ABN AMRO: Voorzichtig herstel lijkt in aantocht, 28 januari 2013

Nederlandse economie in zichtVoorzichtig herstel lijkt in aantocht

Economisch Bureau: - Macro Research - Sector & Commodity Research

28 januari 2013

Voorzichtig herstel in aantocht Economische groei - % k-o-k

Conjunctuur: Economie krimpt, maar licht herstel in de loop van 2013 (p.2)

• De economie is vorig jaar meer dan driekwart procent gekrompen. Dat komt door lagere binnenlandse bestedingen. De uitvoer is echter verder toegenomen.

• Ook voor 2013 wordt een krimp van de economie voorzien – met ruim een kwart procent. Opnieuw zijn de binnenlandse bestedingen daar debet aan, terwijl de uitvoer verder groeit. Ook dit jaar daalt het beschikbaar inkomen, waardoor de consumptie zal dalen. De uitvoer profiteert van een verder herstel van de mondiale economie. In de loop van dit jaar zal de economie naar verwachting weer wat groei laten zien. Dat herstel zet door in 2014, waardoor de groei dan een positief cijfer kan laten zien van ongeveer 1%.

• Bij deze zwakke conjunctuur loopt de werkloosheid vermoedelijk nog tot in 2014 op. Sectoren: Magere vooruitzichten, maar exportgerichte sectoren doen het beter (p.6)

• De vooruitzichten voor de sectoren zijn gematigd. Omdat de economische groei vooral te danken zal zijn aan de uitvoer kunnen de (exporterende) groothandel en de industrie volume-groei laten zien in 2013. Dat geldt ook voor de agrarische sector, die een groot deel van de productie exporteert.

• De bouw zal opnieuw krimpen, hoewel wat minder sterk dan in 2012. In directe zin kost dat de Nederlandse economie ongeveer een kwart procentpunt groei in 2013. Maar het totale effect is veel groter, vanwege de uitstralingseffecten van de krimpende bouw en de vastzittende woning-markt op andere sectoren in de economie.

• Mede door de stagnatie in de bouw en woningmarkt zal de detailhandel non-food ook krimpen. • De sectoren transport & logistiek, telecom, media & technologie (TMT) en de zakelijke

dienstverlening maken in 2013 een pas op de plaats.

-1,2

-0,9

-0,6

-0,30

0,3

0,6

0,9

10 11 12 13 14

2 Nederlandse economie in zicht - Voorzichtig herstel lijkt in aantocht - 28 januari 2013

Economie krimpt nog in 2013 - wel licht herstel in de loop van het jaar Nico Klene – 020 628 4204

De Nederlandse economie is vorig jaar met naar schatting meer dan driekwart procent gekrompen. Dat kan geheel worden toegeschreven aan lagere binnenlandse bestedingen. De particuliere consumptie daalde doordat het beschikbaar inkomen flink afnam. De uitvoer is echter verder toegenomen en heeft een sterkere terugval van het bruto binnenlands product voorkomen. Ook voor 2013 wordt een krimp van de economie voorzien – met ruim een kwart procent. En naar verwachting zijn wéér de binnenlandse bestedingen daar debet aan, terwijl de uitvoer verder groeit. Opnieuw daalt het beschikbaar inkomen waardoor de consumptie (alweer voor het derde jaar op rij) zal dalen. De uitvoer profiteert van een verder herstel van de mondiale economie. Overigens komt het vooral door de tegenvallende ontwikkeling in de tweede helft van 2012 dat de gemiddelde groei in 2013 in de rode cijfers zit. We denken dat de economie in de loop van dit jaar weer voorzichtig groei zal laten zien. Dat herstel zet door in 2014, waardoor de economie dan een groei van ongeveer 1% zou kunnen realiseren. Bij deze zwakke conjuncturele ontwikkeling loopt de werkloosheid voorlopig verder op. De inflatie is in het vierde kwartaal van 2012 opgelopen door de BTW-verhoging. Dat effect zal tot ver in 2013 zichtbaar zijn. Gemiddeld zal de inflatie dit jaar ruwweg gelijk zijn aan het cijfer van 2012. Pas voor 2014 voorzien we een cijfer dat weer onder de 2% uitkomt. Groei is vertraagd in loop van 2012 De economie is afgelopen jaar gekrompen. Het bruto binnenlands product (BBP) daalde met naar schatting meer dan ¾%. Dit is een raming want cijfers over het vierde kwartaal zijn nog niet bekend. In de eerste twee kwartalen van het jaar liet de economie een heel lichte groei zien ten opzichte van het voorgaande kwartaal. Daarmee was een eind gekomen aan de recessie in ons land, die was begonnen in het voorjaar van 2011. Deze negatieve ontwikkeling en vooral de flinke krimp in het slotkwartaal van dat jaar verklaren al een groot deel van de gemiddeld negatieve groei in 2012. In de laatste maanden van 2011 was het BBP namelijk kleiner dan het gemiddelde BBP in dat jaar. We spreken daarom van een negatieve ‘statistische overloop’ naar 2012 (zie grafiek rechts; eind 2010 was de overloop positief). Sterke economische krimp in derde kwartaal 2012

Pct BBP-groei

-2,5

-1,5

-0,5

0,5

1,5

2,5

05 06 07 08 09 10 11 12-6

-4

-2

0

2

4

6

% k-o-k (l.a.) % j-o-j (r.a.)

