Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
ZgjidhjeA garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari)
autonomi për serbët?
Kjo analizë u realizua për Forum 2015Nga Shkëlzen Gashi
Shkurt 2013
Authors:Shkëlzen Gashi
2013 Kosovo Foundation for Open Society
The views expressed in this publication do not necessarily reflect the views of the Kosovo Foundation for Open Society (KFOS).
Published by: Forum 2015 - KFOS operational project Imzot Nikë Prela nr. 13 10 000 Pristina Kosovo
For more information contact: [email protected] www.kfos.org
PËRMBAJTJA
1. Hyrja 5
2. Llojet e autonomive 7
3. Propozimi Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës (2007) 9
4. Autonomitë në regjion 17
4.1. Marrëveshja Kornizë 2001 17
4.2. Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës 2008 21
5. Autonomitë në Europë 25
5.1. Statusi i Autonomisë i Tirolit të Jugut 1972 25
5.2. Statuti i Autonomisë i Katalonisë 2006 28
6. Përfundime 6
4
5
ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?
forum 2015
1. HYRJA
Në negociatat Kosovë-Sërbi, të ndërmjetësuara nga BE-ja, veç tjerash, po diskutohet edhe për statusin e serbëve në Kosovë. Meqenëse përfaqësues të ndryshëm ndërkombëtarë, përfshi organizime si Grupi Ndërkombëtar i Krizave dhe Fondacioni Carnegie për Europë, janë deklaruar se zgjidhja e statusit të sërbëve në Kosovë, sidomos në veri, duhet të jetë një lloj autonomie e bazuar në modelet e autonomive në Europë, del e nevojshme të zbërthehen shkurtimisht llojet më përfaqësuese të këtyre autonomive, e që janë përmendë më së shumti, si: Tiroli i Jugut (Itali) dhe Katalonia (Spanjë).
Përveç kësaj, ky raport synon të zbërthejë edhe disa prej autonomive në pjesë të ndryshme të territorit të ish-Jugosllavisë. Përveç autonomisë së sërbëve në Kosovë në bazë të Propozimit Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës, të përgatitur nga Emisari Special i Sekretarit Gjeneral të OKB-së për zgjidhjen e statusit të Kosovës (2007), ky raport mëton t’i zbërthejë edhe: autonominë e komunitetit shqiptar në Maqedoni në bazë të Marrëveshjes Kornizë (2001); dhe autonominë e Vojvodinës në Sërbi në bazë Statutit të Vojvodinës (2008).
Qëllimi i këtij raporti është që të mos shkaktohet huti më pas se çfarë është statusi i sërbëve të Kosovës, ose më saktësisht i veriut të Kosovës, në bazë të dokumentit që do të dalë si rezultat i negociatave Kosovë-Sërbi. Prandaj, ky publikim mund t’u hy në punë jo vetëm atyre që janë të involvuar në mënyrë të dretpërdrejtë në këto negociata me Sërbinë, por edhe atyre që do të jenë të involvuar në mënyrë më të tërthortë, si: politikanët opozitarë, gazetarët, publicistët, aktivistët e shoqërisë civile, profesorët, e me radhë. Për më shumë, ky raport synon me shërby edhe si nxitës i një debati në shoqërinë kosovare në lidhje me statusin që duhet të kenë sërbët e Kosovës.
6
7
ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?
forum 2015
2. LLOJET E AUTONOMIVE
Hierarkia e të drejta të minoriteteve nisë me parimin e jodiskriminimit dhe të drejtave të barabarta, vazhdon me të drejtat speciale, të cilat mund të jenë të drejta individuale dhe të drejta kolektive. Nëse të drejtat kolektive arrijnë një nivel të caktuar të vetëvendosjes (është fjala për vetëvendosje interne, e jo për vetëvendosje eksterne), atëherë fitojnë statusin e autonomisë, e cila paraqet maksimumin e statusit legal që një minoritet mund të arrijë brenda një shteti.
Sikurse edhe për shumë koncepte tjera politike, as për autonominë nuk ka një definicion të pranuar universalisht. Megjithëkëtë, ka një konsensus se, në thelb, autonomitë, si shkalla më e lartë e vetëqeverisjes, ndahen në dy lloje: autonomi territoriale të cilat bazohen në territor; dhe autonomi joterritoriale të cilat nuk bazohen në territor, por në pjesëtarët e grupit minoritar, e që ndryshe njihen edhe si autonomi personale ose kulturore. Autonomitë joterritoriale nuk kanë të bëjnë me territorin, por me të gjithë anëtarët e minoritetit, të cilët kanë të drejtë për vetëqeverisje përmes organizatave, asociacioneve ose institucioneve në: kulturë, arsim, gjuhë dhe fe. Anëtarësia në këto asociacione është e kufizuar veç për anëtarët e grupit minoritar, pavarësisht se në cilën pjesë të territorit të shtetit jetojnë. Këto organizime kanë të drejtë të krijojnë një strukturë ombrellë për koordinim të brendshëm të çështjeve të minoritetit dhe për prezentim të jashtëm në mënyrë që minoriteti të flas me një zë. Ky lloj i autonomisë zakonisht aplikohet në rastet kur grupi minoritar është i shpërndarë gjeografikisht.1
Në anën tjetër, autonomitë territoriale përgjithësisht nënkuptojnë vetëqeverisjen e një njësie të veçantë territoriale në kuadër të shtetit. Kjo njësi duhet të ketë karakteristika etnike, kulturore, gjuhësore e fetare të grupit dominant në kuadër të vet, ku pushteti ushtrohet drejtpërdrejt nga njësia autonome. Përgjithësisht, autonomitë territoriale duhet të kenë institucione legjislative, ekzekutive dhe gjyqësore, që do të thotë, me pasë në nivel lokal-regjional: asamble, qeveri dhe gjykata. Autonomitë mund të futen në legjislacion, në kushtetutë, e në disa raste bëhen me marrëveshje ndërkombëtare, por nuk nënkuptojnë vetëvendosje eksterne. Njësia autonome edhe qeveria qendrore mund të ushtrojnë drejtpërdrejt pushtet publik sa i takon individëve në kuadër të territorit autonom, në çështjet ku kompetencat e
1 Brunner, Georg and Herbert Kupper. European Options of Autonomy: A Tipology of Autonomy Models of Minority SelfGovernonce. Në: Kinga Gal (ed). Minority Governance in Europe. Budapest: Series on Ethnopolitics and Minority Issues, 2002.
8
njësisë autonome dhe qeverisë janë të ndara. Autonomitë ose nuk duhet të kenë fare pushtet në punët e jashtme ose pushtet të kufizuar për “marrëveshje ekzekutive” në fushën e tregtisë ose kuturës, e në disa raste mundësi për zhvillim të lidhjeve speciale me shtetet fqinje ose me regjione nga shtetet fqinje. Pushteti i autonomisë duhet të balansohet për të siguruar integrimin e saj në kuadër të shtetit, duke përfshi definimin e mekanizmave për zgjidhjen e problemeve mes shtetit dhe autonomisë, bartjen e resurseve dhe përfaqësimin e autonomisë në shtet.2
2 Weller, Marc and Catherine Nobbs (ed). Asymmetric Autonomy and the Settlement of Ethnic Conflicts. Philadephia: University of Pennsylvania Press, 2010. Për të pa shtjellime të modeleve të ndryshme te autonomive në botë, për këtë publikim është marrë n konsideratë edhe një prej studimeve më të shquara në këtë fushë: Hannum, Hurst. Autonomy, Sovereignty, and Self-Determination – the accommodation of conflicting rights. Philadelphia: University of Pensylvania Press, 1990.
9
ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?
forum 2015
3. PROPOZIMI GJITHËPËRFSHIRËS PËR ZGJIDH-JEN E STATUSIT TË KOSOVËS (2007)
Propozimi Gjithëpërfshirës për Marrëveshjen për Statusin e Kosovës, dispozitat e të cilit kanë përparësi mbi të gjitha dispozitat e tjera legale në Kosovë, përcakton që Kosova të jetë shoqëri shumetnike, që respekton, në nivelin më të lartë të njohur ndërkombëtarisht, të drejtat e njeriut dhe liritë fundamentale dhe që promovon e mbron të drejtat e komuniteteve dhe të anëtarëve të tyre, me theks të veçantë te komunitetet e cenueshme.3 Sipas këtij propozimi, Kosova duhet të garantojë dhe të mbrojë identitetin kombëtar ose etnik, kulturor, gjuhësor e religjioz të komuniteteve.4 Pjesëtarët e komuniteteve kanë të drejtë që të gëzojnë kontakte të papenguara mes vete përbrenda Kosovës dhe të themelojnë e të mbajnë kontakte të lira dhe paqësore me personat në cilindo shtet, në veçanti me ata me të cilët ndajnë identitetin kombëtar ose etnik, kulturor, gjuhësor e fetar dhe trashëgiminë e përbashkët kulturore, në pajtim me ligjin dhe standardet ndërkombëtare.5
Pjesëtarët e komuniteteve, në bazë të këtij propozimi, kanë të drejtë që të kenë kontakte të papenguara dhe të marrin pjesë, pa diskriminim, në aktivitetet e organizatave joqeveritare lokale, regjionale e ndërkombëtare dhe të themelojnë shoqata për kulturë, art, shkencë dhe arsim si dhe shoqata të studiuesve dhe shoqata të tjera për shprehjen, avancimin dhe zhvillimin e identitetit të tyre.6 Këto iniciativa të komuniteteve, Qeveria e Kosovës e ka për obligim me i përkrahë, madje edhe financiarisht. Po ashtu, institucionet e Kosovës duhen me marrë masa për t’i mbrojtë ata që mund t’u nënshtrohen kërcënimeve, diskriminimit, armiqësisë apo dhunës, shkaku i identitetit kombëtar ose etnik, kulturor, gjuhësor e fetar, por edhe veprime kundër atyre që pengojnë gëzimin e të drejtave të pjesëtarëve të komuniteteve dhe që synojnë asimilimin e tyre. Gjithashtu, institucionet e Kosovës duhet të promovojnë barazi mes pjesëtarëve të komuniteteve në të gjitha fushat e jetës ekonomike, shoqërore, politike e kulturore.7
3 Propozimi Gjithëpërfshirës për Marrëveshjen për Statusin e Kosovës, neni 1, Dispozitat e Përgjithshme, paragrafi 1.1 dhe 1.2. Shih edhe: Aneksi I, Dispozitat Kushtetuese, neni 1 Dispozitat Themelore, Kushtetuta e Kosovës, 1.1.4 Propozimi Gjithëpërfshirës për Marrëveshjen për Statusin e Kosovës, neni 3, Të drejtat e Komuniteteve dhe Anëtarëve të Tyre.5 Aneksi 2, neni 3, Të drejtat e komuniteteve dhe Anëtarëve të Tyre, pika l.6 Aneksi 2, neni 3, Të drejtat e komuniteteve dhe Anëtarëve të Tyre, pikat m dhe n.7 Aneksi 2, Të drejtat e komuniteteve dhe Anëtarëve të Tyre, neni 2 Detyrimet për Kosovën, pika 2.1, 2.3, 2.4 dhe 2.6.
10
Duhet thënë edhe se komunitetet minoritare të Kosovës, posaçërisht sërbët, sipas propozimit, vazhdojnë të ballafaqohen me kushte të vështira të jetesës, dhe se dhuna e ushtruar kundër tyre në verë të vitit 1999 e në mars të vitit 2004 ka lënë pasoja të thella,8 prandaj ky propozim kufizohet posaçërisht në nevojat specifike dhe shqetësimet e komunitetit sërb në Kosovë, i cili, po sipas këtij propozimi, duhet të ketë shkallë të lartë të kontrollit për çështjet e veta.
Kështu, në bazë të këtij propozimi, njësitë themelore të vetëqeverisjes – komunat – gëzojnë shkallë të lartë të vetëqeverisjes lokale dhe kanë kompetenca të plota e ekskluzive, për aq sa ato kanë të bëjnë me interesin lokal. Disa komuna të caktuara me shumicë sërbe kanë kompetenca të zgjeruara, si p.sh. në: arsim të lartë, ofrim të kujdesit shëndetësor sekondar dhe mbrojtje e promovim të trashëgimisë fetare dhe kulturore të sërbëve. Përveç krijimit të pesë komunave të reja me shumica sërbe, ky propozim thotë që Kosova të hyjë në konsultime me komunitetet joshumicë, që, në rastet kur këto komunitete përbëjnë së paku 75% të popullsisë në një vendbanim të përqendruar me popullsi të gjithëmbarshme prej së paku 5000 banorësh, të mund të krijojnë komunë të re.9
Sa u takon burimeve financiare, komunat kanë të drejtë të mbledhin tatime lokale, pagesa dhe tarifa, por jo të mbledhin tarifa doganore, tatime në të ardhura, tatime mbi vlerën e shtuar, detyrime të akcizës, tatime në kapital, përveç tatimeve në pronën e paluajtshme që gjendet në territorin e komunës. Shpërndarja e granteve të përgjithshme duhet me marrë parasysh, inter alia, madhësinë fizike të komunës, numrin e banorëve, duke përfshi numrin e pjesëtarëve të komuniteteve joshumicë në komunë, dhe qasjen përkatëse të banorëve të komunës në shërbimet publike. Komunat me kompetenca të zgjeruara kanë të drejtë në fonde qendrore shtesë. Komunat mund të kontestojnë pranë Gjykatës Kushtetuese, kushtetutshmërinë e ligjeve ose akteve të Qeverisë që cenojnë përgjegjësitë e tyre ose që zvogëlojnë të hyrat e tyre.10
Përveç burimeve lokale të të ardhurave dhe atyre qendrore,11 komunat me shumicë sërbe kanë të drejtë të bashkëpunojnë me komunat dhe institucionet e sërbisë për ndihmë financiare dhe teknike, duke përfshi ndihmën me ekspertë dhe pajisje, për ushtrimin e përgjegjësive të komunës në fushat e kompetencave të saj. Komunat mund ta pranojnë ndihmën financiare nga sërbia nëpërmjet kontove bankare në bankat e çertifikuara nga autoriteti qendror bankar i Kosovës dhe duhet t’i raportojnë këto ndihma së bashku me shpenzimet gjegjëse në buxhetet e tyre komunale. Ndihmat 8 Shih Raportin e Emisarit Special të Sekretarit të Përgjithshëm për Statusin e Ardhshëm të Kosovës.9 Aneksi 3, Decentralizimi, neni 3, Kompetencat Komunale, pika 3.1 dhe neni 4 Kompetencat e Zgjeruara Vetjake Komunale, pika 4.1: 4.1.1, 4.1.2 dhe 4.1.3. a. Po ashtu, shih edhe neni 12 Krijimi i Komunave të Reja, saktësisht pika 12.4.10 Aneksi 3, Decentralizmi, neni 8, Financat Lokale, saktësisht 8.2, 8.3.2 dhe 8.4. Shih edhe Ankesin 1 Dispozitat Kushtetuese, neni 6 Gjykata Kushtetuese dhe Sistemi i Drejtësisë, pika 6.3.11 Aneksi I Dispozitat Kushtetuese, neni 8 Decentralizimi/Vetëqeverisja Lokale, 8.3.
11
ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?
forum 2015
financiare nga sërbia nuk kompensojnë dhe zvogëlojnë ndarjen e granteve dhe burimeve të tjera që u ofrohen komunave dhe nuk u nënshtrohen kurrfarë tatimeve nga ndonjë autoritet qendror i Kosovës. Për një bashkëpunim të tillë, komunat paraprakisht duhet ta njoftojnë Ministrinë e Pushtetit Lokal të Kosovës, e cila ka të drejtë që, nëse ky bashkëpunim nuk është në pajtueshmëri me legjislacionin qendror, të urdhërojë ndryshime ose edhe ta pezullojë këtë bashkëpunim. Komuna, nga ana e saj, mund ta kundërshtojë këtë në gjykatën e qarkut që është kompetente për territorin e komunës. Duhet thënë edhe se për ta nxitë bashkëpunimin me institucionet në Republikën e sërbisë parashihet themelimi i një komisioni të përbashkët sërbi-Kosovë.12
Komunat me shumicë sërbe kanë të drejtë të bashkëpunojnë e të krijojnë partneritete mes vete për zbatimin e përgjegjësive komunale dhe kompetencave të zgjeruara, inter alia, përmes: themelimit të një organi vendimmarrës me përfaqësues të komunave pjesëmarrëse dhe vendimeve për financim dhe nevoja tjera operacionale të partneritetit. Këto partneritete kanë të drejtë për marrëdhënie të drejtpërdrejta me institucionet në sërbi vetëm deri në masën e nevojshme për zbatimin e aktiviteteve të partneritetit. Vendimet dhe aktivitetet e partneritetit duhet t’u nënshtrohen kërkesave për raportim te autoriteti kompetent qendror, si dhe shqyrtimit administrativ për pajtueshmëri me legjislacionin. Komunat e angazhuara në partneritet duhet të publikojnë informatat për aktivitetet dhe buxhetin e partneritetit.13
Në lidhje me gjuhët, sipas këtij propozimi, zyrtare në Kosovë janë gjuha shqipe dhe gjuha sërbe, kurse gjuha turke, boshnjake dhe rome kanë statusin e gjuhëve zyrtare në nivel komunal ose janë në përdorim zyrtar në përputhje me ligjin. Kosova garanton mbrojtjen dhe zhvillimin e identitetit gjuhësor të të gjitha komuniteteve dhe pjesëtarëve të tyre dhe respekton standardet e parashikuara me Kartën Evropiane për Gjuhët Regjionale ose të Pakicave.14 Po ashtu, pjesëtarët e komuniteteve kanë të drejtë, në mënyrë individuale ose si komunitet, që të kenë qasje të garantuar dhe përfaqësim të posaçëm në mediat transmetuese publike si dhe t’i kenë programet në gjuhën e tyre, në pajtim me ligjin dhe standardet ndërkombëtare. Ata kanë të drejtë për t’i krijuar dhe përdorë mediat e tyre. Kosova ka për t’i mundësuar komunitetit sërb në Kosovë qasje në një kanal televiziv të pavarur, të licencuar në gjuhën sërbe në mbarë Kosovën.15
12 Aneksi 3, Decentralizimi, neni 10 Bashkëpunimi me Institucionet në Republikën e sërbisë dhe neni 11 Financimi i aktiviteteve komunale nga Republika e sërbisë.13 Aneksi 3, Decentralizimi, neni 9 Bashkëpunimi Ndërkomunal, pika 9.1.1, 9.1.2 dhe 9.1.3.14 Propozimi Gjithëpërfshirës për Marrëveshjen për Statusin e Kosovës, neni 1, Dispozitat e Përgjithshme, pika 1.6 dhe Aneksi II Të Drejtat e Komuniteteve dhe Anëtarëve të Tyre, neni 2, Neni 2 Detyrimet për Kosovën, pika 2.2.15 Aneksi II Të Drejtat e Komuniteteve dhe Anëtarëve të Tyre, neni 3, pika 3.1. j dhe k.
