256
A A u u m m e e r r U U L L A A M M A A R R A A O O m m a a h h a a B B e e a a c c h h A A s s s s - - A A d d W W u u s s s s a a n n Tizrigin Zama

Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Ass-a d wussan d ungal amaynut n Ɛumaṛ Ulamaṛa Ass-a d wussan est le dernier roman de Omar Oulamara

Citation preview

Page 1: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

AAuummeerr UU LLAAMMAARRAA

OOmmaahhaa BBeeaacchh

AAssss--AA dd WWuussssaann

Tizrigin ZZZZama

Page 2: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

2

TazwartTazwartTazwartTazwart

Mi yekcem Muôad tijdit nni n Omaha Beach di

Normandie , ur inwa ad d-imlil akked lexyal n

teméi-s.

Ur yuki d yiman-is yekcem deg uêemmal nni n 6

yunyu 1944, aêemmal nni yeglan s iqerra n acêal d

ilmeéyen n yal tamurt.

Muôad itkaki-d imir awal nni yessen, tamussni

nni n taddart-is : « Yella wass-a, yella uzekka,

yella uéekka ».

Deg walla$ n Muôad iddukel ivelli d wass-a,

dduklen am ivudan ufus. Amdan $as iteddu $er

zdat, ur iooa ilem $er deffir-s ; anda yedda,

ddan wussan izran di lateô-is. Muôad yufa-d,

yella ivelli, yella wass-a, yella uzekka…

Deg wennar nni n 1944, di Omaha Beach , i d-ulint

tikuffta yeffren si ddaw wussan, si ddaw lmujat

nni i t id-isawven $er iseggasen n 1954 $er zdat.

Muôad inwa ittu-ten, netta ur ittu tigdert ! Icfa

fell-asent tardast tardast.

£as yella wayen yettu, tidi nni tasemmavt i d-

yulin seg weksum-is tesmekta-yas d ussan izran,

Page 3: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

3

dduklen nitni d wass-a, am atmaten. Ih, yella

ivelli, yella wass-a…

D uzzal nni yeéôa Muôad di Omaha Beach ,

iblandiyen nni, half-track nni, akked les Jeep

nni, i yas d-ismektan ussan n teméi-s di taddart

n Mekraz, di tallit taberkant n tôad n 1954.

Uzzal nni n Marikan i yese$lin tazmert n Hitler,

taggara yezger aman, Ilel Agrakal, akken ad

yernu imen$i mgal wid yellan mmuten. Ilmend deg

ad ikkes lêif $ef tmura, uzzal nni yerna tissi-s,

yedda d aâkkaz i tyita.

Di yal tallit imdanen akka ? Yiwen usurif $er

zdat, sin $er deffir ?

Page 4: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

4

AgburAgburAgburAgbur

1.1.1.1. Abrid n Abrid n Abrid n Abrid n Omaha Beach

2.2.2.2. Tazzla ger yTazzla ger yTazzla ger yTazzla ger yigran n igran n igran n igran n Baltimore

3.3.3.3. Tikli deg webridTikli deg webridTikli deg webridTikli deg webrid----isisisis

4.4.4.4. Aseddaô nni n tewwurtAseddaô nni n tewwurtAseddaô nni n tewwurtAseddaô nni n tewwurt

5.5.5.5. Tagut n wasif, tagut n Te$zutTagut n wasif, tagut n Te$zutTagut n wasif, tagut n Te$zutTagut n wasif, tagut n Te$zut

6.6.6.6. Anekcum $er Anekcum $er Anekcum $er Anekcum $er Omaha Beach

7.7.7.7. Tesmev n wuzzal n yifriTesmev n wuzzal n yifriTesmev n wuzzal n yifriTesmev n wuzzal n yifri

8.8.8.8. AwalAwalAwalAwal di Max Grill di Max Grill di Max Grill di Max Grill

9.9.9.9. Tizegzewt n wamanTizegzewt n wamanTizegzewt n wamanTizegzewt n waman

10.10.10.10. Asirem n yiîijAsirem n yiîijAsirem n yiîijAsirem n yiîij

11.11.11.11. KecmenKecmenKecmenKecmen----d «d «d «d « Wigi nne$Wigi nne$Wigi nne$Wigi nne$ »»»»

12.12.12.12. Di Blaukhaus wis sinDi Blaukhaus wis sinDi Blaukhaus wis sinDi Blaukhaus wis sin

13.13.13.13. Si Si Si Si Dakota ar ar ar ar Baltimore

14.14.14.14. Ussan n 1944 di Ussan n 1944 di Ussan n 1944 di Ussan n 1944 di Omaha Beach

15.15.15.15. Takessawt $er Tmurt UgemmavTakessawt $er Tmurt UgemmavTakessawt $er Tmurt UgemmavTakessawt $er Tmurt Ugemmav

16. Tawa$it n ¨Tawa$it n ¨Tawa$it n ¨Tawa$it n ¨Pearl Harbor

17.17.17.17. Uraren n taddart beddlenUraren n taddart beddlenUraren n taddart beddlenUraren n taddart beddlen

18.18.18.18. Di tijdit n Di tijdit n Di tijdit n Di tijdit n Omaha Beach

19.19.19.19. Amdan ur dAmdan ur dAmdan ur dAmdan ur d----ilul akken ad iknuilul akken ad iknuilul akken ad iknuilul akken ad iknu

20.20.20.20. LâeskeLâeskeLâeskeLâeskeô amezwaru di taddartô amezwaru di taddartô amezwaru di taddartô amezwaru di taddart

21.21.21.21. Di tesraft n siman d wuzzalDi tesraft n siman d wuzzalDi tesraft n siman d wuzzalDi tesraft n siman d wuzzal

22.22.22.22. Awal n Adahy, «Awal n Adahy, «Awal n Adahy, «Awal n Adahy, « Win ized$en tiéegwaWin ized$en tiéegwaWin ized$en tiéegwaWin ized$en tiéegwa »»»»

Page 5: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

5

23.23.23.23. TezTezTezTezwe$ n wedfelwe$ n wedfelwe$ n wedfelwe$ n wedfel

24.24.24.24. YusaYusaYusaYusa----d d d d lâeskelâeskelâeskelâeskeôôôô !!!!

25.25.25.25. Deg webôaê n taddartDeg webôaê n taddartDeg webôaê n taddartDeg webôaê n taddart

26.26.26.26. TewvTewvTewvTewv----d times $er ted times $er ted times $er ted times $er tesgasgasgasga

27.27.27.27. Anekcum n lkaziôna di Anekcum n lkaziôna di Anekcum n lkaziôna di Anekcum n lkaziôna di Baltimore

28.28.28.28. Abrid n Abrid n Abrid n Abrid n Portsmouth di Legliz$di Legliz$di Legliz$di Legliz$

29.29.29.29. Tabôatt n Tabôatt n Tabôatt n Tabôatt n John i imawlan i imawlan i imawlan i imawlan----isisisis

30.30.30.30. Portsmouth : abrid n waman $er Fôansa: abrid n waman $er Fôansa: abrid n waman $er Fôansa: abrid n waman $er Fôansa

31.31.31.31. Ass n tAss n tAss n tAss n tiiiimes dimes dimes dimes di Omaha Beach

32.32.32.32. Urar aberkan deg ublaukhauUrar aberkan deg ublaukhauUrar aberkan deg ublaukhauUrar aberkan deg ublaukhaussss

33.33.33.33. Asif n idammenAsif n idammenAsif n idammenAsif n idammen

34.34.34.34. Imezgaren n wamanImezgaren n wamanImezgaren n wamanImezgaren n waman

35.35.35.35. Tanekra diTanekra diTanekra diTanekra di Tagemmunt Tagemmunt Tagemmunt Tagemmunt

36.36.36.36. Iddukel ivelli d wassIddukel ivelli d wassIddukel ivelli d wassIddukel ivelli d wass----aaaa

37.37.37.37. Timerna (Annexe)Timerna (Annexe)Timerna (Annexe)Timerna (Annexe)....

Page 6: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

6

1. 1. 1. 1. Abrid n Abrid n Abrid n Abrid n Omaha Beach.

Tafat n taffza tessimlil tignewt, tamurt,

ti$altin, teffka tirkelt i wass di tegwnitt nni

deg ittna$ yiv d wass.

D tafsut. £as tiftilin n webrid u$ent, nnig nsent

tefrari-d simmal tmeççimt tamellalt n tafat n

wass amaynut.

Deg wexxam u$ent teftilin.

Acemma kan tuli-d ta$ect n wergaz, akin si tama

ufella, si texxamin n warraw-is, inna yasen :

- Ekker ! Ekker a mmi ! Yuli wass ! D lawan a na$

abrid !

Muôad yezzi-d i texxamin n warraw-is, akken ad

ten id-isker yiwen yiwen.

Abrid n La Normandie $ezzif. Tarezzaft maççi s

lembat. Ilaq-asen ad a$en abrid zik nsen akken

mar ad d-u$alen, ur ten id-iteîîef yiv deg

webrid. Tameddit, ikeôôusen gten, ççuôen

iberdan, derren cudden wa $er wayev zun d azrar n

teftilin, akin, send ad d-tkecmev tamdint.

Muôad tafejrit i yuki. £as ini ur igen iv-is s

te$zi, ur isawev tanafa. Ikker, ihegga iman-is,

iswa yiwet n lqahwa, isa$ ôadyu, ifka tameééu$t

ad ismusget i yisalan n tûebêit, tiden iveôôun

Page 7: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

7

yal ass. Si zik-is akka, mi d ikker kan, afus ad

yawev taqeffilt n ôadyu. Ifka tameééu$t :

… « Di Marikan, timsizzelt ger Obama akked Mc

Cain trennu simmal têemmu. Tuttra nni taneggarut

n yemdanen tefka-d Obama d amezwaru, maca Mc Cain

idda-d di lateô is, ass-a ur izmir yiwen ad d-

yini anwa seg-sen ar ikecmen Axxam Amellal, « La

Maison Blanche ».

… « Di Namibia, Berzidan Robert Mugabe , ifra

netta d wexûim-is n ukabar amagday MDC, Morgan

Tsvangirai, akken ad yu$al d lewzir amezwaru ;

Ifra ten Berzidan Thabo Mbeki, n Afrika wanéul1 ;

taggara ôegmen ad zdin, ad dduklel, ad gden adabu

ad ten idduklen, … ma ur d-ikkir ccwal ar ihudden

ayen akka bnan… »

… « Taqcict nni n 4 iseggwasen di laâmeô-is i

yemmuten di Izôael, taggara ufan-tt deg yiwen

ugudu, temmut; d argaz n yemma-s i tt in$an deg

wexxam, urzen-t id imsulta n ti$remt nni,… »

- « … Mmuten 120 yemdanen deg imen$i ameqran d-

illan di … »

Muôad ikker, ibren-as taqeffalt i ôadyu nni,

isexsi-tt. Isneêneê, iheddeô i yiman-is kan :

1 Afrique du Sud

Page 8: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

8

- Laâmeô sli$ i isalan ilhan di ôadyu. £as akken,

tu$al-a$ am cemma, yal tasebêit ilaq ad nsel i yir

isalan ! Am zun nêemmel a nsel s tilufa i d-

iveôôun di medden. Yal amdan mi yas isla, ad as

yini deg walla$-is : ‘’Ad iîîef Öebbi lqehô-

is’’, ne$ awal nni n win iêemmlen ad ijbed

taqejjirt $er deffir : « A wer i ya$ d

awvent nekkni ! ». Akka, win inesren ugar !

£ef setta, mi d tekkker tmeîîut-is, qqimen di

tenwalt2, Muôad irna lqahwa tis snat. Irra

tamu$li-s $er beôôa, iéra tafat n wass tebda

tesimlul tignewt. Inna yas :

- Ass-a ad ilhu !èer kan tizegzewt igenni d-

iffalen, am tin n Tmurt !

