UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (http://dare.uva.nl)

UvA-DARE (Digital Academic Repository)

Piratenbibliotheken en hun rol in de kenniseconomie: 'ignoti et quasi occulti'

Bodó, B.

Published in:IP : vakblad voor informatieprofessionals

Link to publication

Citation for published version (APA):Bodó, B. (2015). Piratenbibliotheken en hun rol in de kenniseconomie: 'ignoti et quasi occulti'. IP : vakblad voorinformatieprofessionals, 19(6), 16-20.

General rightsIt is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s),other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons).

Disclaimer/Complaints regulationsIf you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, statingyour reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Askthe Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam,The Netherlands. You will be contacted as soon as possible.

Download date: 14 Sep 2020

06 / 2015 | IP | vakblad voor informatieprofessionals - 17

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

artikelen, maar daarvoor bestaat wel een aanwijzing. Een paar jaar eerder schreef Swartz het Guerrilla Open Access Ma-nifesto, waarin hij dezelfde problemen aansneed als het Harvard Memo maar een radicaal andere oplossing voorstelde. ‘Academici dwingen om te betalen om het werk van hun collega’s te mogen lezen? Volledige bibliotheken scannen maar al-leen die lui van Google toestaan om ze te lezen? Wetenschappelijke artikelen ter beschikking stellen aan diegenen die ver-bonden zijn aan elite-universiteiten in de Eerste Wereld, maar niet aan kinderen op het zuidelijk halfrond? Dat is schandalig en onacceptabel. […] Rechtvaardigheid bestaat niet uit het volgen van onrecht-vaardige wetten. De tijd is gekomen om in het licht te treden en om, in de illustere tra-ditie van burgerlijke ongehoorzaamheid, te verklaren dat wij tegen deze private dief-stal van publieke cultuur zijn. We moeten ons informatiebronnen toe-eigenen, waar die ook zijn opgeslagen, ze kopiëren en delen met de wereld. We moeten dingen waarop geen copyright meer rust pakken en toevoegen aan dit archief. We moeten geheime databases kopen en ze op het web zetten. We moeten wetenschappelijke tijd-schriften downloaden en ze uploaden naar netwerken voor bestandsuitwisseling. We moeten strijden voor Guerrilla Open Ac-cess.’ (Swartz, 2008)

Radicale verschillenDe illegale ‘bevrijding’ van wetenschap-pelijke kennis achter de betaalmuren van-daan en het aanmoedigen van publiceren in open access-tijdschriften: het zijn twee radicaal verschillende voorstellen om het-zelfde toegankelijkheidsprobleem op te lossen. De legale open access-beweging (Suber, 2013) hoopt een vreedzame revolutie in de wetenschappelijke uitgeverij teweeg te brengen door een geleidelijke transforma-tie van de sociale normen in het hart van

de wetenschappelijke uitgeverij. Tot dusver zijn hun resultaten niet zonder betekenis maar wel beperkt: in het ene vakgebied zijn academici meer bereid om hun werk via open access toegankelijk te maken dan in het andere (Björk, Laakso, Welling, & Paetau, 2014) en tot dusver is de invloed op de uitgeverswereld en de toegang tot het reeds gepubliceerde wetenschappelijke corpus dat nog niet rechtenvrij is, zeer be-perkt. De Open Access Guerrillas, daarentegen, zijn erin geslaagd om elektronische biblio-theken te bouwen die onbeperkt en gratis toegang geven tot miljoenen wetenschap-pelijke ebooks voor iedereen die ze nodig heeft. Het enige probleem is dat deze bi-bliotheken illegaal zijn en bij voorkeur in de schaduw blijven.De computer is de ideale technologie om teksten te creëren en op te slaan en het in-ternet is het ideale medium om die teksten uit te wisselen. Met veel moeite door lief-hebbers ingetypte boeken behoorden tot de eerste teksten die op het netwerk ver-schenen: Project Gutenberg, een netwerk van vrijwilligers die klassieke teksten uit het publieke domein digitaliseerden, is al in 1971 gestart (Lebert, 2008), decennia voordat de thuiscomputer en het internet beschikbaar kwamen.

