Upload
dangtu
View
232
Download
2
Embed Size (px)
Citation preview
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ
673
BAZI SEBZE, MEYVE ve BAHARLI BİTKİLERİN KURUTULMA
YÖNTEMLERİ VE KULLANILAN GÜNEŞ ENERJİLİ KURUTUCULAR
Drying Techniques of Some Vegetable, Fruit and Spices and Solar Dryers
Can ERTEKİN* Osman YALDIZ**
ÖZET
Ülkemizde tarım ürünlerinin önemli bir kısmı kurutularak saklanmak veya
depolanmak durumundadır. Ülkenin önemli bir kaynağı olan tarımsal ürünler içinde
kuru ve kurutulmuş sebze ve meyve ile baharatta büyük bir yer tutmaktadır. Tüm
sebze ve meyve, baharat dış satımımızın %63’ünü oluşturan kuru ve kurutulmuş
sebze, meyve ve baharat dış satım değeri, bu ürünlerin toplam dış satımından elde
olunan değerin %80’i kadardır.
Ülkemizde kurutma tekniğinde kullanılan enerji kaynaklarının başında güneş
enerjisi gelmektedir. Ancak güneş enerjisinin kontrolsüz kullanımı ürünün kalitesinde
azalmaya neden olmaktadır. Güneş enerjisinin kontrollu olarak kullanıldığı kurutma
sistemlerinin geliştirilmesi kalite ve hijyenik yönden önem taşımaktadır. Kurutma
işleminin bu yapay sistemlerde yapılması ürünün kirlenmesini önlemekte ve böylece
daha sağlıklı ve kaliteli ürün eldesi mümkün olmaktadır. Günümüzde tarımsal
ürünlerin kurutulmasında kullanılan çok değişik tipte güneş enerjili kurutucu
geliştirilmiştir.
Bu çalışmada öncelikle bazı sebze ve meyvelerin kurutulmaları hakkında kısa
bir bilgi verilecek, güneş enerjili kurutucular sınıflandırılacak ve çeşitli ülkelerde imal
edilen ve bazı sebze ve meyvelerin kurutulması için kullanılan çeşitli güneş enerjili
kurutucular tanıtılmaya çalışılacaktır.
ABSTRACT
Important part of agricultural products have to be dried or stored in Turkey.
Dry or dried vegetable, fruit and spices are very important in agricultural production.
63% of the export of all vegetable, fruit and spices consist of dry and dried of this
products. And also the export value of this products is about 80% of the value of total
export value of all vegetable, fruit and spices.
Solar energy is the first source used in drying in Turkey. But using solar
energy wiithout control lower the product quality. It is important to improve drying
techniques using controlled solar energy according to the quality and higyen. Using
these systems in drying prevents the dirt of product and so it is possible to obtain
more healtful and higher quality products. There are lots of different types of solar
dryers in drying of different agricultural products.
In this study, the knowledge about drying of vegetable, fruit and spices were
given, solar dryers were classified and introduced.
* Araş.Gör., Akdeniz Üniv., Fen Bilimleri Ens., Tarım Makinaları ABD, Antalya.
** Doç.Dr., Akdeniz Üniv., Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, Antalya.
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ
674
GİRİŞ
Kuru ürün şeklinde ihraç edilen ürünlerin ülke ekonomisine olan katkıları
şüphesizdir. Bunların bazıları lahana, bamya, kabak, soğan, sarmısak, pırasa, armut,
şeftali, üzüm, kayısı, incir, defne yaprağı ve havuçtur. Çeşitli kurutulmuş ürünlerin
ihracat miktarları ve elde edilen gelirler Tablo 1’de verilmiştir (1, 2).
Tablo 1. Çeşitli ürünlerin ihracat miktarları ve elde edilen gelirler (1, 2)
Ürün Miktar (ton) Gelir ($)
Üzüm 108409.6 128508300
Pırasa 151 153000
Soğan 92 78000
Domates 508.5 1591900
Patlıcan 30.2 67000
Mantar 42.4 3109900
Erik 656 636043
İncir 27012 63126000
Ülkemizde kurutma işleminin genellikle güneşe sererek yapılması dolayısıyla
ürünün kalitesinde bozulmalar meydana gelmektedir. Bunu önlemenin en etkin ve
kolay yolu kurutmada kullanılacak özel kurutucuların tasarımı ile hijyenik çalışma
koşullarının oluşturulması olarak belirtilebilir.
Kurutma işlemi için gerekli enerji çeşitli doğal enerji kaynaklarından
sağlanabilir. Petrol ve türevi enerji kaynaklarının pahalı ve dışa bağımlı olması
dolayısıyla maliyetleri yüksektir. Bunun yanında elektrik ile çalışan kurutucularında
kullanımı ekonomik olarak uygun değildir. Bunların yanında ülkemizin zengin
sayılabilecek güneş enerjisi potansiyeline sahip olması ve tarımsal ürünleri kurutma
zamanlarının güneş enerjisinin yoğun olduğu dönemlere (Tablo 2) rastlaması bu
enerjinin kontrollu ortamlarda kurutma işleminde birincil enerji kaynağı olarak
kullanılmasını gerekli kılmaktadır.
KURUTMA İŞLEMİ
Tarımsal ürünleri kurutma aşamasında çiftçilerin önünde duran en büyük
problem, basit yöntemler ile mümkün olabildiğince hızlı bir şekilde üründen nemi
uzaklaştırmak ve güvenilir depolama için gerek duyulan son nem içeriğine ulaşmaktır.
Yağışlı iklime sahip bölgelerdeki tahıl ürünlerinin hasattaki yaklaşık %30’luk ilk nem
içeriğinden %12’lik son nem içeriğine kadar kurutulmaları gerekirken, sebze ve
meyvelerin ise %60-80’lik ilk nem içeriğinden %10-25’lik son nem içeriğine kadar
kurutulmaları gerekmektedir (Tablo 3).
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ
675
Tablo 2. Çeşitli tarımsal ürünlerin hasat zamanları (3).
AYLAR
Ürün 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Armut + + + + + + + +
Badem + + + + + +
Ceviz + + + + + + + +
Dut + + + +
Elma + + + + + +
Erik + + + + + + + + + +
Fındık + + + +
Fıstık + + + +
İncir + + + + +
Kayısı + + + + + + + + + +
Kiraz + + + +
Mısır + + + + + + + +
Üzüm + + + + + + + +
Vişne + + + + + +
Bamya + + + + + + + +
Y.Kır.
