BROWNINFOPriručnik za uspostavljanje interaktivne baze

podataka braunfild lokacijad r A leksandra Đukić i Tijana Vujičić

B R O W N IN F O

Priručnik za uspostavljanje inform acione baze braunfild lokacija

Prvo izdanje, novembar 2014.

Izdavači:

Univerzitet u Banjoj Luci, Arhitektonsko-građevinsko-geodetski fakultetBulevar Vojvode Stepe Stepanovića 77/3, 78000 Banja Luka, Bosna i Hercegovina

Tel.: 00387 (0)51 462 543; Faks: 00387 (0)51 462 544 E-mail: info@agfbl.org; Web-stranica: www.agfbl.org

Deutsche Gesellschaft fuer Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbHProgram za jačanje lokalne samouprave i ekonomski razvoj (ProLocal)

koji se implementira u ime Ministarstva za ekonomsku saradnju i razvoj (BMZ)Savezne Republike Njemačke

Patrijarha Makarija Sokolovića 3, 78000 Banja Luka, Bosnia i Herzegovina

Tel.: 00387 (0)51 434 240; Faks: 00387 (0)51 434 241

E-mail: karin.rau@giz.de; Web-stranica: www.giz.de

INOVA informatički inženjering, d.o.o.Vidovdanska 2, 78 000 Banja Luka, Bosna i Hercegovina

Tel.: +387 (0)51 226 130; Faks: +387 (0)51 226 131

E-mail: info@geoinova.com; Web-stranica: www.geoinova.com

ISBN: 978-99955-752-1-2

Urednici:

dr Aleksandra Đukić i Tijana Vujičić

Autori:

dr Aleksandra Đukić, dr Brankica Milojević, dr Nevena Novaković, m r Dijana Simonović, mr Malina

Čvoro, Tijana Vujičić, Tanja Trkulja, Maksim Šestić, Dubravko Aleksić, Anita Milaković, Jelena Medić

Recenzenti:

Zdravko Miovčić i Josip Bacinger

Tehnička obrada

Una Umić evi ć

Lektor:

dr Mijana Kuburić Macura

Štampa:

GrafoMark

Tiraž: 300

BROWNINFO

germancooperationDEUTSCHE ZUSAMMENARBEIT

Implemented by giz (GIZ) 6i»*HINDVA

I N F O R M A T I Č K I I N Ž E N J E R I N G 7 S D Q D B a n j a L u k a , V i d o v d a n s k a 2

IZVO D IZ RECENZIJE

Recenzent Zdravko Miovčić

Magistar nauke o menadžmentu

Konsultant za integrisano planiranje razvoja opština u BiH

EDA - Agencija za razvoj preduzeća

Svaki prikaz nekog urađenog posla, koji je, uz to, i neka vrsta prethodne ocjene tog

djela, određen je dvjema osnovnim dimenzijama: samim djelom, njegovim sadržajem i

stilom, s jedne strane, i perspektivom posmatranja onoga koji o tom djelu piše.

Zapažanja i preporuke koje zapisujem u vezi sa priručnikom BROWNINFO neizbježno

su određeni specifičnim uglom mog interesovanja, koje se, opet, zasniva na vlastitom i

timskom iskustvu u bavljenju lokalnim ekonomskim razvojem, prvenstveno u Bosni i

Hercegovini. Dobar dio tog iskustva stečen je kroz asistiranje lokalnim liderima i

njihovim saradnicima u Republici Srpskoj da reaktivni pristup razvoju zamijene

proaktivnim.

Priručnik je jedan od rezultata ambicioznog projekta, koji je za mene zanimljiv, prije

svega, zbog različitosti zemalja i raznovrsnosti institucija koje u njemu učestvuju. Ta

raznovrsnost nosi sa sobom i veliku različitost uključenih perspektiva, kao svojevrsno

bogatstvo i kao poseban izazov za one koji upravljaju projektom. U takvim situacijama

je težina upravljanja projektom obično srazmjerna očekivanim natprosječnim

rezultatima. Želim to da istaknem, je r se na kraju najčešće gledaju samo rezultati, a

izazovi upravljanja i mnogobrojne (ne)naučene lekcije naprosto zanemare i zaborave.

Osnovni problem kojim se projekat bavi, a i priručnik kao jedan od proizvoda tog

bavljenja, više je nego dobro odabran. Radi se o važnoj, a kod nas zanemarenoj

problematici tzv. braunfild lokacija i o pokušaju da se naprave odgovarajući a la ti za

praktičare koji omogućavaju produktivno sagledavanje i rješavanje problema. U

aktuelnoj praksi upravljanja lokalnim razvojem potcijenjeni su i ekonomski potencijali

ovih lokacija (i to u situaciji kad su raspoloživi resursi sve oskudniji!) i ekološke

opasnosti koje iz tog zanemarivanja proizlaze. Ova tema još nije ni na dnevnom redu

kreatora politika i donosilaca odluka, bez obzira na to da li se radi o lokalnom ili o

republičkom nivou. Teško da će i da bude, ukoliko se ne pripreme dobre podloge za

izradu pametnih politika i donošenje valjanih odluka. Prema mojim saznanjima, ovo je

prvi sistematičan napor da se omogući stvaranje takvih podloga i prekine sa praksom

zanemarivanja izgrađenih, korištenih i, privremeno ili stalno, zapuštenih lokacija.

Dakle, i pokretanje projekta i izrada priručnika predstavljaju prve ozbiljne i time

dragocjenije korake u pravom smjeru.

Sadržaj priručnika je znalački postavljen, tako da omogući čitaocu i potencijalnom

korisniku da se, prije dubinskog upoznavanja sa metodologijom uspostavljanja baze

podataka braunfild lokacija, postepeno uvede u kontekst problema i aktuelnih

inicijativa, preciznije uputi u pogledu neophodnih definicija i klasifikacija, da sagleda

ograničenja i nedostatke postojećeg zakonskog i strateškog okvira u Republici Srpskoj,

te da se upozna sa akterima u uspostavljanju ove metodologije. Dalji prikaz

metodologije je neka vrsta pažljivog i postepenog vođenja kroz različite nivoe i aspekte,

sa upućivanjem na specifične vrste braunfild lokacija, te prelazom na organizaciona,

procesna i softverska rješenja u primjeni metodologije. Nakon toga, dobro je

inkorporiran dio o još neistraženoj vezi industrijskog nasljeđa i kulturnog identiteta u

Republici Srpskoj, predstavljena su češka iskustva kao primjer dobre prakse i dat sažet

prikaz pilot-projekta primjene metodologije na primjeru Poslovne zone Banja Luka.

Posebnu vrijednost za praktičare predstavljaju priloženi listovi iz baze, a sadržaj

priručnika je kompletiran odgovarajućim rječnikom.

Za donosioce odluka na lokalnom nivou i praktičare koji im u tome pomažu,

metodologija za uspostavljanje interaktivne baze podataka braunfild lokacija

predstavlja jedan od neophodnih komplementarnih alata pri planiranju integrisanog

lokalnog razvoja, koje se već nekoliko godina uspješno odvija po standardizovanoj

metodologiji planiranja lokalnog razvoja - MiPRO, na čijem je razvoju i uvođenju radio

tim EDA-e, u sklopu projekta ILDP, Razvojnog programa Ujedinjenih nacija (UNDP).

MiPRO je neka vrsta opšte metodologije strateškog planiranja, a BROWNINFO

specifična metodologija, koja omogućuje znatno bolju analizu i planiranje korištenja

lokacija koje su nekada bile ključne tačke u razvoju opština i gradova. Naravno,

odgovarajuća veza BROWNINFO metodologije sa prostornoplanskim dokumentima je

takođe naznačena.

Osim ove primjene, BROWNINFO je veoma dobar a lat koji može bitno da olakša

napore lokalnih uprava da napokon počnu da upravljaju imovinom kojom raspolažu.

Ovaj prioritet se sve češće pominje u lokalnim planovima, a prvi pokušaji se ponajviše

zasnivaju na iskustvima iz susjedne Hrvatske.

BROWNINFO metodologija je dobro uhvatila za sada jed in i aktivirani talas razvojnih

promjena u ovoj zemlji, koji je pokrenut upravo na lokalnom nivou, i održava se više od

deset godina kroz već poveliki niz strategija, projekata, pokušaja i pogrešaka. Njena

aktuelnost je, dakle, neupitna, a prilika za dokazivanje velika. Potrebe i mogućnosti za

njenim poboljšanjima moći će adekvatno da se sagledaju tek nakon što se krene sa

primjenom. Tada će se uvidjeti, prije svega, koja pojednostavljenja treba da se

naprave, je r primjena vodi otkrivanju kraćih, često i boljih puteva i rješenja. Tada će,

uvjeren sam, i priručnik za korišćenje metodologije izgubiti ponešto od akademskog

stila i sistematičnosti, koji sada s razlogom dominiraju, i usvojiti nešto od

jednostavnosti, neposrednosti i nesavršenosti koju u sebi nose stvari koje su pisane iz

prakse i za praksu.

Kao neko ko već skoro dvadeset godina radi na transformaciji upravljanja lokalnim

razvojem u ovoj zemlji, preporučujem ovaj priručnik za objavljivanje prije svega zato što

se na pravi način hvata u koštac sa jednim od pravih problema čijim rješavanjem može

da se bitno uveća inače oskudno stanje za razvoj raspoloživih resursa. Takođe, želim da

izrazim dobrodošlicu njegovim autorima u njihovom prelazu iz relativno mirnog

akademskog ambijenta u nemirno i puno izazova polje prakse, gdje je ovakva vrsta

znanja i doprinosa više nego dobrodošla.

IZVO D IZ RECENZIJE

Recenzent Josip Bacinger

Konsultant za strateško planiranje privrednog razvoja jedinica lokalne samouprave

Bercon d.o.o, tvrtka za poslovno savjetovanje za područje malog i srednjeg

poduzetništva i za pripremu razvojnih projekata privatnog i javnog karaktera

Pokretanje projekta Regeneracija brownfield lokacija je izuzetno pohvalna inicijativa

koja sagledava višestruke moguće koristi, a to je istovremeno rješavanje problema

zapuštenih nekorištenih prostora, objekata, tehnologija i njihovih nepovoljnih utjecaja

na okruženje, kao i njihovog aktiviranja u smislu korištenja njihovih potencijala u

ekonomskom i prostornom pogledu, a posebno u pogledu stvaranja kvalitetnog

životnog okruženja. Sam Priručnik kao prvi korak ili početna faza regeneracije

brownfield lokacija je stručna i kvalitetna osnova, dobro razrađena u strukturi i

slijednosti svojih sadržaja i nužna je pretpostavka da se akterima i nosiocima razvoja

lokalnih, regionalnih i entitetskih jedinica probudi svijest i „ otvore oči" o važnosti teme

Projekta za razvoj njihovog prostora i njihove društvene zajednice. U stručnom

pogledu, priručnik je odgovarajući svojoj ulozi, no za preporučit je da se pored

preporuka za njegovu provedbu i za pripremu projekta regeneracije u njemu nađe i

inicijativa za koncept provedbenog modela oživotvorenja Priručnika u praksi, kao

podloge za strateško planiranje regeneracije brownfield lokacija, a sve sukladno

činjeničnom stanju stručnih kapaciteta na terenu za provedbu.

Cjelokupni sadržaj Priručnika podređen je namjeri za razumijevanje brownfield lokacija,

sadržaju i uputstvima za form iranje interaktivne baze podataka o brownfield

lokacijama i provedbenim procesima koji trebaju prethoditi za izradu strategije za

regeneraciju brownfield prostora. Uz tu osnovnu svrhu koja je u potpunosti uspjela i

kvalitetno stručno obrađena, kroz sve sadržaje se provlači problematika o potrebi

buđenja javne svijesti o problemima i potencijalima brownfield lokacija. To je posebno

važna činjenica zbog stanja na terenu gdje bi se trebala izvršiti primjena Priručnika i

Projekta. Bojazan o nespremnom stanju na terenu i dosadašnje nesagledavanje

problematike i potencijala brownfield lokacija je apsolutno opravdana i o rezultatima

buđenja javne svijesti zaista ovisi uspješnost Priručnika i Projekta u praksi. U tom

smislu sam ugodno iznenađen tekstovima i svrhom Priručnika i planiranog Projekta.

Taj dokument je i u meni probudio saznanja da smo u dosadašnjoj praksi i u radu sa

jedinicama lokalnih samouprava (JLS) u Republici Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, a

zajedno sa akterima razvoja JLS, zanemarivali ili jednostavno previdjeli, tj. ne

dotaknuli problem brownfield prostora i njihovih mogućih potencijala na ukupni razvoj

određene JLS. Kao ilustraciju to j konstataciji mogu navesti konkretne primjere moje

suradnje na izradi strategija razvoja nekolicine općina i gradova u Republici Hrvatskoj

(RH) i također nekolicine općina u Republici Srpskoj (RS), gdje smo u strategijama

razvoja planirali razvoj poslovnih zona, ali u pravilu po sistemu greenfield, a da gotovo

nigdje ni u jednoj strategiji nismo dotaknuli brownfield područje ili brownfield lokaciju.

No moramo biti korektni i navesti saznanja da su i u RH i u RS planiraju i opremaju

pojedine brownfield zone, ali bez cjelovitog pristupa kakav preporuča Priručnik, već

samo kao dogradnja odnosno proširenje postojećeg prostora sa greenfield segmentima

zone. Pored izolovanih primjera koji odgovaraju intenciji Priručnika i Projekta, iz svoje

prakse potvrđujem činjenicu stanja u najvećem broju JLS da je problematika brownfiled

prostora zanemarena i da je opravdana bojazan koju su istaknuli autori u Priručniku.

Priručnikom su detaljno preporučeni koraci odnosno model regeneracije i prethodne

primjene Priručnika u smislu uspostave interaktivne baze podataka o brownfield

lokacijama, ali smatram da nedostaje poglavlje ili sadržaji kojim bi konkretnije

predočilo informiranje dionika Projekta na njima prihvatljiv način, tj. metodologija

kojom će se upravna i stručna tijela JLS i svih potencijalnih korisnika Projekta

informirati, odnosno sam proces buđenja njihove svijesti. Možda je ova tema

preuranjena i „ izvan Priručnika", ali će u procesu informiranja javnosti b iti potrebno

snimiti i uvažavati stavove čelnika općina o to j problematici i prilagoditi daljnje procese

snimanom stanju. Stoga se uz temu diseminacije nužno nameće pitanje stanja na

terenu o spremnosti i raspoloživosti stručnog kadra za provedbu Priručnika.Ovdje bih

htio navesti činjenicu da se akteri razvoja na terenu ne bave brownfield temom iz

razloga što nisu osviješteni o to j temi kao problemskom sadržaju i sadržaju razvojnog

potencijala, a paralelno s time postoji i operativna opterećenost stručnih i upravnih

kadrova u općinama i gradovima. Nadalje, u planiranju modela distribucije informacija

o Priručniku i Projektu i same edukacije o provedbi Priručnika smatram važnim

uvažavati činjenicu da su to višedisciplinarne aktivnosti i procesi, te da će takođe i u

planiranju izrade projekata regeneracije biti nužno sudjelovanje višedisciplinarnog

tima.

ZAHVALNICE

Na kraju ovog 'putovanja', koje je proteklo u svojevrsnom 'traganju' za odgovorima na

zajednički postavljena pitanja o form am a i granicama nekontrolisanog iskorišćavanja

urbanih dobara, a na koje smo se 'otisnuli' uvjereni da zapušteni i neiskorišćeni prostori

(brownfield) nisu iscrpljeni i opterećeni prostorni resursi, već da posjeduju značajne

potencijale i vrijednosti kao obnovljive strateške rezerve prostora gradova, osjećamo

potrebu da se kao urednice zahvalimo svim institucijama i pojedincima koji su

doprinijeli realizaciji naučnoistraživačkog projekta Brownlnfo - Methodological

fram ework fo r brownfield database developement i koncipiranju ovog priručnika.

Prije svega, posebno priznanje pripada autorskom timu za izradu metodologije

uspostavljanja interaktivne baze podataka braunfild lokacija, za njihov značajan

doprinos u procesu definisanja koncepata, pristupa, vizije i vodećih principa

metodologije (abecednim redom): dr Aleksandri Đukić, A n iti Milaković, dr Brankici

Milojević, m r Dijani Simonović, Dubravku Aleksiću, Jeleni Medić, Maksimu Šestiću, m r

Malini Čvoro, dr Neveni Novaković, Tanji Trkulja i Tijani Vujičić. Veliku zahvalnost

dugujemo i svim učesnicima Brownlnfo projekta koji su direktno ili posredno dali svoj

doprinos u koncipiranju Priručnika. Saznanja, ideje i koncepti koje su prezentovali u

radovima naučne monografije (Browninfo. Toward a Methodological Framework fo r

Brownfield Database Development) i zborniku radova sa konferencije (BROWNINFO

2014. Proceedings o f International Academic Conference) doprinijeli su sagledavanju

šire problematike braunfild lokacija i ponudili su više alternativa za njihovu

regeneraciju.

Nadalje, zahvalnost dugujemo Ministarstvu nauke i tehnologije, Ministarstvu za

prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Vlade Republike Srpske, Njemačkom

društvu za međunarodnu saradnju - GIZ, INOVA informatički inženjering d.o.o. i

Poslovnoj zoni Banja Luka a.d., kao instucijama koje su finansirale Projekat i bez čije

pomoći on ne bi mogao biti realizovan.

Posebnu zahvalnost upućujemo recenzentima Priručnika Zdravku Miovčiću i Josipu

Bacingeru, koji su, govoreći iz svoje pozicije stručnjaka koji se dugi niz godina bave

integrisanim planiranjem lokalnog razvoja u Bosni i Hercegovini i Republici Hrvatskoj,

otvorili neakademsku perspektivu posmatranja problema braunfild lokacija i koji su

potvrdili opravdanost predložene metodologije i upotrebljivost Priručnika u savremenoj

praksi planiranja lokalnog zavoja. Njihovi komentari i sugestije bili su dragocjeni za

unapređenje sadržaja priručnika.

Takođe, zahvalnost dugujemo predstavnicima ministarstava, razvojnih agencija,

lokalnih samouprava i privrednih subjekata za učešće u postupku anketiranja koje je

omogućilo form iranje jasnije slike o percepciji braunfild lokacija u javnom domenu.

Informacije koje su ove institucije ustupile dale su uvid u sliku stanja braunfild lokacija

na terenu, kao i pregled kadrovskih, tehničkih i organizacionih kapaciteta za

uspostavljanje interaktivnih baza podataka braunfild lokacija na lokalnom nivou.

Njihove tvrdnje i stavovi dali su nam podstrek i potvrdili su opravdanost pokretanja

Projekta i otvaranja teme regeneracije braunfild lokacija. U tom smislu zahvaljujemo se

predstavicima odjeljenja lokalnih samouprava (abecednim redom): Banje Luke,

Berkovića, Bileće, Bratunca, Broda, Čelinca, Doboja, Donjeg Žabara, Han Pijeska,

Istočne Ilidže, Istočnog Mostara, Istočnog Novog Sarajeva, Kalinovika, Kozarske

Dubice, Kotor Varoši, Laktaša, Lopara, Ljubinja, Milića, Modriče, Mrkonjić Grada,

Nevesinja, Novog Grada, Oštre Luke, Petrovca, Petrova, Prijedora, Prnjavora, Ribnika,

Rudog, Sokoca, Srpca, Srebrenice, Šamca, Šekovića, Teslića, Trnova i Vukosavlja, kao i

predstavnicima Ministarstva industrije, energetike i rudarstva, Republičke uprave za

geodetske i imovinsko-pravne poslove RS, Republičke agencije za razvoj malih i

srednjih preduzeća, Njemačkog društva za međunarodnu saradnju - GIZ, Područnoj

privrednoj komori Banja Luka, Gradskoj razvojnoj agenciji Banja Luka - CIDEA,

Agenciji za razvoj malih i srednjih preduzeća Trebinja, Agenciji za ekonomski razvoj

grada Prijedora„PREDA-PD", i firm am a: Lanaco d.o.o., Ekvator d.o.o., Geoastor d.o.o.

i Manjača - drvna industrija Mrkonjić Grad. Posebna zahvalnost pripada i širem

savjetodavnom timu u kojem su učestvovali praktičari i stručnjaci iz oblasti lokalne

samouprave i lokalnog razvoja (abecednim redom): Bojanu Jojiću, Bojanu Vojvodiću,

Damiru Sladojeviću, Draganu Mišiću, Miri Kuzmanović, Mirjani Stanković, Mladenu

Boškanu, Nataši Arežina, Nermini Kostić, Slobodanu Rajkoviću i Zdravki Kudra.

Kao urednice želimo se zahvaliti i studentima treće i četvrte godine arhitektonskog

odsjeka Arhitektonsko-građevinskog faku lte ta (abecednim redom): Eni Hadžić,

Dragani Ljuboja, Igoru Tanasiću, Milani Nedimović, Milici Milanović, Mariji Lukač,

Nikoli Matiću i Nemanji Banjcu, za doprinos u realizaciji pilot-projekta uspostavljanja

interaktivne baze podataka braunfild lokacija Poslovne zone Banja Luka a.d.

Dr Aleksandra Đukić i Tijana Vujičić

BROWNINFO

PREDGOVOR........................................................................................................... 9

1. U V O D ................................................................................................................13

1.1. KONTEKST PROBLEMA REGENERACIJE BRAUNFILD PROSTORA U

REPUBLICI SRPSKOJ.................................................................................................... 14

1.2. PREGLED PROBLEMA I OGRANIČENJA ZA ODVIJANJE PROCESA

REGENERACIJE BRAUNFILD PROSTORA U REPUBLICI SRPSKOJ................. 14

1.3. PREGLED MOGUĆNOSTI I INICIJATIVA ZA RJEŠAVANJE

PROBLEMATIKE BRAUNFILD PROSTORA U REPUBLICI SRPSKOJ................ 17

1.3.1. Regionalna in icijativa za rješavanje problema braunfild prostora

na loka lnom nivou: sertifikacije opština i gradova kao Business Friendly

Cities 18

2. DEFINICIJA I KLASIFIKACIJA BRAUNFILD LOKACIJA...........................21

2.1. DEFINICIJA BRAUNFILDA................................................................................. 22

2.2. KRITERIJUMI IDENTIFIKACIJE BRAUNFILDA...............................................23

2.3. VRSTE BRAUNFILDA.......................................................................................... 25

2.4. A-B-C MODEL KATEGORIZACIJE BRAUNFILD LOKACIJA....................... 26

3. POZICIJA BRAUNFILD LOKACIJA U ZAKONSKOJ REGULATIVI U

REPUBLICI SRPSKOJ........................................................................................... 29

3.1. POLITIKA I STRATEŠKI OKVIR REGENERACIJE BRAUNFILDA U

REPUBLICI SRPSKOJ.................................................................................................... 30

3.2. POSTOJEĆA ZAKONSKA REGULATIVA........................................................ 30

3.3. PREPORUKE...........................................................................................................32

4. AKTERI U USPOSTAVLJANJU INTERAKTIVNE BAZE PODATAKA

BRAUNFILD LOKACIJA....................................................................................... 35

4.1. AKTERI U DEFINISANJU METODOLOGIJE ZA IZRADU BAZE

PO DATAKA..................................................................................................................... 36

4.2. KLJUČNI AKTERI U USPOSTAVLJANJU BAZE PODATAKA......................37

4.3. KO POPUNJAVA BAZU PO DATAKA?.............................................................38

4.4. VAŽNOST USPOSTAVLJANJA SARADNJE IZMEĐU AKTERA.................39

5. FAZE USPOSTAVLJANJA INTERAKTIVNE BAZE PODATAKA

BRAUNFILD LOKACIJA....................................................................................... 41

6. METODOLOGIJA ZA USPOSTAVLJANJE INTERAKTIVNE BAZE

PODATAKA BRAUNFILD LOKACIJA BROW NINFO.................................... 45

6.1. GENERALNI PRIKAZ METODOLOGIJE..........................................................46

6.2. PROSTORNI NIVOI ANALIZE BRAUNFILD LOKACIJA.............................. 48

6.3. ASPEKTI ANALIZE BRAUNFILD LOKACIJA..................................................50

6.3.1. Opšti aspek t.................................................................................................. 51

6.3.2. Regulatorni a s p e k t ......................................................................................52

6.3.3. Ekonomski a s p e k t ....................................................................................... 53

6.3.4. Prostorni a s p e k t ...........................................................................................53

6.3.5. Ekološki asp e k t.............................................................................................57

6.3.6. Kulturo loški aspekt...................................................................................... 57

6.3.7. Društveni aspek t............................... ..........................................................58

7. PRIKAZ PRILAGOĐAVANJA METODOLOGIJE SPECIFIČNIM

VRSTAMA BRAUNFILD LOKACIJA.................................................................. 61

7.1. SAOBRAĆAJNI KORIDORI KAO BRAUNFILD LOKACIJE...........................63

7.1.1. Objekti saobraćajne in fra s tru k tu re .................. .....................................65

7.2. HIDROTEHNIČKI OBJEKTI I SISTEMI KAO BRAUNFILD LOKACIJE .... 66

8. TEHNIČKA PRIPREMA I ORGANIZACIJA PROCESA

USPOSTAVLJANJA INTERAKTIVNE BAZE PODATAKA BRAUNFILD

LOKACIJA...............................................................................................................67

8.1. TEHNIČKA PRIPREMA....................................................................................... 68

8.2. ORGANIZACIJA RADNOG T IM A ...................................................................... 69

8.3. KAKO POPUNJAVATI KATALOŠKE LISTOVE...............................................70

9. BROWNINFO SOFTVERSKA PLATFORMA.......................................... 73

9.1. KONCEPT SOFTVERSKE PLATFORME...................................................... 74

9.1.1. Razvojno prilagodljiva a rh ite k tu ra .......................................................... 74

9.1.2. Objektn i model podataka.......................................................................... 75

9.1.3. Web centrične aplikacije ............................................................................ 75

9.1.4. Podrška lokacijskim/terenskim servisima ..............................................75

9.2. VIŠESLOJNA SOFTVERSKA ARHITEKTURA.............................................. 75

9.2.1. GIS S e rve r......................................................................................................75

9.2.2. Web Server ................................................................................................... 76

9.2.3. Client S lo j . ............. 76

9.3. UPUTSTVO ZA KREIRANJE I UPRAVLJANJE INTERAKTIVNOM

BAZOM PODATAKA...................................................................................................... 77

9.4. UPUTSTVO ZA KORIŠĆENJE BAZE PO DATAKA.....................................79

10. PROCJENA RIZIKA EKOLOŠKOG OPTEREĆENJA BRAUNFILD

LOKACIJA ............................................................................................................... 8B

10.1. BRAUNFILD LOKACIJE U KONTEKSTU SAVREMENIH EKOLOŠKIH

TRENDOVA..................................................................................................................... 84

10.2. PROCJENA EKOLOŠKOG RIZIKA BRAUNFILD LOKACIJA.......... 84

11. ZNAČAJ INDUSTRIJSKOG NASLJEĐA ZA KULTURNI IDENTITET U

REPUBLICI SRPSKOJ........................................................................................... 87

11.1. STATUS, VRIJEDNOSTI I IZAZOVI INDUSTRIJSKOG NASLJEĐA

REPUBLIKE SRPSKE ..................................................................................................... SS

11.2. ZNAČAJ INDUSTRIJSKOG NASLJEĐA U PROCESU OBNOVE,

UNAPREĐENJA I KREIRANJA KULTURNOG IDENTITETA G RADO VA.......... 92

11.3. VAŽNOST USPOSTAVLJANJA BAZE PODATAKA BRAUNFILD

LOKACIJA U KONTEKSTU URBANE OBNOVE GRADOVA I NASELJA

REPUBLIKE SRPSKE ..................................................................................................... 94

12. PRIMJER DOBRE PRAKSE: ČEŠKA ISKUSTVA U INVENTARIZACIJI

BRAUNFILD LOKACIJA....................................................................................... 95

12.1. LOKALNE I NACIONALNA BAZA PODATAKA O BRAUNFILD

LOKACIJAMA .................................................................................................................. 96

12.2. UČEŠĆE ČEŠKE U MEĐUNARODNIM NAUČNOISTRAŽIVAČIM

PROJEKTIMA..................................................................................................................99

12.2.1. Projekat CO BRAM AN...........................................................................100

12.2.2. Projekat CIRCUSE................................................ ................................. 101

1B. PILOT PROJEKAT „INTERAKTIVNA BAZA BRAUNFILD LOKACIJA

POSLOVNE ZONE BANJA LUKA".................................................................105

13.1. OD INDUSTRIJSKOG KOMPLEKSA INCEL DO POSLOVNE ZONE

BANJA LUKA.................................................................................................................106

13.2. PROSTORNE KARAKTERISTIKE POSLOVNE ZONE BANJA LUKA 107

13.2.1. In fras truk tu ra ...........................................................................................107

13.2.2. Građevinski o b je k t i ............................................................................... 10S

13.2.3. Neizgrađeno zem ljiš te ..........................................................................10S

13.3. REALIZACIJA PILOT PROJEKTA............................................................10S

14. POGOVOR.................................................................................................. 111

14.1. PRIJEDLOG PRISTUPA RJEŠAVANJU PROBLEMATIKE BRAUNFILD

PROSTORA U REPUBLICI SRPSKOJ.........................................................................112

14.2. PREPORUKE I SMJERNICE ZA ODVIJANjE PROCESA

REGENERACIJE BRAUNFILD PROSTORA U REPUBLICI SRPSKOJ................. 114

14.2.1. Model regeneracije braunfild prostora na en ite tskom n iv o u ......116

14.2.2. Model regeneracije braunfild prostora na lokalnom nivou .........117

14.3. ZAKLJUČAK ..................................................................... ..........117

ANEKSI................................................................................................. ...... 119

ANEKS 1 KATALOŠKI LIST - NIVO KOMPLEKSA....................... .........120

ANEKS 2 ID CARD - LEVEL COMPLEX (E N )................................. .........122

ANEKS 3 ŠIFRARNIK POLJA - NIVO KOM PLEKSA................... ........124

ANEKS 4 KATALOŠKI LIST - NIVO PARCELE.............................. .........126

ANEKS 5 ID CARD - LEVEL PARCEL (E N ) ................................. 128

ANEKS 6 ŠIFRARNIK POLJA - NIVO PARCELE ........................ .........131

ANEKS 7 KATALOŠKI LIST - NIVO OBJEKTA ........................... ..........133

ANEKS 8 ID CARD - LEVEL BUILDING (EN).............................. ..........137

ANEKS 9 ŠIFRARNIK POLJA - NIVO O BJEKTA ........................ .........141

ANEKS 10 KATALOŠKI LIST - NIVO KORIDORA ...................... ..........145

ANEKS 11 ID CARD - LEVEL CORRIDOR (E N ) .......................... ..........147

ANEKS 12 ŠIFRARNIK POLJA - NIVO KORIDORA .................... .........149

ANEKS 13 _ KATALOŠKI LIST - NIVO OBJEKATA SAOBRAĆAJNE

INFRASTRUKTURE...................................................................................................... 151

ANEKS 14 ID CARD - LEVEL TRAFFIC FACILITIES (E N )............. ..........153

ANEKS 15. ŠIFRARNIK POLJA - NIVO OBJEKATA SAOBRAĆAJNE

INFRASTRUKTURE...................................................................................................... 155

ANEKS 16. KATALOŠKI LIST - NIVO HIDROTEHNIČKIH

S ISTEM A...................................................................................................

OBJEKATA I

.....................157

ANEKS 17. ID CARD - LEVEL HYDRAULICAL STRUCTURES

(e n ) .............................................................................................................

AND SYSTEM

......... 159

ANEKS 18. ŠIFRARNIK POLJA - NIVO HIDROTEHNIČKIH

S ISTEM A...................................................................................................

OBJEKATA I

.....................161

GLOSAR.............................................................................................. ...... 163

BROWNINFO

PREDGOVOR

Priručnik za uspostavljanje informacione baze braunfild lokacija Brownlnfo nastao je

kao rezultat međunarodnog naučnoistraživačkog projekta Brownlnfo -

Methodological Framework fo r Brownfield Databases Development. Projekat je

pokrenuo Arhitektonsko-građevinsko- geodetski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci

2013. godine u saradnji sa partnerima iz zemlje, regiona i Evrope, a u njegovoj

realizaciji participiralo je 160 učesnika iz 12 zemalja (Error! Reference source not

found.).

Slika 1 Učesnici Brownlnfo projekta

Projekat su sufinansirali Ministarstvo za nauku i tehnologiju Vlade Republike Srpske

i Njemačko društvo za međunarodnu saradnju - GIZ (Deutsche Gesellschaft fü r

Internationale Zusammenarbeit), a podržan je od Ministarstva za prostorno

uređenje, građevinarstvo i ekologiju Vlade Republike Srpske, Privredne komore

Republike Srpske, Republičke agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća, Fonda

za zaštitu životne sredine i energetsku efikasnost Republike Srpske, Razvojne

agencije CIDEA - Banja Luka, te opština Mrkonjić Grad i Teslić. Realizaciju pilot

projekta značajno su pomogle: INOVA, institucija zadužena za informatički

inžinjering i Poslovna zona a.d. Banja Luka, koja je obezbijedila sredstva za

provođenje postupka mapiranja.

Institucije učesnice projekta dolaze iz različitih domena profesionalnog djelovanja:

akademskog, stručnog i upravljačkog. Riječ je fakultetima, naučnoistraživačkim

institutima, stručnim institucijama, lokalnim razvojnim agencijama, odjeljenjima

lokalnih samoprava, te različitim akterima iz privrednog sektora. Među

institucijama učesnicama izdvajaju se: Institut za održivi urbani razvoj Češke (IURS -

Institut pro udržitelny rozvoj sidel, Prag), kao institucija koja je lider u oblasti

braunfild regeneracije, i Urbanistički zavod Republike Slovenije, koji su projekat

podržavali tokom cijelog procesa njegove realizacije. Među akademskim

institucijama istaknuto mjesto zauzima Arhitektonski fakultet Univerziteta u

Beogradu, čiji je naučni kadar u velikoj mjeri doprinio realizaciji svih aktivnosti

projekta.

10

Predmetno istraživanje pokrenuto je s ciljem da se kroz definisanje univerzalnih

standarda identifikacije, evidencije i klasifikacije zapuštenih prostora postavi

odgovarajuća metodologija prikupljanja, sistematizacije, prezentacije i čuvanja

podataka.

Glavni ciljevi BrownInfo naučnoistraživačkog projekta su:

• kreiranje metodologije i specifičnih alata za razvoj i uspostavljanje baze

podataka braunfild lokacija,

• postavljanje platforme za buduće projekte u oblasti regeneracije braunfild

lokacija na teritoriji Republike Srpske,

• uspostavljanje i razvijanje istraživačke mreže unutar zemalja regiona i

Evrope radi proširivanja buduće saradnje u oblasti regeneracije braunfild lokacija,

• edukovanje uprave i svih potencijalnih učesnika/aktera o važnosti

regeneracije braunfild lokacija i mogućnostima njihovog budućeg razvoja u

Republici Srpskoj.

Ključni rezultati BrownInfo projekta su:

• integralna metodologija za uspostavljanje informacione baze braunfild

lokacija - BrownInfo;

• BrownInfo softverski paket - specifično prilagođen BrownInfo metodologiji,

omogućava kreiranje interaktivnih baza podataka braunfild lokacija;

• naučna monografija, koja na strukturisan način prezentuje rezultate

teorijskih i primijenjenih istraživanja projekta u form i originalnih naučnih i

preglednih radova;

• priručnik, namijenjen svim akterima koji direktno ili indirektno učestvuju u

procesu planiranja i uređenja prostora, odnosno urbane regeneracije zapuštenih i

neiskorišćenih prostora, nudi konkretne smjernice za primjenu razvijane

metodologije. Ključne ciljne grupe su: lokalne administrativne službe za urbanizam i

planiranje prostora, razvojne agencije, katastar - geodetska uprava, planerske

institucije;

• Međunarodni naučno-stručni skup Internatonal Academic Conference

BrownInfo 2014 sa pratećom publikacijom BROWNINFO 2014. Proceedings o f

International Academic Conference;

• pilot projekat informacione baze Poslovne zone Banja Luka - bivšeg

industrijskog kompleksa Incel;

• anketa - sprovedena među predstavnicima lokalnih službi administracije,

razvojnih agencija i planerskih insitucija Republike Srpske, koja ima za cilj

utvrđivanje „vidljivosti" kategorije zapuštenih i neiskorišćenih prostora (brownfield)

u kontekstu upravljanja urbanim prostorom u Republici Srpskoj, sagledavanje nivoa

potreba za informacionom platformom o braunfild prostorima i stanja ljudskih i

tehničkih resursa koji bi se mogli angažovati u njenoj primjeni;

• anketa - sprovedena među predstavnicima privrednog sektora, koja ima za

cilj da preispita percepciju privrednika o braunfild lokacijama, da sagleda nivo

11

potrebe za uspostavljanjem informacione platforme ovih prostora, te da ispita

specifične zahtjeve koje investitori postavljaju u pogledu sadražaja baza podataka.

Efikasnije korišćenje postojećih prostornih resursa, ekološki oporavak životne

sredine, stvaranje novih radnih mjesta i unapređenje lokalnog i regionalnog

ekonomskog razvoja, predstavljaju osnovna načela održivog razvoja i imperativ su

uspješnog upravljanja lokalnih samouprava. U tom kontekstu, projekat Brownlnfo

ima veliki značaj u pokretanju regeneracije braunfild lokacija s mrtve tačke, kao i

otvaranju debate o efektima njihovog zapuštanja i neophodnosti regeneracije.

Rezultati projekta, u form i priručnika i pratećeg softverskog paketa, poslužiće kao

osnova za kvalitetnu inventarizaciju prostornih resursa opština i gradova. Baze

podataka koje nastanu kao rezultat primjene predložene metodologije učiniće

braunfild lokacije vidljivim i omogućiće efikasnije upravljanje ovim prostornim

resursima. Krajnji cilj svih aktivnosti jeste ponovno aktiviranje braunfild lokacija i

stavljanje u funkciju razvoja.

Projekat Brownlnfo predstavlja samo prvu uvodnu fazu istraživačkih aktivnosti koje

Arhitektonsko-građevinsko-geodetski fakultet planira u oblasti regeneracije

braunfild lokacija. Sljedeći korak na tom putu je definisanje strategija regeneracije

ovih prostora, a informacione baze predstavljale bi osnov budućih istraživanja.

Premda nacionalne i lokalne institucije ne prepoznaju značaj ove teme, nužno je

istaći da je preduslov ulaska u Evropsku uniju temeljenje razvoja naših gradova na

principima održivog razvoja, koji svakako podrazumijeva odgovoran odnos prema

naslijeđenim resursima. Stoga se nadamo da će ovaj projekat, u vremenu krize,

probuditi svijest društva o važnosti regeneracije postojećih prostornih resursa na

svim institucionalnim nivoima.

12

BROWNINFO

1. UVOD

1.1. KONTEKST PROBLEMA REGENERACIJE BRAUNFILD PROSTORA

U REPUBLICI SRPSKOJ

Period tranzicije, kroz koji prolazi Republika Srpska (RS), restrukturisanje industrije i

reorganizacija proizvodnje, ali i javnih službi, kao posljedicu imaju veliki broj

napuštenih i devastiranih lokacija, od kojih je jedan broj i u ekološki neodrživom

stanju. Istovremeno, ovaj fenomen u RS nije dovoljno istražen, potencijali ovih

prostora nisu adekvatno vrednovani, ne postoji zvanična definicija i klasifikacija, a ni

jasan odnos nacionalnih i lokalnih vlasti prema ovom složenom problemu. U

stručnim i naučnim oblastima koje se bave urbanim prostorom, ovi prostori se

prepoznaju kao prethodno razvijeni i/ili izgrađeni prostori kod kojih je evidentno

stanje neefikasnog iskorišćenja, a koji posjeduju potencijal za urbanu obnovu i

održivi razvoj. Društveni, kulturni, ekološki i ekonomski potencijali koje zapušteni

prostori integralno sadrže, ukazuju na njihov značaj za urbanu zajednicu i upućuju

na nužnost njihove regeneracije. Zapušteni i neiskorišćeni prostori predstavljaju

izuzetnu stratešku rezervu prostora i potencijal gradova.

Inicijalni korak ka ponovnom aktiviranju ovih prostora predstavlja izrada strategije

regeneracije zapuštenih i neiskorišćenih prostora, integrisane u mrežu prostornih

strategija regeneracije opština, regiona i entiteta. Kao alternativa za društvo koje

neprestano raste i koje nesmotreno iskorišćava prirodne resurse, revitalizacija

zapuštenih prostora predstavlja jedno od ekonomičnijih rješenja koje podstiče

održivi urbani razvoj utemeljen na efikasnijem korišćenju gradskih prostornih

resursa. Preduslov efikasnijeg upravljanja prostornim resursima u RS primarno

predstavlja izrada jedinstvenog registra nepokretnosti braunfild lokacija.

Uspostavljanje takvog registra podrazumeva identifikaciju, inventarizaciju i

višekriterijumsku valorizaciju stanja zapuštenih i neiskorišćenih prostora. Takođe,

omogućava njihovu klasifikaciju, procjenu razvojnih potencijala i, konačno,

prezentaciju ovih prostora kroz medije koji odgovaraju savremenim potrebama

komunikacije i razmjene informacija.

