Ta̱taga na̱ Nʼta̱cita̱ga̱ Ta̱rin - sil.org fileIllustrations taken from International...

Tataga na Nʼtacitaga

Tarin

Tuma na Tarin

2

1st edition

April 2014

200 copies

© 2014

Tuma na Tarin

(Pangu Language Project)

Kagara, Niger State

Reading and Writing in Pangu - 2

(Basic Literacy primer for the Pangu language

of Niger State)

Tataga na

Nʼtacitaga Tarin 2

Illustrations taken from International Illustrations -

The Art of Reading 2.0, SIL International, 2001.

Illustration on page 55 by Renée C. Wenger.

3

a i u a e

a

i

u

a

e

4

ruru rara riri rara rere

ruuru raara riiri raara reere

ree

ee

ee

ree

1

6

5

4

2 1 ree

ee ii uu aa ee

ree rii ruu raa ree

r R

u ra

ura

raa ri

raari aa

raa

ree

rii

ruu

3

5

Tangudu raa Gataagi aʼura. Tangudu

raari aʼura. Gataagi ndai ree re aʼura.

T�n�udu r��ri �ʼur�.

uʼura ruʼira

aʼura aʼira

6

a u a e i

ba bu ba be bi

ra ru ra re ri

ba

bu

ba

baba

ba

a

a

ba

baba

2

6

5

4 3

2 1

baba

baba bubu baba bebe bibi

baaba buubu baaba beebe biibi

b B

ba ri

bari

bu bu ri

buburi ba ra ba ra

barabara

7

Gataagi bari baba. Ree ba buburi

baba. Tangudu ndai baba barabara.

G�t���i b�ri b�b�.

Ree buburi baba.

Ree ba buburi baba.

Ba buburi baba.

8

ina

na

n

n

na

ina

3

6

5

2 1

ina

nene nana nini nana nunu

neene naana niini naana nuunu

n N

bi naa

binaa

a

na a

na

3 4 a e u i a

na ne nu ni na

ba be bu bi ba

ra re ru ri ra

na

ne

nu

ni

9

Tangudu ndai ina na Gataagi na naa.

Binaa binaa Gataagi buburi Tangudu.

T�n�udu nd�i in�.

Ina na Gataagi.

Binaa binaa Gataagi.

Aʼura na Tangudu.

10

a

ta

tari

ta

a

a

ta

tari

4

6

5

2 1

tari

tata tutu tata

taata tuutu taata

t T

aa

taa

taa ni

taani

3 4 a u a

ta tu ta

ba bu ba

na nu na

ta

tu

ta

11

Tangudu ndai Gataagi taa na nunuu.

Be taani tari. Be ta Gataagi na buna.

Be t��ni t�ri.

Tangudu taa na ina.

Be ta Gataagi na buna.

Be ta Tangudu na ara.

ni ta ra

bu taa bu

raa u ri

baba

tari

binaa

aʼura

5 Tadawagana

12

Tangudu raari baba. Binaa bibe taa

na ba baba, bee re. Gataagi ndai

binaa binii re baba na Tangudu. Be ta

buu tari.

13

14

ibwa

bwa

a

a

bwa

ibwa

6

6

2 1 ibwa

bw Bw

a

bwa

e

bwe bwa re

bware

3 4 bwa bwe bwa bwi

ba be ba bi

na ne na ni

ra re ra ri

bwa

bwe

bwa

bwi

15

Tangudu tini ibwa. Be taani tari. Be bwe

Gataagi. Bwa taani bwa tari. Bwa bwe

binaa, bwa ta buu na buna. Ubwa bware.

Ubw� bw�re.

Gataagi tini ibwa. Bwa tini ibwa.

Buna bware. Ubwa bware.

16

bikarabi

ka

a

a

ka

bikarabi

7

2 1

bikarabi

k K

ka ta ku

kataku

ki ki

kiki ka ta ni

katani

3 4 ka ki ke ka ku

ra ri re ra ru

ba bi be ba bu

na ni ne na nu

ka

ki

ke

ka

6

17

Bikarabi tini kataku na Gataagi. Be katani

kiki na nee na ibwa na kataku. Be kene na

ibwa. Buna bwa bariki.

Be k�t�ni kiki.

Bikarabi tini kataku. Be tini kataku.

Bikarabi kene. Bikarabi bibe kene.

18

gu bi

gubi

gabi

ga

a

a

ga

gabi

8

2 1

gabi

g G

ga ba gi

gabagi

gu nii

gunii

3 4 ga gi ga gu ge

ka ki ka ku ke

na ni na nu ne

ba bi ba bu be

ga

gi

ga

gu

6

19

Gataagi nee na ina na aga. Bwa ndai gabi.

Bwa gunii kiki na kataku, bwa tini ina. Bwa

gubi nunuu, gabi bwa ndai be, bwa gabagi

be.

G�bi ��b��i be.

Buna bware. ______ bware.

Bikarabi tini kataku. ______ tini.

Aree buburi baba. ______ buburi baba.

Bibe Aba Ubwa

20

eeboo

ee

ee

eeboo

9

2 1 eeboo

e E

be ree

beree

ge bi

gebi ee

ree

3 4 ee gee bee ree

ii gii bii rii

aa gaa baa raa

ee gee bee ree

ee

gee

bee

ree

6

5 gege bebe rere keke

geege beebe reere keeke

21

Tangudu bware gebi na eeboo. Beree na

ina. Be ndai bikarabi nii re baba. Be ta buu

tari ree na buna na kagura.

Gebi ree n� eeboo.

Bwa ta bikarabi tari. Bwa ta buu.

Gataagi ndai Tangudu. Gataagi ndai buu.

22

gu ree ra

bwa ka bi

ge i be

kiki

ibwa

gabi

eeboo

10 Tadawagana

23

Gataagi nee na gagu na Tangudu.

