Le culte de morts à Rome et dans les provinces ... · ann(orum) (unum et uiginti) (portrait) Quot...

Preview:

Citation preview

CoursScheid 1

IVSTAFACERE

LecultedemortsàRomeetdanslesprovincesoccidentalesdumonderomain

Ritualappearstobeembeddedincivilconception;itisnotanisolatedorclosedareaofmagicoranimismorprimitivism(H.Cancik‐Lindemaier)

Cours7(15.12.11)

3.3.4.2.Dépôtsdevaissellenonbrûlée3.3.4.2.1.Blaizot,Pratiquesetespacesfunéraires…,229;cf.endernierlieuV.Bel…,Tombesetespacesfunéraires…,309‐3463.3.4.2.2.Lyon,rueduSergent—Berthet,Blaizot,Pratiques…225.

3.3.4.2.3.Rome,viaCollatina(1erap.):truie;chevalcf.Scheid,Pourunearchéologiedurite…86‐87Mayence,porc,oiseau,cf.Scheid,Pourunearchéologie…,186‐190.Gauleméridionale:jambon,caprinés,bœuf,chevalcf.Blaizot,Pratiquesetespacesfunéraires…224.3.3.4.2.4.G.Bérard,Lanécropolegallo‐romainedelaCalade,àCabasse(Var).Deuxièmecampagnedefouilles(1962)”,dansGallia,21,2,1963,298.

3.3.4.2.5.LampesetsesàparfumdansleMididelaGaule(IIes.av.‐1ers.ap.n.è.)Blaizot,Pratiquesetespacesfunéraires…,354.3.3.4.2.6.M.Tirelli,“…ut…largiusrosaeetesc[a]e…poneretur.IritualifunerariadAltinumtraoffertedurevoliedeperibili”,dansHeinzelmann,Ortalli,Fasold,Witteyer,RömischerBestattungsbrauchundBeigabensitten,Wiesbaden2001,250.3.3.4.2.7.Rétie:Fasold,vonHesberg…,BestattundssitteundkulturelleIdentität…,229.

3.3.4.2.8.MasdesabeillesSP347:V.Bel,S.Barberan,N.Chardenon,V.Forrest,I.Roddet‐Bélarbi,L.Vidal,Tombesetespacesfunérairesdelafindel’âgeduferetdudébitdel’époqueromaineàNïmes,Lattes2008,84‐97(60‐40av.n.è.).3.3.4.2.9.V.Bel,S.Barberan,N.Chardenon,V.Forrest,I.Roddet‐Bélarbi,L.Vidal,Tombesetespacesfunérairesdelafindel’âgeduferetdudébitdel’époqueromaineàNïmes,Lattes2008,238‐41.3.3.4.2.10.Fr.Blaizot…,Pratiquesetespacesfunéraires…,215‐235.3.3.4.2.11.HughLindsay,«EatingwiththeDead:theRomanFuneraryBanquet»,dansI.&H.S.Nielsen(éds.),MealsinaSocialContext.AspectsoftheCommunaMealintheHellenisticandRomanWorld,Oxford1998,67‐80.Shiv'ahPétrone,Satyricon111,23.3.4.2.12.Blaizot,Pratiquesetespacesfunéraires…,164‐167;239;Bel…,Tombesetespacesfunéraires…,250‐268.

CoursScheid 2

3.3.4.2.13.M.Polfer,DasGallorömischeBrandgräberfeldundderdazugehörigeVerbrennungsplatzvonSeptfontaines‐Dëckt(Luxembourg),Luxembourg1996,118sq.

3.3.4.2.14.F.Blaizot…,Pratiquesetespacesfunéraires…,324.

3.3.5.Lesriteslorsdel’inhumation:unsacrificesemblableausacrificedelatruie?

3.3.5.1.É.Rebillard,Musarna3.Lanécropoleimpériale,Rome2009,101suiv.

3.3.5.2.E.Rebillard,Musarna3…,103fig.82.M.A.Tomei(éd.),Roma:memoriedelsottosuolo:ritrovamentiarcheologici1980/2006,Rome2006,562,fig.4.3.3.5.3.Ortalli,«IlcultofunerariodellaCisalpinaromana.Rappresentazionieinteriorità»,dansHeinzelmann,Ortalli,Fasold,Witteyer(éds.),RömischerBestattungsbrauchundBeigabensitteninRom,NorditalienunddenNordwestprovinzenvonderspätenRepublikzbisindieKaiserzeit,Wiesbaden2001,234‐5,fig.18

3.3.5.4.A.Bonnet,RitesetmobliersfunérairesdanslesnécropolesromainesenItalieduIerauIIIes.,ThèseAix‐Marseille1,2004.

3.3.5.5.A.Buccellato,P.Catalano,S.Musco,Alcuniaspettiritualievidenziatinelcorsodelloscavodellanecropolicollatina(Roma)»,dans,J.Scheid(éd.),Pourunearchéologiedurite.Nouvellesperspectivesdel’archéologiefunéraire,Rome2008,58‐88.

