Welk Singelpark willen we?

Welk Singelpark willen we?26 november 2012

Advies Team Singelpark Stadslab Leiden over de zes ingediende visies op identiteit

en samenhang in het Singelpark26 november 2012

2 Singelpark Leiden

Singelpark Leiden 3

Inhoud 1. � Samenvatting pagina 4

2. �Analyse op basis van de wensen van inwoners en organisaties pagina 8

3. �De reacties van het publiek pagina 18

4 Singelpark Leiden

1. Samenvatting

Singelpark Leiden 5

1.1 InleidingStadslab Leiden is een netwerk van 1000 Leidse creatieve professionals dat plannen ontwikkelt om de stad bruisender, innovatiever, ondernemender, mooier, groener, cultureler, concurrerender te maken. Een van de plannen is de ontwikkeling van de zeven Leidse singels tot het langste (6,3 km), mooiste en spannendste stadspark van Nederland. De gemeente heeft dit initiatief omarmd en 9,3 miljoen euro voor de realisatie uitgetrokken. Team Singelpark van Stadslab werkt met de gemeente en andere partners aan de verdere uitwerking van het idee. De inzet van Team Singelpark is om het park op het hoogst mogelijke niveau te realiseren en de bevolking actief te betrekken bij ontwikkeling, aanleg, beheer en gebruik van het park.

In december 2011 pleitte Team Singelpark in een adviesrapport aan de ge-meente voor het uitschrijven van een internationale designcompetitie onder de beste landschapsarchitecten. Om op die manier een plan en een bureau te vinden dat een Grand Design kan maken voor het park. Een design dat eenheid brengt, met respect voor de individuele sferen langs het park. De Ideeënwedstrijd heeft in het voorjaar van 2012 plaatsgevonden. Een advies-commissie beoordeelde de plannen en adviseerde het College van B&W om Studio Karst, of Studio Karst in samenwerking met Lola Landscape Archi-tects, te vragen de visie verder uit te werken. Team Singelpark vindt het daarnaast belangrijk dat de mening van inwoners en organisaties van Leiden wordt meegenomen in de keuze van het College voor één of meerdere ideeën en ontwerpbureaus.

1.2 Analyse Guiding PrinciplesIn januari 2012 hield Team Singelpark een brainstormavond in Nieuwe Ener-gie. Ruim tweehonderd Leidenaren dachten in negentien brainstormgroepen mee over wat het Singelpark zou moeten worden. De vijfhonderd ideeën die de brainstorm opleverde werden door het team vertaald in elf ‘Guiding Prin-ciples’, die mede de briefing vormden van de zes deelnemende bureaus aan de Ideeënwedstrijd. Uit een uitvoerige analyse die we als Team Singelpark van de zes ingediende plannen op basis van de Guiding Principles hebben gemaakt, blijkt dat het plan van Lola Landscape Architects uit Rotterdam op vrijwel alle wensen vanuit inwoners en organisaties van Leiden goed aansluit. De ideeën van Gross.Max en Studio Karst voldoen op onderdelen aan de richtlijnen en in de inzendingen van Michael van Gessel, Michel Desvigne en Latz + Partner vinden we nauwelijks iets terug van de input vanuit bewo-ners en organisaties of zijn de ingediende ideeën zelfs tegengesteld aan de wensen.

1.3 Singelpark ExpoDe Singelpark Design Expo in de tuin van Museum Volkenkunde werd in elf weken door circa 9.000 bezoekers bezocht. Nooit kon een architectuur-

tentoonstelling in Leiden op zo veel belangstelling rekenen – een bewijs dat het Singelpark leeft! Elk ontwerp werd in een glazen kas gepresenteerd door middel van juryrapport, borden en boekjes met ingediende teksten en tekeningen, een videointerview met de ontwerper en maquettes en modellen. Daarnaast konden geïnteresseerden alle informatie online vinden. Team Sin-gelpark heeft, met hulp van de commissie Participatie van de Vrienden van het Singelpark i.o., gedurende de tentoonstelling reacties verzameld van het publiek. In dertig rondvaarten, rondleidingen en vier feedbacksessies inventa-riseerden we de meningen van de bezoekers. Ook gaven mensen hun mening via reactieformulieren en een reactiezuil op het expoterrein, via www.singel-park.nl (15.000 keer bezocht) en andere blogs, via Twitter (700 followers), email en de pers. Verder hielden we presentaties voor diverse groepen, zoals buurtverenigingen, Rotary en een congres van het Stimuleringsfonds voor Architectuur. Het plan van Lola bleek de ruime voorkeur (+/-60%) te hebben van het publiek. Ook ideeën uit de plannen van Gross.Max en Studio Karst en in mindere mate Michael van Gessel konden op de steun van het publiek rekenen. De plannen van Latz + Partner en Michel Desvigne stuitten voorna-melijk op kritiek.

1.4 ConclusieZowel de analyse op basis van de elf Guiding Principles als uit de reacties tijdens de Singelpark Design Expo komt het plan van Lola Landscape Ar-chitects naar voren als favoriete plan van het publiek. Op onderdelen kun-nen daarnaast de plannen van Gross.Max en Studio Karst op enthousiasme rekenen. 1.5 Advies aan College van B&W De visie van Lola Landscape Architects uit Rotterdam op identiteit en sa-menhang in het toekomstige Singelpark is de grote favoriet van inwoners en organisaties van Leiden. Wij hechten er grote waarde aan dat het gedachten-goed van Lola een belangrijke plaats krijgt in de uiteindelijke plannen.

Evenals de Adviescommissie van de Ideeënwedstrijd zien wij goede moge-lijkheden voor samenwerking tussen Lola Landscape Architects en Studio Karst. Daarnaast zouden ideeën van Gross.Max een plaats kunnen krijgen in het geheel. Als het lukt om de stedelijke visie en praktische oplossingen van Lola te combineren met de visie van Studio Karst voor Leiden als botanische stad, kan dat een park én een stad met een ongekende dynamiek opleveren. Een plan dat daadwerkelijk zal leiden tot het ook door ons vurig gewenste langste, mooiste en spannendste stadspark van Nederland. We vinden het wel belangrijk dat beide jonge bureaus zich comfortabel voelen met een samenwerking.

6 Singelpark Leiden

Singelpark Leiden 7

Beelden van de opening van de Singelpark Design Expo op 29 juni 2012

8 Singelpark Leiden

2. Analyse op basis van de wensen van inwoners

en organisaties

Singelpark Leiden 9

2.1 InleidingTeam Singelpark vertaalden de 500 wensen en ideeën uit een brainstorm met inwoners en organisaties in elf Guiding Principles: richtlijnen voor de deelnemers aan de ideeëncompetitie. De zes leden van Team Singelpark hebben alle zes de plannen tot in detail bestudeerd. Eerst hebben wij voor onszelf de plannen gewaardeerd op de elf afzonderlijke Guiding Principles, waarbij we per richtlijn en per bureau een score noteerden: twee punten als het ingediende plan aan de richtlijn voldeed, één punt als het gedeeltelijk aan voldeed en nul als het er niet aan voldeed. Daarna hebben we in een mee-ting alle scores naast elkaar gelegd. Op de (weinige) onderdelen waarin de individuele beoordelingen van elkaar afweken voerden we nadere discussies. Uiteindelijk hebben we alle eindscores van de teamleden bij elkaar opgeteld en gemiddeld, en zo is per richtlijn per bureau een eindscore ontstaan:

2 = voldoet geheel aan de richtlijnen1,5 = voldoet grotendeels aan de richtlijnen1 = voldoet gedeeltelijk aan de richtlijnen0,5 = voldoet enigszins aan de richtlijnen0 = voldoet niet aan de richtlijnen

Met elf Guiding Principles en maximaal twee punten per richtlijn kon een maximale score van 22 punten worden behaald.