Bwa taani tari, bwa bwe na ina na

Tangudu. Tari bwa ta gebi na nee na

ina na Tangudu. Gebi bwa bware, bwa

gubi, bwa ta Tangudu na buna. Be

bani guribi.

Butu ________ taga tare. Bwaa ______

kubaba. Kabata bwa __________

kubuka. Bwa ________ na ina.

gigirigi ribi taa re

24

ha ba

haba

a

ha

haga

ha

h

h

ha

haga

11

2 1

haga

h H

hi ki hi ki

hikihiki

3 4 ha he hi ha

ga ge gi ga

ba bwe bi ba

ka ke ki ka

ha

hi

hu

he

6

25

Haga nee na ina naa a naa huba. Bwa tini

kataku kikarabi be taagi, bwa ndai hikihiki

taa. Ubwa haga bwaa guguraga kaatara na

karabi. Ibe hírakaa kiki, ibe bée haba, ibe

báni ha.

H��� nd�i hikihiki.

Karabi bani kataku. Butu bwe tari.

Karabi báni ha. Butu bwée tari.

26

ma ta ka

mataka

ma ka ri

makari me mi

memi

makeeru

ma

m

m

ma

makeeru

12

2 1

makeeru

m M

3 4 ma me mu mi

ha he hu hi

ka ke ku ki

ga ge gu gi

ma

me

mu

mi

6

27

Gataaɡgi ribi tare makeeru. Bwa kari

guuru kuʼibwa na makeeru nama mataka.

Manaa báni makeeru maba ndai guuru,

ibwa bwa memi na bwa guuru. Makeeru

maba gaa tabáni ha na makari. Ura bwa re

makeeru.

M�keeru m�b� nd�i �uuru.

Kataku kikarabi be taagi.

Bwa kari guuru kuʼibwa.

Bwa huri kaba nee.

28

ko ko

koko

koro

ko

o

o

ko

koro

13

2 1 koro

o O

tu ro

turo

hoo gi

hoogi

3 4 ko ho go bo to

ku hu gu bu tu

ka ha ga ba ta

ka ha ga ba ta

ko

ho

go

bo

6

5 koko hoho gogo bobo toto

kooko hooho googo boobo tooto

29

Tangudu raari turo nii koro naa hoogi.

Kunaanaba be ribi turo tare, be hirakaa na

makari, be ribi tatara turo na gebi. Be

bwarakaa, be tari kiikoro na biikoko.

Tangudu be ndai buu, be hiiki na ame

tugura.

Koro n� hoo�i.

Be re turo. Bwa ribi makeeru.

Be ribi turo tare. Bwa ribi tare makeeru.

30

Saa ri ba ni

Saaribani

sakaru

sa

s

s

sa

sakaru

14

2 1

sakaru

s S

sa bu

sabu

saa ka

saaka

3 4 sa so su sa

ha ho hu ha

ka ko ku ka

ga go gu ga

sa

so

su

sa

6

31

Sakaru naa Kunaanaba nee sabu, be hoogi.

Ta Kunaanaba aba na Saaribani aba tini na

ame naa sakaru. Abaa saakaka atari na

nee nii koko naa mataka. Na baa bwaga

tari na masaaka, atari ba maʼuri. Aba ndai

ura bani. Sakaru be huni ra.

S��rib�ni bee s��k�k� �t�ri.

Kunaanaba na Saaribani nee?

Anee. Aba nee.

32

1. ______________ .

2. ______________ .

3. ______________ .

4. ______________ .

5. ______________ .

15

1. Saaribani na ____________.

2. Sakaru naa ___________.

3. Abaa saakaka atari na nee nii ______.

4. Na ba urakaku, ________ bwa báni.

koko Kunaanaba ura hoogi

Tadawagana

33

Saaribani na Kunaanaba aba hirakaa gebi

na mataka na hurigi. Mataka nama nee na

ame naa gagari na kataku, kuturo taba

turani, nii sakaru naa hoogi. Abaa saakaka

atari na nee nii koko. Aba

urakaku, ura bwa bani,

ubwa huni makeeru nama

tanee nii sakaru.

1. T�n�udu nee.

G�t���i _____ nd�i _____. bw�, buu

2. ___nd�i ___k�r�bi. bi, bu

3. T�n�udu tini ___k�r�bi be nee.

Be nd�i ___w�. k�, ki

4. Kun��n�b� n� S��rib�ni ___�ri

___k�t�n� bis�k�ru. t�, �ʼ

5. T�n�udu ______ in� n� memi. b�ni, b$ni

34

ka ci ga na

kacigana

cika

ci

i

i

ci

cika

16

2 1

cika

c C

a ri ci

arici

3 4 ci cu ca ce

hi hu ha he

ki ku ka ke

gi gu ga ge

ci

cu

ca

ce

ci ma

cima

6

35

Saaribani bwe bikarabi cika. Na be ndai buu ma

re baba na nee nii koko naa cima, bwa cika bwa

ta buu na ruru. Be arici takaciganaa saci. Be

kene kinii koko naa mataka. Be arici tabana. Gabi

bwa báni na aga, bwa ndai buu, bwa re bikarabi.

S�ci memi n� cim�.

Be ari tare baba. Be kene nii koko.

Be arici tare baba. Be kencen nii koko.

36

yi ri ga ni

yirigani yaa ci gi

yaacigi

ayaba

ya

y

y

ya

ayaba

17

2 1 ayaba

y Y

3 4 ya yu ye ya

sa su se sa

ca cu ce ca

ma mu me ma

ya

yu

ye

ya

yaa ri

yaari

6

37

Yaari huri cima na ayina. Na bwa ribi yaba tare,

bwa huri kaba ta bwii yaba nii saci. Aba mayebe

nii koko. Na bwa yaacigi baba na tagunani nii be

koko, bwa ndai kiisaaka buna. Be saaki be buna.