3.3.5.6.M.Galli,«Tombaromanaadinumazioneincassadipiombo»,dansFasold,Fischer,vonHesberg,Witteyer(éds.),BestattungssitteundkulturelleIdentität.GrabanlagenundGrabbeigabenderfrühenrömischenKaiserzeitinItalienunddenNord‐West‐Provinzen,Bonn1998,87‐101.

3.3.5.7.RomeetOstie,Fasold,Hesberg,Bestattunssitten…,p.18.

3.3.5.8.LePillon,Marennes(Rhône)(RitesfunérairesàLugdunum,Paris2009,175);Malbosc,Montpellier(RitesfunérairesàLugdunum,Paris2009,176;)

3.3.5.9.V.Hincker(respons.),Resreligiosae.LesnécropolesantiqueetmérovingiennedeVâtonàFalaise,(campagne2009),2010(inéd.).

CoursScheid 3

Cours8(15.12.11.)3.3.6.Funusacerbum3.3.6.1.Servius,Commentairedel’Énéide11,143:…etmagismorisRomaniutinpuberesnoctuefferrenturadfaces,nefunereinmaturaesubolisdomusfunestaretur:quodpraecipueaccidebatineorumquiinmagistratuerantfiliis.ideoVergiliusPallantiscorpusfacitexcipifacibus,quiaacerbumfunus.…alii,sicutVarroetVerriusFlaccus,dicunt:sifiliusfamiliasextraurbemdecessit,libertiamiciqueobuiamprocedunt,etsubnocteminurbeminferturcereisfacibusquepraelucentibus,adcuiusexsequiasnemorogabatur.

3.3.6.2.Plutarque,Consolationàsafemme4.Tacite,Annales3,4‐5.3.3.6.3.Herenniae

Hilaritati,filiae/dulc(issimae)q(uae)u(ixit)a(nnos)(nouem)m(enses)/(sex)dies(undecim)/Aur(elius)Antoninus/optioet/HerenniaMar/cellinaparentes/contrauotum.3.3.6.4.CorpusdesInscriptionsLatinesVI,27278:

Ettumortal/[emtemetna]tumessemementonam/[nullilicuit]uotisexcederefata.3.3.6.5.FedeBerti,Morsinmatura.IFadienietillorosepolcreto,BorgoS.Lorenzo2006.

3.3.6.6.

CoursScheid 4

3.3.6.7.

L(ucius)Pompennius,C(aii)f(ilius),Placidus,Fadiena,C(aii)f(ilia),Tertia(portraits)M(arcus)Pompennius,L(ucii)f(ilius),Valensann(orum)(uigintitres)(Portrait)Crudele(s)umbraeiuuenemrapuistisacerbumtertioetuicesimoannosupremumattenebrasflebilishora+ue++[…?«LuciusPompenniusPlacidus,filsdeGaius,etFadienaTertia,filledeGaius:MarcusPompenniusValens,filsdeLucius,âgéde23ans.Cruellesombres,vousavezenlevéunjeunehommeavantsamaturité,danssavingt‐troisièmeannée,pourladernièrefois(?)l’heurelamentableverslesténèbres[…]

3.3.6.8.[C(aius)FadienusnC(aii)f(ilius)Repentinus[Cu]rsoria,L(ucii)f(ilia),Secunda(portraits)C(aius)Fadienus,C(aii)f(ilius),Vegetusann(orum)(unumetuiginti)(portrait)Quot luctibus[pa]tri expositis[fa]cere monimentum[debu]it conspicis[fili]us, hospesmors composituminmatura natiquotfecitut deditipsefaceret paterparens.«GaiusFadienusRepentinus,filsdeGaius,CursoriaSecunda,FilledeLucius.GaiusFadienusVegetus,filsdeGaius,âgéde21ans.Cequelefilsdevaitfairepoursonpère,lamortpré‐maturéeafaitensortequelegéniteurl’accomplisse.Voyageur,contemplelemonumentdufilsmarquédessignesexposésdudeuilquesonproprepèrefitpourlui.»3.3.6.8.P(ater)V(iuus)F(ecit)(potrrait)L(ucio)Fadieno,L(ucii)f(ilio)Actori[Tu]quipraeteriaesspectasmortismonimentummeumaspicedignesitdatauitamihi;trienniominusbisdenosannosuix‐sidulcissimamatri,(octauum)et(decimum)inscinde(n)s,animamdeposuimeam.Nolidoleri,uiator,moriendumfuit;properauitaetas,fatushocuoluitmeus(portraits)