2.2 De waardering van de plannen per richtlijnHieronder een toelichting op de scores per Guiding Principle.

1. HET SIngElpArk moET EEn groEnE long om DE DIcHTbEbouwDE bInnEnSTAD worDEn Vrijwel alle bureaus maken van het Singelpark in meerdere of mindere mate een grote groene zone. Alleen Latz + Partner voegt weinig nieuw groen toe, maar legt de nadruk op het verbinden van bestaande onderdelen, o.a. door middel van borden. Studio Karst komt met het idee om niet alleen de singels, maar de hele stad te vergroenen, waarbij het Singelpark de rand is van de botanische stad. Aan de buitenzijde laten zij mogelijkheden om groen toe te voegen onbenoemd, behalve dan het toevoegen van een dubbele bomenrij, die echter op grote delen van de singel niet mogelijk zal zijn zonder harde kade aan de buitenzijde. De buitenzijde betrekken doet Lola Landscape architects wel met het concept van de ‘echo gardens’: elk mogelijk hoekje wordt benut om bomen, planten en bloemen toe te voegen. Gross.Max kiest wat vaker voor stenige toevoegingen (pleinen, Musis Sacrum). Van Gessel en Desvigne maken van de singels een grote open groene ruimte met ruime zichtlijnen, maar kiezen wel voor één zes kilometer lange soort beplanting (gras, bomen) die het geheel wat saai maakt. Lola en Studio Karst kiezen juist

voor een uitbundig beplantingsbeeld, waarbij de Hortus Botanicus als curator van het park optreedt en leverancier is van planten uit de hele wereld.

2. HET SIngElpArk moET vAn En voor AllE lEIDEnAArS zIjnZal het Singelpark alle groepen in de Leidse samenleving faciliteren? De na-tuurliefhebbers, de cultuurliefhebbers, water(sporters), kinderen en ouderen, omwonenden? En daagt het plan hen uit om zelf actief de handen uit de mouwen te steken in bijvoorbeeld het organiseren van activiteiten en het hel-pen bij het beheer van het park? Dat zijn essentiële vragen als het park méér moet zijn dan zo maar een mooi park, maar een park dat de hele bevolking samenbrengt, activeert en zo zorgt voor een meer vitale stad.

Lola Landscape Architects heeft dit principe ‘voor en door Leidenaars’ het meest concreet uitgewerkt. Ze kiest ervoor om per deelgebied betrokken groepen mensen en organisaties bijeen te brengen in ‘Circles’ die ideeën leveren voor de programmering en laten deze ideeën leidend zijn. Studio Karst, Gross.Max en Van Gessel noemen de participatie van inwoners ook belangrijk, maar werken dat (nog) niet verder uit. De inzendingen van Lola en Gross.Max laten al diverse ideeën terugkomen die in het verleden vanuit de bevolking naar voren kwamen, zoals een Stadsbad, meer aanlegplaatsen voor boten en vissteigers. Of ideeën die de belevingswaarde van bestaande elementen versterken, zoals de inloopvolière van Gross.Max. Daaruit blijkt dat de bureaus zich werkelijk hebben verdiept in wat inwoners en organisaties van Leiden met de singels willen en daarop in willen spelen.Bij Lola, Gross.Max en Studio Karst kan de bevolking een actieve rol spelen bij de aanleg en het beheer van het park en de attracties in het park, zoals stadsbad en volière. Voor Studio Karst geldt dat met name de liefhebbers van tuinieren extra worden aangesproken, maar de liefhebbers van cultuur, sport, water etc. vooralsnog minder. De inzendingen van Van Gessel en Des-vigne zijn zo kaal dat we weinig aanknopingspunten zien voor een actieve betrokkenheid van inwoners. Wat mogen ze doen? Het gras maaien? Latz + Partner tenslotte voegt elementen aan het Singelpark toe waar niemand om heeft gevraagd, zoals ecotorens, en er komen weinig elementen terug van alle ideeën die wel vanuit bevolking en organisaties naar voren gebracht zijn.

3. DE SIngElgrAcHT moET HET lEIDEnDE ElEmEnT In HET SIngElpArk zIjnNa Amsterdam en Venetië heeft Leiden het meeste vaarwater in de stad van alle steden in de wereld. Volop mogelijkheden dus om via het Singelpark de kracht van Leiden als waterstad uit te bouwen. De plannen van Lola en Gross.Max bieden op dit punt de beste kansen. Zo vinden wij het idee van Lola om een extra haven te ontwikkelen in het nu weinig gebruikte Ankerpark interes-sant, met daaromheen extra grachten die met relatief eenvoudige ingrepen opengemaakt kunnen worden. Niet alleen wordt de overbevolkte Haven

10 Singelpark Leiden

oostzijde) en/of door het aantal ligplaatsen voor woonboten te verminderen en schuttingen en hagen daaromheen te verwijderen. Lola werkt als enige alternatieven voor woonbootbewoners uit door ze de keuze te geven om naar een van de twee uitgekozen plekken buiten de singels te verhuizen, maar dan met een grotere eigen tuin.

4. In HET SIngElpArk moET jE lAngE En korTE ronDjES kunnEn wAnDElEn, rEnnEn, fIETSEn En vArEnMichel Desvigne vermindert het aantal paden in zijn plan. Latz + Partner hand-haaft de huidige padenstructuur, maar maakt ze beter zichtbaar en toegankelijk. De bedoeling was en is dat er méér mogelijkheden komen om grote en kleine rondjes singel te doen. Studio Karst kiest voor ‘snel’ verkeer (fietsen, skaters, hardlopers) aan de buitenzijde van de singel, langzaam verkeer in de afge-schermde tuinen aan de binnenzijde en waterverkeer via een waterbus. Maar wat als je niet zes kilometer lang wil rennen, maar kleinere rondjes wil maken aan weerszijden van de gracht? Michael van Gessel kiest voor een pad aan de bui-tenzijde van de singels, dat echter direct naast de weg loopt en daardoor meer een stoep dan een promenade is. Het doorgaande pad (karrenspoor) aan de binnenzijde van de singels wordt deels gedeeld met auto’s, wat ons inziens on-wenselijk is. Wel waarderen we de oplossing van een pad over een vrij liggende steiger op het water rond Hortus en Sterrewacht. Voor die oplossing kiest ook Lola. Zij kiest er echter voor om de paden overal direct langs het water te laten lopen zodat intuïtief navigeren mogelijk wordt langs de gehele singel, en moei-lijke navigatiepunten, zoals bij de Utrechtseveer, opeens heel eenvoudig worden. Gross.Max heeft de padenstructuur (nog) niet helemaal uitgewerkt.

5. HET SIngElpArk STrEkT zIcH uIT vAn DE gEvElS AAn DE bInnEn-zIjDE ToT DE gEvElS AAn DE buITEnzIjDEDe wens is om niet alleen de binnenzijde van de singels tot een park te ma-ken, maar het hele gebied van gevel tot gevel. Met de singelgracht als mid-den van het park. Dat doet recht aan karakter en historie van de singels, en het is daarnaast nodig om het smalle park zo breed mogelijk te maken.In vrijwel alle plannen (met uitzondering van Latz) wordt aandacht besteed aan zowel de binnen- als buitenzijde van de singelgracht. Voor Studio Karst is de gracht echter een duidelijke grens, met aan de buitenzijde alleen een promenade met dubbele bomenrij. Het betrekt de groene stukken die aan de buitenzijde van de singels liggen (o.a. Nieuw Leyden, tussen Plantsoen en Trigon) niet bij het park. Van Gessel doet dat wel. Lola probeert de volle breedte van het park te gebruiken door zowel een lineaire programmering (paden langs de singel) als een programmering dwars op de singels (groen langs de singels). Gross.Max en Michel Desvigne besteden weinig aandacht aan het volwaardig integreren van de buitenzijde van de singel in het park.

achter de Zijlpoort daarmee ontlast, het maakt van dit deel van de stad een tweede watersportcentrum (naast het Galgewater), met naast afmeerplekken mogelijkheden voor verhuur van boten, waterfietsen etc. en een stadsbad. Dat betekent dat – met het weghalen van de dam en eventueel het ontsluiten van de Maresingel op de Oude Vest door het verhogen van de Langegracht-brug over de Stille Mare - een compleet nieuw doorvaarbaar gebied ontstaat dat de druk zal wegnemen op het water aan de zuidwestkant van de binnen-stad én dat de ‘vergeten’ noordoostkant van de stad volledig bij de binnen-stad betrekt (een belangrijke pijler onder het Programma Binnenstad).