Bron: Thomson Reuters Datastream

Maar na twee kwartalen met een beetje groei zakte het BBP in het afgelopen derde kwartaal weer fors in: met liefst 0,9% kwartaal op kwartaal (k-o-k). Daarmee viel het BBP bijna terug naar het niveau van het voorjaar van 2010. De tegenvaller kan worden verklaard doordat in het derde kwartaal niet alleen de (meeste) binnenlandse bestedingen afnamen, maar nu ook de uitvoer, die daarbij fors meer kromp dan de invoer. Dit na twee

kwartalen waarin de uitvoer krachtig was gestegen. De eerste indicaties voor de uitvoer in het vierde kwartaal zijn overigens wat gunstiger. De groei lijkt weer iets aan te trekken. Dat klinkt positief. Verder is het na zo’n stevige terugval denkbaar dat de economie in het vierde kwartaal weer iets is gegroeid. Zo’n eventueel plusje moet dan wel worden gezien in het licht van de forse min in het derde kwartaal. Per saldo is het BBP in het tweede halfjaar flink - en meer dan verwacht - gekrompen. En deze terugval heeft weer gevolgen voor 2013. Opnieuw is namelijk sprake van een negatieve statistische overloop naar het volgende jaar (2013). Stijging en daling BBP en statistische overloop

Niveau in mld euro

134

136

138

140

10 11 12

Kwartaalcijfer Jaargemiddelde

Jaargemiddelde 2012 is raming ABN AMRO Bron: Thomson Reuters Datastream

Minder consumptie in 2012 door inkomensdaling … Zoals gezegd hebben de binnenlandse bestedingen de BBP-groei in de rode cijfers geduwd. De investeringen zijn al zes kwartalen op rij gedaald en de particuliere consumptie zelfs al zeven kwartalen. De consumptie is nu bijna terug op het niveau van eind 2003. Nadat de particuliere consumptieve bestedingen in 2011 met 1% waren gedaald, volgde vorig jaar een verdere afname van ongeveer 1½%. De ‘hoofdschuldige’ van deze daling is het reëel beschikbaar gezinsinkomen, dat vorig jaar met naar schatting tussen 1½ en 2% afnam. Deze


stevige daling werd veroorzaakt door diverse factoren. Zo stegen de lonen vorig jaar minder dan de prijzen: reëel gingen de lonen dus wat omlaag. Verder drukten de bezuinigingen van de overheid en hogere pensioenpremies de koopkracht. En ten slotte stond de werkgelegenheid onder druk. Daling beschikbaar inkomen drukt consumptie

Pct jaarmutatie

-3

-2

-1

0

1

2

3

05 06 07 08 09 10 11 12 13

Reëel beschikbaar inkomen Part. consumptie

Bron: CBS, CPB; 2012 en 2013 ramingen ABN AMRO

Daarnaast is het consumentenvertrouwen vorig jaar laag gebleven en de koopbereidheid geleidelijk verder afgenomen, terwijl de zwakte op de huizenmarkt aanhield. De huizen-prijzen daalden gemiddeld 5,9%. … en dit jaar besteedt de consument wéér minder Voor dit jaar is het beeld nog niet veel beter. Het reëel beschikbaar inkomen daalt opnieuw, door dezelfde factoren als in 2012. Wel zal de daling van het reële loon wat lager uitvallen. We verwachten dat in de nog af te sluiten cao’s zal worden geprobeerd de BTW-verhoging deels te compenseren. Al met al houden we rekening met een verdere daling van het reëel beschikbaar inkomen met zo’n 1% of mogelijk nog iets meer. Als gevolg daarvan zal de consument opnieuw minder uitgeven. Maar omdat het vertrouwen van de consument wat kan herstellen dankzij de (voorzichtige) verbetering van het internationale economisch klimaat, hoeft de consumptiegroei (ongeveer -1%) niet of nauwelijks achter te blijven bij de hiervoor genoemde inkomensdaling. In 2014 zou de consumptie weer heel licht kunnen toenemen. Zo denken wij dat de inflatie in dat jaar fors lager kan uitvallen, onder meer omdat het effect van de BTW-verhoging dan is weggevallen. Zwakke conjunctuur drukt investeringen Ook de investeringen daalden vorig jaar - en fors (raming: -4½ tot -5%). Zo’n daling is niet echt een verrassing als je bedenkt dat de productie van het bedrijfsleven is gedaald. Dat zien we terug in de mate waarin het machinepark in de industrie wordt benut: de bezettingsgraad lag in het tweede halfjaar zo’n 2% lager dan in de tweede helft van 2011. Dat is geen impuls om

te gaan investeren, zeker niet bij de nogal altijd onzekere vooruitzichten. Lagere bezettingsgraad drukt bedrijfsinvesteringen

72

74

76

78

80

82

84

05 06 07 08 09 10 11 12 13-20

-10

0

10

20

Bezettingsgraad (%; l.a.) Bedrijfsinvesteringen (% j-o-j; r.a.)

Bron: Thomson Reuters Datastram

Vooral de investeringen in woningen zijn fors gedaald. In de eerste drie kwartalen van 2012 gingen deze met 9% j-o-j onderuit. De (overige) investeringen door bedrijven deden het in die periode iets minder slecht (ruim -2½%), hoewel er in de zomer wel een forse terugval was door een enorme krimp bij de transportmiddelen. In het kwartaal ervoor waren deze investeringen echter nog stevig (maar wel minder) toegenomen. Bij het voorzichtige herstel dat wij voorzien, zijn er voor bedrijven aanvankelijk nog weinig prikkels om te gaan investeren, al worden de perspectieven voor de exportsector wel beter. Bovendien zal de verbetering van het internationale economisch beeld het vertrouwen van ondernemers ten goede komen. Dit jaar zullen de investeringen waarschijnlijk nog afnemen, maar in 2014 kan weer sprake zijn van een stijging. Woninginvesteringen blijven op laag pitje De investeringen in woningen zijn vorig jaar stevig gedaald en ook voor dit en volgend jaar zijn de vooruitzichten mager. Zo worden woningbouwcorporaties terughoudender om te investeren met oog op de verhuurdersheffing die hen boven het hoofd hangt. Verder is ook in de particuliere sector de neiging om te investeren beperkt vanwege de zwakke vraag. Het aantal verkooptransacties is vorig jaar verder gedaald en de kans is klein dat dit gauw al weer aantrekt gelet op de verandering in de fiscale wetgeving en de opnieuw strengere hypotheeknormen (op basis van berekeningen gemaakt door het NIBUD). Uitvoer is en blijft groeimotor voor de economie De uitvoer van goederen en diensten is vorig jaar gestegen met een geschatte 3%. Na twee sterke kwartalen kwam de uitvoer in de zomer weliswaar in een dip, maar daarna tekende zich weer enig herstel af. Zo zagen de maandcijfers van de goederenuitvoer in oktober en november er weer wat beter uit. Ook de exportindicator uit de (maandelijkse) enquête onder