Biber
+ + + + + + + +
Çay + + + + + + + + + + + +
Fasulye + + + + + + + + + +
Havuç + + + + + + + + + + + + + + + +
Ispanak + + + + + + + + + + + + + + + +
Kabak + + + + + + + + + + + +
Lahana + + + + + + + + + + + + + +
Maydanoz + + + + + + + + + + + +
Nane + + + + + + + +
Patlıcan + + + + + + + +
Pırasa + + + + + + + + + + + + + +
Sarmısak + + + + +
Soğan + + + +
Yeşil
soğan
+ + + +
Tütün + + + +
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ
676
Tablo 3. Çeşitli ürünlerin ilk ve son nem içeriği değerlerinin değişimi.
Ürün İlk nem
içeriği
(%)
Son nem
içeriği
(%)
Kaynak Ürün İlk nem
içeriği
(%)
Son nem
içeriği
(%)
Kaynak
Adaçayı 62 11 4 Hurma 65 40 14
Armut 84 25 5 İncir 77.5 26 8, 15
Bamya 81 6 6 Ispanak 80 10 16
Bezelye 60-70 5-10 7 Kakule 80 16 17
Domates 93 7 6 Kayısı 85.3 25 8, 18
Elma 84.8 24 8, 9 Kiraz 81 30 5, 19
Erik 78.7 35 8, 10 K. biber 90 20 16
Fasulye 60-70 5-10 7 Muz 80 15 20
Fesleğen 80 6 6 Nane 80 11 4
Havuç 80-90 5-10 11 Oğulotu 77 11 21
Hindistan
cevizi
45-50 5 12 Patates 77 7 6
Hint
yerelması
70 15 13 Üzüm 74-81.6 15-18 25, 26,
27
Sarı papatya 75 7 22 Vişne 83.7 25 8, 28
Sarmısak 80 4 16 Yerfıstığı 45-50 13 29
Soğan 84 6 6 Y. biber 80 10 16
Şeftali 75-80 20 23, 24 Ateş çiçeği 71 11 21
Şerbetçiotu 77 8 4 Kahve 43-48 12 12
Kakao 50 6-7 12 Pirekapan 70 10-13 7
Şekerkamışı 40-60 20 14 Maydanoz 83 12 31
Hint
yerelması
70 15 30 Frenk
maydanozu
80 12 31
Dereotu 70-80 10 31 Kadife
çiçeği
72-85 12 31
Frenk
soğanı
80-85 12 31 Biberiye 70 10 31
BAZI SEBZE, MEYVE VE BAHARLI BİTKİLERİN KURUTULMASI
Ürünlerin kurutulması için gerekli olan hava sıcaklığı, o ürünün çeşitli
özelliklerine bağlı olarak çok farklı değerler almaktadır. Bu değerlerin belirlenen
değerlerden fazla olması ürüne zarar verirken, düşük olması kurutma işleminin süresini
artıracaktır. Farklı ürünlerin kurutulması için güvenilir kurutma havası sıcaklığı
değerleri Tablo 4’te verilmiştir.
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ
677
Tablo 4. Bazı tarımsal ürünler için güvenilir kurutma havası sıcaklığı değerleri (16,
32).
Ürün Sıcaklık (oC) Ürün Sıcaklık (
oC)
Elma 74 Kayısı 71
Lahana 63 Havuç 79
İncir 71 Vişne 71-77
Üzüm 71 Soğan 88
Şeftali 66 Armut 63
Patates 66 Erik 74-77
Muz 70 Sarmısak 55
Tıbbi bitkiler 35-50 Biber 55
Kakule 45-50 Manyok 70
Kırmızı biber 35-40 Hindistan cevizi 35-40
Fasulye 75
Ancak bu ürünlerin kurutma işlemine hazırlanmaları, gerekli ise bir ön işleme
tabi tutulmaları gerekmektedir. Çeşitli ürünlerin kurutulmaya başlamadan önce
yapılacak işlemler Tablo 5 ve Tablo 6’da verilmiştir.
Tablo 5. Çeşitli sebze ve baharlı bitkilerin kurutmaya hazırlanma yöntemleri (32, 33,
34).
Haşlama Süresi
(dakika)
Sebzeler Hazırlama Buharda Suda
Kuşkonmaz İyice yıkanır
Geniş uç kısımları ikiye bölünür
4-6 4-5
Taze fasulye Yıkanır
Parçalara bölünür veya soyulur
2-3 2
Pancar Normal pişirilir, kabuğu soyulur
1/8 inç kalınlığında uzun parçalara
ayrılır
pişirmeye dahil
edilmiştir
Broccoli Parçalara ayrılır
Yıkanır
Saplar uzunluğuna 4’e ayrılır
3-4 2
Bürüksel
Lahanası
Saplar uzunluğuna ikiye ayrılır 7-8 5-6
Lahana Dış yaprakları atılır
1/8 inç kalınlığında uzun parçalara
ayrılır
3 2
Havuç Taze sebzeler seçilir
Yıkanır
Kökleri ve başı kesilir, soyulur
Dilimlere veya 1/8 inç kalınlığında
uzun parçalara ayrılır
3-4 4
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ
678
Tablo 5’in devamı.
Karnabahar Servise hazırlar gibi hazırlanır 5-6 4-5
Sap kerevizi Saplar ayıklanır, saplar ve yapraklar
iyice yıkanır
Saplar dilimlenir
2-3 2-3
Yeşil biber Yıkanır
Üst kabuğunu zayıflatmak için 6-8
dakika ateş üzerinde çevrilir veya
kaynar suda kaynatılır
Kabuğu soyulur, sap ve tohum kısmı
çıkarılır
Yok Yok
Kırmızı biber Yıkanır
İğne ile ipe geçirerek demet halinde
asılır
İyi hava sirkülasyonu olan yere kök
kısmı yukarı gelecek şekilde asılır
Yok Yok
Patlıcan Yıkanır
¼ inçlik dilimler halinde kesilir
3-4 3-4
Yaban turpu Yıkanır
Küçük kökleri ve dip koçanı atılır
Kökler soyulur ve rendelenir
Yok Yok
Mantar Temizlenir
Sert odunsu saplar atılır
Taze saplar ¼ inç’lik parçalara
dilimlenir
Büyük mantarlar soyulur, dilimlenir
Küçük mantarlar bütün bırakılır
Yok Yok
Soğan Yıkanır
Dış zarı çıkarılır
Üst ve alt kökleri atılır, 1/8-1/4 inç
kalınlığında dilimlenir
Yok Yok
Maydanoz ve
diğer
baharatlar
İyice yıkanır
Salkımlar ayrılır, uzun veya sert saplar
çıkarılır
Raflarda kurutulur veya iyi hava
sirkülasyonu olan yerde yığın halinde
asılır
Yok Yok
Bezelye Kabuğu soyulur 3-4 3
Tatlı taze
kırmızı biber
ve yeni bahar
Yıkanır
Tohum ve sapı çıkarılır
¼ veya ½ inçlik uzun veya halka
şeklinde kesilir
Yok Yok
Patates Yıkanır, soyulur
¼ inçlik uzun parçalara veya 1/8 inçlik
kalın dilimlere ayrılır
7-9 6-7
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ
679
Tablo 5’in devamı.
