414

World English Bible · 2021. 1. 8. · Contents Matiuse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Markuse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

  • Upload
    others

  • View
    10

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

  • iiJanji beluke

    New Testament in Alunecopyright © 2012 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: AluneTranslation by: Wycliffe Bible Translators, Inc.

    Copyright Information© 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.This translation text is made available to you under the terms of the Creative Commons License:Attribution-Noncommercial-No Derivative Works. (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/) In addition, you have permission to port the text to different file formats, as long as you do notchange any of the text or punctuation of the Bible.You may share, copy, distribute, transmit, and extract portions or quotations from this work, providedthat you include the above copyright information:

    You must give Attribution to the work.You do not sell this work for a profit.You do not make any derivative works that change any of the actual words or punctuation of the

    Scriptures.Permissions beyond the scope of this license may be available if you contact us with your request.Printed book ISBN 9786021954034The New Testamentin Alune

    © 2012, Wycliffe Bible Translators, Inc. All rights reserved.This translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

    You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

    Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with thoseScriptures and documents. For other uses, please contact the respective copyright owners.2014-04-21PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 9 Feb 2021 from source files dated 1 Dec 2020b88c8b73-133b-5311-9e3f-c83ba2e2a72a

    http://www.wycliffe.orghttp://www.ethnologue.org/language/alphttp://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/

  • Contents

    Matiuse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Markuse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53Lukase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83Yohanese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138Maka Ulakaru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176Roma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2241 Korintuse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2482 Korintuse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272Galatia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288Epsuse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 296Pilipi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304Kolose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3101 Tesalonika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3162 Tesalonika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3211 Timotiuse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3242 Timotiuse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331Tituse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336Pilemone . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339Ibrani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341Yakobuse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3591 Petruse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3652 Petruse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3721 Yohanese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3762 Yohanese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3823 Yohanese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 383Yudase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384Tatike pine Uonore . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387

    iii

  • Matiuse 1:1 1 Matiuse 1:10

    Sou Misete kena Yesuserebe Matiuse IlekiuleLepate Menai

    Meije buku Sou Misete bei Allakena Yesuse rebe Matiuse ilekiule.

    Matiuse eni buku meije ebetekeSou Misete kena Yesuse be YesusemereMakaHlamate rebe akmenaAllaItalukeIne. Kena Alla Eni lepata rebenabiaru esi lekire, ebeteke saisa rebeAlla Italuke ete Eni tamataru, Ionoebaue Yesuse mere peneka. MasikeYesuse, rueleI bei tamata Yahudi kaiIrue mei nusare saka tamata Yahudi,po SouMisetemere batuke ete tamataYahudi mo po ete pusue tamata meinusa meije.

    Matiuse eni buku meije lekie atutumimise; menai bei ruele Yesuse, elekibaptiseNi kai Isupu teheke bei rotiaru esi elake, eleki Eni makerike meGalileare. Ete mere Ihotba, Iatetukekai Iono tamata makerakaru esi mise.Meru pela, eleki buku meije ealenakeYesuse Eni lalane bei ndi Galilea lopaiYerusaleme, kai saisa rebe eono kenaIkena miku ului rebe Imata nere, etiImata kai Ikwana suike.

    Kena buku meije Matiuse ileki be,Yesuse mere Kuru elake, rebe Iate-tuke be Alla Ipletae tamata. Yesuselekwe Eni kbasa kena Ibeteke Alla Enihukume esi natire. Yesuse Iatetuke,leki lulupukelu lulu saisa rebe Iate-tukele.Isi

    1. Ruele Yesuse kai Ikerike meme-naije (pasale 1-4)

    2. Yesuse Iatetuke tamata bokalandete ulate (pasale 5-7)

    3. Tandaherana rebeYesuse Ionoluleke aseluke Eni kbasare (8:1-9:34)

    4. Yesuse Iatetuke Eni maka lulu-aru kena Iulakesi keu lepae SouMisete mosare (9:35-11:1)

    5. Yelu rebe eono me otoi Galilearerebe etiluke be Yesuse mere IleRebe Alla IulakeNi kena hlamatetamatare (11:2-12:50)

    6. Perumpamana rebe ubeteke AllaIpletae tamatare (13:1-52)

    7. Yesuse Eni makerike mekota rebe tehaike kai me otoiGalileare kai Eni makerikepamulire (13:53-17:27)

    8. Yesuse Iahnau Eni maka luluaruloko tamata rebe esi luluIje esiatataru (pasale 18)

    9. Yesuse Ikeu lolete Yerusalemekai Irare kai tamata Yahudiaruesi elakaru (pasale 19-23)

    10. Yesuse Ilepa loko yelu rebetatike pine uonore (pasale 24-25)

    11. Tamata esi bunu Yesuse kaiIkwana suike (pasale 26-28)

    Daptare kena Yesuse, Maka HlamateIrulu bei ntuana menaru

    1:1-17(Luk. 3:23-38)

    1 Yesuse, Maka Hlamate Irulu beikamale Dauta kai Irulu bei Abrahamele,

    2Abrahame eni nanae kena Isake,Isake eni nanae kena Yakupe,Yakupe eni nanae kena Yehuda kai

    kwalinisi,3Yehuda eni nanae kena Perese kai

    Sera, bei eni bina Tamare.Eleki Perese eni nanae kena Hes-

    rone,Hesrone eni nanae kena Rame,4Rame eni nanae kena Aminadape,Aminadape eni nanae kena Naha-

    sone,Nahasone eni nanae kena Salmone,5Salmone eni nanae kena Boase bei

    eni bina Rahape,Boase eni nanae kena Obeta bei eni

    bina Ruta,Obeta eni nanae kena Isai,6 eleki Isai eni nanae kena kamale

    Dauta.Kamale Dauta eni nanae kena Sa-

    lomo bei Uria matale eni bina,7 Salomo eni nanae kena Re-

    habeame,Rehabeame eni nanae kena Abia,Abia eni nanae kena Asa,8Asa eni nanae kena Yosapate,Yosapate eni nanae kena Yorame,Yorame eni nanae kena Usia,9Usia eni nanae kena Yotame,Yotame eni nanae kena Ahase,Ahase eni nanae kena Hiskia,10Hiskia eni nanae kena Manase,

  • Matiuse 1:11 2 Matiuse 2:6Manase eni nanae kena Amone,Amone eni nanae kena Yosia,11 Yosia eni nanae kena Yekonia

    kai kwalinisi, kena mere tamataBabelaru esi kerike mahakepusue tamata Yahudiaru, elekiesi kerisi me kota Babele.

    12Kena esi supukerimekotaBabelepela,

    eleki Yekonia eni nanae kenaSealtiele,

    Sealtiele eni nanae kena Seruba-bele,

    13 Serubabele eni nanae kena Abi-hute,

    Abihute eni nanae kena Elyakime,Elyakime eni nanae kena Asore,14Asore eni nanae kena Sadoke,Sadoke eni nanae kena Akime,Akime eni nanae kena Eliute,15 Eliute eni nanae kena Eleasare,Eleasare eni nanae kena Matane,Matane eni nanae kena Yakupe,16 Yakupe eni nanae kena Yusupe,

    Maria eni mokwai,rebe eni nanae kena Yesuse rebe

    kotiNe Maka Hlamate.17 Hoko bei Abrahame eti roma

    kamale Dautare rulu rebai butu esalesini ata, kai bei kamale Dauta etiroma tamata Yahudiaru esi supu kerime kota Babele rulu rebai butu esalesini ata lekwe, kai bei esi supu kerime kota Babele eti roma Kamale Hla-mate, rulu rebai butu esa lesini atareneka.

    Ruele Yesuse Kristuse1:18-25(Luk. 2:1-7)

    18 Ruele Yesuse, Maka Hlamateelere: Kena inaI Maria kai Yusupeluasi lalesi esa kena kai lomai, kenaluasi rue kai lomai lupe bina mok-waimosa, Maria ikeu blublulu penekabei Ro Misete Eni kbasare. 19 HokoYusupe, lalei kena ihleke Maria nden-dene le Yusupe iono lulu tamataYahudiaru esi atataru titinai kai isukakena iono asomie eni bina ete tamatabokala mo. 20 Po kena inoake mere,ikmani kena Tuhane Eni malekateibeteke lokoi be, “Yusupe, kamaleDauta eni anubu, rilamu kena rana

    Maria kena amu bina yake, le kwetelerebe ikeu blublulu leI mere bei RoMisete Eni kbasa. 21 Namake pineiruele kwete mokwai, hoko aono Eninane Yesuse, le Ile mere pine Ionohlamate Eni tamata Yahudiaru beiesi dosaru.” 22 Ele mere leke sakesakai lepata bei Alla rebe akmena nabiYesaya ibetekele be, 23 “Bina sae rebeintulu kai mokwai mosa, namakeikeu blublulu kai iruele kwete mok-wai, kai esi ono Eni nane Imanuele.”Imanuele esi natire Alla Imei kai ite.24 Eleki kena Yusupe ibeture, saisarebe Tuhane Eni malekate ibetekeeteije iono lulue. Eleki ikai kai Mariane, 25 po intulu kaini mo eti irueleKwete mokwai mere. Kai kena rueleKwetele mere, Yusupe iono Eni naneYesuse.

    2Tamata majusaru* esi tatu loko

    Yesuse2:1-12

    1 Ruele Yesuse me kota Betleheme,otoi Yudea kena kamale Herodeseipletare. Kena mere tamata majusaruesi luake me Yerusaleme bei otoisapleuke lemataije sa 2 kai esi tneususuike be, “Kamale Yahudi rebe ekurueleIje Ietia? Ami selu Eni kmalerebei otoi sapleuke lematai sare hokoami lomei kena tatu lokoI.”

    3 Kena Herodese ilene mere hku-tukeni. Kai tamata bokala me kotaYerusaleme lekwe hkutukesi lekwe.4 Eleki ilupuke pusue imama elakarukai Yahudiaru esi kuru Torataru, lekeitneusi be ruele Maka Hlamate eteria.5 Eleki esi beteke lokoi be, “Ndi kotaBetleheme, mei tape Yudea. Le lulunabi sae ileki be:

    6 Kai ale Betleheme, me tapeYehuda,

    ale mere kota pentine sae beikota rebe upentine me tapeYehudare.

    Le namake pine tamata sae beiamu tamataru iono elake

    kena Ipletae pusue Auku tamataIsraelaru.Ӡ

    * 2: Tamata majusa meru tamata maka rekwa bei kmale ndete lanite. † 2:6 Mi. 5:1

  • Matiuse 2:7 3 Matiuse 3:1-37 Eleki kena Herodese ilene lepate

    mere, ikoti akbunike tamata majusameru eleki itneusi be esi selu kmalemere petuma ila. 8Eleki iulake esi keume kota Betleheme kai ibeteke lokosibe, “Imi keu nikwa loko Kwetele meremimise. Kai kena imi tetueNi peneka,imi lomei beteke eteku be rueleI etialeke au keu tatu lokoI lekwe.”

    9-10 Esi lene lepata meru pela elekiesi keu. Kena esi selu suike kmalerebe esi selue me sapleuke lemataijesare, hoko lalesi ndina titinai. Esi keululu kmale mere eti erue panuhukeluma rebe Kwetele mere Ime kenare.11 Eleki esi kusu lopai luma mere,esi selu Kwetele mere kai inaI Maria,hoko esi nobo lope kai esi tatu lokoI.Eleki esi rana mase, leite kemenyanerebe esi boini ntelete kai leite murekena ono tanei pulue more eleki esirilukele ete Yesuse. 12 Eleki esi kmanikena Alla Ibeteke lokosi be esi leusuike loko Herodese yanoma. Hokoesi leue lalane makete.

    Yusupe kai Maria esi naya le Yesuselopai nusa Mesire

    2:13-1513 Kena tamata majusa meru esi

    leu peneka, Yusupe ikmani kenaTuhane Eni malekate beteke lokoi be,“Herodese inikwa Kwetele mere kenabunuI. Hoko betu, naya le Kwetelemere kai inaI lopai nusa Mesire. Imirue ete mpaije eti Au beteke etemusuike.”

    14 Eleki Yusupe ibetu, kai kenakpetu mere neka, inaya le Kwetelemere kai inaI lopai nusa Mesire.15 Eleki esi rue mpai Mesire etiHerodese imata.

    Ele mere hoko Tuhane Eni lepaterebe akmena nabi Hosea ilekire be:“Au koti Auku Anare Ileu bei me nusaMesire,”‡ eonore mere peneka.

    Herodese iulake bunu kwete tona mekota Betleheme

    2:16-1816 Eleki kena Herodese irekwa be

    tamata majusa meru esi lemakeni,hoko inasu titinai. Eleki iulake bunukwetemokwai me kota Betleheme kai

    hena me keholire rebe esi musunalua lopere. Le lulu tamata majusaruesi beteke be esi selu kmalere ramemusuna lua peneka. 17 Ele mere hokosakesa kai Tuhane eni lepate rebe ak-mena nabi Yeremia ibetekele be:

    18 “Lene tanite ndi kota Ramamalere kuate.

    Rahela iranie eni nanarukai isuka sae iumaukeni mole eni nanaru esi mata peneka.ӤYusupe ikeri Maria kai Yesuse esi leu

    bei mpai nusa Mesire2:19-23

    19 Eleki kena Herodese imatapeneka, Yusupe ikmani kena TuhaneEni malekate iaselukeni lokoi mpeMesire. 20 Kai ibeteke be, “Betu ranaKwetele mere kai inaI, imi leu loriIsraele le sie rebe esi nikwa kenabunu Kwetelemere esi mata peneka.”21 Eleki Yusupe ibetu, irana Kwetelemere kai inaI eleki ileu lesi lori tapeIsraele.

    22 Po kena ilene be Arkelause ionokamale me otoi Yudea seli amaiHerodese, hoko rilai kena lori otoiYudea. Eleki ikmani kena hnaune beiTuhane hoko esi keu lori otoi Galilea.23 Kena esi luake ndete otoi Galilea,esi rue kena hena sae me esi naneNasarete. Ele mere hoko Tuhane Enilepate rebe akmena nabiaru esi lekirebe, “Esi kotie Kwetele mere: TamataNasarete,” eonore mere peneka.

