Gunumuzde Ortadogu Da Toplumsal Catisma Social Conflict in the Middle East Today

8/7/2019 Gunumuzde Ortadogu Da Toplumsal Catisma Social Conflict in the Middle East Today

1/94

T.e.FIRAT UMvERSiTESi

SOSYAL BiLiMLER ENSTiTUSUSOSYOLOJi ANABiLiM DALI

~UNiJMl)ZDE ORTADOGU'DA TOPLUMSAL C;ATISMA

YONETENProf. Dr. Mahmut ATAY

HAZIRLAYANGokbenOZER

ELAZIG2005


2/94

TCFirat Universitesi

Sosyal Bilimler EnstitiisiiSosyoloji Ana BiHm Dah

GiJNUMUZDE ORTADOGUDA TOPLUMSAL CAT~MA

Yiiksek Lisans Tezi

Bu tez 31/10/2005 tarihinde, asagrdaki jur! tarafindan oy birlig! ile kabul edilmistir,

Yrd. Do~.Dr. O rn er AYTAC ;(rye

Yrd. Do~. Dr. Mat OZDEMiR(rye

Yukanda ismi belirtilenjiiri iiyelerinin imzalan He tasdik olunur.

D~. Dr. Ahmet AKSINEnstitii Miidiirii


3/94

ONSOZOrtadogu tarihi insanhk tarihi kadar eski olan bir bOlgedir. Bu nedenle pek cok

medeniyete besiklik etmis, pek cok dinin ~tla kaynagr olmus, bircok devletinkuruldugu bir bolgedir. Tarih boyunca kiiltiir, din, dil, irk, gelenek vb. ozelliklerlebirbirinden cok farkh insanlar burada yasarruslardir. Tarihsel toplumlarm bircogundantemsilciler hfrlfr Ortadogu'da kiiCiik azmhklar halinde de olsalar varhklanmsiirdiirmektedirler.

Ortadogu, kiihiirel ve tarihi ozellik1erinin yanmda diinyanm merkezidenilebilecek bir yerde bulunmasr nedeniyle jeopolitik ve jeostratejik oneme de sahiptir.Bu ozelliklerinden dolayi bdlge her donem super gtlclerin ilgi odagr haline gelmistir, Builgi aym zamanda bolge iizerindeki hakimiyet mucadelelerine de neden olmustur, Tarihboyunca diinya iizerinde soz sahibi olmak isteyen her ulus Ortadogu'ya yonelmis ve

hOlge siireklirafya haline

in mucadele:. Hicbirimizilaylar boylede dikkatini

~km. i, konu ile ilgili bireok eser yaymlanrmsur. Ancak bOlgeyi sosyolojik acidaninceleyen eser pek fazla bulunmamaktadir. Bu cahsmas ile bolgede meydana gelensiddet olaylanm tarihi seyri icerisinde sosyolojik acidan degerlendirmek amaclannusnr.

Bu cahsmanm konu ve icerik olarak ortaya cikmasmda ve kaynaklarm tespitedilmesinde yardimlanm esirgemeyen damsmamm Prof. Dr. Mahmut ATAY'ateekkiirii bir bore bilirim. Aynca elinden gelen her tiirlu yardmn esirgemeyen 6grt.Gor, Dr. Ugur KABASAKAL'a tesekkur ederim.

ELAZIG - 2005 GokbenOZER


4/94

II

6ZET

Yiiksek Lisans Tezi

Giiniimiizde Ortadoguda Toplumsal Cansma

Gokben OZER

Firat UniversitesiSosyal Bilimler Enstitiisii

ri nedeniylebed bircok

medeniyete dogu~ yeri olmasi nedeniyle kiiltiirel acidan da paha bicilmez bit degeresahiptir. Turn bu ozellikler Ortadogu cografyasmm tarihin her doneminde mercekaltmda tutulmasma, yasamlan donemin biiyiik devletlerinin karsihkh miicadele alamolmasma ve boylece a rd i a rk as i kesilmeyen cansmalann yasanmasma neden olmustur ,

Giiniimiize kadar devam eden ve hal. bitmek bilmeyen bu savaslar bolgedehuzur ve refah birakmamis, bolgenin sosyal, siyasal ve ekonomik yasammi fe ly etmist ir ,Ortadogu bolgesinde yasanan korkunc olaylar, diinya iizerinde hakimiyet kurmakisteyen gnclerin bu topraklan almadan isteklerinin gerceklesmeyecegini bilmelerindenkaynaklanmaktadir.

Anabtar Kelimeler: Ortadogu, Tarih, Cat i sma


5/94

III

ABSTRACT

Masters Thesis

Social Conflict in the Middle East Today

GokbenOZER

Firat UniversityInstitute of Social Sciences

cause of itse in terms ofstudying the

Middle East geography carefully in the each period of history, become to big state ineach period caused strugles in this area, and so become not to come to an end of clash.

This endless strugles which continues still today, haven't left tranquility andprosperity in this region, hav e c aused a halt region's soc ial; politic al and ec onom ic life.Terrible events which are lived in the Middle East region becomes from powers whichwant to prepare domination in this area knows that if they don't take this areas, theirwishes won't materialize.

Key Words: Middle East, History, Conflict


6/94

IV

iCiNDEKiLER- -NSOZ .-OZET llABSTRACT m.. .ICINDEKILER ...............................V. .1.GIRI~ ..................................................2. KURAMSAL CERCEVE ................................

2.1. Ortadogu 'nun Tamnn ...........................................2.2. Ortadogu'nun Yeri ve SIDlrlan ..2.3. Ortadogu Neden Onemli? 62.4. Ortadogu'nun Tarihine ilikin Kisa Bir Ozet ...

,2,2,.......3

,6,.7

3.1.4. Birinei Arap israil Sava~1(1947-1949 Cansmasi) 23.1.5. ikinci Arap-israil Savasr 243.1.6. iJ~iincii Arap-israil Sava~1(Altl Gun Sava~1- 1967) .53.1.7. Dordiincii Arap - israil Sava~1(Yom Kipur Sava~l) 282.1.S. Camp David Ban, Antla~masl ...................13.1.9. I.Intifada 343.1.10. Madrid Konferansr ..........63.1.11. Oslo Giirii~meleri .73.1.12. ll. Camp David Antla$masl 0.3.1.13. II. Intifada 2


7/94

v3.1.14. Filistin'e Yol Haritasr ..............................................47

3.2. Irak Sornnu ...............................493.2.1. Iran - Irak Savasi ...................................03.2.2.ABD'nin Irak'ia Savasi ......................................................4

3.2.2.1. Birinei Kiirfez Savas; ........43.2.2.2. ikinci Korfez Savasi ...................9

4. BiTMEYEN BiLEK GURESi: ORTADOGU VE DIS GUCLER ..................654.1. ADD ve Ortadogu ..................................54.2. Sovyetler Birligi ve Ortadogu ............................................................. 68

............................703..79.....~....83...........87


8/94

1

1.GiRiSOrtadogu sahip oldugu tarihi, kiiltiirel, ekonomik ve jeopolitik ozelikleri

nedeniyle diinya iizerinde hakimiyet kurmak isteyen gaclerin ilgisini her zamancekmistir. Bu ilgi, bolgede sayisiz savaslann yasanmasma sebep olmustur, Bolgedeyasayan balk ~hga, savasa, kana, gozyasma, oliime kars; neredeyse b~tkhkkazanmisnr. Bu insanlara olilm korkusuyla bir seyler yapttrmak miimkiin degildir.C i i n k i i onlar icin olilm olagan bir olay haline gelmistir. Bura da y asay an in sa nlar her anoliim1e burun buruna bir hayatt siirdiiriirler.

Ortadogu ile ilgili okudugum kitaplarm birinin kapagl cok ilgimi cekti,Kapaktaki fotografta Irak'h bir ailenin drami sergileniyordu. Duvarm dibine oturmus birkadm ve yanmda bulunan cocuklar yiirek1eripar~alarcasma aghyorlardL Biz bugor ii n ti il ere ek ran l ardan ve gazete sayfalarmdan do layi yab anc i deg iliz aslmda. Ama

ll' bu iiziiciirv aslar? B ulz ve yetim'or? Biiyiiknbitmesinistiyorlar kiemellerinin

Ortadogu ' dan gectigini biliyorlar.Hazir ladignmz cahsma Ortadogu bOlgesinde yasanan bu sidder olaylanm tarihi

siire~ ieerisinde sosyolojik acidan degerlendirmeyi amaclamaktadir, Yasanan siddetolaylarmm toplumun sosyal yapismi nasil etkiledigi aciklanmaya ~ahllm1ttr. Boyle biramacla ele alman cahsmarmzda kaynak taramasi yontemi kullamlmisnr. Tezimizde yeralan bilgiler, konu iizerine cahsma yapan ~itli yazarlarm eserlerine dayarularaktemellendirilmeye ya~llm1tlf.

Cahsma dort bOliimden olusmaktadir. Birinci boliim, Kuramsal Cereeve adialtmda yer almakta ve Ortadogu bolgesi hakkmda genel bilgi vermektedir. OncebOlgenin tamnn yapilmakta, iizerinde gorii birligine vanlamayan snurlar konusunadeginilmekte, daba soma neden tUm diinyanm goziiniin bu bOlgede oldugunu anJamak


9/94

2

icin bolgenin onemi hakkmda bilgi verilmektedir. Bolumun sonunda ise Ortadogu'nundaha iyi anlasilabilmesi icin bolgenin tarihi hakkmda kisa bir bilgi yer almaktadir.

Ikinci bolumde Ortadogu'da hill. varligim surduren siddet olaylanna acikhkgetirilmeye cahsilmistir. Bolgenin en onemli meselelerinden biri olan lsrail-Filistinolaylan tarihi surec icerisinde aynnnli bir sekilde aktanlrmsnr. lsrail-Filistin sorunununnasil basladigi, bu ugurda yapilan sicak savaslar, savaslann acr sonuclan, bolgedeuygulanan acrmasiz katliamlar, dtinyanm burada yasananlara duyarsiz kalmasi ...konulan incelenmistir, Bu bolumun ikinci kismmda, Ortadogu'nun diger catismabolgesi Irak uzerinde durulmustur, lran-Irak Savasi ve ozellikle Korfez Savaslananlatilrmstir .

Cahsmanm uyfulcu bolumunde, dl~ guclerin Ortadogu'ya ilgileri anlanlmaktadir,Bu dl~ guclerin bolge uzerindeki emelleri, emellerini gerceklestirmek icin neler

yapilan birdigi, kimler~l,amacmm


10/94

3

2. KURAMSAL


11/94

4

2.2. Ortadogu'nun Yeri ve SnnrlarrEn basit tabiriyle snur, devletleri birbirinden ayiran cizgilerdir. Ancak bu

c iz gile rin b ir co k g or ev i ve fonksiyonu sOz konusudur."Smirlann bulunduklan yer ve iistlendikleri fonksiyonlar bu smirlarla aynlmis

oIan insanlarm hayanm etkiler. Giiniimiizde simrlar olmaksmiz sosyal, siyasal veekonomik hayan diizenlemek neredeyse imkansizdrr . Giiniimiizde smirlar sadeeeharitalardaki cizgiler, bir egemenl igin veya siyasi otoritenin bitip d ig er in in b as la dig i,siyasi hayatm sorunsuz unsurlan degildirler; onlar siyasi hayatm anlasi lmasmda,merkezi oneme sahiptirler.

Bir devletin topraklanm kesin bir cizgi ile smirlamak f ik r i, m i l li yet c il ig in vebuna bagh olarak da ulus-devlet anlayismm gelismesiyle baglannh olarak ortaya

fikirler dogmus ve

Iar, Dogala da nehrinlan c iz ilendugu gibi.sOmiirgeci

gucler tarafindan masa basmda eetvelle kalemle cizilen yapay snnrlara bOliindii.Bolgenin geleneginde ve toplumsal dokusunda bulunmayan ve buna hie hazi rolunmayan bir milli devlet anlayisi empoze edilmek istendi. Bu sun'i bOliinme, sun'ioldugu icin bolge biinyesine tersti. Yani saghkh, akh basmda bir insanm iizerine deligomleg! gecirmeye benziyordu" (Candar, 1984: 43).

Ortadogu bolgesi, somiirgeei gucler taraf indan snnrlara aynhrken bolgeninsosyal, siyasal ve co g r a f t yapisi goz oniine almmadi. Yuzyil lardir birlikte yasayaninsanlarm arasma dikenli teller gecirilerek bunlara smir denildi. Aym dili konusan, aymdine inanan, aym tarihi gecmise sahip oIan bolge insanlan bir anda dl~ guclerincahsmalan sonucu birbirlerinden aynldilar. Bu nedenle "Qrtaciogu'da, smirlar son derecekoru oriilm~ bir duvan andmnaktadir, Bu koru orU1mii duvardan herhangi bir ~1oynatmanm duvan yikmak an1amma gelebilecegini bilen ve yikilan bir duvarm altmda


12/94

kalmak istemeyen uluslararasi aktorler degisik taslan es zamanh bir sekilde oynatarakduvan ytkmadan yeni bir sekil vermeye cahsmaktadir" (Davutoglu, 2003: 323).

"Birinci Diinya Savasi'ndan Ikinci Diinya Savasma kadar siiren simr cizmeeylemi, Banhlarm bolgedeki cikarlan dogrultusunda yonlendirilmistir. Bolge insamnmhicbir talebi goz oniine ahnmamisnr. lste bu sebepledir ki, bugiin Ortadogu iilkelerininbirbirleriyle onemli smir sorunlan bulunmaktadir'{Ozey, 1997: 290).