inkoopmanagers (PMI) wees in die richting. Sterker nog, de deelindex van de exportorders in de industrie lag in de gehele tweede helft van 2012 boven de 50, het omslagpunt tussen krimp en groei. Verdere groei export verwacht % j-o-j PMI >50 - groei; <50 - krimp

-20

-10

0

10

20

05 06 07 08 09 10 11 1230

40

50

60

70

PMI exportorders (index; r.a.)Uitvoer goederen (% j-o-j, 3-m v.g.; l.a.)

Bron: Thomson Reuters Datastream, CBS

Bij de stijging van de uitvoer tekenen we wel aan dat dit cijfer wordt geflatteerd door de wederuitvoer (producten die worden ingevoerd door een Nederlandse partij en weer worden uitgevoerd zonder dat ze een noemenswaardige bewerking hebben ondergaan). De uitvoer van binnenslands ge-fabriceerde goederen deed het vorig jaar minder goed. In de eerste tien maanden van 2012 steeg de uitvoerwaarde van deze goederen met ruim 3½% j-o-j, terwijl de wederuitvoer met 9% steeg. In reële termen zou volgens het CPB de uitvoer van goederen van binnenlandse makelij in (heel) 2012 zelfs zijn gedaald. Dit jaar kan dat beeld dankzij de aantrekkende wereldhandel verbeteren.1 Uit diverse internationale ranglijsten blijkt dat de Nederlandse concurrentiepositie vrij goed is. Dat betekent dat ons land goed in staat moet zijn om te profiteren van een aantrekkende wereldhandel. We voorzien daarom een oplopende exportgroei. In 2014 kan die nog iets hoger uitvallen. Groei dit jaar nog negatief – volgend jaar weer positief Al met al zal de economie dit jaar opnieuw krimpen – met naar schatting (iets meer dan) ¼%. Dat komt grotendeels, zo niet geheel, door de negatieve doorwerking van de forse krimp in de tweede helft van 2012. In de loop van het jaar kan enig herstel optreden. Dat wordt echter afgeremd door de omvangrijke ombuigingen van de overheid ter grootte van ruim 2% van het BBP. Maar dankzij het conjuncturele herstel kan de economie met wat meer vaart 2014 binnengaan. In dat jaar kan de gemiddelde groei uitkomen op 1%.

1 Zie voor onze visie op de internationale economie: Macro Visie ‘Is de crisis voorbij?’ 23 januari op www.abnamro.nl/economischbureau

Stijging van de werkloosheid is versneld Door de zwakke economie loopt de werkloosheid op. De vraag naar arbeid neemt immers af, terwijl de beroepsbevolking groeit. Eind 2012 was het aantal werklozen een vijfde tot een kwart hoger dan eind 2011 (afhankelijk van de definitie die je hanteert). Die stijging spoort met de forse toename van het aantal ontslagaanvragen, die sinds het voorjaar is versneld. Vooral in het laatste kwartaal van 2012 nam de werkloosheid snel toe. De meest recente cijfers van de ontslagaanvragen laten echter enige terugval zien. Het is nog (veel) te vroeg om te concluderen dat sprake is van een omslag. Toch zou het er op kunnen wijzen dat de (verdere) stijging van de werk-loosheid in de nabije toekomst iets geringer kan zijn dan in het voorbije kwartaal. Snelle stijging werkloosheid Aantal x1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

09 10 11 12300

350

400

450

500

550

600

Werklozen (r.a.) Ontslagaanvragen (3-m gemiddelde; l.a.)

Bron: Thomson Reuters Datastream, UWV

Hoe dan ook, de werkloosheid zal dit jaar verder stijgen. De economie krimpt immers nog. Daar komt bij dat de werkloosheidsontwikkeling naijlt bij het productieverloop. Dat betekent dat vermoedelijk pas in 2014 een eind komt aan de stijging van de werkloosheid. We denken dat het werkloos-heidspercentage in de eerste helft van 2014 kan pieken bij 8% van de beroepsbevolking (volgens de nationale definitie; of ruim 6½% volgens de internationale definitie).2 Inflatie flink opgelopen – blijft voorlopig hoog De inflatie is opgelopen van 2,4% aan het eind van 2011 tot 2,9% aan het eind van 2012. Vooral in het laatste kwartaal steeg de inflatie sterk (van 2,3% naar 2,9%), voornamelijk als gevolg van de BTW-verhoging op 1 oktober. Dit BTW-effect op de inflatie houdt twaalf maanden aan. Daarna valt het weg uit het jaar-op-jaarcijfer. Voorlopig zal de inflatie dan ook hoog blijven. Door diverse overheidsmaatregelen (verhoging van

2 In de tabellen nemen we nu ook het werkloosheidscijfer op volgens de internationale definitie. Dat cijfer is lager dan dat volgens de nationale definitie. Dat komt voor-namelijk doordat in de nationale definitie een grens van twaalf uur wordt gehanteerd: personen die minder dan twaalf uur per week werken maar minstens twaalf uur zouden willen werken (en daarvoor beschikbaar zijn), tellen als werkloos. In de internationale definitie wordt die urengrens niet gehanteerd. Iemand met een baan van bijvoorbeeld acht uur is dan niet werkloos.