    3Yohanese ibaptise tamata bokala

    lekeesi supu tanda hleke bei ono dosa

    3:1-12(Mrk. 1:1-8, Luk. 3:1-18; Yoh. 1:19-28)

    1-3Kena akmenare nabi Yesaya ilekime eni bukure elere:

    Tamata sae me ibeteke lokotamata bokala ndete otoinsekile be,

    “Imi aknekae lalemi ete Alla,imi aknekae lalemi leke hlaleke

    loko Alla.”*Eleki takwali lakwai esa ile sae

    eni nane Yohanese maka baptise imepeneka. Ile mere pine nabi Yesaya

    ‡ 2:15 Hos. 11:1 § 2:18 Yer. 31:15 * 3:1-3 Yes. 40:3

  • Matiuse 3:4 4 Matiuse 4:6

    ilekire. Hoko ikeu lolete otoi nsekilendete Yudea kai ibeteke be,

    “Imi aknekae lalemi ete Alla,imi aknekae lalemi leke hlaleke

    loko Alla.Hoko imi naku kai hleke bei ono

    dosa nomale takwali mo Alla Ipletae ite

    tamatare reneka!”4 Eni lapune bitaele bei unta bului,

    eni maka bali akware bei binataneusai kai eni manane kwaue kai makakinu tuae kwelini. 5 Eleki tamatabokala bei kota Yerusaleme kai beipusue hehena me otoi Yudea kai beiotoi me kwele Yordane keholi esi lu-ake loko Yohanese. 6 Eleki esi nakuesi neunaru ete Yohanese leke AllaIlenelu eleki Yohanese ibaptisesi mekwele Yordane kena tanda esi hlekebei ono dosa.

    7 Tamata Parisi kai Sadukia bokalaesi luake loko Yohanese leke ibaptis-esi. Po kena iselu esi luake, ibetekelokosi be, “Imire tamata nloena lupenanate! Imi noake be imi supuhlamate bei hukumane rebe namakepine Alla Ionore yake! 8 Aseluke kenaimi atate pela petu be imi naku kaihleke bei ono dosa peneka. 9 Iminoake be imi supu hukumanemonekale imi rulu bei Abrahame o? Mo.Lene! Au beteke ete imi be AllaIono anubua ete Abrahame bei batuameiju yele. 10 Hoko takwali mo AllaIhukume imi rebe naku kai hleke beiono dosa more kai rebe ono misetemore saka tamata ibitike soa kena lasaai rebe ebua more. 11 Tatike pine ilesae me Ibusa hoko Eni kbasare lesibeiku. Au baptise imi kena kwele kenatanda imi hleke bei ono dosa, po Ilemere Eni kbasare ela lesi beiku hokoau supu rue sakesa kaiNi mo. Iono RoMisete Ikbasae imi kena tanda hlekebei ono dosa kai imi rebe hleke beiono dosa more ihukume imi kenaauwe. Eni kbasare lesi bei au hokoau rue sakesa kaiNi mo. 12 Elekinamake pine Iteu pakala ete tamata,hoko Itebi tamata misetaru bei ne-unaru, molupe maka andinure ipakemaksirue kena itebi gandume bei esikwesaije. Tamata misetaru Iranasileke rue kaiNi yoneunaru ipoiesi kena

    auwe klitini rebe emata monde.”Yohanese Ibaptise Yesuse, Alla Eni

    Nanare3:13-17(Mrk. 1:9-11; Luk. 3:21-22; Yoh. 1:32-

    34)13 Takwali mo eleki Yesuse Iluake

    bei me otoi Galilea lope kwele Yor-dane loko Yohanese leke YohaneseibaptiseNi. 14 Po Yohanese ilakeNibe, “Suke Abaptise au, yo mo meijeAluake lokoku kena au baptiseMu.”

    15 Eleki Yesuse Iombe, “Sebeieabaptise Au kena meije leke ite onolulu pusue Alla Eni sukare.” ElekiYohanese ibaptise Yesuse ne.

    16 Kena Yesuse Isupu baptise pelapeneka Isiri bei kwelere, Iselu lanitebaeke kai Alla Eni Rore Irulu lokoIseluI saka manu abune. 17 Eleki AllaIlepa bei ndete surga be, “Mere AukuAnae, Au okiNi. Iono laleKu ndinatitinai.”

    4Alla Isuka ro tiaru esi elake eteheke

    Yesuse1:1-11(Mrk. 1:12-13, Luk. 4:1-13)

    1 Eleki Alla Eni Rore Iono YesuseIkeu me tapele otoi nsekile leke rotiaru esi elake tehekeNi leke YesuseIlene lokoe. 2 Yesuse Itahane tiasenete petua butu ata. Eleki kenapetua butu ata mere elia peneka,Yesuse tiaI sene titinai. 3 Eleki rotiaru esi elake eluake loko Yesuse kaiebeteke be, “Sepo Ale Alla Eni Nanaetitinai, hoko Aulake batuameiju uonolelie roti.”

    4 Po Yesuse Iralake be, “Me Alla Enilepata rebe lekire, lepate matai meebeteke be tamata ihidupe batuke beirotimo, po bei pusueAlla Eni lepatarulekwe.”

    5 Eleki ekeri Yesuse lolete kotaYerusaleme, kota misete eleki etolaeYesuse ndete Tuhane Eni Lumare esibulene. 6Eleki ebeteke lokoYesuse be,“Sepo Ale Alla Eni Nanae titinai hokoAbua lope, le me Alla Eni lepeta rebelekire, lepate matai me ebeteke be:

    ‘Alla Iulake Eni malekatarurakamu,

    hoko esi saploeke Ale

  • Matiuse 4:7 5 Matiuse 4:25leke Amu lelale kena batu yake.’

    ”*7 Yesuse Iombe, “Po me Alla Eni

    lepata rebe lekire, lepate matai meebeteke lekwe be, ‘Ateheke amu Allayake.’ ”

    8 Eleki ekeri Yesuse kena ulatenanuke titinai kai easeluke pusuenusa meije kai esi taneia bokalaru eteYesuse. 9 Ebeteke loko Yesuse be,“Pusue meije au rilukele ete Ale, sepoAtatu lokoku.”

    10Yesuse Iombe, “Ro tiaru esi elake.Akeu! Me Alla Eni lepata rebe lekire,lepate matai me ebeteke be: Tatuloko Tuhane, Amu Alla, kai batukelayaniNi.”

    11 Eleki ro tiaru esi elake ekeu beiYesuse ne. Eleki malekataru esi luakekai esi layani Yesuse.

    Yesuse Ilepae Sou Misete memenaime otoi Galilea

    4:12-17(Mrk. 1:14-15, Luk. 4:14-15)

    12 Kena Yesuse Ilene be Yohaneseisupu kerike peneka eleki Ileu loraotoi Galilea. 13 Ikeu bei hena Nasareteeleki Irue me kota Kapernaume, metlaka Galilea leini me otoi Sebulonekai otoi Naftali, 14 leke Alla Eni lepaterebe akmenanabi Yesaya ilekire eono.Alla Eni lepate mere elere:

    15 “Imi tamata rebe rue metamata Sebulone kai tamataNaftali

    esi tapele, lalane lorau tlaka,otoi tehaike tlaka Galilea kai

    rebe me kwele Yordane tebai,tapele rebe imi tamata Yahudi

    more imi ruekele.†16 imi rebe rue kena otoi melene

    kai imi hlaleke loko Alla mosa.Imi selu hitate elake titinaikai hitate elake mere hita leke

    imi supu hlamate bei Alla.”17 Yesuse Ilepae Sou Misete bei

    Alla menai bei mere be, “Imi nakukai hleke bei ono dosa noma le tak-wali moneka Alla Ipletae nusa meijeneka.”

    Yesuse Ikoti sie ataya leke esi ono Enimaka lulu

    4:18-22(Mrk. 1:16-20, Luk. 5:1-11)

    18 Kena petu sae me Yesuse Iliame tlaka Galilea leini, Iselu sie lu-aya kwalitoi, Simone (Yesuse IkotinePetruse) kai Andrease luasi poie uetele luaise tamata maka nikwa iane.19Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be, “Mai,luami luluKu. Luami nikwa iane tak-wali peneka, hoko petu meije Au onoluami kena nikwa tamata, leke esihlaleke lokoKu.” 20 Luasi keu beiesi uete mere sosoli eleki luasi luluYesuse.

    21 Kena Yesuse Ikeu siba lopai toto,Iselu Yakobuse kai Yohanese, luaisekwalitoi kai amaisi Sebedeuse, esiono mise esi uete mpe soa buinilaleije. Eleki Yesuse Ikoti luasi leneka.22Luasi sebeie esi soa buine kai amaisieleki luasi lulu Yesuse.

    Yesuse Iatetuke kai Iono tamatabokala esi mise bei makerake

    4:23-25(Luk. 6:17-19)

    23 Yesuse Ikeu papelake hena meotoi Galilea kai Iatetuke me Yahudi-aru esi luma ibadaru. Ibeteke SouMisete be tatike pine Alla Ipletaetamata. Kai Iono tamata makerakekai tamata rebe nanakwalaisu ktilimore esi mise. 24 Me otoi Siriareesi lene tamata esi alenake YesuseIono tamata makerake esi miserehoko tamata bokala esi luake lokoI.Kai esi keri tamata makerake sasaisaneka kai tamata makerake rebe ker-akesi ktili titinai. Tamata rebe rotiare kbasaesi, rebe kerake mati-matiayame kai tamata sisate. Yesuse Ionopususi mise 25 Ele mere hoko tamatabokala esi lulu Yesuse. Leini esi lu-ake bei otoi Galilea, leini esi bei otoiDekapolise (Kota Butu esa), bei kotaYerusaleme, bei otoi Yudea kai leiniesi bei hena rebe ume kwele Yordanetebaije.

    * 4:6 Isi. 91:11-12 † 4:15 Yes. 9:1-2

  • Matiuse 5:1 6 Matiuse 5:185

    Yesuse Iatetuke lokoAlla Iono tamatalaleije ndinare elia

    5:1-12(Luk. 6:20-23)

    1 Kena Yesuse Iselu tamata bokalameru esi luake, Ilea lolete ulate bubuisae me. Eleki Irue, Eni maka luluaruesi luake lokoI kai esi rue keholiNi.2Yesuse Iatetukesi menai be,

    3 “Tamata rebe esi rekwa be esihidupe batuke bei esi ktilinemo po batuke esi hlaleke lokoAlla kena sasaisa neka, AllaIono laleisu ndina titinai

    le siere Alla Eni tamata kenaIpletae tamatare.

    4Tamata rebe kaplalesi, Alla Ionolalesi ndina

    le namake pine Alla Iono lalesiktili.*

    5 Tamata rebe kwakwaesi more,Alla Iono laleisu ndina

    le namake pine Alla Iriluke saisarebe Italukele eteise.†

    6 Tamata rebe esi suka ono nke-nale lulu Alla Eni sukare, AllaIono laleisu ndina

    le namake pine Alla Iriluke sa-saisa rebe laleisu lokore.‡

    7 Tamata rebe esi li loko tamatamakete, Alla Iono laleisu nd-ina

    le namake pine Alla Ili lokoiseneka.

    8Tamata rebe laleisu ntolire, AllaIono laleisu ndina

    le namake pine esi rue sakesa kaiAlla.§

    9 Tamata rebe esi ono tamata esilaleisu mise kai lomaije, AllaIono laleisu ndina

    le esi kotiNe Alla Eni nanae.10 Tamata rebe esi supu susate

    bei tamata maketele esi ono Alla Eni sukare, Alla

    Iono laleisu ndina le esi supurue kai Alla kena Ipletaetamatare.

    11 Kena imi supu lepate tiae,supu susate kai lepae imi tiaepo mere tinai mo

    le imi hlaleke loko Aure, kenamere Alla Iono lalemi ndina.

    12Hoko suke lalemi ndina titinaile namake ndete surgare Alla Ir-

    iluke hadia misete titinai eteimi. Nabia rebe esi akmena beiimire lekweesi supu susate beitamata makete neka.*”

    Yesuse Iumpamae Eni maka luluarukena tasie kai hitate

    5:13-16(Mrk. 9:50; Luk. 14:34-35)

    13 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi lekwebe, “Imire Auku kwetela, saka tasireeguna ete tamatare neka. Tasire eonomanane nkale, po sepo esi nkalenesae moneka hoko eono manane nkalemoneka moyo? Hoko pake monekakai poiele eleki tamata esi titakele.Sakesa neka, suke imi ono miseteete tamata makete. Po sepo imiono misete mo hoko imi supu pakekena lepae Sou Misete bei Alla mo.14 Imire, saka hitate eguna ete tamatamei nusa meije neka. Imire sakakota ndete ulate, tamata bokala esiselue. Ekbuni mo.† 15 Tamata saeisosu lampure itolaelempe hlau buiniesi lebuije mo, po itolae ndete kenaotoi maka tolae lampure leke ehitaete pusue tamata rebe esi me lumalaleije. 16 Sakesa neka, imi ono miseteete tamata bokala leke esi selu imi onomisetemere, esi isike Alla ndete surgarebe imi kotiNe Amare.”

    Yesuse Ilepa loko hukuma rebe Musailekiule

    5:17-2017 “Au beteke titinai ete imi be,

    ‘Imi noake be Au luake lomei kenahleke Musa eni hnaunaru kai nabiaruesi hnaunaru yake le Au luake lekeAu antolie pusue hnauna meru bauesaisa rebe Au onoule. 18 Saisa rebeau betekele meije tinai. Kena lanitekai tapele meije atia mosare, pusueAlla Eni lepataru esi hurupe esa pise

    * 5:4 Yes. 61:2 † 5:5 Isi. 37:11 ‡ 5:6 Yes. 55:1-2 § 5:8 Isi. 24:3-4 * 5:12 2 Yi. 36:16† 5:14 Imi tiluke be imire tamata maka ono tamata esi hlaleke loko Tuhane.

