Türk Eğitim Tarihi - Osmanlı Dönemi - Kuruluştan Eğitimde İlk Yenileşme Hareketlerine Kadar (1299-1776)

Osmanlı DönemiKuruluştan Eğitimde İlk Yenileşme Hareketlerine Kadar (1299-1776)

ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ – EĞİTİM FAKÜLTESİ

Türk Eğitim Tarihi

Bu eser Creative Commons Atıf-Gayriticari 4.0 Uluslararası lisansı ile lisanslanmıştır. Lisansın bir kopyası için, http://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/ linkini ziyaret edin.

İçindekiler�Dönemin eğitiminin temel özellikleri

�Fatih ve Süleymaniye Medresleri

�Klasik Osmanlı Medrese Düzeni

�Osmanlılarda Eğitim Kurumları

�Türk Eğitim Tarihinde Etkisi Olan Eser ve Eser Sahipleri

�Osmanlılarda Matbaa

�Lale Devri ve İbrahim Müteferrika

Osmanlılarda Genel Eğitim Özellikleri 1/2�Eğitim açısından tüm Osmanlı dönemine Medrese Dönemi denebilir.

�Azınlık çocuklarının üst düzey yönetici yetiştirildikleri Enderun adında önemli bir örgün eğitim kurumu ortaya çıkmıştır.

�İlköğretim 19.yy sonlarına kadar çok basit düzeydedir.

�Osmanlıların son dönemlerine kadar, ilkokul üstü örgün eğitim kurumlarında yalnızca erkekler okumuştur.

�Eğitim-öğretimde temel amaç dinidir.�Alim; din bilgini anlaşılır

�Müsbet bilimlere ilgi ferdi, istisnai ve süreksizdir

Osmanlılarda Genel Eğitim Özellikleri 2/2�Eğitim-öğretim yöntemi nakilci ve ezbercidir

�Azınlık ve yabancılara eğitim hakkı tanınmış fakat denetlenememiştir

�Osmanlıca; Türkçe, Arapça, Farsça karışımı bir dil.

�Yaygın eğitim; din adamları, edipler, ahlakçılar tarafından yapılmıştır

�Yenileşme 1776'larda önce askeri okullar ile başlamıştır.

�Medrese etkisini askeri okullarda ve diğer sivil okullarda sürdürmeye devam etmiştir.

Kuruluştan Eğitimde İlk Yenileşme Hareketlerine Kadar (1299-1776)

Eğitim Özellikleri�Osmanlılardaki genel özelliklerini taşır. Ayrıca;

�Osmanlı uleması genellikle Şam, Mısır, İran, Maveraünnehir medreselerinde yetişir.

�Fatih sonrası ülke dışında eğitime gerek kalmamıştır.

�Fatih döneminde kısmen felsefi ve bilimsel düşünüş vardır.�Takiyüttin

�Katip Çelebi

�İbrahim Hakkı

Eğitim Özellikleri�Önceleri aktif ve gazi tipi insan yetiştirme gözde

�Duraklama ve gerileme ile orta ve pasif insan tipi ortaya çıkmıştır. �Orta, pasif insan tipi: Din görevliliği veya küçük

devlet memurluğundan başka bir geçim yolu düşünmeyen, toplumun önemli meselelerine ilgisiz insan tipi.

�Yaygın eğitim kurumu kahvehaneler bu dönemde ortaya çıkmıştır.

�Matbaa, bu dönem sonuna doğru (1727) gelmiştir.

İlk Medrese�İlk Osmanlı medresesini İznik’te Orhan Gazi kurmuştur.

� İznik’i fethettikten hemen sonra (1330-1331) burada yeni bir medrese binası inşa ettirmiştir.

1493'te İznik genel görünümü

Osmanlıların İlk Dönemlerinde Eğitim�İlk Osmanlı hükümdarları bilimsever, bilim adamlarına saygılı ve onları koruyan bir yapıya sahiplerdi.