Het warme koelwater van de E.ON-centrale vangt Lola, net als Gross.Max, op in openluchtzwembaden. De dam kan weg, het singelwater aan de noordzij-de wordt kouder en heeft minder stroming zodat daar net als aan de zuid-zijde van de stad sneller geschaatst kan worden en een ‘rondje singel’ ook op de schaats mogelijk wordt. Gross.Maxx heeft een interessant idee gelanceerd om de Melkweg (Sterrenwacht!) in de Singelgracht te spiegelen door middel van een tapijt van tienduizenden afgezonken lampjes. Op zomeravonden vaar je over een zee aan lampjes, in de winter schaats je over een 6,3 kilome-ter lange verlichte ijsvloer. Een origineel idee, dat mogelijk door een groep enthousiastelingen kan worden geadopteerd en verder uitgewerkt.

Van Gessel komt met het idee om vele bruggen toe te voegen, zodat je op vele punten het water over kunt. Zo komen er extra bruggen op de drie punten waar de singel de Rijn kruist en bij de Haarlemmertrekvaart. Op die manier worden nu ontoegankelijke en ondoorgrondelijke waterknooppunten duidelijke centrale punten waar je vanaf het water de stad binnenkomt en waar het wan-delend publiek een goed zicht heeft. We vragen ons echter af of al deze grote bruggen niet veel te duur worden, gegeven het budget. Van Gessel en Lola zijn de enigen die het water duidelijk als het centrale, leidende element in het mid-den van het Singelpark positioneren, zoals gevraagd in de Guiding Principles.

Latz + Partner legt tuinboten en vlonders in de singel om bereikbaarheid en gebruik van het water te bevorderen: een te plastische oplossing. Michel Desvigne plan biedt weliswaar beter zicht op het water dan nu het geval is, maar draagt geen oplossingen aan voor betere toegankelijkheid en gebruik van het water. De begroeide waterkant aan de binnenzijde van de gracht van Studio Karst zorgt mogelijk voor minder zicht op en toegankelijkheid van het water. De voorgestelde harde kademuur aan de buitenzijde zou het makkelij-ker maken om boten aan te leggen. Het bureau introduceert een hop op hop of waterbus die rondjes singel vaart.

Een belangrijke wens is om overal ruim zicht op het water te creëren. Alle bureaus besteden daar in mindere of meerdere mate aandacht aan. Door houtwallen weg te halen (bijvoorbeeld rondom de begraafplaatsen aan de

Singelpark Leiden 11

6. HET SIngElpArk moET AuToluw zIjn (pArk gAAT vóór vErkEEr)Het Singelpark kan alleen echt een goed functionerend park worden als het het domein wordt van voetgangers, fietsers en boten en dat druk autoverkeer zo veel mogelijk verdwijnt. Zo ontstaat de rust die hoort bij een goed park.

Lola heeft daar de meest vergaande én meest uitgewerkte ideeën voor die mogelijk niet direct kunnen worden gerealiseerd, maar wel telkens als een kans zich voordoet (bijvoorbeeld bij de aanleg van een ringweg om het centrum). Zo krijgt het Singelpark een grote stimulans als op termijn de toe-gangsweg naar het Levendaal via een klein stukje Zoeterwoudsesingel loopt en als de universiteitsgebouwen van het WSD-complex van de universiteit een aaneengesloten groene campus kan worden door het verkeer over de Maliebaan te leiden. Ook het verleggen van de brug bij Molen de Valk is ons inziens de enige juiste mogelijkheid om het bolwerk vrij te spelen om er een kwaliteitvol park van te maken waar niet de auto, maar de natuur en de be-zoeker centraal staat.

Lola kiest voor maximaal vier plaatsen waar auto’s de singel passeren om de stad in te gaan, en voor een eenrichtingsweg langs de singels waardoor er meer mogelijkheden ontstaan om groen en paden voor voetgangers en fietsers aan te leggen aan de smalle buitenzijde van de singelgracht. Lola doet daarnaast concrete voorstellen voor hoe parkeerplaatsen langs de singel kunnen worden verplaatst naar makkelijk te voet te bereiken plaatsen iets verder van de singel.

Ook Van Gessel maakt van de buitenweg van de singels een eenrichtings-weg. Het pad aan de buitenzijde wordt echter een stoep die direct langs het verkeer blijft gaan, wat een heel andere beleving oplevert dan wanneer het pad vrij liggend door het groen gaat, zoals Lola en Studio Karst suggereren. Studio Karst kiest ervoor om de bruggen voor auto’s die over de singelgracht gaan (Noordeinde bijvoorbeeld) kleiner te maken dan de snelweg die het nu is, zodat het gevoel ontstaat dat men echt de binnenstad binnenrijdt en dat de auto te gast is in deze autoluwe binnenstad.

Bij de andere bureaus blijven toegangsbruggen- en wegen intact en/of blijft de buitenringweg een druk bereden tweerichtingsweg.

7. HET SIngElpArk moET DE gElAAgDHEID vAn lEIDEnS rIjkE vErlE-DEn lATEn zIEnAlleen in de plannen van Gross.Max komt het rijke verleden van Leiden goed naar voren. Gross.Max ziet het Singelpark als boek vol verhalen uit verschil-lende perioden. Het bureau kiest daarbij voor een brede aanpak – breder dan de geschiedenis van de singels alleen. Zo gebruikt het belangrijke ontdek-

kingen en gebeurtenissen (Leidse fles, haringen, duiven, ontdekkingen in Sterrenwacht) terugkomen in de singel.

Geen van de bureaus werkt de historische gelaagdheid van de singels zelf goed uit in de ingeleverde ideeën. Dat is ons inziens een gemiste kans, want juist het feit dat een wandeling langs de singels je prachtig de 600-jarige ont-wikkeling van de stad laat zien (van vestingmuur via vestingwal en stadsmuur naar begraafplaats, industriële monumenten en eigentijdse parken met eigen-tijdse attracties) is een unieke kwaliteit van de singels en een aanvulling op de beleving van Leiden als historische stad. Geen enkele andere stad in Nederland (de wereld?) biedt deze mogelijkheid. Latz betrekt de historie niet, Van Gessel en Desvigne kiezen voor één periode (resp. die van het ontstaan van de bol-werken en die van de Engelse landschapstuinen uit de tijd van het Plantsoen) voor het ontwerp van de hele singel. Studio Karst richt zich uitsluitend op de botanische geschiedenis van de stad en het idee van de harde, rechte kade-muur aan de buitenzijde van de singel doet afbreuk aan het bijzondere histo-rische karakter van een singelgracht met aan de ene zijde de stad en aan de andere zijde het ommeland beginnend met een groen talud. Van het plan van Lola kun je nog zeggen dat deze op z’n minst de ruimte biedt om het tonen en versterken van de historische gelaagdheid in een later stadium, samen met inwoners en organisaties als de historische verenigingen, nader uit te werken.

8. HET SIngElpArk moET DE bInnEnSTAD En DE buITEnwIjkEn vErbIn-DEnHet plan van Lola betrekt de woonwijken aan de buitenzijde van de singel nadrukkelijk bij het singelpark. Lola probeert in haar plan waar mogelijk tuin en park toe te voegen aan de buitenzijde van de singels, zoals aan de overkant van de Herensingel, zodat de aangrenzende (woon)wijken meer direct toeganke-lijk groen krijgen. Van Gessel voegt extra bruggen toe van de buitenzijde naar de binnenzijde van de singel, zodat het park beter toegankelijk wordt voor de buitenwijken. We betwijfelen echter of de aanleg/vervanging van 18 bruggen haalbaar is binnen het budget cq of er geld overblijft voor de aanleg van de ove-rige elementen in het park, en denken dat achttien exact dezelfde bruggen op termijn een saai beeld oplevert en geen recht doet aan de mooie afwisseling van bruggen die we in de stad hebben. Alle andere inzenders werken de richtlijn niet uit, of versterken zelfs de kloof tussen buitenwijken en binnenstad.