1.2. PREGLED PROBLEMA I OGRANIČENJA ZA ODVIJANJE PROCESA

REGENERACIJE BRAUNFILD PROSTORA U REPUBLICI SRPSKOJ

Oživljavanje braunfild lokacija u RS nalazi se u sjenci težnje za ekonomskim

oporavkom lokalnih zajednica. Potreba za postizanjem veće ekonomske

konkurentnosti pokreće takmičarske procese između gradova i opština, iz kojih one

izlaze kao „ gubitn ic i ili pobjednic i", što za rezultat daje neuravnotežen prostorni

razvoj. Poziciju braunfild lokacija, u kontekstu takve kategorizacije opština i

gradova, najbolje prikazuje Priručnik za donosioce odluka i profesionalce -

Oživljavanje braunfilda u Srbiji (2008), gdje se navodi da postoje tri kategorije

opština: a) opštine koje se nalaze na komercijalnoj lokaciji, blizu glavnih pravaca

infrastrukture - u tom slučaju, napušteni i nedovoljno iskorišćeni prostori imaju

dobru šansu za ponovnu upotrebu; b) opštine koje se nalaze van glavnih pravaca

razvoja, ali imaju dovoljno razvojnih ili alternativnih potencijala - potrebno je brzo

reagovati, kako bi se što prije vratili pozitivni efekti od ponovne upotrebe

predmetnih prostora i postali vodeća opština u susjedstvu u ekonomskom smislu; i

c) opštine koje ne spadaju ni u jednu od prethodne dvije kategorije - ove opštine

14

imaju teško rješive probleme i ne mogu očekivati ulaganja privatnog sektora, nego

se moraju oslanjati na nacionalne i međunarodne programe finansiranja i tragati za

pametnim i nekonvencionalnim rešenjima.

U situaciji kada ne postoji jasno izražen odnos prema napuštenim i nedovoljno

iskorišćenim prostorima na regionalnom i državnom nivou, otežavajuće je kada

opštine nemaju jasnu viziju i stav prema problem ima svojih napuštenih i

nedovoljno iskorišćenih prostora, jer upravo one najviše trpe zbog njihovog

postojanja i neiskorišćenosti. Da bi opštine upravljale svojim teritorijalnim

razvojem, tim e i oživljavanjem predmetnih prostora, potrebni su dodatn i

ins trum enti, je r su oni koji se primjenjuju nedovoljni. Lokalne uprave u procesima

regeneracije braunfild lokacija nalaze se u procjepu između interesa tržišnih aktera,

sa jedne strane, i zahtjeva viših instanci (entitetskih/državnih) pod čijom

nadležnošću je upravljanje ovim prostorima. Privatni finansijski sektor kontroliše

finansijska sredstva. Vlasnici nekretnina odlučuju o investicijama rukovođeni

sopstvenim interesima, a njihove vizije o tome na koji način treba ponovo staviti u

upotrebu devastirani prostor često se razlikuju od onih lokalne zajednice. Takođe,

ključnu prepreku za ponovno aktiviranje braunfild lokacija predstavlja problem

neriješenih vlasničkih odnosa.

S druge strane, problem predstavlja činjenica da opštine nisu izvršile ev identiranje i

mapiranje napuštenih i nedovoljno iskorišćenih prostora, niti imaju sve mjerljive

podatke koji su bitni za ove prostore i koji bi se mogli upoređivati sa podacima

drugih opština, radi sagledavanja rasprostranjenosti, vrste i zajedničkog rješavanja

problema. Ne postoje jedinstvene baze podataka o ovim prostorima pomoću kojih

bi opštine mogle praviti računice i predviđati efekte ponovnog korišćenja ovih

prostora.

Takođe, naslijeđeni sistem prikupljanja, sistematizacije i čuvanja podataka

zasnovan je na konceptima i potrebama koje nameće racionalni/teritorijalni sistem

planiranja prostora, te analogni oblik izražavanja kao osnovni medij sistema. Period

tranzicije u Republici Srpskoj obilježen je nepostojanjem jedinstvenih standarda

prikupljanja i sistematizacije podataka, odnosno neposto jan jem jed instvenog

metodološkog okvira, a kao rezultat imamo teško uporedive podatke između

is tov je tn ih dokum ena ta . S druge strane, dosadašnji način čuvanja podataka o

prostoru karakteriše fragmentarnost. Podaci se nalaze „razbacani" na različitim

mjestima. Najčešće su tam o gdje su kreirani ili kod onih za koje su kreirani. Ovakvo

stanje ima za posljedicu nedostupnost, a često i netransparentnost informacija.

Ažurne informacije o zapuštenim prostorima uglavnom ne postoje ili nisu

raspoložive za širu upotrebu, čime se oni dodatno isključuju iz kategorije tržišno

raspoloživih gradskih prostora. Njihovo stavljanje u funkciju je onemogućeno ili se

dodatno usporava, dok se izrada planskih dokumenata znatno usložnjava, a

procedure produžavaju. Štete i gubici koje proizvodi ovako neuređen sistem su

velike i zahvataju sve sfere savremenog života društvene zajednice. U kontekstu

tranzicije i prelaska na tržišni sistem privređivanja, te pojave

kolaborativnog/strateškog koncepta planiranja i ere digitalizacije, nameće se

potreba za inoviranjem pristupa evidentiranju i prezentaciji informacija u cilju

obezbjeđenja dostupnosti, protočnosti i transparentnosti, ali i efikasnijeg korišćenja

prostornih resursa.

Ključni problem i koje ovo istraživanje prepoznaje i kojima se bavi definisani su na

dva nivoa. Šire posmatrano, problem predstavlja odnos društvene zajednice

prema problemu braunfild lokacija na različitim institucionalnim nivoima:

15

° postojanje stereotipa o braunfild lokacijama kao investicijski

neisplativ im u odnosu na grinfild lokacije i kao inhibitorima, a ne

katalizatorima lokalnog razvoja;

° zanemarivanje problema i prostornih potencijala braunfild lokacija na

nacionalnom i lokalnom nivou upravljanja prostorom i njihovo shvatanje

kao naslijeđenog te re ta čije se rješavanje izbjegava;

° nepostojanje razvojnih strategija, planova, programa i projekata

fokusiranih na problem braunfilda na nacionalnom, regionalnom i

lokalnom nivou;

° istovremeno, na putu ka sertifikaciji gradova kao Business Friendly City,

određene lokalne administracije, ulazeći u procedure neformalnog

planiranja, deklarativno uvrštavaju problem braunfilda u razvojne

strategije, a realno se njime ne bave;

° razvoj takvog investicijskog modela koji potencira razvoj grinfild

lokacija sa neracionalnim širenjem gradske teritorije i još

neracionalnijim zapostavljanjem postojećih prostornih resursa užeg

gradskog područja (Slika 2);

0 posmatranje braunfilda kao ekonomskog, ali ne i prostornog resursa,

vodi neefikasnom upravljanju prostornim razvojem.

Slika 2 Prostorne posljedice nekontrolisanog širenja grada i nove funkcionalnedistribucije

Uže posmatrano, problem se ogleda u nepostojan ju jed instvenog registra

braunfild lokacija kao podloge za efikasnije upravljanje prostornim razvojem:

0 nepostojanje jed instvene informacione baze braunfild prostora RS;

16

° odvijanje procesa mapiranja po principu parcijalne inventarizacije

zapuštenih i neiskorišćenih prostora po različitim nivoima državne,

entitetske i lokalne uprave, kao i po različitim sektorima;

° nedostatak regulatorne uloge države u procesu regeneracije braunfild

lokacija;

° tržišni akteri i mehanizmi postaju regulatori i pokretači inventarizacije,

prezentacije i dostupnosti braunfild prostora;

° nedostupnost informacija o prostoru, kao i braunfild lokacijama, koja se

ogleda u složenim procedurama lokalnih uprava;

° zaostajanje u odnosu na očekivane standarde savremenog doba u pogledu

primjene informaciono-komunikacionih sistema u procesu efikasnijeg

upravljanja informacijama i prostorom;

° postojanje dodatnih ograničenja u procesu inventarizacije i dostupnosti

podataka o specifičnim braunfildima, kao što su npr. vojni i infrastrukturni;

° nepostojanje jed instvenog m etodološkog okvira za izgradnju

in formacionih baza zapuštenih i neiskorišćenih prostora;

° neujednačenost sadržaja baza podataka, parcijalan sektorski pristup

mapiranju i nekompatibilnost podataka.

1.3. PREGLED MOGUĆNOSTI I INICIJATIVA ZA RJEŠAVANJE

PROBLEMATIKE BRAUNFILD PROSTORA U REPUBLICI

SRPSKOJ

Rješavanje problema braunfild lokacija u RS nalazi se u sjenci procesa koji teže

privrednom oporavku i ekonomskoj stabilizaciji kako na državnom i enitetskom,

tako i na lokalnom nivou. Rad ključnih institucija eniteta u čijoj nadležnosti je

problem braunfild lokacija krarakteriše rascjepkanost pristupa, odnosno

fokusiranost na specifične aspekte problema iz domena njihovih sektora. Nedostaje

integralan intersektorski pristup koji bi omogućio sveobuhvatnije sagledavanje

uzroka, posljedica i uticaja koje problem braunfilda ima na lokalne zajednice, kao i

evidentiranje mnogobrojnih potencijala koje ove lokacije posjeduju.

Među institucijama koje su se ovim problemom bavile ističe se pro jekat evidencije

slobodnih pro izvodnih prostora Ministarstva industrije , energetike i rudarstva,

koji ima za cilj bolje povezivanje ponude i potražnje za slobodnim proizvodnim

prostorima u RS, odnosno olakšavanje pronalaženja slobodnih lokacija

potencijalnim investitorima radi pokretanja proizvodnje i novog zapošljavanja.

Rezultati projekta dostupni su na web-portalu Ministarstva,1 a kreiranje i ažuriranje

baze zasniva se na pojedinačnom kandidovanju lokacija kao „slobodnih proizvodnih

prostora" od strane vlasnika nekretnina. Time se tretman prema ovom problemu

prebacuje na tržište nekretnina, a izostaje sveobuhvatno sagledavanje ukupnih

potencijala unutar braunfild lokacija.

Jednu od značajnih aktivnosti predstavlja pro jekat Ministarstva za prostorno

uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS na uspostavljanju jed instvenog

inform acionog sistema o prostoru Republike Srpske. Inicijalna faza uspostavljanja

sistema trajala je od 2009. do 2 0 l l . godine, a danas se u bazi sistema nalazi

l Za više informacija vidjeti: http://www.vladars.net/sr-SP-

Cyrl/Vlada/Ministarstva/mper/EEI_investicioni_potencijali/Pages/Slobodni_prostori.aspx

17

Prostorni plan Republike Srpske do 2015. Nedostatak sistema predstavlja

ograničenost pristupa, koja se ogleda u složenim procedurama za dobijanje

odobrenja za pristupanje sistemu. S druge strane, nedovoljno ulaganje u održavanje

i nadgradnju sistema onemogućava njegovo kvalitetno ažuriranje. Kao treće,

konstatuje se problem podjele nadležnosti u pogledu upravljanja sistemom koja se

manifestuje u ograničenoj i nedovoljnoj razmjeni informacija između nadležnih

institucija - Ministarstva za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS i

Republičke uprave za geodetske i imovinskopravne poslove. Četvrto: nedovoljna

kadrovska i informatička osposobljenost lokalnih uprava, državnih i lokalnih

institucija u kreiranju, ažuriranju i razmjeni kompatibilnih prostornih podataka.

Prisutno je, takođe, i njihovo nedovoljno aktivno učešće u ažuriranju jedinstvenog

informacionog sistema o prostoru Republike Srpske.

Međutim, treba istaći da je projekat uspostavljanja jedinstvenog informacionog

sistema o prostoru realizovan u saradnji sa Svjetskom bankom, prema

najsavremenijim standardima u ovoj oblasti, te da je stvorio značajnu osnovu za

dalji razvoj i implementaciju ovog sistema u skoroj budućnosti. Globalna

informaciona revolucija postavila je nove obrasce komunikacije i nametnula potrebu

digitalizacije podataka u cilju lakše razmjene i dostupnosti informacija. Evropski

parlament i Savjet Evropske unije (EU) donijeli su 2007. godine direktivu (INSPIRE -

Infrastructure fo r Spatial Information in the European Community) čiji je cilj kreiranje

infrastrukture prostornih podataka u Evropskoj uniji zbog razmjene prostornih

informacija o životnoj sredini između javnih institucija i bolje mogućnosti za javni

pristup prostornim informacijama u okviru Evrope.2 Direktiva je obavezujuća za

zemlje članice, kao i zemlje pristupnice EU. Republika Srpska, kao sastavni dio

Bosne i Hercegovine, u tom pogledu je korak ispred zemalja regiona, jer je upravo

primjenjujući ove standarde kreirala jedinstveni informacioni sistem o prostoru

Republike Srpske. Ovako postavljen sistem predstavlja izuzetno važno sredstvo za

efikasnije upravljanje prostornim razvojem, te su dalja ulaganja u njegov razvoj

neophodna.

1.3.1. Regionalna inicijativa za rješavanje problema braunfild prostora na

lokalnom nivou: sertifikacije opština i gradova kao Business Friendly

Cities

Sertifikacija gradova i opština u RS kao mjesta sa povoljnim poslovnim okruženjem

(Business Friendly Cities) predstavlja, takođe, novi trend u oblasti uređenja lokalnih

uprava koji se direktno tiče problema braunfild lokacija. Sertifikacija opština i

gradova predstavlja složen proces koji za cilj ima unapređenje rada i odlučivanja

lokalne administracije, povećanje kvaliteta informacija i brzine i kvaliteta usluga

koje institucije lokalnih uprava pružaju privrednicima kako bi se stvorili povoljniji

uslovi za opstanak i širenje postojeće privrede, kao i privlačnije okruženje za

direktne investicije. Program sertifikacije gradova i opština sa povoljnim poslovnim

okruženjem metodološki je razvila Nacionalna alijansa za lokalni ekonomski razvoj

Srbije (NALED). Program se od 2007. godine realizuje na teritoriji Srbije, a kao

rezultat ima 20 sertifikovanih lokalnih samouprava, dok se još 27 gradova i opština

nalaze u različitim fazama ovog procesa. Makedonija, Hrvatska i Bosna i

2 Za više informacija vidjeti:

www.inspire.jrc.ec.europa.eu i www.rgurs.org/dokumenti/inspire_direktiva_ser_cir.pdf

18

Hercegovina su prihvatile Program prepoznajući njegov značaj i od 2012. godine on

se aktivno implementira.3

U kontekstu problema braunfild lokacija, ključni kriterijumi ocjene koje Program

definiše su:

0 usvojena strategija lokalnog razvoja (eliminacioni kriterijum);

0 razvijen plan implementacije strategije i definisani prioritetni projekti

(eliminacioni kriterijum);

0 strategija sagledava aspekte koji se odnose na životnu sredinu (važan

kriterijum);

0 grad/opština ima digitalizovane podatke o zemljištu i parcelama, uključujući

i sve podatke o infrastrukturi (grad/opština ima GIS) (vrlo uticajan

kriterijum);

0 grad/opština posjeduje bazu podataka objekata (braunfild lokacija) koji

se mogu ponuditi u zakup ili prodaju (vrlo uticajan kriterijum );

0 grad/opština ima spremne podatke o infrastrukturi u industrijskim zonama

i/ili na parcelama koje se nude na prodaju i/ili korišćenje potencijalnim

investitorima (vrlo uticajan kriterijum);

0 grad/opština nudi infrastrukturno opremljeno građevinsko zemljište kao dio

svoje ponude građevinskog zemljišta (vrlo uticajan kriterijum).

Na osnovu navedenih kriterijuma se zaključuje da imperativ za postizanje povoljnog

poslovnog ambijenta predstavlja definisanje jasnih strateških opredjeljenja

lokalnog razvoja, ali i da je informaciona platforma izrađena od strane lokalnih

uprava ključna u postizanju racionalnijeg korišćenja i efikasnijeg upravljanja

prostorn im resursima. Takođe, zaključuje se da je upravljanje prostornim rezvojem

prevashodno u službi privrede i podsticanja lokalnog ekonomskog razvoja, a ne

zaštite životne sredine i održivog razvoja. To ukazuje na potrebu razvijanja srodnih

koncepata sertifikacije gradova koji bi izbalansirali definiciju povoljnog životnog

okruženja, odnosno obezbijedili uravnotežen in tegraln i p r is tup . Brojni su koncepti

koji na sličan način istražuju i definišu takvo okruženje, ali iz društvene, prostorne,

ekološke i kulturološke perspektive (People Friendly Cities, Age Friendly Cities,

Livable Cities, Smart Cities).

Program sertifikacije gradova sa povoljnim poslovnim okruženjem u RS sprovodi

Mreža za povoljno poslovno okruženje, čije su članice Privredna komora RS,

Ministarstvo za ekonomske odnose i regionalnu saradnju, Ministarstvo lokalne

uprave i samouprave, Savez opština i gradova i Razvojna agencija EDA. U pilot fazi

realizacije programa, pripremu za sertifikaciju vršila su dva grada - Banja Luka i

Prijedor, pri čemu je sertifikat stekao samo grad Prijedor. Trenutno se u RS obavlja

procedura javnog poziva za uključivanje opština i gradova u program sertifikacije,

što ukazuje na činjenicu da će ovaj trend biti dominantan u narednom periodu.

Metodološki aparat za inventarizaciju braunfild lokacija Brow nln fo će olakšati i

ubrzati postupke mapiranja, dok će jed instven i pristup bazi podataka omogućiti

uporedivost podataka među lokacijama, opštinama i gradovima.

3 Za više informacija vidjeti: http://www.naled-serbia.org/

19

BROWNINFO

2. DEFINICIJA I KLASIFIKACIJA BRAUNFILD

LOKACIJA

U Republici Srpskoj, fenomen zapuštenih i neiskorišćenih prostora nije dovoljno

istražen. Problem i potencijal ovih prostora nisu prepoznati, ne postoji zvanična

definicija niti kategorizacija, kao ni jasna vizija njihove regeneracije na nacionalnom

i lokalnom nivou. Društveni, kulturni, ekološki i ekonomski potencijali koje

zapušteni prostori integralno sadrže ukazuju na njihov značaj za urbanu zajednicu, i

upućuju na nužnost njihove regeneracije. Zapušteni i neiskorišćeni prostori

predstavljaju izuzetnu stratešku rezervu prostora i potencijal za razvoj gradova

Republike Srpske.

2.1. DEFINICIJA BRAUNFILDA

Najviše citiranu definiciju braunfild lokacija, koja predstavlja bazu u definisanju

mnogih definicija novijeg datuma, postavila je istraživačka mreža CABERNET (Concerted Action on Brownfield and Economic Regeneration), koja ima za cilj

podsticanje regeneracije evropskih braunfild prostora. Prema ovoj definiciji,

braunfild lokacije predstavljaju prostore:

° izmijenjene prethodnim korišćenjem lokacije i okolnog prostora,

° koji su napušteni ili nedovoljno korišćeni,

° koji se uglavnom nalaze u razvijenim urbanim područjima,

° kojima je potrebna intervencija da bi se mogli ponovo koristiti i

° koji mogu imati realan ili pretpostavljen problem zagađenosti.4

Prethodna definicija u načelu određuje značenje braunfild lokacija, međutim, nužno

je istaći da je njihovo definisanje određeno složenim lokalnim karakteristikama

problema. Faktori nastanka, pojavni oblici, modeli i dinamika njihove transformacije

uslovljeni su lokalnim društvenim, ekonomskim, političkim, kulturnim i istorijskim

kontekstom . U Republici Srpskoj se braunfild lokacije prepoznaju kao prethodno razvijeni i/ili izgrađeni prostori kod kojih je evidentno stanje zapuštenosti i neefikasnog korišćenja, a koji posjeduju potencijal za obnovu i održivi razvoj.

„Smeđe površine" ili „smeđa polja" (brown fields) bio bi doslovni prevod pojma.

Međutim, ovaj izraz se rijetko ili skoro nikad ne koristi, a u stručnim krugovima koji

se njime bave često se preuzima u transkribovanom obliku kao term in „ braunfild".

Stručnjaci za oblast braunfild regeneracije smatraju da je upotrebom ovog termina

lakše privući pažnju javnosti i organizovati osnovna istraživanja. Međutim, određene

društvene grupe, koje se protive ovakvom uvođenju tuđica, smatraju da bi se za ovu

vrstu prostora morao iznaći adekvatan term in u našem jeziku. Različiti autori iz

naučnog i stručnog domena prevodili su term in brownfield kao: prazni prostori,

devastirani prostori, neiskorišćeni prostori, napušteni prostori, smeđi prostori i sl. U

nekim slučajevima, prevod pojma predstavlja cijele rečeničke konstrukcije, što

značajno degradira upotrebu pojma u pisanju i govoru, te se spontano usvaja tuđica.

Za razliku od prethodnika, projektni t im Brownlnfo kao odgovarajući termin

predlaže sintagmu „zapušteni i neiskorišćeni prostori", koja u sebi objedinjuje

osnovne pojmove čije značenje u sažetoj formi izražava osnovni karakter braunfild

lokacija. Anketa koja je sprovedena u okviru Brownlnfo projekta među

predstavnicima lokalnih administrativnih službi pokazala je da se, od 40 ukupno

ispitanih, njih 62,5% opredijelilo za term in „zapušteni i neiskorišćeni prostori', dok

4 Za više informacija vidjeti http://www.cabernet.org.uk

22

se 25% ispitanika opredijelilo za „braunfild" kao odgovarajući termin.(Slika 3) Kako

bi se oprečna mišljenja u pogledu ovog pitanja usaglasila, projektni t im BrownInfo

predlaže za zvanični prevod pojma sintagmu „zapušteni i neiskorišćeni prostori - braunfildi", kao spoj gore navedenih izraza, zavisno od cilja koji se želi postići, te

ciljne grupe kojoj se obraćamo. Na ovaj način, ostaviće se mogućnost korišćenja

jednog ili drugog termina, ili pak korišćenja cjelovite sintagme.

■ B r a u n f i l d

■ S m e đ i p r d s t o r i

■ Z a p u š t e n i i

N E I S K O R I Š Ć E N I F R D S T D R I

■ D E V A S T I R A N I P R O S T O R I

■ D r u g i t e r m i n

Slika 3 Najadekvatniji termin za stručno imenovanje braunfild prostora - rezultati ankete

2.2. KRITERIJUMI IDENTIFIKACIJE BRAUNFILDA

Kako bi određeni prostor bio prepoznat kao braunfild lokacija, neohodno je

definisati set ključnih kriterijuma za njihovu identifikaciju. Definicija i pojam

braunfild lokacija postavlja osnovne okvire za njihovo prepoznavanje, ali ne

precizira jasne parametre za njihovu kategorizaciju. Stoga je bitno postaviti pragove

i granice koji će omogućiti formiranje jasnije slike o tom e koji prostori jesu ili nisu

braunfild lokacije. Na temelju analize inostranih praksi, a prije svega čeških, među

pet ključnih kriterijuma izdvajaju se sljedeći:

1. neiskorišćenost prostora - kada se samo 30% površine objekata ili parcele

(parkirališta, utovarne površine, dvorište, itd.) koristi, a 70% ili više ne koristi,

lokacija se može smatrati braunfildom;

2. period zapuštenosti - braunfild lokacijom će se smatrati onaj prostor koji je

napušten i ne koristi se duže od tr i godine;

3. razvijenost infrastrukture - prostor koji je zadovoljio prethodne kriterijume i

posjeduje razvijenu osnovnu saobraćajnu i komunalnu infrastrukturu smatraće se

braunfild lokacijom;

4. izgrađenost - braunfild lokacijom smatra se onaj prostor koji, pored

ispunjenosti gore navedenih uslova, posjeduje izgrađenu fizičku strukturu -

objekte;

5. kontaminiranost - lokacija koja posjeduje realan ili pretpostavljen problem

zagađenosti i može im ati negativne posljedice na okruženje smatra se braunfild

loakcijom.5

5 Određeni autori navode kao jedan od ključnih kriterijuma gustinu zaposlenosti, pri čemu kao gornji prag defnišu

šest zaposlenih/ha. Projektni t im BrownInfo nije se opredijelio za uvođenje ovog kriterijuma, je r smatra da su

braunfild lokacije dominantno određene njihovim prostornim karakteristikama i da bi uvođenje ovog kriterijuma

23

3. razvijenost in fras truk tu re - prostor koji je zadovoljio prethodne kriterijume i

posjeduje razvijenu osnovnu saobraćajnu i komunalnu infrastrukturu smatraće se

braunfild lokacijom;

4. izgrađenost - braunfild lokacijom smatra se onaj prostor koji, pored

ispunjenosti gore navedenih uslova, posjeduje izgrađenu fizičku strukturu -

objekte;

5. kontam in iranost - lokacija koja posjeduje realan ili pretpostavljen problem

zagađenosti i može im ati negativne posljedice na okruženje smatra se braunfild

loakcijom. 5

Kriterijumi jedan drugi ne isključuju, ali su međusobno uslovljeni i povezani. Da bi

neka lokacija bila identifikovana kao braunfild, može i ne mora da ispuni sve gore

navedene kriterijume. Međutim, sigurno je da će razlike u ispunjenosti kriterijuma

značiti i različitu poziciju u okviru A-B-C modela kategorizacije (pogledati nastavak

teksta), a time i različite programe i projekte njihove regeneracije. Određene

kategorije braunfild lokacija nalaziće se tako na listi prioriteta, dok će druge, zavisno

od svog statusa, morati pričekati realizaciju projekata regerenacije.

Potrebno je naglasiti da je stepen neiskorišćenosti, pogotovo otvorenih prostora,

nekada teško mjerljiv, te se preporučuje kreiranje lokalno prilagođenih uslova i

pragova za definisanje ovog kriterijuma identifikacije. Kako bi se olakšala procjena

stepena iskorišćenosti/neiskorišćenosti, u okviru BrownInfo metodologije,

koncipiran je model koji omogućava identifikaciju na više prostornih nivoa - nivo

objekta, parcele i kompleksa. Preporučuje se da se procjena iskorišćenosti određene

lokacije vrši primarno na nižim nivoima (parcela i objekat), a da se zatim vrše

generalizacije za više prostorne nivoe (kompleks, blok, kvart).

U pogledu određivanja vremenskog perioda u kojem je određena lokacija bila

prepuštena propadanju, postoje određene dileme i neusaglašenosti u stučnim

krugovima koji se bave braunfild problematikom. U primjerima iz češke prakse,

evidentno je korišćenje praga od jedne godine. Međutim, pri postavljanju ovih

pragova, potrebno je sagledati širi društveni i lokalni kontekst stagnacije prostora i

okolnosti pod kojima dolazi do njihovog zapuštanja, te ih potom definisati. U

slučaju BrownInfo metodologije, prag od tri godine proizašao je iz činjenice da

stečajni postupci, koji predstavljaju indikatore stagnacije poslovanja i pojave

braunfild lokacija, mogu trajati najduže jednu godinu, a u slučaju da stečajni

upravnik istovremeno vodi dva stečajna postupka - dvije godine (Zakon o

stečajnom postupku, Službeni glasnik RS br. 26/10). Dodajući ovoj vrijednosti i

određeno vrijeme stagnacije prije pokretanja stečajnog postupka, te uzimajući

druge otežavajuće okolnosti za poslovanje u obzir, dolazi se do vrijednosti od tri

godine. Važno je istaći da je moguće, u procesu primjene BrownInfo metodologije i

kreiranja baza podataka, vršiti korekcije i specifična prilagođavanja ovih pragova, ali

treba izbjegavati velika odstupanja kako bi se zadržala konzistentnost informacine

baze, odnosno kompatibilnost podataka i uporedivost braunfild prostora među

gradovima i opštinama.

5 Određeni autori navode kao jedan od ključnih kriterijuma gustinu zaposlenosti, pri čemu kao gornji prag defnišu

šest zaposlenih/ha. Projektni tim BrownInfo nije se opredijelio za uvođenje ovog kriterijuma, je r smatra da su

braunfild lokacije dominantno određene njihovim prostornim karakteristikama i da bi uvođenje ovog kriterijuma

zakomplikovalo i usporilo proceduru identifikacije braunfild lokacija. Međutim, ostavlja se mogućnost da se, u

slučajevima gdje je to neophodno, uvede i ovaj dodatn i kriterijum.

24

Izgrađenost objekatima jedan je od kriterijuma koji takođe otvara debate i može biti

tumačen dvoznačno. Problem se ne očituje kod izgrađenih lokacija, međutim,

postavlja se pitanje da li je neizgrađena parcela u okviru napuštenog industrijskog

kompleksa braunfild. Na ovo pitanje ne postoji precizan odgovor, je r bi ona uslovno

mogla da se smatra grinfildom na nivou parcele, dok posmatrano na nivou

kompleksa ona postaje braunfild. Ovakve situacije nisu rijetke s obzirom na to da je

veći dio površine nekadašnjih industrijskih kompleksa bio rezervisan za potrebe

budućeg širenja proizvodnje, a do danas nije izgrađen. Stoga, ove lokacije

predstavljaju svojevrsne „ grinfilde u braunfild im a" i kao takve zavređuju posebnu

pažnju u kontekstu sve izraženije prakse zaposjedanja slobodnih prostora na

periferiji gradova i nenadoknadivog urušavanja prirodnog okruženja. Iz ovog

proizlazi zaključak da je BrownInfo m etodo log iju moguće uslovno prim jen jiva ti i

u slučajevima grin fild lokacija. Stoga se preporučuje da se neizgrađene lokacije

unutar braunfild kompleksa mapiraju po sistemu koji metodologija predlaže u mjeri

u kojoj je ona za njih primjenjiva.

2.3. VRSTE BRAUNFILDA

Sa funkcionalnog stanovišta, braunfild lokacijama najčešće se smatraju zapušteni i

neiskorišćeni industrijski, vojni, komunalni, saobraćajni, stambeni, kulturni,

društveni, komercijalni, sportsko-rekreativni i poljoprivredni prostori. To su prostori

sa razvijenom infrastrukturom i fizičkom strukturom, koji mogu biti opterećeni

ekološkim rizicima ili ne.

Industrijski braunfild i predstavljaju zapuštene i neiskorišćene prostore rudarstva,

teške i lake industrije.

Vojni braunfild i predstavljaju zapuštene i neiskorišćene vojne kasarne, prostore za

stanovanje i kampove za obuku.

Komunalni i saobraćajni braunfild i predstavljaju zapuštene i neiskorišćene

prostore saobraćajnih i komunalnih zona, koridora i objekata.

Stambeni braunfild i predstavljaju zapuštene i neiskorišćene prostore za stanovanje

sa devastiranim objektima, koji nisu više u upotrebi.

Kulturn i i društveni braunfild i predstavljaju zapuštene i neiskorišćene prostore

javne namjene {domove kulture, bolnice, zatvore, škole, crkve i sl.), kao i

zanemarene spomenike kulture.

Komercijalni braunfild i predstavljaju zapuštene i neiskorišćene prostore

komercijalne namjene {tržne centre, robne kuće, tržnice i sl.).

Sportsko-rekreativni braunfild i predstavljaju zapuštene i neiskorišćene prostore za

sport, rekreaciju i odmor.

Poljoprivredni braunfild i predstavljaju zapuštene i neiskorišćene poljoprivredne

objekte {farme, zemljoradničke zadruge, poljoprivredne kombinate i sl.), ali ne

predstavljaju zapuštene i neiskorišćene hektare poljoprivrednog zemljišta i zarasle

bašte.

25

2.4. A-B-C MODEL KATEGORIZACIJE BRAUNFILD LOKACIJA

Postoji više klasifikacija braunfild lokacija u zavisnosti od nivoa kontaminacije i

njihovog potencijala za ponovnu upotrebu. Naročito je korisna A-B-C kategorizacija

kojom se služi CABERNET mreža, zato što ispituje u kojoj meri je moguće ostvariti

produktivnost braunfild lokacije. Prema A-B-C modelu predlažu se sljedeće

kategorije:

° braunfildi A kategorije - odnose se na profitabilne lokacije, nimalo ili

minimalno zagađene, koje se nalaze na povoljnoj prostornoj lokaciji, a

proces njihove obnove finansira privatni sektor;

° braunfildi B kategorije - odnose se na lokacije koje su ni na gubitku ni na

dobitku, zbog umjerene ili visoke kontaminacije i lošije prostorne lokacije,

pa privatni vlasnici ne mogu ili ne žele da djeluju samostalno da bi

obezbijedili puni ekonomski potencijal do kojeg će dovesti obnova lokacija.

Zbog toga je, da bi se lokaciji vratila produktivna svrha, neophodna

određena vrsta intervencije javnog sektora (javno-privatno partnerstvo);

° braunfildi C kategorije - odnose se na neprofitabilne lokacije kod kojih su

troškovi obnove mnogo veći od vrijednosti lokacije zbog visokog nivoa

kontaminacije i loše prostorne lokacije, ali su socijalne i ekološke vrijednosti

iznad realne tržišne vrijednosti. One ne mogu biti razumno obnovljene u

ekonomski korisnu upotrebu, ali se mogu razviti za javno dobro (zeleni

prostori). Javni sektor preuzima finansiranje obnove, dok specifični zakonski

instrumenti (npr. poreske olakšice) mogu da stimulišu obnovu ovih lokacija

(Slika 4). 6

V r i j e d n o s t z e m l j i š t a

( N A K O N D B N D V E )

Slika 4 A-B-C model

Kategorizacija braunfild lokacija po ovom modelu može pomoći institucijama koje

su odgovorne za regionalni i lokalni razvoj i investicije da definišu strategije za

upravljanje braunfild lokacijama. Definisanje politike u oblasti regeneracije

6 Pojedini autori A-B-C model proširuju uvodeći braunfilde D kategorije - prostore koji ne posjeduju razvojne

potencijale, a imaju izražen aktivan zdravstveno-ekološki rizik (A-B-C-D model). Braunfildi D kategorije opasni su

po okruženje, a karakteriše ih i nemogućnost identifikacije zagađivača (institucije ili pojedinca). Postupke obnove,

odnoso sanacije i čišćenja terena u slučaju braunfilda D kategorije provodi u potpunosti javni sektor.

26

braunfilda, sadržane u strategijama razvoja na regionalnom i lokalnim nivoima,

treba da stvori strateški okvir za djelovanje u ovoj oblasti. To podrazumijeva i

stvaranje adekvatnog zakonskog okvira unutar kojeg će regeneracija braunfilda

moći efikasno da se sprovodi.

Osnovni preduslov za kreiranje odgovarajućeg regulatornog okvira predstavlja

uvođenje izraza „zapušteni i neiskorišćeni prostori - braunfildi" u zakonsku

regulativu u Republici Srpskoj. Na taj način će biti omogućeno usklađivanje sa

međunarodnom legislativom, standardizacijom i prostorno-informacionom bazom

podataka, kao i definisanje svih regulatornih mehanizama za prostornu

identifikaciju, inventarizaciju, kategorizaciju i regeneraciju braunfilda na teritoriji

Republike Srpske.

27

BROWNINFO

3. POZICIJA BRAUNFILD LOKACIJA U

ZAKONSKOJ REGULATIVI U REPUBLICI

SRPSKOJ

3.1. POLITIKA I STRATEŠKI OKVIR REGENERACIJE BRAUNFILDA U

REPUBLICI SRPSKOJ

Državna politika i strategije razvoja u oblasti socijalno-ekonomskih odnosa,

prostornog uređenja i zaštite životne sredine predstavljaju regulatorni okvir unutar

kojeg bi trebalo na adekvatan način predstaviti kategoriju braunfild lokacija u

svjetlu njihovog uticaja i potencijala na sveukupni razvoj. Do sada je ova kategorija

prostora na strateškom nivou nedovoljno definisana. Osnovni nedostatak

postojećih strategija razvoja je u samoj činjenici da braunfild, kao term in koji se

odnosi na zapuštene i neiskorišćene prostore, nije prisutan u njima, dok se o nekim

kategorijama ovog prostora govori na dosta uopšten način, bez sveobuhvatnosti

posmatranja fenomena.

Tako Prostorni plan Republike Srpske do 2015. godine {usvojen 2007. godine), kao

najviši nivo prostorne strategije razvoja teritorije navodi izgrađena i dijelom

izgrađena privredna područja, zone i pojedinačne lokacije kao potencijale za razvoj

je r se mogu modifikovati i transformisati.7 Ovim dokumentom se sugeriše

gradovima da naprave katastar industrijskog zemljišta i vode aktivnu politiku u cilju

njihovog ponovnog održivog korišćenja ne samo za potrebe industrije, već i

eventualno drugih gradskih sadržaja. Takođe se sugeriše da Republika Srpska treba

da donese strategiju razvoja industrije koja bezuslovno mora da ima prostornu

komponentu, tj. jasno određene odgovore na pitanja gdje se šta planira, usmjerava,

podržava i sl. 8

U Strategiji razvoja industrije Republike Srpske za period 2009-2013. u polaznim

faktorima za unapređenje razvoja industrije nisu navedeni resursi braunfilda, ali su

među generalnim pravcima i ciljevima razvoja prepoznati neki aspekti njihove

regeneracije. Pojedine strategije razvoja gradova na teritoriji Republike Srpske,

takođe, samo generalno navode potencijale neiskorišćenih industrijskih i vojnih

kompleksa koji do danas nisu sistematizovano analizirani na entitetskom niti na

lokalnim nivoima.

Na osnovu navedenog, može se zaključiti da je državna politika u oblasti

regeneracije braunfilda u Republici Srpskoj još uvijek vrlo nejasna, iako, u principu,

ne postoje prepreke da se djeluje na ovom polju. Sa problemom se suočavamo u

trenutku kada otpočnu konkretne aktivnosti na regeneraciji braunfilda, što su

dosadašnji primjeri iz prakse pokazali. Oni ukazuju na mnoga neriješena pitanja od

strateških pristupa na entitetskom nivou, preko zakonske regulative, do lokalne

akcije u domenu ekonomskog, socijalno-kulturnog, ekološkog i prostornog aspekta

upravljanja ovim prostorima.

3.2. POSTOJEĆA ZAKONSKA REGULATIVA

S obzirom na činjenicu da na zakonska rješenja utiču politike i strategije razvoja koje

bi trebalo da definišu strateški okvir djelovanja, sasvim je jasno da ni zakonska

regulativa kojom bi ova oblast trebalo da bude definisana - nije zadovoljavajuća.

7 Prostorni plan Republike Srpske do 2015. god., tekstualni dio plana, poglavlje B - Potrebe, mogućnosti i ciljevi

organizacije, uređenja i korišćenja prostora, VI glava - Privredne djelatnosti, opšti koncept razvoja - osnovna

opredjeljenja, str. 83.

8 Prostorni plan Republike Srpske do 2015. god., tekstualni dio plana, poglavlje B - Potrebe, mogućnosti i ciljevi

organizacije, uređenja i korišćenja prostora, VI glava - Privredne djelatnosti, industrija, str. 95

30

Prostorni aspekt regeneracije braunfilda trebalo bi da bude sadržan u Zakonu o

uređenju prostora i građenju u Republici Srpskoj. Iako je ovaj zakon od 1996. do

danas imao četiri izdanja (Sl. glasnik RS 19/96, prečišćeni tekst Sl. glasnik RS 84/02,

Sl. glasnik RS 55/10. i Sl. glasnik RS 80/13), u njemu još uvijek ne postoji termin

„braunfild" niti „regeneracija braunfilda", čime, praktično, nisu definisani

mehanizmi prostorne identifikacije braunfilda i planerski modeli za njihovu

regeneraciju. U skladu s tim , ni Pravilnikom o načinu izrade, sadržaju i formiranju

dokumenata prostornog uređenja (Sl. glasnik RS 69/13) nisu tretirani braunfildi kao

posebna kategorija prostora.

Usvajanjem Zakona o uređenju prostora i građenju (Sl. glasnik RS 55/10), tek od

2010. godine je stvorena zakonska mogućnost za fleksibilno planiranje putem

zoniranja prostora na nivou provedbene dokumentacije, što je, takođe, jedan od

preduslova za efikasniju plansku regulativu u oblasti regeneracije braunfilda.

Pravilnikom o sadržaju, nosiocima prostorno-informacionog sistema i metodologiji

prikupljanja podataka (Sl. glasnik RS 93/13) detaljnije je preciziran način kreiranja

jedinstvenog prostornog informacionog sistema na nivou države i lokalnih uprava,

koji još uvijek nije formiran, te su u praksi prisutne mnoge poteškoće u pogledu

njegove implementacije (kadrovske, softverske, hardverske, organizacione,

institucionalne itd.). Ovim pravilnikom braunfildi, takođe, nisu navedeni kao

kategorija zemljišta, što predstavlja ozbiljan propust i formalnu prepreku da budu

sistemski inventarisani i da budu zavedeni u prostornoj bazi podataka.

Zakon o privatizaciji, prema kojem je izvršena privatizacija industrijskih kompleksa

koji su nakon privatizacije mahom postali braunfildi, predstavlja jedan od spornih

zakona koji je stvorio značajne prepreke u domenu imovinskih odnosa, djelatničke i

prostorne transformacije ovih kompleksa. Nakon njegovog usvajanja 1998. god.

omogućeno je imovinsko razgraničenje objekata i parcela unutar privrednih

kompleksa između pravnih subjekata, bez prethodno definisanih prostorno-

funkcionalnih parametara. Zbog toga, imovinska struktura braunfilda predstavlja

sve do danas osnovnu kočnicu za njihovu harmoničnu i efikasnu prostornu

transformaciju. Najava revizije privatizacije predstavlja priliku i za rješavanje

problema regeneracije braunfilda u ovom aspektu.

Imovinski odnosi su značajno determinisani i Zakonom o restituciji, kojim je

otpočeo proces vraćanja zemljišta u posjed ranijih vlasnika. Zakonom o

eksproprijaciji omogućeno je, takođe, vraćanje u posjed prvobitnih vlasnika

zemljišta koje nije privedeno planiranoj namjeni u roku od tri godine. Time se

otvorio novi proces vlasničke transformacije braunfilda, koji značajno utiče na

kvalitet i efikasnost prostornih transformacija u kojem nisu stvoreni mehanizmi

zaštite opšteg interesa nad privatnim, koji je često u suprotnosti sa realizacijom

regeneracije braunfilda prema savremenim modelima. Stoga bi Zakon o

eksproprijaciji zemljišta trebalo da, u skladu sa prethodno utvrđenim modelima

regeneracije braunfilda, omogući mehanizme za realizaciju onih koji su od opšteg

interesa. Neažurnost zemljišne evidencije i katastarskog premjera, takođe,

predstavljaju sistemske probleme koji na posredan način utiču i na efikasnost u

provođenju regeneracije braunfilda.

