktadr. Bu dardan
ve ierden gelen basklar ulus- devletlerin egemenliklerini kresellemenin bir sonucuolarak snrlamaktadr120. Yani kreselleme ulusdevleti bir btn olarak zayflatrken,
yerel kltrleri glendirmektedir. Kreselleme paradoksal olarak, tek dze bir yaam
tarznn, tketim alkanlklarnn, toplumlarn hayatna yerlemesine etki yapmaktadr.
Yerel ve ulusal kltrleri beraber zayflatmaktadr. Kreselleme bir taraftan yerel
kltr gruplarna siyasal zeklik salarken, bir yandan da tek dze bir yaam
sunmaktadr. Tek dze yaam tarz, insanlarn gndelik hayatlarn kska altna alrken,
sanat ve edebiyat gibi alanlar da tehdit etmektedir. Toplumlara empoze edilenyozlam hayat tarz onlar ok kltrl ve farkl rf ve adetlere sahip milletler
olmaktan alkoymaktadr121.
Hi phesiz ayn zamanda gelir adaletsizlii uurumu da zellikle az gelimi lke
insanlar arasnda yeni dnya dzenine kar olumsuz duygular ve isyanlar meydana
getirmektedir. En nemlisi de kreselleme gelimekte olan lkelerin kalknma
umutlarn da sndrmektedir122.
nsan haklarn, liberal demokrasiyi ve piyasa ekonomisini garanti altna alrken,
krselleme tm dnyay da kar konulmaz bir ekilde etkisi altna almaktadr.
Kreselleme; yer kreyi siyasal, kltrel, ekonomik bakmdan derinliine ele
geirmenin sembolik addr123.
Kreselleme tm dnyada yaanan smrgeci anlayn tm insanlara ve toplumlara
ekonomik, finansman, kltrel ve siyas manada etki eden biimdir.
1.4.3. Ekonomik Dzenin Dnyada Byk Bir A Oluturmas ve Bu An Btn
Dnya ve Ortadouya Etkisi
Kreselleme sreci kapitalizm tarihi kadar eskidir. Dou ve Bat Avrupada daha nce
otoriter, monarik bir rejimle ynetilen lkelerin, demokrasiye geileri ve uluslar aras
ekonomiye katlmalar bu yeni dzene gei esnasnda uluslar dnya siyas ve
ekonomik platformlarda sz sahibi olan rgtler kurmaya ve gelitirmeye itmitir.
Bugn Dnyann her hangi bir kesinde iki ulusu kar karya getiren kk bir
120 Kazgan; Kreselleme ve Ulus Devlet, s.5152.121 Arboan; Kreselleme Senaryosunun, s.6970.122 Choamsky; Dnya Dzeni, s.55.123 Graudy; Aforozdan, s.75.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
48/121
37
antlamazlk, kapitalist lkelerin kurduu bu rgtler tarafndan zlp analiz
edilmektedir.( rnek olarak; Birlemi Milletler, Avrupa Konseyi gibi..) Kreselleme,
bu balamda hem bir dizi uluslar aras ilikilerin oluturulmas, hem de bir deiimsreci olarak yorumlanabilir. Bu sre son elli yl iinde belirli dnemlerde hzl ve baz
dnemlerde durmu olsa bile, dnya tarihinde nceki dnemlere kyasla temelde
farkllklar gstermektedir124. Uluslar aras ticaret sisteminin gelimesi ve piyasa
ekonomisi, daha farkl bir uluslar aras ekonomik sistem yaratmtr. Bundan dolay her
ulus kendisini deien bu dnya dzenine hazrlamak zorundadr. Gelimekte olan
lkeler piyasa entegrasyonlarn, finans akmlarn, teknolojik gelimelerini bir esasa
balamak zorundadrlar ki, yeni ekonomik dzenin kurucular olan uluslar aras gler,bu lkeleri kk ve ak bir ekonomiye mahkm etmesinler. nk bu ekonomik
deikenler son yllarda hzlanmakta ve her biri dierini desteklemektedir. Yabanc
yatrm hzl bir ekilde ykselirken, ok uluslu firmalarn satlar artan bir kr grafii
gstermektedir125.
Son yzyl iinde dnya ticaretindeki bymeye, kreselleme sebep olurken; ticarette
artan bir oranda liberalleme gzlenmitir126.
letiim ve teknoloji; dnyada sosyal, ekonomik ve siyasal ilerlemeler iin hayati nem
tamaktadr. Mhendislik ve ilgili alanlardaki teknolojik gelimeler o teknolojik icad
yapan uluslarn refah dzeylerini artrmaktadr. Bu lkeler kendi gelitirdii teknolojiyi
dier uluslardan gelen talepler dorultusunda artrrken, dier yandan da bu
gelimelerden dolay byk pazarlar elde etmektedirler. Bu da bu teknolojiye sahip olan
toplumlar kalkndrmaktadr. Uzmanlar ve uluslar aras organizasyonlar dnya
lkelerini kategoriye indirgemektedirler. Teknolojik icatlar yapanlar, bu icatlar
benimseyenler ve bu gelimeleri izleyenler. Tm dnyadaki teknolojik gelimelerberaberinde yeni oluumlar getirmitir. Bu gelimeleri benimseyen, kendi iinde
kullanan lkeler ise, bu gelimelerden kolayca yararlanabilmektedirler. (Gerekte
sadece yaralanmaktalar bu da onlarn kolayca smrlmelerine zemin hazrlamaktadr.)