�İlk sultanlar çeşitli Türk ve İslam ülkelerinden Osmanlı’ya bilim adamları getirdiklerinden, birçok medrese kurulmuş ve gelişmiştir.

�Medreselerin önem dereceleri devlet merkezinde bulunup bulunmamalarına göre değişiyordu.

�Hükümdarların davet ettiği ya da Osmanlı hükümdarlarının bilime değer verdiğini bilerek gelen müderrisler büyük katkılar sağlamışlardır.�Kayserili Davut, Fahrettin Acemi, Alaettin Tusi gibi.

�Fatih dönemine kadar medreselerde okutulan dersler tam olarak bilinmese de Selçuklulardaki ile aynı olduğu tahmin edilir.

�Kitaplar Arapça, sözlü anlatım Türkçe.

Çağdaş Türk Beyliklerinde Eğitim�Bu beyliklerin hükümdarları bilimseverdiler.

�Birçok eseri Türkçe’ye çevirtmişlerdir.

�Candaroğulları eğitim ve bilime verdikleri katkılarla büyük ün kazanmışlardır.

Çağdaş Türk Devletlerinde Eğitim�Timurlular devletinde, Timur’un torunu Uluğ bey Astronomi ve Matematik alanında kitap yazmış bilgin bir hükümdardı.

�Semerkant’ta rasathane kurmuş, birçok bilimadamını burada toplamıştı.

�Bu bilimsel ortamın oluşmasında Bursalı Kadızade ve Ali Şir Nevai’nin de katkıları olmuştur.

�Ali Şir Nevai Türkçe’nin Farsça’ya üstünlüğünü savunan Muhakemet-ül Lugateyn adlı bir eser yazmıştır.

�Timurlulardan sonra İç Asya’da eğitim ve bilim etkisini kaybetti. Yalnızca Ahmet Yesevi’nin etkisi sürdü.

�Bu durum, eğitim ve bilimden uzak kalan milletlerin zamanla bağımsızlıklarını kaybettiklerini gösteren bir örnektir. Ali Şîr Nevaî'nin doğumunun 550.

yılı anısına 1991 yılında Rusya Merkez Bankası'nca basılan hatıra parası.

Fatih'in Kurduğu Medresler�İstanbul’un fethinden hemen sonra 8 kiliseyi medreseye çevirmiş ve Bursa Muradiye müderrisi Mevlana alaettin Tusi’yi, Bursalı Hocazade ile Mevlana Abdülkerim’i atamıştır.

�Fatih Külliyesi: 1463-1471 yılları arasında�bir cami ve iki yanında Sahn-ı Seman ve Tetimme denen

medreseler�Muallimhane(darültalim) denen ilkokul, kütüphane, imaret ve

aşevi, iki hamam,�Darüşşifa denen hastane, misafirhaneler yapıldı

�Okutulan dersler hakkında net bilgi yoktur.

�Fatih ayrıca camiye çevrilen Ayasofya kilisesinde ve Eyüp caminin yanına medreseler yaptırmıştır.

�Ayasofya medresesi Sahn derecesinde idi, daha sonra daha da üstün sayılmıştır. Eyüp medresesi ise Sahn ve daha aşağı sayılmıştır. Fatih Külliyesi - Plan

Fatih'in Kurduğu Medresler�Sahn-ı Seman: yüksek düzeydeki medrese�Müderrisler ders okutuyor

�Tetimme Medreseleri: orta öğretim düzeyinde�Tetimmelerde muîdler ve en seçkin danişmendler ders

okutuyorlardı.

�Sahn’da yalnızca yüksek islamî bilimlerin (tefsir, hadis, fıkıh, kelam),

�Tetimmelerde de dini derslerin yanında din dışı bazı bilimlerin okutulduğu ileri sürülmektedir.

�Enderun mektebi hariç giderek yükselen hiyerarşik bir yapıya sahiptir Fatih Külliyesi

Kanuni Sultan Süleyman'ın Kurduğu Medreseler�Mimar Sinan’a Süleymaniye camii ve külliyesini yaptırdı.