12
Me këtë propozim, pjesëtarët e komunitetit sërb kanë të drejtë që të pranojnë arsimim publik në të gjitha nivelet, por edhe të themelojnë dhe menaxhojnë institucionet private të arsimit për të cilat mund të jepet ndihma financiare publike, në pajtim me ligjin dhe standardet ndërkombëtare. Shkollat që ofrojnë mësim në gjuhën sërbe mund të zbatojnë planprograme ose tekste shkollore të sërbisë, me njoftim të Ministrisë së Arsimit të Kosovës. Në rast se Ministria e Arsimit e Kosovës kundërshton, çështja i referohet një komisioni të pavarur (3 shqiptarë, 3 sërbë dhe një ndërkombëtar) për të shqyrtuar pajtueshmërinë e planprogramit ose të tekstit shkollor me kushtetutën dhe ligjet e miratuara në pajtim me këtë marrëveshje. Sa i përket arsimit të lartë në gjuhën sërbe, parashihet themelimi i Universitetit të Mitrovicës Veriore, i cili në statutin e vet do t’i saktësojë procedurat dhe ndërveprimin me autoritetet publike, në pajtim me legjislacionin qendror, i cili do të shqyrtohet nga një komision i pavarur. Komuna e Mitrovicës Veriore do të ketë autoritet për të siguruar që ky universitet të ketë objekte dhe financim adekuat për veprimtarinë e vet.16
Për të siguruar përfaqësim adekuat të komuniteteve minoritare në jetën publike, ky propozim përcakton mekanizma për përfaqësim special në institucionet kryesore. Për shembull, për dy mandatet e para zgjedhore pas miratimit të Kushtetutës së Kosovës, në Kuvendin e Kosovës, prej 120 ulëseve, 20 janë të rezervuara për përfaqësim të komuniteteve joshumicë në Kosovë: 10 për komunitetin sërb dhe 10 për komunitetet tjera, kurse çdo ulëse e fituar përmes zgjedhjeve do të jetë ulëse shtesë. Pas dy mandateve të para zgjedhore, përfaqësuesit e komunitetit sërb të Kosovës do të kenë numrin e ulëseve në Kuvend të fituar përmes zgjedhjeve, me minimum 10 ulëse të garantuara në rast se numri i ulëseve të fituara është më i vogël se 10. Deputetët e komunitetit sërb do të kenë: së paku një përfaqësues në Kryesinë e Kuvendit; së paku një zëvendëskryesues në secilin komision parlamentar do të jetë nga komuniteti tjetër prej atij që i përket kryesuesi; së paku një ministër dhe dy zëvendësministra do të jenë nga komuniteti sërb. Në komunat në të cilat së paku 10% e banorëve i përkasin komuniteteve joshumicë, posti i zëvendëskryetarit për komunitete rezervohet për një përfaqësues të komuniteteve, kurse posti tjetër i zëvendëskryetarit do të mbahet nga kandidati që i përket popullatës joshumicë që ka marrë shumicën e votave.17
16 Aneksi 3, Decentralizmi, neni 7 Arsimi, pika 7.1 dhe 7.2.17 Aneksi I Dispozitat Kushtetuese, neni 3 Kuvendi i Kosovës e neni 5 Qeveria e Kosovës dhe Aneksi II Të Drejtat e Komuniteteve dhe Pjesëtarëve të Tyre, neni 4 Pjesëmarrja e Komuniteteve dhe Anëtarëve të Tyre në Jetën Publike dhe në Vendimmarrje.
13
ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?
forum 2015
Karakteri shumetnik i Kosovës duhet të pasqyrohet edhe në përbërjen e shërbimit civil dhe këtë e garanton edhe ky propozim. Po ashtu, ky propozim garanton që përbërja, sa i përket rekrutimit, përzgjedhjes, emërimit, avancimit në detyrë dhe transferit të gjyqtarëve dhe pokurorëve, ta pasqyrojë karakterin shumetnik të Kosovës dhe një përfaqësim të barabartë proporcional të të gjitha komuniteteve në Kosovë, duke u dhënë përparësi pjesëtarëve të komuniteteve që nuk janë përfaqësuar sa duhet.18
Përbërja dhe shërbimi i gjyqësisë dhe prokurorisë do ta pasqyrojë shumëllojshmërinë e etnike të Kosovës dhe nevojën për përfaqësimin e barabartë të të gjitha komuniteteve. Së paku 15% të gjyqtarëve të Gjykatës Supreme, por në asnjë rast më pak se 3 gjyqtarë, do të vijnë nga komunitetet jo shumicë të Kosovës. Së paku 15% të gjyqtarëve të secilës gjykatë të qarkut, por në asnjë rast më pak se 2 gjyqtarë, do të vijnë nga komunitetet jo shumicë të Kosovës. Komuna ku shumica e popullatës i takon komunitetit jo shumicë të Kosovës, mund ta parqet kërkesën para Këshillit Gjyqësor të Kosovës (KGJK) për themelimin e gjykatës themelore në territorin e saj, ose që një nga gjykatat ekzistuese themelore në territorin e komunës tjetër të ketë juridiksion mbi komunën e re. Nëse KGJK nuk e aprovon kërkesën për themelimin e gjykatës së re themelore pasi mund të vlerësojë se norma e lëndëve është e pamjaftueshme për ta arsyetuar ekzistimin e gjykatës së veçantë, ose kur komuna i kërkon gjykatës ekzistuese që ta shtrijë kompetencën e saj edhe në territorin e vet, themelohen zyre ndërlidhëse ose gjykata themelore mbanë seancat në territorin e komunës së re.19
Këshilli Gjyqësor i Kosovës do të ndërmerr masa të nevojshme për shtimit të numrit të gjyqtarëve dhe prokurorëve nga radhët e komuniteteve të Kosovës të cilat aktualisht janë të nën-përfaqësuara në mesin e gjyqtarëve dhe prokurorëve që shërbejnë në Kosovë dhe në çdo pjesë tjetër përkatëse. Për përmbushjen e përgjegjësive të veta në këtë drejtim, KGJK, në mes tjerash, në mesin e kandidatëve me kualifikime të barabarta për funksionin e gjyqtarit dhe prokurorit, do t’i jep përparësi pjesëtarëve të komuniteteve të nën-përfaqësuara. Dhënia e përparësisë për kandidatët me kualifikime të barabarta nga komunitetet e nën-përfaqësuara, do të zbatohet deri atëherë kur përqindja e gjyqtarëve dhe prokurorëve pjesëtarë të komuniteteve jo shumicë në Kosovë të jetë nën 15% dhe/ose deri atëherë kur përqindja e gjyqtarëve
18 Aneksi I, Dispozitat Kushtetuese, neni 5 Qeveria e Kosovës, pika 5.4 dhe neni 6 Gjykata Kushtetuese dhe Sistemi i Drejtësisë, pika 6.6.19 Aneksi IV Sistemi i Drejtësisë, neni 1 dhe 2.
14
dhe prokurorëve të cilët janë pjesëtarë të komunitetit serb të Kosovës, të jetë nën 8%. KGJK do të përbëhet nga 13 anëtarë, ku dy prej tyre do t’i zgjedhin deputetët e Kuvendit të Kosovës të cilët mbajnë ulëset e rezervuara ose të garantuara për përfaqësuesit e komunitetit serb të Kosovës, 2 anëtarë do të zgjedhën nga deputetët e Kuvendit të cilët mbajnë ulëset e rezervuara ose të garantuara për përfaqësuesit e komuniteteve tjera, dhe 2 anëtarë do të zgjedhën nga deputetët e Kuvendit të cilët mbajnë ulëset e fituara gjatë ndarjes së përgjithshme të ulëseve.20
Propozimi siguron që komunitetet dhe pjesëtarët e tyre të kenë të drejtë për përfaqësim të barabartë proporcional në punësim në organet publike dhe ndërmarrjet publike në të gjitha nivelet, përfshi këtu në veçanti sektorin e policisë në zonat e banuara me komunitetin përkatës, duke respektuar në të njëjtën kohë rregullat që kanë të bëjnë me kompetencën dhe integritetin që qeveris administratën publike.21 Komunat në të cilat komuniteti sërb është shumicë do të kenë të drejta të avancuara pjesëmarrëse në zgjedhjen e komandantëve të stacioneve policore (kufijtë e stacioneve policore rajonale janë të njëjtë me kufijtë komunalë), duke propozuar së paku dy emra për komandantë stacioni, njërin prej të cilëve duhet ta emërojë Ministria e Punëve të Brendshme. Duhet cekë se në nivel të Kosovës ruhet zinxhiri i unifikuar i komandës së policisë.22 Po ashtu, Forca e Sigurisë së Kosovës (FSK) duhet të reflektojë karakterin shumetnik të Kosovës.23
Ky propozim përcakton procedura speciale parlamentare: pa votat e shumicës së anëtarëve të pranishëm të Kuvendit të Kosovës që u përkasin komuniteteve joshumicë në Kosovë, nuk mund të miratohen, ndryshohen a shfuqizohen: ligjet që ndryshojnë kufijtë komunalë, themelojnë ose shuajnë komunat, përcaktojnë shtrirjen e pushteteve të komunave dhe pjesëmarrjen e tyre në marrëdhëniet ndërkomunale e tejkufitare; ligjet që implementojnë të drejtat e komuniteteve dhe pjesëtarëve të tyre, përveç atyre të përcaktuara me kushtetutë; ligjet për përdorimin e gjuhëve; për zgjedhjet lokale; për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore; për lirinë fetare ose për marrëveshjet me komunitetet fetare; për arsimin; për përdorimin e simboleve (përfshirë simbolet e komunitetit) dhe festat publike. Dhjetë a më shumë deputetë të Kuvendit, mes tjerash, do të kenë të drejtën që të kontestojnë kushtetutshmërinë e çfarëdo ligji a vendimi të miratuar nga Kuvendi pranë Gjykatës Kushtetuese, si në aspektin përmbajtësor, ashtu edhe në atë procedural. Për çdo ndryshim të Kushtetutës do të kërkohet miratimi i dy të tretave të deputetëve të Kuvendit, përfshirë këtu dy të
20 Aneksi IV Sistemi i Drejtësisë, neni 4.21 Aneksi II Të Drejtat e Komuniteteve dhe Anëtarëve të Tyre, neni 4 Pjesëmarrja e Komuniteteve dhe Pjesëtarëve të Tyre në Jetën Publike dhe në Vendimmarrje, pika 4.4.22 Aneksi VIII, Sektori i Sigurisë së Kosovës, neni 2 Policia.23 Aneksi VIII, Sektori i Sigurisë së Kosovës, Neni 5 Forca e Sigurisë së Kosovës, pika 5.5.
15
ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?
forum 2015
tretat e deputetëve të Kuvendit të cilët mbajnë vende të rezervuara ose të garantuara për përfaqësuesit e komuniteteve që nuk janë shumicë në Kosovë.24
Në sferën e religjionit, Kosova ka detyrë të posaçme për të siguruar mbrojtje efektive të tërësive të objekteve dhe monumenteve të rëndësisë kulturore dhe fetare për komunitetet. Prania Ushtarake Ndërkombëtare duhet të garantojë siguri fizike shtesë për këto monumente deri kur të vendoset se janë pjekë kushtet për t’ia bartë këto përgjegjësi Policisë së Kosovës. Kosova e njeh Kishën Ortodokse sërbe (KOS) në Kosovë si pjesë integrale e KOS-it me seli në Beograd dhe i ofron siguri shtesë dhe masa të tjera mbrojtëse për gëzimin e plotë të të drejtave, privilegjeve dhe imuniteteve të tyre, por KOS në Kosovë ka detyrë dhe përgjegjësi me vepru në pajtim me ligjet e Kosovës. KOS në Kosovë është pronarja e vetme e pronës së saj në Kosovë, me liri të plotë për menaxhimin dhe rindërtimin e saj. Për më shumë, kjo pronë është e paprekshme dhe nuk i nënshtrohet shpronësimit. Autoritetet e Kosovës kanë qasje në këtë pronë vetëm me pëlqimin nga Kisha ose në rastet kur lëshohet urdhër gjyqësor në lidhje me aktivitetet joligjore, ose në rast të rrezikut të drejtpërdrejtë për jetën dhe shëndetin. KOS në Kosovë mund të pranojë donacione dhe të përfitojë nga përkrahja tjetër nga çdo institucion brenda ose jashtë Kosovës, por në mënyrë plotësisht transparente. Kosova i ofron KOS-it në Kosovë privilegje doganore dhe tatimore, krahas atyre privilegjeve që i gëzojnë të gjitha fetë në Kosovë, për aktivitetet ekonomike që janë specifike për vetëqëndrueshmëri financiare të Kishës.25
Një numër i zgjedhur i manastireve, kishave dhe objekteve tjera fetare të KOS-it në Kosovë, si dhe objektet historike dhe kulturore të rëndësisë së veçantë për sërbët në Kosovë, gëzojnë mbrojtje të veçantë, ku ndalohet – pa paragjykuar pronësinë e pasurisë në kuadër të zonës mbrojtëse – ndërtimi ose zhvillimi industrial si: zbulimi e eksploatimi i resurseve minerale; ndërtimi i pendave, centraleve për prodhimin e energjisë ose rrjetit të energjisë, furrave e fabrikave, rrugëve transit për në viset rurale, si dhe ndërtimi ose zhvillimi që shpie në shpyllëzimin ose ndotjen e ambientit. Po ashtu, komuna përkatëse duhet të kërkojë pëlqimin e KOS-it në Kosovë para kryerjes së këtyre aktiviteteve në kuadër të zonës mbrojtëse: ndërtime komerciale; tubime publike, rekreative dhe zbavitëse; urbanizim të tokës bujqësore. Për ta mbikëqyrë dhe lehtësu implementimin e këtyre të drejtave speciale për KOS-in në Kosovë dhe objektet kulturore dhe religjioze sërbe në Kosovë parashihet të themelohet Këshilli
24 Aneksi I Dispozitat Kushtetuese, neni 3 Kuvendi i Kosovës, pika 3.7, neni 6 Gjykata Kushtetuese dhe Sistemi i Drejtësisë, pika 6.2 dhe neni 10 Ndryshimet Kushtetuese, pika 10.1.25 Aneksi 5, Trashëgimia Fetare dhe Kulturore, neni 1 Emri, Organizimi i Brendshëm dhe Prona e Kishës Ortodokse sërbe dhe neni 2 Përkrahja Ekonomike dhe Përkrahja Tjetër.
16
për Zbatim dhe Mbikëqyrje.26
Përveç zgjidhjes së fatit të personave të pagjetur, ky propozim parasheh edhe kthimin e refugjatëve dhe personave të zhvendosur, por duke ripohuar parimin se personat e zhvendosur mund të kthehen në vendin që e zgjedhin ata në Kosovë, e jo vetëm në vendin origjinal të tyre të banimit.27 Po ashtu, ky propozim urdhëron procedura transparente për t’i zgjidhë pretendimet e diskutueshme pronësore, por edhe për procesin e privatizimit, me ndërhyrje përmbajtësore ndërkombëtare.28 Për fund, bashkësia ndërkombëtare, konkretisht prania civile ndërkombëtare dhe prania ushtarake ndërkombëtare, duhet të supervizojnë, monitorojnë dhe të kenë pushtetin e nevojshëm për të garantuar zbatimin në tërësi të kësaj marrëveshjeje.29
26 Aneksi 5, Trashëgimia Fetare dhe Kulturore, neni 3 Siguria për Objektet Fetare dhe Kulturore, neni 4 Zonat e Mbrojtura dhe neni 5 Këshilli Zbatues dhe Mbikëqyrës.27 Propozimi Gjithëpërfshirës për Marrëveshjen për Statusin e Kosovës, neni 4 Të drejtat e Refugjatëve dhe të Personave të Zhvendosur dhe neni 5 Personat e Zhdukur. 28 Propozimi Gjithëpërfshirës për Marrëveshjen për Statusin e Kosovës, neni 8 Çështjet Ekonomike dhe Pronësore. 29 Propozimi Gjithëpërfshirës për Marrëveshjen për Statusin e Kosovës, neni 12 Përfaqësuesi Civil Ndërkombëtar dhe neni 14 Prania Ushtarake Ndërkombëtare.
17
ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?
forum 2015
4. AUTONOMITË NË REGJION
4.1. Marrëveshja Kornizë 2001
Marrëveshja Kornizë e vitit 2001 për ndërprerjen e armiqësive, çarmatosjen dhe shpërbërjen e grupeve të armatosura të shqiptarëve etnikë në Maqedoni, synon të promovojë zhvillimin e shoqërisë civile, duke respektuar identitetin etnik dhe interesat e të gjithë qytetarëve të Maqedonisë. Në këtë marrëveshje precizohet se sovraniteti, integriteti territorial dhe karakteri unitar i Maqedonisë janë të paprekshëm e se duhet të ruhen, kurse karakteri shumetnik i shoqërisë së Maqedonisë duhet të reflektohet në jetën publike. Kjo marrëveshje qartëson se për problemet etnike nuk mund të ketë zgjidhje territoriale dhe se Maqedonia duhet të garantojë që kushtetuta e saj t’i plotësojë nevojat e të gjithë qytetarëve sipas standardeve më të larta ndërkombëtare.30
Me qëllim të promovimit të respektit për identitetin e komuniteteve, marrëveshja aspiron zhvillimin e vetëqeverisjes lokale. Në këtë kuadër, ajo parasheh forcimin dhe zgjerimin përmbajtësor të kompetencave të njësive lokale të vetëqeverisjes, në përputhje me Kartën Europiane për Vetëqeverisje Lokale, në këto fusha: shërbime publike, planifikim urban e rural, mbrojtje e ambientit, zhvillim lokal ekonomik, kulturë, sport, financa lokale, edukim, mirëqenie sociale dhe shërbim shëndetësor.31 Njësitë lokale të vetëqeverisjes parashihet të kenë resurse për t’i kry detyrat sipas Ligjit për Vetëqeverisje Lokale, përfshi këtu të drejtën për me mbledhë taksa dhe, në bazë të funksioneve që kanë këto njësi, me marrë një pjesë të taksave që mblidhen në këto njësi nga niveli qendror.32
Komunitetet kanë të drejtë të shprehin e të zhvillojnë identitetin e tyre gjuhësor, kulturor, religjioz dhe të themelojnë institucione për arsim, shkencë e kulturë.
Sa i takon gjuhës, në bazë të marrëveshjes, gjuhë zyrtare në territorin e Maqedonisë dhe në marrëdhëniet ndërkombëtare të saj është gjuha maqedone. Çdo gjuhë tjetër që flitet të paktën nga 20% e popullatës është po ashtu gjuhë zyrtare, por kjo ka të bëjë me njësitë lokale vetëqeverisëse, ku nëse një komunitet përbën të paktën 20% të popullatës së asaj njësie, gjuha e tij përdoret po ashtu si gjuhë zyrtare. Pjesëtarët që i takojnë komunitetit që përbën të paktën 20% të popullatës në njësinë lokale
30 Marrëveshja Kornizë, neni I Parimet Themelore, pikat 1.1, 1.2, 1.3 dhe 1.4.31 Marrëveshja Kornizë, neni I Parimet Themelore, pika 1.5 dhe neni 3 Zhvillimi i Qeverisjes së Decentralizuar, pika 3.1.32 Ankesi B Ndryshimet Legjislative, neni 2 Ligji për Financa Lokale.