energiebelasting en van accijnzen) kan het cijfer in januari zelfs nog wat oplopen. BTW-verhoging stuwde inflatie op

% j-o-j

-1

0

1

2

3

4

05 06 07 08 09 10 11 12

Inflatie Excl. effect aanpassing belastingen

Bron: Thomson Reuters Datastream

Toch is er ook neerwaartse druk op de inflatie. We gaan er namelijk van uit dat de prijsstijging van energie en van andere grondstoffen (ten opzichte van twaalf maanden eerder) sterk terugvalt of zelfs wegvalt. Verder is sprake van een forse onbenutte capaciteit in de economie, wat het ondernemers en winkeliers moeilijk maakt om hun prijzen te verhogen. Later in het jaar en vooral in het vierde kwartaal kan het inflatietempo weer duidelijk afnemen. Gemiddeld zal het inflatiecijfer dit jaar vergelijkbaar zijn met dat van 2011, maar volgend jaar kan het cijfer onder de 2% uitkomen. Overheidsfinanciën verbeteren Door de tegenvallende economie staan de overheidsfinanciën onder druk. Maar de overheid heeft maatregelen genomen om die druk te pareren. In het voorjaar van 2012, nadat het kabinet Rutte I was gevallen is alsnog het Voorjaarakkoord tot stand gekomen. De nieuwe regering heeft dat akkoord groten-deels overgenomen. Door forse ombuigingen zou het tekort van de overheid in 2013 worden teruggedrongen tot ruim onder 3% van het BBP. Naderhand heeft het nieuwe kabinet maatregelen genomen om het tekort in de jaren na 2013 verder terug te dringen (naar 1,5% van het BBP in 2017). De recente neerwaartse aanpassing van de groei-verwachtingen betekent echter een nieuwe tegenvaller voor de overheidsfinanciën. Het tekort dreigt dit jaar toch boven de 3% uit te komen. De overheid heeft echter een eenmalige forse meevaller: de veiling van frequenties voor sneller mobiel internet heeft liefst EUR 3,8 mld opgebracht (0,6% van het BBP). Daarmee zou het tekort van de overheid dit jaar toch flink onder de 3% kunnen uitkomen. Het zijn echter eenmalige inkomsten. In 2014 tellen die niet meer mee. Het tekort loopt dan weer op en komt mogelijk weer iets boven de 3% van het BBP te liggen. Dat heeft te maken met de nu tegenvallende conjuncturele ontwikkeling. Structureel, dus exclusief het nadelige effect van de ongunstiger conjunctuur, is echter wél

sprake van een verbetering van de overheidsfinanciën (naar 1,4% van het BBP in 2014 volgens het CPB, berekend volgens de methode van de Europese Commissie).3 Tekort overheid neemt af

% BBP

-6-5-4-3-2-101

08 09 10 11 12 13

EMU-saldo Excl. eenmalige meevallerStructureel saldo

Bron: CPB; ramingen 2012-’13 voor EMU-saldo ABN AMRO

Kerncijfers Nederlandse economie

2011 2012 2013 2014 % mutaties BBP 1,0 -0,8 -0,3 1,0 Particuliere consumptie -1,0 -1,4 -1,0 0,2 Overheidsconsumptie 0,1 0,7 -0,5 -0.3 Investeringen 5,7 -4,7 -2,0 2,5 Uitvoer 3,9 3,0 4,0 6,8 Invoer 3,6 2,8 3,0 7,1 Consumentenprijzen (CPI) 2,3 2,5 2,4 1,7 Lonen 1,4 1,6 2,0 1,9 niveaus Werkloosheid (% beroepsbevolking) 5,4 6,4 7,7 7,9 Idem internationale definitie 4,4 5,3 6,3 6,5 Lopende rekening (% BBP) 9,7 8,7 8,8 8,5 Saldo overheid (% BBP) -4,5 -3,8 -2,6 -3,1

Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau

3 Het CPB berekent ook nog het ‘robuuste’ EMU-saldo, dat is het structurele saldo excl. aardgasbaten, rentebetalingen en dividendontvangsten. Dit saldo zou in 2014 uitkomen op -2,1% van het BBP.


Sectoren: Mager beeld, export-gerichte sectoren doen het beter

Jacques van de Wal – 020 628 0499

Bijna gehele bedrijfsleven in de min in 2012 Op de groothandel na hadden alle sectoren in het bedrijfsleven te maken met krimp in 2012. Binnen de groothandel zaten grote verschillen. Alleen de exporterende groothandel wist groei te realiseren in 2012. De industrie wist als geheel ondanks de groei van de uitvoer net niet te ontkomen aan een krimp van de afzet in 2012. Alle op het binnenland gerichte sectoren hadden te maken met afnemende volumes, waarbij de bouw de kroon spande. Voor de bouw was 2012 (-8%) nog niet zo rampzalig als 2010 (-11,1%), maar heel groot is het verschil niet. Blik vooruit: wat gaat 2013 brengen? De economische vooruitzichten voor Nederland in 2013 zijn gematigd. De in de loop van het jaar terugkerende economische groei zal vooral te danken zijn aan de uitvoer, die kan groeien door de naar onze inschatting voorzichtig aan-trekkende wereldhandel. Dat betekent dat de (exporterende) groothandel en de industrie volumegroei zullen laten zien in 2013. Ook de agrarische sector zal naar verwachting een toename van de geproduceerde en afgezette volumes zien in 2013. Een groot deel van de productie wordt geëxporteerd. Krimp in de bouw iets minder fors De bouw zal in 2013 opnieuw krimpen, al verwachten wij wat minder sterk dan in 2012. In directe zin kost dat de Nederlandse economie ongeveer een kwart procentpunt groei in 2013. Maar het totale effect is veel groter, vanwege de grote uitstralingseffecten van de krimpende bouw en de vastzittende woningmarkt op andere sectoren in de economie. Onderzoeken wijzen uit dat de multipliereffecten van de bouw vrij groot zijn, waardoor het totale effect mogelijk wel een factor twee tot drie groter is. Mede door de stagnatie in de bouw en woningmarkt zal de detailhandel non-food ook in 2013 krimpen. Ondanks dat de verwachtingen voor de detailhandel-food wel redelijk gunstig zijn, kan het een krimp in de afgezette volumes bij de totale detailhandel (-2%) niet voorkomen. De auto-retail zal nog forser krimpen. De geringe investerings-