Bolge smirlan icerisine giren iilkeler konusunda arasnrmaci lar arasmda go~birligi oldugu sOylenemez. Ornegln bazi arastmnacilar, Tiirkiye'yi Ortadogu simrlanicinde gosterirken, bazilan farkh bir tutum sergilemektedir.

"Amerikah arasnrmacilar ve uzman]ar Ortadogu'yu, banda Fas, doguda Cin veHindistan, kuzeyde Sibirya ve Katkaslar, giineyde ise Biiyiik Sabra C;oUiile cevrelenen

eguumnneemer ABD'liler Tiirkiye'yi NATO)03: 134).rerimli hila]m, Iran'r vea Hindistanlir" (Parlar,

"En dar bakis acis; ile, Ortadogu Tiirkiye, iran ve Misir iiygeni ve bu iiygenieinde kalan iUkeleri kapsar. En genis bakis acisma gore ise, bu devletleri ve onlarakomsu olan cevre Miisliiman iilkeleri yani Kuzey Afrika, Sudan, Somali ve Afganistan'iicerir, Bilim adamlan arasmda iizerinde en cok anlasmaya vanlan tamm Arapdevletlerine, Tiirkiye, iran ve israil'in eklenmesiyle elde edilen bOlgedir" (Ersin, 2003:18).

Bir diger kaynakta Ortadogu'nun cografi smirlan su sekilde belirtilmistir:"a) Geni tamm; Tiirkiye, Mganistan, Suriye, Liibnan cizgisinden baslayip

Kuzey Afrika devletlerini de kapsayarak Uzakdogu smmna dayanan ve Arapyanmadasi'ru icine alan bolgedir.

b) Dar tamm; Kuzey Afrika iilkeleri, Tiirkiye, Mganistan, lran'r ieine almayanve sadece on iki Arap iilkesini (Bahreyn, Irak, Urdiin, Kuveyt, Liibnan, Oman, Katar,


13/94

6

Suudi Arabistan, Suriye, Birlesik Arap Emirlikleri, Yemen, Filistin ve Misir) ve israil'iesas alan bolgedir." (Dedeoglu, 2002: 1)

Ortadogu Bolgesi'nin smirlan konusunda gorii~ b ir li gi ne van lamamasmm sebebidiger Illkelerin bOlgeye bakrs acilanndaki farkhhklardir.

2.3. Ortadogu N eden OnemO?"Bugiin Ortadogu olarak isimlendirilen bolge, tarihin baslangic noktasi sayilan

yazmm bulunmasmdan bu yana bir yandan insanoglunun meydana getirdigimedeniyetlerin besigi olmus, diger taraftan dUnyarun diger bolgelerinde gelisenmedeniyetlerin yaydmasmda kavsak noktasi teskil etmistir. Bdlgenin dUnyaulas immdaki onemi Dogu ile Batt arasmda sadece ticari mallarm degil , aym zamandakilltiirlerin, inanclann ve medeniyetlerin transferlerinin de bu bolge icinde

ik olursa -ilge haline

nedeniylel merkezibuyUk bir

bOliimiinii icinde banndirmasiyla da ekonomik, oneme sahiptir. Bu onemli ozelliklerinedeniyle Ortadogu sayisiz savaslara sabne olmustur.

"Ortadogu diinyanm en onemli jeopolitik noktasidir . Bu anlamda, diinyadakiuluslararasi miicadelelerde herhangi bir gU~, ya da gU~ler ittifakt, diger guce ya dagfi~ler i t t ifakma karl ustiinliik saglamak zorunda is e 0 zaman Ortadogu'yu kontrolal tmda bulundurmak zorundadir , v i i n k i i Ortadogu birkac kapiyi birden acan bir anahtaryani bir maymuncuk islevindedir" (Candar, 1984: 37).

"15. yiizytlda deniz yollarmm buhmmasiyla, bOlgenin kitalararasr ulasimdakiazalan onemi, 19. yilzyilm ikinci yansmda Siivey Kanah'nm aeilmasi ile yeniden eskidurumuna gelmistir. Diinyanm en onemli su yollan olan Tiirk bogazlan, Siivey Kanah,Kizil Deniz, Bab-el Mendep Bogazi, Hiirmiiz BOg8Z1ve Basra Korfezi Ortadogu'dadir"(Dedeoghi, 2002: 2-3).


14/94

7

Ortadogu'yu diger bolgelerden daha onemli kilan temel ozelliklerden biri desahip oldugu buyuk tarihin getirdigi kulturel ozelllklerdlr. Bolge cografi konumunedeniyle ticari mallann yam sira kultnrlerin, dinlerin ve medeniyetlerin de alisverisyapngi bir alandir. Ortadogu'ya ticari amacla gelen insanlar bolgenin essiz kulturundenetkilenmekle birlikte bolge halkuu da etkilemislerdir.

"Ortadogu, tarih boyunca kulturlerin bulusma yeri olmus, bu sayede muazzambir knltnrel birikimin olustugu yeryuzunun en carpici noktasi olma ozelliginikazanrmstir. lnsanhgm en dayamkli ideolojileri sayilan buyuk dinlerin besigininOrtadogu olmasi, bu nedenle, bir rastlanti degildir, Tek Tannci buyuk dinler, insanligmkulturel harcmm kanlmasmda, tarih boyunca uluslararasi siyasetin yonlendirilmesi vebicimlenmesinde basrolu oynayan Musevilik, Hiristiyanhk ve Muslumanhk Ortadogukokenlidir.Bolgenin bu ozelligi, kendisine diinyanm en onemli ideoloji deposu olma

ve belki der. "Bolgenin.0. yuzyildaia gelmistir..azanmis ve

cogunlukla dis politikamn belirlenmesinde etkili olmustur ..... Ortadogu petro Iii Avrupaile Asya'nm enerji ihtiyaclannm biiyiik bolumtmtt karsrlamaktadir'TDedeoglu, 2002: 4).

"Basra Korfezi diinya petrol kaynaklannm yuzde 60'ma sahiptir. iran dunyadakidogal gaz rezervlerinin ytlzde 15'ine sahip olarak dtmyada birinci, petrol rezervibakimmdan altmci siradadir. Irak dnnya petrol rezervlerinin yuzde 12'sine sahip olarakdnnyada ikinci sirada iken, Suudi Arabistan yuzde 25'lik pay ile dunyanm en cokpetrole sahip ulkesidir. Kuveyt diinya petrol rezervlerinin yuzde IO'una, Birlesik ArapEmirlik1eri de 98 milyar varil He yine rezervlerin yuzde 10'una sahiptir" (Arvasi veOzsalgir, 2003: 37-38).

Ortadogu'nun ekonomik olarak en onemli ozelligi petrol olarak gosteriliyor.Bugun icin bu yargi dogru olabilir ancak, uzun bir gecmise sahip olan bolgeyi tarihicinde ekonomik anlamda sadece petrol ile degerlendirmek dogru degildir, "Biitiin


15/94

8

buyuk medeniyet havzalanmn dogdugu ihman iklim kusagmm merkezinde bulunanbolge, antik donemden bugune tanm potarisiyeli ve ticaret aktarun hath olmakbakimmdan bash basma bttyuk bir onem tasmusnr. Mezopotamya ve Nil havzalanmntarim toplumunun gelisiminde oynadigi rol, Ortadogu'yu 901ve kurakhkla ozdeslestirenmodem donem yaklasimnu onemli 0l9ude tekzip etmektedir. Suyun bir dogal kaynakolarak Ortadogu' da tasidrgr onemin anlasilmasi buyuk tanm medeniyetlerinin dogdugubu havzanm ekonomik tarihi cercevesinde anlasilabilir" (Davutoglu, 2003: 332).

"Ortadogu cografyasi petrol konusunda oldugu gibi su konusunda comertdavranmarmstir. Bazi bolgeler baric cografyanm buyuk cogunlugunda su sorunu vardir.Bu nedenle su kaynaklan ekonomik ve stratejik bir koz olarak algilamrken her gecengun azalan su miktan ve artan nufus goz onnne almdigmda politikalan daha fazlaetkileme ve hatta savas nedeni olma potansiyeline sahiptir. Ortadogu'da su kaynaklan

sulanndan

lgecmesi,gu'dan

kontrol edilebilmesi,Uy krtayi birlestiren hava yollanmn uzerinde bulunmasi,En onemli stratejik hammadde olan DOOya petrol rezervlerinin 2/3 '00Ortadogu'da olmasi,Petrol ve dogalgaz akismm en kisa yollardan born hatlan ile bu bolgedensaglanmasi,Tarihin en onemli ve zengin kUltfu hazinelerine sahip olmasi ve turizmacismdan buyuk onem tasimasi veTek tannh Uy onemli dinin bu bolgede cikip yayilmasi ve merkezlerininburada bulunmasidir'{Kocaoglu, 1995: 174-175).


16/94

9

2.4. Ortadogu'nun Tarihine ili~kin Krsa Bir QzetOrtadogu, diinyanm en eski yerlesim bOlgelerinden biridir. Tarihin il k

caglarmdan beri bolge de bircok devIet kurulmus, bircok medeniyet dogmustur."Yazmm M.O. 4. binde bulunmasiyla ortaya cikan yazih tarihe gore, Dicle, Firat

ve Nil nehirlerinin yataklanm esas alan bOlgeye ardi ardma bircok uygarhk gelerekyerlesmistir. Siimerler, Hititliler, Babilliler, Asurlular ve PersIer, Mezopotamya'da veAnadoIu'da merkezlesmisler, topraklarmm dogusuna ve bansma yayilanimparatorluklar kurmuslardir, Akdeniz'in dogu kiyismda yasayan Fenikeliler tumAkdeniz kiyilannda koloniler kurmus, ingiltere, Hindistan ve Ban Afrika ile ticaretge lis ti rm i sl erdi r, Mi si rh la r ise, M.O. 4. binden itibaren k urd uk la n u yg ar hg i eski ve yeniimparatorluklar doneminde gelistlrmislerdir" (Dedeoglu, 2002: 7).

kolonilest iren ve oraya kendibirlesmeye

vadilerindei neticedeilerin elineu'da, Pers

Imparatorlugu kahci izier birakn. imparatorluk teknikierine yapnklan katlalarla PersIer,kendilerinden sonraki bllyilk deviet geleneklerinin olusurnunda derin izieryaratnuslardir. Pers Krah Kyrus, kisa siirede hemen tUm Ortadogu'yu egemenligi altmaalmisnr" (Parlar, 2002: 23). "Persler "bereketli Hilal" denilen bOlgeyi tU m KUyiikAsya'yi kontrolleri altma alnus, Yunanistan'i fethetmelerine ramak kalmis, Pers KrallKserkses'in donanmasi M.O. 479 yihnda Salamis'de yenilgiye ugraymca bu girisim sonbulmustur, Buna karsihk Makedonyah iskender de Kii~iik Asya'yi (Anadolu'yu) M.O.334 fethetmis, Misir"; ve lran'r ele gecirip yoluna devam etmis, dogu diinyasnn indusIrmagma ve Guney Asya'nm smmni olusturan daglara kadar almisnr. iskender'inoliimiinden soma komutanlarmm kurdugu Suriye, Yunanistan ve Misir'damerkezlenmis ~ buyiik imparatorluk, Ortadogu'ya yiizytllarca egemen olmustur"(McGhee, 1992: 25).


17/94

10

"M.O. ilk yi.izyll icinde Romahlar kendi yonetlmlerini Ortadogu'ya yayrms velran'a kadar uzanrmslardir. M.O. 63'te Roma Imparatorlugu'nun egemenligi altmagiren Kudiis, Helenistik diinyamn biiyiik bir metropoliine donii~mii~. Aneak, Romaegemenligiyle Yahudi kavmiyetciligi arasmdaki gerginlik hie azalmamis cok tannh birdini temsil eden Romah hiikiimdarlara bagrmh olmanm dogurdugu rahatsizhk, Yahudikavminin uzun yiizyIllardan beri bekledigi "mesih" arayrsiyla birlesince birinei yiizytlbaslannda Kudiis merkezli Yahuda Eyaleti Roma lmparatorlugu'nun en kansik ve enhuzursuz bolgesi olmustur. Huzursuzlugun doruga cikmasi sonueu M.S. 66'da ortayacikan ayaklanma gUyliikle bastmlmis ve Romahlar aneak M.S. 70'te Kudtis'u elegec i rmey i ba sa rm i sla r, kentin t amarmm yerle bir ederek, Yahudi dininin merkezi olarakkabul edilen Kudiis Tapmagt'm da Batt Duvan (Aglama Duvan) haric yikrmslardir"(Dedeoglu, 2002: 8).

.: ve gUyliiatildilar,

1opraklaram bilimi,992: 26).i~,DogudaDogudaki

uzantisi, Htristiyan diinyasmm merkezi Bizans'ti. Bizans ve Sasaniler de, tipki bugiiniindevleri gibi Ortadogu cografyasr iizerinde birbirlerini kollannslardir.Her iki biiyiik giieuala~l ederek yepyeni, bir tarih ylgm aym1~olan islamiyet'in de kaynagi bu bOlgedir.islamiyet, burada dogmus Sasani Imparatorlugunu yikarak Asya iclerine buradansarkmist i r" (Ersin, 2003: 20).

"Asya'mn ortasmdaki yerlerden gOyler yaparak kopup gelen Orta Asyakavimlerinin medeniyetleri, Ortadogu tarihine oldukca gee bir donemde dahil olmuslarve etklleri ilk olarak 9. yiizyllda baslanusnr. Seleuklu Tiirk1erinin 1071 yilmdan itibarenAnadolu'yu ele gecirmeye baslamasiyla birlikte, Anadolu giderek Tiirk egemenligialtma girmis ve en nihayet Osmanh Tiirkleri 13. yiizylldan itibaren seslerini duyurmayabaslannslardir. Bu arada Ortadogu, 11-13. yUzylllar arasmda 8 hach seferine s a b n eolmustur. 16. yiizydda Osmanh Imparatorlugu banda Fas'tan doguda Karadeniz'e ve


18/94

11

iran smmna, kuzeyde Tuna Nehri ve Balkanlardan gttneyde Sabra Galli ve Mistr'akadar uzanrmstir" (Dedeoglu, 2002: 9).