Ispanak, pazı,
hardal, kale
Parçalara ayrılır ve iyice yıkanır
Aşırı nemin alınması için sallanır veya
yassı bir şey ile vurulur
2-3 2
Kabak, kışlık Parçalara bölünür veya kesilir
Tohumlar ve orta kısmı boşaltılır
1 inç genişliğinde uzun parçalara ayrılır
Kabuğu soyulur
Uzun parçalar 1/8 inç’lik parçalara
ayrılır
3 1-2
Kabak, yazlık
veya muz
Yıkanır, parçalara ayrılır
¼ inçlik dilimlere kesilir
3 1-2
Domates Kabuğun soyulması için buhar
uygulanır veya kaynar suya batırılır
Soğuk suda sertleştirilir
½ inç kalınlığında dilimlenir veya ¾
inç’lik parçalara ayrılır
Yok Yok
Tablo 6. Çeşitli meyvelerin kurutmaya hazırlanma yöntemleri (32, 33, 34).
Meyveler Hazırlama Ön işlem Kurutma
Yöntemi
Elma Yıkanır
İsteğe göre kabuğu soyulur ve
göbek kısmı ayrılır
Halkalar halinde, 1/8-1/4 inç
kalınlığında dilimler halinde, çeyrek
parçalar veya 1/8’lik parçalar
halinde kesilir
Yüzeyi askorbik asit ile kaplanır
Tercihe göre:
- Sodyum sülfat
solusyonunda 5
dakika bekletilir
- Boyut ve yapıya
bağlı olarak 3-5
dakika buharda
tutulur
Tek tabaka
halinde
çukur
kısımları üste
gelecek
şekilde
yerleştirilir
Kayısı Yıkanır
İkiye ayrılır ve çekirdeği çıkarılır
Yüzeyi askorbik asit solusyonu ile
kaplanır
Tercihe göre:
- Sodyum sülfat
solusyonunda 5
dakika bekletilir
- 3-5 dakika buharda
tutulur
Çukur kısmı
yukarıda
olacak
şekilde tek
tabaka
halinde
raflara
yerleştirilir
Muz Soyulur, 1/8 inçlik dilimlere kesilir Gerekli değildir
İsteğe göre limon
suyuna daldırılabilir
Tek tabaka
halinde
raflara
yerleştirilir
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ
680
Tablo 6’nın devamı.
Kiraz Yıkanır, ikiye bölünür veya bütün
bırakılır
Gerekli değildir
İsteğe göre 15-30
saniye kaynar suya
daldırılır veya 30
saniye-1 dakika
buhara tutulur
Kalınlığı 2
kiraz tanesini
geçmeyecek
şekilde
tabaka
halinde
yayılır
Vişne Yıkanır, sap ve çekirdekleri ayrılır Gerekli değildir
Tek tabaka
halinde
raflara
yerleştirilir
Narenciye
kabuğu
Yıkanır
Kabuğun 1/16-1/8 inçlik kısmı ince
şekilde soyulur, beyaz kısmı alınmaz
Gerekli değildir Tek tabaka
halinde
raflara
yerleştirilir
İncir Yıkanır veya nemli havlu ile
temizlenir
Koyu kabuklu olanlar isteğe göre
soyulur
Ağaç üzerinde kuruyanlar ve küçük
olanlar bütün bırakılır
Büyük olanlar ikiye ayrılır veya
dilimlenir
Gerekli değildir Tek tabaka
halinde
raflara
yerleştirin
Üzüm ve
siyah
kuşüzümü
Yıkanır, ayrılır, küçük salkımlar
bırakılır, saplar ayrılabilir
Gerekli değildir
İsteğe göre:
- 15-30 saniye
kaynar suya daldırılır
- 1 dakika buhara
tutulur
İnce tabaka
halinde
raflara
yerleştirin
Kavun
Karpuz
Yıkanır
Dış kabuğu, orta kısımdaki
tohumları ve yumuşak kısmı ayrılır
¼ -1/2 inç kalınlığında dilimlenir0
Gerekli değildir Tek tabaka
halinde
raflara
yerleştirilir
Nektarin ve
şeftali
Soyulur
İkiye bölünür ve çekirdeği çıkarılır
İsteğe göre çeyrek parçalara veya
dilimlere ayrılır
Yüzeyi askorbik asit solusyonu ile
kaplanır
Biri seçilir:
- 5-15 dakika
sodyum sülfata
daldırılır
- yarıya bölünmüş
parçalar 8-10
dakika, dilimler 2-3
dakika buhara
tutulur
Tek tabaka
halinde
çukur kısım
yukarı
gelecek
şekilde
yerleştirilir
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ
681
Tablo 6’nın devamı.
Armut Yıkanır, isteğe göre kabuğu soyulur
Uzunluğuna ikiye bölünür veya
çeyrek veya 8 parçaya veya 1/8-1/4
inç kalınlığında dilimlere ayrılır
Yüzeyi askorbik asit solusyonu ile
kaplanır
Biri seçilir:
- 5-15 dakika
sodyum sülfata
daldırılır
- 5-7 dakika buhara
tutulur
Tek tabaka
halinde
çukur
kısımları
üste gelecek
şekilde
yerleştirilir
Erik Yıkanır
Küçük olanlar bütün halinde
bırakılır, büyük olanlar ikiye bölünür
veya dilimlere ayrılır
Gerekli değildir
İsteğe göre:
- 5-7 dakika buhara
tutulur
- 1-2 dakika kaynar
suya daldırılır
Tek tabaka
halinde
çukur
kısımları
üste gelecek
şekilde
yerleştirilir
GÜNEŞ ENERJİLİ KURUTUCULAR
Bunlar aşağıdaki kriterlere göre sınıflandırılabilirler;
1’ Kurutulan ürünün güneşten etkileniş biçimine göre,
2’ Kurutucudan geçen kurutma havasının akış biçimine göre,
3’ Kurutma havasının sıcaklığına göre.