Usvajanje Zakona o javno-privatnom partnerstvu u Republici Srpskoj (Sl. glasnik RS

59/09) predstavlja važan zakonski preduslov za saradnju javnog i privatnog sektora

u cilju obezbjeđenja finansiranja u domenu javnih potreba i omogućavanja

podsticaja u skladu sa optimalnim modelima regeneracije braunfilda.

3 1

Set zakona o zaštiti životne sredine, koji je u Republici Srpskoj donesen u

prethodnom periodu, usklađen je sa međunarodnim standardima. Njima se, pored

ostalog, propisuju svi relevantni uslovi za zaštitu životne sredine u domenu

planiranja prostora i građenja, kroz obavezu izrade strateške procjene uticaja

planskog dokumenta na životnu sredinu i studija uticaja na životnu sredinu za sve

namjene koje su zakonom definisane kao potencijalni zagađivači prostora. Problemi

su, međutim, prisutni u domenu monitoringa postojećeg stanja i utvrđivanju

indikatora štetnih uticaja na životnu sredinu, zbog čega zakonom definisani uslovi i

standardi u ovoj oblasti još uvijek nisu postignuti. Regeneracija braunfilda, koja

zaštitu životne sredine postavlja u prvi plan, provodi se kroz primjenu postojećih

zakona i opštih uslova njihove implementacije u ovoj oblasti.

3.3. PREPORUKE

Put ka rješenju svih ovih problema predstavlja sistemski pristup djelovanju, koji

podrazumijeva uključivanje entitetskih organa u kreiranje politike i strateškog

okvira u oblasti regeneracije braunfilda kao preduslova za zakonodavnu

intervenciju. U tom cilju, izrada strategije o regeneraciji braunfilda u Republici

Srpskoj bi omogućila cjelovito sagledavanje problema braunfild lokacija na našem

prostoru u sveobuhvatnoj i višeaspektnoj analizi, uključujući i pozitivna

međunarodna iskustva i prihvaćenu standardizaciju.

Primjena rezultata dosadašnjih istraživanja u ovoj oblasti koja su provođena ili su u

toku u Republici Srpskoj, takođe predstavlja značajnu teorijsku i praktičnu osnovu u

cilju formiranja metodologije registracije braunfilda prilagođene specifičnostima

našeg prostora, razvijanja modela za njihovu urbanu transformaciju i upravljanja

ovim prostorima na održiv način. Zato je od izuzetnog značaja implemetacija

dostignutih teorijskih i praktičnih znanja i iskustava u forme zvaničnih državnih i

lokalnih strategija kojima će se stvoriti strateške pretpostavke za uspješnu

realizaciju projekata u ovoj oblasti.

Zakonska rješenja treba da budu usklađena sa specifičnostima postojećeg

regulatornog sistema. Pored neophodnih intervencija u postojećoj zakonskoj

regulativ i koje bi trebalo da otklone propuste {od kojih su samo neki prethodno

navedeni) i izvrše međusobnu harmonizaciju zakona, zbog kompleksnosti

problema, preporučuje se izrada posebnog zakona o regeneraciji braunfilda koji

bi integralno definisao sve relevantne aspekte u ovoj oblasti.

Zakonska regulativa na državnom i na lokalnom nivou bi trebalo da podstiče p ilo t

pro jekte u domenu regeneracije braunfilda, koji bi kroz konkretne realizacije na

određenima lokalitetima unapređivali postojeće stanje u ovoj oblasti, provjeravajući

zakonske mehanizme i dajući putokaz za održiv pristup ovom značajnom aspektu

urbane obnove.

U cilju podrške Zakonu o javno-privatnom partnerstvu, na loka lnom nivou je

potrebno razvijati modele javno-priva tnog partnerstva donošenjem opštinskih

odluka, programa i smjernica za konkretne primjere realizacije braunfilda. Lokalne

zajednice bi u narednom periodu, kroz lokalne akcije, trebalo da prednjače u

provođenju realizacije braunfilda, razvijajući v lastite modele, koji mogu poslužiti

za provjeru postojećih sistemskih rješenja na višem nivou i njihovo unapređenje.

32

P O

L I

T I

K E

I S

T R

A T

E G

I J

E U

R S

U O

B L

A S

T I

B R

A U

N F

I L

D A U

| - W Z < Z D Q! U< H U K 10 l i n

E

Slika 5 Šema sistemskog djelovanja u oblasti regeneracije braunfilda od entiteskog do lokalnog nivoa

33

BROWNINFO

4. AKTERI U USPOSTAVLJANJU

INTERAKTIVNE BAZE PODATAKA

BRAUNFILD LOKACIJA

4.1. AKTERI U DEFINISANJU METODOLOGIJE ZA IZRADU BAZE

PODATAKA

Izradu informacione baze o braunfild lokacijama treba razumjeti kao prvi sistemski

korak u procesu njihove regeneracije. To znači da će u njenom uspostavljanju

učestvovati veliki broj aktera na različite načine. Uspostavljanje informacione baze

braunfild lokacija podrazumijeva, prije svega, kategorisanje određenih prostornih

jedinica kao zapuštenih i neiskorištenih, a zatim i njihovo detaljno snimanje i

sistematično prikazivanje podataka. Prema tome, baza podataka pruža prvi uvid u

zbirni prostorni potencija l braunfild lokacija kojima društvo raspolaže, na

lokalnom, entitetskom i državnom nivou. Zbog toga je njen značaj veliki za

planiranje razvoja društva i prostora, posebno u kontekstu definisanja prioriteta, jer

može da sadrži odgovor na pitanje kojim braunfild lokacijama posvetiti prvu i

posebnu pažnju.

Metodologija BrownInfo za izradu baze podataka braunfild lokacija, odnosno za

definisanje njenog sadržaja i njegovog tekstualnog i grafičkog prikazivanja, koja je

prezentovana u ovom priručniku, definisana je u okviru akademske sredine, ali u

saradnji sa stručnim institucijama, organizacijama i pojedinicima. Zasnovana je na

posljednjim naučnim i stručnim saznanjima o inventarisanju i regeneraciji braunfild

lokacija, kao i praktičnim iskustvima. S obzirom na to da njeno definisanje i

popunjavanje nije centralizovano i pokrenuto na nivou entiteta i države, i da je

usmjereno na lokalni nivo, jedan od osnovnih ciljeva metodologije jeste mogućnost

kasnijeg integrisanja pojedinačnih baza podataka opština i gradova u jedinstvenu

bazu braunfild lokacija na širem društveno-prostornom nivou. Primjena iste

metodologije na nivou opština i gradova, odnosno popunjavanje baza podataka

zasnovanih na istom obrascu, omogućava upoređivanje podataka po opštinama,

gradovima i pojedinačnim lokacijama, bez obzira na to da li su baze podataka

kasnije objedinjene ili ne.

Sadržajni i vizuelni obrazac za bazu podataka napravljen je uz konsultacije sa

akterima koji će biti aktivni ne samo prilikom popunjavanja i pretraživanja baze, već

i kasnije, u procesu njihove regeneracije. Riječ je o ministarstvima Republike Srpske,

lokalnim razvojnim agencijama opština i gradova, ali i akterima iz lokalnog nivoa,

kao što su predstavnici opština i gradova, različiti akteri iz privrednog sektora i

njihova udruženja. Konsultacije su napravljene sa ciljevima procjene prioriteta i

nivoa detaljnosti podataka, jednostavne sistematizacije, čitljivosti tekstualnog i

grafičkog prikazivanja podataka i jednostavnosti pretraživanja. Svi podaci o

određenoj braunfild lokaciji koje nudi baza imaju svoju vrijednost jedino u kontekstu

njihove upotreb ljivosti u procesu urbane regeneracije. Međutim, jedna od težnji u

definisanju baze podataka je i njen odgovor na zahtjeve za informacijama koje su

važne u domenu integrisanja braunfild lokacija u urbanističku plansku

dokumentaciju, kao predstojećeg izazova.

36

4.2. KLJUČNI AKTERI U USPOSTAVLJANJU BAZE PODATAKA

Uspostavljanje baze podataka braunfild lokacija zahtijeva saradnju velikog broja

aktera iz različitih domena društvene organizacije. To podrazumijeva razmjenu

informacija između aktera koji se bave upravljanjem i planiranjem prostora na

centralnom i lokalnom nivou {ministarstava i njihovi resori, institucije na nivou

entiteta i države, opštine i gradovi, institucije na nivou opštine ili grada, državne i

lokalne razvojne agencije) i aktera koji upotrebljavaju prostor, na lokalnom nivou

{mjesne zajednice, privatni privredni sektor, nevladine organizacije, udruženja,

građani itd.).

Opštine i gradovi imaju vodeću ulogu u uspostavljanju i popunjavanju baze

podataka o braunfild lokacijama. Zašto? Lokalnim upravama tradicionalno pripada

ključna uloga u formulisanju strategija regeneracije braunfild lokacija, kao i njihove

realizacije, je r su povezani sa svim procesima u kontekstu upotrebe zemljišta, bilo

ono u opštinskom, gradskom ili privatnom vlasništvu. Stoga je logično da lokalna

uprava bude nosilac popunjavanja baze podataka o svim braunfild lokacijama koje

se nalaze na opštinskoj ili gradskoj teritoriji, stičući na taj način uvid u svoje lokalne

prostorne probleme, odnosno resurse. Istovremeno sa uspostavljanjem baze

podataka braunfild lokacija, preporučljivo je da opštine i gradovi pokrenu i druge

pripremne korake za njihovo ponovno korišćenje. Jedan od važnih instrumenata ove

prve faze sistemske regeneracije je upoznavanje javnosti sa problemom braunfild

lokacija i iniciranje zainteresovanosti za bazu podataka i proces regeneracije kod

vlasnika braunfild lokacija. Iskazana potreba opština i gradova da se njihovi

zapušteni i neiskorišćeni prostori identifikuju i evidentiraju predstavlja i svojevrsnu

inicijativu lokalnih uprava prema centralnoj državnoj ili entiteskoj upravi da se

pojam braunfild lokacija i problem njihove regeneracije bolje definiše u pravnom

okviru.

Brzina popunjavanja baze podataka, kao i nivo detaljnosti do kojeg će baza biti

popunjena zavisi od broja zaposlenih, njihovih kompetencija i kvaliteta tehničkih

resursa kojima opštinska ili gradska administracija raspolaže, kao i kvaliteta njihove

saradnje sa drugim akterima. Da bi jedna prostorna jedinica {kompleks ili parcela)

bila uvrštena u bazu podataka, podrazumijeva se da je prethodno kategorisana

kao braunfild lokacija. Opštine i gradovi, kada su u pitanju prostorne jedinice u

njihovom vlasništvu, mogu izvršiti prethodni popis braunfild lokacija koristeći

znanje svojih stručnjaka zaposlenih u različitim odjeljenjima opštine ili grada.9

Opština ili grad može da konsultuje i spoljnje stručnjake prilikom kategorizacije, ako

smatra da je to neophodno, je r ova kategorija prostora nije definisana ni u jednom

zakonskom i podzakonskom aktu.

Kada su u pitanju lokacije u privatnom vlasništvu, opštine i gradovi treba da definišu

instrumente za njihovo kategorisanje kao braunfild lokacija, odnosno za njihovo

uvrštavanje u bazu podataka. Lokalna uprava treba da formuliše metod za

pozivanje vlasnika da samoinicijativno prijave prostornu jedinicu u svom vlasništvu

kao braunfild lokaciju, dostave raspoložive podatke i omoguće snimanje lokacije.

Vlasnici će biti stimulisani da dostave podatke o braunfild lokaciji, ako im bude jasna

potencijalna obostrana korist koju nudi interaktivna baza podataka opštinama,

9 Pogledati drugo poglavlje Priručnika - Definicija i klasifikacija braunfild lokacija.

B7

gradovima i vlasnicima.10 Zbog toga je važna realizacija gore pomenutih aktivnosti,

koje se tiču upoznavanja javnosti sa problemom braunfild lokacija i marketinške

kampanje o različitim pozitivnim efektima njihove regeneracije.

Popunjavanje informacione baze braunfild lokacija obavlja radni t im opštine ili

grada čiji članovi posjeduju određene stručne kompetencije za mapiranje podataka

o prostoru i njihovo unošenje u informacionu bazu. Preporuka je da odjeljenja za

prostorno uređenje koordin ira ju proces uspostavljanja informacione baze, je r ova

odjeljenja najčešće raspolažu kadrom čije je stručno znanje i iskustvo vezano za

sagledavanje prostornih problema. Osim koordinatora procesa, radni t im uključuje

grupu koja će vršiti snimanje i mapiranje podataka na terenu, na predmetnim

lokacijama, ako to prethodno nije napravljeno. Broj ljudi i stručni profil ove grupe

zavisi od karakteristika lokacije, ali je neophodno prisustvo članova koji raspolažu

inženjerskim znanjima o prostoru i objektima, zavisno od prethodne namjene

kompleksa. Zatim, radni t im uključuje grupu za obradu i sistematizaciju podataka i

konačno obučeni kadar za ažuriranje baze podataka. Prilikom popunjavanja

određenih polja unutar kataloških obrazaca baze podataka, neophodno je

konsultovanje stručnjaka iz različitih oblasti shodno aspektima prema kojima su

informacije o lokaciji složene. Na primjer, kod popunjavanja podataka o nivoima

različitih vrsta zagađenja lokacije neophodne su stručne usluge lica ili institucija koje

znaju izvršiti stručno mjerenje i formulisati podatke o zagađenju. Isti postupak

zahtijevaju podaci koji se odnose na druge stručne procjene različitih vrsta, kao što

su informacije o braunfild lokaciji iz oblasti zaštite graditeljskog nasljeđa, procjene

tržišne vrijednosti itd. Podaci se mogu nalaziti i u posjedu drugih aktera, odnosno

institucija i organizacija, kao što je npr. Republička uprava za geodetske i

imovinsko-pravne poslove, pa je neophodno izvršiti potraživanje podataka prema

formalnoj proceduri, ako je ona utvrđena.

Neophodno je da informacije koje se unose u bazu podataka budu tačne. Opština ili

grad, odnosno koordinator tima za uspostavljanje baze podataka procjenjuju koje

vrste podataka je moguće popuniti u trenutnim okolnostima. Što je popunjenost

polja u kataloškim obrascima veća, to je vrijednost baze veća, odnosno njena

upotrebljivost u kontekstu pretrage, ali i formulisanja principa urbane regeneracije,

konkretnih prostornih intervencija i njihovog međusobnog usaglašavanja. Lokalna

uprava treba da teži što većem broju evidentiranih braunfild lokacija u odnosu na

spisak kandidovanih lokacija, da bi se mogla sastaviti cjelovita slika o problemima i

potencijalima na nivou opštine ili grada i definisati prioriteti u strategiji njihove

regeneracije.

10 Na ovaj način funkcioniše informaciona baza pod nazivom „Slobodni proizvodni prostori", koju je formulisalo

Ministarstvo industrije, energetike i rudarstva u cilju lakšeg pronalaženja potencijalnih proizvodnih prostora od

strane investitora na terito riji Republike Srpske. Podaci o privatnim kompleksima koji su registrovani u ovoj bazi su

javni i dostupni na internet adresi:http://www.vladars.net/sr-SP-

Cyrl/Vlada/Ministarstva/mper/EEI_investicioni_potencijali/Pages/Slobodni_prostori.aspx. Kod svih registrovanih

lokacija, npr. u Banjaluci, pod pitanjem o tipu investicije stoji da je riječ o braunfild lokaciji.

4.3. KO POPUNJAVA BAZU PODATAKA?

4.4. VAŽNOST USPOSTAVLJANJA SARADNJE IZMEĐU AKTERA

Jedan od najvažnijih faktora uspješnog uspostavljanja baze podataka braunfild

lokacija je kvalitetna saradnja i p ro točnost informacija između različitih aktera na

različitim nivoima i u različitim fazama procesa, na šta lokalne uprave ponekad ne

mogu uticati. Važno je da informacije u bazi budu precizne i tačne, što će se dobiti

jedino ako u popunjavanju budu učestvovao neophodan broj aktera čiji su znanje i

informacije kojima raspolažu potrebni. Uspostavljena baza podataka braunfild

lokacija treba da bude dostupna što većem broju ljudi, odnosno da bude javna, je r je

na taj način ispunjena njena osnovna uloga u pružanju informacija ne samo o

postojećem stanju, već i o potencijalima braunfild lokacija na različitim

teritorija ln im nivoima. Selektivna upotreba baze podataka smanjuje njenu

vrijednost, odnosno smanjuje statističku mogućnost za brže i kvalitetnije aktiviranje

braunfild potencijala.

39

BROWNINFO

5. FAZE USPOSTAVLJANJA INTERAKTIVNE

BAZE PODATAKA BRAUNFILD LOKACIJA

Uspostavljanje baze podataka braunfild lokacija odvija se kroz pet ključnih faza.

1. Nulta faza je faza buđenja javne svijesti i pokretanja teme braunfild

regeneracije sa 'mrtve tačke'. Usmjerena je, prije svega, na edukaciju predstavnika

lokalnih vlasti kao ključnih donosilaca odluka. Često se u praksi nailazi na

stereotipno odbacivanje braunfild lokacija, pri čemu se one prepoznaju kao

ekonomski neisplative investicije, a razvoj se usmjerava na slobodne prostore

nerazvijenih područja {greenfield lokacije). Razbijanje ovih stereotipa predstavlja

dugotrajan i mukotrpan posao, a ključnu ulogu u procesu edukacije trebalo bi da

imaju stručnjaci, prije svega, iz odjeljenja za urbanizam. Lokalna javnost prihvatiće

programe mapiranja i regeneracije braunfild lokacija samo ukoliko u njima

prepoznaje korist za ekonomsku i društvenu zajednicu. Jedan od zadataka ovog

priručnika je da ukaže na pozitivne strane regeneracije braunfild lokacija, koje se ne

ogledaju uvijek i samo u ekonomskoj sferi, već mogu doprinijeti uspješnijem razvoju

lokalne zajednice, ali i RS, u ekološkom, sociološkom, pa i kulturološkom smislu, tj.

da omoguće razvoj i transformacije u duhu održivog razvoja. S obzirom na to da je

jedna od ključnih prepreka regeneraciji braunfild lokacija opterećenost složenom

stukturom vlasničkih odnosa, od lokalnih vlasti se očekuje proaktivan pristup u

procesu njihove regeneracije. Lokalne vlasti treba da razvijaju specifične programe

obnove ovih lokacija, da vrše medijaciju i posredovanje u spornim situacija, da

stimulišu obnovu kroz različite vidove podsticaja, odnosno da upravljaju prostornim

razvojem svoje opštine zarad dobrobiti šire društvene zajednice {više radnih mjesta,

uređeni i obnovljeni prostori, razvijenija poslovna i društvena infrastruktura,

sačuvana priroda i sl.). Prilikom edukacije, neophodno je upoznavati predstavnike

lokalnih vlasti sa primjerima dobrih inostranih praksi, pogotovo onih iz „susjedstva".

Kako bismo shvatili značaj regeneracije braunfild lokacija, neophodno je braunfild

lokacije učiniti vidljivim. U ovoj inicijalnoj fazi preporučuje se sačinjavanje

preliminarne liste braunfild lokacija na nivou opštine, koja bi pomogla sagledavanju

razmjera i učestalosti pojave braunfild lokacija, odnosno koja bi uvjerila sve aktere u

donošenje odluke o otpočinjanju procesa njihovog sveobuhvatnog mapiranja. Kako

bi prihvatili ovakav projekat, predstavnike lokalne vlasti treba edukovati i o značaju

baze podataka u procesu regeneracije ovih lokacija. S tim u vezi, jedan od osnovnih

ciljeva ovog priručnika jeste edukacija i upoznavanje sa efektima i koristima koje

baze podataka braunfild lokacija imaju u procesu regeneracije.

2. Prva faza - planiranje budžeta i obezbjeđivanje sredstava za realizaciju

ak tivnos ti. Budžet potreban za realizaciju projekta uspostavljanja baze podataka

braunfild lokacija je neophodno blagovremeno planirati kroz zakonom i pravilnicima

propisane procedure. Preporučuje se ugradnja ovakvih aktivnosti u strategije i

akcione planove opština i gradova, kao dokumenate koji su se u novije vrijeme

pokazali kao efikasan i operativan model upravljanja lokalnim razvojem i

raspoloživim finansijskim sredstvima. Ukoliko bi projekti mapiranja braunfild

lokacija našli svoje mjesto u programima koje definiše strategija lokalnog razvoja,

izvjesnija bi bila i njihova realizacija. Stoga, nadležne službe, a prije svega služba za

urbanizam, treba da insistiraju pred lokalnim vlastima na uspostavljanju baza

podataka braunfild lokacija, kao važnih prostornih resursa gradova. U budžetu

potrebnom za uspostavljanje ovakve baze nophodno je planirati sredstva za

materijalne troškove, troškove rada osoblja, troškove nabavke softvera i hardvera,

troškove web-prezentacije, troškove konsultantskih usluga i sl. Kako bi se uštedila

sredstva, u procesu mapiranja se predlaže dominantan angažman radnika lokalnih

42

administrativnih službi u procesu mapiranja. Pogodnost Brownlnfo metodologije je

njen sveden i pojednostavljen koncept mapiranja, u form i lako čitljivih i

sistematizovanih kataloških listova, koji u značajnoj mjeri omogućava samostalan

rad stručnjaka koji dolaze iz različitih odjeljenja. Upravo je cilj ovog priručnika

dodatna edukacija stučnjaka za primjenu Brownlnfo metodologije.

3. Druga faza - organizacija procesa uspostavljanja baze podataka

braunfild lokacija obuhvata definisanje plana rada i dinamičkog plana, tehničku i

kadrovsku pripremu, edukaciju članova radnog tima i sl. Za više informacija

pogledati poglavlje br. B. „Tehnička priprema i organizacija procesa uspostavljanja

baze podataka braunfild lokacija" {str.67). Inicijalni korak ove faze predstavlja izrada

liste braunfild lokacija, koja se zasniva na preliminarnoj listi prethodno sačinjenoj od

strane nadležnih odjeljenja. Kako bi u proces mapiranja bio uključen što veći broj

braunfild lokacija, neophodno je obajavljivanje javnog poziva vlasnicima da

samoinicijativno prijave prostornu jedinicu u svom vlasništvu kao braunfild lokaciju,

te da omoguće njeno snimanje i dostave raspoložive podatke.

4. Treća faza podrazumijeva realizaciju aktivnosti mapiranja i snimanja

stanja na te re n u . Za više informacija pogledati poglavlje br. B.3. „Kako popunjavati

kataloške listove".

5. Četvrta faza predstavlja fazu procesne obrade podataka u BrownInfo

softverskom pake tu . Ova faza podrazumjeva angažman radnog tima za

uspostavljanje baze podataka, koji može dolaziti iz reda lokalne administracije ili,

ukoliko lokalna uprava ne raspolaže kadrom tog profila, moguće je angažovati

spoljne institucije nadležne za o blast informatičkog inžinjeringa. Za dodatne

informacije pogledati poglavlje br. B.2. „Organizacija radnog tim a" {str.69).

6. Peta faza je faza korišćenja baze podataka braunfild lokacija koja

podrazumijeva i kon tinu irano ažuriranje podataka unutar baze.

7. Sedma faza je faza koja može biti obuhvaćena u okviru projekta

identifikacije i mapiranja braunfild lokacija, ili kao pretfaza izrade strategija

regeneracije, a podrazumijeva kategorizaciju braunfild lokacija po A-B-C m ode lu .

Prikupljeni podaci trebalo bi da omoguće lokalnim vlastima da kategorizuju

braunfild lokacije na osnovu njihovog potencijala za regeneraciju na: lokacije tipa A

{visokoprofitabilne i privlačne privatnom sektoru), lokacije tipa B {manje

profitabilne, čija se obnova realizuje u modelu javno-privatnog partnerstva), lokacije

tipa C {koje su verovatno neprofitabilne i za čiju regeneraciju je potreban

dominantan angažman javnog sektora). Pri koncipiranju strategija regeneracije i

konkretnih aktivnosti obnove, za lokalne vlasti biće najinteresantnije lokacije tipa B,

koje imaju ulogu katalizatora - uz određenu rezervu da neke lokacije mogu

promijeniti status u zavisnosti od promjena na tržištu, ili onda kada se vodi računa o

zaštiti životne sredine. U tom smislu, prikupljanje i ažuriranje podataka bi moralo da

bude stalan proces, tako da je kvantitet i kvalitet podataka sve veći sa porastom

iskustva.

43

BROWNINFO

6. METODOLOGIJA ZA USPOSTAVLJANJE

INTERAKTIVNE BAZE PODATAKA

BRAUNFILD LOKACIJA BROWNINFO

6.1. GENERALNI PRIKAZ METODOLOGIJE

Metodologija za uspostavljanje interaktivne baze podataka braunfild lokacija -

Brownlnfo - predstavlja univerzalan instrument za efikasno mapiranje i prezentaciju

zapuštenih i neiskorišćenih prostora opština i gradova. Namijenjena je institucijama

koje se bave ekonomskim razvojem i upravljanjem prostornim resursima kako na

lokalnom nivou, tako i entitetskom.

Metodologija nudi gotove alate za identifikaciju i sveobuhvatnu valorizaciju

braunfild lokacija i kao takva treba da pomogne lokalnim zajednicama:

° da sagledaju razmjeru zapuštenosti i neiskorišćenosti prethodno ravijenih i

izgrađenih prostora na teritoriji njihovih opština i gradova, da sagledaju

štete i gubitke koji proizlaze iz njihovog zapostavljanja i neiskorišćavanja,

kao i da prepoznaju višestruke potencijale koje ovi prostori posjeduju;

° da, na temelju sveobuhvatnih informacija o braunfild prostorima, efikasno

planiraju strateški razvoj i obnovu gradova temeljen na principima

održivosti;

° da promovišu braunfild lokacije kao mjesta povoljna za investicije i razvoj;

° da, putem web orijentisane baze podataka, učine lako dostupnim javnosti

informacije o slobodnim prostorima, raspoloživim za budući razvoj i

investicije, unutar braunfild zona.

Cilj mapiranja, primjenom Brownlnfo metodologije, jeste prikupljanje svih

referentnih podataka o zapuštenim i nedovoljno iskorišćenim prostorima koji su

često 'rasuti' po različitim službama lokalnih i državnih administracija ili ih posjeduju

samo vlasnici nekretnina. Nerijetko se dešava da investitori, tražeći potencijalne

lokacije za investiranje, nailaze na negativne odgovore kod nadležnih službi.

Nespremna na njihov dolazak, lokalna administracija tek tada otpočinje proces

pronalaženja adekvatne lokacije i pri tom vrše ili paušalne procjene prostornih

potencijala ili ulaze u dugotrajne procedure mapiranja (ne znajući koji su podaci

neophodni niti na koji način da ih pribave). Tada investitor biva primoran da

samostalno istražuje i prikuplja podatke po različitim insitucijama. U sistemu

oteperećenom dugotrajnim birokratskim procedurama, ovakav scenario se

nerijetko završava odustajanjem investitora od ulaganja, a lokalna zajednica time

gubi potencijalna radna mjesta, izvore dodatnih prihoda, mogućnost ekološkog

oporavka životne sredine, a prethodno izgrađeni prostori prepuštaju se daljem

propadanju i devastaciji.

Kao odgovor na ovakve i slične probleme lokalnih administracija, Brownlnfo

metodologija, razvijena na temelju analize niza vodećih evropskih praksi u ovoj

oblasti,11 omogućava sistematično i sveobuhvatno mapiranje i valorizaciju

postojećih potencijala nedovoljno iskorišćenih prostora grada. Ona predstavlja

uređen sistem za prikupljanje, sistematizaciju i prezentaciju podataka iz nadležnosti

različitih sektora i službi administracije. Brownlnfo metodologiju prati istoimeni

softverski paket, koji obezbjeđuje arhiviranje i procesnu obradu niza opisnih,

numeričkih, kartografskih, fotogafskih i drugih analognih i digitalnih podataka, a

krajnji proizvod je na webu dostupna, GIS orijentisana baza podataka braunfild

lokacija u form i interaktivne mape.

11 Za više informacija pogledati: http://www.circuse.eu/, http://database.cobraman-ce.eu, http://vms4.kr-

zlinsky.cz/bf/

Slika 6 Transfer podataka i informacija između različitih aktera u procesu kreiranja baze podataka

braunfild lokacija

47

JA

VN

A

DO

ST

UP

NO

ST

IN

FO

RM

AC

IJA

6.2. PROSTORNI NIVOI ANALIZE BRAUNFILD LOKACIJA

Nastanak braunfild lokacija karakteriše niz promjena u strukturi vlasničkih odnosa

koja je za posljedicu imala promjenu u parcelaciji i načinima korišćenja ovih

prostora. Nekadašnji industrijski kompleksi su tokom perioda privatizacije i

restrukturisanja doživjeli prostorno-funkcionalnu redistribuciju, pri kojoj je došlo do

značajnih usitnjavanja nekada jedinstvenih posjeda. Ovaj fenomen posebno je

izražen u urbanim područjima. Na taj način dolazi do razbijanja osnovne strukture

nekadašnjih industrijskih zona sastavljenih od industrijskih kompleksa,12 a prelazi se

na sistem tzv. poslovnog susjedstva u kojem dominira usitnjena parcelacija.13 U

tako usitnjenoj prostornoj strukturi bivših industrijskih kompleksa, pojedine parcele

i objekti se obnavljaju i stavljaju u funkciju, dok veliki broj njih ostaje potpuno

neiskorišćen. Slična situacija očitava se na primjeru vojnih braunfilda. Nekada

cjelovite vojne kasarne, prelaskom u civilnu nadležnost nakon vojno-političkih

reformi u Bosni i Hercegovini, postaju fragmentisane na veći broj parcela manjih

prostornih kapaciteta. BrownInfo metodologija iz razloga ovakve iscjepkanosti

posjeda i njihovog parcijalnog aktiviranja kao osnovne nivoe analize prepoznaje

urbane mikroelemente: ob jekat, parcelu i kompleks (Slika 7). Veći broj primjera

baza podataka (braunfilda i grinfilda) ukazuju na praksu mapiranja od viših nivoa do

nivoa parcele, kao najnižeg („up-to-bottom " pristup). Međutim, BrownInfo

metodologija ističe kao vrlo važan „nivo objekta" u procesu mapiranja braunfild

lokacija („bottom-up" pristup). Po svojoj definiciji, oni predstavljaju prethodno

razvijene i/ili izgrađene prostore i najčešće objekti predstavljaju ključne resurse

braunfild lokacija. Stoga se oni izdvajaju kao najniži i vrlo važan nivo analize. Kao

specifični nivoi analize izdvajaju se: nivo koridora, nivo objekata saobraćajne

infrastrukture i nivo hidrotehničkih objekata i sistema, o kojima će više biti rečeno u

narednim poglavljima (više u poglavlju 7). Svaki od prethodno pobrojanih nivoa

mapira se na odgovarajućem kataloškom listu koji su dati na kraju Priručnika (aneksi

1, 4, 7, 10, 13 i 16).

Metodologija preporučuje fazno mapiranje braunfild lokacija po principu „ odozdo

nagore" (bottom-up), krećući od najsitnijih urbanih elemenata - objekata i parcela,

preko kompleksa, pa sve do nivoa gradova i opština. Ovakvim pristupom

inventarisanja omogućava se sublimacija svih podataka sa nižih nivoa, te se postiže

cjelovit uvid u nedovoljno iskorišćene prostorne resurse na nivou ukupne teritorije

opštine. Ukoliko bi metodologija doživjela svoju punu primjenu, odnosno ukoliko bi

je lokalne samouprave prihvatile i izvršile mapiranje braunfild lokacija, bilo bi

moguće objediniti baze podataka sa lokalnog nivoa u regionalane baze ili

jedinstveni informacioni sistem braunfild lokacija Republike Srpske. Značaj ovako

koncipiranih baza je višestruk, a prije svega se ogleda u kreiranju pozitivnog imidža

gradova, regija i entiteta, privlačenju investicija i unapređenju poslovnog ambijenta.

Jednoobrazan model analize koji proističe iz BrownInfo metodologije obezbjeđuje

konzistentost baze podataka i omogućava komparaciju braunfild lokacija sa

različitih lokaliteta i gradova po istom setu kriterijuma. Ovakav model omogućava

investitoru da lako, brzo i efikasno dođe do neophodnih informacija, ubrzavajući na

taj način proces izbora lokacije za investiranje.

12 Industrijski kompleksi iz perioda SFRJ najčešće su predstavljali jednu krupnu parcelu sa većim brojem izgrađenih

objekata i slobodnim površinama rezervisanim za širenje.

13 U novije vrijeme, za ovakvu vrstu funkcija odomaćen je naziv „poslovna zona".

Slika 7 Urbani mikroelementi: objekat, parcela i kompleks

49

Neophodno je istaći da je, usljed nedostatka ljudskih, tehničkih i finansijskih

sredstava, moguće mapiranje vršiti parcijalno, po ad hoc principu - samo za

određeni slučaj. Takva vrsta mapiranja neće obezbijediti sveobuhvatan uvid u

braunfild problematiku na nivou lokalnih samouprava, ali će doprinijeti bržem i

lakšem prikupljanju podataka i boljoj informisanosti potencijalnih investitora. U

ovakvim situacijama parcijalnog mapiranja pojedinačnih lokacija, nije neophodno

koristiti softverske pakete te uspostavljati bazu podataka. Dovoljno je popuniti

kataloške obrasce za odgovarajući prostorni nivo analize.

Kada je riječ o mapiranju na nivou kompleksa, odnosno većih cjelina, postavlja se

pitanje šta mapirati kada je jedan dio prostora u funkciji, a drugi dio nije. Preporuka

je da se, unutar nekada jedinstvenih prostornih cjelina kao što su vojni i industrijski

kompleksi, izvrši mapiranje svih parcela i objekata, bilo da su oni u funkciji ili ne,

pogotovo ako je riječ o cjelinama od opšeg društvenog interesa, za koje je potrebno

uraditi integralne programe obnove i razvoja područja. Opravdanje za ovu

preporuku leži i u činjenici da u slučaju braunfild lokacija dolazi do čestih promjena

vlasnika i funkcija, te je neophodno uzeti ih u razmatranje kako bi se sagledali

ukupni potencijali, ali i problemi predmetnih lokacija.

6.3. ASPEKTI ANALIZE BRAUNFILD LOKACIJA

BrownInfo metodologija koncipirana je kao sveobuhvatan analitički model koji u

sebi integriše ključne aspekte analize braunfild lokacija . Opšti, regulatorni,

ekonomski, prostorni, ekološki, kulturološki i društveni aspekt u cijelosti definišu

problematiku određene braunfild lokacije i ujedno omogućavaju sveobuhvatno

sagledavanje njenih resursa i potencijala. Aspekti se mogu obrađivati i posmatrati

odvojeno i integralno. Na taj način obezbjeđuje se multisektorski pristup prilikom

prikupljanja informacija u procesu mapiranja, a korisnicima se omogućava uvid u

podatke referentne za njihov domen djelatnosti i interesovanja. Integralno

sagledavanje kroz sve aspekte doprinosi stvaranju cjelovite slike o određenoj

braunfild lokaciji i najčešće se zahtijeva u slučajevima potraživanja lokacija za

investiranje. Takođe, integralni pristup analizi na makronivou (opština, regija i

entiteta) omogućava izgradnju sveobuhvatne informacione podloge - osnove za

kreiranje razvojnih programa i planova.

Slika 8 Aspekti analize braunfild lokacija

50

Aspekti se sukcesivno obrađuju za svaki nivo pojedinačno, pri čemu nivo

razložnosti i de ta ljnosti analize po određenim aspektima raste kako se prostorni

nivoi smanjuju. Tako se za objekte definiše najopširniji kataloški list, dok se se za

nivo kompleksa nivo detaljnosti značajno smanjuje. Mapiranje po principu „odozdo

nagore" omogućava sabiranje podataka i informacija, koje se prenose na više nivoe

analize. Prema BrownInfo metodologiji, različiti aspekti i prostorni nivoi

međusobno su vertika lno i horizonta lno usklađeni. U horizontalnoj ravni, različiti

aspekti se sinhronizuju i dopunjavaju na određenom pojedinačnom prostornom

nivou (objekta, parcele i kompleksa), dok se u vertikalnoj ravni, za određeni

pojedinačni aspekt, usklađenost prati kroz sve prostorne nivoe, krećući se od nižih

ka višim.

K O M P L E K S P A R C E L A•

• □ B J E K A T

•

■ B R A U N F I L D P R O S T O R I B R A U N F I L D P R O S T O R I | B R A U N F I L D P R O S T O R I

u• m o p A t i a s p e k t hl

N O P Š T I A S P E K T • s O P Š T I A S P E K T

A J PODACI □ KOMPLEKBU J Q PODACI O NEKRETNINI • 3 PDOACI O NEKRETNINI

< PODAOI O N ADLEŽNOJ < PODAOI O VLASNIKU NEKRETNINE A < PODACI O VLASNIKU NEKRETNINE• z IN B T IT U ei .i l /nZ l6K O M LICU Z Q o SLM3I PROMETOVANJA NEKRETNINOM • z OBLICI PROMETOVANJA NEKRETNINOM

i IZVOO IZ R C aU L A O iaN O O PLANA ; i U V O O IZ REOULAOIONOO PLANA IIV O O IZ RESULACIONOB PLANA

!= B a t c l i TBKi S n i m a h l o k a c i j i f- Hl SATELITSKI SNIMAK LOKACIJE • P T O T O O R A n jE OBJEKTA• li r a t o o B A f u t l o k a c i j i ii

un

f~l rOTOORAFIJE LOKACIJE * PODACI O STRUČNOM LICU,

* IL PODACI O BTRUĆNOM LICU. □ ~ D A C O STRUČNOM LICU. • s VREMENU 1 M JE STU PO PU N JA V A N JA

. m v s i m Cn u i M J t n r u p o p u n j a v a n j a Df VREMENU 1 M JE STU PO PU N JA V A N JA • <n OBRASCA

* <H E O O L A T O R N I A S P E K T

VLASNIČKA STRUKTURA PLANSKA ODKUMCNTACIJA

E K O N O M S K I A S P E K T

< OBRASCA

R E O U L A T O R N I A S P E K T

V U k SN lf i lA STRUKTUSA □ p r a v n a O PTEREĆENJA

PLANSKA DOKUMENTAOIJA

<

•

•

•

R E O U L A T O R N I A S P E K T

VLASNIČKA STRUKTURA

PRAVNA O PTEREĆENJA

PROJEKTNA DOKUMENTACIJA

VRIJCONDBT N EPOKRITNOBTIE K O N O M S K I A S P E K T

E K O N O M S K I A S P E K T •PR O CJE N A POTRESNIM ULAGANJA U

[ VRIJE DNOST NEPOKRITNOBTI1 | v R U E O N O sr r n e p o k r e t n o b t t

OSNOVU 1 SA NACIJU NEKRETNINA • PR O CJEN A PO TREBNIH U LADANJA U

P R O S T O R N I A S P E K TPR O C JE N A POTREBNIM ULASA NJA U OBNOVU • SA N A CIJU NEKRETNINA

• OBNOVU I SA NACIJU NEKRETNINA

1 CIJEN A KOMUNALNIM USLUOAfUNKCIONALI ABPEKT NAMETI 1 TAKSE •

s P R O S T O R N I A S P E K T

SA OBRAĆAJN A POVEZANOST P R O S T O R N I A S P E K T |_ Fu n k C i O n a l i ASPEKTINFRASTRUKTURNA OPR EM LJEN O ST □ PUNE OIONALI ASPEKT

• -PRVOBITNA N AMJENA OBJEKTA

E K O L O Š K I A S P E K T

KARAKTERISTIKE TERENA

[ I r i Z l f i K I A SPEKT * IZORADENOBT

[ ] SA OBRAĆAJN A POVEZANOST

[_j INFRASTRUKTURNA OPR EM LJEN O ST

*•

•TRENUTNA NAMJE NA OBJEKTA-PLANIRANA NAMJENA OBJEKTA -PUNKCIONALP4A ISKORlAĆENOST

KARAKTERISTIKE ZELENIM STRUKTURA

' i M1KROKLIMATSKK KARAKTERISTIKE□ UREOENOST LOKACIJE •

HZIĆKI ASPEKT

KONTAMINACIJA E K O L O Š K I A S P E K T • -DIMENZIJA OBJEKATA •SPRATNOST OBJEKATA

K U L T U R O L O Š K I A S P E K T CNERBETBKE KARAKTERISTIKE OBRADA POVSAlNA

•0

•FORMA OBJE KATA -OTVORENOST OBJEKATA

KULTURNA OOBSA □ KARAKTER.«T i«E TERENA[ PB OSTOBNA O B IL JE * JA [~] KARAKTKRISTIKE ZELENIM STRUKTURA • •KOMUNIKACIJE I TRANSPORT

D R U Š T V E N I A S P E K TMIRKO KLIMATSKE KARAKTERISTIKE KONSTRUKTIVNI ABPKKT

[_I KONTAMINACIJASISTEM O RAONJE

[j lA P O S L fN O B T • •« ON ST RUKTIVN 0 - 0 R 9 A N 1Z ACION A

□ o R u I r v t N . 1N A ĆA J K U L T U R O L O Š K I A S P E K T

[ 'I KULTURNA DOBRA

□ p r o s t o r n a o b i l j e ! j a

••

KONCEPCIJA •KONSTRUKTIVNI MOOUL •TIP KROVA

□ MATERIJALI! ACl J A

D R U Š T V E N I A S P E K T•

• | OČUVANOSTI . Z A PO SL E N O ST ■VRIJE ME IZORADNJE

o r u I t v e n i z n a č a j •

•

-VRIJEME PRESTANKA k OR i AČCNJA ■BONITET

E K O L O Š K I A S P E K T

CNCROfrrBKC k a r a k t e r i s t i k e

• EKOLOŠKI NO ttlM V A TLJIV ) MATCRIJA U

K U L T U R O L O Š K I A S P E K T

KULTURNA OCUIIA

• PR OSTORNA O BIL JE Ž JA

• D R U Ž T V E K I A S P E K T

• z a p o i l i n o i t

_ DRUŠTVENI 2 NAČAJ

Slika 9 Pregled aspekata i prostornih nivoa analize braunfild lokacija

6.3.1. Opšti aspekt

Podaci iz opšteg aspekta služe za identifikaciju mapiranih braunfild prostora. Oni

obuhvataju identifikacioni broj, naziv lokacije, adresu, podatke o vlasniku

nekretnine, katastarsku opštinu i broj katastarske jedinice. Ovi podaci omogućavaju

lociranje određenog elementa u prostoru i obezbjeđuju sponu sa vlasnicima

nekretnina. Stoga se u predmetnom kontekstu može zaključiti da kataloški list

predstavlja svojevrstan besplatan propagandni materijal - reklamu za određenu

51

lokaciju i njenog vlasnika, a interaktivna baza podataka otvoreni marketinški

medijum. U okviru ove grupe podataka se nalazi podatak o kategoriji braunfild

lokacije definisanoj prema A-B-C modelu. On se unosi tek po provedenom

mapiranju i nakon što je izvršena integralna kategorizacija svih braunfild lokacija

koje su bile predmet analize. Takođe, važno je istaći da svaki kataloški list sadrži

rubriku za napomene u kojoj se navode sve specifičnosti određene lokacije koje

mogu, ali ne moraju biti obrađene u kataloškom listu, a koje nekada ukazuju na vrlo

važne aspekte za proces njihove potencijalne regeneracije.

