YU ISSN 0350-2457 VETERINARSKI GLASNIK UDK 619 (05) …€¦ · Florfenikol – farmakodinamika, farmakokinetika i klini~ka efikasnost oralnih formula kod doma}ih `ivotinja – sistematski

V E T E R I N A R S K I G L A S N I K

nau~ni ~asopisscientific journal

Veterinarski glasnik je ~asopis Fakulteta veterinarske medicine Univerziteta u BeogaduVeterinarski glasnik is published by Faculty of Veterinary Medicine University of Belgrade

VET. GLASNIK Vol. 59 Br. 5-6 str. 503 - 682 Beograd, 2005.

IZDAVA^:FAKULTET VETERINARSKE MEDICINE UNIVERZITETA U BEOGRADUFACULTY OF VETERINARY MEDICINE UNIVERSITY OF BELGRADEFAKULÃTET VETERINARNOY MEDICINÀ UNIVERSITETA V BELGRADE

SUIZDAVA^: Veterinarska komora SrbijeCOPUBLISHER: Veterinary Chamber of Serbia

GLAVNI I ODGOVORNI UREDNIK – EDITOR IN CHIEF: Zlatan Sinovec

URE\IVA^KI ODBOR – EDITORIAL BOARD:Mirjana Bojani}, Tatjana Boì}, Vojin Iveti}, Vera Kati}, Ranko Kljaji}, DejanKrnjai}, Milenko Stevan~evi}, Horea [amanc, Radoljub Tadi}, Dragi{a Trai-lovi}

TEHNI^KI UREDNIK – TECHNICAL EDITOR: Ljubinka Turubatovi}

LEKTORI – LECTORS:Ljubinka Turubatovi}, za srpski jezik / for Serbian languageDanijela Gledi}, za engleski jezik / for English languageBo{ko Bo{kovi}, za ruski jezik / for Rusian language

GODI[NJE SE OBJAVLJUJE 6 BROJEVA ÂSOPISA

Godi{nja pretplata: za pravna lica 3 000 dinaraza individualne pretplatnike 1 000 dinaraza inostranstvo 200 USD

(The annual subscription outside Serbia and Montenegro is 200 US $)

@iro ra~un broj: 205-2982-66

U finansiranju ~asopisa u~estvuje:Ministarstvo nauke i za{tite ìvotne sredine Republike Srbije

Publication of this journal is financially supported by:Ministry of Science and Environmental Protection of Republic Serbia

[tampa – Printers: SZR „Simi} Zuhra”, Beograd, Vitanova~ka 15

Adresa ~asopisa:Veterinarska komora Srbije – Veterinarski glasnik, 11000 Beograd,Bulevar oslobo|enja 18, tel/faks 011/2684-597, 2687-475,e-mail: vetksªeunet.yu; www.vetks.org.yu

YU ISSN 0350-2457UDK 619 (05)

VETERINARSKI GLASNIK

VOL. 59

BROJ 5 - 6

STRANA 503 - 682

Beograd 2005.

5-6

V E T E R I N A R S K I G L A S N I KÂSOPIS FAKULTETA VETERINARSKE MEDICINE UNIVERZITETA U BEOGRADU

VET. GLASNIK Vol. 59 Br. 5 - 6 str. 503 - 682 Beograd, 2005.

SADR@AJ – CONTENTS – SODER@ANIE

PREGLEDNI RADOVI – REVIEW PAPERS – OBZORÀ RABOTÀ

! Jovanovi} M., Kneèvi} Milijana: Paratuberkuloza (Johnova bolest) – osnovne karakteris-tike i stanje u na{oj zemljiParatuberculosis (Johne's Disease) – Basic Characteristics and Current SituationLocallyParatuberkulëz (boleznÝ Johne) – osnovnìe harakteristiki i sostoÔnie unas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 507

! Pavlovi} I., Kuli{i} Z, Mi{i} Zorana.: Lumbricidae – prelazni doma}ini metastrongilida svinjaLumbricidae as Transitory Hosts in Metastrongylus Infection in SwineLumbricidae promeùto~nìe hozÔinì metastrongilidov sviney . . . . . . . . . . 521

! Mitrovi} R., Kljaji} R., Vi}entijevi} M.: HACCP sistem u radijaciono-higijenskom nadzorusvinjarske proizvodnjeHACCP System in Radiation-hygiene Control of Pig ProductionNASSR sistema v radiacionno-gigieni~eskom nadzore svinovod~eskogo pro-izvodstva . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 529

ORIGINALNI NAU^NI RADOVI – ORIGINAL SCIENTIFIC PAPERS –ORIGINALÃNÀE NAU^NÀE RABOTÀ

! Kuli} M., Stanimirovi} Z., Risti} S., Markovi} Biljana: In vivo ispitivanje klastogenog efektaLevamizol hydrochlorida na }elijama kostne srì mi{eva BALB/c sojaIn vivo Investigations of Clastogenic Effect of Levamisole Hydrochloride on BoneMarrow Cells of BALB/c MiceIn vivo ispìtanie klastogenno Ìffekta levamizolÝ gidrohlorida na kletkahkostnogo mozga mì{ey BALB/c {tamma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 549

! Veli~kovi} M., Vukovi} D.: Koncentracija beta karotina i vitamina A u krvnom serumu kravau peripartalnom perioduConcentration of Beta-Carotene and Vitamin A in Blood Serum of Cows in PeripartalPeriodKoncentraciÔ beta karotina i vitamina A v krovÔnom serume korov v dorodo-vom periode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 557

! Blagojevi} M., Te{i} M., Sinovec Z., Pali} T.: Proizvodno-ekonomski rezultati u proizvodnjijaja za nasad kod nosilja Arbor Acres provenijenceProduction-Economic Results in Hatching Eggs Production for Arbor Acres LayingHensProizvodstvenno-Ìkonomi~eskie rezulÝtatì v proizvodstve Ôic (doma{neypticì dlÔ vìsiìvaniÔ) u nesu{ek Arbor Acres provenijence . . . . . . . . . . . . 569

PRETHODNO SAOP[TENJE – PREVIOUS PAPER – NAGLÂDNOE SOOBÇENIE

! Lazi} S., ôbelji} M., Dimi} B.: Verotoksi~na Escherichia coli – patogeni agens kojiugroàva zdravlje ìvotinja i ljudiVerotoxin-Producing Escherichia coli – An Emerging Pathogen which Endanger theHealth of People and AnimalsVerotoksi~eskaÔ Escherichia coli – patogennìy agent pri~inÔÓçie bolezneylÓdey i ìvotnìh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 581

! Raukar Jelena: Pti~je anemijeAvian AnemiasPti~Ýi anemii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 591

! Pej~i} Zorica, Jezdimirovi} Milanka, Pokrajac Milena: Odre|ivanje rezidua diklofenaka utkivima svinja posle intramuskularne primeneDetermination of Diclofenac Residue in Swine Tissue Following Intramuscular Ad-ministrationOpredelenie ostatkov diklofenaka v tkanÔh sviney posle vnutri-mì{~e-nogo primeniniÔ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 603

STRU^NI RADOVI – PROFESSIONAL PAPERS – SPECIALISTIÊSKIE RABOTÀ

!Grgi} @., Vidi} Branka, \uri~i} Bosiljka, Savi}-Jev|eni} Sara, Stojanov I.: Nalaz specifi~nihantitela protiv Leptospira interrogans u krvnom serumu govedaFindings of Specific Antibodies Against Leptospira interrogans in Cattle Blood SeraLeptospira interrogans v krovÔnom serume krupnogo rogatogo skota . . . . . . . . . 611

! Panayotova-Pencheva S. Mariana: Epidemiological Studies on Helminthoses in Goats andSheep Caused by Protostrongylidae Leiper, 1926Epidemiolo{ka istraìvanja helmintoza izazvanih sa Protostrongylidae leiper, 1926,kod koza i ovacaÕpidemiologi~eskie issledovaniÔ gelÝmintozov, vìzvannìh s Protostrongyli-dae leiper, 1926, u koz i ovec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 619

! [~uka L.: Florfenicol – Pharmacodynamic, Pharmacokinetics and Clinical Efficacy of OralFormulations in Domestic Animals – A Systematic ReviewFlorfenikol – farmakodinamika, farmakokinetika i klini~ka efikasnost oralnih formulakod doma}ih ìvotinja – sistematski prikazHlorfenikol – farmakodinamika, farmakokinetika i klini~eskaÔ Ìffek-tivnostÝ oralÝnìh formul u doma{nih ìvotnàh - sistmati~eskiy pokaz . . .

635

KLINI^KI SLUÂJ – CLINICAL CASE – KLINIÊSKIY SLUÂY

! Or E. M., Kayar A., Parkan Ç., Gönül R., Morkoç T., Dodurka T. H.: Clinical Approach toDiscoloration in Body Hair in a Rottweiler DogKlini~ki pristup gubitku boje dlake kod jednog rotvajleraKlini~eskiy dostup potere amsti u odnogo rotveylera . . . . . . . . . . . . . . . . 655

PRIKAZ KNJIGA – BOOK REVIEWS – PRIKAZ KNIGI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 663

DOKTORI, MAGISTRI I SPECIJALIZANTI – DOCTORS OF SCIENCE, MAGISTERS OFSCIENCE AND SPECIALISTS – DOKTORÀ, MAGISTRÀ I SPECIALIZANTÀ . . . . . . . . . . 667

DIPLOMIRANI STUDENTI - DOKTORI VETERINARSKE MEDICINE – GRADUATE STUDENTS- DOCTORS OF VETERINARY MEDICINE – DIPLOMIROVANNÀE STUDENTI - DOK-TORÀ VETERINARNOY MEDICINÀ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 671

KALENDAR – CALENDER – KALENDAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 681

UDK 619:579:873.21:636.2

PARATUBERKULOZA (JOHNOVA BOLEST) – OSNOVNEKARAKTERISTIKE I STANJE U NA[OJ ZEMLJI*

PARATUBERCULOSIS (JOHNE'S DISEASE) – BASIC

CHARACTERISTICS AND CURRENT SITUATION LOCALLY

M. Jovanovi}, Milijana Kneèvi}**

Paratuberkuloza ili Johneova bolest je oboljenje digestivnog trak-ta ìvotinja, prouzrokovano Mycobacterium avium subspecies paratu-berculosis (M.a. paratuberculosis). Paratuberkuloza je ustanovljena umnogim zemljama i ona danas predstavlja jednu od najrasprostranjeni-jih bolesti bakterijske etiologije preìvara koja uzrokuje velike ekonom-ske {tete. U na{oj zemlji paratuberkuloza nije opse`nije izu~avana. USrbiji je prvi put bolest otkrivena 1995. godine u jednom izolovanomstadu ovaca rase Il de France, a serolo{ki pozitivna goveda 2001. go-dine.

Infekcija izazvana bakterijom M.a. paratuberculosis nastaje, uglav-nom, kod mladih ìvotinja koje su na infekciju i najosetljivije. Osnovni iz-vor infekcije je feces bolesnih ìvotinja. Tako|e, kolostrum i mleko obo-lelih ìvotinja mogu da sadrè mikobakterije, a postoji mogu}nost i in-trauterine infekcije.

Duga inkubacija, hroni~ni tok i ne ba{ uvek jasno ispoljena kli-ni~ka slika, ~ine dijagnostiku paratuberkuloze veoma kompleksnom ipored postojanja velikog broja dijagnosti~kih metoda. Postoji nekolikoserolo{kih testova pomo}u kojih je mogu}e da se otkriju antitela protivM. a. paratuberculosis kod inficiranih ìvotinja. Naj~e{}e se koristereakcija vezivanja komplementa (RVK), agar-gel imunodifuzioni test(AGID) i imunoenzimski test (ELISA). Izolacija uzro~nika ili delova nje-govog genoma, predstavljaju va`ne metode u dijagnostikovanju paratu-berkuloze. Materijal za izolaciju mogu da budu delovi tkiva dobijeni ob-dukcijom ili biopsijom, feces i uzorci mleka. Dijagnoza paratuberku-loze na uginulim ili `rtvovanim ìvotinjama postavlja se na osnovu patoa-natomskog i patohistolo{kog nalaza.

507

PREGLEDNI RAD – REVIEW PAPER

* Rad primljen za {tampu 2. 9. 2005. godine** Dr Milijan Jovanovi}, profesor, dr Milijana Kneèvi}, profesor, Katedra za patolo{ku morfolo-

giju, Fakultet veterinarske medicine, Beograd

Paratuberkuloza preìvara u klini~kom, morfolo{kom i etiolo{komaspektu ima izvesne sli~nosti sa Crohnovom bolesti ljudi.

Klju~ne re~i: paratuberkuloza, Jonhneova bolest, goveda, ovce,promene, dijagnostika

Paratuberkuloza ili Johneova bolest je oboljenje digestivnog traktaìvotinja, prouzrokovano bakterijom Mycobacterium avium subspecies paratuber-culosis (M. a. paratuberculosis). Pored preìvara, koji naj~e{}e obolevaju, paratu-berkuloza se eksperimentalno moè da izazove kod svinja, konja i magaraca, aod laboratorijskih ìvotinja mogu}e je da se inficira kuni}, hr~ak, zamorac, mi{ ineke vrste majmuna Š1, 43, 32¹. Tako|e, prouzrokova~ paratuberkuloze pominjese kod nekih slu~ajeva Crohnove bolesti kod ljudi Š3, 12¹. Klini~ka i patoanatom-ska slika ove bolesti opisane su jo{ tokom 19. veka. Engleski istraìva~i H. A.Johne i L. Forthingham su 1895. godine dokazali vezu izme|u enteritisa goveda iprisustva acido-rezistentnih (acid fast) bakterija u ise~cima crevne sluznice, zbog~ega je ovo oboljenje dobilo naziv Johnes disease Š10¹.

Paratuberkuloza je ustanovljena u mnogim zemljama i ona danaspredstavlja jednu od najrasprostranjenijih bakterijskih bolesti preìvara koja iza-ziva velike ekonomske {tete. Primera radi, procenjuje se da godi{nji gubitak zbogove bolesti u SAD prevazilazi 1,5 milijardi dolara Š15¹.

Na podru~ju koje je „pokrivala” biv{a Jugoslavija ima veoma malo po-dataka o pojavi paratuberkuloze. Prvi podatak ~ini izve{taj Vukovi}a Š45¹ da jebolest opisana u Bosni, ali se ne navodi ni mesto ni vreme kada je bolest utvr|ena.Tako|e, u novijoj literaturi mogu da se na|u podaci o pojavljivanju ove bolesti kodovaca u Sloveniji Š30¹. U Srbiji prvi put je dijagnostikovana paratuberkuloza 1995.godine u jednom izolovanom stadu ovaca rase Il de France Š16,17, 18, 19, 20¹. Se-rolo{kim ispitivanjem goveda u ju`no-ba~kom epoizootiolo{kom podru~ju us-tanovljena je u 5,5 posto ispitivanih goveda Š44¹.

Etiolo{ki agens paratuberkuloze, od svog otkri}a pa do danas, pre-trpeo je nekoliko promena u nazivu. Prvobitno, naziv mu je bilo Mycobacteriumenteritidis chronicae pseudotuberculosae bovis johne, zatim, Mycobacterium joh-nei, pa Mycobacterium paratuberculosis i najzad, Mycobacterium avium subspe-cies paratuberculosis (M.a. paratuberculosis Š8¹. To je acido-rezistentan, slabogram-pozitivan bacil, veli~ine od 1,5 do 0,5 �m. Sporo raste na podlogama i zasvoj rast zahteva organski izvor gvo`|a, {to se obezbe|uje dodavanjem faktorarasta poznatog kao mikobaktin. Po svojim kulturelnim osobinama M.a. paratu-berculosis sli~an je Mycobacterium avium silvaticum koji je izolovan iz divljih go-

508

Vet. glasnik 59 (5-6) 507 - 519 (2005) M. Jovanovi} i Milijana Kneèvi}: Paratuberkuloza(Johnova bolest) – osnovne karakteristike i stanje u na{oj zemlji

Uvod / Introduction

Etiologija i epizootiologija / Etiology and epizootiology

lubova, ali se ova dva prouzrokova~a genetski razlikuju. Analizom genoma M. a.paratuberculosis otkrivena je karakteristi~na sekvenca DNA ozna~ena kao IS 900koja se ponavlja u 15 do 20 kopija po jednoj bakteriji. Izolovanjem fragmenta DNKomogu}ava egzaktno dijagnostikovanje ovog prouzrokova~a molekularnim me-todama kao {to je PCR metoda. Bakterije iz iste grupe (M.a. avium i M.a. silvati-cum) sadrè sekvencu DNA ozna~enu kao IS 901 Š24¹. M. a. paratuberculosis po-kazuje i odre|ene varijacije u sojevima. Najo~iglednija razlika je u sojevima kojistvaraju i sojevima koji ne stvaraju pigment ùtonarandàsti u promenjenom tkivui hranljivim medijumima. Tako|e, postoje podaci o razli~itoj prijem~ivosti pojedi-nih ìvotinjskih vrsta za sojeve izolovane u razli~itim geografskim podru~jima Š34¹.Me|utim, ove razlike u sojevima nisu jo{ uvek dovoljno prou~ene, razvoj moleku-larne tehnike i metoda kao {to su PCR, RFLP i druge sigurno }e uneti vi{e jasno}eu ovo podru~je. M. a. paratuberculosis je vrlo otporan mikroorganizam na dejstvospolja{njih ~inilaca tako da u zemlji{tu, vodi i fecesu moè da izdrì mesecima Š7¹.

Infekcija prouzrokovana M. a. paratuberculosis nastaje, uglavnom,kod mladih ìvotinja koje su najosetljivije na infekciju. Najprijem~ivije su ìvotinje uuzrastu od prvih trideset dana, u kom periodu u najve}em broju slu~ajeva infekcijai nastaje, ali se bolest ispoljava, uglavnom, kod odraslih jedinki u uzrastu od dvedo pet godina. Me|utim, iako re|e, bolest moè da se pojavi ako infekcija nastanei kod odraslih jedinki. Predisponiraju}i ~inioci kao {to je slaba ishrana, intenzivnalaktacija, poro|aj, stres zbog transportovanja, zatim, imunosupresivni agensi kao{to je virus bovine dijareje mogu da izazovu pojavljivanje bolesti.

Osnovni izvor infekcije je feces bolesnih ìvotinja. Dug period inkuba-cije omogu}uje izlu~ivanje mikobakterija u fecesu i 18 meseci pre nego {to se po-jave klini~ki simptomi. Koli~ina bakterija koju izlu~uju klini~ki obolele ìvotinjemoè da bude i do 5·1012 bakterija na dan Š7¹. Fekalna kontaminacija sisa,zaga|ena hrana i voda su naj~e{}i putevi infekcije. Tako|e, kolostrum i mlekoobolelih ìvotinja mogu da sadrè mikobakterije, a postoji mogu}nost intrauterineinfekcije Š8¹. Mu{ki reproduktivni organi i seme mogu da sadrè M. a. paratuber-culosis, ali preno{enje bolesti polnim putem nije dokazano Š4, 21¹.

Klini~ku sliku paratuberkuloze goveda i ovaca karakteri{e hroni~noprogresivno gubljenje telesne mase, {to prati stalan ili povremeni proliv. Kodovaca proliv je manje konstantan i manje upe~atljiv simptom. @ivotinje su afeb-rilne, a proizvodnja mleka se smanjuje. Dlaka je nakostre{ena, nastaje alopecija aponekad depigmentacija dlake. Kod ovaca se zapaà ispadanje pramenovavune. U odmaklim slu~ajevima moè da se uo~i edem u submandibularnom po-dru~ju i drugim delovima tela. Pregledom krvi ~esto se zapaàju anemija, smanje-nje albumina i ukupnih proteina, dok je koli~ina globulina nepromenjena.

509


Klini~ka slika / Clinical picture

Osnov makroskopskih promena kod paratuberkuloze preìvara ~inehroni~ni granulomatozni enteritis, limfangitis i limfadenitis mezenterijalnih limfnihsudova i limfnih ~vorova. Promene na crevima najuo~ljivije su na ileumu, naro~itona njegovom zavr{nom delu i ileocekalnoj valvuli. Ponekada promene mogu dazahvate debela creva i jejunum, retko duodenum. Ileum je zadebljao, cevastogizgleda koji ponekada podse}a na jednjak. Sluznica creva je zadebljala, po-pre~no naborana ili granulisanog izgleda. U slu~ajevima infekcije izazvane soje-vima koji stvaraju pigment sluznica creva je ùtonarandàste boje Š9¹. Na seroznojpovr{ini promenjenih creva zapaà se pro{irenje i zadebljanje limfnih sudova kojipostaju uo~ljivi i imaju izgled pruga mle~no bele boje. Mezenterijalni i ileocekalnilimfni ~vorovi su naj~e{}e pove}ani, sivobeli~aste boje i preseka vla`ne povr{ine.Pored ovih promena kod uginulih ìvotinja uo~ava se atrofija skeletne muskula-ture i masnog tkiva, {to prati nakupljanje pove}ane koli~ine te~nosti u telesnim{upljinama. Makroskopske promene na crevima kod izvesnog broja ìvotinja, na-ro~ito ovaca mogu da nedostaju Š6¹. Na{i nalazi tako|e ukazuju da kod jednetre}ine ovaca koje su imale klini~ke simptome, makroskopske promene na cre-vima nisu bile uo~ljive.

Najkonstantnije i najintenzivnije mikroskopske promene kod preì-vara tako|e se uo~avaju u crevima, naro~ito u ileumu. Ovakav nalaz je i razumljiv,jer se ileum, odnosno limfati~no tkivo ovog dela creva smatra veoma va`nim u pa-togenezi paratuberkuloze, zato {to predstavlja ulazna vrata za prouzrokova~a Š10,26¹. Promene karakteri{e infiltracija zida creva }elijama koje ~ine takozvano spe-cifi~no granulaciono tkivo (slika 1). U zavisnosti od koli~ine }elija i njihove raspros-tranjenosti (fokalno ili difuzno) promene su razvrstane u blage, srednje i inten-zivne Š8, 42¹. U slu~ajevima dobro ispoljenih promena uo~ava se da je laminaproprija mukoze zadebljala usled difuznog }elijskog infiltrata koji u najve}embroju ~ine makrofage-epiteloidne }elije karakteristi~ne obilne slabo eozinofilne ci-toplazme i velikih vezikularnih jedara. Manji broj }elija otpada na limfocite, eozi-nofile i neutrofilne granulocite. Multinuklearne Langerhansove }elije mogu dabudu prisutne u razli~itom broju, a mogu i potpuno da nedostaju. U slu~aju veomaizraènih promena, crevni epitel pokazuje izraènu atrofiju i fuziju crevnih resica,{to omugu}ava izravnavanja povr{ine mukoze. Broj kripti je smanjen, a neke odnjih su ~esto pro{irene i ispunjene }elijskim detritusom. ]elijski infiltrat istog sas-tava, ali naj~e{}e fokalne rasprostranjenosti, moè da se uo~i u lamini muskularisi u submukozi. U submukozi i serozi obi~no se zapaà dilatacija limfnih sudovapra}ena zadebljanjem njihovog zida, perilimfati~nim i perivaskularnim nakuplja-njem limfocita (slika 2). Ostali delovi creva (jejunum, cekum i kolon) zavisno odrasprostranjenosti procesa pokazuju patohistolo{ke promene sli~ne onima u ile-umu, ali slabijeg intenziteta.

510


Patohistolo{ke promene / Pathohistological changes

Patoanatomske promene / Pathoanatomical changes

Ileocekalni i mezenterijalni limfni ~vorovi su hiperplasti~ni sa uo~ljivomlimfoidnom proliferacijom. Makrofage su prisutne u kortikalnom delu u vidu di-fuznog ili fokalnog infiltrata.

Bojenjem histolo{kih preparata metodom po Ziehl Neelsenu (ZN) upromenjenim delovima creva uo~ava se da makrofage koje infiltruju laminu pro-priju mukoze sadrè acidorezistentne {tapi}e (slika 3). Bakterije u svakoj po-jedina~noj }eliji mogu da budu mnogobrojne, naro~ito u }elijama koje infiltrujucrevne resice. Acidorezistentni {tapi}i uo~avaju se i u makrofagama koje infiltrujusubmukozu i limfne ~vorove, ali je njihov broj u odnosu na propriju mukoze dale-ko manji.

U jetri i pripadaju}im limfnim ~vorovima, re|e slezini, bubrezima iplu}ima u pojedinim slu~ajevima mogu da se uo~e granulomatozne promene is-tih mikroskopskih karakteristika kao i u crevima Š8¹.

511


Slika 1. Markantna infiltracija lamine propri-je ileuma ovce makrofagama i limfoci-tima (HE, x 200) /

Figure 1. Marked inflitration of ileum lamina propriain sheep with macrophages and lymphocytes(HE, x200)

Slika 2. Pro{irenje limfnih sudova i infiltra-cija limfocitima u serozi creva ovce(HE, x 200)

Figure 2. Expanded lymph vessels and lymphocyte in-filtration in serosis of sheep intestines(HE, x200)

Kada je u pitanju paratubekuloza ovaca Clarke Š8¹ navodi da se mikro-skopske promene mogu da svrstaju u dve kategorije: lepromatozni tip i tuberku-loidni tip promena. Osnovnu histolo{ku karakteristiku lepromatoznog tipa pro-mena ~ini intenzivna infiltracija proprije mukoze creva velikim brojem makrofaga ukojima se nalazi veliki broj acido rezistentnih bakterija. Ovakav nalaz odgovarapromenama koje su Rajya and Singh Š33¹ ozna~ili kao tip I, Perez et al Š29¹ tip IIIb,a Clarke and Little Š9¹ kao „multibacillary” tip. Promene tuberkuloidnog tipa, kojenavedeni autori opisuju kao tip II, IIIc i „paucibacillary”, istim redom, karakteri{eprisustvo ve}eg broja limfocita, dok je nalaz acidorezistentnih bakterija veomaoskudan ili potpuno izostaje. Kod lepromatoznog oblika paratuberkuloze broj

dìnovskih }elija je oskudan, dok je nji-hovo masovnije pojavljivanje vezano zadrugi, tuberkuloidni tip paratuberkuloze.Lepromatozni tip promena, pored karak-teristi~ne patohistolo{ke slike, karakte-ri{e prisustvo velikog broja acido-resis-tentnih bakterija, snaàn, ali neefikasanhumoralni i slab celularni imunski odgo-vor, {to govori o slaboj otpornosti ìvoti-nje Š9¹. U patogenezi ovakve granulo-matozne inflamacije zna~ajnu ulogu ima-ju limfokini TNF alfa, IL-1 i IL-6 ~ije po-ve}anje u promenjenom tkivu su ustano-vili Alzuherri et al Š2¹.

Dug inkubacioni period, hroni~ni tok i ne ba{ uvek jasno ispoljenaklini~ka slika ~ine dijagnostiku paratuberkuloze veoma kompleksnom i poredpostojanja mnogobrojnih dijagnosti~kih metoda. Progresivno mr{avljenje ìvoti-nje uz pojavljivanje proliva, kao i negativan odgovor na terapiju antibioticima i anti-helminticima treba da pobude sumnju u paratuberkulozu. U sumnjivim zapatimamoè da se pristupi pregledu izmeta sumnjivih ili svih ìvotinja. Uzorci izmeta po-sle obrade i bojenja metodom po Zeihl Neelsenu posmatraju se mikroskopski ilise zasejavanje obavlja na odgovaraju}e podloge, {to daje bolje rezultate u od-

512


Dijagnostika / Diagnostics

Slika 3. Veliki broj acidorezistentnih bakterija ucitoplazmi makrofaga koji infiltruju laminupropriju (ZN, x 200) /

Figure 3. Numerous acidoresistent bacteria in cytoplasmof macrophages infiltrating lamina propria(ZN, x200)

nosu na mikroskopski pregled Š10¹. Uspeh mikroskopske metode zavisi odkoli~ine bakterija u fecesu i on je u po~etnim fazama bolesti slab, dok je u kasnijimfazama, koje prate i klini~ki simptomi, mnogo ve}i. Uzorci biopsije creva i mlekotako|e mogu da se koriste za mikroskopski pregled i kultivaciju uzro~nika.

Kutani test zasnovan na fenomenu kasne preosetljivosti, sli~no kaokod tuberkuloze, moè da se primeni i u dijagnostikovanju paratuberkuloze. Kaoantigen koristi se ekstrakt M. avium (avijarni tuberkulin) ili ekstrat M. a. paretuber-culosis (johnin) koji se daju intradermalno. Test se primenjuje samo kod goveda,rezultat testa ~ita se posle 72 ~asa. Umesto u koù odgovaraju}i antigeni mogu dase daju intravenski u koli~ini od 2 do 4 ml i kod ìvotinja se posle tri do sedam~asova meri telesna temperatura. Povi{enje temperature tela za 1 stepen ozna~a-va pozitivnu reakciju. Intradermalni i intravenski test su niske specifi~nosti i osetlji-vosti. Pokazuju veliki broj la`no pozitivnih i la`no negativnih slu~ajeva. La`nonegativni rezultat je posebno ~est u odmaklom stadijumu bolesti Š15¹.

Postoji nekoliko serolo{kih testova pomo}u kojih je mogu}e da se ot-kriju antitela protiv M. a. paratuberculosis kod inficiranih ìvotinja. Naj~e{}e sekoriste reakcija vezivanja komplementa (RVK), agar-gel imunodifuzioni test(AGID) i imunoenzimski test (ELISA). RVK je serolo{ki test osrednje osetljivosti ispecifi~nosti. Koristi se za potvr|ivanje klini~kih slu~ajeva paratuberkuloze, dok jeu otkrivanju rane, supklini~ke infekcije manje efikasna Š15¹. AGID predstavlja prik-ladan test za otkrivanje bolesnih ìvotinja, jer je relativno brz i jeftin. Sli~no RVK,njegova osetljivost kada su u pitanju supklini~ki inficirane ìvotinje je ograni~enogdometa. Njegove karakteristike {to se ti~e specifi~nosti i osetljivosti u SAD su po-bolj{ane pre~i{}avanjem antigena. Komercijalnim AGID testom za goveda postig-nuti su dobri rezultati u ispitivanju i na ovcama. ELISA zbog svoje specifi~nostipredstavlja metodu izbora u serolo{kom dokazivanju paratuberkuloze Š28¹. Uposlednje vreme razvijen je ELISA test kojim se meri in vitro osloba|anje � inter-ferona iz limfocita inficirane ìvotinje, {to ga ~ini veoma osetljivim u otkrivanjusupklini~ki inficiranih ìvotinja Š10, 39¹.

Dijagnoza paratuberkuloze na uginulim ili `rtvovanim ìvotinjama po-stavlja se na osnovu patoanatomskog i patohistolo{kog nalaza. Patoanatomskaslika nije uvek karakteristi~na i upe~atljiva, kao {to je prethodno re~eno. Kada su upitanju ovce u oko 30 posto klini~kih slu~ajeva paratuberkuloze makroskopski na-laz moè da bude negativan. Patohistolo{ki nalaz, naro~ito u ileumu, veoma jekarakteristi~an i on se dopunjava nalazom acidorezistentnih bakterija metodombojenja po Ziehle Neelsenu. Iz radova pojedinih autora Š9, 26¹ vidi se da ZN meto-dom kada je u pitanju „multibacilarni” tip promena kod ovaca, mogu da se dokaùmikobakterije u sto posto slu~ajeva. Kada je u pitanju drugi tip promena („pauci-bacillarni”) dokazivanje bakterija je daleko teè. Ne{to bolji rezultati postignuti suimunohistohemijskim metodama, antitelima protiv M. a. paratuberculosis i marke-rima za makrofage.

Izolacija uzro~nika predstavlja va`nu metodu u dijagnostikovanju pa-ratuberkuloze. Materijal za izolaciju mogu da budu delovi tkiva dobijeni obdukci-

513


jom ili biopsijom, feces i uzorci mleka. Materijal se posle odgovaraju}e obradezasejava na selektivne hranljive podloge kao {to su Heroldova agar-ùman~anapodloga, modifikovana Dubos podloga, Levenstajn-Jansenova podloga i druge.Nedostatak metoda kultivisanja uzro~nika je taj {to je to skup i spor na~inpostavljanja dijagnoze. Kada je upitanju paratuberkuloza ovaca, o vrednost me-tode kultivisanja uzro~nika postoje protivre~ni podaci. Pojedini autori Š6, 31¹navode da se sojevi M. a. paratuberculosis koji izaziva paratuberkulozu ovacate{ko kultivi{u. Zna~ajno bolje rezultate sa Levenstajn-Jansen podlogom imali suPerez et al. Š26¹. Ovakva diskrepancija moè da bude uslovljena primenjenimpostupkom, kao i sojem agensa. U novije vreme osetljivost izolacije uzro~nika, uzistovremeno smanjenje utro{enog vremena i tro{kova ko{tanja postignuto jeuvo|enjem radiometrijske detekcije u kulturi M. a. paratuberculosis Š10, 15¹. Do-kazivanje uzro~nika u materijalu, naro~ito fecesu ispitivanih ìvotinja, znatno jepobolj{ano primenom molekularnih metoda kao {to je PCR putem kojih se u ma-terijalu otkriva specifi~ni fragment DNA M. a. paratuberculosis ozna~en kao IS900.

Paratuberkuloza je u svetu veoma rasprostranjena bolest. Ra~una seda je u SAD inficirano 18 posto goveda, dok u Engleskoj taj broj iznosi 15 posto.Paratuberkuloza predstavlja veliki problem u pojedinim zemljama nanose}i velikeekonomske {tete koje se ispoljavaju u direktnim i indirektnim gubicima u sto~ar-skoj proizvodnji. Najidealniji na~in za{tite od paratuberkuloze je da se ne dozvoliuno{enje bolesti u zapat. S obzirom na prirodu bolesti i mogu}nost izlu~ivanjauzro~nika mnogo pre nego {to se pojave klini~ki simptomi, kao i oteàno otkri-vanje ìvotinja u toj fazi bolesti, apsolutna kontrola bolesti je skoro nemogu}a. Uzapatima, u kojima bolest postoji, primenom zoohigijenskih mera kao {to je ranoodvajanje mladun~adi od majke i napajanje kolostrumom i mlekom moè da sesmanji broj obolelih ìvotinja. U pojedinim zemljama primenjuje se vakcinacija ì-votinja. Vakcini{u se ìvotinje u prvim mesecima ìvota vakcinama koje sadrèìve ili inaktivisane uzro~nike. Vakcine sa ìvim uzro~nikom pruàju bolju za{titu,ali su reakcije na mestu aplikacije ja~e izraène Š10¹. Vakcinisane ìvotinje su se-rolo{ki pozitivne i na tuberkulinski test tako da se vakcinacija moè da primenjujesamo u stadima „slobodnim” od tubekuloze.

Terapija obolelih ìvotinja uglavnom ne daje zadovoljavaju}e rezul-tate. Ispitivani su razni antibiotici kao amino-glikozidi (gentamicin, kanamicin,neomicin, streptomicin) kapreomicin, rifabutin, rifampin i viomicin i zapaèna jevelika nepodudarnost izme|u rezultata dobijenih in vitro i in vivo. Te{ko}e u tera-piji svakako proisti~u i iz ~injenice da je M. a. paratuberculosis intracelularna bak-terija. Pojedini lekovi kao {to su isoniazid, klofazamin, rifampin i gentamicinomogu}avaju izvesna klini~ka pobolj{anja, ali ne elimini{u prouzrokova~a i ne do-vode do potpunog izle~enja tretiranih ìvotinja Š28¹.

514


Profilaksa i terapija / Prophylaxis and therapy

Paratuberkuloza preìvara u klini~kom, morfolo{kom i etiolo{kom as-pektu ima izvesne sli~nosti sa Crohnovom bolesti ljudi (CB) Š8,10¹. Oba oboljenjajedinki se javljaju kod mla|ih jedinki i manifestuju se stalnom ili povremenom dija-rejom uz primetan gubitak telesne mase. Promene naj~e{}e zahvataju ileum,mada i drugi delovi digestivnog trakta mogu da budu zahva}eni, dok se u slu~aje-vima CB govori i o sistemskom oboljenju Š23¹. Patohistolo{ke nalaze u crevimakod obe bolesti karakteri{u granulomatozne promene bez prisustva kazeoznenekroze, mada kod ìvotinja uglavnom izostaju ulceracije i ne stvaraju se fistulekao {to je to slu~aj kod CB. Etiologija paratuberkuloze ìvotinja je prili~no jasna,dok se kao mogu}i uzroci CB pominju genetski, imunolo{ki i mikrobiolo{ki ~iniocii njihove razli~ite kombinacije Š40¹. Za razliku od paratuberkuloze, acidorezisten-tne bakterije su retko bile dokazane u granulomima pacijenata obolelih od CBŠ22¹. Me|utim, produènom kultivacijom uzoraka biopsije pored drugih mikobak-terija i mikroorganizama sli~nih protoplastu, dobijene su i kolonije acidorezistent-nih M. paratuberculosis. Raniji poku{aji da se inficiraju laboratorijske ìvotinjetkivom obolelih od CB bili su neuspe{ni ili su se dobijale neodgovaraju}e pro-mene Š8¹. Me|utim, jednim izolatom M. a. paratuberculosis dobijenim od kli-ni~kog slu~aja CB uspe{no je inficirana koza i dobijene su karakteristi~ne paratu-berkulozne promene Š41¹. Tako|e, M.a paratuberkiulosis moè da izazove pro-mene kod majmuna {to govori o njegovoj patogenosti za primate Š25¹. U novijevreme identifikacija mikobakterija je znatno olak{ana zahvaljuju}i odre|ivanjuspecifi~ne mikobakterijske DNA putem PCR metode. Ovom metodom, sekvencaDNA ozna~ena kao IS 900, specifi~na za M. a . paratuberculosis, otkrivena je u po-jedinim istraìvanjima i do 72 posto u tkivu creva pacijenata obolelih od CB Š3, 11,12, 13, 25, 35, 36¹. Me|utim, ova istraìvanja jo{ uvek ne daju odgovor na pitanjeda li ova bakterija ima primarni etiolo{ki zna~aj ili je njeno prisustvo sekundarno.

Mada je paratuberkuloza poznata vi{e od jednog veka, ona je zbogsvoje rasprostranjenosti, ekonomskih {teta koje izaziva i tvrdokornosti koju poka-zuje pri suzbijanju, veoma aktuelna i u dana{nje vreme. U na{oj zemlji se ovabolest nije opse`nije izu~avala. S obzirom na zna~aj ove bolesti, potrebno je da sepristupiti njenom sistematskom pra}enju, kako bi se otkrile obolele jedinke izaraèna stada i na vreme pristupilo spre~avanju {irenja i iskorenjivanju ovebolesti. Posebna pa`nja treba da se obrati na zapate ovaca i goveda u kojima senalaze ìvotinje iz uvoza.

515


Zaklju~ak / Conclusion

Paratuberkuloza i Crohnova bolesti ljudi /Paratuberculosis and Crohn’s disease in humans

1. Angus K. W.: Intestinal lesion resembling paratuberculosis in a wild rabbit,Journal of.Comparative Pathology, 1, 101-105, 1990. - 2. Alzuherri H. M., Woodall C. J.,Clarke C. J.: Increased intestinal TNF-alfa, IL-1 beta and IL-6 expresion in ovine paratuber-culosis. Veterrinary Immunology and Immunopathology, 49, 331-345, 1996. - 3. Autsch-bach F., Eisold S., Hinz U., Zinser S., Linnebacher M., Giese T., Lo¨ffler T, Bu¨chlerMW,Schmidt J :High prevalence of Mycobacterium avium subspecies paratuberculosis IS900DNA in gut tissues from individuals with Crohn’s disease, Gut, 54, 7, 944-949, 2005. - 4.Ayele W. Y., Bartos M., Svastova P., Pavlik I.: Distribution of Mycobacterium avium subsp.paratuberculosis in organs of naturally infected bull-calves and breeding bulls. Vet Micro-biol., 103, 3-4, 209-217. 2004. - 5. Bendixen P. H.: Imunological reactions caused by infec-tion with Mycobacterium paratuberculosis, Nordisk Veterinaer Medicin, 30,163-168, 1978. -6.Carrigan M. J., Seaman J.,T.: The pathology of Johne’s disease in sheep. Australian Vet-erinary Journal, 67, 47-50, 1990. - 7. Chiodini R. J., Van Kruiningen H. J., Merkal R. S.: Rumi-nant paratuberculosis (Johne’s disease): the current status and future prospects. CornellVeterinarian, 74, 218-262,1984. - 8. Clarke C. J: The pathology and pathogenesis of paratu-berculosis in ruminants and other species, Journal of Comparative Pathology, 116, 217-261, 1997. - 9. Clarke C. J., Little D.: The pathology of ovine paratuberculosis: Gross andhistological changes in the intestine and other tissues. Journal of Comparative Pathology,114, 419-437, 1996. - 10. Cocito C., Gilot Ph., Coene M., De Kesel M., Poupart P., VannuffelP.: Paratuberculosis, Clinical Microbiology Reviews, 7, 328-345, 1994. - 11. Erasmus D. L.,Victor T. C., Van Eeden P. J., Van Helden P.: Mycobacterium paratuberculosis and Crohn’sdisease, Gut, 36, 942, 1995. - 12. Fidler H. M., Thurrell W., Johnson N. McI., Rook, G. A. W.,McFaden J. J.: Specific detection of Mycobacterium paratuberculosis DNA associated withgranulomatous tissue in Crohn’s disease, Gut, 35, 506-510, 1994. - 13. Gaya D., Black R.,MacKenzie J.:Crohn's disease and MAP. Lancet. 31, 364, 9452, 2179, 2004. - 14. Huntely J.F. J., Whitlock R. H., Bannantine J. P., Stabel J. R.: Comparison of Diagnostic DetectionMethods for Mycobacterium avium subsp. paratuberculosis in North American Bison, VetPathol., 42, 42–51, 2005. - 15. Johnson-Ifearulundu J. Y., Kaneene B. J.: Epidemiology andeconomic impact of subclinical Johne’s disease: a review, Veterinary Bulletin, 67, 6, 437-447, 1997. - 16. Jovanovi} M., Kneèvi} Milijana: Diagnosing sheep paratuberculosis - ourexperience, 3rd International conference of sheep and goat production, 80, Ohrid, Macedo-nia,1995. - 17. Jovanovi} M., Kneèvi} Milijana, Mer}ep D.: First diagnosis of sheep paratu-berculosis in Serbia, Acta veterinaria, 49, 1, 51-61, 1999. - 18. Jovanovi} M.: Paratuberku-loza (John-ova bolest) doma}ih ìvotinja. Zbornik predavanja XXI seminara za inovacijeznanja veterinara, 101-109, Beograd, 1998. - 19. Jovanovi} M., Kneèvi} Milijana, Mer~epDrinka: First diagnosis of seep paratuberculosis in Serbia, Acta veterinaria, 49, 1, 51-61,1999. - 20. Jovanovi} M., Kneèvi} Milijana: Paratuberkuloza (Jonhe-ova bolest) – osnovnekarakteristike i stanej kod nas. Zbornik kratkih sadràja, Simpozijum VII epizootiolo{ki dani,Jagodina, 2005. - 21. Larsen A. B., Kopecky K. E.: Mycobacterium paratuberculosis in re-productive organs and semen of bulls. American Journal of Veterinary Research, 31, 255-258, 1970. - 22. Kobayashi K., Blaser J. M., Brown R. W.: Immunohistochemical examina-tion for mycobacteria in intestinal tissues from patients with Crohn’s disease, Gastroenter-ology, 96, 1009-1015, 1989. - 23. Kumar V., Cotran S. R., Robbins L. S.: Basic Pathology,sixth edition, W.B. Saunders Company, 1997. - 24. Kunze Z. M., Portaels F., McFadden J. J:Biologically distinct subtypes of Mycobacterium avium differ in possession of insertion se-quence IS901.: Journal of Clinical Microbiology, 30, 2366-2372, 1992. - 25. McClure H. M.,Chiodini R. J., Anderson D. C., Swenson R. B., Thayer W. R., Coutu J. A.: Mycobacteriumparatuberculosis infection in colony of stumptail macaques (Macaca arctoides), Journal ofInfectious Diseases, 155, 1011-1019, 1987. - 26. Momotani E., Whipple E., Thiermann A.,

516


Literatura / References

Cheville N.: Role of M cells and macrophages in the entrance of Mycobacterium paratuber-culosis into domes of ileal Peyer patches in calves. Veterinary Pathology, 25, 131-137,1988. - 27. Moss M. T., Sanderson J. D., Tizard M. L. V., Herman-Taylor J., El-Zaatari F. A. K.,Markesich D. C., Graham D. Y.: Polimerase chain reaction detection of Mycobacterium pa-ratuberculosis and Mycobacterium avium subsp. silvaticum in long term cultures fromCrohn’s disease and control tissues. Gut, 33, 1209-1213, 1992. - 28. Munjal S. K., TripathiN. B., Paliwal P. O.: Progressive Immunopathological Changes during Early Stages of Ex-perimental Infection of Goats with Mycobacterium avium subspecies paratuberculosis, VetPathol, 42, 427-436, 2005. - 29. Perez V., Garcia Marin J. F., Badiola J. J.: Description andclassification of different types of lesion associated with natural paratuberculosis infectionin sheep. Journal of Comparative Pathology, 114, 107-122, 1996. - 30. Pogacnik M., JuntesP., Senk L.: Complement fixation test and excretion of M. paratuberculosis with feces in cor-relation to pathological lesions in subclinical and clinical form of ovine paratuberculosis.Proceedings of 13th European Congress on Veterinary Pathology, 27th-30th September,Edinburgh,U.K, 1995. - 31. Radostits M. O, Blood C. D., Gay C. C.: Veterinary Medicine,841-850, Eighth edition, Saunders Company, 1997. - 32. Raizman E. A., Wells S. J., JordanP. A., DelGiudice G. D., Bey R. R.: Mycobacterium avium subsp. paratuberculosis from free-ranging deer and rabbits surrounding Minnesota dairy herds. Can J Vet Res, 69, 1, 32-38,2005. - 33. Rajya B. S., Singh C. M.: Studies on the pathology of Johne’s disease in sheep.III. Pathologic changes in sheep with naturally occurring infections. American Journal ofVeterinary Research, 22, 189-203, 1961. - 34. Roussel A. J., Libal M. C., Whitlock R. L., Hair-grove T. B., Barling K. S., Thompson J. A.: Prevalence of and risk factors for paratuberculo-sis in purebred beef cattle. J Am Vet Med Assoc., 226, 5,, 773-778, 2005. - 35. Sanderson J.D., Moss M. T., Tizard M. L., Hermon-Taylor J.: Mycobacterium paratuberculosis DNA inCrohn’s disease tissue, Gut, 33, 890-896, 1992. - 36. Sartor B. R.: Does Mycobacteriumavium subspecies paratuberculosis cause Crohn’s disease, Gut, 54, 7,, 896-898, 2005. -37. Saxegard F.: Experimental infection of calves with an apparently specific goat patho-genic strain of Mycobacterium paratuberculosis. Journal of Comparative Pathology, 102,149-156, 1990. - 38. Shanahan F. M. D, O’Mahony J.: The Mycobacteria Story in Crohn’sDisease, Am. J.Gastroenterology,100, 7, 1537-1538, 2005. - 39. Storset A. K., Berg I.,Djønne B.: Evaluation of the gamma interferon test for diagnosis of paratuberculosis ingoats, Vet Immunol Immunopathol., 107, 1-2, 87-94, 2005. - 40. Thompson D. E.: The roleof mycobacteria in Crohn’s disease. Journal of medical Microbiology, 41, 74-94, 1994. - 41.Van Kruiningen H. J., Chiodini R. J., Thayer W. R., Coutu J. A., Markel R. S., Runnels P. L.:Experimental disease in infant goats induced by a Mycobacterium isolated from a patientwith crohn’s disease, Digestive Disease and Sciences, 31, 1351-1360, 1986. - 42. ValheimM., Sigur|ardottir G., Storset K. A., Aune G. L., Press McL. C.: Characterization of Macro-phages and Occurrence of T cells in Intestinal Lesions of Subclinical Paratuberculosis inGoatsJ. Comp. Path, Vol. 131, 221–232, 2004. - 43. Veazey S. R. et al.: Histopathology ofC57BL/6 mice inoculated orally with Mycobacterium paratuberculosis, J. Comp. Path., 1,75-80, 1995. - 44. Vidi} Branka, Grgi} @., Bjelajac B., Trkulja R.: Ispitivanje rasprostranje-nosti paratuberkuloze kod goveda i ovaca, Vet. glasnik, 55, 1-2, 9-16, 2001. - 45. Vukovi}A.:Specijalna patolo{ka anatomija doma}ih ìvotinja, 140, Nau~na knjiga, Beograd, 1948.

517


PARATUBERCULOSIS (JOHNE’S DISEASE) – BASIC CHARACTERISTICS ANDCURRENT SITUATION LOCALLY

M. Jovanovic, Milijana Knezevic

Paratuberculosis or Johne’s Disease, is a disease of the digestive tract of ani-mals caused by Mycobacterium avium subspecies paratuberculosis (M. a. paratuberculo-sis). Paratuberculosis has been registered in many countries and it today presents one ofthe most widely-spread bacterial diseases in ruminants that causes severe economic dam-ages. In our country, paratuberculosis has not been studied extensively. The disease wasregistered for the first time in Serbia in 1995 in an isolated herd of sheep of the Il-de-Francebreed, and serologically positive cattle were determined in 2001.

Infection with M.a. paratuberculosis occurs mostly in young animals which arethe most sensitive to infection. The main source of infection is the feces of diseased ani-mals. Furthermore, colostrum and milk of diseased animals can contain microbacteria, andthere is a possibility also of intra-uterine infection.

A long period of incubation, a chronic course, and not always clear clinicalpicture render diagnosis of paratuberculosis very complex, in spite of the existence of nu-merous diagnostic methods. There are a number of serological tests with which it is possi-ble to detect antibodies against M.a. paratuberculosis in infected animals. The most fre-quently used are complement binding reaction (CBR), the agar gel immunodiffusion test(AGID), and the immunioenzyme test (ELISA). The isolation of causes or parts of their ge-nome, present important methods in the diagnosis of paratuberculosis. Pieces of tissue ob-tained through autopsies or biopsies, feces or milk samples, can serve as material for isola-tion. A diagnosis of paratuberculosis for dead or sacrificed animals is made on the groundsof pathoanatomical or pathohistological findings.

Paratuberculosis of ruminants has certain similarities with Crohn’s Disease inhumans, from the clinical, morphological, and etiological aspects.

Key words: paratuberculosis (Johne's disease), cattle, sheep, changes, diagnostic

PARATUBERKULËZ (BOLEZNÃ YOHNE) – OSNOVNÀE HARAKTERISTIKI ISOSTOÂNIE U NAS

M. Yovanovi~, MiliÔna Kneèvi~

Paratuberkulëz ili boleznÝ Yohne zabolevanie piçevaritelÝnogotrakta ìvtnìh, pi~ineno Mycobacterium avium subspecies paratuberculosis (M. a.partuberculosis). Paratuberkulëz zapisan v mnogih stranah i on v nastoÔçee vremÔpredstavlÔet soboy odnu iz naibolee ras{irënnìh bolezney `va~nìh, vìzì-vaÓçaÔ bolÝ{ie Ìkonomi~eskie u{erbì. V na{ey strane paratuberkulëz na boleeobÍëmisto izu~ivan. V Serbii vpervìe boleznÝ otkrìta 1995 goda v odnom izoli-rovannom stade ovec porodì Il de France, a serologi~eski poloìtelÝnìy krupnìyrogatìy skot 2001 goda.

518


RUSSKIY

ENGLISH

InfekciÔ s M. a. paratuberculosis nastupaet glavnìm obrazom u molod-nÔka, kotorìy na infekciÓ i naibolee ~uvstvitelen. Osnovnoy isto~nik infek-cii kal bolÝnìh ìvotnìh. Takè, kolostrum i moloko zabolev{ih ìvotnìh mo-gut soderìvatÝ mikobakterii, a suçestvuet vozmo`nostÝ i vnutrimato~noy in-fekcii.

DolgaÔ inkubaciÔ, hroni~eskoe te~enie i ne imennno vsegda Ôsno pro-ÔvlennaÔ klini~eskaÔ kartina, sostavlÔÓt diagnostiku paratuberkulëza o~enÝkompleksnoy i vozle suçestvovani ~islennìh diagnosti~eskih metodov. Suçest-vuet neskolÝko serologi~eskih testov s pomoçÝÓ, kotorìh vozmo`no okrìtÝ an-titela protiv M. a. paratuberculosis v inficirovannìh ìvotnìh. âçe vsegopolÝzuÓtsÔ reakciÔ svÔzìvaniÔ komplementa (RSK), agar gelÝ immunodiffuzi-onnìy test (AGID) i imunoÌnzimnìy test (ELISA). IzolÔciÔ vozbuditelÔ ili ~asteyego genoma, predstavlÔÓt soboy va`nìe metodì v diagnostike paratuberkulëza.Material dlÔ izolÔcii mogut bìtÝ ~asti tkaney, polu~ennìe obdukciey ili biop-siey, kal i obraz~iki moloka. Diagnoz paratuberkulëza na okolennìh ili èrt-vovannìh ìvotnìh postavlÔetsÔ na osnove patoanatomi~eskih i patogistolo-gi~eskih rezulÝtatov.

Paratuberkulëz `va~nìh v klini~eskom, morfologie~skom i Ìtiolo-gi~eskom aspekte imeet izvestnìe podobiÔ s boleznÝÓ Krohne lÓdey.

KlÓ~evìe slova: paratuberkulëz (boleznÝ Yohne), krupnì rogatì skot, ovec,izmeneniÔ, diagnostika

519


UDK 619:616.995.132.2:636.4

LUMBRICIDAE – PRELAZNI DOMA]INI METASTRONGILIDASVINJA*

LUMBRICIDAE AS TRANSITORY HOSTS IN METASTRONGYLUS

INFECTION IN SWINE

I. Pavlovi}, Z. Kuli{i}, Zorana Mi{i}**

Metastrongilidoza ili plu}na strongilidoza svinja je oboljenje uzro-kovano sa vi{e vrsta nematoda iz roda Metastrongylus. Metastrongi-lidae pripadaju biohelmintima ~iji uzro~nici za svoj razvoj i odràvanjebiolo{kog ciklusa koriste prelazne doma}ine, u ovom slu~aju mnogo-brojne vrste lumbricida (ki{nih glista). Zavisno od geografske sredinekao prelazni doma}ini perzistira veliki broj predstavnika lumbricida. Una{oj sredini to su dominantne vrste glista iz rodova Eisenia spp, Dan-dreobena spp, Allopbophora spp, Lubricus spp, Octolasium spp, Bi-mastus spp. a re|e i vrste iz roda Heledrillus spp. Infekcija svinja izaz-vana metastrongilidama nastaje peroralnim putem kada pojedu infici-rane ki{ne gliste.

Klju~ne re~i: svinje, ki{ne gliste, metastrongilide

Metastrongilidoza ili plu}na strongilidoza svinja je oboljenje uzroko-vano sa vi{e vrsta nematoda iz roda Metastrongylus. Ustanoviljeno je ukupno 6vrsta nematoda u ovom rodu: Metastrongylus elongatus (sin. Metastrongylusparadoxus, Metastrongylus apri), Metastrongylus pudendotectus (sin. Choeros-trongylus pudendotectus, Metastrongylus brevivaginatus), Metastrongylus salmi,Metastrongylus confusus, Metastrongylus madagascariensis i Metastrongylustschiauricus Š2, 3, 4, 16, 20¹. Ve}ina njih je kosmopolitske distribucije, a u na{ojsredini se nalaze Metastrongylus elongatus i Metastrongylus pudendotectus Š14,21, 27, 33, 37, 38¹. Pojava infekcije je dominantna u sredinama u kojima se obavljaekstenzivan na~in drànja ìvotinja (~oporenje, ispustno drànje) i gde je higijenadrànja lo{a Š33, 34, 51¹. Za infekciju su najprijem~ivije mla|e svinje u uzrastu oddve do osam nedelja Š15, 38¹.

521


Uvod / Introduction

* Rad primljen za {tampu 27. 6. 2005. godine** Dr sc vet. Ivan Pavlovi}, vi{i nau~ni saradnik, Nau~ni institut za veterinarstvo Srbije, Beograd;

dr Zoran Kuli{i}, profesor, dr Zorana Mi{i}, asistent, Katedra za parazitologiju, Fakultet veteri-narske medicine, Beograd

Metastrongilide pripadaju biohelmintima ~iji uzro~nici za svoj razvoj iodràvanje biolo{kog ciklusa koriste prelazne doma}ine, u ovom slu~aju velikibroj vrsta lumbricida – ki{nih glista Š1¹. Biolo{ki ciklus metastrongilida je razre{enjo{ 1929. godine kada je ustanoviljen migratorni tok larvi nakon {to jaja parazita iz-metom dospeju u spolja{nju sredinu Š14¹. Jaja su veoma otporna u spolja{njojsredini i u vla`noj sredini mogu da ostanu vitalna do dve godine Š1¹. Pri relativnojvla`nosti od 95 posto pojedina jaja ostanu vitalna do 20 meseci uz nesmanjenu vi-talnost, dok se na niskim temperaturama od -5oC do -8oC vitalnost zadràva do trinedelje. Zavisno od spolja{njih uslova iz jaja se osloba|aju larve koje u spo-lja{njoj sredini mogu da preìve do tri meseca, ali nisu infektivne za pravogdoma}ina Š35, 36¹.

Larve infektivnost sti~u tek kada ki{ne gliste – prelazni doma}ini po-jedu larve. Zavisno od geografske sredine kao prelazni doma}ini perzistirajumnogobrojni predstavnici lumbricida. U na{oj sredini to su dominantne vrsteglista: Eisenia foetida, Eisenia rosea, Dandreobena rubida, Allopbophora caligi-nosa, Allopbophora jassyensis, Lubricus terrestris i Lubricus rubbelus Š6, 27, 33,37¹. Tako|e kao prelazni doma}ini metastrongilida u obzir dolaze i Eisenia veneta,Eisenella tetraedra, Allopbophora longa, Octolasium complanatuum, Octolasiumlacteum, Octolasium rebeli, Dendrobaena octaedra, Dendrobaena subrubicunda,Dendrobaena mariupoliensis, Bimastus tenius, a re|e i vrste iz roda Heledrillus Š5,24, 31, 32¹.

Sve navedene vrste glista pripadaju klasi Oligochaeta. Ova klasaobuhvata ve}inom zemlji{ne gliste, mnoge vrste koje ìve u slatkoj vodi i mali brojmorskih vrsta. Spolja{nja i unutra{nja segmentacija su jasno izraène, ali bezizraènih spolja{njih regionalnih specijalizacija koje nalazimo kod PolychaetaŠ11¹. Veli~ina im se kre}e, zavisno od vrsta, od 0,5 mm do dva metra. Za razliku odPolychaeta glava im je redukovana i na njoj nema o~iju, tentakula ni palpusa Š11,20¹. Prostomijum je mali zaobljeni reànj, jasno odvojen od peristomijuma, madasu kod nekih vrsta oni tako spojeni da ~ine nerazdvojnu celinu obrazuju}i glaveniregion sa vi{e segmenata. Kod njih tako|e nema parapodija mada su zadrànehete koje su razli~itog oblika naj~e{}e u obliku slova „S” sa zadebljanjem u sredinikoje moè da bude kra}e ili duè. Kratke hete su karakteristi~ne za suvozemnevrste i naj~e{}e su raspore|ene u ~etiri grupe na svakom segmentu ventralno,ventrolateralno i dorzolateralno. Kod vrsta iz familije Lumbricidae rodovi Lumbri-cus, Eisenia, Dandreobaena i Allopbophora u svakom segmentu imaju po osam

522

Vet. glasnik 59 (5-6) 521 - 527 (2005) I. Pavlovi} i sar: Lumbricidae – prelazni doma}inimetastrongilida svinja

Biolo{ke karakteristike glista /Biological characteristics of earth-worms

Prelazni doma}ini metastrongilida /Intermediate hosts of metastrongilidas

heta raspore|enih po dve u ~etiri grupe tako da se to uzima kao jedan od parame-tara za determinaciju Š12, 28¹.