Bwa mayirigani.

Y��ri huri cim� n� �yin�.

Bwa bwii yaba na cima.

Bwa bwii yaba na ababa.

Bwa bwii yaba na atari.

38

zoo ni

zooni

buzamaa

za

z

z

za

buzamaa

18

2 1 buzamaa

z Z

zoo go

zoogo

3 4 za za zu zo

ca ca cu co

ta ta tu to

ya ya yu yo

za

za

zu

zo

zu ma ni

zumani

6

39

Buzamaa huri saragu na aga. Na bwa tini aga,

bwa ndai birimi. Na bwa yáacige ri na tata buu,

kabata bwa ta buu. Be mayirigani. Bwa zoogo nii

be, aba mazooni na cima. Bee mabubura,

buzamaa bwa ta birimi buu. Na bwa hure giyo

ina nii be, aʼayo ba zumani be.

Buz�m�� bw� zoo�o.

Bee bubura awa. Be yirigani.

Bee mabubura. Be mayirigani.

40

wu ci

wuci

awa

wa

w

w

wa

awa

19

2 1 awa

w W

wa ku

waku

wa ta ku

wataku

3 4 wa wu we wo

ca cu ce co

sa su se so

ya yu ye yo

wa

ca

sa

ya

wa

wu

we

wo

6

41

Tangudu huri aga saragu huku na awa. Aba

uraku naa zamaa. Aba kene saragu. Tangudu

aba ndai biyugo nii waku, aba zoogo tunu saci.

Kabata awa ba ta biyugo buu. Tangudu wataku

aba naa zamaa, aba raa awa biyugo. Awa ba

gagasani buzamaa, bwa mayirigani. Tangudu be

ta awa cika, aba taa rasa. Aba gáa awa nii saci.

Bibe w�t�ku �b� n� �w�.

Be uraku naa zamaa. Bwa zoogo naa bwa.

Be uraku nii waku. Bwa zoogo nii be.

42

20

zaga

awa

cika

zoogo

yaari

cima

h c g n b z u

c i k a y a z

i m c n a g o

b a a w a a o

a n e h r k g

c s u n i t o

zuzu

cika

awa

ayaba

Tadawagana

43

Gataagi ribi tama tayaaciga wana tabware.

Zayabo be cikaa ara. Be yaacigi be nii koo be.

Gataagi bwa cikaa ara, bwa taacigi Zayabo, be

kene. Yinaba na Zayabo

aba wuce. Aba zoogo na

Gataagi, bwa tini ina

barii. Kabata ayinaba ba

huri giyo na ame tagura.

1. Tangudu huri ________ saragu.

2. Buzamaa __________ na Tangudu.

3. Tangudu raa awa biyugo naa _______.

4. ________ ta biyugo buu.

uraku aga Awa zamaa

44

da da

dada

dagarige

da

a

a

da

dagarige

21

2 1

dagarige

d D

da gi da gi

dagidagi

da da da

dadada

3 4 da du do da

ca cu co ca

za zu zo za

wa wu wo wa

da

du

do

da

6

45

Dagarige huri taree tadíbe. Bwa katani dadada

naa dada. Bwa ndai dagidagi, bwa ribi saaka.

Kugudama bwa wuce, bwa ndai dagarige. Kabata

bwa gigirigi dagarige. Awa ba wuce, ata

dagarige buu, aba ta kugudama buu. Bwa

kaadani nu na wa. Aba arici tagunaa nu.

Dagarige bwa gidigi.

D���ri�e bw� �idi�i.

Butu, butaa na ina. Binii ipa cima.

Gaa, bu-taa na ina. Bi-nii ipa cima.

46

sháa ri ge

sháarige

bishuwa

shu

sh

sh

shu

bishuwa

22

2 1 bishuwa

sh

Shii zaa maa

Shiizaamaa

3 4 shu sho sha she sha

du do da de da

cu co ca ce ca

wu wo wa we wa

shu

sho

sha

she

sha ru

sharu

6

47

Shiiz��m� nd�i bishuw�.

Aba tini ina. Bwa díbe mariga.

Abaa tana ina. Bwaa díbe mariga.

Shiizaamaa ribi mariga namaa shuwa tadaba.

Bwa huri zoo kuubwaa díbe mariga namaa

shuwa. Na bwa wuci, bwa ndai bishuwa na nee

dadada naa dada. Bwa katani, tadíbe madaga.

Bwa sháarige dadada naa bee shuwa. Bwa kíne

na sharu naa dada. Bwa araci tahiika.

48

ko ro

koro

goro

go

o

o

go

goro

23

2 1 goro

o O

no no

nono

o to

oto

3 4 go ro yo mo so

ga ra ya da sa

go ro yo do so

ga ra ya da sa

go

ro

yo

so

6

5 gogo roro yoyo momo soso

googo rooro yooyo moomo sooso

49

Goro huri tadíbe taree na aga. Bwa debece. Bwa

katani bidada, bwa ndai kutakoro. Bwa huri, bwa

katani bee koro. Na bwa bwe yishe, bwa ndai

kudagidagi ta zaci dadada huku nii nono. Kabata

bwa gúbe, bwa magumahini oto.

Goro re t�koro.

Bwa bwe yishe. Bwa ndai dagidagi.

Na bwa bwe yishe, bwa ndai dagidagi.

50

i po

ipo

ipa

pa

a

a

pa

ipa

24

2 1 ipa

p P

pa ri

pari

pa ka ni

pakani

3 4 pa po pu pe pa

da do du de da

ca co cu ce ca

ya yo yu ye ya

pa

po

pu

pa

6

51

Gabi huri ipo. Bwa shapi ipa, bwa pakani. Na

bwaa hura, bwa uraku na awa. Awa ba raa gabi

ipa, aba mataaraku hura kiikoro naa ba be. Gabi

bwa mazoogani mani namaa koro oto. Bwa hariki

pari, bwa taa. Awa ba shapi ipa na gabi, ba huri

cima.