bereidheid in het bedrijfsleven, de dalende koopkracht van de consument en onzekerheid over de financiële toekomst spelen daarbij een belangrijke rol. De sectoren transport & logistiek, telecom, media & technologie (TMT) en de zakelijke dienst-verlening maken in 2013 een pas op de plaats. In alle drie de sectoren geldt dat de nul een gemiddelde is dat opgebouwd is uit een waaier van plussen en minnen.

2013 overgangsjaar? Het bedrijfsleven zal het ook in 2013 niet gemakkelijk hebben en in de bedrijfsvoering alle zeilen bij moeten zetten om continuïteit te verzekeren. Exporterende bedrijven zijn daarbij afhankelijk van de ontwikkelingen in het buitenland. Voor hernieuwde groei van sectoren die op het binnenland gericht zijn, is het belangrijk dat de woningmarkt en de bouw uit het slop komen. Hierbij is een belangrijke rol voor Den Haag weggelegd. De problematiek is complex, maar het zou de ambitie moeten zijn om in 2013 met het juiste beleid de basis te leggen voor een echt binnenlands herstel, dat dan in 2014-15 tot uiting zou kunnen komen. Dan kunnen we 2013 zien als een ‘noodzakelijk’ overgangsjaar in het teken van her-structurering, lastenverhoging en matiging met als doel de groei in de jaren erna weer op te pakken. Volumemutaties naar sector

2010 2011 2012r 2013v

Agrarisch - 1,1 1,6 - 2 1

Industrie (incl. Food) 6,9 3,5 - 0,5 0,5

Bouw - 11,1 4,5 - 8 - 5

Groothandel 6,6 4,0 0 0,5

Detailhandel 0,5 - 0,4 - 1 - 2

Autoretail 5,8 4,5 - 4 - 4

Transport & Logistiek 2,3 2,3 - 0,5 -0,5

Telecom, Media & Technologie 0,4 0,3 - 0,5 0

Zakelijke dienstverlening -2,5 -0,1 -1 -0,25Bron: CBS, Ramingen, verwachtingen ABN AMRO Economisch Bureau

Hierna worden de prognoses van vier sectoren (industrie, bouw, groothandel en detailhandel) toegelicht. Industrie De voedingsmiddelenindustrie, chemische industrie, metaal-productenindustrie en machine-industrie dragen het meest bij aan de industriële productie (gezamenlijk aandeel in 2011: 48%). Gunstig is dan ook dat de laatste drie branches een productiegroei realiseren in 2013. Hierbij neemt de productie van de machine-industrie, waarvoor de regio’s buiten Europa een belangrijke exportmarkt zijn, met een lichte groei het voortouw. De voedingsmiddelenindustrie liet in 2012 een fractionele daling van de productie zien. In historisch opzicht is de afname echter uitzonderlijk hoog. Verwacht wordt dat de productie in deze branche 2013 zich stabiliseert. Hierbij wordt wel verondersteld dat de branche geen noemenswaardige last heeft van de prijsstijging van agrarische grondstoffen. Voor de rest van de industrie geldt dat branches die zich voornamelijk op duurzame consumentengoederen dan wel bouw-


gerelateerde producten richten, worden geconfronteerd met een krimp van de productie. De slechte woningmarkt, een bezuinigende overheid en de druk op de koopkracht zijn hier debet aan. Industrie: per saldo enig herstel in zicht

% volumemutatie toegevoegde waarde

-2

0

2

4

6

8

10 11 12 13

Bron: CBS, prognoses ABN AMRO

Bouw Voor 2013 wordt uitgegaan van een daling van de toege-voegde waarde van de bouwsector van 5%. De belangrijkste oorzaak hiervan is de verslechtering van de woningmarkt. Uit de neerwaartse trend in het aantal afgegeven vergunningen in 2012 blijkt dat er in 2013 een sterke terugloop zal zijn van het aantal te bouwen nieuwbouwwoningen. Dit aantal zal in 2013 waarschijnlijk onder de 50.000 uitkomen. De kantorenmarkt presteert in vergelijking met de woningmarkt nog redelijk, maar het aantal afgegeven vergunningen voor kantoren voorspelt voor 2013 geen sterke verbetering. Bouw: opnieuw flinke krimp