De beperkende werking van het auteurs-recht, die digitalisering in theorie tot het exclusieve recht van de rechthebbende maakt,3 voorkwam niet dat lezers met be-hulp van toetsenbord en scanner papieren boeken in ebooks omzetten. De vrees voor handhaving van de auteursrechtwetgeving beperkte de toegankelijkheid van derge-lijke in guerrillastijl gedigitaliseerde wer-ken tot met wachtwoorden afgeschermde ftp-servers en ad-hocbibliotheken die zich verschuilden in de schaduwen van de darknets (Biddle, England, Peinado, & Willman, 2001), ver van de waakzame blik van rechthebbenden, zoekmachines en het algemene publiek. Fragmentarische, in-complete ad-hoccollecties met veel verdub-beling, weggestopt in obscure krochten, onderhouden door kleine, toegewijde groe-pen vrijwilligers: zo zag de post-Napster-schaduwbibliotheek-scene er min of meer uit toen de gemeenschappen die boeken di-gitaliseerden en verzamelden het lot van de muziekpiraten ter harte namen en hun best deden om niet te veel op te vallen.

Ontstaan van AlephOngeveer in dezelfde periode dat Swartz zijn Guerrilla Open Access Manifesto schreef, begon er verandering in deze situa-

‘Uitgevers dicteren nu de voorwaarden voor het uitlenen van elektronische publicaties’

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Landen met het hoogste gebruik van schaduw-bibliotheken per hoofd van de bevolking

16_BalázsBodó.indd 17 17-08-2015 09:46

16 - IP | vakblad voor informatieprofessionals | 06 / 2015

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

‘IGNOTI ET QUASI OCCULTI’1

Piratenbibliotheken oftewel schaduwbibliotheken opereren op basis van vrijwillige arbeid en een paar duizend dollar aan donaties per jaar. Toch zijn hun gebruikers in staat gebleken om iets te creëren dat niemand anders, zelfs niet de invloedrijkste bedrijven en de machtigste regeringen, tot dusver heeft weten te realiseren. Wat kunnen traditionele bibliotheken leren van hun tegenhangers uit de piraterij?

Balázs Bodó * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Piratenbibliotheken en hun rol in de wereld wijde kennis economie

In 2012 waarschuwde de Facultaire Ad-viesraad van de Universiteit van Harvard, onder voorzitterschap van Robert Darn-ton, de universiteitsbibliothecaris en een vermaard onderzoeker van het uitgevers-bedrijf en de piraterij, dat het ‘wetenschap-pelijke communicatielandschap financieel onhoudbaar [is] en academisch restrictief’ (Faculty Advisory Council, 2012). Het betreffende memo is een dramati-sche bekentenis dat zelfs een van de rijk-ste privé-universiteiten ter wereld zich de kosten van elektronische abonnementen op wetenschappelijke tijdschriften niet kan veroorloven: ‘belangrijke tijdschrift-abonnementen, met name op elektroni-sche tijdschriften die worden gepubliceerd door wat van oudsher de topleveranciers

‘Open Access Guerrillas hebben elektronische wetenschappelijke bibliotheken gebouwd. Het enige probleem: ze zijn illegaal’

zijn, zijn niet langer op te brengen: het voortzetten van deze abonnementen on-der de huidige voorwaarden is financieel onhoudbaar. Voortzetting zou de toch al aangetaste collectievorming op vele andere gebieden ernstig uithollen.’ Om de essentiële toegang tot de ‘schouders van reuzen’2 te behouden, sporen de au-teurs van het memo leden van de faculteit aan om in open access-tijdschriften te pu-bliceren, gebruik te maken van de reposi-tory van artikelen van de eigen organisatie en in het algemeen tegengas te geven tegen de tijdschriftenuitgevers via alle beschik-bare institutionele fora.

Guerrilla Open Access ManifestoRond dezelfde tijd dat het memo bespro-ken en geschreven werd, was de federale rechtszaak tegen Aaron Swartz in volle gang. Swartz, een zeer actieve hacker en digitale activist, hoorde 35 jaar gevange-nisstraf en een boete van maximaal een miljoen dollar tegen zich eisen omdat hij zonder toestemming vier miljoen auteurs-rechtelijk beschermde tijdschriftartikelen had gedownload uit de JSTOR-database. Het is niet bekend wat Swartz’ plannen waren met de gedownloade tijdschrift-

Balázs Bodó is econoom en sinds 2013 onderzoe-ker aan het Instituut voor Informatierecht van de Universiteit van Amsterdam. In Hongarije was Bodó do-cent aan de technische en economische universiteit van Boedapest en sterk be-trokken bij ontwikkelingen rond de internetcultuur en Creative Commons. Hij ad-viseerde diverse openbare en particuliere instellingen op het gebied van digitale archieven en online com-munities. Zijn meest re-cente boek gaat over de rol van peer-to-peer piraterij in Hongarije.

16_BalázsBodó.indd 16 17-08-2015 09:46