Yal tikkelt, Muôad n At Mellal iêemmel ad iqren

ayen iéra, ayen illan anda yella $er wayen yellan

di « Tmurt ». Am tegnewt n wass-a, am wayen

nniven. Yal tikkelt ar ad iffe$ ad d-iqvu, tiî

téer s tin n wass-a, téer s tin n wass-mi yella d

ameéyan, di tmurt. Di ssuq ameqran, ger

iceryunen iteddun akka d wakka, mi yemme$ ad d

idem taîumaîict, ad d-immekti tid nni iteçç ass-

2 Tanwalt : anda tnawalen uççi, takuzint, (français : cuisine)

Page 9: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

9

mi txeddem yemma-s tibêirt n Te$zut. Ayen

iêemmel ugar, d tariêt nni d ittalin si tregwa

mar ad tebru yemma-s i terga n waman akken ad tsew

tebêirt. Muôad iêemmel imir ad imured ger tregwa

nni, ddaw tiriwa, ad izzi akka d wakka, ad isinef

aman, ad ikkes akal d izgan i waman, ad isismev

ifassen-is deg waman nni isemmaven n temda n

wasif. Tariêt nni n tara n îumaîic, tin n tecriêt

nni ! £as tella d lebda di tanzarin-is, yal

tikkelt ar iéer tezwe$ n taîumaîict, Muôad ad

isirem ad yaf tin nni n teméi-s, tin n Te$zut.

Tezwe$ n îumaîic nni terna, deg walla$-is, $er

tezwe$ n tôemmanin nni yellan nnig tebêirt.

Tizegzewt n yifer terna $er tewôe$ n teclemt-is

akken ad gen tafat i tezwe$ nni waâqqa n

tôemmant. Tezwe$ nni n tôemmant n leêlu, n tin n

lmuz…

Akken tignewt. Yal ass, yal agur, yal tallit,

tafsut ne$ anebdu, lexôif ne$ tagrest, tamu$li n

tegnewt n wanda yella, di tmurt deg yella, di

Legliz, di Russ ne$ di Marikan, Muôad ad iwet a

tt-iqren $er tegnawt nni n Mekraz, taddart nni

deg d-ilul, deg d-ikker d aqcic d ameéyan.

Page 10: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

10

Taddart nni tezga-d di tnemmast igenni, zzint-as

d t$altin zun d aqewwas ur neqfil ne$ am tismiôt

userdun. Akka d i$il, akin d i$il, ala tama wadda,

tama n yilel, i deg teffe$ tmu$li akin i t$altin,

anda ur feôzent wallen. Si tama nni n wadda i d-

tettali tagut d-ittawin anéar, ibeôbuôen n

waman. Mi d-tessa$ tagut si tama nni, at Mekraz

éran ayen d-iteddun $er zdat, ad heggin iman-

nsen. Win iksan ad d-inheô ti$eîîen-is $er

taddart, win ifesren tazart ad isemnenni, win

yellan deg webrid ad izreb tikli-s. Akka ! Tebrek

n tama wadda, agafa3, iban wayen tt id-iîîafaôen

deffir. « Tessa$-d si tama wadda » ; am umeqran,

am umeéyan anect n téerbuî, issen ad iéer tignewt

n Mekraz.

Tama ufella, akin i t$altin, ala tizegzewt n

tegnawt. Syen, si tama tazelmavt i d-iffal yiîij

taûebêit. Mi d-iffe$ seg yi$il nni ad izzi di

tegnewt, ad d yefk tafat-is, syen ad izger akin

si tama tayeffust. Tikwal mar ad yeffel, ad d-

tali tezwe$ di tegnewt, a d tesberber i t$altin,

ad d tesegri tafat. Azekka nni d-iteddun, deffir

‘’leêmurgga’’ nni, ifra ad ilhu. Ur illa din

ccek. Tezwe$ nni n tmeddit n yi$il d tasarut i yat

3 Agafa = Nord ; Anéul = Sud, ; Agmuv = Est ; Ataram = Ouest

Page 11: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

11

taddart. Win d ibnan i kra, takerza, nqec,

aserwet, ne$ ayen nniven, iéra send ad yali wass

ad ikker. Tafat ad t id temagger, ad ifru cce$l-

is.

Akken Muôad. Yal taûebêit, di tmurt deg anda

yella, ad iger tamu$li i tegnawt. D tanekkra

uxedim n yal ass deg wexxam, ne$ ad ijbu s

tkeôôust, di tmacint ne$ tamafagt, mi yeéra

tagnewt ad d immekti « tismiôt nni userdun » n

taddart-is.

Di tama n wanéul, tama ufella, ansi i tezzi ugar

« tesmirt userdun » nni zun d amur umeqyas, syen

i d itekk wavu nni yeêman i d igellun yid-s

tijditt tawra$t n tniri, Sseêra nni. Avu nni

aêmayan yeskawayen imdanen, avu nni n Ccili,

ne$ Agebli. Mar ad d-ikker, ad ibdu asuvu nni,

di tefsut, anebdu ne$ lexôif, at taddart ad sen

texôeb. Ur illa wanda ar inser wemdan. Ekmen

deg wexxam, tegguniv bab igenwan.

Muôad imekta-d d$a ass-nni deg d-iffe$ Dadda-s

Qasi seg wexxam, s wurfan. Dadda-s Qasi sin

wussan i yekmen, taggara yekker yemme$ $er

tagwest, iddem-d abeônus-is, tefka-t tewwurt

Page 12: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

12

$er beôôa am lebreq, isegwra-d awal i yat

wexxam, i yat wefrag :

- A wer nekref ! Awer nekmen ! Send ivelli akka,

ivelli akka, ass-a akka ! Agebli istufa-d,

nekkni irra-ya$ $er tekwant ! Anef-as i wgebli

ad isuv, ma d nekk ad kecme$ taferka Umalu. Ad

kemle$ i nqqec i bdi$. Ma yella avu yeêma, nekk

ad as êmu$ ugar ! Am akken nnan, êamu akked êamu

ad dduklen ur din êamu !»

At wexxam, am at taddart i t id-iéran mi yedwi

$er tferka, wehmen di Qasi.

Tama nni ufella, am akken d-tetefk iîij d ugebli

i yeskawayen tamurt, tikwal trennu tardast di

t$ennant-is, trennu-d amur si tlufa-s. Muôad

icfa i wass nni n taggara n $wect mi d-yu$al

igenni nni d aberkan.

Deg wzal n wur$u, igenni d azegzaw am Nnil. Ur

illa wefôux, ur tella tmeççimt usigna. Izeggen

wass mi d-tejba tebrek nni n tegnewt teteddu-d

$er zdat zun d a$em$um nni n tegrest.

Muôad icfa i wass nni mi yekker herwel di

taddart. Tafat tselles, imdanen ikcem iten

uferfud, yal wa anda i t-tu$, iééa allen-is di

Page 13: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

13

tebrek nni d iteddun nnig yi$il zun d taduli n

teryel ne$ n Buberrak. Taggara, mi d isawev, d

aglaf n wejôad, yessa$ i tmurt, iwwi-d yid-s

nnger. Mi d yers $ef tmurt wejôad nni, ur d iqqim

yifer, ur teqqim tqerquct, ur d tegwri tjeooigt

ibedden, ur d tegwri tizzegzewt. Ajôad yeçça

tamurt, iooa kan iéra d wakal aêerfi.

Lawan deg imeqranen n taddart, am yergazen am

tilawin, êebbken akka d wakka akken ad srewlen

ajôad nni si tmizar d tferkiwin nsen, arrac n

taddart teddun zun d tame$ra nsen :

- Ajrad ! Ajrad i Dda Ëemmu !

Igelfan n warrac ff$en $ef tmizar akken ad d-

leqven ayen ar awin d tarzeft i Dda Ëemmu akken

ad ten yeçç.

Azekka nni mi yeffe$ wejôad, yufeg, ibeddel

tamurt, idda ad izger akin i t$altin, at taddart

zzin d i tferkiwin d yigran nsen. Ur din taferka,

ur din iger. Igwra-d wakal d yes$aren, te$li-d

tebrek $ef tmizar.

Tamezwarut i d yu$alen si tferka-s d Nna Tiîem.

Tuli-d s tikli taéayant, tesêerêur ineggif-is

seg Umalu Wadda. Sin ne$ tlata wawalen kan i d-

tesefreé mi d tewev $er tejmaât : « Ad iîîef Öebbi

Page 14: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

14

lqehr-is ! A wer neêdeô i nnger ! Ur d tegwri

tiskert, ur d igwri yifer, tamurt temmeçç,

dayen ! ».

Mi d immekta tadyant nni n wejôav, Muôad yuki i

yi$il-is azelmav i$eééa-t. A$éaé nni issen-it.

Yal tikkelt ad d imekti teméi-s, uraren n

taddart, ussan n tkessawt, ad yakwi i we$éaz nni

deg yi$il-is. Amkan nni ibeddel udem seg wass-mi

yejreê yekkes weglim amenzu. Muôad iself i

wemkan nni, yuki i wkennur nni n weglim ger snat

cwami. Sin igezran n sin ne$ tlata ivudan di

te$zi. Iooa akken afus-is, ihuz aqeôôu-s, iwet

ad imekti acêal di laâmeô-is ass-n mi tevra

txeûûart nni. Muôad iéeô zdat wallen-is aqcic d

ameéyan ilsa tacacit tazeggwa$t, ivaôôen i

leêfa, izu$ur taqenduôt nni tujrivt ; ad yili 7

ne$ 8 iseggwasen kan, ne$ ugar ?

« Taggara n lexôif, taddart tu$-ed izgaren i

timecôevt. Taddart teb$a ad tesizzel idammen

akken ad d tsew i tkerza, ad d-$lin waman i

yigran. Si tefsut nni izran ur d tgir tiqit.

Teqqur tmurt, d a$uraô.

Page 15: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

15

Icfa izgaren nni llan ksan di Tmazirt Umalu n Dda

Mêend :

« Sin wussan i llan yezgaren kessen, ma d nekkni s

warrac n taddart nezzi i wefrag, akken a néer

izgaren nni. Nitni ksan, nekkni si ûbeê ar

lmeûbeê neqqim i laé i wnezzeh deg izgaren. Nga

yasen ismawen zun d at taddart am nekkni: wa d bu

wacciwen, win d aramul, … Akka teméi !

Ass-nni n tmezla nezzi am weglaf i wmekkan n

timecôevt, Agwni n Tasaft, taferka n inurar deg

yella wemdun n tebêirt, dinna zdat taddart.

Anekcum $er tnemmast n tferka ur a$ ooan

imeqranen. £as akken, yal tikklet yiwen ne$ sin

seg-ne$, ad crurden alamma wven irgazen nni

yellan deg wennar. Din kan ad d-izzi yiwen seg-

sen, ad imme$ $er ujelkav a ten id-iserwel, ad sen

d-isegwri awal :

- Qimet i wefrag akin ! Mar ad d isenser wezger ad

d-ismir iéeôman nwen s wacciwen-is ! Nni$ awen

qimet akin deffir wefrag !

Timezla tefra, izgaren uzan, irgazen qqimen i

wnegzun n weksum i texxamin. Win igezzmen

igezzem acedluê, win isrusun iftaten i texxamin

ittazzal seg yixef $er yixef n wennar aqeffu deg

Page 16: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

16

yi$il-is : sers da, sers din, rnu aftat da,

sdukel sin yeftaten agi din… Akken llan yexxamen

di taddart i yellan n texxamin n weksum. Deg

wnejmaâ nni izran i d-suff$en leêsab i wayen

illan. Wid illan d iwêiden, yal sin ad bvun

taxxamt.

Anegzum d userrasu n weksum ikfa. Lamin izzi-d

akk i texxamin nni, iger tamawt i yal aftat s tiî-

is zun ib$a ad ten iwzen akken llan. Ib$a ad ikkes

yal ugur akken at taddart akken akk llan ad

feôêen s tmecôevt ad d iglun s lbaôaka d waman.

Izzi $er terbaât nni n yergazen, inna yasen :

- Yal yiwen segwen ad d-isers tas$art-is deg

yisni yagi. Nekkni negzem, nebva aksum s neyya,

ad nernu ad nessers tis$ar s neyya i texxamin.

Kenwi, win yufan tas$art-is ad iqqim di talast n

texxamt-is. Tumm$a ulac skud ur tufam akk tis$ar

nwen. D nekk a wen d ifken awal n tuddma !