  • Matiuse 5:19 7 Matiuse 5:36titike esa tone hleke bei hukume rebeMusa ilekire mo, eti roma petu rebeAlla Italuke pusulu ono. 19 Bei merehoko tamata rebe ilulu hukume meremo, masike otoi tone titinai kai iate-tuke tamata makete kena lulu mon-eka, hoko kena Alla Ipletae tamatareile mere impe lebu laleke bei tamatamaketa rebe esi hlaleke loko Allare.Eleyo tamata rebe iono lulu hukumemere kai iatetuke tamata maketekena lulu lekwe, hoko kena Alla Iple-tae tamatare, ile mere iono tamataelake rebe ihlaleke loko Alla.’ 20HokoAu beteke titinai ete imi be, ‘Sepo imiono lulu Alla Eni sukare lesi bei kuruTorataru kai tamata Parisiaru esi luluAlla Eni sukare mo hoko kena AllaIpletae tamatare imi supu rue kaiNimo.’ ”

    Yesuse Iahnau be nasuke lomai yake5:21-26(Luk. 12:57-59)

    21 “Imi rekwa peneka be AllaIbeteke loko iteki ntuana menarube: ‘Bunu yake. Sire ibunu sukehukumeni.‡’ 22Pomeije Aubeteke eteimi be, ‘Sire inasuke eni ebe rebe esihlaleke sakesare suke hukumeni. Sireilepa tiae loko eni ebe rebe esi hlalekesakesare, isupu keri me elaka makateu pakala oasi leke esi teu pakalaetei. Kai sire ibeteke loko eni eberebe esi hlaleke sakesare be borokehoko isupu poieme otoi susate titinai.23 Ele mere hoko sepo sire ikeri enitanei ete Alla me Tuhane Eni Lumare,eleki inete be tamata sae lalei tiakeni,24 hoko itolae eni tanei rebe irilukeete Allare kena otoi maka tolae taneirebe riluke ete Allare, eleki ikeu lokotamata mere kena ono mise kainimina, pine ileu suike kena riluke taneimere ete Alla sa.’

    25 Sepo tamata sae iono kena inanuimi ete elaka maka teu pakala hokoroma inanu imi mosare, imi ono misekaini peneka. Po mo hoko tamatamere ikeri imi lokomaka teu pakalareleke iriluke imi ete polisiaru, elekiesi kusue imi kena bui. 26 Au beteketitinai ete imi be, ‘Imi supu siri bei

    bui mere mosa roma imi seli pusudendaru.’ ”

    Yesuse Ilepa loko hukume rebe lakesabliare

    5:27-3027“Alla Eni lepate be: ‘Sablia yake.§’

    Lepate mere imi lene peneka. 28 Pomeije Au beteke titinai ete imi be,‘Sepo tamata rebe iselu bina sae elekilalei lokoi kena ntulu kaini, hokomere isablia kai bina mere me laleipeneka.’ 29 Ele mere hoko sepo matainami leini makwanale eono imi onodosa, hoko boie eleki poiele. Miselesi nanakwalami esi otoi sae atiae poimi rue kai Alla. Imi sebeie matamilua yake, namake Alla Ipoie imi meotoi susate titinaije.” 30 “Kai sepobalamimakwanale eono imi onodosa,hoko tetele eleki poiele. Mise lesi imibalami esa po imi rue kai Alla. Imisebeie balami lua yake, namake AllaIpoie imi me otoi susate titinaije.”

    Yesuse Iatetuke be hleke lomai yake5:31-32(Mrk. 10:11-12; Luk. 16:18)

    31 “Kai Alla Eni lepate eatetukepeneka be: ‘Sire pine ihleke eni binahoko suke iono sulate hleke etei.*’32 Po meije Au beteke titinai ete imibe, ‘Sire pine ihleke eni bina yo binamere isablia mo, hoko iono bina mereisablia, sepo ikai suike. Kai mokwaisire pine ikai kai bina rebe hlekeimere hoko isablia lekwe.’ ”

    Yesuse Iatetuke be la lelemake yake5:33-37

    33 “Imi rekwa Alla Eni lepate eteiteki ntuana menaru peneka rebeeatetuke be: ‘La lelemake yake. Saisarebe imi beteke kai la lele me TuhaneoaI pende, suke imi onoe.†’ 34 Pomeije Au beteke ete imi be, ‘Imi layanoma. Imi la loko lanite yake le lan-ite Alla Eni maka rue lakwai,‡ 35 piseloko tapele yake le tapele mere Enimaka titake lakwai, pise loko kotaYerusaleme yake le kota Yerusalememere Kamale Elake Eni kota.§ 36 Kaiimi la loko ulu buami yake le imi kbasa

    ‡ 5:21 Sir. 20:13, Huk. 5:17 § 5:27 Sir. 20:14, Huk. 5:18 * 5:31 Huk. 24:1-4 † 5:33 Im. 19:12,Ntu. 30:2, Huk. 23:21 ‡ 5:34 Yes. 66:1 § 5:35 Yes. 66:1, Isi. 48:3

  • Matiuse 5:37 8 Matiuse 6:9kena ono bua kwalai esare eputi piseemete mo.’ 37 Sepo yele hoko betekebe, ‘Yele.’ Po sepomo hoko beteke be,‘Mo.’ Le lepate makete bei mere ebeiro tiare.”

    Yesuse Iatetuke be lelie tamata rebeesi ono susate yake

    5:38-42(Luk. 6:29-30)

    38 “Imi rekwa Alla Eni lepate mataimeije peneka be, ‘Tamata esi onosala ete imi hoko imi leliesi ele mereleneka, pise esi teta imi hoko imileliesi ele mere leneka.’ 39 Po meijeAu beteke ete imi be, ‘Tamata maketeiono neune ete imi, imi lelie suikeyake. Po sepo tamata sae ipapakeasuleimi makwanale hoko sebeie ipa-pake asuleimi mapale lekwe. 40 Kaisepo tamata esi keri imi me tamatamaka teu pakalaru kai esi rana imilapu rokone, hoko riluke imi lapunanuke lekwe. 41 Sepo sae iulake imiliku eni taneiaru salaue kilo esa hokoimi likue salaue kiloa lua. 42 Sepotamata sae ikotie sasaisa bei imi hokomoki yake. Kai tamata sae isuka pin-jame sasaisa bei imi hoko riluke etei.’”

    Yesuse Iatetuke be oki musuaru5:43-48(Luk. 6:27-28, 32-36)

    43 “Imi rekwa Alla Eni lepate mataisae me be, ‘Suke imi oki imi ebearukai lalemi tiake imi musuaru.’ 44 Pomeije Au beteke ete imi be, ‘Suke imioki imi musuaru kai kotie loko Allaete tamata rebe esi ono susate eteimire, 45 leke tamata esi kotie imireAma ndete surgare Eni nanae. LeAlla Iono lemataije ete tamata mis-etaru kai ete tamata neunaru lekwe,kai Iono ulane ete tamata rebe esiono nkenale kai ete tamata rebe esiono nsalalaru lekwe. 46 Le sepo imioki batuke tamata rebe esi oki imireneka, hoko Alla Iono misete ete imimo. Tamata maka kotie pajake ionoele mere neka. 47 Kai sepo batukeimi mau ete imi ebearu, hoko imiono misete lesi bei tamata maketemo. Tamata rebe esi hlaleke loko Allamore esi ono ele mere neka. 48 ImiAma ndete surgare Ioki pusue tamata

    titinai. Hoko imi lekwe suke oki pusuetamata titinaije neka.’ ”

    6Yesuse Iahnaukena tapa tamata rebe

    eni tanei sasaisa more elia6:1-4

    1 “Imi nete, imi ono lulu imi aga-mare esi atate me tamata bokala oasileke esi selue kai isike imi yake. Lesepo imi ono ele mere hoko imi Amandete surgare Iriluke hadia misetelakwai esa ete imi mo. 2 Sepo imiriluke tanei ete tamata susate, imialenake mere molupe tamata rebeesi ono misete lelemake yake. Esisuka ono mere me luma maka kotieloko Allare, me lalanaru leke tamatamakete esi isikesi. Au beteke eteimi be Alla Iriluke hadia maketeetesi lesi bei esi supu isike meremo. 3 Hoko sepo imi riluke tanei etetamata susate, imi riluke ndendeneleke tamatamakete irekwa yake. 4 Imiriluke taneije suke akbunike leke imiAmandete surgare Iselu imi onomereakbunike, hoko Iriluke hadia ete imi.”

    Yesuse Iahnau kena kotie loko Alla6:5-15(Luk. 11:2-4)

    5“Sepo imi kotie lokoAlla, imi kotiesaka tamata rebe esi ono misete lele-make yake. Esi suka kele kotie meluma kena kotie loko Allare kai melalana mataiju leke tamata esi selusi.Au beteke ete imi be siemeru esi supuhadiare, esi supu isike bei tamatapeneka. 6 Sepo imi kotie loko Allahoko imi kusu me sokati eleki kobuemeture kai kotie loko imi Ama rebesae iseluI more. Hoko imi Ama Iseluimi kotie lokoI akbunike, Iriluke hadiaete imi.

    7 Kena imi kotie loko Allare, saisarebe imi betekele, lepaele susuikeyake eti takwali yake. Imi kotiesaka tamata rebe esi noake Tuhanemore yake. Esi rekware be esisupu saisa rebe esi kotie lele le esikotie takwalire pe. 8 Imi ono sakasiyake. Le kena imi kotie loko imiAma mosare yo saisa rebe imi sukareIrekwa peneka. 9Hoko suke imi kotieele meije,

  • Matiuse 6:10 9 Matiuse 6:29‘Amiki Amate ndete surga,Amunanemise titinai le dosa sae

    mo. Ami kotie pusue tamataesi holmate Ale,

    10Ale Kamale mei nusa, ami kotie Ak-basa pusue tamata mei nusameije. Ami kotie laleMu noaami leke ami lulu Ale lupesie ndete surgare esi lulu Al-lare. 11Riluke manane ete amipanuhu kena petu meije,

    12 kai ampune amiki salaru,saka ami ampune tamata rebe

    iono sala ete amire neka.13 Kai kena ro tiaru esi elake eteheke

    amire, Asebeie ami hlalekektili loko Ale mo yake,

    po tie ami bei ro tiaru esi elakeesi kbasare leke ami ono dosayake.

    [Le Ale Kamale rebe Akbasa kaihita titinai eti pela. Amine.]*’

    14 Sepo imi ampune tamata rebeiono sala ete imire, hoko imi Amandete surgare lekwe Iampune imisalare. 15 Po sepo imi ampune tamatamakete eni nsalale mo, hoko imi Amandete surgare lekwe Iampune iminsalale mo.”

    Yesuse Iahnau kena tahane tia seneteleke kotie loko Allare

    6:16-1816 “Sepo imi tahane tia senete leke

    kotie bei Alla hoko imi ono oalalemimahkweu saka tamata rebe esi onomisete lelemake yake. Esi ono elemere leke tamata esi rekwa be esitahane tia senete leke esi kotie beiAlla. Au beteke ete imi be, ‘Esi supuhadiare, esi supu isike bei tamatapeneka.’ 17 Po sepo imi tahanetia senete leke kotie loko Alla hokokoa oalalemi kai sisire buare, 18 leketamata esi rekwa mo be me imitahane tia senete kena kotie bei Alla.Batuke imi Ama rebe sae iseluI morepine Irekwa imi. Iselu imi ono mereakbunike hoko Ileliele kena misete.”

    Yesuse Iahnau kena lupuke taneindete surga

    6:19-23(Luk. 12:33-36)

    19 “Imi lupuke taneiamei nusa yakele namake takalare kai silane kanelukai tamata ndeane indeaelu. 20 Polupuke imi taneia ndete surgare lenamake takalare kai silane kanelumo kai tamata ndeane, indeaelu mo.21 Imi lupuke taneia ndete surgaremina le otoi rebe imi taneiaru mekenare, lalemi ete mere lekwe.

    22 Imi mataimu saka hitate etenanakwala. Sepo mataimu ndinahoko pusu imi hidupe lekwe ehita.23 Po sepo mataimu uselu yelu rebeneunaru hoko lalemi rekwa loko onomisete mo kai hlaleke loko Alla mo.Hoko imi lale misete sae kwale mon-eka.”

    Yesuse Iahnau kaplale loko tanei rebepake pela peture yake

    6:24-34(Luk. 12:22-31)

    24 “Tamata sae ikerike ete elaka lu-are saisa mo, le namake laleije miseete ile sae yo ile saeremo. Pise ikeriketitinai ete ile sae yo ile saere mo. Eteimi lekwe sakesa neka, imi kerike eteAlla kai kena mere lekwe lalemi lokotanei bokare saisa mo.

    25 Bei mere hoko Au beteke eteimi leke kaplalemi le imi hidupeyake; kaplalemi le saisa kena kanelekai kinure yake. Kai kaplalemi lenanakwalamie yake; kaplalemi lesaisa kena pakele yake. Le yelupentine ete hidupe mere batukemanane kai pakiane mo. 26 Selumanuaru, uatnane mo, uulu mo kaiuhnouke tnanelaru esi hasile kenaluma tetu mo, po Amami ndetesurgare Iriluke manane etelu. Tinai,eleyo ete Amami ndete surgare, imipentine lesi bei manuaru. 27 Bei imiameiju masike sae kaplalei eono enimusune tapa toto mo.

    28 Kaplalemi le pakiane yake! Imiselu buna rebe ukusu me neure, uk-erike mo kai ubitae pakiane mo; 29 PoAu beteke ete imi be, ‘Akmenare

    * 6:13 Lepate matai “Le Ale Kamale rebe Akbasa kai hita titinai eti pela. Amine.” kena Alkitape souYunania akmenaru sae mo.

  • Matiuse 6:30 10 Matiuse 7:16masike kamale Salomo rebe eni taneiaboka titinaije, po ipake pakiane saenteki saka buna meru mo. 30Tapuanerebe ukusu me neure masike ukusupetu meije eleki bobanure tutuelukena auwe peneka, eleyo Alla Iandu-likelu nteki titinai. Hoko imi lekweAlla Iandulike imi lesi titinai bei bunameru. Po imi hlaleke ktili mo.’31Hoko kaplalemi yake kai beteke be,‘Namake ite kane pise kinu saisa? Pisenamake ite pake saisa?’ yake. 32 Yelumeru pusue tamata mei nusa rebe esihlaleke loko Alla more esi nikwalu.Kaplalemi yake, Amami ndete sur-gare Irekwa be imi nikwa yelu merulekwe. 33 Hoko imi koti Alla Iple-tae imi hidupe kai imi lulu hnaunankenale bei Allare. Hoko yelu make-taru lekwe Alla Iriluke pusulu ete imi.34 Bei mere hoko kaplalemi le sasaisarebe bobanure imi supure yake, lepetu bobanure erisi susate ruae. Petumeije esi susate panuhu peneka, hokotapa susate rebe bobanure kena petumeije yanoma.”