9. HET SIngElpArk moET ruImTE bIEDEn AAn pErmAnEnTE, TIjDElIjkE En SponTAnE AcTIvITEITEn En plEkkEn zonDEr AcTIvITEITEnDe plannen van Gross.Max en Lola zijn gebaseerd op een maximale afwis-seling aan functies en sferen. Gross.Max maakt de romantische parken nog romantischer (o.a. met punters in het water) en de stedelijke plekken nog



Beelden van de brainstormavond in Nieuwe Energie met 200 deelnemers, 16 januari 2012


stedelijker (o.a. een Blue Lagoon met warm water van de E.ON-centrale). De vele ideeën bij elkaar opgeteld, waaronder enkele spectaculaire zoals de verlichting in het water rond de hele singels, zouden echter toch een vol, te geprogrammeerd park kunnen opleveren. Wat inwoners nadrukkelijk niet willen is dat het Singelpark een amusementspark wordt. Lola kiest ook voor ‘maximale diversiteit’ maar houdt de programmering wat rustiger. De plannen van Van Gessel en Desvigne brengen één en dezelfde sfeer binnen de hele ring van zes kilometer: rust en ruimte, bomen, water en gras. Daarbinnen is het mogelijk om activiteiten te organiseren, maar nergens in de plannen geeft het park het ondernemen of organiseren van activiteiten een extra zetje door functies toe te voegen. Studio Karst kiest voor twee sterk gescheiden sferen: activiteit (hardlopen, flaneren etc.) tussen de dubbele bomenrij aan de buitenzijde. En een intieme, rustige sfeer in 22 afzonderlijke tuinen aan de binnenzijde. Dat is niet de sterke afwisseling van sferen en gebruik wat nu de kracht is van (delen van) de singels en hoe de inwoners en organisaties deze straks graag terug willen zien. Latz creëert wel plekken waarin een concen-tratie van activiteiten kan plaatsvinden (zoals een evenemententerrein naast de E.ON-centrale net als Lola en Gross.Max), maar we zien geen uitgewerkte ideeën voor een versterking van de dynamiek tussen plaatsen met en zonder activiteiten.

10. HET SIngElpArk moET zo’n STErk mErk worDEn DAT wE Er bEzoE-kErS En AAnvullEnDE fInAncIErIng mEE kunnEn wErvEnGross.Max heeft enkele spectaculaire ideeën aangeleverd: van een roze bal-lon met mandje boven de Burcht tot een Melkweg in de singelgracht. We zijn ervan overtuigd dat al zou maar de helft van die plannen worden gereali-seerd, Leiden in de tot vijf van meest populaire steden van Nederland terecht zou komen bij bezoekers, en een trekpleister van internationaal niveau rijker is. We zien bovendien goede mogelijkheden om voor de realisatie van deze tot de verbeelding sprekende ideeën telkens weer andere externe financiële bronnen aan te boren. In mindere mate heeft ook Lola van dit type ideeën waarvoor het zoeken van aanvullende financiering goed mogelijk is.

Studio Karst heeft een vriendelijk concept dat zich uitstekend laat verko-pen: het idee van de botanische stad. Geen enkele andere stad kiest voor dit concept, het geeft groot onderscheidend vermogen. Door zo sterk te kiezen voor botanie hebben we volop de gelegenheid om aanvullende financiële middelen te zoeken op het terrein van natuur, tuin, duurzaamheid etc. Echter: we laten wellicht mogelijkheden liggen om fondsen te werven op andere gebieden, zoals cultuur, monumenten, sport, water etc.

De plannen van Van Gessel en Michel Desvigne kunnen mogelijk op generieke subsidies rekenen, maar ze bieden te weinig aanknopingspunten om daarnaast

voor specifieke onderdelen aanvullende financiële middelen te werven. Het geld zal vooral bij de gemeente vandaan moeten komen. Datzelfde geldt ook voor Latz: we zien in het plan weinig ideeën die aansluiten op mogelijke financie-ringsbronnen. Latz geeft daarnaast geen aanknopingspunten om van de singels een merk te maken. Van Gessel en Desvigne kiezen wel voor een duidelijke stijl, maar voor een stijl die je al op veel plaatsen vindt, respectievelijk een Engels landschapspark à la Vondelpark en een duidelijke vestingstructuur à la Naar-den. Daarmee komt het Singelpark in concurrentie met andere steden die óf betere Engelse landschapsparken hebben (zoals Vondelpark) óf een gavere vestingstructuur (zoals Naarden). Gross.Max, Lola en Studio Karst maken er een uniek park van, dat alleen maar in Leiden te vinden kan zijn. Ze maken respectie-velijk gebruik van de kracht van de innovatieve, creatieve, hoogopgeleide, jonge en actieve Leidse bevolking en de rijke, bijzondere historie van de stad.

11. HET SIngElpArk moET zo goED worDEn DAT HET DE STAD SAmEn-brEngT En TroTS mAAkTWelk park maakt ons trots als Leidenaren? Iedereen zal daar zijn eigen antwoord op hebben. Maar in elk geval een park dat Leids is, dat de herkenbare unieke kwaliteiten van Leiden onderstreept én elementen toevoegt die nog ontbreken.

Michael van Gessel’s echte stadspark heeft zeker kwaliteiten. Maar wat maakt dit park nou tot een Leids park en niet tot een kopie van andere parken in Engelse landschapsstijl? Wat zegt je dat je door Leiden loopt en niet door Amsterdam, Alkmaar, Deventer of Utrecht?

Michel Desvigne maakt een scherpe, zuivere keuze en dat is te prijzen: de bolwerken open, met gras en hooguit een aantal monumentale bomen, en extra geconcentreerde (bomen)beplanting dicht tegen de gevelrijen aan de binnenzijde van de singels. En dat zes kilometer lang. Zo worden de bol-werken weer wat ze ooit waren, als in Naarden, Bourtange, Lucca. Maar: een ‘bolwerkenpark’ is dus al op vele plaatsen te vinden, is niet bijzonder. Het unieke van de situatie in Leiden ten opzichte van andere steden is juist dat de singels een opeenstapeling van 600 jaar stadshistorie zijn, een unieke reis door de eeuwen heen. Haal je kracht onderuit, dan haal je datgene weg wat vele Leidenaren juist zo met trots vervult.

Latz + Partner zien we als een verzameling lichte ingrepen in een huidige situatie waar niemand als geheel (wel op onderdelen zoals Plantsoen) erg trots op is.

Met het concept van Leiden als ‘botanische stad’ waarvan het Singelpark de rand vormt borduurt Studio Karst voort op verleden én heden: de botanische traditie van de oudste Hortus van Nederland én de interesse van de huidige generatie Leidenaren om te tuinieren. Bewijzen daarvan zijn te vinden in de


vele stoep- en geveltuinen. ‘Geheime’ tuinen passen bovendien bij de stad die je als ‘het best bewaarde geheim van Nederland’ zou kunnen betitelen, bij de geheime hofjes en steegjes. Tegelijkertijd zou je kunnen betogen: Leiden heeft al veel kleins en intiems: misschien is de 21e eeuw de tijd om de deuren nu juist open te gooien, ruimte te scheppen. Belangrijker nog: wat blijft er over voor de Leidenaren die niet gegrepen worden door botanie, maar eer-der door sport, cultuur, historie, water? Waar laten we deze functies als de openbare ruimte vooral een aaneenrijging van beplante tuinen wordt? Veel alternatieven om sportvelden, kunst, theater etc. toe te voegen zijn er niet in een stad die volgebouwd is. De singels zijn de enige en laatste mogelijk-heid om een diversiteit aan gebruiksfuncties binnen bereik van 36.000 direct omwonenden te brengen en een veelvoud aan binnenstadsbezoekers. We geloven dat het concept van de ‘botanische stad’ zeker zal aanspreken, men-sen samen zal brengen en trots zal maken. Maar er is méér nodig.

