โดย ครสมบรณ แกวรวมวงค

กลมสาระการเรยนรศลปะ

ทศนธาตทศนธาตทศนธาตของศลปะทศนธาตของศลปะ (Element of Arts) หรอ

หลกการจดองคประกอบศลป สและการใชส การนาเอาส/งดงกลาวมาจดรวมใหเกดคณคาทางศลปะตองมความรและ ความเขาใจเพ/อใชสรางสรรคผลงานทางทศนะศลป ประกอบไปดวย จด เสน รปราง รปทรง ลกษณะผว พ:นท/วาง น:าหนก...แสง-เงา และส

จดจด (Dot)(Dot)

จด หมายถง รอยกด จด แตม มลกษณะกลม

มขนาดท/แตกตางกน จดเปนพ:นฐานในงานออกแบบทกชนด แมแตตวอกษรและภาพจากเคร/องคอมพวเตอร ยงประกอบไปดวยจดหลายพนหลายหม/นจด จดเม/อเรยงตอกนตามตาแหนงท/เหมาะสมและซ:าๆ กนทาใหเกดลกษณะผว รปราง รปทรง

ระยะใกล ไกล ทาใหงานออกแบบต/นเตน และดงดดความสนใจ

เเสสนน (LINE)(LINE)

เสน หมายถง จดหลายๆ จด เรยงตดตอกนและเคล/อนไหวไปในบรเวณวางบนแผนระนาบตามทศทางท/ผลากเสนตองการ เสนอาจเกดจากการลาก ขด ขด เขยน ดวยดนสอ ปากกา พกน แปรง เม/อนาเสนไปประกอบกนกจะเกดเปนรปราง

รปทรง บอกความเคล/อนไหวและทศทางได เสนแบงออกเปนหลายชนด แตละชนดใหความรสกทางอารมณดงตอไปน:

เเสสนตรงนตรง (Straight Line)(Straight Line)

เสนตรง (Straight Line) คอเสนท/ลากจากจดใดจดหน/งตรงไปใน ทศทางใดทศทางหน/ง เสนตรงใหความรสกแขงเรง แนนอน ถกตอง รนแรงเดดเด/ยว

เเสนต:งสนต:งฉากฉาก ( (Vertical Line)Vertical Line)

เสนต:งฉาก (Vertical Line)หรอ เรยกวาเสนด/ง คอเสนตรง ท/ลากเสนฉากกบเสนระดบ ใหความรสกม/นคงแขงแรง สงางาม

เเสสนแนวนอนนแนวนอน (Horizontal Line)(Horizontal Line)

เสนแนวนอน (Horizontal Line) หรอ เสนระดบคอ เสนตรง ท/ลากขนานกบพ:นระดบใหความรสกสงบ ราบเรยบ กวาง

เเสสนเนเฉฉยงยง (Diagonal Line)(Diagonal Line)

เสนเฉยง (Diagonal Line) หรอเรยกวาเสนทะแยง คอ เสนตรงท/ลากไปในแนวเฉยง ใหความรสกไมม/นคง ไมแนนอน เคล/อนไหว

เเสสนนซซกแกแซซกก (Zigzag Line)(Zigzag Line)

เสนซกแซก (Zigzag Line) หรอ เรยกวา เสนหยก คอ เสนเฉยงท/ลากข:นลงสลบกน ใหความรสกสบสน ไมแนนอน เปล/ยนแปลงอยเสมอ

เเสสนโนโคคงง (Curved Line)(Curved Line)

เสนโคง (Curved Line) หรอ เรยกวา เสนกลม คอ เสนท/ลากในลกษณะโคงเปนสวนหน/งของวงกลม ใหความรสกออนโยน น/มนวล ละมนละไม

รปรรปร างาง รรปทรงปทรง (Shape and Form)(Shape and Form)

รปราง (shape) หมายถง คณลกษณะท/เกดจากเสนรอบนอก (out line) บนแผนระนาบมลกษณะ 2 มต มความกวางและความยาวเหมาะกบการนาไปใชในงานออกแบบ 2 มต

รปราง รปทรง แบงออกเปน 3 ประเภท คอ

รรปปรารางธรรมชาตงธรรมชาต (Natural Shape)(Natural Shape)

คอ รปรางท/เกดข:นเองตามธรรมชาต ท/เรามองเหนเปนลกษณะ 2 มต เชน ปกผเส:อ ใบไม เปนตน

รปรางรปราง เรขาคเรขาคณณตต (Geometrical Shape)(Geometrical Shape)

คอ รปรางท/มนษยสรางสรรคข:นมาเปนลกษณะ 2 มต เชน รปสามเหล/ยม รปส/เหล/ยม รปวงกลม เปนตน

รปรางอรปรางอ สระสระ (Free Shape)(Free Shape)

คอ รปรางจากธรรมชาตหรอจากการสรางสรรคของมนษยโดยดดแปลง ตดทอน ลกษณะไมเหมอนจรง ใหเกดความแปลกใหมข:น

รปทรงรปทรง (Form)(Form)