Lamin irwi tisa$ar deg yisni, isers itent yiwet

yiwet seg wqelmun $ef texxamin n weksum armi d-

ibren iman-is, isni d ilem. Irgazen teddun,

tezzin s tsusmi i texxamin nni, win yufan

tas$art-is ad ibedd, ad yerr ifassen-is $er

deffir, ad iggani. Tasusmi tu$ inurar.

Page 17: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

17

Deg yixef ufella i d-ibda wawal. Sin yergazen

bedden, i$allen twehhin, s$alen akka d wakka,

ûûut irennu, nekkni akken nella d arrac, nezger

afrag, nekcem annar, nuzzel $er wemkan nni.

Tettraê ôzaget !

Lamin d yem$aren zzin-asen ad éôen ugur anda

yella. Sin yexsimen nni êman deg wawal, wa inna

yas d tagi i inu, wayev inna yas d tagi i inu.

Teqqim di nni$-as tenniv-i armi yekker herwel,

tu$al s tidett $er udebbuz. Zelzen i sin yid-sen,

glalzen beôôa n wennar syen huffen-d $er wanda

nella, wa yekkat win yekkat. Ur uki$ imir i wayen

ivran. Mi d uki$ ufi$ d iman-iw deg wussu deg

wexxam nne$, cudden iyi tajbirt i yi$il-iw akked

wenyir-iw.

Ass-en maççi d izgaren i d-izelzen fell-a$, d

irgazen i ya$ isrewten akken nella di tlata yid-

ne$ d arrac. Yal wa tiyita yeçça, wa deg wvar, wa

deg wfus, wa deg wqerru, wa isdukkel itent. Mi

ya$ se$lin, nekk iwet-iyi-d yemcev n wennar $er

wenyir, ikrez avref yu$al akin. Idim yeqqim d

aêemmal. »

Page 18: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

18

Si tedyant nni, teqqim-as d tergagayt i Muôad. Mi

d-tella tmecôevt, netta ad isenser iman-is akin.

Yal tikelt ad d-yaf tasebbiwt ad t isinfen akin i

inurar n tmezla d texxamin n weksum. Mi d-tezzi

tmeddit, anda yella ad izrureg $er taddart.

Tariêt ukanaf ur tt ikôih yiwen !

Si mi d ikker deg yives, Muôad itezzi irennu.

Yiwen wul ib$a ad yu$al ad isakwi arraw-is, yiwen

wul ib$a a ten yeoo ad rnun tanafa. £ur-s, ilaq ad

gnen akken ad im$uren. Izzi $er tmeîîut-is, d$a

inna yas

- Nni$ am ass-a ad ilhu, ur skadben at météo .

Ilaq-a$ ad na$ abrid, a nenser si temdint zik,

akken a neddu s leêder deg webrid ameqran. Arrac

zemren ad rnun taguni di tkeôôust !

- Arrac éran anda a nruê, d nitni i yeb$an, d

lawan, tura ad d-kkren. S laâqel kan !

Mi d-kecmen warrac $er tkerrust, aâwin ihegga,

aman, lkaôta n webrid, inteq $ersen :

- Yak ur tettum tewwim-d kamiôa nni ?

Issa$ amutur n tkeôôust, u$en abrid n La

Normandie , tikli n 3 tsaâtin ne$ ugar.

Page 19: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

19

2. Tazzla ger yigranTazzla ger yigranTazzla ger yigranTazzla ger yigran n n n n Baltimore…

John Hopkins akken kan d-iffe$ seg u$erbaz,

tameddit n wass, yekcem axxam nsen.

Netta iêemmel tikeôyas si mi yella d ameéyan.

Icfa i wass nni mi t-iserkeb di tkeôôust-is gma-

s, Robert, ne$ Bob am akken i yas $aren deg

wexxam. Isrekb-it di tkeôôust nni i d-yu$, Ford

Deluxe 1930, d tazegga$t am ijiêbuv !

John icfa amek iêemmel tazzla nni ger yigran

beôôa n ti$remt n Baltimore . Si mi ff$en tamdint,

gma-s isbedd takeôôust, ikkes-as a$ummu n sqef,

yettel it $er deffir, syen u$en abrid ameqran.

Icfa-yas i wavu nni !

Di tazzla nni, deg ubeêri nni ikeççmen, i$eééen

tanzarin, Tikwal iéer d igran n yeffus, n zelmev,

d tigedrin i yettazzalen $er deffir, maççi d

takeôôust nni i yettazzalen $er zdat !

Ass-en, ur ib$a ad d-u$alen $er wexxam nsen.

Isarem ad iqqim kan din di tazzla nni, ger igenni

akk tmurt. Tazzla nni tban-as-d am targit, iéer

iman-is d afessas, d axeclaw yufgen nnig tmurt.

Ass-en ib$a ad t id-éren akk imeddukal-is n

Baltimore di tkeôôust n gma-s. ib$a a t id-iéer

Page 20: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

20

Steve, Christopher, Anna , …

Tikli nni ger igenni akk tmurt tesmekta yas d i

John tirga nni yettargu mar ad t-ta$ tawla.

Akken yal tikkelt, zun d yiwen usaru i yetezzin

deg walla$- is : di targit n tawla nni, alejlej

nni, yal tikkelt ad iéer iman-is itferfir nnig

tmurt, iteddu di tegnewt itezzi nnig t$altin,

nnig idurar, ittafeg netta d yefrax ; akka yal

tikkelt di targit nni.

Mi yas isla i ûûut n Bob, inna yas d : « John ,

dayen, ddeqs i nelêa, ad nu$al $er wexxam », John

zun innu$na. Iéra iman-is am wefôux nni yellan

ger igenwan, akin i t$altin, mi yas ôzen

wafriwen, yers-d $ef ifergan nni nsen, yers-d

akken ad yu$al i lqev, ad intel i wemcic, ad iqqim

i wsemmiv, ad yu$al d afôux n yal ass.

Si teôêilt nni tamezwarut netta d Dadda-s, di

Ford Deluxe 1930, i yas d teqqim tayri n

tkeôyas. John ad yili imir mraw iseggwasen di

laâmeô-is.

Deg u$erbaz ur iris laâqel-is i t$uri. Ansa i yas

kkan imawlan-is, ur din tawwurt. Rnan as ta$uri

di beôôa s yedrimen $ur yiwen uselmad, medlen-as

Page 21: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

21

tiwwura akken ad iqqim ad i$er deg wexxam ussan n

t$imit, di sebt d lêed. Taggara ulac taêilett ur

as gan, am win isawalen i wavu.

Deg u$erbaz yiwet tikli-s. Anda yufa ad ijrev

tikeôyas, $ef tektabin-is, $ef webrab-is, $ef

îabla n u$erbaz, $ef leêyud imellalen. John iôwa

tiôzaganin s$ur wem$ar n u$erbaz. Acêal n tikkal

i yetwaqqen din, nnig lawan, alamma yekcem baba-

s ne$ yemma-s akken a t id-suff$en.

Acêal iseggwasen akken i d tikli-s.

Yiwen wass yuki-d taûebêit n wass, iqqim itezzi

deg wexxam. Lawan deg ad iffe$ ad ya$ abrid $er

u$erbaz, netta ad d-yaf ayen i t-iîîfen $er

deffir.

Baba-s yella yeqqim di tanwalt, izzi udem-is $er

îîaq, aqbuc ameqran n lqahwa deg wfus-is. £as

isla-d i mmi-s itezzi, isgerwiê, isawal netta d

yemma-s, am zun ur isla. Tamu$li-s teffe$ akin

nnig yexxamen, tezger, tunag ti$altin.

Aqbuc nni n lqahwa yeêman ger ifassen-is yefka-

yas êamu zun d tin n win idlen taôakna deg was

usemmiv. Win ikeblen iman-is, akken di êamu,

netta iéra asemmiv igezzem di beôôa, ula d urfan

Page 22: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

22

ad as kksen. Akken baba-s n John , êamu nni n

lqahwa tesefsi ul-is, yuki yas hraw, hraw anect n

wedrar n Dakota !

Isel i ta$ect n mmi-s mi yella isawal netta d

yemma-s, iqqim ismaâqil ma d tin i d ta$ect n mmi-

s. Yuki yas zun d tikkelt tamezwarut i yas isla.

Iwet ad ifôez awalen n mmi-s, yuki yekka yas d

uherher deg imeééu$en-is netta, zun d afrag ger

yimi n John akked imeééu$en-is. Ur ifôiz awal.

Izzi d iman-is, yerra d udem-is $er tama n

tewwurt anda yella ibedd John . Yella ilha-d

itseggim agwrab-is.

Ib$a ad d-inteq, ad d yini kra i mmi-s, yufa

teqqur ta$ect-is. Irra imetman $er deffir, innul

tamgeôt-is, syen yules isembawel a$esmar-is. Di

tazwara d ûut d aôeqqaq am win n weqcic i d-iff$en

si ta$ect-is, isneêneê, d$a yuki i ûûut nni i yu$

tanamit isel, ûûut n wergaz alemmas. Inteq $er

mmi-s.

- John ! John ! Qim zi$ a mmi, b$i$ ad k-steqsi$ !

Awalen nni, yenna ten id s teêlew nni ur issin

acêal iseggwasen aya. Yuki yasen i wawalen nni

ff$en-d iman-nsen, zegren-d si tgerjumt $er

Page 23: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

23

yimi, ma d ansa d kkan, ansa d lulen wawalen nni,

zun ur iéra. Zun maççi d netta i d-inetqen.

John , mi yesla i ûûut nni, mi yesla i wawalen nni

kkan-d seg wemkan nni anda yeqqim baba-s, idhec.

Ur iéra isla awalen ne$ d targit kan i yurga.

Ibedd, isusem, igguni, yiwen ufus yurez agwrab,

yiwen iîîef tasarutt n wexxam. Ur iéra ayen

igguni. Taganit nni tban-as-d zun d aseggwas. Ad

ibren tasarut ad iffe$, ne$ ad yezzi $er deffir.

Mi yezzi $er tama n baba-s i yeéra udem n baba-s

yerra d tamu$li $ur-s, irna-yas-d wawalen i

yefôez John yiwen yiwen :

- Qim ! Qim ! A mmi ! B$i$ ad ak ini$ sin wawalen !

Lemmer d ussan nniven, ussan nni izran, ussan nni

n wurfan, n yir tanyirt, yili din John ad izlez,

ad iwet tawwurt s tezmert-is, ad iffe$ akin, ad

yazzel. Tu$alin wissen melmi. Nitni imir, baba-

s nni akked yemma-s nni ad tezzin akka d wakka

melmi ad d innulfu, ad d yu$al s axxam. Acêal n

tikkal i yasen ivra usaru nni. John ad innejli,

tu$alin ur éran melmi.

Ass-a, John ur yuki i tkurt nni n wurfan tuli-d

seg idmaren-is. Isers agwrab, iîîef tisura nni

Page 24: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

24

deg wfus-is, iqeôôeb yu$ akersi, iqqim $er tama n

baba-s.

Di lawan nni deg d inteq tikkelt tis snat, baba-s

yufa-d awalen imezwura ad isni i mmi-s, yufa-d

deg walla$-is ayen i t id-isnetqen. Izzi, isers

i$il-is $ef tuyat n John , inna yas :

- Fehme$ a$erbaz agi deg te$$arev ur t-têemmlev.

Ayen akka i t$arev ur t têemmlev. Acêal aya i keçç

tetedduv s tidist am tfiôâqest, nekkni nedeggir-

ik yal ass. Keçç ur terbiêev tamussni, nekkni ur

a$ teççurev tiî. Nerna anezgum i wurfan. Akka ne$

ala a John ?

Baba-s isusem, yegguni mmi-s ma ad t id-yali

wawal. John isusem kan, zun awalen nni maççi i

netta. Baba-s ise$zef awal, yerna yas :

- Illa deg wawal, d teméi i ixeddmen $ef tem$er.