-12

-9

-6

-3

0

3

6

10 11 12 13


Ook de sectoren die verwant zijn aan de burgerlijke en utiliteitsbouw zullen in 2013 een daling in het volume laten zien. De grond-, weg- en waterbouw zal in 2013 te maken krijgen met een lichte productiedaling en kan daarom het sterk

negatieve sentiment in de sector niet keren. Het herstel in de bouwsector laat nog op zich wachten. Groothandel In de eerste drie kwartalen van 2012 heeft de groothandel de omzet met ongeveer een procent zien groeien ten opzichte van 2011. Maar in volume komt de groothandel ongeveer op nul uit over heel 2012. Daarmee is de groothandel de ‘best’ presterende sector in het bedrijfsleven, alle overige sectoren zagen de volumes afnemen in 2012. Wel zijn er grote verschillen binnen de sector. De verschillen tonen zich goed langs de lijn exporterende (positief) en distribuerende (overwegend negatief) groothandel. Zo weet de groothandel in voedings- en genotmiddelen en agrarische producten overwegend groei te laten zien en de groothandel in kleding en consumentenapparatuur overwegend krimp. Groothandels in machines en apparatuur en bouwmaterialen doen het ook minder, vanwege de beperkte investeringen van het bedrijfsleven en problemen in de bouw. In 2013 zal de exporterende groothandel kunnen profiteren van de naar verwachting licht aantrekkende wereldhandel; de prognose is een toename van de volumes met 0,5%. Ook voor 2013 geldt dat de op de export gerichte groothandel het (veel) beter zal doen dan de op het binnenland gerichte distribuerende groothandel van consumentenproducten en producten voor de bouw. Groothandel: ontsnapt als geheel aan krimp


-2

0

2

4

6

8

10 11 12 13


Detailhandel Sinds het inzetten van de economische crisis in 2008 zijn de resultaten in de Nederlandse detailhandel over het algemeen negatief. Alleen in 2010 werd nog een bescheiden groei van 0,5% ten opzichte van het voorgaande jaar gerealiseerd. In 2009 (-2,7%) en 2011 (-0,4%) daalden de volumes en ook in 2012 zal de totaal gerealiseerde toegevoegde waarde lager zijn dan in het voorgaande jaar. Een sombere consument, die wordt geconfronteerd met af-nemende koopkracht en onzekerheid over de eigen financiële


positie, zal de detailhandel ook in 2013 negatief beïnvloeden. Opvallend is dat, naast winkels in duurzame consumenten-artikelen, vooral benzinestations de volumeontwikkeling in de detailhandel fors omlaag trekken. Naast de hiervoor genoemde elementen spelen nog andere factoren een rol, zoals het fiscaal bevoordelen van hybride/elektrische auto’s, de

verhoging van met name de accijns op tabak, die benzinestations naar verhouding hard raakt, en toenemende werkloosheid met als gevolg minder woon-werkkilometers. In 2013 zal de detailhandel als geheel dan ook een volumedaling kennen van 2%.

Detailhandel: verdere volumedaling


-2

0

2

10 11 12 13



APPENDIX 1. TABEL MACRO INDICATOREN

Kerncijfers Nederlandse economie 2010 2011 2012 2012 2013r 2014r Kwartaal 1 Kwartaal 2 Kwartaal 3 Kwartaal 4 % mutaties k-o-k k-o-k k-o-k k-o-k k-o-k BBP 1,6 1,0 -0,8r 0,1 0,1 -0,9 -0,3 1,0 Particuliere consumptie 0,3 -1,0 -1,5r -0,1 -0,3 -0,3 -1,0 0,2 Overheidsconsumptie 0,7 0,1 0,7r 0,6 -0,2 -0,1 -0,5 -0,3 Investeringen -7,2 5,8 -4,7r -0,6 -1,1 -3,1 -2,0 2,5 Uitvoer 11,2 3,9 3,0r 2,0 2,6 -2,4 4,0 6,8 Invoer 10,2 3,6 2,8r 2,1 2,1 -1,1 3,0 7,1 Consumentenprijzen (CPI - % j-o-j) 1,3 2,3 2,5 2,5 2,2 2,3 2,8 2,4 1,7 Lonen (% j-o-j) 1,0 1,4 1,6 1,5 1,7 1,8 1,7 2,0 1,9 niveaus Werkloosheid (% beroepsbevolking) 5,4 5,4 6,4 5,9 6,2 6,5 7,0 7,7 7,9 Idem internationale definitie 4,5 4,4 5,3 4,7 5,1 5,3 5,6 6,3 6,5 Producentenvertrouwen (ultimo) 2,6 -1,3 -5,6 -2,8 -4,8 -6,6 -5,6 Consumentenvertrouwen (ultimo) -14 -37 -39 -39 -40 -29 -39 Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau | Macro Research Kerncijfers internationale economie

2010 2011 2012 2012 2013r 2014r Kwartaal 1 Kwartaal 2 Kwartaal 3 Kwartaal 4 % mutaties k-o-k k-o-k k-o-k k-o-k BBP eurozone 2,0 1,5 -0,5r 0,0 -0,2 -0,1 -0,2 1,0 BBP Duitsland 4,2 3,1 0,9 0,5 0,3 0,2 0,8 2,2 BBP Verenigde Staten 2,4 1,8 2,2r 0,5 0,3 0,7 2,0 3,0 Niveaus USD per EUR (ultimo) 1,34 1,29 1,32 1,33 1,27 1,29 1,32 1,20 1,10 Korte rente eurozone (%, 3m-euribor, ultimo) 1,0 1,4 0,2 0,8 0,7 0,2 0,2 0,2 0,5 Lange rente, 10jr Bund (%, Duitsland, ultimo) 3,0 1,8 1,3 1,8 1,6 1,4 1,3 2,0 2,8 Lange rente, Nederland (%,10jr staats, ultimo) 3,1 2,2 1,5 2,4 2,1 1,7 1,5 2,2 3,0 Olieprijs Brent (USD/barrel, gemiddelde) 79,6 111,4 111,7 118,4 108,5 109,7 110,1 105 100 Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau | Macro Research