Histolo{ka gra|a celoma je sli~na kao kod Polychaeta. Na povr{ini senalazi jednoslojni epitel koji lu~i kutikulu koja sadrì fine pore kroz koje se izlu~ujesekret jedno}elijskih `lezda rasutih u epitelu. Ispod epidermisa se nalazi vezivnotkivo i radijalno i popre~no raspore|eni slojevi mi{i}a uz koje se prema celomunalazi peritoneum. Septe koje dele celom imaju otvore kroz koje prolaze nervni la-nac i krvni sudovi, a me|usegmentalni protok te~nosti reguli{u mi{i}ni sfinkterikoji se nalaze izme|u dva sloja septi-deseptimenta. Kod krupnijih vrsta desepti-menti glavenog segmenta izduùju se unazad u vidu mi{i}nih dèpova ~ijom sekontrakcijom pove}ava pritisak celomske te~nosti, {to omogu}ava lak{e prodi-ranje u zemlju. Celomske {upljine su otvorene prema spolja{njoj sredini prekodorzalnih pora kroz koje izlazi celomska te~nost koja vlaì povr{inu tela, a ~iji jeprotok regulisan mi{i}nim sfinkterima Š11¹.

Ve}ina zarivaju}ih Oligochaeta se hrani detritusom i pri tome dolazi udodir sa jajima i larvama metastrongilida. U glistama se larve lokalizuju u zidovimakrvnih sudova ezofagusa i predèluca, a odatle nakon maturacije larve migriraju ukrvne sudove. Ovo je omogu}eno morfolo{kim odlikama glista iz familije Lumbri-cidae. Kod njih je kao i kod drugih Oligochaeta crevni trakt prava cev sa izraè-nom regionalnom diferencijacijom. Po~inje usnim otvorom u segmentu iza pros-tomijuma i nastavlja se u usnu duplju, a ona u mi{i}ni ezofagus koji kod Lumbrici-dae poseduje enzim proteazu Š13, 19¹. U jednjaku se nalaze i kalcijumske `lezde~ija povr{ina obrazuje dèpove koji su kanalima povezani sa lumenom jednjaka.Zidovi kalcijumskih `lezdanih povr{ina su jako vaskularizovani i predstavljaju me-sto ulaska larvi metastrongilida Š5, 37, 39¹.

Krvni sistem je zatvorenog tipa i gra|en je od dorzalnog suda koji jeodvojen od intestinalnog sinusa i proteè se celom duìnom tela, zatim odbo~nog subneuralnog krvnug suda i od dva krvna suda bo~no od nervnog lanca.Dorzalni i ventralni krvni sudovi su povezani bo~nim krvnim sudovima u svakomsegmentu, pri ~emu dorzalni krvni sud i bo~ni sudovi imaju ulogu pulzativnog or-gana (srca) Š11, 18¹. Pulzativni krvni sudovi imaju endotelijumske zaliske kojimase reguli{e tok krvi tako da ona dorzalnim sudom te~e od zadnjeg ka prednjemdelu tela, a ventralnim obrnuto. Iz glavnih krvnih sudova krv se odvodi manjim su-dovima u telesni zid i druge organe gde se razliva u kapilarnu mreù. Ovaj tipvaskularizacije omogu}ava odli~nu ravnomernu distribuciju larvi metastrongilidapo celom telu glista.

U glistama se larve lokalizuju u zidovima krvnih sudova ezofagusa ipredèluca. Ovde se dva puta presvla~e i za 10 do 25 dana razvijaju u infektivnuformu. Brzina razvoja je u direktnoj zavisnosti od spolja{nje temparature tako da

523


Razvoj larvi metastrongilida u glistama /Development of lungworm larvae in earthworms

najbrù maturaciju imaju na temparaturi od 22 do 23oC (do 15 dana), pri 15 do16oC ona se odvija za 21 dan, a pri 10 do 11oC za 219 dana Š6, 30, 37, 29¹. Biokli-matski uslovi koji uti~u na ki{ne gliste su u direktnoj vezi i sa razvojem larvi metas-trongilida. Nakon maturacije larve migriraju u krvne sudove glista i u njima ostajuinfektivne do 7 godina. Larve nikada ne napu{taju spontano gliste. Samo uslu~aju o{te}enja gliste (presecanje tokom obrade zemlje i sli~no) one izlaze izglista, a odatle dospevaju u povr{inske slojeve zemlje, u kojim, zavisno odvla`nosti, mogu da ìve do dve nedelje.

Stepen inficiranosti glista je u direktnoj zavisnosti od vrste i njihovih bi-olo{kih osobenosti – mesto ìvota pre svih. Naime, neke ki{ne gliste, kao, naprimer, Eisenia foetida, ìve u povr{inskim slojevima tla, pa je njihov kontakt sa ja-jima i larvama parazita mnogo ~e{}i od vrsta koje imaju vertikalnu migraciju. Po is-traìvanjima Tri~kovi}a Š37¹ vrste Eisenia foetida, Eisenia rosea i Lubricus rubbelusnaj~e{}e nalazimo lokalizovane oko |ubri{ta i obora a ostale vrste po vo}njacima,dvori{tima i ispa{ama i one su naj~e{}e inficirane manjim brojem larvi Š27, 38¹.Glista najvi{e ima u vla`noj i rastresitoj zemlji koja obiluje humusom i ìvotinjskim|ubretom u kome se nalazi i vi{e stotina glista po kvadratnom metru. Sezonskavarijacija mikroklimatskih uslova u zemlji{tu ima velikog udela u ìvotu ki{nihglista i inhibitorni faktori u njihovoj sezonskoj dinamici su u direktnoj vezi sa {ire-njem metastrongilidoze Š5¹.

Prose~an broj larvi kod inficiranih glista je od 33,7 u Eisenia foetida do4,1 u Allopbophora caliginosa Š37¹.

Infekcija svinja nastaje peroralnim putem kada pojedu inficirane ki{negliste Š36¹. Iz digestivnog trakta svinja larve dospevaju u mezenterijalne limfne~vorove u kojima se presvla~e i limfnim putem dospevaju u krvotok i plu}a prekodesnog srca. U bronhijama i bronhiolama larve posle 24 dana dostiù adultni sta-dijum Š37¹. Obolele ìvotinje pokazuju znake dispnoje, u~estalo vezikularno di-sanje, slab a kasnije hrapav ka{alj koji je u vidu napada kada ìvotinje imaju na-prezanja Š24¹. Sluznice su blede, apetit je smanjen, prisutna je eozinofilija. Telesnatemperatura je povi{ena samo kada su prisutne sekundarne infekcije Š15, 24, 37,38¹. Predilekciono mesto parazita su zadnji delovi dijafragmatskog lobusa –margo acutus i margo obtusus, a kod jakih infekcija i ostali delovi plu}a. Zapaà sebronhiolitis, bronhitis, difuzna pneumonija, alveolarni enfizem i razrastanje veziv-nog tkiva i }elijska infiltracija makrofaga, eozinofila, limfocita, olimorfonuklearnihleukocita i dìnovskih }elija. Pojedine grupe lobula su voluminozne, sivobele, pri-sutan je lobularni emfizem, a promene su klinastog izgleda na ~ijoj bazi se nalazi

524


Prevalencija inficiranosti glista /Prevalence of earthworm rate of infection

Infekcija svinja / Swine infection

bronhus ispunjen parazitima Š9, 10, 34¹. U bronhiolama i bronhijama parazite na-lazimo u raznim razvojnim stadijumima bilo slobodne u sluzavom eksudatu iliopkoljene }elijskim infiltratom Š10, 27, 34¹.

Radi preventive poèljno je da se izbegavaju kontaminisani pa{njaci as obzirom na duìnu ìvota ki{nih glista (ìve dve do sedam godina), metoda pre-gonskog ispusta (sli~no kao kod ovaca) ima punog opravdanja. Tako|e se pre-poru~uje preventivna dehelmintizacija – jesenja koja se obavlja tri do ~etiri nedeljeposle povla~enja sa pa{njaka i prole}na, dve nedelje pred izgon na pa{u kada setretiraju sve ìvotinje Š17, 25¹. Posle tretmana se ~isti i mehani~ki uklanja |ubre izobjekta, njegovo pranje vodom temperature vi{e od 60oC i obavlja se dezinfek-cija, pri ~emu se 2% rastvor NaOH pokazao najdelotvorniji Š7, 8¹.

NAPOMENA:Zahvaljujemo se Ministarstvu nauke i za{tite ìvotne sredine Republike Srbije na pomo}i u realizacijiprojektnog zadatka.

1. Barutzki D., Richter R.: Zaitsch. Jagdwiss. 36, 244-251, 1990. - 2. Breev K.A.: Parasitol. Sbornik Leningrad, 29, 5-13, 1980. - 3. Corwin R. M., Stewart T. B.: Internalparasites, U: A. D.L eman: Disease of Swine, Wolf Publishing, London, 718-734, 1992. - 4.Drozdz J., Zalewska-Schonthaler N.: Widam. Parasitol. 33, 217-218, 1987. - 5. Goldova M.,Breza M.: Folia Venit. 43, 3, 154-157, 1999. - 6. Hata H., Fujita J., Yasuraoka K.: Jap. J. Exp.Med. 50, 365-374, 1980. - 7. Hudina V., Rosi} G., Kuli{i} Z., Pavlovi} I., Ne{i} D.: Zbornik ra-dova I simpozijuma uzgoj i za{tita zdravlja svinja, Vr{ac, 11-12, 1994. - 8. Hudina V., Pav-lovi} I., Kuli{i} Z., Ne{i} D.: Zbornik radova VI simpozijuma DDD u za{titi ìvotne sredine,Donji Milanovac, 268-270, 1995. - 9. Iveti} V., Lon~arevi} A., @uti} M., Valter D., Krni} J., Ro-mani} S., Pavlovi} I.: Zbornik radova 4.savetovanja veterinara Republike Srpske sa me|u-narodnim u~e{}em, Tesli}, Republika Srpska, 208-210, 1997. - 10. Iveti} V., @uti} M., ValterD., Pavlovi} I., Savi} B.: Atlas patomorfolo{kih promena bolesti svinja, izd. Nau~ni institutza veterinarstvo Srbije, Beograd, 1-148, 2000. - 11. Kruni} M.: Zoologija invertebra, Nau~naknjiga Beograd, 1981. - 12. Kruse G. O. W.: Proc.Nebraska Academy of Science 88, 15,1987. - 13. Kruse G. O. W., Ferguson D. L.: Vet. Med. Rev. 2, 113-130, 1980. - 14. Kuli{i} Z.:Helmintologija, Veterinarska komora Srbije, Beograd, 2002. - 15. Kvachadze G. A.: Gruzin-skogo Zootech.Vet.Ucheno Issled. Inst. 39, 320-322, 1975. - 16. Lidndquist W. D.: Nema-todes, Acantocephalides, Trematodes, and Cestodes, U: A.H.Dunn i A.D.Leman: Diseaseof Swine, The Iowa State University Press, Ames, 780-815, 1978. - 17. Lon~arevi} A.,Mari~i} Z., Tosevski J., Pavlovi} I.: Osnove sistematskog zdravstvenog nadzora i programi-ranje zdravstvene za{tite svinja u intenzivnom odgoju, U: A. Lon~arevi} i sar.: Zdravstvenaza{tita svinja u intenzivnom odgoju, Izd.: Nau~ni institut za veterinarstvo Srbije, Beograd,517-523, 1997. - 18. Loskot V. I., Voronov A. N., Semenkov L. D.: Zbornik Nauchnykh Tru-dov, Leningradski Veterinarny Institut 94, 45-48, 1988. - 19. Nakauchi K., Nakajima H.,Okabe M., Nakajima M.: J. Jap. Vet. Med. Assoc. 44, 248-251, 1991. - 20. Pattison H. D.,Thomas R. J., Smith W. C.: Vet. Rec. 107, 415-418, 1980. - 21. Pavlovi} I., Lon~arevi} A.,Kuli{i} Z., Ne{i} Dragica, Romani} S., Iveti} V., Valter Drezga Jadranka, Bogdanovi} Zorica,

525


Preventiva infekcije / Prevention of infection


Rosi} G.: Zbornik radova I simpozijuma uzgoj i za{tita zdravlja svinja, Vr{ac, 9-11, 1994. -22. Pavlovi} I., Lon~arevi} A., Iveti} V., Kuli{i} Z., Marki} Z., Tosevski J.: Mac. Vet. Rev. 24,1-2, 69-72, 1995. - 23. Pavlovi} I., Lon~arevi} A., Ne{i} D., Valter D.: Sinopsisi referata save-tovanja agronoma Republike Srpske, Banja Luka, Republika Srpska,146-147, 1996. - 24.Pavlovi} I., Kuli{i} Z., Vuji} B.: Parazitske bolesti, U: A. Lon~arevi}: Zdravstvena za{titasvinja u intenzivnom odgoju,Izd.: Nau~ni institut za veterinarstvo Srbije, Beograd, 157-202,1997. - 25. Pavlovi} I., Lazarevi} M., Trifunovi} Mirjana, Cvetkovi} A., ûki} M., @uti} M.,Brankov A.: Vet. glasnik 56, 3-4, 211-219, 2002. - 26. Pavlovi} I., Hudina V., Mini} S., RiksonM., Pupovac Snjeàna, Vujanovi} Jelena, @ivkovi} Slavica, Savi} B.: Zbornik nau~nih ra-dova Instituta PKB Agroekonomik 10, 2, 87-94, 2004. - 27. Pavlovi} I., Hudin V., PupavacSnjeàna, Stevanovi} \., Kuli{i} Z., Stevanovi} Sneàna: Zbornik nau~nih radova InstitutaPKB Agroekonomik 11, 3-4, 133-142, 2005. - 28. Salifu D. A., Manga T. B., Onyali I. O.: Rev.Elevage Med. Vet. Pays Tropic. 43, 193-196, 1990. - 29. Sasaki O., Katsuno M.: Jap. J. Vet.Sci. 45, 807-809, 1983. - 30. Schiessl W.: Wiener Tierarztl. Monatsch. 77, 172-173, 1990. -31. Singh B. B., Kazadi L., Welu M., Muhigirwa S. S.: Rev. Med. Vet. 140, 611-615, 1989. -32. Serra Freire N. M., Siqueira L. F. G., Consorte L. B. S.: Brazil, Arq. Univ. Fed. Rural do Riode Janeiro 5, 111-114, 1982. - 33. Stewart T. B., Hale O. M.: J. Animl. Sci. 66, 1548-1554,1989. - 34. [abec D.: Barvani atlas o bolezni pra{i~ev/A color atlas of swine diseases, Lit-tera picta doo, Ljubljana, 2002. - 35. [ibali} S., Cvetkovi} Lj.: Osnovi dijagnostike parazit-skih bolesti doma}ih ìvotinja, OZID Beograd., 83-90, 1986 - 36. [ibali} S., Cvetkovi} Lj.:Parazitske bolesti doma}ih ìvotinja, OZID Beograd, 430-435, 1990. - 37. Tri~kovi} D.:Prilog poznavanju metastrongiloze u svinja na terenu op{tine Knjaèvac, specijalisti~ki rad,Veterinarski fakultet u Beogradu. - 38. Vuji} B.: Izve{taj NIVS-a po temi RMNT: Ispitivanjaparazitske faune svinja u Srbiji i borba protiv najzna~ajnijih vrsta, 1976. - 39. Yoshihara S.,Nakagawa M., Suda H., Taira N.: Jap. J. Parasitol. 39, 365-368, 1990.

LUMBRICIDAE AS TRANSITORY HOSTS IN METASTRONGYLUS INFECTION INSWINE

I. Pavlovic, Z. Kulisic, Zorana Misic

Metastrongylidosis or lungworm disease in swine is a disease caused by sev-eral types of nematodes of the genus Metastrongylus. Metastrongylidae are biohelminthswhose causes use transitory hosts for their development and maintaining their biologicalcycle, and in this case they are numerous species of Lumbricidae (earthworms). Depend-ing on the geographic environment, numerous representatives of Lumbricidae persist astransitory hosts. In our environment, these are dominant earthworm species of the genusEisenia spp, Dandreobena spp, Allopbophora spp, Lubricus spp, Octolasium spp, Bimas-tus spp, and rarely those from the genus Heledrillus spp. Swine are infected perorally withMetastrongylidae when they ingest infected earthworms.

Key words: swine, earthworms, Metastrongylidae

526


ENGLISH

LUMBRICIDAE PROME@UTO^NÀE HOZÂINÀ METASTRONGILIDOV SVINEY

I. Pavlovi~, Z. Kuli{i~, Zorana Mi{i~

Metastrongilidoz ili lëgo~nìy strongilidoz sviney zabolevanie,obuslovlenno s bolÝ{e vidov nematod iz roda Metastrongylus. Metastrolidì pri-nadleàt biogelÝmintam ~Ýi vozbuditeli dlÔ svoego razvitiÔ i soderànie bio-logi~eskogo cikla polÝzuÓt promeùto~nìh hozÔinov, v Ìtom slu~ae ~islennìevidì lumbricidov (do`devìh ~ervey). Zavisimo ot geografi~eskoy sredì kakpromeùto~nìe hozÔinì persistiruÓt ~islennìe predstaviteli lubricidov. Vna{ey srede Ìto dominantnìe vidì ~ervey iz rodov Eisenia spp, Dandreobena spp,Allopbophora spp, Lubricus spp, Octolasium spp, Bimastus spp, a reè i vidì iz rodaHeledrillus spp. InfekciÔ sviney metastrongilidami nastupaet peroralÝnìm pu-tëm, kogda poedaÓt inficirovannìh ~ervey.

KlÓ~evìe slova: svinÝi, do`devìe ~ervi, metastrongilidì

527


RUSSKIY

UDK 619:636.4.033:539.16.004.5

HACCP SISTEM U RADIJACIONO-HIGIJENSKOM NADZORUSVINJARSKE PROIZVODNJE*

HACCP SYSTEM IN RADIATION-HYGIENE CONTROL OF PIG

PRODUCTION

R. Mitrovi}, R. Kljaji}, M. Vi}entijevi}**

U radu je izloèna instruktivna metodologija uvo|enja i spro-vo|enja HACCP sistema u svinjarskoj proizvodnji, kao tipi~nog pred-stavnika intenzivnog uzgoja, radi uspostavljanja radijaciono-higijen-skog nadzora. Pa`nja je fokusirana na na~in ishrane svinja kao klju~nekarike u proizvodnom lancu, odnosno izbor sirovina – komponenataneophodnih u proizvodnji koncentrovane hrane za svinje u intenzivnomuzgoju i uspostavljanje odre|enog radijaciono-higijenskog balansapreko prognosti~ko-selektivne metodologije, kao garanta radijacionebezbednosti.

Klju~ne re~i: radioaktivnost, HACCP sistem, svinjarska proizvodnja

Koncept poznat pod nazivom Sistem analize opasnosti i kriti~nih

kontrolnih ta~aka, razvijen je jo{ 1959. godine za potrebe svemirskih istraìvanja,a u prakti~nu primenu kao integrisani sistem u procesu proizvodnje namirnica od„polja i farme do trpeze” u ve}ini zapadnih zemalja uvodi se od 1991. godine. Unovije vreme i u na{oj zemlji zapo~ete su aktivnosti na ovom planu Š21, 22, 23¹.

Studija pra}enja efekata radioaktivnih agenasa u svinjarskoj proiz-vodnji je koncept projekata u kontinuitetu – sa neprekidnim trajanjem. S toga,neke od preporuka i postupaka o kojima se govori u ovom radu mo`da }e biti iz-menjene u budu}nosti u svetlu rezultata novih radijaciono-higijneskih ispitivanja iradijacione za{tite. Ali, bez obzira na postojanje takve mogu}nosti, u ovom tre-nutku sadràj ovoga rada je koncipiran na postulatima visoko edukativnog pris-tupa sa kratkoro~nim i dugoro~nim ciljevima, o ~emu je ve} bilo re~i u velikombroju radova Š5, 16, 17, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25¹.

529


Uvod / Introduction

* Rad primljen za {tampu 13. 10. 2005. godine** Dr Radosav Mitrovi}, nau~ni savetnik, mr Mihajlo Vi}entijevi}, istraìva~ saradnik, Nau~ni in-

stitut za veterinarstvo Srbije, Beograd; dr Ranko Kljaji}, nau~ni savetnik, Nau~ni institut zaveterinarstvo „Novi Sad", Novi Sad

Pristupna projekcija studije izvodljivosti sprovedena je na modelusvinjarske farme koja u okviru sto~arstva sa intenzivnim uzgojem svinja predstav-lja ne samo zna~ajan deo, ve} se isti~e po svojoj sloènosti i potrebi da u svimfazama bude podjednako uspe{no re{ena Š1, 2, 3, 7, 8, 14¹.

Pa`nja je fokusirana na na~in ishrane svinja kao klju~ne karike u proiz-vodnom lancu, odnosno izboru sirovina-komponenata neophodnih u proizvodnjikoncentrovane hrane za svinje u intenzivnom uzgoju i uspostavljanje odre|enogradijaciono-higijenskog balansa preko prognosti~ko-selektivne metodologije,kao garanta radijacione bezbednosti.

Za upravljanje totalnim kvalitetom proizvedenog svinjskog mesa saradijaciono-higijenskog aspekta, preko metodologije HACCP-sistema, postavljenisu navedeni zadaci:

– Odre|ivanje najzna~ajnijih parmetara radijacione sigurnosti uzorakaiz lanca ishrane svinja u intenzivnom uzgoju;

– Postavljanje modela prognoze nivoa aktivnosti ispitivanih visoko-toksi~no i biolo{ki zna~ajnih radionuklida.

Odgovor na postavljene zadatke dat je iz istraìvanja koja su sprove-dena kroz faze:

– Postupak izvo|enja radijaciono-higijenskog nadzora intenzivne svi-njarske proizvodnje primenom HACCP-sistema,

– Procedura izvo|enja radijaciono-higijenskog nadzora intenzivnesvinjarske proizvodnje primenom HACCP-sistema.

Obe faze istraìvanja, postupak i procedure izvo|enja, definisane su ipostavljene na osnovama radijacionih HACCP-definicija Š4, 6, 9, 10, 12, 21, 22,23¹.

U radijaciono-higijenskoj kontroli uzoraka iz intenzivne svinjarske pro-izvodnje kori{}eni su poluprovodni~ki HPGe detektori-gamaspektrometri: TipGEM-25185/1 i Tip GEM-25195-P proizvo|a~a Egg ORTEC, USA, visokog ste-pena rezolucije, sa efikasno{}u od 25 posto.

Postupak izvo|enja studije / Study procedure

Studiju radijaciono-higijenskog nadzora (v.) intenzivne svinjarskeproizvodnje primenom HACCP-sistema obavio je radijacioni HACCP-tim (v.) kojije edukovan za metodologiju izvo|enja HACCP-studije. Sastav i veli~ina ovogtima bila je takva da se stru~no diskutovalo o svim relevantnim pitanjima radija-ciono-higijenskog nadzora intenzivne svinjarske proizvodnje i dat je odgovor nanjih. Stoga, radijacioni HACCP-tim je potvrdio kvalifikovanost za upravljanje radi-

jacionim rizikom (v).

530

Vet. glasnik 59 (5-6) 529 - 547 (2005) R. Mitrovi} i sar: HACCP sistem u radijaciono-higijenskom nadzoru svinjarske proizvodnje

Sopstveni rad / Own work - results

Studijske postavke / Study models

Pre sastavljanja radijacionog HACCP tima, analize radijacione opas-

nosti (v) u postoje}em procesu intenzivne svinjarske proizvodnje, planiranja pro-jekta, i tako dalje, obavljene su odgovaraju}e pripreme koje su se odnosile naŠ21, 22, 23¹:

– analizu toka i prepoznavanje potencijalne radijacione opasnosti

(v);– identifikaciju radijaciono kriti~nih kontrolnih ta~aka /RCCPs/ (v);– utvr|ivanje uslova upravljanja za RCCPs;– obrazovanje sistema radijaciono-higijenskog nadzora i radijaciono

-higijenske kontrole (v);– utvr|ivanje interventnih radijaciono preventivnih mera (v) za{tite

prilikom gubljenja radijaciono-higijenske kontrole, odnosno radijaciono-higijen-skog nadzora;

– sastavljanje sistema radijacione verifikacije (v);– obrazovanje dokumentacionog sistema, odnosno sistema ~uvanja

radijacionog zapisa (v).Odlu~eno je da se studija radijacionog HACCP-sistema (v) u inten-

zivnoj svinjarskoj proizvodnji izvede u dvanaest „koraka”, i to:1. sastavljanje i konstituisanje radijacionog HACCP-tima;2. opis proizvodnje sa svim proizvodno-tehnolo{kim fazama i distribu-

tivnim uvidom od zapata do proizvoda, odnosno od po~etka uzgoja/tova do goto-vog proizvoda (mesa);

3. izrada dijagrama toka procesa odvijanja proizvodnje;4. verifikacija dijagrama toka procesa odvijanja proizvodnje;5. analiza radijacione opasnosti (v), odnosno radijacionog rizika

(v);6. definisanje radijaciono preventivnih mera (v) u proizvodnji;7. identifikovanje radijaciono kontrolnih ta~aka /RCP/ (v) u proiz-

vodnji;8. uspostavljanje radijaciono kriti~nih granica (v) za radijaciono pre-

ventivne mere za svaku identifikovanu RCP u proizvodnji;9. definisanje zahteva za pra}enje radijaciono kriti~nih kontrolnih

ta~aka /RCCP/ (v) u proizvodnji;10. definisanje radijaciono korektivnih mera (v.) u proizvodnji;11. definisanje efektivnih sistema za ~uvanje radijacionih zapisa u pro-

izvodnji; i12. uvo|enje postupka za radijacionu verifikaciju funkcionisanja radi-

jacionog HACCP-sistema u proizvodnji.

Procedura izvo|enja studije / Study follow-up procedure

Ova procedura u intenzivnoj svinjarskoj proizvodnji je u na~elu sli~nau svim proizvodnim procesima i ona je obuhvatila sve do sada navedene pos-tupke prikazane na slici 1.

531


532


Slika 1. Faze uspostavljanja HACCP-sistema u intenzivnoj svinjarskoj proizvodnji saradijaciono-higijenskog aspekta

Figure 1. Stages of setting up HACCP-system in intensive pig production from radiation-hygiene system

SVINJARSKA FARMA / PIG FARM

Odre|ivanje tima za radijacioni HACCP-sistem /Determining team for radiation HACCP system

Opis procesa proizvodnje do gotovog proizvodai metoda distribucije / Description of productionprocess until final product and distribution method

Radijaciona identifikacija / Radiation identification

Konstituisanje dijagrama toka proizvodnogprocesa / Constituting diagram of course of produc-tion process

Verifikacija dijagrama toka proizvodnog procesana licu mesta / On-the-spot verification of diagramof course of production process

Izrada liste identifikovane radijacione opasnosti iliste radijacionih preventivnih mera / Making list ofidentified radiation threat and list of radiation preventivemeasures

Odre|ivanje RCCP / Determining RCCP

Postavljanje kriti~nih granica i radijacione tole-rancije za svaku identifikovanu RCCP / Settingcritical borders and radiation tolerance for each identifiedRCCP

Definisanje zahteva za pra}enje RCCP /Defining requests for monitoring RCCP

Uspostavljanje sistema i radijaciono-higijenskognadzora za svaku RCCP / Establishing system ofradiation-higiene control for each RCCP

�

�

�

�

�

�

�

�

�

�

Verifikacija

Definisanje

radijaciono korektivnih mera /

Defining of radiation-corrective

measures

Verification

533


SVINJARSKA FARMA / PIG FARM

Utvrditi podru~je primene radijacionog HACCP-sistema / Establishing area of implementation of radiationHACCP system

Odrediti tim za radijacioni HACCP-sistem /Determining team for radiation HACCP system

Sastanci tima za radijacioni HACCP-sistem /Meetings of team for radiation HACCP system

Sastavljanje dokumentacije radijacionogHACCP-sistema / Compiling documentation forradiation HACCP-system

Provera dokumentacije radijacionog HACCP-sistema / Verification of documentation for radiationHACCP-system

Pronalaènje potencijalnih radijacionih opasno-sti / Detecting potential radiation threats

�

�

�

�

�

�

�

�

Obuka zadovoljava /Training satisfactory

S T A R T

DA / YES

Odgovara postoje}oj radijacionoj praksi /Corresponds to existing radiation practice

�

Utvr|ivanje radijaciono kriti~nih granica zaRCCP / Establishing radiation critical limits for RCCP

Identifikacija RCCP / Identification of RCCP

�

1�

Obuka za radijacioni HACCP-sistem /Training for radiation HACCP system

DA / YES

NE / NO

Opis proizvodnog procesa /Description of production process

Dijagram toka proizvodnog procesa /Diagram of course of production process

Prerada dokumentacije radijacionogHACCP sistema / Processing documenta-tion on radiation HACCP-system

Lista potencijalnih radijacionih opa-snosti / List of potential radiation threats

Dokumentacija radijacionog HCCP-sistema / Documentation on radiationHACCP system


NE / NO

534


Slika 2. Tok studije HACCP sistema u intenzivnoj svinjarskoj proizvodnji sa radijaciono-higijenskog aspekta /

Figure 2. Course of study of HACCP systemin intensive pig productionfrom radiation-hygiene aspect

Utvr|ivanje metoda radijacino-higijenskog nad-zora za RCCP / Establishing methods of radiation-hygiene control for RCCP

Utvr|ivanje postupaka radijacione verifikacije /Establishing procedures of radiation verification

�

�

1


Radijacioni HACCP-plan /Radiation HACCP plan

Uputstva za radijaciono-higijenskaispitivanja / Instructions for radiation-higyene examinations


Radijaciona radna uputstva /Radiation work instructions

Organizovanje dokumentacije radijacionihzapisa / Organizing documentation on radiation records

�


Radijacioni HACCP plan /Radiation HACCP plan

Uputstva za radijaciono-higijenskaispitivanja / Instructions for radiation-

higiene examinations




Utvr|ivanje radijaciono korektivnih mera /Establishing radiation corrective measures

�


Revizija dokumentacije radijacionog HACCP-sistema / Revision of documentation on radiation HACCPsystem

�

�

K R A J / E N D

Na slici 2 dat je dijagram toka takve procedure, bez utvr|enih odgo-vornosti i ovla{}enja, koje su posebno utvr|ene na svinjarskoj farmi shodno uka-zanim potrebama.

Izbor hraniva / Choice of feeds

U intenzivnoj svinjarskoj proizvodnji ishrana se zasniva na ìvotnomciklusu svinja, pri ~emu se hrana i hranljive materije planirano obezbe|uju kako bi

535


ISO 14000 Uticaj na okolinu / Effect on environment

radioaktivne materije / radioactive matter

energija / gasovi / te~nost / ~vrsti otpad / bukaenergy gases liquid solid waste noise

ISO 9000

radioaktivne oprema / postupci / temperatura / vazduh / radijaciona radnicimaterije / equipment procedures temperature air higijena / staff

radioactive matter radiation hygiene

Faktori koji uti~u na proizvodni proces koncentrovane hrane sa aspekta radijaciono-higijenskogkvaliteta i zdravstvene ispravnosti proizvoda / Factors affecting feed concentrate production process fromaspect of radiation-hygiene quality and hygiene safety of product

GMP + GRHP + radijacioni HACCP sistem / GMP + GRHP + radiation HACCP system

LEGENDA / LEGEND:GRPH – Dobra radijaciono-higijenska praksa / Good Radiation Hygiene PracticeGMP – Dobra proizvo|a~ka praksa / Good Manufacturing Practice

Slika 3. Primer radijaciono-higijenskog nadzora procesa proizvodnje koncentrovanehrane za svinje u intenzivnom uzgoju /

Figure 3. Example of radiation-hygiene monitoring of the production process of feed concentrates for pigin intensive breeding conditions

OP

ER

AC

IJA

4/O

PERATIO

N4

OP

ER

AC

IJA

1/O

PERATIO

N1

OP

ER

AC

IJA

2/O

PERATIO

N2

OP

ER

AC

IJA

3/O

PERATIO

N3

Ula

zna

RH

-kon

trol

asi

rovi

na–

kom

pon

enat

a(r

adija

cion

izap

is)

/Entry

RH

controlof

raw

material

compo

nents(rad

iation

record)

Pos

tavl

janj

ep

rog

nost

i~-

ko-s

elek

tivno

gm

odel

a/

Setting

uppr

ogno

stic-s

e-lectivemod

el-

Zav

r{no

rad

ijaci

ono-

hig

ijens

koko

ntro

lisan

jei

isp

itiva

nje

/Closing

radiiation

–hy

gien

econtrolex

amina

se obezbedile sve ìvotne funkcije svinja, odnosno postigli èljeni proizvodni re-zultati. Zbog toga se sastav sme{e koncentrovanog hraniva razlikuje po sastavu uodnosu na namenu, tj. prema kategoriji svinja koje }e da je koriste. Pored toga, nasastav sme{e koncentrovanog hraniva uti~u lokalni uslovi i raspoloìvost sa poje-dinim sirovinama-komponentama – sopstvenim, nabavljenim, pa i uvoznim. Ko-na~nom, na sastav sme{a koncentrovanog hraniva uti~e i cena pojedinih sirovina-komponenata, koje u na{im uslovima znatno variraju.

Iz navedenih razloga pravi se veliki broj kombinacija u sastavljanju re-ceptura za sme{u koncentrovanih hraniva, ~ak i za jednu istu kategoriju svinja. Utu svrhu naj~e{}e se koriste navedene sirovine-komponente: kukuruz, je~am, me-kinje, lucerkino bra{no, obrano mleko u prahu, mast, zatim mineralni sastojci – di-kalcijumfosfat, sto~na kreda i so, i kona~no premiks, koji sadrì vitamine, mikro-minerale i aditive (antibiotici i drugi). Povremeno se koriste i neke druge sirovine-komponente kao {to su: ovas, bra{no od p{enice i p{eni~nih otpadaka, sporedniproizvodi pri preradi kukuruza-glutein, sa~ma kukuruznih klica, zatim ara{idovasa~ma (uvoz), mesno, krvno i mesno-ko{tano bra{no, sto~ni kvasac i druge.

U intenzivnom uzgoju svinja u ishrani se uglavnom i naj~e{}e koristeslede}e sme{e koncentrovanih hraniva: prestarter, starter, grover, za tov do 60 kg(„ST-1”), za tov od 60 do 100 kg („ST-2”), za suprasne i za dojne krma~e i neras-tove.

Upravljanje radijacionim rizikom / Managing radiation risk

Po definiciji podrazumeva sistematsku primenu politike upravljanja,procedura i prakse za analizu, evaluaciju, kontrolu i izve{tavanje o radijacionomriziku u intenzivnoj svinjarskoj proizvodnji.

Jedan od mnogobrojnih prioritetnih zadataka u preciziranju preventiv-nih mera radijacione za{tite, odnosno upravljanja radijacionim rizikom u intenziv-noj svinjarskoj proizvodnji, usmerena je aktivnost na formiranju RH-tablica va`nijihsirovina-komponenata koje su neophodne u ishrani svinja. Ove tablice, tako|e,treba da obuhvate sve vrste koncentrovanih hraniva po kategorijama svinja sajasno definisanim numeri~kim parametrima biolo{ki zna~ajnih radionuklida (BZR)u intervalnim rasponima od „min” do „max”.

Broj parametara BZR u radijaciono-higijenskoj kontroli diktira op{taradijaciona situacija u kojoj se jedno uè ili {ire ekolo{ko podru~je, odnosnafarma svinja, nalazi, tj. da li je re~ o akutnoj ili hroni~noj radioaktivnoj kontamina-ciji. Ovi parametri se uglavnom terminolo{ki svode pod zajedni~ki naziv osnovneradijacione veli~ine (ORV), koje se bliè preciziraju i defini{u prema vremenu tra-janja radioaktivne kontaminacije.

U sistemu priprema preventivnih mera radijacione za{tite u intenzivnojsvinjarskoj proizvodnji sve ovo mora da se ima u vidu, {to zna~i da se unapred do-govorenom i prihva}enom metodologijom rada efikasno i brzo mogu da defini{uORV, i to:

536


– u akutnoj radijacionoj fazi obavlja se identifikacija svih radionuklidakoji su uzrokovali akcident i utvr|uje starost radioaktivne sme{e, a posebnapa`nja se poklanja „kratkoìve}im” BZR, kao {to su: 131I, 140Ba i drugi;

– u hroni~noj radijacionoj fazi izvodi se identifikacija „dugoìve}ih”BZR, kao {to su: 134Cs, 137Cs, 106Ru, 90Sr i drugi.

Paralelno sa identifikacijom ORV utvr|uje se nivo aktivnosti BZR (ARN),kao i totalna-ukupna aktivnost /alfa-gama/ (TAA ili TAG). ARN se iskazuje u bekere-lima po kilogramu (Bq/kg), a ustanovljene vrednosti se unose u odgovaraju}ekolone RH-tablica za svaki analizirani uzorak – va`nije sirovine-komponente.Dakle, broj RH-tablica bi}e srazmeran broju va`nijih sirovina-komponenata, a zbirsvih RH-tablica ~ini RH-katalog (datoteku) va`nijih sirovina-komponenata neo-phodnih u ishrani svinja, koja zapravo predstavlja radijacioni zapis (tabela 1).

Tabela 1. Karton evidencije parametara radijaciono-higijenske kontrole koncentrovanihhraniva za ishranu svinja u intenzivnom uzgoju za akutnu i hroni~nu radijacionu situaciju /Table 1. Evidence sheet for parameters of radiation-hygiene control of feed concentrate for pigs in intensive

breeding conditions for acute and chronic radiation situation

RH – EKSPERTIZA / RH – EXPERTISE

FAZA „RAK” /„RAK” STAGE

O R V

Bq/kg sveèg uzorka / Bq/kg fresh sample

RN ARN/Aod - do / from - to

ARN/Bod - do / from - to

ARN/C

AKUTNA /AKUTE

RN-1 x1-x1' y1-y1' z1-z1'

RN-2 x2-x2' y2-y2' z2-z2'

RN-3 x3-x3' y3-y3' z3-z3'

� � � �

Rn-n xn-xn' yn-yn' zn-zn'

TAA TAB TAG

HRONI^NA /CHRONIC

RN-1 x1-x1' y1-y1' z1-z1'

RN-2 x2-x2' y2-y2' z2-z2'

RN-3 x3-x3' y3-y3' z3-z3'

� � � �

Rn-n xn-xn' yn-yn' zn-zn'

TAA TAB TAG

Terminolo{ke odrednice:„RAK” - radioaktivna kontaminacija; ORV - osnovne radijacione veli~ine; RN - radionuklid; ARN/A - ak-tivnost radionukida alfa emitera; ARN/B - aktivnost radionuklida beta emitera; ARN/G - aktivnost radio-nuklida gama emitera; x, y, z - ustanovljeni nivoi aktivnosti RN; TAA - ukupna alfa aktivnost; TAB - uk-upna beta aktivnost; TAG - ukupna gama aktivnost /Terminological determinants:„RAK” - radioactive contamination; ORV - basic radiation values; RN - radionucleid; ARN/A - activity of radionuclied alphaemitter; ARN/B - activity of radionucleid beta emitter; ARN/G - activity of radionucleid gamma emitter; X, y, z - establishedlevels of RN activity; TAA - total alpha activity; TAB - total beta activity; TAG - total gamma activity

537


Procesi odre|ivanja parametara radijacione sigurnosti u ishrani

svinja / Processes of determining parameters of radiation safety in pig feed

Na osnovu radijacionog zapisa, koji po definiciji podrazumeva doku-ment kojim se iskazuju dobijeni radijacioni rezultati ili daju dokazi o obavljenimradijaciono-higijenskim aktivnostima u intenzivnoj svinjarskoj proizvodnji, pre-duzimaju se odre|ene preventivne mere radijacione za{tite, i to u delu koji se od-nosi na izradu koncentrovanih hraniva za ishranu svinja po kategorijama. U tomsmislu odre|uju se parametri radijacione sigurnosti (PRS) pomo}u odgovaraju}ihprocesa i matemati~kih relacija, ~ime se sti~e uslov da se postavi prognosti~ko-selektivni model koji daje mogu}nost da se unapred planira nivo radioaktivnostiproizvedenih koncentrovanih hraniva za ishranu svinja po odgovaraju}im katego-rijama, {to je od bitnog zna~aja u radijacionoj preventivi u odnosu na krajnje proiz-vode svinjarstva - meso i proizvode od mesa.

Prvi korak prema prognosti~ko-selektivnom modelu je definisan radi-jacionim zapisom u odnosu na proizvodne recepture, kori{}enjem op{teg obras-ca:

Mkom = (Pz.kom. x Mmp)/100 /1/gde je,

Mkom = masa sirovine-komponente po kilogramu proizvedenogkoncentrovanog hraniva, kg;

Pz.kom = Procenat zastupljenosti sirovine-komponente uproizvedenom koncentrovanom hranivu, %;

Mmp = masa proizvedenog koncentrovanog hraniva – uvek jejednaka 1 kilogramu.

Koriste}i vrednosti za Mkom. i obrazac /2/ utvr|uje se nivo ARN premaPz.kom.

ARN%z.komp.= (Mkom. x ARNmp)/ Mmp /2/gde je,

ARN%z.komp.= nivo aktivnosti RN sirovine-komponente prema Pz.kom,Bq/kg po procentu zastupljenosti;

ARNmp = nivo aktivnosti RN u 1 kg proizvedenog koncentrovanoghraniva, Bq/kg.

Pomo}u dobijenih vrednosti za sve odabrane va`nije sirovine-kom-ponente i obrasca /3/, izra~unava se procenat zastupljenosti zbirne vrednostinivoa aktivnosti RN u koncentrovanom hranivu, {to omogu}ava komparacijusirovine-komponente – koncentrovana hraniva.

Pz.RN. = (�ARN%z.komp. x 100)/ ARNmp /3/gde je,

538


Pz.RN. = procenat zastupljenost zbirne vrednosti aktivnosti RN svihsirovina-komponenata u odnosu na ARNmp, %.

Izra~unate vrednosti sistematizuju se u odgovaraju}oj tabeli, na na~inkako je to prikazano u tabeli 2, a iste se dalje koriste za odre|ivanje potrebnihPRS.

Tabela 2. Na~in evidentiranja nivoa aktivnosti biolo{ki zna~ajnih radionuklida premaprocentu zastupljenosti sirovina-komponenata u koncentrovanom hranivu za svinje u

intenzivnom uzgoju /Table 2. Manner of recording level of activity of biologically significant radionucleids according to % repre-

sentation of raw material components in feed concentrate for pigs in intensive breeding conditions

Komponente /Components

od - do /from – to

Procenatzastupljenosti

u krvnoj sme{i% representation

in feed mix


Masa kompo-nente po 1 kgkrmne sme{e /Component mass

per 1kg feedmix


ARN u Bq/kg prema procentu zastupljenosti /ARN in Bq/kg according to % representation

RN

ARN / Aod - do /from – to

ARN / Bod - do /from – to

ARN / God - do /from – to

K1 x - y M - M1 A - A1 B - B1

K2 x1 - y1' M2 - M3 A2 - A3 B2 - B3

K3 x2 - y2' M4 - M5 A4 - A5 B4 - B5

� � � � � �

Kn Xn - Yn' Mn - Mn' An - An' Bn - Bn'

%

Ap - An Bp - Bn

Ap% - An% Bp% - Bn%

100 100 100

Za odre|ivanje posmatranog odnosa RN (PORN) u tehnolo{ko proiz-vodnom procesu sirovine-komponente - koncentrovana hraniva koristi se obrazac/4/:

PO(kom/Mmp)RN = ARN%z.komp. / ARNmp /4/gde je,

PO(kom/Mmp)RN = posmatrani odnos nivoa aktivnosti RN sirovina –komponenata u odnosu na koncentrovana hraniva.

Dobijene vrednosti PO(kom/Mmp)RN iskazuju se procentualno (%) prekodoprinosa aktivnosti RN (DARN%), pri ~emu se koristi obrazac /5/:

DARN% = PO(kom/Mmp)RN x 100 /5/gde je,

539


DARN% = doprinosa aktivnosti RN iz sirovine-komponente ukoncentrovana hraniva

U tehnolo{ko proizvodnom procesu koncentrovanih hraniva odsirovina-komponenata koriste se odgovaraju}e recepture za krmne sme{e, {touslovljava razli~ito u~e{}e odre|enih sirovina-komponenata, a time i nivoa aktiv-nosti RN. Zbirne vrednosti nivoa aktivnosti RN sirovina-komponenata premaprocentu zastupljenosti (�ARN%z.komp) uvek su ne{to vi{e od nivoa aktivnosti RNkoncentrovanog hraniva (ARNmp). Ova razlika je uslovljena tehnolo{kim kalom (gu-bitkom) u toku proizvodnje koncentrovanog hraniva i moè da se predstavi izra-zom:

ARNmp < �ARN%z.komp. /6/

Posmatrani odnosi nivoa aktivnosti RN sirovina-komponenata u od-nosu na koncentrovano hranivo, izra~unavaju se prema obrascu /4/, pri ~emu sekoristi numeri~ka vrednost iz RH-tablica, odnosno RH-kataloga (datoteka). Sveizra~unate vrednosti posmatranih odnosa uvek su manje od jedan, pa mogu da seiskaù op{tim izrazom:

PO(kom/Mmp)RN < 1 /7/

PO(kom/Mmp)RN mogu da se iskaù u procentualnim vrednostima prekodoprinosa aktivnosti DARN(kom/Mmp)%, a izra~unavaju se prema obrascu /5/, pri~emu se koriste numeri~ke vrednosti izra~unatog PO(kom/Mmp)RN. Sve izra~unatevrednosti DARN(kom/Mmp)% uvek su ve}e od jedan, pa mogu da se izraze op{tim izr-azom:

DARN(kom/Mmp)% > 1 /8/

Izra~unate vrednosti za DARN(kom/Mmp)% imaju istu tendenciju porasta,odnosno dinamiku, kao i vrednosti PO(kom/Mmp)RN. Me|utim, kako jePO(kom/Mmp)RN<1, a DARN(kom/Mmp)%>1, to su ove vrednosti me|usobno razli~itepa se stoga mogu da se stave u relaciju op{teg izraza:

PO(kom/Mmp)RN <1 < DARN(kom/Mmp)% /9/

Ako se izra~unati DARN% svedu na zbirnu vrednost (�DARN(kom/Mmp)%)i stave u relaciju sa zbirnim vrednostima nivoa aktivnosti RN sirovina-kompo-nenata prema procentualnoj zastupljenosti (�ARN%z.komp.), koje su iskazane pro-centualno obrascem /3/, tabela 2, izvodi se navedeni op{ti izraz:

�ARN%z.komp. = �DARN(kom/Mmp)% /10/

540


Zna~i, ukupni nivo aktivnosti RN sirovina-komponenata koje ulaze usastav koncentrovanog hraniva iskazan procentualno, jednak je zbirnoj vrednostidoprinosa aktivnosti RN svih sirovina-komponenata. Ovo je od zna~aja pri tabe-larnoj komparaciji izra~unatih vrednosti za posmatrane odnose, odnosno dopri-nose aktivnosti i vrednosti nivoa aktivnosti RN prema procentnoj zastupljenostisirovina-komponenata u koncentrovanom hranivu. Svako odstupanje od ovihpravilnosti ukazuje na gre{ku, a time i na mogu}nost daljeg sprovo|enja RH-ekspertize primenjenog tehnolo{kog postupka izrade koncentrovane hrane zasvinje.

Ukupno uno{enje (UU) nivoa aktivnosti RN u koncentrovana hranivapreko va`nijih sirovina-komponenata moè da se izra~una preko obrasca:

UURN = Akom x Mkom /11/gde je,

UURN = ukupno uno{enje RN u koncentrovano hranivo preko va`nijihsirovina-komponenata, Bq;

Akom = nivo aktivnosti RN u sirovini-komponenti koja ulazi u sastav1 kg koncentrovanog hraniva, Bq/kg;

Mkom = masa sirovine-komponente (kg) koja ulazi u 1 kgkoncentrovanog hraniva.

UURN u koncentrovano hranivo preko va`nijih sirovina-komponenataje identi~no nivou aktivnosti RN prema procentualnoj zastupljenosti sirovina-komponenata po propisanoj recepturi. Dakle, na osnovu izra~unatih vrednostimoè da se zaklju~i da je UURN u direktnoj vezi sa vrstom sirovina-komponenata injihovom procentualnoj zastupljeno{}u.

Me|utim, kada se govori o delu prenetog i zadrànog nivoa aktivnostiRN iz sirovina-komponenata u koncentrovano hranivo u proizvodnom procesu,koristi se faktor prelaza (FA). Ovaj PRS po na~inu izraàvanja odgovara posmatra-nom odnosu (PO) i ima isti smisao, ali se razlikuje po na~inu izra~unavanja.Naime, faktor prelaza (FA) obra~unava se po 1 kg koncentrovanog hraniva, pa jedobijena vrednost uvek ve}a od jedan. Faktor prelaza (FA) izra~unava se na os-novu obrasca:

FA = ARNmp/ UURN /12/

Na osnovu vrednosti nivoa aktivnosti RN po ukupnoj masi va`nijihsirovina-komponenata potrebnih za 1 kg koncentrovanog hraniva, izra~unavajuse koeficijenti prelaza (Kpp%), pri ~emu se koristi obrazac:

Kpp(RN)% = ARNmp/�ARN(sir-kom) /13/gde je,

541


Kpp(RN)% =koeficijent prelaza nivoa aktivnosti RN prema potrebnojmasi va`nijih sirovina-komponenata za 1 kg koncentrova-nog hraniva, %;

�ARN(sir-kom) = zbirni nivo aktivnosti RN po masi va`nijih sirovina-komponenata potrebnih za 1 kg koncentrovanoghraniva, Bq/kg.

Izra~unate vrednosti Kpp(RN)% predstavljaju procenutalnu zastuplje-nosti nivoa aktivnosti u koncentrovanom hranivu iz sirovina-komponenata kojeulaze u njen sastav prema odgovaraju}oj recepturi. Iz ovog proizilazi da jemogu}e izra~unati gubitke nivoa aktivnosti RN prouzrokovane tehnolo{kim ka-lom. U tu svrhu koriste se obrasci /14/ i /15/:

ATK = �ARN(sir-kom) - ARNmp /14/

ATK% = 100 - Kpp(RN)% /15/gde je,

ATK = gubitak nivoa aktivnosti RN prouzrokovan tehnolo{kimkalom, Bq/kg;

ATK% = procentualni gubitak nivoa aktivnosti RN prouzrokovantehnolo{kim kalom, %.

Izra~unavanje vrednosti za ATK uslovljeno je ta~nom recepturom pokojoj je proizvedeno koncentrovano hranivo.

Za obja{njenje procesa translokacije radionuklida, prema podacimaiz literature ve}eg broja na{ih autora Š4, 6, 9, 10, 11, 12, 16, 26, 27¹ neprekidno se~ine poku{aji i razmatraju mogu}nosti stvaranja specifi~nih programa, odnosnomodela za{titnih mera kojima se {tite pojedine faze ìvotne sredine. U tu svrhu se,pored determinacije veli~ina koje karakteri{u procese radiokontaminacije, koristijedan broj zna~ajnih parametara radijacione sigurnosti kao {to su: koeficijentnakupljanja, faktor diskriminacije, koeficijent za{tite i koeficijent prelaza. Me|utim,u proizvodno-tehnolo{kim procesima ovi parametri ne mogu u potpunosti da sekoriste, pa se uvode novi, o kojima je bilo re~i u ovom radu, ~iji je osnovni cilj bioobja{njenje procesa tehnolo{ke translokacije radionuklida u proizvodno teh-nolo{kim fazama, a time i stvaranje modela za{titnih mera i kontrolisane proiz-vodnje sa radijaciono-higijenskog aspekta.

Modeli prognoze nivoa aktivnosti RN u koncentrovanom hranivu /Models for predicting RN activity levels in feed concentrate conclusion

Izra~unati i utvr|eni PRS ukazuju na postojanost takozvane teh-nolo{ke translokacije nivoa aktivnosti RN. Ovi parametri su konstantne vrednosti i

542


Diskusija / Discussion

mogu da se obeleè sa KA, kada je re~ o nivou aktivnosti RN. Me|utim, koji }ePRS da se koristi kao konstanta zavisi od toga {ta se o~ekuje re{avanjempostavljenog izraza Š13¹.

Dakle, u vreme akcidentalnih uslova ovi PRS se koriste kao kon-stantne vrednosti za odgovaraju}e izraze-obrasce, ~ime se zapravo defini{u mo-deli prognoze nivoa aktivnosti RN Š11, 15, 16, 18, 26, 27, 28¹. U ishrani svinjaposebna pa`nja treba da se posveti delu koji se odnosi na proizvodno-tehnolo{kefaze koncentrovanih hraniva. Naime, kada je re~ o mogu}nosti smanjenja nivoaaktivnosti RN u koncentrovanom hranivu posebno je interesantan model prog-noze koji omogu}ava da se unapred sagleda nivo aktivnosti RN u:

a) koncentrovanom hranivu u odnosu na vrstu sirovine-komponente, ib) koncentrovanom hranivu u odnosu na ukupnu masu i vrstu potreb-

nih sirovina-komponenata.Za postavljanje modela prognoze nivoa aktivnosti RN u koncentrova-

nom hranivu u odnosu na vrstu sirovine-komponente koristi se op{ti izraz:

ARNmp = (ARN%z.komp. x 100)/DARN(kom/Mmp)% /16/gde je,

ARNmp = nivo aktivnosti RN u koncentrovanom harnivu u odnosu nasirovinu-komponentu, Bq/kg.

Pomo}u izraza /16/ stvorena je mogu}nost da se ima uvid koliko }esvaka sirovina-komponenta, predvi|ena proizvodno-tehnolo{kom recepturom,radijaciono da optereti koncentrovano hranivo koje treba da se proizvede. Priutvr|ivanju radijacionog optere}enja koncentrovanog hraniva posebna pa`njamora da se dâ propisanim i zakonom verifikovanim normama, odnosno MDGRN(maksimalno dozvoljenim granicama radionuklida). Naravno, do kona~ne odlukeo eventualnoj selektivnosti sirovina-komponenata potrebno je da se raspolaè ipodatkom o ukupnom nivou aktivnosti RN u koncentrovanom hranivu koje }e dase proizvede. Ovaj podatak o nivou aktivnosti RN u koncentrovanom hranivu u od-nosu na ukupnu masu potrebnih sirovina-komponenata obezbe|uje model prog-noze koji je postavljen op{tim izrazom:

ARNmp = FA x ARN%z.komp. /17/gde je,

ARNmp = nivo aktivnosti RN u koncentrovanom hranivu u odnosu naukupnu masu potrebnih sirovina-komponenata, Bq/kg.

Ukoliko se za koncentrovano hranivo koje treba da se proizvede utvrdinivo aktivnosti RN iznad MDG, neophodno je da se pristupi procesu selekcijesirovina-komponenata. U tu svrhu se koriste postavljeni modeli prognoze, a sampostupak se naziva prognosti~ko-selektivna metodologija. Osnovni cilj ove me-todologije je pravilan izbor sirovina-komponenata, iz formiranog RH-kataloga(RH-datoteka) sa radijaciono-higijenskog aspekta i uklapanje u MDG. Pri tome se

543


posebno vodi ra~una da se zadovolje svi nutritivni elementi kvaliteta koncentrova-nog hraniva koje treba da se proizvede.

Prvi korak u pravcu selekcije zapo~inje sistematizacijom ustanovljenihnivoa aktivnosti RN sadrànih u RH-tablicama i statisti~kih pokazatelja dobijenih t-testom. Dakle, pomo}u ovih podataka formira se niz uno{enja radionuklida od„max” do „min”, po zna~ajnosti u odnosu na hipoteti~nu vrednost – zadatuMDGRN (nivo aktivnosti RN u koncentrovanom hranivu koje treba proizvesti).

Niz uno{enja radionuklida ima op{ti izraz:

KOM1�KOM2�KOM3�KOM4�.....KOMX /18/„max” ......................................... � „min”

Definisanje niza uno{enja radionuklida, u slu~aju nemogu}nosti iz-vo|enja statisti~kog t-testa, mogu}e je preko koeficijenta zna~ajnosti (Kzna~), kojise izra~unava prema relaciji:

Kzna~ = Hv/AkRN /19/gde je,

Kzna~ = koeficijent zna~ajnosti;Hv = hipoteti~na vrednost - zadata MDG (nivo aktivnosti RN u

koncentrovanom hranivu koje treba proizvesti), Bq/kg;AkRN = aktivnost kriti~nog radionuklida, Bq/kg.

Koeficijent zna~ajnosti ima informativni karakter u definisanju zna~aj-nosti u~e{}a nekog RN u hipoteti~noj vrednosti. Pri tome treba da se ima u viduslede}a pravilnost: ukoliko je Kzna~. bliì nuli, zna~ajnost u~e{}a u hipoteti~nojvrednosti je izraàjnija, i obrnuto. Ovaj momenat definisanja niza uno{enja odposebne je informativne va`nosti u RH-ekspertizi koncentrovanih harniva, jeromogu}ava izbor najpovoljnijih sirovina-komponenata u formiranju receptura zaproizvodnju odgovaraju}ih koncentrovanih hraniva za ishranu svinja. Me|utim,definitivna selekcija je uslovljena prognosti~kim modelom.

Osim Kzna~. u procesu selektivnosti sirovina-komponenata moguuspe{no da se koriste i PRS, pomo}u kojih se defini{u takozvani selektivni nizovi.Tako, na primer, posmatrani odnosi (PO) razli~iti su za razli~ite sirovine-kom-ponente i radionuklide. Ukoliko se sirovine-komponente, koje treba da ~ine sastavkoncentrovanog hraniva koje }e da se proizvede, svrstaju po ustanovljenim vred-nostima PO nivoa aktivnosti RN od „max” do „min”, dobija se selektivni niz kojimoè da se predstavi op{tim izrazom /18/.

Opasnost od radioaktivnih agenasa u intenzivnoj svinjarskoj proiz-vodnji dolazi putem lanca ishrane, gde na razli~ite i mnogostruke na~ine postoji

544



mogu}nost radioaktivne kontaminacije koja moè da se prenese i na gotov proiz-vod, svinjsko meso i proizvode od njega. O~igledno je da se radijacioni rizik u ovojproizvodnji moè najefikasnije da smanji ako su ta~ke radijacione opasnosti iden-tifikovane i ako je radijacioni rizik u svakoj od njih smanjen primenom adekvatnihmera radijaciono-higijenske kontrole i radijacione za{tite.

Nova filozofija u inspekcijskom nadzoru hrane za ìvotinje, koja se raz-vija u Evropskoj uniji, zasniva se na samokontroli – primenom HACCP sistema.Zato treba da se prihvati stav da je u najboljem interesu proizvo|a~a koncen-trovane hrane za intenzivni uzgoj svinja da sami preduzmu i primene sve neop-hodne preventivne mere radijacione higijene i za{tite radi obezbe|enja odgo-varaju}e zdravstvene ispravnosti i kvaliteta. Tako|e, o~ekuje se i od samih farme-ra da obrate posebnu pa`nju na problem radijacione higijene i za{tite i da koriste}iproaktivnu, u ovom radu izloènu, sistematsku metodologiju, na primeru intenziv-nog uzgoja svinja, obezbede da gotov proizvod (svinjsko meso i proizvodi odnjega) bude pouzdanog, prethodno utvr|enog, kvaliteta sa radijaciono-higijen-skog aspekta, a samim tim i nivoa zdravstvene ispravnosti.