Gross.Max waardeert de verschillende sferen langs de singels, van het ro-mantische Plantsoen tot eigentijdse urbane plekken. Gross.Max wil juist de diversiteit aan sferen benadrukken. Het bureau ziet het park als een verzame-ling verhalen, wat goed tot uiting komt in het prachtige boek dat het heeft gemaakt. Bovendien wil Gross.Max organisaties en bewoners van Leiden zelf de leiding laten nemen in het ontwikkelen en programmeren van de stad. Dat past perfect bij de huidige situatie in Leiden waarin een emancipatie gaande is binnen de bevolking die zelf de stad wil ontwikkelen en niet langer wacht tot instanties dat voor hen doen. Wat we echter missen in het plan is een krachtig verbindend element, iets dat alle individuele ideeën met elkaar verbindt, en soms de ‘menselijke maat’: het park is er óók voor de direct omwonenden, die soms andere wensen hebben als het publiek dat op spektakel af komt.Lola Landscape Architects stelt mensen en gebruik centraal in het plan voor het Singelpark. Ze zoeken een evenwichtige balans tussen wensen van

iedereen: toeristen én inwoners, natuur- én cultuurliefhebbers, jong én oud, wandelaars en watersporters, allochtoon en autochtoon. Een park voor ieder-een, met als doel de vitaliteit van zowel natuur als samenleving te verbeteren. Met open ruimtes die telkens weer anders kunnen worden ingevuld, afhan-kelijk van de behoeftes op dat moment. Een park met een diversiteit aan functies voor een diversiteit aan doelgroepen, maar toch heel sterk bij elkaar gehouden door een padenstructuur langs het water die intuïtieve navigatie mogelijk maakt en een divers kosmopolitische natuurbeeld in samenwer-king met de Hortus Botanicus. Het plan van Lola is op een aantal punten het meest verstrekkend (zoals het verkeersluw maken), maar heeft tegelijkertijd de ‘hoe-vraag’ het meest uitgewerkt beantwoord.

Het plan van Lola voldoet daarmee aan vrijwel alle wensen die tweehon-derd inwoners in januari 2012 naar voren brachten. Van de maximaal 22 te behalen punten scoorde Lola 21 punten. Dat beeld wordt bevestigd door de grote voorkeur die bezoekers van de Singelpark Design Expo toonden voor dit plan. We zijn er als Team Singelpark van Stadslab Leiden dan ook van overtuigd dat dit plan op het meeste draagvlak kan rekenen, dat inwoners en organisaties hier het liefst aan werken en dat dit concept voor een vitaal park in een vitale stad de inwoners en organisatie van Leiden in de toekomst het meest trots zal maken en de bevolking het meest zal samenbrengen.

2.3 Eindscore (maximaal 22 punten)1. Lola Landscape Architects 21 punten2. Gross.Max 9,5 punten3. Studio Karst 6,5 punten4. Michael van Gessel 3,5 punten5. Michel Desvigne 3 punten6. Latz + Partner 2 punten

lolA groSS.mAx kArST vAn gESSEl DESvIgnE lATzGroene long om dichtbebouwde binnenstad 2 0,5 1,5 2 1,5 0Van en voor Leidenaars 2 1 1 0 0 0Water als leidend element 2 1,5 0 0,5 0,5 1Lange en korte rondjes 2 0 0 0 0 0Van gevel tot gevel 2 0,5 0 0,5 1 0Autoluw 2 0 1 0,5 0 0Gelaagdheid historie laten zien 1 1,5 0 0 0 0Verbinding binnenstad en buitenwijken 2 0 0 0 0 0Afwisseling rust en dynamiek 2 1,5 0 0 0 1Sterk merk en fondsenwerving 2 1 1,5 0 0 0Brengt stad samen en maakt trots 2 2 1,5 0 0 0Totaal 21 9,5 6,5 3,5 3 2



Leidse Stijl P/05

P/04 Leidse Stijl

rond deStad

Tekst Michelle de roo/Jeroen Maters/Geert Crielaard

Je kunt er straks ruim zes kilometer ongestoord een rondje wandelen, hardlopen, fietsen, skaten, schaatsen en varen: het Singelpark in Leiden. Aangelegd op en rond de oude verdedi-gingswallen langs de historische binnenstad. Weinig Leidenaren hebben het in de gaten, maar Leiden is in Europa één van de grotere vestingsteden waarvan de verdedigingsstructuur nog zo duidelijk zichtbaar is.

Parkeerplaatsen worden parken, hekken en andere barrières gaan naar de schroothoop, er komen nieuwe bruggen, groen krijgt een facelift en er komt een doorlopende promenade aan de binnenkant van de singel. Dat is het idee. Het versnipperde groen verandert zo in één grote, mooie groene long. Dat trekt niet alleen toeristen; het Singelpark is straks ook dé plaats waar in-woners kunnen sporten en recreëren. En dat in de stad die nu nog het meest versteend is van alle steden in Nederland.

Bij groen in de stad heb je het al snel over de kosten. De laatste tijd is er ech-ter veel aandacht voor de economische baten die groen in de stad biedt, naast de ‘zachte’ baten als sociale ontmoetingsplaats, goed voor milieu, kinderen spelen meer buiten, gelukkiger inwoners en werknemers en minder crimina-liteit.

Het Singelpark kost de gemeente ruim negen miljoen euro. Een park van deze opzet en omvang heeft een afschrijvingstermijn van dertig jaar. Wat zal het park de stad tegen die tijd minimaal hebben opgeleverd?

Toerisme – 21 miljoen euro Twee miljoen bezoekers trok The High Line in New York in de eerste tien maanden na de opening. Dit nieuwe park bevindt zich op een verhoogd spoorwegtracé dwars door Manhattan en is ontworpen door de beroemde Nederlandse landschapsarchitect Piet Oudolf. Voor het Singelpark is The High Line een inspirerend voorbeeld van een lang, smal, bijzonder stadspark.

Leiden is echter geen New York. Jaarlijks heeft Leiden 400.000 stadswan-delingen door bezoekers van buiten de stad (bron: Leiden Marketing). Een schatting: dat aantal stijgt met 5 %. Dat betekent dat het Singelpark minimaal 20.000 extra binnenlandse toeristische bezoeken oplevert. Zij geven gemid-deld € 35,- per persoon uit tijdens hun bezoek aan de stad. Ergo: het Sin-gelpark levert jaarlijks minimaal € 700.000 op aan binnenlands toeristisch bezoek. Over een afschrijvingsperiode van dertig jaar: € 21 miljoen.

Onroerend goed – 135 miljoen euro In het boek The Green City Guidlines [zie kader] staan diverse onderzoeken die aantonen dat de waarde van onroerend goed stijgt als zich binnen een straal van ongeveer 500 meter een goede, groene openbare ruimte bevindt. Afhankelijk van de omstandighe-den varieert de meerwaarde van 1 tot 15%.

Binnen een straal van 500 meter aan weerszijden van de Leidse singels bevinden zich circa 27.000 woningen. De gemiddelde waarde van deze huizen bedraagt ongeveer € 250.000,- (bron: gemeente Leiden) Voorzichtig geschat zou de huizenprijs door de aanwezigheid van het Singelpark met 2% kunnen stijgen. Dat betekent een waardestijging van het onroerend goed van circa € 135 miljoen.

Minder zorgkosten – 45 miljoen euro Niet alleen zijn er meer inkomsten, het park is ook kostenbesparend (de zogenaamde opportunity costs). Onderzoek[zie kader] wijst uit dat 15% minder mensen overgewicht of obesitas hebben als ze binnen loopafstand van recreatief groen wonen. Verwacht mag worden dat de singels veel intensiever voor sport en beweging worden gebruikt als zij goed toegankelijk en aantrekkelijk zijn.