Keçç ass-a taxeddimt ik d almad, d ta$uri inek, d

tamussni ad tesnerniv yal ass akken ad as

tizmirev i tmeddurt. Nekkni nella deffir-k a

nexdem ayen wumi nezmer, ma d abrid d keçç a t

inejôen maççi d nekkni. Taggara, nekk fehme$

a$erbaz agi wu$ur tetedduv d timendeffirt yas

ass, ad as neg talast ass-a. Ilaq a$ ad d-naf

abrid amaynut akken ad te$rev ayen têemmlev,

Page 25: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

25

ayen twalav keçç d abrid-ik.

Mi yesla John i wawalen nni ineggura n baba-s,

yuki i taâkwemt nni n wegrab n yal ass tekkes $ef

tuyat-is. £as ur iris wegrab nni $ef tuyat-is,

yuki s tidett tennefsusi tayett-is. Irra tamu$li

$er wegrab nni yellan $er tewwurt, isers allen-

is.

- A mmi, gre$ tamawt acêa aya, fehme$ têemmlev

tikeôyas, têemmlev ibuluten, tamikanint. Ma d

win i d abrid nekkni ur ak d ntegg afrag i webrid-

ik. Abrid ad k-isuff$en a$-it ! Fru ya$ tt id kan

keçç ! Ma teb$iv ad d naf a$erbaz deg a tissinev

imuturen ! Nni$-ak, qim ass-a deg wexxam, azekka

a neddukel ad d-nesteqsi anwa abrid ad a$-

isuff$en !

Min yeffe$ baba-s, issa$ takeôôust, yeîîef

abrid-is $er ixeddim, John iqqim deg wexxam,

idhec am win ittewten s wezduz. Awalen nni n

baba-s simmal tezzin, tezzin ééaden deg wqerru-

s. Ib$a ad d-inteq, ad isiwel netta d yiwen, ur

yufa. Bob zik i yeffe$, ma d yemma-s nni tezwar

teffe$ mi d-yebda awal baba-s. Iqqim John itezzi

deg wexxam, itezzi irennu. Yuki ibeddel fell-as

wass.

Page 26: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

26

Ayen i d-yu$alen $er imeééu$en-is ugar, d ûûut

nni n ta$ect n baba-s, d awalen nni ur issin zik-

is. Ib$a awalen nni ad qqimen deg wmeééu$-is, ad

asen isel yal ass.

John ikkes tajikiî-is, ikkes isebbaven-is,

iddem-d taqaraât n Kuka Kula, isers iman-is,

iééel ivarren-is $ef ukersi.

Axxam nsen iban-as d s wudem amaynut.

Page 27: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

27

3.3.3.3. Tikli deg weTikli deg weTikli deg weTikli deg webridbridbridbrid----isisisis, Abrid ameqran d ilem. Deg wass n lêed imdanen

gnen deg yexxamen nsen akken ad sgunfun di tazzla

n imalas4, seg wass n letnin. Ekker zik, azzel

$er ixeddim, degger deg webrid ne$ ad k deggren,

eêbek deg wxeddim ar d i$li yiv, syen u$al i

tazzla da$ $er wexxam. Yugar i tesefcal tazzla

nni i yesefcal ixeddim nni. Ma d uzzal ad yefk

mayna.

Takeôôust tsekkef abrid, amutur isherhur s

leêder zun d ûûut uba$ur nni iêemmel Muôad. Netta

isers yiwen ufus $ef uqewwas n tenheôt, afus wis

sin tikwal yers akwessar, tikwal yetekka $ef

te$mert-is $ef tewwurt, afus ixemmez s leêder

aqerru-s.

Muôad iêemmel ad ikmez aqerru-s, tegwra yas d si

teméi-s. £as ur t i$eééa, yal tikkelt ar iqqim

anda ur izmir ad ikker, ad yazzel, ne$ d yeg ayen

ib$a, netta ad isekcem ivuvan-is deg wcebbub-is,

ad ten isedduy si zdat $er deffir, s laâqel s

laâqel. £ur-s, ittakwi yas zun d tullfa i itellef

iman-is. Mi yella meééi, itels tacacit nni

4 Imalas = smana (français = semaine)

Page 28: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

28

tazeggwa$t am arrac akk n taddart. Acêal n tikkal

i yeooa din, anda i t tu$, tacacit nni mar a

yekker.

Acêal n tikkal, mi yekcem $er wexxam nsen, ad t id

temmager yemma-s $er tewwurt s wurfan nni i

yessen :

- I tcacit-ik ? Teooiv-tt da$en wissen anda ne$

tefkiv-tt i trezzaf !

D$a din, am win t id-iwten s ubeqqa, Muôad ad d

yu$al s tazzla $er wemkan nni anda yeqqim, ad

inadi $ef tcacit-is. Anda tt iooa a tt yaf din,

acku imir ur iteddem yiwen tacacit n wayev,

ttagwaden medden afervas, ajeooiv akked telkin.

Mi yella ikemmez iman-is, Muôad isader ivudan-is

s leêder $er wemkan nni nnig wenyir-is, innul

ccama nni am tin ufus-is. £as teffer, agwlim

yebren acemma kan. S yixef uvad ad as takwiv

teqqur am yi$es.

Si tnalit nni, Muôad yuki yas am win d-yukin si

targit. Illi allen-is am win ib$an ad d yakwi

ugar, syen yezzi tamu$li-s $er yeffus, iéra

tameîîut-is teqqen allen-is. Irna yezzi aqerru-

s acemma $er deffir iéra arraw-is gnen i sin.

Page 29: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

29

Iseggem iman-is, yu$al yerra lewhi-s $er webrid.

Tikeôyas llant maca ur tella tazzla nni n wussan

niven n imalas. Deg wass n lêed t$elli-d talwit

ger yemdanen. Tazzla tneqqes, adham ineqqes.

Amur ameqran n talwit fkan ten id ikumya : Deg

wass n lêed ur teddun deg iberdan. Afus $ef

uqewwas n tkeôôust, iteddu s leêder, yiwet tiîî

$ef ukuntur n tazzla. Tikwal mar a yeoo yiwet

tkeôôust $er deffir, ne$ a t id teoo d netta yiwet

$er deffir, iéer amur ameqran iteddun di lawan

nni d tiwaculin am nitni : argaz d tmeîîut $er

zdat, tarwa nsen $er deffir. ²

Muôad ib$a ad isiwel, ad ihdeô, $as ur as d isel

yiwen.

- Di lawan agi i êemmle$ ad nehôe$. Tafat simmal

trennu, abrid ilha. Lemmer deg yiv ne$ tameddit n

wass, ne$ send tafejrit, ur teériv wi yellan deg

webrid. Win iêaren ad yazzel din, win isekôen

yerna yeîîef aleggan n tenheôt din, win izeîlen

din. Rnu tawa$it ikumya anect itemma. Win iîîfen

tanemmast5 n webrid ad iééu tagwest din. Ggani-t

ar d as yehwu ad yeoo abrid i wiyav.

5 Tanemmast : (français : le milieu) ; s teqbaylit neqqar-as « talemmast » (ur iseggem)

Page 30: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

30

Muôad yuki i yiman-is isawal $ef webrid,

tikeôyas, am zun ur ib$a ad yer akti-s $er wayen

niven. £as ivudan-is slufun i weglim nni uqerru-

s, ib$a ad iqqim kan din, anda yella, di tkeôôust

iteddun deg webrid n La Normandie .

Ib$a ad iqqim ger warraw-is d tmeîîut-is.

Tikwal iger tameééu$t, akken ad isel i yiwen seg-

sen ittnefis. Deg walla$-is frant : « nitni gnen,

ad rnun ayen ilaqen, tanafa ne$ snat, nekk ad

îîfe$ abrid, ad nehôe$ s leêder, akken ur ten

sduqquse$, ur ten thuccu$ s tikli. Taggara win

ib$an ad d yakwi s leb$i-s ad d yakwi ».

Zhir umutur izuzun imdanen. £as Muôad ur inudem,

$as ur d ikkis afus is $ef uqerru-s, netta iîîef

tamu$li-s $er tnemmast n webrid. Inehheô s

leêder.

D lexyal, ne$ d awal i t id-isduqqsen ?

Muôad iéra zdat-s d abrid, irna iéra lexyal n sin

yergazen nni am yilfan, mhuccen, mdeôkalen,

srewten usu nni ifilku azegzaw, kerzen s ivaôôen

nsen iftaten n weksum izegga$en. D ilfan.

Tezwe$ nni n weksum teqqim-as d deg walla$-is seg

wass-en : ur izmir ad igzem aksum, ne$ ad izlu

Page 31: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

31

awtul ne$ tayaziî am akken lemdent, zellunt

tezyiwin-is. Ula di ssuq, di lawan n tikli $er

yaâricen, anda zellun znuzun aksum igezzaren,

akken ad d a$en aksum, ad as yini i baba-s :

- Nekk ur teddu$ akessar. Ur êemmle$ ad ére$

idammen.

Yal tikkelt akken, baba-s ad as d yerr awal :

- Zwir ihi $er tewwurt n ssuq. Mi d nenfeq ad k in-

nafen dinna. £urek anda taârqev, ssuq d ameqran !

Icfa Muôad, ula d yiwen wass ur as d inna baba-s

awal nni iqeôêen : Ihi ma yella ur têemmlev ad

teérev idammen n weksum, ur ilaq ad teççev

aksum !

Akti n Muôad yezzi-d $er tedyant nni n timecôevt

tazegga$t : « … Sin nni bdan herwel nsen $ef

wennar ufella, syen zzin-d $er win n wadda, win

ikkat win ikkat, imdanen zzin-asen zun d agus.

Yal wa seg-sen anda d iîîef akken a ten ibvu. Sin

nni mcudden zun d takurt.

Nekkni neqqim-d si tidist. Ur nerwil a nenser, ur

nbeddel amkan.² Nedhec kan si twa$it nni d ilulen

zdat nne$. Di lawan nni deg yekker herwel, éri$

Dda Salem yedwi am teôsast, iddem-d ijenwiyen

Page 32: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

32

nni yellan gezzmen yissen aksum. Isdukel iten

$er ddaw ugertil, yeqqim fell-asen, yerna ijebd-

d Azwaw n Ëend, inna yas :

- £urek a Yazwaw, rnu-d $uri. £urek w’id-itemm$en

$ef ijenwiyen agi, a wer neêder i txeûûart ! Ad

iûûer Öebbi tameddit ! Ad iûûeô Öebbi !

Agwlaf nni n yergazen itezzi, ittim$ur zun d

ta$wlalt, ifassen xebbven, ivaôôen kkaten.

Mi d wven $er wanda nella i yuki$ i tuqqsa nni am

tin n t$irdemt ; d tiyita wfus, d tin n taâkwazt,

ne$ d imcev n wennar ?

Syen serde$.

Deg wexxam rran iyi tajbirt i wfus tayev i

wqerru, éle$ di tesga. D Waâli i yigan ddwa.

Issen ad idawi, ixdem lgirra n Sbanya, tinna n

Fôanku. Ass-mi d yu$al $er tmurt igla d yid-s yal

asafar : ti$emdin, timqessin, tisegnatin

uxerraz n weksum, tafrut ucelleê, scalpel nni…

Tameddit nni kan deg wnejmaâ n taddart, sin nni

xeîîan-ten akken ilaq. Zi$, tis$ar n texxamin n

weksum d tasebbiwt kan i tella gar-asen. Acêal n

wussan si mi tekker tmes. Yal wa yegguni wayev.

Timecôevt tesemlal-iten-id $er wennar, nitni

srewten annar yir aserwet, ur gan leqder i

Page 33: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

33

taddart nsen akked wennar nni deg serwaten

imdanen timéin d yirden ; amkan deg d-sawaven

naâma $er ikufan. Ur gan leqder i tmecrevt n

taddart nsen, i wass n lfeôê ameqran n warrac

nsen.

Sin nni ur ten êemmel$, ur ten iwwi wul-iw.

Si tedyant nni, yal tikkelt mar ad nurar di

Tmazirt Inurar, mi éri$ iran n wennar nni, imcav

nni n weéru azegzaw, din ad d-mektiv timecôevt

nni. £as llant-d timecrav deffir tin, tegwra-yi-

d deg wallen-iw tin nni i ya$ isxerben tame$ra

nekk akked imeddukal-iw.