CoursScheid 5

L(ucius)Fadienus AtiliaM(arci)f(ilius) C(aii)l(ibertaAgilis FeliclaTe,lapis,optestor,le[ui]tersuperossaraesidasettaeneraeaetatine[g]rauisessaeuelis.Quodparaentidaebuitfacaeraefilius,morsimmaturafecitetfaeceretpare(n)s.3.3.6.8.[Tu]quipraeteriaes(!)spectasmortismonimentummeumaspice[quam]indignesitdatauitamihi;trienniominusbisdenosannosuixsidulcissima(!)matri,(octauum)et(decimum)inscinde(n)s,animamdeposuimeam.Nolidoleri,uiator,moriendumfuit;properauitaetas,fatushocuoluitmeus.Lepèrelafaitdesonvivant.LuciusFadienusActor,filsdeLuciusToiquipassesetvoismonmonumentdemort,considèreàquelpointlaviem’aétédonnéedefaçonrévoltante.jevécuspendantdeuxfoisdixannéesmoinstroisdefaçonchèreàmamère,entrantdansladix‐huitième,jedéposaimonâme.Nesoispasaffligé,voyageur,sij’aidûmourir.Mavies’esthâtée,c’estcequ’avoulumondestin.LuciusFadienusAgilis,filsdeMarcus,(et)AtiliaFelic(u)la,affranchiedeGaius.»Te,lapis,optestor,le[ui]tersuperossaraesidas(!)ettaenerae(!)aetatine[g]rauisessae(!)uelis.Quodparaenti(!)daebuit(!)facaerae(!)filius,morsimmaturafecitetfaeceret(!)pare(n)s.«Jetesupplie,pierre,dereposerlégèresurmesossements,etdenepasvoulirêtrelourdepourunâgetendre.Cequelefilsdevaitfairepoursonpère,lamortprématuréeafaitensortequelegéniteurl’accomplisse.»3.3.7.Ritesdedéfenseetdéfixions3.3.7.1.PaulDiacre,RésumédudictionnairedeFestus,p.99Lindsay:Inferiaesacrificia,quaeDisManibusinferebant.«Inferiae(estlenompour)lessacrificesquisontoffertsauDieuxMânes.»3.3.7.2.Virgile,Énéide5,75suiv.:Illeeconciliomultiscummilibusibat75adtumulummagnamediuscomitantecaterua.hicduoritemerolibanscarchesiaBacchofundithumi,duolactenouo,duosanguinesacro,purpureosqueiacitfloresactaliafatur.«Lui,ausortirdel’assemblée,avecdesmilliersd’hommes,marchaitversletombeau,entouréd’unimmensecortège.Là,procédantauxlibationsconformesàlatradition,ilrépandparterredeuxcoupesdevinpur,deuxdelaitfrais,deuxdesangconsacré,iljettedesfleurspourpres,ilprononcecesmots…»

CoursScheid 6

3.3.7.3.

3.3.7.4..Hincker(respons.),Resreligiosae.LesnécropolesantiqueetmérovingiennedeVâtonàFalaise,(campagne2009),2010,51suiv.3.3.7.5.M.Polfer,DasGallorömischeBrandgräberfeldundderdazugehörigeVerbrennungsplatzvonSeptfontaines‐Dëckt(Luxembourg),118sq.3.3.7.6.G.Bérard,«LanécropoleromainedelaCalade,àCabasse(Var)…»,dansGallia21,2,1963,295‐306.

3.3.7.7.Fr.Blaizot,Pratiquesetespacesfunéraires…201;314.N.etJ.Metzler…,Lamadelaine392.3.3.7.8.Fr.Blaizot,Pratiquesetespacesfunéraires…146.3.3.7.9.Blaizot,Pratiquesetespacesfunéraires…,46sq.;264;266

3.3.7.10.Bérard,G.«LanécropoleromainedelaCalade,àCabasse(Var)…»,dansGallia21,2,1963,295‐306.3.3.7.11.M.G.Belcastro,J.Ortalli(éds.),Sepoltureanomale.Indaginiarcheologicheeantropologichedall’epocaclassicaalMedioevoinEmiliaRomagna,Bologne2010.3.3.7.12.Blaizot,PratiquesetespacesfunérairesdelaGauledurantl’Antiquité,37sq.3.3.7.13.Romeetsesmorts.L’archéologiefunérairedsl’OccidentRomain.Dossierdel’archéologie330,nov.‐déc.2008,993.4.Aménagementdesnécropoles3.4.1.Marquagesetespacesrituels3.4.1.1.CorpusdesInscriptionsLatinesXI,6528(Sarsina):[…]Hora[tius…f(ilius)]Balb[us?…]

CoursScheid 7

municipibus[su]eisincoleisque[lo‐]casepultura[e]s(ua)p(ecunia)dat,extraau[c]toritateiset5queisibei[la]queomanu(m)attulissentetqueiquaestumspurcumprofessiessent,singuleisinfrontep(edes)(decem),inagrump(edes)(decem)10(…)«[…]Hora[tius,filsde…]Balb[us?…],donnedesespropresmoyensàsesconcitoyensetauxrésidentsdeslieuxdesépulture,àl’exclusiondesgladiateurs,deceuxquiavaientportélamainsàeux‐mêmesavecunlacet,etquiavaientexercéunmétierinfâme,àchacun(unespace)de10piedsenfaçadeetdedixpiedsenprofondeur…»3.4.1.2.CorpusdesInscriptionsLatinesVI,2120(135ap.n.è.):

Recommended