18
vetëqeverisëse, mund ta përdorin gjuhën e tyre për të komunikuar me zyrat regjionale të qeverisë qendrore me përgjegjësi për atë komunë, por edhe me zyrën kryesore të qeverisë qendrore. Po ashtu, në seancat gjyqësore penale dhe civile në çdo nivel, personi i akuzuar ka të drejtën për përkthim me shpenzime të shtetit për të gjitha seancat dhe dokumentet. Sa u përket dokumenteve zyrtare personale, qytetarëve që e flasin një gjuhë zyrtare tjetër prej asaj maqedone, duhet që t’u lëshohen dokumentet edhe në gjuhën e tyre.33
Sipas marrëveshjes, edukimi fillor e ai i mesëm duhet të zhvillohen në gjuhën amtare të nxënësve, kurse për programet akademike duhet të përdoren standarde uniforme në tërë territorin e Maqedonisë. Sa për nivelin universitar, në bazë të marrëveshjeve specifike, shteti duhet të sigurojë financim për edukimin në gjuhën që flitet nga të paktën 20% e popullatës së Maqedonisë. Po ashtu, marrëveshja garanton se do të aplikohet parimi i diskriminimit pozitiv sa i takon regjistrimit në universitete shtetërore të kandidatëve që u përkasin komuniteteve joshumicë në popullatën e Maqedonisë, derisa regjistrimi të reflektojë në mënyrë të barabartë përbërjen e popullatës së Maqedonisë. Gjuha maqedone duhet të mësohet në shkollat ku edukimi bëhet në gjuhë të tjera.34
Në lidhje me religjionin, marrëveshja garanton lirinë dhe të drejtën për me e shprehë besimin lirisht e publikisht, dhe individualisht ose me të tjerët. Komunitetet religjioze, Kisha Ortodokse Maqedone, Komuniteti Religjioz Islamik dhe Kisha Katolike, sipas kësaj marrëveshjeje, janë të ndara prej shtetit, të barabarta para ligjit dhe të lira për të themelu shkolla dhe institucione të tjera shoqërore e bamirëse, të rregulluara me ligj.35 Sa i përket përfaqësimit/punësimit të komuniteteve joshumicë ose të nënpërfaqësuara në administratë, në ushtri dhe në ndërmarrje publike, por edhe qasjes së këtyre në financa publike për zhvillimin e biznesit, marrëveshja merr parasysh parimin e mosdiskriminimit dhe të përfaqësimit të barabartë. Në Këshillin e Sigurisë të Maqedonisë, Presidenti i Republikës ka të drejtë që të caktojë tre anëtarë për të siguruar se aty reflektohet përbërja e popullatës së Maqedonisë. Po ashtu, kjo marrëveshje paralajmëron veprime për të korrektuar disbalanset aktuale në përbërjen e administratës publike, përmes rekrutimit të komuniteteve joshumicë/të nënpërfaqësuara në nivel lokal dhe qendror.36
33 Marrëveshja Kornizë, neni 6 Edukimi dhe Përdorimi i Gjuhëve, pika 6.4, 6.5, 6.6, 6.7 dhe 6.8. Shih po ashtu: Aneksi A, Amendamentet Kushtetuese, neni 7.34 Marrëveshja Kornizë, neni 6 Edukimi dhe Përdorimi i Gjuhëve, pika 6.1, 6.2 dhe 6.3. Shih edhe Aneksi A, Amendamentet Kushtetuese, neni 48, pika 4. 35 Aneksi A, Amendamentet Kushtetuese, neni 19. 36 Marrëveshja Kornizë, neni 4 Jodiskriminimi dhe Përfaqësimi i Barabartë, pika 4.1, 4.2 dhe 4.3.
19
ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?
forum 2015
Marrëveshja thotë se do t’i kushtohet vëmendje që shërbimet policore të reflektojnë përbërjen dhe shpërndarjen e popullatës në Maqedoni. Për këtë, palët zotohen të sigurojnë 500 zyrtarë të rinj policorë nga komunitetet joshumicë që do të vendosen në vendet ku jetojnë këto komunitete. Po ashtu, për zbatimin e këtij zotimi dhe për përzgjedhjen e trajnimin e kandidatëve, parashihet të ftohet për mbështetje bashkësia ndërkombëtare. Marrëveshja parasheh që shefat lokalë të policisë të zgjedhen nga këshillat komunalë, por nga një listë e kandidatëve të propozuar nga Ministria e Brendshme, e cila ka të drejtën t’i shkarkojë ata në përputhje me ligjin. Lista nuk duhet të ketë më pak se tre kandidatë, ku të paktën njëri duhet të jetë prej komunitetit shumicë në komunë.37
Marrëveshja parasheh procedura speciale parlamentare, ku kërkohet shumica e votave të numrit total të përfaqësuesve që pretendojnë se u takojnë komuniteteve joshumicë (2/3), për të zgjedhë: një të tretën e gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese; tre prej anëtarëve të Këshillit Gjyqësor, dhe Ombudspersonin. Kjo shumicë nevojitet edhe për ndryshimin e disa amendamenteve kushtetuese dhe të vetëqeverisjes lokale në: kulturë, përdorim të gjuhës, edukim, dokumentacion personal, përdorim të simboleve, ligje për financa lokale, për zgjedhje lokale, për qytetin e Shkupit dhe për kufijtë e komunave, rishikimi i të cilave parashihej me ndodhë pas regjistrimit të popullsisë.38
Palët e Marrëveshjes së Ohrit ftojnë bashkësinë ndërkombëtare për të lehtësuar, monitoruar dhe asistuar në zbatimin e dispozitave të kësaj marrëveshjeje, si dhe që koordinator i këtyre përpjekjeve të jetë Bashkimi Europian.39 Palët, po ashtu, e ftojnë bashkësinë ndërkombëtare, të rrisë mbështetjen për projektet në fushën e mediave për të forcuar radion, televizionin dhe median e shtypur, përfshi median në gjuhën shqipe dhe atë multietnike, por edhe të shtojë programet trajnuese profesionale për media për anëtarët e komuniteteve jo-shumicë në Maqedoni.40 Në rast të mosmarrëveshjeve për zbatimin e këtyre dispozitave, parashihet ndërhyrje e Komitetit për Marrëdhënie
37 Marrëveshja Kornizë, neni 3 Zhvillimi i Qeverisjes së Decentralizuar, pika 3.3. Shih edhe: Aneksi C Implementimi dhe Masat e Ndërtimit të Besimit, neni 5 Jodiskriminimi dhe Përfaqësimi i Barabartë, pika 5.2 dhe 5.3. Po ashtu shih edhe: Ankesi B Ndryshimet Legjislative, neni 4 Ligjet Lidhur me Policinë e Vendosur në Komuna. 38 Marrëveshja Kornizë, neni 5 Procedura Speciale Parlamentare, 5.1 dhe 5.2. Shih edhe Aneksi A, Amendamentet Kushtetuese, neni 114. 39 Aneksi C Implementimi dhe Masat e Ndërtimit të Besimit, neni 1 Mbështetja Ndërkombëtare, pika 1.1. 40 Aneksi C Implementimi dhe Masat e Ndërtimit të Besimit, neni 6 Kultura, Edukimi dhe Përdorimi i Gjuhëve, pika 6.1.
20
mes Komuniteteve, i cili përbëhet nga deputetë të të gjitha komuniteteve, duke dhënë vlerësime e propozime për zgjidhje të problemeve, të cilat duhet t’i marrë në konsideratë Kuvendi i Republikës së Maqedonisë.41
41 Aneksi A, Amendamentet Kushtetuese, neni 69 dhe 78.
21
ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?
forum 2015
4.2. Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës 2008
Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës thotë se Vojvodina është krahinë autonome e qytetarëve që jetojnë në territorin e saj dhe pjesë e pandashme e Sërbisë. Të gjithë qytetarët që jetojnë në Vojvodinë kanë të drejta të barabarta pa dallim dhe çdo formë e diskriminimit mbi çfarëdo baze është e ndaluar. Territori i Vojvodinës përbëhet nga njësitë lokale të vetëqeverisjes në kuadër të zonave gjeografike të veta (Bačka, Banat dhe Syrmia) dhe nuk mund të ndryshohet pa pëlqimin e shumicës së qytetarëve të saj me të drejtë vote, të shprehur në referendum. Vojvodina synon promovimin e këtyre parimeve: multilingualizmi, multikulturalizmi dhe multikonfesionalizmi42.
Komunitetet nacionale në territorin e Vojvodinës (sërbë, hungarezë, sllovakë, kroatë, malazezë, rumunë, romë, bunjevcë, rusinë, maqedonë dhe të tjerë) janë të barabarta të ushtrojnë të drejtat e tyre dhe gëzojnë mbrojtje speciale dhe të gjitha të drejtat e garantuara për pakicat kombëtare dhe personat që u përkasin pakicave kombëtare. Kur jemi te mbrojtja speciale, duhet thënë se përveç komuniteteve nacionale, mbrojtje speciale gëzojnë edhe: toka e punueshme, bukuritë natyrore, trashëgimia shkencore, kulturore dhe historike. Sidoqoftë, në trupat dhe organizatat krahinore, personat që u përkasin komuniteteve nacionale duhet të jenë të përfaqësuar në përputhje me numrin e popullatës që përbëjnë në krahinë. Për më shumë, Kuvendi dhe Qeveria e kanë për obligim të ndërmarrin masa speciale për ta arritë këtë përfaqësim proporcional.43
Secili komunitet nacional në Vojvodinë ka të drejtë të ketë Këshillin Kombëtar dhe nëpërmjet tij të ushtrojë një formë të autonomisë, të themelojë institucione, të vendosë ose të marrë pjesë në mënyrë të pavarur në procesin e vendim-marrjes për çështjet që kanë të bëjnë me: edukim, kulturë dhe përdorim të gjuhëve. Krahina Autonome e Vojvodinës mund të delegojë kryerjen e detyrave të caktuara te këta Këshilla Kombëtarë në fushat e lartpërmendura.44
Vojvodina ka status të entitetit legal dhe ka institucione legjislative e ekzekutive: Kuvendin që mund të ndërmarrë aktivitete në kuadër të kompetencave që ka krahina, si dhe Qeverinë e cila është ekzekutuese e vendimeve të Kuvendit. Në fushën e gjykatave, Vojvodina mund të propozojë një rrjet të gjykatave që 42 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, Kapitulli I Dispozitat e Përgjithshme, neni 1 dhe 3; dhe Kapitulli II Ushtrimi i të Drejtave të Njeriut dhe të Minoriteteve, neni 20. 43 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, Kapitulli I Dispozitat e Përgjithshme, neni 6 Barazia Kombëtare dhe Kapitulli II Ushtrimi i të Drejtave të Njeriut dhe të Minoriteteve, neni 24, Përfaqësimi Proporcional. 44 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, Kapitulli II Ushtrimi i të Drejtave të Njeriut dhe të Minoriteteve, neni 25 Autonomia e Komuniteteve Nacionale.
22
funksionojnë në territorin e krahinës. Vojvodina ka edhe administratën krahinore dhe ombudspersonin krahinor, i cili ka për detyrë të mbrojë të drejtat e njeriut. Ajo ka edhe simbolet e veta, kryeqytetin si qendër administrative, dhe, madje mund ta themelojë edhe Akademinë e Shkencave dhe të Arteve.45 Duhet shtuar edhe se Kuvendi duhet të marrë vendim me 2/3 e deputetëve: për të amenduar statutin; për ta miratuar vendimin për implementimin e statutit dhe për zgjedhjen dhe lirimin nga detyra të ombudspersonit krahinor.46
Kompetencat e Krahinës Autonome të Vojvodinës janë në këto fusha: planifikim hapësinor, zhvillim regjional, agrokulturë, zhvillim rural, menaxhim të ujit, pyje, gjueti, peshkim, turizëm, industri të ushqimit, mbrojtje të mjedisit, industri dhe zejtari, transport rrugor, ujor dhe hekurudhor dhe rregullim të rrugëve, organizim të panaireve dhe ngjarjeve të tjera ekonomike, edukim, sport dhe kulturë, shkencë dhe zhvillim teknologjik, mbrojtje shëndetësore e sociale, informim publik, zhvillim infrastrukturor dhe investime kapitale.47
Vojvodina duhet me pasë burime të drejtpërdrejta të të ardhurave për financimin e aktiviteteve që janë në kuadër të kompetencave të saj. Përveç që buxheti i Vojvodinës duhet me marrë të paktën 7% të buxhetit të Republikës së Serbisë,48 Vojvodina duhet t’i sigurojë të ardhurat e veta edhe përmes: mbledhjes së taksave, të ardhurave vjetore nga prona kur është titullare e saj, pjesëmarrjes në të ardhura të ndërmarrjeve publike dhe institucioneve, kredive publike, kredive komerciale, bartjes së resurseve buxhetore, të donacioneve e granteve dhe të burimeve të tjera.49
Në kuadër të detyrave dhe të drejtave të tyre, të gjithë mekanizmat krahinorë kanë për obligim të kujdesen dhe ta ndihmojnë mbrojtjen dhe zhvillimin e multilingualizmit dhe të mbështesin respektin reciprok, si dhe familjarizimin me gjuhë dhe religjione të ndryshme në Vojvodinë.50 Sa i takon religjionit, Vojvodina ka kompetenca të bashkëpunojë me kishat dhe komunitetet religjioze në territorin e krahinës, ndërsa kur bëhet fjalë për gjuhët, status të gjuhës zyrtare në Vojvodinë kanë, përveç gjuhës sërbe, edhe gjuha hungareze, sllovake, rumune, kroate dhe rusine. Në fushën e
45 Për autoritetet e Krahinës Autonome të Vojvodinës, shih kapitullin IV të Statutit, konkretisht: Pjesa 1 Kuvendi i Vojvodinës, Pjesa 2 Qeveria e Vojvodinës, Pjesa 3 Administrata Krahinore dhe Pjesa 4 Ombudspersoni Krahinor. Shih edhe nenin 17 të Statutit për Akademinë e Shkencave dhe të Arteve të Vojvodinës. 46 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, Kapitulli IV Autoritetet e Vojvodinës, Pjesa 1 Kuvendi i Vojvodinës, neni 41 Metodat e Vendimmarrjes. 47 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, neni 29.48 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, Kapitulli 5 Financimi, Buxheti i Krahinës Autonome, neni 62.49 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, Kapitulli 5 Financimi, Të Ardhurat e Krahinës Autonome, neni 63.50 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, Kapitulli I Dispozitat e Përgjithshme, neni 7 Мultikulturalizmi dhe Interkulturalizmi.
23
ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?
forum 2015
informimit publik, Vojvodina ka të drejtë që të definojë interesin publik të qytetarëve të krahinës në fushën e informimit publik dhe radio-difusionit dhe më specifikisht të rregullojë kushtet dhe mënyrën e performimit të aktiviteteve të Shërbimit Radio Difuziv Krahinor. Po ashtu, Vojvodina duhet të sigurojë punën e mediave relevante për krahinën në gjuhët e komuniteteve nacionale që përbëjnë minoritet numerik në popullatën e tërësishme të krahinës.51
Në fushën e edukimit, në përputhje me Kushtetutën e Serbisë, marrëveshjet e ratifikuara ndërkombëtare si dhe me qëllim të sigurimit të interesit publik, Vojvodina ka të drejtë t’i rregullojë çështjet relevante për krahinën në fushën e edukimit parashkollor, elementar dhe të lartë, por edhe të garantojë ushtrimin e të drejtës për edukim në gjuhë amtare për personat që u përkasin komuniteteve nacionale në të gjitha nivelet e edukimit.52 Në shëndetësi, njësoj në përputhje me Kushtetutën e Serbisë dhe marrëveshjet e ratifikuara ndërkombëtare, Vojvodina ka të drejtë që të rregullojë çështjet relevante që kanë të bëjnë me kujdesin shëndetësor, mbrojtjen shëndetësore, sigurimin shëndetësor dhe shërbimet shëndetësore e farmaceutike. Po ashtu, në këtë fushë, Vojvodina ka të drejtë që të themelojë institucione për mbrojtje shëndetësore sekondare dhe terciare.53
Për sa u takon raporteve mes Republikës së Sërbisë dhe Krahinës Autonome të Vojvodinës parashihet që të mund të themelohet një komitet i përzier mes këtyre dy entiteteve. Vojvodina ka të drejtë të bashkëpunojë me komunitetet territoriale dhe format e tjera të autonomive në vendet e tjera në kuadër të politikës së jashtme të Republikës së Sërbisë dhe të bëjë marrëveshje ndër-regjionale në fushat që janë kompetencë e saj, duke pasë parasysh integritetin territorial dhe sistemin legal të Sërbisë.54 Vojvodina mund të themelojë zyrat përfaqësuese në regjionet europiane për t’i promovuar kapacitetet në ekonomi, shkencë, edukim dhe turizëm dhe të jetë anëtare e asociacioneve europiane dhe ndërkombëtare të regjioneve.
Sa i përket mbrojtjes së autonomisë, në kuadër të të drejtave të veta, Kuvendi dhe Qeveria e Vojvodinës kanë të drejtë të ankohen në Gjykatën Kushtetuese nëse ndonjë akt ose veprim shtetëror pengon ushtrimin e kompetencave të krahinës. Vojvodina ka të drejtë që të nisë procedurë për të shqyrtuar kushtetutshmërinë dhe ligjshmërinë e ndonjë ligji ose akti të Serbisë, i cili dhunon autonominë e Vojvodinës.55
51 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, Kapitulli III Kompetencat e Vojvodinës, neni 29, pika 12.52 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, Kapitulli III Kompetencat e Vojvodinës, neni 29, pika 9. 53 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, Kapitulli III Kompetencat e Vojvodinës, neni 29, pika 11. 54 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, neni 16 Bashkëpunimi Ndër-regjional. Shih edhe: Kushtetuta e Republikës së Serbisë, neni 181 Bashkëpunimi i Krahinave Autonome dhe Njësive të Vetëqeverisjes Lokale. 55 Statuti i Krahinës Autonome të Vojvodinës, Kapitulli I Dispozita të Përgjithshme, neni 18 Mbrojtja
24
e Autonomisë Krahinore.
25
ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?
forum 2015
5. AUTONOMITË NË EUROPË
5.1. Statusi i Autonomisë i Tirolit të Jugut 1972
Në bazë të Kushtetutës, Republika e Italisë ndahet në: rajone, krahina dhe komuna. Tiroli i Jugut është rajon që, si njësi territoriale autonome me kompetenca në përputhje me kushtetutën, përfshin dy krahina (Trento dhe Bolcano) dhe përbën pushtet autonom me autoritet juridik brenda unitetit politik të Italisë, ku të gjithë qytetarët janë të barabartë, pa marrë parasysh përkatësinë gjuhësore dhe veçoritë kulturore e etnike. Rajoni dhe krahinat kanë flamujt dhe stemat e veta.56
Organet Rajonale janë: Këshilli Rajonal me kompetenca legjislative; Këshilli Ekzekutiv Rajonal, që është trup ekzekutiv për zbatimin e ligjeve në rajon; dhe Kryetari i Këshillit Ekzekutiv, i cili e përfaqëson Rajonin. Statuti i rajonit Tiroli i Jugut miratohet nga Këshilli Rajonal, i cili mandatin e vet e plotëson prej dy kuvendeve të barabarta të cilat mbahen alternativisht në dy krahinat: Trento dhe Bolcano. Anëtarët e Këshillit Rajonal e japin betimin e besnikërisë ndaj Republikës dhe të garantojnë se detyrën e vet do ta kryejnë në të mirë të shtetit dhe rajonit. Gjysmën e mandatit Kryetari i Këshillit Rajonal zgjedhet nga radhët e këshilltarëve italianë, kurse nënkryetari nga këshilltarët gjermanë; në gjysmën tjetër është e anasjellta. Këshilli Rajonal mund të shpërndahet për shkak të shkeljes së kushtetutës dhe të ligjeve, për shkak të sigurisë kombëtare, ose nëse nuk e përmbush kërkesën e Qeverisë për ta shkarkuar Këshillin Ekzekutiv dhe Kryetarin e Këshillit Ekzekutiv kur këta bëjnë shkelje të ngjashme. Pezullimin e Këshillit Rajonal mund ta bëjë me dekret Presidenti i Italisë.57
Në përputhje me Kushtetutën e Italisë, detyrimet ndërkombëtare dhe interesin nacional, rajoni Tiroli i Jugut ka kompetenca legjislative në këto fusha: rregullimi i organeve të rajoneve dhe i pozitës së të punësuarve në to; rregullimi i pozitës së organeve pararajonale; kufijtë e komunave; ekspropriimi me interes publik, duke përfshi punët që janë në kompetencën dhe nën drejtimin e shtetit; formimi dhe mbajtja e librave të kadastrit; shërbimet e zjarrfikësve; rregullimi i punës së agjencive të ngarkuara për shëndetësi dhe spitale; rregullimi i punës së odave ekonomike; zhvillimi i shoqatave kooperative dhe mbikëqyrja e punës së kooperativave; kontributi
56 Statusi i Autonomisë i Tirolit të Jugut, Kapitulli I Dispozitat e Përgjithshme, neni 1, 2 dhe 3. 57 Kreu II, Organet Rajonale e Krahinore, Kapitulli I Organet Rajonale dhe Kapitulli II Organet Krahinore.