İlk kritere göre kurutucular; direkt ve indirekt olmak üzere ikiye ayrılır. Direkt
kurutucularda ürün güneşin etkisi altında ve güneşi görürken, indirekt etkili
kurutucularda ürün kapalı bir ortama yerleştirilerek güneşin direkt etkisinden
korunmakta ve güneş enerjisi ile ısıtılan havanın kurutma odasına sevkiyle taşınım
etkili bir ısı geçişi sağlanarak ürün kurutulmaktadır. Direkt kurutucularda ise, ürüne ısı
geçişi taşınım ve ışınım yoluyla gerçekleşmektedir. Kurutma odası içinde, kurutma
havası akışı doğal taşınım veya zorlanmış taşınım biçiminde gerçekleşmektedir. Doğal
taşınım ısınan havanın yükselmesi ile oluşurken, zorlanmış taşınımda bir fan aracılığı
ile basınç farkı oluşturarak sağlanmaktadır. Kurutma havası sıcaklığına göre de çevre
sıcaklığında veya çevre havası sıcaklığından yüksek sıcaklıklı kurutucular olarak
sınıflandırılabilirler (7, 13, 29, 35-44).
Tünel tipi kurutucu bir fan, güneş enerjili hava ısıtıcı ve kurutucudan meydana
gelmiştir (Şekil 1). Hava fan aracılığı ile ısıtıcının yutucu yüzeyinin üzerinden
geçirilerek ısıtılmakta ve daha sonra ürünün üzerinden geçirilmeye zorlanmaktadır.
Temel yapı, plastik borular ve örtü yüzeyini destekleyen iki ahşap çatıdan meydana
gelmiştir. Yutucu yüzey olarak kullanılan siyah PE yüzeyin üst kısmı güneş ışınımına
maruz kalmakta, alt kısmında ise izolasyon malzemesi bulunmaktadır. Isıtıcı 0.8m
uzunluğunda ve 0.5m genişliğinde, kurutma odası ise 3.2m uzunluğunda ve 0.5m
genişliğindedir. Kurutma odası içerisine yerleştirilen 10 plastik rafın üzerine yaklaşık
43kg taze sarı papatya 6cm kalınlığında serilmiştir. 30W’lık bir elektrik motoru ile
çalışan radyal fan ile hava akımı sağlanmıştır. Elde edilen sonuçlara göre; %75 ilk nem
içeriğine sahip 43kg sarı papatyanın %7’lik son nem içeriğine kurutulması yaklaşık
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ
682
57saat sürmüştür. Çevre havası ile kurutucu içerisindeki ha sıcaklıkları arasındaki fark
bazen 10oC’ı aşmıştır. Isıtıcı ile ısıtılan havanın nemi çevre havasının yaklaşık %15
altına düşürülmüştür. Kurutma oranı 3.12kg su/m2.gün olarak hesaplanmıştır. 1kg
suyu uzaklaştırmak için gerekli olan enerji miktarı ise 0.106kWh’tir. Isıtıcının
uzunluğu kurutma süresini etkilemez iken, kurutma kapasitesini etkilemektedir (22).
Şekil 1. Tünel tipi kurutucu (22).
Tamburlu kemer tipi kurutucu, ABD Kuzey Carolina Üniversitesi’nde
tasarlanmıştır (Şekil 2). Bu sistem, temiz oluklu bir fiberglas ile örtülmüş kemer
şeklinde bir odadan meydana gelmektedir ve 7.7m genişliğinde, 4.0m yüksekliğinde ve
8.5m uzunluğundadır. Odanın içinde iki adet silindirik kurutma ünitesi vardır ve herbiri
2.2m çapında, 4.6m uzunluğunda ve yaklaşık 3-4ton yerfıstığı alabilecek
kapasitededir. Kurutma sırasında bu silindirler döner ve fan atmosfer havasını odanın
içerisine gönderir. Kurutucunun silindirik yüzeyi deliklidir ve sıcak havanın tambura
girmesine müsade eder ve bu yüzey bir güneş enerjili ısıtıcı olarak görev yapması için
siyaha boyanmıştır (42).
Şekil 2. Tamburlu kemer tipi kurutucunun genel görünüşü (42).
İzolasyon yüzeyli kurutucu, Şekil 3’te görüldüğü gibi alüminyum folye ile
örtülmüş bir izolasyon yüzeyi ile sera tipi bir kurutucudan meydana gelmiştir. Gün
boyunca alüminyum folye kurutucu içerisine güneş ışınlarını yansıtırken, geceleyinde
yüzey kapatıldığında bir izolasyon tabakası olarak görev yapmaktadır (42).
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ
683
Şekil 3. İzolasyon yüzeyli kurutucu (42).
Zorlanmış dolaşımlı sera tipi muz kurutucusu 12m2’lik bir geçirgen örtü ile
kaplı bir kurutma odası ve 31.7m2’lik düz yüzeyli bir güneşli hava ısıtıcısından
oluşmaktadır (Şekil 4). Hava 1kW’lık bir vantilatör ile ısıtıcıdan geçirilmiş ve
kurutulacak ürün tarafından güneş ışınımının absorbe edildiği kurutma odasına
girmeden önce bir ısı değiştiriciden geçirilmiştir. Sonuçlara göre; güneş enerjili hava
ısıtıcısının günlük ısıl verimi yararlı ısının güneş enerjili ısıtıcı üzerine düşen güneş
ışınımına oranı olarak tanımlanmış ve bu değer 0.01kg/s.m2 özgül hava debisinde %28
civarında gerçekleşmiştir. Çevre ve giriş sıcaklıkları 26 ile 35oC arasında ve güneş
ışınımı 250 ile 990W/m2 arasında değişirken, çıkış havası sıcaklığı 40-65
oC değerine
ulaşmıştır. Ayrıca kurutucu verimi, muzların ortalama nem içeriği ile doğrusal bir
şekilde arttığını, özgül hava debisi ile doğrusal olarak azaldığını gçstermiştir.
Maksimum verim yaklaşık %30 ve sürekli kurutmada kurutma süresinin 6gün olduğu
belirtilmiştir. Ekonomik analizlerden elde edilen sonuçlara göre; güneşe sererek
kurutulan ile kurutucuda kurutulan muzların arasında 0.08-0.28$/kg fiyat farkı olduğu
ve buna göre sistemin geri ödeme periyodunun 1.5 ile 5.4yıl arasında değiştiği
saptanmıştır (20).
Şekil 4. Sera tipi kurutucu.
Pasif kurutucu, temiz ve kaliteli kabak çekirdeği elde etmek için geliştirmiştir
ve güneye bakan kurutma odası 180cm uzunluğunda, 90cm genişliğinde ve 55cm
yüksekliğindedir (Şekil 5). Kurutucunun bacası kuzeye yerleştirilmiş ve boyutları
180x160x20cm’dir. Eğimi güneyle 26 derece olan kurutma odasının geçirgen örtüsü
camdan yapılmıştır. Denemeler sırasında geçirgenlik katsayısının kurutmaya etkisini
görmek için cam örtü PE örtü ile değiştirilmiştir. Kurutucu çevresinde 11 adet kanatlı
menfez vardır. Menfezlerin boyutları 25.5x22.5cm olarak seçilmiştir ve bunların
yardımıyla hava debisi ayarlanmıştır. Denemelerde, net kurutma alanı 1.28m2 olan elek
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ
684
kullanılmıştır ve tüm kurutucu 5cm’lik cam yünü ile izole edilmiştir. Elde edilen
sonuçlara göre; kurutma zamanı cam örtü ile PE örtüye göre 1 gün daha az olmuştur.