�Külliyede;�Darülhadis: bir din bilimleri akademisi niteliğindeydi. Bu nedenle de

Osmanlı ilmiye sınıfı içinde müderrislik aşamalarının en üstü darülhadis müderrisliği sayılırdı.

�Darültıp: Tıp eğitimi ile tedavinin birlikte yürütüldüğü kurumlar.

�4 adet Genel medrese

�1 adet Sıbyan mektebi

�Kütüphane

�Dârü’l Edviye: Eczane

�Darüşşifa (Bimarhane): sağlık hizmeti verilen ve bu amaçla gerektiğinde hastaların yatarak tedavi oldukları kurum.

�Hamam

�İmarethane: yoksullara yardım amacıyla oluşturulan hayır kurumları.

�Tabhane: MisafirhaneSüleymaniye Külliyesi

Klasik Osmanlı Medrese Düzeni�Fatih’in düzenlemeleri daha sonraki dönemler için örnek olmuş ve klasik Osmanlı medrese düzeni oluşmuştur.

�Kesin süreleri yoktu, amaç belli kitapları okumaktı. En az 1-2 yıl öğretim yapıyorlardı.

�Ders anlatma, tartışma yöntemleri de uygulanmakla beraber öğretim yöntemi esas olarak ezberciliğe dayanıyordu

Klasik Osmanlı Medrese Düzeni�Medrese öğrencileri�Selçuklularda: Fakih, mülazım

�Osmanlılarda: Talebe, tüllab, talebe-i ulum, danişmend, softa (suhte), müsteid bu tanımlar Osmanlıda birbirinin yerine kullanılabiliyordu.

Sıbyan Mektebi

Talebe

Şakird

Alt Düzey Medrese

Softa

Yüksek Düzey

Medrese

Danişmend

�Osmanlılarda:�Muid: Talebelerle aynı yerde oturan, müderrisin dersten

ayrılmasını müteakip veya daha sonra dersi talebeye tekrarlayan ve talebenin müderrise sormaktan çekindiği şeyleri cevaplayan bir kişi durumundaydı.

Kitaplar ve Başlıca Bilimler�Kitaplar ve öğretim dili esas olarak Arapça idi. Türkçe kısmen sözlü açıklamalarda ve tartışmalarda kullanılıyordu.

�Ana gayesi İslâm hukukunu topluma anlatacak, vereceği kararlarla adaleti tesis edecek fâkih, kadı, müftü yetiştirmek olan bir kurumun öğretim dilinin Arapça olması doğaldır.

Dini-hukuki Bilimler (Ulum-i aliye)

• Tefsir

• Hadis

• Fıkıh

• Kelam

Müsbet Bilimler (Ulum-i akliye)

• Felsefe

• Matematik

• Heyet (Astronomi)

Alet Bilimleri (Ulum-i Aliye)

• Sarf, Nahiv: Arapça ile ilgili

• Mantık, Belagat, Maani, Bedi, İnşa: İfade ve yazımla ilgili

Osmanlı Eğitim Kurumları

Sıbyan Mektepleri

Medreseler

Umumi Medreseler

Meslek ve İhtisas Medresleri

Darülhadisler Darültıplar Darülmesneviler Darülkurralar

Saray Eğitim/Öğretim

Kurumları

Askeri Eğitim/Öğretim

Kurumları

Azınlık ve Yabancıların

Okulları

Memur Yetiştiren Kurumlar

Halk Eğitimi/Yaygın

Eğitim

Medrese Dereceleri

Haşiye-i Tecrid

(Yirmili)

• Seyyid Şerif Cürcânî’nin, Nasuriddin Tûsî’nin Tecrîdü’l‐İ’tikad adlı eserine Haşiye‐i Tecrîd adıyla yazdığı haşiyesinin burada okutulmasıdır.