26
për përparime me anë të punëve publike të cilat i oganizojnë shërbimet e tjera në territorin e rajonit.58
Kushtetuta e Italisë precizon se rajoni ka të drejtë të nxjerrë ligje për: organizimin e zyrave lokale dhe të trupave administrativë, kufijtë e qyteteve, policinë urbane dhe rurale, panairet dhe tregjet, manifestimet publike bamirëse, ndihmat shëndetësore spitalore, arsimimin e orientuar të artistëve dhe të zanatçinjve dhe ndihmat shkollore, muzetë dhe bibliotekat, urbanizmin, turizmin dhe industrinë hoteliere, tramvajet dhe shërbimet e autobusëve, rrugët, ujësjellësin dhe punët publike, komunikacionin e liqejve dhe të porteve, ujërat minerale dhe banjat, gurthyerjet dhe xehroret, gjuetinë, peshkimin në liqene e lumenj, bujqësinë, pylltarinë dhe zejtari.59
Sa u takon raporteve mes shtetit dhe rajonit, shteti emëron nga një përfaqësues të plotfuqishëm për dy krahinat e rajonit që bashkërendon ushtrimin e funksioneve të shtetit në rajon dhe mbikqyr punën e kancelarive, përpos atyre që merren me administrimin e drejtsisë dhe të mbrojtjes. Përgjegjësi e përfaqësuesit të plotfuqishëm të shtetit është edhe sigurimi i mbajtjes së rendit publik dhe për këtë ai mund t’i shfrytëzojë organizatat shtetërore dhe frocat e rendit dhe të kërkojë përdorimin e forcave të tjera të armatosura.60 Përfaqësuesit e plotfuqishëm kanë kompetenca të miratojnë secilin ligj që e miraton Këshilli Rajonal, e në qoftë se ndonjë ligj i tejkalon kompetencat ose bie ndesh me interesat e kombit ose të ndonjë rajoni tjetër, kthehet mbrapsht dhe nëse Këshilli Rajonal e miraton prap, atëherë, kërkohet mendimi i Gjykatës Kushtetuese.
Duhet thënë se rrugët, autostrada, hekurudha dhe ujësjellësi në rajon janë në pronësi të Rajonit. Pasuria shtetërore në rajon bartet në pronësi të rajonit, kurse pasuria rajonale e cila nuk ka pronar bëhet pronësi e rajonit. Pyjet shtetërore në rajon, minierat, gurëthyerjet dhe xehroret, ndërtesat që shfrytëzohen për zyra publike dhe pronësia tjetër e destinuar për shërbimin publik rajonal paraqesin pasuri të patjetërsueshme të rajonit.61
Lidhur me financimin: rajoni financohet nga të ardhurat nga tatimi në pronën që gjendet në territorin e rajonit, por i takojnë edhe këto kuota: 9/10 nga tatimet mbi trashëgiminë dhe donacionet; 2/10 e tatimit të përgjithshëm mbi të ardhurat në shkallë rajonale; dhe 90% e të ardhurave nga lotaria; krahinat financohen nga të ardhurat prej tatimit mbi shpenzimin e gazit dhe të energjisë që mblidhen në krahina. Po ashtu, 90% e tatimit mbi të ardhurat të grumbulluara në territoret e krahinave u
58 Kapitulli II Kompetencat e Pushtetit Autonom, neni 4.59 Kushtetuta e Republikës së Italisë, Pjesa V, Rajonet, Krahinat dhe Komunat, neni 117. 60 Kapitulli VII, Marrëdhëniet mes Shtetit, Rajonit dhe Krahinës, neni 87 dhe 88. 61 Kapitulli V, Pronësia dhe Pasuria e Rajoneve dhe e Krahinave, neni 66 dhe 67.
27
ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?
forum 2015
takon krahinave.62
Në krahinën Bolcano në entet parashkollore dhe në arsimin fillor e të mesëm, mësimi zhvillohet në gjuhën italiane dhe gjermane, d.m.th. në gjuhët amtare të nxënësve nga mësues që flasin gjuhë të njëjtë amtare. Nga klasa e tretë e shkollës fillore është i obligueshëm edhe mësimi i gjuhës tjetër. Për themelimin e universitetit në Krahinë, Italia duhet të marrë pëlqimin e rajonit dhe të krahinës.63
Në kuadër të rajonit si gjuhë zyrtare njihen në mënyrë të barabartë gjuha gjermane dhe italiane, kurse kjo e fundit është gjuhë zyrtare në krejt territorin e Italisë. Popullata gjermanofone e krahinës Bolcano ka të drejtë të shfrytëzojë gjuhën e vet në organet gjyqësore, në organet e shërbimeve publike në krahinë dhe në organet rajonale. Përveç nëse normat udhërojnë që të përdoren të dy gjuhët, në dokumentet e destinuara për qytetarët në përgjithësi është i lejueshëm përdorimi i njërës apo i gjuhës tjetër. Në normat ushtarako-juridike shfrytëzohet gjuha italiane. Në krahinën Bolcano shërbimet publike duhet të përdorin emrat gjermanë të vendeve duke marrë parasysh popullatën gjermanofone.64
Sa i takon gjyqësisë, ekziston Gjykata Rajonale Administrative me degët autonome për krahinën Bolcano, anëtarët e të cilës duhet t’u takojnë me numër të barabartë të dy bashkësive kryesore gjuhësore. Gjyqtarët italianë dhe gjermanë alternohen në periudhën e njëjtë kohore në vendin e kryetarit të degës. Kryetari i degës zgjidhet me dekretin e Kryetarit të Republikës, në bazë të rekomandimit të Kryeministrit, dhe ka votë vendimtare kur krijohet pozicion pat në votimet e gjyqtarëve të të dy bashkësive gjyqësore, përveç kur paraqitet aneksi kundër dispozitave administrative të dëmshme për barazinë e bashkësive gjuhësore dhe të procedurës për akordimin e buxhetit rajonal e krahinor. Personat që dëshirojnë të emërohen për gjyqtarë, zëvendës të gjyqtarëve, ndihmës dhe praktikantë, si dhe për udhëheqës të kancelarive, duhet të flasin italisht dhe gjermanisht shkëlqyeshëm.65 Ligjet e Republikës së Italisë mund të kontestohen nga organet rajonale dhe krahinore në Gjykatën Kushtetuese për shkak të shkeljes së Statutit të Tirolit të Jugut ose parimit të mbrojtjes së pakicave gjuhësore. Po ashtu, organet rajonale e krahinore mund të kontestojnë ligjet e njëra-tjetrës.66
62 Kapitulli VI, Financat Rajonale dhe Krahinore, sidomos nenet: 69, 70, 71, 75, 76 dhe 77. 63 Kapitulli IV, Dispozitat e Përbashkëta për Rajonin dhe Krahinat, neni 19. 64 Kapitulli XI Shfrytëzimi i Gjuhës Gjermane dhe Ladine, neni 99, 100 dhe 101. 65 Kapitulli IX, Organet Gjyqësore. 66 Kapitulli IX, Kontrolli i Gjyqit Kushtetues, neni 97 dhe 98.
28
5.2. Statuti i Autonomisë i Katalonisë 2006
Katalonia, si komunitet autonom, ushtron vetëqeverisje në përputhje me Kushtetutën e Spanjës dhe Statutin e Autonomisë të Katalonisë. Këto dy dokumente përbëjnë bazën e sistemit institucional të Katalonisë rreth të cilit organizohet politikisht vetëqeverisja e Katalonisë. Ky sistem quhet Generalitat dhe përbëhet nga Parlamenti, Presidenca dhe Qeveria. Marrëdhëniet mes Generalitat dhe Spanjës bazohen në parimin e lojalitetit reciprok institucional. Katalonia ka hapsinën e vet të referencës politike e gjeografike në Spanjë dhe në Bashkimin Europian. Katalonia promovon ushtrimin e plotë të drejtave dhe lirive të njohura nga Statuti, Kushtetuta e Spanjës dhe dokumentet ndërkombëtare në lidhje me këtë. Po ashtu, Katalonia promovon lirinë e drejtësinë dhe pjesëmarrjen e të gjithë njerëzve në jetën politike, ekonomike, kulturore dhe shoqërore, kurse institucionet e saj janë sekulare. Flamuri dhe himni i Katalonisë janë simbole kombëtare të Katalonisë. Flamuri duhet të jetë i pranishëm në ndërtesat publike dhe gjatë aktiviteteve zyrtare që mbahen në Kataloni.
Siç u përmend më sipër, Generalitat përbëhet nga Parlamenti, Presidenca dhe Qeveria. Parlamenti përfaqëson qytetarët e Katalonisë dhe ushtron pushtet legjislativ, miraton buxhetin dhe kontrollon e promovon veprimet politike e qeveritare. Parlamenti, si vend ku shprehet pluralizmi dhe debati politik, është i padhunueshëm dhe ka autonomi organizative, financiare dhe administrative. Parlamenti cakton senatorët që përfaqësojnë Kataloninë në Senat, të cilët duhet të jenë në proporcion me numrin e anëtarëve të secilit grup parlamentar.67 Presidenti është përfaqësuesi më i lartë i Generalitat dhe drejtues i veprimeve të Qeverisë. Presidenti caktohet nga Mbreti dhe zgjedhet nga Parlamenti. Në emër të Mbretit ai ka kompetenca, mes tjerash, për të aprovuar ligjet.68 Qeveria ushtron funksione ekzekutive në përputhje me Statutin e Katalonisë dhe Kushtetutën e Spanjës dhe përbëhet nga Presidenti, Ministri i Parë (i cili caktohet nga Presidenti) dhe ministrat.69
Perveç Administratës Publike, institucion i rëndësishëm i Katalonisë është edhe Këshilli për Garancione Statutore, që ka për detyrë të sigurojë se rregulloret e
67 Kaptina II, Institucionet, Kapitulli I Parlamenti, neni 55 Dispozita të Përgjithshme, neni 58 Autonomia Parlamentare dhe neni 61 Funksionet.68 Kaptina II, Institucionet, Kapitulli II Presidenti, neni 67 Zgjedhja, Nominimi, Statusi Personal, Ndërprerja dhe Kompetencat.69 Kaptina II, Institucionet, Kapitulli III Qeveria dhe Administrata e Generalitat-it, seksioni 1, neni 68 Qeveria, neni Funksionet, Përbërja, Organizimi dhe Ndërprerja, dhe neni 69 dhe 70.
29
ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?
forum 2015
Generalitat janë në përputhje me Statutin e Katalonisë dhe Kushtetutën e Spanjës. Ky këshill përbëhet nga juristë me kompetencë që caktohen nga Presidenti i Generalitat, dy të tretat e të cilëve nominohen nga Parlamenti me shumicë prej 3/5 të deputetëve, kurse pjesa tjetër nominohet nga Qeveria.70 Tjetër institucion i rëndësishem është edhe Ombudspersoni që ka për funksion të përkujdeset dhe t’i mbrojë të drejtat dhe liritë e garantuara me Statut dhe Kushtetutë dhe për këtë duhet të bashkëpunojë me Ombudspersonin e Spanjës. Institucione të rëndësishme janë edhe Zyra e Auditorit dhe Autoriteti Katalon i Transmetimit.71
Kompetencat e Generalitat janë të ndara në: kompetenca ekskluzive, kompetenca të ndara dhe kompetenca ekzekutive. Generalitat ka kompetenca ekskluzive në këto fusha: bujqësi, ujë, asociacione dhe fondacione, gjueti, peshkim dhe aktivitete detare, kurisme bankare, tregti dhe panaire tregtare, konsultim popullor, çështje konsumatori, kooperativa dhe ekonomi shoqërore, sigurime, kulturë, edukim, mbrojtje civile, sport, statistikë, punësim publik, strehim, imigrim, industri, transport, lojëra fati, rini, gjuhë, punë publike, planifikim urban dhe bregdetar, organizim të administratës, organizim territorial, politika gjinore, promovim dhe mbrojtje e konkurencës, reklama, hulumtim, zhvillim dhe inovacion teknologjik, qeverisje lokale, marrëdhënie me entitetet religjioze, kujdes shëndetësor, shërbime sociale, transport, turizëm, universitete; kurse kompetenca të ndara në: energji dhe miniera, ambient, media, planifikim, organizim dhe promovim i aktiviteteve ekonomike dhe siguri shoqërore; ndërsa kompetenca ekzekutive në: regjistrat publikë dhe çështje noteriale, pronësi intelektuale, mbrojtje e të dhënave personale dhe sistemin e burgjeve.72
Organizimi i vetëqeverisjes lokale në Kataloni bazohet në komuna e në vegueries, në përputhje me Kartën e Vetëqeverisjes Europiane, me kompetenca në këto fusha: planifikim urban, mbrojtje civile, edukim të fëmijëve, transport publik, promovim të aktiviteteve ekonomike, turizëm, mbrojtje të ambientit, sport, shërbime të kujdesit primar, shërbime të telekomunikacionit, e me radhë. Komunat kanë të drejtë të lidhen me komunat tjera dhe të bashkëpunojnë me njëra tjetrën dhe me trupat tjerë publik duke hy në marrëveshje dhe krijuar asociacione ose entitete supra-komunale të vetëqeverisjes lokale.73
Gjuhë zyrtare e Katalonisë është gjuha katalone, bashkë me gjuhën spanjolle që është gjuhë zyrtare e Spanjës. Gjuha katalone përdoret në trupat e administratës publike,
70 Kapitulli 5 Institucionet tjera të Generalitat-it, seksioni 1, Këshilli për Garancione Statutore, neni 76 Funksionet dhe neni 77 Përbërja dhe Funksionimi. 71 Kapitulli 5 Institucionet tjera të Generalitat-it, seksioni 2, Ombudspersoni, neni 78 Funksionet dhe Marrëdhëniet me Institucionet tjera të Ngjashme dhe neni 79 Përcaktimi dhe Statusi i Ombudspersonit.72 Kapitulli IV Pushtetet, Kapitulli I Llojet e Kompetencave, neni 110 Kompetencat Ekskluzive, neni 111 Kompetencat e Ndara, neni 112 Kompetencat Ekzekutive. 73 Kapitulli VI Vetëqeverisja Lokale, Seksioni I Organizimi Territorial Lokal, Seksioni II Komunat, dhe seksioni III Vegueries.
30
në mediat publike dhe në sistemin arsimor. Qytetarët e Katalonisë kanë të drejtë dhe detyrë t’i dinë këto gjuhë. Të punësuarit në të gjitha institucionet e Katalonisë duhet të kenë njohuri adekuate dhe të mjaftueshme të gjuhëve zyrtare. Generalitat dhe Spanja duhet t’ia sigurojnë gjuhës katalone statusin zyrtar në Bashkimin Europian dhe praninë dhe përdorimin në organizata ndërkombëtare.74 Etiketat, ambalazhi dhe udhëzimet për përdorimin e produkteve që shpërndahen në Kataloni të jenë edhe në gjuhën katalone. Gjuha katalone duhet të përdoret për edukim universitar dhe jo-universitar. Të dy gjuhët duhet të prezantohen në mënyrë të barabartë në programe pasi që nxënësit duhet t’i dinë të dy gjuhët. Nxënësit nuk duhet të ndahen në klasë të ndryshme duke u bazuar në gjuhë. Studentët dhe profesorët kanë të drejtë të shprehen në gjuhën zyrtare që ata e zgjedhin.75
Generalitat ka pushtet ekskluziv në edukimin jo-universitar që nënkupton: programimin e mësimdhënies, organizimin e sektorit të edukimit, vendosjen e programeve të përshtatshme mësimore, përfshi planifikimin programor.76 Në edukimin universitar Generalitat ka pushtet ekskluziv në planifikim dhe koordinim të sistemit universitar, në marrjen e vendimit për të krijuar universitete publike dhe për të autorizuar universitetet private, por ka kompetenca edhe në aprovimin e statuteve të universiteteve.77
Autoritet publike e kanë për obligim të promovojnë kushtet që garantojnë të drejtën për informim nga mediat, të cilat duhet të respektojnë pluralizmin politik, shoqëror, kulturor dhe fetar. Generalitat ka kompetenca ekskluzive sa i takon organizimit të shërbimeve të transmetuesit publik, kurse kompetenca të ndara sa i takon rregullimit dhe kontrollit të shërbimeve të transmetimit. Generalitat, po ashtu, ka për detyrë të promovojë pluralizmin gjuhësor dhe kulturor të Katalonisë në media.78
Generalitat ka kompetenca ekskluzive sa i takon entiteteve religjioze që kryejnë aktivitetet e tyre në Kataloni, e kjo nënkupton rregullimin dhe vendosjen e bashkëpunimit dhe mekanizmave bashkëpunues për të kryer aktivitetet e tyre. Generalitat, përveç që mund të marrë pjesë në menaxhimin e Regjistrit Shtetëror të Entiteteve Religjioze, mund të vendosë marrëveshje bashkëpunimi me komunitetet religjioze, por edhe ka për detyrë që të promovojë, zhvillojë dhe ekzekutojë marrëveshjet e nënshkruara mes Shtetit dhe kishave dhe komuniteteve religjioze të regjistruara.79
74 Kaptina Paraprake, neni 6 Gjuha e Katatonisë dhe Gjuhët Zyrtare, pika 1, 2, 3, 4 dhe 5. Shih edhe Kapitullin 3 Të Drejtat dhe Obligimet Gjuhësore. 75 Kapitullin 3 Të Drejtat dhe Obligimet Gjuhësore, neni 35 Të Drejtat Gjuhësore në Fushën e Edukimit. 76 Kaptina IV Kompetencat, Kapitulli II Çështje të Kompetencave, neni 131 Edukimi, pika 1, 2 dhe 3.77 Kaptina V, neni 172. 78 Kaptina I Të Drejtat, Obligimet dhe Parimet Qeverisëse, Kapitulli V Parimet Qeverisëse, neni 52, dhe Kaptina V, neni 146 ARTICLE 146. Mediat dhe Shërbimet Audiovizive.79 Kaptina V, neni 161 Marrëdhëniet me Entitetet Religjioze.
31
ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?
forum 2015
Katalonia ka kompetenca ekskluzive në kujdesin shëndetësor dhe shëndetin publik sa i takon organizmit, funksionimit të brendshëm, vlerësimit, inspektimit dhe kontrollit të qendrave dhe shërbimeve shëndetësore. Ndërsa, kompetenca të ndara në mbrojtjen dhe promovimin e shëndetit publik në të gjitha fushat, por edhe në: klasifikimin, planifikimin, përcaktimin dhe ekzekutimin e shërbimeve shëndetësore publike, sociale dhe mentale në të gjitha nivelet dhe për të gjithë qytetarët. Planifikimi i resurseve në kujdesin shëndetësor dhe koordinimi i aktiviteteve të sistemit të kujdesit shëndetësor publik me atë privat dhe akreditimi, evaluimi i qendrave të kujdesit shëndetësor dhe pjesëmarrja në programt trajnuese bëjnë pjesë në kompetencat e ndara. Duhet thënë se Katalonia merr pjesë në planifikimin dhe koordinimin shtetëror në fushën e kujdesit shëndetësor dhe shëndetit publik.80
Financimi i Katalonisë, sikurse edhe i komuniteteve tjera autonome, bëhet përmes të tatimet që mbledhen në territorin e Katalonisë si tatimi në të ardhura, tatime prej të cilave Spanja heqë dorë totalisht dhe tatime prej të cilave heqë dorë pjesërisht, pastaj prej transfereve dhe alokimeve nga Spanja, prej pagesave të shërbimeve publike, mandej nga kreditë, gjobat, e edhe nga donacionet prej BE-së, e kështu me radhë.81 Sa i takon bashkëpunimit mes Spanjës dhe Katalonisë në këtë fushë, ekziston një trup i përbashkët mes këtyre dy entiteteve, që njihet si Komisioni i Përbashkët për Çështje Ekonomike dhe Fiskale.