    7Yesuse Iahnau kena teu pakala ete

    tamata makete yake7:1-6(Luk. 6:37-38, 41-42)

    1 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be,“Imi leuke sala ete tamata maketeyake, leke imi lekwe Alla Ileuke salaete imi yake. 2 Le namake Alla Ileukesala ete imire, sakesa kai imi Ileukesala ete tamata makete neka. Kaisaisa rebe imi onoe kena leuke salaete tamata makete, Alla Ionoe ete imileneka. 3 Le mula pine tamata maketeeni nsalale tone imi rekwae, yo imiruami nsalale elake imi puli kaimore?4 Imi blake elia, sepo imi beteke lokotamata makete be, ‘Au lepa ete aleleke aono sala yake.’ Eleyo ale ru-amu amu nsalale elake me? 5 Tamataono misete lelemake, ahleke bei ononsalale elake mere mina, pine asupurekwa mise kena alepa ete tamatamere leke ihleke bei ono nsalale tonemere.”

    6 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be,“Imi lepae Sou Misete bei Alla ete

    tamata rebe esi suka more yake, lenamake esi nasuke suike imi lele. Kaiesi lepae tiae kena Sou Misete mere.”

    Tuhane Alla Ilene loko Ite kotielokoIje

    7:7-12(Luk. 11:9-13)

    7 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be,“Imi kotie hoko imi supu riluke, iminikwa hoko imi supu, imi lakae metuhoko meture baekele ete imi. 8 Lesire pine ikotie hoko isupu riluke,sire pine inikwa hoko isupu, sire pineilakaemetu hokometure baekele etei.9 Bei imia meru sae eni nanare ikotieroti beini iriluke batu mo. 10 Piseeni nanare ikotie iane eleki irilukeniakwe mo. 11Masike imi neu po imirekwa riluke misete ete imi nanaru.Hoko Amami ndete surgare lekwe Ir-iluke lesi ete tamata rebe kotie beiNeleneka.

    12 Sepo imi suka tamata makete esiono misete ete imi hoko suke imi onomisete etesi mina. Musa kai nabiaruesi hnaunaru esi uweije kena peratu-rana meru.”

    Yesuse Iahnau be susa titinai kenatamata esi lulu Alla

    7:13-14(Luk. 13:24)

    13 Eleki Yesuse Ibeteke umpama be,“Kena imi hidupe lia metu hketenekena kusu lalane tone leke supu ruesakesa kai Alla eti pela. Po lia metuelake kena kusu lalane elake yake lelalane mere keu loko otoi susa titinaieti pela. Keta beie le tamata bokalaesi keu lalane mere. 14 Po lia metuhketene kena kusu lalane tone lekesupu rue sakesa kai Alla eti pela. Kailalane mere tamata boka esi keuemo.”

    Yesuse Ibeteke be keta bei nabia tinaimore

    7:15-23(Luk. 6:43-44)

    15 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi be,“Imi keta bei nabia tinai more. Esiluake loko imire esi ono saka domba,eleyo esi sakesa kai serigala ktoloneneka. 16 Po imi supu rekwasi beisaisa rebe esi onore, saka ai aini supurekwae bei esi buaije. Imi bere ara

  • Matiuse 7:17 11 Matiuse 8:10buai bei ai luli mo kai anggure buaibei tapuane nluline mo. 17 Hoko aimisete esi buaije lekwe mise eleyo airebe tiae esi buaije lekwe tiae. 18 Aimisete esi buaije tiae mo, pise ai rebetiae esi buaije misete mo. 19 Hokoai rebe esi buaije tiare esi lasae kaiesi tutue kena auwe. 20 Sakesa kaitamata meru neka, imi rekwasi beisaisa rebe esi onore. 21Tamata bokalaesi koti lokoKu be, ‘Tuhane, Tuhane.’Po rebe supu rue mise kai Aure bokamo. Batuke sie rebe esi ono luluAmaKundete surgare Eni pletare pineesi supu ruemise kai Alla kena Ipletaetamatare. 22Namake kena nusare ko-hore tamata bokala esi beteke lokoKube, ‘Tuhane, Tuhane, ami lepae AllaEni pletare kena Amu nane peneka,ami sui ro tiare kai ono tanda heranabokala kena Amu nane peneka.’ 23 PoAu beteke ntoli etesi be, ‘Imia meruAu rena imi mo. Keu bei meije! Imiameru pusumi tamata maka ono ne-une.’ ”

    Tamata rebe lulu Yesuse Eni lepatarukai rebe lulu Yesuse Eni lepataru mo

    7:24-27(Luk. 6:47-49)

    24 Eleki Yesuse Ibeteke lokosi kenaumpama be, “Sire pine ilene Aukulepata meiju eleki iono lulue, hokoisakesa kai tamata maka rekwa rebeieleke eni lumare kena batu babai ku-rule. 25Kena ulane talei, kwele belenekai sanute elake ekena luma mere poekoli mo le elekele kena batu babaikurule pe.

    26 Kai sire pine ilene Auku lep-ata meiju eleki iono lulu mo, hokoisakesa kai tamata boroke rebe ielekeeni lumare kena ume babai. 27 Kenaulane talei, kwele belene kai sanuteelake ekena luma mere hoko ekoli kaiatiae.”

    Yesuse Eni kbasare tebikele bei kuruTorataru

    7:28-2928Eleki kena Yesuse Iatetuke pelare

    tamata bokala meru esi heraneYesuse Eni lepataru. 29 Le Iatetuke,Eni kbasare tebike titinai bei esi kuruTorataru.

    8Yesuse Iono tamata makerake rebe

    usai kai tinaiju puluele imise8:1-4(Mrk. 1:40-45; Luk. 5:12-16)

    1Kena Yesuse Irulu bei ndete ulate,tamata bokala esi keu luluI. 2 Tamatamakerake sae me rebe usai kai tinaijupuluele iluake loko Yesuse, itatu lopetapele eleki ikotie be, “Yesuse, Amukbasare ono au mise noma!”

    3 Eleki Yesuse Ikerikeni kai Ibetekebe, “Au suka hoko Au ono amise!”Eleki tamata mere imise sosoli beieni makerake kena mere neka.4 Eleki Yesuse Ibeteke lokoi be,“Alene mimise, alenake Au ono meijeete tamata makete yake, po akeuaselukemu ete imame kai arilukebinatane kena palae ete Alla luluMusa eni hnaunaru, leke tamata esirekwa be amise peneka.”

    Yesuse Iono solalu elake me kotaKapernaume eni tamata makerike imise

    8:5-13(Luk. 7:1-10)

    5 Eleki kena Yesuse Ikusu kotaKapernaume, solalu Romawi utuneesi elake sae iluake loko Yesuse kaiikotie beiNi be, 6 “Ntuane, aukutamata makerike intulu me luma lekerakeni, ikeu tekwa moneka.”

    7 Eleki Yesuse Iombe, “Namake Aukeu ono imise.”

    8Po solalu elakemere iombe, “Ntu-ane, Akeu moneka le tamata molupeaure Akusu kena auku lumare saisamo. Hoko Alepa ete meije neka lekeauku tamata makerike imise. 9 Le auruaku lekwe suke lene loko auku elakeipletare. Kai solalua rebe esimpe lebubei aure suke esi lene loko au pletareneka. Sepo au ulake solalu sae be,‘Akeu,’ hoko ikeu. Sepo au betekeloko sae makete lekwe be, ‘Alomei,’hoko ilomei. Kai sepo au ulake aukutamata makerike be, ‘Kerike meije,’hoko ikerikele.”

    10 Kena Yesuse Ilene solalu Ro-mawi utune esi elake mere eni lep-ataru hoko Iherane titinai. ElekiIbeteke loko tamata rebe esi keu lu-luIje be, “Ile meije yele! Bei pusueimi tamata Israelaru, Au tetue sae

  • Matiuse 8:11 12 Matiuse 8:31

    rebe ihlaleke loko Alla ktili saka ilemeije mosa. 11 Au beteke ete imibe namake kena Alla Iteu pakala eteimire, tamata bokala esi luake beime sapleuke lemataije sa kai bei mesapleuke lemataije suni kai esi ruesakesa kai iteki ntuana mena Abra-hame, Isake kai Yakupe. 12Masike beiakmenare Alla Iono tamata Yahudi esirue mise kaiNi po esi lene lokoI mohoko kena petumere esi supu poie laubeiNi. Ete mere esi rani kai esi supususate elake rame eti pela.” 13 ElekiYesuse Ibeteke loko solalu Romawiutune esi elake mere be, “Aleu no! Lerebe ahlalekele namake eono.”

    Hoko kena olase mere neka tamatamakerike mere imise sosoli.

    Yesuse Iono tamatamakeraka bokalaesi mise

    8:14-17(Mrk. 1:29-34; Luk. 4:38-41)

    14 Eleki Yesuse Ikeu me Petruseeni luma. Kena Iluake, Iselu Petruseinai tamoli intulu le kerakeni, imusu.15 Yesuse Ikerike matabinane merebalaije eleki sirike eni musute. Elekiibetu kai ilayani Yesuse.

    16 Kena kmaure, esi liku tamatarebe ro tiaru ukbasaise loko Yesuse.Eleki Isui ro tiae meru batuke kenaEni lepate matai esa, kai Iono tamatamakerakaru esi mise. 17 Yelu meruuono ele mere leke lulu lepate rebeakmena nabi Yesaya ilekire be,

    “Ile mere Alla rebe Iono itekisusate mise kai Iono itekimakerake mise.”*

    Lulu Yesuse susa titinai8:18-22(Luk. 9:57-62)

    18 Kena petu sae me Yesuse Iselutamata bokala esi me keholiNi hokoIulake Enimaka luluaru leke esi sa soabuini lopai tlaka tebai. 19Kena esi keumosare, kuru Torate sae iluake lokoIkai ibeteke be, “Ntuane Kuru, au sukakeu lulu Ale loko etika-etika neka!”

    20 Eleki Yesuse Iombe, “Binataneserigalare esi benai me, manure esialai me, po Au, Tamata Eni Nanae Eniotoi kena Intulure sae mo. Alulu Aure

    yele po ale lekwe asupu otoi kena ruemo.”

    21 Eleki Eni maka lulu sae me ikotiebei Yesuse be, “Tuhane, au kotiebeiMu leke au leu raka amaku eti auhnoukeni pine au lulu Ale sa.”

    22 Po Yesuse Ibeteke lokoi be,“Alulu Au neka, sebeie tamata rebeesi hlaleke loko Alla more esi hnoukeesi tamata matale.”

    Sanute kai meite ulene loko Yesuse8:23-27(Mrk. 4:35-41; Luk. 8:22-25)

    23 Eleki Yesuse Isa kena soa buinieleki Eni maka luluaru esi sa lokoI.24 Esi roma tlaka tlai, sanute elakeeluake hoko kohua elaka upapa soabuine hokomahake esi molo. Po kenamere Yesuse Intulu. 25Hoko Eni makaluluaru esi keu betukeNi be, “Tuhanebetu. Tapa leke ite molo yake!”

    26 Ibetu, Iombe, “Imi rilami lemula! Imi hlaleke loko Au ktili mo!”Yesuse Ikele, Ibeteke be, “Sanute,tlaka ndene.” Eleki kohu elake kaisanute ndene sosoli.

    27 Kena Eni maka luluaru esi selumeru esi herane. Esi beteke lokolomai be, “Ntuane mere sire! Selu,sanute kai tlakare lekwe ulene lokoI.”

    Yesuse Isirie ro tiare bei sie luaya8:28-34(Mrk. 5:1-20; Luk. 8:26-39)

    28 Kena Yesuse Iluake mpai tlakatebai, me otoi tehaike kota Gadara.Ete mere ro tiare ekbasae sie luayame hoko luasi rueme liana benai rebehnouke tamata matale kenare. Rotiaru uono luasi ktolo titinai. Pusuetamata ete meru rilasi le luasi hokoesi keue otoi mere mo. Kena mereluasi siri bei liane benaije eleki luasiluake loko Yesuse. 29 Ro tiaru uonoluasi kloloe loko Yesuse be, “Alla EniNanae. Aono saisa kena ami nere?Masike petu kena Ahukume amimosapomeije Aluake lomei kena Ahukumeami neko?”

    30 Ete mere apala otota bokalaunikwa manane tehaikesi. 31 Elekiro tiaru ukotie bei Yesuse be, “SepoAsirie ami bei luasi hoko ulake amikusu kena apala meru.”

    * 8:17 Yes.53:4

  • Matiuse 8:32 13 Matiuse 9:1632Yesuse Iombe, “Imi keu!” Eleki ro

    tiae meru kbasae luasi moneka elekiukbasae apalaru. Eleki uono apalarunaya pusulu lope, ukusu kena tlakareeleki umata.

    33 Eleki tamata maka raka apalaruesi naya lolete kota eleki esi alenakepusue rebe uono meru, kai YesuseIsirie ro tiare bei sie luaya merulekwe. 34 Hoko tamata bokala esiluake loko Yesuse. Esi beteke lokoI be,“Akeu bei otoi meije.”

    9Yesuse Iono tamata sisate imise kai

    Iampune eni dosare9:1-8(Mrk. 2:1-12; Luk. 5:17-26)

    1 Eleki Yesuse Isa kena soa buinekai Isabu leu lori Erini kota Kaper-naume ne. 2Ete mere sie ilaru esi keritamata sisate intulu kena otoi makantulure. Eleki kena Yesuse Iselu esiono ele mere, Irekwa be esi hlalekelokoI, hoko Ibeteke loko tamata sisatemere be, “Kuanae, akbere lalemu, ril-amu yake! Au ampune amu dosarupeneka. Lalemue ndina mina.”