Kurutucu verim katsayısı, kurutma odasında toplanan güneş enerjisinin geçirgen
örtüye gelen güneş ışınımına oranı olrak tanımlanmış ve cam örtüde %57.7, PE örtüde
%41.4 olarak hesaplanmıştır (45).
Şekil 5. Pasif kurutucunun şematik gösterimi (45).
Bu çalışmada (46), sera içinde ve dış ortamda bütün ve kıyılmış fasulye ve
biber ve kıyılmış soğan kurutma denemeleri yapılmıştır. Seranın boyutları
10.5x13.4x3.66m ve üzeri 3mm'lik camla kaplıdır. Seranın çatı kısmında 6, doğu
duvarında 2 havalandırma penceresi, batı duvarında ise sürgülü bir kapı
bulunmaktadır. Denemeler süresince pencereler açık tutularak seranın içerisinde doğal
bir hava akımı sağlanmıştır. Ürünler 30x30cm kutular içine serilmiştir. Kutular
masaların üzerine yerleştirilmiş, kontrol amacıyla aynı denemeler sera dışında da
yürütülmüştür. Denemelerde ortalama hava sıcaklığı sera dışında 18-24oC, sera içinde
20-29oC iken, bağıl nem dış ortamda %50-68, sera içinde %47-65 arasında
değişmiştir. Fasulye kurutma denemelerinde sera içinde bütün ve kıyılmış ürün 3
günde, sera dışında kıyılmış ürün 4 gün içinde, sera dışında bütün olarak kurutulan
ürün 7 günde kurutulmuştur. Biberde ise, sera içinde kıyılarak kurutulanlar 3 günde,
sera içinde bütün kurutulanlar 8 günde, sera dışında bütün ve kıyılarak sırasıyla 9 ve 6
günde kurutulmuşlardır. Soğanda ise sera içinde 8 günde kurutulan kıyılmış ürün, sera
dışında 9 günde kurutulmuştur.
Şekil 6'da görülen rüzgar destekli doğal havalandırmalı güneş enerjili
kurutucular, özellikle üzüm ve kayısı gibi iri taneli meyve ve sebzelerin kurutulması
için geliştirilmiştir. Kurutulacak malzeme, raflar halinde yerleştirilmiş ve güneş
ışınımıyla ısıtılan havanın rafların içinden geçirilmesi hedeflenmiştir. Hava, yutucu
yüzey ve geçirgen örtü arasından geçerken ısı transferiyle bir miktar ısınır. Kurutma
odasının üstüne örtülen geçirgen örtü kurutma için bir miktar ek ısı sağlamaktadır.
Sistemdeki havanın dolaşımı doğal taşınımla gerçekleşir. Hava çıkışı rüzgarın geliş
yönünün tersinedir. Rüzgar sol taraftan geliyorsa hava çıkışı kurutma odasının sağ
tarafından, aksi halde diğer taraftandır. Böylece rüzgarın gücüyle havanın dolaşımı
desteklenmektedir. Buna karşın, sistemde kullanılacak raf sayısı ortaya çıkan direnç
nedeniyle sınırlıdır (7).
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ
685
Şekil 6. Rüzgar destekli güneş enerjili kurutucular.
Bu çalışmada güneş enerjili hava ısıtıcısı ve kurutma odasından oluşan güneş
enerjili kurutma sistemi tanıtılmıştır (47). Hava ısıtıcısı 203x57cm boyutlarındadır,
yutucu yüzey olarak akış kanalına yerleştirilmiş ince alüminyum tel kullanılmıştır.
Hava ısıtıcısı, güneye yönelik olarak güneş ışınlarının denemeler süresince geliş
derecesinin 30 derecenin altında olmasını sağlayacak eğimde yerleştirilmiştir. Isıtıcı
örtüsü olarak cam yünü katkılı polyester kullanılmıştır. Kurutma odası 105x51x129cm
olup, çatısı 26 derece eğimlidir (Şekil7). Kurutma odasının çatısı, güney yüzü ve yan
yüzeyleri cam yünü katkılı polyesterden imal edilmiştir. Kurutma odasının kuzey
yüzeyine malzeme girişi için kapak yerleştirilmiştir. Isıtıcıdan gelen sıcak hava
kurutma odasına, güney yüzündeki ısıtıcı ile bağlantılı olarak alt bölümden girip, kuzey
yüzünün üst tarafında bulunan açıklıktan sistemi terkeder. Zorlanmış dolaşımın
uygulandığı düzende kurutmayı sağlayacak hava, sistemin girişine yerleştirilmiş fan
yardımıyla sağlanmıştır. Hava ısıtıcısının test edilmesinde çalışma akışkanının giriş
sıcaklıklarının farklı düzeylerde seçilmesi nedeniyle bir elektrikli ısıtıcı kullanılmıştır.
Çalışmada çekirdeksiz üzüm, dolmalık biber, sivri biber ve taze fasulye kullanılmıştır.
Şekil 7. Güneş enerjili kurutma sisteminin şematik görünüşü.
Hava debileri 150, 200 ve 250kg/h.m2 olarak alınmıştır. 150kg/h.m
2 debide
kurutucuda ve güneşe sererek kurutma süresi sivri biber, dolmalık biber, fasulye ve
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ
686
üzümde sırasıyla 6 ve 11 gün, 6 ve 8.5 gün, 4 ve 8.5 gün ve 5.6 ve 7.8 gün olarak
bulunmuştur. Bu debide hava sıcaklığı ortalama 10 ile 32oC, nem %40 ile %87 ve
kurutucu sıcaklığı 40 ile 60oC arasında değişmiştir. Bu değerler 200kg/h.m
2 debi için
10 ile 32oC, nem %40 ile %87 ve kurutucu sıcaklığı 40 ile 60
oC arasındadır. Debinin
250kg/h.m2 olduğu denemelerde ise hava sıcaklığı 17 ile 35
oC, nem %27 ile %90 ve
kurutucu sıcaklığı 40 ile 55oC arasında değişmiştir.