De gemiddelde gezondheidskosten per inwoner in Nederland bedragen € 2.800 per jaar (bron: CBS). De totale zorgkosten van de 53.000 inwoners binnen 500 meter (acht minuten loopafstand) van het Singelpark wonen bedragen circa € 150 miljoen. Gesteld dat 5% van de zorgkosten in het land gaan naar de complicaties van overgewicht en obesitas, dan leidt dat tot een besparing van € 1.500 miljoen aan zorgkosten per jaar, in dertig jaar tijd 45 miljoen euro. Er is niet gekeken naar andere gezondheidsproblemen die mogelijk verminderd worden door de aanwezigheid van openbaar groen. Van zo’n diepte-investering in een park heb je een mensenleven profijt.

Subsidies en sponsoring – 9 miljoen euro Eigen geld trekt geld van buitenaf aan. De ervaring leert dat wat je als gemeente in een project als dit stopt, minimaal met nog eens zo’n bedrag kan worden aangevuld met geld van derden. Denk aan subsidies van de Europese Unie, programmafondsen van ministeries, de provincie, diverse natuur- en cultuurfondsen etc. Naast sponsoring vanuit het bedrijfsleven en de bevolking. Dat geld is hard nodig, want de verwachting is dat negen miljoen niet voldoende zal zijn om van het Singelpark het mooiste park van Nederland te maken.

de winst van het J200.000.000

Leiden wil het langste stadspark van Nederland aanleggen. De gemeente heeft er ruim negen miljoen voor uitgetrokken. Stadslab Leiden berekende dat het park meer dan tweehonderd miljoen euro kan opleveren. Een topontwerper moet daarvoor de basis leggen.

Het plan aanpak ‘van gevel tot gevel’: de gehele openbare ruimte rondom de singel

eén doorlopend pad aan binnenkant singel

Parkeren onder de grond bij Molen de Valk; Cultuurpark op het dak

Industrieel landschapspark rondom eon-centrale

dam bij eon veranderen in brug: 15% vaarwater erbij

nieuwe tuin voor Volken-kunde

opwaardering alle parken tot minimaal kwaliteitsniveau huidige Plantsoen

nieuwe bruggen die o.a. Zijlpoort met ankerpark/Meel fabriek verbinden

Kaarsenmakersplein wordt park

Brug over de oude rijn bij Kaarsenmakersplein

Verbetering singelweg aan buitenzijde singel

the green city guidelines

www.thegreencity.com

Hoe groener, hoe gezonder en gelukkiger de bewoners. Meer groen in de stad levert ook geld op. Uitgangspunt van het boek the Green City Guide-lines is de maatschappelijke en economische voordelen

van groene ruimte in stedelijk gebied. Het is bedoeld voor be-sluitvormers èn praktijkmen-sen. Het boek bevat tips hoe een stad ‘groener’ kan worden met planten, bomen en parken. ook geeft het aan hoe de

biodiversiteit in een stedelijk omgeving bevorderd kan wor-den. Het bevat talloze feiten en praktijkvoorbeelden voor een groenere stad. Voorop staat een integrale aanpak door verschillende disciplines. Het

boek is geschreven door de Leidse stedenbouwkundige en landschapsarchitecte Michelle de roo, van bureau van niek roozen landscape architects, tevens lid van het Singelpark-team van Stadslab Leiden.

InSPIrerende StadSParKen

the High Line, new York Op een voormalig verhoogd spoor-wegtracé dwars door Manhattan (www.thehighline.org)

Promenade Plantée, Parijs Het voorbeeld voor The High Line (www.promenade-plantee.org)

Battery Park, new York Van organische miniboerderij tot muziekfestivals (www.thebattery.org)

Jardins del turia, Valencia Negen kilometer lang stadspark op een drooggelegde rivierbedding (www.culturia.org)

Promenade, Münster Viereneenhalve kilometer park/pad op plaats oude vestingmuren rond de historische binnenstad (www.muenster.de/stadt/tourismus/nl/oude-stadsgedeelte_promenade.html)

1

1

Het Singelpark is als een snoer met tien kralen. In elk van de tien onderdelen valt de komende jaar veel te doen. een impressie.

1 Bij Museum Volkenkunde/Molen de Put – De buitenruimte

rondom Museum Volkenkunde wordt permanent toegankelijk voor publiek. Het museum werkt eraan ook buiten museale presentaties te bieden. Het gebied tussen Volkenkunde en Molen de Valk moet een geheel nieuw stedelijk ontwerp krijgen, ook als schakel met het Cultuurkwartier in de binnenstad.

2 energiecentrale e.o. – Wat nu een gesloten terrein is, wordt

een park waarin industrieel erfgoed en groen zijn gecombineerd. In dit gebied is plaats voor een evene-mententerrein. Een damwand in de singel is verwijderd, zodat het mogelijk wordt rondom de binnen-stad te varen.

3 Huigpark/Blekerspark – Een brug zal beide parken verbinden.

Begraafplaats Zijlpoort is perma-nent geopend als onderdeel van de ‘groene cirkel’.

4 ankerpark/Meelfabriek – Vanaf de Zijlpoort maakt een

voetgangersbrug de oversteek naar het Ankerpark. Nog een brug vormt de verbinding met het nieuwe design-gebied van de Meelfabriek.

5 Katoenpark/Groenesteeg – Het Katoenpark krijgt een nieuw

uiterlijk dat past bij de naastgelegen Meelfabriek. Een hellend pad voert vervolgens naar een geheel andere sfeer: die van begraafplaats Groe-nesteeg.

6 Plantage/Plantsoen. Beide groene stroken vormen weer

één gebied; het Levendaal wordt heringericht, zodat het deze onder-delen van het Singelpark niet langer doorsnijdt.

7 Jan van Houtkade/Boisotkade – Het talud langs deze kades is

verbreed. Het verkeer erlangs is een 30-kilometerzone.

8 Sterrewacht/Hortus – Het terrein van de Sterrewacht vormt

één gebied met de Hortus, dat van twee kanten tegen betaling toegan-

kelijk is. De straten en grachten er omheen zijn ‘groener’ gemaakt.

9 Witte Singel – Het gebied achter het Lipsiusgebouw, dat

nu een stedelijke sfeer heeft, wordt ‘groener’ gemaakt, onder andere door herinrichting van het Arsenaalplein.

10 rembrandtpark – De historie van dit park wordt zichtbaar

gemaakt, onder andere met promi-nente aanwezigheid van restanten van de oude stadsmuur en het levensverhaal van Rembrandt.

Hoe de singels uitgroeien tot één park

Highlights in het Singelpark Stadsmolens de Put/de Valk Museum Volkenkunde Hortus Botanicus en Sterrewacht Plantsoen Stadspoorten Morspoort en Zijlpoort Begraafplaatsen Groene steeg en Zijlpoort Industrieel erfgoed nieuwe energie en Meelfabriek architectuurwijk nieuw Leyden

Singel in cijfers Huidige vorm sinds 1659 6,3 kilometer lengte 60% van vaarwater in de stad 2.000 bomen

Singelpark

Alles bij elkaar kan het Singelpark de stad minimaal het twintig voudige opleveren van wat het de gemeente kost. De gemeente stopt er negen miljoen euro in, de stad krijgt er ruim 200 miljoen euro voor terug. Maar alleen als het park zo mooi is, zo spannend, aantrekkelijk en toegankelijk dat inwoners er gráág aan wonen, in sporten en recreëren. Of dat toeristen er speciaal voor naar Leiden komen, zoals The High Line ook miljoenen bezoekers trekt. Het ambitieniveau moet zo hoog zijn dat overheden, fondsen, bedrijven en bewoners enthousiast willen helpen om er samen een succes van te maken.