    3 Eleki kuru Torata sie ilaru esi lenemere esi noake me lalesi be, “Tamatameije Ilepae tiae loko Alla le batukeAlla pine Iampune tamata eni dosa.”

    4 Po Yesuse Irekwa lalesi penekaeleki Ibeteke lokosi be, “Le mula pineimi noake tiae me laleime? 5 Sepo Aubeteke loko tamata meije be, Au am-pune eni dosare, hoko imi rekwa mobe Au ampune dosare tinai pibe mo.Po sepo Au beteke be, ibetu kai ikeu,hoko imi selue. 6Hoko Au ono tamatameije imise leke imi rekwa be meinusa meije Tamata Eni Nanae Ikbasakena Iampune dosa.” Eleki YesuseIbeteke loko tamata sisate mere be,“Abetu, luluke amu paile eleki aleu.”

    7 Tamata mere ikeleke irana enipaile eleki ileu ne. 8 Kena pusuetamata esi selu mere esi herane elekiesi isike Alla le Iriluke kbasa elaketitinai ete tamatare.

    Yesuse Ikoti Matiuse leke IluluI9:9-13(Mrk. 2:13-17; Luk. 5:27-32)

    9 Kena Yesuse Ikeu siba rame beiotoi mere, Iselu Matiuse irue me kan-tore pajake. Yesuse Ibeteke lokoi be,“Mai, lulu Au.” Eleki Matiuse keululuI.

    10Eleki Matiuse ikoti Yesuse kai Enimaka luluaru leke kane me eni luma.KenaYesuse Ikane, tamatamaka kotiepajaka bokala kai tamata rebe ko-tise tamata dosare esi kane sakesakaiNi kai Eni maka luluaru. 11 Kenatamata Parisiaru esi selu Yesuse Ikanesakesa kai tamata meru, esi betekeloko Yesuse Eni maka luluaru be, “Imikurure Ikane kai tamata maka kotiepajake kai tamata rebe tamatamaketeesi noakeise tamata dosare yake.”

    12 Yesuse Ilene mere eleki Ibetekelokosi be, “Tamata makerake inikwaloktele, tamata makerake moreinikwa loktele mo. 13 Hoko imi keubaise Alla Eni lepate be, ‘Au sukareoki lomai lesi bei tamata esi rilukekorbane ete aure, le tamata rebeibeteke be eni dosa sae mo, Au luakelokoi mo. Au luake lomeije lokotamata rebe ibeteke ruaije inkenaremo, po loko tamata rebe ibeteke beruaije tamata dosare leke iluluKu.’ ”

    Yesuse Ime kai Eni maka luluaru sa,esi tahane tia senete mo

    9:14-15(Mrk. 2:18-22; Luk. 5:33-39)

    14 Eleki Yohanese maka baptise enikwetelaru esi luake loko Yesuse kaiesi tneuI be, “Le mula pine ami kaitamata Parisi ami tahane tia senete yoAmu kwetelaru more?”

    15 Yesuse Iralakesi kena umpamabe, “Au meije saka tamata rebe ikaije.Tamata rebe esi luake loko totlibarelalesi ndina le mokwai rebe ikaije imekaisi sa hoko esi tahane tia senetemo. Po namake petu rebe tamataneune esi ranai beisi peneka, pinetamua meru esi tahane tia senete lekaplalesi.”

    Yesuse Ibeteke be toha Yahudiaruesi hnauna takwalinaru kai Eni hnaunabelukaru yake

    9:16-1716 Yesuse Iahnau suikesi kena

    umpama be, “Kena tamata ikapulapune takwaline rebe kahi peneka,

  • Matiuse 9:17 14 Matiuse 9:36ipake obite kihati beluke mo. Le sepoipakeobite kihati beluke, hoko etihikelapune takwaline mere kahie ela lesi.

    17 Sakesa neka, tamata iaikeanggure kwelini beluke kena kantoneusai takwaline mo. Le sepo ionoele mere hoko anggure kwelinebeluke ehleru hoko etihike kantonetakwaline mere eleki kantone merekahie. Hoko anggure kweline belukekai kantone takwaline lualu misemoneka. Anggure kwelini belukesuke aike kena kantone beluke lekweleke lualu eru mise.”

    Tamata Elake me luma ibada eninanae binare, Yesuse Ionoi kwana suikekai Iono bina sae rebe kerakeine imise

    9:18-26(Mrk. 5:21-43; Luk. 8:40-56)

    18 Kena Yesuse Ilepa kai Yohaneseeni kwetelaru, luma ibadare esi elakesae me, iluake loko Yesuse eleki itatulope tapele kai ibeteke loko Yesuse be,“Auku nanae binare uke imatare resa,hoko au kotie Akeu lokoi kai AtolabalaMu kenai leke ikwana suike.”

    19 Eleki Yesuse, Ikeu kai Eni makaluluaru lulu tamata mere.

    20Kena esi me lalane tlaije, bina saeme makerake bulane kenai musunabutu esa lesini lua peneka hokolalakwe keu rame. Itutumulie Yesuseeleki ikerike Yesuse Eni lapu nanukeesi nuruije. 21 Le inoake me laleibe, “Mabe au kerike Yesuse Eni lapunanuke esi nuruije hoko au miseneka.”

    22 Eleki Yesuse Ihali lokoi kaiIbeteke be, “Auku nanae, rila yake.Ahlaleleke ktili loko Au peneka hokoamise.” Eleki kena mere neka binamere imise sosoli.

    23 Kena Yesuse Iluake me elakemere eni lumare, Iselu tamata esihbue suline kai tamata bokala esiranie kwetele mere. 24 Eleki YesuseIbeteke lokosi be, “Imi keu le kwetelemeije imata mo. Intulu.”

    Po esi malie Yesuse. 25Kena tamatameru esi siri peneka, Yesuse IkusuIkerike kwetele mere eni balaije elekikwete bina mere ikwana sosoli kenamere neka. 26 Kena tamata esi selu

    mere esi alenake me pusue otoi merekeholi.

    Yesuse Iono tamata mata polala luaesi supu selu

    9:27-3127Eleki Yesuse kai Enimaka luluaru

    esi keu rame, kai kena Ime lalane tlai,tamata mata polala lua esi keu luluIkai esi koti lokoI be, “Ntuane, Dautaeni anubu, laleuMe noa ami noma!”

    28Eleki kena Yesuse Ikusume luma,tamata matapolala lua meru esi kusululuI. Eleki Yesuse Itneu luasi be, “Lu-ami hlaleke be Auku kbasare eonoluami selu o?” Eleki luasi ralake be,“Yele ntuane, ami hlaleke!”

    29 Eleki Yesuse ikerike mataisu kaiIombe, “Au ono luami selu le luamihlaleke lokoKu ktili.” 30 Luasi supuselu sosoli. Yesuse Iahnausi ktilibe, “Luami alenake rebe eono etemimeije ete sie makete yake!”

    31 Po luasi keu kai esi alenakeYesuse Iono luasi misere me pusueotoi mere.

    Yesuse Iono tamata moune ilepa9:32-34

    32Kena sie luaya rebe Yesuse Ionosimise bei matapolale esi keu peneka,tamata esi keri tamata moune saerebe ro tiare ekbasaeni loko Yesuseleke Ionoi mise. 33 Yesuse Isui ro tiaemere, eleki kena mere neka tamatamere ilepa sosoli. Hoko tamata bokalaesi herane kai esi beteke be, “MeiIsraele, ami selu ele meije rebai saemosa.”

    34 Po tamata Parisia sie ilaru esibeteke loko lomai be, “Ro tiaru esielake eriluke kbasa eteI kena Isui rotiare bei tamata mere.”

    Yesuse Iombe, “Ndinure esi hasileboka po tamata ulure boka mo.”

    9:35-3835 Eleki Yesuse ikeu papelake kota

    kai hena me otoi mere. Iatetukeme Yahudiaru esi luma ibadaru kaiIlepae Sou Misete kena Alla Ipletaeite tamatare etesi. Kai tamata maker-akaru Ionosi mise kai tamata rebe esiktili more Ionosi ktili. 36 Kena YesuseIselu tamata bokala meru esi luakelokoI, hoko laleIje noasi le Iselu be esinati mise mo kai esi ktili mo le sae

  • Matiuse 9:37 15 Matiuse 10:16iatetukesi mo, saka binatane dombarebe uktili mo le esi maka raka saemore. 37 Eleki Yesuse Ibeteke loko Enimaka luluaru be, “Ndinure esi hasilabokala po tamata kena ulure bokamo.Mere saka tamata boka esi suka kenalene Alla Eni lepataru po tamata kenabeteke etesi esi boka mo. 38 Hokoimi kotie bei ndinu upuije leke inatuetamata maka ulua sesi kena esi ulundinure esi hasilaru. Mere saka imikoti loko Alla leke Iulake tamata bokakena beteke Alla Eni lepate etesi.”

    10Yesuse Ikoti Eni maka ulaka butu esa

    lesini luaru10:1-4(Mrk. 3:13-19; Luk. 6:12-16)

    1Kena petu sae me Yesuse Ikoti Enimaka lulua sie butu esa lesini luarukai Iriluke kbasa etesi kena esi sirie rotiae bei tamata kai ono tamata mak-erake esi mise kai ono tamata rebe esiktili more esi ktili. 2Tuhane Eni makaulaka butu esa lesini lua meru:

    menaije Simone rebe Yesuse Iko-tine Petruse

    kai kwalini Andrease,eleki Yakobusekai kwalini Yohanese, luaise Sebe-

    deuse eni nanae,3 Pilipusekai Bartolomeuse,Tomasekai Matiuse maka kotie pajake,Alfeuse eni nanae Yakobusekai Tadeuse,4 Simone bei golongane Selote*kai Yudase Iskariote rebe tatike

    pine iabelie Yesuse ete tamatarebe esi suka bunuIje.Yesuse Iulake Eni maka ulakaru leke

    esi keu lepae Sou Misete bei Alla10:5-15(Mrk. 6:7-13; Luk. 9:1-6)

    5 Yesuse Iulake Eni maka ulaka siebutu esa lesini lua meru kai Iahnausibe, “Imi keu loko hena makete rebetamata Yahudi more yake, pise lokotamata Samariaru esi kotaru yake.

    6Po keu loko iteki tamata Israela rebeesi lene Sou Misete bei Alla mosare,7 kai beteke etesi be, ‘Takwali moAlla Ipletae ite tamatamei nusameijeneka.’ 8 Ono tamata makerake imise,ono tamata matale ikwana suike, onotamata usai kai tinaiju puluele imisekai sirie ro tiare bei tamata. Au rilukepusue meru ete imire, imi seli sa-saisa ete au mo, hoko suke imi rilukeete siere, esi seli sasaisa ete imi molekwe. 9 Imi keri kepe mase piseperake pise tembaga pise kepene sa-saisa neka kena imi maka bali akwareyake. 10 Imi liku masate yake, lapuneusai lua yake, sandale pise toane buaiyake. Le tamata makerike suke isupusaisa rebe iperlure bei tamata rebeilayanise.

    11 Kena imi kusu kota pise henare,imi nikwa tamata rebe isuka imire,eleki imi rue kaini eti imi kelekeneka. 12Kena imi kusu eni lumare imibeteke be, ‘Tuhane Iono misete eteimi.’ 13 Sepo tamata me luma mereesi suka imi hoko Tuhane Ionomiseteetesi. Po sepo esi suka imi mo hokokotie bei Tuhane leke Iono misete leusuike ete imi. 14 Kai sepo tamatame luma pise kota mere sae kuesaisuka imi mo kai lene Sou Misete beiAlla mo hoko imi siri bei luma pisekota mere kai tabubuke lopone beilelale. Mere tanda be Alla Isukasi mo.15 Imi lene mimise! Kena Alla Iteupakala ete imi tamatare, tamata kotamere esi supu susate ela titinai lesibei akmena tamata kota Sodome kaikota Gomorare esi neune pine AllaIatiaise.”

    Aknekae lalemi kena supu susatesaka dombare kusu kena binatane seri-gala ktolone esi otoije

    10:16-25(Mrk. 13:9-13; Luk. 12:2-9)

    16 Eleki Yesuse Ibeteke loko Enimaka luluaru be, “Imi lene meije: Auulake imi keu lepae Sou Misete beiAlla. Mere saka dombare kusu kenaserigala binatane ktolone esi otoije.Hoko suke imi raka mimise molupe

    * 10:4 Golongane Selote mere tamata toini rebe esi suka tamata makete esi kbasasi mo. † 10:16Tamata Yahudiaru esi noake dombare binatane maune, serigalare ktolone, niakwe eraka mise kai abuneesi laleije mise

  • Matiuse 10:17 16 Matiuse 10:39

    niakwe kai lalemi mise molupe manuabune.†

    17 Imi keta le namake tamata esikerike imi kai esi keri imi loko tamataelaka maka teu pakala me Yahudiaruesi luma ibadaru eleki esi teta imi.18Esi keri imi loko tamata maka kbasame otoi mere kai ete kamalaru leimire Auku maka lulure pe. Hokokena mere imi alenake Au etesi kaiete tamata rebe esi rekwa Alla more.19 Sepo esi keri imi leke teu pakalakena imi, hoko rilami le saisa rebesuke imi lepaele yake, pise imi noakeyake be namake imi lepa elia. Le kenamere neka, imi supu beteke saisa rebesuke imi lepaele. 20 Le kena mere imilepa bei lalemi mo, po Ro Misete Ionoimi lepa.

    21Namake tamata esi riluke kwalinipise betai kena bunui. Kai ete kwetelekai amai lekwe sakesa neka. Kwete-laru esi lelie inai kai amaisi kai esirilukesi kena bunusi. 22 Pusue tamatalalesi tiake imi le imire Auku makalulu. Po sire pine ilulu Au rameeti roma esi teu pakala kai esi tetaimi mere pela hoko isupu hlamate.23 Sepo imi supu teta kena kota saehoko naya kena kota makete. Aubeteke ete imi be, ‘Imi sili kota saesiba kena kota sae eti pusue kota meiIsraele mosare yo Tamata Eni NanaeIluake peneka.’