Ortadogu 16. yy'rn baslanndan 20. yy'm baslanna kadar 400 yil boyuncaOsmanh lmparatorlugu'nun yonetiminde huzurlu ve sakin bir donem yasarmstir.Osmanh lmparatorlugu'nun Ortadogudan zorunlu olarak cekilmesinden soma bolgehicbir devirde sakin bir siyasi zemine oturmarmstir.tkaraaslan, 1998: 43)

Buttm dunyayi etkileyen Birinci Dunya Savasi Ortadogu'nun da kaderinibelirledi. Ozellikle Almanya yanmda savasa giren Osmanh Devleti'ne karst ingilizler veFransizlar tarafmdan kiskirtilan Araplar, yanetimlerialtmdayken huzurlu bir hayatyasadiklan Osmanh lmparatorlugu'nu sirtmdan vurarak kendi kaderlerini kendileribelirlediler.

re Fransa 7rdir, "Uzunletmek icinin hakkI"ruendi serbest.slerdir." Butarafmdan

bagimsizhklanmn kabul edildigi yonunde yorumlannusti. Onlar icin Birinci DunyaSavasi artik bir bagimsizhk savasi niteligine burtmmustt; (Dedeoglu, 2002: 16-17).

"Araplar bagimsizhk savasi yaptiklanni samyorlarsa cok sasiracaklardi.Bildigimiz gibi, ihtilaf Devletleri Turkiye'nin yenilgisi halinde Osmanli topraklannmaralarmda nasil paylasilacagi konusunda gizli bir anlasmaya varrmslardi. istanbulRus'lara verilirken Arap topraklannm en gozde parcalan, diger iki galip olan ingiltereve Fransa arasmda paylasrlacakn. Anlasmada "bagimsiz bir Arap Devleti ya da bir ArapDevletleri Konfederasyonu" kurulmasmdan pek kapah bir sekilde soz edilmekteydi.Bunun kesin olarak ne bic im alac agi, lngiliz ve Fransiz etki alanlarma bolfulupbolunmeyecegini belirtmis degildi." (Hopkirk, 1995: 287-288)

Osmanh Devleti'nin Birinci Dtmya Savasi'nda yenilmesinden soma savasmgalipleri ingiltere ve Fransa Ortadogu'yu kendi aralarmda paylasarak aldiklan bolgeleri


19/94

12

manda haline getirip kolonilestirmislerdir, "Birinci Diinya Savasi'ndan once Fransa'mnFas, Tunus, Cezayir ve ingiltere'nin Misir'r egemenlik1eri altma almasiyla baslayanOrtadogu'nun kolonilestirilme faaliyetleri bu savastan sonra bOlgenin biiyiik usmmayayilrmsnr" (Arvasi ve Erkan, 2003: 344).

Birinci Diinya Savasi sonunda alman toprak1arm paylasimmda yasanan sorunlarikinci bir savasm cikmasma neden oldu. Ancak bu savasm ingiltere ve Fransa'mn istegidogrultusunda sonuclandigi soylenemez. "Ikinci Diinya Savasr sonrasmda, bir oncekiuluslararast sistemin biiyiik gucleri bu ozelliklerini yitirmis ve dolayisiylaOrtadogu'daki etkileri de giderek azalmaya yiiz tutmustur. Bu bOlgedeki Avrupa'hgii~lerin yerini de, diinyamn diger bOlgelerinde oldugu gibi Amerika Birlesik Devletlerive Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi almaya baslamisnr, Soz konusukonjonktiirde, her ne kadar Amerika Birlesik Devletleri ve Sovyetler Birligi uluslararasr

"-'-"-1e Avrupa~iiriilemez"

:::elbette ki

- -.,-

icin kisacaye cahsnk,

_ ........u tarihigerceklere tekrar deginilecektir.

3. ORTADOGU: CATISMA ALANIOrtadogu'nun tarihi surec icerisinde pek cok savasa tanikhk ettigini daha once

de soylemistik, Bolgedeki savaslar giiniimiizde de varhgmi siirdiirmektedir. israil-Filistin olaylan ve Irak'ta yasananlar hicbirimizin yabanci olmadigr konulardir. Diinyakamuoyu her ne kadar bu olaylan ortbas etmeye cahssada yasananlar gecmiste oldugugibi bugiin de Ortadogu'da savaslann ve oliimlerin bitmediginin kamn ve gozy~mmdurmadigmm bir gostergesidir.


20/94

13

3.1. israil- Filistin OlaylanBolgede yasanan savaslardan en uzun sureli ve en kanh olam, son gUnlerde

onemli bir gelisme kaydeden israil Filistin olaylandir. Filistin ve israil Devletiarasmdaki bitmek bilmeyen bu savaslann gecmisi ynzyillar oncesine dayanmaktadir. Bunedenle yapilan savaslann daha iyi anlasilabilmesi icin her iki toplumun ve savastiklanbolgenin tarihi hakkmda bilgi sahibi olmamiz iyi olacaktir.

3.1.1. Yahudilerin Tarihi ve Filistin'e Geli~leri"Dogu Akdeniz'in bilinen tarihi takriben MO 3000 yillanna rastlamakla beraber

arkeolojik kazilar buralarda birkac on bin yil daha eski tarihlere ait oldugu anlasilaninsan kalmtilanna ve medeniyet izlerine raslamisnr. Yine tespitlere gore, Arapyanmadasmda gorulen bir kurakhk nedeniyle oralarda yasayan Sami irkmdan insanlarbugunkn Irak ve Suriye yonunde Kuzey'e, Bari'da Sina ve Nil Havzasi yonunde gOy

de Filistin'e

"Y aradihs"ektedir. Hz.ak isimli iki. Ishak lse

lsrailogullan'mn soy kokudnr. Anlatilanlardan da anlasilacagi gibi Araplar veYahudiler ashnda akrabadirlar.

"Tevrat'a gore Hz. Ibrahim Babil'in (Sumer) Ur sebrinde (simdiki GooeyIrak'ta) dogmus ve ailesi ile beraber (Tiirkiye'deki) Haran'a gelmistir, 70 yasmda ikenTann buyruguna ermistir. Buna gore Tann, Hz. lbrahim'e Haran'r terk ederekgosterdigi yere gitmesini, orada kendisine buyuk bir millet olacak bir soy vereceginisoylemis ve 0 da bu buyrukla yola eikip M.O. 1900 yillannda Canaan'a (Filistin'e) vasilolmustur,

Tann, Hz. lbrahim'e Kenaniler illkesine geldiginde bu defa da kendisine vesoyuna verecegi illkenin geldigi bu yer oldugunu soylemistir" (Topur, 2004: 149-150).

Hz. Ibrahim, oglu Hz. Ishak ve torunu Hz. Yakup "Uy Soyatasi" olarak kabuledilir. Hz. Yakup Tann'rnn emri ile israil admi almisnr. ibraniler de Hz. Yakup'un


21/94

14

admdan dolayi artik lsrailogullan olarak adlandmlmaktadir, "Yakub'un yasammm sondonemlerinde Kenan'da bas gosteren kitlik, lsrailogullan'ru Misir'a gOy etmek zorundabirakti. to. 13. yuzyilda Firavun II. Ramses onlan baski altma ahp kolelestirene kadar,burada rahatca yasadilar, Soyatalanrun Tann'si (Yahve) tarafmdan lsrailogullan'rnozgtlrliigiine kavusturmakla gorevlendirildigine inamlan Hz. Musa onlan Mrsir'dancikardi, Musa onculttgnnde Kizildeniz'i gecen lsrailogullan Sina Dagi'na ulasti"(Temel Britannica, 1993, C. 19: 72). Sina Dagi'nda Hz. Musa'ya Tanndan On Emirgonderildi. Yani Musevilik dini dogdu.

lsrailogullanm Sina Dagma getiren Hz. Musa daha soma onlan Kenaneli'ninsmmna kadar getirdi. "Yahudilere gore orasi Tann tarafmdan kendilerine "V aadedilmisToprak" idi. Kenaneli'ne girip bu topraklan isgal edeceklerdi. Ama israil Ogullancesaretlerini kaybettiler. C;iinkii Kenaneli'nde oturanlann cok kuvvetli ve cok iyi

----la Tann'yaDIana kadar

1brahim'e.irdi. Kenanlistinliler'leFilistin'in

lsrailogullan tarafmdan ilk isgali gerceklesti,Filistinlilerle yapilan savaslar, lsrailogullan'nm birlesik bir kralhk kurmasma

neden oldu."Saul y. 1020'de ilk israil krah oldu, Onu izleyen Hz. Davud y. 990'daFilistinlileri yok etti. Mistr't ornek alarak ulke icinde kararh bir yonetim kurdu. Hz.Suleyman doneminde (to. 10. yy. ortalan) ulkenin ekonomik yasami olaganustu birbasanyla orgutlendi, Ama Hz. Suleyman, Hz. Davud'un ele gecirdigi genis topraklaruzerinde denetimi luzla yitirdi" (Ana Britannia, 1990, C. 8: 582).

"Siileyman'dan soma M:O. 931 yihnda Kuzey Kabilelerinin ayaklanmalansonucunda Birlesik israil Kralhgi; Kuzey'de Baskent Nablus'ta israil, Guneyde Judah(Yahudah) olmak uzere iki kralhk seklinde devam etmistir ..... Kuzeydeki israil Kralhgiyaklasik iki asrr devam ettikten soma M.O. 722 yilmda Asurlular tarafmdan yikilnus,lsrailogulan buradan surulerek yerlerine Asurlular yerlestirilmistir" (Topur, 2004: 151).


22/94

15

"Asurlulara harac odeyerek varhgmi koruyan giineydeki Yahuda, Yosiya'mnkralhgi doneminde rto. y. 640 - y. 609) yeniden guclendi, birlesik kralhgm eskitopraklanmn buynk bolurnu geri almdi, Bu arada hizla gU9 yitiren Asurlularm baskentiNinive i.O. 612'de Medlerin yikimma ugradi. Ardmdan Filistin'deki yerel hanedanlarteker teker Babillilerce yikildi. La. 587'de Kudus'un yerle bir edilmesiyle YahudaKralhgi da son buldu, topraklan neredeyse btrtunuyle bosaldi" (AnaBritannica,1990,C.8: 582).

"Yahudiler, Babil'de uzun yillar tutsak hayan yasadilar, Peygamber Ezekiyel birgiin yeniden ana vatanlanna doneceklerini soyleyerek Yahudilere cesaret veriyordu.Milattan Once 538 tarihinde (Babil'i ele geciren) Pers Imparatoru KeyhusrevYahudilerin yeniden Kudns'e gitmelerine ve tapmaklanm kunnalarma izin verdi"(Moran, Tarihsiz: 82). Zamanla, bu bolgede onemli bir hakimiyet kuran Persler gU9

_1 - --" -1 ordulanna

lazze'yi elemrada fazla:agl Misir' aiotamya'run

olduktensonra, imparatorlugun topraklan generalleri arasmda bolu~Uldu. Bu bolu~Um esnasmdayasanan siyasi bosluk Partlar tarafmdan dolduruldu. Zamanla tarih sahnesinden silinenPartlar'm yerini MO.l. yy'dan itibaren Romahlar aldr, Artik Yahudiler Romahlannhakimiyeti altmdaydi. Yahudiler Romahlar'm hakimiyeti altmdayken bagimsizhkmucadelelerine giristilersede basanh olamadilar (Turan, 2003: 44-45).

Smrlan 90k genis bir alanda kurulan Roma lmparatorlugu, gucunu yitirmeyebaslaymca Ban Roma lmparatorlugu ve Dogu Roma lmparatorlugu oimak uzere ikiyeaynldi. "Anadolu, Surlye ve Misir'm icinde bulundugu cografya Bizans olarak bilinenDogu Roma lmparatorluguna baglamr. iran'da ise 3. yuzyilda kurulan ve en parlakdonemini I. Kisra devrinde yasayan Sasani lmparatorlugu hukum snrmektedir.islamiyet'in dogusuna kadar olan donemde bolge bu iki gU9 arasmdaki hakimiyetmucadelesine sahne olur" (Turan, 2003: 46).


23/94

16

Yahudiler Filistin'i isgal ederken bu topraklann aslmda kendilerine ait oldugunuiddia ettiler. Tann tarafindan onIara verilen bu topraklardan, tarih icerisinde yasanantalihsizlikler sonucu kopanlchklanru scylediler. Ama tum bu anlatilanlar gostermektedirki Filistin bolgesinin gercek sahibi Kenanhlar'dir. Kisaca soylemek gerekirse .ttlmbunlan anlatmannzm sebebi, israil Devleti'nin kurulmasmda temel teskil edenSiyonizm dusuncesinin dogru olmadigmi kamtlamaktrr.

3.1.2. Miisliiman Filistin"Filistin tarihindeki en buyuk donttm noktasi, 637 yilmda bolgenin islam

ordulan tarafmdan fethedilmesiydi. Bu fetih, asirlardir savaslara, surgunlere, yagma vekatliamlara sahne olan, farkh inanclar arasmda sik sik el degistiren ve degistirdikce deyeni vahsetler yasayan Filistin'e bans ve huzurun yerlesmesi anlamma geliyordu.islam'm hakimiyeti Filistin'de farkh inanclann bir arada bans icinde yasayabilecegi bir

nde oldugur i r gUy girdi~malad1. Bu

ile birlesen",",,~,,~~,n.Hach Seferlerini baslattilar. "Uzun ve yipratici bir

seferden ve Muslumanlara karsi gerceklestirdikleri pek cok yagma ve katliamdan soma1099 yilmda gercekten de Kudus'e vardilar. Yaklasik 5 hafta suren uzun bir kusatmamnardmdan sehir du~tii ve Hachlar kente girdiler. Ve dunya tarihinde esine az rastlamr birvahset gerceklestirdiler, Sehirdeki tum Mnslumanlan ve Yahudileri kihctan gecirdiler"(Akcay, 2003: 37).