Primenom HACCP-sistema u intenzivnoj svinjarskoj proizvodnji, uzpuno i dominantno kori{}enje prognosti~ko-selektivne metodologije sa aspektaradijaciono-higijenskog nadzora, obezbedi}e se da se u proizvodnom sistemusvinjarskih farmi sve akcije odvijaju na transparentno jasan i dokumentovan na~in,~ime se obezbe|uje sticanje poverenja potro{a~a, i ono {to je posebno i naj-va`nije – mogu}nost dobijanja zvani~nog certifikata o radijaciono-higijenskimuslovima proizvodnje i radijacionom optere}enju gotovih proizvoda - svinjskogmesa i proizvoda od svinjskog mesa.

1. A}amovi} N., Kljaji} R.: Razvoj sistema analize opasnosti i kriti~ne kontrolneta~ke (HACCP) u proizvodnji hrane. Monografija, 1-209. Nau~ni institut za veterinarstvo,Novi Sad, 2003. - 2. Food Safety Issues: HACCP - Introducing the Hazard Analysis andCritical Control Point System. Food Safety Unit - Programme of Food Safety and Food Aid,WHO/FSF/FOS/97.2, World Health Organization, 1997. - 3. Kaiser Thomas-Christian: Me-tods of organization of national institutions for standardization-foreign experience - the dinexample. Total quality management, 30, 2, 22-27, Yugoslav Union for Standards and Qual-ity, Belgrade, 2002. - 4. Kljaji} R., Ma{i} Z., Kati} V., Stojanovi} L: Primena analize rizika ukontroli namirnica ìvotinjskog porekla. 12. Savetovanje veterinara Srbije, Vrnja~ka Banja.Zbornik radova i kratkih sadràja, 169-178, Srpsko veterinarsko dru{tvo, Beograd, 2000. -5. Kljaji} R., Ma{i} Z., Kova~evi} M., Mitrovi} R.: Me|unarodni standardi u oblasti za{tite odjonizuju}ih zra~enja. XXI simpozijum JDZZ, Zbornik radova, 15-24, Kladovo, 2001. - 6.Kljaji} R.: Me|unarodni standardi i bezbednost hrane. Zdrastveno bezbedna hrana, Eko-konferencija 2002, 25-28 septembar, Zbornik kratkih sadràja, 301- Novi Sad, Ekolo{kipokret Grada Novog Sada, 2002. - 7. Kljaji} R., U{}ebrka G., @iki} D.: Regulativa EU uoblasti zdravstvene za{tite sto~arske proizvodnje. Savremena poljoprivreda, 51, 3-4, 257-260, Novi Sad, 2002. - 8. Kljaji} R., U{}ebrka G.: Standardization and Quality in the Produc-tion of the Health-Safe Foodstuffs of Animal Origin. IV International Congress, May 29-31,2002, Total Quality Menagement, 30, 3-4, 127-130, (CD-ROM), Yugoslav Union for Stan-

545



dards and Quality, Belgrade, 2002. - 9. Kljaji} R., Nedi} D., A}amovi}, Vidi} B., Petrovi} J.:Integrisani sistemi za bezbednost hrane, 9. savetovanje veterinara Republike Srpske,Tesli}, 2003., Veterinarski ùrnal Republike Srpske, III, 1-2, 50-57, 2003. - 10. Kljaji} R., Vidi}B., Petrovi} J.: Standardi za bezbednost hrane. Savremeni trendovi u mlekarstvu, Simpozi-jum mlekarske industrije Srbije i Crne Gore, 07-11.maj, Zlatibor, Zbornik radova, 6-10, Beo-grad, Zajednica sto~arstva, 2003a. - 11. Kljaji} R., Mitrovi} R.: Jonizuju}a zra~enja ime|unarodni standardi bezbednosti. Zbornik radova Clinica veterinaria 2003, 244-246,Budva, 2003. - 12. Kljaji} R., @ivkov-Balo{ J. Petrovi} O. Rackov: HACCP sistem i bezbed-nost hrane za ìvotinje. Bezbednost i kvalitet, X simpozijum tehnologije sto~ne hrane same|unarodnim u~e{}em, Zbornik radova, 56-64, Vrnja~ka banja, 2003b. - 13. Mitrovi} R.:A study of 40 K and 137 Cs radionuclide migration during intensive pig breeding in the Podrin-jekolubara region of Serbia. Acta veterinaria, 35, 1-2, 87-104, Beograd, 1985. - 14. Mitrovi}R.: Osnove preventivne radijacione za{tite u vanrednom doga|aju i preporuke Me|u-narodne agencije za atomsku energiju. Monografija, 1-137, Izd. Veterinarska komoraSrbije, Beograd, 1995. - 15. Mitrovi} R.: Upravljanje radijaciono-higijenskim kvalitetom ubiotehnologiji. Kvalitet, VI, 1-2, Beograd, 1996. - 16. Mitrovi} R., Kljaji} R., Petrovi} R.:Sistem radijacione kontrole u biotehnologiji – vode}a knjiga. Monografija, 1-386, Izd.Nau~ni institut za veterinarstvo „Novi Sad”, Novi Sad, 1996. - 17. Mitrovi} R.: Upravljanjeradijaciono-higijenskim kvalitetom u ìvinarskoj proizvodnji. Nauka u ìvinarstvu, 1-2, 93-105, Beograd, 1997a. - 18. Mitrovi} R.: Radioaktivnost u funkciji pobolj{anja kvaliteta hranesa zdravstvenog aspekta. Kvalitet, 5-6, 63-70, Beograd, 1997b. - 19. Mitrovi} R.: Radioaktiv-nost u ìvotnoj sredini - ugroènost, za{tita, preventiva, radioaktivna dekontaminacija.Monografija, 1-238, Izd. „Vrelo”, Zemun, 2001. - 20. Mitrovi} R.: Terorizam u poljoprivredipreko biolo{ke sabotaè. Glas veterinara, 1, 3, 8-9, NIVS-Beograd, 2003. - 21. Mitrovi} R.,Kljaji} R., Vi}entijevi} M.: HACCP sistem garant kvaliteta i nosilac preventivne zdravstveneza{tite od RHB agenasa preko terorizma i sabotaà u poljoprivredi. Biotechnology in ani-mal husbandry, 20, 3-4, 133-150, Belgrade, 2004a. - 22. Mitrovi} R., Vi}entijevi} M., Kljaji}R.: Primena HACCP sistema u radijaciono-higijenskom nadzoru biotehni~ke proizvodnje.Veterinarski glasnik, 58, Dodatak 1-2, 265-279, Beograd, 2004b. - 23. Mitrovi} R., Kljaji} R.,Vi}entijevi} M., Bogojevi} Suzana: Postupak uspostavljanja radijaciono-higijenskog nad-zora biotehnologije primenom HACCP sistema. Tehnologija mesa, 45, N 3-4, 136-148, Beo-grad, 2004c. - 24. Morrison R. M., Buzby J. C., Lin C.-T.J.: Irradiating ground beef to en-hance food safety. Food Review, 20, 33-35, 1997. - 25. Pczola D. E.: Irradiated producereaches Midwest market. Food Technologies, 45, 5, 89-92, 1992. - 26. Petrovi} B., Mitrovi}R.: Radijaciona higijena u biotehnologiji. Monografija, 1-333, Izd. „Nau~na knjiga”, Beo-grad, 1991. - 27. Petrovi} B., Mitrovi} R.: Radijaciona za{tita u biotehnologiji. Monografija,1-206, Izd. „DP Institut za mlekarstvo”, Beograd, 1994. - 28. WHO: „Safety and NutritionalAdequacy of Irradiated Food”. World Health Organization, Geneva, Switzerland, 1994.

HACCP SYSTEM IN RADIATION-HYGIENE CONTROL OF PIG PRODUCTION

R. Mitrovic, R. Kljajic, M. Vicentijevic

The paper presents instructive methodology for introducing and realizing theHACCP system in pig production, as a typical representative of intensive breeding, with theobjective of establishing radiation-hygiene supervision. Attention was focused on the typeof pig diet as the key link in the production chain, in fact the selection of the raw materialcomponents necessary in the production of pig feed concentrates for intense breeding

546


ENGLISH

conditions, and on the establishment of a certain radiation-hygiene balance throughprognostic-selective methodology, as a guarantee of radiation safety.

Key words: Radioactivity, HACCP system, pig production

NASSR SISTEMA V RADIACIONNO-GIGIENIÊSKOM NADZORESVINOVODÊSKOGO PROIZVODSTVA

M. Mitrovi~, R. KlÔi~, M. Vi~entievi~

V rabote izloèna instruktivnaÔ metodologiÔ vvedeniÔ i provedeniÔNASSR sistemì v svinovod~eskom proizvodstve, kak tipi~eskogo predstavitelÔintensivnogo vìraçivaniÔ, s celÝÓ ustanovleniÔ radiacionno-gigieni~eskogonadzora. Vnimanie fokusirovano na sposob kormleniÔ sviney kak klÓ~evìe zvenav proizvodstvennoy cepi, to estÝ vìbor sìrÝev-komponentov neobhodimìh v proiz-vodstve koncentrirovannogo korma dlÔ sviney v intensivnom vìraçivanii i us-tanovlenie opredelënnogo radiacionno-gigieni~eskogo balansa ~erez progno-sti~esko-selektivnuÓ metodologiÓ, kak garanta radiacionoy bezopasnsti.

KlÓ~evìe slova: radioaktivnostÝ, NASSR sistema, svinovod~eskoe proizvodstvo

547


RUSSKIY

UDK 619:615.284:575.224

IN VIVO ISPITIVANJE KLASTOGENOG EFEKTA LEVAMIZOLHIDROHLORIDA NA ]ELIJAMA KOSTNE SR@I MI[EVA

BALB/c SOJA*

IN VIVO INVESTIGATIONS OF CLASTOGENIC EFFECT OF

LEVAMISOLE HYDROCHLORIDE ON BONE MARROW CELLS OF

BALB/c MICE

M. Kuli}, Z. Stanimirovi}, S. Risti}, Biljana Markovi}**

Obavljena su citotoksi~na i genotoksi~na ispitivanja levamizol hi-drohlorida (2.2 mg/kg, t.m., 4,4 mg/kg t.m, LD50-25% mg/kg t.m. i LD50-75% mg/kg t.m) na }elijama kostne srì mi{a BALB/c soja. Pra}en je uti-caj levamizol hidrohlorida na kinetiku }elijskog ciklusa i pojavu struktur-nih i numeri~kih promena na hromozomima u }elijama kostne srì. Tera-pijska doza levamizola od 2,2 mg/kg t.m. pokazala je sposobnostpove}anja mitotske aktivnosti posmatranih }elija, tako potkrepljuju}isaznanja o imunostimulativnom efektu ove doze leka u in vivo uslo-vima. Ostale testirane doze levamizola u ovom eksperimentu, posma-trano u odnosu na kontrolnu grupu, imale su suprotan efekat, tj. uslo-vile su smanjenje mitotske aktivnosti }elija kostne srì. Sve ispitivanedoze in vivo pokazuju sposobnost indukcije numeri~kih (aneuploidije ipolipleidije) i strukturnih (lezije, prekidi i insercije) aberacija hromo-zoma. Na osnovu toga moè da se zaklju~i da ispitivane doze imaju ge-notoksi~ni efekat.

Klju~ne re~i: citotoksi~nost, genotoksi~nost, mitotski indeks,strukturne aberacije, numeri~ke aberacije

Levamizol hidrohlorid je dejstvena supstancija ve}eg broja preparatakoji se primenjuju u le~enju nematodoza ìvotinja i ~oveka. Naro~ito je efikasan ule~enju infekcija gastrointestinalnog i respiratornog trakta izazvanih predstavni-

549

ORIGINALAN NAU^NI RAD – ORIGINAL SCIENTIFIC PAPER

Uvod / Introduction

* Rad primljen za {tampu 24. 10. 2005. godine** Mr Milan Kuli}, Katedra za humanu genetiku, Medicinski fakultet, Fo~a; dr Zoran Stanimi-

rovi}, Katedra za biologiju, Fakultet veterinarske medicine, Beograd; mr Sini{a Risti}, Kate-dra za fiziologiju, Medicinski fakultet, Fo~a; dr Biljana Markovi}, Katedra za biologiju, Fakul-tet veterinarske medicine, Beograd

cima klase Nematoda. Pored ove primarne funkcije, poznato je i njegovo imunostimulativno dejstvo Š1, 2¹, kao i sposobnost smanjenja u~estalosti pojavljivanjatumora i metastaza kod tretiranih ìvotinja Š3, 4, 5¹. Levamizol hidrohlorid pose-duje i toksi~ni efekat izazivaju}i kod pasa hemoliti~ku anemiju i leziju CNS Š6¹, kodptica slabiju inkoordinaciju pokreta i regurgitaciju hrane, pa ~ak i uginu}e Š7¹. Kodljudi, kao neèljeni efekti terapije ovim lekom javljaju se agranulocitopenija, leuko-reja, anoreksija i nauzeja Š8¹, fotosenzibilna ko`na reakcija Š9¹ i kutani nekroti~nivaskulitis Š10¹. Pored ovih prolaznih i relativno benignih poreme}aja, ustanovljenisu i slu~ajevi o{te}enja bubrega Š11¹.

Grupa autora Š12, 13¹ je ispitivala genotoksi~nost levamizol hidrohlo-rida i ustanovili su da primenjene doze u in vivo i in vitro eksperimentu pove}avajuu~estalost nastajanja SCE (Sister Chromatid Echange – razmena sestrinskihhromatida), hromozomskih i hromatidnih prekida.

U eksperimentu je kori{}en laboratorijski beli mi{ BALB/c soja vrsteMus musculus, mu{kog pola, uzrasta od 45 do 50 dana i telesne mase od 18 do20 grama. Formirano je pet eksperimentalnih grupa: kontrola (dobijala je fiziolo{kirastvor), I eksperimentalna grupa tretirana je terepijskom dozom levamizol hidro-hlorida od 2,2 mg/kg t.m, II eksperimentalna grupa tretirana je dozom levamizolhidrohlorida od 4,4 mg/kg t.m, III eksperimentalna grupa tretirana je dozom le-vamizol hidrohlorida od LD50-25 posto mg/kg t.m i IV eksperimentalna grupa treti-rana je dozom levamizol hidrohlorida od LD50 do 75 posto mg/kg t.m. Izvedeno jeosam eksperimentalnih ciklusa sa intragastri~nom sedmodnevnom aplikacijomispitivanih doza leka.

Nakon sedmodnevnog tretmana, ìvotinje su `rtvovane, a materijal zacitogeneti~ke analize dobijen je u skladu sa procedurom Hsu i Pattona Š14¹, modi-fikovano po Zimonji}u et al. Š15¹. G-banding hromozoma je obavljen po metodiSeabrighta et al. Š16¹, modifikovano po Zimonji}u et al. Š15¹. Procena citoge-neti~kih efekata, kao i sposobnost levamizol hidrhlorida da indukuje transforma-cije kriotipa, obavljena je na }elijama kostne srì. U tu svrhu analizirano je 100 me-tafaznih figura po ìvotinji. Statisti~ka obrada podataka ura|ena je primenom Stu-dentovog t-testa.

Pra}ena je mitoti~ka aktivnost }elija kostne srì ispitivanih ìvotinja zasvaku primenjenu dozu. Rezultati ispitivanja uticaja odgovaraju}ih doza levamizolhidrohlorida na vrednosti mitotskog indeksa, kao mere proliferativne aktivnosti}elija kostne srì mi{a prikazani su u tabeli 1.

550

Vet. glasnik 59 (5-6) 549 - 556 (2005) M. Kuli} i sar: In vivo ispitivanje klastogenog efektaLevamizol hydrochlorida na }elijama kostne srì mi{eva BALB/c soja

Materijal i metode / Matherials and methods

Rezultati i diskusija / Results and discussion

Tabela 1. Srednje vrednosti mitotske aktivnosti }elija kostne srì mi{eva BALB/c sojakontrolne grupe i eksperimentalnih grupa pri tretmanu rastu}im

dozama levamizol hidrohlorida /Table 1. Mean values of mitotic activity of bone marrow cells in BALB/c mice of control group and

experimental groups treated with increasing doses of levamisole hydrochloride

Ponavljanja /Repetitions

Negativna kontrola /Negative control

2,2 mg/kgt.m.

4,4 mg/kgt.m.

LD50-25%mg/kg t.m.

LD50-75%mg/kg t.m.

1 6,25 8,50 4,32 3,41 3,15

2 6,15 8,28 3,60 3,68 3,00

3 5,57 7,75 4,00 3,52 3,10

4 5,40 7,15 4,40 3,78 2,80

5 5,90 7,32 3,10 2,81 2,60

6 6,30 8,62 4,20 3,89 3,20

7 6,00 7,82 3,81 2,91 2,30

8 6,05 8,20 4,10 2,99 2,40

X 5,95 7,95 3,94 3,37 2,82

Iz navedene tabele uo~ava se da doza levamizol hidrohlorida od2,2 mg/kg t.m. pove}ava proliferativnu aktivnost }elija kostne srì, dok ostaledoze smanjuju proliferativnu aktivnost }elija kostne srì. U kontrolnoj grupi ìvoti-nja, srednja vrednost mitoti~ke aktivnosti (mitotski index=MI) bila je 5.95. Kod ì-votinja tretiranih dozom levamizol hidrohlorida od 2,2 mg/kg t.m. srednja vrednostMI bila je 7.95. U grupi ìvotinja tretiranih dozom levamizol hidrohlorida od 4,4mg/kg t.m. srednja vrednost MI je 3.94. Kod ìvotinja tretiranih dozom levamizolhidrohlorida od LD50-25 posto mg/kg t.m. srednja vrednost MI bila je 3.37, dok jekod doze levamizol hidrohlorida od LD50-75 posto mg/kg t.m. srednja vrednost MIbila 2.82.

T-testom smo utvrdili visoko statisti~ki zna~ajne razlike (p<0,001) upove}anju vrednosti mitotskog indeksa izme|u kontrolne grupe ìvotinja koje suprimale fiziolo{ki rastvor i grupe mi{eva tretiranih dozom levamizol hidrohloridaod 2,2 mg/kg t.m. Tako|e, primenom t-testa utvr|ene su visoko statisti~ki zna~aj-ne razlike u smanjenju vrednosti mitotskog indeksa kod svih eksperimentalnihgrupa mi{eva u odnosu na kontrolu, kao i izme|u samih eksperimentalnih grupami{eva.

Ovako dobijeni rezultati ispitivanja proliferativne aktivnosti }elija kost-ne srì, u zavisnosti od doze, mogu da se tuma~e trojako:

1. Dobijeni rezultati ukazuju na imunostimulativni efekat levamizol hi-drohlorida, jer on podsti~e umnoàvanje }elija kostne srì, {to se manifestujepove}anjem vrednosti mitotskog indeksa. Ovako shvatanje je ujedno u saglas-nosti sa nalazima Symoentsa Š1¹, i Al-Ibrahima Š2¹, mada smatramo da za ovakvotvr|enje treba da se obave uporedna fiziolo{ko-imunolo{ka, toksikolo{ka i geno-

551


toksikolo{ka istraìvanja primenom {irokog spektra priznatih nau~no-istraì-va~kih metoda.

2. Dobijeni rezultati ukazuju da je levamizol hidrohlorid ciklus-spe-cifi~ni agens koji na }eliju deluje u ta~no odre|enoj fazi }elijskog ciklusa, ostva-ruju}i svoj citotoksi~ni ili citostatski efekat na najosetljivijim }elijama, tako da uprvo vreme u ìvotu ostaju samo one }elije koje su najmanje osetljive ili neosetljivena datu dozu u odre|enoj fazi }elijskog ciklusa. Manje osetljive }elije uve}avajusvoju }elijsku populaciju, jer nesmetano prolaze kroz }elijsku deobu, sve dok setokom vremena (produàvanjem vremena uticaja agensa) i pove}avanjem dozene ostvari potpun citostati~ki ili citotoksi~ni efekat. Ovakvo shvatanje je u saglas-nosti sa nalazima vi{e autora Š17, 18, 19, 20, 21, 22¹ i ono daje vrlo prihvatljivoobja{njenje pove}anja proliferativne aktivnosti }elija kostne srì mi{a tretiranih is-pitivanim dozama levamizol hidrohlorida.

3. Dobijeni rezultati, odnosno pove}an broj }elija u mitozi, moè daukaè na sposobnost levamizol hidrohlorida da ubrza }elijski ciklus, tj. smanjivreme njegovog trajanja, {to uti~e na smanjenje vrednosti replikacije, a smanjenavrednost replikacije ima kao posledicu mutabilnost Š23¹, {to je u saglasnosti sana{im nalazima o pove}anju u~estalosti prekida na hromozomima i pojavljivanjespecifi~nih strukturnih aberacija.

Pored uticaja na mitotsku aktivnost }elija kostne srì ispitivane dozelevamizol hidrohlorida pokazale su sposobnost da indukuju kako numeri~kepromene tipa aneuploidija i poliploidija, tako i strukturnih aberacija hromozomatipa lezija, prekida i insercija (tabela 2).

Kod ìvotinja tretiranih dozom levamizol hidrohlorida od 2,2 mg/kgt.m. procentne vrednosti numeri~kih aberacija tipa aneuploidija iznose 0.87 postoi poliploidija 0.00 posto, dok za strukturne hromozomske aberacije tipa lezija 0.71posto, prekida 0.41 posto i insercija 0.00 posto. Kod ìvotinja tretiranih levami-zolom od 4,4 mg/kg t.m. vrednost ovih parametara su: numeri~ke aberacije tipaaneuploidija 11.18 posto, poliploidija 1.75 posto, dok za strukturne hromozomskeaberacije tipa lezija 0.92 posto, prekida 1.77 posto i insercija 1.50 posto. Prilikomtretmana ìvotinja sa dozom levamizola od LD50-25 posto mg/kg t.m. vrednostovih parametara su bile, za numeri~ke aberacije tipa aneuploidija 18.54 posto,poliploidija 1.73 posto, strukturne aberacije tipa lezija 1.06 posto, prekida 1.08posto i insercija 6.40 posto. Kona~no, kod ìvotinja tretiranih levamizolom odLD50-75 posto mg/kg t.m. procentne vrijednosti ispitivanih promena su bile, za nu-meri~ke aberacije tipa aneuploidija 21.69 posto, poliploidija 3.00 posto, struk-turne aberacije tipa lezija 5.50 posto, prekida 1.85 posto i insercija 6.58 posto.

Citogeneti~kom analizom je utvr|eno da intragastri~ni sedmodnevnitretman rastu}im dozama levamizol hidrohlorida uzrokuje visoko statisti~ki signifi-kantno pove}anje (p<0,001) pojavljivanja numeri~kih i strukturnih promena nahromozomima u }elijama kostne srì u odnosu na kontrolu. Tako|e, zapazili smoda {to su doze leka ve}e, to je i njihov efekat na naslednu osnovu ve}i. Posebno jezna~ajno da se istakne pojavljivanje insercija na hromozomu prvog para auto-

552


553


Tab

ela

2.C

itoge

neti~

kip

aram

etri

}elij

ako

stne

srì

kod

kont

roln

eie

ksp

erim

enta

lnih

grup

am

i{ev

a/

Tab

le2.

Cytog

enetic

parametersof

bone

marrow

cells

incontrolan

dex

perimen

talgrou

psof

mice

GR

UP

EM

I[E

VA

/G

RO

UP

OF

MIC

E

Cito

gen

eti~

kip

aram

etri

/Cytog

enetic

parameters

Kon

trol

a/

Con

trol

2,2

mg

/kg

t.m.

4,4

mg

/kg

t.m.

LD50

-25

%m

g/k

gt.m

.LD

50-7

5%

mg

/kg

t.m.

X+

SD

i%

X+

SD

i%

X+

SD

i%

X+

SD

i%

X+

SD

%

Ane

uplo

idije

/Ane

uploid

4,50

+1,

070,

755,

25+

1,04

0,87

67,1

3+3,

3111

,18

111,

25+

6,37

18,5

413

0,13

+4,

0221

,69

Pol

iplo

idije

/Po

lyploid

0,00

+0,

000,

000,

00+

0,00

0,00

10,5

0+1,

311,

7510

,38+

1,77

1,73

18,0

0+1,

513,

00

Lezi

je/

Lesions

3,25

+0,

710,

544,

25+

0,71

0,71

5,50

+0,

930,

926,

37+

1,06

1,06

33,0

0+2,

075,

50

Pre

kid

i/Break

s1,

38+

0,74

0,23

2,50

+0,

710,

4110

,63+

1,06

1,77

6,50

+0,

761,

0811

,13+

1,64

1,85

Inse

rcije

/In

sertions

0,00

+0,

000,

000,

00+

0,00

0,00

9,00

+1,

601,

5038

,38+

1,69

6,40

39,5

0+6,

726,

58

Uku

pan

bro

j}el

ijasa

pro

men

ama

/Total

numbe

rof

cells

with

chan

ges

9,12

+1,

891,

5212

,00+

1,98

2,00

102,

75+

4,06

17,1

217

2,88

+7,

7328

,81

231,

76+

16,2

338

,62

zoma, nastalu kao posledica indukovane amplifikacije segmenta izme|u traka q21 i q 22, {to predstavlja specifi~nu citogeneti~ku promenu nastalu pod uticajemlevamizol hidrohlorida Š21, 22, 24¹.

Na osnovu dobijenih rezultata, do{li smo do navedenih zaklju~aka:

1. Terapijska doza levamizol hidrohlorida od 2,2 mg/kg t.m. pokazalaje sposobnost pove}anja mitotske aktivnosti posmatranih }elija, tako potkreplju-ju}i saznanja o imunostimulativnom efektu ove doze leka u in vivo uslovima.

2. Ostale ispitivane doze levamizola kori{}ene u ovom eksperimentuposmatrano u odnosu na kontrolnu grupu, imale su suprotan efekat, tj. uslovile susmanjenje mitotske aktivnosti }elija kostne srì.

3. Sve ispitivane doze in vivo pokazuju sposobnost indukcije nu-meri~kih (aneuploidije i polipleidije) i strukturnih (lezije, prekidi i insercije) abera-cija hromozoma.

Na osnovu toga moè da se zaklju~i da ispitivane doze imaju geno-toksi~ni efekat. Ovakav zaklju~ak je u saglasnosti sa rezultatima dobijenim na os-novu rezultata in vitro ispitivanja genotoksi~nog efekta levamizol hidrohlorida nahumanim limfocitima iz kulture }elija primenom SCE i mikronukleus testa Š12, 13,25¹.

554


Slika 1. Aberantni kariotip mi{a BALB/c soja tretiran dozom levamizol hidrohlorida od4,4 mg/mg t.m. sa dve insercije na prvom paru autozoma /

Figure 1. Aberrant kariotype of BALB/c mouse treated with a dose of levamisole hydrochloride of4.4 mg/kg bm, with two insertions in the first pair of autosomes


1. Symoens J., Rosenthal M.: Levamisole in the modulation of the immune re-sponse. The current experimental and clinical state. Journal Of The reticuloendothelial So-ciety. 21, 175-221, 1977. - 2. Al-Ibrahim M. S., Chirigos M. A.: Immune modulation and con-trol of neoplasia by adjuvent therapy. In vitro effekts of levamisole on human mononuclearcells. Progress In Cancer Res. And Therapy, 7, 39-47, 1978. - 3. Renoux G., Renoux M.: Le-vamisole inhibits and cures a solid malignant tumor and its pulmonary metastases in mice.Nature., 240-217, 1972. - 4. Sadowsky J. M., Rapp F.: Inhibition by levamisole of metasta-ses by cells transformed by Herpex simplex virus type I (33776). Proc. Soc. Exp. Biol. Med.,149- 219, 1975. - 5. Aleksi} S., Dmodovski F., Bloom A., et al.: Efect of levamisole on malig-nant experimental neuroma grown subcutaneously in ayoung rat: Brief communication.Journal Of National Cancer Institute, 59, 1565, 1977. - 6. Atwel R. B., Johnson I., Read R. etal.: Haemolyticanemija in two dogs suspected to have been induced by levamisole. Aust.Vet. J., 55, 292-294, 1979. - 7. Buys S. B., Van der Made H. N.: The toxicity of levamisole as aparenteral treatment for birds. Journal Of South African Veterinary Association., 48- 284,1977. - 8.Veys E. M., Mielants H., Verbruggen G.: Levamisol-induced adverse reactions inHLA B27-positive rheumatoid arthritis. Lancet., 1- 148, 1978. - 9. Ferguson M. M., Macdon-ald DG. Photosensitive skin reaction to levamisole. Br. Dent. J., 144, 29, 1978. - 10. Mac Far-lane D. G., Bacon P. A.: Levamisole-inducend vasculitis due to circulatim immune com-plexes. Br. Med. J., 1, 407-408, 1978. - 11. Hansen T. M., Petersen J., Halberg P. et al.:Levamisole-induced nephropathy, Lancet., 2, 737, 1978. - 12. Berger R., Bernheim A., Fein-gold J. et al.: The effects of levamizole on human chromosomes. Pathol. Biol., 28, 323-324,1980. - 13. Aleksi} N.: Genotoksikolo{ka in vitro karakterizacija nekih savremenih antipara-zitika. Doktorska disertacija, Beograd, 1993. - 14. Hsu T. C., Patton J. I.: Bone marrowpreparations for chromosome studies. In Benirschke, V. (ed) Comparative mammalian cy-togenetices, Springer Verlag, Berlin, Heilderberg, New York., 454-460, 1969. - 15. Zimonji}D., Savkovi} B., An|elkovi} M.: Genotoksi~ni agensi: efekti, principi i metodologija detek-cije. Nau~na knjiga, Beograd, 1990. - 16. Seabright M.: A rapid banding technique for hu-man chromosomes, Lancet II, 971, 1971. - 17. Madoc-Jones H, Mauro F. Site of action ofcytotoxic agents inthe cell life cycle. Antineoplastic and Immunosupresive 1, Edited by A.C.Sartorellia and CD. G. Johns, Springer-Verlag New York., 205-219, 1974. - 18. Beutler E.:Chemicaltoxicology of the erytrocyte. Toxicology of the Blood and Bone Marrow. Edited byR. D. Irons. Raven press-New York, 39-50.S, 1985. - 19. Vu~ini} Marijana: Komparativnoizu~avanje povr{inski aktivnih dezinfekcionih sredstava na citogeneti~ke promene linfocita~oveka i svinja ''in vitro''. Magistarska teza, Beograd, 1992. - 20. Vu~ini} Marijana, Solda-tovi} B., Stanimirovi} Z.: Novi citogeneti~ki efekti „Rosola”. U zborniku radova V simpoziumDDD o za{titi ìvotne sredine, Subotica, Pali}, 1994. - 21. Stanimirovi} Z., Soldatovi} B.,Dimitrijevi} S., Vu~ini} Marijana, \oki} D.: Aberantni kariotip laboratorijskog kuni}a (Oryc-tolagus cuniculus, Linneaus, 1758) sa heterozigotnim prvim parom autozoma. Acta Veteri-narija, 43, 55-60, 1994. - 22. Stanimirovi} Z., Vu~ini} Marijana, Soldatovi} B., Vu~icevi} M.:Veliki akrocentri~ni hromozom iz prvog para autozoma prirodnih populacija vrste Mus mus-culus, Linne 1758. Acta Veterinaria, 45, 155-160, 1995. - 23. Mihajlovi} A.: Ispitivanja geno-toksicnog uticaja levamizol hidrohlorida na celije kostne srzi u in vivo uslovima kod Rattusnorvegikus, Wister soja. Magistarska teza, Universitet u Beogradu, 1996. - 24. Stanimirovi}Z., Marijana Vu~ini}, Soldatovi B.: Cytogenetic changes in bone marowcells of Wistar ratsinduced by levamisole hidrohloride. Acta Veterinarija, 48, 255-262, 1998. - 25. Bakra~ T.: Is-pitivanje genotoksicnosti nekih savremenih antihelmintika mikronukleus testom in vitro.Magistarska teza, Univerzitet u Beogradu, 1996.

555



IN VIVO INVESTIGATIONS OF CLASTOGENIC EFFECT OF LEVAMISOLEHYDROCHLORIDE ON BONE MARROW CELLS OF BALB/c MICE

M. Kulic, Z. Stanimirovic, S. Ristic, Biljana Markovic

Cytotoxic and genotoxic examinations were performed of the effect of levami-sole hydrochloride (2.2 mg/kg bm, 4.4 mg/kg bm, LD50-25% mg/kg bm and LD50-75%mg/kg bm) on bone marrow cells of mice of the BALB/c strain. The effect of levamisole hy-drochloride on kinetics of the cellular cycle and the appearance of structural and numericalchanges in chromosomes of bone marrow cells were followed. The therapeutic dose of le-vamisole of 2.2 mg/kg bm showed the ability to increase the mitotic activity of the observedcells, thus confirming knowledge of the immunostimulative effect of this dose of the medi-cine under in vivo conditions. The other tested doses of levamisole in this experiment, ob-served in comparison with the control group, had an opposite effect, i.e. they caused a re-duction in the mitotic activity of bone marrow cells. All the examined doses in vivo showedthe ability of inducing numeric (aneuloid and polyploid) and structural (lesions, breaks andinsertions) chromosomal aberrations. On this basis, it can be concluded that the examineddoses have a genotoxic effect.

Key words: Cytotoxicity, genotoxicity, mitotic index, structural aberrations, numericalaberrations

IN VIVO ISPÀTANIE KLASTOGENNO ÕFFEKTA LEVAMIZOLÃGIDROHLORIDA NA KLETKAH KOSTNOGO MOZGA MÀ[EY BALB/c [TAMMA

M. Kuli~, Z. Stanimirovi~, S. Risti~, BilÔna Markovi~

Sdelanì citotoksi~eskie i genotoksi~eskie ispìtaniÔ levamizolÝgidrohlorida (2.2 mg/kg, m.t., 4,4 mg/kg m.t., LD50-25% mg/kg m.t. i LD50-75% mg/kg m.t.)na kletah kostnogo mozga mì{i BalB/c {tamma. Sleèno vliÔnie levamizolÝgidrohlorida na kinetiku kleto~nogo cikla i Ôvlenie strukturnìh i numeri~eskihizmeneniy na hromosomah v kletkah kostnogo mozga. Terapevti~eskaÔ doza levami-zolÔ ot 2,2 mg/kg m.t. pokazala sposobnostÝ uveli~eniÔ mitototi~eskoy aktivnsotinablÓdaemìh kletok tak, podkreplÔÔ soznaniÔ o immunostimularuÓçem ÌffekteÌtoy dozì lekarstva v in vivo usloviÔh. OstalÝnìe testirovannìe dozì levami-zolÔ v Ìtom Ìksperimente nami nablÓdano v otno{enii kontrolÝnoy gruppì, imeliprotivpolo`nìy Ìffekt t.e. obuslovili umenÝ{enie mitoti~eskoy aktivnostikletok kostnogo mozga. Vse ispìtannìe dozì in vivo pokazìvaÓt sposobnostÝ induk-cii numeri~eskih (aneuploidii i poliploidii) i strukturnìh (pover`deniÔ,razrìvì i insercii) aberraciy hromosom. Na osnove Ìtogo mo`no sdelatÝ vìvod,~to ispìtannìe dozì imeÓt genotoksi~eskiy Ìffekt.

KlÓ~evìe slova: citotoksi~nostÝ, genotoksi~nostÝ, mitoti~eskiy indeks,strukturnìe aberracii, numeri~eskie aberacii

556


ENGLISH

RUSSKIY

UDK 619:618.6:612.015.6

KONCENTRACIJA BETA-KAROTINA I VITAMINA A UKRVNOM SERUMU KRAVA U PERIPARTALNOM PERIODU*

CONCENTRATION OF BETA-CAROTENE AND VITAMIN A IN BLOOD

SERUM OF COWS IN PERIPARTAL PERIOD

M. Veli~kovi}, D. Vukovi}**

U zapatu visoko-mle~nih krava hol{tajn rase odabrano je 40 kravaza izvo|enje ogleda. @ivotinje su odabrane u periodu visokog gravidi-teta. Podaci o srednjim vrednostima koncentracije beta-karotina ukrvnom serumu krava pokazuju da su zna~ajno ve}e vrednosti(p<0.01) utvr|ene u visokom graviditetu (x=9.53±3.49 �mol/l) u po-re|enju sa vrednostima na dan teljenja (x=5.69±3.14 �mol/l) i u ranompuerperijumu (x=2.25±1.00 �mol/l).

Prose~na koncentracija vitamina A u krvnom serumu krava varirapribli`no isto kao i koncentracija beta-karotina. Najve}a prose~na kon-centracija vitamina A u krvnom serumu krava je utvr|ena u visokomgraviditetu (x=1.856±0.52 �mol/l), a najnià u ranom puerperijumu(x=0.988±0.31 �mol/l) (p<0.05). Na osnovu rezultata dobijenih u radumoè da se zaklju~i da je prose~na koncentracija beta-karotina i vi-tamina A u krvnom serumu krava u visokom graviditetu i na dan teljenjau granicama fiziolo{kih vrednosti i u skladu sa vrednostima koje su citi-rane u literaturi, kao i da je dve nedelje posle teljenja koncentracijabeta-karotina i vitamina A u krvnom serumu krava zna~ajno nià od vred-nosti dobijenih u visokom graviditetu i na dan teljenja i nià je odfiziolo{kih vrednosti koje se naj~e{}e navode u literaturi za ovu vrstu ì-votinja.

Klju~ne re~i: beta-karotin, vitamin A, krave

Dugo je �-karotinu pripisivana jedino uloga provitamina A. Me|utim, unovije vreme, utvr|ena je njegova specifi~na uloga, nezavisno od uloge provi-

557


Uvod / Introduction

* Rad primljen za {tampu 5. 11. 2005. godine** Mr Miljan Veli~kovi}, Veterinarska stanica, Knjaèvac; dr Dragan Vukovi}, profesor, Fakultet

veterinarske medicine, Beograd

tamina, posebno u reprodukciji doma}ih ìvotinja. Deficit �-karotina dovodi do „ti-hog” estrusa, pove}anog broja cisti~nih jajnika i, samim tim, lo{ih rezultata ose-menjavanja krava. Neadekvatno snabdevanje krava �-karotinom i vitaminom A una{im uslovima drànja, pored drugih hranljivih materija, prisutno je u mnogim za-patima, {to ima kao posledicu naru{avanje op{teg zdravstvenog stanja krava ismanjenje reproduktivnih sposobnosti.

Beta-karotin pripada grupi karotenoida, u koju se ubraja vi{e od 600obojenih pigmenata prona|enih u prirodi Š2¹. Beta-karotin, kao i ostali karote-noidi, {iroko su rasprostranjeni u prirodi. Njih stvaraju sve biljke sa fotosintetskomaktivno{}u. Danas je prihva}eno gledi{te da je koncentracija �-karotina u krvnomserumu pouzdan pokazatelj snabdevenosti organizma iz alimentarnih izvora. Frie-secke Š3¹ navodi da su vrednosti koncentracije niè od 3000 �g/l �-karotina defici-tarne, tj. nedovoljne, odnosno, vrednosti koncentracije niè od 1000 �g/l �-karo-tina su znak ozbiljnog deficita, a od 1000 do 3000 �g/l �-karotina su u kriti~nimgranicama. Lotthammer Š11¹ smatra da su vrednosti koncentracije za �-karotinvi{e od 1000 �g/l tri nedelje ante partum do tri nedelje post partum dovoljne. Vred-nosti koncentracije �-karotina izvan navedenog perioda treba da su vi{e od2000 �g/l. Koncentracija �-karotina u serumu u peripartalnom periodu pokazujezna~ajna variranja. Ona je najve}a u sedmom do osmog meseca graviditeta, za-tim postepeno opada do dve do ~etiri nedelje pre partusa. Onda sledi izrazit padkoncentracije neposredno pre poro|aja, dostiù}i najniì nivo prvog dana nakonteljenja Š4, 8, 13, 20¹. Pad koncentracije moè da bude 20 do 30 posto. Od 5. do 7.dana postpartum koncentracija karotina u krvnom serumu ponovo raste.

Ispitivanje je obavljano na farmi visoko-mle~nih krava rase crvenihol{tajn. Ogled je obuhvatao 40 krava i to 15 primiparnih i 25 multiparnih (izme|u3. i 6. laktacije). êtrdeset klini~ki zdravih, visokosteonih krava su odabrane meto-dom slu~ajnog izbora. Odabrane ìvotinje su bile sme{tene u zatvorene staje i bilesu vezane. Prose~na mle~nost kod krava na farmi obra~unata na 305 dana je bila5380 kg mleka. Obrok se sastojao od sena lucerke, silaè kukuruzne biljke i pot-pune krmne sme{e za krave muzare.

Uzorci krvi krava uklju~enih u ogled su uzimani punkcijom vene jugu-laris u jutarnjim ~asovima i to:

1. put – dve nedelje pre o~ekivanog partusa;2. put – na dan partusa (neposredno posle partusa);3. put – dve nedelje posle partusa;Krv u vakutainerima, izvan doma{aja svetla, odmah je transportovana

do Veterinarskog specijalisti~kog instituta u Zrenjaninu, u kome su centrifugova-njem na 3000 obrtaja/min. 10 minuta, izdvojeni serumi koji su ~uvani u zamrziva~una temperaturi od –20 oC. Potom su transportovani u Nau~ni institut za veterinar-

558

Vet. glasnik 59 (5-6) 557 - 567 (2005) M. Veli~kovi} i D. Vukovi}: Koncentracija betakarotina i vitamina A u krvnom serumu krava u peripartalnom periodu

Materijal i metode rada / Materials and methods

stvo Srbije u Beogradu, u kome se odre|ivala koncentracija �-karotina i vitaminaA u serumu.

Koncentracija �-karotina i vitamina A u krvnom serumu je odre|ivanapo principima metode Carr Pricceu (metoda modifikovana po Cvetkovi}u, 1964).

Radi analize rezultata prikupljenih istraìvanjem, primenjene su nave-dene statisti~ke metode: tabeliranje i grafi~ko prikazivanje, metode deskriptivnestatistike (aritmeti~ka sredina, standardna devijacija, medijana, minimum i mak-simum), Studentov t-test za nezavisne uzorke, Studentov t-test za vezane uzorke,Mann-Whitney test, Kolmogorov-Smirnov test normalnosti i Hi-Kvadrat test.

Koncentracija �-karotina u krvnom serumu krava /Concentration of beta-carotene in blood serum of cows

Rezultati ispitivanja koncentracije �-karotina u krvnom serumu krava uperipartalnom periodu (dve nedelje pre teljenja, na dan teljenja i dve nedelje posleteljenja) prikazani su u tabelama 1 i 2.

Tabela 1. Koncentracija �-karotina (�mol/l) u krvnom serumu krava dve nedelje preporo|aja, na poro|aju i dve nedelje posle poro|aja /

Table 1. Beta-carotene concentration (µmol/l) in blood serum of cows two weeks before calving, at calving,and two weeks after calving

Statisti~kipokazatelji /

Statistical indicators

Karotin kod krava 2nedelje pre poro|aja /

Carotene in cows 2weeks before calving

Karotin kod krava naporo|aju /

Carotene in cowsat calving

Karotin kod krava 2 ne-delje posle poro|aja /

Carotene in cows 2weeks after calving

Broj n=40 n=40 n=40

x 9.53 5.69 2.25

SD 3.49 3.14 1.00

Medijana / Median 9.24 6.52 1.86

Minimum / Minimum 2.61 .00 1.16

Maksimum / Maximum 14.16 9.84 4.62

Iz prikazanih rezultata u tabeli 1 moè da se vidi da je prose~na kon-centracija �-karotina u krvnom serumu krava u visokom graviditetu x =9.53 ±3.49 �mol/l.

Dobijene prose~ne vrednosti koncentracije �-karotina u ovom perioduispitivanja su na gornjoj granici fiziolo{kih vrednosti. Me|utim, analizom po-jedina~nih vrednosti se vidi da one zna~ajno variraju i da su kod pojedinih ìvoti-nja one na donjoj ili manjoj od fiziolo{ke vrednosti. Najnià utvr|ena vrednost za

559


Rezultati ispitivanja / Results

koncentraciju �-karotina je bila 2.61 �mol/l. Pored toga, kod nekih ìvotinja suutvr|ene koncentracije �-karotina ve}e od fiziolo{kih vrednosti, a najve}a do-bijena vrednost je bila 14.16 �mol/l.

Prose~na vrednost �-karotina kod krava na dan teljenja iznosi x=5.69± 3.14 �mol/l. I u ovom periodu ispitivanja postoje individualne varijacije izme|uìvotinja, ali se uo~ava da su prose~ne vrednosti koncentracije �-karotina ukrvnom serumu krava u okviru fiziolo{kih vrednosti.

Prose~na koncentracija �-karotina u krvnom serumu krava u puerperi-jumu je x=2.25 ± 1.00 �mol/l. Dobijene prose~ne vrednosti koncentracije �-karo-tina u ovom periodu ispitivanja bile su niè od fiziolo{kih vrednosti. Me|utim,analizom pojedina~nih vrednosti se vidi da koncentracije �-karotina zna~ajno vari-raju i da kod pojedinih ìvotinja su one ispod merljive osetljivosti metode kojom jeodre|ivana koncentracija �-karotina u krvnom serumu ispitivanih ìvotinja. Istotako, kod nekih ìvotinja u obe grupe utvr|ene su vrednosti u okviru fiziolo{kihgranica.

Tabela 2. Statisti~ka zna~ajnost razlika prose~nih vrednosti koncentracija �-karotina(�mol/l) u krvnom serumu krava pre teljenja, na dan teljenja i posle teljenja /

Table 2. Statistical significance of differences in average values of beta-carotene concentration (�mol/l) inblood serum of cows before calving, at calving, and after calving

Prose~narazlika /Averagedifference

t df

Statisti~kazna~ajnost /Statisticalsignificance

1

Karotin kod krava dve nedelje pre poro|aja –Karotin kod krava na poro|aju /Carotene in cows 2 weeks before calving –Carotene in cows at calving

2.8446 2.494 12 .028

2

Karotin kod krava dve nedelje pre poro|aja –Karotin kod krava dve nedelje posle poro|aja /Carotene in cows 2 weeks before calving –Carotene in cows 2 weeks after calving

6.2175 6.350 11 .000

3

Karotin kod krava na poro|aju –Karotin kod krava dve nedelje posle poro|aja /Carotene in cows at calving –Carotene in cows 2 weeks after calving

4.1650 4.384 9 .002

Upore|uju}i prose~ne vrednosti koncentracija �-karotina kod krava uispitivanim periodima, moè da se vidi da je prose~na koncentracija �-karotina ukrvnom serumu krava dve nedelje pre poro|aja ve}a za 2.8446 �mol/l u odnosuna prose~nu koncentraciju �-karotina u krvnom serumu krava na poro|aju, od-nosno ve}a u odnosu na prose~nu vrednost kod krava dve nedelje posle teljenjaza 6.2175 �mol/l. Ustanovljena razlika u oba slu~aja je statisti~ki zna~ajna(t=2.494; p<0.01, odnosno t=6.350 ; p<0.01).

560


Iz dobijenih podataka je utvr|eno da je prose~na koncentracija �-ka-rotina u krvnom serumu krava na poro|aju zna~ajno vi{a, prose~no za4.1650 �mol/l, nego kod krava dve nedelje posle poro|aja. I ova razlika je sta-tisti~ki zna~ajna (t=4.384 ; p<0.01).

Koncentracija vitamina A u krvnom serumu krava /Concentration of vitamin A in blood serum of cows

Rezultati ispitivanja koncentracije vitamina A u krvnom serumu krava uperipartalnom periodu (dve nedelje pre teljenja, na dan teljenja i dve nedelje posleteljenja) prikazani su u tabelama 3 i 4.

Tabela 3. Koncentracija vitamina A (�mol/l) u krvnom serumu krava dve nedelje preporo|aja, na poro|aju i dve nedelje posle poro|aja /

Table 3. Concentration of vitamin A (µmol/l) in blood serum of cows two weeks before calving, at calvingand two weeks after calving

Statisti~kipokazatelji /

Statistical indicators

Vitamin A kod krava 2nedelje pre poro|aja /Vitamin A in cows 2weeks before calving

Vitamin A kod kravana poro|aju /

Vitamin A in cows atcalving

Vitamin A kod krava 2nedelje posle

poro|aja /Vitamin A in cows 2weeks after calving

Broj / Number n=40 n=40 n=40

x 1.8563 1.2433 .9876

SD .5233 .4092 .3066

Medijana / Median 1.7013 1.3087 .9161

Minimum / Minimum .9946 .5496 .5496

Maksimum / Maximum 2.7012 1.8846 1.5443

Iz prikazanih rezultata u tabeli 3 moè da se uo~i da je prose~na kon-centracija vitamina A u krvnom serumu krava u visokom graviditetu x=1.8563 ±0.5233 �mol/l. Dobijene prose~ne vrednosti koncentracije vitamina A u ovom peri-odu ispitivanja su na gornjoj granici fiziolo{kih vrednosti. Me|utim, analizom po-jedina~nih vrednosti se vidi da koncentracije vitamina A zna~ajno variraju i da sukod pojedinih ìvotinja one na donjoj ili niè od fiziolo{ke vrednosti. Najniàutvr|ena vrednost za koncentraciju vitamina A je bila 0.9946 �mol/l. Pored toga,kod nekih ìvotinja su utvr|ene koncentracije vitamina A ve}e od fiziolo{kih vred-nosti, a najve}a dobijena vrednost je bila 2.7012 �mol/l.

Prose~na koncentracija vitamina A u krvnom serumu krava na po-ro|aju iznosi x =1.2433 ± 0.4092 �mol/l. Dobijene prose~ne vrednosti koncentra-cije vitamina A u ovom periodu ispitivanja su u okviru fiziolo{kih vrednosti. Anali-zom pojedina~nih vrednosti se vidi da koncentracije vitamina A zna~ajno variraju ida su kod pojedinih ìvotinja one na donjoj ili nè od fiziolo{ke vrednosti. Najniàutvr|ena vrednost za koncentraciju vitamina A je bila 0.5496 �mol/l. Pored toga,

561


kod nekih ìvotinja su utvr|ene koncentracije vitamina A vi{e od fiziolo{kih vred-nosti, a najve}a dobijena vrednost je iznosila 1.8846 �mol/l.

Iz rezultata prikazanih u tabeli 4 uo~ava se da je prose~na koncentra-cija vitamina A kod krava dve nedelje posle teljenja bila x=0.9876±0.3066 �mol/l.Dobijene prose~ne vrednosti koncentracija vitamina A u krvnom serumu u ovomperiodu ispitivanja pokazuju da su vrednosti koncentracije vitamina A ne{to ispodfiziolo{kih vrednosti. Pored toga, uo~ava se da u ovom periodu ispitivanja postojezna~ajna variranja koncentracije vitamina A u krvnom serumu, a kre}u se odnajniè koncentracije od 0.5496 �mol/l, do najvi{e vrednosti koja iznosi1.5443 �mol/l.

Tabela 4. Statisti~ka zna~ajnost razlika prose~nih vrednosti koncentracija vitamina A(�mol/l) u krvnom serumu krava pre teljenja, na dan teljenja i posle teljenja

Table 4. Statistical significance of differences in average values of concentrations of vitamin A (µmol/l) inblood serum of cows before calving, at calving, and after calving

Prose~narazlika /Averagedifference

t df

Statisti~kazna~ajnost /Statisticalsignificance

1

Vitamin A kod krava 2 nedelje pre poro|aja –Vitamin A kod krava na poro|aju /Vitamin A in cows 2 weeks before calving –Vitamin A in cows at calving

.552664 3.109 13 .008

2

Vitamin A kod krava 2 nedelje pre poro|aja –Vitamin A kod krava 2 nedelje posle poro|aja /Vitamin A in cows 2 weeks before calving –Vitamin A in cows 2 weeks after calving

.868653 6.513 14 .000

3

Vitamin A kod krava na poro|aju –Vitamin A kod krava 2 nedelje posle poro|aja /Vitamin A in cows at calving –Vitamin A in cows 2 weeks after calving

.250529 1.526 13 .151

Upore|uju}i vrednosti koncentracije vitamina A kod krava dve nedeljepre poro|aja, na poro|aju i dve nedelje posle poro|aja moè da se vidi da jeprose~na vrednost vitamina A na poro|aju krava bila nià za 0.552664 �mol/l uodnosu na prose~nu vrednost koncentracije vitamina A dve nedelje pre poro|aja.Ova razlika je visoko statisti~ki zna~ajna (t=3.109 ; p<0.01).

Tako|e iz rezultata prikazanih u tabeli 4 se uo~ava da dolazi do daljegsniènja vrednosti koncentracije vitamina A za 0.250529 �mol/l u proseku, dve ne-delje posle poro|aja u odnosu na koncentraciju vitamina A na poro|aju. U ovomslu~aju vidimo da razlika u koncentraciji vitamina A kod krava na poro|aju i dvenedelje posle poro|aja nema statisti~ku zna~ajnost (t=1.526; p<0.01).

Pri upore|ivanju vrednosti koncentracije vitamina A dve nedelje preporo|aja i dve nedelje posle poro|aja nastao je statisti~ki zna~ajan pad vrednostiza 0.868 �mol/l (t=6.513 ; p<0.01).

562


Friesecke Š3¹ je dokazao da je najva`niji depo �-karotina u organizmukrvna plazma. Schweigert i sar Š15¹ utvrdili su da se najve}e vrednosti �-karotina userumu mogu da na|u u jesen, a najniè u prole}e, {to zavisi od njegove koli~ineu hranivima kojima se hrane krave. Lotthammer i sar Š9¹ tako|e dovode u vezustepen resorpcije �-karotina i funkciju tireoidne `lezde. Lotthammer Š11¹ smatrada je koncentracija od 1000 �g/l �-karotina tri nedelje ante i tri nedelje post partumdovoljna, dok Friesecke Š3¹ navodi da su vrednosti niè od 3000 �g/l �-karotinadeficitarne, tj. nedovoljne, odnosno, vrednosti niè od 1000 �g/l �-karotina suznak ozbiljnog deficita, a od 1000 do 3000 �g/l �-karotina su u kriti~nim grani-cama. U ovom ispitivanju ogled je zapo~et u letnjem periodu kada je i uno{enje �-karotina putem hrane bilo zadovoljavaju}i. Do istih rezultata, koji se odnose nauno{enje �-karotina putem hrane u letnjem periodu, do{li su i Tekpetey i sar Š19¹.Oni su ustanovili najve}e zabeleène vrednosti koncentracije �-karotina u serumuu junu i julu mesecu (vi{e od 6000 �g/l), kada je prisutan najve}i unos sveè ze-lene hrane koja je, ina~e, bogata �-karotinom. Sigurno je da postoji pozitivna ko-relacija izme|u sadràja �-karotina u hranivima i njegove koncentracije u krvnojplazmi Š12¹. S obzirom da su u na{em ogledu sve ìvotinje u zasu{enju, osim dveplotkinje, imale vrednosti koncentracije �-karotina vi{e od fiziolo{kih, a uzimaju}iu obzir referentne vrednosti koje navodi Lotthammer Š10¹, moè da se smatra dasu ìvotinje putem hrane bile dobro snabdevene �-karotinom. U literaturi ne pos-toji jedinstveno mi{ljenje o potrebama krava za �-karotinom. Tako Kolb Š5¹ navodida se u ishrani krava hranivima bogatim �-karotinom nalaze vrednosti od 3000 do5000 �g/l u krvnom serumu, dok je Lotthammer Š11¹ na{ao korelaciju izme|u sta-dijuma laktacije, odnosno graviditeta. On smatra da su vrednosti za �-karotin ve}eod 1000 mg/l tri nedelje ante partum do 3 nedelje post partum dovoljne. Vrednostikoncentracije �-karotina izvan navedenog perioda treba da su ve}e od 2000 �g/l.Ukoliko se dnevni obrok koji krave dobijaju u zimskim mesecima prete`no sastojiod kukuruzne silaè i sena slabog kvaliteta, trebalo bi dodavati barem 300 mg �-k-arotina dnevno, kako bi se odràle prose~ne koncentracije �-karotina u krvnojplazmi od 3000 �g/l, a {to se smatra dovoljnim za reprodukciju Š3,10,18¹. Rosen-berger Š14¹ navodi da postoje dva kriterijuma za procenjivanje koncentracije �-ka-rotina u krvnom serumu: minimalna fiziolo{ka koncentracija (2.79 �mol/l) i opti-malna donja koncentracija (7.45 �mol/l).

U ovom ispitivanju prose~ne vrednosti koncentracije �-karotina ukrvnom serumu u zasu{enju i na poro|aju krava su bile vi{e od fiziolo{kih vred-nosti, {to je u saglasnosti sa podacima koje navodi Kolb Š5¹. Isto tako, u ogledu jeutvr|eno da postoji pad koncentracije �-karotina u krvnom serumu krava naporo|aju u odnosu na period zasu{enja i to u proseku za oko 30 posto, {to je usaglasnosti sa rezultatima koje navodi Lotthammer Š10¹, a koje su se kretale od 20do 30 posto. Srednje vrednosti koncentracije �-karotina ogledne i kontrolne

563


Diskusija / Discussion

grupe na dan teljenja bile su 5.69 ± 3.14 �mol/l (3054.90 ± 1685.83 �g/l) i vi{e suod onih koje navodi kao referentne Lotthammer Š11¹. Ovi rezultati su u saglasnostisa rezultatima koje navode Lotthammer Š8¹, Haraszti i sar Š4¹ i Vukovi} i sar Š20¹.

Trend opadanja koncentracije �-karotina se nastavlja i nakon po-ro|aja. Za oko 2.5 puta dolazi do sniènja koncentracije �-karotina dve nedeljeposle poro|aja u odnosu na koncentraciju �-karotina na poro|aju, odnosno zaoko 3.8 puta u odnosu na koncentraciju �-karotina u zasu{enju, {to je statisti~kizna~ajna razlika (p<0.01). Burgstaller i sar Š1¹ pokazali su da koncentracija �-ka-rotina naglo opada ante partum i potrebne su nedelje dok ponovo ne dostigne ba-zalne vrednosti. Schweigert Š15¹ navodi da koncentracija �-karotina u krvi nagloopada tri nedelje pre i jednu nedelju posle teljenja. Kao mogu}i razlog za smanje-nje koncentracije �-karotina u krvnom serumu krava postpartum pored njegovogizlu~ivanja putem kolostruma, moè da se poja~a mobilizacija masti. SchweigertŠ16¹ ustanovio je da postoji drasti~an pad koncentracije triglicerida u krvnojplazmi krava nakon poro|aja. Visoke potrebe za energijom u peripartalnom peri-odu se obezbe|uju pove}anom mobilizacijom masti iz telesnih depoa, {to semanifestuje pove}anim nivoom neesterifikovanih masnih kiselina istovremenopovezanih sa smanjenjem nivoa triglicerida, ukupnog holesterola i �-karotina.Tako|e je utvr|eno da stepen smanjenja koncentracije �-karotina zavisi od ste-pena mobilizacije masti i promena u koncentracijama frakcija lipoproteina ukrvnoj plazmi. Pozitivna korelacija i sli~an metaboli~ki put izme|u �-karotina iholesterola moè da bude zbog sli~nosti koja postoji u njihovom transportovanjuuz pomo} HDL frakcija lipoproteina. Niska koncentracija �-karotina i holesterolakoja je utvr|ena u folikularnoj te~nosti krava sa poreme}ajem fertiliteta moè dazavisi od niske koncentracije HDL frakcije lipoproteina za vreme poja~ane mobili-zacije masti. Haraszti i sar Š4¹ navode da poreme}aji metabolizma masti i funkcijajetre u peripartalnom periodu mogu znatno da ometaju transportovanje �-karo-tina, {to kao posledicu ima nagli pad koncentracije �-karotina neposredno pre iposle teljenja i da jedino kod onih krava kod kojih je mobilizacija masti nakonporo|aja niska, stepen smanjenja koncentracije �-karotina retko prelazi 20 posto,a za 30 do 45 dana postpartum koncentracija �-karotina dostiè bazalni nivo. Kodkrava sa pove}anom mobilizacijom masti pre ili neposredno nakon teljenja,drasti~no se pove}ava koncentracija neesterifikovanih masnih kiselina, a opadakoncentracija ukupnog holesterola i triglicerida sa istovremenim smanjenjemkoncentracije �-karotina i za vi{e od 50 posto u odnosu na po~etne vrednosti uperiodu zasu{enja. Kod ovih krava vrednosti koncentracija �-karotina ne dostiùbazalni nivo 30 do 45 dana posle teljenja kao kod krava kod kojih nije postojalapove}ana mobilizacija masti.