Drugu grupu podataka čine grafički prikazi i fotografije, koji pomožu akterima da

steknu prvu sliku o prostornim i funkcionalnim karakteristikama lokacije, a

obuhvataju: satelitski snimak, izvod iz dokumenata prostornog uređenja i

fotografije. Posmatrano iz ugla investitora, karakteristike lokacije predstavljaju

ključni faktor prilikom odluke o ulaganju.

Podaci o instituciji i stručnim licima koja su vršila popunjavanje kataloškog lista,

podaci o mjestu i vremenu unosa podataka predstavljavaju svojevrstan garant za

tačnost unesenih podataka. U slučaju zainteresovanosti za aktiviranje lokacije, ovi

podaci potencijalnom investitoru omogućavaju vezu sa stručnim institucijama koje

obazbjeđuju ažuriranje baze.

6.3.2. Regulatorni aspekt

U okviru regulatornog aspekta definišu se tri grupe podataka: podaci o vlasništvu,

podaci o opterećenjima nepokretnosti i podaci o planskoj dokumentaciji za

određenu lokaciju.

Podaci o vlasništvu definišu oblik i vrstu vlasničke svojine nad određenom

nepokretnošću i prava koja iz toga proizlaze. Braunfild lokacije često su opterećene

problemom složene strukure vlasničkih odnosa koja podrazumijeva različita

svojinska prava nad nepokretnostima koje su nekada bile u sistemu jednovlasništva.

Procedure potrebne za sprovođenje mapiranja braunfild lokacija u vlasništvu

lokalne samouprave mnogo su lakše u odnosu na lokacije u privatnom ili

mješovitom vlasništvu. Stoga je jako bitno na samom početku procesa precizno

defnisati ovu strukturu i bilježiti promjene koje kasnije u njoj nastaju. U kataloškim

listovima ponuđen je set mogućih opcija za definisanje vlasništva, ali i mogućnost

unosa specifičnih okolnosti koje određena nepokretnost može imati u pogledu

vlasništva.

Drugu grupu podataka predstavljaju informacije o pravnim opterećenjima nad

nepokretnošću, odnosno ograničenjima koja mogu blokirati ili usporiti proces

aktiviranja braunfild lokacije. One obuhvataju: podatke o založnom pravu, hipoteci,

realnim teretima, službenosti, pravu građenja, kao i podatke o eventualnim

zabilježbama sudskog spora. 14

Treću grupu podataka predstavlja popis planskih dokumenata koji tretiraju

predmetnu lokaciju. U ovu grupu spadaju podaci o prostornim i urbanističkim

planovima, regulacionim planovima, strategijama i drugim razvojnim programima.

Za investitora je nekada od presudne važnosti činjenica da je predmetna lokacija

uvrštena u programe i projekte koje definišu strategije lokalnog razvoja. Podaci da

će se u zoni obuhvata razvijati komunalna infrastruktura ili da će se ulaganja

stimulisati direktnim finansijskim sredstvima mogu biti odlučujući kod pridobijanja

investitora. S druge strane, prostornoplanska dokumentacija može definisati načine

14 Zakon o stvarnim pravima, Službeni glasnik RS br. 124/08.

52

korišćenja zemljišta koji mogu ili ne moraju biti u skladu sa planiranim namjenama,

što uveliko opredjeljuje investitora gdje da usmjeri svoja ulaganja.

6.3.3. Ekonomski aspekt

Ekonomski aspekt obuhvata informacije o vrijednostima nepokretnosti i o

očekivanim troškovima regeneracije braunfild prostora, kao i podatke o nametima

koje potencijalni investitor može da očekuje u postupku stavljanja prostora u

funkciju i njegovog kasnijeg korišćenja. Neophodno je istaći da veći dio ovih

podataka neće biti moguće definisati u inicijalnoj fazi mapiranja lokacije, jer njihovo

definisanje zalazi u domen neformalnog pregovaranja određenog broja relevantnih

aktera (kupac, prodavac, najamodavac, zakupac, posrednik i sl.). Međutim, ove

informacije su svoje mjesto našle u sistemu mapiranja je r zavređuju pažnju u

kasnijim fazama regeneracije braunfild lokacija. Detaljnije o tome u tekstu koji

slijedi.

Tržišna vrijednost nepokretnosti je ona koju je moguće postići u dogovoru između

zainteresovanog kupca i prodavca, u slučaju kada obje strane imaju sve potrebne

podatke o nekretnini. Upravo ova činjenica govori u prilog prethodnoj konstataciji i

objašnjava izbor podataka u sistemu mapiranja. Takođe, procjena potrebnih

ulaganja u obnovu nekretn ina zavisiće od buduće namjene prostora i obima

intervencija potrebnih da bi se prostor adaptirao novim načinima korišćenja. U

kontekstu prethodno iznesenih činjenica, postavlja se pitanje svrhe unosa ovih

podataka. Međutim, kreatori BrownInfo metodologije smatraju da će kataloški

listovi braunfild lokacija sa podacima iz svih ključnih aspekata, pa tim e i

ekonomskog, služiti investitorima kao informaciona (analitička) osnova kod

pokretanja poslovnih ideja, te apliciranja za različite razvojne programe i u tom

kontekstu će unos ovih podataka imati svoj puni smisao i svrhu.

Podaci o nam etim a koje potencijalni investitor može da očekuje u postupku

stavljanja prostora u funkciju i njegovog kasnijeg korišćenja uključuju niz podataka o

visini naknade za uređenje gradskog građevinskog zemljišta, naknadi za pogodnosti

korišćenja gradskog građevinskog zemljišta (renta), troškovima komunalnih

priključaka, cijeni komunalnih usluga, troškovima ekološke analize i

dekontaminacije terena, kao i ostalim administrativnim troškovima. Ovi podaci su

značajni u postupku kreiranja biznis planova i mogu pomoći investitoru u izračunu

očekivanih rashoda.

6.3.4. Prostorni aspekt

S obzirom na to da braunfild lokacije predstavljaju, prije svega, prostorni resurs, koji

se dalje mjeri kroz skalu kriterijuma održivog razvoja, prostorni aspekt analize u

okviru kataloških listova definisan je najrazložnije i najsveobuhvatnije. Zavisno od

prostornog nivoa analize (komleks, parcela ili objekat) nivo detaljnosti varira - kako

se prostorni nivo smanjuje, nivo detaljnosti se povećava. Možemo prim ijetiti da se

za nivo objekata vrši detaljna analiza po nizu kriterijuma o kojima će u daljem tekstu

biti riječi.

Funkcionalni aspekt predstavlja jedan od najznačajnih aspekata analize je r njegovo

definisanje ulazi u domen definicije, identifikacije i kategorizacije braunfild lokacije.

On obuhvata analizu: funkcionalne iskorišćenosti prostora, prvobitne namjene

(prema kojoj se definiše t ip braunfild lokacije), trenutne i planirane namjene.

Uređenost o tvoren ih prostora i očuvanost fiz ičke strukture drugi su važan faktor

u procjeni da li se određena lokacija svrstava u kategoriju braunfilda. Stoga se ovoj

53

procjeni treba posvetiti ozbiljna pažnja, a u određenim situacijama potrebno je

angažovati i ovlašćena stručna lica. Analiza ovih karakteristika obuhvata ocjenu

stanja očuvanosti objekata na nivou konstruktivnih i nekonstruktivnih elemenata i

završnih obloga, dok se za otvorene prostore definiše stepen uređenosti i period

tokom kojeg je došlo do zapuštanja predmetnih prostora.

Infrastrukturna oprem ljenost i razvijenost tehn ičk ih sistema unutar objekata

predstavlja takođe jednu od osnovnih karakteristika braunfild lokacija. Međutim,

zbog dugogodišnjeg nekorišćenja ili neodržavanja, potrebno je izvršiti snimanje

stanja na terenu koje će obezbijediti uvid u realno stanje infrastrukture. Često je za

ovaj korak potrebno angažovati stručna lica iz različitih službi i pribavljati

informacije kod nadležnih komunalnih institucija. Validni i ažurni podaci o

infrastrukturi, njenim kapacitetima i stanju igraju važnu ulogu u procesu donošenja

odluke o pravcima budućih investiranja, ne samo kod investitora nego i lokalnih

samouprava.

Saobraćajna povezanost definiše kvalitet pozicije lokacije u širem lokalnom i

regionalnom kontekstu, a u odnosu na razvijenu saobraćajnu infrastrukturu. U

ovom dijelu se bilježe distance od važnih saobraćajnih pravaca - blizina auto-

puteva, željeznica, aerodroma i luka. S druge strane, daju se podaci o razvijenosti

drumske, pješačke i biciklističke infrastrukture na lokalnom nivou, kao i specifični

podaci o razvijenosti industrijskih kolosijeka i lučke infrastrukure.

Pozicija lokacije u urbanoj matric i značajna je je r u velikoj mjeri može da opredijeli

pravce njene regeneracije i budućeg korišćenja. Trendovi pokazuju da se braunfild

lokacije unutar užih gradskih jezgara češće adaptiraju za potrebe objekata

društvene namjene, dok se rjeđe u njima obnavljaju intenzivni proizvodni procesi.

Kroz fizički aspekt definišu se ključne karakteristike prostornih resursa u okviru

braunfild lokacija, kao što su: dimenzija (veličina) objekata, spratnost i visina, forma,

otvorenost objekata, način uvođenja prirodnog svjetla i stepen osvijetljenosti, kao i

vrste komunikacija i načini organizacije unutrašnjeg transporta. Kod pokretanja

poslovnih aktivnosti, specifični parametri iz ove grupe podataka mogu biti vrlo važni

u procesu selekcije lokacije, a neki od njih su: veličina konstruktivnog modula, visina

osnovne etaže, postojanje kranskih staza, nosivost kranske staze, postojanje

teretnog lifta i sl. Ovakvi podaci predstavljaju tehničke karakteristike koji su kao

podatak često zanemareni, a za određenu grupu investitora mogu igrati značajnu

ulogu, je r tehnološki procesi čije pokretanje planiraju zahtijevaju specifične

prostorne karakteristike i određeni nivo opremljenosti. Upravo je praksa pokazala

da investitori sami zahtijevaju ovakve vrste informacija.

Iako se može činiti da forma objekata predstavlja manje važan kriterijum, ona može

biti dobar indikator za buduće načine korišćenja. Posmatrano u odnosu na objekte

ostalih gradskih funkcija, braunfild prostore karakteriše izuzetno velika

raznovrsnost formi. Ovakva raznovrsnost posljedica je potrebe za organizovanjem

određenih radnih aktivnosti i uslova skladištenja roba. Tako njihova kompozicija

može da bude linearna, prizmatična, cilindrična, sferna ili razuđena, sa dodatnim

varijacijama u okviru određenih kategorija (Slika 11). Potencijal koji pojedine forme

sadrže u pogledu regeneracije je različit.

54

Slika 10 Primjeri regeneracije braunfild lokacija - Njemačka

55

Slika 11 Karakteristične forme industrijskih objekata

Tako linearne, cilindrične i sferne strukture pretenduju da budu, s jedne strane,

prostorni reperi - obilježja, dok sa druge mogu da služe za smještaj alternativnih

sadržaja - nekonvencionalni načini korišćenja prostora. Evropske i svjetske prakse

pokazuju primjere nekadašnjih industrijskih objekata u kojima se smještaju sadržaji

poput galerija, egzibicionih centara, muzeja, teatara, koncertnih hala, a ponekad

one zbog svoje specifične forme ili pozicije u prostoru postaju vidikovci. Nekada se

56

ovi prostori transformišu u parkove ili poligone za ekstremne -adrenalinske

sportove. S druge strane, prizmatične strukture, zbog svoje prostorne organizacije

koja odgovara standardnim načinima korišćenja prostora, posjeduju izuzetan

prostorni potencijal za smještaj budućih konvencionalnih sadržaja, sličnih onim iz

perioda prvobitnog načina korišćenja.

U okviru analize fizičkih karakteristika objekta, obrađeni su elementi

konstruktivnog oblikovanja i materija lizacije, koji obuhvataju: sistem gradnje,

konstruktivno-organizacioni koncept, veličinu konstruktivnog modula, t ip krovova,

osnovne upotrijebljene materijale i termoizolacione karakteristike objekata.

6.3.5. Ekološki aspekt

U grupu podataka iz domena ekologije i zaštite životne sredine svrstavaju se dvije

ključne grupe podataka. Prva grupa podataka se odnosi na stanje prirodnog i

izgrađenog prostornog okvira u kontekstu procjene ekoloških rizika koje braunfild

lokacije mogu imati na svoje okruženje. O ovoj tem i biće više riječi u poglavlju 10.

„Procjena rizika ekološkog opterećenja braunfild lokacija". U okviru kataloških

listova obrađuju se informacije o sprovedenim ispitivanjima terena, izvršenoj

dekontaminaciji, stepenu kontaminacije i izvorima zagađenja.

Druga grupa podataka opisuje prostor kroz niz prirodnih karakteristika koje mogu

biti značajne za regeneraciju, kao što su m ikrok lim atske karakteris tike lokacije,

karakteristike terena i energetske karakteris tike p ros to ra . Mikroklimatske

karakteristike lokacija značajne su je r mogu uticati na stepen potrošnje osnovnih

energenata u kasnijoj fazi korišćenja objekta, stoga je njihov unos vrlo važan.

Ukoliko nije moguće pribaviti podatake o mikroklimi određene lokacije, preporučuje

se unos podataka o klimi grada ili opštine. Ovi podaci obuhvataju informacije o

nadmorskoj visini, padavinama, prosječnim temperaturama, hidrografiji,

morfološkim i geološkim karakteristikama terena, površinskoj obradi parcele i

karakteristikama zelenih struktura.

6.3.6. Kulturološki aspekt

U kataloškim listovima baze podataka kulturološki aspekt je zastupljen preko dvije

kategorije podataka. U prvoj se evidentiraju podaci o prisustvu prostornih obilježja

u okviru prostorne jedinice (kompleksa ili parcele), odnosno o objektu koji ima

karakter obilježja (estetski, simbolički, ambijentalni) (slike 3. i 4), dok druga

kategorija podataka podrazumijeva relevantne informacije o tome da li lokacija

(kompleks/parcela/objekat) sadrži ili predstavlja registrovano ku ltu rno dobro (u

skladu sa Zakonom o kulturnim dobrima). Pored naziva zaštićenog kulturnog dobra,

potrebno je (prema Registru kulturnih dobara Republike Srpske) upisati podatke o

vrsti nepokretnog kulturnog dobra (spomenici kulture, prostorne kulturno-istorijske

cjeline, arheološka nalazišta i znamenita mjesta) i kategoriji kulturnog dobra (od

izuzetnog značaja, od velikog značaja i ostala kulturna dobra). Za sva registrovana

kulturna dobra od strane države i nadležnih institucija i ustanova zaštite potrebno je

upisati predviđeni stepen i m jere zaš tite .

Ukoliko na lokaciji nema registrovanih nepokretnih kulturnih dobara, a obrađivač

kao stručno lice uočava da izvesni kompleks ili objekat posjeduju istorijsku,

tehno lošku, društvenu, a rh itektonsku ili naučnu vrijednost, potrebno je da u

kataloške listove upiše podatak o procjeni da je potrebna valorizacija ob jekta ili

kompleksa, od strane nadležne službe zaštite, a u skladu sa Zakonom o kulturnim

dobrima. Na primjer, može se ustanoviti da izvjesni industrijski objekti imaju

57

karakter prostornog obilježja na prostornom nivou kompleksa/zone/područja/

grada/opštine u okviru kojih se nalaze, na osnovu kriterijuma kvaliteta estetskih,

simboličkih ili ambijentalnih karakteristika, za koje je utvrđeno da ih posjeduju.

Moguće je utvrditi da neki industrijski objekti posjeduju značajnu estetsku

vrijednost u pogledu kvaliteta njihove arhitekture, dizajna ili planiranja; ili njihova

tehnološka ili naučna vrijednost leži u istoriji proizvodnje, inženjerstva i građenja;

takođe, oni mogu imati karakter rijetkosti, u smislu opstanka pojedinih procesa,

mjesta ili tipova predjela, što dodatno doprinosi izvjesnoj vrijednosti i zahtijeva

pažljivu procjenu. Zato je neophodno upoznati se sa istorijom konkretne braunfild

lokacije i posmatrati je u širem kontekstu razvoja društva, nauke i tehnologije

tokom vremena.

Slika 12 Industrijske strukture kao prostorna obilježja - tipologija krivudavih transportnih kula; tipologija vodotornjeva15

6.3.7. Društveni aspekt

Društveni aspekt u kataloškim listovima baze podataka sveden je na podatak o

broju zaposlenih unutar prostorne jedinice (kompleksa, parcele, objekta), koji je

istovremeno i osnovni kriterijum za mjerenje socijalno-ekonomskog efekta koji je

lokacija imala ili ima u društvenoj zajednici. Potrebno je upisati podatke o

maksimalnom broju zaposlenih u periodu prvobitnog korišćenja lokacije, trenutni

broj zaposlenih, ako je lokacija djelimično u funkciji i procijenjeni broj zaposlenih

koji bi omogućila planirana namjena lokacije, u slučaju da postoji plan regeneracije

braunfild lokacije.

U kataloškom listu lokacije na prostornom nivou kompleksa, potrebno je upisati

procijenjeni značaj braunfild lokacije za društvenu zajednicu. Značaj se izražava

kroz geografski obuhvat u kojem je lokacija imala i trenutno ima određenu

društveno-ekonomsku ulogu (regionalni, državni, republički/entitetski,

opštinski/gradski, bez značaja) i može da se mjeri pomoću različitih kriterijuma,

zavisno od tipa braunfild lokacije. Kriterijumi mogu biti broj zaposlenih, udio u

15 Popularizaciji industrijske arhitekture u Njemačkoj veliki doprinos dao je fotografski par Bernd i Hila Beher

(Bernd, Hilla Becher). Jednačenje industrijske arhitekture sa skulpturom donijelo im je nagradu za skulpturu na

Venecijanskom bijenalu 1991. godine.

58

nacionalnom dohotku, doprinos umrežavanju grada ili opštine u kojoj se nalazi

lokacija sa drugim gradovima, ili drugim specifičnim ulogama braunfild lokacije.

Npr. neki industrijski kompleksi su povezivali gradove na svjetskom nivou kroz

razmjenu roba i informacija, zapošljavali izrazito veliki broj ljudi u odnosu na broj

stanovnika grada ili opštine u kojoj se nalaze, proizvodili rijetke ili jedinstvene

proizvode, i imali značajnu ulogu u privređivanju lokalne zajednice, republike ili

države. Neophodno je upoznati istoriju braunfild lokacije, u sažetom obimu, da bi se

procijenio nekadašnji značaj kompleksa.

59

BROWNINFO

7. PRIKAZ PRILAGOĐAVANJA

METODOLOGIJE SPECIFIČNIM VRSTAMA

BRAUNFILD LOKACIJA

BrownInfo metodologija predstavlja univerzalan instrument za jednostavno i

efikasno mapiranje zapuštenih i neiskorišćenih prostora raznih vrsta, podijeljenih po

određenim nivoima, u cilju sagledavanja njihove razmjere i kvalitetne promocije. U

ovom poglavlju BrownInfo metodologija će se prilagoditi specifičnim vrstama

braunfild lokacija: ob jektim a tehničke in fras truk tu re . Naime, akcenat je stavljen

na saobraćajne sisteme (kopneni, vazdušni i vodni) i h idrotehničke sisteme

(vodovod, kanalizacija, korišćenje voda i zaštita od voda), dok energetski

(elektroenergetika, toplovodi, gasovodi, produktovodi) i telekomunikacioni sistemi

(komunikacioni i informacioni) nisu predmet ove analize. Preciznije, objekti koji su

značajni za temu priručnika, pa se stoga i izučavaju kao specifične vrste braunfild

lokacija, jesu: saobraćajni koridori, objekti saobraćajne infrastrukture i hidrotehnički

objekti i sistemi. Svaka od navedenih vrsta predstavlja određeni nivo (nivo koridora,

nivo objekata saobraćajne infrastrukture i nivo hidrotehničkih objekata i sistema)

(Slika 13) i mapira se na odgovarajućim kataloškim listovima koji su dati na kraju

priručnika (Aneksi: Table 10 str.146, Table 13 str.152, Table 16 str.158).

Slika 13 Prostorni nivoi analize braunfild lokacija

62

7.1. SAOBRAĆAJNI KORIDORI KAO BRAUNFILD LOKACIJE

Saobraćajni koridori, po klasifikaciji braunfild lokacija, pripadaju grupi kom unaln ih

i saobraćajnih braunfilda i predstavljaju zapuštene i neiskorišćene prostore

saobraćajnih i komunalnih zona, koridora i objekata. Saobraćajni koridori se mogu

podijeliti na kopnene, vazdušne i vodne, međutim, za temu ovog priručnika

interesantni su kopneni saobraćajni koridori, i to drumski i željeznički. Takođe,

drumski saobraćajni koridori uglavnom se ne prepoznaju kao braunfild lokacije jer

su često u funkciji. S druge strane, željeznički saobraćajni koridori se nerijetko

nalaze djelimično u funkciji ili potpuno van funkcije i prepoznaju se kao zapušteni i

neiskorišćeni prostori.

Željeznički koridori kao braunfild prostori predstavljaju značajne rezerve

infrastrukture, građevinskog zemljišta i zelenila. Stoga, prostor koji zauzimaju može

prihvatiti različite funkcije i aktivnosti, prije svega rekreativne, zabavne, kulturne i

uslužne. U praksi se nerijetko dešava transformacija javnih željezničkih trasa u

zelene koridore, dok se onim u privatnom vlasništvu češće vraća nekadašnja

funkcija (industrijski kolosijeci) (Slika 14). Ekonomski, ekološki, socijalni i kulturni

potencijali ovih lokacija ukazuju na njihov značaj za urbanu zajednicu, i upućuju na

nužnost njihove obnove.

Slika 14 Primjer regeneracije željezničkog koridora High Line u Njujorku

Za mapiranje pojedinačnih željezničkih koridora kao braunfild prostora

potrebno je popun iti kataloški obrazac za nivo koridora (Aneks: Table 10, str.

146). Kataloški obrazac je koncipiran prema BrownInfo metodologiji, pa obuhvata

njene integralne aspekte analize braunfild lokacija i nalazi se na prostornom nivou

između kompleksa i parcele. U okviru kataloškog obrasca za nivo koridora

pojavlju je se opšti, regulatorn i, ekonomski, prostorni (funkcionalni, fizički,

materijalizacija i bonitet), ekološki, ku lturo loški i društveni aspekt. Generalni

analitički model BrownInfo metodologije, predstavljen kroz kataloške listove za

svaki od prostornih nivoa, u većem dijelu je primjenjiv i u slučaju analize

saobraćajnih koridora. Međutim, bilo je neophodno prilagoditi određeni set

kriterijuma specifičnostima ovih prostora u cilju što jasnijeg sagledavanja njihove

problematike, resursa i potencijala.

Podaci iz opšteg aspekta služe identif ikaciji mapiranog željezničkog

saobraćajnog koridora i obezbjeđuju sponu sa vlasnicima nekre tn ina .

Specifičnost ovog kataloškog lista u odnosu na kataloške listove drugih prostornih

nivoa (nivo kompleksa i nivo parcele) odnose se na prvu grupu opštih podataka,

63

koja, između ostalog, obuhvata tip željezničkog koridora (javni/privatni) i njegovu

poziciju (na zemlji/povišen), kao i broj parcela i broj katastarskih čestica, jer

željeznički koridori mogu prostorno da zauzimaju jednu katastarsku česticu

naglašeno izduženog oblika ili dvije i više katastarskih čestica. Za razliku od

kataloških listova za druge prostorne nivoe u okviru regu la tornog aspekta, ovaj

kataloški list ne sadrži podatke o pravnim opterećenjima (založno pravo/

hipoteka i zabilježba sudskog spora) je r željeznički koridori uglavnom nisu

opterećeni ograničenjima koja mogu blokirati ili usporiti proces njihove obnove.

Takođe, u okviru ekonomskog aspekta, kataloški list ne sadrži podatke o

nam etim a koje potencijalni investitor može da očekuje u postupku stavljanja

koridora u funkciju i njegovog kasnijeg korišćenja je r su koridori specifični po svojoj

funkciji i vlasničkoj svojini pa za njih ovi podaci nisu primjenjivi ni referentni u

procesu analize.

Prostorni aspekt u ovom kataloškom listu je najrazloženiji i najviše se razlikuje

od kataloških listova za druge prostorne n ivoe. On obuhvata funkcionaln i i fizički

aspekt, materija lizaciju i bon ite t kor idora . Funkcionalni aspekt obuhvata analizu

prvobitne namjene koridora (prema kojoj se definiše da li je koridor javni ili privatni),

trenutne i planirane namjene; funkcionalne iskorišćenosti koridora (u funkciji,

djelimično u funkciji ili potpuno van funkcije) i infrastrukturne opremljenosti

(vodovod, kanalizacija, struja, grijanje, plin, telefon, internet). Fizički aspekt

obuhvata analizu: dimenzija koridora (dužina, širina, površina), širinu zaštitnog

pojasa i evidentiranje postojanja objekata saobraćajne infrastrukture (detaljnije u

poglavlju 7.1.1). Materijalizacija i bonitet koridora obuhvata analizu osnovnih

materijala završne obrade koridora i stepena očuvanosti sa opisom tipa i uzroka

identifikovane štete.

Ekološki i ku lturo loški aspekt unu tar ovog kataloškog lista se u potpunosti

poklapaju sa kata loškim listovima za druge prostorne n ivoe. Unutar društvenog

aspekta, b itna je analiza značaja za društvenu zajednicu je r su npr. neki

saobraćajni koridori povezivali gradove na državnoj razmjeri i imali značajnu ulogu u

transportu putnika i robe. Stoga, neophodno je da se stručno lice, koje sprovodi

mapiranje, upozna sa istorijom saobraćajnog koridora da bi moglo da procijeni

njegov nekadašnji značaj (Slika 15).16

Slika 15 Primjer regeneracije uskotračne pruge Šarganska osmica - Mokra gora

16 Poznat je prim jer regeneracije dijela uskotračne pruge „Šarganska omica“ u okviru kompleksa Mokra gora. Ova

istočnobosanska željeznica bila je važan dio nekadašnje uskotračne veze Sarajeva sa Beogradom, a zatvorena je

1974. godine. U periodu od 1993. do 2003. područje je obnovljeno, a pruga stavljena u funkciju turističke željezničke

rute.

64

7.1.1. Objekti saobraćajne infrastrukture

U nastavku teksta sažeto će se prikazati objekti saobraćajne infrastrukture koji se

prostorno mogu nalaziti kao samostalne braunfild lokacije ili u sklopu zapuštenih i

neiskorišćenih saobraćajnih koridora. Ovi objekti se prepoznaju kao: mostovi,

vijadukti, tuneli, nadvožnjaci, podvožnjaci i slično. Kada se nalaze u sklopu

saobraćajnih koridora, koji su prepoznati kao braunfild lokacije, najčešće se obnove

u zelene koridore (Slika 16).

Za mapiranje pojedinačnih objekata saobraćajne in frastruktu re , koji su

prepoznati kao braunfild prostori, potrebno je popuniti kataloški obrazac za nivo

objekata saobraćajne in frastrukture (Aneks: Table 13 str.152). Kataloški obrazac je

koncipiran prema BrownInfo metodologiji (obuhvata njene integralne aspekte

analize braunfild lokacija) i nalazi se na prostornom nivou objekata. Stoga će se u

daljem tekstu navesti osobenosti kataloškog obrasca za grupu objekata saobraćajne

infrastrukture u odnosu na kataloški obrazac definisan za nivo objekata.

Slika 16 Primjer regeneracije Bastiljskog vijadukta (Promenade Plantée) u Parizu

Zbog svoje specifičnosti u funkciji, načinu korišćenja i vlasničkoj svojini, objekti

saobraćajne infrastrukture ne sadrže određene kategorije podataka koje su

uvrštene u kataloški list za nivo objekata. Tako npr. ovaj kataloški list u okviru

opšteg aspekta ne sadrži kategoriju za analizu prom eta nekretn inam a, u okviru

ekonomskog aspekta ne sadrži podatke o jed in ičnoj cijeni svih kom unaln ih

usluga, a u okviru društvenog aspekta ne sadrži kategoriju podataka o broju

zaposlenih u periodima prvobitnog maksimalnog korišćenja i promijenjenog/

trenutnog korišćenja. S druge strane, kategorije podataka u okviru regulatornog,

ku lturo loškog i ekološkog aspekta podudaraju se sa onima unutar kataloškog

lista za nivo ob jeka ta .

Prostorni aspekt u okviru ovog kataloškog lista obuhvata funkcionaln i i fizički

aspekt, kao i konstrukciju i materija lizaciju ove vrste ob jek ta . Kategorije

podataka u okviru funkcionalnog aspekta podudaraju se sa onima unutar

kataloškog lista za nivo objekata. Međutim, fizički aspekt se dominantno razlikuje u

odnosu na kataloški list za nivo objekta i specifično je prilagođen potrebama analize

objekata saobraćajne infrastrukture. On obuhvata analizu tipa objekta saobraćajne

infrastrukture (most, vijadukt, tunel, nadvožnjak, podvožnjak i slično) i njegove

dimenzije (dužina i širina), dok ne sadrži podatke o spratnosti, formi, otvorenosti,

osvjetljenju i komunikacijama i transportu unutar objekta. Takođe, analiza

konstrukcije i materijalizacije prilagođena je analizi objekta saobraćajne

infrastrukture i obuhvata analizu sistema gradnje i veličine konstruktivnog modula,

kao i analizu osnovnih materijala konstruktivnog sistema i saobraćajne površine i

njihov bonitet sa opisom tipa i uzroka štete.

65

7.2. HIDROTEHNIČKI OBJEKTI I SISTEMI KAO BRAUNFILD LOKACIJE

Hidrotehnički ob jekti i sistemi pripadaju domenu vodne in frastrukture pod

ko jom se podrazumijevaju svi ob jekti i sistemi kojima se ostvaruju ciljevi:

korišćenja voda (sanitarne potrebe, tehnološke potrebe, proizvodnja električne

energije, plovidba, transport, uzgoj ribe, sport i rekreacija), uređenje voda i zaštite

od poplava (zaštita prostora ugroženih velikim vodama, bujicama, erozijom i

odvodnja viška vode) i zaštite voda (nastala zbog intenzivnog djelovanja čovjeka, a

u cilju očuvanja kvaliteta vode). Hidrotehnički objekti i sistemi kao braunfildi

predstavljaju zapuštene i neiskorišćene hidrotehničke građevine kojima se sa

određenom namjenom djelovalo na vode u cilju njihovog zahvatanja i pripreme za

različite svrhe, korišćenja i održavanja, preusmjeravanje toka i upravljanje vodama.

Prostor koji zauzimaju ovi objekti zbog svoje specifične namjene nerijetko je

pozicioniran u atraktivnoj zoni priobalja gradova i u budućnosti može biti korišćen

za različite rekreativne, uslužne, kulturne i komercijalne aktivnosti, a u cilju

unapređenja ukupnog kvaliteta života u zajednici. Hidrotehnički objekti i sistemi se

prostorno mogu nalaziti kao samostalne braunfild lokacije ili kao samostalni objekti

u sklopu zapuštenih i neiskorišćenih braunfild lokacija neke druge specifične

kategorije. Ovi objekti i sistemi se prepoznaju u nekoliko osnovnih t ipova objekata

i sistema za snabdijevanje vodom naselja i industrije , h idroenergetsko

korišćenje voda, uređenje vodotoka i h idrotehničku melioraciju.

Za mapiranje h idrotehničk ih objekata i sistema koji su prepoznati kao braunfild

prostori, potrebno je popun iti kataloški obrazac za nivo h idrotehničk ih objekata i

sistema (Aneks:Table 16 str.158). Kataloški obrazac je koncipiran prema BrownInfo

metodologiji (obuhvata njene integralne aspekte analize braunfild lokacija) i nalazi

se na prostornom nivou ob jeka ta . Stoga će se u daljem tekstu navesti osobenosti

kataloškog obrasca za grupu hidrotehničkih objekata i sistema u odnosu na

kataloški obrazac definisan za nivo objekata te objekata saobraćajne infrastrukture.

Zbog svoje specifičnosti, hidrotehnički objekti i sistemi, istovjetno kao i objekti

saobraćajne infrastrukture, ne sadrže određene kategorije podataka koje su

uvrštene u kataloški list za nivo objekata u okviru opšteg, ekonomskog i društvenog

aspekta. Kategorije podataka u okviru regulatornog, kulturološkog i ekološkog

aspekta podudaraju se sa onima unutar kataloškog lista za nivo objekata.

Prostorni aspekt u okviru ovog kataloškog lista obuhvata funkcionaln i i fizički

aspekt, kao i konstrukciju i materija lizaciju ove vrste ob jeka ta . Kategorije

podataka u okviru funkcionalnog aspekta podudaraju se sa onima unutar

kataloškog lista za nivo objekata i objekata saobraćajne infrastrukture. Fizički

aspekt je specifično prilagođen potrebama analize hidrotehničkih objekata i

sistema. Analiz iran je t ip h idrotehničkog objekta i sistema (snabdijevanje vodom

naselja i industrije, hidroenergetsko korišćenje voda, uređenje vodotoka i

hidrotehnička melioracija), t ip ob jekta unutar vodenog tije la (most, mol,

pristanište, marina, splav) i karakter vodenog ruba (obala sa izgrađenom

obaloutvrdom, obale sa odbrambenim nasipom i prirodne obale). Analiza

konstrukcije i materijalizacije prilagođena je specifičnostima hidrotehničkih

objekata i sistema i obuhvata analizu sistema gradnje i veličine konstruktivnog

modula, kao i analizu osnovnih materijala konstruktivnog sistema i materijalizacije

površine vodenog ruba, njihov bonitet sa opisom tipa i uzroka štete.

66

BROWNINFO

S. TEHNIČKA PRIPREMA I ORGANIZACIJA

PROCESA USPOSTAVLJANJA

INTERAKTIVNE BAZE PODATAKA

BRAUNFILD LOKACIJA

Proces pripreme obuhvata: definisanje plana rada, dinamičkog plana, tehničku

i kadrovsku pripremu, nabavku softvera i hardvera, te obuku radnog tima.

8.1. TEHNIČKA PRIPREMA

Tehnička priprema podrazumijeva pribavljanje potrebnih dokum enata kao

što su: georeferencirana geodetska podloga predmetnog područja,

georeferencirani o rto fo to snimci lokacije ili satelitski snimci, karte razvijene

saobraćajne infrastrukture, karte postojeće infrastrukture, regulacioni planovi

predmetnih područja, projektna dokumentacija objekata, kao i pribavljanje

softverskog paketa koji će omogućiti efikasno mapiranje i prezentaciju

barunfild lokacija. Preporučuje se korišćenje BrownInfo softverskog paketa,

specifično razvijanog i prilagođenog BrownInfo metodologiji. Zavisno od

veličine baza čije se uspostavljanje planira, neophodno je i pribavljanje

odgovarajuće hardverske podrške koja će omogućiti efikasno procesuiranje i

skladištenje podataka.

Prije početka procesa terenskog mapiranja, potrebno je definisati š ifrarn ik za

svaki prostorni nivo. Predlaže se sljedeći ključ za uspostavljanje šifri braunfild

lokacija:

° za nivo kompleksa: BRF_K_naziv kompleksa,

° za nivo parcele: BRF_P_broj katastarske čestice,

° za nivo objekta: BRF_O_ broj katastarske čestice_broj objekta,

° za nivo koridora: BRF_KOR_naziv koridora,

° za nivo objekata saobraćajne infrastrukture: BRF_OSI_ broj

katastarske čestice_broj objekta,

° za nivo hidrotehničkih objekata i sistema: BRF_HOS_ broj katastarske

čestice_broj objekta.

Iz gore navedenog primjećuje se da su šifre objekata primarno vezane za

brojeve katastarskih čestica, koje kao takve već postoje u katastarskom

sistemu identifikacije tačaka u prostoru. Međutim, za razliku od parcela,

objekti u braunfild lokacijama često nemaju svoj adresni broj, pa je neophodno

izvršiti numeraciju objekata prije početka terenskog rada. Takođe, radi

sistematičnijeg pohranjivanja i pronalaženja podataka, moguće je teritorijalne

jedinice analize dijeliti na sistem kvadranata definisanih rednim brojem i

slovima. Ove inicijalne mape poslužiće boljoj organizaciji terenskih istraživanja

i efikasnijoj podjeli posla.

Zarad bolje kompatibilnosti sa predloženim softverskim paketom BrownInfo i

lakšeg snalaženja u mnoštvu digitalnih podataka predlaže se da se za svaku

mapiranu tačku u prostoru, bilo da je u pitanju objekat, parcela ili kompleks,

formira fo lde r određene strukture koji će sadržati sve dodatne priloge

kataloških listova za svaki od nivoa pojedinačno (tabela 1). Bitno je dosljedno

pratiti postavljenu strukturu foldera, uz napomenu da se imenovanje foldera

vrši upotrebom engleske tastature, a za sva razdvajanja koristi donja crta („_").

68

Tablica i Prikaz strukture i naziva foldera za nivo parcele

Naziv osnovnog foldera Naziv potfo ldera Tip fajla

BRF_P_br.kc. BRF_P_br.kc._kataloski Excel, PDF

list

BRF_P_br.kc._skica PDF

BRF_P_br.kc._satelitski JPG odgovarajućeg

snimak formata

BRF_P_br.kc._RP JPGformata

odgovarajućeg

BRF_P_br.kc._fotografije JPGformata

odgovarajućeg

8.2. ORGANIZACIJA RADNOG TI M A

Kadrovska priprema podrazumijeva formiranje radnog tima koji posjeduje

određene kompetencije i stručne sposobnosti za obavljanje aktivnosti u procesu

mapiranja, uspostavljanja baze podataka braunfild lokacija i njenog održavanja. U

inicijalnoj fazi uspostavljanja baze, zbog obima posla, neophodno je planirati veći

broj učesnika, dok se u fazi korišćenja baze treba obezbijediti manji broj osoblja iz

reda lokalne administracije koji će omogućiti njeno pravovremeno i pouzdano

ažuriranje.