"1099'da Kudus'u ele geciren Hachlar 1l00'de burada bir Latin Kralhgikurdularsa da kisa omurltl olan bu kralhga 1187' de Eyyubiler son verince, Filistinyeniden Musluman egemenligine girdi. Filistin 1516' da Yavuz Sultan Selim tarafmdanOsmanh topraklanna katildi" (Temel Britannica, 1993, C.6: 299). "Filistin, Osmanhidaresine gecmeden once Memlttklu Devleti'nin idaresinde bulunuyordu. BuradaYahudilerin sayisi birkac bindi. Memluklu idaresinden memnun olmayan YahudilerOsmanh yonetimini sevincle karsilamislardi. "Filistin'de Osmanh yoneticileri,


24/94

17

Yahudiler' e hosgoruyle bakmalanmn yamnda, yardimseverlik davramslannda dabulundular. Yavuz Sultan Selim'in Suriye ve Filistin'i fethi, ulkenin tarihinde yeni birdevrin baslangici oldu" (Ersin, 2003: 73-74).

"Osmanh donemi, Ortadogu topraklanna huzur, bolluk ve refah getirmis, her ii


25/94

18

kitap kaleme aldi. 1896' da bu kitap yaymlandIktan sonra Herzl, goruslerini paylasankisilerin destegini de alarak 1897'de Basel'de ilk Siyonist Kongre'yi toplamayi basardi.Basel Kongresi nihai hedefi ~oyle belirledi. "Siyonizmin amaci, Yahudiler icinFilistin'de kamu hukukuyla giivence altrna ahnmis bir vatan yaratmaktir. Bu hedefigerceklestirmek icin yapilmasi gerekenler: Filistin'de Yahudi kolonisinin tesisi,Yahudilerin yasadigi iilkelerde orgutlenme ve bu orgutlerin tek bir can altrndatoplanmasi, Yahudi ulusalhgi fikrinin pekistirilmesi olarak tespit edildi. Basel Kongresi,siyasal Siyonizmin etkinliginde bir Diinya Siyonist Orgiitii'nii ortaya cikardi" (parlar,2002: 374-375). Tarihi bir donnm noktasi olan Basel Kongresi ile Herzl, YahudiDevleti'nin tohumlanm armis oldu. Yahudiler kongreden soma Osmanh hakimiyetialtrnda bulunan Filistin'e diizenli bir bicimde yerlesmeye basladilar,

Burada asil dikkat edilmesi gereken nokta, Yahudi Devleti'nin neden diinyanrn. Ie kurulmakrnda yaptigibir Yahudiyerleri eldestin'in dinin degerindem Amerika

krtasmm tum rezervlerinin toplamrndan yirmi misli petrol ihtiva ettiginden otiirii degil;Filistin'in Avrupa, Asya ve Afrika arasrnda bir kavsak noktasi olmasrndan, Filistin'indiinyada siyasi hakimiyetin gercek merkezi olmasrndan, diinya hakimiyeti icin stratejikbir askeri merkez olmasrndan otiirii"(


26/94

19

Devleti'nin topraklan pay la silmay a b a sla ymc a ingilizlerin gizli planlan da ortaya ~lktl.Araplar y anhs y ap tik la nm artik biliyorlardi am a, ~ iste n c ok ta n g ecm is ti,

Yahudiler icin Filistin'de bir devlet kunnak bundan boyle riiya degildi, CiinkiiOrtadogu'nun yeni sahibi ingilizler ile aralan cok iyiydi. Cok gecmeden Yahudilerisrail Devleti'ni kurmak icin cahsmalara basladilar, Bir siire soma "lngiltereYahudilere, Iclerinden pek cogunun besledigi dii~ii gerceklestirmeleri icin ilk elletutulur f ir sa ti v e rm i st i, Bu i~i de Dtsisleri Bakam Lord Arthur James Balfour'un 2KaSIm 1917 giinii biiyiik bankac i larm ailesinin ingiltere kanadi sefi Lord WalterRothschild'e yaz


27/94

20

(Candar, 1976: 29) "1936'da gerceklesen ayaklanmayi muteakiben vekil gU9 lngiltere,Lord Peel baskanhgmda bir komisyon olusturdu. Bir araya gelmesi imkansiz olanMusluman ve Yahudi ulusal hareketlerinin goruslerinin esliginde komisyon su sonucavardi: "Manda calrsmamaktadir ve kaldmlmahdir." Aynca, komisyon, Filistin'in birArap ve bir Yahudi Devleti arasmda taksim edilmesini onerdi. Bu komisyon, Kudus veBeytnllahim sehirlerinin kutsalhgi hakkmda "medeniyetin kutsal sorumlulugu'tna atiflabu birimler arasmda kalan bntnn kutsal mekanlann denize ulasan bir koridor esliginde,yapilacak olan yeni bir vekalet anlasmasiyla Ingiltere'ye birakilmasmi onerdi. Bu oneriKudus'e ozel bir statu veren ve Filistin'in taksimini oneren ilk plandi" (Besli, 2004:282).

"Dusunce itibariyle bir ol9iide benimsemislerse de Yahudilerin BalfourBildirisi'yle gelisen taahhutleri zedeledigi icin, Filistinlilerin ise kendi bagimsizhklanm

n sikmtilanrpladtgi biria bulmayandiracaktir"

. Savasi'nmU"'.!"~,?Ll~~.!"'" giderler.

Savas arifesinde lngiliz karsiti Nazilere sempatiyle bakan Arap kamuoyunu yanlannacekebilmek icin 1939'da Siyonistlerin siddetle karst cikacaklan bir dizi karar ahrlar. ilketapta, sorunun kaynagi olarak gorulen Yahudi g09iinu simrlandirmak amaciyla BeyazKitap yaymlamr. Bu kitap dogrultusunda g09 bes sene icin 75 bin ile smirlandmhr,Aynca paylasma planlarmdan vazgecilerek Filistin'in on yilhk bir surec sonunda birbutnn olarak bagnnsizhga ulasmasma karar verilir.

Bu kararlar karsismda sok olan Siyonist hareket lngiltere'ye karsi olan tutumunuyeniden gozden gecirir.Siyonistler degisen gUydengelerini de goz onunde bulundurarak,1939'a kadar uluslararasi arenada Siyonizm'in en bnyuk hamisi olan ingiltere'ye cepheahrlar. Ama ABD'nin tepkisini cekmemek icin II. Diinya Savasi siiresince miittefiklerinsafmda yer ahp Ingiltere'yi zor durumda birakacak hareketlerden kacmirlar" (Turan,2003: 168-169).


28/94

21

"Beyaz Belge'nin yaymlanmasmdan ii yil sonra, 1942 Mayis'mda Amerika'runBiltmore kentinde Amerikan Siyonistleri olagamisttl bir konferans topladilar.Konferans, lngiliz hiikiimetinin 'Beyaz Belge'sine karst diinya capmda bir kampanyayiiriitiilmesini saglayan sekiz noktabk bir progranu kabul etti. Daha sonralan BiltmoreSiyasi Programi adtyla amlacak olan program, "Balfour Deklarasyonu ve Manda'run ilkamacmm yerine getirilmesi ve Mayis 1939 tarihli 'Beyaz Belge'nin kesinliklereddedilmesi" ~lsmda bulundu. Filistin'e Yahudi gOyiinii kontrol etme hakki veyetkisinin verilmesini talep etti.

1942'deki Biltmore Progrann ile Filistin'deki Manda yonetimine kars; 0 tarihekadar giidiilen uysal politika terkediliyor, bu politikanm yerini Filistin'de Yahudidevletinin kisa siire soma kuruImasma elveren politika ahyordu. Aym zamanda,Siyonist hareketin merkezi ingiltere'den Birlesik Amerika'ya naklediliyordu'{Candar,

re'ye karsiizlere karstolaylarmmMilletler' e3MGK) 29

Filistintopraklan Arap ve Yahudi Devletleri o lmak iizere ikiye bOliiniiyor, Kudi i s de BM'ninyonetimine btrakiliyordu, "Mandamn sona erisi ile iki devletin kurulusu arasmdagececek ara donemde yonetimi devrahp gecis! saglamak iizere, kararda, Genel Kurul'unbes iiyeli BM Komisyonu secmesi de ongoriilmii~ Aym zamanda devletlerinkuruhisunda insan haklarma riayet sarti da kararda onemli bir bOliim olusturuyordu"(Kamman, 1991: 43-44).

"Boylece, Birlesmis Milletler, tarihinde ilk ve belkide son kez iiyte iki coguntukoyuyla bir deviet yaranyor ya da baska bir deyimle diinya tarihinde ilk kez biruluslararasi kurulusun oylanyla bir devlet yaranhyordu. Ikinci Diinya Savasmdan sonradlinyayi savas tehlikesinden korumak ve biitiin diinya uluslarmm isbirligin! saglayarakdiinya bansmi gUvence altma almak gibi amaclarla kurulan Birlesmis Milletler, Kendialdlgl kararla diinya bansmi siirekli tehdit edecek olan ve bolgemize son ceyrek yiizyll


29/94

22

icinde dort kanh savas yasatan Orta Dogu uyusmazligmm kurdelesini kendi elleri ilekesiyordu'{Candar, 1976: 23-24)

"Yahudiler paylasma planmm kabul edilmesi uzerine sokaklara doknlurler.Hayalini kurduklan devletin dogusunu sabahlara kadar eglenerek kutlarlar. Siyonistliderler ise sevinc gosterileri icin henuz cok erken oldugunun bilincindedir. Kendilerinicetin gunler beklediginin farkmda olan David Ben Gourion zafer sarhoslugu icindekiyandaslanna soyle seslenir: "BM karan, hal. bizi tehdit eden tehlikelere karst birkalkan meydana getirmiyor. Mucizeler yagl hennz gecmediyse, saldmlar yagl dagecmedi. Butun gucluklerin yok oldugunu ve artik hayatm sevinc ve eglentidenmeydana geldigini sarup kendimizi aldatmayahm." Ama diger taraftan 2000 yilhkhayallerine yaklasmanm verdigi heyecanla da "Sonunda ozgur bir ulusuz" diyemmldanmaktan kendisini alamaz" (Turan, 2003: 177).

devletininin ertesindetiydi. israiloglu, 2004:

yasadiklanmillet

katlanabilirdi ki. Aslmda aym olay Kurtulus Savasi yillannda Tiirkler'in de basmagelmisti. Ege Bolgesi topragm asil sahibi Tiirkler'den ahmp Yunanistan'a verilmekisteniyordu. Ama Turkler bu oyunlara gelmeyip, topraklan icin canlanm ortayakoydular. Filistinliler de aym yolu sectiler. Topraklanni sonradan gelerek dolduran birazmhga vermemek icin yillarca snrecek kanh savaslara basladilar.

3.1.4. Birinci Arap israil Sava~11947-1949 Cansmasi)"Birinci Arap israil Savasi Birlesmis Milletlerin 1947 Kasnmnda Filistin'in

paylasilmasi yolunda aldrgi karan Arap birliginin reddetmesiyle basladi, Savasm ilkevresi Ingiliz kuvvetlerinin ulkeden aynlmasi sirasinda taraflarm karsihkh suikast veataklanyla gecti; bu sirada Yahudiler ve Araplar Ingiliz savas gereclerini ele gecirmeye,boylece birliklerine silah saglamaya cahsnlar,


30/94

23

Ingilizler 1948 Mayismda gidince, gene israil Devleti Misir (40.000), Irak(21.000), Suriye (8.000 kisi), Urdun ve Lubnan ordulanndan meydana gelen asagryukan 80.000 kisilik bir kuvvetin dtizenli saldmlanna ugramaya basladi" (Ersin, 2003:86). "Harbe bes Arap devleti kanlmis olmakla beraber bunlarm verdigi kuvvet toplarmYahudi kuvvetleri karsismda sayisal iistiinliikte olmadigi gibi egitim ve techizatbozukluklan yuzunden savas kabiliyeti itibanyle de Yahudilerin altmda bulunuyordu.Nitekim harp bircok cephede Israil kuvvetleri lehine gelismistir'{Topur, 2004: 204).Catismalar devam ederken BMGK, her iki tarafla da goruserek ateskes icinarabuluculuk yaprmstir. Gorusmeler sirasmda savasm duraklamasmi firsat bilen taraflar,askeri personel ve savas araclanm arttirmak icin cahsmalara giristiler. Dort hafta surenbu duraklama sonunda kahci ateskes karan almamadi ve carpismalar yeniden basladi,

"Yaklasik 1 yil suren bu ilk Arap lsrail Savasi sonunda Ban Seria, Urdun; Gazze-a Kudiis'iinlsonucunda

topraklardaFilistin'deki1ir kisrm,ve Lydda

sehirlerinde oldugu gibi, Nisan 1948' de, Deir Yassin' de 254 sivilin oldurulmesi ilesonuclanan etnik temizlik ve katliamdan kurtulmak icin topraklanm terk etmisti.lsrail'de isgal edilen topraklarda bulunan koyler yikilrms, limon ve narenciye bahcelerisokiilmii~ ve toprak sahipleri ciftcilerin ulkelerine donusleri engellenmisti. Multecilerinmulkleri, sahiplerinin yokluklan gerekce gosterilerek lsrail yerel yonetimleri tarafmdangasp edilmisti" (Pehlivanoglu, 2004: 226).