Koncentracije vitamina A u krvnom serumu krava u peripartalnom pe-riodu variraju pribli`no isto kao i koncentracije �-karotina. U ovom istraìvanjunajve}e zabeleène vrednosti koncentracije vitamina A u serumu krava su bile uzasu{enju. Na dan teljenja i na kraju ranog puerperijuma te vrednosti opadaju u

564


proseku za oko 26 posto na dan teljenja, tj. za oko 87 posto na kraju ranog puer-perijuma u odnosu na period zasu{enja. Ustanovljena razlika izme|u prose~nihkoncentracija vitamina A u krvnom serumu krava pre i posle teljenja statisti~ki jevisoko zna~ajna (p<0.01). Ovi rezultati ukazuju da izme|u vitamina A i �-karotinapostoji uzajamna metaboli~ka povezanost.

Uzimaju}i u obzir da su fiziolo{ke vrednosti za vitamin A 400-700 �g/l,odnosno da vrednosti manje od 150 �g/l predstavljaju jasan deficit vitamina A, izovog istraìvanja moè da se vidi da je 95 posto ìvotinja u ogledu bilo dobrosnabdeveno vitaminom A. Jedino je utvr|eno da je kod nekoliko ìvotinja na krajuranog puerperijuma prisutna nià koncentracija vitamina A u krvnom serumu odfiziolo{ke. Jedno od mogu}ih obja{njenja za ovu pojavu moè da bude i ~injenicada se pri ve}em uno{enju �-karotina putem hrane smanjuje stepen konverzije �-k-arotina u vitamin A. Isto tako, postoje zna~ajne individualne oscilacije koncentra-cija vitamina A u serumu. Kume i sar Š6¹ ustanovili su da su kod prvotelkinja vi{ekoncentracije �-karotina i vitamina A u krvnoj plazmi u vreme teljenja nego kodkrava koje su se vi{e puta telile.

Na osnovu rezultata dobijenih u radu mogu da se izvedu zaklju~ci:1. Prose~na koncentracija beta-karotina i vitamina A u krvnom serumu

krava u visokom graviditetu i na dan teljenja je u granicama fiziolo{kih vrednosti i uskladu sa vrednostima koje su citirane u literaturi.

2. Dve nedelje posle teljenja koncentracija beta-karotina i vitamina A ukrvnom serumu krava uklju~enih u ogled je zna~ajno nià od vrednosti dobijenih uvisokom graviditetu i na dan teljenja i nià je od fiziolo{kih vrednosti koje senaj~e{}e navode u literaturi za ovu vrstu ìvotinja.

1. Burgstaller G., Matzke P., Hollwich W., Kögel J., Kreutzberg O., Zucker H.:Untersuchungen zur Versorgung von Milchkühen mit �-Carotin und Vitamin A. 1. Mitteilung: Einfluâ auf den Blutspiegel Zbl. Vet. Med. A 27, 485-494, 1980. - 2. Chew B.: Role of Ca-rotenoids in the Immune Response. J Dairy Sci 76, 2804-2811, 1993. - 3. Friesecke H.: BetaCarotin und die Fruchtbarkeit des Rindes. Hoffman-La Roche AG, Grenzach-Wyhlen, 1978.- 4. Haraszti J., Huszenicza Gy., Molnásr L., Blaskovits A.: Efect of periparturient lipid mobi-lization on serum total Carotene and Vitamin A Concentrations in cattle. Acta VeterinariaHungarica 32, 193-203, 1984. - 5. Kolb E., Seehawer J.: Die Bedeutung der carotine unddes Vitamins A für die Fortpflanzung bei Rindern, Pferden und Schweinen – eine Übersicht.Der praktische Tierärzt 78, 9, 783-789, 1997. - 6. Kume S., Tanabe S.: Effect of Parity of Hol-stein Cows on Vitamin A and $-carotene Concentrations of Colostrum and Calf Serum.Anim. Sci. Technol. (Jpn) 64, 10, 987-991, 1993. - 7. Lotthammer K. H.: Carotin-Einsatz inder Winterfütterung von Milchkühen. Kraftfutter 2, 40-44, 1985. - 8. Lotthammer K. H.: Ursa-chen und Massnahmen beim primär nicht infektiösen genitalkatarrh des Rindes. Prakt.Tierarzt. 66, 79-84, 1985. - 9. Lotthammer K. H.: Klinisch-chemische Untersuchungen bei

565




bestandweise auftretenden Fruchbarkeitsstörungen. In : E. Grunert u. A. De Kruif (Hrsg.):Fruchbarkeitsstörungen beim weiblichen Rind. Parey Buchverlag, Berlin, 1999. - 10.Lotthammer K. H.: Zur Bedeutung des �-Carotins für die Fruchtbarkeit des Milchrindes.Sonderdruck aus „Der Tierzüchter” Heft Nr. 12, 1978. - 11. Lotthammer K. H., WittkowskiG.: Fruchtbarkeit und Gesundheit des Rindes. Verlag Eule, 1994. - 12. Mayer H., AhlswedeL., Lotthammer K. H.: Untersuchungen über eine spezifiche Vitamin A-unabhängige Wir-kung des �-Carotins auf die Fertilität des Rindes. 1. Mitteilung: Versuchsantellung, Körper-entwicklung und Eierstocksfunktion. Dtsca. Tierärztl. Wschr. 82, 444-44969, 1975. - 13.Rakes A. H., Owens M. P., Britt J. H., Whiltow L. W.: Effects of Adding Beta-Carotene to ra-tions of Lactating Cows Consuming Different Forages. J Dairy Sci 68, 1732-1737, 1985. -14. Rosenberger G.: Krankheiten des Rindes. Verlag Paul Parey, Berlin, 1978. - 15.Schweigert F. J., Rambeck W. A., Zucker H.: Transport of �-carotene by the serum lipopro-teins in cattle. J. Anim. Physol.a. Anim. Nutr. 57, 162-167, 1987. - 16. Schweigert F. J.: �-Carotin-Stoffwechsel des Rindes und Bedeutung für die Fruchtbarkeit. Übers. Tierarhährg.16, 223-246, 1988. - 17. Schweigert F. J., Eisele W.: Parenteral �-carotene administration tocows: effect on plasma levels, lipoprotein distribution and secretion in the milk. Zeitschriftfür Ernährungswissenschaft, Band 29, Heft 3, 184-191, 1990. - 18. Spann B., MoosmeyerM.: Beta-Carotin im Auge behalten. Der Tierzüchter 7, 40-44, 1994. - 19. Tekpetey F. R., Pal-mer W. M., Ingalls J. R.: Seasonal Variation in Serum �-Carotene and Vitamin A and TheirAssociation with Postpartum Reproductive Performance of Holstein Cows. Can. J. Anim.Sci. 67, 491-500, 1987. - 20. Vukovi} D., [amanc H., Damjanovi} Z., Perkovi} S., Ignji} \.:Koncentracija Ca, P, karotina i vitamina A u krvnom serumu krava simentalske rase saosvrtom na poreme}aje plodnosti. Vet. glasnik 41, 11-12, 927-930, 1987.

CONCENTRATION OF BETA-CAROTENE AND VITAMIN A IN BLOOD SERUM OFCOWS IN PERIPARTAL PERIOD

M. Velickovic, D. Vukovic

In a herd of high-productive dairy cows of the Holstein breed, 40 cows wereselected for an experiment. The animals were chosen at the period of advanced gravidity.Data on mean values of beta-carotene concentrations in blood serum of the cows showthat significantly higher values (p<0.01) were established in advanced gravidity (x=9.53±3.49 µmol/l) in comparison with the values on calving day (x=5.69±3.14 µmol/l) and inearly puerperium (x=2.25±1.00 µmol/l).

The average concentration of vitamin A in blood serum of cows varied ap-proximately the same as the concentration of beta-carotene. The highest average concen-tration of vitamin A in blood serum of cows was determined in advanced gravidity(x=1.856±0.52 µmol/l), and the lowest in early puerperium (x=0.988±0.31 µmol/l)(p<0.05). It can be concluded on the grounds of the reuslts obtained in this work that theaverage concentration of beta-carotene and vitamin A in blood serum of cows in advancedgravidity and on the day of calving is within the limits of physiological values and in keepingwith the values cited in literature, and that concentrations of beta-carotene and vitamin A inblood serum of cows two weeks after calving are significantly lower than the values ob-tained in advanced gravidity and on the day of calving and are lower than the physiologicalvalues most often reported in literature for this animal specie.

Key words: Beta-carotene, vitamin A, cows

566


ENGLISH

KONCENTRACIÂ BETA KAROTINA I VITAMINA A V KROVÂNOM SERUMEKOROV V DORODOVOM PERIODE

M. Veli~kovi~, D. Vukovi~

V plemennom priplode visoko-doynìh korov hol{tayn porodì oto-brano 40 korov dlÔ vìpolneniÔ opìta. @ivotnìe otobranì v periode vìsokoyberemennosti. Dannìe o srednih stoimostÔh koncentracii beta-karotina v krov-Ônom serume korov pokazìvaÓt, ~to zna~itelÝno bolÝ{ie stoimosti (r<0.01), ut-ver`dënnìe v vìsokoy beremennosti (h=9.53�3.49 �mol/l) v sravnenii s stoimos-tÔmi na denÝ otëla (h=5.69�3.14 �mol/l) i v rannem puerperii (h=2.25�1.00 �mol/l).

SrednÔÔ koncentraciÔ vitamina A v krovÔnom serume korov varÝiruetpriblizitelÝno podobno tomu kak i koncentraciÔ beta-karotina. NaibolÝ{aÔsrednÔÔ koncentraciÔ vitamina A v krovÔnom serume korov utver`dena v vìsokoyberemennosti (h=1.856�0.52 �mol/l), a naimenÝ{aÔ v rannem puerperii (h=0.988�

0.31 �mol/l) (r<0.05). Na osnove rezulÝtatov, polu~ennìh v rabote mo`no sdelatÝvìvod, ~to srednÔÔ koncentraciÔ beta-karotina i vitamina A v krovÔnom serumekorov v vìsokoy beremennosti i na denÝ otëla v ganicah fiziologi~eskih stoi-mostey i v sootvetstvii s stoimostÔmi, citorovannìh literature, slovno i ~to dvenedeli posle otëla koncentraciÔ beta-karotina i vitamina A v krovÔnom serumekorov zna~itelÝno niè stoimostey, polu~ennìh v vìsokoy beremennosti i nadenÝ otëla i niè fiziologi~eskih stoimostey, kotorìe ~açe vsego privodÔtsÔ vliterature dlÔ Ìtogo vida ìvotnìh.

KlÓ~evìe slova: beta-karotin, vitamin A, korovì

567


RUSSKIY

UDK 636.5.034.003

PROIZVODNO-EKONOMSKI REZULTATI U PROIZVODNJIJAJA ZA NASAD KOD NOSILJA ARBOR ACRES

PROVENIJENCE*

PRODUCTION-ECONOMIC RESULTS IN HATCHING EGGS

PRODUCTION FOR ARBOR ACRES LAYING HENS

M. Blagojevi}, M. Te{i}, Z. Sinovec, T. Pali}**

Sprovedena ispitivanja obavljena su na nosiljama Arbor Acres pro-venijence sa dve ogledne grupe, od kojih je I grupa imala po~etnumasu od 2,70 kg, a II grupa 2,15 kg. Nosilje pri ulazu u eksploatacijubile su u uzrastu 22 nedelje, ogled je trajao 43 nedelje, a proizvodni re-zultati su pra}eni i analizirani po periodima eksploatacije: prvi periodod 23 do 44 nedelje, drugi period od 45 do 52 nedelje i tre}i period od53 do 65 nedelje. Procenat nosivosti i proizvodnja jaja za nasad su sta-tisti~ki zna~ajni kod I grupe u prvom periodu (p<0,05), dok ukupno i udrugom i tre}em periodu, kao i kod utro{ka hrane po nosilji i uginu}anosilja nije bilo zna~ajnosti izme|u grupa (p>0,05). Na osnovu ana-liti~kih kalkulacija utvr|ena je ve}a dobit po jajetu za 6,30 posto kodnosilja I grupe, a pri projekciji proizvodnje jaja za nasad sa teìm nosilja-ma pri ulasku u eksploataciju utvr|ena je prelomna ta~ka rentabilnostiproizvodnje u 2,38 mesecu eksploatacije pri obimu proizvodnje od68.132 jajeta za nasad.

Klju~ne re~i: nosilje Arbor Acres, po~etna masa, proizvodni iekonomski rezultati, prelomna ta~ka rentabilnosti

Te{ka linija u ìvinarstvu koristi se za proivodnju ìvinskog mesa, aproizvodnja priplodnih kokica i jaja za nasad ima veoma va`no mesto u daljoj in-tenzifikaciji ìvinarske proizvodnje. Samo kvalitetno odgajene kokice mogu da is-pune proizvodni zadatak koji se traì od njih, a to je ukupna proizvodnja jaja po

569

Uvod / Introduction


* Rad primljen za {tampu 12. 10. 2005. godine** Mr Miroslav Blagojevi}, PP „@ivinarstvo”, Topola; dr Milan Te{i}, red. profesor, dr Zlatan Si-

novec, red. profesor, dr Todor Pali}, red. profesor, Fakultet veterinarske medicine, Beograd

useljenoj nosilji 174,4 jaja od ~ega 165 jaja za nasad, mortalitet koko{aka nosiljana mese~nom nivou bio je 0,8 posto, dok je utro{ak hrane po useljenoj nosilji biodo 48 kg ili 286 g po jajetu za nasad. Veoma vaàn momenat u odgajivanjupriplodnih kokica je njihova priprema i polno sazrevanje prilikom ulaska u eks-ploataciju. Pored odre|enog broja fiziolo{kih ~inilaca na polno sazrevanje pri-plodnih kokica uti~e i veliki broj tehnolo{kih ~inilaca, od kojih su najzna~ajnijireìm ishrane i duìna trajanja fotoperioda Š5, 6, 14¹. Menad`ment tehnologijeproizvodnje priplodnih kokica ogleda se, pre svega, u restriktivnoj kontroli ishra-ne, kako bi na kraju dvadesete nedelje kokice imale telesnu masu od 2.150 g, apetli}i 2.765 grama. Me|utim, mnogi stru~njaci u proizvodnji jaja za nasad uo~ilisu pozitivan uticaj telesne mase priplodnih nosilja na proizvodne performanse utoku eksploatacije. Ukoliko se posle desete nedelje pove}ava koli~ina hrane uodgoju kokica za 5 do 7 g dnevno nastaje pove}anje njihove mase za jednupetinu, a uz pove}anje fotoperioda intenzivira se i polno sazrevanje Š19, 16, 7¹. Uuslovima nestabilnog trì{ta, kakvo je u na{oj zemlji, ovaj momenat moè dakoristi kao jedna od mogu}nosti za ublaàvanje sezonske proizvodnje i iskoristipozitivna konjunktura jednodnevnih pili}a u prole}nom periodu godine Š1, 15, 3¹.Cilj ovog rada je da se ukaè na pozitivan uticaj mase kokica na proizvodno-ekonomske rezultate u proizvodnji jaja za nasad.

Za predvi|ena istraìvanja organizovan je ogled sa dve grupe nosiljaArbor Acres, od kojih su u oglednoj grupi (I) bile nosilje sa ve}om masom (2,70kg), a u kontrolnoj grupi (II) sa niòm masom (2,15 kg). Ulazni broj nosilja priotpo~injanju ogleda bio je 1.188 u I i 990 u II grupi. Odnos polova u I grupi napo~etku ogleda bio je 9,13, a u II grupi 9,08. Ogled je otpo~eo sa navr{enim uzras-tom nosilja od 22 nedelje, i trajao je do uzrasta od 65 nedelja. Tokom ogledavo|ena je evidencija i pra}eni su relevantni podaci za obra~un proizvodnih rezul-tata. Kod obe grupe pra}enje i analiza podataka obavljeni su u tri faze, odnosnoperioda:

– prvi period od 23. do 44. nedelje,– drugi period od 45. do 52. nedelje,– tre}i period od 53. do 65. nedelje.

Dobijeni podaci obra|eni su primenom odgovaraju}ih statisti~kih me-toda, a ocena zna~ajnosti razlika izme|u grupa obavljena je na osnovu t-testaŠ21¹. Tendencija kretanja procenta nosivosti obavljena je primenom linearne ikvadratne funkcije trenda. Primenom analiti~kih kalkulacija izra~unati su ekonom-ski pokazatelji (ekonomi~nost, rentabilnost, cena ko{tanja i dobit), a upotrebommetoda grani~ne ta~ke rentabilnosti i ostvarenih rezultata I grupe ura|ena je pro-jekcija proizvodnje za farmu kapaciteta od 1500 nosilja.

570

Vet. glasnik 59 (5-6) 569 - 579 (2005) M. Blagojevi} i sar: Proizvodno-ekonomski rezultatiu proizvodnji jaja za nasad kod nosilja Arbor Acres provenijence

Materijal i metod / Materials and methods

Proizvodnja jaja i nosivost / Egg production and performance

Proizvodnja jaja po useljenoj nosilji, kao proizvod ukupne proizvodnjepo periodima ispitivanja, predstavlja kvalitativan pokazatelj koji moè me|usobnoda se poredi izme|u grupa, i na osnovu razlike da se donesu merodavne ocene outicaju mase na proizvodne performanse. Ukupna proizvodnja jaja po useljenojnosilji u toku perioda eksploatacije od 43 nedelje kod nosilja I grupe bila je 187,70jaja, a kod nosilja II grupe 183,71, dok kod jaja za nasad iznosi 178,89 i 174,40 jajarespektivno (tabela 1). Zna~ajna razlika ukupne proizvodnje i proizvodnje jaja zanasad ostvarena je u prvom periodu kod nosilja I grupe i tre}em periodu kodnosilja II grupe (p<0,05), dok u drugom periodu i u toku ukupnog periodaeksploatacije nije bilo zna~ajnosti izme|u grupa (p>0,05). Sli~ne rezultate u brojui masi jaja u svojim istraìvanjima navode i drugi autori Š10, 11, 17¹.

Tabela 1. Proizvodnja jaja po nosiljiTable 1. Egg production per laying hen

Periodekspanzije /

Period ofexpansion

Ukupna proizvodnja / Total production Jaja za nasad / Hatching eggs

I grupa / Group I II grupa / Group II I grupa / Group I II grupa / Group II

� SD � SD � SD � SD

Prvi / First 107,52* 8,01 94,64 8,89 100,24* 8,57 88,92 9,02

Drugi / Second 34,36 0,31 36,52 0,38 33,76 0,46 35,00 0,53

Tre}i / Third 45,82 5,49 53,55 6,48 44,89 6,11 50,68 6,87

Ukupno / Total 187,70 6,86 183,71 7,10 178,89 7,05 174,40 7,34

*p<0,05

Intenzitet nosivosti kod nosilja I grupe u toku eksploatacionog periodaneznatno je ve}i (63,18%) u odnosu na nosilje II grupe (62,69%), s tim {to tenden-cija kretanja nosivosti kod I grupe ima nedeljnu stopu pada od 0,42 posto, a IIgrupa stopu rasta od 0,14 posto (grafikon 1). Maksimalan nivo nosivosti kod Igrupe dostignut je u petoj nedelji eksploatacije (86,62%), za razliku od II grupekoja dostiè maksimum u devetoj nedelji (82,51%). Kod obe grupe nosilja uprvom periodu proizvodnja ima tendenciju rasta, a u drugom i tre}em perioduproizvodnja ima pad. Prose~na nosivost kod nosilja I grupe u prvom periodu(72,30%) statisti~ki je zna~ajna u odnosu na grupni prosek (p<0,05), za razliku odnosilja II grupe (64,08%) gde nema zna~ajnosti (p>0,05). Ve}i intenzitet nosivostikod teìh nosilja za oko 6 posto navode autori u radu Š17¹, a drugi autori u svomeradu Š12, 13¹ ustanovili su pozitivnu korelaciju izme|u ulazne mase i procenta no-sivosti, odnosno mase jaja (p<0,05).

571



Utro{ak hrane i mortalitet / Feed utilization and mortality

Utro{ak hrane predstavlja najzna~ajniji input u proizvodnji jaja i tokomukupnog perioda eksploatacije po useljenoj nosilji utro{eno je 51,76 kg kod I i51,37 kg kod II grupe (tabela 2). Kod utro{ka hrane po useljenoj nosilji nijeutvr|ena statisti~ka zna~ajnost izme|u grupa ukupno i po periodima (p>0,05). Uprvom periodu utvr|ena je zna~ajna razlika kod I grupe u odnosu na II, a u tre}emperiodu kod II u odnosu na I grupu (p<0,05), dok na nivou ukupne eksploatacijekod I grupe manji utro{ak hrane ukupno od 3,87 g i po jajatu oplo|enom za nasadod 5,22 g statisti~ki nije zna~ajan (p>0,05). Odre|eni autori u svojim istraìvanji-ma Š12¹ navode da nosilje ve}e mase u proseku tro{e vi{e hrane po hranidbenomdanu za 12 g, a {to je zahtev za ve}im energetskim potrebama za odràvanje ìvo-ta. Me|utim, zbog ve}e produktivnosti nosilja u toku eksploatacije neki autori do-kazuju da je utro{ak hrane po jaj~anoj masi manji kod nosilja koje su imale ve}umasu pri ulazu u proizvodnju Š19, 20, 22, 23¹.

Stalna pa`nja geneti~ara i selekcionara da prona|u {to produktivnijeprovenijencije, kao i zahtev proizvo|a~a da ostvare {to ve}u produktivnost ponosilji, vrlo ~esto dovodi do pada zdravstvene otpornosti ìvine. Po{to se patolo-gija ìvine u industrijskoj proizvodnji nalazi u me|usobnoj zavisnosti izme|u ge-netskih i paragenetskih faktora, otuda pitanje kontrole zdravlja jata postaje svevi{e aktuelizovano. Menad`ment kontrole zdravlja jata, kao i tehnolo{ki ~inioci(na~in drànja, ishrana i zoohigijenski uslovi na farmi) bitno uti~u na pojavljivanjebolesti i smanjenje uginu}a ìvine na farmi. Stoga, odràvanje tolerantnog nivoa

572


Grafikon 1. Kretanje procenta nosivosti po nedeljama eksploatacijeGraph 1. Percent egg production per week of exploitation

%no

sivo

sti/

%pe

rforman

ce

%no

sivo

sti/

%pe

rforman

ce

nedelja / week nedelja / week

II GRUPA /Group II

I GRUPA /Group I

uginu}a roditelja na nivou tehnolo{kog standarda omogu}ava ve}u profitabilnostina farmi, o ~emu govore i istraìvanja mnogih autora Š5, 2, 10, 8¹. U na{im is-traìvanjima uginu}e nosilja i petlova u I grupi bilo je 7,66 posto, a u II grupi 8,82posto (tabela 3). Ve}i procenat uginu}a u II grupi za 1,16 posto statisti~ki nijezna~ajan (p>0,05). U prvom i drugom periodu manje je uginu}e nosilja kod Igrupe, a u tre}em periodu kod nosilja II grupe, i te razlike statisti~ki nisu zna~ajne(p>0,05). Varijabinost uginu}a ve}a je kod I grupe. Naj~e{}i uzrok uginu}a nosiljakod obe grupe izazavan je pojavljivanjem prolapsus cloacae i egg peritonitis-a.Me|utim, neki autori Š18¹ u svojim istraìvanjima navode da masa nosilja priulasku u proizvodnju ne uti~e na mortalitet (p<0,05), dok drugi autori Š9¹ konsta-tuju ve}i mortalitet kod lak{ih nosilja (7,5%) u odnosu na teè (6,9%), ali razlikaizme|u grupa statisti~ki nije zna~ajna (p>0,05).

Tabela 2. Utro{ak hrane kod oglednih grupaTable 2. Feed utilization in experimental groups

Periodeksploatacije /

Period ofexploitation

Po useljenoj nosilji /Per new laying hen,

kg

Ukupno jaja /Total eggs,

g

Jaja za nasad /Hatching eggs,

g

I II I II I-II I II I-II

Prvi / First 26,57 26,52 247,12 280,22 -33,10* 265,06 298,92 -33,86*

Drugi / Second 9,63 9,56 280,27 261,77 18,50 285,25 261,77 23,48

Tre}i / Third 15,56 15,45 339,59 288,52 51,07* 346,62 304,85 41,77*

Ukupno / Total 51,76 51,37 275,76 279,63 -3,87 289,33 294,55 -5,22

*p<0,05

Tabela 3. Procenat uginu}a po periodima ispitivanja /Table 3. Percent mortality per investigation period

Period /Period

I grupa / Group I II grupa / Group II

n X � Sx SD CV n X � Sx SD CV

Prvi / First 15 3,72±0,18 2,08 72,04 17 4,19±0,09 1,45 34,60

Drugi / Second 6 1,29±0,21 1,25 96,77 7 2,36±0,28 1,98 83,89

Tre}i / Third 12 2,73±0,11 1,29 47,25 8 2,27±0,13 1,55 17,57

Ukupno / Total 33 7,66±0,06 2,05 26,96 32 8,82±0,05 1,55 17,57

Ekonomi~nost proizvodnje / Economic efficiency of production

Osnovni cilj svakog farmera je da ostvari {to ve}i obim proizvodnje,odnosno jaja za nasad uz raspoloìve tro{kove proizvodnje Š15, 4¹. Za utvr|ivanjeekonomskog efekta proizvodnje sastavljene su analiti~ke kalkulacije na osnovustvarnog utro{ka kod I i II grupe (tabela 4). Kod I grupe ostvareni su povoljnijiekonomski rezultati i dobit po jajetu ve}a je za 6,30 posto.

573


@ivinarstvo Srbije karakteri{e sezonska proizvodnja, odnosno po-tra`nja za jednodnevnim pili}ima najve}a je u po~etnom delu godine, zatimopada i u letnjem periodu godine je najnià i iznosi oko 45 posto, potom raste u je-senjem delu do 90 posto i onda opada u toku zime na oko 50 posto. Ovakva krivapotra`nje jednodnevnih pili}a konstruisana je na osnovu petnaestogodi{njeg ispi-tivanja trì{ta koje je obavila Poslovna zajednica ìvinara Srbije. Imaju}i u vidu ~i-njenicu da je trì{te jednodnevnih pili}a jedini i najbolji indikator za otpo~injanje ibavljenje proizvodnjom jaja za nasad, s toga je sasvim normalno da svaki farmerplanira i organizuje proizvodnju jaja za nasad u zavisnosti od potra`nje na trì{tu, ina taj na~in da poku{a da uskladi najve}u mogu}u produkciju jata sa aktuelnompotra`njom. Vode}i ra~una o ovim momentima farmeri u na{im uslovima mogu dao~ekuju znatno vi{u cenu jaja za nasad, pa samim tim i povoljniji finansijski efekat

574


Tabela 4. Kalkulacija proizvodnje jaja po useljenoj nosiljiTable 4. Calculated egg production per new laying hen

Red. broj/

Number

Elementi /Elements

I grupa / Group I II grupa / Group II

EUR % EUR %

1.

Vrsta tro{kova / Expenses

– kokice / hens 8,250 40,00 8,250 40,30

– hrana / feed 9,258 44,88 9,223 45,06

– vet. usluge / veterinary services 0,232 1,12 0,226 1,10

– energija / energy 0,120 0,58 0,116 0,57

– ambalaà / packaging 1,872 9,07 1,763 8,61

– amortizacija / amortization 0,328 1,60 0,325 1,59

– rad / labor 0,568 2,75 0,568 2,77

Ukupno / Total 20,628 100,00 20,471 100,00

2. Vrednost proizvodnje /Production value

– jaja za nasad / hatching eggs 30,997 96,99 30,254 97,44

– jaja za potro{nju /eggs for consumption

0,963 3,01 0,794 2,56

Ukupno / Total 31,960 100,00 31,048 100,00

3. Finansijski rezultat /Financial results

11,332 – 10,577 –

4. Ekonomi~nost proizvodnje /Economic efficiency of production

1,549 1,517

5. Rentabilnost proizvodnje /Profitability of production

35,46 31,05

6. Dobit po jajetu /Profit per egg

0,0641 0,0603

u proizvodnji. Tako|e, u periodu nekonjunkture jednodnevnih pili}a, prestrukturi-ranjem proizvodnje mogu da pobolj{aju proizvodni portfolio i na taj na~in po-bolj{aju efikasnost kori{}enja osnovnih sredstava.

Uvaàvaju}i stanje u ìvinarstvu Srbije, kao i konjunkturu jednodnev-nih pili}a u po~etnom delu godine, na osnovu pozitivnih rezultata ostvarenih u Igrupi uradili smo model proizvodnje jaja za nasad na osnovu navedenih eleme-nata:

– kapacitet farme je 1 500 nosilja,– eksploatacija nosilja je 24 nedelje u periodu januar-juli teku}e

godine,– prose~an procenat nosivosti je 72,30 posto,– proizvodnja je planirana na osnovu T-koeficijenata,– mortalitet koko{aka je 3,72 posto,– otkupna cena jaja za nasad je 0,20 eura,– varijabilni tro{kovi po jajetu su 0,0627 eura.Primenom metoda marginalnih tro{kova uz kori{}enje navedenih

naturalnih i vrednosnih elemenata, izra~unata je planirana vrednost proizvodnjeza farmu kapaciteta 1 500 nosilja (tabela 5). Ukupna vrednost proizvodnje od pro-daje jaja za nasad i jaja za potro{nju planirana je u iznosu od 33.326,56 eura, amarginalna i poslovna dobit u iznosu od 22.646,63 i 13.483,23 eura.

Tabela 5. Projekcija proizvodnje jaja za nasad za farmu kapaciteta 1.500 nosiljaTable 5. Projected hatching egg production for farm with capacity of 1,500 laying hens

Red.broj /

Number

Elementi /Elements

Broj jaja /Number of

eggs

Vrednost,eura /

Value, euros

Struktura, % /Structure, %

1.

Vrednost proizvodnje / Production value

– jaja za nasad / hatching eggs 162.936,67 32.587,33 97,78

– jaja za potro{nju / eggs for consumption 7.392,28 739,23 2,22

Ukupno / Total 170.328,95 33.326,56 100,00

2. Varijabilni tro{kovi / Variable costs 10.679,63 32,05

3. Marginalna dobit / Marginal profit 22.646,63 67,95

4. Fiksni tro{kovi / Fixed costs 9.163,70 27,50

5. Poslovna dobit / Business profit 3.483,23 40,45

6. Prelomna ta~ka proizvodnje jaja /Critical point of egg production

8.131,53 –

7. Prelomna ta~ka rentabilnosti /Critical point of profitability

3.630,67 –

575


8. Margina sigurnosti, % /Safety margin, %

62,09 –

Prelomna ta~ka rentabilnosti pokazuje momenat kada farma izlazi izzone gubitaka i ulazi u zonu dobiti, odnosno da bi farma bila solventna mora ost-variti prihod od 13.630,67 EUR-a ili proizvodnju jaja za nasad od 68.131,53 ko-mada (grafikon 2). Na osnovu date projekcije vidi se da kriti~nu ta~ku rentabilnostifarma dostiè za 2,38 meseci eksploatacije. Margina sigurnosti pokazuje visokubezbednost za proizvo|a~a, tako da farma ne}e da u|e u zonu gubitaka poduslovom da nastane smanjenje planiranog obima proizvodnje jaja i vrednosti pro-izvodnje do 62,09 posto. U svojim istraìvanjima Š1, 4¹ autori ukazuju na zna~aj in-

vesticionih ulaganja u odnosu na planiranu dinamiku proizvodnje i konstatuju dauzimanje u obzir sezonske proizvodnje predstavlja neophodan uslov za obez-be|ivanje ekonomski optimalne proizvodnje.

576


Grafikon 2. Kretanje rentabilnosti projektovane proizvodnje jaja za nasadGraph 2. Feasibility of projected hatching egg production

Tro{kovi u 000 �/ Costs in 000 eurosVrednost proizvodnje / Value of production

zona dobitka /zone of profit

prelomna ta~ka /critical point

zona gubitka /zone of loss

ukupni tro{kovi /total costs

fiksni tro{kovi /fixed costs

Nedelja eksploatacije /Week of exploitation

Zaklju~ak / Conclussion

Nosilje sa ve}om po~etnom masom pri uzlazu u proizvodnju (I grupa)ostvarile su zna~ajno ve}u ukupnu proizvodnju jaja za nasad po ulaznoj nosilji uprvom periodu eksploatacije od 23. do 44. nedelje u odnosu na lak{e nosilje(p<0,05), dok razlike u ukupnom broju i broju jaja za nasad u toku periodaeksploatacije izme|u grupa statisti~ki nisu bile zna~ajne (p>0,05). Procenat no-sivosti u toku eksploatacionog perioda izme|u grupa nije se zna~ajno razlikovao(p>0,05), s tim {to su nosilje sa ve}om ulaznom masom ostvarile zna~ajnu razlikuu procentu nosivosti u prvom periodu od 23. do 44. nedelje (p<0,05). Utro{akhrane po useljenoj nosilji i mortalitet nosilja izme|u grupa statisti~ki nisu zna~ajnitokom ukupnog perioda eksplotacije (p>0,05), a razlika u broju utro{ka hrane pojedinici proizvoda je znatno manja kod teìh nosilja u periodu od 23. do 44.nedelje (p<0,05). Analiti~kim kalkulacijama utvr|en je pozitivan efekat kod obegrupe, s tim {to je ostvarena dobit po jajetu ve}a za 6,30 posto kod nosilja I grupe.Prelomna ta~ka rentabilnosti proizvodnje jaja za nasad za farmu kapaciteta 1 500nosilja sa

ulaznom masom od 2,70 kg dostiè se za 2,38 meseci, odnosno projektovanaproizvodnja od 13 630,07 eura dostiè se pri fizi~kom obimu proizvodnje od68 132 jajeta za nasad.

1. Adi} M.: Ekonomska efikasnost investicija u zavisnosti od tehni~ko-tehnolo{kih re{enja projekta. Peradarstvo 11, 3-11, 1976. - 2 Asaj A.: Higijensko sanitarnemere u peradarstvu. Zbornik radova peradarsko-ìvinarski dani, Ljubljana, 325-327, 1985.- 3. Blagojevi} M. Uticaj po~etne telesne mase priplodnih koko{aka nosilja ARBOR ACRESna proizvodne i ekonomske rezultate. Magistarska teza, Fakultet veterinarske medicine,Beograd, 2003. - 4. Botsford H.: The economics of poultry menagement. John Wiley etSons, Inc., New York, 1952. - 5. Kraljevski P.: Prilog poznavanju zdravstvene problematike ugajenju komercijalnih nosilja SSL i HISEX. Zbornik radova peradarski dani, Opatija, 283-287, 1978. - 6. Lewis P. D., Morris T. R.: Acomparasion of the effects of age at photostimula-tion on sexual matarity and egg production. W. Poult. Sci. J. 6, 119-128, 1998 - 7. Lewiss P.D., Perry C. G., Morris T. R.: Light intensity and age at first egg in pullets. Poult. Sci. 78,1227-1231, 1999 - 8. Nikolovski J., Kre~ov M., Blaìn Vesna, B. Bo{kovi}: Zdravstvenaza{tita ìvine reprodukcionih centara na teritoriji SR Srbije van pokrajina. Zbornik referata ipriop}enja, Supetar, 35-37, 1986. - 9. Norskog A.W. et D.M. Briggs: The body weight eggproduction correlations betwen egg paradox. Poult. Sci. 47, 498-504, 1968. - 10. Pali} T.,Mateji} Milanka, Nikolovski J., Kre~ov M.: Oboljevanje ìvine koja su registrovana na terito-riji Srbije van pokrajina od 1975. do 1985. godine. Zbornik radova VI savetovanja ìvinaraSrbije, Novi Sad, 145-147, 1985. - 11. Petrovi} V., Apostolov N.: Uticaj nekih fenotipskihosobina na proizvodna svojstva hibridnih nosilja WARREN-SSL. Peradarstvo 4, 67-69,1976. - 12. Reinhart S. S., Jerome F. M.: The effect of seection for body weihgt and rate ofproduction in feed effeciency of egg production. Poult. Sci. 49, 1178-1183, 1997. - 13. Shi-vaprasad H. L., Jaap R. G.: Egg and yolk production as infenenced by liver weight liver lipidand plasma lipid in three strains of small bodyed shichens. Poult. Sci. 5, 1384-1390, 1979. -14. Sinovec Z., [evkovi} N.: Praktikum iz ishrane. Veterinarski fakultet, Beograd, 1995. - 15.Te{i} M.: Ekonomika i organizacija sto~ne proizvodnje i zdravstvene za{tite. Veterinarski fa-kultet, Beograd, 1995. - 16. Te{i} M., Ignjatovi} P., Petrovi} M., Mirilovi} M., Mileti}-@ugi}Gordana: Control and management of a light regine is isabrown lens raising and its influ-ence on production results and the eggs quality. Proceedings 99 Inter. Conf. and Exhib. on

577



Vet. Poult., Beijing, China, 319-321, 1998. - 17. Tolomir Nata{a, Anoki} H., PupovacSnjeàna, Mitrovi} S., Ma{i} B.: Fenotipska korelacija izmedju telesne mase koko{kite{kog tipa i dinamike no{enja. Nauka u ìvinarstvu 3-4, 141-146, 1997. - 18. Tuller R: Influ-ence fo housing according to body weight on laying performance. Arch. für gefliigelk 38,109-115, 1974. - 19. Filev K., [okarovski J.: @iva masa kokica na 18 nedelja kao faktor zaproizvodna svojstva u prvoj fazi nosivosti. Zbornik radova peradarsko-ìvinarski dani, Ljubl-jana, 309-311, 1985. - 20. [tajber L., @igi} Ljubica, Pavlovski Zlatica, Marinkovi} V., Ma{i}B.: Uticaj ujedna~avanja jata po telesnoj teìni na produktivnost koko{ki te{kih rasa. Pera-darstvo 3, 62-64, 1976. - 21. Hadìvukovi} S.: Statisti~ki metodi s primenom u poljoprivred-nim istraìvanjima. Univerzitet Novi Sad, Novi Sad, 1969. - 22. Hurnik J.F., Sammers J. D.,Walker J. R., Szkotinicki W.: Production traits influencing the individual feed conversion ra-tio. Poult. Sci. 56, 912-917, 1977. - 23. Chrappa V.: The relation between egg production,body weight and feed consumption in lens of varions breeds. @ivo~, Vyroba 12, 889-894,1967.

PRODUCTION-ECONOMIC RESULTS IN HATCHING EGGS PRODUCTION FORARBOR ACRES LAYING HENS

M. Blagojevic, M. Tesic, Z. Sinovec, T. Palic

Investigations were carried out on Arbor Acres laying hens divided into two ex-perimental groups, with group I having an initial mass of 2.70 kg, and group II of 2.15 kg. Onentering exploitation, the laying hens were 22 weeks old and the experiment lasted 43weeks. The production results were followed and analyzed according to the periods of ex-ploitation: the first period was from 23-44 weeks, the second period from 45-52 weeks, andthe third period from 53-65 weeks. The percent egg-laying ability and hatching egg produc-tion were statistically important in group I in the first period (p<0.05), while there were nostatistically significant differences between groups (p>0.05) totally in the second and in thethird periods, or in feed utilization per laying hen or mortality of laying hens. Based on ana-lytical calculations, a 6.30% higher profit was established per egg for laying hens of group I,and a critical point of production feasibility was determined in a projection of hatching eggproduction with laying hens of bigger initial mass in the 2.38th month of exploitation, at aproduction scale of 68,132 hatching eggs.

Key words: Arbor Acres laying hens, initial mass, production and economic results, criticalpoint of profitability

PROIZVODSTVENNO-ÕKONOMIÊSKIE REZULÃTATÀ V PROIZVODSTVEÂIC (DOMA[NEY PTICÀ DLÂ VÀSI@IVANIÂ) U NESU[EK ARBOR ACRES

PROVENIJENCE

M. Blagoevi~, M. Te{i~, Z. Sinovec, T. Pali~

578


ENGLISH

RUSSKIY

Provedënnìe ispìtaniÔ sover{enì na nesu{kah Arbor Acres proveni-jence s dvumÔ opìtnìmi gruppami, iz kotorìh I gruppa imela na~alÝnuÓ massu ot2,70 kg, a vtoraÔ gruppa 2,15 kg. Nesu{ki pri vhode v ÌkspluataciÓ imeli 22nedeli, opìt prodolàlsÔ 43 nedeli, a proizvodstvennìe rezulÝtatì sleènì ianalizirovanì po periodam ÌkspluataciÓ: perviy period ot 23 do 44 nedeli,vtoroy period ot 45 do 52 nedeli i tretiy period ot 53-65 nedelÝ. Procent no-skosti i proizvodstvo Ôic (dome{ney pticì dlÔ vìsiìvaniÔ) statisti~eskizna~itelÝnì u I gruppì v pervom periode (r<0,05), poka sovokupno i vo vtorom itretÝem periode, slovno i u zatratì korma po nesu{ke i okoleniÔ nesu{ek ne bìlozna~itelÝnosti me`du gruppami (r>0,05). Na osnove analiti~eskih kalÝkulÔciyutver`dena bólÝ{aÔ pribìlÝ po Ôycu za 6,30% u nesu{ek I gruppì, a pri proekciiproizvodstva Ôic (dome{ney pticì dlÔ vìsiìvaniÔ) s bolee tÔ`ëlìm nesu{kamipri vhode v ÌkspluataciÓ utver`dena perelomnaÔ to~ka rentabelÝnosti proiz-vodstva v 2,38 mesÔce Ìkspluatacii pri obÍëme proizvodstva ot 68.132 Ôyca(doma{ney pticì dlÔ vìsiìvaniÔ).

KlÓ~evìe slova: nesu{ki Arbor Acres, na~alÝnaÔ massa, proizvodstvennìe iÌkonomi~eskie rezulÝtatì, perelomnaÔ to~ka rentabelÝnosti

579


UDK 619:616-022.9:579.842.11

VEROTOKSI^NA ESCHERICHIA COLI – PATOGENI AGENSKOJI UGRO@AVA ZDRAVLJE @IVOTINJA I LJUDI*

VEROTOXIN-PRODUCING ESCHERICHIA COLI – AN EMERGING

PATHOGEN WHICH ENDANGER THE HEALTH OF PEOPLE AND

ANIMALS

S. Lazi}, M. ôbelji}, B. Dimi}**

Poslednjih dvadeset godina pojavila se nova grupa patogenihagensa-verotoksi~ne Escherichiae coli (VTEC), koji uzrokuju sve ve}ibroj crevnih zaraznih bolesti ljudi i ìvotinja Rezervoar VTEC je intes-tinalni trakt doma}ih ìvotinja, pre svega preìvara. Smatra se pritom dasu goveda glavni rezervoar VTEC jer je najve}i broj epidemija izazvanihovim bakterijama nastao preko mlevenog gove|eg mesa (hambur-geri). Svinje su tako|e zna~ajan rezervoar VTEC infekcija ljudi, pri ~e-mu se ovi patogeni agensi ~e{}e izoluju iz obolelih ìvotinja u odnosuna zdrave jedinke, a naj~e{}e iz svinja sa klini~kom slikom edemskebolesti. Istraìvanja na na{em geografskom podru~ju tako|e su poka-zala da su doma}e ìvotinje zna~ajan rezervoar VTEC. Uprkos tome,sporadi~na oboljenja ljudi izazvana ovim agensima su retka, a epi-demijske pojave jo{ nisu ustanovljene. Ovakva osobenost VTEC infek-cija u na{oj zemlji name}e potrebu daljih epidemiolo{kih i epizootio-lo{kih istraìvanja.

Klju~ne re~i: verotoksin, Escherichia coli, VTEC, doma}e ìvotinje,rezervoar

Verotoksi~na Escherichia coli (VTEC) jedna je od {est grupa pato-genih bakterija ove vrste, uzro~nika crevnih zaraznih bolesti ljudi i ìvotinja. Ovagrupa E. coli je identifikovana 1977. godine, kada su Konowalchuk i sar. otkrili da

581

PRETHODNO SAOP[TENJE – PREVIOUS PAPER

Uvod / Introduction

* Rad primljen za {tampu 19. 9. 2005. godine** Major mr sc med. dr Sr|an Lazi}; pukovnik dr sc med. Miloje ôbelji}, profesor, Institut za

epidemiologiju, Vojnomedicinska akademija, Beograd; dr vet. med. Bane Dimi}, Veterinar-ska stanica „Beograd”, Beograd

toksin filtrata kultura nekih sojeva E. coli ispoljava citotoksi~no dejstvo na }elijeVero kulture tkiva Š1¹. Novootkriveni toksin je dobio ime verotoksin, a sojevi E. colikoji ga stvaraju ozna~eni su kao VTEC. Verotoksin je poznat i pod nazivom shiga-toksin (ST) jer ga, pored E. coli, stvara i Shigella dysenteriae 1 (Sh. shiga), pa je al-ternativni naziv za VTEC – „shiga-toksin produkuju}e E. coli” (STEC). Na osnovudosada{njih ispitivanja uo~eno je da sojevi VTEC, izolovani iz fecesa obolelihljudi, pored stvaranja VT, ispoljavaju, i neke osobine koje se retko nalaze kod os-talih VTEC sojeva: svojstvo destrukcije mikrovilusa enterocita (attaching and ef-facing lesion - A/E lesion), stvaranje enterohemolizina, posedovanje plazmidaveli~ine 60 megadaltona (MDa) i pripadnost karakteristi~nim serolo{kim grupama(O26, O55, O103, O111, O113, O128, O157 i druge). Sojevi sa ovakvim osobi-nama ozna~eni su terminom enterohemoragijske E. coli (EHEC). U grupi EHECnajpoznatije su one koje pripadaju serogrupi O157 (posebno serotipu O157:H7),jer su naj~e{}i uzro~nici sporadi~nih i epidemijskih enterokolitisa zbog izrazitihvirulentnih svojstava Š2¹. U poslednje vreme sve ve}i zna~aj pridaje se i VTEC so-jevima koji ne pripadaju serogrupi O157 (takozvani non-O157) Š3¹. Prema poda-cima Svetske zdravstvene organizacije (SZO), postoji vi{e od 100 non-O157 se-rotipova VTEC, koji mogu da izazovu infekciju ljudi Š4¹.

Verotoksin (VT) je glavni ~inilac virulencije ovih E. coli. Familija VT (ST)obuhvata dve strukturne i antigenske varijante toksina VT1(ST1) i VT2 (ST2).Uokviru VT2 do danas je otkriveno i nekoliko podvarijanti (VT2v, VT2c, VT2d, VT2e,VT2f), od kojih su neke ~e{}e prisutne kod sojeva izolovanih iz ljudi, a neke u so-jevima izolovanim iz ìvotinja. VT je citotoksin koji uzrokuje smrt epitelnih }elijacreva, kao i endotelnih }elija sitnih krvnih sudova creva, bubrega, mozga i drugihorgana. Ovaj efekat nastaje zbog blokade sinteze proteina na nivou ribozoma,kao i zbog indukcije programirane }elijske smrti – apoptoze. Nakon dospevanja uintestinalni trakt VTEC prijanjaju za apikalni deo enterocita po mehanizmu koji jesli~an onome kod infekcija izazvanih klasi~nim enteropatogenim E. coli (EPEC):adherencija se ostvaruje pomo}u proteina spolja{nje membrane – intimina kojiomogu}uje pripajanje bakterijske }elije za proteinski receptor ozna~en kao Tir(translocirani intiminski receptor) na povr{ini enterocita, koji poti~e iz bakterijekoja ga prethodno ugra|uje u enterocit. Na mestu pripoja bakterije dolazi doi{~ezavanja mikrovilusa (A/E lesions), sa reorganizacijom i nakupljanjem aktin-skih filamenata u enterocitu ispod mesta pripoja bakterije. Posle toga, izlu~eni VTse vezuje za odre|ene receptore (globotriaozilceramid, globotetraozilceramid -Gb3, Gb4) na povr{ini epitelnih }elija i nakon internalizacije uzrokuje smrt }elijapo napred navedenom mehanizmu. Dok je Gb3 glavni receptor za VT, podvari-janta VT2e se vezuje za Gb4. VT2e je uglavnom udruèn sa edemskom bole{}usvinja ~e{}e nego sa bole{}u ljudi, mada su sojevi koji ispoljavaju samo ovu pod-

582

Vet. glasnik 59 (5-6) 581 - 589 (2005) S. Lazi} i sar: Verotoksi~na Escherichia coli –patogeni agens koji ugroàva zdravlje ìvotinja i ljudi

Patogeneza oboljenja izazvanih bakterijom VTEC /Pathogenesis of diseases caused by VTEC

varijantu izolovani i iz pacijenata sa hemoliti~ko-uremijskim sindromom (HUS) ilidijarejom Š5, 6¹. Nakon {to dospe u unutra{nje organe putem sistemske cirkula-cije VT ispoljava citotoksi~ni efekat i na endotelnim }elijama tih organa, pre svegabubrega, kada nastaju komplikacije infekcija izazvanih verotoksi~nom E. coli kao{to su HUS i tromboti~na trombocitopenijska purpura (TTP) kod ljudi ili edemskabolest kod prasadi. Infekcije izazvane VTEC mogu razli~ito da proti~u kao asimp-tomatske, zatim kao nespecifi~ne dijareje ili tipi~ni hemoragijski enterokolitis sa ilibez naknadnog razvoja ve} navedenih komplikacija. Letalitet kod hemoragijskogenterokolitisa naj~e{}e je 1 do 10 posto, kod HUS-a 3 do 5 posto Š7¹, a u slu~ajuedemske bolesti prasadi izuzetno je visok (naj~e{}e vi{e od 50 posto).

Oboljenja izazvana ovim agensima spadaju u takozvane „novonastalezarazne bolesti” (emerging infections), jer se za njih nije znalo do 1983. godine.Kada se neki mikroorganizam ozna~i kao „novi patogen” postavlja se pitanje da lije on odavno prisutan, ali postoje}im metodama nije mogao da se dijagnostikuje,ili se iznenada pojavio. Infekcije izazvane ovim agensom de{avale su se, vero-vatno, i ranije ali su bile retke. To sigurno vaì za epidemijske pojave, jer one nisumogle da proti~u nezapaèno, s obzirom na upadljivu klini~ku sliku sa HC i HUS-om kao prate}om manifestacijom. U prilog ovome govore i rezultati istraìvanjakoja su sprovedena u Velikoj Britaniji, Kanadi i SAD. Naime, nakon {to je E. coliO157:H7 identifikovana kao uzro~nik HC u Centru za kontrolu bolesti (CDC, At-lanta, SAD), testirano je vi{e od 3 000 sojeva E. coli iz perioda 1973. do 1983.godine i samo jedan izolat pripadao je serotipu O157:H7 Š8¹. U Kanadi od 2000sojeva ove bakterije iz perioda 1978. do 1982. godine, serotip O157:H7 izolovanje iz fecesa svega {est pacijenata, od kojih je dvoje imalo hemoragijski kolitis. U is-tom periodu, u Velikoj Britaniji je Centralna laboratorija (Public Health Laboratory)prikupila 15 000 izolata E. coli, od kojih je samo jedan bio O157:H7, dok ni u jed-noj od 161 epidemije enterokolitisa nije izolovan ovaj serotip Š8, 9¹. Sve ovo jeukazivalo na ~injenicu da je osamdesetih godina pro{loga veka do{lo do „inva-zije” sojeva serotipa O157:H7. Do sada nije razja{njeno {ta je doprinelo naglompojavljivanju sporadi~nih i epidemijskih formi oboljenja izazvanih VTEC, uglav-nom serolo{kom grupom O157 (pre svega, serotipom O157:H7), najpre na sever-noameri~kom kontinentu, a zatim u Zapadnoj Evropi (naro~ito u Velikoj Britaniji),Australiji i Japanu. Najmasovnija epidemija izazvana VTEC sojem serotipaO157:H7, izbila je jula 1996. godine u japanskom gradu Sakai, kada je obolelooko 6 500 osoba, uglavnom dece {kolskog uzrasta Š10¹. Ustanovljeno da jezaraàvanje nastalo preko jedne vrste salate („radish sprout”) koja je bila kon-taminisana ovim serotipom. Procenjuje se da E. coli O157:H7 godi{nje uzrokujevi{e od 73 000 slu~ajeva oboljenja kod ljudi sa oko 60 smrtnih slu~ajeva u SAD.VTEC su naj~e{}i uzro~nik hemoragijskog enterokolitisa u ovoj zemlji sa zas-

583


Epidemiolo{ke i epizootiolo{ke karakteristike VTEC infekcija /Epidemiological and epizootiological features of VTEC infections

tupljeno{}u od 15 do 18 posto. Ovaj agens se ubraja u tri vode}a uzro~nika bak-terijskih enterokolitisa u SAD, Kanadi, Velikoj Britaniji, Australiji, Belgiji, Nema~koj iJapanu. Upadljiva je dominacija infekcija izazvanih verotoksi~nom E. coli u ovimrazvijenim dràvama, gde se beleì incidencija od 2,1 do 8 na 100 000 stanovnikau Severnoj Americi Š8¹, 0,83 na 100 000 u Engleskoj i Velsu Š11¹, da bi u nekim de-lovima [kotske dostigla maksimum od 4,2 do 9,1 na 100 000 stanovnika u 1990.godini Š12¹. I u Velikoj Britaniji VTEC su naj~e{}i uzro~nici hemoragijskog kolitisa,budu}i da su u etiologiji ovog oboljenja zastupljene sa 30 do 74 posto Š8¹. Od svihizolovanih VTEC u pomenutim zemljama, naj~e{}e je identifikovan serotipO157:H7, koji zahvata, prema nekim podacima, vi{e od 90 posto svih izolata. Onse, tako|e, mada re|e, izoluje i u drugim zemljama (Belgija, Nema~ka, Italija, Ja-pan, Kina i drugim).

Za sada su infekcije izazvane verotoksi~nom E. coli znatno re|i uz-ro~nici sporadi~nih i epidemijskih oboljenja u zemljama u razvoju. U Brazilu, Indiji,îleu, Koreji i Tajlandu postotak izolacije ovih patogena je naj~e{}e niì od 1 postoŠ8¹. U na{em istraìvanju 1993. godine u Beogradu od 2683 akutne dijareje, VTECsmo izolovali u svega 8 (0,3%) Š13¹, a prva infekcija izazvana serogrupom O 157registrovana je 2001. godine Š14¹.

Na osnovu postoje}ih podataka mogu da se istaknu neke osobenostiVTEC infekcija ljudi. Infektivna doza, potrebna za nastanak oboljenja je, sli~no{igelama, mala (10-100 bakterija) Š15, 16¹. Na to posredno ukazuju i podaci o kon-taktnom preno{enju infekcije Š8, 17¹, kao i o hidri~nim VTEC infekcijama, odnosnoepidemijama Š18¹, kada je infektivna doza manja nego kada je u pitanju hrana kaoput preno{enja. U ve}ini epidemija izazvanih ovim uzro~nicima put preno{enjabilo je gove|e meso, naj~e{}e mleveno u vidu hamburgera. Ono je verovatno,kontaminisano u toku obrade, i potom sa neuni{tenim bakterijama, jer je poznatanavika anglosaksonskog stanovni{tva da koristi meso nedovoljno tretirano ter-mi~ki (engl. „rare”). Verovatno je to jedan od razloga za{to su VTEC infekcijenajve}i zdravstveni problem upravo u ovim zemljama. Pored hrane ìvotinjskogporekla, nekada je i povr}e put preno{enja zaraze Š19¹. Ljudi se, dakle, naj~e{}einficiraju kontaminisanom hranom, vodom Š20¹ ili kontaktom sa inficiranim ìvoti-njama, ljudima i/ili njihovim izlu~evinama Š21, 22¹. Opisana je i epidemija po-vezana sa boravkom ljudi u prirodi, na terenu koji je bio kontaminisan izlu~evi-nama ìvotinja Š23¹. Pominje se i mogu}nost inficiranja ljudi VTEC O157 vaz-du{nim putem Š24¹.

Dosada{nja istraìvanja su ukazivala da je osnovni rezervoar VTEC in-testinalni trakt doma}ih ìvotinja, pre svega preìvara Š8¹. Pri tome se smatra da jeintestinalni trakt goveda glavni rezervoar VTEC jer je, kako je ve} nagla{eno,najve}i broj epidemija izazvanih ovim bakterijama nastao preko mlevenog go-ve|eg mesa (hamburgeri) Š8, 25¹. U~estalost izolacije ovih agenasa iz fecesagoveda iznosi od 7,8 posto do 23 posto, s tim da je nalaz ~e{}i kod junadi i teladiŠ8, 26¹. Prema rezultatima jedne na{e studije u~estalost izolacije VTEC kodgoveda bila je 15,3 posto i pri tome je ve}i procenat izolacije bio me|u starijim ì-

584


votinjama (junad i goveda starija od 12 meseci) nego kod teladi Š27¹, {toodgovara rezultatima nema~kih Š28¹ i japanskih istraìva~a Š29¹. Podaci iz ovog is-traìvanja o u~estalosti izolacije VTEC kod teladi u uzrastu od jednog dana (6,1%),kao i podaci iz istraìvanja u [paniji Š30¹ o infekciji izazvanoj ovim agensima kodjedinki u uzrastu od jednog do sedam dana, ukazuju da do infekcija izazvanihverotoksi~nom E. coli goveda moè da nastane neposredno posle ro|enja. Pritome, infekcija se naj~e{}e ispoljava kao enterokolitis kod najmla|e teladi, dok jekod starijih ìvotinja ona naj~e{}e asimptomatska. Smatra se da je smanjeni brojreceptora za verotoksin kod starijih goveda razlog ove pojave Š31¹. êsta jeasimptomatska infekcija ovaca i koza, dok se kod ìvine ona retko registruje Š32¹.S druge strane, ove infekcije su, po pravilu, manifestne kod prasadi i ispoljavajuse kao dijareja sa ili bez edemske bolesti.

Na na{im prostorima verotoksi~ne E. coli ~esto su prisutne u intes-tinalnom traktu doma}ih ìvotinja. U pomenutoj doma}oj studiji VTEC Š27¹izolovane su na 116 (28,8%) od 402 farme uklju~ene u istraìvanje, kao i iz 431(16,2%) doma}e ìvotinje od 2 660 ispitanih jedinki. VTEC su pri tome naj~e{}eizolovane iz koza i ovaca. Uzorci fecesa i rektalnih briseva iz ovaca poticali su sa{est razli~itih farmi i na svim farmama su na|eni ovi agensi, dok je procenat izola-cije VTEC kod ovih ìvotinja bio 66,8 posto Š27¹. Ovi rezultati se poklapaju sa re-zultatima studija iz Nema~ke Š33, 34, 35¹ i [panije Š36¹ i potkrepljuju tvrdnju Š37¹da su VTEC bolje prilago|ene uslovima sredine u alimentarnom traktu ovaca oddrugih patogenih E. coli. Prisustvo VTEC, u navedenom doma}em istraìvanju,potvr|eno je i u jednom stadu koza, u kojem su ovi agensi na|eni u uzorcimafecesa 31 (73,8%) od ukupno 42 ìvotinje, {to je izuzetno visok procenat, na koji ustru~noj literaturi nismo nai{li Š27¹.