Radni tim uključuje:

1. koord ina to r pro jekta - za ovu ulogu preporučuje se stručno lice

inžinjerskog profila iz odjeljenja za urbanizam lokalnih administrativnih

službi. Koordinator treba da posjeduje vještine upravljanja procesom,

vještine vođenja tima, posredovanja u spornim situacijama, da poznaje

procedure koje se mogu očekivati u procesu, da obezbjeđuje dobru

komunikaciju sa ostalim odjeljenjima i institucijama. Koordinator je glavni

motivator na svim nivoima saradnje različitih aktera i najodgovorniji je za

uspješnost ukupnog procesa. On strukturisano vodi proces mapiranja, kreira

listu braunfild lokacija, plan rada i dinamički plan, podnosi izvještaje,

upravlja budžetom, korespondira sa članovima tima i ostalim službama i sl.;

2. radni t im za mapiranje - najbrojniji je u odnosu na ostale podgrupe. Mogu

ga sačinjavati eksterni članovi obučeni za obavljanje ove aktivnosti ili

predstavnici odjeljenja lokalne administracije. Njegovi članovi obavljaju:

popunjavanje kataloških listova, vrše terenska istraživanja, prikupljaju

informacije o braunfild lokacijama od različitih odjeljenja lokalne

administracije i drugih referentnih institucija, te formiraju digitalni arhiv

materijala potreban za uspostavljanje baze. Prije početka procesa

mapiranja, potrebno je izvršiti kraću obuku radnog tima za popunjavanje

kataloških listova. Obuka podrazumijeva edukaciju o načinima

popunjavanja svakog od ponuđenih polja unutar kataloškog lista,

tumačenje nejasnih pojmova i formulacija, i usklađivanje između svih

članova u pristupu obrade specifičnih polja. Preporučuje se rad u parovima u

svim fazama popunjavanja pojedinačnih kataloških listova. Koncept

timskog rada treba da osigura operativnost, ali i određeni oblik interne

69

kontrole tačnosti prikupljenih podataka, odnosno da smanji mogućnost

greške, česte u slučajevima rada sa obimnim dokumentacionim

materijalom. Dijalog i komunikacija unutar tima potiče na preispitivanje u

procesu mapiranja, što može doprinijeti unapređenju i adaptaciji

predložene metodologije za specifične ili nepredviđene slučajeve;

3. radni t im za uspostavljanje in teraktivne baze podataka - sačinjava ga

manja grupa stručnjaka iz ICT domena obučena za razvoj i primjenu

softverskog paketa za uspostavljanje interktivne baze podataka braunfild

lokacija. Ovaj radni t im vrši unos, obradu, procesuiranje i pohranu digitalnih

podataka na serveru, uspostavlja bazu, te je postavlja na internet;

4. stručne konsultante iz različ itih ob lasti, koji imaju savjetodavnu ulogu u

ukupnom procesu, a koji se uključuju po potrebi zavisno od specifičnosti i

složenosti određenih pitanja za koja se traže adekvatni odgovori. Tako se

može očekivati uključivanje stručnjaka kod procjene vrijednosti

nepokretnosti, ocjene stanja životne sredine i stepena zagađenja,

stručnjaka iz različitih oblasti koje pokrivaju pitanja vazana za komunalnu

infrastrukturu, stručnjaka za predloženu metodologiju uspostavljanja baze

podataka i sl.;

5. kadar za održavanje baze i ažuriranje podataka - kako bi baza bila

pouzdana i tačna, neophodno je vršiti njeno pravovremeno ažuriranje.

Preporučuje se ažuriranje podataka o lokacijama u trenutku bilježenja

promjene na terenu. Takođe, preporučuje se da se informacije unose tamo

gdje nastaju ili tamo gdje se dostavljaju. Praktično, to znači da svako

odjeljenje lokalne administracije stavlja na raspolaganje jednog člana za ovu

radnu grupu. Isti ovi članovi trebalo bi da budu i članovi „radnog tima za

mapiranje". Jedino tako možemo biti sigurni da će proces kreiranja i

ažuriranja baze biti međusobno usklađeni. Ne zaboravimo da koordinator i

ovdje igra glavnu ulogu i da treba da bude ključna spona između svih

članova ove radne grupe, vlasnika nekretnina, investitora i ostalih institucija

koje obezbjeđuju informacije o promjenama u prostoru. Ažuriranje baze je

trajan proces i jedino ako se tako postavi i ako mu se na taj način pristupi,

moguće je govoriti o validnoj bazi podataka.

8.3. KAKO POPUNJAVATI KATALOŠKE LISTOVE

Kataloški listovi predstavljaju osnovnu podlogu za provođenje mapiranja.

Koncipirani su tako da omoguće jednostavno i sistematično popunjavanje. Kataloški

listovi za različite prostorne nivoe međusobno su u sadržajnom i vizuelnom smislu

usklađeni, te omogućavaju lako praćenje kako u horizontalnoj ravni, tako i

vertikalnoj. Princip popunjavanja kataloških listova zasniva se dominantno na

izboru ponuđenih odgovora, dok se manje primjenjuje pravilo direktnog unosa

podataka u tablična polja. Kataloški listovi definišu polja obavezujućeg,

opcionalnog i naknadnog unosa podataka, prema sljedećem ključu:

7O

polja obaveznog unosa - odnose se na podake koji pomažu u identifikaciji

braunfilda (stepen iskorišćenosti, period zapuštenosti, kontaminiranost i

polja opcionalnog unosa - predstavljaju ostale podatake o braunfild

lokacijama;

polje naknadnog unosa - odnosi se na kategorizaciju braunfild lokacije po

A-B-C modelu. Unos ovih podataka vrši se po sprovedenom mapiranju svih

lokacija neke teritorijalne jedinice.

Polja obavezujućeg unosa pokrivaju podatke potrebne za identifikaciju braunfild

lokacija (iskorišćenost, period propadanja, infrastrukturna opremljenost,

izgrađenost i kontaminacija) i podatke po kojima se baza podataka pretražuje (tip

braunfilda, prostorni kapaciteti, tehničke karakteristike i sl.). Popunjavanjem polja

obavezujućeg karaktera obezbijediće se minimalan set informacija o braunfild

lokacijama dovoljnih za njihovu identifikaciju i kategorizaciju.

M apiranju prethodi obuka i edukacija radnog t im a za popunjavanje kataloških

listova, kao i pribavljanje arhivske građe vezane za problematiku braunfild lokacija.

Obuka podrazumijeva edukaciju o načinima popunjavanja svakog od ponuđenih

polja unutar kataloškog lista, usklađivanje među članovima tima kod pristupa

obradi specifičnih polja, tumačenje nejasnih pojmova i formulacija i sl. Takođe,

obuka je potrebna kao bi se postiglo usklađivanje u vezi sa preuzimanjem određenih

podataka iz drugih izvora (dokumenti prostornog uređenja, strategije, studije,

projekti, ankete, podaci različitih institucija i službi javne administracije, podaci sa

zvaničnih web-portala i sl.), koji su često za jedan te isti element analize, zbog

razlika u metodološkom pristupu prikupljanju podataka, često potpuno neusklađeni

i neuporedivi. U ovoj fazi, značajnu ulogu će imati koordinator i stručni konsultanti

koji će pomoći boljem razmijevanju predložene metodologije i eliminisanju

nedoumica i nerazumijevanja.

Na početku samog procesa, potrebno je defin isati s tra teg iju popunjavanja

kataloških listova, odnosno definisati gdje tražimo i na koji način obezbjeđujemo

različite vrste podataka. Ključni izvori informacija biće gore pomenuti pisani izvori,

pribavljeni iz različitih odjeljenja lokalne administracije, javnih službi, agencija i sl.

Ova inicijalna faza popunjavanja kataloških listova podrazumijeva dominantno

kancelarijski rad. U drugoj fazi neophodno je izvršiti terenska istraživanja na

braunfild lokacijama. Veći dio podataka iz domena prostornog i ekološkog aspekta

pribavljaće se d irek tn im snimanjem stanja na licu mjesta. Ovo snimanje

podrazumijeva očitavanje stanja braunfild prostora po različitom setu kriterijuma,

fotografisanje, premjeravanje, razgovore s vlasnicima i sl. S obzirom na to da

pribavljanje određenih podataka zahtijeva složene i dugotrajne procedure (npr.

podaci o izvorima ili nivou zagađenja), pretpostavlja se da se u inicijalnoj fazi

mapiranja neki od podataka neće moći pribaviti. Ovo ne treba da spriječi tim da

kataloški list popuni u onoj mjeri u kojoj je to moguće. Pri tom treba imati na umu

da je bolje posjedovati bilo kakve informacije o braunfild lokacijama, nego

n ikakve. Kako je koncept baze podataka osmišljen kao trajan i otvoren proces,

moguće je u kasnijim postupcima ažuriranja baze dopunjavati i korigovati kataloške

71

listove. Međutim, da bi postupak mapiranja bio što uspješniji, t im treba biti istrajan,

uporan i motivisan u procesu pribavljanja informacija, koje treba da su što tačnije i

provjerene.

Preporučuje se da se kataloški list popunjava primarno za nivo parcele, a zatim

za nivo objekata koji se nalaze na istoj parceli. Kataloški list kompleksa popunjava

se tek nakon što su popunjeni svi kataloški listovi za nivo parcele i nivo objekta. Bilo

da se kataloški listovi popunjavaju hronološki ili nasumično, mapiranje treba da

bude pravilno vođeno i fokusirano kako bi se obezbijedili što tačniji podaci. U ovom

procesu, koordinator ili njegovi pomoćnici preuzimaju ulogu internih revidenata.

72

BROWNINFO

9. BROWNINFO SOFTVERSKA PLATFORMA

9.1. KONCEPT SOFTVERSKE PLATFORME

BrownInfo je naziv projektovane arhitekture softverskih komponenti interaktivne,

prostorno usmjerene, on-line baze podataka braunfild lokacija. Prilikom definisanja

okvira softverske arhitekture, poštovani su sljedeći osnovni tehnološki standardi:

1. implementacija ISO, OGC i CEN standarda s područja prostorne

informatike;

2. referentnost softverske platforme za razvoj klijentskih aplikacija, sa

ugrađenim GIS funkcijama za kreiranje, prikupljanje, interpretaciju i analizu

geoprostornih podataka;

3. interoperatibilnost i obrada sa formatima i servisima u relevantnim

eksternim sistemima;

4. referentnost platforme za interaktivni pristup projektima, kartama i

podacima u realnom vremenu preko interneta i intraneta;

5. referentan ali racionalan sistem prevođenja grafičkih podataka iz relacionog

u objektni model i obrnuto (prilagođen organizaciji centralne baze GIS

podataka u okruženju Microsoft SQL Server tehnologije);

6. mogućnost softverskih kastomizacija koje treba da zadovolje potebe

širokog kruga korisnika sa programerskim alatima u Autodesk, Microsoft

Windows i NET Framework okruženju.

9.1.1. Razvojno prilagodljiva arhitektura

U okviru BrownInfo softverskog paketa predviđena je racionalna i skalabilna ciljna

arhitektura pogodna za integracije sa postojećim informacionim sistemom lokalne

samouprave. Arhitektura uključuje sljedeće sistemske komponente:

0 Client sloj - aplikativni CAD/GIS sloj za kreiranje, modifikaciju i konverziju

grafičkih objekata i pripadajućih atributa. Klijentski sloj je zadužen i za

geometrijsku i logičku validaciju setova prostornih podataka vezanih za

braunfild lokacije, na način da primjenjuje striktne standarde klasifikacije

propisane kroz objektni model;

0 Data Server sloj - u osnovi GIS (spatial-enabled) server, koji čuva zbirke

prostorno usmjerenih i pripadajućih alfanumeričkih podataka braunfild lokacija,

i na zahtjev ih daje Client i Web Server slojevima. Podaci na Data Serveru se

čuvaju u standardizovanom formatu zapisa i ostavljaju prostor za povezivanje i

integraciju sa drugim informacionim sistemima. Ovaj sloj obezbjeđuje

mehanizme za: autorizaciju i zaštitu podataka i pristupa podacima, duge

transakcije, jednovremeni rad sa različitim verzijama podataka, i dr.;

0 Web Server sloj - omogućava publikovanje i makroanalizu prostorno-tematskih

zbirki braunfild lokacija preuzetih sa Data Servera, preko interneta i intraneta.

Takođe, obezbjeđuje prikaz prostornih podataka iz drugih (raznorodnih),

potencijalno lokacijski udaljenih izvora i zbirki.

74

9.1.2. Objektni model podataka

Neophodno je da svi geometrijski, topološki i opisni podaci jedinstvene prostorne

osnove BrownInfo budu smješteni u okviru logičkog modela implementiranog u

okruženju RDBMS (Relational database management system), a prema specifikaciji

koju je izradio Arhitektonsko-građevinsko-geodetski fakultet Banja Luka. Na taj

način će se otvoriti mogućnost da se podaci o prostoru potpuno integrišu sa ostalim

podacima, te dodatno obezbijedi mogućnost njihovog korišćenja i kroz aplikacije

koje nisu specijalizovane za GIS.

9.1.3. W eb centrične aplikacije

Za korisnike sistema koji podatke pregledaju i nad njima vrše različite upite i

standardne analize treba omogućiti da sistemu pristupaju preko web-aplikacija, koje

rade u okruženju standardnog GIS-web aplikativnog servera. Ova komponenta

sistema obezbjeđuje brz i efikasan razvoj aplikacija koje u svakodnevom radu koristi

najveći broj zainteresovanih korisnika i/ili koncesionara. Na ovaj način se

omogućava, pored korišćenja alfanumeričkih aplikacija i obrada, kombinovanje i

analiza prostorno orijentisanih informacija.

9.1.4. Podrška lokacijskim/terenskim servisima

On-site aplikacije razvijene u okviru web-sloja obezbjeđuju razmjenu podataka

između jedinstvene braunfild baze prostornih podataka i terenskih službi. Korisnici

mobilne stanice mogu preuzeti skup podataka potreban za obavljanje konkretnog

terenskog posla, a nakon njegovog završetka prikupljene podatke sa svim

ostvarenim vezama vratiti u sistem.

9.2. VIŠESLOJNA SOFTVERSKA ARHITEKTURA

9.2.1. GIS Server

GIS Server je u osnovi Data Server zadužen za čuvanje, indeksiranje i obradu

BrownInfo prostornih podataka. Skladišti podatke u standardnom formatu

pogodnom za distribuisanje Client i web slojevima sistema. BrownInfo softverski

paket bazira se na platformi koja omogućava podršku većini aktuelnih Data Server

konfiguracija.

Server ima, prije svega, funkciju skladištenja i čuvanja (storage) za različite zbirke

prostornih podataka (Spatial Data Source), a hostuje i specijalizovane aplikacije za

akviziciju i prikaz alfanumeričkih podataka u Web Browser aplikacijama klijent

računara.

Spatial Data Source u osnovi predstavlja izvor (zbirku) prostornih podataka

braunfild lokacija. Za održavanje i ažurnost podataka zadužen je kreator sadržaja

(Content Manager). Uskladišteni podaci se putem LAN ili WAN mreže transportuju

do Web Servera (koji se još naziva i Content Provider je r barata sa već pripremljenim

podacima). Web Server distribuiše podatke prikupljene iz jednog ili više izvora

podataka do krajnjeg korisnika (Slika 17).

75

Kreator sadržaja

Izvor f prostornih s i podataka

LAN/WAN

Slika 17 Šema toka podataka u okviru BrownInfo softverske platform

9.2.2. W eb Server

Web Server je zadužen za distribuciju grafičkih obrada, kao i daljinsko ažuriranje

centralne baze. Omogućava kombinovanje jednog ili više izvora podataka (Data

Source), te prikaz rezultujućih tematskih karata i prostornih upita. Bazira se na

savremenom web serverskom rješenju Autodesk Infrastructure Map Server, a

podjednako djeluje na Windows (IIS) i Linux (Apache) platformama. Podržava veliki

broj raznorodnih izvora podataka, formata datoteka i Data Server konfiguracija.

BrownInfo Web Server omogućava klijentu da gleda ili čak dostavlja podatke bez bilo

kakve posebne aplikativne platforme (izuzev samog internet pretraživača), koristeći

desktop ili handheld računare (Slika 18).

Krajnji korisnik podataka uz pomoć standardnog internet pretraživača pristupa Web

Serveru i prikazuje, mijenja ili pretražuje unaprijed pripremljene tematske cjeline.

Ova veza je dvosmjerna u mjeri u kojoj to dozvoli kreator sadržaja (Content

Manager). Web Server distribuira podatke putem standardnog TCP/IP, odnosno

HTTP protokola. Administracija servera se takođe vrši putem HTTP protokola, što

znači da administrator može biti udaljeni računar u LAN-u, ili čak Internetu (ukoliko

su ispunjeni svi sigurnosni uslovi). Ovo je naročito važno sa stanovišta mogućnosti

koncesionarstva u hostovanju prostornih zbirki.

9.2.3. Client Sloj

Aplikativno rješenje na kome se bazira klijentski sloj je Autodesk Map 3D, uz

dodatak Autodesk Raster Design nadrgadnje, i djeluje nezavisno od serverske

platforme. Zadatak je kreiranje osnovih tematskih sadržaja: geometrijskih

predodžbi prostornih entiteteta braunfild lokacija, njihovih atributa, te međusobnih

topoloških relacija. U sebi sadrži implementirane sljedeće programske module:

W ebserver Firewall Korisnik

Slika 18 Pristup korisnika BrownInfo Web Serveru

° Modul za uvoz, prikaz i konverziju postojećih vektorskih obrada,

° Modul za precizno mapiranje, odn. modifikaciju i kreiranje prostornih

sadržaja,

° Modul za upravljanje digitalnom projektnom dokumentacijom,

° Modul za kalibrisanje i uplanjenje rasterskih geodetskih planova i karata,

° Modul za izradu i štampanje izvoda iz planske dokumentacije.

Polazište pri izradi svih alata je grafički objekat braunfild lokacije sa pridruženim

alfanumeričkim podacima (Slika 19). Ovakav objekat se samo jednom mapira i

unosi u sistem, a nadalje se mijenjaju samo njegova svojstva u zavisnosti od

konteksta u kome se prikazuje.

Slika 19 Karakter objektnih podataka pohranjenih u bazi Sistema

9.3. UPUTSTVO ZA KREIRANJE I UPRAVLJANJE INTERAKTIVNOM

BAZOM PODATAKA

Ovo uputstvo ima za cilj da objasni način unosa podataka o određenim lokacijama

(poligonima/objektima) u intrektivnu bazu podataka braunfild lokacija. Ovoj fazi

prethodi faza mapiranja lokacije i formiranja strukture prostornih podataka,

razvrstanih prema uputstvu definisanom u okviru poglavlja 8.1. „Tehnička

priprema". Takodje, prije unosa podataka neophodno je pribaviti odgovarajuće

georeferencirane geodetske podloge predmetne lokacije. Unos podataka obavlja se

u okviru Brownlnfo softverskog paketa zasnovanog na primjeni Autodesk AutoCAD

Map-a.

Prva faza (Slika 2oError! Reference source no t found.) u okviru Task Pane prozora

neophodno je obilježiti odgovarajući layer za prostorni nivo za koji se vrši unos

podataka. Ukoliko je riječ o 'nivou objekta' neophodno je kursorom stati na layer

Building, pri čemu se otvara podprozor u okviru kog se bira opcija Create - New

Polygon Building, nakon čega se vrši grafičko kreiranje poligona na geodetskoj

podlozi. Kako bi geometrija poligona bila precizno definisana, odnosno kako bi se

definisale tačne granice analiziranog poligona na koji se odnose podaci prikupljeni

tokom mapiranja, neophodno je pri iscrtavanju poligona konsultovati skicu sa

terena koju je sačinio t im za mapiranje. Takodje, neophodno je naglasiti da svaki

poligon treba biti zatvoren što se postiže primjenom opcije C+Enter.

77

Slika 20 Kreiranje poligona

U drugoj fazi (Slika 2 iE rror! Reference source no t found.) vrši se unos podataka za

odabrani objekat. Neophodno je selektovati predmetni poligon, pri čemu se

automatski otvara prozor za unos podataka. Podaci se unose iz materijala

prikupljenog u procesu mapiranja. Nakon što se svi podaci unesu u bazu neophodno

je selektovati poligon, te desnim klikom aktivirati opciju Check-in Feature kako bi se

objekat spremio u bazu podataka. Kataloški listovi u p d f formatu, koji predstavljaju

osnov interaktivne baze podataka, BrownInfo softver generiše automatski, te nije

potrebno vršiti njihov manuelni unos.

Na taj način proces unosa podataka je obavljen i moguće je vršiti pregled

interaktivne baze podataka braunfild lokacija.

Slika 21 Unos podataka

78

9.4. UPUTSTVO ZA KORIŠĆENJE BAZE PODATAKA

Baza podataka braunfild lokacija osmišljena je kao web dostupna interaktivna

mapa, koja pored kartografskih nudi i niz drugih opisnih i numeričkih podataka o

ovim prostorima. Ovako osmišljen kocept prezentacije omogućava brz, lak i

besplatan pristup interaktivnoj bazi podataka braunfild lokacija sa bilo kog mjesta, u

bilo koje vrijeme. U zavisnosti od interesovanja, korisniku se nudi mogućnost

grubog-in fo rm ativnog ili s lo jev itog-deta ljnog pregleda baze. Vizuelni koncept

(interface) kreiran je tako da omogućava jednostavno i sugestivno kretanje kroz

bazu, pa čak i za osobe koje nisu vješte primjeni računara i naprednih tehnologija.

Interaktivne mape, omogućavaju pregled baze podataka kroz dva ključna pristupa:

(1) pretraživanje putem ponuđenog seta ključnih kriterijuma

(2) putem d irektnog pregleda lokacija na in te rak tivno j mapi

Ukoliko se korisnik opredjeli za prvu varijantu pristupa, omogućen mu je izbor

određenog broja kriterijuma za pretraživanje (Error! Reference source not

fo u n d .Error! Reference source not found.,

79

Tablica 2) koji će 'profiltrirati' i izdvojiti iz baze određe lokacije specifičnih

karakteristika. Klikom na neku od ponuđenih opcija izvršiće se automatsko

zumiranje na mapi do nivoa obuhvata izabrane lokacije. Postavkom kursora na

izabranu lokaciju otvara se identifikaciona kartica koja sadrži minimalan set

podataka o izabranom braunfild prostoru, kao što su: identifikacijski broj, tip

braunfilda i grad/mjesto (Slika 23). Svaka identifikaciona kartica braunfild lokacije u

sebi sadrži kataloški list u p d f formatu na srpskom i engleskom jeziku, koji korisnik

može jednostavno preuzeti klikom na njega. Dvojezični kataloški listovi

omogućavaju bolju vidljivost lokacije i čitljivost podataka, ne samo na lokalnom

niovu nego i šire u internacionalnim okvirima. U kataloškom listu daju se detaljni

podaci o konkretnoj braunfild lokaciji po više ključnih aspekata i kao takvi oni

predstavljaju dobru polaznu osnovu kod definisanja biznis planova i izračuna

potrebnih ulaganja u obnovu nekretnina, dok kod opsežnijih analiza iz domena

upravljanja zemljištem omogućavaju detaljan uvid u prostorne i druge resurse

predmetnih lokacija.

Slika 22 Primjer pretraživanja i pregleda interaktivne baze braunfild lokacija bivšeg industrijskog

kompleksa Incel, današnje Poslovne zone Banja Luka

Sc

Tablica 2 Parametri pretraživanja braunfild lokacija u BrownInfo softverskom paketu

Param etri za pretraživanje baze braunfild lokacija

Grad/Opština/Naseljeno mjesto

Tip braunfilda

Vlasništvo

Površina kompleksa

Površina parcele

Površina objekta

Svjetla visina osnovne etaže objekta

Veličina konstruktivnog modula

Postojanje kranske staza

Ukoliko se korisnik opredjeli za drugu varijantu pregleda interaktivne mape

omogućeno mu je da na bazi izbora određenog prostornog nivoa analize braunfild

lokacija, kompleksa, pacele ili objekta, odnosno sloja (layer), pretražuje bazu (Slika

23Error! Reference source no t found.). Osnovnu podlogu baze - interaktivne

mape, predstavlja geodetska podloga. Medjutim, zavisno od složenosti baze, pored

ovih osnovnih slojeva i geodestke podloge, one mogu sadržavati i ostale dopunske

nivoe, koji predstavljaju sadržajno okruženje braunfild lokacija, kao što su: ortofoto

ili satelitske mape, plan prostorne organizacije prema regulacionom planu, kartu

infrastrukture, kartu saobraćaja, kartu znamenitih mjesta - turističku mapu, kartu

objekata društvene infrastrukture (škole, vrtići, bolnice, sportski sadržaji, pozorišta,

muzeji, galerije, biblioteke, kulturni centri, zabavni parkovi, i sl.), administrativne

granice mjesnih zajednica ili opština i sl. Stoga je neophodno prilikom pretraživanja

označiti određeni sloj kako bi on bio i prikazan na mapi. Jadnostavnom selekcijom

slojeva na ekranu se dobija određen set podataka o samim braunfild lokacijama i

njihovom okruženju. Takodje, prilikom pristupa mapi sve braunfild lokacije

naznačene su različitim bojama koje označavaju određene tipove braunfild lokacija.

Na višim prostornim nivoima (regija, opština, grad) braunfild lokacije su naznačene

kvadratima određene boje, zavisno od tipa braunfild lokacije, dok se na nižim

nivoima (kompleks, parcela, objekat) označavaju cijeli poligoni koji definišu obuhvat

lokacije. Tako je moguće prema određenom ključu boja, definisanom u pratećoj

legendi, pratiti samo određenu vrstu braunfild lokacija, npr industrijske, vojne,

saobraćajne ili druge braunfilde.

Bi

Slika 23 Interaktivna baza braunfild lokacija bivšeg industrijskog kompleksa Incel, današnje Poslovne zone

Banja Luka

S2

BROWNINFO

10. PROCJENA RIZIKA EKOLOŠKOG

OPTEREĆENJA BRAUNFILD LOKACIJA

10.1. BRAUNFILD LOKACIJE U KONTEKSTU SAVREMENIH EKOLOŠKIH

TRENDOVA

Problemi zagađenja životne sredine nisu novi ali se tek u 20. vijeku, zarad

specifičnog tehničko-tehnološkog razvoja i intenzivnog korišćenja prirodnih resursa

javlja trajno i sistematsko degradiranje abiotičkih i biotičkih ekoloških faktora.

Svijest o limitiranosti prirodnih resursa javlja se paralelno sa energetskom krizom

sedamdesetih godina prošlog vijeka. Ovo je istovremeno i period razvoja svijesti o

potrebi za integralnim i sveobuhvatnim djelovanjem u domenu zaštite prirodnih

dobara i životne sredine na internacionalnom nivou.17

Značenje pojma ekološki u praksi se pre svega vezuje za ekološke posljedice.

Određenje pojma je negativno i podrazumijeva umanjenje kvaliteta životnih uslova.

Ovakvo značenje i upotreba pojma ekološki je prisutno u stručnoj teoriji i praksi, te

se pod ekološkim faktorima misli zapravo na faktore smanjenja kvaliteta životnih i

radnih uslova. Stoga se, pri lokacijskoj analizi braunfilda, u osnovne skupove

stvorenih faktora ubrajaju ekološke karakteristike kao što su: zagađenje vazduha,

zagađenje tla, zagađenje vode, mikroklimatske promjene, buka, zračenje, vibracije i

potresi, neprijatni mirisi, bljesak.

Proizvodni i društveni procesi za sobom najčešće ostavljaju tragove u prostoru.

Nekadašnje korišćenje braunfild lokacije nosi sa sobom mogućnost da su zemljište i

objekti pod uticajem nekad ostvarenih aktivnosti. Privredne su aktivnosti vezane za

korišćenje određenih materijala koji mogu da ugroze kvalitet životne sredine

posebno u uslovima kada se sa njima loše i neodgovorno rukuje. Uslovi za

postupanje sa štetnim materijama značajno su pooštreni u poslednjih dvadeset

godina, ali činjenica je da su mnogobrojna zagađenja nastala u vrijeme kada ovih

propisa još nije bilo. Treba imati na umu da smo od većine proizvodnih procesa iz

prošlosti nasljedili manji ili veći problem ekološkog opterećenja.

Zagađenja životne sredine veoma često ali ne i uvijek prate problematiku

braunfilda. Prethodni načini korišćenja zemljišta često ostavljaju na objektima i

zemljištu posljedice koje ugrožavaju zdravlje ljudi i kvalitet životne sredine.

Ponekad je potrebno četrdeset i više godina da neko specifično zagađenje nestane

prirodnim putem. Bez rješavanja eventualnog ekološkog zagađenja lokacije i njene

sanacije, proces ponovnog korišćenja braunfilda neće biti moguć, pogotovo ako se

planira prenamjena zemljišta. Rješavanje ekoloških problema za potencijalne

investitore predstavlja dodatni rizik, veće troškove i duži vremenski okvir za

planirane projekte na ovakvoj vrsti braunfilda.

10.2. PROCJENA EKOLOŠKOG RIZIKA BRAUNFILD LOKACIJA

U Republici Srpskoj, bavljenje temom ekološke opterećenosti braunfild lokacija se

izbjegava, kako kod vlasnika nekretnina, tako i lokalnih samouprava, pa sve do

nacionalnog nivoa upravljanja. Posljedice i efekti koje su pojedini procesi ostavili za

sobom nisu sagledane i ne postoji ralan interes da se institucije i pojedinci ovim

problemom bave. Često smo svjedoci paušalnih procjena stanja životne sredine

određenih braunfild lokacija ili ignorisanja situacije u kojoj se one nalaze. Pri tom je

17 Svjetska konferencija o zaštiti životne okoline održana u Štokholmu 1971. godine, osnivanje UN-ovog programa

za zaštitu životne okoline (UNEP).

84

percepcija javnosti oblikovana nasljeđenim stereotipima, te se tako određene

lokacije, bez opravdanog osnova, svrstavaju u ekološki visoko-rizične, dok za druge

javnost ne iskazuje odgovarajući interes iako postoje realni rizici za njihovo zdravlje i

zagađenje šireg područja.

Posmatrano sa aspekta ekologije i zaštite životne sredine, regeneracija braunfild

lokacija podrazumijeva dvije ključne faze: fazu ispitivanja nivoa zagađenost i fazu

sanacije nastale štete, čišćenje lokacije, odnosno dekontaminacije terena. Tek po

finalizaciji ovih faza moguće je govoriti o drugim aspketima regeneracije braunfild

lokacija, odnosno mogućnostima njihovog ponovnog stavljanja u funkciju. (Slika 24)

Slika 24 Mapa koraka regeneracije braunfild lokacija18

Procjena ekološkog stanja lokacije i procjena rizika po životnu sredinu treba da

obezbjedi informacije o razmjerama i obimu zagađenja, očekivanim efektima i

percepciji javnosti o ovom problemu. U kontekstu teme BrownInfo priručnika i

fokusa na analizu i ocjenu postojećeg stanja braunfild lokacija, od posebnog su

interesa dvije ključne aktivnosti: procjena zagađenosti lokacije i ispitivanje

zagadjenosti lokacije.

Procjena zagađenosti lokacije : Cilj ove aktivnosti je procjena zagađenja putem

prikupljanja i analize dostupnih podataka. Procjena lokacije je početno ispitivanje, i

najčešće je ograničeno na istraživanje analizu postojećih podataka: arhiva, planova,

projektne dokumentacije, izještaja i sl. Analiza i prikupljanje podataka

podrazumjeva sabiranje činjenica o ranijim i zatečenim ekološkim uslovima, kao i

istorijat namjene zemljišta. Procjena lokacije je ključan korak u procesu

regeneracije, zato što svaka naredna faza zavisi od toga da li su već ustanovljeni

potencijalni ekološki r iz ic i. Ukoliko su rezultati procjene negativni nije neophodno

vršiti dalja ispitivanja. Iscrpnija studija je neophodna samo ako se predviđa veliki

rizik po ljudsko zdravlje.

18 Izvor fotografije: United States Environmental Protection Agency, Road Map to Understanding Innovative

Technology Options fo r Brownfields Investigation and Clean Up, Third Edition, Office o f Solid Waste and

Emergency Response, Washington, D.C., September 2001.

8 5

Ispitivanje nivoa zagađenosti lokacije oslanja se na rezultate procjene zagađenosti

lokacije, a obuhvata opsežnu analizu uzoraka tla, analizu podzemnih i površinskih

voda, i drugih materija koje su zatečene na lokaciji. Faza ispitivanja teži da

ustanovi da li na lokaciji postoji bilo kakvo zagađenje, m jesto, vrstu i obim

zagađenja, kao i da ustanovi stepen rizika po okruženje i ljudsko zdravlje.

Rezultati ispitivanja lokacije, u kasnijoj fazi regeneracije, služe da se formulišu ciljevi

sanacije terena, kvantifikuju rizici, utvrde prihvatljivi i neprihvatljivi rizici i osmisle

planovi koji će na minimum svesti troškove u procesu sanacije i regeneracije.

Rezultati ispitivanja znatno utiču na dalji tok procesa. Očigledno, obimnije i

kompleksnije zagađenje zahtijeva više novca i vremena da bi se lokacija dovela u

stanje prihvatljivo za regeneraciju, a buduća namjena lokacije imaće i veća

ograničenja. Međutim, jedan od ključnih problema kod realizacije ove aktivnosti

jeste nedostatak stručnog kadra i nerazvijenost institucija za obavljanje poslova

ispitivanja. U ovakvim situacijama, a posebno onim gdje se predviđa veliki rizik po

ljudsko zdravlje, neohodno je angažovati relevantne stručne konsultante koji mogu

pomoći u vođenju istraživanja, je r što su prikupljene informacije kvalitetnije, to se

bolje razumije odgovornost, prava vrijednost zemljišta i rizici koje zagađenje sa

sobom nosi.

Uspješni braunfild projekti nalažu valjano upravljanje rizicima. Jedan od osnovnih

rizika koji utiče na ekonomsku održivost jeste rizik od nepoznate štetne materije,

kao posledice prethodne namene lokacije. Troškovi kojima se rješava pitanje

odgovornosti za ugrožavanje životne sredine, u nekim slučajevima višestruko

prevazilaze vrijednost imovine, tako da precizno utvrđivanje ekoloških

karakteristika lokacije i izračunavanje troškova sanacije postaju imperativ u procesu

analize stanja braunfild lokacija.19

19 Poglavlje lc .2 . „Procjena ekološkog rizika braunfild lokacija“ oslanja se na istraživanja predstavljena u publikaciji

Svjetske banke pod nazivom The M anagem en t o f B rownfie lds Redevelopement. Za više informacija pogledati:

h ttp ://w ww -

wds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2c1c/c6/14/ccc333c37_2c1cc614cc4c32/Rende

red/PDF/55cc9cW PcP llScllPU BLIC lcbrownfie lds.pdf

S6

BROWNINFO

11. ZNAČAJ INDUSTRIJSKOG NASLJEĐA ZA

KULTURNI IDENTITET U REPUBLICI

SRPSKOJ

Posmatrano sa ku lturo loškog aspekta, mnogi danas zapušteni i neiskorišćeni

industrijski prostori (lokacije i objekti), čine dio korpusa industrijskog nasljeđa,

koji predstavlja in tegraln i dio ku ltu rnog nasljeđa Republike Srpske i ku lturnog

iden tite ta zajednice. U širem kontekstu, industrijsko nasleđe Republike Srpske

može se posmatrati kao dio evropskog kulturnog nasljeđa. Prema TICCIH-povelji iz

2003. godine (The Nizhny Tagil Charter fo r the Industrial Heritage The International

Committee fo r the Conservation o f the Industrial Heritage), industrijsko nasljeđe se

sastoji od ostataka industrijske kulture koji su od istorijske, tehnološke,

društvene, arh itektonske ili naučne v r ijednos ti.20 Ova povelja, vrijednosti

industrijskog nasljeđa prepoznaje kao materijalno svjedočanstvo o civilizacijskim

tekovinama sa trajnim i „dubokim istorijskim posljedicama", preporučujući da se

motivi za zaštitu industrijskog nasljeđa zasnivaju na potvrdi univerzalnih

vrijednosti, a ne na posebnostima jedinstvenih lokacija.

Nesumnjivo je da društvene vrijednosti industrijskog nasljeđa predstavljaju dio

memorije o životu običnih ljudi i da kao takve čine važan dio identiteta građana.

Prema navedenoj povelji, tehnološka i naučna vrijednost industrijskog nasljeđa leži

u istoriji proizvodnje, inženjerstva i građenja, a može imati i značajnu estetsku

vrijednost u pogledu kvaliteta njegove arhitekture, dizajna ili planiranja. Takođe,

ove vrijednosti su u suštini samih zapuštenih i neiskorišćenih industrijskih lokacija i

objekata, njihovih obrazaca upotrebe, komponenti, mašina i opreme, u stvorenom

industrijskom pejzažu, u pisanim dokumentima, ali takođe u nematerijalnim

'zapisima' o industriji kao pokretaču razvoja zajednice, sadržanim u ljudskim

sjećanjima ili stavovima. Zatim, rijetkost - u smislu opstanka pojedinih procesa,

mjesta ili tipova predjela, dodatno doprinosi izvjesnoj vrijednosti i zahtjeva pažljivu

procjenu. Dakle, iz prethodnog je jasno da su društvene, ku lturne i među njima,

arh itektonske vrijednosti industrijskog nasljeđa, one zbog kojih se ono dovodi u

vezu sa ku ltu rn im iden tite tom zajednice ili ob las ti. Zato proces regeneracije

zapuštenih i neiskorišćenih industrijskih prostora (zona, kompleksa ili objekata), kao

metod sveobuhvatnije urbane obnove, treba posmatrati i kao svojevrsnu formu

preispitivanja i revalorizovanja industrijske prošlosti i obnove građanskog ponosa u

pogledu kontinuiteta i identiteta zajednice.

11.1. STATUS, VRIJEDNOSTI I IZAZOVI INDUSTRIJSKOG NASLJEĐA

REPUBLIKE SRPSKE

Industrijsko nasljeđe Republike Srpske nije zasebno valorizovano i registrovano,

već su neki od ovih objekata i celina,21 prema Zakonu o kulturnim dobrima i Zakonu

o njegovim izmjenama i dopunama (Službeni glasnik Republike Srpske br. 11/95,

103/08), registrovani i valorizovani kao nepokretna kulturna dobra - prema

fizičkim, umetničkim, kulturnim, naučnim i istorijskim svojstvima, uz razvrstavanje

na: spomenike ku lture, prostorne ku ltu rno-is torijske cjeline, arheološka

nalazišta i znamenita m jes ta . Prema ovom Zakonu, kulturna dobra su stvari i

tvorevine materijalne i duhovne kulture od interesa za Republiku Srpsku, koje

20 The Nizhny Tagil Charter fo r the Industrial Heritage The International Committee fo r the Conservation o f the

Industrial Heritage, 2003. Pristup: 10.01.2014. godine sa: www.mnactec.cat/ticcih/industrial_heritage.htm

21 Trenutno lista broji osam objekata ili cjelina na teritoriji Banje Luke, iz različitih perioda, od rimskog do perioda

Austrougarske: metalurški centar Bronzani Majdan; rimski metalurški pogon u Stratinskoj - Pranjićima; vodotoranj,

mlin i dio objekta pivare u Delibašinom Selu; elektrana u Delibašinom Selu; stari proizvodni pogon "Jelšingrada";

Tulekov mlin, Manjačkih ustanika 25 (Školska 1); Nanutov mlin, Jesenjinova 1; i kompleks Fabrike duvana u

Banjaluci.

88

uživaju posebnu zaštitu utvrđenu ovim zakonom (Službeni glasnik Republike Srpske

br. 11/95, čl. 2). Registrovani i valorizovani objekati i cjeline datiraju iz različitih

istorijskih epoha, od onih koji su nam vremenski veoma udaljene do nekih s početka

XX vijeka. Oni predstavljaju materijalna svjedočanstva na osnovu kojih možemo

pratiti tehnološki i privredni razvoj društvenih zajednica na prostorima današnje

Republike Srpske kroz istoriju, proučavati uticaje koje su značajni pronalasci novih

mašina i industrijskih načina proizvodnje, infrastrukturnih i transportnih sistema,

karakteristični za industrijsku revoluciju, izvršili na dinamiku nastanka i razvoja

njenih gradova i naselja i modernizaciju na svim nivoima, da bismo konačno, sve to

stavili u odnos sa širim ili globalnim kontekstom razvoja nauke i tehnologije kroz

istoriju evropskog društva.

Evidentno je da veći dio zapuštenih i neiskorišćenih - braunfild prostora Republike

Srpske, čine ostaci industrijskih kompleksa iz perioda koji je značajno obilježio

industrijsku prošlost ove društvene zajednice - posljeratnog perioda njenog razvoja

u okviru socijalističke republike Bosne i Hercegovine, u bivšoj Jugoslaviji (SFRJ), koja

je bila veoma slična razvoju industrije u drugim evropskim socijalističkim državama

tog vremena (Čehoslovačka, Poljska, Mađarska). Iako ovi kompleksi i objekti još

uvek nisu postali predmet valorizacije od strane nadležnih institucija i ustanova

zaštite (zbog relativno male vremenske udaljenosti), poimanje nesumnjivog značaja

koje oni imaju ili su imali u proteklom periodu, koji je obilejžio društveni razvoj ovog

područja, obavezuju nas na isticanje prepoznatih vrijednosti koje posjeduje ovaj

segment industrijskog nasljeđa Republike Srpske. Njegov urbanistički značaj

prvenstveno se sagledava u paralelnom odvijanju dva komplementarna procesa:

industrijalizacije i urbanizacije; u pokretanju obnove, ali i nastanka mnogih gradskih

naselja i planiranju njihovog prostornog rasta: razvoj industrijske proizvodnje pratila

je intenzivna stambena izgradnja i izgradnja svih pratećih objekata društvenog

standarda. Stvaranje tipičnog arhitektonskog izraza industrijskih zgrada i

postrojenja, kroz primenu inovativnih konstruktivnih sistema i materijala i

specifičnih sistema za standardizaciju i prefabrikaciju u projektovanju i izgradnji -

predstavljaju samo neke od stvorenih vrijednosti koje doprinose arhitektonskom

značaju industrijskog nasljeđa iz perioda SFRJ. Naravno, ne posjeduju svi

industrijski ob jekti i cjeline v rijednosti koje ih čine značajnim ostacima, koji su u

nekom razdoblju posebno obilježili neki p rostor ili društvenu zajednicu,

odnosno industrijsk im i ku ltu rn im nasljeđem.

U pogledu društveno-istorijskog i memorijalnog značaja, bogatstvo i raznolikost

industrijskih građevina u delu nekadašnje Bosanske Krajine, kao i u celokupnoj BiH,

svjedoče o uslovima društveno-ekonomskog i kulturno-istorijskog razvoja

stanovnika koji su živjeli na prostoru današnje Republike Srpske u posljeratnom

razdoblju. U mnogim dijelovima ovog područja, efekti i promjene koje su nastale

povezanim odvijanjem procesa industrija lizacije i urbanizacije u periodu

socijalističkog razvoja u nekim područjima BiH, bili su po snazi i karakteru slični

onima koje je u razvijenoj Evropi, mnogo ranije proizvela industrijska revolucija.