"Bu donemde baslayan ve daha sonralan da derinlesen "multeciler sorunu",gunumuzde Filistin Sorunu ile birlikte ifade bulmaktadtr. Miiltecilere yardim etmekuzere BM bir Filistin Miiltecilerine Yardim Teskilati olusturmus, Arap devletlerimultecilerin bir an once evlerine donmelerini isterken, topraklannda yasayan Araplannbiiyiik cogunlugundan bu yolla kurtulmus olan Israil ise, soz konusu yaklasmukesinlikle reddetmistir" (Dedeoglu, 2002: 47).


31/94

24

"Arahk 1948'de BM Genel Kurulu, 194 sayih karanyla; "mulklerine donmekisteyen ve komsulan ile bans icinde yasayacak multecilere musaade edilmeli" ve''topraklanna donmeyenlere mulklerinin karsihgi odenmelidir" karanm aldi, Aym karartakip eden yillarda da tekrar oylanmasi ve oy cogunlugu ile kabul edilmesine ragmen,lsrail karann ongordugtt sartlan yerine getirmeyi reddetti" (Pehlivanoglu, 2004: 226).

"1949 yih Birinci Arap-lsrail Savasmdan Israil'in kazanch ciktigim belgeleyenyil oldu. Arap ordulanm yenilgiye ugratan Israil, Birlesmis Milletler'in taksimkarannda Filistin'de bir Yahudi devletinin kurulmasi icin ongorulen topraklann 90kotesini elde etmekle kalmarms, kararlanna uyma zorunlulugunu pek duymadigiBirlesmis Milletler'de uyelik elde etmeyi de basarmisn" (Candar, 1976: 40).

3.1.5. Ikinci Arap-Israil SavasrBirinci Arap Israil Savasi sonrasmda her iki askeri kayiplar

Ira koyulup,

~ ve ArapuygulamadaDogu Bloku1konomik

gelismeyi saglamak icin Assuan Baraji'nm insasma baslarmstir. Baraj yapmn icin krediarayan Misir'a Amerika Birlesik Devletleri ve lngiltere, Dogu Bloku'ndan silah almamasartmi getirmislerdir" (Ersin, 2003: 87-88). Bunun tlzerine, "gerek Assuan baraji icinduydugu siddetli kredi ihtiyaci, gerekse hiikiim suren i9 ve ozellikle dis kosullar, NaSIr'1tarihi karanm almaya yoneltti, 23 Temmuz 1956 gunu, Misir ve Arap yakm tarihinin enserefli sayfalanndan biri acildi." Ingiliz ve Fransizlar'm hissedar oldugu Kanal Sirketitarafmdan yonetilen Suveys Kanah millilestirildi (Candar, 1976: 59). Nasir bunurila dakalmayip ABD karsrn politikalan destekleyen Cin Halk Cumhuriyeti'ni tanidignnaciklamistir. Cin Halk Cumhuriyeti de bu mucadelede Misir'r destekledigini aciklarms,iki ulke arasmda ekonomik isbirligi iliskileri kurulmustur.

Nasir'm Suveys Kanali'm millilestirmesi ve buradaki Ingiliz kontrolunu sonaerdirmek istemesinden rahatsiz olan Israil, Ingiltere ve Fransa ile goruserek MISIr'akarst gizli bir tertibe giristiler.t'Buna gore lsrail baskmla Sina'yi isgal edecek ve


32/94

25

ingiltere ile Fransa bir iiltimatom yayunlayarak. iki tarafin arasma girecek, israil ileMIsIr Kanalm her iki tarafinda 16 km geri cekilecekler ve boylece kanalm iki yak.asmdaolusturulacak bolgeye kendileri girecektir. Neticede Misir'm kanah millilestirmesi tersyiiz olacaktir.Plan geregince, lngiltere ve Fransa tarafindan Misir'm Suveys Kanahmuluslararasi kontrole birakmasi onerilmis ve MIsIr bunu reddetmistir, Bunun uzerineisrail, zaten kusku icerisinde bulundugu Misir'a planladigi uzere Ekim 1956 tarihindesaldrrarak. kisa surede ve kolayca Sina'yi isgal etmis, ingiltere ile Fransa'da KanalBolgesine asker cikarrmstir" (Topur, 2004: 209).

"Cansmalann durdurulmasi icin yapilan Birlesmis Milletler girisimleri basanliolmamis ve Sovyetler Birligi olaya mndahale edebilecegi tehdidinde bulunmustur.Amerika Birlesik Devletleri, SSCB 'nin askeri mndahale yapmasi durumunda tarafsizkalmayacagmi ifadeettikten sonra trrmanan snrecin yaratacagi gerginlik goze

L_~ --verilmistir"

3. , ABD. ve. d ir . " Is ra i l ' eslanr, Misirr'in baskisi

mumknnoldugu olyo.de yararlanmayi da ihmal etmez. BM denetimindeki mavi berelilerinSina'ya konuslanmasim saglayarak Misir ile israil arasmda guvenlik seridi olusturur,Aynca Akabe korfezindeki deniz ulasumm da kendi -yIkarlan dogrultusunda guvencealtma almayi basanr, Kisacasi iki ortagmm ak.sine hedeflerine kismen de olsa ulasmayibasanr" (Turan, 2003: 191-192).

1956 Savasi'nm sonuclanna gelince; lngiltere ve Fransa bolgedeki nufuzlanmkaybetmis yerlerini ABD ve SSCB'ye birakrmslardrr. Suveys Kanali'm millilestirenNasir Araplar'm ulusal kahramaru haline gelmistir. Son olarak., Araplar arasmda ulusalbir kurtulus hareketi gelismeye baslarmstir .

3.1.6. U~iincii Arap-Israil Sava~l(Aln Gun Sava~I-1967)"1948 Arap-israil Savasim Araplar tahrik etmistir. 1956 Arap-lsrail Savasi ise,

Ingiltere, Fransa ve israil'in Misir'a saldmlan dolayisi ile meydana gelmistir. Lakin


33/94

26

1967 Arap-lsrail Savasi ise, israil degil, Araplar istedigi icin cikrmsnr. Su farkla ki,savasi crkarmak isteyen Araplar, ilk saldirganhgi israil'in yapmasmi istemisler ve bu daolmustur.t'Araplar 1967 yihnda yeni bir Arap- israil Savasi'nm cikmasnu isterkenonemli nedenleri vardi. Bunlardan birineisi, Nasir'm 1948 ve 1956 yillannda yapilansavaslarda alman yenilginin intikanum almaya kararh olmasidir. Nasir bu galibiyetle,prestijini duzeltip Misir'm Ortadogu'da iistii.nl1ik:saglamasim planhyordu. ikinei neden,1956 yilmdan beri Misir ve Suriye'nin Sovyet Rusya tarafmdan asm silahlandmlmasiolmustur, Savasm cikmasnn istemelerinin bir diger nedeni de, 0 siralarda Amerika'mnVietnam batakhgma saplanrms olmasrydi. Araplar Amerika'mn bu durumdaykenisrail'e yardim etmeyeeeklerini dnsunuyorlardi. (Ersin, 2003: 90).

"Harp Nasir'in, Korfez ve Bogazlan kapatmak suretiyle Israil'i koseyesikistrrmasi ve harbe israil'in baslamasr nzerine kurdugu oyunun basan kazanmasi ile 5

diger Araplee ragmen~ buyuk ve

. teminatInabugun bilebuynktur

ki sadeee Misir 10 bin askerini ve 340'dan fazla ucagnu kaybeder. U 't eephede birdensavasan israil'in kayiplan ise yalrnzea 300 asker ve otuza yakm savas ucagidir. Kesinbir zafer kazanan lsrail Bati Seria, Gazze, son derece stratejik konuma sahip Golantepeleri ve biitiin Sina yanmadasnu isgal ederek Snveys Kanali'na kadar ilerIer.Kudus'un tamarm israil'in hakimiyeti altma girer. Zafer sonrasi en heyecanh dakikalarKudns'te yasamr, Devlet erkam, komutanlar, halk eski sehre kosarak asirlardtr hasretkaldiklan aglama duvanm opup, sukran duasmda bulunurlar" (Turan, 2003: 192-193).

"Harbin sonuclan daha toparlanmadan alb Arap devleti Agustos sonundaHartum'da Zirve toplantisiyla bir araya gelmislerdir. Bu bulusmanm Arap kamuoylannm dikkatini ceken yonii israil ile miizakerelere girilmemesi, bans yapilmamasive israil'in t amnmamas i yolunda alman karar olmustur. Bu karar, harbin a c r s on uc la nr utoparlamak, yeni bir Arap- israil harbine mani olmak ve iki taraf arasmda bansa gidecek


34/94

27

yolu acmak iizere uluslararasi planda yapilan cahsmalann oniinii kesmistir" (Topur,2004: 212).

"Arap tarafinm bu perisanhgr icerisinde Amerika ile Sovyet Rusya BirlesmisMilletler Giivenlik Konseyinden, uzlasi olarak 22 Kasun 1967 tarihli ve 242 sayihkaran cikarrmslardrr. 242 sayih karar, harp yoluyla toprak kazanunlarmm kabuledilemezliginin ve bolgedeki her iilkeye giivenlik icerisinde yasama hakki saglayacakadil ve kahci ~oziim icin cahsma ihtiyacmm altim cizmekle soze baslamaktadir, Bugiristen sonra, israil'in son harpte isgal ettigi topraklardan cekilmesi, tiim taleplere veharp hallerine son verilmesi ve bolgede her devletin; egemenlik, toprak biitUnliigii vesiyasal bagimsizhgmm kabul edilmesi, "giivenli ve tamnnus hudutlan" icerisinde tehditve kuvvete basvurulmasmdan masun olarak yasama hakki ilkelerinin alb cizilmektedir"(Topur, 2004: 213).

~42 sayihirara tam~ Filistinerin isgaldakabul

Savas sonunda 500.000 Filistinli daha topraklarmdan kopanldi, Evsiz kalan buFilistinliler Misir, Liibnan, Urdiin ve Suriye gibi kOIDuArap devletlerine s igmmakzorunda kaldilar. Yasanan bu son go~ olaylan ile Urdiin en biiyiik miilteci kamplanmbanndrran iilke haline geldi, Topraklarmdan edilen"Filistinli direniscilerin, etkinliklerinikoIDU Arap iilkelerinde bagimsiz olarak siirdiirme cabasi ozellikle Urdiin'deFilistinliler ile hiikiimet arasmda siirekli bir gerginlige yol acti, Eyliil 1970'teki 10giinlUk i~ savas sonunda saglanan ateskesle direnisciler bazi iislerini korumayibasardiysa da 1971 sonuna degin Urdiin hiikiimeti israil isgall dismdaki topraklarda tamdenetimi saglayarak Filistin direnis hareketini sindirdi. Bunun iizerine direnis orgiitlerieylemlerini Liibnan'da yogunlasurdilar" (Ana Britannica, 1980, C. 8: 584).

Savasm diger sonuclanna gelince, "Arap Filistin'inin ortadan kaldmlmasmdanbaska Arap-israil uyusmazhgi, Filistin dismdaki Arap topraklanmn bir kismmm, Misir


35/94

28

v e S uriye 'n in isgali ile yepyen i b ir ev reye gird i. Snv eys 'I v e S ina 'dak i petro lyatak lanm , H av a kuv vetle rini v e K a ra kuv vetlerin in onem li b ir bO liim iin ii kaybedenM isrr en ag rr d arb ey i y ed i O rd iin , B an Y ak asi'rn n k ay biy la iiretk en k ap asitesin in yiizde4O'IDl yitirdi. K udus, lslam hgm v e H iristiyanhgm kutsal ken ti, A raplann onur sim gesiken t, tfuniiy le S iyon istlerin elin e gec ti, israil b ask en ti K u dn s'e tasm di" (C an dar, 1 976 :101 ). A slm da sav asm en onem li sonueu, ahnan yen ilg i sonrasm da gene v e rad ikalg ru pla nn F ilis tin K u rtu lu s O r giitii y on etim in de e tk ili o lm a la rm a se be p o lm a sid ir,

"Alb Goo Savasi'nm basansizhgr karsismda Misrr'da Nasir istifa e tm ey ekalkmis, a nc ak y ay gm k itle g osterileri n ed en iy le istifasiru sonradan geri alnusnr. 1967S av asi'n dan som a S ov yetler Birligi'nden sagladlgl maddi v e tekn ik yardunlarla 1968yih ic erlsin de A ssu an Baraji'nm insasi tam am lannns, sanayilesm e yoniinde atilanadun lan k oyliileri toprak lan drrm a, k adm haklan m gen isletm e v e egitim reform u yapm a

~-~ - v e siyasalDedeoglu,

ltm ek ic inin Misir'r

yi lmdaold ii. N asrr 'm yerin e Misir'm basma Env er Sedat gec ti, Enver Seda t Misir'm dlp olitik astn da o nem li d eg i~ ik lik 1er y ap ara k S ov yetle r B irlig i ile olan ilis kile rin a ra smam esafe koydu. N asir'm aksine bir politika izleyerek A m erika v e A vrupa dev letleri ileyakmlasn,

Banh dev letIere kar l daha ihmh bir politika iz leyen "Env er S edat, BMtemsilc isi G un nar Jarin g'e , Israil'in , M isrr'm 1 96 7'd e k ay bettig i to prak lard an c ek ilm eslkarsihgm da Isra il ile b ir an lasm a yapm aya hazir o ld ugun u b ildird i. M isrr 'm b u girisim igerek BM'de gerekse lsra il v e A BD 'de c ev apsiz b irak ilm ca, M isir v e S uriye d iplom atiky:danazl asmaya karat ve rdi le r. D i pl oma t ik c ikma zi a sm ak , m tlc ad ele nin yeni vasita v ey on tem le r ile siird iirlilm esi d em ek ti, m iiza ke re v e gO rU m ele r s on uc g etirm ed ig in e g ores on y are is te kle ri k ab ul e ttirm e k ic in a sk eri y on tem le rin k ullam lm a siy di" (P eh liv a no glu ,2004 : 23 2). "S edat bu gerc egln bilinc inde olarak 6 Ekim 1973 'te , M usliim anlarm


36/94

29

Ramazan ayim, Yahudilerin Kipur Bayrammi kutladigi bir anda Suriye ile beraber ikicepheden israil'e saldmr" (Turan, 2003: 196). Dini bayramun kutlarken ugradig; saldmkarsismda israil sok olur.