Postoje podaci o tome da su svinje tako|e zna~ajan rezervoar infek-cija izazvanih verotoksi~nom E. coli ljudi Š38¹. U~estalost izolacije VTEC kod ovihìvotinja varira izme|u 7,5 posto Š34¹ i 14 posto Š39¹. Ovi patogeni agensi se~e{}e izoluju iz obolelih ìvotinja u pore|enju sa zdravim jedinkama Š39¹, i tonaj~e{}e iz svinja sa klini~kom slikom edemske bolesti, jer je poznat zna~aj ovihagenasa u patogenezi pomenutog oboljenja Š40¹.

Epidemiolo{ka istraìvanja u Severnoj Americi ukazuju da 1,5 do 5,3posto sojeva verotoksi~nih E.coli izolovanih iz goveda pripada serotipu O157:H7.Manji procenat (0,5%) izolacije ovog serotipa u Francuskoj, [paniji i Nema~kojukazuje da bi serotip O157:H7 mogao da bude manje zastupljen u kontinentalnojEvropi u odnosu na Veliku Britaniju i SAD Š41¹. Iz goveda je dosad izolovano vi{eod 200 razli~itih serotipova VTEC Š42¹ Iz ovih ìvotinja su izolovane i serogrupekoje su ina~e karakteristi~ne za EHEC ( O26, O103, O111, O113, O157) Š41¹.Prema rezultatima jednog istraìvanja na farmama u okolini Beograda Š43¹ od 112VTEC sojeva izolovanih iz fecesa zdravih goveda, 5 sojeva (4,5%) pripadalo je se-rogrupama karakteristi~nim za humane EHEC sojeve; 4 (3,6%) soja pripadala suserogrupi O157, dok je jedan od njih aglutinirao sa antiserumom za serogrupuO26. Rezultati druge doma}e studije Š27¹ potvrdili su da su serogrupe karakteri-

585


sti~ne za EHEC sojeve kod nas zastupljeni u malom procentu (3,2% VTEC sojevaizolovanih iz doma}ih ìvotinja), a jo{ re|e se radilo o sojevima O157 (1,2%) sero-grupe, {to je u skladu sa do sada objavljenim podacima u mnogobrojnim is-traìvanjima {irom sveta Š26, 27, 41, 44, 45¹.

U prevenciji VTEC infekcija treba da se koriste sve one op{te merekoje vaè i za ostale crevne zarazne bolesti, a posebno one koje se odnose nahigijenske postupke pri obradi i ~uvanju namirnica. Kada god je to mogu}e hrana,naro~ito ìvotinjskog porekla, treba termi~ki pravilno da se obradi {to podrazu-meva dostizanje temperature od 70oC u svim delovima pripremanog jela u tra-janju od 30 minuta. Radi spre~avanja kontaktnog preno{enja infekcije posebnapa`nja treba da se obrati na odràvanje li~ne higijene.

Za sada ne postoji vakcina kojom bi se obezbedila za{tita od ovih pa-togenih agenasa. Neke od njih su u eksperimentalnoj fazi, pre svega na ìvotinja-ma, a zasnivaju se uglavnom na kombinaciji lipopolisaharidnog antigena VTECO157 i atenuiranog VT (toksoid) Š46¹. Obe}avaju}a su i istraìvanja vakcine kojesadrè EspA i Tir proteine, koji omogu}uju VTEC kolonizaciju creva doma}ina.Ove vakcine namenjene su imunizaciji goveda, radi smanjenog izlu~ivanja ovihuzro~nika putem fecesa, {to je glavni put preno{enja VTEC me|u ìvotinjama. Nataj na~in smanjio bi se broj rezervoara pomenutih patogenih agenasa, a time i inci-dencija oboljenja izazvanih VTEC u ljudskoj populaciji Š47¹.

Razlozi pojavljivanja i tendencija stalnog porasta VTEC infekcija zasada nisu sasvim jasni. Iako ovi uzro~nici, posebno sojevi serogrupe O 157, do-miniraju samo u nekim delovima sveta, postoji realna mogu}nost njihovog daljeg{irenja pogotovo u uslovima globalizacije i intenzivne me|unarodne trgovine.Pored toga, evidentan je i sve ve}i zna~aj i ostalih VTEC u izazivanju oboljenja ljudii ìvotinja. Zbog toga, u utvr|ivanju etiologije crevnih zaraza, naro~ito u epidemi-jama i epizootijama ovih oboljenja, treba imati na umu i ove, „novootkrivene” pato-gene agense. Epidemiolo{ka osobenost koja se na na{em geografskom po-dru~ju isti~e retkim sporadi~nim oboljenjima i odsustvom epidemija izazvanihverocitotoksi~nim Escherichia coli, a znatnom zastupljeno{}u doma}ih ìvotinjakao rezervoara ovih patogenih agenasa, name}e potrebu daljih ispitivanja u ovojoblasti.

586



Prevencija VTEC infekcija / Prevention of VTEC infections

1. Konowalchuk J., Speirs J. I., Stavric S.: Vero response to a cytotoxin ofEscherichia coli. Infect Immun;18, 775-779, 1977. - 2. Ryan C. A., Tauxe R. V.: Escherichiacoli O157: H7: Diarrhea in a Nursing Home: Clinical, Epidemiological and PathologicalFindings. J Infect Dis, 154, 631-39, 1986. - 3. Gerber A., Karch H. et al.: Clinical Course andthe Role of Shiga Toxin-Producing Escherichia coli Infection in the Hemolytic-Uremic-Syndrome in Pediatric Patients,1997-2000, in Germany and Austria: A Prospective Study. JInfect Dis; 186, 493-500, 2002. - 4. WHO. Report of a WHO Scientific Working Group Meet-ing: Zoonotic Non- O157 Shiga Toxin-Producing Escherichia coli (STEC). WHO ScientificWorking Group Meeting, Berlin, Germania, 23-26 June 1998. http://www.who.int/wer - 5.Pierard D., Huyghenes L. et al.: Diarrhoea associated with Escherichia coli producing por-cine oedema disease verotoxin. Lancet, 338, 762, 1991. - 6. Thomas A., Cheasty T. et al.:Isolation of verocytotoxin - producing Escherichia coli serotypes O9ab:H- and O101: H-carrying VT2 variant gene sequences from a patient with haemolityc uraemic syndrome.Eur J Clin Microbiol Infect Dis, 13, 1074-1116, 1994. - 7. Nataro J. P., Kaper J. B.: Diarrhoea-genic Escherichia coli. Clin Microbiol Rev, 11, 1, 142-201, 1998 - 8. Griffin P,, Tauxe R.: Theepidemiology of infections caused by Escherichia coli O157:H7, other enterohemorrhagicE. coli, and the associated hemolitic uraemic syndrome. Epidemiol Rev; 13, 60-96, 1991. -9. Day N. P., Scotland S. M. et al.: Escherichia coli O157:H7 associated with human infec-tions in the United Kingdom. Lancet; i: 825, 1983. - 10. Enterohemorrhagic Escherichia coliinfection - Japan Šeditorial¹. Can Commun Dis Rep, 22, 23, 199-200, 1996. - 11. Cheasty T.,Frost J. et al.: Verocitotoxin-producing Escherichia coli, particularily serogroup O 157, as-sociated with human infections in England and Wales: 1992-4, Epidemiol Infect, 117, 1-10,1996. - 12. MacDonald I., Gould I., Curnow J.: Epidemiology of infection due to Escherichiacoli O157: a 3-year study. Epidemiol Infect; 116, 279-84, 1996. - 13. ôbelji} M., Lep{anovi}Z., Velimirovi} S.: Infrequent finding of verotoxin-producing Escherichia coli in diarrhoealstools in Belgrade, Serbia. Scand J Infect Dis, 27, 4, 427-428, 1995. - 14. ôbelji} M., Boji}I. et al.: Prvi dokazani slu~aj enterokolitisa u Jugoslaviji uzrokovan enterohemoragijskome{erihijom koli O157. Vojnosanit Pregl, 60, 4, 493-496, 2003. - 15. Griffin P., Mead P., Siva-palasingam S.: Escherichia coli O157:H7 and other enterohemorrhagic E. coli. In Infectionof the Gastrointestinal Tract. Blaser M., Smith P., Greenenberg H., et al, eds.: Philadelphia:Lippincot Williams&Wilkins, 627-642, 2002. - 16. Lewis M., Nataro J.: Diarrhea caused byEscherichia coli. In Strickland GT., ed. Hunter's Tropical Medicine and Emerging InfectiousDiseases. Philadelphia: WB Saunders, 334-338, 2000. - 17. Spika S., Smith H. et al.:Hemolytic-uremic syndrome and diarrhea associated with Escherichia coli serotypeO157:H7 in a day care center. J Pediatr; 109, 287-291, 1986. - 18. Swerdlow D., Woodroff B.et al. A waterborne outbreak in Missouri of Escherichia coli O157:H7 associated withbloody diarrhea and death, Epidemiol Infect; 117, 812-819, 1992. - 19. Morgan G., NewmanC., Palmer S.: First recognized comunity outbreak of hemorrhagic colitis due to verotoxin-producing Escherichia coli O157:H7 in the UK. Epidemiol Infect; 101, 83-91, 1988. - 20.Bopp D. J., Sauders B. D. et al.: Detection, Isolation and Molecular Subtyping of Escheri-chia coli O157:H7 and Campylobacter jejuni Associated with a Large Waterborne Out-break. J Clin Microbiol, 41, 1, 174-180, 2003. - 21. Locking M. E., O'Brien S. J., Reilly W. J.:Risk factors for sporadic cases of Escherichia coli O 157 infection. Epidemiol Infect., 127,215-220, 2001. - 22. O'Brien S. J., Adak G. K., Gilham C.: Contact with farming environmentas a major risk factor for Shiga toxin (Vero cytotoxin)- producing Escherichia coli O 157 in-fection in humans. Emerg Infect Dis.; 7, 1049-1051, 2001. - 23. Ogden I. D., Hepburn N. F.,MacRae M.: Long term survival of Escherichia coli O 157 on pasture following an outbreakassociated with sheep at a scout camp. Lett Appl Microbiol, 34, 100-104, 2002. - 24. VarmaK. J., Greene K. D. et al. An Outbreak of Escherichia coli O157 Infection Following Expo-

587



sure to a Contaminated Building. JAMA, 290, 2709-2712, 2003. - 25. Banatvala N., Man-gano A. et al.: Meat grinders and molecular epidemiology: two supermarcet outbreaks ofEscherichia coli O157:H7 infection. J Infect Dis;173, 480-483, 1996. - 26. Blanco M., BlancoJ. et al.: Prevalence and characteristics of Escherichia coli serotype O157:H7 and otherverotoxin-producing Escherichia coli in healthy cattle. Epidemiol Infect, 117, 251-257,1996. - 27. Lazi} S.: Epidemiolo{ki zna~aj ljudi i ìvotinja kao rezervoara verocitotoksi~nihEscherichia coli, (magistarski rad), 2005. - 28. Beutin L., Geier D. et al.: Prevalence andsome properties of verotoxin (Shiga- like toxin) - producing Escherichia coli in seven differ-ent species of healthy domestic animals. J Clin Microbiol, 31, 2483-2488, 1993. - 29. Ko-bayashi H., Shimada J. et al.: Prevalence and characteristics of Shiga-toxin-producingEscherichia coli from healthy cattle in Japan. Appl Environ Microbiol, 67, 484-489, 2001. -30. Orden J. A., Ruiz-Santa-Quiteria J. A. et al.: Verotoxin-producing Escherichia coli(VTEC) and eae-positive non-VTEC in 1-30-days-old diarrhoeic dairy calves. Vet Microbiol1998, 63, 239-248. - 31. Moake J.: Thrombotic microangiopathies. N Engl J Med, 347, 589-600, 2002. - 31. Beutin L., Geier et al.: Prevalence and some properties of verotoxin (Shiga-like toxin)- producing Escherichia coli in seven different species of healthy domestic ani-mals. J Clin Microbiol; 32, 2483-2488, 1993. - 33. Zschock M., Hamman H. P., Wolter W.:Shiga-toxin-producing Escherichia coli in faeces of healthy dairy cows, sheep and goats:prevalence and virulence properties.Lett Appl Microbiol; 31, 203-208, 2000. - 34. Beutin L.,Geier D. et al.: Prevalence and some properties of verotoxin (Shiga- like toxin)- producingEscherichia coli in seven different species of healthy domestic animals. J Clin Microbiol, 31,2483-2488, 1993. - 35. Beutin L., Geier D. et al.: Epidemiological relatedness and clonaltypes of natural populations of Escherichia coli strains producing Shiga toxins in separatepopulations of cattle and sheep. Appl Environ Microbiol, 63, 2175-2180, 1997. - 36. BlancoM, Blanco J. E. et al.: Serotypes, virulence genes, and intimin types of Shiga toxin (Vero-toxin)-producing Escherichia coli isolates from healthy sheep in Spain. J Clin Microbiol2003, 41, 1351-1356, 2003. - 37. Cornick N. A., Booher S. L. et al.: Persistent colonization ofsheep by Escherichia coli O157: H7 and other E coli pathotipes. Appl Environ Microbiol;66, 4926-4934, 2000. - 38. Rios M., Prado V. et al.: Clonal diversity of enterohemorrhagicEscherichia coli from patients with hemolytic-uremic syndrome, asymptomatic subjects,animal reservoir, and food. J Clin Microbiol; 37, 778-781, 1999. - 39. Gannon V. P., Gyles C.L., Friendship R. W.: Characteristics of verotoxigenic Escherichia coli from pigs. Can J VetRes, 52, 331-337, 1988. - 40. Lingood M. A., Thompson J. M.: Verotoxin production amongporcine strains of Escherichia coli and its association with oedema disease.J Med Micro-biol, 24, 359-362, 1987. - 41. Pradel N., Livrelli V. et al.: Prevalence and characterization ofShiga-toxin-producing Escherichia coli isolated from cattle, food and children during one-year prospective study in France. J Clin Microbiol, 38, 1023-1031, 2000. - 42. Gyles C.,Johnson R. et al.: Association of enterohemorrhagic E.coli hemolysin with serotypes ofShiga like toxin producing E. coli of human and bovine origins. Appl Environ Microbiol.4134-4141, 1998. - 43. ôbelji} M., Dimi} B.: Properties of verocytotoxigenic Escherichiacoli isolated from feces of healthy bovines. Mikrobiologija; 35, 93-101, 1998. - 44. Wells J.G., Shipman L. D. et al.: Isolation of Escherichia coli serotype O157:H7 and other Shiga-like toxin- producing E. coli from dairy cattle. J Clin Microbiol, 29, 985-989, 1991. - 45. Kahnet al.: Emer Inf Dis; 8, 54-62, 2002. - 46. Konady E. Y., Parke J. C. et al.: Investigational vac-cine for Escherichia coli O157: phase 1 study of O 157 specific polysacharyde-Pseudomonas aeuriginosa recombinanat exoprotein A conjugates in adults. J Infect Dis,177, 383-387, 1998. - 47. Potter A. A., Klashinsky S. et al.: Decreased shedding of Escheri-chia coli O157:H7 by cattle following vaccination with type III secreted proteins. Vaccine,22, 362-369, 2004.

588


VEROTOXIN-PRODUCING ESCHERICHIA COLI – AN EMERGING PATHOGENWHICH ENDANGER THE HEALTH OF PEOPLE AND ANIMALS

S. Lazic, M. Cobeljic, B. Dimic

A new group of pathogenic agents has appeared in the last 20 years –verotoxin-producing Escherichiae coli (VTEC), which cause increasing numbers of intesti-nal diseases in humans and animals. The reservoir for VTEC is the intestinal tract of domes-tic animals, primarily ruminants. It is believed that cattle are the principal reservoir for VTEC,because the biggest number of epidemics caused by these bacteria occurred throughground beef (hamburgers). Swine are also a significant factor of VTEC infections in hu-mans, but these pathogenic agents are more frequently isolated from diseased animalsthan healthy ones, and most often from swine with a clinical picture of an endemic disease.Investigations in our geographic region have also demonstrated that domestic animals area significant VTEC reservoir. In spite of this, sporadic diseases in humans caused by theseagents are rare, and no epidemics have been registered so far. Such a characteristic ofVTEC infections in our country imposes the need for further epidemiological and epizooti-ological research.

Key words: Vertoxin, Escherichia coli, VTEC, domestic animals, reservoir

VEROTOKSIÊSKAÂ ESCHERICHIA COLI – PATOGENNÀY AGENTPRIÎNÂÁÇIE BOLEZNEY LÁDEY I @IVOTNÀH

S. Lazi~, M. ôbeli~, B. Dimi~

Poslednìh 20 let poÔvilasÝ novaÔ gruppa patogennìh agentov-vero-toksi~eskoy Esherichia coli (VTES), pri~inÔÓçie vsÒ bólÝ{oe ~islo ki{e~nìh za-raznìh bolezney lÓdey i ìvotnìh. Rezervuar VTES ki{e~nìh trakt doma{nihìvotnìh, pre`de vsego `vi~nìh. S~itaetsÔ pri Ìtom, ~to krupnìy rogatìy skotglavnìy rezervuar VTES ibo naibolÝ{ee ~islo Ìpidemiy, vìzvannìh Ìtimi bak-teriÔmi stalo ~erez far{irovannoe govÔ`Ýe mÔso (gamburgerì). SvinÝi takèzna~itelÝnìy rezervuar VTES infekciy lÓdey, pri ~ëm Ìti patogennìe agentì~açe izoliruÓtsÔ iz zablev{ih ìvotnìh v otno{enii zdorovìh otdelÝnìh ìv-otnìh, a ~açe vsego iz sviney s klini~eskoy kartinoy Ìdemi~eskoy bolezni.IssledovaniÔ na na{em geografi~eskom rayone takè pokazali, ~to doma{nieìvotnìe zna~itelÝnìy rezervuar VTES. Vopreki Ìtomu, sporadi~eskie zabole-vaniÔ lÓdey, vìzvannìe Ìtimi agentami redkie, a Ìpidemi~eskie ÔvleniÔ eçë neregistrirovanì. TakaÔ osobennostÝ VTES infekciy u nas nakladìvaet nu`dudalÝney{ih Ìpidemiologi~eskih i Ìpizootologi~eskih issledovaniy.

KlÓ~evìe slova: verotoksin, Escherichia coli, VTES, doma{nie ìvotnìe,rezervuar

589


RUSSKIY

ENGLISH

UDK 619:616.155.194:632.682

PTI^JE ANEMIJE*

AVIAN ANEMIAS

Jelena Raukar**

U radu je prikazana klasifikacija pti~je anemije na temeljuMCHC/MCV i vrste anemija. Potrebna su daljnja hematolo{ka i imu-nolo{ka istraìvanja, jer nedostaju informacije o hematolo{kim poka-zateljima razli~itih vrsta ptica najmla|e dobi. Anemija se ~esto javljakod ptica zbog skra}enog ìvota pti~jih eritrocita. Zbog toga je po-trebno {to ranije dijagnosticirati anemiju. U istraìvanjima bi trebaloodrediti hematolo{ke referentne vrijednosti za pojedinu pti~ju vrstu.

Klju~ne re~i: ptice, anemije

Anemija je ~esto prisutna u ptica ku}nih ljubimaca kao i pili}a i moèbiti jedini zna~ajniji hematolo{ki nalaz u bolesnih ptica i peradi. Prema definicijianemija je snièna koli~ina eritrocita ili hemoglobina u volumnoj jedinici krvi. Moèbiti istodobno snièna koli~ina eritrocita ili hemoglobina sa hematokritom. U ane-mija je hematokrit snièn manje od 35 posto. Vrijednosti za hemoglobin su sli~neu mnogih ptica ku}nih ljubimaca. Ptice u kojih je vrijednost za hemoglobin nià od12 g/dL smatraju se anemi~nima. Nivo hemoglobina, hematokrita i ukupnih prote-ina u plazmi su vrijedni dijagnosti~ki pokazatelji za procjenu anemije. U ptica seanemija javlja kao posljedica gubitka krvi, pove}anja destrukcije eritrocita ilismanjivanja produkcije eritrocita.

@ivot pti~jih eritrocita je mnogo kra}i nego kod ~ovjeka. Tako eritrocitiptica ìve 25 do 35 dana u krvi, dok eritrociti ~ovjeka ìve u krvi 110 do 120 dana.Zbog kra}eg ìvota pti~jih eritrocita neregenerativne anemije u ptica brzo napre-duju.

Klini~ar mora prvi ustanoviti da je ptica anemi~na. Klini~ki simptomianemije su blijede noge, {um na srcu, izraèna slabost, te zamor pri letenju.

591

Uvod / Introduction


* Rad primljen za {tampu 23. 9. 2005. godine** Mr sc. Jelena Raukar, dipl. ing med. biokemije, Zavod za ornitologiju, HAZU, Zagreb, Repub-

lika Hrvatska

Laboratorijske pretrage uz iscrpnu anamnezu pomaù pri postavljanjudijagnoze anemije, ali valja istaknuti da su laboratorijske pretrage, s jedne strane,skupe, a s druge da izazivaju stres u ptica. Zbog toga kori{tenje laboratorijskihpretraga mora biti racionalno, pri ~emu je od velike va`nosti kvalificirano laborato-rijsko osoblje. Zbog toga je potrebna tijesna suradnja izme|u veterinara i medicin-skih biokemi~ara.

Testovi za procjenu eritrocita uklju~uju: hematokrit, ukupan broj eri-trocita, koncentraciju hemoglobina, eritrocitne konstante; prosje~an volumen eri-trocita (MCV), prosje~an sadràj hemoglobina u eritrocitu (MCH), prosje~nu kon-centraciju hemoglobina u 1 litri eritrocita (MCHC), broj retikulocita i morfologijueritrocita.

Maksimalni ukupni volumen izva|ene krvi za analizu koji ne}e ugrozitizdravlje mora biti pribli`no jedan posto tjelesne mase ptice. Me|utim, ukupanvolumen krvi treba biti manji u slu~aju da je ptica te{ko bolesna Š1¹. Na~in uzi-manja krvi ovisi o vrsti ptice. Uzimanje krvi iz desne jugularne vene prikladan jena~in va|enja krvi za sve vrste ptica uklju~uju}i i male vrste. Kod malih ili srednjevelikih ptica krv se uzima iz brahijalne vene. U malih vrsta ptica krv se uzima izsrednje metatarzalne vene Š12, 1, 20, 6¹.

Pravilan izbor antikoagulansa je vaàn da bi se dobili {to realniji ito~niji hematolo{ki rezultati. Pti~ja krv pomije{ana u antikoagulansu EDTA jeposebno osjetljiva na osmotske promjene. Eritrociti su posebno pogo|eni u an-tikoagulansu EDTA. Dolazi do bubrenja eritrocita, {to rezultira pogre{nim rezulta-tom za prosje~ni volumen eritrocita (MCV) koji ima snièn iznos kada je mjeren uautomatskom hematolo{kom broja~u Š7, 17¹. U nekih vrsta ptica (nojevi) eritrocitisu skloni brzom liziranju u antikoagulansu EDTA {to spre~ava identifikaciju sta-nica, pa su dobijeni rezultati nevaè}i. Tako|er, u nojeva dolazi do pove}aneprosje~ne koncentracije hemoglobina (MCHC) zbog razaranja stanica ako seupotrebljava antikoagulans EDTA Š10, 3, 16, 6¹.

S vremenom krvne stanice gube na vrijednosti, jer normalne stanicepo~inju mijenjati svoj izgled, {to moè uzrokovati pogre{no dijagnosticiranje Š4¹.Pti~ja krv pomije{ana sa antikoagulansom citratom i analizirana u laserskomproto~nom citometru rezultira najdosljednijim rezultatima u hematolo{kim pre-tragama. Upotreba laserskog proto~nog citometra pobolj{ava maksimalnu sta-ni~nu postojanost i reproducibilnost Š8¹.

Wright ili Wright / Giemsa te Natt i Herrick otopine mogu se upo-trebljavati za razmaz periferne krvi Š12, 15, 16, 20¹. Kod ovih otopina treba paziti napH, jer pogre{ni pH moè utjecati na boju stanica. U slu~aju da je pH previ{e kiseodolazi do previ{e intenzivnog crvenog obojenja, a u slu~aju da je pH previ{e alka-lan nastaje prejako plavo obojenje. Najbolji rezultati se postiù ako je pH vrijed-nost izme|u 7 i 7.5 Š16, 5¹.

592

Vet. glasnik 59 (5-6) 591 - 601 (2005) Jelena Raukar: Pti~je anemije

Laboratorijska analiza crvene krvne slike /Laboratory analysis of red blood count

Mikroskopska analiza eritrocita moè biti pokazatelj patolo{kog sta-nja. Tako morfolo{ke promjene eritrocita poput polikromazije i anizocitoze uka-zuju na vrstu anemije Š1, 3, 16, 7, 8¹. Sa poja~anjem objektiva 100x izvodi se mik-roskopski pregled morfologije eritrocita Š3¹.

Crvena krvna slika se rijetko odre|uje na automatskom hemato-lo{kom broja~u. U ptica se crvena krvna slika rijetko odre|uje u svakodnevnojpraksi, jer je za ru~no odre|ivanje potrebno mnogo vremena.

Naàlost, iako je potrebno {to ranije dijagnosticirati anemiju u pticavrlo se rijetko u svakodnevnoj veterinarskoj praksi odre|uje crvena krvna slikazbog prethodno navedenih razloga. Zbog toga ima malo objavljenih istraìvanja ocrvenoj krvnoj slici u ptica.

Klasifikacija pti~jih anemija obavlja se na temelju eritrocitnih konstanti;prosje~nog volumena eritrocita (MCV) i prosje~ne koncentracije hemoglobina ujednoj litri eritrocita (MCHC) (tabela 1). Za ovu klasifikaciju pti~jih anemija po-trebno je odrediti broj eritrocita, koli~inu hemoglobina i vrijednost hematokrita.Kod dijagnosticiranja vrste anemije pomaù i morfolo{ke promjene eritrocitapoput polikromazije i anizocitoze Š1, 7, 8¹. Ovakva klasifikacija anemija razlikujehipokromnu mikrocitnu, hipokromnu makrocitnu i normokromnu normocitnu ane-miju.

Sniène vrijednosti eritrocitnih konstanti (MCHC i MCV) karakterizirajuhipokromnu mikrocitnu anemiju. Kao i kod sisavaca, promjene u broju eritrocitamogu biti povezane s deficitom èljeza. Gubitak èljeza zbog krvarenja uzrokujemikrocitnu anemiju. Ektoparaziti koji si{u krv mogu uzrokovati anemiju Š1, 8¹.

Snièni MCHC i pove}ani MCV karakteriziraju hipokromnu makro-citnu anemiju. Ova anemija je rijetka u ptica ku}nih ljubimaca. Anemija se javljakod akutnog gubitka krvi i kod ranog stupnja trovanja sa olovom. Hipokromnamakrocitna anemija se moè javiti sa neregenerativnom anemijom Š1, 8¹.

Normocitna (normalni MCV), normokromna (normalni MCHC) ane-mija je naj~e{}a anemija u ptica ku}nih ljubimaca. Normocitna normokromnaanemija je neregenerativna. Ova anemija se javlja kod upalnih ili kroni~nih bolesti.@ivot pti~jih eritrocita se skra}uje. Visok je omjer mijeloidnih i eritroidnih stanica ukostnoj srì ptice. Smanjuje se stvaranje eritrocita Š1, 8¹.

Kroni~ne upalne bolesti poput kroni~ne bakterijske infekcije, klamidi-jaze, peritonitisa ù}i, tuberkuloze, aspergiloze i nekih virusnih bolesti u pticaku}nih ljubimaca uzrokuju normocitnu normokromnu neregenerativnu anemijuŠ8¹.

Izgladnjivanje, nedostatak èljeza i folne kiseline, hipotireoidizam, ke-mijski utjecaji i toksini (olovo i aflatoksini) mogu biti uzrok normocitne normok-romne neregenerativne anemije. S neoplazijom hematopoetskih stanica ili me-zenhimalnih stanica moè se javiti normocitna, normokromna anemija Š1, 8¹.

593


Klasifikacija pti~jih anemija / Classification of avian anemias

Tabela 1. Klasifikacija anemija na temelju eritrocitnih konstanti (MCV i MCHC) Š8¹Table 1. Classification of anemias based on erythrocyte constants (MCV and MCHC) Š8¹

A) Hipokromna mikrocitna / Hypochromic microcyticSnièni MCHC / Low MCHCSnièni MCV / Low MCVPorast polikromazije, anizocitoza / Increased polychromasia, anisocytosisUzroci hipokromne, mikrocitne anemije:/ Causes of hypochromic, microcytic anemia:– prehrana sa smanjenom koli~inom èljeza (eksperimentalno izazvano) /diet with reduced quantities of iron (experimentally induced)

– kroni~na krvarenja / chronic bleeding– paraziti koji si{u krv / blood-sucking parasites

B) Hipokromna makrocitna / Hypochromic macrocyticSnièni MCHC / Low MCHCPovi{eni MCV / High MCVPove}ana polikromazija, anizocitoza / Increased polychromasia, anisocytosisUzroci hipokromne, makrocitne anemije: / Causes of hypochromic, macrocytic anemia:– odgovor na akutni gubitak krvi / response to acute blood loss– odgovor na trovanje olovom / response to lead poisoning– eksperimentalna toksi~nost / experimental toxicity– odgovor na hemoliti~nu anemiju / response to haemolytic anemia

C) Normokromna normocitna / Normochromic normocyticNormalan MCHC / Normal MCHCNormalan MCV / Normal MCVUzroci normokromne, normocitne anemije: / Causes of normochromic, normocytic anemia:Aspergiloze / aspergillosisTuberkuloza / tuberculosisKlamidijaze / clamidiasiskroni~na bakterijska infekcija / chronic bacterial infectionhematopoetska neoplazija / hematopoietic neoplasiamezenhimalna neoplazija / mesenchymal neoplasiavirusne bolesti / viral diseasesgladovanje / starvationlijekovi: ciklofosfamid, kortikosteroidi / medicines: cyclofosfamide, corticosteroids

Odre|eni lijekovi mogu uzrokovati supresiju kostne srì u ptica. Takolijekovi poput ciklofosfamida i kortikosteroida uzrokuju supresiju pti~je kostne srìŠ8¹.

Vrste pti~jih anemija su: regenerativna anemija, neregenerativna ane-mija, hemoliti~na anemija, anemija Heinz tijela, anemija uzrokovana te{kim me-talima, anemija uzrokovana krvnim parazitima i policitemija Š1, 8¹.

Klini~ki regenerativna anemija se dijeli u dvije skupine: 1) neregenera-tivna anemija se pobolj{ava radi uspje{nog lije~enja kroni~nih ili upalnih bolesti i2) poja~ani odgovor kostne srì (stanje nelije~eno) na gubitak krvi. Najjednostav-niji pokazatelj regeneracije je klini~ko pra}enje hematokrita. Uznapredovala nere-generativna anemija koja nastaje kao posljedica kroni~nih ili upalnih bolesti poka-zuje pove}anu varijabilnost eritrocitnih oblika Š1¹. RDW% (podjela eritrocita po

594


Vrste pti~jih anemija / Types of avian anemias

volumenu) pokazuje grafi~ki populaciju eritrocita, kategoriziranu prema MCV.Karakteristi~no za neregenerativnu anemiju je smanjeni RDW%, dok je u regene-rativnih anemija povi{eni RDW%. Regenerativne anemije koje nastaju kao poslje-dica gubitka krvi imaju povi{eni RDW% i anizocitozu Š8¹.

Autoimuna hemoliti~na anemija nije zabiljeèna u ptica ku}nih ljubi-maca i rijetka je u peradarstvu. Hemoliti~na anemija se javlja kod izlaganja tok-sinima. Normocitne i normokromne ili makrocitne i normokromne promjene suprvi znakovi bolesti. Otrovanje bakrom dovodi do hemoliti~ne anemije. U pticaakutna intoksikacija te{kim metalima moè rezultirati intravaskularnom hemoli-zom. Hemoliza uzrokovana trovanjem olovom o~ituje se o{te}enjem hemo-globina i destrukcijom stanica. Plasmodium infekcija moè uzrokovati intravasku-larnu hemolizu. Hemoliti~ka anemija je ~esto regenerativna, a karakterizira jepove}ana polikromazija, makrocitoza, anizocitoza i retikulocitoza. Niski hema-tokrit i normalne vrijednosti proteina u serumu javljaju se u hemoliti~kih anemijaŠ1, 8¹.

Paraziti su ~esto vidljivi prilikom mikroskopske analize razmaza perife-rne pti~je krvi. Na razmazu periferne krvi naj~e{}e se pojavljuju: Haemoproteus,Plasmodium, Leukocytozoon i Microfilaria, a rje|e se pojavljuju: Atoxoplasma, Ae-gyptianella, Borrelia anserina i Trypanosoma. Ovi paraziti mogu izazvati anemije uptica. Odre|eni paraziti poput Plasmodium ili Aegyptianella mogu uzrokovatipove}ani raspad eritrocita Š11, 2, 8, 19¹.

Haemoproteus se dijagnosticira kada je prisutan pigmentirani intraeri-trocitni gametocit. U stanici su vidljivi jedan ili vi{e gametocita. Zreli gametocitzauzima polovicu citoplazme eritrocita. Broj gametocita koji se vide na perifernomrazmazu krvi varira s dobi ptice, stupnju stresa i sezoni. [izogoni Haemoproteusase pojavljuju u endotelnim stanicama, u plu}ima, jetri i slezeni. Akutna infekcijaizazvana sa Haemoproteus-om moè rezultirati anemijom. Haemoproteus je ~estu bijelih papiga i ara (Ara chloropter) Š2, 8, 19¹.

Plasmodium uzrokuje pti~ju malariju. Klini~ka slika pokazuje hemo-liti~ku anemiju, leukocitozu, limfocitozu, hemoglobinuriju i naglu smrt. Identifika-cija Plasmodiuma se temelji na prisutnosti intraeritrocitnih gametocita, trofozoita i{izonta u Romanowsky otopini u perifernom krvnom razmazu. Organizmi semogu nalaziti u trombocitima, leukocitima i endotelnim stanicama. Plasmodium jeod klini~ke va`nosti u golubova, mo~varnih ptica, ptica grabljivica, pingvina iperadi (nojeva). Nastavljaju se detaljna istraìvanja ìvotnog ciklusa Plasmodiumai na pobolj{anju dijagnosti~kih metoda u pingvina Š2, 8, 19¹. Hemoliti~ku anemijus leukocitozom i limfocitozom uzrokuje Plasmodium struthionis u nojeva u Sudanui ju`noj Africi Š10, 18¹.

Leukocytozoon je prisutan u mnogobrojnih divljih vrsta ptica. Klini~kaslika se sastoji od anoreksije, hemoliti~ke anemije, hemoglobinurije, depresije idehidracije. Leukocytozoon je vidljiv kao okrugli i izduèni gametocit na perifer-nom razmazu krvi. Ima klini~ku va`nost u mo~varnih ptica, purana i u mladih pticagrabe`ljivaca Š2, 19¹.

595


Atoxoplasma je parazit mononuklearnih leukocita (limfocita, monocitai makrofaga). U kanarinaca uzrokuje visoki mortalitet. Crveni crv (Dermanyssusgallinae) prenosi parazita Atoxoplasma. U razmazu periferne krvi vide se sporozitiunutar mononuklearnih leukocita Š2, 19¹.

Aegyptianella je parazit eritrocita u ptica koje ìve u tropskim i suptrop-skim podru~jima. Na|en je u tek uvezenih ptica. Aegyptianella pullorum pojavljujese u pili}a, gusaka, purana i pataka. Pojavljuje se u tri oblika: 1) po~etno tijelo kojeizgleda poput male (u dijametru je manji od 1 �m) okrugle, bazofilne inkluzije unu-tar citoplazme; 2) razvijeniji oblik koji podsje}a na Babesiu i 3) veliki ovalni,elipti~ni oblik veli~ine od 2 do 4 �m Š2, 8¹.

Komarac ili crveni crv (Dermanyssus gallinae) prenose parazita Try-panosoma. Parazit se dijagnosticira na krvnom razmazu pomo}u Romanowskyotopine. U perifernoj krvi ili kostnoj srì moè se vidjeti Trypanosoma. Trypano-soma je dijagnosticiran u divljih uhva}enih ptica u sjevernoj Americi sa malimklini~kim posljedicama Š2, 19¹.

Policitemija se javlja s pove}anim iznosom hematokrita i hemoglo-bina. Prvo treba isklju~iti dehidraciju, jer ona moè biti uzrok policitemije. Analizi-ranjem navedenih parametara: glikoze u plazmi, kalcija i ukupnih proteina is-klju~uje se dehidracija kao uzrok policitemije Š8¹.

Kod apsolutne policitemije pove}ana je masa eritrocita i dolazi dopove}ane eritrocitopoeze u kostnoj srì. Sekundarna policitemija se pojavljujekao reakcija na smanjenu razinu kisika u krvi. Ovakav tip policitemije je naj~e{}ikod apsolutne policitemije. U pti~jih bolesnika kroni~ne respiratorne bolesti iplu}ne infekcije mogu uzrokovati sekundarnu apsolutnu policitemiju. Primarnaapsolutna policitemija u sisavaca je uzrokovana neoplasti~nim proliferacijama he-matopoetskih stanica. U literaturi koja opisuje ptice ku}ne ljubimce nije raz-ja{njeno postojanje ovih vrsta neoplazija. Rijetko nastaje u ptica ku}nih ljubimacaŠ8¹.

Kod infektivne anemije u pili}a u dobi od jednog do tri tjedna javljajuse aplasti~na anemija, imunosupresija i pove}ani mortalitet pili}a. Hematokrit jemanji od 27 posto. Javljaju se leukopenija i trombocitopenija. Infektivna anemijase javlja zbog citotoksi~nog djelovanja virusa na mijeloidne prekurzorske staniceu kostnoj srì Š13, 14, 19¹.

U 7.4 posto slu~ajeva nastaje promjena morfologije eritrocita Š8¹.

Polikromatske stanice su normalno prisutne od jedan do pet posto uperifernoj krvi. Pove}ava se polikromazija u bolesnika koji pokazuju regenerativniodgovor na anemiju. Kod neregenerativnih anemija nema polikromatskih stanica.Procjena stupnja polikromazije i retikulocitoze moè pomo}i u razlikovanju depre-

596


Morfolo{ke promjene eritrocita/Morphological changes in erythrocytes

sivne anemije i hemoliti~ne anemije. Niski stupanj polikromazije znak je nerege-nerativne anemije Š8¹.

Poikilociti su pti~ji eritrociti razli~itih veli~ina. Javljaju se s te{kimsistemskim infekcijama koje napadaju kostnu sr`. Eritrociti su mla|i i ve}i. Najpre-cizniji na~in odre|ivanja stupnja anizocitoze je podjela stanica po volumenuizraèna u postotku (RDW%) Š8¹. Anizociti bez polikromazije i s promijenjenim ob-likom eritrocita ukazuju na mijeloproliferativni poreme}aj Š1¹.

Kod otrovanja olovom pojavljuju se nabreknuti eritrociti s normalnimelipti~nim oblikom i hipokromatskim podru~jem. Hipokromni eritrociti se javljaju uptica s akutnim i kroni~nim upalnim bolestima. Zna~ajne su leukocitoza i hetero-filija. Uznapredovala sideropeni~na anemija je povezana s hipokromnim eritroci-tima. Otrovanje te{kim metalima, naro~ito olovom mogu uzrokovati hipokromneeritrocite Š8¹.

Prilikom tuma~enja pti~jih eritrocitnih pokazatelja treba znati da niz~imbenika poput vrste ptice, spola, dobi, prehrane, hormona, stresa, razli~itih kli-matskih uvjeta, izbora antikoagulansa, na~ina na koji su skupljeni i ~uvani uzorcimogu uzrokovati kvalitativne i kvantitativne promjene hematolo{kih pokazatelja.Spolni hormoni imaju va`nu ulogu u proizvodnji eritrocita u ptica Š12, 8, 18¹.

Prilikom dijagnosticiranja i odre|ivanja vrste anemije klini~ar trebaznati da se referentne vrijednosti za eritrocite, hemoglobin i hematokrit zna~ajnorazlikuju izme|u pojedinih vrsta ptica Š8, 10, tabele 2 i 3¹. Referentne vrijednostimogu se me|usobno razlikovati i unutar iste pti~je vrste (ratiti: emu i nojevi) Š12,10, 16, 18¹. Tako|er, izme|u ptica koje ìve u divljini prisutna je velika razlika tije-kom godi{njih doba u odnosu na eritrocite, dok u ptica ku}nih ljubimaca nemarazlike. Klini~ar prilikom interpretacije hematolo{kih pokazatelja treba pretposta-viti da su eritrociti, hematokrit i hemoglobin niì u ptica koje su stare izme|u 3 i 6mjeseci u odnosu na odrasle ptice Š8¹. Mladi ruì~asti i ~ileanski flamingo, pre-pelice i perad (guske i nojevi) imaju niè vrijednosti za hematokrit, eritrocite i he-moglobin u odnosu na odrasle ptice Š12, 15¹. Ove niske vrijednosti dolaze s mik-rocitnom i hipokromnom anemijom koja postupno raste sa staro{}u ptice idoseè maksimum u zreloj dobi ptice. Mikrocitna, hipokromna anemija je naj~e{}ioblik anemije u zreloj dobi ptice Š12¹. Malo je objavljenih istraìvanja s hema-tolo{kim pokazateljima u ptica najmla|e dobi. Ptice u prvih nekoliko dana svogaìvota nemaju razvijen imunolo{ki sustav. Zbog toga su izloène nekim infektivnimbolestima Š8¹.

597


Referentne vrijednosti pti~jih eritrocitnih pokazatelja /Referent values of avian erythrocyte indicators

Tabela 2. Referentne vrijednosti za eritrocite, hematokrit i hemoglobin u nekih pti~jihvrsta Š9, 10¹

Table 2. Referent values for erythrocytes, haematocrit and haemoglobin in some bird species Š9, 10¹

Eritrociti (x103�L) /Erythrocytes (x103/µL)

Hematokrit (%) /Haematocrit (%)

Hemoglobin (g/dL) /Haemoglobin (g/dL)

Aritmeti~kasredina /Arithmetic

mean

Referentnavrijednost /Referentvalue


mean



mean


Amazonka /Amazon

2.82 2.45 - 3.18 47.83 41.96 - 52.5 14.46 12.2 - 15.89

Australskapapigica /Australianbudgie

4.32 3.77 - 4.6 51.45 43.4 - 56.1 14.7 12.42 -16.89

Kakadu /Cacadu

2.84 2.44 - 3.34 47.1 40.2 - 55.12 13.61 11.1 - 16

Patka /Duck

2.98 2.5 - 3.7 47.51 42.4 - 53.7 12.36 11.1 - 13.99

Emu /Emu

1.85 1.72 - 2.1 47.4 39 - 57 16.04 13.6 - 17

Patuljastapapiga /Dwarf parrot

3.82 3.45 - 4.04 50.7 44.6 - 55.3 11.4 10.1 - 13.82

Crvena ara /Red macaw

3.11 2.63 - 3.49 48.87 41.7 - 53.9 13.7 11.3 - 16.04

Noj /Ostrich

1.8 1.70 - 2.17 45 41 - 57 16.92 14 - 17.2

Senegalskapapiga /Senegalparrot

3.69 3.3 - 4.02 52.2 44.4 - 56 13.37 12.3 - 15

598


Tabela 3. Referentne vrijednosti eritrocitnih konstanti u nekih pti~jih vrsta Š9, 11¹ /Table 3. Referent values for erythrocyte constants in some bird species Š9, 11¹

MCV (fL) MCH (pg) MCHC (g/dL)


mean



mean



mean


Amazonka /Amazon

168 160 - 175 51.7 47.2 – 56.8 30.53 29.07 –31.89

Australskapapigica /Australianbudgie

121.5 116 - 127 26.1 23.1 – 30.89 21.79 19.8 – 23.9

Kakadu /Cacadu

166.3 158 - 175 47.7 40.45 – 53.7 28.85 25.8 – 31.5

Patka /Duck

164.3 157 - 170 42 37.5 – 44.6 25.53 22.69 –27.53

Emu /Emu

219 206 - 220 86.5 78.2 - 89 39.37 35.2 – 43.3

Patuljastapapiga /Dwarf parrot

130.4 125 - 138 29 27.5 – 31.4 21.51 20.29 –23.14

Crvena ara /Red macaw

161.1 149 - 173 43.5 27.3 – 31.3 22.08 20.58 –22.94

Noj / Ostrich 212 205 - 218 82.2 76.4 – 88.4 37.65 34.7 – 41.2

Senegalskapapiga /Senegalparrot

144.9 139 - 151 36.5 33.1 – 39.4 25 23.4 – 27.4

MCV: prosje~an volumen eritrocita; / Mean Corpuscular VolumeMCH: prosje~an sadràj hemoglobina u eritrocitu; / Mean Corpuscular HaemoglobinMCHC: prosje~na koncentracija hemoglobina u 1 litri eritrocita / Mean Corpuscular Haemoglobin

Concentration in 1 litre erythrocytes.

Niz ~imbenika poput vrste ptice, spola, dobi, prehrane, hormona,stresa, razli~itih klimatskih uvjeta, izbora antikoagulansa, na~ina na koji su skup-ljeni i ~uvani uzorci mogu utjecati na rezultate hematolo{kih testova Š18¹.

Anemija moè biti jedini zna~ajniji hematolo{ki nalaz u bolesne ptice.Budu}i da je ìvot pti~jeg eritrocita mnogo kra}i nego u sisavaca neregerativneanemije se mnogo brè razvijaju u ptica. Zbog toga klini~ar mora {to prije dijag-nosticirati anemiju. Referentne vrijednosti se razlikuju izme|u pojedinih vrstaptica. Dob ptice utje~e na eritrocite, hemoglobin i hematokrit.

599


Zaklju~ak /Conclussion

Potrebno je standardizirati vrijednosti hematolo{kih pokazatelja u od-nosu na pojedine dobne skupine razli~itih vrsta ptica. Malo je objavljenih istraì-vanja koja obra|uju hematolo{ke pokazatelje u ptica najmla|e dobi. Takva is-traìvanja omogu}ila bi da se {to prije dijagnosticiraju anemije u najranijoj dobiptice. Potrebna su daljnja istraìvanja koja bi odredila hematolo{ke pokazatelje uraznih vrsta ptica najmla|e dobi, jer ptice u prvih nekoliko dana svoga ìvota ne-maju razvijen imunolo{ki sustav, pa su vrlo osjetljive na infekcije mikroorganizamai invazije parazita. Anemija je ~esta u ptica ku}nih ljubimaca. Zbog toga je po-trebno razvijati hematolo{ke laboratorijske metode koje bi omogu}ile {to ranijedijagnosticiranje anemije.

1. Campbell T. W.: Avian Hematology, u: Campbell T. W. Avian Hematologyand Cytology (Second Edition) Iowa State Press, 3-19, 1995a. - 2. Campbell T. W.: Com-mon Avian Blood Parasites, u: Campbell T. W. Avian Hematology and Cytology (SecondEdition) Iowa State Press, 30-34, 1995b. - 3. Canfield P. J.: Comparative cell morphology inthe peripheral blood film from exotic and native animals, Aust. Vet. J., 76, 12, 793-800,1998. - 4. Coble T.: Working with your veterinarian, u: Drenowatz C. (ed): Ratite Encyclope-dia, Ostrich – Emu – Rhea (First Edition) Charley Elrod & Helen Wilborn, Ratite Records,Inc. Post Office Box 790365, San Antonio, TX 78279–0365, USA, 281-286, 1995. - 5. ErgünE., Ergün L., Özen A. Asti R. N.: Determination of alpha naphthyl acetate esteraze activity inthe peripheral blood leukocytes of ostrich (Struthio camelus masaicus) Revue Méd. Vét.155, 3, 147-150, 2004. - 6. Fudge A. M.: Avian Blood Sampling and Artificat Considerations,u: Fudge A. M. (ed): Laboratory Medicine Avian and Exotic Pets W. B. Saunders Company,A Division of Harcourt Brace & Company, The Curtis Center, Independence Square West,Philadelphia, Pennsylvania 19 106, USA, 1-8, 2000a. - 7. Fudge A. M.: Avian CompleteBlood Count, u: Fudge A. M. (ed): Laboratory Medicine Avian and Exotic Pets W. B. Saun-ders Company, A Division of Harcourt Brace & Company, The Curtis Center, IndependenceSquare West, Philadelphia, Pennsylvania 19 106, USA, 9-18, 2000b. - 8. Fudge A. M.: Disor-ders of Avian Erythrocytes, u: Fudge A. M. (ed): Laboratory Medicine Avian and Exotic PetsW. B. Saunders Company, A Division of Harcourt Brace & Company, The Curtis Center, In-dependence Square West, Philadelphia, Pennsylvania 19 106, USA, 19-28, 2000c. - 9.Fudge A. M.: Laboratory Reference Ranges for Selected Avian, Mammalian and ReptilanSpecies, u: Fudge A. M. (ed): Laboratory Medicine Avian and Exotic Pets W. B. SaundersCompany, A Division of Harcourt Brace & Company, The Curtis Center, IndependenceSquare West, Philadelphia, Pennsylvania 19 106, USA, 375-400, 2000d. - 10. Hopkins B. A.:Blood count & serum chemistry analysis, u: Drenowatz C. (ed): Ratite Encyclopedia, Os-trich – Emu – Rhea (First Edition) Charley Elrod & Helen Wilborn, Ratite records, Inc. PostOffice Box 790365, San Antonio, TX 78279 – 0365, USA, 409-412, 1995a. - 11. Hopkins B.A.: Blood parasites, u: Drenowatz C. (ed): Ratite Encyclopedia, Ostrich – Emu – Rhea (FirstEdition) Charley Elrod & Helen Wilborn, Ratite records, Inc. Post Office Box 790365, SanAntonio, TX 78279 – 0365, USA, 417, 1995b. - 12. Levi A., Perelman B., Waner T., van gre-venbroek M., Van Creveld C., Yagil R.: Haematological parameters of the ostrich (Struthiocamelus), Avian Pathology 18, 321-327, 1989. - 13. McConell C. D. G., Adair B. M., McNultyM. S.: Effects of chicken anemia virus on cell – mediated immune function in chickens ex-posed to the virus by natural route, Avian Diseases 37, 366-374, 1993a. - 14. McConell C. D.G., Adair B. M., McNulty M. S.: Effects of chicken anemia virus on macrophage function inchickens, Avian Diseases 37, 358-365, 1993b. - 15. Palomeque J., Pinto D., Viscor G.: He-

600



matological and blood chemistry values of the Masai ostrich (Struthio camelus), Journal ofWildlife Diseases 27, 1, 34-40, 1991. - 16. Perelman B.: Health Managment and VeterinaryProcedures. U: The Ostrich Biology, Production and Health, edited by D. C. Deeming, CABIPublishing, Wallingford and Oxon, UK, 321-346, 1999. - 17. Raskin R. E.: Quality Assurancein the Laboratory, u: Fudge A. M. (ed): Laboratory Medicine Avian and Exotic Pets W. B.Saunders Company, A Division of Harcourt Brace & Company, The Curtis Center, Inde-pendence Square West, Philadelphia, Pennsylvania 19 106, USA, 367-374, 2000. - 18. Rau-kar J.: Hematolo{ki pokazatelji u nojeva (Struthio camelus), Vet. stanica 35, 1, 33-41, 2004.- 19. Shivaprasad H. L.: An Overview of Avian Pathology, California Veterinary DiagnosticSystem, Fresno Branch, University of California, Davis, 1-35, 2002. - 20. Spinu M., Spinu O.,Degen A. A.: Haematological and immunological variables in a domesticated and wild sub-species of ostrich (Struthio camelus), British Poultry Science, 40, 613-618, 1999.

AVIAN ANEMIAS

Jelena Raukar

This paper deals with avian anemias classified by MCHC/MCV and with typesof anemias. Futher hematological and immunological research is needeed to secure infor-mation on hematological parameters in different avian species at their earliest age. Anemiais a common clinical finding in birds because the avian erythrocyte half – life is muchshorter than the mammalian. Therefore anemia should be determined as soon as possible.Researchers should standardize hematological parameters for every single avian species.

Key words: disorders of avian erythrocytes, classification of avian anemias, types ofanemia

PTI^ÃI ANEMII

Elena Raukar

V rabote pokazana klassifikaciÔ pti~Ýey anemii na osnovaniiMSNS/MS i vida anemiy. Nu`nì dalÝney{ie gematologi~eskie i immunologi~es-kie issledovaniÔ, ibo nedostaÓt informacii o gematologi~eskih pokazatelÝÔhrazli~nìh vidov ptic naibolee molodogo vozrasta. AnemiÔ ~asto ÔvlÔetsÔ u pticiz-za sokraçënnoy ìzni Ìritrocitov. Vsledstvie Ìtogo nu`no ~em ranÝ{e diag-nosticirovatÝ anemiÓ. V issledovaniÔh nu`no bì bìlo opredelitÝ gematolo-gi~eskie referentnìe stoimosti dlÔ otdelÝnogo prit~Ýego vida.

KlÓ~evìe slova: anemii, ptic

601


ENGLISH

RUSSKIY

UDK 619:615.015.034:637.5'64

ODRE\IVANJE REZIDUA DIKLOFENAKA U TKIVIMASVINJA POSLE INTRAMUSKULARNE PRIMENE*

DETERMINATION OF DICLOFENAC RESIDUE IN SWINE TISSUE

FOLLOWING INTRAMUSCULAR ADMINISTRATION

Zorica Pej~i}, Milanka Jezdimirovi}, Milena Pokrajac**

Rezidue diklofenaka (DF) u tkivima svinja (jetra, bubreg, mi{i}, in-jekciono mesto) ispitivane su metodom te~ne hromatografije (HPLC) ito 15 ~asova, 72 ~asa i 120 ~asova posle i.m. primene pojedina~neterapijske doze diklofenak-natrijuma. Posle 15 ~asova od primene,najvi{a koncentracija DF na|ena je u bubregu (0.614 mg/kg), dok jeoko dva puta nià koncentracija na|ena u jetri (0.316 mg/kg). Na injek-cionom mestu, koncentracija DF bila je 0.432 mg/kg, dok se u mi{i}u iz-van injekcionog mesta, DF zadrào u veoma niskoj koncentraciji (0.052mg/kg), najniòj u odnosu na sva ostala ispitivana tkiva. Posle 72 ~asaod primene, DF je bio prisutan u svim ispitivanim tkivima, ali su njegovekoncentracije bile niè od granice odre|ivanja primenjenim analiti~kimpostupkom. Tragovi primenjenog leka gube se posle isteka karence(120 h) u svim tkivima, osim na injekcionom mestu. Duè zadràvanjeleka na injekcionom mestu moè da bude posledica lokalnog zapal-jenja, odnosno iritacije koja bi prouzrokovala sniènje pH vrednostiokoline injekcionog mesta i tako prouzrokovala sporije rastvaranje iduè zadràvanje diklofenaka na mestu primene.

Klju~ne re~i: diklofenak, rezidue, svinje, tkiva

Ispitivanje lekova koji se koriste u veterinarskoj paksi veoma je va`noza za{titu zdravlja, kako ciljnih ìvotinja, tako i zdravlja ljudi u ~ijoj se ishrani koristetkiva ovih ìvotinja. Nesteroidni antiinflamatorni lekovi (NSAIL) imaju izuzetanzna~aj u farmakoterapiji, s obzirom na njihovu sposobnost da delimi~no ili pot-puno zaustavljaju proces zapaljenja koji je osnova mnogih patolo{kih stanja. Os-novna terapijska dejstva NSAIL, kao {to su antiinflamatorno, analgeti~ko i anti-

603


Uvod / Introduction

* Rad primljen za {tampu 28. 6. 2005. godine** Mr Zorica Pej~i}, asistent, dr Milanka Jezdimiovi}, redovni profesor, Fakultet veterinarske

medicine, Beograd, dr Mlena Pokrajac, redovni profesor, Farmaceutski fakultet, Beograd

pireti~ko, proizilaze iz njihove sposobnosti da inhibi{u biosintezu prostaglandina,medijatora u procesu zapaljenja. Upotreba ovih lekova u veterinarskoj i humanojmedicini veoma je {iroka, jer se koriste kod oboljenja u kojima je akutna ilihroni~na zapaljenjska reakcija izazvala razli~ite poreme}aje funkcija organa, bolili povi{enu telesnu temperaturu. Broj ovih lekova koji su do sada uvedeni u veteri-narsku praksu neopravdano je mali. Naj~e{}e se koriste aspirin, fenilbutazon,fluniksin-meglumin, naproksen, meklofenaminska kiselina, ketoprofen, meloksi-kam, a sada i diklofenak Š1¹.

Diklofenak (DF) je nesteroidni antiinflamatorni lek, koji ima izraènuantiinflamatornu, analgeti~ku i antipireti~ku aktivnost, kao i veoma dobru pod-no{ljivost. Kumulira se na mestu zapaljenja, na kome postiè koncentracije kojesu vi{e nego u zdravom tkivu, a pribli`ne koncentracijama u plazmi Š2¹. Poluvremeeliminacije je kratko (jedan do dva ~asa), tako da su neèljeni efekti koje diklofe-nak izaziva naj~e{}e blagi i prolazni, zbog ~ega ima bolju podno{ljivost od mno-gih drugih lekova iz grupe NSAIL Š3¹. Diklofenak je u medicinu uveden 1973. go-dine, a za veterinarsku upotrebu u na{oj zemlji 1996. godine.

U veterinarskoj medicini, diklofenak je indikovan kod svinja, goveda ikonja za le~enje artritisa, zapaljenjskih i degenerativnih promena posle trauma,akutne i hroni~ne {epavosti tokom artritisa, tendinitisa i miozitisa, Terapijska dozadiklofenaka za sve pomenute vrste ìvotinja iznosi 2,5 mg/kg, jednom dnevno,i.m. Š1¹. Primenjuje se i u veterinarskoj oftalmologiji, u terapiji zapaljenjskih stanjavezanih, pre svega, za hirur{ke intervencije na oku Š4¹, a tako|e i kao dodatak pri-marnoj antibiotskoj i anti{ok terapiji, u kojoj pobolj{ava op{te stanje, ubrzava opo-ravak i pomaè preìvljavanje ìvotinje Š5, 6, 7¹.

U izve{taju Evropske agencije za procenu lekova (EMEA) odre|ena jevrednost prihvatljivog dnevnog uno{enja (ADI) za diklofenak koja iznosi0,5 �g/kg, ili 30 �g po osobi. Maksimalni rezidualni nivoi (MRL) za diklofenak utkivima svinja iznose: 5 �g/kg za mi{i} i jetru, 1 �g/kg za koù sa masnim tkivom i10 �g/kg za bubreg Š8¹. Karenca koju je dao proizvo|a~ jedinog kod nas regis-trovanog preparata diklofenaka za veterinarsku primenu, traje pet dana.

Ciljevi ovog istraìvanja bili su razvijanje odgovaraju}eg analiti~kogpostupka za odre|ivanje diklofenaka u tkivima svinja, kao i dobijanje preliminar-nih podataka o eventualnim reziduama diklofenaka u onim tkivima svinja koja senajvi{e koriste u ishrani ljudi (mi{i}), kao i ona koja imaju najve}u metaboli~ku ak-tivnost (jetra, bubreg).

Lekovi / Medicines. U analiti~kom postupku kori{}eni su diklofenak-natrijum i flurbiprofen (interni standard), koji su dobijeni iz fabrike lekova Galenikaa.d. @ivotinjama se primenjivao injekcioni preparat ReufloginR ad us. vet. (Fatro,Italija) koji u 1 ml sadrì 50 mg diklofenak-natrijuma.