Zato nerazumjevanje višestrukog značaja koje ostaci industrijskog razvoja u tom

razdoblju evidentno posjeduju i univerzalnih poruka koje emituju, predstavlja realnu

opasnost za njihov nestanak, čiji se početak jasno uočava u trenutnom stanju

njihove zapuštenosti, neadekvatne iskorišćenosti ili potpune neiskorišćenosti i

postepenog, trajnog propadanja i ruiniranja. Svesni navedenih rizika po očuvanje

nesumnjivih istorijskih, društvenih, tehnoloških, arhitektonskih i identitetskih

vrijednosti industrijskog nasljeđa iz perioda SFRJ, ne možemo da ne zapitamo:

može li se desiti da, u iščekivanju dostizanja dovoljne vremenske distance

8 9

potrebne za pristupanje valorizaciji i registrovanju ovog dijela ku ltu rnog nasleđa

Republike Srpske, a t im e i obezbeđenju njegove adekvatne zaštite i

regeneracije, u međuvremenu ostanemo bez m aterija ln ih svjedočanstava o

njemu?

U bivšoj SFRJ i BiH, isto tako i u Banjalučkoj regiji, stvorene su neke autentične

društvene i kulturne vrijednosti kolektivizma, zasnovane na idejama ravnopravnosti,

solidarnosti, zajedništva i socijalne jednakosti, u skladu sa socijalističkim društveno-

ekonomskim odnosima. Društveni i organizacioni fenomen samoupravljanja

proizveo je specifičan odnos poistovećivanja i vezanosti zaposlenih u industriji i

drugim granama za svoje kolektive. Na različite načine je usmjeravano negovanje

stvorenih vrijednosti i uspostavljenih odnosa, što se jasno manifestovalo u prostoru.

Obezbjeđivanje planski određenih društvenih i prostornih standarda, predstavljalo

je konkretan izraz društvenih vrijednosti. Tadašnji industrijski kompleksi koji danas

spadaju u kategoriju zapuštenih i neiskorišćenih prostora, bili su planirani,

projektovani i izgrađeni po vrlo povoljnim standardima (tehničko-tehnološkim,

sanitarnim, higijenskim, funkcionalnim i oblikovnim). Zahtjevani ekološki standardi

su 1970-tih godina bili mnogo niži nego što je danas slučaj (u pogledu zagađenja,

npr.), ali su zato industrijske zone imale velike planirane prostore zaštitnog

vegetacijsklog pojasa i rekreacije.

Prepoznajući značaj industrijalizacije za sveukupan razvoj tadašnje Jugoslavije

(SFRJ), vrhunska arhitektonska i urbanistička figura BiH, Juraj Najdhart je, još 1950-

tih godina naglašavao važnost uspostavljenih industrijskih osa preko njene teritorije

i sa Dušanom Grabrijanom istraživao njene specifičnosti u BiH (tragajući za

univerzalnim arhitektonskim i urbanističkim zakonitostima nasljeđa), što bi

predstavljalo značajnu osnovu za definisanje seta krite rijum a za identif ikaciju

vrijednosti industrijskog nasljeđa i dalje bi se koristilo pri kreiranju informacione

p la tfo rm e braunfild-prostora Republike Srpske, i to nevalorizovanog

industrijskog nasljeđa koje pripada periodu modern izm a, obuhvatajući pri tome

rani modernizam međuratnog perioda i posljeratnu, socrealističku varijantu

modernizma. Osim toga, pomenute industrijske ose, koje su presjecajući

nekadašnju teritoriju SFRJ, predstavljale njene najsnažnije osovine razvoja, jesu

potencijalne kulturno-istorijske i turističke rute industrijskog nasljeđa, pogodne za

uključivanje u razvijene evropske tu ris tičko-in form acione mreže industrijskog

nasleđa.

Odličan primer za prethodne navode je Evropska ruta industrijskog nasljeđa - ERIH

(European Route o f Industrial Heritage), turističko-informaciona mreža najznačajnije

industrijske baštine u Evropi, koja međusobno povezuje proizvodna postrojenja,

industrijske pejzažne parkove i interaktivne tehnološke muzeje. S obzirom da je

industrijska revolucija potekla iz sjeverozapadne Evrope i da njeni ostaci o

najradikalnijim ekonomskim promenama u prošlosti predstavljaju ključni element

identiteta evropskog kontinenta, okosnicu rute čine gradovi, tzv. sidrišta sa

istaknutim industrijskim spomenicima zemalja ključnih za industrijsku revoluciju -

Velike Britanije, Belgije, Holandije, Luksemburga i Njemačke, dok je ERIH-mreža

razgranata na više od 1 000 mjesta u 43 evropske zemlje, među kojima postoji 80

'ankera' koji formiraju virtualnu ERIH-glavnu rutu, dok su virtualne tematske rute

usmjerene na razmjenu informacija između stručnjaka i posebnih interesnih grupa.

Osmišljeno je i ponuđeno šesnaest regionalnih tematskih puteva na kojima se može

otkriti industrijska prošlost evropskih industrijskih pejzaža i doživjeti istovremeno

njena raznolikost i zajednički korijeni.

90

Evropska mreža industrijske baštine osnovana je u okviru projekta ERIH Interreg II C

i razvijen je ERIH-Master plan sa konkretnim inovativnim idejama za promovisanje,

uvažavanje, razumijevanje i zaštitu zajedničke evropske industrijske baštine kao

sredstva za postizanje ekonomskog razvoja i aktivnostima za prevazilaženje

problema kao što su nezaposlenost i zapuštenost, sa kojima su suočeni mnogi

delovi Evrope zbog de-industrijalizacije, kroz saradnju između država članica. Cilj

projekta, koji okuplja dvanaest tijela, akademskih institucija i neprofitnih

organizacija za promociju industrijske baštine i turizam, je sprovesti plan razvoja

koji je definisan tokom ERIH I projekta, a temeljni ciljevi su zaštita, očuvanje i

korištenje evropske industrijske baštine kao pokretača razvoja regija koje pate od

ekonomskog opadanja. U tom smislu, ERIH nastoji da se pozicionira kao evropski

brend za industrijsku baštinu, razvijajući korporativni dizajn, uključujući i logotipe i

natpise proizvoda, razvijajući zajedničke marketinške strategije i promovišući

prekogranične inicijative za prenošenje znanja i prekogranične inicijative. Ovaj

projekt kao glavni instrument komunikacije koristi web-stranicu ERIH, koja djeluje

kao forum za stručnjake za razmjenu znanja i iskustva i kao promotivni alat za

industrijsko naslijeđe u javnosti. Linkovi na turističkim web stranicama i drugim

organizacijama pomažu u podizanju svijesti javnosti, privlače veći broj turista. Ova

web-stranica predstavlja promotivnu platformu evropske industrijske baštine i

virtuelnu biblioteku za relevantne izvještaje i dokumente. Pored toga objavljen je

promotivni materijal na četiri evropska jezika - brošure sa regionalnim rutama

industrijskog naslijeđa. Za razliku od regionalnih ruta, koje su osmišljene da

podstaknu posjete regije sa industrijskim naslijeđem od strane što više turista, a

time lokalni turizam, virtuelne tematske rute su usmjerene na podsticanje razmjene

informacija između stručnjaka i zainteresovanih grupa, aktera. Pored regionalnih

ruta, razvijene su i međunacionalne tematske rute, koje prikazuju istorijske i

industrijske veze između različitih evropskih zemalja.

Na sličan način u Srbiji deluje Klaster puteva kulture, koji se bavi kreiranjem i

razvojem puteva kulture kao specifičnih kulturno-turističkih proizvoda,

promovišuću kulturno naslijeđe i djelujući na povećavanje svesti o neophodnosti

njegovog očuvanja i plasiranja na turističkom tržištu radi kulturnog i privrednog

razvoja čitavih regiona. Klaster puteva kulture22 tematski povezujući različite

atraktere deluje na brendiranju određenih oblasti kroz puteve kulture. Među

mnogim projektima posvećenim promovisanju kulturnog i prirodnog naslijeđa,

nauke, nalaze se posebno osmišljeni projekti: Putevima Tesle, Putevima zmajeva i

Putevima rudarstva (Balkan kolevka metalurgije). Ovaj poslednji projekat (prikazan

na slici) posebno je ilustrativan za našu temu industrijskog naslijeđa i prikladan za

promovisanje industrijskih osa kroz region BiH i bivše SFRJ, koji bi uticao na

međukulturni dijalog i povezivanje država regiona na bazi razvoja kreativnih

industrija i stvaranja zajedničkih specifičnih kulturno-turističkih proizvoda kroz

puteve kulture i unapređenja saradnje i umrežavanja u oblasti kulture, obrazovanja,

nauke, turizma i privrede uopšte.

22 Klaster umrežava preko četrdeset institucija kulture, turističkih organizacija, organizacija civilnog društva, više

privrednika i šest fakulteta. Detaljnije na: http://cluster-culturalroutes.org/

91

Slika 25 Prikaz razvoja elektroindustrije u Srbiji - Putevima Tesle i Stanojevića (izvor ilustracije:

http://teslaways.rs) i prezentacija razvoja metalurgije u Srbiji - Put rudarstva (kolevka metalurgije)(izvor: http://cluster-culturalroutes.org/)

11.2. ZNAČAJ INDUSTRIJSKOG NASLJEĐA U PROCESU OBNOVE,

UNAPREĐENJA I KREIRANJA KULTURNOG IDENTITETA

GRADOVA

Skrenuli bismo pažnju na značaj uočavanja i isticanja fizionomije gradova za lokalni

identitet, koji predstavlja izvorište i ishodište svih promišljenih, kreativnih i održivih

strategija regeneracije, za kakvu se zalažemo u konačnoj instanci ovog projekta koji

služi koncipiranju održive obnove braunfild prostora u Republici Srpskoj. Jer, kao što

je Hilberzajmer (L. Hilberseimer) zapazio, gradovi su kao individue: svaki ima svoj

sopstveni karakter i fizionomiju. Svaki posjeduje obrazac i fo rm u izražene kreativnim

snagama svog postojanja. Zato je važno razumijevanje ozbiljnosti posljedica po

kulturni identitet naših gradova, do kojih dolazi nestajanjem prostornih struktura

industrijske baštine iz epohe modernizma, koje su decenijama predstavljale

dominantna obilježja njihove fizionomije, formirajući im esencijalni karakter; isto

tako, negativnih efekata „gubljenja" autentičnih simbola industrijskih objekata iz

gradskih silueta, pohranjenih u memoriji njenih građana, u smislu gubljenja važnih

odrednica ličnog identiteta pojedinaca, na nivou poistovjećivanja sa fizionomijom,

karakterom i značajem gradova u kojima žive ili osjećaja građanskog ponosa.

U kontekstu urbane obnove Banje Luke i ostalih gradova i naselja Republike Srpske,

ukazivanje na značaj i vrijednosti koje industrijsko nasljeđe iz posljeratnog perioda,

takođe, posjeduje, povlači isticanje u prvi plan važnosti identif ikacije , valorizacije,

registrovanja, zaštite, obnove i revitalizacije ovih objekata, cjelina i

industrijskog pejzaža, kao izrazitih reprezenata identiteta i kao svojevrsnih

spremišta kolektivnih i ličnih uspomena stanovnika. „Slika" tipičnog industrijskog

socijalističkog bosanskohercegovačkog grada, koja je formirana u tom razdoblju,

sadržala je karakteristične prostorne elemente, od kojih neki i danas predstavljaju

92

vizuelno dom inantna prostorna obilježja (Slika 26), i kao takva je bila i ostala

istovremeno i sadržaj i doživljaj njihovih prostora od strane lokalnih stanovnika, koji

im je obezbjeđivao osjećaj lokalnog identiteta.

Zbog povezanosti između memorije društva o prostorima koje je karakterisao

tipičan industrijski pejzaž i „slika" grada tog vremena, i lokalnog ili regionalnog

identiteta i osjećaja ponosa kod stanovnika, očigledan je značaj industrijskog

nasljeđa u pogledu unapređenja, obnove i kreiranja novog urbanog identite ta

naših gradova, koje može, kroz sopstvenu regeneraciju, postati pokretač njihove

održive urbane obnove i ekonomskog, ali i kulturnog oporavka. U suprotnom,

ukoliko bi se ovo vrijedno nasljeđe prepustilo daljem nezaustavljivom propadanju, iz

'slika' naših gradova koje su pohranjene u našim sećanjima na doživljaje njihovih

prostora, nestali bi autentični obrisi industrijskih pejzaža, koji su decenijama bili

najizražajniji dio strukture samih prostora i suštinski sadržaj njihovog doživljaja od

strane stanovnika, i na taj način bi neumitno nestala kontinualna podloga slike naše

životne sredine, u odnosu na koju su se gradili odnosi poistovjećivanja sa prostorom

u kojem živimo, a time bi bili ugroženi identitet zajednice, koji je upravo u njenoj

industrijskoj prošlosti, i lični identiteti njenih građana, u pogledu osećaja pripadanja

takvom prostoru zajednice.

■ T i i a im

Slika 26 Industrijski objekti kao vizuelno dominantna prostorna obilježja gradske slike Banje Luke (autor fotografije: D. Vojnović)

S obzirom na to da su naša nastojanja usmjerena ka ukazivanju na kulturološki i

društveni značaj, koji zbog svojih vrijednosti zaslužuju zapušteni i neiskorišćeni

prostori Republike Srpske, neophodno je osvrtanje na takođe veoma važan korpus

graditeljskog nasljeđa iz međuratnog i posljeratnog perioda, zbog neodvojivosti dva

procesa - urbanizacije i industrijalizacije, a to su arh itektonske i urbanističke

vrijednosti nasljeđa stambene izgradnje i pratećih objekata društvenog

standarda, iz perioda modernizma na ovim prostorima. Ovdje bismo najprije

istakli raznolikost koja se uočava između objekata graditeljskog nasljeđa

izgrađenog u međuratnom periodu, za vreme Kraljevine Jugoslavije, i onih iz

posljeratnog modernističkog perioda, za vrijeme SFRJ. Zatim, treba istaći

tipomorfološku raznovrsnost takvih objekata i prostora, međusobno i unutar oba

ova segmenta graditeljskog nasljeđa, a posebno karakteristične obrasce upotrebe

zajedničkog (kolektivnog) prostora, proizašle iz težnje ka pravednoj politici

komunalnog života i iz danas osporenih vrijednosti kolektivizma, razvijanih u okviru

socijalno-političkih i ekonomskih uslova socijalističkog razvoja.

93

11.3. VAŽNOST USPOSTAVLJANJA BAZE PODATAKA BRAUNFILD

LOKACIJA U KONTEKSTU URBANE OBNOVE GRADOVA I

NASELJA REPUBLIKE SRPSKE

Da bi se u budućnosti stvorili uslovi za pokretanje kompleksnog i sveobuhvatnog

procesa urbane obnove gradova i naselja Republike Srpske, neophodno je da se

prethodno formira jedinstvena geografsko-informaciona baza o prostoru, u koju bi se

ugradili prostorni podaci o postojećim zapuštenim i neiskorišćenim prostorima. Za

njihovu inventarizaciju i valorizaciju, tokom naučnoistraživačkog projekta

BrownInfo, koncipiran je integralni metodološki postupak, koji je zatim provjeren

kroz primjenu u pilot projektu Poslovne zone u Banjoj Luci. U ovom priručniku data

su sva praktična obrazloženja za stručnjake koji će se u svojim lokalnim zajednicama

baviti inventarisanjem braunfild prostora. Međutim, na osnovu prethodnih analiza

sa različitih aspekata, kao i razmatranjem prostornog uređenja i zaštite životne

sredine, postojećeg zakonsko-regulatornog okvira u Republici Srpskoj i aktera,

došlo se do integralnog zaključka da, zbog nerazumijevanja višestrukog značaja tih

prostora za razvoj Republike Srpske, izostaje pravovremeno i usmjereno

angažovanje države na stvaranju zakonsko-regulatornih, institucionalnih i

operativnih uslova za takvo djelovanje.

Inertnost u navedenim neophodnim aktivnostima i u započetom procesu formiranja

jedinstvene geografsko-informacione baze o prostoru Republike Srpske, čiji bi

segment bio registar braunfild prostora, usporava ili zaustavlja aktiviranje lokalnih

zajednica i svih zainteresovanih aktera, kako u formiranju baze podataka o braunfild

prostorima, tako i u narednim koracima - koncipiranju strategija i sprovođenju

postupaka njihove regeneracije, u okviru složenog procesa urbane obnove

gradova i naselja Republike Srpske. Istovremeno se u razvijenim zemljama

postupci regeneracije zapuštenih i neiskorišćenih prostora sve više smatraju

procesima koji znatno unapređuju oblast zaštite i održivosti ž ivotne sredine, „dok

je koncept recikliranja, adaptacije, prenamjene i ponovne upotrebe napuštenih

objekata usvojen kao opšteprihvaćen model ispunjavanja osnovne misije sektora

kulture u oblasti nasljeđa, a to je da se zgrada/objekat koji predstavlja spomenik

kulture na adekvatan način zaštiti i revitalizuje''.23

23 Zaključci i preporuke Konferencije „Reke i industrijsko nasleđe - Mogućnosti (re)aktivacije napuštenih

industrijskih objekata u Srbiji: izazovi i prakse“ . Kulturklammer - centar za kulturne interakcije, novembar 2008.

www.kulturklammer.org

94

BROWNINFO

12. PRIMJER DOBRE PRAKSE: ČEŠKA

ISKUSTVA U INVENTARIZACIJI

BRAUNFILD LOKACIJA

Jedno od važnijih pitanja kojima se bave današnji urbanisti jeste upravljanje velikim

brojem zapuštenih i neiskorišćenih lokacija u gradskom području - braunfild

prostorima. Uzimajući u obzir stalnu potrošnju otvorenog prostora za stanovanje,

trgovinu i industriju, primjećuje se da izgradnja okruženja ne može biti ostvarena

bez ponovne integracije devastiranog zemljišta u tržište nekretnina.

U svakoj zemlji i u gotovo svakom evropskom gradu postoje braunfild područja koja

treba obnoviti kako bi se očuvao ili poboljšao kvalitet urbanog života. Obnova

braunfild lokacija može poboljšati koherentni urbani razvoj, stvoriti nova radna

mjesta i pokrenuti lokalnu ekonomiju, a obnova ovih područja čuva grinfild lokacije i

sprečava rastuću potrošnju zemljišta. Prvi koraci u procesu urbane obnove braunfild

lokacija su: identifikacija, evaluacija, procjena razvojnih potencijala i njihova

promocija. Korisno sredstvo za mapiranje, promociju i vidljivost braunfilda

predstavljaju interaktivne baze podataka. U cilju definisanja sveobuhvatnog

metodološkog aparata za mapiranje braunfild lokacija i njihovu prezentaciju, u

ovom poglavlju će se istražiti primjeri postojećih baza podataka o braunfild

lokacijama koje su nastale u Češkoj Republici kao rezultat državnih inicijativa i

međunarodnih naučnoistraživačkih projekata.

Baze podataka o braunfild lokacijama, bilo da su uspostavljene na gradskom,

regionalnom ili državnom nivou, važan su alat za predstavljanje razmjera problema

koje nose ovi prostori, te njihovu promociju na tržištu nekretnina u cilju što

efikasnije regeneracije braunfilda i zaštite grinfilda. One predstavljaju alat za

upravljanje podacima o ovim prostorima i planiranje sistema za koordinaciju i

ponovnu upotrebu braunfild lokacija, kao i smanjenje potrošnje grinfild lokacija.

Metodologija formiranja baze podataka o braunfild lokacijama u Češkoj Republici

može poslužiti kao ugledan primjer za definisanje metodologije o uspostavljanju

baza podataka o ovim prostorima u Republici Srpskoj.

12.1. LOKALNE I NACIONALNA BAZA PODATAKA O BRAUNFILD

LOKACIJAMA

Potreba da se bavi pitanjima braunfild lokacija u Češkoj Republici se pojavila l990-ih

godina, kad su se počele osjećati posljedice promjena ekonomske situacije,

privatizacije i smanjenja ili gašenja proizvodnje u nekim industrijskim područjima.

To je dovelo do formiranja braunfild lokacija i, s druge strane, uticalo da opštine i

regije pokušaju pronaći rješenje novonastalog problema. Češka Republika je od

l990. godine privlačila veliku količinu direktnih stranih ulaganja. Uvođenje

investicijskih podsticaja l998. godine je potaknulo veliki priliv direktnih stranih

ulaganja u grinfild i braunfild projekte.24 Da bi se odredila razmjera braunfild

fenomena, morala je biti stvorena baza podataka o ovim prostorima. Na početku su

kreirane baze podataka na nivou pojedinih opština i gradova, a kasnije su podaci

uvezani u baze podataka na regionalnom i državnom nivou.

Tehnički fakultet u Ostravi je l998. godine dobio nepovratna sredstva za projekt

CEZ 2oool8 „Istraživanje industrijskih područja metodama regeneracije" (CEZ

200018 „ Research on industrial areas regeneration methods"). Glavni cilj istraživanja

nije predstavljalo sveobuhvatno mapiranje braunfild lokacija Češke Republike,

24 CzechInvest. „Investment Opportunities in the Czech Republic.“ http://www.czechinvest.org/data/files/fs-ol-

investment-opportunities-65-en.pdf

96

nego, naprotiv, kreiranje temeljnog plana za njihovo mapiranje kroz analizu jednog

primjera (grad Ostrava), koji bi bio primjenljiv i na druge gradove.

Ostrava je imala bogatu industrijsku prošlost, skoro dva vijeka intenzivnog razvoja

inženjerstva, rudarstva i metalurgije. Međutim, danas je većina ovih lokacija

prepoznata kao braunfild prostori. GIS orijentisana baza podataka u Ostravi

(Database o f brownfields in Ostrava region 2000) kreirana je 2000. godine sa 79

braunfild lokacija podijeljenih u devet kategorija. Baza je ažurirana 2010. godine i

dostupna je na web-sajtu grada Ostrava.25 Ona omogućava korisnicima interaktivno

pretraživanje, a aktiviranjem jednog od označenih braunfild poligona otvara se

kartica sa njihovim karakteristikama (Slika 27, Slika 28). Kartice svih poligona su

objedinjene u jedinstven tabelarni prikaz koji je u interakciji sa mapom braunfild

lokacija.26

Slika 27 Interaktivna mapa braunfild lokacija u Ostravi, 2010. - Poligon Hrusovská chemická společnost

s.r.o.

25 Web mesta Ostravy k životnimu prostredi. „B rownfie ldy na území mesta."

https://dycham.ostrava.cz/ekologicke-zateze/brownfieldy

26 „Aktualizovana mapa brownfields z roku 2000 (stav v roce 2010)".

https://dycham.ostrava.cz/brownfields/brownfields.html

97

Slika 28 Interaktivna mapa braunfild lokacija u Ostravi, 2010. - Poligon Hrušovska chemicka společnost

s.r.o.

Značajna godina za uspostavljanje sveobuhvatne baze podataka braunfild lokacija

na ukupnoj teritoriji Češke je bila 2005. Baza podataka je pripremljena u sklopu

projekta „Brownfields3000", kojim je koordinisala Agencija za investicioni i poslovni

razvoj CzechInvest (Investment and Business Development Agency CzechInvest), koja

se dugo bavila pitanjima braunfild lokacija. U saradnji sa pojedinim regijama,

agencija je sprovela prvu istraživačku studiju o braunfild lokacijama (Research Study

fo r the Location o f Brownfields), kao podlogu za izradu Nacionalne strategije

regeneracije braunfilda (National Brownfield Regeneration Strategy). Javno

dostupna Nacionalna baza podataka o braunfild lokacijama (The National

Database o f Brownfields) jedan je od instrumenata za ostvarivanje ciljeva

postavljenih u Strategiji. Nacionalna strategija regeneracije braunfilda predstavlja

značajan korak prema centralizaciji upravljanja pitanjima braunfild lokacija.27

Ova nacionalna baza podataka o braunfild lokacijama je više tržišno orijentisana,

što je i logično budući da je njenim kreiranjem upravljala agencija CzechInvest. S

jedne strane, ona pomaže da se regenerišu lokacije koje su nekad korišćene, a danas

su napuštene a, s druge strane, pomaže investitorima da na pojednostavljen način

izaberu najpogodniju lokaciju za svoje buduće poslovanje u Češkoj Republici. Cilj je

27 CzechInvest. „In form ation on the project". http://www.brownfieldy.org/about-project/

98

povećati atraktivnost i vrijednost braunfilda na nivo na kojem oni mogu biti

konkurentni grinfild lokacijama, da bi se smanjila upotreba ovih prostora. Primarni

temelj prikupljanja podataka za formiranje baze podataka je Istraživačka studija

braunfild lokacija, koja je urađena u razdoblju od 2005. do 2007. godine.

CzechInvest, u saradnji sa pojedinim regionalnim vlastima, izradila je studiju za sve

regije Češke Republike osim za grad Prag. Cilj je bio mapirati nedovoljno iskorišćene

lokacije i dobiti informacije za pripremu daljih projekata i dokumenata koji uključuju

njihovu regeneraciju.28 Prema ovoj studiji, mapirano je 2.355 braunfild lokacija u

Češkoj Republici, koje pokrivaju oko 11.000 ha. Međutim, ovaj broj nije konačan jer

studija uzima u obzir braunfilde određene minimalne veličine (2 ha) i ne obuhvata

braunfilde rudarstva.

Format Nacionalne baze podataka o braunfild lokacijama je relacioni model, a

pretraga se može obaviti preko seta ključnih kriterijuma sa njihovim

karakteristikama (Slika 29). Za ažuriranje baze podataka je zadužena agencija

CzechInvest. Zahvaljujući ovoj bazi podataka, moguće je napraviti detaljna

poređenja između svih informacija o planovima podrške na pojedinim lokacijama i

odabrati koji projekti su najpogodniji za određenu lokaciju.

Slika 29 Nacionalna baza podataka o braunfild lokacijama u Češkoj Republici29

12.2. UČEŠĆE ČEŠKE U MEĐUNARODNIM NAUČNOISTRAŽIVAČIM

PROJEKTIMA

Mapiranje braunfild lokacija u pojedinim gradovima Češke Republike realizovano je

u okviru međunarodnih naučno-istraživačkih projekata. Na osnovu podataka iz šest

pilot projekata, prikupljenih u okviru šireg naučnoistraživačkog projekta

28 CzechInvest. „The National Database o f Brownfields". http://www.brownfieldy.org/

29 CzechInvest. „The National Database o f Brownfields". http://www.brownfieldy.org/

99

COBRAMAN (Manager Coordinating Brownfield Redevelopment Activities),30 kreirana

je baza podataka o mapiranim braunfild lokacijama, koja je, pored ostala četiri,

obuhvatila dva grada sjeverozapadnog Ustecki regiona u Češkoj: Most i Usti nad

Labem. U sklopu međunarodnog istraživačkog projekta CIRCUSE (Circular Flow

Land Use Management), kreirana je baza podataka o mapiranim braunfild

lokacijama na osnovu podataka iz šest pilot projekata31 od kojih je jedan, takođe,

urađen za grad Usti nad Labem, sa akcentom na područja Krasne Brezno i

Neštemice.

12.2.1. Projekat COBRAMAN

Istraživački projekat COBRAMAN trajao je od decembra 2008. do avgusta 2012.

godine. Cilj projekta bila je priprema koncepta upravljanja postindustrijskim

područjima. Uspostavljanje baza podataka, kao i realizaciju projekta je, uz

finansijsku podršku Evropske unije, podržao niz komercijalnih stejkholdera, koji su

doprinijeli i finansijski i savjetodavno, na temelju svojih iskustava, rješavanju

problema vezanih za braunfild lokacije. Projekat je pružio temeljna znanja o

upravljanju procesom regeneracije braunfilda i na taj način pomogao gradovima

Srednje Evrope koji su bili uključeni u projekat da razviju takva područja na brži i

učinkovitiji način.

Za područje Češke Republike su u okviru projekta mapirane braunfild lokacije na

nivou gradova Most i Usti nad Labem. Formirane su web i GIS orijentisane baze

podataka. GIS-web orijentisana relaciona baza podataka sadrži mnoštvo kriterijuma

sa njihovim karakteristikama, uključuje interaktivnu mapu sa geodetskom

podlogom i označenim braunfild poligonima. Dizajnirana je i braunfild kartica koja

sadrži niz unaprijed odabranih parametara, popunjenih za svaku pojedinačnu

braunfild lokaciju, i fotografije (Slika 30).32 Ova GIS orijentisana baza podataka

može pomoći svim akterima, uključenim u proces regeneracije braunfilda, da

podatke o braunfild lokacijama, prikupljene za pojedinačne gradove, grupišu na

regionalnom nivou u jedinstvenu bazu podataka.33

30 Bydgoszcz (Poland), S tu ttgart (Germany), Most (Czech Republic), Kranj (Slovenia), Ferrara (Italy), Usti nad

Labem (Czech Republic). Izvor: COBRAMAN. „A bou t COBRAMAN Project." database.cobraman-

ce.eu/index.php?menu=about

31 Asti (Italy), Usti (Czech Republic), Piekary (Poland), Voitsberg (Austria), Trnava (Slovakia) and Middle Saxony

(Germany). Izvor: CircUse. „P ilo t projects."

www.circuse.eu/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=25&Itemid=3i

32 Za više informacija pogledati: http://mapy.mag-ul.cz/flexnew/brownfields/

33 D. Petrikova et al., Brownfields - Handbook - BROWNTRANS. Ostrava: VŠB - Technical University o f Ostrava,

2012, pp. 202.

100

Slika 30 Interaktivna baza braunfild lokacija grada Usti nad Lebem, Češka Republika

Kao rezultat COBRAMAN projekta, Tehnički fakultet u Ostravi (Češka Republika)

organizovao je dvogodišnji master studij Evropska škola obnove braunfilda

(European School fo r Brownfield Redevelopment) u cilju formiranja stručnjaka

edukovanih za obnovu braunfild lokacija. Područje rada master studija je zamišljeno

kao interdisciplinarno, a temelji se na kombinaciji prirodnih, ekonomskih i tehničkih

nauka. Glavni cilj ovog master studija je pripremiti studente za upravljanje

projektima i radnim aktivnostima na području obnove i razvoja napuštenih

industrijskih lokacija: razumijevanje, analiza, sinteza, procjena, aplikacija obnove i

rješavanja problema integracije napuštenih područja u urbanizovani sistem.

Studenti bi trebalo da nauče kako procijeniti proces regeneracije sa tačke gledišta

različitih interesnih grupa (prethodnih ili budućih vlasnika, predstavnika

opštinskih/gradskih vlasti i građana).34

12.2.2. Projekat CIRCUSE

Istraživački projekat CIRCUSE trajao je od marta 2010. do avgusta 2013. godine, a

jedna od njegovih ključnih aktivnosti i rezultata bilo je kreiranje modela za

prikupljanje podataka o zemljištu (Data Land Management), koji je obuhvatio ne

samo braunfild nego i grinfild i grejfild (grayfield) lokacije, ali i ostale neiskorišćene

gradske prostore. Model je trebalo da ponudi odgovore na pitanja iz domena

upravljanja zemljištem i rješenja za probleme koji su nastali kao posljedica

nekontrolisanog širenja gradova, demografskih promjena i svjetske ekonomske

krize, te da podstakne i unaprijedi kolaboraciju i pregovaranje različitih stejkhodera

uključenih u proces odlučivanja. Među ciljevima projekta ističu se: podrška održivim

promjenama u korišćenju zemljišta kroz uvođenje novih koncepata i savremenih

informacionih alata, smanjenje potrošnje zemljišta i koordinacija ulaganja u grinfild,

grejfild i braunfild lokacije.

Kroz CIRCUSE projekat razvijan je „transnacionalni model za upravljanje podacima

o zemljištu i sistem monitoringa" (Land management data and monitoring system).

Temeljen na primjeni GIS tehnologija, ovaj koncept je trebalo da pomogne

implementaciju pilot projekata, da obezbijedi jednoobraznost prikupljanja podataka

o zemljištu i da kreira strukturisanu bazu podataka prikupljenih u okviru terenskih

istraživanja. Glavni rezultat je fleksibilni međuregionalni alat za upravljanje

zemljištem u domenu klasifikacije braunfilda, različitog seta podataka i upravljanje

34 Za više informacija pogledati: „The European School fo r brownfields redevelopment, VSB - Technical Univeristy

o f Ostrava, Master course“ . http://www.cobraman-ce.eu/Portals/o/CM_homepage/master%2ocourse_intro.pdf

1 0 1

GIS-om. Ova alatka za upravljanje podacima, kocipirana kao informaciono-planerski

sistem, namijenjena je lokalnim vlastima kako bi one smanjile potrošnju zemljišta i

obezbijedile održivi prostorni razvoj.35

Pored prethodnog, kroz projekat je kreirana interaktivna simulacijska alatka

„InViTo" (Interactive Visualization Tool), koja treba da osigura veće učešće različitih

stejkholdera i olakša procese odlučivanja, tj. da smanji ulogu tehničke ekspertize u

ukupnom procesu. Kroz promjenu određenih parametara simuliraju se promjene u

prostoru i sagledavaju mogući efekti. InViTo alatka omogućava da se u realnom

vremenu i dinamičkom okruženju kreira scenario za različite razvojne projekte (Slika

31). Ovaj model kombinuje GIS tehnologije (geografski informacioni sistem) s

potencijalima koje nudi parametarsko modelovanje.

Urban Railway System (SFM) Road bypass SFM + Road bypass

Slika 31 InViTo - primjer simulacije

Češka je u CIRCUSE projektu participirala kao zemlja partner. Institut za održivi

urbani razvoj - IURS, kao vodeća institucija Češke u oblasti braunfild regeneracije,

uzeo je učešće i dao svoj doprinos kroz realizaciju pilot projekta na teritoriji Usti

regiona i kroz niz drugih naučno-istraživačkih aktivnosti. Rezultat projekta je

detaljna analiza područja Krasne Brezno i Neštemice i prijedlog unapređenja

njegove okoline za razvoj preduzetništva. Nadovezujući se na rezultate prethodnih

istraživanja realizovanih u okviru COBRAMAN projekta, češki institut obavio je niz

istraživanja i dao prijedloge unapređenja područja, viziju budućeg razvoja temeljenu

na novim konceptima korišćenja starih poslovnih zona za potrebe stanovanja i

rekreacije. Cilj projekta bio je promjena percepcije mjesta, izgradnja nove slike, kao

grada sa čistim, zelenim i ugodnim okruženjem, i povoljnim poslovnim abijentom

35 Za više informacija pogledati: http://www.circuse.eu/index.php?option=com_showdown&typeid=io&Itemid=47

102

(Slika 32). Takođe, cilj je bio podstaknuti regeneraciju područja koja su dominantno

bili opterećena braunfild problematikom, predstaviti njihove potencijale,

podstaknuti debatu i veće učešće javnosti, te podstaknuti razvoj atmosfere

međusobnog razumijevanja i kooperacije različitih stejkholdera.

Slika 32 Usti region - prijedlog organizacione transformacije36

36 Izvor fotografije: http://www.circuse.eu/index.php?option=com_content&view=article&id=16%3Austi-region-cz-

&catid=26&Itemid=3l

IO3

BROWNINFO

13. PILOT PROJEKAT „INTERAKTIVNA BAZA

BRAUNFILD LOKACIJA POSLOVNE ZONE

BANJA LUKA"

13.1. OD INDUSTRIJSKOG KOMPLEKSA INCEL DO POSLOVNE ZONE

BANJA LUKA

Bivši industrijski kompleks Incel, smješten u istočnoj industrijskoj zoni Banje Luke,

zauzimao je površinu od 95 ha, a razvio se na području ušća rijeke Vrbanje u Vrbas.

Kompleks se gradio etapno. Prve građevine nastale su šezdesetih godina, a u više

navrata prostori su proširivani i dograđivani. U prijeratnom periodu, Incel je

predstavljao preduzeće sačinjeno od 13 organizacionih jedinica, zapošljavao je oko

10.000 radnika, a osnovna djelatnost mu je bila prerada celuloze i viskoze. Incel se u

toku svoje uspješne dugogodišnje karijere, zahvaljujući uspješnom, profitabilnom i

naprednom djelovanju u oblasti proizvodnje celuloze, hemijskih vlakana i papirne

konfekcije, svrstavao u preduzeća od posebnog društvenog interesa i od izuzetnog

strateškog značaja za državni nivo (SFRJ). Razvojni put ovog preduzeća su usporila i

zaustavila ne samo posljednja ratna zbivanja, kako se to često percipira, već i niz

drugih faktora od kojih se izdvajaju: spori i dugotrajni procesi privatizacije i

restrukturisanja, politički okvir u kom je preduzeće djelovalo, zastarjele tehnologije,

nemogućnost praćenja savremenih trendova tehničko-tehnološkog razvoja i drugi.

To je rezultiralo prestankom rada pogona, pri čemu je kompleks bio prepušten

dugogodišnjem zapuštanju.

Slika 33 Incel go-ih godina XX vijeka i danas37

Sada, nakon više od 20 godina od završetka građanskog rata u Bosni i Hercegovini,

nekadašnji industrijski kompleks Incel stiče status poslovne zone, a njen

menadžment pokušava prostoru vratiti stari izgled i značaj. Poslovna zona Banja

Luka predstavlja rijedak primjer obnove starih industrijskih kompleksa za potrebe

razvoja nove poslovne infrastrukture i upravo to je razdvaja od ostalih poslovnih

zona kod nas i šire.38 Premda u procesu regeneracije nailazi na mnoštvo prepreka,

vodstvo Poslovne zone istrajava u procesu njegove obnove, ulažući ogromne

napore u njihovo rješavanje i prevazilaženje. Jedan od koraka na tom putu izgradnje

novog-starog imidža predstavlja i realizacija ovog pilot projekta koji ima za cilj da

predstavi razvojne potencijale nekadašnjeg industrijskog kompleksa Incel kroz

kreiranje na webu dostupnog registra svih prostornih resursa.

37 http://wWW.banjaluka.C0m/vijeSti/drUStV0/2012/03/l5/fabrike-Sn0Va/

38 Iako su, na teritoriji Republike Srpske, mnoge nekadašnje industrijske zone potpuno neiskorišćene, sve češća je

praksa razvoja poslovnih zona kao novog koncepta prostorne organizacije privrednih aktivnosti na tzv. grinfild

lokacijama (greenfield).

106

. -mt * -

. 4- „• -« - " . i. . .

P f-* , .

Slika 34 Dimnjačna vertikala Incela u silueti grada Banja Luka

13.2. PROSTORNE KARAKTERISTIKE POSLOVNE ZONE BANJA LUKA

Poslovna zona Banja Luka je uređeno građevinsko zemljište, sa površinom oko 80

ha, smješteno na desnoj obali rijeke Vrbas s istočne strane grada Banja Luka, a od

administrativnog središta grada udaljeno je 2 km.

Poslovna zona kao građevinski uređen i komunalno opremljen prostor omogućava

zajedničko korištenje prostora, komunalnih, administrativnih, finansijskih, tehničkih

i drugih usluga, te na taj način stvara mogućnost za niže troškove poslovanja svojim

korisnicima. Operator zone “ Poslovna zona" a.d. Banja Luka upravlja zonom i stvara

uslove za nesmetano i kvalitetno odvijanje poslovne djelatnosti svim poslovnim

subjektima na prostoru Poslovne zone kroz ponudu prostora za investiranje.

Zbog svojih lokacijskih i drugih pogodnosti, Poslovna zona Banja Luka je postala

interesantna kao prostor za odvijanje poslovne aktivnosti preduzetnicima i

poslovnim subjektima, kako iz Bosne i Hercegovine tako i Srbije, Hrvatske,

Slovačke, Poljske i Litvanije. Na prostoru Poslovne zone prisutno je preko 60

poslovnih subjekata različitih djelatnosti, sa više od 1.500 zaposlenih radnika.

Takođe, na prostoru Poslovne zone djelatnost odvija i šest republičkih ustanova,

kao i jedna visokoškolska ustanova. Manji broj poslovnih subjekata - korisnika zone

ima u vlasništvu objekte i zemljište, dok je većina u zakupodavnom odnosu sa

operatorom zone.

Poslovna zona Banja Luka raspolaže zemljištem od 44,8 ha, koje je u vlasništvu

operatora zone „Poslovna zona“ a.d. Banja Luka. Od ukupnog zemljišta, izgrađeno

građevinsko zemljište obuhvata površinu od cca 11 ha, a neizgrađeno građevinsko

zemljište površinu od cca 14,3 ha. Infrastrukturni objekti i zelene površine zauzimaju

površinu cca 19,5 ha. Poslovna zona Banja Luka je bogato opremljena svim

infrastrukturnim objektima neophodnim za razvoj i odvijanje poslovnih djelatnosti

širokog spektra na čitavom prostoru.

13.2.1. Infrastruktura

Infrastrukturne objekte čini:

• mreža putnih saobraćajnica dužine cca 11 km, sa prilazima postojećim

objektima;

• mreža industrijskih kolosijeka dužine cca 8 km, sa četiri osnovna kolosijeka

koji se račvaju u devet krakova preko kojih je omogućen prilaz postojećim

objektima;

• kanalizaciona mreža sa tri kolektora za odvod tehnoloških, oborinskih i

fekalnih otpadnih voda;

• vodovodna i hidrantska mreža za sirovu i filtriranu vodu;

• mreža trafo-stanica, ukupno instalisane snage od 23 MW, uz postojeće

objekte sa VN i NN razvodom;

1 0 7

• telekomunikaciona mreža u svim objektima sa dovodnim optičkim kablom

do mini-centrale u Poslovnoj zoni.