"Yahudiler, 0 tarihten once iki defa Enver Sedat'm talepleri kabul edilmedigitakdirde harbe girecegine dair beyanda bulunmasma ragmen ordulannm gii~lii oldugunuve Sedat'm buna tevessiil edemeyecegini dii~iindillderinden hazirhksizyakalanrmslardir" (Topur, 2004: 218). "israil karsilastig; bu siirpriz saldm karsismda1967'dekinden farkh hareket etmistir. 1967 savasmda israil once Sina'da hareketegecmis ve Suriye cephesinde savumna yaparak, Sina'yi tamamen isgal ettikten soma,Golan tepelerinde saldinsmi siirdiirmii~iir. 1973'te ise, a g r r h g l once Suriye cephesinevermistir. Suriye cephesinde, sade Suriye askerleri carpismryordu, lrak 3 tiimenlik birkuvvet ile ii~ ueak filosunu Suriye'ye gondermist i , Fas 1800 kisilik bir kuvvet lie Suriye

~~-.~ kanldi.ha ziyade,

lsrail'I agir1ir basanonraki bes

"Savasa diger Arap devletlerinin kanlmasi soz konusu olunca Amerika BirlesikDevletleri, israil'e askeri yardmu artnrmis, buna karsihk SSCB'de Arap devletlerinebenzer bir yardim baslatrmsnr. Bu durum, iliskileri yumusama siirecine giren iki kutupliderini bir anda gerginlik icine sokmustur" (Dedeoglu, 2002: 71).Bu sirada israil,"Arap ordulannm baslangicta elde etmls olduklan smirli toprak kazanclanna, karsttaarruzlanyla cevap verdi. israil gucleri Golan Tepeleri'ni asarak Suriye icindeilerlemeye basladi, Gerci sonradan bu topraklan biraknlar. israil gii~leri Misir'da datoprak kazandilar, Siivey~ Kanah'nm batt yakasma geetller. israil'in karsi taarruzlankarsismda, a g l f kayiplar veren Arap ordulan, 1967 hattmm gerisine cekilmek zorundakaldi, Taraflann harp, silah ve araclannda agrr kayiplar meydana geldi. Savas sonunda,israil kayiplanm karsilayabilmek icin ABD'ye daha bagimh hale geldi" (Pehlivanoglu,2004: 232).


37/94

30

"Harpte israil'e Batidan gelen destek ya da Araplara gelmeyen destek nedeniyle,Suudi Arabistan'm aldigi tesebbus Iizerine OPEC tarafmdan, basta Amer ika veHollanda olmak fizere Banli devletlere "petrol ambargosu" uygulanmis ve petrolIiretimi azalnlmistir. Bu da petrol fiyatlarmm 0 zamana kadar gorulmedik boyutlardayiikselmesine neden o lmu s tu r, Amba rg oy a petrol s ir k et le ri u ymustu r .

Ha rb i durdurmak fizere Amerika ile Sovyet Rusya'nm mt is te re ken ko ta rd ik la nbir metin iizerinden 22 Ekim 1973 tarihi itibariyle ateskes anlasmasi yapilnns ve harpresmen bitmistir. Ancak catismalar devam etmistir, Harp, birkac ateskes kararmdansonra nihayet durdurulabilmistir" (Topur, 2004: 219-220). Araplar, israil'e gelenAmer ikan yardunlarmdan dolayi ateskesi kabul etmek zorunda kalrmslardir.

"Israil ve Misir kasnnda bir ateskes antlasmasi, ardmdan da 18 Oeak 1974'te birbans antlasrnasi imzaladilar. Antlasma uyannca, israil, Sina'da Mitla ve Gidi

kasmdakintlasma 4asmda da

li olacagisiiredir

planladigi diplomatik girisimleri baslanr. Hie kimsenin beklemedigi bir anda israil'egiderek Kneset'te tarihi bir konusma yapar (Kasim 1977). Sedat'm ABD ve israilyetkilileri tarafindan cesur olarak tanunlanan adimlan karsihksiz kalmaz" (Turan, 2003:197).

nlmasi venzalandi"

Savasm sonuclanna gelince, bolgede yasanan olaylarm en 5nemli sebebi olanpetrol, Araplar tarafmdan ilk kez bir tehdit araci olarak kullamlmisnr. Araplar'm petrolambargosu uygulamasi banh devletlerin ekonomisini olumsuz y5nde etkilemistir,Bunun iizerine ban, petrol tiiketimini azaltmak ivin onlemler almaya baslamisnr .yasanacak baska bir petrol ambargosundan etkilenmemek icinde petrol dismdakialternatif enerji kaynaklarma yonelmilerdir. Aynca petrol ambargosu, bir cok Avrupadevletinin lsrail ile olan iliskilerini yeniden gozden geeirmesine ve israil'e karlyabancilasmasma da sebep olmustur. Bu olay Araplar ivin yak onemlidir.


38/94

31

"Ikinci olarak, Amerika bolgedeki cikarlaruun korunmasi ve bekciligi icin buharpten sonradir ki israil ile daha yakm ve ozel iliskiler gelistirmeye baslamistir.Amerika, lsrail askeri gttcunun bolgede istikran saglayabilecek bir unsur olarakonemini, diger bir ifade ile Amerikan cikarlanna hale! gelmesine engel olabilecekdegerini gorerek bu harpten soma lsrail'in soz konusu amaca uygun sekildesilahlanmasma oncelik venneye baslarmstir.

UyUncii olarak, Sovyetlerin bolge icindeki giderek gelisen etkinligini kirmak vekendisine orada daha uygun bir siyasi ortam yaratmak, olaylara daha etkin katilabilmektizere, Amerika musait Arap tllkeleri uzcrinde cahsarak Arap dunyasma temel tutumlanitibariyle cesitlilik getirecek adimlar atmisnr. Amerika uyguladigi bu strateji sonucundave Ortadogu'ya bans getirme adma, Misir-lsrail bansma giden yolu acmayi basarrmstir"(Topur, 2004: 221-223).

rer Sedat'miasiyla yeni5-26 Arahkika BirlesikSedat ve

......u......,~LL gudengorusmeler 5-7 Eylul 1978 tarihlerinde Washington yakmlanndaki Camp David'degerceklesmistir. Gornsmelerde ele alman anlasmalar iki kisimdan olusmustur"(Dedeoglu, 2002: 72).

"Birinci belgeye gore israil, Sina'dan tamamen cekilecek ve bu topraklariizerinde Misir'm egemenligini tamyacak; Sina'mn buyuk bir kisrm askerdenanndmlacak ve gerek bu askerden anndirma islemine gerekse bilahare iizerindeanlasilan Suveys Kanali'ndan gemilerin serbestce gecisine BM gucleri gozculuk edecekve nihayet Israil ile Misir arasmdaki iliskilerde normallesme surecinin hitama ennesisaglanacakn' (Yilmaz, 2003: 244). "Misir- israil Bans Antlasmasi 1979' da taraflarcaimza1amr, Misir ile 30 yilhk savas donemi sona erer. Basbakan Begin ve Misir DevletBaskam Sedat'a Ortadogu'ya bans getirme gayretleri nedeniyle, Nobel Bans Oduluverilir. Ikinci antlasma, bes yilhk bir donemde Filistinlilere, Ban Yakasi ve Gazze


39/94

32

seridinde otonomi verilmesini ve yerel yonetim kurumlanm kurmalanm, bes yilsonunda gelismeler dikkate almarak konunun tekrar gorusttlmesi sartmi getirir. AncakCamp David'de ikinci antlasma imzalanmaz.

Camp David Antlasmasi, israil'in 1967'de isgal etmis oldugu Sina Yanmadasidismdaki topraklardan cekilmesini garanti etmemesi, Filistin devletinin kurulmasmikabul etmemesi nedeniyle, Filistinliler ve Arap ulkeleri, Camp David Antlasmasim veFilistinlilere saglanan otonomi konseptini kabul etmemis ve israil ile anlasma yapanMisir'a tepki gostermislerdir'{Pehlivanoglu, 2004: 234).

Yahudiler kendilerine guvenilmeyecegini burada da ortaya koyarlar. israilBasbakam, ABD Baskanma verdigi sozu tutmayip israil topraklanm genisletmeye veyeni Yahudi yerlesim yerleri acmaya devam eder. Antlasma MlSIr ile israil arasmdabasan saglarms olsada Filistinliler icin hicbir anlam ifade etmemektedir.

3akanlolanrun israil'e:er, Misir'ahr. Boyleceininden buibi olmaya

~ . u " ' , D . . J . J : l o . ,.u",'~vu " " , ~ , si olaraknitelendirilen girisimleri basanya ulasir. ABD 1970'li yillardan itibaren bolgede etkinbir sekilde yer almaya baslar" (Turan, 2003: 197).

"Israil, cikardigi bir kanunla, 1980 Temmuz aymda Kudtts'u "boltmmez vebirlesik" baskent yapmis, yani ilhak etmistir, Oysa Kudus Arap-israil sorunlannmyoziimu icin "olmazsa olmaz" unsurlardan birini olusturmaktadir. Kaldi ki, israiltarafmdan cikanlan kanun, Gnvenlik Konseyi 'nin 1947' de Kudus icin kabul edilen"uluslararasi statu" ve "ayn varhk" olma kararma da aykmdir. Yine cok onemli olarak,Sedat'm Ekim 1981 yilmda fanatik Muslumanlar tarafindan katlini hemen muteakipArahk aymda israil, 1967 harbinde Suriye' den isgal ettigi Golan Tepeleri 'ni de ilhaketmistir, Golan Tepeleri de "isgal edilmis Arap topraklan" cumlesindendir ve bu statusuBirlesmis Milletler kararlan ile sabittir. Golan tepeleri, Arap-israil bansr icin israiltarafmdan bosaltilmasi gereken, "olmazsa olmaz" durumdadir.Israil'in bolgede


40/94

33

gerginlik yaratan bu tasarruflan iizerine Avrupa Birligi ve Baskan Reagan bans icindevreye girmis ve fakat t es ebb iis le r s onu c su z ka lm i st ir " (Topur, 2004: 229).

"Knesset'te baslayip Camp David'de noktalanan bu diplomatik girisimlerMrsir'm basrol oynadigi Arap diinyasmda sok etkisi yapar. 0 tarihe kadar Arapmilliyeteiliginin besigl olarak gortllen Misir Suriye, Libya, Cezayir gibi sertlik yanhsidevletler tarafindan 1990'larm basina kadar Arap diinyasmdan dislamr" (Turan, 2003:197). "Misir, artik Arap diinyasmdaki siyasi roliinii yitirmistir. Gerek jeopolitikkonumu, gerek insan giicii, gerek askeri kuvveti ile Arap diinyasmm geleneksel onderiolan Misrr'm Ortadogu politikasmda etkisizlesmesi ve Arap miicadelesinde devre dllkalmasi biiyiik b oslu k y ara trm s nr. O n de rlik b os lu gu , Arap dtmyasmi fel~ etmis ve iyicepa rc a lam is ku tup la smay i daha da derinlestirmistir" (Ersin, 2003: 99).

"Sonu iyi biten 70'li yillann ilk yansmm israil ac i smdan iyi ge c ti g! s oy le nemez ,uslararasimdaetkinlat'm BMimlanndabasanlan~ lsrail'inL yoniinde

karar am (17 Kasun 1975). Bundan kisa snre soma israil UNESCO'nun iryeliginden deeikanbr.Bu iki karar Siyonist hareketin kurulusundan bu yana aldigi en biiyiik.diplomatik darbedir"(Turan, 2003: 198).

"Misir'm yer almadigi savas senaryclannm gercekci olmayacagmi bilen israilAln Giin Savasi'm miiteakip, Filistinlilerin umut kaynagi haline gelen FKO ve onunkonuslandigi Liibnan'a yonelir. Arap tarihine kara bir leke olarak gecen 1970'deki"Kara Eyliil"den soma Liibnan'a s igmmak zorunda ka1an Filistinli direnisciler israil'ekarst saldmlanm yeni iisierinden gerceklestirmeye baslarlar" (Turan, 2003: 199).