Bu çalışmadaki güneş enerjili kurutma sistemi, düz yüzeyli güneş enerjili hava
ısıtıcı, kurutma odası ve cam bölmeden meydana gelmiştir (48). Cam bölme ısıtıcı ile
kurutma odasını birleştirmektedir. Isıtıcının yutucu yüzeyi 0.5mm kalınlığında üçgen
şeklindeki siyah boyalı sacdan yapılmıştır. Yutucu yüzey izole edilmiş ve yerleştirildiği
kısımdan konveksiyon ve radyasyon kayıplarını önlemek için 4mm kalınlığında cam
geçirgen örtü ile kaplanmıştır. Hava yutucu yüzeyin altından ve üzerinden
geçmektedir. Isıtıcı alanı 1x2m'dir. Cam bölme 0.25m3 hacme sahiptir, galvanizli çelik
materyalden yapılmıştır ve cam ile kaplı olduğundan hava sıcaklığını artırmaya
yaramıştır. Kurutma odası 0.7mm kalınlığında galvanizli sacdan yapılmıştır, yan ve alt
kısımları 4cm cam yünü ile izole edilmiş, üst kısma baca yerleştirilmiştir. Kurutma
odası 1.08x1.02x0.7m boyutlarındadır. Oda içine, aralarında 14cm olan 4 raf
yerleştirilmiştir. Raflar galvaniz delikli ağdır. Çakıl taşları odanın alt kısmına
yerleştirilmiştir (Şekil 8). Yapılan dereotu kurutma denemelerinde 0.0475, 0.08 ve
0.125kg/s.m2 hava debileri kullanılmıştır. En hızlı kurutma işlemi hava debisinin en
düşü olduğu değerde elde edilmiştir.
Şekil 8. Güneş enerjili kurutucu.
Kabuk tipi güneş enerjili kurutucu Afrika'da kullanılan ve doğal konveksiyonlu
bir kurutucu tipidir (49). Kurutucu, üst koni, silindir ve alt koni ile ayaklar olmak
üzere üç kısımdan meydana gelir. Üsy koni maksimum 100cm çapında, 15cm
yüksekliğindedir ve üst kısmında 14cm çapında bir çıkış bacası vardır. Bu kısımda
hava debisini ayarlamak için bir kapak bulunmaktadır. Bu koni kısmı bir menteşe
yardımıyla açılabilir ve kolayca meyve rafları kurutma odasına yerleitirilebilir. Silindir
ise 100cm çapında ve 10cm yüksekliğindedir ve içerisine rafların asılmasını sağlamak
için parçalar ayarlanmıştır. Böylece 100cm çapında iki raf yerleştirilme imkanı
bulmaktadır. Alt kısımdaki koninin boyutları üstteki ile aynıdır ancak ters
yerleştirilmiştir, üzerinde düzenli aralıklarla delikler bulunmaktadır. Tüm sistem
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ
687
0.75cm yüksekliğinde üç ayak üzerine yerleştirilmiştir. Kurutucunun yapımında
0.8mm kalınlığında metal sac kullanılmıştır. Dış kısmı siyaha boyanmıştır (Şekil 9).
Şekil 9. Kabuk şekilli kurutucu.
Kurutucunun güneş ışınımına maruz kalması ile üst kısmı ısınır ve bu yüzey ile
temas halinde olan hava hafifliyerek yukarıya doğru harekete geçer. Hava alt
yüzeydeki deliklerden içeri girer, raflara yerleştirilen ürünün içerisinden geçer ve üst
kısımdaki bacadan dışarı çıkar. Yapılan mango kurutma denemelerinde meyveler 1cm
kalınlığında dilimlenmiştir. Alt kapaktaki delikler 1.5, 10 ve 21cm çapında delinerek
etkileri incelenmiştir. %95 nem içeriğindeki ürün iki gün sonunda %25 nem içeriğine
kadar kurutulmuştur. En iyi sonuçlar 21cm çapındaki deliklerin kullanımı ile elde
edilmiş, dilim kalınlıklarının değişmesinin nem içeriğine önemli etkisinin olduğu
belirtilmiştir.
Çalışmada yetirtirme amaçlı plastik örtülü seranın çekirdeksiz üzüm kurutma
amaçlı kullanımıyla ilgili araştırmalarda bulunulmuştur (50). Gerçekleştirilen
denemelerde sera tipi tünel kurutucu kullanılmıştır. Sera tipi tünel kurutucu 6x8m
taban boyutlarındadır. Sera yüksekliği maksimum 3m'dir. Seranın iki yanında
kullanılmak üzere 1x8m boyutlarında pencereler bulunmaktadır. Kurutma
deneyelerinin ilk günlerinde sera içindeki fazla nemi atmak üzere bir fan seranın kuzey
cephesine yerleştirilmiştir. Seraya giriş, çıkış ve yükleme yapmak üzere güney
cephesinde bulunan kapı kullanılmaktadır. Sera örtü malzemesi olarak UV katkılı
plastik kullanılmıştır. Sera kuzey-güney yönünde yerleştirilmiştir. Sera içinde yaş
üzümlerin serilmesi için 5.8x0.8m boyutlarında raflı taşıma elemanları kullanılmıştır.
Taşıma elemanları sera içine üç sıra halinde yerleştirilmiştir (Şekil 10). Tünel kurutucu
ise bir fan ve tünel şeklinde bir kurutma odasından meydana gelmiştir. Kuzey-güney
doğrultusunda yerleştirilmiş, uzunluğu 8m eni 1.5m'dir. Kurutucunun yan yüzeyleri
örtü malzemesini yerleştirmek amacıyla 10cm yükseklikteki ağaç malzemeden imal
edilmiştir. Örtü malzemesi olarak UV katkılı plastik kullanılmıştır. Hava kaçaklarını
önlemek amacıyla sistemin alt ve üstünde aynı örtü malzemesi bulunmaktadır. Tüm
sistem beton sergi üzerine yerleştirilmiştir. Sistem hem güneş enerjili hava ısıtıcısı hem
de güneş enerjili kurutucu olarak çalıştırılmıştır. Kurutma havası bir fan yardımıyla
sisteme gönderilmiştir (Şekil 11). Elde edilen sonuçlara göre, denemelerde kullanılan
her iki kurutucuda da daha hijyenik ürünler açık sergiye göre daha kısa kuruma
süreleri ile elde edilmiştir. Özellikle sera tipi kurutucunun yetiştirme amaçlı kullanılıyor
olması ve kurutma kapasitesinin büyüklüğü, bu tip sistemlerin kullanılabilirliğini ilginç
kılmaktadır.
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ
688
Şekil 10. Sera tipi tünel kurutucu.
Şekil 11. Tünel kurutucu.
Bu çalışmada (51), elma kurutulması için zorlanmış taşınımlı, kabinet tipi bir
kurutucu tasarlanmıştır. Kurutucunun perspektifi ve kesiti Şekil 12 ve Şekil 13'te
görülmektedir. Bu kurutucunun ön kısmında 936x1936x102mm ölçülerinde 1.812m2
brüt, 1.65m2 net geçirgen yüzey alanlı 50W gücünde radyal fanlı hava ısıtıcı-toplayıcı
bulunmaktadır. Hava ısıtıcısı düz metal levha (1mm sac) olup üzerine üç sıra halinde
rulosu açılmış ve siyaha boyanmış bulaşık teli yerleştirilmiştir. Fan ile sağlanan hava
akışı yutucu yüzey ile cam arasında bulunan kanalın ve tellerin arasından geçmektedir.