Bw� p�k�ni ip�.

buna na we baba naa koro

mazama nama we mani namaa koro

52

1. ______________ .

2. ______________ .

3. ______________ .

4. ______________ .

5. ______________ .

25

1. Bee bitakene ____________.

2. Butu ___________ paaku.

3. ____________ taʼipi cima.

4. ____________ taʼtini ibwa na gita.

tapakani Ugoro ratu Shiizaamaa

Tadawagana

53

Sanaba ribi tuhura kasuwa, be za yuwa. Be huri

kayina, aba bishi buu aza taa yuwa. Be huri

kasuwa. Na be wuci aga, be ndai dagarige ta zaci

nii shuwa ta dadada piree. Be bwe tari, be

básani dagarige oto, bwa kíne. Be shapi, be huri

kasuwa, be debe yuwa.

54

waan wan

waanwan

gaan

aan

aan

gaan

26

2 1

gaan

an An

aan

yaan

aan

shaan

3 4 gaan saan paan shaan waan

gaa saa paa shaa waa

gaa saa paa shaa waa

goo soo poo shoo woo

gaan

saan

paan

shaan

6

55

Bipirani nee na iyo na naa na aga. Kabata be

katani kayaan pari. Be shii cebe kuʼimi na gaan

bwaa híike nii yaan biko tutu. Be gidigi paa kuʼimi

bwaa híike. Na bipirani be wuci paa kuyaan

waanwan, na hyan bikatani ʼwee, be shaatani

shaan, be katani ta dadada. Bee bwaga yishe, be

ribi ndaya butu naa gaan. Kabata be ndai bikico

za.

Uy��n w��nw�n.

Katana shaan! Antana ugaan!

Ta-katana shaan! Ta-antana ugaan!

56

in

hin

u mun tun

umuntun

27

6

in un an

2 1 kuunkun

un

cincin

in

5

3 4

kin hin bin win

kun hun bun wun

kan han ban wan

in un an an

cin kun wan han

in

un

an

an

uun

wuun

yin shin

yinshin

57

Cincin zaci ta dadada na wunsunwunsun na nee

na waanwan, bwaa re taree. Kuyinshin bwa

wuce, bwa táacige wuun ta dadada. Bwa kíne

kuna ina na kuunkun. Ucincin bwa hin,

“Kuunkun, re kuri! Yinshin ta shani takíne

taniimi pina.”

Kuunkun bwa hin wuun, “Ta-guraa duwana

mayaan, pari kayana kashii na kaʼumuntun.

Kuu-duwani, gan namaa tansan yishe.”

Kuunkun bw� hiik�ni cincin.

Kuunkun ndai cincin. Bwa re shami.

Kuunkun ndai wuun. Bwa re wuun.

58

ja ba

jaba

bijooshiipa

joo

oo

oo

joo

bijooshiipa

28

2 1

bijooshiipa

j J

ja ba ga

jabaga

aa

jaa

3 4 joo jii jee jaa joo

poo pii pee paa poo

woo wii wee waa woo

shoo shii shee shaa shoo

joo

jii

jee

jaa

6

59

Sanaba aba na ayana aba huri saragu na

nʼjooshiipa nii saci. Na baa taraga mani, aba

karagi aciwa na buruburu. Na bunwan bwa haan,

aba jaa, aba debece koo ri. Sanaba be hin yana,

bee jaanaa jabaga. Be huri jaba, be ndai ri huri

na ame na mani, be hiin ta buu. Guguba bwa ta

buu saku. Be hin, “Ri za umuntun.”

Bee j��n�� j�b���.

mancin hunhunran bitumunsun

mani hunrana tusumu

60

ki nda

kinda

ndakare

nda

a

a

nda

ndakare

29

2 1

ndakare

nd Nd

ndaa ba

ndaaba

nda ci

ndaci

3 4 nda ndo nda ndu

sha sho sha shu

wa wo wa wu

ja jo ja ju

nda

ndo

nda

ndu

6

61

Sanaba jaa saragu na sundakare. Na be wuci

hunrun na riga, be ndai ibwa na ndakare. Bee

kinda ibwa ndaaba. Be ndaci aba ndakare. Be

guraa hura kunrunkunrun na waanwan. Bee

kinda ta oto. Be ndaci, be huri giyo. Ashin ba hin

buu, “Kuu-ribi ri tadaba, naa nda shukuu, yaan

hani bu-nii daba wuun yoo.”

Be nd�ci �b� nd�k�re.

Kuu-huri, u-kushíike. U-zumani eeboo.

Shapa ipa! U-gubi shina. U-guni be tuma.

62

1. S��rib�ni _____ j��� cim�. bw�, bw��

2. Ab� _____ hur� b�re. j��, t�

3. Bw� �rici ____________. �idi�i, t��id���

4. _____ cincin bw� wuci,

kuunkun bw� nd�i _____. wuun, n�

5. _______ m�nee nii s�ci. m�nin, m�ni

30

1. Daada shitani ____________.

2. Buyaan butu shaatani ____________.

3. Butu ____________ undu.

4. Sanaba ____________ yuwa.

5. Yaari huri ____________ hunrun.

ndaci shaan waanwan yaan katani

Tadawagana

63

Tanda guba na shina

1. Shapa ipa.

2. U-gubi shina.

3. U-kene shinran.

4. U-haan wura na ipa. U-hariki na besu.

5. U-naa shápagi shina.

6. U-naa shaaga na wura.

7. U-wunini na wura.

8. U-dibi wuun kunrun.

9. U-shapagi wuun ina.

10. U-shaagi na dura.

11. U-naa táragi geegee.

12. U-naa ndaga shami koo

u-saanhani.