"israi~ 3 Haziran 1982 tarihinde israiI'in Londra Biiyfikel~isinin 1973 yilmdaEl-Fetih orgiitiinden aynlmis olan El-Asifa (Firtma) grubuna mensup teroristlerceoIdiiriilmesi iizerine, 4 Haziran'da Beyrut'u bombalamaya baslamis ve 6 Haziran 1982giinii Filistinlilerin bulundugu Giiney Ltibnan'r Birlesmis Milletler bans giiciinii de


41/94

34

asarak isgale baslanusnr. Israil kuvvetleri, 11 Haziran giiniine kadar Beyrut'a kadar olanbOlgeyi isgal etmislerdir" (Dedeoglu, 2002: 81). "Hizmi alamayan israil ordusu hmcmiFilistinli sivillerden cikanr. Liibnanh falanjistlerin 16-18 EylUl tarihleri arasmda kendidenetimleri altmda bulunan Sabra ve Satilla kamplarma girerek ytizlerce masum insamhunbarca katletmesine ses cikarmazlar" (Turan, 2003: 200). "Httistiyan Falanjistgruplarm israil askerlerinin destegi ve yonlendirmesi He gerceklestirdikleri baskinesnasm da, c ogu kadm ve cocuklar olmak iizere 3000'den fazla insan katledildi. Katliamile ilgili daha sonra yapilan arastmnalar ve incelemeler donemin Savunma Bakam vesimdfki israil Basbakaru Ariel Saron'un olaym sorumlusu oldugunu gosteriyordu. Bukanh baskin nedeniyle Ariel Saron halen "Ltibnan Kasabi" olarak amlmaktadir"(Akcay, 2003: 82).

"Liibnan'da miilteci kamplarmda yasamakta olan Filistinlilerin biiyiik kismin~listinlilerinraklarmda,il yerlesimolmustur"aaliyetlerele baslama~87'de sO Z

konusu politikadan vazgeellmis ve 1987'de israil i~ga1i ahmdaki Arap topraklarmm veKudiis'iin kurtanlmasi amaciyla intifada hareketi baslanlmisnr" (Dedeoglu, 2002: 83).

3.1.9.I.intifada"1987'den 1988'e takvimler bir yil daha yaslamrken, diinyada 0 gtine kadar

Filistin'de nelerin cereyan ettiginden belki de hi~ haberdar olmayan pek cok kisi,TV'lerinin basmda, insanm kanmi donduran 0 unutulmayacak "kollorma sahnesi" ileyiizyiize geliyordu. Bu, bagnnsizhklan ellerinden almmis, isgal altmdaki Filistinlilerinyillarca eektikleri acilarm kii~iiciik bir omegi sayilabilirdi, Gercekte omriinii tiiketen1987, Filistinlilerin hep hanrlayacaklan unutulmaz bir hayti olaym ytldoniimii oldu. Vegene bu y~h 1987, tarihin karanhklarma kansmadan az once, son aymda, - karsrhgmdakollarm kmldigr - taslann yegane silah olarak kullamldigi, bir baska doniim noktasiolacagi ~phe gotiirmeyen, bir Filistinli ayaklanmasnu aydmhkta birakacakn: intifada"


42/94

35

(Karaman, 1991: 219-220)."Arapyada "ayaklanma" anlamma gelen intifada, taslanndanbaska hicbir silahi olmayan bit avuc Filistinlinin diinyanm en techizath ordularmdanbirine karsi verdigi miicadelenin adidrr" (Akcay, 2003: 145).

"Arahk 1987'de bir israil askeri kamyonunun Filistinli iscilere carpmasr ve alnkisinin olmesi - iscilerin pusuya diiiiriiliip oldiiriildiigii de soylenir - Filistinlilertarafindan birkac gun once bicaklanan bir israilliye misilleme olarak algilannus ve birgrup gene, protesto gcsterlsine baslannsn, israil askerlerinin silahh miidahalesine tasatarak karsihk verilmesiyle baslayan olaylar, Filistinlileri tarihi bir donemece getirmisti,Filistin Halk Kurtulus Cephesi'nin (FHKC) efsanevi militanlarmdan ve Arafat'm sagkolu Bassam Ebu Serif'e gore Filistin'in kaderi tek bir tasla degisti;

"Pusunun kuruldugu giiniin hemen ertesinde Filistinli bir gene, Gazze Seridi'ndebolca bulunan keskin cakrnak taslanm toplayarak israil askeri devriyelerine atmaya

.l du , Ge r c ekdeniyle gerie r o lmus tu r,.rtik bicagm02-103).edir kayitsiz

Arafat'mintifada'da oynadigi rol basm bildirilerinin dagmldigi FKO patentli kaglt1ardan oteyegitmemisti , Diinya tarihinde hak ettigl yeri alacak olan bu gorkemli direnis uzunplanlamalar sonucunda gelistirilen bir stratejiden ziyade, birkac cocugun kendiinisiyatifleriyIe baslattig; bir hareketti.

Kisa siirede isgal edilen topraklarm tamamma yayilan intifada'nm israiliizerindeki etkisi ongoriilenin cok daha iizerinde olur, Kendisinden sayica kat kat iistiinArap ordularma karst kesin zaferler kazanan Zaha l sadece tas fi.rlatan kiiyiik cocuklarakarst caresiz kahr. Buna son vermek icin baslatngi her yeni girisim paradoksal birsekilde, kabusu haline gelen intifadaya ivme kazandmr. Arafat'm ' 'kiiyiik generallerim"dedigi Filistinli cocuklar, basta Islam alemi olmak iizere tum diinyanm sesini bileyiikseltmeye cesaret edemedigi israil'i yikmasa da sendeletmeyi basanr" (Turan, 2003:20~,.203).


43/94

36

"intifada sirasmda, saldm ve kundaklama sonucu yiizlerce donum orman yandi.lsci Partisi Savunma Bakam isak Rabin, FKO gostericilerinin kemiklerinin kinlmasmitavsiye ediyordu. Tunus'tan, gcsterilerde silah kullamlmasmi reddeden FKOliderlerinden, Halil al-Vezir, Rabin'in onayi ile olduruldu. israil, bagunsiz Filistindevletinin kurulmasmi savunan FKO liderlerini yok etmeye azimli gortmmekteydi. Budonemde, Filistinliler arasmda, islami Direnis Hareketi (Hamas) kuruldu. Hamas,Filistin'de islami bir devlet kurmak amaciyla silahh saldmlan gerceklestirmeyiamaclamaktaydi. 1988'de Arafat, terorttn Filistin'in siyasi hedeflerini elde etmek icinbir yontem olarak kullamlamayacagmi ifade ederek her turlu teroru kmadi, Arafat budonemde, israil devletini resmen tamdigim da acikladi" (Pehlivanoglu, 2004: 236).

"intifada tum luziyla surerken uluslararasi platformda meydana gelen iki gelismekoseye sikisan israil'e rahat bir nefes aldmr. Bunlardan ilki, 1960'lardan itibaren

1__ Birligi'ninlmak nzere,)olgede tumHuseyin'inLevletlerinin. sonucundaihrac edilir.

Kisacasi Arafat, Saddam'm yanmda yer almanm faturasim cok agir oder' (Turan, 2003:203-204).

3.1.10. Madrid Konferansr"Ortadogu sorununa banscil c;oziim bulmak ve bolgeye ekonomik kalkmma

saglamak amaciyla, ABD'nin girisimi ile israil, MlSU, Urdun, Suriye, Lubnan veFilistin temsilcilerini bir araya getiren Ortadogu Bans Konferansi, 30 Ekim 1991 'deMadrid'de toplandi. ABD Baskam Bush ile SSCB lideri Gorbacov'un konusmalan iletoplantmm acrlmasmm ardmdan, 3 Kasim 1991' den itibaren, israil ve Arap komsulanarasmda ilk karsihkh gorusmeler basladi, Filistin, Birlesik Urdun-Filistindelegasyonunun parcasi olarak gOrU~melere katildi. Gorusmeler bircok sorunla Arahkve Subat aylannda da devam etti. israil Basbakani, Isak Shamir, FKO'niingorusmelerden haric tutulmasi, Filistin'in bagimsizhk ve Filistin devletinin kurulusu


44/94

37

konulannm dogrudan dikkate almmamasi sam ile toplannya katilacagim bildirdi.Madrid Konferansi'nda kabul edilen esaslara gore, daha soma Washington'dasnrdurulen gorusmelere FKO katilmamis ancak, FKO Baskanhgi Filistin YerelYonetimlerinden katilan Filistinli temsilciler tarafmdan bilgilendirilmistir"(Pehlivanoglu, 2004:238)

"Gorusmeler devam ettikce sorunlar daha da karmasik bir hal aliyordu, Ozelliklemulteciler sorunu, Filistin tarafmm gundeminde gorti~Ulecek hayati bir konu olarakdururken, israil bu konuda Filistinli temsilcilerle ikiIi gorusmeler yapmaktankacimyordu.Gorusmelerdeki bir diger onemli konu ise Filistinlilerin ozerk yonetimimeselesi idi. israil Devleti bolgede kurulacak Filistin Otorite'sinin miimkiin olduguncaaz yetkiye sahip ve israil gndumnnde olmasim istiyordu. Subat-Mart 1992 donemidorduncu tur gcrusmelerinde israil tarafi Filistinlilere idare, yargi ve guvenlik

hXIgede israildan, Filistin

da uzlasmaa ulkesindeas uyelerinirreci askiya

3.1.11. Oslo Gorii~meleriBans Sureci olarak adlandmlan girisimlerin ilk evresi olan Madrid Konferansma

katilan taraflar kendilerini tatmin edecek sonuclar elde edememis, konferansakatilmakla yetinmislerdir. Bans Surecinin ikinci basamagim Oslo Gorusmeleriolusturmaktadir. Oslo Gorusmeleri israil lsci Partisi yetkililerinin diger Arap devletleritarafmdan yalruz birakilan Filistin'in durumundan faydalanmak istemesi temelinedayanmaktadrr. israil Oslo'da yapilan gorusmelere kadar FKO'yU terorist bir orglltolarak nitelendirmis, onunla herhangi bir anlasma yapmayi kabul etmemistir.

"Filistinliler ile israil arasmdaki Oslo gorusmeleri, Norvecli bir sosyalarastirrnaci olan T. Larsen ile israil Disisleri Bakan Yardimcisi ve onemli bir dll~tiniir,bir bans taraftan olan Y. Beiling tarafindan 1992 yaz aylarmda kotanlmistir.Soz konusu


45/94

38

kimseler ile Arafat'm yakm adami ue;Filistinli Arap Oslo'da gizli ve gayri resmi olarakbir araya gelmisler, 20 Ocak 1993 tarihinden baslamak suretiyle olasi bir bansanlasmasunn dayanabilecegi ilkeleri tespite cahsrmslardir" (Topur, 2004: 411).

1991 yihnda Israil-Lttbnan sinmndaki tampon bolgeye yerlestirilen 415Filistinliye uygulanan sert tutum nedeniyle bans surecinin kesilecegi samldiysa daboyle olmanustrr, Gizli olarak yUrUtillen Oslo bans gorusmelerinin basanyaulasmasmdan sonra 9 Eylul 1993 tarihinde israil ve FKO karsrhkh olarak teati edilenmektuplarla birbirlerini tammislar ve 13 Eylul'de Washington'da bir araya gelen Arafatve Rabin, ortak bir bans bildirisi yaymlarmslardir" (Dedeoglu, 2002: 92). "Israil Devletive Filistin Kurtulus Orgiitii tarafmdan imzalanan bu bildirge ve onun hazirlikcahsmalan, israil'in FKO'yii tammasmi, israil ordusunun Gazze Seridi ve Eriha'dancekilmesini (veya yeniden konuslandmlmasim), aynca FKO'niin israil Devletini

1.,....,lr, bes yilhkcekilmesinigelecektekipazarhklara

r sayfa acti..askam Bill

Clinton'm ontmde gazetecilere poz verdiler, el sikistilar ve Oslo'da baslatilnns olanisrail-Filistin gorttsmelerini bir anlasma ile somut bir sonuca vardirdilar. Bu anlasma ileisrail ve Filistin taraflan tarihte ilk kez birbirlerini tanmus ve ikili bir metne imza atmisoluyorlardi.Bu anlasmayla birlikte, tum dtmyada, Ortadogu'da artik bans ruzgarlannmesmeye basladigi kanaati yaygmlasn. Yakm gelecekte Ortadogu'daki Arap-israilihtilafinm kalici bir cozume kavusacagi, bansm Ortadogu'ya refah ve mutlulukgetirecegi dnstmcesi buyuk bir kabul gordu" (Akcay, 2003: 181). Bans icin hayati onemtasiyan Kudus, simrlar, Filistinli multeciler ve Yahudi yerlesimciler konularma hie;deginilmemis olmasi, Oslo Gortismeleri'nin ashnda du~iinUldugu kadar onemli birilerleme olmadigim gostermektedir.

"israil'li bansseverler bu antlasmaya "Siyonizm tarihinin en buyuk ikincibasansi" derken karsi gOrU~tekiler "Oslo Felaketi" demisler, aym sekilde Filistin


46/94

39

kamuoyunun onemli bir kismi (% 61) bunun bagimsiz Filistin Devleti icin anlrmsbuyuk bir adim oldugunu dusunurken muhalifler ve ozellikle intifada sirasmda Arafatliderligindeki Filistin Kurtulus Orgutu'ne alternatif bir liderlik gelistiren Hamas veIslami Cihad gibi orgutler, Filistin davasma yapilnus en buyuk ihanet oldugunu ilerisurmuslerdir" (Ersin, 2003: 105).