Miftah (Otuzlu)

• Sadeddin Teftezânî’nin belagata dair eseri Şerh‐i Miftah

Telvih (Kırklı)

• Miftahu'l‐Ulûm, usûl‐i fikihtan Tavzih, fikihtan Radiyuddin Hasan Saganî'nin Mesariku Envari'n‐Nebeviyye'si, Sadrusseria Ubeydullah b. Ishakî'nin Mesarik'i, hadisten de Begavî'nin Mesabih adli eseri okutuluyordu

Ellili

• Hariç elli ve Dahil elli

• Hâric bölümünde: Fikihtan Hidâye, Kelâm'dan Serh‐i Mevakif, Hadis'ten Mesâbih okutuluyordu.

• Dâhil bölümünde ise: Fikih'tan Hidâye, Usûl‐i Fikih'tan Telvih, Hadis'ten Buharî, Tefsir'den Kessaf ve Beyzavî okutuluyordu.

Altmışlı

• Ellili medreselerdeki ile aynı kitaplar okutulurdu.

Sahn-ı Seman

• Kanunî Sultan Süleyman tarafindan Süleymaniye Medreseleri kuruluncaya kadar en yüksek tahsil veren egitim kurumlari idi.

• Fikih'tan Hidâye, Usûl‐i Fikih'tan Telvih ve Serh‐i Adûd, Hadis'ten Buharî, Tefsir'den Kessaf ve Beyzavî.

Meslek ve İhtisas Medreseleri

Darülhadisler, dini bilimlerin öğretildiği

Darültıplar, tıp biliminin öğretildiği eğitim

kurumları

Darülmesneviler, Mevlana’nın mesnevisinin

okutulduğu eğitim kurumları

Darülkurralar, Kuran’ı okuyan ve ezberleyen

kişileri yetiştiren eğitim kurumları

Medreselerin Etkinliği Nasıl Ortaya Çıkıyor?�Ulema sınıfı yetiştirerek

�Sıbyan mektebi hocası yetiştirerek

�İmam, vaiz yetiştirerek

�Devlet memurlarını yetiştirerek

�Cer yolu ile

�Huzur dersleri ile

�Padişahın bir tür siyasal denetimi ile

�Bazı yöntemlerin etkisi ile

Medreslerin Bozulma Nedenleri

Siyasetin bilim anlayışını baskı altında ve dar kalıplar içinde tutması

Her şeyin ve bilimin temelinde iman esaslarının aranması

Medrese sisteminin bilimsel gelişmeyi zorlaştırıcı olması

Batı ile karşılaştırma yapılmadığında içinde bulunulan durumun fark edilmemesi

Duraklama ve gerileme dönemlerinde Rumeli’de alınan yenilgiler sonucu halkın iç kesimlere göç etmesi, İstanbul ve civarında düzensiz bir nüfusun yoğunlaşması

Devletin çeşitli kurumlarının bozulması

Rüşvet, hatır-gönül ilişkilerinin çoğalması

Medreselerin Bozulma Biçimleri

Öğretim ve yöntem alanında bozulma

Müderrisliği atanma yönteminin bozulması

Disiplin alanında bozulma

Müderrislerin disiplininin bozulması

• Müderrislerin ıslahı

Medrese Sisteminin 20.yy Eğitim Düşüncesi İle Karşılaştırılması�Bina düzeni

�Burs ve sosyal yardımlar

�Programlar

�Kendi işini kendisi yapma

�Halktan kopmama


Sıbyan Mektepleri

MedreselerSaray

Eğitim/Öğretim Kurumları

Enderun Mektepleri

Şehzadegan Mektebi

Meşkhane


Kurumları


Okulları



Eğitim

Enderun Mektebi�Amacı: Hıristiyan tebaadan alınan yetenekli çocukları iyi ve güvenilir devlet adamı ve asker olarak eğitmektir.

�Enderun mektebine öğrenci olarak acemi oğlanlar alınırdı. Bunlar iki şekilde sağlanırdı:�Pençik oğlanları: Savaşta esir alınan çocukların beşte biri.