604

Vet. glasnik 59 (5-6) 603 - 609 (2005) Zorica Pej~i} i sar: Odre|ivanje rezidua diklofenakau tkivima svinja posle intramuskularne primene


Protokol / Protocol. Eksperiment je izveden na zdravim svinjama (n=3)rase jork{ir, mu{kog pola, uzrasta izme|u dva i tri meseca. @ivotinjama je apliko-vana terapijska doza diklofenak-natrijuma od 2.5 mg/kg telesne mase, duboko in-tramuskularno iza uha. Hranu i vodu svinje su dobijale ad libitum tokom celog ek-sperimenta. Rezidue diklofenaka u tkivima (bubreg, jetra, mi{i} i injekciono me-sto) odre|ivane su posle 15 ~asova, 72 ~asa i 120 ~asova od primene leka. Tkivasu uzorkovana neposredno posle `rtvovanja ìvotinja i to po jedna ìvotinja zasvako navedeno vreme. Kao slepe probe kori{}ena su tkiva netretiranih ìvotinja.Svaki uzorak imao je masu od oko 5 grama. Uzorak sa injekcionog mesta uzet jetako da obuhvati tkivo kroz koje je pro{la igla pri aplikaciji leka i okolno tkivo izkoga se lek resorbovao ({irine oko 10 cm i dubine oko 6 cm) Š9¹. Tkiva su zatimhomogenizovana, zamrznuta na temperaturi od –18oC i tako ~uvana do ispiti-vanja.

Analiti~ki postupak. Uzorci tkiva analizirani su te~nom hromatografi-jom sa UV detekcijom (HPLC/UV), uz odgovaraju}u prethodnu ekstrakciju Š10¹.

Koncentracije diklofenaka u ispitivanim tkivima tretiranih svinja (bu-breg, jetra mi{i} i mi{i} na injekcionom mestu), dobijene u razli~itim vremenskimintervalima posle i.m. primene pojedina~ne doze diklofenaka od 2,5 mg/kg, prika-zane su grafi~ki (grafikon 1).

605


Rezultati ispitivanja i diskusija / Results and discussion

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0,7

15h 72h 120h

Bubreg

Jetra

Mi{i}

Inj. mesto

Grafikon 1. Koncentracija diklofenaka u tkivima svinja u razli~itim vremenskim intervalimaposle njegove jednokratne i.m. primene u terapijskoj dozi od 2,5 mg/kg /

Graph. 1. Diclofenac concentration in swine tissue at different time intervals following a single i.m. administra-tion of a therapeutic dose of 2.5 mg/kg

Kon

cent

raci

jaD

Fu

tkiv

u/

DF

conc

entration

intissue

(mg/l)

Vreme proteklo od primene diklofenaka /Time after diclofenac administration

Bubreg / Kidney

Jetra / Liver

Mi{i} / Muscle

Inj. mesto / Injection site

0,43

2m

g/k

g0,61

4m

g/k

g0,

316

mg

/kg

0,05

2m

g/k

g

Lek

nije

det

ekto

van

/Med

icineno

tde

tected

Lek

jed

etek

tova

n/M

edicinede

tected

Ispitivanje sadràja diklofenaka u tkivima svinja sprovedeno je radiprocene raspodele leka, kao i odre|ivanja njegovih rezidua u tkivima, koje nastajukao posledica raspodele. Ispitivani su bubreg i jetra zbog svog zna~ajnog uticajana eliminaciju leka, mi{i} izvan injekcionog mesta kao tkivo koje ~ini najve}i deotelesne mase ìvotinje i u ishrani ljudi se najvi{e koristi, i mi{i} na injekcionommestu zbog procene resorpcije diklofenaka sa mesta primene, kao i zbog mo-gu}e precipitacije i duèg zadràvanja leka na ovom mestu, {to moè da uti~e nakarencu leka.

Posle 15 ~asova od primene, najvi{a koncentracija diklofenaka na|e-na je u bubregu (0,614 mg/kg), dok je oko dva puta nià koncentracija na|ena ujetri (0,316 mg/kg). Ove koncentrcije bile su vi{e nego u plazmi u istom periodu.Dobijeni rezultati mogu da se objasne zna~ajnom ulogom ovih organa u elimina-ciji leka, njihovom dobrom prokrvljeno{}u i ~injenicom da, verovatno, pripadajucentralnom prostoru. Riess i sar Š11¹ tako|e su na{li da su bubreg i jetra pacovaorgani u kojima diklofenak postiè najvi{e koncentracije. Nià koncentracija diklo-fenaka u jetri u odnosu na bubreg, mogla bi da se protuma~i brzim stvaranjemmetabolita diklofenaka u jetri Š12, 13¹, zbog ~ega u ovom tkivu koncentracija ne-promenjenog leka brzo opada. Za razliku od jetre, nepromenjeni diklofenak sezbog svoje lipofilnosti veoma malo elimini{e bubregom Š13¹, {to bi mogao dabude uzrok sporijeg opadanja koncentracija leka u ovom organu.

Na injekcionom mestu, koncentracija diklofenaka posle 15 ~asova odprimene bila je 0,432 mg/kg, {to je, verovatno, posledica zaostatka jednog delaprimenjene doze koji se do tog trenutka jo{ nije resorbovao, a ne posledica ra-spodele. Mogu}e je da je deo lekovite supstancije iz preparata precipitirao umi{i}u i tako stvorio mali depo, odakle se sporije rastvarao i resorbovao Š14¹.Kako je u konkretnom slu~aju primenjeno ukupno 55 mg diklofenaka po ìvotinji,odnosno 2,5 mg/kg, moè da se zaklju~i da je taj zaostatak veoma mali i da se lekskoro potpuno resorbovao sa injekcionog mesta. Istovremeno, u mi{i}u izvan in-jekcionog mesta, diklofenak se zadrào u veoma niskoj koncentraciji (0,052mg/kg), najniòj u odnosu na sva ostala ispitivana tkiva i niòj nego u plazmi. Ovajpodatak je u skladu sa rezultatima dobijenim kod pacova Š11¹, kao i sa malim ste-penom raspodele diklofenaka u mi{i}nom tkivu koje, verovatno, pripada perifer-nom prostoru.

Posle 72 ~asa od primene, diklofenak je bio prisutan u svim ispitivanimtkivima, ali su njegove koncentracije bile niè od granice odre|ivanja primenjenimanaliti~kim postupkom. Dobijeni rezultati u skladu su sa kratkim poluvremenomeliminacije iz plazme i malim volumenom distribucije diklofenaka.

Imaju}i u vidu karencu, brzinu eliminacije i volumen distribucije diklo-fenaka, o~ekivalo se da posle 120 ~asova od primene ni u jednom od ispitivanihtkiva ne bude tragova leka. Me|utim, na injekcionom mestu diklofenak je bio pri-sutan u koncentraciji od 0.034 mg/kg, {to verovatno nije posledica raspodele, ve}sporije resorpcije leka. Ovaj zaostatak diklofenaka na injekcionom mestu po-vezan je sa mogu}om precipitacijom leka u mi{i}u Š14¹, koja nastaje zbog nje-

606


gove slabe rastvorljivosti, posebno u kiseloj sredini Š15¹. Kako dobijeni neo~eki-vani rezultat poti~e samo od jedne ispitane ìvotinje, moè da se pretpostavi da jeposledica neke njene individualne farmakokineti~ke karakteristike, ili precipitacijeleka na injekcionom mestu. Tako|e, mo`da bi pomenuti rezultat mogao da budeposledica zapaljenja na samom injekcionom mestu, odnosno iritacije koja biprouzrokovala sniènje pH vrednosti okoline injekcionog mesta i tako uzrokovalasporije rastvaranje i duè zadràvanje diklofenaka na mestu primene.

U ispitivanim tkivima svinja najvi{e koncentracije diklofenaka na|enesu u bubregu, ne{to niè na injekcionom mestu, zatim u jetri i najniè u mi{i}u iz-van injekcionog mesta. Tragovi diklofenaka prisutni su u svim ispitivanim tkivimasvinja posle 72 ~asa od primene leka. Ovi tragovi leka gube se posle isteka karen-ce (120 ~asova), osim u slu~aju injekcionog mesta na kome se diklofenakneo~ekivano nalazi u merljivoj koli~ini. Za dobijanje detaljnijih podataka o re-ziduama diklofenaka u tkivima svinja, neophodno je da se obave dodatna ispiti-vanja koja bi kao osnovu mogla da koriste metodolo{ki i eksperimentalni pristuppra}enju rezidua iznet u ovom radu.

1. Jezdimirovi} M.: Veterinarska farmakologija. Fakultet veterinarske medi-cine, Beograd, 2005. - 2. Menasse R., Hedwall P. R., Kraetz J., Pericin C., Reisterer L., Sall-mann A., Ziel R., Jaques R.: Pharmacological properties of diclofenac sodium and its me-tabolites. Scand. J. Rheumatology, Suppl. 22, 5-16, 1978. - 3. Small R. E.: Diclofenac So-dium. Clin. Pharm., 8, 545-558, 1989. - 4. Moore C. P.: Ophthalmic Pharmacology. In: Veteri-nary pharmacology and therapeutics, 7th ed. R. H. Adams, Iowa State University Press,Ames. 1105-1129. 1995. - 5. Mozes T., Meiligers J. P., Tak C. J., Zijlstra F. J., Ben-Efraim S.,Saxena P. R., Bonta I. L.: Protective effect of diclofenac sodium against endotoxic shock inanaesthetized pigs. Prostaglandins Leikotrienes & Essential Fatty Acids. 48, 2, 193-200,1993. - 6. Weitzberg E.: The endothelin receptor antagonist bonsetin, in combination withthe cyclooxygenase inhibitor, diclofenac, counteracts pulmonary hypertension in porcineendotoxin shock. Crit. Care. Med. 25, 5, 848-857, 1997. - 7. Wanecek M., Rudehill A., Hem-sen A., Lundberg J. M., Weitzberg E.: The endothelin receptor antagonist bonsetin, in com-bination with the cyclooxygenase inhibitor, diclofenac, counteracts pulmonary hyperten-sion in porcine endotoxin shock. Crit. Care. Med. 25, 5, 848-857, 1997. - 8. The EuropeanAgency for the Evaluation of Medicinal Products (EMEA), Commitee for Veterinary Medici-nal Products (MRL): Diclofenac (Summary report), 2003. - 9. Anonimus: Evaluation of cer-tain veterinary drug residues in food. Forty-fifth report of the Joint FAO/WHO Expert Com-mitiee on Food Additives, WHO Technical Report Series 864, Geneva, 1996.- 10. Pej~i} Z.:Procena farmakokinetike i rezidua diklofenaka u svinja, Magistarski rad, Farmaceutski fa-kultet Beograd, 2001. - 11. Riess J. W., Stierlin H., Degen P., Faigle J. W., Gerardin A., Mop-petr J., Sallmann A., Schmid K., Schweizer A., Sulc M., Theobaldd W., Eagner J.: Pharma-cokinetics and metabolism of the antiinflammatory agent Voltaren. Scand. J. Rheumatol-ogy, Suppl. 22, 17-29, 1978. - 12. Fowler P. D., Dawes P. T., John V. A., Shotton P. A.: Plasmaand synovial fluid concentrations of diclofenac sodium and its hydrohylated metabolites

607




during once-daily administration of a 100 mg slow-release formulation. Eur. J. Clin. Phar-macol. 31, 4, 469-472, 1986. - 13. Degen P., Dieterle W., Schneider W., Theobald W., Sinter-hauf U.: Pharmacokinetics of diclofenac sodium and five metabolites after single doses inhealthy volunteers and after repeted doses in patients. Xenobiotica, 18, 12, 1449-1455,1988. - 14. Peris-Ribera J. E., Pla-Delfina J. M.: Comparative oral and parenteral bioavail-ability of diclofenac: animal studies. Rev. Farmacol. Clin. Exp. 2, 1, 37-46, 1985. - 15. ChanK. K. H., Mojaverian P., Ziehmer B. A., John V. A.: Application of radiotelemetric tehnique inevaluating diclofenac sodium absorption after oral administration of various dosage formsin healthy volunteers. Pharm. Res. 7, 10, 1026-1032, 1990.

DETERMINATION OF DICLOFENAC RESIDUE IN SWINE TISSUE FOLLOWINGINTRAMUSCULAR ADMINISTRATION

Zorica Pejcic, Milanka Jezdimirovic, Milena Pokrajac

Diclofenac residue (DF) in swine tissue (liver, kidney, muscle, injection site)were examined using the method of High Performance Liquid Chromatography (HPLC)15h, 72h, and 120h after i.m. administration of an individual therapeutic dose of diclofenac-sodium. At 15h after administration, the highest concentration of DF was found in the kid-ney (0.614 mg/kg), while a concentration about two times lower was found in the liver(0.316 mg/kg). At the injection site, the DF concentratrion was 0.432 mg/kg, while DF re-mained in a very low concentration (0.052 mg/kg) in the muscle outside the injection site,which was the lowest concentration in comparison with all the other examined tissues. At72h after administration, DF was present in all examined tissues, but its concentrationswere lower than the level that could be determined using the analytic procedure. Traces ofthe administered medicine disappeared after the waiting period of 120h in all tissues, ex-cept for the injection site. The longer presence of the medicine at the injection site could bea consequence of local inflammation, or irritation, that could cause a reduction in pH valuesof the area around the injection site, thus leading to slower dissolving and a longer pres-ence of the DF at the injection site.

Key words: Diclofenac, residue, swine, tissue

OPREDELENIE OSTATKOV DIKLOFENAKA V TKANÂH SVINEY POSLEVNUTRI-MÀ[ÊNOGO PRIMENINIÂ

Zorica Pey~i~, Milanka Ezdimirovi~, Milena PokraÔc

Ostatki diklofenaka (DF) v tkanÔh sviney (pe~enÝ, po~ka, mì{ca,inÍekcionnoe mesto) ispìtivannìe metodom ìdkoy hromatografii (HPLC) aimenno 15 ~., 72 ~. i 120 ~. posle v. m. primeneniÔ otdelÝnìe terapevti~eskie dozìdiklofena-natriÔ. Posle 15 ~. ot rpimeneniÔ, naivìsçaÔ koncentraciÔ DF nayde-na v po~ke (0,614 mg/kg), poka okolo 2 raza bolee nizkaÔ koncentraciÔ naydena v

608


ENGLISH

RUSSKIY

pe~eni (0,316 mg/kg). Na inÍekcionnom meste, koncentraciÔ DF sostavlÔla0,432 mg/kg, poka v mì{ce izvne inÍekcionnogo mesta. DF zaderàlsÔ v o~enÝ niz-koy koncentracii (0,052 mg/kg), naibolee nizkoy v otno{enii vseh ostalÝnìhispìtìvannìh tkaney. Posle 72 ~. ot primeneniÔ, DF bìl prisutstvuÓçiy vo vsehispìtìvannìh tkanÔh, no ego koncentracii bìli niè granicì opredeleniÔ pri-menënnìm analiti~eskim postupkom. Sledì, primenënnogo lekarstva terÔÓtsÔ poiste~eniÓ karencì (120 ~.) vo vseh tkanÔh, krome na inÍekcionnom meste moètbìtÝ sledstvie lokalÝnogo vospaleniÔ, to estÝ irritacii, kotoraÔ bì pri~inilasniènie pH stoimosti okrestnosti inÍekcionnom meste i tak privela do boleemedlennogo rastvoreniÔ i bolee dolgoy zader`ki DF na meste priemneniÔ.

KlÓ~evìe slova: diklofenak, ostatki, svinÝi, tkani

609


UDK 619:616.986.7:636.2

NALAZ SPECIFI^NIH ANTITELA PROTIV Leptospirainterrogans U KRVNOM SERUMU GOVEDA*

FINDINGS OF SPECIFIC ANTIBODIES AGAINST Leptospira interrogans

IN CATTLE BLOOD SERA

@. Grgi}, Branka Vidi}, Bosiljka \uri~i}, Sara Savi}-Jev|eni},I. Stojanov**

U petogodi{njem periodu na podru~ju devet op{tina Ju`no-ba~kog regiona serolo{ki je ispitano 24208 uzoraka krvnih serumagoveda, {to ~ini 31,18 posto od ukupnog reproduktivnog fondagoveda. Uzorci su ispitani metodom mikroskopske aglutinacije, ìvimantigenima 9 serotipova leptospira: L. pomona, L. icterohaemor-rhagiae, L. grippotyphosa, L. sejroe, L. tarassovi, L. australis, L. bata-viae, L. canicola i L. hardjo.

Specifi~na antitela protiv leptospira utvr|ena su kod 286 ili 1,18posto uzoraka seruma goveda. Nivo seroprevalencije infekcije izaz-vane leptospirama na godi{njem nivou bio je od 2,56 posto do 0,05posto. Najve~i broj seropozitivnih grla iznosio je 151 grlo, ili 3,54 postoi ustanovljen je u op{tini Novi Sad. Tokom posmatranog perioda kodgoveda je dijagnostikovano prisustvo ~etiri serotipa leptospira: L. po-mona, L. icterohaemorrhagiae, L. grippotyphosa i L. hardjo. Najzas-tupljeniji serotip je L. hardjo 41,02 posto, dok su serotipovi L. grippoty-phosa 34,61 posto, L. icterohaemorrhagiae 14,74 posto i L. pomona9,61 posto dijagnostikovani u nièm procentu.

Zapaèn je trend porasta broja inficiranih grla leptospirama za0,195 posto na godi{njem nivou. Na osnovu prikazane analize moè dase predvidi sa verovatno}om od 95 posto da }e leptospiroza kodgoveda za naredni period u Ju`noba~kom epizootiolo{kom podru~jubiti u intervalu od 0,09 posto do 3,50 posto.

Klju~ne re~i: leptospiroza, goveda, rasprostranjenost

611

STRU^NI RAD – PROFESSIONAL PAPER

* Rad primljen za {tampu 16. 9. 2005. godine** Mr @ivoslav Grgi}, istraìva~ saradnik, dr Branka Vidi}, vi{i nau~ni saradnik, Nau~ni institut

za veterinarstvo „Novi Sad”, Novi Sad; dr Bosiljka \uri~i}, profesor, Katedra za zarazne bo-lesti i bolesti p~ela, Fakultet veterinarske medicine, Beograd; mr Sara Savi}-Jev|eni}, is-traìva~ saradnik, mr Igor Stojanov, istraìva~ saradnik, Nau~ni institut za veterinarstvo „NoviSad”, Novi Sad

Leptospiroza je zarazno oboljenje doma}ih, divljih ìvotinja i glodara.Rezervoari infekcije u prirodi su sitni glodari: vodeni mi{, poljski mi{, voluharice idrugi koji u spolja{nju sredinu izlu~uju leptospire urinom. Leptospire se u prirodiodràvaju i razmnoàvaju na vla`nom zemlji{tu, vodama mo~vara i ritova. Do-ma}e ìvotinje i ljudi inficiraju se leptospirama direktnim kontaktom sa izvorom in-fekcije, a „vrata” infekcije su koà i sluzokoà. Pojedini serotipovi leptospira ispo-ljavaju svoje patogeno delovanje za odre|enu vrstu ìvotinja, koje su primarnidoma}ini, dok ostale vrste predstavljaju povremene ili prolazne doma}ine. Kodgoveda naj~e{}e su utvr|eni serotipovi: L. pomona, L. hardjo i L. grippotyphosa,dok se infekcije izazvane sa L. canicola i L. icterohaemorrhagiae javljaju povre-meno. I ostali serovarijeteti leptospira mogu da se dokaù kod goveda, ali tada suu pitanju samo sporadi~ni slu~ajevi. Ispitivanja koja su ra|ena poslednjih godinaukazuju da se serovarijeteti leptospira, koji pripadaju grupi hebdomadis, ~e{}ejavljaju.

Leptospiroza kod goveda javlja se kod svih kategorija ìvotinja. Infek-cija se ispoljava u akutnoj, subakutnoj ili inaparentnoj formi. Klini~ke manifestacijeoboljenja su povi{ena temperatura u trajanju od ~etiri do pet dana, pojava anorek-sije, konjunktivitisa i dijareje. Kao posledica infekcije moè da se javi neplodnost ipoba~aj. Kada se javi infekcija izazvana sa L. hardjo u zapatu muznih krava moguda se dijagnostikuju mastitisi, mleko dobija izgled kolostruma sa primesama krvi,a u nekim slu~ajevima i zasu{enje Š1¹. Kada se radi o teìm slu~ajevima infekcijejavljaju se ikterus, abortus i hemoglobinurija. Poba~aji se javljaju naj~e{}e izme|uprve i tre}e nedelje od pojavljivanja oboljenja. Infekcija izazvana leptospirama uzapatima krava u odre|enim podru~jima brzo se i lako {iri, naro~ito ako je prisu-tan visok procenat inficiranih ìvotinja, leptospire pasiraju sa jednog grla nadrugo, a {to zna~ajno uti~e i na virulenciju uzro~nika.

Na osnovu dosada{njih ispitivanja na podru~ju Vojvodine leptospi-roza je dijagnostikovana kod goveda Š4, 2, 6, 7, 8, 9, 10¹. Navedeni podaci uka-zuju na potrebu stalnog nadzora ove zoonoze, utvr|ivanje rasprostranjenosti idistribucije serotipova leptospira kod svih vrsta ìvotinja, u ovom slu~aju goveda.

U petogodi{njem periodu na podru~ju 9 op{tina Ju`noba~kog re-giona pregledano je 24208 uzoraka krvnih seruma ili 31,18 posto ukupnog fondagoveda. Uzorci krvnih seruma goveda ispitani su metodom mikroskopske agluti-nacije u tamnom polju sa devet serotipova leptospira: L. pomona, L. icterohae-morrhagiae, L. grippotyphosa, L. sejroe, L. tarassovi, L. australis, L. bataviae, L.canicola i L. hardjo. Pozitivnim rezultatom smatran je nalaz specifi~nih antitela urazblaènju seruma 1:100 i vi{i.

612

Vet. glasnik 59 (5-6) 611 - 618 (2005) @. Grgi} i sar: Nalaz specifi~nih antitela protivLeptospira interrogans u krvnom serumu goveda

Uvod / Introduction


U toku analize rezultata na{ih ispitivanja kori{}eni su statisti~ki podacio brojnom stanju ìvotinja u Ju`noba~kom epizootiolo{kom podru~ju dobijeni odZavoda za statistiku Republike Srbije. Za izra~unavanje kretanja i predvi|anjaprevalencije kori{}ena je analiza trenda.

Ispitivanjem je obuhva}eno 24208 uzoraka seruma goveda, a pozi-tivni nalazi dobijeni su kod 286 uzoraka ili 1,18 posto od ispitanih uzoraka. Spe-cifi~na antitela za leptospire kod goveda utvr|ena su na podru~ju svih 9 op{tinaJu`noba~kog regiona. Najve}i stepen seroprevalencije zabeleèn je kod govedau op{tini Novi Sad, odnosno 151 seropozitivno grlo ili 3,54 posto.

Tabela 1. Leptospiroza goveda u Ju`noba~kom epizootiolo{kom podru~juTable 1. Cattle leptospirosis in Southern Ba~ka epizootiological district

Op{tina /Community

Ba~ Ba~kaPalanka

Ba~kiPetrovac Be~ej Novi

SadSrbo-bran Temerin Titel @abalj Ukupno /

Total

Pregledano /Examined

1263 2036 1114 8609 4256 750 816 2847 2517 24208

N o. 5 15 2 7 151 3 2 32 69 286

Pozitivno /Positive

% 0,39 0,73 0,17 0,08 3,54 0,4 0,24 1,12 2,74 1,18

Analiziraju}i dobijene rezultate tokom posmatranog petogodi{njegperioda zapaèn je trend porasta broja goveda inficiranih leptospirama za 0,195posto na godi{njem nivou. Nivo seroprevalencije za pojedine godine u toku ispiti-vanog perioda bio je od 0,05 posto do 2,56 posto. Na osnovu prikazane analizemoè da se predvidi sa verovatno}om od 95 posto da }e broj seropozitivnih ìvoti-nja u narednom periodu na podru~ju Ju`noba~kog epizootiolo{kog regiona biti uintervalu od 0,09 posto do 3,50 posto inficiranih grla (grafikon 1).

Prate}i distribuciju serotipova leptospira tokom posmatranog periodakod goveda utvr|eno je prisustvo 4 serotipa leptospira: L. pomona, L. icterohaem-orrhagiae, L. grippotyphosa i L. hardjo. Analiziraju}i ukupan broj seropozitivnihgoveda, evidentirano je da je najzastupljeniji serotip L. hardjo dijagnostikovan u41,02 posto su~ajeva. Ostali serotipovi leptospira bili su zastupljeni u nièm pro-centu: L. grippotyphosa 34,61 posto, L. icterohaemorrhagiae 14,74 posto i L. po-mona 9,61 posto (grafikon 2). Miller i sar Š5¹, kao i Lange Š3¹ tako|e su kod govedau najve}em procentu dijagnostikovali leptospiru serotip hardjo. Do sli~nih rezul-tata u svojim ispitivanjima do{li su i Vidi} i sar Š6, 7, 8, 9, 10¹.

613



Leptospiroze su zna~ajno zarazno oboljenje doma}ih ìvotinja i ljudikako kod nas tako i u svetu. Na podru~ju Vojvodine enzootije su u prethodnomperiodu ustanovljene na farmama svinja, re|e goveda. Leptospiroza kod ljudi napodru~ju Vojvodine registruje se sporadi~no, pre svega kod osoba profesionalnoizloènih infekciji. Na osnovu podataka iz literature evidentno je dugogodi{njeinteresovanje istraìva~a za prou~avanje leptospiroza. Cilj na{eg rada bio je da seutvrdi prisustvo leptospiroze kod goveda i da na osnovu dobijenih rezultata dâ do-prinos u sagledavanju rasprostranjenosti ove infekcije kod goveda, zastupljenostodre|enih serotipova, zdravstveni zna~aj kao i incidenciju oboljenja.

614


1,56%

0,78%0,97%

1,17%1,36% 1,75%

2,56%

0,05%0,69%

1,90%

0,66%

3,50%

0,09%0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

1999 2000 2001 2002 2003 2004

Trend

% pozitivnih

%

Godina

Grafikon 1. Kretanje nivoa prevalencije za leptospirozu kod goveda u Ju`noba~komepizootiolo{kom podru~ju

Graph 1. Range of seroprevalence for leptospirosis in cattle in Southern Ba~ka epizootiological district

/ positive

/ Year

41,02%

34,61%

14,74%

9,61%L.pomona

L.icterohaemorrhagiae

L.grippotyphosa

L.hardjo

Grafikon 2. Distribucija serotipova leptospira kod goveda u Ju`noba~kom epizooti-olo{kom podru~ju

Graph 2. Distribution of leptospires serotypes in cattle in epizootiological district of Southern Ba~ka

. . . . . .

Metodom mikroskopske aglutinacije specifi~na antitela protiv lepto-spire u serumu inficiranih ìvotinja mogu se dokaù najranije od petog do desetogdana nakon inficiranja. Primenom ove metode moè da se postavi ta~na dijag-noza, uzimanjem parnih uzoraka seruma u razmaku od dve nedelje. Za otkrivanjei suzbijanje leptospiroze va`no je i poznavanje izvora infekcije. Poznato je da sero-tipovi leptospira imaju razli~ite doma}ine (rezervoare), a to su u prvom redu glo-dari i divlje ìvotinje, kao i doma}e ìvotinje u ~ijim se populacijama leptospire per-manentno odràvaju. Tako su primarni doma}ini za serotip L. hardjo goveda, a unovije vreme ukazuje se i na zna~aj ovaca. Na odre|enim podru~jima leptospi-roza moè da se javlja endemski. Me|utim, savremeni na~in ìvljenja, uvoz ìvoti-nja, migracija glodara i divljih ìvotinja i drugo, omogu}avaju da se odre|eni sero-tipovi leptospira pro{ire i na nova podru~ja ili dràve.

Ukupan procenat seropozitivnih goveda u na{im ispitivanjima bio je1,18 posto. Interval seropozitivnih goveda bio je od 0,05 posto do 2,56 posto. Us-tanovljen je trend rasta broja seropozitivnih goveda na godi{njem nivou za 0,195posto. Kod seropozitivnih goveda na podru~ju Ju`noba~kog epizootiolo{kog po-dru~ja registrovana su 4 serotipa leptospira: L. pomona, L. icterohaemorrhagiae,L. grippotyphosa i L. hardjo. Kao najzastupljeniji serotip u goveda je L. hardjo,41,02 posto, zatim L. grippotyphosa (34,61 posto), dok su L. pomona i L. ictero-haemorrhagiae dijagnostikovani u znatno nièm procentu 9,61 posto, odnosno14,74 posto. Miller i sar Š5¹ tako|e su kod goveda u najvi{em procentu dijagnos-tikovali leptospiru serotip hardjo. Serolo{kim ispitivanjem ustanovili su prisustvospecifi~nih antitela protiv leptospire kod 49 posto ispitanih krvnih seruma. Meto-dom imunofluorescencije su dokazali u ~etrdeset prvom uzorku tkiva bubrega,odnosno u 0,8 posto ispitivanih uzoraka prisustvo leptospira. Od ukupnog brojaizolovanih leptospira, 73 izolata identifikovano je kao serovarijetet hardjo (83%),11 izolata kao serovarijetet pomona (12,5%), a 4 izolata kao serovarijetet grippoty-phosa (4,5 posto). Koriste}i REA-test istraìva~i su odredili genotipsku pripadnostizolovanih leptospira i dokazali da 85 posto pripada genotipu hardjobovis, dok je11 uzoraka identifikovano kao genotip hardjobovis ili 15%. Ispituju}i 4484 uzorkakrvnih seruma goveda sa poba~ajem, Lange Š3¹ je utvrdio leptospirozu kod 2,5posto ispitanih uzoraka, sa slede}im serotipovima leptospira: L. hardjo, L. saxkoe-bing i L. sejroe. Do sli~nih rezultata u svojim ispitivanjima su do{li i Vidi} i sar Š7, 8 i9¹. Autori su utvrdili da je najzastupljeniji serotip leptospira kod goveda L. hardjo, ida se infekcija kod krava manifestovala u vidu mastitisa i poba~aja. Vidi} i sar. Š9¹ispitali su 19965 uzoraka krvnih seruma krava na prisustvo specifi~nih antitela pro-tiv leptospira. Uzorci su sakupljeni sa farmi i iz privatnog sektora na podru~ju Voj-vodine. Specifi~na antitela protiv leptospira utvr|ena su kod 822 ispitana uzorka ili4,12 posto. Najzastupljeniji serotip leptospira kod krava na farmama bio je L.hardjo, 84,79 posto, dok je kod krava iz privatnog sektora dominirao serotip L. po-mona, 52,53 posto. Kod krava iz ~etiri zapata u kojima je dijagnostikovana lepto-spira hardjo nisu registrovani klini~ki znaci leptospiroze, dok su kod seropozitivnihkrava u dva zapata ustanovljeni mastitisi. Autori su tokom ovih istraìvanja prvi put

615


izolovali L.hardjo iz urina serolo{ki pozitivnih krava. Vidi} i sar Š10¹ za izolaciju L.hardjo koristili su navedene podloge: EJMH sa dodatkom 5 �g/ml furazolidona ineomicina, EJMH sa dodatkom 200 �g/ml 5-FU, ~vrsta podloga bovini albumin-polisorbat 80 (Tween 80) sa 1% agara i polu~vrsta podloga sa bovini albumin-polisorbat 80, sa i bez dodatka 5-FU. L. hardjo je izolovana i identifikovana upotre-bom specifi~nih antiseruma. L. hardjo je izolovana iz tri uzorka mleka i pet ispitiva-nih uzoraka urina. Autori navode da su najbolje rezultate za izolaciju leptospira izmleka i urina krava dobili primenom polu~rvste BAP 80 podloge sa dodatkom 5-FU i sa EJMH podlogom sa dodatkom 5-FU.

Pra}enjem programa kontrole i usavr{avanjem dijagnosti~kih metodaleptospiroze, do{lo se do mnogobrojnih saznanja o prirodi i posledicama ove in-fekcije, kao i o njenom zdravstvenom zna~aju kako u veterinarskoj tako i u huma-noj medicini. Leptospiroza i danas predstavlja ozbiljan zdravstveni problem, kakoza ljude tako i ìvotinje. U sto~arskoj proizvodnji ona se javlja kao uzgojni ali i kaoselekcijski problem. U novije vreme, tehnolo{kim razvojem i ekonomskim napret-kom dru{tva uve}ane su mogu}nosti migracije stanovni{tva i ìvotinja {to ima kaoposledicu ve}u mogu}nost uno{enja i {irenja novih serotipova leptospira. To uka-zuje na potrebu permanentnog pra}enja epizootiolo{ke situacije, kao i prona-laènje i usavr{avanje novih dijagnosti~kih metoda i mera kontrole leptospiroza.

1. Higgins R. J., Harbourne J. F., T. W. A., Stevens A. E.: Mastitis and abortionin dairy cattle assotiated with leptospira of the serotype hardjo; Vet. Rec. 107, 307-310,September 27, 1980. - 2 Gali} M., Trbi} B., Karaka{evi} B., Kaji} S.: Leptospiroza koddoma}ih ìvotinja i ljudi u Vojvodini. 5. italijansko - jugoslovenski dani, Pore~, 21-25, 10,1979. - 3. Lange S.: Seroepidemiological studies of the detection of leptospires of thesejroe group in cattle in middle Thuringia. Berl-Munch-Tierarztl-Wochenschr. 1; 105, 11,374-377, Nov. 1992. - 4. Markovi} R., Nikoli} B., Gasli} M.: Ra{irenost leptospiroza kodsvinja na podru~ju Vojvodine. Savremena poljoprivreda 9, 658-662, 1963. - 5. Miller D. A.,Wilson M. A., Beran G. W.: Survey to estimate prevalence of Leptospira interrogans infec-tion in mature cattle in the United States. Am. J. Vet. Res., 52, 11, 1761-1765, Nov. 1991. - 6.Vidi} Branka, Bobo{ S., Jovi~in M., [eguljev Zorica, Lazi} S., êki} N.: Leptospiroza krava:Izolacija L.hardjo iz urina inficiranih krava. Zbornik radova Nau~ni skup „Unapre|enjezdravstvene za{tite ìvotinja i proizvodnja zdravstveno ispravnih namirnica animalnogporekla” Novi Sad., 117-121 ,1995. - 7. Vidi} Branka, @. Grgi}, S. Bobo{,: Serolo{ko ispiti-vanje leptospiroza u doma}ih ìvotinja i ljudi u periodu 1994-1995. god. Zbornik rezimea,VII kongres infektologa Jugoslavije, Pri{tina, 34. 1996. - 8. Vidi} Branka, Bobo{ S., Grgi} @.,[eguljev Zorica, Lali} M.: Leptospira interrogans serolo{ki tip hardjo u krava. Vet. glasnik,50, 5-6, 341-349. 1996. - 9. Vidi} Branka, Lali} M., [eguljev Zorica, Grgi} @.: Seropreva-lence of Leptospira interrogans serovar hardjo in cows and isolation from urine. Acta vet., 1,47, 15-22, 1997. - 10. Vidi} Branka, Bobo{ S.: Leptospira interrogans serovar hardjo causa-tive agent of mastitis in dairy cows; 10. Magyar buiatriks kongresszus - Middle-EuropeanBuiatrics Congress, Siofok, Hungary, Proceeding, 272-274, 1998.

616



FINDINGS OF SPECIFIC ANTIBODIES AGAINST LEPTOSPIRA INTERROGANS INCATTLE BLOOD SERA

Z. Grgic, Branka Vidic, Bosiljka Djuricic, Sara Savic-Jevdjenic, I. Stojanov

Serological investigations were performed on 24,208 samples of cattle bloodserum, representing 31.18% of the reproductive cattle fund in the teritory of nine municipali-ties in the Southern Backa region over a period of five years. The samples were examinedusing the method of microscopic agglutination, with live antigens of nine leptospira sero-types: L.pomona, L.icterohaemorrhagiae, L.grippotyphosa, L.sejroe, L.tarassovi, L.aus-tralis, L.bataviae, L.canicola, and L.hardjo.

Specific antibodies against leptospira were established in 286 or 1.18% sam-ples of cattle serum. The level of seroprevalence of leptospira infection at an annual levelranged from 2.56% to 0.05%. The biggest number of seropositive cattle were registered inthe municipality of Novi Sad – 151 cattle, or 3.54%. In the course of the observation period,the presence of four serotypes of leptospira were diagnozed in catle: L.pomona, L.ictero-haemorrhagiae, L.grippotyphosa, L.hardjo. The most represented serotype was L.hardjo,41.02%, while the serotypes L.grippotyphosa (34.61%), L.icterohaemorrhagiae (14.74%)and L.pomona (9.61%) were diagnozed in smaller percentages.

An increasing tendency was observed in the number of cattle infected withleptospira at an annual level of 0.195%. On the basis of the presented analysis, it can bepredicted with a probability of 95%, that leptospirosis in cattle will appear within the rangeof 0.09% to 3.50% in the epizootiological region of Southern Backa in the coming period.

Key words: Leptospirosis, cattle, seroprevalence

Leptospira interrogans V KROVÂNOM SERUME KRUPNOGO ROGATOGO SKOTA

@. Grgi~, Branka Vidi~, BosilÝka Dùri~i~, Sara Savi~-Evdèni~,I. StoÔnov

Leptospiroz u krupnogo rogatogo skota ÔvlÔetsÔ u vseh kategoriy ìvo-tnìh. InfekciÔ proÔvlÔetsÔ v ostroy, podostroy, ili inapparentnoy forme. Kli-ni~eskie proÔvleniÔ zabolevaniÔ povì{ennaÔ temperatura v prodolìtelÝnostiot 4-5 dney, Ôvlenie inoreksii, konÍÓnktivita i diarei. Kak sledstvie infekciimoèt ÔvitÝsÔ neplodovitostÝ, vìkidì{, mastitì, a v nekotorìh slu~aÔh i za-su{enie.

V pÔtiletnem periode na podvedomstvennoy obalsti 9 obçin Á`no-ba~kogo regiona serologi~eski ispìtano 24208 obraz~ikov krovÔnìh serumovkrupnogo rogatogo skota, ~to sostavlÔet 31,18% iz sovokupnogo reproduktivnogofonda krupnogo rogatogo skota. Obraz~iki ispìtanì metodom mikroskopi~eskoyagglÓtinacii, s ìvìmi antigenami 9 serotipov leptospir: L. pomona, L. ictero-haemorrhagiae, L. grippotyphosa, L. sejroe, L. tarassovi, L. australis, L. bataviae, L. cani-cola i L. hardjo.

617


ENGLISH

RUSSKIY

Specifi~eskie antitela protiv leptospir utver`denì u 286 ili1,18% obraz~ikov seruma krupnogo rogatogo skota. UrovenÝ seroprevalentnostiinfekcii, vìzvannoy leptospirami na godovom urovne dvigalsÔ ot 2,56% do0,05%. NaibolÝ{ee ~islo seropoloìtelÝnìh golov zapisano v obçine Novi Sad,i sostovlÔlo 151 golova, ili 3,54%. V te~enie nablÓdaemogo perioda u krupnogorogatogo skota diagnosticirovano prisutstvie 4 serotipa leptospir: L. pomona, L.icterohaemorrhagiae, L. grippotyphosa, L. hardjo. Naibolee predstavlennìy serotipL. hardjo 41,02%, poka serotipì L. grippotyphosa 34,61%, L. icterohaemorrhagiae14,74% i L. pomona 9,61% diagnosticirovanì v bolee nizkom procente.

Zame~ena tendenciÔ rosta inficirovannìh golov leptospirami za0,195% na godovom urovne. Na osnove pokazannogo analiza mo`no predvidetÝ sveroÔtnostÝÓ ot 95%, ~to leptospiroz krupnogo rogatogo skota dlÔ o~erednogoperioda v Á`noba~kom Ìpizootologi~eskom rayone budet dvigatÝ v intervale ot0,09% do 3,50%.

KlÓ~evìe slova: leptospiroz, krupnìy rogatìy skot, rasprostranënnostÝ

618


UDK 619:616.132.2:636.32/.39(497.2)

EPIDEMIOLOGICAL STUDIES ON HELMINTHOSES INGOATS AND SHEEP CAUSED BY PROTOSTRONGYLIDAE

LEIPER, 1926*

EPIDEMIOLO[KA ISTRA@IVANJA HELMINTOZA IZAZVANIH SA

PROTOSTRONGYLIDAE LEIPER, 1926, KOD KOZA I OVACA

Mariana S. Panayotova-Pencheva**

Studies on sheep, goats and terrestrial snails from a pasture in anorth-eastern Bulgarian region have been carried out. Protostrongylidsof 4 genera – Muellerius, Cystocaulus, Protostrongylus and Neostron-gylus have been established. The infection extensity in goats is higherthan that in sheep while the generic diversity is greater in sheep. In trac-ing the season dynamics in the parasitic infections of the end hosts ithas been established that during the summer the infection extensity ispermanently kept in its high values. In the autumn a drop in infection ex-tensity is observed but the amount of the larvae released with faeces isaugmented reaching its maximum in November-December. A relativeincrease in the infection extensity as well as in the larval output is ob-served in February and solely for the larval output such an increase isrecorded in April. Season dynamics in the spread of the different pro-tostrongylid genera in the end hosts and the influence of age and sexon larval output have been traced. The season dynamics of the exten-sity and intensity of the infection of the snails on the pasture has alsobeen followed up. H. obvia is the intermediate host of greatest impor-tance for the spread of protostrongylidoses in the region under study.

Key words: epidemiology, goats, Protostrongylidae, sheep, snails

Protostrongylids represent some of the most important helminthsparasitizing on small ruminants. They are found throughout Europe, Asia, Africa,the Americas and Australia. In Bulgaria protostrongylids are widespread Š13¹. The

619

STRU^NI RAD – PROFESSIONAL PAPER

Introduction / Uvod

* Rad primljen za {tampu 28. 9. 2005. godine** Dr Mariana S. Panayotova-Pencheva, Institute of Experimental Pathology and Parasitology,

Bulgarian Academy of Science, Sofia, Bulgaria

degree of infection in sheep soars to 100 percent while in goats it reaches up to79.8 percent Š34, 40, 19, 38, 4¹. The infection of animals with these nematodsleads to a decrease of their productivity and impairment of respiratory functionŠ38, 4¹, hampers the development of the cubs, causes verminous pneumoniaeŠ20, 23¹, creates conditions for the onset of secondary non-parasitic infections Š6,8, 20¹ and raises lethality rate Š13, 37, 21¹. The above-mentioned data only con-firm the up-to-datedness of the protostrongylidoses spread in all parts of the worldand the need for the targetted attack on them. Systematic and detailed studies onepidemiological characteristics enable the development of scientifically appro-bated strategies for the prevention and successful treatment of the helminthoses.That is why the aim of the present work was to investigate certain epidemiologicalaspects of protostrongylidoses in a north-eastern Bulgarian region.

The studies were carried out from January 2004 to March 2005 on apasture of sheep and goats in the area around of the town of Strazhitsa, north-eastern Bulgarian. The region is situated in the moderate continental climatic zoneon a terrain of plains and hills in the Yantra river valley, in the foothills of the BalkanMountains. The vegetation mainly consists of grass, bush and deciduous treespecies. The soils are of the meadow black-earth type. The average precipitationis about 520-650 mm per year.

A mixed flock of sheep and goats belonging to private landownerswas subject to the study. Faecal samples from arbitrarily chosen sheep and goatswere collected on a monthly basis. By the routine methods of Vaida and Baer-mann larval diagnostics was performed in laboratory conditions and the extensityof the protostrongylid infections was registered. Every month individual faecalsamples from the rectum of marked goats of different sex and age were collectedfor carrying out quantitative larval diagnostics. For the entire period of study themarked animals were not dehelminthized. The faecal samples were investigated48 hours following their picking, being kept at a temperature of 4oC until then. Thenumber of protostrongylid larvae of the first stage (L1) was determined using themethod of Baermann modified in the following way: 1 gramme of faecal sampleswrapped in a cloth was placed in a conic cup with 50 ml of water heated to a tem-perature of 45oC for 1 hour after which the liquid was intensely stirred by airingwith a pipette and 0.5 ml was withdrawn from it. The larvae in that quantity werecounted and their number was calculated per 1 gramme of faecal mass.

Snails of the species found in the pastures were gathered from 8 to 10o’clock in the morning. The intensity and the extensity of the infection in them havebeen recorded in laboratory conditions. The quantity of protostrongylid larvae inthe snails was investigated by compression of their legs and by counting of thethus obtained well-visible larvae on a light microscope.

620

Vet. glasnik 59 (5-6) 619 - 633 (2005) Mariana S. Panayotova-Pencheva: Epidemiologicalstudies on helminthoses in goats and sheep caused by Protostrongylidae leiper, 1926

Materials and methods / Materijal i metode rada

Digital data were processed after the statistical methods of Sepetliev(1980).

Investigations on the end hosts:The results from the monthly investigation of the faecal samples from

arbitrarily chosen sheep and goats of the flock are given in Table 1. The infectionextensity (IE) with protostrongylids of the goats is 88.09 percent. It is higher thanthe one established so far in Bulgaria (79.8 percent - Zurliiski and Russev, Š40¹;71.2 percent - Halacheva et al. Š1¹) but is lower than the one reported for Morocco– 100 percent Š3, 5¹ and Spain - 98 % Š1¹. There are three genera established in thegoats – Muellerius, Cystocaulus and Neostrongylus with IE being for these generaas follows: 88.09 percent, 34.92 percent and 0.79 percent respectively. In thesheep IE is 62.35 percent which is twice higher than the one reported for thesheep in Turkey – 33.8 percent Š28¹. There are four genera established for thesheep: Muellerius – 50 percent IE; Protostrongylus – 14.12 percent IE; Neo-strongylus – 11.76 percent IE and Cystocaulus – 11.28 percent IE. In the sheepand the goats 39 percent of the infections are mixed. Multigeneric protostrongylidinfections have been also established in a previous study of ours in wild ruminantsin Bulgaria Š29¹.

The dynamics of the infection in the end hosts during the differentmonths of the survey is shown in Figure 1. In the sheep IE is relatively constantduring the summer period - from 66.7 percent to 77.8 percent. During the greaterremaining part of the year a monthly alternation of peaks and declines is ob-served, the maximum being recorded in February – 100 percent. In the goats IE ishigh almost throughout the whole year, over 80 percent, the second half of theyear being kept at 100 percent except for the months of July and October. Duringthe first half of the year an alternation of peaks and declines in IE is also observedthough not so marked as in the case of the sheep. The average IE for both speciesof end hosts displays peaks in February, April and December, while in the summermonths it is permanently maintained as high.

The season dynamics in the spread of the different protostrongylidgenera has been traced and graphically presented in Figure 2 and Figure 3. FromFigure 2 it is clear that IE of the Cystocaulus genus in the goats displays monthlypeaks and declines in the first half of the year and has greater values as comparedto the second half. In the summer, after June, the IE with Cystocaulus starts todrop gradually and toward the end of autumn and in the winter it is gradually in-creased without reaching values over 36.4 percent. The rate of infection with theMuellerius genus is high throughout the whole year. Except for the weakly pressed

621


Results and discussion / Rezultati ispitivanja i diskusija

622


Table 1. Coprolarvoscopic investigations of goats and sheep /Tabela 1. Koprolarvoskopska istraìvanja kod koza i ovaca

Hosts /Doma}in

Goats / Koze Sheep / Ovce

Month /Mesec

N N+ N+ (genus) IE % N N+ N+ (genus) IE %

I.04. 14 1414-Muell. 100

14 22-Muell.

14.34-Cystoc. 28.6

II 24 1616-Muell. 66.7

6 63-Muell. 50

14-Cystoc. 58.3 3-Cystoc. 50

III 32 2424-Muell. 75

12 4

4-Muell. 33.34-Cystoc. 33.3

8-Cystoc. 25 4-Protostr. 33.32-Neostr. 6.25 2-Neostr. 16.7

IV 16 1414-Muell. 87.5

14 12

10-Muell. 71.44-Cystoc. 28.6

12-Cystoc. 754-Protostr. 28.62-Neostr. 14.3

V 14 88-Muell. 57.1

14 66-Muell. 42.9

4-Cystoc. 28.6 2-Protostr. 14.3

VI 20 2020-Muell. 100

20 14

12-Muell. 604-Cystoc. 20

10-Cystoc. 504-Neostr. 204-Protostr. 20

VII 16 1414-Muell. 87.5

16 12

8-Muell. 502-Cystoc. 12.5

6-Cystoc. 37.54-Protostr. 252-Neostr. 12.5

VIII 14 1414-Muell. 100

12 8

6-Muell. 502-Cystoc. 16.7

4-Cystoc. 28.62-Protostr. 16.74-Neostr. 33.3

IX 18 1818-Muell. 100

18 1410-Muell. 55.6

4-Cystoc. 22.2 2-Neostr. 11.1

X 24 2020-Muell. 83.3

4 2 2-Muell. 504-Cystoc. 16.7

XI 20 2020-Muell. 100

8 2 2-Muell. 254-Cystoc. 20

XII 22 2222-Muell. 100

18 1614-Muell. 77.84-Neostr. 22.3

8-Cystoc. 36.4 2-Protostr. 11.1

I.05. 18 1818-Muell. 100

14 86-Muell. 42.9

6-Cystoc. 33.4 2-Protostr. 14.3Total /Ukupno

252 222 Proto-dae 88.09 170 106 Proto-dae 62.35

N – total number of investigated faecal samples / ukupan broj ispitivanih uzoraka fecesaN+ – number of faecal samples positive for larvae of protostrongylids /

broj uzoraka fecesa pozitivnih na larve ProtostrongylidaeN+ (genus) - number of faecal samples positive for larvae of the different protostrongylid genera /

broj uzoraka fecesa pozitivnih na larve raznih rodova Protostrongylidae

IE – infection extensity / ekstenzivnost infekcije

623


Figure 2. Season dynamics of prevalense of protostrongylid

genera in goats (Strazhitsa, Bulgaria, 2004-2005)

0102030405060708090

100

I.2004 II III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

I.2005

Infe

ction

Exte

nsity

%

Muellerius Cystocaulus Neostrongylus

Figure 2. Season dynamics of prevalence of protostrongylid genera in goats(Strazhitsa, Bulgaria, 2004-2005)

Slika 2. Dinamika rasprostranjenosti rodova Protostrongylidae po godi{njim dobima kod koza(Straìca, Bugarska, 2004-2005)

Figure 1. Season dynamics of protostrongylid infections in goats and

sheep (Strazhitsa, Bulgaria, 2004-2005)

0

20

40

60

80

100

120

I.04 II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I.05

Infe

ction

Exte

nsity

%

goats sheep goats and sheep

Figure 1. Season dynamics of protostrongylid infections in goats and sheep(Strazhitsa, Bulgaria, 2004-2005)

Slika 1. Dinamika Protostrongylidae infekcija po godi{njim dobima kod koza i ovaca(Straìca, Bugarska, 2004-2005)

Figure 3. Season dynamics of prevalence of protostrongylid genera in

sheep (Strazhitsa, Bulgaria, 2004-2005)

0

20

40

60

80

100

I.2004 II III

IV

V

VI

VII

VIII

IX

X

XI

XII

I.2005

Infe

ction

Exte

nsity

%

Muellerius Cystocaulus Protostrongylus Neostrongylus

Figure 3. Season dynamics of prevalence of protostrongylid genera in sheep(Strazhitsa, Bulgaria, 2004-2005)

Slika 3. Dinamika rasprostranjenosti rodova Protostrongylidae po godi{njim dobima kod ovaca(Straìca, Bugarska, 2004-2005)

koze ovce koze i ovce

Eks

tenz

ivno

stinfekc

ije%

Eks

tenz

ivno

stinfekc

ije%

Eks

tenz

ivno

stinfekc

ije%

drops in February and May, IE is steadily kept over 80 percent during the year be-ing 100 percent for the better part of the months. It is quite clear from Figure 3 thatthe protostrongylid generic diversity in the sheep is different during the differentmonths of the year. It is noteworthy that the Muellerius genus is every month pres-ent in the lung fauna, throughout all seasons the IE with this particular genus be-ing rather higher than that with the rest of the protostrongylid genera. During thespring and summer the generic diversity is at its maximum, all four genera of hel-minths established in the sheep being present. During the autumn and winter(from September till February) Muellerius has mainly been registered.

For that period the genera Neostrongylus and Protostrongylus wererecoreded only twice at a time and the Cystocaulus genus just once. The Mueller-ius genus is the most widespread one both among the goats and the sheep. Thisis most probably due to the high resistance, great longevity and the prolongedpreservation of infection capacities of L1 in the environment Š31, 27, 14, 36¹. Thismakes it possible for a great number of animals to be infected for a longer period.For the Neostrongylus genus larvae the survival capacity according to Reguera-Feo et al. Š31¹ and Morrondo-Pelayo et al. Š27¹ is quite low.

The amount of protostrongylid larvae in 1 gramme of faeces (LPG) hasbeen calculated every month for every one of the marked goats (Table 2). Themean monthly values of this parameter in the adult goats and cubs are comparedand the results are shown in Figure 4. The graph clearly states that there are sev-eral peaks in the larval output in the adults. The first one is observed in February2004 – a total of 1537 larvae and the next one is in April – 2537. During the othermonths up till September, the larval output vacillates without surpassing 2000LPG. During the months of autumn and winter, October, November and Decem-ber, the larval output is abruptly increased reaching its maximum in December –6414 LPG. In the next two months it falls under 2000 and at the end of the winter itrises again over that level – 2316. The increased larval output in February 2004and February – March 2005 is accounted for by the so-called baby-delivery leap ofthe infection due to the lowered resistance of the organism as a result from thestress. Other authors have also observed this phenomenon in animals during thelast months of gestation or around birth Š10, 32, 4¹.

The increase of the larval output in April may be due to several rea-sons: spring enhancement of the sexual production of the adult helminths, activa-tion of the histotropic larvae latent during the winter and now reaching sexualmaturation, and the attenuated immunity of the host caused by the lack of anti-genic stimuli during the winter. The protostrongylid larval output augmentationduring the autumn and winter is probably due to an increased sexual productionof the helminths with which the animals have been infected during the spring andsummer. This could also be brought about by the lowered resistance of the ani-mals due to the impaired conditions of living – low temperatures, lack of greenfood, etc. These results are in accordance with those of Diez-Banos et al. Š32¹ ac-cording to whom IE with protostrongylids in sheep decreases during the warm

624


625


Tab

le2.

Pro

tost

rong

ylid

larv

alou

tput

(larv

aep

ergr

amm

efa

eces

)b

ym

arke

dgo

ats

/Tab

ela

2.Proizvo

dnja

larviProtostrong

ylidae

(larve

pogram

ufecesa)ko

dob

eleèn

ihko

za

A,S

III.

2004

IIIIV

VV

IV

IIV

IIIIX

XX

IX

II.04

I.200

5II

III

10f

500

500

1100

1000

0*60

010

016

0017

0036

0032

0090

015

021

00

7f

4000

0*14

0030

070

090

010

0029

0026

0020

011

0010

019

0045

00

7f

4900

0*11

500

4300

2900

250

3600

3300

9500

1920

014

500

NI

NI

NI

5f

400

100

500

NI

200

100

0*N

I11

000*

300

0*20

070

0

5f

900

600

400

2000

2000

0*0*

0*30

0043

0077

000*

0*34

00

3f

0*N

I36

0020

010

0065

030

019

0063

0010

000

1470

067

0073

0021

00

3f

300

200

800

0*30

015

00*

0*13

0026

0034

0060

050

011

00

<1

fN

NN

NN

400

500

400

700

6000

2800

2300

NI

NI

<1

fN

NN

NN

150

700

800

NI

5100

3500

NI

NI

NI

<1

fN

NN

NN

350

300

2100

3500

2890

035

0020

0014

000*

<1

fN

NN

NN

0*12

0021

0011

0046

0039

0026

0027

0022

00

3m

1300

300

1000

100

NI

NI

NI

NI

NI

NI

NI

NI

NI

NI

<1

mN

NN

NN

400

NI

NI

NI

NI

NI

NI

NI

NI

<1

mN

NN

NN

600

860

1700

NI

2020

011

700

2800

700

NI

<1

mN

NN

NN

100

NI

NI

NI

NI

NI

NI

NI

NI

<1

mN

NN

N0*

600

2800

NI

2100

NI

NI

NI

NI

NI

<1

mN

NN

NN

0*N

IN

IN

IN

IN

IN

IN

IN

I

A–

age

ofan

imal

(yea

rs)

/starost

ìvo

tinje(god

ine)

S–

sex

ofan

imal

/pol

ìvo

tinje

<1

–un

der

1ye

ar/m

anje

odjedn

ego

dine

f–fe

mal

e/`

enke

m–

mal

e/m

u`jaci

*asm

alln

umb

erof

larv

ae(u

nder

100)

have

bee

nes

tab

lishe

daf

ter

the

met

hod

ofVa

ida

/malibr

ojlarvi(m

anji

od10

0)us

tano

vljeno

jepo

metod

iVa

ida

NI–

noti

nves

tigat

ed/n

ijeispitano

N–

sam

ple

,neg

ativ

efo

rp

roto

stro

ngyl

ids

/uzorak

nega

tiva

nna

Protostrong

ylidae

months and is on the rise during the cold ones. They are also consistent with thefindings of Richard et al. Š32¹ who have established higher IE values and aug-mented quantitative larval excretion for Muellerius capillaris in lactating goats dur-ing the autumn as opposed to spring.

Protostrongylid larval output (PLO) in young goats has been estab-lished for the first time 5 to 6 months after their birth. This is the period of the en-counter of the young animals with infectious larvae on the pasture, the overcom-ing of maternal immunity and development of the helminths to sexual maturity.The larval output in this age group is significantly augmented during the autumnand winter months but the peak is in November – 1 month prior to that for the adultgoats and the LPG amount is significantly greater – 12960 which can be assigned

626


Figure 5. Influence of sex on protostrongylid larval output in

young goats

0

5000

10000

15000

20000

25000

II.04 III IV V VI VII VIII IX X XI XII I.05 II III

month

LP

G(m

ean

valu

e)

female male

Figure 5. Influence of sex on protostrongylid larval output in young goatsSlika 5. Uticaj pola na proizvodnju larvi Protostrongylidae kod mladih koza

Figure 4. Season dynamics of protostrongylid larval output in goats

(Strazhitsa, Bulgaria, 2004-2005)

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

II.04 III IV V VI VII VIII IX X XI XII I.05 II III

month

LP

G(m

ean

valu

e)

under 1 year 3-10 years

Figure 4. Season dynamics of protostrongylid larval output in goats(Strazhitsa, Bulgaria, 2004-2005)

Slika 4. Dinamika proizvodnje larvi Protostrongylidae po godi{njim dobima kod koza(Straìca, Bugarska, 2004-2005)

LPG

(sredn

javred

nost)

Manje od jedne godine

/ mesec

3-10 godina

LPG

(sredn

javred

nost)

/ mesec

ènski mu{ki

to the fact that the cubs have been infected for the first time in the calendar yearduring which their immune system has also been under construction. After No-vember the larval output in young goats decreases.

The influence of sex on PLO has been traced by interpreting the re-sults from the investigations on the animals before 1 year of age (Figure 5). PLO ishigher in the male cubs during all months of the study save for February that couldbe attributed to baby-delivery in the females.

A number of authors in Bulgaria have reported a protostrongylid IEgrowth with age Š12, 2, 30, 40, 25¹, others, however, have reported just the oppo-site or have established differences due to the protostrongylid species Š16, 7¹. Uptill the present moment, however, the influence of the host’s age on the amount ofprotostrongylid larvae released with the faeces has not been studied in our coun-try. It is obvious from the present study (Fig. 6) that PLO also rises with age whichis in accord with other authors reporting on this fact Š9, 32¹.