Gjykata Supreme e Drejtësisë e Katalonisë është trupi suprem juridik, kompetent në fushat e të drejtës civile, penale, administrative dhe juridike dhe mbron të drejtat e njohura me Statutin e Katalonisë. Kjo gjykatë ka autoritet ekskluziv për të interpretuar ligjin në Kataloni. Presidenti i kësaj gjykate është përfaqësues i pushtetit juridik në Kataloni, nominohet nga Mbreti, në bazë të propozimit të Këshillit të Përgjithshëm të Pushtetit Gjyqësor dhe me pjesëmarrje të Këshillit të Drejtësisë të Katalonisë. Po ashtu, Gjykata Supreme e Drejtësisë e Katalonisë ka Prokurorin Publik, që është prokuror suprem dhe përfaqëson Shërbimin e Prokurorisë Publike të Katalonisë.82
Në çështjet e sigurisë publike, në përputhje me legjislacionin shtetëror, Katalonia është përgjegjëse për planifikim dhe rregullim të sistemit të sigurisë publike, organizim të policisë lokale, krijim dhe organizim të Forcës Policore mbi të cilën ka komandë supreme dhe koordinon aktivitetet e policisë lokale. Po ashtu, Forca Policore ka përgjegjësi edhe për kontroll të trafikut dhe ushtron të gjitha funksionet në siguri e rend publik dhe hetim të krimit të organizuar e terrorizmit. Duhet thënë edhe se Katalonia në bashkëpunim me shtetin koordinon politikat e sigurisë.83
80 Kaptina V, neni 162, Kujdesi Shëndetësot, Shëndeti Publik, Rregullimi Farmaceutik dhe Produktet Farmaceutike.81 Kaptina VI Mjetet Financiare të Generalitat, Kapitulli I Financat e Generalitat.82 Kaptina III Pushteti Juridik në Kataloni, Kapitulli I Gjykata Supreme e Drejtësisë dhe Prokurori Publik në Kataloni, neni 95 Gjykata Supreme e Drejtësisë, pika 1, 2, 3, 4, 5 e 6 dhe neni 96 Prokurori Publik i Katalonisë.83 Kaptina V, neni 164 Siguria Publike.
32
Generalitat dhe Shteti i ofrojnë ndihmë njëri-tjetrit kur është e nevojshme në mënyrë që të ushtrojnë kompetencat e tyre. Generalitat merr pjesë në institucionet vendim-marrëse të Spanjës sa i takon kompetencave që ka dhe mund të bëjnë marrëveshje bashkëpunimi. Pjesëmarrja në institucionet vendim-marrëse të shtetit përfshin pjesëmarrjen në Senatin e Spanjës të senatorëve të zgjedhur në territorin e Katalonisë dhe atyre që përfaqësojnë Generalitat, pjesëmarrjen në Gjykatën Kushtetuese, pjesëmarrjen e përfaqësuesve në trupat ekonomikë dhe shoqërorë. Po ashtu, parashihet krijimi i komisioneve bilaterale Generalitat-Shtet. Generalitat mund të vendosë lidhje bashkëpunimi edhe me komunitetet tjera autonome.84 Për më shumë, Generalitat ka të drejtë të vë marrëdhënie edhe me Bashkimin Europian, duke marrë pjesë në marrëveshjet e BE-së, por edhe në institucionet dhe trupat e BE-së, e kështu me radhë. Generalitat ka kompetenca për implementuar ligjet e Bashkimit Europian nëse kanë të bëjnë me kompetencat e Katalonisë.
Për të promovuar interestat e Katalonisë, Generalitat ka të drejtë të themelojë zyra jashtë vendit dhe të nënshkruajë marrëveshje bashkëpunimi në fushat që janë kompetencë e saj. Sa i takon marrëveshjeve ndërkombëtare Spanja duhet ta informojë Kataloninë paraprakisht nëse ato marrëveshje kanë efekt të drejtpërdrejtë në kompetencat e Katalonisë. Po ashtu, Katalonia ka të drejtë për bashkëpunim tej-kufitar dhe ndër-regjional.85
84 Kaptina V Marrëdhëniet Institucionale të Generalitat, Kapitulli I Marrëdhëniet e Generalitat me Shtetin dhe Komunitetet tjera Autonome, neni 174, pika 1, 2 dhe 3.85 Neni 197 Bashkepunimi Tej-Kufitar dhe Ndër-regjional.
33
ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?
forum 2015
6. PËRFUNDIME
Në Kosovë gjuhë zyrtare janë gjuha shqipe dhe ajo sërbe, kurse gjuha turke, boshnjake dhe rome kanë statusin e gjuhëve zyrtare në nivel komunal ose janë në përdorim zyrtar në përputhje me ligjin. Në Maqedoni, zyrtare në nivel shteti është vetëm gjuha maqedone, kurse çdo gjuhë tjetër e një komuniteti që përbën të paktën 20% të popullatës së një komune është zyrtare në atë komunë. Edhe në Sërbi, zyrtare në nivel shteti është vetëm gjuha sërbe, kurse në territorin e Vojvodinës, përveç gjuhës sërbe, janë zyrtare edhe gjuha hungareze, sllovake, rumune, kroate dhe rusine. Në anën tjetër, në rajonin e Tirolit të Jugut në Itali njihen si njëlloj zyrtare gjuha gjermane dhe italiane, kjo e fundit duke qenë gjuhë zyrtare në gjithë territorin e Italisë. Njëjtë, në kuadër të Katalonisë, njihen në mënyrë të barabartë si zyrtare gjuha katalone dhe spanjolle, kjo e fundit duke qenë zyrtare në gjithë shtetin e Spanjës.
Pra, gjuha shqipe nuk është zyrtare në tërë territorin e Maqedonisë, gjuha hungareze nuk është zyrtare në tërë territorin e Sërbisë, gjuha gjermane nuk është zyrtare në tërë territorin e Italisë dhe gjuha katalone nuk është zyrtare në tërë territorin e Spanjës, por gjuha sërbe, krahas gjuhës shqipe, është zyrtare në gjithë territorin e Kosovës. Kjo edhe mund të jetë arsyeja pse Platforma Politike e Sërbisë për Negociata me Kosovën nuk i trajton fare të drejtat e sërbëve në Kosovë në fushë të gjuhës.
Në fushën e mediave, më specifikisht të televizioneve, sërbët e Kosovës kanë të drejtën për një kanal televiziv publik të pavarur, të licencuar në gjuhën sërbe në mbarë territorin e Kosovës, ndërsa shqiptarët në Maqedoni kanë të drejtë për program në gjuhën shqipe në kuadër të kanalit të dytë publik të RTV të Maqedonisë (MTV2) , i cili transmeton program për minoritetet kombëtare, jo vetëm në shqip, por edhe në turqisht, sërbisht, romanisht, vllahisht e boshnjakisht. Vojvodina ndërkaq e siguron punën e mediave relevante për krahinën në gjuhët e komuniteteve nacionale që përbëjnë minoritet numerik në popullatën e tërësishme të krahinës, kurse RTV publik i Vojvodinës transmeton program në 10 gjuhë. Në anën tjetër, krahinat e rajonit të Tirolit të Jugut në Itali nuk kanë të drejtë të themelojnë stacione radio-televizive, por është televizioni publik italian RAI ai që ka një qendër transmetimi në Bolzano, e cila prodhon program ditor tregjuhësor. Ndërkaq në Spanjë, Katalonia, e cila promovon pluralizmin e vet gjuhësor e kulturor në media, ka transmetuesin televiziv publik, të njohur si TVC, i cili transmeton program veç në gjuhën
34
katalone dhe veç brenda territorit të Katalonisë.
Pra, në fushën e mediave, shqiptarët dhe komunitetet e tjera në Maqedoni, si dhe hungarezët dhe komunitetet tjera në Vojvodinë, kanë të drejtë për kanal publik televiziv të përbashkët me komunitetet e tjera pakicë. Tiroli i Jugut ka një qendër të televizionit publik italian RAI që transmeton program tregjuhësor e Katalonia ka televizion publik që transmeton program vetëm në gjuhën katalone dhe vetëm në territorin e Katalonisë. Sërbët në Kosovë ndërkaq kanë të drejtë ta krijojnë dhe ta drejtojnë një kanal televiziv publik të pavarur, të licencuar në gjuhën sërbe, që transmetohet në mbarë territorin e Kosovës. Ndryshe nga të drejtat e sërbëve në Kosovë në fushë gjuhe që nuk përmenden fare në Platformën Politike të Sërbisë për Negociata me Kosovën, të drejtat e tyre në fushën e mediave përmenden, ndonëse në një fjali të vetme dhe krejt përciptazi.
Sa i takon arsimit, sërbët në Kosovë kanë të drejtën e arsimimit publik në gjuhën e tyre në krejt nivelet akademike, duke u bazuar në planprogramet dhe tekstet mësimore e Sërbisë, si dhe të themelojnë universitetin që do të njihet si Universiteti i Mitrovicës Veriore. Edhe në Maqedoni shkollimi fillor dhe ai i mesëm zhvillohen në gjuhën amtare të nxënësve, por përdoren planprograme akademike uniforme në tërë Maqedoninë, kurse në nivelin universitar, shteti duhet të sigurojë financim për universitetin, nëse në atë universitet studiohet në gjuhën që flitet nga të paktën 20% e popullatës së Maqedonisë. Edhe Vojvodina garanton ushtrimin e të drejtës për edukim në gjuhë amtare për komunitetet nacionale në të gjitha nivelet akademike, por në bazë të planprogrameve të Sërbisë. Duhet potencuar se edukimi në Sërbi në të gjitha nivelet zhvillohet në gjuhën sërbe dhe, në rrethana të caktuara, mund të zhvillohet edhe në gjuhë të minoriteteve kombëtare. E njëjta vlen edhe për Vojvodinën. Në Tirol të Jugut dhe në Kataloni, mësimi në shkollat fillore dhe të mesme zhvillohet në gjuhët italiane e gjermane, përkatësisht katalone. Sa i takon nivelit universitar, për themelimin e universitetit në Tirolin e Jugut, Italia duhet të marrë pëlqimin e këtij rajoni, ku universiteti është shumëgjuhësh. Katalonia ka kompetenca për të krijuar universitete publike dhe për t’i autorizuar ato privatet, si dhe për t’i aprovuar statutet e universiteteve.
Siç shihet, sërbët në Kosovë, shqiptarët në Maqedoni, hungarezët në Vojvodinë, gjermanishtfolësit në Tirolin e Jugut dhe katalonët në Spanjë kanë të drejtë për arsimim publik në gjuhët e tyre në krejt nivelet, por vetëm sërbët
35
ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?
forum 2015
në Kosovë kanë të drejtë që arsiminin ta pranojnë në bazë të planprogrameve të një shteti tjetër, pra të shtetit të Sërbisë. Sa i takon nivelit universitar, sërbët në Kosovë kanë të drejta pothuajse të ngjashme me ato të Katalonisë, kurse qëndrojnë më mirë në krahasim me Tirolin e Jugut, e sidomos në krahasim me hungarezët në Vojvodinë të Sërbisë dhe me shqiptarët në Maqedoni. Edhe në këtë pikë, krejt çka parasheh Platforma Politike e Sërbisë për Negociata me Kosovën është kompetenca në arsim fillor, të mesëm dhe të lartë.
Në shëndetësi, komuna të caktuara me shumicë sërbe në Kosovë kanë kompetenca të zgjeruara në ofrimin e kujdesit shëndetësor sekondar, të cilat duhet të specifikohen. Në Maqedoni parashihet forcimi i pushtetit të zyrtarëve lokalë dhe zgjerimi përmbajtësor i kompetencave të tyre në shërbimin shëndetësor, por në përputhje me Kartën Europiane për Vetëqeverisje Lokale. Vojvodina, në anën tjetër, ka të drejtë që të themelojë institucione për mbrojtje shëndetësore, jo vetëm sekondare, por edhe terciare. Edhe Tiroli i Jugut ka kompetenca legjislative në rregullimin e punës së agjencive për shëndetësi dhe spitale. Katalonia ndërkaq ka kompetenca ekskluzive për organizimin, funksionimin, vlerësimin, inspektimin dhe kontrollin e qendrave dhe të shërbimeve shëndetësore, kurse kompetenca të ndara në: klasifikimin, planifikimin, përcaktimin dhe ekzekutimin e shërbimeve shëndetësore publike, sociale dhe mentale në të gjitha nivelet dhe për të gjithë qytetarët. Në kompetenca të ndara hyjnë edhe: bashkërendimi i veprimtarive të sektorit shëndetësor publik me atë privat si dhe akreditimi e evaluimi i qendrave të kujdesit shëndetësor, por edhe pjesëmarrja në planifikimin dhe bashkërendimin shtetëror në fushën e kujdesit shëndetësor.
Në krahasim me shqiptarët në Maqedoni që kanë të drejta në shëndetësi sa u takon komunave, duke marrë për bazë edhe Kartën Europiane për Vetëqeverisje Lokale, sërbët në Kosovë, përveçse në nivel parësor, kanë kompetenca të zgjeruara edhe në nivel dytësor, të cilat duhen specifikuar. Vojvodina, Tiroli i Jugut dhe Katalonia kanë kompetenca pothuajse në të gjitha nivelet. Pikërisht këtë, pra kompetencat në të gjitha nivelet e shëndetësisë, e synon për sërbët në Kosovë Platforma Politike e Sërbisë për Negociata me Kosovën.
Lidhur me financat, komunat me shumicë sërbe në Kosovë përveçse mbledhin tatime lokale, pagesa, tarifa - por jo tarifa doganore, tatime në të ardhura, tatime mbi vlerën e shtuar, detyrime të akcizës, tatime në kapital – si dhe tatime në pronën e paluajtshme që gjendet në territorin e komunës, ato
36
financohen edhe nga shpërndarja e granteve të përgjithshme, të cilat duhet të marrin parasysh, inter alia, edhe numrin e pjesëtarëve të komuniteteve joshumicë në komunë. Për më shumë, këto komuna kanë të drejtë të bashkëpunojnë edhe me komunat dhe institucionet e Sërbisë për ndihmë financiare, por në pajtueshmëri me legjislacionin qendror. Në anën tjetër, për komunat me shumicë shqiptare në Maqedoni nuk ekzistojnë të drejta të tilla, por vetëm parashihet forcimi dhe zgjerimi përmbajtësor i kompetencave të njësive lokale të vetëqeverisjes në fushën e financave lokale, por në përputhje me Kartën Europiane për Vetëqeverisje Lokale.
Ndryshe qëndron situata me Vojvodinën, e cila për financimin e aktiviteteve në kuadër të kompetencave që ka, merr nga buxheti i Vojvodinës të paktën 7% të buxhetit të Sërbisë dhe i siguron të ardhurat e veta edhe nëpërmjet: mbledhjes së taksave; të ardhurave vjetore nga prona, kur është titullare e saj; pjesëmarrjes në të ardhura të ndërmarrjeve publike dhe institucioneve; kredive publike, komerciale; bartjes së resurseve buxhetore, të donacioneve e granteve dhe të burimeve tjera.
Ndërkaq, sa u takon modeleve europiane të autonomive, Tiroli i Jugut financohet nga të ardhurat prej tatimit në pronë që gjendet në territorin e rajonit, por i takojnë edhe këto kuota: 9/10 nga tatimet mbi trashëgiminë dhe donacionet; 2/10 e tatimit të përgjithshëm mbi të ardhurat në shkallë rajonale; dhe 90% e të ardhurave nga lotaria; krahinat financohen nga të ardhurat prej tatimit mbi shpenzimin e gazit dhe të energjisë që mblidhen në krahina. Po ashtu, 90% e tatimit mbi të ardhurat, të grumbulluar në territoret e krahinave, u takon krahinave. Ndërsa, Katalonia financohet nga tatimet që mblidhen në territorin e saj, si: tatimi në të ardhura, tatimet prej të cilave Spanja heq dorë totalisht dhe tatimet prej të cilave heq dorë pjesërisht, mandej prej transfereve dhe alokimeve nga Spanja, prej pagesave të shërbimeve publike, si dhe nga kreditë, gjobat e nga donacionet prej BE-së, e kështu me radhë.
Në këtë pikë, pra të financave, sërbët në Kosovë gëzojnë shumë më shumë të drejta sesa shqiptarët në Maqedoni, e në disa segmente edhe më shumë se Vojvodina. Por, siç u potencua edhe më sipër, në shumë aspekte të drejtat e Tirolit të Jugut dhe të Katalonisë në financa janë shumë më të avancuara. Në fund të fundit, ajo që po e kërkon Platforma Politike e Sërbisë për Negociata me Kosovën për sërbët në Kosovë sa i takon fushës së financave, pra bashkëpunimin e drejtpërdrejtë me autoritetet e Sërbisë, përfshi të drejtën
37
ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?
forum 2015
e financimit shtesë nga mjetet e ndara nga buxheti i Sërbisë, tashmë është e garantuar me Propozimin Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës.
Sërbët e Kosovës dhe shqiptarët e Maqedonisë kanë të drejtë pak a shumë të njëjta në polici, të cilat konsistojnë në përfaqësim të barabartë proporcional për punësim në sektorin e policisë në zonat e banuara me sërbë në Kosovë, përkatësisht shqiptarë në Maqedoni, e edhe në zgjedhjen e komandantëve të stacioneve policore në komuna, por që në nivel qendror ruhet zinxhiri i unifikuar i komandës së policisë. Në këtë fushë, Vojvodina nuk ka të drejta të specifikuara që e bëjnë të dallohet nga pjesët e tjera të territorit të Sërbisë. Ndërsa forcat policore në Tirolin e Jugut kanë kompetenca për kryerjen e aktiviteteve të patrullimit të trafikut rrugor, menaxhimit të tiketave dhe të çështjeve legale, në çështjet e sigurisë publike, Katalonia është përgjegjëse për planifikimin dhe rregullimin e sistemit të sigurisë publike, organizimin e policisë lokale, krijimin dhe organizimin e Forcës Policore mbi të cilën ka komandë supreme dhe koordinimin e aktiviteteve të policisë lokale. Po ashtu, Forca Policore ka përgjegjësi edhe për kontroll të trafikut dhe ushtron të gjitha funksionet për siguri e rend publik dhe hetim të krimit të organizuar e të terrorizmit. Me Platformën Politike të Sërbisë për Negociata me Kosovën kërkohet të themelohet policia autonome e sërbëve në Kosovë sipas modelit të Katalonisë dhe me përgjegjësi të ngjashme, e që në kuptimin formal do të ishte pjesë e Forcave Policore të Kosovës, edhe pse do të funksiononte nën autoritetin e Këshillit Ekzekutiv të Bashkësisë së Komunave Sërbe të Kosovës dhe Metohisë.
Ndryshe nga Maqedonia për shqiptarët e nga Vojvodina për hungarezët e të tjerët, por edhe nga Italia për Tirolin e Jugut dhe Spanja për Kataloninë, në fushën e religjionit Kosova u siguron mbrojtje të veçantë tërësisë së objekteve dhe monumenteve kulturore e fetare të komunitetit sërb. Kosova e njeh Kishën Ortodokse Sërbe (KOS) në Kosovë si pjesë integrale e KOS-it me seli në Beograd dhe i ofron siguri shtesë dhe masa të tjera mbrojtëse. Autoritetet e Kosovës kanë qasje në këtë pronë vetëm me pëlqimin nga Kisha ose në rastet kur lëshohet urdhër gjyqësor lidhur me aktivitetet joligjore. KOS në Kosovë mund të pranojë donacione nga çdo institucion brenda ose jashtë Kosovës, por në mënyrë të hapur. Kosova i ofron KOS-it në Kosovë privilegje doganore dhe tatimore. Në bazë të Platformës Politike për Negociata me Kosovën, Sërbia kërkon të vendoset një marrëdhënie speciale kontraktuale
38
mes kishës ortodokse sërbe dhe institucioneve të Kosovës dhe të jepet një garanci e vlefshme ndërkombëtarisht lidhur me premtimet që i bëhen Kishës Ortodokse Sërbe, pronës kishtare dhe aktivitetit të Kishës Ortodokse Sërbe në territorin e Kosovës.