    24 Kwete hkola ilesi bei eni kururemo, kai tamata makerike ilesi beitamata rebe ikerike eteije mo. 25 Sepokwete hkola isakesa kai eni kururepeneka pise tamata makerike isakesakai tamata rebe ikerike eteije penekahoko mere mise pene. Sepo esi kotieAu, elake me lumatakare, ‘Belsebule,Ro tiaru esi elake,’ hoko imi, Aukuluma toini lekwe imi supu kotie tiaelesi bei mere leneka.”

    Rila le Alla po rila le tamata yake10:26-31(Luk. 12:2-7)

    26 “Ele mere hoko rilami yake, lesaisa rebe tamata esi bunikele tatikepine tamata makete esi sibakele, kaisaisa rebe tamata esi tasouke lu-tikele tatike pine tamata makete esibaekele. 27 Saisa rebe Au beteke ete

    imi akbunike, suke imi sibakele pa-pelake otoi. Kai saisa rebe au sasaeme tlinaimu, suke imi lepaele etepusue tamata. 28 Rilami le tamatayake le batuke esi bunu nanakwalamipo esi supu kbasa kena bunu lalemimo. Po rilami le Alla rebe Ikbasa kenaIbunu nanakwalami kai lalemi meotoi susate titinai eti pelare. 29Manuklingklane inai luare esi beline batukekepene matai tone esa, po inai esaetetu lope tapele mo sepo imi AmaIsuka etetu mo. 30 Imi bua me ulumilekwe Irekwa esi bokalaru peneka.31 Bei mere hoko rilami yake le AllalaleIje noa imi lesi bei manu klingkla-naru.”

    Asomi kena naku Yesuse yake10:32-33(Luk. 12:8-9)

    32 “Sire pine ibeteke me tamatabokala be ile Auku maka lulu, hokoAu beteke ete AmaKu ndete surgarebe ile mere Auku maka lulu lekwe.33 Po sepo sire pine inaku me tamatabokala oasi be ile Auku maka lulu mo,hoko Au lekwe naku ete Amaku ndetesurgare be ilemereAumaka lulumo.”

    Lulu Yesuse mire mo10:34-39(Luk. 12:51-53, 14:26-27)

    34 Eleki Yesuse Ibeteke suike lokoEnimaka luluaru be, “Imi noake beAuluake lomei nusare kena ono tamataesi rue mise kai lomai yake. Au luakekena ono tamata esi nasuke lomai.35Le Au luake kena ono kwetemokwairare kai amai, kwete bina irare kaiinai kai binbelu irare kai inai tamoli.36Hoko tamata me luma laleije ruasi,esi musu kai lomai.

    37Sepo sire pine laleije noa inai piseamai lesi beiKu hoko ile mere iluluAure saisa mo. Kai sire pine laleijenoa eni nanae bina pise mokwai lesibeiKu, ile mere lekwe ilulu aure saisamo. 38 Sire pine isuka lulu au kenasupu teta pise supu bunu kena ai tu-tini mo kena lulu Au, hoko ilulu Auresaisa mo. 39 Sire pine isuka lulu Allamo leke mata yake, hoko ilulu Auresaisa mo. Po sepo sire pine imata leilulu Alla kai lepa Sou Misete bei Alla

  • Matiuse 10:40 17 Matiuse 11:17ete tamata makete, hoko namake iruekai Alla.”

    Alla Iriluke misete ete tamata rebeitapa tamata maka hlaleke lokoIje

    10:40-11:1(Mrk. 9:41)

    40 “Sepo sire pine isuka imi ruekaini hoko mere isuka Au rue kainineka, kai sire pine isuka Au rue kainihoko mere isuka Alla rebe Iulake Aulomei nusa meije Irue kaine neka.41 Tamata rebe isuka nabi irue me enilumare le ile nabi rebe ilepae Alla Enilepataru, hoko namake Alla Irilukemisete etei saka Iriluke ete nabiaruneka. Kai sire pine isuka tamata rebelulu Alla Eni sukare hoko Alla Irilukemisete etei saka Alla Iriluke miseteete tamata rebe lulu Alla Eni sukare.42 Kai sire pine iriluke masike kwelendinane oba toini ete sae kuesa beitamata meiju le sie meiju Auku makalulu, hoko Au beteke ete imi be, ‘Na-make isupu misete bei Alla sa.’ ”

    111 Yesuse Iahnau Eni maka lulua

    butu esa lesini luaru pela, eleki esikeu. Yo Yesuse Ikeu me hena teanarukena Iatetuke tamata Yahudiaru kaiIlepae Sou Misete bei Alla.

    Yesuse Iisike Yohanese maka baptiseeni makerike

    11:2-15(Luk. 7:18-35)

    2 Kena Yohanese maka baptise imebui laleije tamata esi alenake MakaHlamate Iono tanda heranaru, 3 hokoiulake eni kwetela sie ilaru esi keutneu Yesuse be, “Ale mere Maka hla-mate rebe kena akmenare Alla Italukebe tatike pine Iluake, pibe ami na-make tamata makete salo?”

    4 Yesuse Iombe, “Imi leu betekesaisa rebe imi lene au atetukele kaiimi selu tanda herana rebe au onoreetei be: 5 tamata rebe esi luake lokoAure, esi selu more Au onosi selu,tamata sisate Au onosi keu, tamatarebe usai kai tinaiju puluele Au onosimise, tamata popole Au onosi lene,tamata matale Au onosi kwana suike,kai Au lepae Sou Misete ete tamata

    susataru. 6 Kai beteke etei be sire ih-laleke loko Au rame, Alla Iono laleijendina.”

    7 Kena Yohanese eni maka lulu-aru esi keu peneka, Yesuse IlepaeYohanese ete tamata bokala meru be,“Imi keu loko Yohanese ndete otoinsekile kena saisa? Kena imi selubalate elisuke melate lori lopaije o?8 Imi keu kena selu saisa? Imi keukena selu tamata rebe ialike pakianemisete? Tamata rebe ialike pakianemisete iruemeKamale eni luma. 9 Imikeure kena selu nabi. Tinai Au betekeete imi be Yohanese ilesi bei nabi.10 Bei akmena sa Alla Eni lepate rebelekire ebeteke Yohanese enimakerikeelere:

    ‘Lene, ile meije rebe Au ulakeni.Au ulakeni akmena bei Ale, leke

    iaknekae lalane eteMu.*’ ”11 Eleki Yesuse Ibeteke be,

    “Yohanese iaknekae lalane meru kaiAu beteke ete imi be, ‘Bei pusuetamatamei nusameije sae iela lesi beiYohanese maka baptise mo, po kenaAlla Ipletae ite tamata masike tamatatone po iela lesi Yohanese.’ 12Bei kenaYohanese maka baptise ilepa lokoAlla Ipletae tamatare eti roma meije,tamata neunaru esi atula leke tamataesi lulu loko Alla Eni pletaru yake.13 Le kena Yohanese iluake mosare,yelu rebe uono kena petu meije lekiluakmena kena Alla Eni lepata rebe nabiMusa ilekilu kai pusue nabiaru esihnaunarupeneka. 14Kai sepo imi leneloko saisa rebe Musa kai nabiaru esilekiule, hoko imi rekwa be Yohanesemere nabi Elia rebe bei akmena sa,nabiaru esi beteke peneka be tatikepine iluake. 15 Imi lene mimise lekeimi nati Auku lepata meiju!”

    Tamata Yahudiaru esi lene hnaunakena Alla Ipletae tamatare mo

    11:16-1916 Eleki Yesuse Ibeteke be, “Tamata

    neune rebai meije Au umpamaesisaka saisa? Esi saka kwete tone rebeesi rue me pasare. Esi koti loko esiebearu be, 17 ‘Ami menanie lagu lalendinate ete imi po imi mala mo, amimenanie lagumalerene ete imi po imi

    * 11:10 Mal. 3:1

  • Matiuse 11:18 18 Matiuse 12:4rani mo.’ 18 Sakesa neka, Yohaneseiluake iatetuke imi, rebai sesi itahanetia senete kai kinu anggure mo po imilene loko iatetuke mo. Imi betekebe, ‘Ro tiare ekbasaeni.’ 19 Eleki AuTamata Eni Nanare Au luake atetukeimi, Au kane kai Au kinu lupe tamataesi kane kai kinure neka po imi sukaAu mo, kai imi beteke be, ‘Ile meretamata ndasine, nselite, kai Iono ebekai tamata maka kotie pajakaru kaitamata dosaru.’

    Po Alla Eni misete rebe Au kaiYohanese luama atetukele ete imire,selu esi hasile kena tamata rebe esiono lulure esi atate.”

    Alla Ileuke sala ete tamata rebe esihleke bei esi dosaru more

    11:20-24(Luk. 10:13-15)

    20 Eleki Yesuse Ilepa ktili lokotamata me kota rebe Iono tandaherana bokala eteise po esi hlekebei esi dosaru more. 21 Ibeteke be,“Tatike pine Alla Ihukume tamatakota Korasime kai kota Betsaida leesi hleke bei esi dosaru more. Le sepotanda herana bokala rebe Au onolueteise, Au onoe ete tamata Yahudi mondi kota Tiruse kai kota Sidone hokotamata etemeru esi naku kai hleke beiono dosa takwali peneka kai esi alikepakiane tiae rebe aseluke be kaplalesititinaije. 22 Po imi lene mimise, Aubeteke ete imi be, kena Alla Iteupakala ete ite tamatare, esi supuhukumane ela lesi bei tamata Tirusekai Sidone. Le esi selu tanda heranepo esi hleke bei esi dosaru mo. 23 Kaitamata kota Kapernaume Alla Ionosirue tehaikeNi kena Ipletae tamataremo po esi supu poie kena otoi susatetitinai, le esi suka hleke bei esi dosarumo. Sepo tanda herana rebe Auonoe eteise pine kena akmenare onoeete tamata neuna me kota Sodomepeneka hoko kota mere erue eti romameije sa le esi hleke bei esi dosarutitinai. 24 Po imi nete! Kena Alla Iteupakala ete tamatare, esi hukumaneela lesi bei akmena tamata neuna mekota Sodome le esi selu tanda heranapo esi hleke bei esi dosaru mo.”

    Yesuse Itapa ite kena rue mise kaiAlla

    11:25-30(Luk. 10:21-22)

    25 Kena mere Yesuse Ikotie lokoAlla be, “Ama, Maka Kbasa lanite kaitapele. Au kotie trima kasi eteMu,le Aono tamata rebe esi noake be esirekware esi nati Apletae tamatare mopo Aono tamata rebe esi noake be esipakuna mo esi natie. 26 Mere, Amusukare. Hoko AmaKu, Au isikeMu.”

    27 Eleki Yesuse Ibeteke be, “AmaKuIriluke Eni kbasare ete Au kai IonoAu rekwa mise. Tamata sae irekwaAu, Alla Eni nanae mo batuke AmaKuruaI. Kai tamata sae irekwa AmaKumo batuke Au ruaKu kai sie rebe Aubeteke AmaKu eteise.

    28 Imi rebe blake nanami blulu leYahudiaru esi agamare esi bluluteboka hoko luake lokoKu kai Au onolalemimise. 29Lene loko Auku pletarekai atetuke Alla Eni sukare bei Au. LeAu ono imi susa mo kai kwakwae Aumo, hoko lalemi ndene. 30Auku pletaete imire eono imi supu misete kaisaisa rebe Au ono imi kerire emiri.”

    12Yesuse Ikbasa kena beteke be ono

    saisa neka kena Yahudiaru esi petu pleije12:1-8(Mrk. 2:23-28; Luk. 6:1-5)

    1 Kena petu sae me tamata Yahu-diaru esi petu plei, Yesuse kai Enimaka luluaru esi keue lalane me nd-inu gandume laleije. Eleki Eni makaluluaru esi ulu gandume unui kena esikanele le tiasi sene peneka. 2 Kenatamata Parisiaru esi selu mere hokoesi beteke loko Yesuse be, “Aselumimise! Amu maka luluaru esi onosala kena iteki agamare esi atatepeneka. Le atate ebeteke be, ‘Kenaiteki petu pleije, imi kerike sasaisayake.’ Po esi ulu gandume peneka.”

    3 Yesuse Iombe, “Imi baise AllaEni lepate rebe lekire pene moyo?Ebeteke be, ‘Kena akmenare kamaleDauta kai eni tamata maka luluarutiasi senere esi ono saisare? 4 Dautaikusu me Alla Eni Lumare irana rotirebe lake be kane mo le roti mererilukele ete Allare, pine esi kanele.

  • Matiuse 12:5 19 Matiuse 12:26Le lulu atete, piasare rebe kane rotimere batuke imamaru.’ 5Kai imi baiseTuhane Eni lepate rebe Musa ilekirepene moyo? Ebeteke be, ‘Masike pelapetu pleije imamaru esi ono yelu kenaAlla Eni lepata meru me Tuhane EniLumare, po tamata esi noake meresala mo.’ 6 Au beteke ete imi be, ‘Etemeije Ile sae me Eni kbasare ela lesibei Tuhane Eni Lumare.’ 7Alla Ibetekebe, ‘Au sukare imi oki lomai, meremise lesi bei imi riluke korbane eteAllare.’ Sepo imi nati Eni lepatarumimise hoko tamata rebe iono salamore imi hukumeni mo. 8 Le Au,Tamata Eni Nanae, Au kbasa kena Aubeteke be imi ono saisa kena petupleije lekwe.”

    Yesuse Iono ile sae eni bala lei mataleemise

    12:09-15a(Mrk. 3:1-6; Luk. 6:6-11)

    9 Eleki Yesuse Ikeu bei mere kaiIkusu me Yahudiaru esi luma ibadasae me. 10 Ete mere ile sae me enibala leini emata. Eleki sie ilaru esitneu Yesuse be, “Ono tamata imisekena tamata Yahudiaru esi petu pleijeyele pibe mo?” Esi tneu ele mere lekeesi nikwa Eni nsalale. 11 Po YesuseIralakesi be, “Sepo sae bei imia merueni domba inai sae etetu kena likelekena tamata Yahudiaru esi petu pleihoko iono kena ikerikele kai isirielebei likele pibe mo?