64

wyan zan

wyanzan

wyama

wya

wy

wy

wya

wyama

31

2 1

wyama

wy Wy

wya mu

wyamu

wya ru go

wyarugo

3 4 wyan wya wyan wya

shan sha shan sha

pan pa pan pa

wan wa wan wa

wya

wyan

wya

wyan

6

65

Sanaba jaa iyo na wyama. Na be wuci hira

ndaaba, be ndai wyama ta zaci dadada naa dada

naa nee na jaba. Bee wyanzan awyarugo xawuce

apa wuun sumo. Uta naa re inyon. Kuyaan

kutama na hira bwa marancinyen, be jikici. Be

gidigi, be masoo na wyamu. Ukutama bwa ndai

buu. Uta buu mankun. Be mapeen. Ubwa uri

guguji.

Bee wy�nz�n �wy�ru�o.

Biribi kawuce, bihuri giyo. Bure shami.

Biribi xawuce, bihuri giyo. xBure shami.

66

32 mʼ nʼ

2 1 nʼgapa

nʼ

mʼbasa

mʼ

5

3 4

nʼda mʼpan nʼshu mʼbo nʼki

ada apan ashu abo aki

uda upan ushu ubo uki

da ba ji pa re

nʼda mʼba nʼji mʼpa nʼre

mʼba

nʼga

nʼda

mʼ ba buu

mʼbabuu

nʼ gi yo

nʼgiyo mʼ baa

mʼbaa

nʼ ra bi

nʼrabi

6

67

Nʼr�bi mʼb� sh�pi buu.

Sanaba mʼbaa mʼbasa. Be hunrani na bwa. Nʼrabi

mʼba shapi buu. Wyarugo ba wuce incon na dura,

aba nʼgani buu. Be hiiki, aba hin buu, “Hure,

xtajaa takinda nʼgapa. Nʼgiyo

nʼwuce. xBuyaan buta jaa jaa muu

takinda. Gatu jaa yansun.”

Be hin wyarugo, “xTahuri.” Aba huri ipo.

Na ba wuci, aba ndai buyaan, buhoo kinda muu.

Sanaba be gii mʼbabuu na nʼcenyen. Awyarugo ba

shápi buu giyo ina rukushee.

Ipa nimi. Ipa ndaabwa. Ipa ndatu.

Ipa ndaa. Ipa ndeebe. Ipa ndaaba.

68

bi rai

birai

giyai

yai

ai

ai

yai

giyai

33

6

2 1

giyai

ai Ai

ai

kai

ga gai

gagai

3 4 ai yai nai gai kai

aa yaa naa gaa kaa

ii yii nii gii kii

yai

rai

nai

gai 5 kai nai yai rai gai

kaa naa yaa raa gaa

69

Zaamaa mʼbaa cima na turo. Bwa jaa iyo na ibe

ro. Na bwa wuci cima, bwa ndai gagai, bwa kene

takinda na kai. Zaamaa bwa hurigi ibwa hoo.

Bwa ndai kiyaan ri kiraan, itaa nʼrabi. Na bwa

hiin bura sumo, iri be hiiki, be heen, be zatani

nʼturo. Ibe gigirigi giyai.

Bwaa wyanzan buyaan buna bwaa bisaa ri na

bwa ndai. Zaamaa bwa hin, “Buyaan butu

tawumani birai na cima.”

Giy�i sh�pi r�i.

Ana wuci. Buzamaa nee.

Sanna wuci. Mammataga manee.

70

bu gau

bugau

bugau

gau

au

au

gau

bugau

34

6

2 1

bugau

au Au

ma ai

maʼai

ga gau

gagau

3 4 gau kai wau bau shaun

gaa kaa waa baa shaan

guu kii wuu buu shuun

gau

bau

kau

5 bau kaun dai wau gau

baa kaan daa waa gaa

71

Buruma ribi tanda bugau. Buyaan butu bwa

wumani birai paa bwa ta nda turuma. Bwa nʼgani

yoo, xbunaa ndaaka be zuga. Zugaazugai ba nee

gagau. Bwa díbe maʼai, bwa bizagani. Buyoo

bubwa shapi wyan. Nʼrabi mʼba shapi buruma.

Kabata ayo ba wuce. Aba hin wyarugo, “Au!

Nata gaa taa kuntan? Bundaci turuma tahuni

ra.”

Bu��u nee ����u.

Gan re gagai. Gan pani buu gagai.

Nʼre gagai. Mʼpani buu gagai.

72

1. ______________ .

2. ______________ .

3. ______________ .

4. ______________ .

5. ______________ .

6. ______________ .

35

1. Pekata ndakare ba ta naa?

2. Maantun ta naa hura pee?

3. Iba aba ta zoona nii soso?

4. Binaa bita re ba?

5. Iyaa ta nee na wyanzun na wyama?

wyamu mani uyon Sanaba ibwa

Tadawagana

73

Uwyama ree mʼbaa bicipa. Bwa ribi awyatu

madatagi. Bwa hin, “Jaa nʼgiyo mʼba wuce,

bunaa ríge tawuce, nʼjaa pana be unshin na

shina na ta oto.”

Kurana na awa aba mashaagi, bunaa ríge xbujaa

hiikahini yina. Aba huri, aba taagi nʼrabi. Na

kasu awa ba huri. Kurana bwaa wyanzan wa,

bwa ndaci. Bwa shiragi kagiyai maʼnʼgaaga na

cima. Bwa wuci, bwa ndai wyama pari unshin na

shina. Awa ba hin, “Kai! Nata gaa nʼndaaki

kuntan?”

Ta shani kurana bwa maʼunsoncin na awa.