Në fushën e gjyqësisë, sërbëve në Kosovë u garantohet Së paku 15% e gjyqtarëve të Gjykatës Supreme, jo më pak se 3, vijnë nga komunitetet jo shumicë dhe së paku 15% e gjyqtarëve të secilës gjykatë të qarkut, jo më pak se 2, vijnë nga komunitetet jo shumicë. Komuna me shumicë prej komuniteteve jo shumicë të Kosovës, mund ta parqet kërkesën para Këshillit Gjyqësor të Kosovës (KGJK) për themelim të gjykatës themelore ose që gjykata nga komuna tjetër të ketë juridiksion mbi komunën që nuk ka gjykatë themelore. Nëse KGjK refuzon këtë kërkesë, atëherë themelohen zyre ndërlidhëse, ose gjykata themelore mbanë seancat në territorin e komunës që nuk ka gjykatë. KGJK i jep përparësi pjesëtarëve të komuniteteve të nën-përfaqësuara deri atëherë kur përqindja e gjyqtarëve dhe prokurorëve pjesëtarë të komuniteteve serb në Kosovë të jetë nën 8% dhe/ose atyre të komuniteteve jo shumicë të jetë nën 15%. KGJK do të përbëhet nga 13 anëtarë, ku dy prej tyre do t’i zgjedhin deputetët që mbajnë ulëset e rezervuara për komunitetin serb të Kosovës, 2 do t’i zgjedhin deputetët që mbajnë ulëset e rezervuara për përfaqësuesit e komuniteteve tjera, dhe 2 do t’i zgjedhin deputetët që mbajnë ulëset e fituara gjatë ndarjes së përgjithshme të ulëseve.
Në këtë sferë, për shqiptarët në Maqedoni parashihet që pa shumicën e votave të numrit total të përfaqësuesve që pretendojnë se u takojnë komuniteteve joshumicë (2/3) nuk mund të zgjedhen një e treta e gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese dhe tre prej anëtarëve të Këshillit Gjyqësor. Vojvodina, ndërkaq, ka të drejtë të propozojë që gjykatat, të cilat funksionojnë në territorin e krahinës, të krijojnë një rrjet. Në anën tjetër, ndërsa në Tirolin e Jugut ekziston gjykatë rajonale, ama gjykatë administrative, ku të dy bashkësitë kryesore gjuhësore janë të përfaqësuara në mënyrë të barabartë, në Kataloni Gjykata Supreme e Drejtësisë e Katalonisë është trupi suprem juridik, kompetent në fushat e të drejtës civile, penale, administrative dhe juridike dhe mbron të drejtat e njohura me Statutin e Katalonisë. Kjo gjykatë ka autoritet ekskluziv për të interpretuar ligjin në Kataloni. Presidenti i kësaj gjykate është përfaqësues i pushtetit juridik në Kataloni, nominohet nga Mbreti, në bazë të propozimit të Këshillit të Përgjithshëm të Pushtetit Gjyqësor dhe me pjesëmarrje të
39
ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?
forum 2015
Këshillit të Drejtësisë të Katalonisë. Po ashtu, Gjykata Supreme e Drejtësisë e Katalonisë ka Prokurorin Publik, që është prokuror suprem.
Në këtë pikë, Platforma Politike për Negociata me Kosovën parasheh që qytetarët e Bashkësisë së Komunave Sërbe, përmes përfaqësuesve të tyre mund të ndikojnë në zgjedhjen dhe përbërjen e gjykatave, të cilat në rajonin e Bashkësisë së Komunave Sërbe do të kenë autoritetin të vendosin mbi të gjitha çështjet gjyqësore që ndërlidhen me marrëdhëniet bazike personale, të drejtat dhe detyrat e qytetarëve, të shpallin dënime dhe masa të tjera kundër kryesve të veprave kriminale dhe veprave të tjera të dënueshme të përcaktuara me ligj; të vendosin rreth ligjshmërisë së akteve individuale të organeve dhe të organizatave që ushtrojnë autoritet publik; të vendosin për rastet e ndërlidhura me çështjet pronësore ose çështjet e ligjit të punës dhe të vendosin rreth çështjeve të tjera në pajtim me ligjet në fuqi.
Sa u takon institucioneve politike, shqiptarët në Maqedoni nuk të drejta të krijojnë çfarëdo qoftë institucioni politik që do t’i përfaqësonte të drejtat e tyre, kurse sërbët në Kosovë, saktësisht komunat me shumicë sërbe, kanë të drejtë të krijojnë partneritet mes vete për zbatimin e përgjegjësive komunale dhe të kompetencave të zgjeruara, inter alia, përmes: themelimit të një organi vendimmarrës me përfaqësues të komunave pjesëmarrëse. Partneriteti ka të drejtë për marrëdhënie të drejtpërdrejta me institucionet në Sërbi vetëm deri në masën e nevojshme për zbatimin e aktiviteteve të partneritetit. Vendimet dhe aktivitetet e partneritetit duhet t’u nënshtrohen kërkesave për raportim te autoriteti kompetent qendror, si dhe shqyrtimit administrativ për pajtueshmëri me legjislacionin. Komunat e angazhuara në partneritet duhet t’i publikojnë informatat për aktivitetet dhe buxhetin e partneritetit. Ndërkaq, Vojvodina ka institucione legjislative e ekzekutive: Kuvendin që mund të ndërmarrë aktivitete në kuadër të kompetencave që ka krahina, si dhe Qeverinë, e cila është ekzekutuese e vendimeve të Kuvendit. Edhe Tiroli i Jugut ka institucionet legjislative e ekzekutive për të ushtruar kompetencat e veta: Këshillin Rajonal me kompetenca legjislative; Këshillin Ekzekutiv Rajonal, trup ekzekutiv për zbatimin e ligjeve në rajon; si dhe Kryetarin e Këshillit Ekzekutiv, i cili e përfaqëson Rajonin. Po ashtu, edhe Katalonia ka institucionet e veta si: Parlamentin, Presidencën dhe Qeverinë. Njësoj, Platforma Politike e Sërbisë për Negociata me Kosovën synon që Bashkësia e Komunave Sërbe të Kosovës dhe Metohisë të ketë institucione legjislative dhe ekzekutive, përkatësisht
40
Asamble dhe Këshill Ekzekutiv, që do të ngarkohen me zbatimin e detyrave nga përkufizimi i përgjegjësive të tyre.
Derisa në Sërbi, por edhe në Itali dhe Spanjë nuk parashihen procedura speciale parlamentare, në Maqedoni kërkohet shumica e votave të numrit total të përfaqësuesve që pretendojnë se u takojnë komuniteteve joshumicë (2/3), për të zgjedhë: një të tretën e gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese; tre prej anëtarëve të Këshillit Gjyqësor, dhe Ombudspersonin. Kjo shumicë nevojitet edhe për ndryshimin e disa amendamenteve kushtetuese dhe të vetëqeverisjes lokale në: kulturë, përdorim të gjuhës, edukim, dokumentacion personal, përdorim të simboleve, ligje për financa lokale, për zgjedhje lokale, për qytetin e Shkupit dhe për kufijtë e komunave. Ndërsa, në Kosovë, pa votat e shumicës së deputetëve të komuniteteve joshumicë, nuk mund të miratohen, ndryshohen a shfuqizohen: ligjet që ndryshojnë kufijtë komunalë, themelojnë ose shuajnë komunat, përcaktojnë shtrirjen e pushteteve të komunave dhe pjesëmarrjen e tyre në marrëdhëniet ndërkomunale e tejkufitare; ligjet që implementojnë të drejtat e komuniteteve dhe pjesëtarëve të tyre, përveç atyre të përcaktuara me kushtetutë; ligjet për përdorimin e gjuhëve; për zgjedhjet lokale; për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore; për lirinë fetare ose për marrëveshjet me komunitetet fetare; për arsimin; për përdorimin e simboleve (përfshirë simbolet e komunitetit) dhe festat publike. Për çdo ndryshim të Kushtetutës kërkohet miratimi i dy të tretave të deputetëve që mbajnë vende të rezervuara për komunitetet jo shumicë në Kosovë. Kjo i jep komunitetit sërb në Kosovë karakter konstituiv.
Po ashtu, në Sërbi, por edhe në Itali dhe Spanjë, nuk parashihen mekanizma për përfaqësim special. Në Maqedoni parashihet pjesëmarrja e një partie shqiptare në Qeveri, por ky parim është në nivel të përkushtimit, e jo detyrimit kushtetues. Në anën tjetër në Kosovë janë 20 ulëse të rezervuara për deputetë që përfaqësojnë komunitetet joshumicë në Kosovë: 10 për komunitetin sërb dhe 10 për komunitetet tjera, kurse çdo ulëse e fituar përmes zgjedhjeve do të jetë ulëse shtesë. Deputetët e komunitetit sërb do të kenë: së paku një përfaqësues në Kryesinë e Kuvendit; së paku një zëvendëskryesues në secilin komision parlamentar do të jetë nga komuniteti tjetër prej atij që i përket kryesuesi; së paku një ministër dhe dy zëvendësministra do të jenë nga komuniteti sërb. Në komunat në të cilat së paku 10% e banorëve i përkasin komuniteteve joshumicë, posti i zëvendëskryetarit për komunitete rezervohet
41
ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovës (Ahtisaari) autonomi për serbët?
forum 2015
për një përfaqësues të komuniteteve, kurse posti tjetër i zëvendëskryetarit do të mbahet nga kandidati që i përket popullatës joshumicë që ka marrë shumicën e votave.
Duhet thënë edhe se për dallim prej të gjitha shteteve që janë marrë si bazë e këtij publikimi, Kosova është i vetmi rast që është shtet i të gjitha komuniteteve etnike, ku komunitetet jo shumicë janë të barabarta me komunitetin shumicë dhe, për më shumë, nuk cilësohen si minoritete, sikur që ngjanë me shtetet tjera.
Për fund, ky raport, veç tjerash, ka përmbledhë të gjitha të drejtat që Propozimi Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës për sërbët në Kosovë, të cilat, në shumë fusha janë më të avancuara se të drejtat e shqiptarëve në Maqedoni dhe të hungarezëve e komuniteteve të tjera që jetojnë në Krahinën Autonome të Vojvodinës në Sërbi. Për më shumë, në disa fusha, të drejtat e sërbëve sipas Propozimit Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës janë edhe më të avancuara se të drejtat e parapara për Tirolin e Jugut në Itali dhe në Kataloni të Spanjës.
Sidoqoftë, në rast se sërbët në Kosovë duhet t’i zgjerojnë të drejtat në fushat si, ta zëmë, shëndetësia, policia, gjyqësia dhe krijimi i institucioneve politike legjislative e ekzekutive, kryesisht në përputhje me modelin e Katalonisë, ashtu siç parasheh Platforma Politike e Sërbisë për Negociata me Kosovën, a duhet që edhe të drejtat e zgjeruara të sërbëve në Kosovë, siç i parasheh Propozimi Gjithëpërfshirës për Zgjidhjen e Statusit të Kosovës, në gjuhë, media, arsim dhe religjion, të ngushtohen po sipas modelit të Katalonisë? Po ashtu, të drejtat e zgjeruara të sërbëve në Kosovë në gjuhë, media, arsim e religjion dhe zgjerimi i mëtutjeshëm i këtyre të drejtave në shëndetësi, polici, gjyqësi dhe krijimi i institucioneve politike legjislative e ekzekutive, a mund të shërbejë si model për riaranzhim të të drejtave të komuniteteve joshumicë në shtetet fqinje, si Maqedonia dhe Sërbia?
Tabelë krahasimore e disa modevele të akomodimit të të rejtave të minoriteteve
Kos
ova
Maq
edon
iaSe
rbia
(V
ojvo
dina
)It
alia
Span
jaPP
S
Gju
hë z
yrta
re ja
në
gjuh
a sh
qipe
dhe
gju
ha
sërb
e, ku
rse
gjuh
a tu
rke,
bosh
njak
e dh
e ro
me
kanë
st
atus
in e
gju
hës z
yrta
re
në n
ivel
kom
unal
ose
janë
në
për
dorim
zyr
tar n
ë pë
rput
hje
me
ligjin
.
Gju
hë z
yrta
re ë
shtë
gj
uha
maq
edon
e, ku
rse
çdo
gjuh
ë tje
tër q
ë fli
tet
të p
aktë
n ng
a 20
% e
po
pulla
tës ë
shtë
po
asht
u gj
uhë
zyrt
are,
por n
ë nj
ësitë
loka
le
vetë
qeve
risës
e, ku
një
ko
mun
itet p
ërbë
n të
pa
ktën
20%
të p
opul
latë
s së
asa
j një
sie.
Gju
hë z
yrta
re ë
shtë
gju
ha
serb
e, ku
rse
në te
rrito
rin e
Vo
jvod
inës
, për
veç
gjuh
ës
serb
e, gj
uhë
zyrt
are
janë
ed
he g
juha
: hun
gare
ze,
sllov
ake,
rum
une,
kroa
te
dhe
rusin
e.
Në
rajo
nin
e Ti
rolit
të
Jugu
t gju
hë z
yrta
re n
jihen
në
mën
yrë
të b
arab
artë
gj
uha
gjer
man
e dh
e ita
liane
, kur
se k
jo e
fund
it ës
htë
gjuh
ë zy
rtar
e në
kre
jt te
rrito
rin e
Ital
isë.
Në
kuad
ër të
Kat
alon
isë
gjuh
ë zy
rtar
e nj
ihen
në
mën
yrë
të b
arab
artë
gju
ha
kata
lone
dhe
span
jolle
, ku
rse
kjo
e fu
ndit
ësht
ë gj
uhë
zyrt
are
në k
rejt
terr
itorin
e S
panj
ës.
Nuk
ka
Gjuhë
Kos
ova
Maq
edon
iaSe
rbia
(V
ojvo
dina
)It
alia
Span
jaPP
S
Pjes
ëtar
ët e
kom
unite
teve
ka
në të
dre
jtë, s
i ind
ivid
ë os
e si
kom
unite
t, që
të
kenë
qas
je të
gar
antu
ar
dhe
përf
aqës
im të
po
saçë
m n
ë m
edia
t tra
nsm
etue
se p
ublik
e si
dhe
t’i k
enë
prog
ram
et n
ë gj
uhën
e ty
re, n
ë pa
jtim
m
e lig
jin d
he st
anda
rdet
nd
ërko
mbë
tare
. Ata
kan
ë të
dre
jtë p
ër t’
i krij
uar
dhe
përd
orë
med
iat e
ty
re. K
omun
itetit
sërb
në
Kos
ovë
i mun
dëso
het
qasje
në
një
kana
l tel
eviz
iv
të p
avar
ur, t
ë lic
encu
ar
në g
juhë
n së
rbe
në
mba
rë K
osov
ën. R
TK
trans
met
on p
rogr
am n
ë:
shqi
p, se
rbish
t, tu
rqish
t, bo
shnj
akish
t dhe
në
gjuh
ën ro
me.
Palë
t e ft
ojnë
bas
hkës
inë
ndër
kom
bëta
re, t
ë rr
isë
mbë
shte
tjen
për p
roje
ktet
në
fush
ën e
med
iave
për t
ë fo
rcua
r rad
ion,
te
levi
zion
in d
he m
edia
n e
shty
pur,
përf
shi m
edia
n në
gju
hën
shqi
pe d
he
atë
mul
tietn
ike,
por e
dhe
të sh
tojë
pro
gram
et
trajn
uese
pro
fesio
nale
pë
r med
ia p
ër a
nëta
rët e
ko
mun
itete
ve jo
-shu
mic
ë në
Maq
edon
i. K
anal
i 2
i RTV
Maq
edon
isë
trans
met
on p
rogr
am p
ër
min
orite
tet k
ombë
tare
: sh
qip,
turq
isht,
serb
isht,
rom
anish
t, vl
lahi
sht d
he
bosh
njak
isht.
Vojv
odin
a ka
të d
rejtë
që
të d
efino
jë in
tere
sin p
ublik
të
qyt
etar
ëve
të k
rahi
nës
në fu
shën
e in
form
imit
publ
ik d
he ra
dio-
difu
sioni
t dh
e m
ë sp
ecifi
kish
t të
rreg
ullo
jë k
usht
et d
he
mën
yrën
e p
erfo
rmim
it të
ak
tivite
teve
të S
hërb
imit
Radi
o D
ifuzi
v K
rahi
nor.
Po a
shtu
, Voj
vodi
na
duhe
t të
sigur
ojë
punë
n e
med
iave
rele
vant
e pë
r kr
ahin
ën n
ë gj
uhët
e
kom
unite
teve
nac
iona
le
që p
ërbë
jnë
min
orite
t nu
mer
ik n
ë po
pulla
tën
e të
rësis
hme
të k
rahi
nës.
RTV
i Vo
jvod
inës
tra
nsm
eton
pro
gram
në
10
gjuh
ë.
Kra
hina
t nuk
kan
ë të
dr
ejtë
të th
emel
ojnë
st
acio
ne ra
dio
tele
vizi
ve.
Tele
vizi
oni p
ublik
ital
ian
RAI k
a nj
ë qe
ndër
tra
nsm
etim
i në
Bolz
ano
që p
rodh
on p
rogr
am d
itor
tregj
uhës
or.
G
aran
tohe
t e
drej
ta p
ër in
form
im n
ga
med
iat,
të c
ilat d
uhet
të
resp
ekto
jnë
plur
aliz
min
po
litik
, sho
qëro
r, ku
lturo
r dh
e fe
tar.
Kat
alon
ia k
a ko
mpe
tenc
a ek
sklu
zive
sa
i ta
kon
orga
nizi
mit
të sh
ërbi
mev
e të
tra
nsm
etue
sit p
ublik
, ku
rse
kom
pete
nca
të n
dara
sa
i ta
kon
rreg
ullim
it dh
e ko
ntro
llit t
ë sh
ërbi
mev
e të
tran
smet
imit.
Kat
alon
ia
duhe
t të
prom
ovoj
ë pl
ural
izm
in g
juhë
sor d
he
kultu
ror t
ë K
atal
onisë
në
med
ia. N
ë K
atal
oni
ekzi
ston
tran
smet
uesi
tele
vizi
v pu
blik
, i n
johu
r si
TVC
që
trans
met
on
prog
ram
vet
ëm n
ë gj
uhën
ka
talo
ne.
Shër
bim
e të
in
form
imit
publ
ik.
Media
Kos
ova
Maq
edon
iaSe
rbia
(V
ojvo
dina
)It
alia
Span
jaPP
S
Pjes
ëtar
ët se
rbë
kanë
të
drej
të të
pra
nojn
ë ar
simim
pu
blik
në
gjuh
ën e
tyre
në
krej
t niv
elet
; kur
se sh
kolla
t në
gju
hën
serb
e m
und
të
zbat
ojnë
pla
npro
gram
e të
Se
rbisë
.
Para
shih
et th
emel
imi i
U
nive
rsite
tit të
Mitr
ovic
ës
Verio
re, i
cili
do
të
ndër
vepr
ojë
me
auto
ritet
et
publ
ike,
në p
ajtim
me
legj
islac
ioni
n qe
ndro
r.
Shko
llim
i fillo
r dhe
i m
esëm
zhv
illoh
en
në g
juhë
n am
ëtar
e të
nx
ënës
ve; p
rogr
amet
ak
adem
ike
do të
për
dore
n un
iform
e në
tërë
M
aqed
onin
ë.
Në
nive
lin u
nive
rsita
r, në
ba
zë të
mar
rëve
shje
ve
spec
ifike
, sht
eti d
uhet
të
sigu
rojë
fina
ncim
për
ed
ukim
in n
ë gj
uhën
që
flite
t nga
të p
aktë
n 20
% e
po
pulla
tës s
ë M
aqed
onisë
.