Investigations on the intermediate hosts:The following snail species have been gathered during the entire field

study on the pasture: Helicella obvia ŠMenke, 1828¹, Monacha cartusiana ŠMuel-ler, 1774¹ and Bradybaena fruticum ŠMueller, 1774¹. H. obvia is the most commonspecies with density in some places in the pasture of over 300 snails per squaremetre and a presence during the entire period from May to October. H. obvia is fol-lowed by M. cartusiana -with much lower density and found during three of thestudied months. A total of 5 juvenile specimens of the B. fruticum species werefound in September and October. The results from the snail studies are presentedin Table 3. The degrees of parasitic infection of both major species on the pasturesare compared in Table 4. IE is higher in H. obvia than that in M. cartusiana, which isin accordance with the data of Georgiev Š17¹ about the Stara Zagora region. As forthe infection intensity (II) the opposite trend is valid which contradicts the above-

627


Figure 6. Age dynamics of protostrongylid

larval output in goats

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

under 1 year 3 - 5 years 7-10 years

LP

G(m

ean

valu

e)

Figure 6. Age dynamics of protostrongylid larval output in goatsSlika 6. Uticaj starosne dobi na proizvodnju larvi Protostrongylidae kod koza

LPG

(sredn

javred

nost)

manje od jedne godine 3- 5 godina 7- 10 godina

quoted author. In one experimental studies we have also recorded a higher II in M.cartusiana as compared to the one found in H. obvia (unpublished data).

Table 3. Investigations of snails /Tabela 3. Istraìvanja na puèvima

Month /Mesec

Snail species /Vrsta

N N+ IE% Min. II Max. II L Mean II /

May /Maj

H. obvia 50 12 24 1 7 65 5.4

June /Jun

H. obvia 64 23 35.9 1 11 71 3

M. cartusiana 3 1 33.3 23 23 23 23

July /Jul

H. obvia 50 18 36 1 14 55 3

M. cartusiana 22 6 27.3 1 55 102 17

August /Avgust

H. obvia 50 15 30 1 92 165 11

September /Septembar

H. obvia 57 16 28 1 26 86 5.3

M. cartusiana 23 5 21.7 1 19 39 7.8

B. fruticum 3 2 66.7 1 2 3 1.5

October /Oktobar

H. obvia 50 7 14 1 7 17 2.4

B. fruticum 2 0 0 0 0 0 0

N – total number of investigated snails / ukupan broj ispitivanih puèvaN+ – total number of infected snails / ukupan broj inficiranih puèvaIE – infection extensity / ekstenzivnost infekcijeII – infection intensity / intenzivnost infekcijeL – total number of protostrongylid larvae in the infected snails /

ukupan broj larvi Protostrongylidae kod inficiranih puèva

Table 4. Comparative infection of the major snail species /Tabela 4. Uporedne infekcije glavnih vrsta puèva

Snail species /Vrsta

N N+ IE% L Mean II /

H. obvia 321 91 28.34 459 5.04

M. cartusiana 48 12 25 164 13.66

N – total number of investigated snails / ukupan broj ispitivanih puèvaN+ – total number of infected snails / ukupan broj inficiranih puèvaIE – infection extensity / ekstenzivnost infekcijeL – total number of larvae in the infected snails / ukupan broj larvi kod inficiranih puèvaII – infection intensity / intenzivnost infekcije

628


Season dynamics of the infection intensity and extensity with pro-tostrongylid larvae of the snails is presented in Figure 7. It is evident from it that IEis at its highest during the summer – between 30 percent and 35 percent, and it iscomparatively high in spring – 24 percent and lowest in the autumn – 8.6 percent.Similar dynamics is also observed for II but in this case a peak month (August) isregistered in the summer after which it shows a smooth decline.

According to authors from Europe, Joyeux and Gaud, 1946; Davtian,1950; Zdarska, 1960, quoted by Sumnaliev Š33¹ the extensity of protostrongylidinfection in the gastropods displays two peaks – a spring and an autumn one. Thestudies of Sumnaliev Š33¹ about the Sofia area confirm this tendency in relation tothe species Neostrongylus lineatus and Cystocaulus ocreatus. In other species heobserved one peak for each – in the summer for M. capillaris and in the autumn forthe Protostrongylus sp. For the Shumen region the author observed the highest IEwith protostrongylids in H. obvia at the end of spring - the beginning of summer,but not in all years of the studies. According to Zurliiski Š39¹ the extensity of pro-tostrongylid infections in the gastropods in the Varna area displays a peak in theautumn and according to Georgiev and Georgiev Š18¹ this parameter for the StaraZagora region is higher in the summer rather than in the autumn. The monthsJune and July are found as peak ones for the protostrongylid infection of mollusksin Poland Š26¹ while Manga-Gonzalez and Morrondo-Pelayo Š24¹ have noted themonths July, August, September and October as peak ones for Spain. In Tunisia,Lahmar et al. Š22¹ have established that the infection in the snails is high from Feb-ruary till April (at the end of the humid period) and later with the increase of thetemperature and subsiding of the showers the infection in the snails decreases insize. From the above-presented we can draw the conclusion that the season dy-

629


Figure 7. Season dynamics of protostrongylid infection in

snails (Strazhitsa, Bulgaria, 2004)

0

5

10

15

20

25

30

35

40

V VI VII VIII IX X

Infection Exensity% Infection Intensity

Figure 7. Season dynamics of protostrongylid infection in snails(Strazhitsa, Bulgaria, 2004)

Slika 7. Dinamika Protostrongylidae infekcija po godi{njim dobima kod puèva(Straìca, Bugarska, 2004)

Ekstenzivnost infekcije % Intenzivnost infekcije

namics in the infection of gastropods with protostrongylids depends on the cli-matic and geographical characteristics of the region under study, as well as on theconcrete conditions during the research period.

In conclusion the epidemiology of the protostrongylidoses in theclimate-geographical conditions of north-eastern Bulgarian can be summed up inthe following manner. In spring being activated the intermediate hosts start pro-gressively to contract infection. The peaks in IE and PLO in the end hosts are alsofavorable factors. II in the gastropods is gradually on the rise in the summer,reaching its peaks in August after which it starts to drop, while IE is permanentlypreserved around its highest values from June to September. The availability of aconstant source of infection for the end hosts during these months quite logicallyexplains the lasting maintenance of IE in them as well. In the autumn, together withthe decrease of IE and II in the snails, a diminution of IE in the end hosts is ob-served while larval output starts to increase reaching its maximum in November-December. The augmentation of the IE and PLO values in the end hosts is also ob-served in February due to the conditions of the birth delivery period.

The higher IE in the goats and the greater generic diversity in thesheep render these two species of end host topical, each one in a specific way, forthe epidemiology of protostrongylidoses.

Due to the high IE and the great density of the intermediate hosts H.obvia we consider the species to be of greatest importance for the spread of thesehelminthoses in the studied region.

Acknowledgement: Study supported by the Bulgarian Ministry of Education and Science,grant No AS-1311/2003. /

Zahvalnica: Istraìvanje je podràlo bugarsko Ministarstvo za obrazovanje i nauku, projekat broj AS-1311/2003.

1. Astiz S., Miro G., Meana A., Garcia-Romero C., Valcarcel F.: Seasonal preva-lence of lungworm infections of goats in Castilla-La Mancha, TEA Production Animal, 96, 2,95-101, 2000. - 2. Bankov D., Mitev M., Spasov M.: Study on the etiology and epizootologyof helminth infections at the industrial sheep complexes, Veterinary Science (in Bulgarian),14, 7, 39-47, 1977. - 3. Berrag B., Cabaret J.: Impaired pulmonary gas exchange in ewesnaturally infected by small lungworms, Int J Parasitol, 26, 1397-1400, 1996. - 4. Berrag B.,Urquhart G. M.: Epidemiological aspects of lungworm infections of goats in Morocco, VetParasitol, 61, 1-2, 81-85, 1996. - 5. Berrag B., Cabaret J.: Assessment of the severity of natu-ral infections of kids and adult goats by small lungworms (Protostrongylidae, Nematoda)using macroscopic lesion scores, Vet Res, 28, 2, 143-148, 1997. - 6. Boev S. N.: Pro-tostrongylidi, In: Ryzhikov KM, editor, Osnovy Nematodologii, Vol 25, Moscow: Nauka, 268,1975. - 7. Bratanov V.: Study on the worm population in sheep in the districts of Haskovoand Kardjali. Veterinarna Sbirka (in Bulgarian), 11, 14-17, 1965. - 8. Cabaret J.: Sheep andgoats: epidemiology of protostrongylid lungworm infection, Int Goat and Sheep Res, 2,

630


Conclusion / Zaklju~ak

References / Literatura

142-152, 1984. - 9. Cabaret J., Dakkak A., Alahkam L.: Considerations sur l’elimination deslarve L1 de Protostrongylides dans les feces des ovins: nature de la distribution, influencede l’age de l’animal et des traitements anthelminthiques, Ann Soc Belge Med Trop, 58, 309-314, 1978. - 10. Cabaret J., Dakkak A., Bahida B.: On some factors influencing the output ofthe larvae of Protostrongylids of sheep in natural infections, Tijdschr Diergeneeskd, 105, 8,115-120, 1980. - 11. Cabaret J., Anjorand N., LeClerc C.: Parasitic risk factors on pasturesof French dairy goat farms, Small Rum Res, 2, 69-78, 1989. - 12. Daskalov P., Kak-aceva–Avramova D., Varadinov A., Jivkov D., Karapcanski I.: Sur les nematodes pulmon-aires des moutons en Bulgarie, Proceedings of Central Helminthological Laboratory, BAS,6, 59-65, 1961. - 13. Denev J.: Immunization trials in infection by Protostrongylids of sheepand goats, Vet Med Nauki (in Bulgarian), 8, 45-51, 1971. - 14. Diez-Banos P., Cabaret J.,Morrondo-Pelayo P.: Comparative survival of first-stage larvae of small lungworms Mueller-ius capillaris and Neostrongylus linearis of goats in alfalfa and ryegrass plots, Vet Res, 24,3, 266-271, 1993. - 15. Diez-Banos P., Morrondo-Pelayo P., Feijoo-Penela A., Carrillo-Gonzalez B., Lopez-Sandez C.: Relationship between the excretion of protostrongylid lar-vae in sheep in north-west Spain and climatic conditions, J Helminthol, 68, 3, 197-201,1994. - 16. Georgiev B. l.: Beitrag zur helminthenfauna unter den schafen in Bulgarien, Pro-ceedings of Institute of Experimental Veterinary Medicine, 5, 154-163, 1956. - 17. GeorgievD.: Ecological aspects of the circulation of the Protostrongylidae nematode family on pas-tures in the Stara Zagora area, PhD Thesis, College of Agriculture at the Thracian Univer-sity, Stara Zagora, 2003. - 18. Georgiev D., Georgiev B.: Terrestrial gastropods as intermedi-ate hosts of protostrongylid nematodes in pastures for sheep and goats in the region ofStara Zagora, Bulgaria, Acta Zoologica Bulgarica, 54, 3, 47-54, 2002. - 19. Halacheva M.,Lilkova N., Roussev I., Vitanov I.: Endoparasitoses in goats – species composition and dis-tribution, VI National Conference of Parasitology Sofia 5-7 October, 107, 2001. - 20. Kutz S.,Fisher K., Polley L.: A lung nematode in Canadian Arctic Muskoxen, Bovidae Medical Imag-ing, 15, 2, 359-377, 1999. - 21. Kutz S. J., Veitch A. M., Hoberg E. P., Elkin B. T., Jenkins E. J.,Polley L.: New host and geographic records for two protostrongylids in Dall's sheep, J WildlDis, 37, 4, 761-774, 2001. - 22. Lahmar S., Cabaret J., Cheniti T.: Land snails and periods athigh risk for protostrongylid infection on a sheep-grazed pasture of northeast Tunisia, VetParasitol, 36, 1-2, 105-115, 1990. - 23. Malone F. E.: Parasitic bronchitis and pneumonia. In:Martin WB, Aitken ID, editors, Diseases of Sheep, Oxford: Blackwell Science, 202–204,2000. - 24. Manga-Gonzalez Y., Morrondo-Pelayo P.: Notes on natural infection of some He-licidae species (Mollusca, Stylommatophora) by protostrongylinae sheep larvae, Malaco-logia, 22, 1-2, 61-70, 1982. - 25. Marinov M.: Helminth parasites of sheep on highland pas-tures in intensive sheep-breeding regions in the Middle Stara Planina Mts (Bulgaria), ActaZoologica Bulgarica, 49, 86-93, 1997. - 26. Misiewicz J., Demiaszkiewicz A. W.: Occurrenceof larvae of Protostrongylidae family in terrestrial snails in the woods of Olsztyn and Silesiandistricts, Wiad Parazytol, 40, 2, 167-172, 1994. - 27. Morrondo-Pelayo P., Diez-Banos P.,Cabaret J.: Influence of desiccation of faeces on survival and infectivity of first-stage larvaeof Muellerius capillaris and Neostrongylus linearis, J Helminthol, 66, 3, 213-219, 1992. - 28.Oncel T., Akyol C. V.: The prevalence of helminth parasites in sheep in Southern Marmararegion, Turkey, VI National Conference of Parasitology Sofia 5-7 October, 104-105, 2001. -29. Panayotova-Pencheva M., Nanev V., Todev I., Mutafova T.: Investigations of pro-tostrongylid fauna of wild ruminants from different regions in Bulgaria, Veterinary Medicine(in Bulgarian), 1-2, 54-57, 2004. - 30. Petkov À.: Helminthoses in sheep under the new con-ditions in AIC and modern tasks of prevention, Veterinarna sbirka (in Bulgarian), 9, 33-36,1983. - 31. Reguera-Feo A., Rojo-Vazquez F. A., Cordero-Del-Campillo M.: On first-stagelarval resistance under controlled conditions of three species of nematodes of the familyProtostrongylidae Leiper, 1926, Ann Parasitol Hum Comp, 61, 3, 297-301, 1986. - 32. Rich-ard S., Cabaret J., Cabourg C.: Genetic and environmental factors associated with nema-tode infection of dairy goats in northwestern France, Vet Parasitol, 36, 3-4, 237-43, 1990. -

631


33. Sumnaliev P.: Studies on the biological cycle of protostrongylids in Bulgaria, PhD The-sis, Central Helminthological Laboratory at BAS, Sofia, 142, 1968. - 34. Sumnaliev P.:Opasni gosti, Sofia: Zemizdat, 172, 1972. - 35. Sepetliev D.: In: Prokopieva G, editor, Medi-cal statistics, Sofia: Medicina i fizkultura, 207, 1980. - 36. Solomon A., Ilan P., Itamar G.: Des-iccation tolerance of Muellerius cf. capillaris (Nematoda: Protostrongylidae) first-stage lar-vae, J Parasitol, 84, 4, 802-805, 1998. - 37. Svarc R.: Pulmonary nematodes of the chamoisRupicapra rupicapra tatrica Blahout, 1971. 1. Pathomorphological picture of lungs duringthe development of worms into the adult stage, Helminthologia, 21, 2, 141-150, 1984. - 38.Thomson E. F., Gruner L., Bahhady F., Orita G., Termanini A., Ferdawi A. K., Hreitani H.: Ef-fects of gastro-intestinal and lungworm nematode infections on ewe productivity in farmflocks under variable rainfall conditions in Syria, Livest Prod Sci, 63, 65-75, 2000. - 39. Zur-liiski P.: Study on the intermediate hosts of the family Protostrongylidae (Leiper, 1926), Vet-erinarna Sbirka (in Bulgarian), 1, 26-27, 1994. - 40. Zurliiski P., Russev I.: Investigation onthe distribution of family Protostrongylidae in goats, Veterinarna sbirka (in Bulgarian), 5/6,40-42, 1990.

EPIDEMIOLO[KA ISTRA@IVANJA HELMINTOZA IZAZVANIH SAPROTOSTRONGYLIDAE LEIPER, 1926, KOD KOZA I OVACA

Mariana S. Panajotova-Pen~eva

Obavljena su istraìvanja na ovcama, kozama i puèvima iz severoisto~neoblasti Bugarske. Ustanovljena su ~etiri roda Protostrongylidae – Muellerius, Cystocaulus,Prostrongylus i Neostrongylus. Ekstenzivnost infekcije kod koza je ve}a nego kod ovaca,dok je generi~ka raznolikost ve}a kod ovaca. Pra}enjem dinamike parazitskih infekcija kodkrajnjih doma}ina po godi{njim dobima ukazala su da se ekstenzivnost infekcije trajnozadràva na visokim nivoima tokom leta. U toku jeseni, zabeleèn je pad ekstenziteta infek-cije, ali je pove}ana koli~ina larvi oslobo|enih u fecesu, dostiù}i maksimalnu vrednost unovembru i decembru. Relativno pove}anje ekstenzivnosti infekcije, kao i izbacivanja larvi,ustanovljeno je u februaru, a samo izbacivanje larvi je pove}ano u aprilu. Pra}ene su ipromene po godi{njim dobima u {irenju razli~itih rodova Protostrongylidae u krajnjimdoma}inima, kao i uticaj starosti i pola na izbacivanje larvi. Promene ekstenzivnosti i inten-zivnosti infekcije kod puèva na pa{njaku tako|e su pra}ene po dobima godine. H.obvia jeintermedijarni doma}in od najve}e va`nosti za {irenje protostrongilidoza u ispitivanom re-gionu.

Klju~ne re~i: epidemiologija, koze, Protostrongzlidae, ovce, puèvi

632


SRPSKI

ÕPIDEMIOLOGIÊSKIE ISSLEDOVANIÂ GELÃMINTOZOV, VÀZVANNÀHS PROTOSTRONGYLIDAE LEIPER, 1926, U KOZ I OVEC

Mariana S. Panaëtova-Pen~eva

Sover{enì issledovaniÔ na ovcah, kozah i sliznÔkah – ulitkah izseverovosto~noy oblasti Bolgarii. Ustanovlenì ~etìre roda Protostrongylidae-Muellerius, Cystocaulus, Prostrongylus i Neostrongylus. ÕkstensivnostÝ infekcii ukoz boele bolÝ{aÔ, ~em u ovec, poka generi~eskaÔ raznoobraznostÝ bólÝ{e u ovec.Sle`koy dinamiki paraziti~eskih infekciy u okon~atelÝnìh hozÔev po vremenamgoda pokazali, ~to ÌkstensivnostÝ infekcii dlitelÝno zaderìvaetsÔ na vìso-kom urovne v te~enie leta. V te~enie oseni, zapisano padenie Ìkstensivnosti, nouveli~eno koli~estvo li~inok, osvobo`dënnìh v kale, dostigaÔ maksimalÝnuÓstoimostÝ v noÔbre i dekabre. RelÔtivnoe uveli~enie Ìkstensivnosti infekcii,slovno i vìbrasìvaniÔ li~inok zapisano v fevrale, a tolÝko vìbrasìvanieli~inok uveli~eno v aprele. Sleènì i izmeneniÔ po vremenam goda v ras{ireniirazli~nìh rodov Protostrongylidae v okon~atelÝnìh hozÔev, slovno i vliÔnievozrasta i pola na vìbrasìvanie li~inok. IzmeneniÔ Ìkstensivnosti i intensiv-nosti infekcii u sliznÔkov-ulitok na postbiçe takè sleènì po vozrastu goda.H. obvia intermedialÝnìy hozÔin naibolee va`no dlÔ ras{ireniÔ protostrongi-lidozov v ispìtannom regione.

KlÓ~evìe slova: ÌpidemiologiÔ, kozì, Protostrongilidae, ovcì, sliznÔki-ulitki

633


RUSSKIY

UDK 619:615.01/.09:636.4

FLORFENICOL – PHARMACODYNAMIC,PHARMACOKINETICS AND CLINICAL EFFICACY OF ORALFORMULATIONS IN DOMESTIC ANIMALS – A SYSTEMATIC

REVIEW*

FLORFENIKOL – FARMAKODINAMIKA, FARMAKOKINETIKA I

KLINI^KA EFIKASNOST ORALNIH FORMULA KOD DOMA]IH

@IVOTINJA – SISTEMATSKI PRIKAZ

L. [~uka**

Porcine respiratory disease complex (PRDC) is a major eco-nomic problem for swine producers world-wide.

Pharmacodynamic, pharmacokinetics and clinical efficacy of flor-fenicol oral formulations in domestic animals were evaluated. For thispurpose the systematic review and meta-analysis were done.

In vitro efficacy of florfenicol showed that this drug is highly effec-tive against most important respiratory pathogens. All these facts areshown in our survey.

Three studies in pigs were relevant to include in the meta-analy-sis, which showed that results in the florfenicol group were better thanin comparative control groups in all observed parameters: clinicalsigns, lung lesions and reisolation of Actinobacillus pleuropneumo-niae (P<0.001). A second meta-analysis with 7 studies showed thatthe usage of florfenicol reduces mortality in pig herds with PRDC(P<0.05).

Other field trials in pigs using florfenicol oral forms where re-viewed. After treatment with florfenicol oral solution there was a signifi-cant drop of mortality in both groups of pigs (P<0.01); eg. one usingflorfenicol oral solution in treating PRDC (n=85) and another mixedpneumo-enteric infection (n=54).

Analysis of data when using premix in pigs (n=118) also suggeststhat a medicated premix has a favorable anti-infectious effect on pigs, ir-respective of the group of animals or the evolution stage of the disease.

635

OSVRT – TREATISE

* Rad primljen za {tampu 26. 10. 2005. godine** Leon [~uka, PhD MsC DVM, „Krka”, d.d., Novo mesto, Ljubljana, Slovenija, e-mail:

leon.scukaªkrka.biz

Finally, favourable effect of florfenicol in treating swine ileitis wasalso presented.

Regarding their pharmacokinetics, in vitro and clinical efficacy offlorfenicol oral forms, they should be considered as a powerful tool forcombating complex infections that are frequently met in intensive ani-mal production.

Key words: florfenicol, oral forms, pharmacokinetics, pharmacody-namics, systematic review, pigs

Florfenicol is a thiamphenicol derivative whose molecule contains afluorine atom instead of a hydroxyl group. Florfenicol is, therefore, also activeagainst acetyltransferase-producing bacteria and against chloramphenicol-resistant bacteria. Unlike chloramphenicol, florfenicol does not contain a nitro-group, so its use is not associated with aplastic anemia Š1¹.

Porcine respiratory disease complex (PRDC) also called swine respi-ratory disease (SRD) is a major economic problem for swine producers world-wide. PRDC is characterised by slow and uneven growth, reduced feed intake,higher feed to gain conversion ratios, cough, and clinical pneumonia. PRDC is amultifactorial disease. The following were detected as typical pathogens: porcinereproductive and respiratory syndrome virus (PRRSV), Mycoplasma hyopneumo-niae, swine influenza virus (SIV), Actinobacillus pleuropneumoniae, Streptococ-cus suis, Pasteurella multocida, pseudorabies virus (PRV), porcine respiratory co-ronavirus (PRCV) and, porcine circovirus type 2 (PCV). The interaction betweenpathogens and the immune status of the animal must be taken into account whendeveloping strategies for each farm Š2¹.

Sytematic reviews are concise summaries of the best available evi-dence that address sharply defined questions, they seek to assemble and exam-ine all the high quality evidence on a specific question at hand. These strategiesinclude a comprehensive search of all potentially relevant articles and the use ofexplicit, reproducible criteria in the selection of articles for review. When the re-sults of primary studies are summarized but not statistically combined, the reviewmay be called a qualitative systematic review. A quantitative systematic review, ormeta-analysis, is a systematic review that uses statistical methods to combine theresults of two or more studies Š4¹.

636

Vet. glasnik 59 (5-6) 635 - 654 (2005) L. [~uka: Florfenicol – pharmacodynamic,pharmacokinetics and clinical efficacy of oral formulations in domestic animals ...

Introduction / Uvod

A Systematic Review / Sistematski prikaz

1. Pharmacokinetics / Farmakokinetika

Table 1. Basic pharmacokinetic data on florfenicol depending on animal species androutes of administration (5-11) /

Tabela 1. Osnovni farmakokinetski podaci o florfenikolu u zavisnosti od vrste ìvotinje i na~ina davanja(5-11)

Animal species(rote of administration) /

Vrsta ìvotinje(na~in davanja)

Tmax(h)

Cmax(µg/ml)

Bioavailability /Biodostupnost

(%)

Volume ofdistribution /Rasprostra-

njenost(l/kg)

T1/2(h)

Pigs (i.m) / Svinje(oral) / (oralno)

2.33.0

7.314.8

96.9148.5 1.53 14.6-17.2

5.5-10.0

Poultry (oral) / @ivina (oralno)Turkeys (oral) / ]urke (oralno)

3.22.0

1.05.7

55.359.2

2.34-5.110,70

21.92.4

Fish-brook trout / Ribe – re~na pastrmka(water temperature 10-11oC) /(temperatura vode 10-11oC)

12 3.2 81.2 1.12 12.0

Following oral administration, florfenicol is readily absorbed, which isevident from the high bioavailability values, and only small amounts are bound toplasma proteins (up to 18.6%).

In turkeys high concentrations of florfenicol are found in plasmaquickly after oral administration.

After intramuscular and oral administration, florfenicol is extensivelydistributed in tissues and body fluids; plasma and tissue concentration of the ac-tive substance is therefore higher than the minimal inhibitory concentrations re-quired for the in vitro inhibition of growth of microorganisms. High concentrationsare noted in the kidneys, lungs, urinary bladder, muscle and heart tissue, in the in-testines, bronchial secretion, urine and bile; lower levels are noted in the cerebro-spinal fluid and the cerebral tissue. The higer bioavailability oral in pigs might beexplained by the fact that florfenicol passes through an enterohepatic circulation.

In the organism, florfenicol is partly biotransformed; more than a halfof the administered dose is excreted in an unchanged form, mostly in urine and asmaller part in faeces.

Oral administration of the drug is associated with high initial concen-trations which are above most bacterial MICs for aprox. 15-21 hours. It is sug-gested that florfenicol displays concentration-dependent and also postantibioticeffect (PAE) against animal pathogenes. Taking into account also PAE, which isprobably due to the time needed to remove the drug from ribosomes, the total ef-fect of florfenicol could last a few hours longer Š12, 13¹.

637


Table 2. Pharmacokinetic parameters obtained from plasma concentrations of florfenicolafter single oral administration to fasted and fed pigs (20 mg/kg t.m. n=6) Š7¹ /

Tabela 2. Farmakokineti~ki parametri dobijeni za florfenikol koncentracije u plazmi posle jedne oralneprimene kod izgladnjivanih i hranjenih svinja (20 mg/kg t.m, n=6) Š7¹

Group / Grupa Cmax (mg/l) Tmax (h) T ½ (h) AUC (mg/h L)

Fast / Izgladnjivane 15.1 1 6.0 91.4

Feed / Hranjene 7.5 2 6.4 88.5

By comparing the pharmacokinetic parameters from fasted and fedpigs after oral administration of florfenicol, it is suggested that both bioavailabili-ties were similar and the half-lives of elimination were rather long. The high Cmaxwas reached in 1 h and 2 h in fasted and fed pigs, respectively. The results showedthat feeding has little impact on absorbtion of florfenicol and suggested that itcould be added into feed to control bacterial disease.

2. In vitro efficacy of florfenicol on important disease pathogens /In vitro efikasnost florfenikola kod va`nih patogena bolesti

Many authors have investigated in vitro efficacy of florfenicol in pigsand poultry as is shown in table 3.

638


Pasteurella multocidaManheimia (Pasteurella)haemoliticaMycoplasma hyopneumoniae

Actinobacillus pleuropneumoniae

Graph 1. Mean florfenicol serum concentrations at different time intervals following oral ad-ministration to pigs (15 mg/kg body weight, 250 mg/kg feed) (N=6) compared withMICs in table 2. Š5¹ /

Grafikon 1. Srednje koncentracije florfenikola u serumu u razli~itim vremenskim intervalima posle oralneprimene kod svinja (15 mg/kg tm, 250 mg/kg hrane) (N=6) u pore|enju sa MICs u tabeli 2 Š5¹

Hours / Sati

Con

cent

ratio

n/K

oncentracija

Table 3. Some values showing in vitro efficacy of florfenicol in pigs and poultry (13-17) /Tabela 3. Neke vrednosti koje pokazuju in vitro efikasnost florfenikola kod svinja i ìvine (13-17)

Type of pathogen (number of strains) /Vrsta patogena (broj sojeva)

MIC50(µg/ml)

Type of pathogen (number of strains) /Vrsta patogena (broj sojeva)

MIC50(µg/ml)

Pasteurella multocida (N = 119),pigs / svinje 0.51 Staphylococcus aureus (N = 6),

poultry / ìvina 2

Pasteurella haemolytica (N = 13),pigs / svinje 0.70 Pasteurella multocida (N = 2),

poultry / ìvina 0.125

Actinobacillus pleuropneumoniae(N=108), pigs / svinje 0.50 Ornithobacterium rhinotracheale (N = 3),


Streptococcus suis type 2 (N = 42),pigs / svinje 1.0 Staphylococcus aureus (N = 6),

poultry / ìvina 2

Mycoplasma hyopneumoniae (N = 14),pigs / svinje 2.0 Escherichia coli (N = 11),


Enterococcus faecalis (N = 3),poultry / ìvina 2

Zolynas Š18¹ examined in vitro efficacy against different respiratorypathogenes in pigs.

Table 4. MIC (µg/ml) of florfenicol against pathogenic bacterial lung isolates /Tabela 4. MIC (ug/ml) florfenikola prema izolatima patogenih bakterija iz plu}a

Bacteria (number of isolates) /Bakterija (broj izolata)

MIC50(µg/ml)

MIC90(µg/ml)

MIC range(µg/ml)

Actinobacillus pleuropneumoniae (N = 100) 0.25 0.5 0.25-1.0

Pasteurella multocida (N = 107) 0.5 0.5 0.25-0.5

Bordetella bronchiseptica (N = 49) 2.0 2.0 0.5-4.0

Haemophilus parasuis (N = 36) 0.25 0.5 � 0.12-1.0

Streptococcus suis (N = 62) 2.0 2.0 1.0-2.0

Salmonella choleraesuis (N = 36) 4.0 4.0 2.0-4.0

Mycoplasma hyopneumoniae (N = 14) 2.0 8.0 0.5-8.0

Mycoplasma hyorhinis (N = 24) 2.0 4.0 0.5-8.0

Salmon et al Š19¹ reviewed MICs of comparable antimicrobial agentsagainst bacterial pathogenes of swine.

639


640


Tab

le5.

Sum

mar

yof

MIC

(µg/

ml)

for

vario

usan

timic

rob

iala

gent

sag

ains

tiso

late

sfr

omsw

ine

resp

irato

ryd

isea

sein

per

iod

2000

-200

1/

Tab

ela

5.Prika

zMIC

(µg/ml)

kod

razn

ihan

timikrobn

ihag

enasa

prem

aizolatim

arespiratorne

bolestisvinja

zape

riod

2000

-200

1.

Ant

imic

rob

iala

gen

t/Antim

ikrobn

iag

ens

Act

inob

acill

usp

leur

opne

umon

iae

(N=

89)

Pas

teur

ella

mul

toci

da

(N=

186)

Str

epto

cocc

ussu

is(N

=16

7)

MIC

50M

IC90

Ran

ge

MIC

50M

IC90

Ran

ge

MIC

50M

IC90

Ran

ge

Cef

tiofu

r/

Ceftiofur

�0.

03�

0.03

�0.

03-0

.06

�0.

03�

0.03

�0.

03-0

.12

�0.

030.

06�

0.03

-4.0

Enr

oflo

xaci

n/

Enr

ofloks

acin

�0.

03�

0.03

�0.

03-0

.06

�0.

03�

0.03

�0.

03-0

.50.

250.

5�

0.03

-1.0

Tilm

icos

in/

Tilm

ikosin

2.0

4.0

0.12

-4.0

4.0

8.0

�0.

12->

64.0

>64

.0>

64.0

�0.

12->

64.0

Flor

feni

col/

Florfen

ikol

0.25

0.5

0.06

-0.5

0.25

0.5

�0.

06-4

.01.

02.

00.

12-4

.0

Tetr

acyc

line

/Tetraciklin

16.0

32.0

0.12

-64.

02.

032

.00.

25->

64.0

64.0

64.0

0.25

->64

.0

Sp

ectin

omyc

in/

Spek

tino

micin

8.0

16.0

2.0-

32.0

16.0

32.0

8.0-

>12

8.0

8.0

32.0

�2.

0->

128.

0

Pen

icill

in/

Penicilin

0.5

32.0

�0.

12-6

4.0

�0.

12�

0.12

�0.

12->

64.0

�0.

120.

25�

0.12

-32.

0

Trim

etho

prim

/sul

fa/

Trimetop

rim/sulfa

�0.

06�

0.06

�0.

06-0

.12

�0.

060.

25�

0.06

->8.

0�

0.06

0.12

�0.

06-1

.0

Kolodziejczyk et al Š20¹ screened bacterial strains, 89.47% of allA. pleuropneumoniae strains (n=38), 92.3% of all P. multocida strains (n=78),90.57% of Streptococcus suis strains (n=53), 76.47% of all Staphylococcus au-reus strains (n=17), 78.79% of S. choleraesuis strains (n=17), 100% of Haemo-phillus parasuis strains (n=17) and 73.76% of E. coli strains (n=141) were sus-ceptible to florfenicol.

Silva in Ishizuka Š21¹ reviewed the susceptibility of respiratory patho-gens to different antimicrobial agents.

Table 6. Share of susceptibile strains with usage of different antimicrobials /Tabela 6. Udeo podlo`nih sojeva pri upotrebi razli~itih antimikrobnih agenasa

Antimicrobial /Antimikrobni agens

A. pleuropneumoniae P. multocida B. bronchiseptica

% % %

Florfenicol / Florfenikol 100.0 (24/24) 96.7 (29/30) 96.7 (29/30)

Josamicin / Josamicin 66.7 (16/24) 80.0 (24/30) 70.0 (21/30)

Enrofloxacin / Enrofloksacin 75.0 (18/24) 76.7 (23/30) 80.0 (24/30)

Spiramicin / Spiramicin 62.5 (15/24) 76.7 (23/30) 53.3 (16/30)

Amoxicillin / Amoksicilin 83.3 (20/24) 73.3 (22/30) 53.3 (16/30)

Lincomicin / Linkomicin 54.2 (13/24) 73.3 (22/30) 73.3 (22/30)

Norfloxacin / Norfloksacin 75.0 (18/24) 66.7 (20/30) 80.0 (24/30)

Tiamulin / Tiamulin 50.0 (12/24) 0.0 (0/30) 0.0 (0/30)

3. Clinical efficacy of florfenicol oral forms in pigs /Klini~ka efikasnost oralnih formula florfenikola kod svinja

A clinical trial was performed to establish the efficacy of florfenicol inthe treatment of A. pleuropneumoniae infections. The trial comprised 44 pigs,which were assigned into five groups. The pigs were examined daily to establishpossible signs of respiratory tract diseases. At the end of the trial, the pigs’ lungswere examined for pathoanatomical changes and in certain cases A. pleuropneu-moniae was isolated again Š22¹.

The results obtained in three test groups showed that Floron oral solu-tion is the most effective drug for the treatment of A. pleuropneumoniae infections.All animals were completely healed; no pathoanatomical changes were regis-tered, and in the repeated test A. pleuropneumoniae was not isolated again.

Treatment with florfenicol premix was successful.The results of therapy with tilmicosin were poorer. Only one third of the

infected test pigs were healed, in 6 pigs pathoanatomical changes were observedand A. pleuropneumoniae was isolated again.

641


Table 7. Clinical efficacy of two pharmaceutical forms of florfenicol and tilmicosin in pigs,infected by A. pleuropneumoniae /

Tabela 7. Klini~ka efikasnost dve farmecutske forme florfenikola i tilmikozina kod svinja zaraènihbakterijom A. pleuropneumoniae

Group /Grupa

Clinical signs ofrespiratory tract

disease1 /Klini~ki znaci

oboljenjarespiratornog trakta1

Pathoanatomicalchanges of

respiratory tract2 /Patoanatomske

promene respirator-nog trakta2

Reisolation ofA. pleuropneumoniae3 /

ReizolacijaA. pleuropneumoniae3

Florfenicol Oral solution /Florfenikol oralni rastvor(N = 9)

0/0/9 0/9 0/9

Florfenicol Premix /Florfenikol premiks(N = 9) 40 ppm

1/0/9 2/9 2/9

Tilmicosin Premix /Tilmikozin premiks(N = 9)

5/0/9 6/9 6/9

Infected control groupInficirana kontrolna grupa(N = 9)

7/2/9 8/9 8/9

Non-infected control group /Neinficirana kontrolna grupa(N = 8)

0/0/8 0/8 0/8

1 No. of animals with signs of respiratory tract diseases/No. of dead animals/No. of all animals /Broj ìvotinja sa znacima oboljenja respiratornog trakta/Broj mrtvih ìvotinja/Ukupan broj ìvotinja

2 No. of animals with positive changes/total number of animals /Broj ìvotinja sa pozitivnim promenama/Ukupan broj ìvotinja

3 No. of animals in which A. pleuropneumoniae was isolated again//total number of animals /Broj ìvotinja kod kojih je A. pleuropneumoniae ponovo izolovana/Ukupan broj ìvotinja

Statistically significantly better results in all three tested parameterswere obtained in the group treated with florfenicol oral solution than in the grouptreated with tilmicosin premix (P<0.01).

There were no statistically significant differences (P>0.05). In any ofthe tested parameters in the two groups which received florfrnicol oral solution orflorfenicol premix for preparation of medicated feed mixture.

In all three test groups, the results were statistically significantly betterthan in the infected control group (both forms of florfenicol: P<001; and tilmico-sin: P<0.05).

Very similar results were obtained also by Palacios-Arriaga et al Š23¹who studied the efficacy of a florfenicol premix in weaning pigs experimentally in-oculated with Actinobacillus pleuropneumoniae. Twenty five clinically healthy pigswere distributed into 3 groups: group A – non medicated and groups B and Corally medicated with 20 and 40 ppm of florfenicol respectively. The pigs were fedduring 12 consecutive days and on day 5 all the groups were challenged with A.pleuropneumoniae.

642


Table 8. Clinical and pathological parameters of weaning pigs experimentally inoculatedwith A. pleuropneumoniae /

Tabela 8. Klini~ki i patohistolo{ki parametri odbijene prasadi eksperimentalno zaraènih bakterijomA. pleuropneumoniae

Parameter /Parametar

Control / Kontrola(n = 5)

Florfenicol 20 ppmFlorfenikol 20 ppm

(n = 10)

Florfenicol 40 ppmFlorfenikol 40 ppm

(n = 10)

Mortality / Smrtnost 0/5 0/10 0/10

Clinical signs / Kini~ki znaci 5/5 3/10 0/10

Lung lesions / Lezije na plu}ima 5/5 4/10 0/10

A. pleuropneumoniae 5/5 1/10 1/10

Body weight gain /Porast telesne mase (kg) 2.2 (± 0.53) 4.35 (± 0.37) 5.20 (±0.37)

In all observed parameters, except for mortality, the results in flor-fenicol groups significantly differed from the control group (P<0.05).

It is shown that medication with the feed containing 40 ppm of flor-fenicol blocked efficiently the signs and lesion caused by A. pleuropneumoniaeand increased the daily body weight gain.

643


0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

clinical signs pathoanatomical

changes

reisolation A.

pleuropneumoniae

tested parameters

nu

mb

er

of

an

imals f lorfenicol oral solution

florfenicol pow der

tilmicosin premix

infected control group

non-infected control group

Graph 2. Comparison of incidence of clinical signs, pathoanatomical changes and re-isolation of A. pleuropneumoniae after treatment with two pharmaceutical forms ofFloron and Pulmotil G 200 in pigs infected with A. pleuropneumoniae /

Grafikon 2. Pore|enje u~estalosti klini~kih znakova, patoanatomskih promena i reizolacije A.pleuropneumoniaeposle tretmana sa dve farmaceutske formule Floron i Pulmotil G 200 kod svinja inficiranih bakterijomA. pleuropneumoniae

Num

ber

ofan

imal

s/B

rojìvo

tinja

Tested parameters / Ispitivani parametri

Clinical signs /Klini~ki znaci

Pathoanatomicalchanges /

Patoanatomske promene

ReisolationA. pleuropneumoniae /

Reizolacija A.pleuropneumoniae

Florfenikol oralni rastvor

Florfenikol pra{ak

Tilmikozin premiks

Inficirana kontrolna grupa

Neiinficirana kontrolna grupa

Ueda et al Š24¹ also examined the efficacy of florfenicol on experimen-tally induced A. pleuropneumoniae (APP) in pigs. They conducted 4 experiments(with different serotypes of APP) and the results are summarized.

Table 9. Summarized results of the study /Tabela 9. Zbirni rezultati istraìvanja

Group /Grupa

Number /Broj

Mortality /Smrtnost

Clinicalsigns /Klini~kiznaci

Reisolation ofApp /

Reizolacija App

Lesions /Lezije

Infected control group /Inficirana kontrolna grupa

22 18 22 22 22

Florfenicol 25 ppm /Florfenikol 25 ppm

4 0 4 3 4


22 0 12 6 7


4 0 0 0 0

Thiamphenicol 200 ppm /Tiamfenikol 200 ppm

22 6 21 17 18

Florfenicol provides a remarkable effect against experimentally in-duced A. pleuropneumoniae infection regardless of serotype. The total effect offlorfenicol was also significantly higher than in the thiamphenicol group (P<0.01)and the most effective dosage was florfenicol 100 ppm, and florfenicol in a dosage50 ppm was also very effective.

Field clinical trials were also conducted using florfenicol oral forms inpigs Š25¹.

The results of the therapy with florfenicol oral solution, 100 mg/ml flor-fenicole, administered twice daily, with an automated dosing device which, de-pending on the medium weight of the pigs, provided 2 mg/kg body weight per in-dividual.

The evaluation of the therapy with medicated premix 2g/100g flor-fenicole, was performed with pigs from an industrial farm (where frequent epi-sodes of respiratory and digestive outbreaks occurred).

644


Table 10. Efficacy of florfenicol oral forms in pigs /Tabela 10. Efikasnost florfenikol oralnih formula kod svinja

Disease /Bolest

Florfenicol powder /Florfenikol pra{ak

n = 78

Florfenicol oral solution /Florfenikol oralni rastvor

n = 85 (age from 27 to 115 days)

PRDC /PRDC

Mortality (after beginning of treatment) /Smrtnost (posle po~etka tretmana)

Mortality /Smrtnost

48 hours /48 sati

3 (3.8 %)

72 hours /72 sata

2 (2.6 %)

96 hours /96 sati

0 (0.0 %)

Before treatment /Pre tretmana18 (21.2 %)

After treatment /Posle tretmana

6 (7.1 %)

Pneumo-entericpolibacterial /Pneumo-enteri~napolibakterijska

Florfenicol powder /Florfenikol pra{ak

n = 40

Florfenicol oral solution /Florfenikol oralni rastvor

n = 54 (age 90 days / s)

Mortality (after beginning of treatment) /Smrtnost (posle po~etka tretmana)

Mortality /Smrtnost

48 hours /48 sati

1 (2.5 %)

72 hours /72 sata

0 (0.0 %)

96 hours /96 sati

0 (0.0 %)

Before treatment /Pre tretmana16 (30.0 %)

After treatment /Posle tretmana

0 (0.0 %)

After treatment with florfenicol oral solution there was a significantdrop of mortality in both groups of animals (P<0.01).

Analysis of data in the table suggests that medicated premix has a fa-vorable anti-infectious effect on pigs. irrespective of the group of animals or theevolution stage of the disease.

In the group with clinical signs of PRDC, the evolution of the diseasewas halted after 3 days of treatment, with a loss of 5 animals (6.4 %). And, in thecase of second group, the disease stopped after 48 hours, with only 1 animaldeath (2.5%), although the population where the animals were extracted from, en-countered a 26.7% loss through animal death, and from the bone marrow of deadanimals, Salmonella cholerae suis was isolated.

Beside the therapeutic procedures with solution 100 mg/ml florfenicolto swines with the mentioned diseases, control groups of 10 healthy, contact pigswere established, which were preventively (necessity) treated with the therapeuticdose, for a period of 2 days. During the observation period – 2 weeks, all the con-trol groups of animals remained clinically healthy.

The therapeutic intervention and the regression of mortality, irrespec-tive of the bacteria involved, was doubled by the regain of appetite and normal be-havior of the animals, with a weight gain similar to the specific animal category.

Palacios et al Š26¹ evaluated the effect of treatment with a 20 ppm flor-fenicol premix in feed on piglets (n=30, 21 kg average body weight) experimen-tally infected with M. hyopneumoniae.

The pigs were divided at random in 3 different groups each consistingof 10 animals.

645


Table 11. Results of the trial /Tabela 11. Rezultati istraìvanja

Group /Grupa

P. multocidaisolation /Izolacija

P . multocida

Lung lesion area /Povr{ina lezijena plu}ima

(%)

Average daily gain /Prose~ni dnevni

prirast(g)

Non infected /Neinficirani

Negative /Negativno

0.56 0.39

Infected and not treated /Inficirani netretirani

Positive /Pozitivno

13.99 0.23

Infected and treated with florfenicol /Inficirani tretirani florfenikolom

Negative /Negativno

1.89 0.33

There were no differences between the negative (non infected) groupand the florfenicol group, but there were significant differences regarding the lunglesions area and production prameters as for the positive control.

Iglesias et al Š27¹ conducted a study to show clinical and pathologicaleffects of soluble florfenicol 10 % solution (100 mg florfenicol/ 1 l water) in weanedpiglets experimentally inoculaterd with an H. parasuis strain.

Pigs were divided in two groups of 7 pigs each (25 days old, 4.5 kg ofweight).

Table 12. Results of pathological signs and clinical effect in two groups (N = 14) /Tabela 12. Rezultati patolo{kih znakova i klini~ki efekti kod dve grupe (N=14)

Group /Grupa

Mortality /Smrtnost

MeningitisIndex /

Meningitis

PoliserositisIndex /

Poliserozitis

PericarditisIndex

Perikarditis

PoliarthritisIndex /

Poliartritis

Lung lesion /Plu}na lezija

(%)

ClinicalIndex /Klini~kiindeks

Control /Kontrola

2 1.57 1.57 2.85 1.57 7.57 7.29

Florfenicol /Florfenikol

0 0.28 0.57 1.28 0.85 5.0 6.46

The two groups statistically significantly differed in all parameters(P<0.05) except for clinical index and percentage of lung lesions, although theamount and severity of clinical disease manifestations were lower in the group ofanimals treated with florfenicol which all together also shows that florfenicol ad-ministration achieved reduction of tissue colonisation of bacteria.

The study demonstrated a potential benefit in administering florfenicolin the drinking water when animals are exposed to H. parasuis with the benefit de-rived from reduced mortality and clinical sign differences.

Jackson et al Š28¹ reviewed the naturally occuring swine respiratorydisease. Two studies involving 244 pigs were conducted in Nebraska and Ohio to

646


evaluate the efficacy of florfenicol administered in drinking water for 3 to 5 days at50 or 100 mg/l versus negative control for the treatment of swine respiratory dis-ease. There were altogether 5 groups. Pigs from herds with histories of pleuro-pneumonia were transported to study sites until natural infection occurred withpyrexia 40.3oC, Each animal was clinically examined daily from day 0 through 2days post medication. Pigs that died during the study were necropsied, scoredand sampled within 24 hours after day 11.

Mean body temperatures of all groups receiving florfenicol decreasedrapidly and were significantlly lower (P<0.05) than the nonmedicated group.There was significantly lower lung consolidation in florfenicol groups receiving 5days of medication than in any other group, the success rate in all florfenicolgroups was also significantly higher than in the control group, there were 2 mor-talities, 1 in the florefenicol group receiving 50 ppm florfenicol for 3 days and 1 inthe control group.

Table 13. MIC90 (�g/ml) of isolated strains in the study /Tabela 13. MIC90 (µg/ml) sojeva izolovanih u istraìvanju

A. pleuropneumonia P. multocida S. suis

0.5 2.0 2.0

Lechtemberg et al Š29¹ included 456 pigs in six studies conducted atdifferent locations, aged from 8 to 13 weeks, with mean initial weights of 20.0 to34.5 kg. One group received 100 ppm florfenicol for 5 consecutive days, the oth-ers animals were in the control group.

Table 14. Mortality and overall treatment success in the field trial /Tabela 14. Smrtnost i ukupan uspeh tretmana u ogledu na terenu

Group /Grupa

Cumulative mortality /Kumulativna smrtnost

Failure rate / Stepen neuspeha

Day 5 / Dan 5 Day 7 / Dan 7

Florfenicol (n = 230) /Florfenikol (n=230)

17 (7.4 %) 22 (9.6 %) 68 (29.6 %)

Nonmedicated control (n = 226) /Nele~ene kontrole (n=226)

22 (9.7 %) 115 (50.9 %) 103 (45.6 %)

P value / P vrednost P = 0.503 P = 0.001 P = 0.0125

Mortality in the field studies was insufficient to provide a significant dif-ference, however clinical success did provide significantly more clinical successin the florfenicol than in the control group.

Iglesias and Trujano Š30¹ also showed the economic impact of flor-fenicol in feed-medication programmes.

647


Three trials were performed with approx. 750 pigs in each. In trials oneand two, pigs received 40 ppm florfenicol in medicated feed during 14 days whilein the third trial they received 20 ppm for 35 days.

Table 15. Mortality, proportion of pigs sold at premarket weight and average daily gain ofpigs /

Tabela 15. Smrtnost, procenat svinja prodatih po teìni pre pijace i prose~an dnevni prirast svinja

Group /Grupa

Mortality /Smrtnost

(%)

Pre-market /Pre pijace

(%)*

Average daily gain /Prose~an dnevni prirast

(g)

1. Florfenicol / FlorfenikolControl / Kontrola

2.72.9

2.53.1

611597


3.23.9

2.32.7

519490


1.85.9

2.21.1

560500

* hogs sold at pre-market weight / svinje prodate po teìni merenoj pre ponude na pijaci

All trials showed that the use of florfenicol medication in the feed dur-ing the growing period significantly reduced the mortality rate (P = 0.035). Per-haps the best parameter for evaluation of benefits of the control programmes isthe average daily gain; it was higher in all treated groups. The proportion of pigsthat were sold at premarket weigh was lower in medicated group with the excep-tion of the 3rd trial while there was higher mortality at the same time.

Stynen et al Š31¹ evaluated the efficacy of florfenicol in the treatment ofswine ileitis. Proliferative enteropathy (PPE) also known as ileitis, is a disease thatoccurs worldwide causing significant losses to the swine industry, the causativeagent is Lawsonia intracellularis. In each group there were 50 animals.

Table 16. Weight gain during treatment, appearance of ileitis and detectionL. intracellularis (in faeces) /

Tabela 16. Pove}anje teìne tokom tretmana, pojava ileitisa i otkrivanje L.intracellularis (u fecesu)

Group /Grupa

Weight gain /Pove}anje mase % reduction

of ileitis /% smanjenje

ileitisa

L. intracellularis

At thebeggining /Na po~etku

At the end /Na kraju

Day 0 /Dan 0

Day 7 /Dan 7

Day 14 /Dan 14

Florfenicol 40 ppm (14 days) /Florfenikol 40 ppm (14 dana)

55 kg 77.3 kg 75.0 % 30 % 10 % 0%

Nonmedicated control /Nele~ene kontrole

59 kg 76.0 kg 33.3 % 60 % 20 % 10%

648


Results from the table show favorable effect of florfenicol premix inbetter weight gain, higher reduction percentage for ileaitis than in control group,following the use of 40 ppm of florfrnicol for 14 days the causative agent was notdetected in faeces.

SigmaStat Ver. 2.03 (SPSS Inc) and Excel for Windows were used incomputing and statistical data analysis.

For meta-analysis Comprehensive Meta-Analysis Ver 1.0 (Biostat) wasused.

In a quantitative systematic review we can only include two studies inwhich were used oral forms of florfenicol to evaluate efficey in controlling pleuro-pneumonia in pigs. The results are shown in graph 3. In the graphs we compileddata on authors of individual studies, the year of study publication or perform-ance, and quoted the mean values of the effect size, with 99% confidence inter-vals.

We selected the odds ratio - OR as effect size. Characteristic of OR isthat a value of 1.0 means that a certain therapy has no effect; values below 1.0mean that the tested therapy (in our case the use of florfenicol) is better than thatof the control/reference group therapy. Values above 1.0 indicate an advantage ofthe control/reference group therapy over the tested therapy. When in a graph thestudy presentation with its mean value and lines for confidence interval does notintersect the value of 1.0, we speak about a P<0.01 level of statistical significance;this means that for 99-percent confidence intervals the P level of statistical signifi-cance equals 0.01. If we take then the level P<0.05, then it is 0.05 for 95-percentconfidence interval.

The total effect size is always conditioned by weights of individualstudies; therefore, in a meta-analysis we speak about a weighted total value of theeffect size which, the same as for individual studies, is presented by mean valuesand confidence intervals. In the graph the weights for individual studies are pre-sented as bigger or smaller full circles (�). This means that studies with smallerweights have smaller circles and those with larger weights have larger circles. Thetotal effect size is shown as a full square (�).

We conducted meta-analysis for all parameters under a fixed effectmodel, because all the results were homogenous (P=0.97). Results in the flor-fenicol group were better than the comparative control in all observed parameters(P<0.001).

649


Statistical analysis / Statisti~ka analiza

Results – quantitavive analysis / Rezultati – kvantitativna analiza

We conducted meta-analysis under a fixed effect model, because allthe results were homogenous (Q = 8.9; df = 6 ; P = 0.18). Meta-analysis showedthat there was overal less mortality in florfenicol groups than in control groups

650


EffectName Citation Year

Palacios-Arriaga et al. 2000

Svoboda et al. 2000

Ueda et al. 1994

clinical signs


Svoboda et al. 2000

Ueda et al. 1994

lung lesions


Svoboda et al. 2000

Ueda et al. 1994

reisolation APP

0,01 0,1 1 10 100

florfenicol comparative control

Graph 3. Meta Analysis of efficacy paramethers for A.

pleuropneumoniae

Graph 3. Meta Analysis of efficacy paramethers for A. pleuropneumoniae /Grafikon 3. Meta analiza efikasnosti parametara za A.pleuropneumoniae

Citation

Year

Iglesias andTrujano

1998Iglesias et

al.1998Jackson et

al.2001Lechtemberg

et al.2001Palacios-Ariaga

et al.2000Svoboda et

al.2000Ueda et

al.1994Combin

ed

0,01

0,1

1 10

100

florfenicol comparative control

Graph 4. Meta Analysis – mortality in pigs (PRDC)

Graph 4. Meta-Analysis – mortality in pigs (PRDC)Grafikon 4. Meta analiza – smrtnost kod svinja (PRDC)

Clinical signs /Klini~ki znaci

Effect name /Ime efekta

Citation /Referenca

Year /Godina

Comparative control /Uporedna kontrola

Lung lesions /Plu}ne lezije

Reisolation APP /Reizolacija APP


Citation / Year /Reference Godina

Inglesias and Trujano 1998Inglesias et al. 1998Jackson et al. 2001Lechtemberg et al. 2001Palacios-Ariaga et al. 2000Svoboda et al. 2000Ueda et al. 1994

Combned / Kombinovano

Comparative control /Uporedna kontrola


0,01 0,1 1 10 100

(P<0.05), so we can conclude that the usage of florfenicol reduces mortality in pigherds with PRDC.

It is not often that a new antibiotic molecule is introduced as a medi-cine for pigs and poultry, which makes oral forms of florfenicol particularly excit-ing.

From the results of our systematic review it is evident that florfenicol isa very effective antimicrobial especially in pigs.

From the available evidence it is obvious that oral forms of florfenicolhave excellent pharmacokinetic parameters and are very suitable for usage in pigrearing. Oral administration of the drug is associated with high initial concentra-tions which are above most pathogen bacterial MICs for aprox. 15-21 hours whichwas presented also graphically.

In vitro efficacy of florfenicol shows that this drug is highly effectiveagainst most important respiratory pathogens. It is one of the most effective anti-microbial agents in combating economically important complex respiratory dis-eases in pigs. A useful economic impact in decreasing mortality was also showedusing meta-analysis of 7 studies.

We reviewed also clinical efficacy of florfenicol oral forms and in aquantitavive systematic review included 3 studies in which efficay in controllingpleuropneumonia in pigs was examined. Florfenicol, irrespective of the oral formused, has a high efficacy in PRDC and pneumo-enteric syndrome in pigs. We canconclude that it is especially significant to have new additions such as florfenicolin oral form preparations to combat complex infections that are frequently en-counter today.