    12 Le tamatare ipentine lesi beidombare. Ele mere hoko ono tamataimise kena tamata Yahudiaru esi petupleije mula mo.” 13 Eleki YesuseIbeteke loko tamata bala lei matalemere be, “Antolie balamu lomei.”Eleki iantolie balaije, hoko balaijemise saka balai leini saere sosoli.14Po kena tamata Parisiaru esi siri beiluma ibadare, esi lepa lupu kena bunuYesuse. 15 Po Yesuse Irekwa laleisueleki Ikeu bei otoi mere.

    Alla Ibitike Yesuse kena EniMakerike12:15b-21

    Eleki tamata bokala esi keu luluI,kai Iono tamata makerakaru esi misepususi. 16 Ilakesi leke esi alenake saisarebe Ionolu meru ete tamata maketa

    yake. 17 Ilakesi mere leke Alla Eni lep-ate rebe akmena nabi Yesaya ilekiuleuonore mere peneka. Nabi Yesayaileki elere:

    18 “Ile meije Auku Tamata Mak-erike rebe Au bitikeNi.

    Rebe Au okiNi titinai kai IonolaleKu ndina titinai. AukuRore IkbasaeNi leke Ibetekehukume ete pusue tamatameinusare.

    19 Irare kai tamata makete mo,Ibiuwe mo,

    Ilepa me lalanaru mo leketamata esi isikeNi.*

    20 Tamata rebe esi ktili mo kaitamata rebe esi hlaleke ktilimore Iono lokosi mamau,

    leke lalesi kena hlaleke meresirike beisi yake.

    Iatula titinai leke tamata esihlaleke hlamate rebe Au onoeteise romapetu rebeAlla Iteupakala ete pusue tamata meinusare.

    21 Kai pusue tamata mei nusarehlaleke lokoI.”

    Yesuse Ibei Alla hoko Iktili lesi beiBelsebule, ro tiaru esi elake

    12:22-32(Mrk. 3:20-30; Luk. 11:14-23)

    22 Eleki kena petu mere tamatailaru esi keri tamata sae me ro tiareekbasaeni loko Yesuse. Ro tiare eonotamata mere iselu mo kai imou. ElekiYesuse Ionoi mise hoko isupu selu kaiilepa. 23 Kena tamata bokala esi selumere hkutukesi kai esi beteke be, “Ilemeije kamale Dauta Eni Anubu piseo?”

    24Po kena Tamata Parisiaru esi lenetamata esi beteke ele mere, esi betekebe, “Belsebule, ro tiaru esi elake mereekbasae Yesuse leke Iktili kena Isiriero tiare bei tamata mere.”

    25 Po Yesuse Irekwa lalesi hokoIbeteke lokosi be, “Negara elara luahoko negara mere atia neka. Kai kotaesa pise luma toini rare kai lomaihoko kota pise luma toini mere atianeka. 26 Sakesa neka, ro tiaru esielake ekbasae Au mo kena Au sirie rotiare. Le sepo ro tiaru esi elake eriluke

    * 12:19 Yes. 42:1-4

  • Matiuse 12:27 20 Matiuse 12:44kbasa ete ro tiae sae kena sirie ro tiaemakete hoko esi kbasare ktilimoneka.27 Hoko sepo imi beteka be Belsebuleekbasae Au sirie ro tiare hoko imimaka luluaru esi sirie ro tiare kenakbasa mere lekwe. Ele mere hoko ru-asi pine esi tiluke be imi beteke meretinai mo. 28Po Alla Eni Rore Ibasae Ausirie ro tiare, hoko imi rekwa be meretanda kena Alla Ipletae imi tamatare,menai peneka.

    29 Pise umpama, tamata sae ikusundeame tamata ktiline eni luma hokosuke loi mina pine ndea yelu bei lumamere sa.

    30 Sire pine iono lulu Au mo hokoilelie Au. Kai sire pine itapa Au mohoko iatia Aukumakerike. 31Beimerehoko Au beteke ete imi be: sepo sireiono dosa kai ilepae tiae loko Alla,isupu ampune bei Alla sa, po sepoilepa tiae loko Ro Misete hoko isupuampune bei Alla moneka. 32 Sire pineilepa lelie Au, Tamata Eni Nanae hokoisupu ampune bei Alla sa, po sepoilepa tiae loko Ro Misete hoko kenameije kai kena rebai makete lekweisupu ampune bei Alla moneka.”

    Ite rekwa aije emisere bei esi buaije12:33-37(Luk. 6:43-45)

    33 “Sepo ai aini sae pine imi betekebe emise hoko esi buaije emise lekwepo sepo ai aini sae pine imi betekebe emise mo hoko esi buaije lekweemise mo. Le aije mise pise misemore, rekwae bei esi buaije. 34 Imitamata neuna meru saka nanate, imisupu lepae lepate misete mo. Le saisarebe imi lepaele mere esiri bei lalemi.35 Tamata misete ilepae yelu misetabei eni lale misete. Eleyo tamata tiaeilepae yelu tiae bei eni lale tiare.

    36Hoko lenemimise! Kena Alla Iteupakala ete tamatare, papelake tamatarebe eni lepate eono tamata maketelaleije kera pende suke ibetekele eteAlla sa be le mula pine ilepa ele mere.37 Le bei amu lepate pine rekwa beankena kai rekwa be asupu hukume.”

    Tamata Parisiaru esi kotie YesuseIono tanda herane

    12:38-42(Mrk. 8:11-12; Luk. 11:29-32)

    38 Eleki Kuru Torataru kai tamataParisia sie ilaru esi beteke loko Yesusebe, “Ntuane kuru, ami suka selu Aonotanda herane.”

    39 Eleki Yesuse Ibeteke be, “Imitamata rebai meije imi neu titinai kaihlaleke loko Allamo. Imi kotie Au onotanda herano? Au ono sae kena meijemo. Po tatike pine imi selu tanda her-ane saka akmena Alla Iono tanda her-ane kena nabi Yunuse neka. 40 NabiYunuse irue petua telu, pita kai kpetukena iane elake esi tibuini laleije.†Sakesa kai Tamata Eni Nanare neka,Iruempe liane benaije petua telu, pitakai kpetu. 41 Namake kena petu rebeAlla Iteu pakala ete tamatare, tamataNiniwe rebe akmena esi mata pendeesi kwana suike sakesa kai imi tamatarebai meije kai esi tutuke imi le iminsalalaru. Le kena akmena esi supuahnau bei nabi Yunuse esi naku kaihleke bei ono dosa peneka. Au betekeete imi be masike Auku kbasare lesibei nabi Yunuse po au lepae Alla Enilepataru ete imire, imi naku kai hlekebei imi dosaru mo. 42 Kena petu AllaIteu pakala ete imi tamatare, kamalebina bei negara Seba ikwana suike,itutuke imi tamata rebai meije le iminsalalaru, le kamale bina meije ak-menare iluake bei nusa lauke titinaikena ilene kamale Salomo iatetukeirekwa titinaije. Au beteke ete imi be,imi lene mimise, ete meije Ile sae meEni kbasare lesi bei kamale Salomo,po imi pusumi lene lokoI mo.”

    Ro tiare esiri bei tamata sae me kaiekusu suike kenai leneka

    12:43-45(Luk. 11:24-26)

    43Yesuse Ilepa rame be, “Sepo kenaro tiare esiri bei tamata sae, hoko rotiae mere ekeu lilali me otoi nsekilekena nikwa otoi kena erue, po esupusae mo. 44 Hoko ebeteke be au leusuike loko auku luma rebe au keu beipende. Kena eleu me luma mere,

    † 12:40 Yun. 1:17

  • Matiuse 12:45 21 Matiuse 13:17selue malene, hlaie ndita kai andu-likele mise. 45 Eleki ekeu kai ekeri rotiae itua rebe uneu lesi beije, ukbasaetamata mere eleki urue ete mere.Hoko tamata mere isupu tiae lesi beiakmenare leneka. Mere eono ete imitamata neuna rebai meije lekwe sepoimi naku kai hleke bei ono dosaremo.”

    Yesuse Eni luma toini12:46-50(Mrk. 3:31-35; Luk. 8:19-21)

    46 Kena Yesuse Ilepa kai tamatabokala me lumare sa, inaI kai kwaliNimuliaru esi luake esi kele mpai mulikai esi atula kena tetueNi. 47 Elekiile sae me ibeteke lokoI be, “InaMukai kwaliMumuliaru esimpaimuli esisuka tetueMu.”

    48 Po Yesuse Ibeteke loko ile merebe, “Arekwa be inaKu kena sire?Kai kwaliKu kena siasi? Tamatamakete lekwe inaKu kai kwaliKueneka.” 49 Eleki Itiluke Eni maka lulu-aru kai Ibeteke be, “Meije inaKu kaikwaliKusi! 50 Le sire pine iono luluAmaKu ndete surgare Eni pletare,hoko ile mere pine kwaliKu pise be-taKu pise inaKu.”

    13Umpama kena tamata maka mulae

    bibite13:1-9(Mrk. 4:1-9; Luk. 8:4-8)

    1 Kena petu mere neka Yesuse Ikeubei lumamere lorau tlakare eleki Irueme tlaka leine. 2 Eleki tamata bokatitinai esi luake kai esi keholi Yesuse,hoko Irue kena soa buini ndau tlakareyo tamata meru esi kele nda laiuluije.3 Eleki Yesuse Iatetuke yelu bokalaetesi kena umpama be:

    “Kena petu sae me maka andinuimulae bibite. 4Kena imulae bibitaru,bibita leini utetu kena lalane. Elekimanua ndete teture uluake, ukanepusue bibita me lalane. 5 Bibita leiniutetu kena otoi rebe batu bokala hokotapele ela mo. Eleki bibita meru kusununu le tapele ete mere ela morepe. 6 Po kena lemataije sare, bibitakwawi meru unseki kai umata le esi

    lamuite ekusu nanu mo. 7 Bibitaleini utetu kena ai lulia uwei. Elekiai luluia meru ukaplete bibita kwawimeru eti umata. 8Po bibita leini utetukena tapele nkopane. Hoko esi hasilebokala; rebai utune pise rebai butune pise rebai butu telu bei bibita rebemulaule.”

    9 Yesuse Ialenake mere pela elekiIbeteke lokosi be, “Imi lene mimiseleke imi nati Auku lepata meiju!”

    Yesuse Iahnau kena umpama lemula?

    13:10-17(Mrk. 4:10-12; Luk. 8:9-10)

    10 Eleki Eni maka luluaru esitehaikeNi kai esi tneuI be, “Le mulapine Aalena etesi kena umpamare?”

    11 Yesuse Iralakesi be, “Le Alla Ir-iluke misete ete imi peneka leke imirekwa be Ipletae imi tamatare eleka,po sie makete Iriluke misete etesi mo.12 Sire pine inati lepate bei Alla toto,tatike pine inati boka lesi. Po sirepine isuka nati lepate bei Alla mo,hoko tatike pine inete loko lepate sa-saisa moneka. 13 Bei mere hoko Aualena kena umpama etesi, le masikeesi selulu po esi ono saka esi selulumo, masike esi lenelu po esi ono sakaesi lenelu mo kai esi natilu mo. 14 Elemere Alla Eni lepata rebe akmenarenabi Yesaya ilekire eono tinai. AllaIlepa elere:

    ‘Tamata esi lene rame po esi natimo,

    esi selu rame po esi rekwa saisarebe esi selure mo.*

    15 Le tamata meru lalesi rekwamoneka, tlinaisu popolapeneka, kai mataisu matapolapeneka.

    Eono ele mere leke mataisuselu mo, tlinaisu lene mo kailaleisu nati mo kai esi hlalekeloko Au suike mo, leke Auonosi hlamate yake.’ ”

    16 Eleki Yesuse Ilepa rame loko Enimaka luluaru be, “Po Imi supu misetebei Alla le imi selu kai imi lene. 17 Iminetemimise! Nabia bokala kai tamatabokala rebe esi lulu Allare esi sukaselu saisa rebe imi selulu meiju po esisupu selulumo. Kai esi suka lene saisa

    * 13:14 Yes. 6:9-10

  • Matiuse 13:18 22 Matiuse 13:35rebe imi lenelu meiju po esi leneumo.”

    Yesuse Ibeteke Eni hnaune kenaumpamare esi natire

    13:18-23(Mrk. 4:13-20; Luk. 8:11-15)

    18 Eleki Yesuse Ibeteke lokosileneka be, “Imi lene umpama kenatamata maka mulae bibite esi natire.19Bibita rebe utetu kena lalane, merusaka tamata esi lene Alla Eni lepatepo esi nati mo hoko takwali mo lepatarebe lepaelu eteise ro tiare eono esinete lokolu moneka. 20 Bibita rebeutetu kena otoi rebe batu bokala hokotapele ela more, mere saka tamata esilene Alla Eni lepate kai esi hnoukeme laleisu sosoli kena lale ndinate.21Bibite kwawi meru esi lamuite kusunanu lope mo, hoko unseki nunu,mere saka tamata esi lene Alla Enilepate po dasare sae mo hoko eruekena laleisu takwali mo. Hoko kenaesi supu susate le esi hlaleke lokoAure hoko esi hleke Alla Eni lepate,kai esi naya. 22 Bibita rebe utetu kenaai lulia uweije, natire tamata rebe esilene Alla Eni lepataru po esi nete lokotaneia mei nusa meije. Esi hidupe elemere epele Alla Eni lepataru hokoesi hasile sae mo. 23 Bibita rebeutetu kena tapele nkopane, meresaka tamata esi lene kai esi lulu AllaEni lepata meru kena misete. Hokotamatameru saka bibitaru ukusu pineuelamise hoko esi hasila bokala; rebaiutune pise rebai butu ne pise rebaibutu telu bei bibita rebe mulaule.”