10 Nederlandse economie in zicht - Voorzichtig herstel lijkt in aantocht - 28 januari

APPENDIX 2. TABEL MESO INDICATOREN Kerncijfers Nederlandse economie naar sector

2009 2010 2011 2012 2012 2013r Kwartaal 1 Kwartaal 2 Kwartaal 3 Kwartaal 4 Algemeen PMI (ultimo,index > 50 = groei) 53,1 57,5 46,2 49,6 48,9 50,7 49,6 49,6 Bedrijfsfaillissementen (totaal uitgesproken) 8.040 7.211 7.140 2.210 2.147 2.092 2.167 8.616 Index Wereldhandel, ultimo 146,3 161,9 164,8 165,5 166,5 167,4 168,8 (nov) Agrifood Omzet voedings- en genotmiddelenind. (% j-o-j) -6,9 1,1 8,9 -1,4 -5,4 -2,3 Productie voedings- en genotmidd.ind. (% j-o-j) -1,3 1,8 1,6 0,6 -3,4 -3,6 Export voedings- en genotmiddelen (% j-o-j) -5,0 11,8 7,5 1,8 2,3 54,9 Producentenprijzen voedingsmidd. (% j-o-j; ult) -5,3 5,4 10,1 2,2 3,0 6,0 7,0 (nov) Bouw en onroerend goed Omzet bouw excl. projectontw. (% j-o-j) -4,4 -8,9 3,7 -8,4 -7,1 -4,3 -6,3 (okt) Verleende nieuwbouwvergunningen (€ mld) 16,0 13,0 12,1 1,9 2,4 2,1 0,7 (okt) Bouwproductie (volumes, % j-o-j) -1,1 -8,9 4,3 -10,4 -7,8 -8,0 -4,9 (okt) Aantal maanden productie in portefeuille 6,2 5,9 6,2 5,9 5,6 5,4 5,3 Aantal woningtransacties 127.532 126.127 120.739 23.951 34.628 22.978 35.704 117.261 100.000 Prijs koopwoningen (% j-o-j) -3,3 -2,0 -2,3 -3,8 -5,0 -8,0 -7,0 -5,9 Detailhandel Retail verkopen (waarde, % j-o-j) -3,9 -0,2 0,2 1,4 -2,0 -1,3 -2,0r -1,5 Retail prijs (% j-o-j) 1,0 0,2 1,5 1,9 1,5 1, 1,5r Omzet supermarkten (% j-o-j) 1,3 1,8 2,1 4,9 1,8 2,1 2,5 Autoverkopen (x1000) 387,2 483,2 555,8 166,5 164,9 95,9 75,3 502,5 Industrie Dagproductie (% j-o-j) -8,7 7,0 3,3 -0,8 -0,6 -0,2 -0,2 (nov) Bezettingsgraad (%) 77,5 80,6 79,6 79,0 (jan) 77,9 (apr) 78,8 (jul) 77,9 (okt) Oordeel orderpositie, ultimo* -30,3 -11,1 -13,6 -14,9 -18,3 -18,2 -20,8 -20,8 Oordeel voorraden, ultimo* 2,1 2,0 2,3 3,1 2,9 5.0 4,7 4,7 Technologie, Media & Technologie Omzet telecommunicatie (% j-o-j) -4,9 0,6 -0,7 0,8 -1,9 -4,2 Omzet reclamebureaus (% j-o-j) -14,2 -1,7 -4,5 -6,2 -1,0 -6,5 Omzet IT dienstverlening (% j-o-j) -1,4 -0,6 3,2 -0,1 -1,8 -3,0 Omzet softwareontwikkeling (% j-o-j) -5,2 1,2 1,6 Transport & Logistiek Omzet Transport & Logistiek (% j-o-j) -12,5 2,6 4,5 3,0 3,0 3,3 Baltic Dry Index (ultimo) 2.617 2.758 1.738 944 1.004 766 699 699 Goederenvervoer Schiphol (tonnen x1000) 1.286 1.512 1.523 358 (t/m mrt) 753 (t/m jun) 1103(t/m sep) 1357(t/m nov) Sentiment transport (ultimo) -24,1 1,8 -28,9 14,9 -15,4 9,2 -12,8 -12,8 Zakelijke dienstverlening Oordeel omzet 3-mnds, ultimo* -10,0 7,6 5,1 13,1 -14,4 -14,4 Omzet uitzendbranche (% j-o-j) -13,8 -2,6 8,4 2,0 0,4 -0,2 -3 (dec) -1,0r 1,5 Eurozone Services PMI (ultimo) 53,6 54,2 48,8 49,2 47,1 46,2 47,8 47,8 JP Morgan Global Services PMI (ultimo) 51,8 56,6 53,1 55,0 50,7 53,9 54,8 54,8 Ramingen: ABN AMRO Economisch Bureau | Sector & Commodity Research * saldo positieve en negatieve antwoorden (%)


Overige publicaties van ABN AMRO | Economisch Bureau: De ‘Nederlandse Economie in zicht’ verschijnt elke maand en gaat in op macro- en meso-economische ontwikkelingen. Overige periodieke publicaties van het Economisch Bureau zijn onder meer: ►Macro Weekly

Wekelijkse publicatie over actuele mondiale ontwikkelingen op het terrein van macro-economie en financiële markten. De publicatie komt uit in het Nederlands en het Engels.

►Visie op rente en euro Maandelijkse update over renteontwikkelingen in de eurozone en Nederland en de koers van de euro. ►Macro Visie Kwartaalpublicatie over conjuncturele ontwikkeling in industrielanden en opkomende markten. Tevens worden prognoses

gegeven van onder meer BBP-groei, inflatie, werkloosheid en begrotingstekort. (Oók Engelstalig.) De meest recente uitgave verscheen 23 januari.

►EM Visie Kwartaalpublicatie over opkomende economieën. (Oók Engelstalig.) De meest recente uitgave verscheen 23 januari.

►Sector Monitoren Rapport met sector specifieke economische ontwikkelingen. Op dit moment zijn er zeven Sector Monitoren: Agrifood, Bouw, Industrie, Retail, TMT (Technologie, Media & Telecommunicatie), Transport & Logistiek en Zakelijke dienstverlening.