74

36

6

gw hw

2 1 hwaa

waa

gwashe

wa

5

3 4

gwa gwe gwa

hwa hwe hwa

kwa kwe kwa

wa wa we wa

gwa hwa gwe hwa

gwa

gwe

gwa

bi gwa

bigwa

hwa ra pi gi

hwarapigi gwa ba

gwaba

a

hwa

75

Bugwama mʼbaa gwashe na yaburi. Jaa bare bwa

hin buyoo, “Jaga kádagi gwashe na guguji na nee

gagau, wana u-ta jaa hwarapigi. Uhwaa jaa

gabagi wuun.”

Na buyoo bubwa kadagi gwashe na hwa, bwa tini

hunrun na gwaba, nʼrabi mʼba shapi be. Yaan

bigwa be wuce, be riijigi gwashe. Buyoo bwa

hiiki, bwa kwashe kwaci. Bwa basani bigwa na

ruru, be kinai.

Bw� k�d��i �w�she n� hw�.

Bwa tari mani. Be hariki pari.

Bwa taragi mani. Be harakaki pari.

76

zhenken

zhen

zh

zh

zhen

zhenken

37

2 1

zhenken

zh Zh

3 4 zhe zha zhi zha

je ja ji ja

hwe hwa hwi hwa

she sha shi sha

zhe

zha

zhi

zha

nʼ gu zha ni

nʼguzhani

ruu zhe

ruuzhe

ta zhi ga ni

tázhigani

6

77

Uzhenken na kanrin atanda shinran na ruuzhe.

Butu ndaaba bwa jaa paga wyan shami.

Uzhenken bwa hin kanrin, “xTajaa tázhigani

tuma na hani. Tashici nʼguzhani.”

Kanrin bwa hin uzhenken, “Na kasu, jaa

hwarapigi hwa. xTajaa rée shina.”

Na kasu bwa wuce, kanrin bwa ndaci uzhenken.

Bwa taani nu, “Uzhenken iri haasani?”

Bwa ta shani, kanrin bwa ta naa

taagana nu na kasu.

Uzhenken sh�pi ruuzhe.

Gatu shici nʼguzhani. Gaa bu-shi guzhani!

Tashici nʼguzhani Bu-shi guzhani!

78

38 ng nj

6

2 1 njibi

ji

runge

ge

5

3 4

ngi ngu nge

nji nju nje

ge ji ga je ga

nge nji nga nje nga

nge

nga

ngi

nji ban

njiban

ngen shen

ngenshen ngo je

ngoje

nje ke

njeke

79

Kunaanaba shitani nge huku na ngoje.

Be kene takucika nii gagari naa

ngeshen. Na be yene, buyoo bubwaa njiban ayin.

Kunaanaba be pani buyoo, bee mazuga. Ame

ndeebe ba shekereke, be swa maʼai nii gwaga

naa njeke. Na be hiin hiika, be arici. Aba shapi

buu sipiti, aba pagi buu njibi. Kunaanaba bwa hin

buu, “Bu-jaa duwana.”

Be re n�e, be sw� njibi.

Bwa hiin bura sumo. Nʼhiin kádagi gwashe.

Bwa jaa bura sumo. Nʼjaa kádagi gwashe.

80

ha mba gi

hambagi

mbasara

mba

mba

mbasara

39

2 1

mbasara

mb

bi zu mba

bizumba

u ga mbo

ugambo

3 4 mba mbe mba mbi

nga nge nga ngi

zha zhe zha zhi

hwa hwe hwa hwi

mba

mbe

mba

mbi

6

81

Zaamaa mʼbaa nʼkukuya. Kwaya hani bizumba

shapani be bikukuya. Bwa karaagi buu bihwa naa

njeke binaa ngenshen doko na cima na mbasara.

Na bizumba be wuce, be mazhaa. Be tini na

umbo. Ugambo bwa ta buu mankun, bwa

hambagii zumba. Zaamaa bwa wuce. Na bwa hiin

kwatanaa zumba, gambo bwa ta be nii shambo.

Zaamaa bwa tázhiganii zumba piree na umbo.

U��mbo bw� t� bizumb�.

Nʼjaa hwarapiga hwa. Bujaa pana wyan.

Jaa hwarapigi hwa! Jaa pana wyan!

82

1. Butu _______ jaga cima _______ nʼgapa.

hiin, na

2. Baa _______ nda tabira na cima ________.

bujaa, ndaabwa

3. _______ yuwa _______! nimi, Mʼpani

4. Kwaya hani _________ ta _________

nʼjooshiipa. kwatagana, gatu

40

1. Zaamaa mʼbaa cima na ____________.

2. ____________ gabagi bee.

3. Baaba ____________ gwashe.

4. Ukuya ____________ nge.

5. Tatuwa nje ____________.

t����ni mb�s�r� shenren Uhw�� ruuzhe

Tadawagana

83

Tabira mbasara

1. U-debe kaasu.

2. U-gubagi biko na naa na

tagawa.

3. U-kene tabira.

4. Kanje cima, u-asagani.

5. Kayene, u-gubi wyan.

6. U-hanpancinyin wyan,

u-bwage.

7. Kuu-bwage, u-rurubagi.

8. U-zoogani na nʼguma.

9. U-shapagi, u-shaagi na dura.

10. U-naa dábagi geegee, anaa

booga taga.

84

ee

ʼwee

uʼwee

ʼwee

ee

ee

ʼwee

uʼwee

41

2 1

uʼwee

ʼw ʼW

tu ʼwa ri

tuʼwari

ʼwa bi

ʼwabi

3 ʼwee

ʼwii

ʼwaa

ʼwaa

4 ʼwee ʼwii ʼwaa ʼwaa

ngee ngii ngaa ngaa

mbee mbii mbaa mbaa

zhee zhii zhaa zhaa

6

85

Sanaba shápi ʼwaa na ʼwee na aga na be nii

shitana ta wari nata riga. Na be wucee saci, be

tazhigani ʼwaa, be kene. Buyaan butu bwa hin

buu, “ʼWaan, iishaapi ʼwaa!” Be pani be. Be eshe

ma gwasaga ta wari nata ʼwa. Bwa butu bwa huri

kasuwa. Bwa sáanhine ʼwee, bwa sáanyin ayo

ʼwabi. Sanaba be wuce ina, be ndaci bwa.