"1993 ve 1994 yi lmda lsrail isgali al tmdaki topraklarda Filistin Ozerk Yonetimive htikumeti resmen tanmnustir. Bu arada aym yil Yaser Arafat Gazze'ye geridonmtlstur. 1995'de Israil bircok yerden (Kalkiliya, Tulkarem, Naplouse veRamallah"tan) cekilmis ve bu yolla iyi niyet gostermistir.Ancak, Arafat'm bagimsizhkyerine ozerk yonetime razi olmasi ve Israil' e karst yumusak bir tutum sergilemesiyuzunden, ozellikle Abdulaziz Rantissi liderligindeki Hamas Arafat'r cok sertelestirmistir, lsrail'deki radikal gruplar da bans surecini bozacak uygulamalanm

1bir Israillitzaran .dahabir devletyeni sartlarile Sarm-el-

"Rabin'in oldnrulmesi ve ona paralel olarak artan bans atmosferi dahl devletpolitikasma donusturulen oyalama taktigini sekteye ugratamaz, Likud Partili BenjaminNetenyahu'nun iktidara gelisiyle snreci savsaklamaya yonelik girisimler de hiz kazamr.Oslo bans gorusmelerinde bagimsiz bir Filistin devletinin kurulmasi ongorulen 1999'ayaklas i ldigmda Israil ne cekilmesi gereken topraklardan cekilir, ne de uzerine dusenyukumlulukleri yerine getirir. Oysa 242 no'lu BM karanm baz alan gorusmelere gorelsrail'in isgal ettigi Gazze ve Dogu Kudas de dahil olmak uzere Bat! Seria'mntamammdan cekilmesi gerekiyordu. Ama temel sorunlann bir karara bag lanmamas isamimi olmadigi her halinden belli olan lsrail'e snreci savsaklamak icin aradigibahaneyi verir. Filistinliler a c ismd an b ak ild igmda bans sureci diye tabir edilen bu altisene boyunca (1993-1999) kelimenin tam anlamiyla havanda su dovulur.


47/94

40

Umitlerin kmlmaya basladtgi boyle bir ortamda iktidara gelen Ehud Barak hemzaman kazanmak hem de her an patlamasi muhtemel II. Intifada'yi engellemek icinOslo'dan ayn yeni bir surec baslatma onerisinde bulunur. Bans karsiti bir gorUntiisergilemekten ozenle kacman Arafat halkinm tepkisine ragmen yeniden masayaoturmayi kabul eder" (Turan, 2003: 207).

3.1.12. II. Camp David Antlasmasr"ABD Baskam Bill Clinton, taraflan 2000 yilmm Temmuz aymda bans

gorusmeleri icin bir araya getirmeyi basardi. - 0 stelik yer olarak da Ortadogu bansiacismdan oldukca anlamh bir yer secilmisti: 22 sene evvel yine bir bans muzakeresineev sahipligi yapan Camp David" (Sonmez ve Kalayci, 2003: 57).

idingorusmeleriunu kismenasmda israrBarak bunasayilan 3.5mlunan 150sorun teskil

ediyordu. Bunun yanmda her iki taraf da gerek Amerlka ve gerekse diger Batihulkelerden ciddi oranda mali yardim talep etmekteydiler. israil isgal ettigi yerlerdencekilme sarn olarak Yahudi yerlesimciler icin yeni merkezler kurulmasmi veyerlesimcilerin guvenliginin saglanmasim isterken bunun yaklasik maliyeti olan 30 ila50 milyar dolan da Amerlka'dan talep etmekteydi. Filistinlilerin mali yardim istekleridaha az olmakla birlikte sonucta bu da milyarlarca dolan bulmaktaydi, Amerlka ise butaleplerin tamammi karsilamakta zorlamyor ve AB ile Japonya gibi devletlere yonelmeihtiyaci hissediyordu" (Sonmez ve Kalayci, 2003: 59:-60).

"Onerideki en buyuk yamlsama tartismalann odaklandigi Kudus uzerindeyasamr. Ehud Barak ve onun suyundan giden bircoklannm "Kudus'u dahl verdik"dedigi oneriye gore Kudus'ten kastedilen Harem-i Serif'in bulundugu Eski Sehir'denziyade, genisletilmis Kudus belediye simrlan icinde bulunan bir banliyodur. Bir tunellegirmelerine musaade edilecek Eski Sehir' de ise Filistinlilere bir buro acma ve


48/94

41

bayraklanm dalgalandrrma hakki verilir. Buradaki hava ve yer alti hakimiyetininisraillilere ait olacagi dii~UnillOrse, bayrak ve buronun sembolden oteye gidemeyecegiasikardir. Kisacasi israil, topraklanmn % 78'ini ilhak ettigi Filistinlilere geri kalan %22'lik bolum iizerinde dahi tam bir hakimiyet verme taraftan degildir" (Turan, 2003:208)

"Arafat Camp David'de E. Barak ile gorusmelerde bulunurken israil ile bansahayir diyen ve aralannda Hamas ve islami Cihad'm da bulundugu sekiz radikal kurulusSam'da toplanarak israil'e karst askeri mucadeleye devam edeceklerini ilan etmislerdir,Bunlar, Arafat'm mesruiyetini kaybettigini ve Filistin halkim temsil etmedigini ilerisurmuslerdir.

Camp David'de gorusme yontemi olarak, "paket anlasma" dedigimiz yani, elealman tum konularda anlasma olmaksizm sadece anlasma saglanan hususlann,

11 taraflarmgitmeleriniyaratmistir.nk bir haftaIandigi ilan

Sureci'neonanlmasi cok zor yaralar acti. Kimilerine gore, hayati meseleler iizerindeuzlasilamamis olsa da hemen hemen her konunun taraflarca en ust seviyede konusuluptartisilmasi ve bircogunda da onemli sayilabilecek mesafeler almmasi dah l zirve icin birbasan sayilmahydi. Belki de her iki tarafm da gercekleri gormeleri ve birbirlerinianlamalan icin biraz zamana ihtiyaclan oldugunu kabul etmek gerekir" (Sonmez veKalayci, 2003: 61).

''Nihai antlasmanm 13 Eylul 2000'de yapilmasi ve Filistin Devleti'nin de butarihte kurulacagi ilan edilmis olsa da, bu gerceklesmemis ve taraflar arasmdagorusmelerin kesilecegi izlenimi veren yeni bir catisma donemine girilmistir (Dedeoglu,2002: 96). "Aslmda Camp David II toplantisi Amerika ve israil tarafmdan yapilan birzorlamadan, kosullar hazrr olmadan, sonuclan hesaba katilmadan atilan bir buyukadimdan ibarettir. Arafat'm boyle bir zirveye hazir olmadigim kendisini Haziran'da


49/94

42

ziyaret eden Albright'a acikhkla soyledigi ve zaman tamnmasim istedigi bir srr degildir,Buna ragmen Arafat zirveye surnklenmis ve Arap alemi sartlandinlmaya cahsilrmstrr.Cunku Barak, attigi bans adimlanndan basan saglayamarmstir, i


50/94

43

"Clinton catismalara son vennek, taraflan masaya oturtmak ve muzakerelerekaldigi yerden devam etmek amaciyla oldukca yogun bir diplomasi trafigi izliyordu.Nihayet cabalar bir sonuc verdi ve taraflar Ekim'in 16'smda Misir'm Sarmu's-Seyhsehrinde duzenlenen zirve icin tekrar biraraya geldiler. Zirvede Clinton'la beraber BMGenel Sekreteri Kofi Annan, Urdun Krah Abdullah He ev sahibi olan Husnu Mubarekve AB'den bir temsilci bulunuyordu" (Sonmez ve Kalayci, 2003: 62). "Zirve sonrasmdaherhangi bir anlasma metni aciklanmamistir. Sadece Baskan Clinton, basma bir bildiriokumus ve uy noktada mutabakata vanldigmi aciklamis; basmdan hicbir sual daalmarmstrr .... Uzerinde mutabakat saglandigi ilan edilen iiy noktayi; catismalara sonverilmesi icin Filistin ve israil taraflannm kendi kamuoylanna cagnda bulunmasi vebunu saglayacak adimlan atmalan, ikincisi, taraflarm Bans Surecini canlandrrmak uzereWashington He damsmalara devam etmeleri, uyiincii ve 'son olarak da, siddet olaylarma

V~U'''J;;'''''''U'u .~ve olanlarmn tarafmdanyon resmen,anhs da olsa{1 "Mitchell

:ti koalisyonortagr partilerin desteklerini cekmeleriyle dii~mii~, Subat 2001 'de yapilan secimleri asmsager Likud Partisi lideri Ariel Sharon kazanmistir. Secimi Sharon'un kazanmas i bansumutlarma golge dii~iirmu~tiir.

Gercekleri Arastirma Komisyonu bes ay cahstiktan sonra hazirladigr raporuNisan 2001' de acikladi, "Raporda; taraflar arasmda catismalann derhal durdurulmasi veguvenlik arttmci tedbirlerin almmasi, bans gorttsmelerine en erken zamanda baslanmasionerileri yer aldi" (Pehlivanoglu, 2004: 242). "Mitchell komisyonu, siddetin koklerikonusundaki sorusturmasim bir ateskes ve israil yerlesimlerinin derhal dondurulmasicagnsiyla noktahyor, bu yerlesimleri cat ismanm tirmanmasmm bashca nedeni olarakkabul ediyordu. Filistin baskam Yaser Arafat, Mitchell komisyonunun tavsiyelerinikabul etti; 0 donemde yaymlanan bagimsiz kamuoyu arastirmalanna bakilacak olursa,israillilerin cogu da bu tavsiyeleri onayhyordu. Ama israilli yoneticiler, kolonizasyonundurdurulmasma yonelik her turlu girisime muhalefetlerini bir kez daha yinelediler. Hatta


51/94

44

basbakan Ariel Sharon 400 milyon dolara kadar yeni yerlesimleri finanse etme onerisinigetirdi ve bir yildan kisa bir surede kirk yeni yerlesim kurmayi basardi" (Bishara, 2003:119-120).

"Haziran 2001 tarihinde, 21 Yahudi'nin oldugu bombalamayi takip edendonemde her iki taraf, CIA Baskam George Tenet baskanhgmda, yeni guvenlikgorusmelerine baslanmasim kabul eder. Baslayan gorusmeler sonunda ulasilan Tenetplam, FKO'nfin ve tum Filistinlilerin, teror eylemlerini durdurmasim ve karst cikmasmionerirken, israil Kuvvetlerinin 28 Eylul oncesindeki bolgelerine cekilmesini tavsiyeeder. Gerek Mitchell Raporu ve gerekse, Tenet "ates-kes" plam, ihtilafin, isgaldenkaynaklanan bir politik sorun oldugunu ve politik yozilm gerektirdigini kabul etmekyerine, bir guvenlik krizi olarak: tarumlamisnr

Mitchell Raporunun yaratmis oldugu elestiri ortammda, Kasim 2001' de yasananHanud'un

bombalamaoldu. israil1 hiikiimetisteklemekle2004: 242-

"II. intifada hareketi, israil'in bolgedeki varhgim tumuyle ortadan kaldirmayiamaclayan bir soylemle sertlesmis ve 2002 Mart aymdan itibaren israil, hareketinbertaraf edilmesi amaciyla askeri operasyonlara baslamistir. Soz konusu operasyonlar,Bat! Seria' daki Filistin yerlesim bolgelerinde ve Filistin kamplarmda israil aleyhinefaaliyet snrdnren "teroristlerin" bertaraf edilmesi biciminde tammlanmistir. israil'intalebi Arafat'm Filistin adma teror eylemleri gerceklestiren lslamci kuruluslan yoketmesi ve bu turden eylemlere son verdirmesidir. Yok eger Arafat bu turden biryetenege sahip degilse ya da bunu istemiyor ise, 0 zaman bu politika bizzat israiltarafindan gerceklestirilecektir, 2002'nin Mayis ayma gelindiginde, israil'in ikinci yoluizledigi ortaya cikrmstir" (Dedeoglu, 2002: 99).

"Bolgede siddetin giderek artmasmdan endise duyan AB, cesitli yollardandiplomatik girisimlerde bulunarak: Sharon'a bans gortlsmelerine baslamasi cagnsmda


52/94

45

bulundu. Sharon, siddetin sorumlusu ve lideri olarak gordugu Arafat'la gorttsmelerebaslamasmm zor oldugunu, oncelikle siddetin durdurulmasi gerektigini ve Arafat'm,israil'in sundugu ve her seyin bastan baslamasi temeline dayanan bans plamru kabuletmesini istiyordu. AB, israil'in Bans Sureci'ni tekrar bastan baslatma istegine karstcikarak, gortlsmelerin baslamasmm temel parametresi olarak israil'in ilan edilecekFilistin Devleti'ni tammasim istiyordu. Sharon donemine kadar AB'nin bolgedekipolitikalan, Amerikan politikalanmn tamamlayicisi ve onun bir uzannsi olarakgorulttrken Sharon'la beraber politikalardaki temel farkhhklar iyice gun ytiziinecikmayabasladi" (Senel, 2003: 168).

"Birlesmis Milletler ve Avrupa Birligi'nin israil'i sert bir dille elestirdikleri budonem, Amerika'mn gee de olsa bolgeye elcisini gondererek olaylara mudahale etmesiHe catismalara ara verilmesi icin gerekli olan ilk adimm atilmasi ile son buldu. israil

_,t~u cekilmeye~06).k icin Nisan. ABD, Irak1 1 desteklerlitikasmdaki

mnsaade etmeyecegini aciklarken, diger Arap devletleri ABD'nin Irak'a saldmlannakarst cikar ve onceligin, israil-Filistin sorunun 90zUmienmesine verilmesini savunurlar"(Pehlivanoglu, 2004: 244).

"Catismalarda 90k sayida Filistinlinin yasammi kaybetmis olmasi, israil'iuluslararasi alanda zor bir duruma sUrUklesede, israil 11 Eylill sonrasi konjonktnreuygun bir politika izledigini belirterek "anti-teror karsihgi bans" girisiminefiaziroldugunu ileri snrmustur. Cansmalarm sonlandmlmasi ve yeniden bans surecininhazirlanmasi amaciyla Mart 2002 sonunda Beyrut'ta toplanan Arap Birligi Zirvesi'ndeSuudi Arabistan veliaht prensi Abdullah'm ileri stlrdugu bans plam onaylanmistir. Butoplantiya Arafat da cagnlmis, anc

Documents

Gunumuzde Ortadogu Da Toplumsal Catisma Social Conflict in the Middle East Today