Gar
anto
het u
shtri
mi i
të
dre
jtës p
ër e
duki
m
në g
juhë
am
tare
për
pe
rson
at e
kom
unite
teve
na
cion
ale
në të
gjit
ha
nive
let e
edu
kim
it. M
irëpo
, ed
ukim
i në
Serb
i në
të
gjith
a ni
vele
t zhv
illoh
et
në g
juhë
n se
rbe
dhe,
në
rret
hana
të c
aktu
ara,
mun
d të
zhv
illoh
et n
ë gj
uhë
të
min
orite
teve
kom
bëta
re. E
nj
ëjta
vle
n pë
r Voj
vodi
nën.
Në
krah
inën
Bol
cano
në
ars
imin
fillo
r e të
m
esëm
, mës
imi z
hvill
ohet
në
gju
hën
italia
ne d
he
gjer
man
e. Pë
r the
mel
imin
e
univ
ersit
etit
në k
rahi
në,
Ital
ia d
uhet
të m
arrë
pë
lqim
in e
rajo
nit d
he të
kr
ahin
ës. U
nive
rsite
ti në
Bo
lcan
o ës
htë
mul
tilin
gual
(g
erm
anish
t, ita
lisht
dhe
an
glish
t)
Në
eduk
im jo
-uni
vers
itar
Kat
alon
ia k
a ko
mpe
tenc
a pë
r: ve
ndos
je të
pr
ogra
mev
e m
ësim
ore;
ku
rse
në a
të u
nive
rsita
r për
kr
ijim
in e
uni
vers
itete
ve
publ
ike
dhe
auto
rizim
in
e at
yre
priv
ate,
si dh
e ap
rovi
min
e st
atut
eve
të
univ
ersit
etev
e.
Ars
imim
fil
lor,
të
mes
ëm d
he
të la
rtë.
Edukim
Kos
ova
Maq
edon
iaSe
rbia
(V
ojvo
dina
)It
alia
Span
jaPP
S
Kom
una
të c
aktu
ara
me
shum
icë
serb
e ka
në k
ompe
tenc
a të
zg
jeru
ara
në o
frim
të
kujd
esit
shën
detë
sor
seko
ndar
.
Para
shih
et fo
rcim
i i
push
tetit
të z
yrta
rëve
lo
kalë
dhe
zgj
erim
i pë
rmba
jtëso
r i
kom
pete
ncav
e të
ty
re, n
ë pë
rput
hje
me
Kar
tën
Eur
opia
ne p
ër
Vetë
qeve
risje
Lok
ale,
në
shër
bim
in sh
ënde
tëso
r
Vojv
odin
a ka
të
drej
të q
ë të
them
eloj
ë in
stitu
cion
e pë
r m
broj
tje sh
ënde
tëso
re
seko
ndar
e dh
e te
rcia
re.
Rajo
ni T
iroli
i Jug
ut
ka k
ompe
tenc
a le
gjisl
ativ
e në
rr
egul
limin
e p
unës
së
agje
nciv
e të
nga
rkua
ra
për s
hënd
etës
i dh
e sp
itale
; dhe
në
nxje
rrje
n e
ligje
për
nd
ihm
at sh
ënde
tëso
re
spita
lore
.
Kat
alon
ia k
a ko
mpe
tenc
a ek
sklu
zive
në
org
aniz
im, f
unks
ioni
m, v
lerë
sim,
insp
ektim
dhe
kon
troll
të q
endr
ave
dhe
shër
bim
eve
shën
detë
sore
; kur
se,
kom
pete
nca
të n
dara
në:
kla
sifiki
m,
plan
ifiki
m, p
ërca
ktim
dhe
ekz
ekut
im
të sh
ërbi
mev
e sh
ënde
tëso
re p
ublik
e, so
cial
e dh
e m
enta
le n
ë të
gjit
ha
nive
let d
he p
ër të
gjit
hë q
ytet
arët
. N
ë ko
mpe
tenc
a të
nda
ra h
yjnë
edh
e:
koor
dini
mi i
akt
ivite
teve
të se
ktor
it sh
ënde
tëso
r pub
lik m
e at
ë pr
ivat
dh
e ak
redi
timi e
eva
luim
i i q
endr
ave
të k
ujde
sit sh
ënde
tëso
r, po
r edh
e pj
esëm
arrja
në
plan
ifiki
min
dhe
ko
ordi
nim
in sh
tetë
ror n
ë fu
shën
e
kujd
esit
shën
detë
sor.
Të g
jitha
niv
elet
e
shën
detë
sisë.
Shëndetësi
Kos
ova
Maq
edon
iaSe
rbia
(V
ojvo
dina
)It
alia
Span
jaPP
S
Kom
unat
mbl
edhi
n ta
time
loka
le, p
ages
a dh
e ta
rifa,
por j
o ta
rifa
doga
nore
, tat
ime
në
të a
rdhu
ra, t
atim
e m
bi v
lerë
n e
shtu
ar,
dety
rime
të a
kciz
ës,
tatim
e në
kap
ital,
përv
eç ta
timev
e në
pr
onën
e p
alua
jtshm
e që
gje
ndet
në
terr
itorin
e k
omun
ës.
Shpë
rnda
rja e
gra
ntev
e të
për
gjith
shm
e du
het
me
mar
rë p
aras
ysh,
in
ter a
lia, e
dhe
num
rin e
pje
sëta
rëve
të
kom
unite
teve
jo
shum
icë
në k
omun
ë.
Kom
unat
me
shum
icë
sërb
e ka
në të
dre
jtë
të b
ashk
ëpun
ojnë
m
e ko
mun
at d
he
inst
ituci
onet
e S
ërbi
së
për n
dihm
ë fin
anci
are
në p
ajtu
eshm
ëri m
e le
gjisl
acio
nin
qend
ror.
Para
shih
et fo
rcim
i dhe
zg
jerim
i për
mba
jtëso
r i
kom
pete
ncav
e të
një
sive
loka
le të
vet
ëqev
erisj
es,
në p
ërpu
thje
me
Kar
tën
Eur
opia
ne p
ër
Vetë
qeve
risje
Lok
ale,
në fu
shën
fina
ncav
e lo
kale.
Po
asht
u,
para
shih
en p
roce
dura
sp
ecia
le p
arla
men
tare
, ku
kër
kohe
t shu
mic
a e
vota
ve të
num
rit
tota
l të
përf
aqës
uesv
e që
pre
tend
ojnë
se u
ta
kojn
ë ko
mun
itete
ve
josh
umic
ë (2
/3),
edhe
pë
r ndr
yshi
min
e li
gjev
e pë
r fina
nca
loka
le.
Vojv
odin
a du
het
me
pasë
bur
ime
të d
rejtp
ërdr
ejta
të
të a
rdhu
rave
pë
r fina
ncim
in e
ak
tivite
teve
në
kuad
ër
të k
ompe
tenc
ave
që
ka. P
ërve
ç që
bux
heti
i Voj
vodi
nës d
uhet
me
mar
rë të
pak
tën
7%
të b
uxhe
tit të
Ser
bisë
, Vo
jvod
ina
duhe
t t’i
sigur
ojë
të a
rdhu
rat
e ve
ta e
dhe
përm
es:
mbl
edhj
es së
taks
ave,
të
ardh
urav
e vj
etor
e ng
a pr
ona
kur ë
shtë
titu
llare
e
saj,
pjes
ëmar
rjes
në të
ard
hura
të
ndër
mar
rjeve
pub
like
dhe
inst
ituci
onev
e, kr
ediv
e pu
blik
e, ko
mer
cial
e, ba
rtje
s së
resu
rsev
e bu
xhet
ore,
të
dona
cion
eve
e gr
ante
ve
dhe
të b
urim
eve
tjera
.
Rajo
ni fi
nanc
ohet
ng
a të
ard
hura
t nga
ta
timi n
ë pr
onën
që
gjen
det n
ë te
rrito
rin e
ra
joni
t, po
r i ta
kojn
ë ed
he k
ëto
kuot
a: 9/
10 n
ga ta
timet
mbi
tra
shëg
imin
ë dh
e do
naci
onet
; 2/1
0 e
tatim
it të
për
gjith
shëm
m
bi të
ard
hura
t në
shka
llë ra
jona
le; d
he
90%
e të
ard
hura
ve
nga
lota
ria; k
rahi
nat
finan
cohe
n ng
a të
ar
dhur
at p
rej t
atim
it m
bi sh
penz
imin
e
gazi
t dhe
të e
nerg
jisë
që m
blid
hen
në
krah
ina.
Po a
shtu
, 90
% e
tatim
it m
bi
të a
rdhu
rat t
ë gr
umbu
lluar
a në
te
rrito
ret e
kra
hina
ve
u ta
kon
krah
inav
e.
Fina
ncim
i i K
atal
onisë
, sik
urse
edh
e i k
omun
itete
ve
tjera
aut
onom
e, bë
het p
ërm
es
të ta
timet
që
mbl
edhe
n në
te
rrito
rin e
Kat
alon
isë si
ta
timi n
ë të
ard
hura
, tat
ime
prej
të c
ilave
Spa
nja
heqë
do
rë to
talis
ht d
he ta
time
prej
të
cila
ve h
eqë
dorë
pje
sëris
ht,
past
aj p
rej t
rans
fere
ve d
he
alok
imev
e ng
a Sp
anja
, pre
j pa
gesa
ve të
shër
bim
eve
publ
ike,
man
dej n
ga k
redi
të,
gjob
at, e
edh
e ng
a do
naci
onet
pr
ej B
E-s
ë, e
kës
htu
me
radh
ë.
Mun
dësi
të
gara
ntua
r për
ve
ndos
jen
e ba
shkë
puni
mit
të d
rejtp
ërdr
ejtë
m
e au
torit
etet
e
Repu
blik
ës së
Së
rbisë
, sik
urse
ed
he të
dre
jtën
e fin
anci
mit
shte
së
nga
mje
tet e
nd
ara
nga
buxh
eti
i Rep
ublik
ës së
Së
rbisë
.
Financa
Kos
ova
Maq
edon
iaSe
rbia
(V
ojvo
dina
)It
alia
Span
jaPP
S
Kom
unite
tet k
anë
të
drej
të p
ër p
ërfa
qësim
të
bara
bart
ë pr
opor
cion
al
në p
unës
im n
ë se
ktor
in e
po
licisë
në
zona
t e b
anua
ra
me
kom
unite
tin p
ërka
tës,
duke
resp
ektu
ar rr
egul
lat
që k
anë
të b
ëjnë
me
kom
pete
ncën
.K
omun
at k
u ko
mun
iteti
sërb
ësh
të sh
umic
ë ka
në
të d
rejta
të a
vanc
uara
pj
esëm
arrë
se n
ë zg
jedh
jen
e ko
man
dant
ëve
të
stac
ione
ve p
olic
ore,
duke
pr
opoz
uar s
ë pa
ku d
y em
ra
për k
oman
dant
ë st
acio
ni,
njër
in p
rej t
ë ci
lëve
duh
et
ta e
mër
ojë
Min
istria
e
Punë
ve të
Bre
ndsh
me.
Në
nive
l të
Kos
ovës
ru
het z
inxh
iri i
unifi
kuar
i ko
man
dës s
ë po
licisë
.
Shef
at lo
kalë
të p
olic
isë
zgje
dhen
nga
kës
hilla
t ko
mun
alë,
por
nga
lis
ta e
kan
dida
tëve
të
prop
ozua
r nga
Min
istria
e
Bren
dshm
e, e
cila
e
mba
në të
dre
jtën
për
t’i sh
kark
uar a
ta n
ë pë
rput
hje
me
ligjin
. Kjo
lis
të n
uk d
uhet
të k
etë
më
pak
se tr
e ka
ndid
atë,
nj
ë pr
ej të
cilë
ve të
pa
ktën
duh
et të
jetë
pre
j ko
mun
itetit
shum
icë
në k
omun
ë. S
hërb
imet
po
licor
e do
të re
flekt
ojnë
pë
rgjit
hësis
ht p
ërbë
rjen
dhe
shpë
rnda
rjen
e po
pulla
tës.
Për k
ëtë
do
të si
guro
hen
500
zyrt
arë
të ri
nj p
olic
orë
nga
kom
unite
tet j
o sh
umic
ë të
cilë
t do
të v
endo
sen
në v
ende
t ku
jeto
jnë
këto
ko
mun
itete
.
Nuk
ka
Kus
htet
uta
e It
alisë
, e
edhe
Sta
tuti
i Tiro
lit
të Ju
gut e
pre
cizo
jnë
se ra
jone
t kan
ë të
dr
ejtë
të n
xjer
rin
ligje
për
pol
icin
ë ur
bane
dhe
rura
le.
Forc
a po
licor
e lo
kale
e
Kra
hinë
s Bol
zano
kr
yen
aktiv
itete
të
patr
ullim
it të
trafi
kut
rrug
or, m
enax
him
të
tiket
ave
dhe
çësh
tje
lega
le.
Në
çësh
tjet e
sigu
risë
publ
ike,
në p
ërpu
thje
me
legj
islac
ioni
n sh
tetë
ror,
Kat
alon
ia ë
shtë
pë
rgje
gjës
e pë
r pla
nifik
im
dhe
rreg
ullim
të si
stem
it të
sig
urisë
pub
like,
orga
nizi
m
të p
olic
isë lo
kale
, krij
im d
he
orga
nizi
m të
For
cës P
olic
ore
mbi
të c
ilën
ka k
oman
dë
supr
eme
dhe
koor
dino
n ak
tivite
tet e
pol
icisë
loka
le.
Po a
shtu
, For
ca P
olic
ore
ka
përg
jegj
ësi e
dhe
për k
ontro
ll të
trafi
kut d
he u
shtro
n të
gj
itha
funk
sione
t në
sigur
i e
rend
pub
lik d
he h
etim
të
krim
it të
org
aniz
uar e
te
rror
izm
it. D
uhet
thën
ë ed
he se
Kat
alon
ia n
ë ba
shkë
puni
m m
e sh
tetin
ko
ordi
non
polit
ikat
e si
guris
ë.
Polic
ia A
uton
ome
mun
d të
them
eloh
et
sipas
mod
elit
të
polic
isë a
uton
ome
të K
atal
onisë
dhe
pë
rgje
gjës
i të
ngja
shm
e. A
jo d
o të
isht
e, në
ku
ptim
in fo
rmal
, pje
së
e Fo
rcav
e Po
licor
e të
K
osov
ës, e
dhe
pse
do të
funk
siono
nte
nën
auto
ritet
in e
K
ëshi
llit E
kzek
utiv
të
Bas
hkës
isë së
K
omun
ave
Sërb
e të
K
osov
ës d
he M
etoh
isë.
Polici
Kos
ova
Maq
edon
iaSe
rbia
(V
ojvo
dina
)It
alia
Span
jaPP
S
Kos
ova
ka d
etyr
ë të
sigu
rojë
m
broj
tje të
veç
antë
tërë
sive
të
obje
ktev
e dh
e m
onum
ente
ve
kultu
rore
e fe
tare
të
kom
unite
tit se
rb. K
osov
a e
njeh
Kish
ën O
rtod
okse
Se
rbe
(KO
S) n
ë K
osov
ë si
pjes
ë in
tegr
ale
e K
OS-
it m
e se
li në
Beo
grad
dhe
i of
ron
sigur
i sht
esë
dhe
mas
a të
tje
ra m
broj
tëse
. Aut
orite
tet e
K
osov
ës k
anë
qasje
në
këtë
pr
onë
vetë
m m
e pë
lqim
in
nga
Kish
a os
e në
rast
et k
ur
lësh
ohet
urd
hër g
jyqë
sor n
ë lid
hje
me
aktiv
itete
t jol
igjo
re.
KO
S në
Kos
ovë
mun
d të
pr
anoj
ë do
naci
one
nga
çdo
inst
ituci
on b
rend
a os
e ja
shtë
K
osov
ës, p
or n
ë m
ënyr
ë të
hap
ur. K
osov
a i o
fron
K
OS-
it në
Kos
ovë
priv
ilegj
e do
gano
re d
he ta
timor
e.
Mar
rëve
shja
gar
anto
n lir
inë
dhe
të d
rejtë
n pë
r m
e e
shpr
ehë
besim
in
lirish
t e p
ublik
isht,
dhe
indi
vidu
alish
t ose
me
të tj
erët
. Kom
unite
tet
relig
jioze
, Kish
a O
rtod
okse
Maq
edon
e, K
omun
iteti
Relig
jioz
Isla
mik
dhe
Kish
a K
atol
ike,
sipas
kës
aj
mar
rëve
shje
je, j
anë
të
ndar
a pr
ej sh
tetit
, të
bara
bart
a pa
ra li
gjit
dhe
të li
ra p
ër të
them
elu
shko
lla d
he in
stitu
cion
e të
tjer
a sh
oqër
ore
e ba
mirë
se, t
ë rr
egul
luar
a m
e lig
j.
Vojv
odin
a sy
non,
mes
tje
rash
, pro
mov
imin
e
parim
it të
m
ultik
onfe
siona
lizm
it.
Të g
jithë
mek
aniz
mat
kr
ahin
orë
kanë
për
ob
ligim
të m
bësh
tesin
fa
milj
ariz
imin
m
e re
ligjio
ne të
nd
rysh
me
në
Vojv
odin
ë. V
ojvo
dina
ka
kom
pete
nca
të b
ashk
ëpun
ojë
me
kish
at d
he
kom
unite
tet r
elig
jioze
në
terr
itorin
e
krah
inës
.
Nuk
ka
Kat
alon
ia k
a ko
mpe
tenc
a ek
sklu
zive
sa i
tako
n en
titet
eve
relig
jioze
që
krye
jnë
aktiv
itete
t e ty
re n
ë K
atal
oni,
e kj
o në
nkup
ton
rreg
ullim
in d
he v
endo
sjen
e ba
shkë
puni
mit
dhe
mek
aniz
mav
e ba
shkë
punu
es
për t
ë kr
yer a
ktiv
itete
t e ty
re.
Kat
alon
ia m
und
të v
endo
së
mar
rëve
shje
bas
hkëp
unim
i m
e ko
mun
itete
t rel
igjio
ze,
por e
dhe
ka p
ër d
etyr
ë që
të
pro
mov
ojë,
zhv
illoj
ë dh
e ek
zeku
tojë
mar
rëve
shje
t e
nëns
hkru
ara
mes
Spa
njës
dhe
ki
shav
e dh
e ko
mun
itete
ve
relig
jioze
të re
gjist
ruar
a.
Të v
endo
set n
jë
mar
rëdh
ënie
spec
iale
ko
ntra
ktua
le m
es
kish
ës o
rtod
okse
serb
e dh
e in
stitu
cion
eve
të
Kos
ovës
dhe
të je
pet
një
gara
nci e
vle
fshm
e nd
ërko
mbë
taris
ht n
ë lid
hje
me
prem
timet
që
i bë
hen
kish
ës o
rtod
okse
se
rbe,
pron
ës k
ishta
re
dhe
aktiv
itetit
të k
ishës
or
todo
kse
serb
e në
te
rrito
rin e
Kos
ovës
.
Religjion
Kos
ova
Maq
edon
iaSe
rbia
(V
ojvo
dina
)It
alia
Span
jaPP
S
Së p
aku
15%
e g
jyqt
arëv
e të
Gjy
katë
s Su
prem
e, jo
më
pak
se 3
, vijn
ë ng
a ko
mun
itete
t jo
shum
icë
dhe
së p
aku
15%
e
gjyq
tarë
ve të
seci
lës g
jyka
të të
qar
kut,
jo m
ë pa
k se
2, v
ijnë
nga
kom
unite
tet
jo sh
umic
ë. K
omun
a m
e sh
umic
ë pr
ej
kom
unite
teve
jo sh
umic
ë të
Kos
ovës
, m
und
ta p
arqe
t kër
kesë
n pa
ra K
ëshi
llit
Gjy
qëso
r të
Kos
ovës
(KG
JK) p
ër
them
elim
të g
jyka
tës t
hem
elor
e os
e që
gjy
kata
nga
kom
una
tjetë
r të
ketë
ju
ridik
sion
mbi
kom
unën
që
nuk
ka
gjyk
atë
them
elor
e. N
ëse
KG
jK re
fuzo
n kë
të k
ërke
së, a
tëhe
rë th
emel
ohen
zyr
e nd
ërlid
hëse
, ose
gjy
kata
them
elor
e m
banë
sean
cat n
ë te
rrito
rin e
kom
unës
që
nuk
ka
gjyk
atë.