Yutucu yüzeyin arkası ve yan kenarları 30mm cam yünü ile yalıtılmış, geçirgen örtü
malzemesi olarak 4mm kalınlığında cam kullanılmıştır. Fan güneşli hava ısıtıcı girişine
bir davlumbaz ile bağlanmıştır. Hava ısıtıcısı 900x55mm ölçülerindeki bir kesit ile hava
kurutucusuna eğim açısıda ayarlanabilen menteşeler ile tuturulmuştur. Kurutucu içine
iki sıralı, 5 katlı 315x977mm brüt, 277x937mm net ölçülerinde 10 adet raf 150mm
mesafelerle yerleştirilmiştir. Raflardan hava geçişini kolaylaştırmmak için çelik kare
gözlü elek teli kullanılmıştır. Kurutucu hem kapalı devre hem de açık devre olarak
gerekli düzenlemelerin yapılması ile çalıştırılabilmektedir. Havalandırma kapaklarının
kapalı olması durumunda elmanın kuruması daha uzun sürmüştür. Ayrıca kurutucuda
kurutulan elmalar dış ortamda kurutulanlara göre daha hızlı kurumuşlardır.
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ
689
Şekil 12. Kurutucunun perpektifi ve boyutları.
Şekil 13. Kurutucunun kurutma hacmi kesiti ve boyutları.
Bu kurutucu piramit şeklindedir (Şekil 14). Ahşap bir iskelet bulunur ve üzeri
PE folye ile kaplanmıştır. Ambarın yüzeyi 1 ile 2.25m2 arasında değişir ve yerden
20cm yukarıya yerleştirilmiştir. Hava sirkülasyonu alt ve üst kısımda bulunan
açıklıklardan sağlanmaktadır (22).
Şekil 14. Piramit kurutucu.
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ
690
Bu çalışmada kurutma sistemi, 18m2'lik düz yüzeyli güneş enerjili hava ısıtıcı,
kurutma odası ve rafalr, hava dolaşım kontrol vanaları ve kanallardan meydana gelir
(Şekil 15). Fan havayı ısıtıcıdan geçirerek ısıtır, sıcaklığı maksimum 65oC ile sınırlı
tutulmaktadır. Isınan bu hava ürünün yerleştirildiği rafın içerisinden geçirilir. Yapılan
denemelerde üzüm, şeftali, elma ve domates kurutulmuştur. Ortalama kurutma oranı
elma ve domateste 0.32kg/h.m2, üzümde 0.09kg/h.m
2 ve şeftalide 0.24kg/h.m
2 olarak
saptanmıştır. Yapılan ekonomik analizler, bu sistemin 3 yıl içerisinde sistemin yatırım
masrafını karşılayacağını göstermiştir. Kurutucuda kurutulan ürünün kurutma süresi,
güneşe sererek kurutmaya göre %25 oranında azaltılmıştır. Bunun yanında işgücü ve
kayıplar önemli derecede azaltılmış ve kalitede önemli derecede artırılmıştır (24).
Şekil 15. Kurutma sistemi.
SONUÇ
İstenilen ürünün en az kayıpla depolanması için belirli bir nem düzeyine kadar
kurutulması gerekmektedir. Özellikle hava sıcaklığının artırılması ile istenilen bu
değere ulaşılması mümkündür. Güneş enerjili kurutucular bu işlem için oldukça uygun
düzenlerdir. Güneş enerjili kurutucular güneşe sererek kurutma ile karşılaştırıldığımda;
- güneş enerjili kurutucularda güneş enerjisi ısı enerjisine çevrilerek kurutma süresi
önemli derecede azaltılabilir,
- ürün kurutma işlemi süresince istenilmeyen kayıplara yol açan yağmur, toz, böcek ve
kemirgenlere karşı tamamen korunur,
- bu sistemlerin basit olması, küçük atölyelerde b-veya bölgede mevcut materyallerin
kullanımı ile çiftçilerin kendileri tarafından bile kolaylıkla üretimleri mümkündür,
- ürün kayıplarındaki azalma ve kalitede meydana gelen gelişme gözönüne alındığında
kendini 1-3 yıl içerisinde amorti ederler,
- çok farklı ürünlerin kurutulması için uygundurlar,
- zorlanmış dolaşımın kullanıldığı tiplerde sadece fanın çalıştırılması için gerekli olan
elektrik enerjisi ihtiyacı ile sınırlıdır.
- pratikte rahatlıkla kullanılabilir, özellikle küçük miktarların kurutulması için
uygundurlar,
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ
691
- kurutma havası sıcaklığını 70oC değerine kadar çıkararak her türlü ürünün
kurutulması sağlanabilir.
KAYNAKLAR
1. Anonim; 1997. Meyvecilik. 7. Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu
Raporu. T.C. Başbakanlık DPT Müsteşarlığı, Yayın No:DPT:2469-ÖİK:516.
2. Anonim; 1997. Sebzecilik. 7. Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu
Raporu. T.C. Başbakanlık DPT Müsteşarlığı, Yayın No:DPT:2471-ÖİK:518.
3. Yaşartekin, Y.; . Ege Üniversitesi Güneş Enerjisi Enstitüsü Yüksek Lisans
Tezi.
4. Müller, J.; Reisinger, G.; Kisgeci, J.; Kotta, E.; Tesic, M.; Mühlbauer, W.; 1989.
Development of a greenhouse-type solar dryer for medicinal plants and herbs.
Solar and Wind Technology, Vol.6, No.5, pp.523-530.
5. Moyls, A.L.; 1986. Evaluation of a solar fruit dryer. Canadian Agric. Eng., Vol.28,
No.2.
6. El-Shiatry, M.A.; Müller, J.; Mühlbauer, J.; 1991. Drying fruits and vegetables
with solar energy in Egypt. AMA, Vol.22, No.4.
7. Mühlbauer, W.; 1985. Present status of solar crop drying. Proceedings of
UNESCO/FAO Working Group Meeting, Solar Drying, CNRE Bulletin No.7.
8. Soylu, A.; 1985. Meyve Yetiştirme İlkeleri. Uludağ Üni. Ziraat Fakültesi Ders
Notları:20.
9. TS 3688 Elma kurusu. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.
10. TS 1204 Kuru Erik. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.
11. ; 1984. Potential of solar heat in Europian Agriculture. An
Assessment, Teil 1.