Di targit, acêal n tikkal i d-dduqse$, tidi

teteddu dgi. D lexyal n sin nni i éerre$ anect

itemma, tezzin zdat wallen-iw, grarben d fell-i,

zven iyi d awren ger i$uraf n imaddazen nsen. Su$

ne$ qim tarewla ulac, ur illa wemêaddi. Ur éri$

iteffe$-d ûut di ta$ect-iw ne$ ala. Tagwnitt deg

ad mlilen i$uraf nni, din ad d-duqqse$ ad d-akwi$

s tawla tasemmavt akked tergagit.

Di taddart ur êemmle$ ad ten ére$ sin nni. Ma llan

di tejmaât ur t$imi$ din. Ma bedden deg webôaê

anda i netturar, nekk ad azle$ ad urare$ di

tejmaât. Ur éri$ fran ne$ ur fran gar-asen, nek ur

Page 34: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

34

ten êemmle$ sin nni. Akka ! »

Yiwen useggwas ikker ad ibnu Dda Azwaw, ikker ad

yernu snat texxamin nnig wexxam-is ameqran.

Axxam nni yella tama n win nne$, yiwen wefrag,

yiwen uéaô nne$. Isarem ad d-yu$al Meéyan seg

yinig, ad as yeg axxam.

Ger ixeddamen nni i d-yusan ad bnun, taûebêit n

wass, illa yiwen di sin nni. Nek, ayen akk sarme$

mi sli$ ad yili ucanîi deg wefrag nne$, ass-en

yufeg. Sarme$ ad qqime$ akked ixeddamen, ad sen

qedce$, ad d awi$ aman isemmaven seg wemdun, ad

azle$ ad d revle$ agelzim ne$ talwaêt, ad sen d

leqde$ aéru agraraj, taggara n wass, nek ad awi$

a$yul ad d-isew di tala, mar a faken yis tagwayt n

tcekkaôin n siman d lyajuô. D lawan nni i êemmle$

ugar. £as fecle$, din ad ikkes aâggu nni. Mi yas

kkse$ tabarda, neggze$ $ef we$yul nni awra$, imir

d affug. A wi yufan amdun n tissit ad yili akin,

akin i wedrar !

Mi d-u$ale$ seg wemdun, kecme$-d afrag, ad sle$ i

ixeddamen deg wexxam qqimen $er imensi. Mi yi d-

isla Dda Azwaw, ad d-ikker akken ad iqqen a$yul,

syen ad yerr $uri :

Page 35: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

35

- A Muôad a mmi, ekcem tura s axxam ad teççev

imensi. Ula d keçç txedmev !

Taûebêit nni, mi wala$ idda-d yiwen ger sin nni,

kkse$ asirem nni. Fri$ d yiman-iw. Ur illa weéru,

ur llan waman, ur llant tlajuôin, ur tella tazzla

s we$yul, ur qqime$ i yimensi dinna.

Mi bdan axeddim, snesre$ iman-iw $er wefrag,

uzzle$ bri$-d i ta$aî. Ff$e$ ad kse$.

Acêal n wussan, akken. Send ad yali wass i berru$

$er tkessawt akken ur yi d ttafen ixeddamen deg

wefrag nne$.

Yiwen wass mi d u$ale$ si tkessawt, ufi$-d yekker

uferfud deg wexxam. Usan-d ijadaômiyen si

ti$remt. Usan-d s ukeôôus nni nsen tameqrant,

rsen-d di tejmaât,syenz zin-d i taddart, kecmen

kra n yexxamen, steqsan $ef yemdanen ized$en din,

éôan nkawi n kra, uran ayen uran $ef ukaôni nni

azuran. Taggara, u$alen ansi d-usan.

Zran sin ne$ tlata wussan, kecme$-d si tkessawt,

gezme$-d afrag, d abrid $er wexxam nne$. Ufi$-d

iqqen we$yul nni n Dda Azwaw $er tagwest. Send ad

kecme$ di tewwurt nne$, sli$-as mi d-inteq

Page 36: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

36

deffir-i:

- A Muôad ! Ruê kan ad d-teswev a$yul deg wemdun ?

Nekk ur stufa$, mazal yella wayen a xedme$.

Serse$ agwrab nni n tkessawt, rni$ taâkwazt nni,

u$ale$-d $er deffir ad bru$ i wcuddu n we$yul.

Mi lli$ kni$ akken ad d-snesre$ avar n we$yul seg

wcuddu nni i sli$ deffir-i rsen-d ixeddamen nni

seg wexxam ufella. Qqime$ akken kni$, afus-iw

$ef ucuddu zun ur b$i$ ad d-kkre$. Nekk kni$, nwi$

ad wten ad zrin $er beôôa, nitni qqimen bedden

rnan awal akked Dda Azwaw. Snesre$-d acuddu,

bedde$, zzi$ azagur-iw $er-sen akken ad ff$e$

nebla ma éri$ ten. Mi ddi$ asurif amezwaru i sli$

i yisem-iw :

- A Muôad ! Acêal aya ur d tusiv ad a$ taâwnev ? Zik

têemmlev ad tqamev ixeddamen ibennun !

Zzi$-d iman-iw, éri$ ixeddamen nni akken llan,

tekkes iyi tergagit. Winna ger « sin nni » ulac-

it din. D Yusef i d-yu$alen deg wemkan-is !

Tekkes tergagit nni, yuli-d wawal di ta$ect-iw,

nni$ as i Yusef :

- Ma yeb$a Dda Azwaw zemre$ ad kwen qame$ azekka !

D$a netta ifra-tt-id.

- Azekka ma yeb$a Öebbi ! Zwir tura deg we$yul,

Page 37: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

37

ifud. Syen, mi yeswa yeqqen u$al-d ad teççev

imensi yid-ne$.

Ti$eîîeen nni ooi$-tent i yemma. Kkse$ takessawt

nni. Send ad yali wass i d-keccme$ acanîi. Nekk

akked Dda Azwaw a nheggi lyajur, ijdi d waman i

texmiôt n siman. Mi d-usan ixeddamen ad d-afen

yal asafar deg wemkan-is.

Di lawan nni n lebni, tikwal mar ad sawalen gar-

asen ixeddamen, yella wayen ur fehme$. Tikwal ad

d-îfe$ awal ne$ sin, tikwal ulac. Tikwal d$a zun d

asbecbec si tmeééu$t $er tmeééu$t i sawalen.

Yiwen wass urze$-d awal nni i yi iswehmen :

- « Ih ! Lemmer i t id-ufan deg wexxam nsen ne$

dagi, yili din a t cudden. £ures zheô Muêa, illa

dagi ixeddem mi wven afrag nsen,…. ».

Awalen nni ur ten fôize$. Susme$ kan zun ur sli$.

Mi nekfa ixeddim, uée$ $er Yusef, d netta i d

ameéyan seg-sen. D ilem$i, $as meééi di tiddi-s,

tirkelt am tin n weqcic. Nni$-as

- Amek akka ur t-îîifen ijadaômiyen ? Acu i

yexdem Muêa ?

Nekk sdukkle$ awalen nni i sli$, rni$ tadyant nni

ijadarmiyen i d-yusan $er taddart. Sni$ ten akken

Page 38: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

38

ad seggmen i Yusef. Wissen ad yi d-isefhem ne$

ala.

Yusef ibren aqerru-s akka d wakka, ikna-d $uri,

inna yi d s leêder $er tmeééu$t, am win innan

tuffirt :

- Muêa ! Ur izmir ad iqqim di taddart ! Ma yella

ufan-t id ijadaômiyen a t awin $er lêebs nsen !

£ef aya i yesedreg iman-is, yeffe$ !

- Anda i yeffe$ ?

- Anda teff$en yergazen, $er umada$ ! Keçç

meééiyev, mazal ur tessinev !

- Amek teériv ssne$ ne$ ur ssine$ ?

- Ivelli kan i k id-turew yemma-k ….

- Anef as i yemma ! Steqsa$-k-id $ef Muêa, err-ed

awal $ef Muêa ! Yemma attan tella di tebêirt n

Te$zut !

- Nni$ ak yeffe$, ma d keçç fehm-it akken teb$iv !

Ikfa wawal !

Yusef isared ifassen-is, isers tamvellit nni $ef

ufus n telwaêt, nekcem axxam akken a neçç imensi.

Awal nni i d-nebda yenîel.

Sin ne$ tlata wussan i nerna deffir wawal nni

nekk d Yusef, nella nxeddem, nekk bedde$-as i

Page 39: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

39

ubennay : tiî $ef tilajuôin ; rnu yas tixmiôt ;

af-as-d sin iceqfan n tlajuôt ; gezm-as d azal n

yi$il n tencirt ; awi yas-d ad isew ; azzel a$-as-

d abaki n dexxan. Aqeddac, ibeddi ulac.

Yal tikkelt yella wayen ad xedme$. Ur tella

tganit. Ma yeéra yi-d ifassen-iw di loib, d$a

din ad yi-d yaf ayen $ef ur bni$ :

- Eêôec ! Eêôec a Muôad! Ekkes-d imesmaôen nni

yellan di tigejda nni. Azekka ad tent seggme$ i

taârict, i safuîaj.

Mi lli$ nti$, tekkse$ imesmaôen nni yiwen yiwen i

sli$ i tikli deffir-i, tekka-d si tama n tewwurt

n wefrag. Tazwara ur rri$ lewhi-w. Tawwurt n

wefrag telli, wa ikeççem wa iteffe$. Tikli nni

tqerb-d $er wemkan nni deg nbennu. Mi d-zzi$

iman-iw, ifut lêal. Muêa, netta akked yergazen

ur ssine$, zzin-iyi. Yiwen seg wid nni d ikecmen

isers-d afus -is $ef uqerru-w, inna-yi-d :

- Zeô kan ! D aqcic d ameéyan d axeddam ! Ad k-

iêrez Öebbi a mmi ! Fell-awen azekka ad tettkel

tmurt nne$ ! D kenwi ad tt irefden !

Susme$ kan, serse$ allen-iw. Mi tent id suli$ s

leêder, wala$ timgeêlin nsen banet-d ddaw

tiqeccuba nni, frent. èri$ Muêa ibedd, ilsa

Page 40: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

40

irkasen n Pataugas , tamegêelt $ef tayett, teffer

ddaw tqeccabit-is. Fehme$ anda yeffe$ Muêa.

Si tmu$li nni n Muêa ibedden zdat-i, jbi$ akin i

wacêal iseggwasen, zzi$ $er wussan nni n teméi

tamezwarut, ussan nni n tmecôevt n taddart deg

inurar.

Fehme$, ger « sin nni», widak nni i ya$ islu$en

urar, i yesxeôben timecôevt n taddart, i ya$ d-

iooan ccama deg weksum nne$ akked walla$ nne$,

maççi d Muêa i yeff$en abrid.

Seg wass-en, awal n « sin nni », $ur-i yu$al d

« win akken ». »

Muôad isenqes tazzla n tkeôôust, iîîef

tayeffust-is, iteddu ad yanef ad d-yernu lmazut

i tkeôôust.

Mi tbedd tkeôôust zdat tsebbalt n TOTAL, yuki-d

umeéyan seg warraw-is, inna yas :

- Newwed La Normandie ?

- Mazal a mmi ! Tura kan i d nebda abrid. Rnu

taguni. Mi newwev ad kwen id-sakwi$.

Muôad ira ad yernu yiwet lqahwa.

£as iswa-d snat deg wexxam, iêemmel ugar tin

Page 41: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

41

akken n tmacint, maççi am tin n wexxam. Yal

tikkelt ad yeddu deg iberdan, s tkeôôust,

iêemmel ad as iqqim i yiwet ‘’tqehwit’’, am akken

i yas isemma. Ayen iêemmel ugar, d ûûut nni n

yiéid n iaâqqayen n lqahwa. Tamacint nni, ad téed

din, ad tesqiîîer lqahwa din. D ûûut nni n yiéid.