Gelien dnya artlarna uyum salayabilmek, kreselleen ekonomik, sosyal ve siyas
deikenlere gre kendini ayarlayabilmek, gelimekte olan lkelerin asl problemidir.
ok uluslu irketler en son teknik bulular seferber ederek, kullanmaya almaktadr.
124 Choamsky; Korsanlar, s.9798.125 Fuat Keyman; Radikal Demokrasi ve Trkiye, Balam Yaynlar, Ankara 1999, s.56.126 Bouman Zygmunt; Kreselleme: Toplumsal Sonular, (ev.: A. Ylmaz), Ayrnt Yaynlar, stanbul1999, s.65.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
49/121
38
Bu irketler retimi ve dnya ticaretini sadece kr amacyla gelitirmektedirler. Dnya
ticaretinin ve finans pazarlarnn tam hzla almasn hedefleyen zihniyet var
olmaktadr. retim alannda ok nemli lde yavalama srerken, mallarn vesermayenin hatta retimin bile uluslar aras piyasada serbeste deiimi, ok ilerleme
kaydetmitir127. Kapitalist retimin bymesi, hatta seviyesini koruyabilmesi iin
mevcut pazarlar yeterli deildi. Uluslar aras piyasadaki rekabet younlamaya
balamt. Bundan dolay her kapitalist irket uluslar aras pazarlara daha fazla giri
yapmak istemekteydi. Rekabet ve retim birden fazla lke seviyesinde yapld ok
uluslu irketlerin elinde artmtr. Buda ok uluslu irketlerin bymesini ve sonuta
retimin ve ticaretin kresellemesini salamtr. Artk dnya siyas alanda da bireyselzgrlk, demokrasi ve pazar ekonomileri zerine kurulu sistemlere ahitlik etmektedir.
Kresellemenin gelecekteki hz ve yn, uluslar aras kurulularn alacaklar kararla
oluacaktr. Bu uluslar aras kurulular; finansal kurumlardan, ok uluslu irketlerden,
dnya apnda kurulmu rgtlerden olumaktadr128.
Her lke, kreselleme karsnda baz stratejik seimlerle kar karya kalmaktadr.
Bunlar; zel sektrler, sendikalar ve toplumun dier blmlerini barndran kurumlar
zerinde olumlu bir etki oluturarak baz koruyucu nlemleri almak veya ekonomileriniuluslar aras sisteme daha fazla dhil edebilmek gibi seimlerdir. Kresellemeden
yararlanabilmek iin lkeler, uluslar aras sorunlarla ve i sorunlarla yz yze
gelmektedirler129.
Kreselleme srecinin btn dnyada son yirmi ylda ataa gemesi Ortadouyu da
kukusuz etkilemitir. Bu srecin btn dnyay etkisi altna almadan ncede sahip
olduu yeralt, yerst kaynaklar ve bulunduu konumu itibar ile de her daim gzde
bir corafya olmutur. Bu blgenin kark yapsndan ve kltr eitliliindenyararlanan Batl odaklar bu alanda yaptklar uzaktan mdahale yerine kreselleme
srecinde bizzat dorudan mdahale etmektedir. Bu alandaki rejimlerin varlndan
kayg duyduunu her frsatta dile getiren Batl gler grnrde belirttikleri nedenle bu
corafyann daha modern ve gven arz eden bir yap kazanmasn vurgularken, esas
neden bu corafyann hem kaynaklarndan hem de konumundan istifade etmektir130.
127 Snmez; Dnya Ekonomisinde, s.79.128 Kazgan; Kreselleme ve Ulus Devlet, s.109.129 Norman P. Barry; Modern Siyaset Teorisi, Liberte Yaynlar, Ankara 2000, s.286.130 Kazgan; Kreselleme ve Ulus Devlet, s. 88.
8/7/2019 Yeni Dunya Duzeni Ve Ortadogu a Hamas Orgutu the New World Rules and Hamas ion Within the Middle East
50/121
39
2. BLM
2. KRESELLEMENN ORTADOUYA YANSIMALARI
2.1. Ortadounun Sosyal, Siyasal, Ekonomik ve Kltrel Yaps
Ortadou; devletlerinin toplumsal, ekonomik, sosyokltrel yaps, siyasal ekli ve ok
sayda uluslararas gc blgeye eken mevcut petrol rezervleri sebebiyle Ortadou
devletleri ve Ortadou alan uluslararas politik gndemin daima ana unsurlarndan biri
olmutur. Ortadou sadece bu corafya zerinde var olan kara paras olmaktan zi
Recommended