Be sh$pi ʼw�� n� ʼwee.

Ashapi ʼwaa. Butári mani.

Ashaapi be ʼwaa. Butáari Sanaba mani.

86

o

hyo

hyoo

hy

hy

hyoo

42

2 1 hyoo

hy Hy

an

hyan

hyu hyu

hyuhyu

3 hyoo

hyaa

hyaa

hyuu

4 hya hyan hya hyan

hwa hwan hwa hwan

ʼwa ʼwan ʼwa ʼwan

zha zhan zha zhan

6

87

Kunaanaba binee na nama na nʼshintan na hyoo.

Be shápi ʼwee nii ʼwacika. Be dábagi ta wari nata

gumana na hyan biyene yibaku na maʼai. Be

makantani nama na hyoo. Na be hwii, be hiin

kuuka nʼshintan, mʼba taani buu na ayishe. Be

tari mani, be mazooni na hyuhyu hyo. Be hin,

“Kai, nʼnje tanjeke, nʼshi kuʼnʼfwaci kayishe!”

Be m�zooni n� hyuhyu hyo.

Nʼshi kuʼnʼhuri. Gaa shi kuu-huri.

Ashi kahuri. Bwa shi kuuhuri.

88

mʼ pya ra

mʼpyara

43

6

ky py

2 1 pyanda

pya

bikyaanwun

kyaan

5

3 4

kya kyau kyan

pya pyau pyan

ya yan yau yon

kya pyan kyau kyon

kya

kyan

kyon

ta kyau

takyau

au

pyau kya ba ri

kyabari

89

Kwaya hani, kupyanda báni, kyaanwun ta naa

rega taree na gita. Jaa bare, pyanda bwa bancin,

be taa nʼrabi. Na pyanda bwa báni hyo,

kyaanwun be hiiki. Bee yacigaga takyau na

sarari, mʼpyara mʼba ta buu. Be huri tadabaga

ta wari nata ʼwee. Na be wuci, be debece. Be

kene kyabari naa ko, be tari kupyara pyau. Bwa

gabagi buu naa rentun, be tazhigani.

Ky��nwun bw� t�ri py�r�.

Kyaanwun nii rega. Aba tajabaga.

Kyaanwun niinaa rega. Aba tanaa jabaga.

Kyaanwun ta naa rega. Aba niinaa jabaga.

90

Laa mii

Laamii

44

leemu

l L

Laa ra ba

Laaraba

la nga

langa

3 lee

loo

lii

laa

4 lee loo lii laa luu

jee joo jii jaa juu

shee shoo shii shaa shuu

pee poo pii paa puu

leemu

lee

l

l

lee

leemu

2 1

6

91

Laamii ipi cima. Bigwásagi ta wari nata ʼwee na

nʼleemu hwen na Litinii. Na be wuci hira, be ndai

pyara buzagi ta wari nata nʼleemu hyo. Bee taan

muu, bee shaaga na langa. Na be hwii, be hure

giyo. Na bunwan bwa haan Laaraba, be shapi

kasuwa. Bee hura, be ta dukuta. Be taa ʼwaa na

dadaba. Bee nʼgaga.

L��mii sh�pi nʼleemu.

Apani leemu. Buribi tashapa bee.

Aapani leemu. Buribi taashapa bare.

92

kyabari

pyau

ʼwee

leemu

hyuhyu

pyanda

p u ʼw y p k e

ʼw e e e p y a

p y a n d a h

n d e l u b y

a n u e o a o

s t y e a r i

e

u

k

u

n

c

s y h m i i u n

p h y u h y u d

45

1. Bee biʼmʼbaa __________ na yishe.

2. Pyara huzaagi adura __________.

3. Hundara __________ ʼyapaga ʼwee.

4. Buʼa yana __________ huba.

5. Sanaba shitani __________ nii ʼwacika.

hyo nʼw�b� t�ky�u but�nii mʼb��

Tadawagana

93

Maantun ta naa jabaga tashápagi ʼwaa na hwen

na Laaraba. Laamii aba na ayanaba aba shápagi

nʼwaa na nʼlanga hyo ndaaba, na hyan maantun

jaa shapi. Kupyara bwa punshin puu, ashira ba

hyári swaa, iʼwaa be dibi shira. Uyon bwa mʼbaa

mani, maantun bwa arici tajaa. Na hyan ushápi

ʼwaa, Laamii be gware me, bee gyasa ʼwaa.

94

unfuun

fuun

f

f

fuun

unfuun

46

2 1

unfuun

f F

3 fuun

foon

foo

fuu

ka fu

kafu

fu ka

fuka

fo ko fo ko

fokofoko

4 fu fon fo fun

du don do dun

mu mon mo mun

hyu hyon hyo hyun

6

95

Butu nii re sunda. Bwaa paga awa unfuun. Na

bwa gwatani kayaan, awa ba shapi unfuun hyo na

hyan are. Butu bwa shápi ʼwee na fokofoko. Bwa

hin, “Bare, nʼnii kuna awa yana.” Awa ba gidigi,

abaa pyaanrankan unfuun. Butu bwa wutani

wyan, bwaa fukaa gata. Bwa pa wyan ri he. Aba

kinai. Bwa raa unfuun, bwa zwagani na kafu.

Bw� shii unfuun n� k�fu.

Mbata shapi unfuun? Iyaa ta jaa?

Awa ta shapi unfuun. Laamii ta jaa.