1. Spoo J. W., Riviere J. E.: Chloramphenicol, macrolides, lincosamides,fluoroquinolones and miscellaneous antibiotics. In: Adams HR (ed). Veterinary pharmacol-ogy and therapeutisc. 7th ed. Ames: Iowa State University Press, 820-854, 1995. - 2. Goli-nar I.: Porcine respiratory disease complex (PRDC) in Slovenia, preliminary results. In: Pro-ceedings 17th International Pig Veterinary Society Congress. Ames, Iowa, USA, 325, 2002. -3. Burch D.: Comercially significant bacterial infections in poultry. In: Antibacterials: Prod-ucts and markets. Animal pharm Reports, 23-29, 2000. - 4. Mulrow C., Cook D. C.: System-atic reviews. synthesis of best evidence for health care decisions. Philadelphia: AmericanCollege of Physicians, 5-12, 1998. - 5. Voorspoels J., D'Haese E., De Craene B. A. et al.:Pharmacokinetics of florfenicol after treatment of pigs with single oral or intramusculardoses or with medicated feed for three days. Vet Rec, 145, 397-399, 1999. - 6. HongXia J.,Qihiui F., ZhenLing Z., Zhengliu C.: Pharmacokinetics of florfenicol in pigs. Chinese J VetSci, 21, 1, 86-89, 2001. - 7. Jiang H. X., Fung K. F., Zeng Z. L., Chen Z. L.: Pharmacokineticsof florfenicol in pigs after different administrating routes. J Vet Pharmacol Therap, 26(Suppl. 1), 96, 2003. - 8. Afifi N. A., Abo El-Sooud K.: Tissue concentrations and pharma-cokinetics of florfenicol in broiler chickens. Br Poultry Sci, 38, 425-428, 1997. - 9. Rios A.:

651


Discussion and conclusions / Diskusija i zaklju~ci


Mart¡nez-Larrañaga MR, Anadón A. Plasma disposition of florfenicol in broiler chickens foll-wing intravenous administration. J Vet Pharmacol Therap, 20 (Suppl.1), 182, 1997. - 10.Switala M., Okoniewski P., Smutkiewicz A.: Pharmacokinetics of florfenicol in turkeys. J VetPharmacol Therap, 26 (Suppl. 1), 116-117, 2003. - 11. Pinault P. L., Millot L. K., Sanders P.J.: Absolute oral bioavailability and residues of florfenicol in the rainbow trout (Onchoryn-chus mykiss). J Vet Pharmacol Therap, 20 (Suppl.1), 297-298, 1997. - 12. Barigazzi G., LoriD., Cevidalli A. E.: Postantibiotic effect (PAE) of florfenicol on P. multocida strains from pigs.In: Proceedings 17th International Pig Veterinary Society Congress. Ames, Iowa, USA, 48,2002. - 13. Gongzheng H. U., Li Y.: Postantibiotic effect of florfenicol. J Vet PharmacolTherap, 26 (Suppl. 1), 217, 2003. - 14. Bole-Hribov{ek V.: Poro~ilo o ob~utljivosti bakterij naflorfenikol. Ljubljana: Veterinarska fakulteta, In{titut za mikrobiologijo in parazitologijo, 1-8,2001. - 15. Barigazzi G., Candotti P., Foni E., Martinelli L., Raffo A.: In vitro susceptibility of108 isolated Actinobacillus pleuropneumoniae strains to 17 antimicrobial agents from piglungs in Italy in 1994-95. In: Proceedings of the 14th International Pig Veterinary SocietyCongress. Bologna, Italy, 207, 1996. - 16. Barigazzi G., Candotti P., Foni E., Martinelli L.,Raffo A.: Susceptibility of isolated 42 Streptococcus suis Type 2 strains to 18 antibacterialagents from pigs in Italy. In: Proceedings of the 14th International Pig Veterinary SocietyCongress. Bologna, Italy, 225, 1996. - 17. Hörmansdorfer St., Bauer J.: Zur Resistenz bo-viner und porciner Pasteurellen gegenüber Florfenicol und anderen Antibiotika. BerlMünch Tierärztl Wschr, 111, 422-426, 1998. - 18. Zolynas R., Cao J., Simmons R.: Evalua-tion of the efficacy and safety of Nuflor injectable solution (15 mg/kg twice 48 hours apart)in the treatment of swine respiratory disease (SRD). In: Proc Am Assoc Swine Vet, 211-214,2003. - 19. Salmon S., Portis E., Lindeman C.: Minimum inhibitory concentrations for ceftio-fur and comparator antimicrobial agents against bacterial pathogens of swine. In: Proc AmAssoc Swine Vet, 235-239, 2003. - 20. Kolodziejczyk P., Karbowiak S.: Arh J. Skuteno{}FLORONU® INJ w terapii zespolu zaburzen oddechowych swin (PRDC) w fermie wielko-towarowej. Magazyn Weterynaryjny, Suplement - Swinie, sesja 5, 69-71, 2003. - 21. Silva A.F., Ishizuka M. M.: Comparação da sensibilidade in vitro de agents causadores de proces-sos respiratórios em sußnos frente ao Cooperflor e 7 outros antibióticos. - 22. Svoboda T.,Schroeffel J., Hermansky P., Paòut L.: Clinical study on the evaluation of efficacy and toler-ance of Floron 2% premix for medicated feed and Floron 10% oral solution on pigs - experi-mental Actinobacillus pleuropneumoniae serotype 9 infection. Jilove: BIOPHARM Re-search Institute of Biopharmacy and Veterinary Drugs a.s. Czech Republic. November2000, 1-59, 2000. - 23. Palacios-Arriaga J. M., Gutierrez-Pabello A., Chavez-Gris G.,Hernandez-Castro R.: Efficacy of Florfenicol Premix in Weaning Pigs Experimentally In-fected with Actinobacillus pleuroneumoniae. Rev Latinoam Microbiol, 42, 27-32, 2000. - 24.Ueda Y., Otsuki S., Narukawa N.: Effect of florfenicol on experimentally induced Actinoba-cillus pleuropneumoniae infection in pigs. In: Proceedings of the 13th International Pig Vet-erinary Society Congress. Bangkok, Thailand, Thailand, 207, 1994. - 25. Bercea I.: Floron,anti-infectious synthetic product, with therapeutic, curative and/or necessity properties.Report, 7 pages, 2003. - 26. Palacios A. J., Ciprian C. A., Cruz S. T., Romero R. A.: Col-menares GV. Efficacy of florfenicol premix in weaned piglets inoculated with Mycoplasmahyopneumoniae. In: Proceedings 17th International Pig Veterinary Society Congress.Ames, Iowa, USA, 325, 2002. - 27. Iglesias S. G.: Clinical and pathological effects of solubleflorfenicol in weaned piglets experimentally inoculated with an Haemophilus parasuis fieldstrain. In: Proceedings 17th International Pig Veterinary Society Congress Ames, Iowa,USA, 39, 2002. - 28. Jackson J. A., Davis G. W., Lechtemberg K. F., Katz T. L., Lockwood P.W.: Efficacy of florfenicol (FFC) administrated in the drinking water in the treatment of natu-rally occuring swine respiratory disease. In: Proceedings 15th International Pig VeterinarySociety Congress.Birmingham, England, 186, 1998. - 29. Anon. Nuflor (florfenicol). Free-dom of Information Office, Center for Veterinary Medicine, FDA.NADA 141-063. On Line.Available: http://www.fda.gov/cvm/efoi/section2/141-206.pdf. September 4, 2002, 1-25,

652


2002. - 30. Iglesias J. G., Trujano M.: The use of florfenicol in feed-medication programmesaimed to reduced economic impact of respiratory disease. In: Proceedings 15th Interna-tional Pig Veterinary Society Congress.Birmingham, England, 185, 1998. - 31. Synen A. P.R., Ristow L. E., Silva A. F., Silva L. C. G.: Evaluation of the efficacy of florfenicol in the treat-ment of swine ileitis. In: Proceedings 17th International Pig Veterinary Society CongressAmes, Iowa, USA, 15, 2002.

FLORFENIKOL – FARMAKODINAMIKA, FARMAKOKINETIKA I KLINI^KAEFIKASNOST ORALNIH FORMULA KOD DOMA]IH @IVOTINJA – SISTEMATSKI

PRIKAZ

L. [~uka

Kompleks respiratornih oboljenja svinja PRDC je veliki ekonomski problem zaproizvo|a~e svinja u celom svetu. Ispitivani su farmakodinamika, farmakokinetika i klini~kaefikasnost oralnih formula florfenikola kod doma}ih ìvotinja. Sa~injeni su sistematski pri-kaz i meta-analiza.

In vitro efikasnost florfenikola je pokazala da je ovaj lek veoma efikasan protivnajva`nijih respiratornih patogena. Svi ovi podaci dati su u na{em prikazu.

Tri ispitivanja na svinjama su bila relevantna za uklju~ivanje u meta-analizu,koja je ukazala da su rezultati za florfenikol grupu bolji od onih za uporedne kontrolnegrupe za sve posmatrane parametre: klini~ki znaci, plu}ne lezije i reizolacija Actinobacilluspleuropneumoniae (P<0.001). Druga meta-analiza sa 7 istraìvanja ukazala je da upotrebaflorfenikola smanjuje smrtnost kod svinja sa PRDC (P<0.05).

Prikazani su i drugi eksperimenti na svinjama na terenu koriste}i florfenikol uformulama za oralnu upotrebu. Posle primene florfenikola oralnog rastvora nastao jezna~ajan pad smrtnosti kod svinja obe grupe (P<0.01); na primer, jedna koristi rastvor flor-fenikola za tretman PRDC (n=85), a druga za me{anu pneumo-enteri~nu infekciju (n=54).

Analiza podataka za upotrebu premiksa kod svinja (n=118) tako|e nago-ve{tava da tretirani premiks ima pozitivan antiinfekcijski efekat kod svinja, bez obzira nagrupu ìvotinja ili stadijum evolucije bolesti.

Kona~no, prikazan je i povoljan efekat florfenikola na tretman ileitisa kodsvinja.

[to se ti~e farmakokinetike, in vitro i klini~ke efikasnosti florfenikol oralnih for-mula, treba da se smatraju sna`nim oru|em za borbu protiv kompleksnih infekcija na kojese ~esto nailazi kod intenzivne proizvodnje ìvotinja.

Klju~ne re~i: Florfenikol, oralne formule, farmakokinetika, sistematski prikaz, svinje

653


SRPSKI

HLORFENIKOL-FARMAKODINAMIKA, FARMAKOKINETIKA I KLINIÊS-KAÂ ÕFFEKTIVNOSTÃ ORALÃNÀH FORMUL U DOMA[NIH @IVOTNÀH -

SISTMATIÊSKIY POKAZ

L. Çuka

Kompleks respiratornìh zabolevaniy sviney KRZS bolÝ{aÔ Ìkono-mi~eskaÔ problema dlÔ proizvoditeley sviney po vsemu miru. Ispìtanì farmako-dinamika, farmakokinetika i klini~eskaÔ ÌffektivnostÝ oralÝnìh formulhlorfenikola u doma{nih ìvotnìh. Sostovlenì sistemati~eskiy pokaz i meta-analiz.

In vitro ÌffektivnostÝ hlorfenikola pokazala, ~to Ìto lekarstvoo~enÝ Ìffektivnoe protiv naibolee va`nìh respiratornìh patogenov. Vse Ìtidannìe danì v na{em pokaze. Tri ispìtaniÔ na svinÔh bìli relevantnìe dlÔvklÓ~eniÔ v meta-analiz, kotorìy pokazal, ~to rezulÝtatì dlÔ hlorfenikolgruppì lu~{e teh dlÔ sravnitelÝnìh kontrolÝnìh grupp dlÔ vseh nablÓdaemìhparametrov: klini~eskie znaki, lëgo~nìe povre`deniÔ i reizolÔciÔ Actinobacilluspleuropneumoniae (R<0,001). Vtoroy meta-analiz s 7 issledovaniÔmi pokazal, ~toupotreblenie hlorfenikola umenÝ{aet smertnostÝ u sviney s KRZS (R<0.05).

Pokazanì i drugie Ìksperimentì na svinÔh na meste, polÝzuÔ hlor-fenikol v formulah dlÔ oralÝnogo upotrebleniÔ. Posle primeneniÔ hlorfeni-kol oralÝnogo rastvora pri{lo do zna~itelÝnogo padeniÔ smertnosti u obeihgrupp sviney (R<0,01); npr. odna polÝzuet rastvor hlorfenikola dlÔ le~eniÔ KRZS(n=85), a vtoraÔ dlÔ sme{annoy pnevmo-Ìnteri~eskoy infekcii (n=54).

Analiz dannìh dlÔ upotrebleniÔ premiksov u sviney (n=118) takènamekaet, ~to traktovannìy premiks imeet poloìtelÝnìy antiinfekcionnìyÌffekt u sviney, nesmotrÔ na gruppu ìvotnìh ili stadiÓ ÌvolÓcii bolezni.

Okon~atelÝno, pokazan i podhodÔçiy Ìffekt hlorfenikola na le~e-nie ileita u sviney.

^to kasaetsÔ farmakokinetiki, in vitro i klini~eskoy Ìffektivnostihlorfenikol oralÝnìh formul, nado ih s~itatÝ silÝnìm orudiem dlÔ borÝbì pro-tiv kompleksnìh infekciy, kotorìe ~asto vstre~aÓtsÔ u intensivnogo proizvod-stva ìvotnìh.

KlÓ~evìe slova: Hlorfenikol, oralÝnìe formulì, farmakokinetika,sistemati~eskiy pokaz, svinÝi

654


RUSSKIY

UDK 619:616.441.008.64:636.74

CLINICAL APPROACH TO DISCOLORATION IN BODY HAIRIN A ROTTWEILER DOG*

KLINI^KI PRISTUP GUBITKU BOJE DLAKE KOD JEDNOG

ROTVAJLERA

M. E. Or, A. Kayar, Ç. Parkan, R. Gönül, T. Morkoç, H. T. Dodurka**

Micanfin (Biocan-M®, Bioveta) is a new veterinary drug used suc-cessfully in the treatment and prophylaxis of dermatomycosis in dogsand cats. In this study, leukotrichia was determined after administrationof Micanfin and the objective was to determine the diagnosis and treat-ment protocol of the case.

The case was a male Rottweiler dog, aged four, weighing 35 kg,presented with alopecia at a special veterinary clinic. A routine clinicalexamination, skin scraping, and antibiogram-mycologic examination ofthe body fluids were performed. A hematological examination and thelevels of some serum parameters were determined.

At the end of mycologic examinations, while there was no repro-duction, it was found that the serum zinc level was very low. It was de-tected after other laboratory examinations that the case was hypothy-roidism. All the body hair, except for a small area locally returned to theoriginal colour, decreased activity reported by the the animal owner dis-appeared at the end of the zinc applications and the treatment per-formed for the hypothyroidism (Biocan-M®).

In conclusion, it was determined that the Micanfin vaccine appli-cation had not caused any side effects such as leukotrichia and thecase was hypothyroidism.

Key words: Rottweiler dog, clinical approach, dermetomycosis,hypothyroidsm

655

KLINI^KI SLUÂJ – CLINICAL CASE

* Rad primljen za {tampu 13. 10. 2005. godine** M. E. Or, A. Kayar, Ç. Parkan, R. Gönül, Istanbul University, Faculty of Veterinary Medicine,

Department of Internal Medicine, 34320 Avcýlar-Istanbul, Turkey; T. Morkoç, Interhas LtdCompany Ankara, Turkey, H. T. Dodurka, Istanbul University, Faculty of Veterinary Medicine,Department of Internal Medicine, 34320 Avcýlar-Istanbul, Turkey

Excessive urbanization and environmental pollution have generalizedalso mycotic diseases such as bacterial and viral diseases. The number of dogswith skin problems increase more and more and dermatomycosis has an impor-tant role in these skin problems Š12¹.

The achievements in diagnosis, treatment and prophylaxis of viral,bacterial and parasitic infections, with the improvement of medicine, are not ashigh as in mycotic infections Š12, 10¹. Many drugs have been used both locallyand orally in the treatment of dermatomycosis. However, since pet owers cannotreserve time for the treatment of their pet and cannot use creams and solutionsbecause of a contamination risk, either the desired result cannot be obtained ortreatment lasts a very long time Š12, 17, 10¹. Griseofulvin, ketocanozole, flucona-zole, itraconazole and terbinafin of the antifungals used orally in veterinary medi-cine, are effective drugs. However, all of the above drugs have adverse effects,such as hepatotoxicity, nefrotoxicity, bioavailability difference and hormone unbal-ance Š10, 5, 6, 1a, 11, 8¹.

The use of both immunoprophylactic and immunotherapeutic drugshas recently spread in veterinary medicine Š16, 2, 7, 18, 17, 5¹. Fenner and KarleŠ2¹ have used Insol Dermatophyton, an inactivated vaccination, in the treatment ofdermatophytosis and they have determined an improvement at a rate of 95 % fourweeks after te second injection, and they reported that these diseases can betreated effectively. It was suggested that Micanfin vaccination must be adminis-tered to healthy animal once a year by I.M., twice with 15 day intervals for diseasedanimals Š2, 5¹. Although it was reported that pain had occurred on the site of injec-tion in some cases, no signs of pain were reported in the scientific studies Š18¹.

The case was a male Rottweiler dog, aged four, weighing 35 kg. Thepatient was presented at a special veterinary surgeon clinic because of wide-spread alopecia, inappetance, exercise intolerance. It was determined that the pa-tient had a good general condition but he had an abscess on his neck. Moreover,the animal owner reported rare alopecic areas thicker on the back and forelegs.

Skin scrapings were done from those areas and fungal spores weredetected at the end of misroscopic examinations. Dermatomycosis was diag-nosed without any cultural examination and micanfin was administered 3 timeswith two week interval, and the abscess was treated. Widespread leukotrichia oc-

656

Vet. glasnik 59 (5-6) 655 - 661 (2005) M. E. Or et al.: Clinical approach to discoloration inbody hair in a rottweiler dog

Introduction / Uvod

Case History / Opis slu~aja

Clinical and Laboratory Examinations /Klini~ka i laboratorijska istraìvanja

curred on the body hair two weeks later after the third injection (Figure 1). It wasthought the leukotrichia was caused by the injections and the patient was pre-sented to the Internal Medicine Department, Faculty of Veterinary Medicine, Istan-bul University. At the end of the clinical examination, small pustules on the neck ofthe dog were observed. Firstly, a bacteriological culture and antibiogram were

done from this region, moreover bothanticoaggulated and without anticoag-gulation blood and hair samples weretaken. Hematological parameterswere determined by automatic bloodcount equipment (Medonic CA 750)(Table 1), serum AST, ALT, ALP, totalprotein, albumin, urea, creatinine, glu-cose and cholesterol levels weremeasured by Express Plus Ciba Corn-ing autoanalyzer, the zinc level was de-termined by Atomic Absorption Spec-trophotometry (Table 2).

There was any multiplica-tion at the end of the micological cul-ture examinations, the serum zinc levelwas low and other parameters werenormal.

Table 1. Hematological parameters /Tabela 1. Hematolo{ki parametri


Unit / Jedinica Results /Rezultati

Normal Ranges /Normalni rasponi

RBC 106/mm3 6.66 5.5-8.5

PCV % 46.1 37-55

PLT 103/mm3 228 200-900

WBC 103/mm3 18.1 6-17

HBG g/dL 15.9 12-18

MCV µm3 69.1 60-77

MCH Pg 23.9 19.5-24.5

MCHC g/dL 34.5 32-36

657


Figure 1. Widespread leucotrichiosis on thebody hair two weeks after the third injectionSlika 1. Rasprostranjenost leukotrihoza na dlaci dvenedelje posle tre}e doze tretmana

Table 2. Serum Parameter Levels /Tabela 2. Nivio parametara u serumu

Parameter / Parametar Unit / Jedinica Results / Rezultati Normal Ranges /Normalni rasponi

AST U/L 26 <90

ALT U/L 31 <100

ALP U/L 78 <200

Total Protein / Ukupni proteini mg/dL 7.1 5.5-7.8

Albumin / Albumin mg/dL 3.7 2.5-3.8

Urea / Ureja mg/dL 33 10-50

Creatinine / Kreatinin mg/dL 0.8 0.7-1.5

Glucose / Glikoza mg/dL 98 60-120

Zinc / Cink µg/dL 40 90-130

Cholesterol / Holesterol µg/dL 388 120-255

Thyroid functions were evaluated because of discoloration in the hairand hypothyroidy was diagnosed at the end of the evaluation of the laboratory pa-rameters (T3, T4, TSH, fT4) (Table 3). Moreover, ECG was taken in the order toevaluate changes in the heart rhytm due to hypothyroidy and no pathologicalchange was observed.

Table 3. Serum thyroid levels during the treatment /Tabela 3. Nivoi tireoideje u serumu tokom tretmana


Unit /Jedinica

20/05/2002 28/08/2002 24/10/2002 06/03/2003

NormalRanges /Normalnirasponi

T3 ng/dL 48 86 101 70 50-60

T4 ng/dL 0.7 0.9 1.7 2.9 1.3-2.9

TSH ng/mL 0.037 0.15 0.20 0.4 0-0.5

fT4 ng/dL 0.6 0.9 0.9 0.7 0.7-2.1

In this case, sodium levothyroxine in a dose of 0.02 mg/kg daily, zinc250 mg/daily and vitamin E were administered and at the end of five months, all

658


Diagnosis / Dijagnoza

Treatment / Tretman

the hairs returned to the original colour except for a small local region (Figure 2),decreased activity disappeared completely. The patient is still being followed.

Hypothyroidism is one of the endocrinal diseases seen widely in dogs.The rate of basal metabolism is slow and many systems are affected and clinicaldisorders are caused in many tissues and organs, such as, firstly the skin, cardio-vascular, neuro-muscular, reproductive, gastrointestinal, urinary systems and theeye Š12, 14, 13, 13, 1¹.

Primary hypothyroidism (K<-4) was detected in this case in the calcu-lation to diagnose using serum cholesterol and serum fT4 Š1, 15¹. Clinical signssuch as indolence, reluctant defecation, exercise intolerance, hormonal alpoeciawere observed according to researchers Š14, 1, 3¹. Except for these signs, no car-diac, opthalmic, orthopedic or neurological disorders were observed. Gookin etal., Š3¹ have stated that these disorders would be normal in dogs with hypothyroid-ism.

Positive results have been reported by administering synthetic thyroxi-ne in the treatment of hypothyroidism. Sodium levothyroxine in a dose of0.02 mg/kg (22 mcg/kg) b.i.d. was recommended from the L-thyroxine group ofmedicines Š12, 14, 1¹.

In conclusion, it was determined that Micanfin vaccine applicationused as an immunoprophylactic and immunotherapeutic measure did not causea counter indication such as leukotrichia and the case was hypothyroidism.

659


Results and discussion / Rezultati i diskusija

Figure 2. The appearence of the all hair of the patient at the end of five monthsSlika 2. Izgled dla~nog prekriva~a pacijenta na kraju petog meseca

1. Batmaz H., Aytug N.: Kedi ve Köpek Hastalýklarý. p.319-323, Turkey, 1998. -2. Boothe D. M.: Drug therapy in cats: A therapeutic category approach. Journal of theAmerican Veterinary Medical Association 196, 1659-1669, 1990. - 3. Fenner A., Karle J.:Therapeutic vaccination against dermatophytosis in horses with Insol Dermatophyton re-sults of a field study 11 German counties. Praktische Tierarzt 81, 574-578, 2000. - 4. GookinJ. L., Trepanier L. A., Bunch S. E.: Clinical hypothyroidism associated with trimethoprim-sulfadiazine administration in a dog. Journal of the American Veterinary Medical Associa-tion 214, 1028-1031, 1999. - 5. Hall E. J., Miller W. D., Medleau L.: Ketaconazole treatmentof generalized dermatophytosis in a dog with hyperadrenocorticism. Journal of the Ameri-can Animal Hospital Association 20, 597-600, 1984. - 6. Kamionowski M., Kamonowska E.,Jasnoch E., Suchhomska B.: Efficacy of Alpevac (Biowet Pulawy) in the prevention of der-matomycosis in rabbits. Zycie Wetery 76, 101-102, 2001. - 7. Khosla R., Grupta M. P.,Dhablania D. C., Jand S. K.: Clinical diagnostic features of dermatophytosis in dogs withparticular reference to therapeutic measures. Indian Veterinary Journal 66, 1157-1159,1989. - 8. Kostro K., Glinski Z., Wojcka-Lorenkowicz K., Gacek L., Krakowski M.: Alopevacvaccine in prophlactics and controlling tricophytosis in rabbits. Medycyna Weterynarjyna56, 816-820, 2000. - 9. Leib M. S., Monroe W. E.: Internal Medicine, Bacterial and FungalDisease of the Skin. W. B. Saunders Comp. Philadelphia, 42-48, 1997. - 10. Mancianti F.,Pedonese F., Zullino C.: Efficacy of oral administration of itraconazole to cats with dermato-phytosis caused by Microsporum canis. Journal of the American Veterinary Medical Asso-ciation 213, 993-995, 1998. - 11. Meckenstock E.: Zur klink und therapie von dermato-mykosen bei Haus-und Nutztieren. Veterinär-medizinische Nachrichten, Heft 2, 87-96,1969. - 12. Or M. E.: Oral antimikotiklerin köpek dermatomikoz tedavisinde denenmesi vebu antimikotiklerin kan serum parametreleri üzerine etkileri. PhD Thesis. Istanbul Univer-sity, 1995. - 13. Panciera D. L.: An echocardiographic and electrocardiographic study ofcardiovascular function in hypothyroid dogs. Journal of the American Veterinary MedicalAssociation 205, 996-1000, 1994. - 14. Peterson M. E., Melian C., Nichols R.: Measurementof serum total thyroxine triiodothyronine, free thyroxine, and thyrotropin concentrations fordiagnosis of hypothyroidism in dogs. Journal of the American Veterinary Medical Associa-tion 211, 1396-1402. - 15. Senturk S., Batmaz H.: Hypothyroidism in dogs. Veterinary Sur-gery J 2, 66, 1996. - 16. Sodikoff C. H.: Laboratory Profiles of Small Animal Diseases. AGuide to Laboratory Diagnosis. 3rd. Ed. Mosby. Missouri, 40, 2001. - 17. Sparkers A. H.,Gruffyd-Jones T. J., Stockes C. R.: Acquired immunity in experimental feline microsporumcanis infection. Research in Veterinary Science 61, 165-168, 1996. - 18. Wawrzkiewicz K.,Ziolkowska G., Sadzikowski Z., Stepien M.: Immune response of cats experimentally in-fected with microsporum canis. Polish Journal of Veterinary Science 3, 97-103, 2000a. - 19.Wawrzkiewicz K., Sadzikowski Z., Ziolkowska G., Wawrzkiewicz J.: Inactivated vaccineagainst Microsporum canis infection in cats. Medycyna Weterynarjyna 56, 245-250, 2000b.- 20. Williams D. A., Moncrieeff C. S., Bruner J., Sustarsic D., Sahakian N. P., Ünver E.,Shami A. S.: Validation of an immunoassay for canin thyroid-stimulating hormone andchanges in serum concentration following induction of hypothyroidism in dogs. Journal ofthe American Veterinary Medical Association 209, 1730-1732, 1996.

660



KLINI^KI PRISTUP GUBITKU BOJE DLAKE KOD JEDNOG ROTVAJLERA

M. E. Or, A. Kayar, Ç. Parkan, R. Gönül, T. Morkoç, H. T. Dodurka

Micanfin (Biocam-M®) je novi veterinarski lek koji se uspe{no koristi u tret-manu i profilaksi dematomikoze kod pasa i ma~aka. U ovom radu leukotrihija je us-tanovljena posle davanje Micanifina i cilj je bio da se ustanove dijagnoza i protokol le~enjaovog slu~aja.

U pitanju je bio mu`jak rovajler star ~etiri godine, telesne mase 35 kg, koji jeprimljen na specijalisti~ku veterinarsku kliniku zbog alopecije. Obavljen je rutinski klini~kipregled, uzet je uzorak koè i ura|eni su antibiogram i mikolo{ki pregled telesnih te~nosti.Obavljena su hematolo{ka ispitivanja i odre|ene su vrednosti nekih parametara u serumu.

Na kraju mikolo{kih istraìvanja, iako nije bilo reprodukcije, ustanovljeno je daje nivo cinka u serumu veoma nizak. Posle naknadnih laboratorijskih istraìvanja utvr|enoje da je u pitanju hipotireoidizam. Sve dlake, osim na jednoj maloj povr{ini, povratile suoriginalnu boju, i vlasnik psa je izjavio da ìvotinja vi{e ne pokazuje smanjenu aktivnost po-sle zavr{etka primene cinka i tretmana hipotireodizma.

U zaklju~ku, ustanovljeno je da primena vakcine Micanfina nije izazvala leuko-trihiju kao neèljeni efekat, nego je to bio slu~aj hipotireoidizma.

Klju~ne re~i: rotvajler, pas, klini~ki pristup, dermatomikoza, hipotireoidizam

KLINIÊSKIY DOSTUP POTERE AMSTI U ODNOGO ROTVEYLERA

M. E. Or, A. Kayar, Ç. Parkan, R. Gönül, T. Morkoç, H. T. Dodurka

Micanfin novoe veterinarnoe lekarstvo, polÝzuemoe uspe{no v le~e-nii i profilaktike dermatomikoza u sobak i ko{ek. V Ìtoy rabote leykotrihiÔ us-tanovlena posle davaniÔ Micanfina i celÝ bìla ustanovitÝ diagnoz i protokolle~eniÔ Ìtogo slu~aÔ.

Vopros bìl samec rotveyler emu ~etìre goda, massì tela 35 kg, ko-torìy prinÔt na specialisti~eskuÓ veterinarnuÓ kliniku iz-za alopecii. So-ver{en rutinìy klini~eskiy osmotr, vzÔt obraz~ik koì i sdelana antibiotiko-gramma i mikologi~eskiy analiz ìdkostey tela. Sdelanì gematologi~eskie is-pìtaniÔ i opredelenì stoimosti nekotorìh parametrov v serume.

Na konce mikologi~eskih issledovaniy, hotÔ ne bìlo reprodukcii, us-tanovleno, ~to urovenÝ cinka v serume o~enÝ nizkiy. Posle dopolnitelÝnìh labo-ratornìh issledovaniy utver`deno, ~to vopros gipotirreodizm. Vse {ersti kromena odnoy malenÝkoy poverhnosti vozvratili originalÝnìy cvet, i sobakovlade-lec zaÔvil, ~to ìvotnoe bolÝ{e ne pokazìvaet umenÝ{ennuÓ aktivnostÝ pookon~aniÓ primeneniÔ cinka i le~eniÔ gipotireodizma.

V vìvode, ustanovleno, ~to primenenie vakcinì Micanfina ne vìz-valo leykotrihiÓ, kak neèlatelÝnìh Ìffekt, no Ìto bìl slu~ay gipotireo-dizma.

KlÓ~evìe slova: rotveyler, sobaka, klini~eksiy dostup, dermatomikoz,gipotireodizm

661


SRPSKI

RUSSKIY

FAKULTET VETERINARSKE MEDICINEU BEOGRADU 2004. GODINE

Doktorirali:

Kur~ubi} S. VladimirFratri} P. NatalijaPanajotovi} B. ViktorKova~evi} V. BrankoBalo{ M. MilicaStepanovi} B. PredragPlav{a P. Nada

Magistrirali:

Santra~ M. VioletaMilosavljevi} D. PetarStanojevi} M. DraganJankovi} T. Du{anJakovljevi} R. GoranRadovanovi} T. DraganTrajkovi} R. Svetlana[ekler D. MilenkoMatovi} B. KazimirIli} \. @ivka

Specijalizirali:

Kupre{anin R. PredragNinkovi} V. Vladimirka@ivkovi} R. GoranBoòvi} R. VjeraGitari} D. DejanBeljin M. DraganaMitrovi} R. RadmilaDimitrijevi} ^. VojislavPetkovi} S. JovanMili}evi} R. DraganMihajlovi} Z. BranislavMilenkovi} V. MilankaStojovi} N. Predrag[ekler D. MilenkoNe{i} D. Ivana[oblaher-Or~i} J. MatildaCoki} ^. JovanKapetanov M. Nikola

667

DOKTORI, MAGISTRI I SPECIJALIZANTI– DOCTORS OF SCIENCE, MAGISTERS OF SCIENCE AND SPECIALISTS

668


Doktorirali:

Mi{i} B. ZoranaIli} D. TamaraPe{ut J. Olivera\or|evi} M. MilutinKova~evi}-Filipovi} H. MilicaVakanjac V. SlobodankaKirovski Lj. Danijela

Magistrirali:

Krsti} P. MilenaStojiljkovi} S. LjubomirVasilev D. DraganVasilev D. Sa{aSavi} M. BoìdarJovi} Z. SlavoljubMarinkovi} M. DarkoTasi} V. AleksandarMarkovi} V. RadmilaVelinkovi} N. MiljanDoki} D. ZoricaDobrosavljevi} J. IvanDa~i} D. MiroljubPetkovi} M. JelenaJovanovi}-Pani} M. LjiljanaPetkovi} M. Milo{Klun M. IvanaTomi} P. Aleksandar\or|evi} @. VesnaMilanovi} Z. Svetlana

Mijatovi} S. BojanaReli} R. RenataMilovanovi} M. Aleksandar@uti} I. JadrankaKirovski A. MarkoMi{i} R. Du{anRoksandi} B. DragutinProdanov Z. JasnaPu{i} M. IvanRajkovi} I. Miodrag

Specijalizirali:

Markovi} R. AleksandarTrajkov G. ArsenJanji} S. SlavoljubStoji}evi}-Panteli} VesnaObradovi} N. JasminaVukovi} S. DejanJasovi} R. ZuvrijaSpalevi} D. LjiljanaCeki} B. Dragana\uri} R. Ranko\eri} M. ZoranNinkoovi} S. DavorNe{kovi} M. MilijanaTomi{i} ^. GoranDragojevi} B. TijanaVeljkovi} J. PredragVuki} S. DejanTadi} O. ZoranaVasiljevi} A. Teodora

669

DOKTORI, MAGISTRI I SPECIJALIZANTI– DOCTORS OF SCIENCE, MAGISTERS OF SCIENCE AND SPECIALISTS

Jovanovi} D. ZoranRatajac D. RadomirVukovi} R. SvetlanaSikimi} M. PetarRon~evi} M. An|elka[irtov [. RobertStojiljkovi} V. DragoslavBaki} V. RadomirPopovi} S. AleksandraFilipovi} S. ZoranKrasni} N. AntonLalovi} Z. JelenaKova~evi} B. SlobodanSavi} R. DraganaNovakovi} T. PredragJankovi} S. êdomirStevanovi} D. Milo{

Popovi} V. MirkoRaketi} V. VladimirRudinski B. PetarRaketi} M. MirkoBursa} N. VladimirKalaba S. LjubomirNovakovi} D. Ilija@ivkovi} N. TomislavKi{karolj F. FerencSto{i} S. ZoricaPetej R. ZoranMarketi} S. SlobodankaBanov~anin B. BrankaRadanovi} ^. OliverVu~ini} M. SneànaDra{kovi} D. MirjanaMilovanovi} A. Zoran

670

Vet. glasnik 59 (5-6) 669 - 670 (2005) Doktori, magistri i specijalizanti


Janji} Z. DaliborRo|en 31. 8. 1978. u LeskovcuDiplomirao 1. 2. 2005. godineStalno mesto boravka LeskovacBeogradska 23

Avdalovi} M. VladimirRo|en 11. 11. 1976. u PoàrevcuDiplomirao 7. 2. 2005. godineStalno mesto boravka Poàrevac[umadijska 65/12

Tomi} D. Sr|anRo|en 14. 7. 1979. u BeograduDiplomirao 8. 2. 2005. godineStalno mesto boravka [abacNu{i}eva 2/48

Topalov S. TamaraRo|ena 6. 7. 1977. u ZrenjaninuDiplomirala 10. 2. 2005. godineStalno mesto boravka ElemirDr Laze Mijatova 10

Gojkovi} \. DraganRo|en 20. 8. 1966. u S. MitroviciDiplomirao 10. 2. 2005. godineStalno mesto boravka S. MitrovicaMilo{a Obili}a 185

\or|evi} M. MarkoRo|en 2. 11. 1975. u Vilingenu,Nema~kaDiplomirao 10. 2. 2005. godineStalno mesto boravka LajkovacLoìoni~ka 50

Milo{evi} J. SlobodanRo|en 24. 2. 1975. u Sallfeldenu,AustrijaDiplomirao 10. 2. 2005. godineStalno mesto boravka @abariSime Simi}a 32

Lon~ar M. ZoranRo|en 20. 9. 1977. u SiskuDiplomirao 7. 2. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradIII bulevar 68

Petrovi} M. RimaRo|ena 17. 11. 1964. u BeograduDiplomirala 28. 12. 2004. godineStalno mesto boravka Beograd

Andrijani} B. DubravkaRo|ena 11. 7. 1976. u LozniciDiplomirala 21. 3. 2005. godineStalno mesto boravka LoznicaMarije Bursa} 26

671

DIPLOMIRANI STUDENTI – DOKTORI VETERINARSKE MEDICINE– GRADUATE STUDENTS – DOCTORS OF VETERINARY MEDICINE

Radosavljevi} O. JelenaRo|ena 19. 6. 1979. u BeograduDiplomirala 21. 3. 2005. godineStalno mesto boravka Beograd\uke Dini} 28

Bokro{ A. Andra{Ro|en 29. 12. 1974. u SentiDiplomirao 25. 3. 2005. godineStalno mesto boravka SentaJNA 29/A

Jakovljevi} @. Sla|anaRo|ena 29. 3. 1976. u BeograduDiplomirala 25. 3. 2005. godineStalno mesto boravka KikindaSvetozara Mileti}a 88

Nikolajevi} B. VladimirRo|en 8. 8. 1975. u BeograduDiplomirao 25. 3. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradDimitrija Tucovi}a 141

ôngor G. FeketeRo|en 26. 3. 1979. u SuboticiDiplomirao 28. 3. 2005. godineStalno mesto boravka Feketi}Herojska 137/A

I{tvan I. VajdaRo|en 1. 12. 1975. u Ba~koj TopoliDiplomirao 28. 3. 2005. godineStalno mesto boravka Feketi}Herojska 137/A

Debeljak A. AleksandraRo|ena 14. 1. 1978. u KraljevuDiplomirala 30. 3. 2005. godineStalno mesto boravka Gra~ac36215 Podunavci

[ip~i} @. GoranRo|en 28. 8. 1973. u ValjevuDiplomirao 30. 3. 2005. godineStalno mesto boravka ValjevoNaselje M. Pavlovi}a 16/2

@eki} M. PredragRo|en 27. 12. 1962. u Novom SeluDiplomirao 30. 3. 2005. godineStalno mesto boravka SivacJNA 84

Markovi} D. Neboj{aRo|en 12. 6. 1977. u BeograduDiplomirao 30. 3. 2005. godineStalno mesto boravka ObrenovacKralja Milutina 17/3

Simanovi} G. IvanRo|en 18. 5. 1979. u BeograduDiplomirao 30. 3. 2005. godineStalno mesto boravka StepojevacIvana Milutinovi}a 1

Krsti} M. OlgaRo|ena 9. 12. 1975. u Pan~evuDiplomirala 30. 3. 2005. godineStalno mesto boravka ZemunP. Marganovi}a 8

Milenkovi} N. LidijaRo|ena 18. 10. 1963. u BeograduDiplomirala 4. 4. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradStjepana Supanca 20

Arsi} M. JelenaRo|ena 7. 2. 1977. u ValjevuDiplomirala 21. 4. 2005. godineStalno mesto boravka ValjevoSin|eli}eva 6/4

672

Vet. glasnik 59 (5-6) 671 - 679 (2005) Diplomirani veterinari

[efer M. EugenRo|en 3. 12. 1972. u SuboticiDiplomirao 22. 4. 2005. godineStalno mesto boravka SuboticaBeogradski put 71

Savi} S. JelenaRo|ena 22. 2. 1977. u BijeljiniDiplomirala 22. 4. 2005. godineStalno mesto boravka nepoznato

Chatzistefanou I. MariaRo|ena 9. 5. 1979. u Atini (Gr~ka)Diplomirala 22. 4. 2005. godineStalno mesto boravka nepoznato

Pe{i} D. Sne{kaRo|ena 17. 4. 1974. u PirotuDiplomirala 22. 4. 2005. godineStalno mesto boravka PirotTakovska 5/6

ûr~i} D. VladimirRo|en 12. 9. 1975. u Novom SaduDiplomirao 25. 4. 2005. godineStalno mesto boravka Novi SadNade`de Petrovi} 8

Stanojkovi} D. MarinaRo|ena 3. 1. 1980. u SurduliciDiplomirala 25. 4. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradVitanova~ka 42/22

Radosavljevi} R. VladimirRo|en 24. 9. 1978. u LozniciDiplomirao 16. 5. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradSloga 4

Raki} A. MilanRo|en 19. 4. 1968. u BeograduDiplomirao 26. 5. 2005. godine

Stalno mesto boravka BeogradBra}e Grim 30

Bournous A. PetrosRo|en 5. 7. 1979. u Atini, Gr~kaDiplomirao 16. 5. 2005. godineStalno mesto boravka Halkida, Gr~kaTzavela 6

Banjac B. MilutinRo|en 30. 4. 1972. u BeograduDiplomirao 18. 5. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradBulevar JNA 143

Brki} I. SandaRo|ena 3. 1. 1979. u Livervilu, GabonDiplomirala 24. 5. 2005. godineStalno mesto boravka Banja LukaIve Andri}a 13

Jeleni} S. AleksandraRo|ena 5. 7. 1974. u S. MitoviciDiplomirala 16. 5. 2005. godineStalno mesto boravka S. MitrovicaMatije Hu|i 26/13

@ivoti} M. MarinaRo|ena 14. 11. 1967. u PoàrevcuDiplomirala 26. 5. 2005. godineStalno mesto boravka Veliko Ora{jeMo{e Pijade 8

Jeremi} D. ZoranRo|en 31. 8. 1969. u VarvarinuDiplomirao 26. 5. 2005. godineStalno mesto boravka Ba~inaNu{i}eva 5

\uki} \. StankoRo|en 12. 3. 1980. u SiskuDiplomirao 26. 5. 2005. godineStalno mesto boravka ZrenjaninBrigadira Risti}a B-1

673


U~ajev N. IgorRo|en 3. 6. 1978. u BeograduDiplomirao 26. 5. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradSime Milo{evi}a 141

Tali} M. VladimirRo|en 7. 6. 1977. u [apcuDiplomirao 30. 5. 2005. godineStalno mesto boravka [abacJadranska 1

Jugovi} Z. DraganRo|en 10. 6. 1978. u Kru{evcuDiplomirao 30. 5. 2005. godineStalno mesto boravka Milutovac

Vukomanovi} M. Nata{aRo|ena 8. 5. 1970. u â~kuDiplomirala 26. 5. 2005. godineStalno mesto boravka S. Mrsa~Kraljevo

Jovin P. Milo{Ro|en 25. 8. 1978. u ZrenjaninuDiplomirao 24. 5. 2005. godineStalno mesto boravka ZrenjaninMostarska 26

Strugar B. Neboj{aRo|en 9. 10. 1973. u Buchloe,Nema~kaDiplomirao 30. 5. 2005. godineStalno mesto boravka LazarevacAlekse Nenadovi}a 2

Seli} J. SretenRo|en 15. 4. 1972. u LazarevcuDiplomirao 26. 5. 2005. godineStalno mesto boravka LazarevacOra{a~ka 14/13

Brankov B. BranislavRo|en 10. 3. 1975. u Beloj CrkviDiplomirao 30. 5. 2005. godineStalno mesto boravka Bela CrkvaRasadnik 1B/12

Jovanovi} S. JasminaRo|ena 25. 6. 1978. u UìcuDiplomirala 16. 5. 2005. godineStalno mesto boravka Beograd\or|a Tomi}a 12/7

Radojev \. AleksandarRo|en 5. 7. 1978. u RumiDiplomirao 26. 5. 2005. godineStalno mesto boravka DobrinciBorkova~ka 32

Simi} M. TanjaRo|ena 11. 12. 1972. u OsijekuDiplomirala 7. 6. 2005. godineStalno mesto boravka GibaracKara|or|eva 40

Mirosavljevi} M. IvanaRo|ena 8. 2. 1979. u BeograduDiplomirala 14. 6. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradKumodra{ka 113

]u}ko B. Milo{Ro|en 19. 8. 1976. u BeograduDiplomirao 16. 6. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradPilota Mihajla Petrovi}a 13

Ili} Z. NikolaRo|en 10. 5. 1075. u JagodiniDiplomirao 23. 6. 2005. godineStalno mesto boravka Jagodina\ur|evo Brdo 8

674


Simovi} M. NenadRo|en 24. 8. 1978. u KragujevcuDiplomirao 23. 6. 2005. godineStalno mesto boravka Brestovac34243 Toponica, Kragujevac

Jovi} B. GoranRo|en 14. 1. 1978. u KragujevcuDiplomirao 16. 6. 2005. godineStalno mesto boravka @irovnica

Luki} J. MladenRo|en 30. 10. 1978. u BijeljiniDiplomirao 23. 6. 2005. godineStalno mesto boravka BijeljinaLaze Kosti}a 111

ân~arevi} P. IvanRo|en 28. 6. 1973. u Beloj ReciDiplomirao 22. 6. 2005. godineStalno mesto boravka Poto~anje31205 Sevojno

Obradovi} V. DarkoRo|en 17. 6. 1974. u Ra~iDiplomirao 16. 6. 2005. godineStalno mesto boravka D. [atornja34314 Donja [atornja

Golubovi} R. PredragRo|en 2. 8. 1976. u KragujevcuDiplomirao 15. 6. 2005. godineStalno mesto boravka LapovoPatrijarha Dimitrija

Mikala~ki A. VelimirRo|en 18. 5. 1978. u KikindiDiplomirao 27. 6. 2005. godineStalno mesto boravka Be~ejSin|eli}eva 3

Vukajlovi} M. AnaRo|ena 6. 11. 1978. u KutiniDiplomirala 27. 6. 2005. godine

Stalno mesto boravka BeogradPaje Jovanovi}a 12

Kasanovi} M. Milo{Ro|en 10. 1. 1975. u BeograduDiplomirao 21. 6. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradLje{ka 56

Vimi} \. DraganRo|en 25. 9. 1972. u RumiDiplomirao 24. 6. 2005. godineStalno mesto boravka KraljevciVeljkova 95

Smoljanovi} P. DragutinRo|en 29. 6. 1975. u BeograduDiplomirao 27. 6. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradMatije Bana 3

Damljanovi}a B. PericaRo|en 14. 5. 1976. u PtujuDiplomirao 23. 6. 2005. godineStalno mesto boravka ObrenovacKralja Milutina 13A

Vladisavljevi} S. Neboj{aRo|en 5. 10. 1973. u ZemunuDiplomirao 28. 6. 2005. godineStalno mesto boravka nepoznato

\okovi} B. StefanRo|en 2. 8. 1971. u BeograduDiplomirao 29. 6. 2005. godineStalno mesto boravka Novi BeogradIII bulevar 144/1b

Le~i} N. Milo{Ro|en 31. 5. 1975. u BeograduDiplomirao 29. 6. 2005. godineStalno mesto boravka Novi BeogradStojana Aralice 27

675


\okovi} D. DraganaRo|ena 7. 8. 1972. u AriljuDiplomirala 28. 6. 2005. godineStalno mesto boravka AriljePrvomajska bb

Nedeljkovi} R. SlavicaRo|ena 7. 4. 1972. u AriljuDiplomirala 28. 6. 2005. godineStalno mesto boravka CerovaArilje, Cerova bb

Vra~ar M. MilijanaRo|ena 11. 8. 1979. u Biha}uDiplomirala 28. 6. 2005. godineStalno mesto boravka PrijedorBranka Tubi}a-Jelina 16

Gabi} S. AleksandarRo|en 14. 3. 1978. u UìcuDiplomirao 28. 6. 2005. godineStalno mesto boravka Bajina Ba{taRajka Tadi}a 28/14

Drobnjakovi} I. MirjanaRo|ena 2. 11. 1978. u PoègiDiplomirala 17. 6. 2005. godineStalno mesto boravka PoègaPrijanovi}i 126

Beri} V. MajaRo|ena 1. 5. 1976. u Novom SaduDiplomirala 27. 6. 2005. godineStalno mesto boravka Novi SadJovana Cviji}a 48

Krizmani} M. IgorRo|en 31. 3. 1973. u SomboruDiplomirao 29. 6. 2005. godineStalno mesto boravka Ba~ki BregJugoslovenska 44

Stefanovi} K. IvanaRo|ena 11. 1. 1976. u Para}inuDiplomirala 29. 6. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradAleksina~kih rudara 11

Milo{evi} M. MarijanaRo|ena 1. 10. 1975. u BeograduDiplomirala 29. 6. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradSarajevska 9

Jovanovi} Lj. MiljanRo|en 22. 4. 1977. u Mili}imaDiplomirao 29. 6. 2005. godineStalno mesto boravka KonarevoKonarevo 137 (Kraljevo)

Jeremi} Lj. IvanRo|en 23. 8. 1975. u Zaje~aruDiplomirao 27. 6. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradFilipa Filipovi}a 94a

\or|evi} S. TijanaRo|ena 7. 4. 1978. u BeograduDiplomirala 20. 6. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradCerski venac 15

âkalo P. JovoRo|en 14. 1. 1978. u OsijekuDiplomirao 29. 6. 2005. godineStalno mesto boravka ZemunSave Buri}a 4/35

Daki} S. MiraRo|ena 21. 12. 1966. u BeograduDiplomirala 29. 6. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradLjermontovljeva 2/85

676


Mirkovi} K. SneànaRo|ena 24. 8. 1969. u BeograduDiplomirala 27. 6. 2005. godineStalno mesto boravka ZemunPavla Vujisi}a 18

Ba{evi} R. MiroslavRo|en 18. 7. 1976. u LozniciDiplomirao 29. 6. 2005. godineStalno mesto boravka LoznicaDrinske divizije 42

Star~evi} V. MiroslavRo|en 6. 10. 1978. u Banja LuciDiplomirao 21. 6. 2005. godineStalno mesto boravka ZemunN. O~monje 29

Jankovi} M. MiroljubRo|en 9. 12. 1962. u BeograduDiplomirao 28. 6. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradCrnotravska 13a/120

Boì} M. RadosavRo|en 19. 4. 1976. u BijeljiniDiplomirao 24. 6. 2005. godineStalno mesto boravka BijeljinaNeznanih junaka 12

Novak S. NevenRo|en 13. 12. 1977. u ZagrebuDiplomirao 21. 9. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradBorivoja Stevanovi}a 17

Dimi} Z. Nata{aRo|ena 22. 6. 1977. u BeograduDiplomirala 21. 9. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradSlogina 23

Jeremi} @. \or|eRo|en 17. 12. 1979. u â~kuDiplomirao 21. 9. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradStudentska 29/31

Kusurovi} B. NenadRo|en 8. 1. 1980. u ValjevuDiplomirao 27. 9. 2005. godineStalno mesto boravka UbJosipa Majera 54

Jorovi} B. Milo{Ro|en 3. 8. 1976. u MajdanpekuDiplomirao 28. 9. 2005. godineStalno mesto boravka Novi SadSelja~kih buna 91

Savi} B. \or|eRo|en 18. 10. 1980. u Banja LuciDiplomirao 28. 9. 2005. godineStalno mesto boravka Banja LukaRelje Krilatice 7/36

Risti} Z. MilenaRo|ena 23. 2. 1979. u Ni{uDiplomirala 28. 9. 2005. godineStalno mesto boravka Ni{Prva Kutina 88

Kijametovi} @. VeraRo|ena 31. 7. 1979. u BeograduDiplomirala 21. 9. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradBrsja~ka 30

\iki} Z. BojanRo|en 30. 12. 1977. u BeograduDiplomirao 21. 9. 2005. godineStalno mesto boravka KragujevacKneza Milo{a 27/7

677


A{anin P. NikolaRo|en 1. 5. 1979. u BeograduDiplomirao 19. 10. 2005. godineStalno mesto boravka Beograd

Turni} D. VioletaRo|ena 9. 2. 1973. u â~kuDiplomirala 27. 10. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradZaplanjska 88A

Beronja \. BojanRo|en 29. 5. 1980. u KneèvcuDiplomirala 25. 10. 2005. godineStalno mesto boravka Beli ManastirJosipa Pan~i}a 58

Kneèvi} S. NemanjaRo|en 29. 12. 1970. u Stani{i}uDiplomirao 26. 10. 2005. godineStalno mesto boravka nepoznato

Tasi} V. BojanRo|en 2. 6. 1976. u SvilajncuDiplomirao 18. 10. 2005. godineStalno mesto boravka SvilajnacSlobodana Penezi}a Krcuna 21

Ignjatovi} M. DarkoRo|en 3. 4. 1978. u ValjevuDiplomirao 24. 10. 2005. godineStalno mesto boravka Valjevo

\eri} Z. IgorRo|en 18. 2. 1979. u Br~komDiplomirao 25. 10. 2005. godineStalno mesto boravka BijeljinaRa~anska 74

Veljanovski M. AleksandarRo|en 15. 5. 1977. u Bajinoj Ba{tiDiplomirao 27. 10. 2005. godineStalno mesto boravka Bajina Ba{taBra}e û~kovi} 43

Ignjatovi} R. JadrankaRo|ena 15. 11. 1977. u BaruDiplomirala 26. 10. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradBulevar JNA 105b

Stankovi} @. DarkoRo|en 8. 4. 1972. u Be~uDiplomirao 21. 10. 2005. godineStalno mesto boravka JagodinaK. oktobra D1/I

Sr|anov M. Sr|anRo|en 27. 6. 1977. u Novom SaduDiplomirao 26. 10. 2005. godineStalno mesto boravka Novi SadPavleka Mi{kina 11

Beli} D. RastkoRo|en 26. 12. 1974. u Novom SaduDiplomirao 24. 10. 2005. godineStalno mesto boravka Beograd

Popovi} B. SneànaRo|ena 1. 2. 1978. u ZadruDiplomirala 27. 10. 2005. godineStalno mesto boravka KragujevacKneza Milo{a 27/7

Maji} Lj. VesnaRo|ena 31. 7. 1978. u Bajinoj Ba{tiDiplomirala 26. 10. 2005. godineStalno mesto boravka Bajina Ba{ta12. septembra 38/2

âli} D. BrankoRo|en 23. 2. 1981. u LivnuDiplomirao 23. 11. 2005. godineStalno mesto boravka KukujevciCara Lazara 27

Ugrini} M. SandraRo|ena 9. 2. 1978. u Smed. Palanci

678


Diplomirala 22. 11. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradZvezdarskih jelki 24/14

Krsmanovi} S. DraganRo|en 1. 1. 1974. u Kru{evcuDiplomirao 22. 11. 2005. godineStalno mesto boravka BeogradPere ]etkovi}a 15/9

Luki} S. Milo{Ro|en 14. 11. 1977. u BeograduDiplomirao 30. 11. 2005. godine

Stalno mesto boravka BeogradNikole ]upi}a 18

Nedi} B. Du{icaRo|ena 27. 1. 1978. u UìcuDiplomirala 29. 11. 2005. godineStalno mesto boravka Beograd

Petru{evi} B. AleksandarRo|en 3. 11. 1977. u KraljevuDiplomirao 22. 11. 2005. godineStalno mesto boravka Kraljevo

679


Ivanovi} Sneàna:CAMPYLOBACTER SPP. IZME\U @IVOTINJA I LJUDI,Edicija: Posebna izdanja, izdava~ Zadu`bina Andrejevi}, Beograd 2005.

Meso je namirnica koja ~esto moè da bude uzrok trovanja kod ljudi.U obzir dolazi {irok dijapazon mikroorganizama i parazita, a pojedina oboljenjadobijaju razmere epizootija sa velikim morbiditetom, a ~esto i zna~ajnim mortalite-tom. To se posebno odnosi na bakterije trova~e hrane.

Prve ustanovljene bakterije trova~i bile su iz roda Salmonellae spp,koje su i nazvane klasi~nim trova~ima mesa.

Kasnije su utvr|ene i druge vrste bakterija koje mogu da budu uzroktrovanja, a u poslednje vreme ~esto se govori o bakterijama iz roda Campylobac-ter spp. kao trenutno najzna~ajnijem alimentarnom uzro~niku trovanja.

Prema podacima WHO, u poslednjih nekoliko godina broj trovanjaljudi prouzrokovan kampilobakterom prema{io je broj trovanja izazvanih salmo-nelama, a enteritisi izazvani Campylobacter spp. su bez sumnje vaàn svetskiproblem.

Posebno je ugroèna populacija u zemljama sa intenzivnom proiz-vodnjom stoke. Kampilobakter moè da se prenese sa ìvotinja, kao izvora infek-cije, na ljude, na vi{e na~ina, naj~e{}e preko kontaminisanog mesa, mleka i vode.

Pretpostavka je da se ~ovek naj~e{}e inficira preko pile}eg mesa kojetermi~ki nije dovoljno obra|eno.

Imaju}i to u vidu i podatke koji se odnose na istraìvanja o prevalencijii biotipizaciji Campylobacter spp. kod pili}a i svinja, koje su bili predmet autorovespecijalizacije i magistrature, dr Sneàna Ivanovi} se opredlila da pruì celoviti pri-kaz Campylobacter spp., kako samog mikroorganizma, tako i epizootiolo{ko-epi-demiolo{ki zna~aj koji on ima.

Knjiga sadrì 90 stranica, a materija je raspore|ena u 15 poglavlja ukojima ima 16 tabela, 3 u boji i 3 crno-bele slike. Referenca obuhvata 152 naslovaod ~ega je 16 autocitata.

Posle saètka i apstrakta sledi tre}e poglavlje pod naslovom Istori-jat i podela Campylobacter spp. u kome su koncizno dati prikazi istraìvanjakampilobakterioze, putevi otkrivanja uzro~nika i kona~no, njegova taksonomskapodela. U nastavku je dat kratak opis osam vrsta Campylobacter spp. koji su odzna~aja za zdravlje ljudi.

Sledi poglavlje Osobine Campylobacter spp. u kome su obja{njenebitne karakteristike Campylobacter spp. zna~ajne za njegovu determinaciju. Uovom poglavlju su obuhva}ene morfolo{ke karakteristike Campylobacter spp.,

663

PRIKAZI KNJIGA – BOOK REVIEWS

stvaranje toksina, metode i podloge za otkrivanje kampilobaktera i sli~nosti irazlike izme|u vrsta kampilobaktera.

Naslov narednog poglavlja je Faktori koji uti~u na preìvljavanjeCampylobacter spp. i u njemu su opisani svi bioti~ki ~inioci bitni za preìvljavanjei perzistenciju Campylobacter spp. kako in vivo tako i u mesu, proizvodima odmesa, mleku i proizvodima od mleka. U ovom poglavlju su razmatrani uticaji kojeimaju uslovi obrade mesa, mleka i njihovih proizvoda na preìvljavanje i patoge-nost Campylobacter spp. u njima. Obra|en je uticaj temparature (hla|enja,su{enja, zamrzavanja, visoke temparature i kisele sredine), osetljivost Campylo-bacter spp. na za~ine i kuhinjsku so i osetljivost na dezinficijense.

[esto poglavlje nosi naslov Probiotici i Campylobacter spp. i unjemu je dat prikaz uticaja probiotika na Campylobacter spp. i ukazano da je ovajpatogen na koga probioti~ke bakterije imaju uticaja. U poglavlju su dati i rezultatieksperimentalnih ispitivanja probiotika kod ìvine koje je obavljao autor tokomizrade njene disertacije.

Naredno poglavlje je posebno aktuelno i odnosi se na Osetljivost naantibiotike. U momentu kada je rezistentnost patogenih mikroorganizama premaantibioticima postala globalan problem istraìvanja u ovom pravcu postala su odizuzetnog humanomedicinskog i veterinarskog zna~aja. U poglavlju su detaljnoopisane metode ispitivanja osetljivosti Campylobacter spp. prema antibioticima.

Campylobacter spp. je mikroorganizam velike distribucije tako da jeprisutan u spolja{njoj sredini, u organizmima ìvotinja i ljudi i ekskretima i sekre-tima koje izlu~uju. To je i bila tema narednog poglavlja – Rasprostranjenost Cam-

pylobacter spp. u kome je data njegova rasprostranjenost u vodi i zemlji{tu.Epizootiolo{ki i epidemiolo{ki zna~aj kampilobakterioze je izuzetno

veliki na {ta ukazuju podaci WHO po kojima je u poslednjih nekoliko godina brojtrovanja ljudi prouzokovan sa kampilobakterom prema{io broj trovanja izazava-nih salmonelama i E.coli. O ovoj problematici govori se u poglavlju devet. Epizoo-tiologija i epidemiologija kampilobakterioze. Prvi segment – epizootiologija seodnosi na rasprostranjenost Campylobacter spp. kod vi{e ìvotinjskih vrsta –ìvine, svinja, ovaca, goveda, pasa, ma~aka i primata. Ovde se nalazi obilje poda-taka koji upe~atljivo ilustruju rasprostranjenost ovog patogena kod ìvotinja zaìvota i u njihovim organima i mi{i}ima koji se koriste u ishrani, ali, isto tako, i kodìvotinja ljubimaca koji lako mogu postati izvor infekcije svojih vlasnika. U lo-gi~nom sledu nastavlja se drugi segment – epidemiologija kampilobakterioze. Unjemu su data najnovija svetska istraìvanja koja se odnose na {irenje oboljenja,rasprostranjenost i klini~ke simptome na koje treba da se obrati pa`nja. Segmentje studiozno obra|en i celovit prikaz celokupne geneze humane kampilobakte-rioze i izuzetno je interesantan za {iroki dijapazon stru~njaka – i lekare i veterinare.

Deseto poglavlje Komentar sumira kompleksnost kampilobakteriozeu korelaciji bioti~kih i abioti~kih ~inilaca spolja{nje sredine i relacije ìvotinja -~ovek. U krajnje analiti~kom pristupu ovi ~inioci su sagledani u jednoj ekolo{kojcelovitosti kruènja, distribucije, prevalencije i incidencije Campylobacter spp.

664

Vet. glasnik 59 (5-6) 663 - 665 (2005) Prikazi knjiga

Slede Zaklju~ak, Literatura, Indeks pojmova, Re~nik skra}enica iSummary ~ime je ova monografija u potpunosti zaokruèna. Gledana u celini,monografija Campylobacter spp. izme|u ìvotinja i ljudi, predstavlja jednosveobuhvatno {tivo u kome se na stru~an, ali nadasve razumljiv i pristupa~anna~in rasvetljavaju svi zna~ajni aspekti kampilobakterioze i njenog uzro~nika.Zbog toga je sa zadovoljstvom preporu~ujem stru~njacima i studentima osnovnihi poslediplomskih studija veterinarske i medicinske struke.

Dr Ivan Pavlovi}, vi{i nau~ni saradnikNau~ni institut za veterinarstvo Srbije

665

Vet. glasnik 59 (5-6) 663 - 665 (2005) Prikazi knjiga

Documents

YU ISSN 0350-2457 VETERINARSKI GLASNIK UDK 619 (05) …€¦ · Florfenikol – farmakodinamika, farmakokinetika i klini~ka efikasnost oralnih formula kod doma}ih `ivotinja – sistematski