13.2.2. Građevinski objekti

Na izgrađenom zemljištu od cca 11 ha koje je u vlasništvu operatora zone „Poslovna

zona" a.d. Banja Luka, površina od cca 4,5 ha zemljišta zauzeta je postojećim

građevinskim objektima. Postojeći objekti, sa izuzetkom klasičnih skladišta, koja

čine znatno manji dio ukupne površine izgrađenih objekata, namjenski su građeni

objekti, specifičnih konstrukcija, uslovljenih tehnološkim procesima koji su se

odvijali u njima. Građevinski objekti su djelimično iskorišteni, odnosno prizemlje

objekata se koristi i stavljeno je u funkciju zakupa, dok više etaže objekata

zahtijevaju adaptaciju. Jedan dio građevinskih objekata koji su služili ranijoj namjeni

Regulacionim planom privrednog kompleksa predviđen je za rušenje, a na tom

prostoru predviđena je gradnja novih saobraćajnica i privredno-poslovnih objekata.

13.2.3. Neizgrađeno zemljište

Regulacionim planom privrednog kompleksa neizgrađeno građevinsko zemljište

rezervisano je za izgradnju novih privrednih objekata bruto građevinske površine

125.510 m2, spratnosti P i P+1, za različite namjene. „Poslovna zona" a.d. Banja Luka

kao operator zone daje pravo građenja na zemljištu Poslovne zone, na rok od 25

godina, u korist investitora kao nosioca prava građenja. Zemljište je podijeljeno na

120 parcela, gdje je osnovni modul parcela dimenzija 20-40 x 40-48 m, što je

dovoljna površina za ostvarivanje minimalnih prostornih mogućnosti za

funkcionisanje jednog proizvodnog procesa.

13.3. REALIZACIJA PILOT PROJEKTA

Pilot projekat uspostavljanja interaktivne baze braunfild lokacija Poslovne zone

Banja Luka pokrenut je od strane projektnog tima međunarodnog

naučnoistraživačkog projekta Browninfo sa ciljem da se predloženi okvir generalno

postavljene metodologije za uspostavljanje interaktivne baze podataka braunfild

lokacija ispita i provjeri na praktičnom primjeru. Kroz praktičan rad i saradnju

različitih aktera, realizovan je niz aktivnosti, od pronalaženja partnera i izvora

finansiranja, preko animiranja i obučavanja radnog tima, aktivnosti mapiranja, pa

sve do uspostavljanja same baze i njene prezenatcije na internetu.

Pilot projekat rezultat je saradnje Arh itektonsko-građevinsko-geodetskog

faku lte ta , kao nosioca međunarodnog naučnoistraživačkog projekta Browninfo,

INOVA-e, kao institucije zadužene za informatički inžinjering i kreiranje softverskog

paketa Browninfo i Poslovne zone Banja Luka, kao institucije koja je omogućila i

finansirala mapiranje braunfild lokacije čiji je vlasnik. U pilot projekat aktivno je bilo

uključeno 13 članova, od kojih su većinu činili studenti treće godine Arhitektonsko-

građevinsko-geodetskog fakulteta. Ova grupa studenata obavljala je aktivnosti

mapiranja lokacije, snimanja stanja na terenu, unosa digitalnih podataka i njihovog

georeferenciranja.

Realizacija pilot projekta omogućila je testiran je Brow nin fo m etodo log ije i u tom

smislu ona je donijela niz pouka i smjernica za njeno unapređenje. Tako su u više

navrata kataloški listovi korigovani, a određeni kriterijumi preispitani i

preformulisani. Težilo se izbjegavati ponavljanja i usložnjavanja metodologije,

108

eliminisati nejasne formulacije, a izbor određenog seta parametara prilagoditi

konkretnim okolnostima na terenu. U ukupnom procesu realizacije projekta

konstantno se promišljalo o generalizaciji i uopštavanju elemenata metodologije

na osnovu analize pojedinačnih slučajeva braunfild lokacija. Takođe, pilot projekat

pomogao je u definisanju optimalnog modela organizacije procesa uspostavljanje

interaktivne baze podataka braunfild lokacija, podjeli uloga i nadležnosti, te

koracima u njenom uspostavljanju.39

Druga faza obuhvatila je kreiranje softverskog paketa BrownInfo i unos podataka

o braunfild lokacijama Poslovne zone Banja Luka. Kroz analizu primjera evropskih

baza braunfild lokacija i praktičan rad, kreirala se softverska platforma prilagođena

specifičnim potrebama BrownInfo metodologije. Kao takva, ona je po prvi put

postavila temelje kvalitetnom i savremenom pristupu prezentacije braunfild lokacija

u Bosni i Hercegovini. Rezu lta t pro jekta je na webu dostupna interaktivna baza

podataka braunfild lokacija Poslovne zone Banja Luka, koja obuhvata 58 parcela i

110 objekata. Baza je dostupna na web-portalu Poslovne zone, kao i na web­

portalima AGF-a i INOVA-e, kao i na sledećoj web adresi

http://www.geoinova.com/brf (Slika 35).40

Slika 35 Interaktivna baza podataka braunfild lokacija Poslovne zone Banja Luka

39 Za više informacija pogledati poglavlja 5.FAZE USPOSTAVLJANJA INTERAKTIVNE BAZE PODATAKA BRAUNFILD

LOKACIJA, str. 41 i 8 .TEHNIČKA PRIPREMA I ORGANIZACIJA PROCESA USPOSTAVLJANJA INTERAKTIVNE BAZE

PODATAKA BRAUNFILD LOKACIJA, str.68

40 http://www.poslovnazonabl.com/, w w w .agfb l.o rg .,http://www.geoinova.com/

1 0 9

BROWNINFO

14. POGOVOR

14.1. PRIJEDLOG PRISTUPA RJEŠAVANJU PROBLEMATIKE

BRAUNFILD PROSTORA U REPUBLICI SRPSKOJ

U kontekstu prethodnog razmatranja i razumijevanja složenosti problematike

zapuštenih i neiskorišćenih prostora, koju sagledavamo kroz višestrukost

referentnih aspekata i njima relevantnih potencijala (prostorni, društveni, kulturni,

ekološki i ekonomski), kroz Priručnik se predlaže primjena integralnog pristupa

rješavanju njihove problematike. Pod tim se, pored integralnog sagledavanja

ključnih aspekata i vrijednosti predmetnih prostora u cilju njihove regeneracije,

podrazumijeva integracija koncepata, procedura i sredstava, uobličenih u strateško

planiranje, koje treba da doprinese postizanju efikasnijeg upravljanja prostorn im

resursima i e fektivn ijem p lan iran ju . Takođe, princip integralnosti se odnosi na

uspostavljanje jed instvene evidencije ili „ka ta s tra " braunfild p ros to ra .

U tom smislu, odgovori na važna pitanja pokrenuta ovim projektom nalaze se na

polju lokalnog strateškog planiranja, čiji je osnovni fokus, svrha i smisao ostvarenje

ciljeva i rješavanje problema, dok je suština procesa u odlučivanju šta, kako i zašto

uraditi i ostvariti. Strateško planiranje je značajan demokratski instrument -

podrazumijeva učešće zainteresovanih strana, omogućava dogovaranje oko važnih

pitanja i njegova osnovna svrha jeste pomoć opštini da djeluje usaglašeno u pravcu

ostvarivanja ciljeva, da procijeni i prilagodi pravac djelovanja prema zahtjevima

promjenljivog okruženja i u odnosu na budućnost. Integralno strateško planiranje

kao strateško opredjeljenje gradova Republike Srpske treba da se temelji na

principima održivog razvoja i sprovođenju programa urbane obnove. Polazeći od

osnovnih principa održivog razvoja gradova, neophodno je definisati strategije

urbane obnove koje se prevashodno temelje na očuvanju životne sredine,

sociološkim, ekonomskim, ali i kulturološkim faktorima. Strateški koncipirana i

uslovljena lokalnim urbanim kontekstom, regeneracija zapuštenih i neiskorišćenih

urbanih prostora bi trebalo da predstavlja prioritetnu i inicijalnu fazu urbane obnove

gradova Republike Srpske.

Regeneracijom zapuštenih prostora i aktiviranjem neiskorišćenih prostora postigli bi

se mnogobrojni i raznovrsni efekti u svim domenima urbanog društva. Neki od njih

su:

1. smanjenje „pritiska" urbanizacije na rubne zone grada (gradsku periferiju i

poljoprivredno zemljište ruralnih predgrađa), kao i na zelenu strukturu

gradskog jezgra;

2. zaustavljanje daljeg propadanja građevinskog fonda i infrastrukturnih objekata

unutar zapuštenih i neiskorišćenih zona;

3. povećanje raznovrsnosti funkcija i atraktivnosti prostora, čime se može dostići

autentičnost i prepoznatljivost urbanih cjelina i cjelokupnog gradskog pejzaža;

4. postizanje kompaktnosti grada i smanjenja fragmentarnosti urbane forme, uz

pozitivne ekonomske i socijalne efekte.

U skladu s tim , ovdje se zalažemo za sveobuhvatni pristup rješavanju problema

regeneracije braunfild prostora, koji podrazumijeva primjenjivanje regeneracije kao

stra teg ije , m etoda i procesa. Regeneracija, shvaćena kao m etod urbane obnove,

predstavlja niz mjera kojima se neki degradirani i zapušteni dio grada treba obnoviti

i pri tome se sa posebnom pažnjom odnosi prema identitetu i duhu nekog mjesta, a

112

naročito je osjetljiva prema postojećoj fizičkoj strukturi, koju poštuje i uzima kao

polaznu tačku za aktiviranje prepoznatih potencijala prostora u procesu

regeneracije, i to bez narušavanja zatečenih socijalnih odnosa, popravlja kulturnu

sliku grada i otvara nove mogućnosti za ekonomsku održivost - što je, kao metod u

procesu urbane obnove, izdvaja od ostalih pojedinačnih metoda.

Pristupanje procesu regeneracije zapuštenih i neiskorišćenih prostora u Republici

Srpskoj predstavlja neodložan korak u sprečavanju njihove dalje devastacije i

propadanja, a njen suštinski smisao je očuvanje in teg rite ta važnog m aterija lnog

svjedočanstva prošlosti, č ijim uništavanjem lokalna zajednica gubi dio urbane

is to r ije . Integralna regeneracija kao metod podrazumijeva problemski višeaspektno

sagledavanje resursa i vrednovanje prepoznatih potencijala i ograničenja

predmetnih prostora (fizičkih, društvenih, ekonomskih, ekoloških, kulturnih), kao i

razumijevanje, tumačenje i definisanje ciljeva, pravaca i scenarija njihovog

aktiviranja. Posmatrana kao proces, integralna regeneracija se odvija postepeno,

koracima koji povezuju raznovrsne aktivnosti. Međutim, preduslov ponovnog

aktiviranja ovih prostora predstavlja, prije svega, izrada strategije regeneracije

napuštenih i nedovoljno iskorišćenih prostora. Proces mora proći mnoge faze - od

zakonskih procedura, preko edukacije i razvijanja mreže parcijalnih prostornih

strategija i programa regeneracije, među kojima su izuzetno važne lokalno osjetljive

strategije regeneracije braunfild prostora i zaštite grinfilda, do konkretnih

intervencija u prostoru, kao sastavnih dijelova kompleksnije strategije urbane

obnove.

Preduslov pokretanja i, faktički, prvi korak procesa regeneracije, u kontekstu

planiranja, zaštite i upravljanja prostorom, predstavlja faza identifikacije i

definisanja problema, inventarizacije stanja, definisanja kriterijuma klasifikacije ovih

prostora, kao i prepoznavanja njihovih potencijala. Uspostavljanje jed instvene

baze podataka braunfild lokacija i edukacija o problemu i potencijalima zapuštenih

prostora doprinijeli bi „v id l j ivo s t i" i popularizaciji ovog fenom ena, ali i podizanju

svijesti o značaju održivog razvoja, kako u stručnom domenu tako i u široj

društvenoj zajednici. U osnovi, veća je vjerovatnoća da će postupci urbane obnove

zapuštenih i neiskorišćenih prostora biti sprovedeni ukoliko postoji promišljeno

definisana, pažljivo strukturisana, ažurna i svima dostupna informaciona platforma.

Dostupnost informacija o zapuštenim prostorima doprinosi lakšem prepoznavanju

njihovih potencijala od strane tržišnih aktera kao ključnih za pokretanje postupka

regeneracije.

Takođe, in form isanost predstavlja osnov kva lite tne komunikacije u procesima

kolaboracije različ itih interesnih g rupa . Kako se uspješnost delovanja na tržištu

zasniva na asimetričnosti informacija, a proces planiranja prostora na kolaboraciji

većeg broja različitih interesnih grupa, otvorena informaciona platforma zapuštenih

prostora omogućila bi dostupnost i transparentnost informacija i ravnomjernije

učešće i uticaj različitih učesnika u procesu odlučivanja u pogledu informisanosti.

Time bi se smanjio jaz između parcijalnih tržišnih i opštih javnih interesa u

postupcima kolaboracije.

Uspostavljanje i razvoj interaktivnih baza podataka o braunfild prostorima

omogućilo bi opštinama neophodne validne podatke o njihovim napuštenim i

nedovoljno iskorišćenim prostorima, a ciljevi inventarizacije tih prostora su

podizanje svijesti i nivoa inform isanosti opštine o ovim prostorima, dobijanje

konkretnih podataka za analizu, dobijanje indeksa poređenja sa drugim opštinama,

poboljšanje ekonomičnosti korišćenja izgrađenog zemljišta i pribavljanje podrške

113

javnosti. Dobijeni podaci pomažu da se u procesu regeneracije napuštenih i

nedovoljno iskorišćenih prostora jasno odrede ciljevi i prioriteti.

Pored prethodnog, izgradnja i definisanje opšteprim jenjivog analitičkog aparata

za istraživanje zapuštenih prostora, provjerenog u lokalnom kontekstu,

unaprijediće, inovirati i olakšati planerske postupke vezane za ovaj specifičan

problem. Primjena provjerenih metodologija za istraživanje zapuštenih i

neiskorišćenih prostora (prikupljanja, sistematizacije, prezentacije i čuvanja

podataka), koje primjenjuju i preporučuju razvijene zapadne zajednice i stručna i

naučna udruženja, uz prilagođavanje specifičnom lokalnom urbanom kontekstu,

predstavlja polaznu osnovu i siguran put do koncipiranja metodološkog aparata za

istraživanje zapuštenih i neiskorišćenih prostora.

1 4 .2 . PREPORUKE I SM JERNICE Z A O D V IJA N jE PROCESA

REGENERACIJE B R A U N FILD PROSTORA U REPUBLICI SRPSKOJ

Sagledavajući sveobuhvatno zapuštene i neiskorišćene prostore, kao ekonomski,

društveni, kulturni i prostorni potencijal gradova, u kontekstu održivog

teritorijalnog razvoja, integralnog planiranja, zaštite i upravljanja prostornim

dobrima, osnovne preporuke i prijedlozi Priručnika odnose se na (1) primjenu

višedisciplinarnog i integralnog pristupa pri koncipiranju strategija, u samom

procesu regeneracije braunfild prostora i u (2) kreiranju web/GIS orijentisanih baza

podataka ovih izuzetnih strateških rezervi prostora. Strateški i integralno

koncipirana, uslovljena lokalnim urbanim kontekstom i zasnovana na jedinstvenoj

informacionoj web/GIS orijentisanoj osnovi, regeneracija zapuštenih i neiskorišćenih

urbanih prostora predstavlja prioritetnu i inicijalnu fazu urbane obnove gradova

Republike Srpske. Integralni pristup, kao preduslov pokretanja sveobuhvatnog

procesa regeneracije braunfild prostora Republike Srpske, podrazumijevao bi

metodološki i problemski višeaspektno sagledavanje i vrednovanje ove posebne

kategorije prostora, u cilju djelovanja na aktiviranju prepoznatih potencijala.

Intencije predloženih preporuka i smjernica kreću se u problemskim okvirima:

(1) efikasnijeg upravljanja prostorom kroz kreiranje modela regeneracije braunfild

prostora Republike Srpske

(2) unapređenje institucionalnog i zakonodavno-regulatornog okvira.

Smjernice u sklopu procesa kreiranja modela regeneracije braunfild prostora i

efikasnijeg upravljanja prostorom su:

• primjena lokalnog strateškog planiranja i drugih neformalnih oblika

planiranja koji su osmišljeni i fokusirani na ostvarenje ciljeva i rješavanje

problema kroz dogovaranja zainteresovanih strana u opštinama oko važnih

pitanja povezanih sa problemima braunfild prostora i kroz usaglašeno

djelovanje ka ostvarenju ciljeva, procjene i prilagođavanja pravca budućeg

djelovanja prema zahtjevima promjenljivih okolnosti;

• primjena operativnih instrumenata efikasnijeg upravljanja prostorom -

lokalno osjetljivih in tegra ln ih strategija regeneracije braunfild prostora kao

sastavnog dijela strategije urbane obnove grada. Principi, metode i postupci

prilikom urbane regeneracije ove posebne kategorije urbanih prostora treba

da budu vođeni in tegra ln im pris tupom , zasnovanim na održivom razvoju,

114

koji predstavlja integralni razvoj sa ekološkog, ekonomskog, socijalnog i

kulturološkog aspekta, omogućavajući današnjim, ali i budućim generacijama

zadovoljavanje njihovih potreba i poboljšanje kvaliteta življenja. Poznavanje

lokalne privrede i društveno-političke strukture zajednice, jasni ciljevi,

prioriteti i resursi, razumijevanje uzroka i posljedica, trendova, mogućnosti i

ograničenja u budućnosti, doprinose boljim rezultatima i pomažu

efektivnijem planiranju;

* kategorizacija i tipo loška klasifikacija opština kategorizacija i tipološka

klasifikacija opština prema stepenu razvijenosti i poziciji u odnosu na

razvojne koridore, doprinosi cjelovitom sagledavanju njihovih problema i

mogućnosti na entitetskom nivou. Preduslov kvalitetne kategorizacije

opština u pogledu njihove razvijenosti, pored ostalih razvojnih parametara,

predstavljaju baze podataka braunfild lokacija koje daju uvid u stanje

naslijeđenih resursa. Baze podataka braunfild lokacija omogućiće

formiranje indeksa poredjenja opština međusobno i samim tim će učiniti

proces kategorizacije validnijim i efikasnijim. Po analogiji sa ABC modelom

kategorizacije braunfild lokacija, predlaže se kategorizacija opština na:

A) razvijene opštine koje se nalaze na razvojnim koridorima, blizu glavnih

pravaca infrastrukture i koje privlače i globalno i lokalno tržište - projekte

regeneracije barunfild lokacija dominantno pokreće privatni sektor,

B) srednje razvijene opštine smještene na periferiji razvojnih koridora, koje

privlače lokalno tržište - za regeneraciju braunfild lokacija neophodan je

angažman i privatnog i javnog sektora

C) nerazvijene opštine, udaljene od razvojnih koridora sa nerazvijenim tržištem

- za regeneraciju braunfild lokacija neophodan je dominantan angažman

javnog sektora. U procesima privlačenja velikih i strateških investicija ovakva

kategorizacija može dati jasniju sliku stanja razvijenosti jedinica lokalnih

samouprava i usmjeriti procese regeneracije braunfild lokacija koje su njihov

sastavni dio;

• kreiranje liste p r io r ite tn ih projekata regeneracije i ugradnja tih prioriteta u

instrumente prostornog i urbanističkog planiranja, uprkos okolnostima

neefikasnog procesa planiranja;

• podizanje svijesti o problemima braunfild prostora, značaju i prednostima,

sve na temelju povećanja kapaciteta i znanja za rješavanje problema;

prezentacija ovih prostora kroz medije koji odgovaraju savremenim

potrebama komunikacije i razmjene informacija. Fokusiranjem pažnje ka

napuštenim i nedovoljno iskorišćenim prostorima, uz animiranje javnosti

različitim marketinškim kampanjama za ovu temu, opštine treba da omoguće

ostvarenje interesa vlasnika do mjere očuvanja integriteta javnog interesa;

• uspostavljanje jed instvenog m etodološkog okvira za izgradnju baza

podatka zapuštenih i neiskorišćenih prostora i njihovo integrisanje u

„Jedinstveni informacioni sistem o prostoru Republike Srpske"; unificiranje

evidencije prostora - ujednačavanje sadržaja baza podatka i integrisanje

parcijalnih sektorskih pristupa mapiranju i kompatibilnost podataka;

• uspostavljanje i izrada jed instvenog registra nepokretnosti braunfild

lokacija u Republici Srpskoj, što podrazumijeva identifikaciju, inventarizaciju

l l s

i višekriterijumsku valorizaciju stanja zapuštenih i neiskorišćenih prostora,

njihovu klasifikaciju, procjenu razvojnih potencijala, evidentiranje i

utvrđivanje ekoloških i drugih problema braunfild prostora i njihovog obima.

Preporuke i smjernice u cilju unapređenja institucionalnog i zakonodavno-

regulatornog okvira su:

° definisanje pojmova i kategorija na zakonodavno-regulatornom i

institucionalnom nivou i ugradnja u oblasti prostornog, regionalnog i

urbanog razvoja;

° aktiviranje regulatorne uloge države/entiteta u procesu regeneracije

braunfild lokacija;

° izrada strategije regeneracije zapuštenih i nedovoljno iskorišćenih prostora,

integrisane u mrežu parcijalnih prostornih strategija u okviru urbane

obnove;

° sistematizacija i kodifikacija indikatora za kategorizaciju opština i braunfild

prostora kod lokalnih, regionalnih i državnih organa i institucija;

° uspostavljanje Agencije za urbanu obnovu;

° uspostavljanje zakonskog i regulativnog okvira za zasnivanje procesa

regeneracije braunfild prostora Republike Srpske na profitnoj osnovi;

° primjena javno-privatnog partnerstva kao moćnog instrumenta za

rješavanje braunfild problema;

° prilagođavanje normativnog i fiskalnog okvira za podršku reciklaži gradskog

zemljišta i aktiviranje regulatorno-podsticajne uloge države/entiteta/regije

u pogledu upotrebe zemljišta, ranije korišćenog za industriju, vojsku,

željeznicu, komunalne servise i za poljoprivredna dobra nekadašnjih velikih

kombinata;

° razvijanje i primjena novih regulatornih mehanizama i podsticajnih mjera za

različite oblike ulaganja u projekte regeneracije braunfild lokacija umjesto

ograničavanja investiranja na grinfild lokacijama; djelotvornost lokalnih

instrumenata i inicijativa zavisi od nacionalnih (entitetskih) instrumenata i

podsticaja;

° institucionalna podrška pokretanju programa sveobuhvatne inventarizacije,

mapiranja i prezentacije zapuštenih i neiskorišćenih prostora za sve nivoe

državne, entitetske i lokalne uprave, kao i razvojne sektore, radi

uspostavljanja integralnih baza podataka o braunfild prostorima, koje bi

predstavljale nadgradnju „Jedinstvenog informacionog sistema o prostoru

Republike Srpske“;

° aktiviranje uloge države/entiteta na uklanjanju dodatnih ograničenja u

procesu inventarizacije i dostupnosti podataka o specifičnim braunfild

prostorima (npr. vojni braunfildi);

° povećanje kapaciteta i znanja za rješavanje problema i dostizanje standarda

savremenog doba u pogledu primjene informaciono-komunikacionih

sistema u procesu efikasnijeg upravljanja informacijama o prostoru i samim

prostorom;

° pojednostavljenje procedura lokalnih uprava u pogledu dostupnosti

informacija o prostoru i braunfild lokacijama.

14.2.1. Model regeneracije braunfild prostora na enitetskom nivou

Kako bi predloženi model regeneracije braunfild lokacija bio ostvarljiv, na nivou

entiteta je neophodno preduzeti sljedeće korake:

l l 6

1. unapređenje referentnog zakonodavno-regulatornog okvira u cilju

efikasnijeg oporavka i brže regeneracije zapuštenih i neiskorišćenih

prostora, odnosno kreiranje posebnog zakona o regeneraciji braunfilda;

2. izrada strategije regeneracije braunfild prostora Republike Srpske;

3. inventarizacija i mapiranje braunfild prostora Repulike Srpske;

4. kategorizacija i tipološka klasifikacija opština u odnosu na izraženost

fenomena;

5. uspostavljanje agencije za urbanu regeneraciju braunfild prostora;

6. podizanje svijesti o značaju regeneracije braunfild lokacija kako kod lokalne

uprave tako i kod svih građana.

14.2.2. Model regeneracije braunfild prostora na lokalnom nivou

Jedan od mogućih scenarija ostvarenja predloženog modela regeneracije braunfild

prostora, na nivou lokalne samouprave, odvijao bi se sljedećim koracima:

1. edukacija i informisanje javnosti o problemu i potencijalima braunfild

lokacija;

2. rezimiranje povratnih informacija iz procesa informisanja javnosti i izrada

prijedloga mreže podrške opštinama (stručne i materijalne) u sprovođenju

Priručnika i pripremi projekta regeneracije brownfield lokacija;

3. inventarizacija i mapiranje braunfild prostora;

4. klasifikacija i kategorizacija braunfild prostora na nivou opštine;

5. ugradnja programa urbane obnove u strategije lokalnog razvoja opština i

gradova;

6. izrada liste prioriteta i programa regeneracije braunfild lokacija, kao

sastavnog dijela strategije lokalnog razvoja;

7. pokretanje pilot projekata regeneracije braunfild lokacija;

8. realizacija i monitoring projekata regeneracije braunfild lokacija i

9. evaluacija realizovanih aktivnosti radi unapređenja budućih programa

regeneracije.

14.3 . ZAKLJUČAK

Priručnik za uspostavljanje interaktivne baze podataka braunfild lokacija -

BrownInfo predstavlja jedan od ključnih rezultata međunarodnog

naučnoistraživačkog projekta BrownInfo - Methodological Framework fo r Brownfield

Databases Development. Priručnik otvara mnogobrojna pitanja u oblasti

regeneracije braunfild lokacija, ali, prije svega, daje jasne smjernice i uputstva za

provođenje postupka mapiranja i inventarizacije braunfild lokacija, kao i

uspostavljanja interaktivne baze podataka o ovim prostorima. Intencije tima koji je

radio na izradi priručnika bile su:

0 buđenje javne svijesti o problemu i potencijalima braunfild lokacija;

0 edukacija i širenje znanja o problemu zapuštenih i neiskorišćenih prostora;

0 prikaz dobrih praksi inventarizacije i regeneracije braunfild lokacija

razvijenih zemalja;

0 kreiranje specifično prilagođenih alata koji će olakšati proces planiranja u

dijelu analize i ocjene stanja braunfild lokacija.

1 1 7

Metodologija prikupljanja, sistematizacije, čuvanja, prezentacije i ažuriranja

podataka (BrownInfo) predstavlja interaktivnu bazu podataka braunfild lokacija kao

instrument za efikasnije planiranje i upravljanje prostornim razvojem, odnosno

instrument koji omogućava permanentno praćenje promjena u prostoru, čime

doprinosi promovisanju principa održivog razvoja. Alati koje priručnik predstavlja

omogućavaju mapiranje prije svega braunfild lokacija, ali njihova primjena je

uslovno moguća i u slučaju grinfild lokacija. U tom pogledu se ostavlja mogućnost

daljeg razvoja i unapređenja ovog analitičkog aparatusa, kroz razvoj specifično

prilagođenih alata za mapiranje grinfild lokacija, kao i ostalih slobodnih prostora

grada. Posmatrano iz perspektive investitora, ovakvi i slični alati olakšavaju i

značajno skraćuju proces izbora lokacije za potencijalna ulaganja. Stoga se

zaključuje da je interkativna baza podataka braunfild lokacija ne samo instrument

koji pomaže efikasno planiranje i upravljanje prostornim razvojem, nego i alat koji

olakšava i unapređuje funkcionisanje tržišta nekretnina.

Šire posmatrano, kroz priručnik se otvaraju pitanja pristupa, modela i koncepata

regeneracije braunfild lokacija, te daju smjernice za unapređenje zakonodavno-

regulatornog okvira u Republici Srpskoj. Ove diskusije imaju intenciju da najave

dalje aktivnosti Arhitektonsko-građevinsko-geodetskog fakulteta na polju

naučnoistraživačkog rada u ovoj oblasti. Definisanje modela regeneracije braunfild

lokacija biće jedna od ključnih tema nastavka BrownInfo naučnoistraživačkog

projekta.

1 l8

BROWNINFO

ANEKSI

A N E K S 1 K A T A L O Š K I L IS T - N I V O K O M P L E K S A

BAZA PODATAKA BRAUNFILD LOKACIJA

NIVO KOMPLEKSA browninfo

A d r e s a ( u l i c a / b r o j / m je s to ) : ~

N az iv b r a u n f i l d lo k ac i je : slova

slova, brojevi i znaci

U v l a s n i š tv u : slova, znaci i brojevi

K o n ta k t o s o b a :

| Broj p a rc e l a :

t e l . :

e -m a i l :

w e b :

brojevislova

www.info.ba

K a ta s t a r s k a o p š t i n a : cijeli br. k.č.: brojevi I znaci

SATELITSKI SN IM AK LOKACIJE (6x9cm) (6x9cm) IZVOD IZ REGULACIONOG PLANA

Slika 1. S l ik a2 .

Slika 1. ( 4 x 5 ,5 c m ) S l ik a2 . S lika 3. Slika 4 .

P r iv a tn o v l a s n i š tv o znak

D ržav n o v l a s n i š tv o znak

A k c io n a rs k o d r u š t v o s a v e ć im u č e š ć e m p r iv a t n o g k a p i t a la znak

V la s n ič k a s t r u k t u r a A k c io n a rs k o d r u š t v o s a v e ć im u č e š ć e m d r ž a v n o g k a p i t a la znakP r e d u z e ć e u s t e č a j n o m p o s tu p k u znakD rugo ( o b ja s n i t i ) znak

I £ ¡ S 3 < P o k r iv e n o s t p l a n s k im d o k u m e n t i m a

P r o s to r n i p l a n slova/navesti naziv do k u m en ta

U rb a n is t ič k i p l a n slova/navesti naziv doku m en ta

R e g u la c io n i p l a n

S t r a t e g i j a / - e

s lova/navesti naziv doku m en ta

slova/navesti naziv doku m en ta

R azv o jn i p r o g ra m i i p r o je k t i s lova/navesti naziv doku m en ta

P o s t o j a n j e z o n e z a š t i t n o g p o j a s a a zaštitinog pojasa (m1) cijeli brojevi | m 2 zaštićenog područja sa 1 dec.

P r o c j e n a t r ž i š n e v r i j e d n o s t i n e k r e t n i n a (KM)P r o c j e n a p o t r e b n i h u l a g a n j a u o b n o v u n e k r e t n i n a (KM)

P o v r š in a k o m p l e k s a (h a )

decimalni brojevi sa dvije decim ale

P o v r š in a p o d o b j e k a t i m a u n u t a r k o m p le k s a (m 2 )~

R a z v i je n a g r a đ e v i n s k a p o v r š i n a o b j e k a t a u n u t a r k o m p l e k s a (m 2)

Broj o b j e k a t a

decimalni brojevi sa dvije decim ale

dec . br. sa 2 dec.

dec. br. sa 2 dec.

dec. br. sa 2 dec.

cijeli brojevi

120

u fun kc i j i (>30 znak

F u n k c io n a ln a i s k o r i š ć e n o s t

k o m p le k s a

d je l im ič n o u

funkc i j i

(<30%) znak

površine u

funkciji (m2)dec. br.

površine van

funkcije (m2)dec. br. iskorišćenost

PR

OS

TO

RN

I A

SP

EK

T van funkc i je znak sa 1 dec. sa 1 dec. % cijeli brojevi

P l a n i r a n a n a m j e n a p r e m a U P /R P slova

S a o b r a ć a j n a p o v e z a n o s trazvijena

pješačka

i nfra strukt.

razvijena

b ic ik l is t ička

i nfra s trukt.

najb liža

glavna

saobrać.

(km)

najb l iže

ukl jučen je na

autopu t

(km)

najb l iže

uk l jučen je na

željeznicu

(km)

na jb liž i

a reodrom

(km)

najb l iža luka

(km)

z n a k z n a k dec. br. dec. br. dec. br. dec. br. dec. br.

unutar užeg gradskog jezgra znak

n • •• i i u unutar urbanog područja znak

izvan urbanog područ ja - na p er ife r i j i znak

u ru ra ln im područ j ima znak

U r b a n a z o n a slova

M ik r o k l im a ts k e k a ra k t e r i s t i k e 1Karakteris ti ke k l im e slova Nadmorska v is ina (m) dec. br. sa 2

Srednja god išn ja tem peratura vazduha °Cdec. br.

sa 1 dec.

Srednja m in im alna

temperatura

dec. br.

sa 1 dec.

Srednja maksim alna

tem peratura

dec. br.

sa 1 dec.

Srednji god išn j i b ro j dana sa padavinamadec. br.

sa 1 dec.

Prosječan god išn j i bro j

dana sa sn ježn im

dec. br.

sa 1 dec.

Srednje god išn je ko l ič ine

padavina (mm)

dec. br.

sa 1 dec.

Učestalost pravca vje tra slova, znaciNajveće prosječne brzine

vje tra (m /s )

dec. br.

sa 1 dec.

Srednji god išn j i b ro j dana

sa ja k im i o lu jn im v je trom

dec. br.

sa 1 dec.

EK

OL

OŠ

KI

AS

PE

KT Hid rog ra f i ja terena

prisustvo

vodenog tokaslova (da/ne)

kategorija

tokaslova naziv toka slova

K a r a k te r i s t ik e t e r e n akos teren =>

5% znakravan teren

<5% znak te rasast znak neujednačen znak

G e o l o š k i s a s t a v t la slova

postojeći vr i jedan dendrofond znak slova/objasniti /b ro j/vrs ta

postojeći drvoredi znak vrsta slova m l ec. br. sa 2 dec.

K a r a k te r i s t ik e z e l e n i h s t r u k t u r a prisus tvo autohton i h bi l jn ih vrsta znak vrsta slova m2 ec. br. sa 2 dec.

zelene površ ine spec ija lne na miene znak slova/objasniti m2 ec. br. sa 2 dec.

objekti pejzažne a rh itek tu re znak opisat i slova/objasniti

O b a v l j e n o i s p i t iv a n j e o k o n ta m in a c i j i p o d r u č j a slova Iz v r š e n a d e k o n t a m i n a c i j a t e r e n a s lo v a

K o n ta m in a c i j avode tla vazduha bukom ra d i ja c i ja 1 drugo 1

znak znak znak znak znak znak

P r o s to r n a o b i l j e ž j a ( e s t e t s k a , s im b o l ič k a , a m b i j e n t a l n a i sl.)kompleks sadrži p ros to re /s truk tu re koji im aju karakte r "ob i l jež ja " zn a k

opisati slova

Lokacija u k l ju č u j e r e g i s t r o v a n a k u l tu r n a d o b r a u s k l a d u s a Z a k o n o m o k u l tu r n im d o b r i m a R e p u b l ik e S r p s k e , Sl. gl.

RS 11 /9 5 . i 1 03 /08 .slova

53 »­O LU

t « D

N az iv z a š t i ć e n o g k u l tu r n o g d o b r a slova 1V rs ta n e p o k r e t n o g k u l tu r n o g d o b r a ( p r e m a R e g is t ru k u l tu r n ih d o b a r a RS) |

spomenic i ku lture pros to rne k u l tu rno - is to r i jske cjel ine arheološka nalaziš ta znamenita mjesta

znak znak znak znak

K a te g o r i ja k u l tu r n o g d o b r a ( p r e m a R e g is t ru k u l tu r n ih d o b a r a RS) |

ku lturna dobra od izuzetnog značaja ku lturna dobra od ve likog značaja osta la ku lturna dobra

znak znak znak

S t e p e n z a š t i t e slova M je r a z a š t i t e slova P o t r e b n a va lo r iza c i ja znak

u periodu p rvob itnog maks im a lnog korišćenja cijeli broj

DR

UŠ

TV

EN

I

AS

PE

KT

B roj z a p o s l e n ih u periodu p rom ijen jenog /t renu tnog korišćenja cijeli broj

prema plan i ranom načinu korišćenja cijeli broj

Z nača j za d r u š t v e n u z a j e d n ic u državni značaj

republički/

en ti te tsk i regionalni gradski bez značaja

u periodu p rvob itnog maks im a lnog korišćenia znak znak znak znak znak

u periodu p rom ijen jenog /t renu tnog korišćenja znak znak znak znak znak

N a p o m e n a :

slova

A ž u r i r a n o Mjesto: slova Datum: brojevi

Stručno

lice: slova

In st i tu c i ja : slova

APKMTEKTOHCKO-rPABEBHHCKM <t>AKVJTTET

B u le va r V o jvod e S tepe S tep an ov ića 7 7 /3

7 8 0 0 0 B anja Luka, + 387 (0)51 -4 62 -5 43 , in fo @ a gfb l .o rg

K o n ta k t o so ba : T i ja na Vu jič ić

INDVAV id ovd an ska 2 , 7 8 0 0 0 B anja Luka

+387 (0)51 21 9 -2 09 , in fo @ g e o in o va .co m

K o n ta k t o so ba : M a k s im Šestić

Table 1 KATALOŠKI LIST - N IV O KO M PLEKSA

1 2 1

A N E K S 2 _ ID C A R D - L E V E L C O M P L E X ( E N )

BROWNFIELD DATABASE

LEVEL: COMPLEX browninfo

T y p e o f b r o w n f i e l d C a te g o ry A-B-C

I d e n t i f i c a t i o n n u m b e r

Y e a r / s o f c o n s t r u c t i o nN a m e o f b r o w n f i e l d s i t e __________

A d d r e s s ( s t r e e t / n u m b e r / p la c e )

le t te r s| Y e a r b r o w n f i e l d f e l l i n t o d i s u s e

le tte r

le t te rs , nu m b ers and marks

O w n e r le t te rs , marks and num bers

C o n t a c t p e r s o n

T e l e p h o n e

E-m ail a d d r e

W e b s i t e www.info.ba

C a d a s t r a l m u n ic ip a l i ty I No. of parcels no. and marks

SATELLITE IMAGE OF SITE (6x9cm) (6x9cm) REGULATORY PLAN, M A P EXCERPT

P i c tu r e 1 P i c tu r e 2

P h o t o 1 ( 4 x 5 .5 c m ) P h o t o 2 P h o t o 3 P h o t o 4

P r iv a te ly o w n e d mark

S t a t e - o w n e d mark

J o in t - s t o c k c o m p a n y ( m i n i m u m 51% o f s h a r e s p r iv a t e l y o w n e d ) mark

T y p e o f o w n e r s h i p J o in t - s t o c k c o m p a n y ( m i n i m u m 51% o f s h a r e s s t a t e - o w n e d ) markE n te rp r i s e u n d e r l iq u id a t io n markO t h e r ( e x p la in ) mark

A p p l i c a b l e p l a n n i n g o r d i n a n c e a n d m a p s

S p a t ia l p l a n l e t t e r s / s t a te do c u m e n t tit le

U r b a n p l a n l e t t e r s / s t a te do c u m e n t tit le

R e g u l a to r y p l a n

S t r a t e g y ( i e s )

l e t t e r s / s t a te do c u m e n t tit le

l e t t e r s / s t a te do c u m e n t tit le

D e v e l o p m e n t p r o g r a m m e s a n d p r o j e c t s l e t t e r s / s t a te do c u m e n t tit le

B u f f e r z o n e ____________________________________

E s t im a te d m a r k e t v a l u e o f r e a l e s t a t e (KM )

m ark B u f f e r z o n e w i d t h ( m l ) whole num ber B u f f e r z o n e a r e a (m 2) r ounded t o 1

E s t im a te d f u n d s n e e d e d f o r r e a l e s t a t e r e n o v a t i o n (KM)

S ize o f s i t e (ha)

decimal n u m b ers rounded t o t w o decimal places

A r e a c o v e r e d b y b u i ld in g s w i t h in s i t e (m 2 )G r o s s f l o o r a r e a o f b u i ld in g s w i t h in s i t e (m 2)

N u m b e r o f b u i ld in g s

decimal n u m b ers rounded t o t w o decimal places

dec. no. r o u n d ed t o 2 dec.

dec. no. r o u n d ed t o 2 dec. dec. no. r o u n d ed t o 2 dec.

w ho le n u m b ers

B u i ld in g d e n s i t y #VALUE!

F lo o r a r e a r a t i o (FSI) L #VALUE!

U t i l i t i e s| W aterworks | Sewerage 1 Fil ters 1 E lectr ic ity | Heating | Gas Telephone | Internet

m ark mark m ark mark mark mark mark mark

Industr ia l mark mark

| M i l i ta r y mark mark

O rig in a l u s e |T ransport / uti li t ies mark mark

| Residential mark Other (explain) mark

1 Public / socia l mark le t te rs

122

ft<

S i te u s a g e

Used (>30%) mark

Area of land

used (m2)dec. no.

rounded t o 1

dec. place

Area of

disused land

(m2)

dec. no.

r ounded t o 1

dec. placeineUs

whole

n um bersPartly used

(<30%) mark

Disused mark

D e s ig n u s e a c c o rd in g t o u r b a n p l a n / r e g u l a to r y l e t t e r s

T raff ic f a c i l i t ie sGood

pedestr ian

facili ties

Good

bycicling

facili ties

Nearest

thoroughfare

(km)

Nearest

connection to

motorway

(km)

Nearest

connection to

rai lway (km)

Nearest

a irp o r t (km)

Nearest port

(km)

mark mark f u n d e d t o l di tounded t o l dchunded t o l dchunded t o l dchunded t o l de

P o s i t i o n o f s i t e in u r b a n m a t r ix

In city core mark

In u rban area mark

Outside urban a rea / on outskirts mark

In rural area mark

U r b a n z o n e le t te r s

M ic r o c l im a t ic c o n d i t i o n s 1Climatic condit ions le t te r s Altitude (m) dec. no.