    Umpama kena palate kai gandume13:24-30

    24 Yesuse Ialena kena umpama saeme lekwe ete tamata bokala meru be,“Alla Ipletae tamatare saka umpamameije: Tamata maka andinu imulaegandume, bibite misete me eni ndin-ure.† 25 Po kpetu sae me kena pusuetamataru esi ntulu peneka, tamatarebe isukai more iluake imulae palatalabui selake gandumemere eleki ikeu.26 Eleki kena gandumaru ukusu kaiuono kena esi tukuna nere, kenamere

    pine palataru renae. 27 Maka andinumere eni tamata makerikaru esi selupalataru ukusu sakesa kai gandumaruhoko esi luake lokoi kai esi betekebe, ‘Ntuane, aulake ami mulae bibitarebe miseta kena ndinure yo palataruukusumendinure bei etia?’ 28Ntuanemere iombe, ‘Mere tamata rebe laleijetiake aure imulaelu.’ Eleki esi betekelokoi be, ‘Ntuane, asuka kena amikeu bori palataru o?’ 29 Po iombe,‘Yake, le kena imi bori palataru, imibori kai gandumaru. 30 Sebeie lualukusu sakesa eti roma petu kena ulule.Kena petu mere tatike pine au betekeete tamata maka uluaru be: Lupukepalataru akmena kai lo totoini elekitutuelu. Eleki lupuke gandumaru kaihnoukelu kena auku luma teture.’ ”

    Tamata rebe esi hlaleke loko Allareesi tapa boka kai ktili saka sasawi inaijeekusu ela kai ragire esake tarigure

    13:31-35(Mrk. 4:30-34; Luk. 13:18-21)

    31 Yesuse Ialena umpama maketeetesi lekwe be, “Alla Ipletae imitamatare esi keadane saka sasawi in-aije. Tamata maka andinu irana sa-sawi inai eleki imulaele me eni ndin-ure. 32Bibite mere tone lakwai esa beibibita maketaru, po kena ekusu kaieelare, eela lesi bei utane loini make-taru. Eono aini lolete, hoko manuarulomei uono alai kena esi sanaiju.”

    33 Kai Ialenake umpama sae meijeetesi lekwe be, “Alla Ipletae imitamatare esi keadane saka ragi. Binasae irana ragi teputi eleki itoha kaitarigu kiloa butu lua eti eono tariguresa.

    34 Pusue meru Yesuse Iatetuke etetamata bokala meru kena umpama.35Leke pusue eono lulu Alla Eni lepaterebe akmena Eni nabire ibeteke be:

    “Kena Au lepa kaise Au pakeumpama.

    Au beteke yelu rebe bei kenanusare etola menai eti meijesae irekwa more.”‡

    † 13:24 Ndinure nusameije. Bibita rebemisetaru,mere tamata rebe esi luluAlla Eni pletare kai palataru,mere tamata rebe esi lulu ro tiare esi elake eni pletare. ‡ 13:35 Isi. 78:2

  • Matiuse 13:36 23 Matiuse 13:55Yesuse Ibeteke umpama gandume

    kai palate esi natire13:36-43

    36 Eleki Yesuse Ikeu bei tamatabokala meru Ileu lora Eni luma. ElekiEni maka luluaru esi luake lokoI kaiesi beteke lokoI be, “Ama, Abetekeumpama palate kai gandume esinatire ete ami mina.”

    37 Eleki Iralakesi be, “Tamatarebe imulae bibita miseta meru Au,Tamata Eni Nanae; 38 ndinure nusameije. Bibita miseta meru tamatarebe esi lulu Alla Eni pletare kaipalata meru tamata rebe esi lulu rotiaru esi elake esi pletare. 39 Tamatarebe laleije tiake tamata maka andinumere, eleki imulae palataru selakegandumaru, mere ro tiaru esi elake.Petu kena ulure mere petu kena AllaIteu pakala ete tamatare, kai tamatamaka uluaru mere malekataru.

    40 Kai palata meru lupukelu kaitutuelu kena auwere sakesa kai AllaIteupakala ete tamatareneka. 41Kenamere Au Tamata Eni Nanare Au ulakeAuku malekataru loko Auku otoimaka pletare leke esi lupuke pusuetamata rebe esi ono tamata maketeesi ono dosare kai pusue tamatarebe esi ono neune. 42 Eleki Aukumalekataru esi poiesi kena auweelake titinai, ete mere esi rani kai esisupu susate ela titinai. 43 Kena meretamata rebe esi lulu Alla Eni pletaruselusi hita saka lematai, kena esi rueme Alla Eni otoi maka pletare. Imilene loko Auku lapataru mimise!”

    Umpama kena tanei belini ela titinai13:44-46

    44 Eleki Yesuse ialenake umpamamakete lekwe be, “Alla Ipletae imitamatare esi keadane saka tanei rebeesi beline ela titinai, rebe tamataibunikele mpe tapale lebui me ndinu.Eleki tamata sae itetuele, eleki ikalielenanu lesi leneka. Eleki laleije nd-ina titinai hoko ikeu abelie pusue enitaneiaru eleki isabe ndinu mere.

    45 Kai Alla Ipletae imi tamatareumpamae saka tamata maka abelirebe inikwa mutiara misete lakwaiesa. 46 Eleki kena itetue mutiara rebemisete lakwai esa mere, ikeu abelie

    pusue eni taneiaru eleki isabe muta-iara mere.”

    Umpama kena uete13:47-50

    47 Eleki Yesuse Ibeteke loko Enimaka luluaru lekwe be, “Alla Iple-tae imi tamatare esi keadane lupekeadane kena poie uete ndau meiteneka, eleki ekerike iane ooani bokala.48 Eleki kena uete mere penu peneka,tamata esi neha uete mere lora laiu-lui, eleki esi rue esi lupuke iane rebemisete kai esi kute kena sokate yoiane tiare esi poiele. 49 Sakesa nekakena Alla iteu pakala ete tamatare,malekataru esi keu pusue nusa meijeeleki esi tebi tamata neunaru beitamata rebe esi lulu rebe Alla Isukare.50 Eleki esi poie tamata neunaru kenaauwe rebe ela titinai, etemere esi ranikai esi supu susate ela titinai.”

    Kuru rebe ilene loko Alla Eni pletareirekwa kena atetuke hnauna takwalinekai beluke

    13:51-5251 Eleki Yesue Itneu Eni maka lulu-

    aru be, “Imi nati pusue umpama rebeAu betekelu ete imire pibemo?” Elekiesi ombe, “Yele Ntuane, ami nati.”

    52Yesuse Ibeteke lokosi be, “Papelakuru Torate rebe ilene loko Alla Enipletare, irekwa kai iktili kena atetukehnauna rebe takwaline kai beluke.Mere lupe luma upuije isirie eni taneilakwaline kai beluke bei otoi kenahnoukelu leke ipakelu.”

    Tamata me Yesuse Eni hena esi sukalene lokoI mo

    13:53-58(Mrk. 6:1-6; Luk. 4:16-30)

    53 Kena Yesuse Ialenake umpamameru pela peneka, eleki Ikeu bei otoimere. 54 Eleki kena Iluake me Enihena Nasarete, Iatetuke tamata etemeru me esi luma ibadare. Kena esilene Yesuse Iatetuke hoko esi heranetitinai kai esi beteke loko lomai be,“Tamata meije Isupu Eni maka rekwameije bei etia? Kai Isupu kbasa kenaono tanda herane bei etia? 55 IleMeijetukane makerike aije eni nanare pimoyo? Meije Maria eni nanare pimoyo? Kai kwaliNisi kena Yakobuse,Yusupe, Simone kai Yudase pi moyo?

  • Matiuse 13:56 24 Matiuse 14:2356Kai betaIsi rue eteremeije pimoyo?Hoko Irekwa pusue hnauna meiju beietia?”

    57Hoko esi suka lene lokoI moneka.Eleki Ibeteke lokosi be, “Piasare nabiisupu holmate bei tamata etika-etikaneka po me eni hena kai eni lumatoine isupu holmate mo.” 58 Tamatame Eni henare esi suka hlaleke lokoYesuse mo hoko Iono tanda heranaboka ete mere mo.

    14Herodese iulake tete Yohanese maka

    baptise ulu buaije14:1-12(Mrk. 6:14-29; Luk. 9:7-9)

    1-12Kena akmena kamale Herodeseikai saui Herodiase, kwalini Pelipuseeni bina. Hoko Yohanese makabaptise ibeteke loko Herodese be,“Amise mo le Tuhane Eni lepate rebeMusa ilekire ebeteke be akai saumuyake le kwalimu imata mosa.” ElekiHerodese isuka bunu Yohanese po ri-lai le tamata makete, le esi beteke beYohanese nabi. Eleki Herodese iulaketamata leke esi kerike Yohanese, loikai kusueni kena bui.

    Eleki kena Herodese eni pesta kenapetu rueleije hoko Herodiase eninanae binare imala me tamata oasikai ionoHerodese laleije ndina titinai.Herodese ila kai ibeteke loko kwetebina mere be, “Kuanae, akotie saisaneka au rilukele etemu.”

    Inai ibeteke kenai leke ikotieYohanese ulu buaije. Eleki kwete binamere ibeteke be, “Au kotie Yohanesemaka baptise ulu buaije kena bakeinai kena meije neka.”

    Herodese laleije kera titinai po ilame eni tamuaru oasi peneka, hokoiono lulu kwete binare ikotire. Iu-lake tamata esi keu me bui leketete Yohanese ulu buaije. Elekiesi keri Yohanese ulu buaije kenabake inai, esi rilukele ete kwetebinare eleki irilukele ete inai. KenaYohanese eni maka luluaru esi lenebe imata peneka, esi luake kena ranananakwalaije leke esi hnoukeni. Elekiesi keu beteke ete Yesuse. Eleki tak-walimina pine kamaleHerodese ileneesi aleneke Yesuse hoko ibeteke be,

    “Ile Yohanese rebe au ulake tamatakena tete ulu buaije, ikwana suike beimatale peneka hoko isupu kbasa kenaono tanda herane.”

    Yesuse Iala tamata usata lima lesikena roti buai lima kai iana inai lua

    14:13-21(Mrk. 6:30-44; Luk. 9:10-17; Yoh. 6:1-

    14)13 Kena Yesuse Ilene be Yohanese

    Imata peneka, eleki Isuka keu bei otoimere. Isa soa buini loko otoi rebetamata esi rue kena more leke ruaIete mere. Po tamata bokala esi rekwahoko esi keu lokoI bei esi kotaru lokonda kmalane. 14 Kena Yesuse Itatikena soa buine Iselu tamata bokalaete mere. Eleki laleIje noasi hokoIono tamata makeraka bei sie meruesi mise.

    15 Eleki kena kmau peneka Enimaka luluaru esi lomei tehaikeNi kaiesi beteke lokoI be, “Yesuse, meijeite kena otoi malene kai mei kmaupeneka, hoko Aulake tamata meru esikeu me hena teanaru leke esi sabemanane.”

    16 Po Yesuse Ibeteke lokosi be,“Ulake esi keu yake. Imi riluke man-ane etesi.”

    17 Esi ralakeNi be, “Batuke amikiroti buai lima kai iana inai lua.”

    18 Yesuse Iombe, “Keri lomeilokoKu.” 19Eleki Iulake tamata bokalameru esi rue kena melate. Eleki Iranaroti buai lima meru kai iane inai luameru, eleki Ilimese lolete lanite kaiIkotie trima kasi ete Alla, pine Ibirerotiaru. Eleki Irilukelu ete Eni makaluluaru leke esi larakelu ete tamatabokala meru. 20 Pususi kane eti esipila. Eleki Enimaka luluaru esi lupukeroti lesinaru kena sokata butu esalesini lua penu. 21 Tamata rebe esikanere mokwai usata lima, some binakai kwetela mo.

    Yesuse Ikeu ndete kwele babai14:22-33(Mrk. 6:45-52; Yoh. 6:16-21)

    22 Eleki Yesuse Iulake Eni maka lu-luaru esi sa kena soa buini leke esisabu tlakare akmena beiNi, kai Iulaketamata bokala meru esi leu. 23 Kenatamata meru esi leu peneka, elekiIkeu lolete ulate bubui kena kotie loko

  • Matiuse 14:24 25 Matiuse 15:12Alla. Kena kmau peneka ruaime ulatebubuije sa. 24 Kena mere Eni makaluluaru esi sai kena soa buini romatlaka tlai peneka po esi ktili monekale sanute ktili bei me oasi.

    25 Eleki kpeture kasuke olasa telupise ata, Yesuse Iluake lokosi. Ikeundete kwele babai. 26 Eleki kenaEni maka luluaru esi seluI keu ndetekwele babai, hkutukesi kai esi betekebe, “Mere nitu matale!”

    27 Po Ibeteke lokosi sosoli be,“Ndene! Meije Au, rilami yake!”

    28 Eleki Petruse ibeteke lokoI be,“Tuhane, sepomereAle hokoulake aukeu ndete kwele babai lome lokoMu.”

    29 Yesuse Iombe, “Lomei.” ElekiPetruse irulu bei soa buine eleki ikeundete kwele babai loko Yesuse. 30 Pokena Petruse iblake sanute ktili kuateeleki rilai, hoko imolo eleki ibiuwe be,“Tuhane, tapa au mina!”

    31Eleki Yesuse Ikerike balaije sosolikai beteke be, “Petruse, ahlaleke lokoAu ktili mo. Le mula pine ahlalekeloko Au ktili more?”

    32 Luasi sa lolete soa buine elekisanute ndene ne. 33 Eleki Eni makaluluaru esi tatu lokoI kai esi beteke be,“Tinai, Ale Alla Eni Nanae.”

    Yesuse Iono tamata makeraka meotoi Genesarete esi mise

    14:34-36(Mrk. 6:53-56)

    34 Eleki kena esi luake me tlakatebaije, esi tati me otoi Genesarete.35 Kena tamata ete meru esi rekwabe tamata rebe Iluake mere Yesuse,hoko esi alenakeNi ete pusue tamatame otoi mere. Eleki esi keri tamatamakerakaru loko Yesuse. 36 Elekiesi kotie bei Yesuse leke esi kerikeEni lapu nanuke esi nuruije. Hokopusue tamata rebe esi kerike Eni lapunanuke esi nuruije esi mise bei esimakerake.

    15Lulu Alla Eni lepataru mise lesi bei

    tamata esi atate15:1-9(Mrk. 7:1-13)

    1 Eleki tamata Parisia kai kuruTorata sie telua pise ataya esi lu-ake bei mpai kota Yerusaleme lokoYesuse. Eleki esi tneuI be, 2 “Le mulapine Amu maka luluaru esi lulu itekiatate m