Vriendenvereniging Het idee voor het Singelpark is bin-nen Stadslab Leiden ontstaan. De vrijwilligersdenktank van Leidse creatieve professionals werkt nu in nauw overleg met de gemeente aan de oprichting van een Vereniging Vrienden van het Singelpark. De vereniging ijvert voor een topont-werp, helpt van het Singelpark een internationaal merk te maken, werft aanvullende fondsen en organiseert allerlei activiteiten.

www.stadslableiden.nl, twitter: @stadslab / @singelpark

23

4

5

678

9

10

Het Singelpark haalde tientallen keren de media: van lokale media en vakmedia tot Radio 1 en dagblad Trouw


3. De reacties van het publiek


3.1 InleidingTijdens de Singelpark Design Expo konden de 9.000 bezoekers op vele manieren hun mening kenbaar maken over de ingediende ideeën voor het Singelpark. Zo waren er een dertigtal rondleidingen over de Singelpark De-sign Expo en langs de singels zelf. Ook hielden we vier feedbacksessies op vrijdagmiddag van 16.00-18.00 uur in het paviljoen van Museum Volkenkunde. Bezoekers konden daarnaast hun mening opschrijven op feedbackformulie-ren op het terrein of inspreken op een videozuil. Daarnaast ontvingen we veel digitale reacties: via diverse websites als www.singelpark.nl en singelpark.pleio.nl, via de email [email protected], via Twitter en op diverse blogs en andere digitale fora. Dat heeft geleid tot ruim 300 reacties, die hieronder zijn samengevat. Omdat verschillende kanalen ook verschil in inbreng hebben opgeleverd zijn ze hieronder afzonderlijk beschreven.

3.2 Rondleidingen, rondvaarten en presentaties

De algemene lijn van de reacties: � veel belangstelling en groot enthousiasme voor het project; �moeilijk om plannen te doorgronden, zelfs voor een geoefende kijker; � grote voorkeur voor Lola, daarna voor Studio Karst en Gross.Max, enkele voorkeuren voor Michael van Gessel

““Dit“moet“doorgaan”“

Specifieke aandachtspunten: Woonbootbewoners zijn enthousiast maar mis-sen zichzelf in alle ontwerpen. Aandacht nodig voor hun belangen.

“““Beter“langer“doen“over“een“goed“plan“dan“een“snel“decoratiepro-gramma”“

reacties op de individuele ontwerpen: � Lola heeft een mooie aansprekende presentatie, het idee van een doorlo-pende park aan de stadszijde en het opheffen van de doorgaande verkeers-route aan de singelkant is sterk, diverse en wilde natuur doet minder recht aan de 19e eeuwse formele singelrand. Lola betrekt de buitenwijken het best bij het Singelpark en de binnenstad. � Studio Karst heeft een wat mindere presentatie, maar de formele singelrand en de besloten tuinen passen bij aard van Leiden. Teveel op binnenstad gericht.

�Gross Max: wordt inspirerend gevonden, een aantal specifieke voorstellen wordt gewaardeerd: bijvoorbeeld de inloop-volière of het zwembad bij de E.ON-centrale. �Van Gessels: degelijk maar saai betiteld. �Desvigne: kreeg een gelijksoortige kwalificatie. � Latz spreekt het minst tot de verbeelding.

““Alleen“gras“en“bomen“zijn“leuk“maar“een“beetje“saai”““

3.3 Feedbacksessies

De vier open inloop feedbacksessies zijn bewust ingestoken als open ge-sprekken met ruimte voor eigen ideeën en ruimte voor eigen belangen.

Algemene lijn: �Belangen & posities: was vaak trigger om te komen naar de sessies � Idealen en voorkeuren: Singel(park) heeft positieve associaties en zorgt voor enthousiasme/energie � Ideeën: idee van burgerinitiatief geeft het gevoel dat er mogelijkheden zijn om een plan ook te realiseren �Vooral energie bij onderdelen van het geheel die dichtbij eigen belangen staan � Singelparkontwikkeling kan kansen opleveren voor verbeteren eigen omge-ving �De presentaties in de kassen zijn mooi, wel een beetje abstract en niet altijd te volgen �Weinig deelnemers hebben een voorkeur voor een ontwerp uitgesproken � Twijfels over onderdelen in alle ontwerpen: ambitieniveau, aantal bruggen, verkeersafwikkeling, (financieel) realisme �Alle ontwerpen bevatten inspirerende ideeën

““Concept“‘langste,“mooiste“en“spannendste“park’“wordt“niet“echt“om-armd,“‘Singelpark’“zegt“al“genoeg”““

groepen en invalshoeken:Verschillende groepen hebben verschillende insteek

woonbootbewoners: � Focus op Herensingel en Zijlsingel


�Wij zijn het Singelpark, wonen er midden in en blijven er wonen (willen niet weg) �Hoe kan je de positie van deze groep benutten voor het Singelpark? � Zijn positief gestemd over Singelpark �Verbeteren van woonomgevings-aspecten (bv verkeer) weegt voor hen zwaar en is win-win voor deze groep + Singelpark

bewoners nieuw leyden: �Bewuste Leidenaars die hebben meegedacht over creëren eigen wijk en woning � Zijn gemotiveerd dit ook voor hun deel van de singel te doen nu wijk en woning klaar zijn �Goede verbinding van buiten naar binnen

De kooi, zeeheldenbuurt e.o.: �Het groen aan de binnenkant van de Singel is nu moeilijk te bereiken � Singel maakt geen deel uit van hun woonomgeving, door barrières (schut-tingen, hagen en gebrek aan bruggen)

zoeterwoudse/witte Singelbewoners: �Hebben het mooiste uitzicht zonder belemmeringen �Hebben daardoor minder te winnen

rijnsburgersingel/stationsgebied: �Kleine opkomst �Herontwikkeling P-terrein bij Molen De Valk leidt tot meer verkeer

Specifieke aandachtspunten en ideeën: �Woonboten in geen van ontwerpen meegenomen (m.u.v. Lola) �Veel ideeën over wat men in of met het Singelpark wil DOEN �Begin aan de binnenkant van de Singel (zowel de oever als het water) � Een eerste concrete stap gericht op een groot positief effect zorgt voor draagvlak en mogelijk versnelling in verdere ontwikkeling �Werk aan kleine, niet-kostbare ingrepen die een groot effect hebben �Geef betrokkenen hierbij een actieve rol/breng ze in positie � Laat kinderen van (basis)scholen meedenken en –ontwerpen aan het Sin-gelpark �Niet alles hoeft groen te zijn; ‘stedelijk stenig’ is ook kwaliteit �Meer picknick- en aanlegplekken vergroot de gebruikswaarde van Singel-park � Speelplaats met water �Het Singelpark als ontmoetingsplek van Leidenaren, waar allerlei activiteiten zijn (concerten, sporten, spelen, etc)

““Het“zou“erg“jammer“zijn“als“het“proces“in“schoonheid“sterft,“zoals“bij“zoveel“Leidse“plannen“is“gebeurd”“

““Maak“er“alsjeblieft“geen“eenheidsworst“van,“maar“koester“de“diversi-teit”“

reacties op de ontwerpen:Geen opmerkingen over specifieke ontwerpen, zie hierboven onder alge-meen.

2.4 Feedbackformulieren

Algemene lijn: �Veel positieve reacties op het initiatief �Het betrekken van de buitenkant van de singel bij het park roept veel posi-tieve reacties op. �Brede voorkeur voor Lola � Leegte en kaalheid in een aantal ontwerpen spreekt minder aan. De meeste mensen vinden het park vooral een plek om iets in te doen. Een aantal men-sen wijst erop dat je het looprondje in elk geval ook aan de binnenkant van de singels moet kunnen maken.

“““Ik“vind“het“geweldig,“altijd“doen,“een“aanwinst!’,“‘voor“en“door“alle“bewoners“van“Leiden,“voor“een“mooi“park“wil“ik“best“blaadjes“vegen“ed.’“‘Ik“wil“in“dit“park“fietsen,“wandelen,“mijn“lunch“eten.“Kan“niet“wachten“tot“het“er“is!’“‘Ga“zo“door!“Succes!”