�Devşirme oğlanları: 8-20 yaş arasındaki çocuklardan uygun olanların seçilerek alınması. Zamanla az da olsa Türklerden de devşirmeler olmuştur.

�Enderun mektebinde üç tür eğitim-öğretim yapılırdı:�Saray hizmetlerini fiilen yaparak saray işlerini öğrenmek.

�İslami ve bazı müsbet bilimler alanında kuramsal bir öğrenim görmek.

�Beden ve sanat eğitimi gibi alanlarda yeteneğine göre bir eğitim almak.

Diğer Saray Eğitim/Öğretim Kurumları�Şehzadegan Mektebi: şehzadelerin ilköğretim gördüğü okul.

�Meşkhanê: yetenekli iç oğlanların musiki öğrendikleri okul.

Osmanlı Hükümdarlarının Yetiştirilmesi�Hükümdarın oğlu olunca; sütten kesilinceye kadar usta denen genç kızlar, sonrasında has odadan ağalar görevlendirilirdi.

�Beş-altı yaşında muallim-i sultaniye teslim edilir, Şehzadegan Mektebi’ne devam ederdi.

�Onbeş yaşında sancağa çıkarılır, lala refakatinde bir sancak ya da vilayete yönetici olurdu.

�Sancağa Çıkarılma Dönemi

�Kafeste Yetiştirilme Dönemi

�Şehzade tahta çıkınca kendisini yetiştiren hocasını Hünkar hocası yapar, eğer ölmüşse kendine başka bir hoca seçerdi.


Sıbyan Mektepleri

MedreselerSaray



Kurumları

Acemioğlanlar Mektepleri

Mehterhaneler Cambazhaneler Tophane Humbarahane Tüfekhane Kılıçhane


Okulları



Eğitim


Sıbyan Mektepleri

MedreselerSaray



Kurumları


Okulları

Azınlık Okulları

Rum Okulları Yahudi Okulları Ermeni Okulları

Yabancı Okulları

FransaAmerikan

Misyoner Okulu



Eğitim


Sıbyan Mektepleri

MedreselerSaray



Kurumları


Okulları


Bab-ı Ali Mektebi

Kethüda Bey Dairesi

Divan-ı Hümayun

Kalemi

Bab-ı Defterdari Mektebi

Bab-ı Fetva Bab-ı Seraskeri


Eğitim

�Medreselerde okumuş olanlar memurolabilirlerdi. Ancak bazı devlet kurumları kendikurumlarında çalışacak olan personel içinayrıca kurslar açabiliyorlardı.

�Memur adaylarının bir daireye girip stajgörmelerine mülazemet, adaylara mülazim yada çırak denirdi.

�Bunlar genellikle çok düşük maaşla ya damaaşsız olarak çalışır, staj görürlerdi.

Yaygın Eğitim Kurumları�Osmanlılarda okullar dışında otodidakt yetişmeye ve halk eğitimine imkan sağlayan kurumlarda vardı.

�Camiler

�Tekke, zaviye ve dergahlar

�Cem Evleri, Yaran sohbetleri, Sıra geceleri

�Kütüphaneler

�Sahaflar, Kitapçılar

�Kahvehaneler

�Devlet adamlarının, zenginlerin konakları

�Bilginlerin, ediplerin, sanatçıların evleri

�Bazı halktan insanların evleri

�Çırakların eğitimi

�Orta oyunu, Karagöz

Osmanlılarda Eğitimin İdari Teşkilatlanması�Medreselerin merkezdeki üst yönetim organları Ders Vekaleti kanalı ile Şeyhülislamlık, Rumeli ve anadolu Kazaskerliğidir.

�Taşrada müftü ve kadıların yetkileri vardır.

�Medrese düzeyinde ise yönetim, yetki ve sorumluluğu müderris ve mütevellidedir.

Vakıfların Türk Eğitim Tarihindeki yeri�Vakfiye ya da vakıfname adı verilen belge düzenlenir.

�Vakfiye kadı tarafından tasdik edilir.