96

ʼyansun

ʼyan

an

an

ʼyan

ʼyansun

47

2 1

ʼyansun

ʼy ʼY

3 ʼyan

ʼyen

ʼya

ʼya

ʼyan run ʼyan run

ʼyanrunʼyanrun

ʼya ru

ʼyaru

ʼya pa ga

ʼyapaga

4 ʼyan ʼya ʼya ʼyan

hyan hya hya hyan

hwan hwa hwa hwan

yan ya ya yan

6

97

ʼYansun nee na dura na ʼwaa. Bwaa re aʼunfuun

na Laamii be taturani doko na ʼyaru. Laamii be

shéen njibi na hyan bifwagahini wyan hyo. Be

kene ʼwaa tapyaanwyan, be ndai kukafu na shin.

ʼYansun baa ʼyapaga aʼunfuun. Be busagani njibi

nii gata, ʼyansun ba hwii ta wa hyo na naa

ʼyanrunʼyanrun bodo. Na be taa na wyansun, be

henge yaan ri nii katagana buu.

ʼY�nsun tini ʼy�ru.

Ashira kene. Laamii ta huri.

Ashira takene hundara. Laammii ta tahuri.

98

u

gbu

48 gb kp

2 1 kpaataʼwee

kpaa

ta kpa bu

takpabu gbi gbi gbi

gbigbigbi

kpaa ta

kpaata

5

3 4

gba gbaa gba

kpa kpaa kpa

bi pa bu pa

gbi kpa gbu kpa

gba

gbu

gbi

6

gbangara naa yo

gba

99

Sanaba mʼbaa gbangara naa yo. Kwaya hani

unaa ʼyapaga taree. Jaa bare, bwa wuci ina na

Laamii. Bwaa taga dubo gbigbigbi, ma kpaata

wuun, bwa gunii. Gbangara bwa tini. Bwa ndai

bigagari na ʼyaru, bwa ta buu gbi, be hwaaci.

Laamii be uncin nu gbu. Be hin, “Bare, sai

kuʼnʼkwane gbangara yana. Nʼta hoo bisa butu

naa hyaa, bwa gaa ta unfuna. Bwa gunii

kutakpabu.”

Kabata be pa wuun nguntan kpa kuna hyuhyu.

Bwa kinai, bwa ʼwi.

Gb�n��r� nii kp��t� dubo.

Bwaa taga dubo buna, bwaa kpaata wuun.

Bwaa taga dubo buna, ma kpaata wuun.

100

vuunvuun

vuun

v

v

vuun

vuunvuun

49

2 1

vuunvuun

v V

3 vuun

vo

vu

vu ruu go

vuruugo

om

vom

vu duu

vuduu

4 vuun vo vu

fuun fo fu

wuun wo wu

hyuun hyo hyu

6

101

Vuunvuun mʼbaa ina dadada na ʼwee na vom. Jaa

bare, Laamii be jaa ʼyápagi na ʼwee. Be ndai

kuʼwee na vom. Be kene kpaata wuun acagu.

Uvom bwa kinai gbuu. Kabata vuunvuun bwa

báni vuduu na ame na ibwa. Bwaa wyanzan paa

bwaa tana. Bwa jaa, bwa zatani kuna ʼwee na

vuruugo ma taga gbigbigbi. Bwaa wyanzan ibwa,

kpaataʼwee bibe wuce. Be ta wuun bwaku kpa, be

shapi, be huri ibwa ndeebe. Be pani mʼmwaan,

mʼba re.

Vuunvuun bw� b�ni vuduu.

102

1. Pekata bijijoo bibe ta naa?

_______________

2. Imbata shi ri na nʼgita nʼnashin?

_______________

3. Kugita incin, imba gaa ta nda?

_______________

4. Pee ba ta nda tabira?

_______________

5. Imbata kuya bwa ta naa taagana?

_______________

50

1. Bushi kuupani / kaapani be yuwa.

2. Hundara / Bare butashitaagi be gaya.

3. xBunaa hagara na / ma yiba wuun.

4. Gaa ta gan taa / ta nʼgani.

Tadawagana

103

Awyatu wuma tanaa taaga ʼwee ma

tazumaancin. Wana tahyan, kii-nii ʼyapaga aʼwee

ma, uta shana pari kanaa hoo. Kashira kene,

ashebe ko, kabegi nʼkorogojo. Hani ka tanaa

ʼyapaga ʼwee, uta shana anono na abikico na aga

be jaa mataa. Kuwansan za, bikico ka na aga

gidagagi, ifwagi. Kii-guraa gwatana ki, anono ka,

kiikpaataʼwee na makeeru na nʼkutama nʼka,

suvuunvuun na adagidagi, ata hura taraba paa

kuwansan bwa nee.

Too, wyatu nimi, kuu-ʼyapi ʼwee, u-shere yaan.

104

a A

ana

a A

awa

b B

baba

mb Mb

mbasara

c C

cika

d D

dagarige

nd Nd

ndakare

e E

eeboo

e E

bee

f F

unfuun

105

g G

gabi

ng Ng

nge

gb Gb

gbangara naa yo

h H

haga

i I

kiki

j J

jooshipa

nj Nj

njibi

k K

bikarabi

kp Kp

kpaataʼwee

l L

leemu

106

m M

makeeru

mʼ Mʼ

mʼbasa

n N

ina

nʼ Nʼ

nʼgapa

o O

koro

o O

goro

p P

ipa

r R

ree

s S

sakaru

sh Sh

bishuwa

107

t T

tari

u U

butu

v V

vuunvuun

w W

awa

ʼw ʼW

ʼwee

wy Wy

wyama

y Y

yaba

ʼy ʼY

ʼyansun

z Z

buzamaa

zh Zh

uzhenken

108

an

in

un

ai

bw

gw

hw

hy

ky

py

au

109

aA ‚ˆ bB

cC dD eE

ƒ‰ fF gG

hH iI jJ

kK lL mM

nN oO †£

pP rR sS

tT uU vV

wW yY

zZ ʼ

112