►Visie op Sectoren

Jaarlijkse sectorupdate waarin Sector & Commodity Research zijn visie geeft op brancheontwikkelingen en omzet-verwachtingen. In de VOS 2012 worden 9 sectoren en circa 75 branches besproken in factsheets van twee pagina’s. Eind mei 2012 is de nieuwe VOS gepubliceerd.

►Quarterly Commodity Outlook

Kwartaalrapport dat de prijsvooruitzichten voor grondstoffen weergeeft voor zowel de korte (drie maanden) als de lange termijn (tot en met 2015). Ingegaan wordt op prijzen van energie, metalen en agrarische grondstoffen. De meest recente uitgave is van 24 januari. Een samenvatting verschijnt ook in het Nederlands (‘Prijsvooruitzichten grondstoffen’)

Contactgegevens ABN AMRO | Economisch Bureau:

Primair aandachtsgebied: Telefoonnummer: E-mailadres:

Han de Jong Chief economist 020 628 4201 [email protected] Wilma Schelvis Research assistent 020 628 1058 [email protected] Macro research:

- Nick Kounis (hoofd) Wereld, eurozone, ECB, Italië, Denemarken, Griekenland 020 343 5616 [email protected]

- Aline Schuiling Eurozone, Duitsland, Spanje, Portugal, 020 343 5606 [email protected]

- Joost Beaumont Frankrijk, VK, Ierland 020 628 3437 [email protected]

- Nico Klene Nederland, België, Oostenrijk 020 628 4204 [email protected]

- Peter de Bruin VS 020 343 5619 [email protected]

- Georgette Boele FX, Zwitserland, Zweden, Noorwegen, grondstoffen, edelmetalen, diamanten 020 628 7789 [email protected]

- Roy Teo FX Azië, Australië, Nieuw-Zeeland, Canada, edelmetalen +65 6597 8616 [email protected]

- Ruben van Leeuwen Fixed income research 020 344 2036 [email protected]

Project Research:

- Hein Schotsman (hoofd) Projecten, bankwezen, Japan 020 628 3800 [email protected]

- Philip Bokeloh Projecten, huizenmarkt 020 383 2657 [email protected]

Emerging Markets:

- Marijke Zewuster (hoofd) Emerging markets, sovereign risk, Brazilië, Latijns-Amerika 020 383 0517 [email protected]

- Arjen van Dijkhuizen Rusland, Emerging Europa 020 628 8052 [email protected]

- Maritza Cabezas China, Emerging Azië 020 343 5618 [email protected]

Sector & Commodity Research:

- Jacques van de Wal (hoofd) Alle sectoren 020 628 0499 [email protected]

- Eric Huliselan Industrie 020 628 2138 [email protected]

- Casper Burgering Delfstoffen, zakelijke dienstverlening 020 383 2693 [email protected]

- Hans van Cleef Energie 020 343 4679 [email protected]

- Nadia Menkveld Transport(-middelen) 020 628 6441 [email protected]

- Thijs Pons Agrifood en agrarische grondstoffen 020 628 6437 [email protected]

- Mathijs Deguelle Retail 020 344 2197 [email protected]

- Madeline Buijs

- Theo de Kort

Bouw en onroerend goed

Informatieanalist

020 383 8201

020 628 0489

[email protected]

[email protected]

- Ingrid Kroeze Research ondersteuning 020 383 5161 [email protected]


Dit document is samengesteld door ABN AMRO. Het heeft uitsluitend als doel om financiële en algemene informatie te verstrekken over de economie en sectoren. ABN AMRO behoudt zich alle rechten voor met betrekking tot de informatie in het document en het document wordt uitsluitend aan u verstrekt voor uw informatie. Het is niet toegestaan dit document (geheel of deels) te kopiëren, distribueren, door te geven aan een derde of om het voor enig ander doel te gebruiken dan hier boven bedoeld. Dit document is informatief bedoeld en vormt geen aanbieding van effecten aan het publiek, of een uitnodiging om een aanbod te doen. U mag niet om welke reden dan ook vertrouwen op de informatie, meningen, beramingen, en aannames in dit document noch dat het compleet, accuraat of juist is. Er wordt geen garantie gegeven, uitdrukkelijk of stilzwijgend, door of uit naam van ABN AMRO, haar directeuren, functionarissen, vertegenwoordigers, gelieerde partijen, groepsmaatschappijen of werknemers met betrekking tot de juistheid of volledigheid van de informatie in dit document, en geen enkele aansprakelijkheid wordt geaccepteerd voor enig verlies als direct of indirect gevolg van het gebruik van deze informatie. De opvattingen en meningen opgenomen hierin kunnen op enig moment aan verandering onderhevig zijn en ABN AMRO heeft geen enkele verplichting om de informatie in dit document na de datum hiervan te herzien. Voordat u in enig product van ABN AMRO investeert, dient u zich te informeren over de verschillende financiële en andere risico’s, alsmede mogelijke beperkingen voor u en uw investeringen als gevolg van toepasselijke wetgeving en regels. Indien u, na lezing van dit document, overweegt een investering te doen in een product, raadt ABN AMRO aan om een dergelijke investering met uw relatiemanager of persoonlijke adviseur te bespreken om nader te bezien of het relevante product – met inachtneming van alle mogelijke risico’s – past bij uw investeringen. De waarde van beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garanties voor de toekomst. ABN AMRO behoudt zich het recht voor wijzigingen in dit materiaal aan te brengen. Alle rechten voorbehouden.

Altijd op de hoogte van de laatste ontwikkelingen in de economie en in uw sector: download de Markets Insights app viaabnamro.nl/marketinsights of direct in de App Store.

Lees meer over het Economisch Bureau op: abnamro.nl/economischbureau abnamro.nl/sectoren

Economy & Finance

ABN AMRO: Voorzichtig herstel lijkt in aantocht, 28 januari 2013