รปทรง (Form) หมายถง คณลกษณะท/เกดจากเสนรอบนอก (outline) ของวตถท/เรามองเหนเปน 3 มต มความกวาง ความยาว และความหนา (ความลก) เหมาะกบการนาไปใชงานออกแบบ 3 มต

รปทรงตามธรรมชาตรปทรงตามธรรมชาต (Natural Form)(Natural Form)

คอ รปทรงท�เกดขนเองตาม �ธรรมชาตมลกษณะ 3 มต เชน ตนไม คน สตว เปนตน

รปทรงเรขารปทรงเรขา ( (Geometrical Form)Geometrical Form)

คอ รปทรงท/มนษย สรางสรรคข:นมา มลกษณะ 3 มต เชน รปทรงกรวยกลม รปทรงกรวยเหล/ยม รปทรงส/เหล/ยม รปทรงหาเหล/ยม รปทรงกลม เปนตน

รปทรงอสระรปทรงอสระ ( (Free Form)Free Form)

คอ รปทรงท/เกดข:นเองตามธรรมชาตหรอมนษยสรางข:นมาโดยดดแปลงตดทอนเพ/มเตมทาใหเกดเหมอนจรงและไมเหมอนจรงโดยการสรางสรรคผลงานข:นมาใหม

ขนาดขนาด--สดสวนสดสวน

ขนาดขนาด ( (sizesize))หมายถง ลกษณะของรปท/กาหนดไดวา ใหญ เลก ส:น ยาว หนก เบา

สดสวน (proportion)หมายถง ความสมพนธของขนาด ความกวาง ความยาวความสง ความลก ของรป

สดสวนแบงออกเปน 2 สวน ไดแก สดสวนท/สมบรณดวยตวเอง เชน สดสวนของคนโดยท/วไป แบงออกเปน 7 สวน เปนตน และสดสวนท/สมบรณดวยการประกอบกบส/งอ/น เชน สดสวนระหวางโตะกบเกาอ: สดสวนระหวางดอกไมกบแจกน

สดสวนดงกลาวน: ควรมความสมพนธสอดคลองกน จงจะเกดคณคาทางความงาม และประโยชนใชสอยได

ขนาดและสดสวนท/มความพอดจะกอใหเกดความงามท/สมบรณได ส/งของเคร/องใชตางๆ หากมขนาดและสดสวนไมเหมาะสมกบสรระของมนษยซ/งเปนผใช กจะเกดความไมสะดวกในการใชและไมมประโยชนขนาดและสดสวนสามารถสรางภาพใหเกดมตความต:นลกได

ตวอยางสดสวนตวอยางสดสวน

แสงแสง--เงาเงาแสงเงา (Light & Shade) หมายถง แสงจากธรรมชาต หรอแสงไฟท�สองมากระทบกบวตถใหเกดสวนสวางบรเวณท� แสงกระทบและเกดเงาบรเวณตรงกนขามกบแสง นอกจากน�ยงเกดเงาตกทอดของวตถนนลงบนพน � � ซ� งอยตรงกบทศทาง ของแสงอกดวย ดงนนแสงและเงาจงมความสมพนธกน� และชวยเสรมสรางใหงานศลปะมคณคายงขน � � นนคอชวยให� ภาพวาดมความสวยงามเหมอนจรงมมตตนลกและม�ระยะใกล-ไกล

ภาพวาดภาพวาดท/ท/ม แสงเงาม แสงเงา (Light & Shade)(Light & Shade)

ส ในความหมายตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน หมายถง ลกษณะของแสงท/ปรากฎแกสายตาเรา ใหเหนเปน ขาว ดา แดง เขยว ฯลฯ สวนนกวชาการทางทฤษฎใหคาจากดความไววา ส คอ คล/นหรอความเขมของแสงท/มากระทบตาเรา ทาใหเรามองเหนสได

สชวยใหงานออกแบบมคณคา ทาใหเกดความกลมกลนตดกน เกดแสง-เงา ความคาบเก/ยว รปทรง บรเวณวาง การซ:าซอน โปรงใส ใหความรสกใกล-ไกล เคล/อนไหว สใหความรสกทางอารมณและความงามไดดท/สด

สชางเขยน (artist color) คอ ส/งท/เกดจากการทดลองของนกเคม ท/นาเอาวตถธาตมาสกดเอาเน:อส ทาเปนแมสข:นเพ/อนาไปใชงานวาดภาพระบายส เรยกวา แมสชางเขยน

สส (Color)(Color)

แมสชางเขยนแมสชางเขยน (Primary Color)(Primary Color)

ม 3 ส คอ

1. สเหลอง Yellow (Gamboge tint)

2. สแดง Red (Crimson lake)

3. สน:าเงน Blue (Prussion blue)

สข:นท/สข:นท/ 22 (Secondary Color)(Secondary Color)คอ สท�ไดจากการผสมกนเองสขนท� � 1 ม 3 สคอ