�Vakıf, kişilerin özel servetlerini toplumun yararına bağışlamaları, bu amaçla bazı kurumlar meydana getirmeleri ve bu hukuki sistemin adıdır.�Örgün eğitimle ilgili vakıflar: Sıbyan mektepleri,

medreseler.

�Yaygın eğitimle ilgili vakıflar: Cami,tekke, kütüphane vb.

�O dönemde vakıfların gelirinin devlet hazinesinin yarısı olduğu düşünülürse, halkın ne kadar yardımsever olduğu ve eğitime katkı sağladığı anlaşılabilir.

�Mütevelli: Vakıf yöneticisi.

Dönemin Türk Eğitim Tarihine Etkisi Olan Eserler

• Kühistan hükümdarı Keykavus tarafından oğlu Geylan Şaha yazılmıştır. 1082'de tamamlanmıştır.

• Farsçadır. Türkçeye çevrilmiştir.

• Çocuk eğitimi, İlim istenmesi, Vezirlik ve Padişahlık kuralları konularına değinilir

Kabusname

• İran edebiyatı eseridir. 13. yy yazarlarından Sadi tarafından yazılmıştır.

• 1928'e kadar Farsça ders kitabı olarak okutulmuştur.

• Ferdin yaşayışı ve davranışları, Çocuk eğitimi, Hükümdarın davranışları konularına değinen terbitevi ve ahlaki bir kitaptır.

Gülistan ve

Bostan

Dönemin Türk Eğitim Tarihine Etkisi Olan Eserler Vermiş Alim, Öğretmen, Yazarları

•Alaettin Çelebi olarak da bilinir.

•1453'te Tariku'l Edeb kitabını yazmıştır. Ahlak, davranış ve terbiye kitabıdır.

•Çocuk üzerinde baba ve ana hakkı, Öğretmenin nitelikleri ve öğretimi, Kur'an okuma ve yöntemi, Okul çocuğunun eğitimi, Eğitimin kazanılması, Yazı öğretimi, İlmin ve bilgeliğin fazileti, Camiye giriş, Ezan, Konuşma eğitimi ve yöntemi, Su içme ve yıkan eğitim ve yöntemi vb. konuları içermektedir.

Amasyalı

Hüseyinoğlu Ali

•1352-1429 tarihleri arasında yaşamıştır.

•Mutasavvıf olarak halkı eğitici bir rolü olmuştur.

•Fatih'in hocalarından Ak Şemseddin'in hocalarındandır.

•Ak Medrese ve Kara Medreslerde ders vermiştir.

Hacı Bayram

Veli


• Büyük kardeş Mehmet 1449'da Muhammediye

• Küçük kardeş Ahmet 1453'te Envarü'l Aşıkin

• Türkçe konuşulan her yerde "halk kitabı" özelliği kazanmışlardır.

• Kardeşler dini-tasavvufi bir eğitim amaçlamışlardır.

Yazıcıoğlu

Mehmet ve

Ahmet kardeşler

• 1510-1572 tarihleri arasında yaşamıştır.

• Süleymaniye medreresinde Müderrislik,

• Kahire, Bursa, İstanbul'da Kadılık yapmıştır.

• 1564'te Suriye Beylerbeyi için Ali Paşa adına Ahlak-ı Alai'yi yazmıştır. Ahlak ilmi, Aile ahlakı ve Devlet ahlakı olmak üzere 3 kitaptan oluşur.

• Farabi, İbni Sina, Gazali'den etkilenmiştir.

Kınalızade Ali


• 1609-1656 yılları arasında yaşamıştır. Hacı Kalfa olarak da bilinir.