12. Amir, E.J.; Grandegger, K.; Esper, A.; Sumarsono, M.; Djaya, C.; Mühlbauer, W.;
1991. Development of a multi-purpose solar tunel dryer for use in humid tropics.
13. Headley, O.S.C.; Harvey, W.O.N.; 1987. Solar drying in the Eastern Caribbean.
Solar Drying of Agricultural Products. Proceedings of CNRE Technical Meeting.
14. Bansal, N.K.; George, O.P.; 1993. Solar drying in India and other Asian countries.
ISES Solar World Conference, Budapest.
15. TS 541 Kuru incir. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.
16. Mahapatra, A.K.; Imre, L.; 1990. Role of solar agricultural drying in developing
countries. Int. Journal of Ambient Energy, Vol.11, No.4.
17. Palaniappen,C.; Kumar, S.; 1993. Status paper in solar drying for plantation
crops: Technology and economics. ISES Solar World Conference, Budapest.
18. TS 485 Kuru kayısı. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.
19. TS 3310 Kuru kiraz. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.
20. Soponronnarit, S.; Rakwichian, W.; Sukohai, S.; Assayo, M.; 1993. Performance
of a solar dryer for peeled bananas. Int. Workshop pn energy perspectives in
plantation industry, Coonoor, Nilgiris, South India, February 10-12.
21. Müller, J.; 1992. Prediction of drying rate for solar drying. ASAE Paper
No:926040.
22. Mahapatra, A.K.; Imre, L.; Hecker, G.; 1994. Experimental testing of a directly
irradiated solar tunnel-type dryer. Pen News Letter, Vol.3, No.3.
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ
692
23. Martinez, P.S.; 1989. Production characteristics of a solar heated drying plant.
Sunworld, Vol.13, No.1.
24. TS 3687 Şeftali kurusu. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.
25. Lutz, K.; Mühlbauer, W.; Müller, J.; Reisinger, G.; 1987. Development of
multi-purpose solar crop dryer for arid zones. Solar and Wind Technology, No.4,
p.417-424.
26. TS 3411 Çekirdeksiz kuru üzüm. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.
27. TS 3410 Çekirdekli kuru üzüm. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.
28. TS 1050 Kuru Vişne. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.
29. Sodha, M.S.; Bansal, N.K.; Kumar, A.; Bansal, P.K.; Malik, M.A.S.; 1987. Solar
crop drying-Vol.1. CRC Press Inc., Florida.
30. Headley, O.S.C.; Harvey, W.O.N.; 1987. Solar drying in the Eastern Caribbean.
Solar Drying of Agricultural Products, Proceedings of CNRE Technical Meeting.
31. Reuss, M.; 1993. Solar drying in Europe. ISES Solar World Conference,
Budapest.
32. Yağcıoğlu, A.; 1996. Ürünişleme tekniği. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi
Yayınları nno:517, Bornova, İzmir.
33. Hendley, A.J.; 1996. Drying foods. http://www.cahe.nmsu.edu
34. Hall, C.W.; . Dictionary of drying. Marcel Deccer, Inc., NewYork and
Basel.
35. Güner, M.; 1991. Kurutmanın bilimsel temelleri, kurutma modelleri ve güneşli
kurutucular. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayın No: 1205, Derlemeler: 48,
Ankara.
36. Brenndorfer, B.; Kennedy, L.; Bateman, C.O.O.; Trim, D.S.; Mrema, G.C.;
Brobby, C.W.; 1985. Solar Dryers: Their role in Post-harvest processing.
Commonwealth Science Council.
37. Szulmayer, W.; 1971. From sun drying to solar dehydration, I-Methods and
equipment. Food Technology in Australia, September.
38. Horn, M.; 1988. Solar drying of agricultural products in developing countries.
6.International Sonnenforum, Vol.2.
39. Mühlbauer, W.; Lutz, K.; Müller, J.; Reisinger, G.; 1987. Solar crop dryer for
tropical and subtropical countries. International Workshop on Solar Energy, 9-15
February, Manila, Phillipines.
40. Imre, L.; 1993. General aspects for designing solar dryers. ISES Solar World
Conference, Budapest.
41. Bolin, H.R.; Salunkhe, D.K.; 1982. Food dehydration by solar energy. Critical
reviews in Food science and nutrition, Vol.16, N.4.
42. Charters, W.W.S.; MacDonald, R.W.G.; Kaye, D.R.; Xiaoren, S.; 1989. Passive
greenhouse type solar dryers and their development. RERIC International Energy
Journal, Vol.11, No.2, December.
43. Tsamparlis, M.; 1990. Solar drying for real applications. Drying Technology,
Vol.8, No.2, pp.261-285.
44. Sodha, M.S.; Chandra, R.; 1994. Solar drying systems and their testing
procedures: A review. Energy Conservation and Management, Vol.35, No.3,
pp.219-267.
45. Atagündüz, G.; Ateş, T.; 1983. Kabak çekirdeğinin bir pasif güneş kurutucusunda
kurutulması. Isı Bilimi ve Tekniği 9. Ulusal Kongresi, 20-22 Eylül, Elazığ.
Tarımsal Mekanizasyon 18. Ulusal Kongresi Tekirdağ
693
46. Ergüneş, G.; Özgöz, E.; 1995. Bazı sebzelerin sera içinde kurutma
karakteristikleri. Tarımsal Mekanizasyon 16.Ulusal Kongresi, 5-7 Eylül, Bursa.
47. Tırıs, Ç; . Tarımsal ürünlerin kurutulması için gelitirilmiş küçük ölçekli bir
güneşli kurutma sistemi.
48. Helwa, H.H.; Abdel-Rahim, Z.S.; 1997. Experimental study of the performance of
solar dryers with pebble beds. Energy Sources, 19, 579-591.
49. Fournier, M.; Guinebault, A.; 1995. The shell dryer-modelling and
experimentation. Renewable Energy, Vol.6, No.4, pp.459-463.
50. Aydın, M.; Özbalta, N.; Güngör, A.; Düzbastılr, M.; Konuk, F.; 1996. Yetiştirme
amaçlı katkılı plastik örtülü serada çekirdeksiz üzümün kurutulmasındaki tasarım
parametrelerinin belirlenmesi üzerine bir araştırma. 16.Ulusal Tarımsal
Mekanizasyon Kongresi, 5-7 Eylül, Bursa.
51. Güngör, A.; Ayvaz, H.; . Aktif yeniden dolaşımlı, kabinet tipi güneş
enerjili hava ısıtıcılı bir kurutucuda elma kurutulması.
52. Garango, T.; Sawadogo, A.E.; 1987. Vegetable solar dryers in Burkina Faso.
Proceedings of CNRE Technical Meeting, Stuttgart.