1. สเขยว (Green) เกดจาก สเหลองผสมกบสนาเงน �

2. สสม (Orange) เกดจาก สแดงผสมกบสเหลอง

3. สมวง (Violet) เกดจาก สแดงผสมกบสนาเงน �

คอ การนาสขนท�� 1 และขนท�� 2 มาผสมกนท�ละคจะไดสเพมขน � �อก 6 ส คอ

สข:นท/สข:นท/ 33 (Tertiary Color)(Tertiary Color)

สสมเหลอง ( Orange-Yellow เกดจาก สเหลองผสมกบสสม

สสมแดง (Orange-Red) เกดจากสแดงผสมกบสสม

สมวงแดง (Red-Violet) เกดจากสแดงผสมกบสมวง

สมวงนาเงน � (Blue-Violet) เกดจากสมวงผสมกบสนาเงน �

สเขยวนาเงน� (Green-Blue) เกดจากสเขยวผสมกบสนาเงน �

สเขยวเหลอง (Green-Yellow) เกดจากสเขยวผสมกบสเหลอง

บรเวณวางบรเวณวาง (Space)(Space)

บรเวณวาง (Space) หมายถง ชองวางของภาพหรอพ:นท/วางท:งในลอมรอบรปทรง พ:นท/ระหวางรปทรงหรอพ:นท/วางภายในรปทรง ซ/งจะชวยใหรปภาพมลกษณะปลอดโปรง สบายตา สวยงาม แปลกใหมและใหความรสกผอนคลาย

ภาพท/ไมมบรเวณวาง อาจทาใหแลดอดอด ทบ ตน ขาดมต และไมปลอดโปรง

พ:นผวพ:นผว (Texture)(Texture)

ผว หมายถง ลกษณะสวนนอกของวตถท�รบรโดยการสมผสดวยสายตาและทางรางกาย เราอาจแยกลกษณะผวได 2 ลกษณะ

ลกษณะผวท/มองเหนลกษณะผวท/มองเหน (Visual Texture)(Visual Texture)

เปนลกษณะผว ท/มองเหนไดในงานออกแบบ 2 มต โดยเนนในดานการมองเหน เชน ลกษณะผวเรยบ ผวละเอยด ผวหยาบ ผวขรขระ ลกษณะผวเหลาน:เปนวท/ไดจากกระบวนการสรางสรรคทางศลปะ แมเราเอามอสมผสกจะไมมความรสกตอบสนองแตอยางใด เปนผวระนาบราบเรยบธรรมดาเทาน:น

ลกษณะผวสมผสลกษณะผวสมผส (TactilleTexture)(TactilleTexture)

คอ ลกษณะผวท/มไดเพยงแตมองเหนไดเทาน:น แตสมผสไดดวยประสามสมผสภายนอกท/รวาผวเรยบ ผวละเอยด ผวหยาบ ผวขรขระ เชน ผวกระจก ผวกอนหน ผวของเปลอกไม เปนตน คณสมบตของลกษณะผวดงกลาว มความสาคญอยางย/งสาหรบการออกแบบ เพราะลกษณะผวสามารถกระตนและเราใจ ใหผพบเหนมความรสกตอบสนอง ดงดดความสนใจ ดงน:น นกออกแบบท/ดควรนาลกษณะผวดงกลาวไปใชในงานออกแบบไดอยางเหมาะสม

การเกดของลกษณะผว ผว เกดข:นได 2 ลกษณะ ดงน:

1. เกดข:นเองตามธรรมชาต ไดแก เปลอกไม ใบไม กอนหน ผวน:า ผวดน หนงสตว ลวดลายตางๆ เชน รอยทราย ลายเปลอกไม เปนตน

2. เกดข:นโดยการสรางสรรคของมนษย ไดแก การขด ขดเขยน แกะสลก เปนรอยลวดลายในลกษณะตางๆ เชน การเขยนดวยเคร/องเขยน การผลตดวยเคร/องมอเคร/องจกร เปนผลตภณฑตางๆ เชน กระเบ:อง ไมอด พรม หนออน เปนตน

หลกการจดองคประกอบศลปหลกการจดองคประกอบศลป

1. การเนนจดสนใจ (Dominance Interesting Point) การจดองคประกอบเพ/อสรางความเปนหนวยท/ด ท/เดน และนาสนใจ

2. เอกภาพ (Unity) ความเปนเร/องราวเดยวกน3. ความสมดล (Balance) การจดท/มลกษณะซาย-ขวาเทากน

1.) ความสมดลในลกษณะเทากน (Symmetric Balance) คอ มลกษณะเทากนและเหมอนกนท:งสองดาน

2.) ความสมดลในลกษณะไมเทากน (Aymmetric Balance) คอ มลกษณะไมเทากนท:งสองดาน แตใหความรสกเทากนหรอสมดล

ภาพวาดโดย ประเทอง เอมเจรญ ช�อภาพ พระพทธเจาบาเพญทกรกรยา

ภาพวาดโดย สมชย หตถกจโกศล

ตวอยางภาพองคประกอบ

ภาพวาดโดย ลาวณย (ดาวราย) อปอนทร ช�อภาพ กรงเทพฯ

ตวอยางภาพองคประกอบ