• Keşfü'z Zünun: Bibliyografya, Cihannüma (dünyayı gösteren kitap): Coğrafya kitabı, Mizanü'l Hakk fi İhtiyari'l Ahakk (En doğruyu seçme konusunda Hak terazisi), Düstutü'l amel lş Islahi'l halel: Politika kitabı

• Tarih, Din, Hukuk, Matematik, Geometri, Kozmoğrafya alanlarında kitaplar ve batıdan çeviriler

Katip

Çelebi


• Kühnü'l Ahbar: Bozulmaya başlayan Osmanlı eğitim ve medrese sistemine eleştiriler

• "Ayda bir kez derse girmeyen müderrislerin olması"

• İlim yolunun düzelmesi, bilenle bilmeyenlerin bir tutulmayıp, eğitim ve öğretim görevlerinin bilenlere ve hak edenlere verilmesi ile mümkündür.

Mustafa

Ali


• IV. Murat'a sunduğu Layiha'sında (1631) devletin gerileme nedenleri ve kurtulma yollarını açıklamıştır.

• Layiha: zaman zaman devlet görevlilerinin ülke meseleleri ile ilgili olarak hazırlayıp, tespit ve çözümleri ifade ettikleri belgeler.

• Cahil ile alim arasında fark gözetilmeden müderrisliklerin para ve hatır gönül yoluyla layık olmayanlara verilmesi, mülazemet (staj) yolunun bozulması.

Koçi Bey

• Kanuni döneminde sadrazamlık yapmıştır.

• Asafname kitabını yazmıştır.

• Müderisler ve ulema birbirine haset eder dururlar.Lutfi Paşa



• Vakanüslik (resmi tarih yazıcılığı) yapmıştır.

• Osmanlı Tarihi yazmış ve siyaset teorisi geliştirmiştir.Nâima

• Defterdarlık yapmıştır.

• Devlet Adamına Öğütler: 1717 yılında devlet adamlarına öğütler vermek amacıyla kitap yazmıştır.

Sarı Mehmet

Paşa



• Divan edebiyatında didaktik (öğretici) şiirin önemli tamsilcisidir.

• Hayriyye: 1701 yılında oğluna öğüt vermek için yazdığı manzum eser.Nabi


• Maarifatname: 1756'da yazdığı en tanınmış, hacimli ve ansiklopedik eserdir.

• Tasavvuf, felsefe, Tıp, Anatomi, Coğrafya, Astronomi, Matematik, Geometri, Fizik, Karakteroloji, Din, Ahlak

Erzurumlu

İbrahim Hakkı

Osmanlıların Matbaa Hakkındaki Bilgi ve Tutumları

�Osmanlı uleması ve zihinlen bu tekniği benimseyecek düzeyde değildi ve dini kitapların basımını günah olarak görüyorlardı.

�Geçimini kitap çoğaltma ve yazı yazmakla sağlayan çok sayıda hattat ve müstensihin işsiz kalma ihtimalleri

�Osmanlıda yaygın bir eğitim ve kültür ortamı oluşmaması ve okumanın sevilmemesi

�Kitap çoğaltma işinin elle yapılmasının sevap olarak algılanması

�Yazma eserlerin çok güzel gözalıcı olması

�Elle yazılan kitapların daha güvenilir olduğunun düşünülmesi

�Azınlıklardan bir şey örnek alınmasının Osmanlı gurununa yedirirlememesi

�David ve Samuel ibn Nahmias kardeşler 1493 yılında İstanbul'da ilk basımevini (matbaayı) kurdular.�Kendilerine Tevrat ve dini kitaplar basma izni verilmişti. Bu sebepten

sadece Tevrat, dua ve din tarihi kitapları basılmıştır.

Lale Devri Zihniyet Değişikliği� 1718 yılında Avusturya ile imzalanan Pasarofça Antlaşması ile başlayıp, 1730 yılındaki Patrona Halil İsyanı ile sona eren dönemdir.

�Paris,Londra ve Viyana gibi Avrupa başkentlerine geçici elçilik heyetleri yollanmış,böylelikle Avrupayı daha yakından tanıma imkânı sağlanmıştır.

�Sayid Efendi ve İbrahim Müteferrika Avrupa'dan matbaayı getirmişlerdir.

�İlk kez çiçek hastalığına karşı aşı uygulanmıştır.