Am ûûut nni n tessirt ufus, deg wexxam nsen …

Page 42: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

42

4. A4. A4. A4. Asssseddaô nni n tewwurteddaô nni n tewwurteddaô nni n tewwurteddaô nni n tewwurt nsen… nsen… nsen… nsen…

Aseddaô nni n tewwurt n wexxam nsen, Muôad iéer

it zdat wallen is yal tikkelt ad d imekti teméi-

s. Ixammen akk n wefrag, wid n taddart i yessen ur

sen irgil webrid s useddaô anect udekwan ; ala

axxam nsen !

Mi yella d ameéyan, ibda ittmurud, ibda iteddu

$ef ivaôôen-is, aseddar nni n tewwurt iéerr-it

zun d adernu ne$ d asif iêemlen ur izegger yiwen.

Yal tikkelt ad d-iffe$ seg wexxam nsen akken ad

iruê $ur nanna-s Wiza, ilaq as ad izger : ad

igrireb, ad ikker, ad iknu, ad itti iman-is, ad

izwer yiwen uvar, ad d yebren $er deffir, ad

ikker, ad izwer i$allen-is, ad idhem ugar, ad

i$li, ad imceê ta$ebbaôt d imeîîawen deg wallen-

is… Ur d-iteffe$ seg wemder nni n tewwurt ar tt

icrew meôôi$et.

Mi yezger akin, ikker, iseggem iman-is, izwi

taqenduôt-is, syen ad iddu ddac ddac ar axxam n

Nanna-s Wiza. Axxam nni ines nettat, ur illa deg-

s useddaô, ur illa udernu. Mi t id teéra Wiza

tam$art iteddu-d, ad as d-t$er :

Page 43: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

43

- Eyya zi$ a Muôad umuôeo ! Eyya ad ak fke$

taêbult iêman !

Mi zran iseggwasen, Muôad yu$al d ileméi, yal

tikkelt a yezger amder nni n wexxam nsen ad iéer

zdat-s ’’Muôad umuôeo’’ ittemrurud. Tawwurt nni

n wexxam-nsen zun terra-yas-d timiî nni i yas

gezmen ass-mi d ilul. Timiî nni i tenîel xalt-is

di tmazirt nsen.

Si mi yu$al d argaz, iffe$ tamurt, anda yella, di

yal tamurt, di yal tagwnitt, mi d-imekta taddart

ad iéer amder nni n tewwurt nsen. Imir, d asemmiv

ne$ d agris, Muôad ad yakwi i êammu nni yuli-d deg

weksum is ; ad yakwi i êamu nni ukanun n yirrij

azeggwa$ i tessa$ay yemma-s di tegrest.

Yal tikkelt, tezwe$ nni n yirrij teteffk-as d

tafat, tetekkes fell-as a$em$um nni yellan zdat

wallen is.

Muôad iêemmel ad d-itkaki axxam nni nsen. Si mi

yekker, tikwal ad iqqen allen-is, ad iéer axxam

nni nsen, ad iéer ayen illan am zun yella deg-s,

ne$ yella zdat-s. Tikwal mar ad d-zelgent, ad

iéer zdat-s am tagut nni n tegrest terra taduli i

wexxam nni, ad iwet ad ismeômec allen-is. £as

Page 44: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

44

akken, tagut nni teffer ayen ib$a ad t iéer. Ayen

ib$a ad iéer ne$ ayen ib$a ad d-imekti ?

Imir, ad izzi akka d wakka, ad izwi iman-is, ad

iddem ajeônan. Maççi d ass-is !

Axxam nni nsen izga-d di tnemmast n taddart. Ur

illa n wedrum ufella, ur illa n wedrum n wadda.

Deg wuraren n warrac, Muôad ur idda akkin ur idda

akka. Tama i yas ihwan ad yili deg-s. Deg uraren n

tkurin, n timsizzelt, n tiqqar.

Tawwurt nni n wefrag tqubel azrib n taddart,

tbedd zun d aâssas nwexxam. Tenjeô deg wes$ar n

teslent, teôcem zun d ticôav nni n wudem n nanna-

s Wiza.

Si teméi-s, Muôad iêemmel ad iqqim zdat tewwurt

nni n wefrag, ad iseddu uvudan-is ireqqaqen deg

tregwa nni inejôen deg wes$ar. Iêemmel ad iseddu

ifassen-is d asawen alamma ur izmir ad yernu.

Syen ad d yader i$il-is. Deg walla$-is ad isaram :

« ass-mi ad im$ure$, ad siwve$ ivudan iw alamma d

asawen inna ! ». Iêemmel ad izzi s uvad-is i

tregwa nni, ad d-izzi i yiîij nni yellan di

tnemmast n tewwurt zun d netta i yefkan tafat i

tezribt n taddart. Iîij nni, ur iéra d iîij n wass

Page 45: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

45

ne$ d agur n tziri seg wass-mi yesla s tmucuha nni

n tmeîîut i d-ise$lin agur $er tbaqit. Iîij nni d

i$lin, ‘’wissen yeqqim di tewwurt n wefrag

nne$ ? ‘’.

Tawwurt n wefrag nni nsen deg-s i d-tezwar

tafat,yal ass. Di yal tallit, mi d illi Muôad

tawwurt nni, ad t id-tqabel tafat $er wallen. Deg

wussan nni n tefsut ne$ unebdu, mi d-tewwet tafat

nni ger temlel d tewre$, taîîiwin n Muôad ad d

meômint d imeîîawen. Iêemmel imeîîawen nni n

yiîij, imeîîawen n tafat.

Iîij mi yekcem $er wefrag n At Mellal, ad t id-

iqabel wexxam n tesga. Axxam nni n Muôad. Tawwurt

n wexxam nni tefka d, am tyita tmegêelt, $er

tewwurt n wefrag. Tama tayeffust yella deg-s

wexxam n Baba Azwaw, anda tezde$ tura Yemma Wiza,

tam$art-is. £er zdat, tella texxamt n Salem,

tentel ger wexxam n Muôad d win n Baba Azwaw.

Taxxamt teîîeft ti$mert zun teffer akin i tmu$li.

Di tama tazelmavt i d-ifergen s ugadir, ur illa

wexxam. Tella kan tara nni tameqrant i yedlen

azgen n wefrag s waâric is. Tara nni n wavil n

wafrara.

Page 46: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

46

Win i d-ikecmen si tewwurt n wefrag ad d-izger

asqif di tazwara. Asqif nni ifka anza $er wexxam

bu snat tewwura. Mi tekkiv si tewwurt, ad tafev

si yal tama ti$imit. Nnig nsent, tella texxamt

i$ummen asqif nni. £er tama tayeffust, llant

tseddaôin isalayen $er tkanna nni, Taxxamt n

Wesqif .

Asqif nni iêemmel Muôad ad t id-itkaki di lawan n

tefsut, ass-mi yas tekker Yemma-s Wiza i wôuccu s

wumlil. Asqif nni tewwet tebrek, taggara yu$al-

d d amellal am tafat nni n yiîij i d-ikecmen si

tewwurt.

Wiza tam$art tekker-as i wjegger s wumlil ur

tezmir. D urfan i yas ifkan afud ad tekker, ad

teêlelli. Acêal n tikkal i yasent tessuter i sut

wefrag akken ad sizedgent asqif. Awal is « ikka

sya, iffe$ sya ». Tenna, tesuter, tules-as i

wawal, taggara am tin ihedôen i lêiv. Yiwen wass

d ayen, tuli-yas-d tkurt nni n wurfan. Di magu,

tekker s tqabact d uqeffu d abrid $er Tala

Wumlil.

Mi d yu$al Muôad si lexla, yerra-d azal, inehô-d

ti$eîîen-is i d-yufa azgen n wesqif yu$al d

Page 47: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

47

amellal, ifka-d tafat zun yurez-d temlel nni n

yiîij. Mi yekcem Muôad $er wesqif nni yufa teryel

d tamellalt $ef t$iùmit nni tazelmavt, tes$al akka

d wakka s i$allen-is, afus yurez asafu amellal.

Ikukra, iwet ad d-yerwel $er deffir. Ibedd,

qquren ifadden-is, allen-is ééant di lexyal nni.

Acêal i yeqqim akken, ur iéra …

- Laâslama-k a Muôad a mmi !

Mi yesla i ta$ect n yemma-s Wiza, yuki i yiman-is

iff$-d seg yimi n teryel nni. Udem nni i d-izzin

$ur-s ur t issin, ur illa d udem n wemdan. D

amellal seg yixef $er yixef. D udem n at laxeôt.

Iéeô udem nni, ismuqel ugar anda ad d-yaf udem n

yemma-s Wiza. Udem d amellal, aqerru icudd s

uceîîiv d amellal, aqenduô d amellal, ivaôôen d

imellalen. Mi tezzi, tu$al $er ujegger, i$allen

is kkaten tumlilt akin d wakka s umezzir n

wexleno.

Muôad ikkes-as unezgum, ifhem d yemma-s Wiza i

yas ikkren i wjegger, ad tesimlel asqif.

Tariêt nni n wumlil ilexsen s waman, teqqim as i

Muôad, teééa di tanzarin-is. Acêal n tikkal i

yewwet ad tt isemlil $er tariêt ujeooig ne$ n

wayen nniven, taggara ur as d yufa anza. D tariêt

Page 48: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

48

n wumlil kan, d udem amellal n yemma-s Wiza $ef

tseddaôin n wesqif.

Axxam nni nsen, axxam n tesga, $as issen-it

tardast tardast, armi d ass-mi i yas d terra

temlel yemma-s Wiza s wumlil nni n Tala, i yas d

banent t$emmaô is. D tafat i yas islemden axxam

nsen. Anda ur tella tafat, ur tella tmussni.

Mi tekkiv si tewwurt, tulid amder nni ameqran ad

k id temmager t$er$ert, aguns nni imzin s

tewdect, d alegga$ am wfus n llufan. D yemma-s n

Muôad i t isel$en di tefsut. Acêal n wussan n

tmaddazt akk d wewdec n wasif akken ad d iseggem.

Tecrew Tasaâdit tidi fell-as.

£er tama tazelmavt illa udaynin, yuder acemma kan

$ef aguns nni, azal n yi$il. Ger waguns d udaynin

tella t$imit. Ddaw t$imit nni yella umedwed i

tuqqna akked wucci n waxfiwen, n tyuga ne$ n

we$yul. Nnig t$iùmit akked udaynin tella tkanna. D

ti$imit nni i d taseddaôt n webrid-is. Akken ad

taliv $er tkanna, d aneggez i yezwaren $er t$imit

nni. Win ur nezmir ur ikeççem takanna.

Di tkanna tella tevwiqt nni tameéyant tefka $er

Page 49: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

49

tmazirt n Ëemmu. Tavwiqt ni d azal n snat turdas

kan. Aqerru izmer ad izri, ma d tuyat ad qqiment

din. Tavwiqt nni tderraâ s tsulal n wes$ar

uzemmur si yal tama. Iîij ad d ikcem, amaker ur d

ikeççem.

£er tama tayeffust, illa udekwan d a$ezfan, idda

seg yixef $er yixef n wexxam. Di tlemmast-is illa

ukanun, i$ez deg waguns. Adekwan nni ibna d

tiseddaôin, deg-s tikwanin akka akin.

Deffir tewwurt, $er tama tayeffust, tella

tsebbalt n waman. Deffir tsebbalt nni tamellalt

tella tegrurt n yi$iden. Tagrurt nni d

tadekwant, tuli afella ugar n t$imit. Ddaw-as d

tuqqna n yi$iden, nnig-s d adekwan n igerwajen i

yat wexxam.

Taârict nni u$anim illan nnig ukanun ur tt yufa

Muôad. Tella tekkes seg wussan nni izwaren, send

ajegger.

Acêal n wussan i zed$en di texxamt n Salem. Icfa

tenna yas yemma-s :

- ad d-nesizdeg axxam di tefsut agi ma yeb$a

Öebbi. Si tura ad d-n$ez tumlilt si Tala Wumlil.

Itkaki-d Muôad d awalen i yas inna i yemma-s ass-

Page 50: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

50

en,

- Ih a yemma ! Ad d njegger ma ad d-tekcem tafat

axxam am tin n wesqif !