Specifieke aandachtspunten en ideeën: � Lopen langs de singels, geen concessies doen �Begroeiing aan beide kanten van de singel benutten. �Dichte bomenrij aan de buitenkant van de singel. �Verbinding met binnenstad en ook met het groene buitengebied via groene spaken/ verbindingen. Dat kan fungeren als ecologische verbinding en als visueel contact, vergroot aantrekkingskracht (dubbelfunctie �Meanderachtige bruggen �Aandacht voor duurzaamheid: het park moet 30 jaar mee kunnen. �Meer zitgelegenheid. � Te kaal, te leeg �Geen bloembakken! �Bruggen bij molen de Put geen goed idee �Aandachtspunt: hondenpoep


““Ik“woon“juist“in“de“stad“omdat“ik“van“dynamiek“houd.“Het“stadspark“is“juist“een“plek“waar“iets“gebeurt,“waar“mensen“zich“in“de“zomer“verzamelen“(à“la“de“Burcht“of“vd“Werfpark).“Voor“rust“zijn“andere“gebieden“te“vinden“(Vlietlanden,“Groene“Hart).”

reacties op de ontwerpen:lola: Opvallend is dat er een brede voorkeur uit de enquête komt voor Lola. Voor tweederde van de mensen komt Lola op de eerste plaats. De redenen die daarvoor worden genoemd zijn: Lola heeft een goede presentatie, is origineel, vooruitstrevend, een totaalvisie met optimaal gebruik van water en groen. Een aantal mensen geeft aan het belangrijk te vinden jong talent te stimuleren en een Nederlands bureau een kans te geven. Elementen die in de smaak vallen zijn: duurzaamheid door gebruik van restwarmte, mooi ontwerp van de brug (met beplanting), de groene loopbruggen en het zwembad, ruimte voor activiteiten en evenementen.

Het ontwerp van Van Gessel komt op de tweede plaats of als tweede keus heeft in combinatie met Lola. Als goed element worden de bruggen genoemd.

Studio Karst komt op drie. Argument daarvoor zijn het echte tuin en park-gevoel. Minder goed: combineren van wandelpaden en fietspaden, geef prioriteit aan wandelen.

Latz wordt twee keer als favoriet genoemd, zij zijn vooral gecharmeerd van de boottuinen en pontons. Daar staat tegenover dat meerdere mensen heb-ben aangegeven Latz in elk geval niet te zien zitten.

““De“brug“met“beplanting,“echt“geweldig!”“

““Warm“zwembad“en“evenementen“bij“Elektriciteitsfabriek:“top”“

““De“hortus“die“de“planten“van“de“wereld“verzamelt“en“dat“je“deze“planten“terugziet“in“het“park.”““

““Please“also“take“cherry“trees“into“consideration.“They“are“pretty,“blos-som“early“spring“and“connect“to“the“Siebold“museum.”““

2.5 Overige reacties (via pers, blogs, Twitter, Facebook, mails etc.)

De algemene lijn: � zeer groot enthousiasme voor het idee van het Singelpark in het algemeen

� iedereen ziet zich tenminste als gebruiker van het park � 50% van de mensen die reageerden wil ook graag actief een bijdrage leve-ren � zorgen over realisatievermogen van de stad Leiden bij een dergelijk om-vangrijk plan en daarom zorgen over haalbaarheid Singelpark �wens dat werkwijze met veel participatie van Leidenaars wordt voortgezet

““Doen!”.““Geweldig“plan”““Ik“kom“wandelen”““Complimenten“voor“dit“mooie“initiatief,“laat“het“niet“verzanden”“

Specifieke wensen/ideeën/aandachtspunten over het Singelpark: � toegankelijkheid minder validen � aandacht voor “de trouwe viervoeter” � aandacht voor ‘natte natuur’ (vissen, amfibieën) � plek voor kunst, specifiek poëzie �meer faciliteiten voor verblijf: aanlegplaatsen boten, ruim zitgelegenheid, kiosken/horeca �meer samenhang Singelpark en waterrecreatie/watergebruik � aandacht voor biodiversiteit, specifiek ook voor leefomgeving bijen � aandacht voor duurzame energie (in relatie met E-on, nieuwe energie) � een hutspot-tuin � zorgen over parkeerproblemen bij autoluw maken singels

reacties op de ontwerpen: �Men spreekt zich minder uit voor specifieke ontwerpen dan voor de ambitie van het Singelpark in het algemeen �De keuze van de jury voor een combinatie van Lola en Studio Karst wordt vaak onderschreven � “In alle ontwerpen zitten dingen die mij aanspreken” is een reactie die re-gelmatig voorkomt �Autoluw maken singels roept in het algemeen enthousiaste reacties op �Het Waterambacht Leiden ondersteunt de jurykeuze voor Lola/Karst ivm de goede aansluiting en aandacht voor waterrecreatie �Aandachtspunten genoemd bij Lola: zorg over haalbaarheid bruggen, vra-gen bij noodzakelijkheid bruggen �Aandachtspunten genoemd bij Karst: dubbele bomenrij langs singel niet wenselijk/mogelijk/onnodig �Gross.Max wordt gewaardeerd om zijn ambitie en innovatieve toepassingen (m.n. hot tub, kas, volière, “melkweg”) , maar anderen vinden het “over the top” of een ontwerp waarvan realisatie erg ingewikkeld zal zijn �Van Gessel wordt genoemd als best aansluitend bij aard van de (historische) stad Leiden maar anderen vinden dit ontwerp te saai en te weinig urbaan � Latz en Desvigne worden zelden genoemd, positief noch negatief


2.6 Slotconclusies van de werkgroep Participatie

1. Het Singelpark biedt een geweldige kans voor Leiden om betrokkenheid van de bewoners met de stad te vergroten. Het Singelpark is positief gela-den en roept een grote bereidheid tot participatie op.

2. De bewuste keuze voor en goede organisatie van een participatief proces en de bereidheid daartoe bij alle stakeholders, inclusief ontwerpers is een cruciale voorwaarde voor betrokkenheid van burgers, meer nog dan de keuze voor een bepaald ontwerp. Een “beetje kiezen” voor burgerinitiatief is bij het Singelpark niet mogelijk, het is all-the-way of niet. Het Singelpark is geen project maar een proces.

3. Van de zes ontwerpen zijn er die meer uitnodigen tot participatie dan andere. Een Singelpark met veel diversiteit en mogelijkheden om verschil-lende activiteiten te ondernemen sluit het best aan bij de voorkeuren van de Leidenaars. De vooral “groene” ontwerpen van Desvigne en Van Gessel dragen minder dat karakter. De meer urbaan getinte visies van Lola en Gross Max en Studio Karst spreken meer aan.

4. Bij een open benadering (mee mogen denken) kunnen ook mensen met specifieke belangen verder denken dan hun eigen belang. Boeiend voor-beeld daarvan waren de woonbootbewoners die in deze fase zich zeer actief hebben getoond, in eerste instantie primair vanuit de verdediging (“waar blijft mijn stek”), maar die in open gesprekken positief waren over het Singelpark en mee bleven denken over oplossingsrichtingen en be-weeglijk bleven.

5. Taartpuntmodel lijkt verstandig als uitgangspunt om het Singelpark door Leidenaren te laten omarmen; indeling in kleine partjes, ieder met eigen belangensfeer, krachtenveld etc en per deelgebied/taartpunt aan de slag (participatief ontwerpen in mix bewoners/professionals)

6. Quick wins zijn belangrijk voor een succesvolle start van het proces. Voorbeelden: dam weg bij E.ON-centrale, nieuwe brug van Zijlpoort naar Ankerpark.


De Singelpark Design Expo in de tuin van Museum Volkenkunde trok 9000 enthousiaste bezoekers


Documents

Welk Singelpark willen we?