�İstanbul'daki yangınları önlemek için yeniçerilerden Tulumbacılar adı verilen bir itfaiye ocağı kurulmuştur.

�Çini atölyeleri açılmıştır.

�Kağıt fabrikası açılmıştır.

�Lale Devri’nde sanat alanında görülen en önemli kişi Levni’dir. Asıl adı Abdülcelil Çelebi olan Levni bu devrin en büyük nakkaşıdır.

İbrahim Müteferrika (1674-1747)�Macar asılldır.

�Risale-i İslamiye: İslamiyeti savunan bir kitap.

�Vesletü't Tıbaa: Basım sanatın yararları konusunda bir gerekçe kaleme alıp Sadrazam Damat İbrahim Paşa'ya sunmuştur.

�Musevi ve Hristiyanların başlangıçta dini kitaplarına değer verip saklamakta yaymakta kayıtsız kaldıkları için dinlerin bozulduğunu,

�Hacimli lügat yazabilir hattatların az olduğunu,

�Basım sanatının bir nevi kitabet olduğunu belirtir ve bu sanatın faydalarını anlatır.�Kitaplar çaoğalınca ucuzlayacak, fakirler de satın alabilecek, her yerde

kütüphaneler kurulacak, bilgisizlik ortadan kalkacak, öğretim kolaylaşacak, ülke kalkınacak.

İbrahim Müteferrika'nın Bastığı Kitaplar�Vankulu Lûgati: İki büyük cilt. Büyük Türk dilbilimcisi Cevheri'nin Sıhâh Lûgatı'nın (Arapçadan Arapçaya) Türkçe çevirisi.

�Kitab-ı Lügat-ı Vankulu (Sihah El-Cevheri), 2 cilt halinde, 1729

�Tuhfet-ül Kibar fi Esfar el-Bihar, 1729

�Tarih-i Seyyah, 1729

�Tarih-i Hind-i Garbi, 1730

�Tarih-i Timur Gürgan, 1730

�Tarih-I Mısr-i Kadim ve Mısr-i Cedid, 1730

�Gülşen-i Hülefa, 1730

�Grammaire Turque, 1730

�Usul el-Hikem fi Nizam el-Ümem, 1732

�Fiyuzat-ı Mıknatısiye, 1732

�Cihan-nüma, 1732

�Takvim el-Tevarih, 1733

�Kitab-ı Tarih-i Naima, 2 cilt halinde, 1734

�Tarih-i Raşid, 3 cilt halinde, 1735

�Tarih-i Çelebizade, 1741

�Ahval-i Gazavat der Diyar-ı Bosna, 1741

�Kitab-ı Lisan el-Acem el Müsemma bi-Ferheng-i Şuuri, 2 cilt halinde, 1742

Diğer Matbaalar�Mühendishane Matbaası: Dar’üt-Tıbâa: İlk devlet matbaası,

�Üsküdar Matbaası: Dar’üt-Tıbâat’il-Cedide 1803

�Takvimhane matbaası: Osmanlı Deblet-i Aliyyesi’nin resmî gazetesi olan Takvîm-i Vekâyi’nin neşri meselesi ortaya çıkınca;

�Vilâyet Matbaaları: Matbaacılığın Devlet-i Aliyye coğrafyasında yaygınlaşması Vilâyet Matbaalarının kurulması ile başlamıştır.

�Taşbasmacılığı: On dokuzuncu yüzyılın ilk yarısında matbaacılık teknolojisindeki gelişmelerden biri de taşbasmacılığının ortaya çıkmasıdır. Bu teknoloji Osmanlı çevrelerinde hemen benimsenmiştir. İlk Osmanlı taş-tezgâhı 1831’de Serasker Mahmud Hüsrev Paşa’nın gayreti ve Marsilyalı Caillol’ların becerisi ile Harbiye Nezareti’nde faaliyete geçmiştir.

Sorular

Education

Türk Eğitim Tarihi - Osmanlı Dönemi - Kuruluştan Eğitimde İlk Yenileşme Hareketlerine Kadar (1299-1776)