- Ad d-tekcem tafat a mmi ! Ad yeg Öebbi ad tili

ad tennerni tafat-ik a mmi !

Ass-mi i kkren i usuffe$ n wexxam, bdan zik n

wass. Muôad yeqqim akin $er tama n tara nni,

tefka yas yemma ayefki n ta$at yeêman akked

teôbaâtt n we$rum aquran.

Iqqim, iéer ayen illan $ef tiî-is. Baba-s si

tama, yemma-s si tama, Salem nsen si tama nniven,

keççmen teff$en-d seg wexxam i$allen ççuôen.

Tikwal $er texxamt n Salem, tikwal $er wexxam n

yemma-s Wiza, tikwal $er te$mert n wefrag, tikwal

$er tseddaôin n wesqif. Yal ta$awsa d-ff$en tufa

amkan-is.

Mi llan imawlan-is suffu$en-d isufar seg wexxam,

Muôad ikcem-it unezgum. Ur iéra ansa i yas d-

ikka, ger tikli nni n imawlan-is s leêder, d

wawalen nni gar-asen s leêder, tikwal d aqesser

mar ad d suff$en ayen i yasen d ismektan kra. Mi d-

suff$en dduê nni deg d ikker Muôad, deg tezuznen

acêal, susmen i sin imawlan-is. Dduê nni yeqqim

Page 51: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

51

acêal iseggwasen d ilem, di tkanna. Ooan-t din, s

usirem ad t id-ddmen yiwen wass, ad iqqen tikkelt

tis snat $er wejgu anemmas. Ad zuznen amalas, win

ad d-yernun $ef Muôad…

Muôad ur d yufa tasebbiwt i yas igan anezgum nni.

Isusem, izéer s wallen « ekcem teff$ed nni »

taggara ittu iman-is zun izzer di targit: ma

yezmer ad d-yawev wass deg a neffe$ d tamara, seg

wexxam n jedd-i !

Muôad irgagi. Ur ifra di targit i yella, ur ifra

yuki. D tamu$li s waîîawen-is akked imeééu$en-

is, mi yesla i ta$ect n yemma-s, tenna yas

- A Muôad a mmi ! As-d ad teéred axxam nne$ akka d

ilem ! D ameqran !

Muôad yuzzel. Mi yekcem axxam, yuki i wul-is

indeq. Yuki tuli-t-id tkurt deg idmaren-is, di

ta$ect-is. Isusem, ur d yufa awal ad d-yini. Mi

yekka tawwurt, ayen iéra di tazwara d abux nni,

tebrek nni n wabbu yu$en tasga akked tama

tayeffust n wexxam akked idekwanen nni. Ticôav n

tebrek nni ff$ent-d am tlafsa i d-illin imawen-

is si yal tama. Muôad ibedd tama n baba-s, $as

Page 52: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

52

yugad, ur irwil. Iééel i$il-is, iîîef-d afus n

baba-s, izmev-it deg wfus-is.

Muôad iééa aîîawen-is di yal ti$mert n wexxam, si

tesga ar udaynin, si tkanna ar udekwan. Yal

tikkelt ad illi allen nni tizegzawin, ad tent

iseêrec akken ad isenqed ugar. Imir, d awal nni n

yemma-s i wumi isel yal tikkelt i yas d-yusan deg

walla$-is : « Ay aâssas n wexxam ! ». Yal tikkelt

ad teggal, ne$ ad tedaâu, awal-is izga i waâssas

n wexxam. Ifca, acêal n tikkal i yezzi i t$emmar n

wexxam akken ad yaf « aâssas n wexxam », taggara

ur t-yufa. Ass-a, axxam d ilem, ayen illan deg-s

suff$en-t-id imawlan is, ma d aâssas n wexxam ur

d-idda deg ifassen n yemma-s, n baba-s n ne$ d

Dadda-s Salem. Anda yeffer waâssas n wexxam ?

Muôad ikukra ad iddu $er zdat. Acemma kan tekkes

as tigwdi nni, ineggez $er zdat, ikcem aguns zun

d annar n Ti$ilt anda itturar netta d warrac n

taddart. Ti$emmar nni yakk i yas ittwakksen zik i

wurar, da d aéeîîa, din d akanun, akin d afexxaô n

wexxam ne$ d tasebbalt. Ass-a kra din yekkes.

Axxam yu$al i netta. Muôad yuzzel deg waguns,

yuzzel deg wdaynin, yuli $er tkanna yuder-d d

Page 53: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

53

aneggez, yuli adekkan, izzi d akk i tekwatin, da

iger afus-is, din iwwet kan izra. Di tkanna,

isuffe$ aqerru-s si tevwiqt nni tameéyant, iéra

xalti-s Ïawes di tmazirt, ddaw wexxam, tella

tneqqec di tebêirt-is.

Takanna nni, d tikkelt tamezwarut i yas d tban

akken tella. Si zik n zik, takanna nsen tella

teççur, ur illa wanda a tedduv. Igwra-d kan wazal

n wusu. Din asenduq nni n yemma-s seg wass-mi d

tedda d tislit, din taxabit n zzit, ikufan n

teméin, tirint icettiven, isufar n wuççi icban

tazart, tassemt d iseqqiyen akked uquran n

laâid. Ur illa anda a yers uvar. Muôad ifôeê aîas

mi yas fkan takanna ad itturar deg-s. Icfa d

baba-s i yas t-ifkan. Isla yasen mi llan sawalen,

baba-s akked yemma-s. Tenna yas yemma-s

- Ad d-nôuc kan axxam, a nekkes tebrek ma d

takanna ur a$ tecqa.

Isla i baba-s mi yas yerra awal i yemma-s, inna

yas.

- Amek ! A nfelleq afwad-nne$ akken a nesizdeg

axxam, taggara ad neoo ugzir. Axxam ad yizdig,

tebrek n tkanna d udaynin a neûebbiê fell-as yal

ass ! Iwqem ! Ma nekker-as i wôuccu, ad as nekker

Page 54: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

54

kan abrid !

D awal nni n baba-s i yeff$en.

Muôad ur icfa acêal i yeqqim i wurar deg wexxam

nni nsen yu$alen d ilem. Ayen $ef yecfa ugar, d

tazzla nni ger waguns d udaynin. Ur tella times

ad t-iser$en, ur illa ufexxaô a yeôéen. Muôad

yufa d iberdan ur issin zik : ekcem si ddaw

t$imit, ddu adaynin, zzi-d tawwurt udaynin, ali

akin $er udekwan n yi$id, ekcem sya, effe$ syen,

azzel deg waguns nnig ukanun ar tasga, syen zzi-d

seg wmedwed aqerni $er udaynin, ezzi, ezzi !…

Ussan nni ujegger, icfa netta yu$ amkan-is $ur

yemma-s Wiza. Ussan nni, Din i$imi, din uççi, din

taguni. Llant tmucuha i yesdukel nitenti d

wumlil nni akked tariêt nni. Mi d-imekta yiwet

tmacahutt, ad d-imekti anda i yas isla tikkelt

tamezwarut, ad d-itkaki ussan nni n wumlil deg

wexxam nsen, tafat nni n lmesbeê n yemma-s Wiza.

Tafat nni akked tili nni itturaren nitni d wa$zen

akked teryel ger tgejda n wexxam.

Page 55: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

55

5. T5. T5. T5. Tagut n wasif, tagut n Te$zut…agut n wasif, tagut n Te$zut…agut n wasif, tagut n Te$zut…agut n wasif, tagut n Te$zut…

Deg webrid n Omaha Beach , Muôad yu$ abrid-is

nebla ma yers-d si tkeôôust nni. Ur iswa lqahwa

nni n tmacint, ur ira ad d isakwi arraw-is akked

tmeîîut-is ignen.

Iîîef tayeffust n webrid, tamu$li teffe$ akin,

iteddu deg webrid-is.

Abrid yufa-t ilha, iseggem, irna d ilem deg wass

n lêed tafejrit.

Akin $er zdat, yuder webrid, tban-as-d tqentert

ger umeççim n tagut i d-issa$en i tmurt. Tagut

nni tamellalt tuli d seg wasif, tessa$ i webrid,

tefka temlel i wayen d-izzin.

Tagut nni tamellalt tu$-d tamurt n wadda. Simmal

temlel nni teteddu, simmal teddal i Te$zut,

tesedrag i$zer, tettali am iragwen ne$ tameççimt

tamellat $er tmurt ufella. Tagut nni, akken

teddal i tmurt, trennu tesismiv i$san i tetessu

tasusmi di Tmurt n Wadda. Ur intiq wefôux, ur d

tgir ti$ri n wemdan. Ur illa ûûut nnig win n wasif

iskefkufen.

Page 56: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

56

Dda Muê ifrawes, yuki i tesmev tekcem aksum-is.

Irs-d sufella utemmu, imme$ $er ubalîu nni

azegzaw, irra-t $ef tuyat-is, syen yu$al $er

useggem utemmu. Ib$a ad ifaôes ass-is. Acêal n

wussan aya seg-mi d in$el igenni, d ageffur, d

anéar, d abruri, d iceôcuôen, d nnger !

Avu nni akked iêemmalen nni n waman ur zgilen

tama.

Atemmu nni n Te$zut iîîef ayen iîîef acêal

iseggwasen aya, taggara ikna si tama ufella.

Adles nni amezwaru irka, terna yas taéeyt n waman

n wussan agi ineggura. Ma yeqqim akken ad irtem.

Dda Muê ira ad iseggem atemmu nni n Te$zut skud ur

irtim am akken retmen itemma nniven. Acêal

itemma i yellan zik di tferkawin n Tmurt n Wadda

kan ? I yeb$u yili, atemmu n Te$zut ad ibedd skud

yella Muêend d ameddur.

Acêal n wussan i yuzzel deg wussan nni unebdu

akken ad d-imger adles deg Yi$il Ugelmim. Yal

tikkelt, ar d-i$li yiv i d-ikeççem taddart. Dda

Muê ib$a ad ifaôes ussan nni, ayen d-isekcem

ugar. Taggara adles nni igzem, ifser, ikkaw,

iqqen, igguni ass-is di te$mert utemmu.

Page 57: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

57

Si mi yuli wass i yuder Muêend $er Te$zut.

Izwar si tgejda nni yerkan, ikkes itent yiwet

yiwet, irra tid uûefûaf i d-injer seg wasif. Idda

yas i wseggem s leêder zun ur ira ad ihucc ne$ ad

isdeôkel atemmu nni. Idda yas s leêder am win d

itneêêilen ta$rast n tamemt. Amur n tamemt nni

ilaq ad d-ikkes, tizizwa nni ur teff$ent ta$rast.

S webrid nni i yas idda Dda Muêend i wtemmu nni.

Ur ira ad d-isakwi aâssas utemmu. Ur ira ad

isengugel tisulal nni akked tigejda nni yellan

ass-mi yella netta d ameéyan, d aqcic ittmurud.

Idda-yas am win d itekksen timellalin ddaw

tsekkurt.

Si mi yuli wass, ifassen n Dda Muêend qeddcen :

$ez akal, ekkes akal, sentu tagejdit, err-as

aéru d wakal, cudd-itt s wawri, seggem adles,

eqqen tameqqunt, cudd di tama nniven. Ixeddem di

tsusmi. Ur tella tyita n tefvist tameqrant, ur

illa wawal, tikwal deg wtemmu, tikwal nnig

utemmu, Dda Muêend idha.

Mi yella itseggim timeqqunin nni n wedles, iéer

Page 58: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

58

zdat wallen-is wid akk ikecmen iff$en seg wtemmu

nni. Tikwal itettu iman-is zun illa di tmeqbeôt

anda neîlen imezwura nsen. Llan wussan deg

iêemmel ad d-igwri tameddit deg webrid n

tmeqbeôt. Iêemmel ad ikkes tise$lit, ad yanef $er

din, ad ibedd ger iéekwan nni, ad sen ikkes

ahicuô, isennanen d im$in. S leêder kan, tikwal s

yiwen ufus, ad iddu seg wéekka $er wayev. Mar ad

d-iffe$ si tmeqbeôt nni, ittakwi ittifsis wul-

is, itekkes-as unezgum zun isawel tiremt netta d

wid ized$en din.