Average annual a ir tem pera tu re in °Cdec. no.

rounded t o 1

Average min imum a ir

tem pera tu re in °C

dec. no.

roun d ed t o 1

Average m aximum air

t em pera tu re in °C

dec. no.

rounded t o 1

Average number of rain days per yeardec. no.

rounded t o 1

Average number of snow

days per year

dec. no.

roun d ed t o 1

Average annual

precipita tion (mm)

dec. no.

rounded t o 1

Wind di recti on frequency let ters , marksHighest average wind speed

(m/s)

dec. no.

roun d ed t o 1

Average s trong / gale-force

wind days per year

dec. no.

rounded t o 1

Hydrographic condit ionsPresence of

w a tercourse

le t te r s

(yes/no)

Type of

w atercourse /le t te rs

Name of

w atercourse /l e t te r s

T e r r a in c o n f i g u r a t i o nSl anted

ground => 5% markFlat ground

<5% mark

Terraced

ground mark Mixed ground mark

Soil g e o lo g y le t te rs

G r e e n a r e a s / s t r u c t u r e s -

c h a ra c t e r i s t i c s

Substantial t ree population mark le t te r s / explain / num ber / type

Tree-lines mark kind(s) le t te r s m1 o 2 dec. places

Indigenous p lan ts mark kind(s) le t te r s m2 o 2 dec. places

Green a reas used for special purposes mark le t te r s / explain m2 o 2 dec. places

Facilities of lan d scap e arch itec ture mark explain le t te r s

G r o u n d / a r e a t e s t e d f o r p o l lu t i o n le t te r s G r o u n d / a r e a d e c o n t a m i n a t e d le t te r s

P o l lu t io nW ater Land Air Noise 1 Radiation 1 Other 1

mark mark mark mark mark mark

S p a t ia l c h a ra c t e r i s t i c s ( a e s t h e t i c , s y m b o l i c , a m b i e n t , e tc . )Site contains space /s truc tu res cha rac te r ised by special features m a r k

Describe le t t e r s

S i te c o n ta i n s l i s t e d c u l tu r a l p r o p e r t y , ( in a c c o rd a n c e w i t h R e p u b l ic o f S rp sk a C u l tu ra l P r o p e r t y A ct 1 1 /9 5 a n d

10 3 /08)le t te r s

N a m e o f p r o t e c t e d c u l tu r a l p r o p e r t y le t te r s

T y p e o f i m m o v a b l e c u l tu r a l p r o p e r t y (ac c o rd in j ; t o R e g i s t e r o f C u l tu ra l P r o p e r t y o f RS) |

Cultural monuments Cultural and historical sites Archaeological sites Famous places

mark mark mark mark

C a te g o ry o f c u l tu r a l p r o p e r t y ( a c c o r d in g t o R e g i s t e r o f C u l tu ra l P r o p e r t y o f RS) |

Cultural property o f ou ts tand ing importance Cultural property of g rea t importance Other cultural property

mark mark mark

Level o f p r o t e c t i o n le t te rs M e a s u r e ( s ) o f p r o t e c t i o n le t te rs S i te v a l u a t i o n n e e d e d mark

N u m b e r o f e m p l o y e e s

During tim e of original maximum use whole num ber

During tim e of ch anged /cu rren t use whole num ber

According to design use whole num ber

C o m m u n i t y r e l e v a n c eS ta te

Republic /

en ti tyRegional City I to w n No relevance

During time of origi nal maximum use mark mark mark mark mark

During tim e of changed /cu rren t use mark mark mark mark mark

Note:

le t te rs

U p d a t e dPlace

le t te rsDate

num bers

Authorised

person le t te r s

O rg a n is a t io n le t te rs

<uo

r l

Bu leva r V o jvod e S tepe S tepa nov ića 7 7 /3

7 8 0 0 0 B anja Luka, + 387 ( 0 )51 -462 -543 , in fo @ a gfb l .o rg

C o n ta c t p e rson : T i ja na Vu jič ić

I NOVAV id ovd an ska 2 ,7 8 0 0 0 Banja Luka

+ 387 (0)51 21 9 -2 09 , in fo @ g eo in ova .com

C o n ta c t p e rson : M a ks im Šest ić

Table 2 ID CARD - LEVEL CO M PLEX (EN)

1 2 3

BROWNINFO

GLOSAR

Značenje izraza upotrebljenih u ovom Priručniku dato je u nastavku teksta.

Definicije pojmova dijelom su kreirane od strane projektnog tima

BrownInfo, dio njih je preuzet iz referentnih zakona41, a dio iz drugih

pisanih izvora i sa relevantnih internet portala.

Izrazi upotrijebljeni u ovom Priručniku imaju sljedeće značenje.

41 Zakon o uređenju prostora i građenju Sl. glasnik RS 40/ 13,

Zakon o stvarnim pravima Sl. glasnik RS 124/ 08,

Zakon o stečajnom postupku Sl. glasnik RS 26/ 10,

Zakon o kulturnim dobrima, Sl. glasnik RS 11/95 , 103/08

ABIOTIČKI EKOLOŠKI

FAKTORI

ADAPTACIJA

ARHEOLOŠKO

NALAZIŠTE

BAZA PODATAKA

(eng. Database)

BIOTIČKI EKOLOŠKI

FAKTORI

Skup različitih fizičko-hemijskih uslova životne sredine i m ožem o

ih svrstati u tri osnovne grupe: klimatski faktori (svjetlost,

tem peratura , voda i vlažnost, vazduh), edafski faktori (fizičke,

hemijske i biološke osobine zemljišta) i orografski faktori (osobine

reljefa).

Izvođenje građevinskih i drugih radova na postojećem objektu,

kojima se vrši promjena organizacije prostora u objektu u svrhu

prom jene djelatnosti, zamjena uređaja, postrojenja, oprem e i

instalacije istog kapaciteta, kojima se ne utiče na stabilnost i

sigurnost objekta, ne mijenjaju konstruktivni e lem enti, ne mijenja

vanjski izgled i ne utiče na bezbjednost susjednih objekata,

saobraćaja i životne sredine, ne mijenjaju se uslovi dati u

građevinskoj dozvoli na osnovu koje je objekat izgrađen i za ove

radove nije potrebno pribaviti lokacijske uslove niti građevinsku

dozvolu.

Dio zemljišta ili površine pod vodom koji sadrži ostatke građevina

i drugih nepokretnih objekata, grobnih i drugih nalaza, kao i

pokretne p redm ete iz ranijih istorijskih doba.

Uređena grupa podataka pohranjena na sistematski način tako da

računarski program može poslati upit bazi podataka na koji ona

odgovara. Baze podataka služe za bolju dostupnost i razvrstavanje

podataka. Baza podataka predstavlja zbirku zapisa pohranjenih u

računaru na sistemski način, takav da joj se računarski program

može obratiti pril ikom odgovaranja na problem. Svaki se zapis za

bolji povratak i razvrstavanje obično prepoznaje kao skup

elem enata (činjenica) podataka. Predm eti vraćeni u odgovoru na

upitnike postaju informacije koje se mogu koristiti za donošenje

odluka koje bi inače mogle biti mnogo teže ili nemoguće.

Računarski program korišten za upravljanje i ispitivanje baze

podataka nazvan je sistem upravljanja bazom podataka (SUBP).

Svojstva i dizajn sistema baze podataka uključeni su u

proučavanje informatičke nauke.

Faktori koji se odnose na međusobni uticaj biljnih i životinjskih

organizama, u okviru kojih se zbog svog značaja i intenziteta

posebno izdvaja antropogeni fak tor (čovjekov uticaj).

164

BROWNINFO

BRAUNFILD LOKACIJE

(eng. Brownfield)

DEKONTAM INACIJA

D O K U M EN T

PROSTORNOG

UREĐENJA

EKOLOGIJA

EKOLOŠKI FAKTORI

FASADA ZGRADE

GRAD

Prethodno razvijeni i/ili izgrađeni prostori kod kojih je evidentno

stanje zapuštenosti i neefikasnog korišćenja, a koji posjeduju

potencijal za obnovu i održivi razvoj.

Niz postupaka koji se primjenjuju za uklanjanje štetnih materija

(radioaktivnih, hemijskih i dr.) Sa kontam inirane lokacije

dekontaminacija predstavlja niz postupaka koji se primjenjuju za

uklanjanje štetnih materija (radioaktivnih, hemijskih i dr.) Sa

kontam inirane lokacije.

Planski dokum ent kojim se određuje organizacija, namjena i način

korišćenja i upravljanja prostorom, te kriterijumi i smjernice za

uređenje i zaštitu prostora.

Naučna disciplina koja se u mnogo čemu danas razlikuje od

njenog početnog definisanja krajem 19. vijeka. U početku je to

poddisciplina zoologije koja je proučavala odnose pojedinih

životinjskih vrsta i njihove okoline. Početkom 20. vijeka predm et

ekoloških proučavanja postaje sve više sredina u kojoj žive i

stupaju u međusobne relacije pojedinačne žive vrste.

Predstavljaju skup različitih vrsta uticaja koji djeluju na pojedine

organizme ili životne zajednice. M o g u se podijeliti na abiotičke i

biotičke. Energetska karakteris tika zgrade je izračunata ili

izmjerena količina energije koja je potrebna za zadovoljavanje

potrebe za energijom povezane sa karakterističnom upotrebom

zgrade, a koja, između ostalog, uključuje energiju koja se koristi

za grijanje, hlađenje, ventilaciju, pripremu tople vode i

osvjetljenje.

Skup objedinjenih e lem enata zgrade koji razdvajaju unutrašnji dio

zgrade od spoljašnjeg prostora.

Jedinica lokalne samouprave, koji prema dokum entim a

prostornog uređenja predstavlja povezanu urbanu,

infrastrukturnu i prostornu cjelinu u funkciji svakodnevnih

potreba stanovništva.

l 6 5

GRADSKO

GRAĐEVINSKO

ZEMLJIŠTE

GRAĐENJE

GRAĐEVINA

GRAĐEVINSKA

PARCELA

GREJFILD ZEMLJIŠTA

(eng. Greyfield)

GRINFILD LOKACIJE

(eng. Greenfield)

Izgrađeno i neizgrađeno zemljište u gradovima i naseljima

gradskog karaktera, koje je odgovarajućim dokum entim a

prostornog uređenja nam ijenjeno za izgradnju objekata u skladu

sa odredbam a ovog zakona, a ranije je određeno zakonom i

drugim propisima, odnosno koje je kao takvo određeno odlukom

skupštine jedinice lokalne samouprave.

Proces koji obuhvata izvođenje pripremnih i građevinskih radova

za izgradnju novih objekata, izvođenje ovih radova prilikom

rekonstrukcije, dogradnje, nadogradnje kod postojećih objekata,

zaštite spomenika kulture (konzervacije, restauracije,

reprodukcije i iluminacije), te izgradnje privrem enih objekata i

uklanjanje objekata.

Objekt na zemlji pozicioniran na određenoj lokaciji, a sastoji se

od građevinskog dijela i ugrađene oprem e, a zajedno čine

tehničko-tehnološku cjelinu. Povezanost građevina sa t lom tj.

njihovo fiksno mjesto na zemlji je glavna karakteristika po kojoj se

djela građevinske tehnike bitno razlikuju od djela drugih grana

tehnike.

Površina zemljišta ispod objekta i zemljišta za redovnu upotrebu

objekta koja je doku m en to m prostornog uređenja, ili na osnovu

tog dokum enta , određena numerički i grafički, sa obezbijeđenim

kolskim i pješačkim pristupom na javnu saobraćajnu površinu,

odgovarajućim brojem parking-mjesta i obezbijeđenom zelenom

površinom koja obuhvata minimalno 2 0 % ukupne površine

parcele kod izgradnje novih objekata, osim u slučaju zamjene

postojećeg objekta novim.

Predstavljaju grupu komercijalnih braunfild lokacija, koje su zbog

neuspjelih investicija postale zapuštene i neiskorišćene. Za razliku

na ostalih braunfild prostora, infrastruktura unutar grejfild

lokacija je uglavnom nova i funkcionalna, a posjeduju i značajne

parking površine.

Prostori smješteni periferiji gradova i opština ili u njihovom

ruralnom zaleđu, karakteriše ih dom inantno prirodno okruženje,

neizgrađenost i nerazvijenost infrastrukure. Važna karakteristika

ovih prostora, koja ih razdvaja od braunfild lokacija, je da

prvobitno nisu ni bili nam jenjeni građenju, zbog čega se u

stručnoj terminologiji nazivaju 'slobodni prostori'. To su prostori

obradivog zemljišta, pašnjaka, neuređeni zeleni prostori i sl.

166

BROWNINFO

HIDROTEHNIKA

INDUSTRIJSKO

NASLJEĐE

INVESTICIJE

(engl. Investments)

Obuhvata sve one djelatnosti kojima se omogućava korišćenje

vode, sprečava štetno dejstvo voda i kojima se vode štite od

destrukcije kvaliteta. Tu spada izgradnja i održavanje

hidrotehničkih objekata i sistema koji se koriste za:

(1 ) snabdevanje vodom naselja i industrije (razvoj izvorišta,

izgradnja vodovodnih sistema, sa vodozahvatim a, postrojenjima

za prečišćavanje vode i m režom magistralnih prenosnih i

distributivnih sistema); (2 ) hidroenergetsko korišćenje voda

(planiranje i izgradnja hidroelektrana raznih tipova, sa branama i

pratećim objektima, vještačkim jezerim a, itd); (3) uređenje

vodotoka u cilju formiranja plovnog puta ili u cilju odbrane od

poplava (građevine u riječnom koritu, nasipi, kanali, pristaništa

itd.); (4) hidrotehničke melioracije - navodnjavanje i

odvodnjavanje (crpne stanice, zalivni sistemi, drenaže, kanali) i (5)

zaštita voda (kanalisanje naselja i industrije, planiranje i realizacija

postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda iz naselja i industrija,

planiranje svih drugih mjera zaštite voda od zagađivanja, itd),

realizacija drugih sistema za korišćenje voda (razni tipovi ribnjaka,

itd)

Predstavlja integralni dio kulturnog nasljeđa i kulturnog identiteta

zajednice. Sastoji se od ostataka industrijske kulture koji su od

istorijske, tehnološke, društvene, arhitektonske ili naučne

vrijednosti (vrijednosti industrijskog nasljeđa prepoznaju se kao

m aterija lno svjedočanstvo o civilizacijskim tekovinam a sa trajnim

i „dubokim istorijskim posljedicama", a preporučuje se da se

motivi za zaštitu industrijskog nasljeđa zasnivaju na potvrdi

univerzalnih vrijednosti, a ne na posebnostima jedinstvenih

lokacija).

Ulaganje materija lnih vrijednosti, novca i znanja u sadašnjosti radi

ostvarivanja pozitivnog učinka ili učinaka u budućnosti. Investirati

se može u jed n om ili više razdoblja .1

1 http://l imun.hr/main.aspx?id=25697&Page=2

1 6 7

INVESTITOR

ISTORIJSKI URBANI

PEJZAŽ

JAVNA

INFRASTRUKTURA

JAVNE POVRŠINE

JEDINSTVENI

PROSTORNO-

IN FO R M A C IO N I

SISTEM REPUBLIKE

SRPSKE

KATALITIČKI

PROJEKTI

Pravna ili fizička osoba koja svoja ili posuđena sredstva ulaže u

posao u sadašnjosti očekujući profit u budućnosti. Po načelu

djelotvornosti, visina (cijena) uloženih vlastitih ili posuđenih

sredstava treba biti manja od visine očekivanog profita. Investitor

snosi sve pozitivne ili negativne učinke investiranja. Građevinski

posmatrano, investitor je pravno ili fizičko lice u čije ime se gradi

objekat.

Urbano područje sa istorijskim slojem društvenih, kulturnih i

prirodnih vrijednosti i karakteristika.

Predstavlja objekte na površini, iznad i ispod površine zemlje i

vode, izgrađene ili p lanom predviđene za izgradnju, koji

omogućavaju kretanje ljudi, dobara, proizvoda, vode, energije,

informacija i drugo, a može biti saobraćajna, hidrotehnička,

energetska, te lekomunikaciona, informaciona i ostala.

Zemljišne ili vodne površine koje su doku m en to m prostornog

uređenja ili na osnovu njega određene numerički i grafički ili

samo grafički, nam ijenjene za javnu upotrebu, javne djelatnosti i

aktivnosti i koje su kao takve dostupne neodređenom broju lica.

Uspostavlja se u svrhu prikupljanja, racionalnog korišćenja i

obrade podataka od značaja za planiranje, uređenje, korišćenje i

zaštitu prostora. Obuhvata podatke i informacije o prostoru koje

imaju računarsku podršku na cijelom prostoru Republike.

Uspostavlja se i održava u skladu sa Direktivom 2 00 7 /2 /E C

Evropskog parlam enta i Komisije za prostorne podatke (INSPIRE -

Infrastruktura za prostorne informacije u Evropskoj zajednici) i

drugim standardima.

Zahtijevaju znatno više sredstava, obično nisu lokalno raspoloživi

svi resursi potrebni za njihovu realizaciju, a protežu se vrlo često

na razdoblje koje je duže od jedne godine. Oni, poput poluge,

omogućavaju podizanje lokalne ekonomije , ili socijalnoga stanja,

ili prirodnog okruženja, ili svih njih zajedno, prema razvojnim

izazovima i ciljevima. Često su usmjereni na rješavanje problema

koji su ozbiljna ograničenja za lokalni razvoj, a koji se ne mogu

riješiti d je lovanjem tržišnih m ehanizam a (zbog prevelikog rizika,

predugog roka povrata investicije ili premalog profita), i na

l 68

BROWNINFO

KOEFICIJENT

ZAUZETOSTI

KOEFICIJENT

IZGRAĐENOSTI

KOMPLEKS

K O M U N A LN A

INFRASTRUKTURA

KONTAM INACIJA

(lat. Contaminatio)

KORIDOR

KULTURNA DOBRA

kreiranje javnih i opštih dobara i koristi (obično infrastrukturne

prirode). Znatno više doprinose ostvarivanju strateških ciljeva, ali

su i srazmjerno složeniji i teži od projekata brzog djelovanja.

(izvor: M iPro metodologija).

Odnos tlocrtne površine svih objekata na građevinskoj parceli

(uključujući krovne vijence, balkone, terase i slično) i ukupne

površine građevinske parcele.

Odnos ukupne bruto građevinske površine svih nadzemnih etaža

objekata i ukupne površine građevinske parcele.

Predstavlja prostornu cjelinu koja se sastoji od više međusobno

povezanih samostalnih funkcionalnih cijelina, odnosno

katastarskih parcela, koje mogu imati različitu namjenu, mogu i

ne moraju biti izgrađene i koje posjeduju razvijenu saobraćajnu i

tehničku infrastrukturu.

Javna infrastruktura jedinice lokalne samouprave.

Zagađenje, onečišćenje mikroorganizm ima, o trovnim tvarima ili

radioaktivnim zračenjem.

Predstavlja prostornu cjelinu dom inantno linearnog oblika, koja

se sastoji od više međusobno povezanih samostalnih

funkcionalnih celina, odnosno katastarskih parcela, koje mogu

imati različitu namjenu, mogu i ne moraju biti izgrađene i koje

posjeduju razvijenu saobraćajnu i tehničku infratrukturu.

Stvari i tvorevine materija lne i duhovne kulture od interesa za

republiku srpsku koje uživaju posebnu zaštitu utvrđenu Zakonom

o kulturnim dobrima. Kulturna dobra mogu biti nepokretna i

pokretna. Prema fizičkim, umjetničkim, kulturnim, naučnim i

istorijskim svojstvima, nepokretna kulturna dobra su: (1 )

spomenici kulture, (2) prostorne kulturno-istorijske cjeline, (3)

arheološka nalazišta, (4) znam enita mjesta. Zaštićena okolina

nepokretnog kulturnog dobra uživa zaštitu kao i kulturno dobro.

Kulturna dobra se razvrstavju u sledeće kategorije: (1) kulturna

1 6 9

dobra od izuzetnog značaja, (2 ) kulturna dobra od velikog značaja,

(3) ostala kulturna dobra.

KULTURNI IDENTITET

LOKACIJE

N AKNADA ZA

UREĐENJE

GRADSKOG

GRAĐEVINSKOG

ZEMLJIŠTA

NASELJE

NASELJENO MJESTO

NEPOKRETNOST -

NEKRETNINA

Samosvijest nekog grada koji istorijski nastaje i razvija se u

zavisnosti od kriterijuma koje taj grad uspostavlja u odnosima sa

drugim gradovima; predstavlja sinonim kulturne izvornosti,

osobenosti i originalnosti.

U cilju praćenja stanja životne sredine su postojeće ili planom

predviđene lokacije, zone ili prostorne cjeline, na kojima se vrši

posmatranje i m jerenje emisija, ekoloških medija i ostalih

param etara eko-sistema (biodiverzitet, ekološki uslovi vegetacije)

Obuhvata stvarne troškove pripremanja i oprem anja

građevinskog zemljišta, odnosno stvarne troškove planirane

izgradnje kom unalne i druge infrastrukture i uređenja javnih

površina prema sprovedbenom dokum entu prostornog uređenja

koji se odnosi na područje p redm etne izgradnje ili prema

urbanističkom planu jedinice lokalne samouprave, stručnom

mišljenju i urbanističko-tehničkim uslovima, do donošenja

sprovedbenog dokum enta prostornog uređenja, izračunata po

kvadratnom m etru korisne površine ukupno planiranih objekata.

Naknadu za uređenje gradskog građevinskog zemljišta plaća

investitor.

Izgrađen i funkcionalno objedinjen prostor na kojem su

obezbijeđeni uslovi za život, rad i zadovoljavanje zajedničkih

potreba stanovnika, a mogu imati karakter gradskog ili seoskog

naselja.

Teritorijalna jedinica koja, po pravilu, obuhvata jedno ili više

naselja, sa područjem koje pripada tom naseljenom mjestu.

Sve što je na površini zemljišta, iznad ili ispod njega izgrađeno, a

nam ijenjeno je da tam o tra jno ostane, ili je u nepokretnost

ugrađeno, njoj dograđeno, na njoj nadograđeno ili bilo kako

drugačije s njom tra jno spojeno i dio je te nepokretnosti sve dok

se od njega ne odvoji.

170

BROWNINFO

OBJEKAT

OBJEKTI PEJZAŽNE

ARHITEKTURE

OBJEKTI

SAOBRAĆAJNE

INFRASTRUKTURE

ODRŽAVANJE

OBJEKTA

OSTALO

GRAĐEVINSKO

ZEMLJIŠTE

PO M O ĆN I OBJEKTI

Sklop građevinskih e lem enata u prostoru koji je povezan sa

zemljištem na određenoj lokaciji sa svim instalacijama,

postrojenjima i op rem om (zgrade svih vrsta, saobraćajni,

vodoprivredni i energetski objekti, objekti kom unalne

infrastrukture, industrijski, poljoprivredni i drugi privredni

objekti, objekti sporta i rekreacije, groblja, skloništa i drugo), kao i

zahvati u prostoru kojima se mijenja način korišćenja prostora,

kao što su nasip, iskop, odlagalište i slično.

Predstavljaju objekte koji čine urbanu cjelinu, izgrađene ili

planom predviđene za izgradnju, kao što su: park, skver, vrt, trg,

groblje, bulevar, drvored, gradski park, rejonski park, park-šuma,

plaža, kej, školsko dvorište, dvorište vrtića, zoološki, dendrološki i

botanički vrtovi, uređeni prostori unutar stambenih blokova,

parteri i drugo.

Sastavni su dio saobraćajnih koridora, a prepoznaju se kao:

mostovi, vijadukti, tuneli, nadvožnjaci, podvožnjaci i sl.

Podrazumijeva praćenje stanja objekta i izvođenje radova nužnih

za sigurnost i zdravlje ljudi, očuvanje bitnih tehničkih

karakteristika i drugih uslova propisanih za izgrađeni objekat, kao

i izvođenje radova sanacije, koji ne utiču na dimenzije,

konstruktivni sistem, vanjski izgled objekta, zaštitu životne

sredine, te kojima se ne mijenjaju uslovi na osnovu kojih je

objekat izgrađen i za koje nije potrebno pribaviti lokacijske uslove

niti građevinsku dozvoluOdrživi razvoj je omogućavanje

korišćenja takvog prostora, koji uz očuvanje životne sredine,

prirode i trajnog korišćenja prirodnih dobara, te zaštitu kulturnog

nasljeđa i prirodnih vrijednosti, zadovoljava potrebe sadašnjih

generacija, bez ugrožavanja potreba budućih generacija.

Izgrađeno i neizgrađeno zemljište nam ijenjeno za izgradnju

objekata u skladu sa odredbam a ovog zakona, a koje se nalazi

izvan zone gradskog građevinskog zemljišta, odnosno izvan

gradova i naselja gradskog karaktera, a određeno je odlukom

skupštine jedinice lokalne samouprave.

Građevine koje posredno služe određenoj djelatnosti ili namjeni,

obezbjeđivanjem uslova za funkciju glavnih objekata (garaže,

ljetne kuhinje, ostave i slično)

1 7 1

PRIZEMLJE

PRIVREMENI OBJEKTI

PO MJENA NAMJENE

PRAVO GRAĐENJA

PROCJENITELJ

PROSTOR

PROSTORNA CJELINA

PROSTORNA

KULTURNO-

ISTORIJSKA CJELINA

Dio zgrade čiji se prostor nalazi neposredno na površini, odnosno

najviše 1,5 m iznad konačno uređenog i zaravnatog terena,

m jereno na najnižoj tački uz fasadu zgrade, ili čiji se prostor nalazi

iznad podruma ili suterena (ispod poda sprata ili krova)

Objekti m ontažno-dem ontažnog tipa koji se lociraju na

građevinskom zemljištu koje je važećim sprovedbenim

d o kum entom prostornog uređenja predviđeno za postavljanje

privremenih objekata ili se lociraju na građevinskom zemljištu

koje nije privedeno konačnoj namjeni utvrđenoj u dokum entu

prostornog uređenja i čija namjena je kompatibilna namjeni

prostora na kojem se lociraju ili privrem eno postavljaju za

potrebe gradilišta ili za organizovanje sajmova, javnih

manifestacija, te kiosci, telefonske govornice, ljetne bašte,

reklamni panoi i slično ili objekti koji se postavljaju u slučaju

vanrednih uslova i okolnosti.

Izvođenje građevinskih radova (uključujući građevinsko-zanatske i

instalaterske radove) kojima se mijenja namjena data u

građevinskoj dozvoli na osnovu koje je objekat izgrađen.

Prema Zakonu o stvarnim pravima, pravo građenja je ograničeno

stvarno pravo na nečijem zemljištu koje daje ovlašćenje svom

nosiocu da na površini zemljišta ili ispod nje ima vlastitu zgradu, a

vlasnik zemljišta dužan je to da trpi.

Osoba koja pristupa određivanju vrijednosti nepokretnosti

kombinujući dostupne m etode, a svoj izvještaj o procijenjenoj

vrijednosti daje na bazi svog iskustva i umijeća na način da

pravilno protumači sve faktore koji utiču na vrijednost nekretnine

i da interpretira rezultate metodoloških pristupa.

Skup prirodnih i izgrađenih struktura na površini, iznad ili ispod

površine zemlje i vode, dokle dopiru neposredni uticaji ljudske

djelatnosti.

Prostorno i funkcionalno objedinjen prostor koji je izgrađen ili je

d o kum entom prostornog uređenja predviđen za izgradnju.

U rbano ili ruralno naselje ili njihovi djelovi, odnosno prostor sa

više nepokretnih kulturnih dobara.

172

BROWNINFO

PROSTORNO-

IN FO R M A C IO N I

SISTEM

PROSTORNI PLAN

JEDINICE LOKALNE

SAM OUPRAVE

PROSTORNO

UREĐENJE

REALNI TERET

REGISTAR

KULTURNIH DOBARA

REGULACIONI PLAN

REKONSTRUKCIJA

Označava informatičke alate usmjerene ka omogućavanju

grafičkih odgovora na pretraživačke ili analitičke upite upućene

zbirkama podataka o prostoru.

Razvojni, strateški, dugoročni dokum ent prostornog uređenja

kojim se definišu osnovni ciljevi i principi razvoja u prostoru.

Prostroni plan jedinice lokalne samouprave preuzima i detaljnije

razrađuje planska opredjeljenja iz Prostornog plana Republike

Srpske uz uvažavanje prirodnih i kulturno-istorijskih vrijednosti

područja jedinice lokalne samouprave podrazumijeva razvoj i

unapređivanje prirodnog i izgrađenog prostora kao rezultat

prirodnih i ljudskih aktivnosti.

Planirani razmještaj djelatnosti i objekata na određenom

prostoru.

Prema Zakonu o stvarnim pravima, daje svom korisniku

ograničeno stvarno pravo na nepokretnosti koju opterećuje

ovlašćujući ga da mu se na te re t njene vrijednosti periodično daju

stvari ili čine radnje koje su sadržaj tog realnog tereta .

Kulturna dobra se prema vrstama, upisuju u registar kulturnih

dobara. Registri kulturnih dobara su javni i vode ih Zavod i

ustanove zaštite, po vrstama kulturnih dobara za koje su nadležni.

Donosi za pretežno izgrađena urbana područja na osnovu

urbanističkog plana, kao i za područja od opšteg interesa jedinice

lokalne samouprave za razvoj privrede ili izgradnju objekata

društvene infrastrukture na osnovu urbanističkog plana ili

dokum enta višeg reda ili šireg područja, pri čemu je nužno

detaljno definisati uslove projektovanja i izgradnje novih

objekata, kao i rekonstrukciju postojećih.

Izvođenje građevinskih i drugih radova u svrhu prom jene

nam jene, kao i radova sanacije na postojećem objektu kojima se

mijenjaju konstruktivni e lem enti koji m ogu uticati na stabilnost

objekta ili njegovih pojedinih dijelova, ugrađuju se nove

instalacije ili oprem a, mijenjaju tehnološki procesi ili vanjski

izgled objekta i m ijenjaju se uslovi dati u građevinskoj dozvoli na

osnovu koje je o b jeka t izgrađen. Veća rekonstrukcija zgrade je

rekonstrukcija kod koje ukupna cijena rekonstrukcije koja se

odnosi na fasadu zgrade ili tehničke sisteme zgrade prelazi 25 %

vrijednosti zgrade, ne računajući vrijednost zemljišta na kojem se

1 7 3

RELACIONA BAZA

RENTA

SANACIJA

SLUŽBENOST

SPRAT

SPOM ENIK KULTURE

STEČAJNI DUŽNIK

zgrada nalazi, ili kod koje više od 25% površine fasade zgrade

podliježe rekonstrukciji.

Predstavljaju skup povezanih podataka kojima upravlja 'relacioni

sistem za upravljanje bazom podataka' (RDBMS - Relation Data

Base M a n a g e m e n t System). RDBMS u opštem slučaju ima dve

osnovne funkcije. Prva je da m emoriše i održava podatke koji

izražavaju svojstva posmatranih objekata (entite ta). Druga

funkcija omogućava kontrolisan pristup do memorisanih

podataka i prikazivanje podataka na zahtjev korisnika. RDBMS

omogućava obavljanje najrazličitijih operacija nad relacijama i

kombinovanje relacija da bi korisniku obezbedio odgovore na sva

pitanja koja imaju smisla s obzirom na sadržaj baze podataka.

Naknada na osnovu prirodnih i lokacijskih pogodnosti gradskog

građevinskog zemljišta i pogodnosti već izgrađene komunalne

infrastrukture koje mogu nastati prilikom korišćenja tog zemljišta.

Izvođenje građevinskih i drugih radova na oštećenom objektu

(ako je oštećenje nastalo kao posljedica starosti objekta ili kao

posljedica prirodnih i ljudskim dje lovanjem izazvanih nepogoda i

katastrofa) kojima se objekat dovodi u stanje prije oštećenja.

Prema Zakonu o stvarnim pravima, ograničeno stvarno pravo na

nečijoj stvari koje ovlašćuje svoga nosioca da se na određeni

način služi tom stvari (poslužna stvar), njen vlasnik je dužan da to

trpi ili nešto propušta.

Dio zgrade čiji se prostor nalazi između dva poda iznad prizemlja

zgrade.

Građevinsko-arhitektonski objekat, graditeljska cjelina, deo

objekta i cjeline, objekat narodnog graditeljstva, drugi nepokretni

objekat, djelo m onum enta lnog i dekorativnog slikarstva, crkvenog

freskoslikarstva i ikona, vajarstva, primenjenih um etnosti i

tehničke kulture kao i pokretna stvar koja čini autentičnu cjelinu

sa t im objektima.

Platežno nesposobno fizičko i pravno lice. Razlog otvaranja

stečajnog postupka je platežna nesposobnost stečajnog dužnika.

U pravilu se smatra da je stečajni dužnik platežno nesposoban

ako 60 dana neprekidno ne izmiruje svoje dospjele novčane

obaveze. Stečajni postupak se može otvoriti i zbog prijeteće

174

BROWNINFO

STEČAJNI POSTUPAK

STEČAJNI POVJERIOCI

STRATEGIJA

LOKALNOG RAZVOJA

platežne nesposobnosti. Ona postoji ako stečajni dužnik prema

predviđanjima u v rem enu dospjelosti neće biti u stanju da ispuni

postojeće obaveze plaćanja.

U cilju grupnog namirenja povjerilaca stečajnog dužnika,

unovčenjem njegove imovine i podjelom prikupljenih sredstava

povjeriocima. U toku stečajnog postupka može se sprovesti i

reorganizacija stečajnog dužnika radi uređivanja pravnog položaja

stečajnog dužnika i njegovog odnosa prema povjeriocima, a

naročito radi održavanja njegovog poslovanja. Stečajni postupak

obuhvata cjelokupnu imovinu koja pripada stečajnom dužniku u

vrijem e otvaranja stečajnog postupka kao i imovinu koju stečajni

dužnik stekne za vrijem e stečajnog postupka (stečajna masa),

ukoliko drugim pravnim propisima nije predviđeno drugačije.

Stečajna masa služi namirenju troškova stečajnog postupka,

povjerilaca koji u vrijem e otvaranja stečajnog postupka imaju

osnovan imovinski zahtjev prema stečajnom dužniku (stečajni

povjerioci), kao i povjerilaca koji u toku otvorenog stečajnog

postupka steknu pravo potraživanja prema masi (povjerioci

mase). Stečajni postupak, u pravilu, može trajati godinu dana, a u

slučaju kada stečajni upravnik istovremeno vodi dva stečajna

postupka dvije godine.

Lica koja u trenutku otvaranja stečajnog postupka imaju opravdan

imovinski zahtjev prema stečajnom dužniku.

Prema M iPro metodlogiji1, strategija lokalnog razvoja je

jedinstven planski dokum ent, a ne mehanički skup planova, koji je

za opštinsko vođstvo glavni instrument za upravljanje razvojem,

koji mu pomaže da uravnoteži m eđusobno konfliktne zahtjeve za

postizanjem rezultata i u kratkom i u dugom roku. Strategija

sadrži strateški, taktički i operativni nivo planiranja, čime se

usklađuju dugi, srednji i kratki rok.

1 MiPRO metodologija http://www.mhrr.gov.ba/PDF/default.aspx?id=764&langTag=bs-BA

1 7 5

SUBVENCIJA

(engl. Subsidy,

Subvention)

SVIJETLA VISINA

SVOJINA

TEHNIČKI SISTEM

ZGRADE

TRŽIŠNA VRIJEDNOST

UKLANJANJE

OBJEKTA

UKUPNA VISINA

OBJEKTA

Oblik financijske pomoći koju država daje ustanovama i

preduzetnicima (podsticanje proizvodnje, zaštita standarda

stanovništva) za strogo određenu namjenu. Zavisno od svrhe

razlikuje se velik broj subvencija: prema trajnosti (stalne i

povrem ene), prema vrsti organizacije/korisnika (privrednim i

neprivrednim organizacijama), prema izvoru sredstava (iz

budžeta, iz različitih fondova), prema nam jeni (dotacije, regresi,

premije za cijene pod društvenom kontrolom, izvozne premije,

razvojne premije, porezne olakšice, oslobađanje preduzeća od

plaćanja poreza, doprinosa, carina i sl.). Subvencije su svojevrsni

instrumenti ekonomske i socijalne politike.

Predstavlja visinu etaže mjerenu od kote završne obrade poda do

najniže kote završne obrade stropa.

Stvarno pravo, koje vlasniku daje ovlašćenje da slobodno i po

svojoj volji stvar drži, koristi i da s njome raspolaže, a svakoga od

toga prava isključi u granicama određen im zakonom.

Tehnička oprem a zgrade ili samostalne upotrebne cjeline zgrade

koja služi za grijanje, hlađenje, ventilaciju, pripremu tople vode,

osvjetljenje ili njihovu kombinaciju .

Nepokretnosti je ona koju je moguće postići u dogovoru između

zainteresovanog kupca i prodavca, u slučaju kada obe strane

imaju sve potrebne podatke o nekretnini.

Rušenje ili dem ontaža objekta ili njegovog dijela, zbrinjavanje

otpadnog materijala nastalog rušenjem zatečenog materijala,

oprem e i drugih e lem enata i dovođenje građevinske parcele ili

njenog dijela u uredno stanje, a vrši se zbog fizičke dotrajalosti ili

većih oštećenja nastalih kao posljedica prirodnih i ljudskim

djelovanjem izazvanih nepogoda i katastrofa ili zbog izgradnje

novog objekta u skladu sa sprovedbenim planom.

Visina koja se mjeri od konačno zaravnatog terena na njegovom

najnižem dijelu uz fasadu objekta do najviše tačke krova

(sljemena)

176

BROWNINFO

URBANA

REGENERACIJA

URBANISTIČKI PLAN

VIS IN A OBJEKTA

ZALOŽNO PRAVO

ZAŠTITNI POJAS I

ZAŠTITNA ZONA

ZGRADA

ZN A M E N IT O MJESTO

Najširi oblik rekonstrukcije i često se poistovjećuje sa pojm om

urbane obnove. Pod ovim pojm om podrazumijeva se ponovno

građenje ili dogradnja devastiranih objekata i čitavih gradskih

četvrti, uz ponovnu gradnju ili rekonstrukciju objekata i uređenje

zatečenog stanja.

Razvojni, strateški, dugoročni dokum ent prostornog uređenja

kojim se definišu osnovni ciljevi i principi razvoja u prostoru, a

donosi se za urbano područje jedinice lokalne samouprave na

osnovu prostornog plana jedinice lokalne samouprave.

M jer i se od konačno zaravnatog i uređenog terena uz fasadu

objekta na njegovom najnižem dijelu do gornje ivice tavanske

konstrukcije zadnje etaže, odnosno vrha nadzide potkrovlja.

Ograničeno stvarno pravo na određenoj stvari ili pravu (zalogu)

koje daje ovlašćenje svom nosiocu (založnom povjeriocu) da

određeno potraživanje, ukoliko mu ne bude ispunjeno nakon

dospijeća, namiri iz vrijednosti te stvari, a vlasnik stvari (založni

dužnik) dužan je to da trpi. H ipoteku kao založno pravo moguće je

osnovati jedino na nepokretnostima, ukoliko zakonom nije

drugačije određeno.

Površine zemljišta, vodne površine ili vazdušni prostori koji su

određeni planom ili na osnovu plana numerički i grafički i

namijenjeni su za zaštitu života i zdravlja ljudi, bezbjednost

objekata, površina ili prostora, u skladu sa odredbam a posebnih

propisa ili u skladu sa stručnim pravilima koja se primjenjuju u

odgovarajućoj oblasti.

Objekat čiju građevinsku cjelinu čine horizontalni i vertikalni

elem enti i krov, zajedno sa svim instalacijama i oprem om , koji

čine funkcionalnu cjelinu, a namijenjena je za stanovanje ili

obavljanje određenih djelatnosti ili funkcija.

Prostor vezan na događaj od posebnog značaja za ¡storiju,

duhovni život srpskog naroda, područje sa izrazitim svojstvima

prirodnih i radom stečenih vrijednosti kao jedinstvene cjeeline,

kao i spomen grobovi, groblja i druga spomen obeležja podignuta

radi očuvanja uspomene na značajne događaje, ličnosti i mjesta iz

istorije srpskog naroda (memorijali) .

177

ZELENE I

REKREACIONE

POVRŠINE

Osim objekata pejzažne arhitekture, podrazumijevaju i javne

zelene površine, zelene zone, odnosno pojaseve, a koje imaju

različite rekreacione i zaštitne nam jene, zelene površine

stambenih, odnosno urbanih cjelina, zelene površine posebne

nam jene, površine za rekreaciju i masovni sport na otvorenom

prostoru (igrališta, izletišta, šetališta, sportski tereni, kupališta),

zelene površine uz obale rijeka i jezera.

178

CIP - KaTajiorH3au,nja y ny6jiHKaii;iijH HapoflHa h yHHBep3HTeTCKa GHGjmoTeica Peny6jiHKe CpncKe, Baita JIyKa

711.168

T>yKHTi, AjieKcaHflpaBrowninfo : priručnik za uspostavljanje interaktivne baze podataka

braunfild lokacija / Aleksandra Đukić,Tijana Vujičić. -1. izd. - Banja Luka: Arhitektonsko-građevinsko-geodetski fakultet, 2014 (Laktaši: Grafomark). - 176 s tr .: ilustr.

Tiraž 300. - Napomene i bibliografske reference uz tekst.

ISBN 978-99955-752-1-2 1.

ByjHHHh, TiijaHa [ayrop]

a) Yp6aHH3aM - BpayH(J)njifl jioKamnje

COBISS.RS-ID 4599576

germancooperationDEUTSCHE ZUSAMMENARBEIT

Implemented by giz: I NOVA

Z l.Z

SZ

9||9

66

68

Zn6

■ ■■■■■■II !■ 1111 ■■!■■ B

ill ■■