KG
JK i
jep
përp
arës
i pj
esët
arëv
e të
kom
unite
teve
të n
ën-
përf
aqës
uara
der
i atë
herë
kur
për
qind
ja
e gj
yqta
rëve
dhe
pro
kuro
rëve
pje
sëta
rë
të k
omun
itete
ve se
rb n
ë K
osov
ë të
jetë
në
n 8%
dhe
/ose
aty
re të
kom
unite
teve
jo
shum
icë
të je
të n
ën 1
5%. K
GJK
do
të p
ërbë
het n
ga 1
3 an
ëtar
ë, k
u dy
pre
j ty
re d
o t’i
zgj
edhi
n de
pute
tët q
ë m
bajn
ë ul
ëset
e re
zerv
uara
për
kom
unite
tin se
rb
të K
osov
ës, 2
do
t’i z
gjed
hin
depu
tetë
t që
mba
jnë
ulës
et e
reze
rvua
ra p
ër
përf
aqës
uesit
e k
omun
itete
ve tj
era,
dhe
2 do
t’i z
gjed
hin
depu
tetë
t që
mba
jnë
ulës
et
e fit
uara
gja
të n
darje
s së
përg
jiths
hme
të
ulës
eve.
Mar
rëve
shja
pa
rash
eh
proc
edur
a spe
cial
e pa
rlam
enta
re,
ku k
ërko
het
shum
ica
e vo
tave
të
num
rit to
tal
të p
ërfa
qësu
esve
që
pre
tend
ojnë
se
u ta
kojn
ë ko
mun
itete
ve
josh
umic
ë (2
/3),
për t
ë zg
jedh
ë:
një
të tr
etën
e
gjyq
tarë
ve
të G
jyka
tës
Kus
htet
uese
; tre
pr
ej a
nëta
rëve
të
Kës
hilli
t G
jyqë
sor.
Në
fush
ën
e gj
ykat
ave,
Vojv
odin
a m
und
të
prop
ozoj
ë nj
ë rr
jet t
ë gj
ykat
ave
që
funk
siono
jnë
në te
rrito
rin e
kr
ahin
ës.
Ekz
iston
G
jyka
ta R
ajon
ale
Adm
inist
rativ
e m
e de
gët
auto
nom
e pë
r kra
hinë
n Bo
lcan
o, a
nëta
rët
e të
cilë
s duh
et
t’u ta
kojn
ë m
e nu
mër
të
bara
bart
ë të
dy
bas
hkës
ive
krye
sore
gj
uhës
ore.
Pers
onat
që
dësh
irojn
ë të
em
ëroh
en
për g
jyqt
arë,
zë
vend
ës të
gj
yqta
rëve
, nd
ihm
ës d
he
prak
tikan
të,
si dh
e pë
r ud
hëhe
qës t
ë ka
ncel
ariv
e, du
het t
ë fla
sin
italis
ht d
he
gjer
man
isht
shkë
lqye
shëm
.
Gjy
kata
Sup
rem
e e
Dre
jtësis
ë e
Kat
alon
isë ë
shtë
tr
upi s
upre
m ju
ridik
, ko
mpe
tent
në
fush
at
e të
dre
jtës c
ivile
, pe
nale
, adm
inist
rativ
e dh
e ju
ridik
e dh
e m
bron
të d
rejta
t e
njoh
ura
me
Stat
utin
e
Kat
alon
isë. K
jo
gjyk
atë
ka a
utor
itet
eksk
luzi
v pë
r të
inte
rpre
tuar
ligj
in n
ë K
atal
oni.
Pres
iden
ti i k
ësaj
gjy
kate
ës
htë
përf
aqës
ues i
pu
shte
tit ju
ridik
në
Kat
alon
i, no
min
ohet
ng
a M
bret
i, në
ba
zë të
pro
pozi
mit
të K
ëshi
llit t
ë Pë
rgjit
hshë
m të
Pu
shte
tit G
jyqë
sor
dhe
me
pjes
ëmar
rje të
K
ëshi
llit t
ë D
rejtë
sisë
të K
atal
onisë
. Po
asht
u, G
jyka
ta
Supr
eme
e D
rejtë
sisë
e K
atal
onisë
ka
Prok
uror
in P
ublik
, që
ësh
të p
roku
ror
supr
em.
Ligj
et d
uhet
të p
aras
hohi
n nj
ë m
ekan
izëm
me
të c
ilin
qyte
tarë
t e B
ashk
ësisë
së
Kom
unav
e Së
rbe,
përm
es
përf
aqës
uesv
e të
tyre
mun
d të
ndi
kojn
ë në
zgj
edhj
en
dhe
përb
ërje
n e
gjyk
atav
e. G
jyka
ta d
o të
ken
ë au
torit
etin
në
rajo
nin
Bash
kësis
ë së
K
omun
ave
Sërb
e pë
r të
vend
osur
në
të g
jitha
çës
htje
t gj
yqës
ore
që n
dërli
dhen
me
mar
rëdh
ënie
t baz
ike
pers
onal
e, të
dre
jtat d
he d
etyr
at e
qy
teta
rëve
, të
shpa
llin
dëni
me
dhe
mas
at tj
era
kund
ër k
ryes
ve
të v
epra
ve k
rimin
ale
dhe
vepr
ave
tjera
të d
ënue
shm
e të
për
cakt
ua m
e lig
j; pë
r të
vend
osur
rret
h lig
jshm
ërisë
së
akt
eve
indi
vidu
ale
të
orga
neve
dhe
org
aniz
atav
e që
us
htro
jnë
auto
ritet
pub
lik; t
ë ve
ndos
in ra
stet
e n
dërli
dhur
a m
e çë
shtje
t pro
nëso
re a
po
çësh
tje të
ligj
it të
pun
ës d
he
të v
endo
sin rr
eth
çësh
tjeve
të
tjer
a në
paj
tim m
e lig
jet n
ë fu
qi.
Gjyqësi
Kos
ova
Maq
edon
iaSe
rbia
(V
ojvo
dina
)It
alia
Span
jaPP
S
Kom
unat
me
shum
icë
sërb
e ka
në të
dre
jtë të
krij
ojnë
pa
rtne
ritet
mes
vet
e pë
r zb
atim
in e
për
gjeg
jësiv
e ko
mun
ale
dhe
kom
pete
ncav
e të
zgj
erua
ra, i
nter
alia
, pë
rmes
: the
mel
imit
të n
jë
orga
ni v
endi
mm
arrë
s me
përf
aqës
ues t
ë ko
mun
ave
pjes
ëmar
rëse
. Par
tner
iteti
ka
të d
rejtë
për
mar
rëdh
ënie
të
drej
tpër
drej
ta m
e in
stitu
cion
et
në S
ërbi
vet
ëm d
eri n
ë m
asën
e
nevo
jshm
e pë
r zba
timin
e
aktiv
itete
ve të
par
tner
itetit
. Ve
ndim
et d
he a
ktiv
itete
t e
part
nerit
etit
duhe
t t’u
në
nsht
rohe
n kë
rkes
ave
për r
apor
tim te
aut
orite
ti ko
mpe
tent
qen
dror
, si d
he
shqy
rtim
it ad
min
istra
tiv
për p
ajtu
eshm
ëri m
e le
gjisl
acio
nin.
Kom
unat
e
anga
zhua
ra n
ë pa
rtne
ritet
du
het t
ë pu
blik
ojnë
in
form
atat
për
akt
ivite
tet d
he
buxh
etin
e p
artn
erite
tit.
Nuk
ka
Vojv
odin
a ka
stat
us
të e
ntite
tit le
gal
dhe
ka in
stitu
cion
e le
gjisl
ativ
e e
ekze
kutiv
e: K
uven
din
që m
und
të n
dërm
arrë
ak
tivite
te n
ë ku
adër
të
kom
pete
ncav
e që
ka
krah
ina,
si dh
e Q
ever
inë
e ci
la
ësht
ë ek
zeku
tues
e e
vend
imev
e të
K
uven
dit.
Org
anet
Ra
jona
le ja
në:
Kës
hilli
Raj
onal
m
e ko
mpe
tenc
a le
gjisl
ativ
e;
Kës
hilli
E
kzek
utiv
Ra
jona
l, që
ësh
të
trup
ekz
ekut
iv
për z
batim
in e
lig
jeve
në
rajo
n;
dhe
Kry
etar
i i K
ëshi
llit
Ekz
ekut
iv, i
cili
e pë
rfaq
ëson
Ra
joni
n.
Gen
eral
itat p
ërbë
het n
ga
Parla
men
ti, P
resid
enca
dh
e Q
ever
ia. P
arla
men
ti pë
rfaq
ëson
qyt
etar
ët e
K
atal
onisë
dhe
ush
tron
push
tet l
egjis
lativ
, mira
ton
buxh
etin
dhe
kon
trollo
n e
prom
ovon
vep
rimet
pol
itike
e
qeve
ritar
e. Pa
rlam
enti
ka a
uton
omi o
rgan
izat
ive,
finan
ciar
e dh
e ad
min
istra
tive
dhe
cakt
on se
nato
rët q
ë pë
rfaq
ësoj
në K
atal
onin
ë në
Se
nat,
të c
ilët d
uhet
të je
në
në p
ropo
rcio
n m
e nu
mrin
e
anët
arëv
e të
seci
lit g
rup
parla
men
tar.
Pres
iden
ti ës
htë
përf
aqës
uesi
më
i lar
të
i Gen
eral
itat d
he d
rejtu
es
i vep
rimev
e të
Qev
erisë
. Pr
esid
enti
cakt
ohet
nga
M
bret
i dhe
zgj
edhe
t nga
Pa
rlam
enti.
Në
emër
të
Mbr
etit
ai k
a ko
mpe
tenc
a, m
es tj
eras
h, p
ër të
apr
ovua
r lig
jet.
Qev
eria
ush
tron
funk
sione
ekz
ekut
ive
në
përp
uthj
e m
e St
atut
in e
K
atal
onisë
dhe
Kus
htet
utën
e
Span
jës d
he p
ërbë
het n
ga
Pres
iden
ti, M
inist
ri i P
arë
(i ci
li ca
ktoh
et n
ga P
resid
enti)
dh
e m
inist
rat.
Bash
kësia
e K
omun
ave
Sërb
e të
Kos
ovës
dhe
M
etoh
isë d
o të
ket
ë nj
ë A
sam
ble
dhe
një
Kës
hill
Ekz
ekut
iv q
ë do
të je
në të
ng
arku
ar m
e zb
atim
in e
de
tyra
ve n
ga p
ërku
fizim
i i
përg
jegj
ësiv
e
Institucionet politike
Kos
ova
Maq
edon
iaSe
rbia
(V
ojvo
dina
)It
alia
Span
jaPP
S
Nuk
ka
të d
rejtë
për
m
arrë
dhën
ie m
e ja
shtë
, po
r ka
të d
rejtë
për
m
arrë
dhën
ie m
e Së
rbin
ë di
sa fu
sha,
si ar
simi,
finan
cat,
relig
jioni
, e m
e ra
dhë.
Nuk
ka
Vojv
odin
a ka
të d
rejtë
të
bash
këpu
nojë
me
kom
unite
tet
terr
itoria
le d
he fo
rmat
e tj
era
të
auto
nom
ive
në v
ende
t e tj
era
në
kuad
ër të
pol
itikë
s së
jash
tme
të
Repu
blik
ës së
Sër
bisë
dhe
të b
ëjë
mar
rëve
shje
ndë
r-reg
jiona
le n
ë fu
shat
që
janë
kom
pete
ncë
e sa
j, du
ke p
asë
para
sysh
inte
grite
tin
terr
itoria
l dhe
sist
emin
lega
l të
Sër
bisë
. Voj
vodi
na m
und
të
them
eloj
ë zy
rat p
ërfa
qësu
ese
në re
gjio
net e
urop
iane
për
t’i
prom
ovua
r kap
acite
tet n
ë ek
onom
i, sh
kenc
ë, e
duki
m d
he tu
rizëm
dhe
të
jetë
anë
tare
e a
soci
acio
neve
eu
ropi
ane
dhe
ndër
kom
bëta
re të
re
gjio
neve
.
Vetë
m Q
ever
ia e
It
alisë
mun
d të
hy
në m
arrë
vesh
je
ndër
kom
bëta
re,
por K
usht
etut
a e
Ital
isë p
aras
heh
që
regj
ione
t mun
d të
kr
yejn
ë “a
ktiv
itete
pr
omov
uese
”, p
ër
shem
bull
në fu
shën
e
turiz
mit,
me
qeve
ritë
e hu
aja,
por j
o të
m
arrin
obl
igim
e nd
ërko
mbë
tare
.
Për t
ë pr
omov
uar i
nter
esta
t e
Kat
alon
isë, G
ener
alita
t ka
të
drej
të të
them
eloj
ë zy
ra ja
shtë
ve
ndit
dhe
të n
ënsh
krua
jë
mar
rëve
shje
bas
hkëp
unim
i në
fush
at q
ë ja
në k
ompe
tenc
ë e
saj.
Sa i
tako
n m
arrë
vesh
jeve
nd
ërko
mbë
tare
Spa
nja
duhe
t ta
info
rmoj
ë K
atal
onin
ë pa
rapr
akish
t në
se a
to m
arrë
vesh
je k
anë
efek
t të
drej
tpër
drej
të n
ë ko
mpe
tenc
at e
Kat
alon
isë. P
o as
htu,
Kat
alon
ia k
a të
dre
jtë
për b
ashk
ëpun
im te
j-kufi
tar
dhe
ndër
-reg
jiona
l.
Nuk
ka
Marrëdhëniet me jashtë
Kos
ova
Maq
edon
iaSe
rbia
(V
ojvo
dina
)It
alia
Span
jaPP
S
Pa v
otat
e sh
umic
ës së
dep
utet
ëve
të k
omun
itete
ve
josh
umic
ë, n
uk m
und
të m
irato
hen,
ndr
ysho
hen
a sh
fuqi
zohe
n: li
gjet
që
ndry
shoj
në k
ufijtë
kom
unal
ë,
them
eloj
në o
se sh
uajn
ë ko
mun
at, p
ërca
ktoj
në
shtri
rjen
e pu
shte
teve
të k
omun
ave
dhe
pjes
ëmar
rjen
e ty
re n
ë m
arrë
dhën
iet n
dërk
omun
ale
e te
jkufi
tare
; lig
jet q
ë im
plem
ento
jnë
të d
rejta
t e k
omun
itete
ve
dhe
pjes
ëtar
ëve
të ty
re, p
ërve
ç at
yre
të p
ërca
ktua
ra
me
kush
tetu
të; l
igje
t për
për
dorim
in e
gju
hëve
; për
zg
jedh
jet l
okal
e; p
ër m
broj
tjen
e tra
shëg
imisë
kul
turo
re;
për l
irinë
feta
re o
se p
ër m
arrë
vesh
jet m
e ko
mun
itete
t fe
tare
; për
ars
imin
; për
për
dorim
in e
sim
bole
ve
(për
fshi
rë si
mbo
let e
kom
unite
tit) d
he fe
stat
pub
like.
Dhj
etë
a m
ë sh
umë
depu
tetë
të K
uven
dit,
mes
tjer
ash,
ka
në të
dre
jtën
që të
kon
test
ojnë
kus
htet
utsh
mër
inë
e çf
arëd
o lig
ji a
vend
imi t
ë m
iratu
ar n
ga K
uven
di p
ranë
G
jyka
tës K
usht
etue
se (n
ë as
pekt
in p
ërm
bajtë
sor d
he
proc
edur
al).
Për ç
do n
drys
him
të K
usht
etut
ës k
ërko
het
mira
timi i
dy
të tr
etav
e të
dep
utet
ëve
që m
bajn
ë ve
nde
të re
zerv
uara
për
kom
unite
tet j
o sh
umic
ë në
Kos
ovë.
Mar
rëve
shja
par
ashe
h pr
oced
ura
spec
iale
pa
rlam
enta
re, k
u kë
rkoh
et
shum
ica
e vo
tave
të n
umrit
to
tal t
ë pë
rfaq
ësue
sve
që
pret
endo
jnë
se u
tako
jnë
kom
unite
teve
josh
umic
ë (2
/3),
për t
ë zg
jedh
ë: n
jë
të tr
etën
e g
jyqt
arëv
e të
G
jyka
tës K
usht
etue
se;
tre p
rej a
nëta
rëve
të
Kës
hilli
t Gjy
qëso
r, dh
e O
mbu
dspe
rson
in. K
jo
shum
icë
nevo
jitet
edh
e pë
r ndr
yshi
min
e d
isa
amen
dam
ente
ve k
usht
etue
se
dhe
të v
etëq
ever
isjes
loka
le
në: k
ultu
rë, p
ërdo
rim
të g
juhë
s, ed
ukim
, do
kum
enta
cion
per
sona
l, pë
rdor
im të
sim
bole
ve,
ligje
për
fina
nca
loka
le, p
ër
zgje
dhje
loka
le, p
ër q
ytet
in
e Sh
kupi
t dhe
për
kufi
jtë e
ko
mun
ave,
rishi
kim
i i të
cila
ve
para
shih
ej m
e nd
odhë
pas
re
gjist
rimit
të p
opul
lsisë
.
Nuk
ka
Nuk
ka
Nuk
ka
Nuk
ka
Procedurat speciale parlamentare
Kos
ova
Maq
edon
iaSe
rbia
(V
ojvo
dina
)It
alia
Span
jaPP
S
20 u
lëse
janë
të re
zerv
uara
për
për
faqë
sim
të k
omun
itete
ve jo
shum
icë
në K
osov
ë: 1
0 pë
r kom
unite
tin së
rb d
he 1
0 pë
r kom
unite
tet
tjera
, kur
se ç
do u
lëse
e fi
tuar
për
mes
zg
jedh
jeve
do
të je
të u
lëse
shte
së. D
eput
etët
e
kom
unite
tit së
rb d
o të
ken
ë: së
pak
u nj
ë pë
rfaq
ësue
s në
Kry
esin
ë e
Kuv
endi
t; së
pak
u nj
ë zë
vend
ëskr
yesu
es n
ë se
cilin
kom
ision
pa
rlam
enta
r do
të je
të n
ga k
omun
iteti
tjetë
r pr
ej a
tij q
ë i p
ërke
t kry
esue
si; së
pak
u nj
ë m
inist
ër d
he d
y zë
vend
ësm
inist
ra d
o të
je
në n
ga k
omun
iteti
sërb
. Në
kom
unat
në
të c
ilat s
ë pa
ku 1
0% e
ban
orëv
e i
përk
asin
kom
unite
teve
josh
umic
ë, p
osti
i zë
vend
ëskr
yeta
rit p
ër k
omun
itete
reze
rvoh
et
për n
jë p
ërfa
qësu
es të
kom
unite
teve
, kur
se
post
i tje
tër i
zëv
endë
skry
etar
it do
të m
bahe
t ng
a ka
ndid
ati q
ë i p
ërke
t pop
ulla
tës j
oshu
mic
ë që
ka
mar
rë sh
umic
ën e
vot
ave.
Pjes
ëmar
rja e
një
par
tie sh
qipt
are
në
Qev
eri;
parim
në
nive
l të
përk
usht
imit,
po
r jo
dety
rimit
kush
tetu
esN
uk k
a
PPS-
Plat
form
a e
Serb
isë p
ër K
osov
ën
Mekanizma për përfaqësim special
56