Akken i yas tevra i Muêend ass-a. Zun d imezwura

nni nsen i yas innan ad iseggem atemmu, netta

yu$-asen awal. Icfa Dda Muê, mi yella d ameéyan,

si zik-is itta$ awal.

Tagut nni tamellalt i d yulin seg wasif tessa$ i

tmurt, tezzi yas i wtemmu nni zun d tigzirt di

tnemmast n waman.

Mi d-irfed s wallen-is, Dda Muê yufa d iman-is di

tnemmast n tagut am zun yella di tegnawt. Ikcem-

it uferfud, am win idehcen. Ira ad iger ti$ri ad

idekkeô, ad yawi acewwiq am akken yu$ tanamit.

Ass-a igugem. Ur as ifka wul-is ad idekkeô.

Page 59: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

59

Adekkeô di lawan-is, mar ad yili di tmegra, deg

wêuccu usa$ur ne$ fella n teslent deg wnebdu.

Ass-a ur illa d ass udekkeô. Issusem.

Ifassen xeddmen, aqerru yu$ timura, alla$ izger

akin, yu$al-d akka, taggara yunag $er wussan n

teméi. Muê iêemmel ad d-itkaki ussan nni,

iseggwasen nni deg yella d aqcic d ameéyan. Amur

ameqran dinna, di tferkiwin nsen i d-yekkat wul-

is ad d-ismekti ussan izran.

Si tûebêit nni mi d-yewwev $er utemmu akken ad t

iseggem i yas yuki i kra izdeg alla$-is. Ur t id-

isefra.

Di tsusmi nni, taggara tusa yas d tsarut i

wnezgum-is. Taggara yefhem amek tt-icudd acêal n

wusan akken ad iseggem atemmu nni aneggaru di

tferkiwin nsen. Itkaki-d awal nni n zik :

« atemmu n wavil » !

Icfa, deg wtemmu nni i yella baba-s isrusu

isaâlaqen n iguza n wavil i tegrest. Iguza nni

iwra$en, anda « amur i yat wexxam, amur i tzizwa

nni i ya$ d itefken tamemt», am akken i yas isel i

baba-s.

Amek i d-immekta awal nni « atemmu n wavil » ?

Muê iwet ad d-yaf amek. Ikcem $er utemmu, ibedd,

Page 60: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

60

iger tamu$li $er wayen iseggem segmi yebda

taûebêit nni. Tiî-is ters $ef tgejdit nni

tanemmast. Taggara, yufa-tt id. Mi d-ikkes

tagejdit nni tanemmast, akken ad yerr deg

wemkan-is tin d-injer seg ye$zer, icfa tewwet-it

id tariêt $er tinzar-is. Tariêt nni issen-itt,

tesmekta-yas d kra, maca ur izmir ad d-yaf.

Tariêt nni teqqim di tinzert is, zun tentev,

tegguma ad tekkes.

Icfa, mi d iffe$ seg wtemmu, ibedd zdat tewwurt-

is, terna d tsusmi nni n tagut i d-itkaki awal nni

ines netta ass-mi yella d aqcic d ameéyan :

« atemmu n wavil » !

Zdat wallen-is, iéer aqcic s tqendurt nni n

taduî, tacacit tazegga$t, iqqim iteçç tiéurin

nni tiwra$in. Iêemmel ad tent isefruri yiwet

yiwet seg wgazu nni i yas d ikkes baba-s si sqef

utemmu. Deg umeééu$-is mazal isel i ta$ect nni n

baba-s mi yas inna acêal n tikkelt:

-« Eîîef tagazut agi n wavil i keçç, i mi têeôcev

a Muêend ! ».

Dda Muê iéra, skud yella netta d ameddur, atemmu

nni wavil ad iqqim ibedd. Ikkes-as aâggu,

innecôaê wudem-is, yu$al i wcudu n tmeqqunin n

Page 61: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

61

wedles i tfawtin di sqef utemmu.

Ib$a ad idekkeô, yu$al indem, isusem. Ib$a ad

yeoo deg walla$-is udem n weqcic nni s tqenduôt n

tavut tamellalt. Arrac imeéyanen ur tdekkiôen.

Mi yekna Muêend ad d-iddem tameqqunt n wedles i

yesla tuli-d ti$ri si Te$zut zun teff$-d si ddaw

tmurt:

- A yemma ! A yemma !

Dda Muê idduqes. Ur iéra isla i ti$ri, ne$ isla i

ti$ri-s netta s ta$ect nni n wass-mi yella d

ameéyan. Isers tameqqunt nni n wedles i yellan

ger ifassen is, ibedd, igguni. Ikmez aqerru-s,

ilsa tacacit-is, izzi $er utemmu. Zdat tewwurt

ibedd.

- A yemma ! A yemma !

Tikkelt agi maççi d targit. Isla i weqcic i$ar i

yemma-s. Üûut nni ikka-d si tama wadda, seg

wasif. Ur iéra amek i d-ibren si tewwurt utemmu,

amek yu$ abrid n wasif s tazzla, amek iwev $er

nnig wasif anda yella zik webrid i wezgar. Dda

Muêend ibedd, inehhet nnig wasif iêemlen, aman-

is skefkufen, teddun tezzin s tkuffta

timellalin. Mi yella iéer aman nni, yuki izzi

Page 62: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

62

laâqel-is. Mi yekkes tamu$li-s seg waman nni,

yesuli-tt akin agemmav i yeéra aqcic d ameéyan

ibedd s tbeônust-is tamellat nnig wasif.

Aqcic nni isusem. Iéra-d Muêend mi d-yewwev

agemmav i wasif, iff$-d si tmeççimt n tagut.

- A xali Muêend ! Anda tella yemma ?

- A mmi, d acu i k id-ifkan akka deg wass am wagi ?

Anda yella baba-k ?

- Iman-iw kan i d-usi$. B$i$ ad ére$ yemma ! Jjme$

yemma !

- Asif iêmel acêal n wussan aya. Ur izmir yiwen ad

izger. £ur-k ad d tzegrev ! Ad k ççen waman !

Dda Muêend tejreê tasa-s. Iffhem tadyant n

weqcic anect n tummeét. Yu$al-it-id wul $ef

yemma-s, irewl-d si taddart nsen akken ad iéer

yemma-s. Akka tilufa n tmeddurt.

Muêend irfed isers amek a yexdem i weqcic amcum.

Asif iêùmel ur izmir yiwen ad izger, aqcic

ittwaîîef akin agemmav-in, netta agemmav-a. D

tawa$it !

- A mmi ! Qim din, $ur-k ad d-tkecmev aman. Ad ali$

$er taddart ad d-$re$ i yemma-k !

Send ad yali $er taddart, Dda Muêend yu$al-d $er

Page 63: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

63

utemmu nni, iddem tawemmust nni n tazart, syen

yuder akin $er wasif. Mi yeffel i wefrag nni

yellan tama ufella, iban as d weqcic nni iskwer

iman-is di tbeônust-is, igguni. Ur imbawel seg

wemkan nni deg t iooa imir kan. Iddem tawemmust

nni, i$er-as, inna yas :

- Eîîef aâwin agi. Eçç-it a mmi ma telluéev !

Ivegger as tazart nni d we$rum nni nnig wasif,

syen ibern-d iman-is, idda abrid usawen $er

taddart.

Dda Muêend ikref iman-is $ef sin, iîîef abrid

usaden, alla$-is yunag akin $er iseggwasen

izran. Tamu$li n weqcic nni tesne$wni-t, tejreê

tasa-s. Iteddu isawal i yiman-is : ivelli kan i

tedda yemma-s d tislit. Cfi$ ddi$ di tqeffaft

nni, nezger asif, nekcem taddart n Mekraz. Ass-

en imawlan-is feôêen, fkan tawellit nsen i

wexxam ilhan … tilufa n tmeddurt !

Iteddu nnig tezmert-is, ira ad yawev taddart ad d

i$er i Tasaâdit. Iteddu $er zdat, ivaôôen-is

ttu$alen-d $er deffir. Ifcel. Acemma kan armi

yesla i derz uvar n tazzla nnig-s. Mazal i d-

irfed aqeôôu-s mi te$li fell-as Tasaâdit si tama

Page 64: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

64

ufella.

- Anna$ a Dda Muêend ! Mmi nni ad t-yeçç wasif !

Nnig tezmert-is i yas d irra awal, inna yas :

- ur ttagwad a Tasaâdit ! Mmi-m ooi$-t-in iqqim

akin agemmav i wasif, éri$-t tura kan. £urem i d-

teddu$ ad am d-$re$. Anwa i yam d innan yusa-d

mmi-m ?

- D Malêa n Ëmed i yas islan. Imir kan tuzzel-n $er

taddart. Nekk lli$ deg wexxam. Ass am ass-a, ur d

neffi$ $er lexla.

- Amek akka i d-yusa iman-is kan si taddart n

Mekraz ?

- Maççi d ayen ar ak êku$ a Dda Muêend. Acêal n

tikkal i yas d irwel i baba-s. Mi t id yu$al wul,

ad ten is$ifel ad d-iîîef abrid n Te$zut. Acêal n

tikkal i d uzzle$ ad t id-magre$ deg wasif. Tasa

nne$ tejreê i sin.

Tasaâdit, imi issawal, ivaôôen-is teddun am

tzerzart. Tuzzel ad tawev mmi-s. Dda Muêend

kkawen ifadden-is si tikli nni n tmara, n tazzla.

Idda deffir n Tasaâdit akken i yas tefka tezmert-

is.

Tasaâdit teteddu, yiwen wul ib$a ad iger ti$ri i

mmi-s akken ad as tini tusa-d, yiwen wul yugad

Page 65: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

65

mmi-s nni ad as d isel, ad isqev, ad d ineggez $er

wasif iêemlen. Tesusem, tedda, tcuff abrid nni

aceêraruf n Te$zut zun d aza$ar.

Si tama wadda ittali-d ûûut nni.

- A yemma ! A yemma !

Mi yeffel Dda Muêend si deffir, s tazzla d

unehhet, ur inwa ad ivil $ef tmu$li nni. D amendil

n Tasaâdit i yeéra d amezwaru, iteddu fella n

waman. Ur as tefka tegwnitt ad ibedd. Ineggez $er

waman yurz-ed afus n Tasaâdit ger tikuffta n

waman. Ur iéra ikcem aman ne$ ur ikcim. Ur yuki

yellexs ne$ ur illexs. Mi d yesuffe$ Tasaâdit si

twa$it nni i d itkaki aqcic nni.

Aqcic nni yella ibedd akin agemmav, allen-is

teddunt d imeîîawen. Iggugem. Di tegwnitt nni

tawezlant, dduklent-as $ef tikkelt : yemma-s

tusa-d, ifôeê, yuzzel $er zdat, yemma-s tger deg

waman, yemma-s tezzer, netta yugad, yemma-s

isuff$-itt-id Dda Muêend, netta yefôeê … rwint

deg walla$-is weqcic nni. Iqqim yesusem, akin

agemmav, nnig waman.

- Anna$ a Dda Muêend ! Ad isi$zef Öebbi laâmeô-

ik ! Tekksev-iyi-d si lmut. Yili ad igujel mmi

tikkelt tis snat ! Kksen as yemma-s ivelli ad

Page 66: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

66

yernu wasif ad as yeçç yemma-s ass-a!

Aqcic nni ibedd akin, allen-is ééant-d di yemma-

s mi tella teqqim, amzur is aberkan idel itt zun

d lfuva. Ur d-inna awal.

Dda Muêend ikkes abalîu nni azegzaw, irra-t $ef

tuyat n Tasaâdit akken ad as ikkes usemmiv. Ur

yufa awalen ad d-isuffe$. Tella tegwnitt deg

awalen tezwar-iten tsusmi. Ibedd, allen-is

teddunt seg weqcic nni $er Tasaâdit nni, Yiwen si

tama n waman, yiwet si tama n waman. Yiwet d

tayemmatt inêafen, yiwen d mmi-s imu$bnen. Iwhem

amek i d ixef-is.

Tagut nni yedlen Ta$zut terna-yas di tider$elt i

Muêend. Ur iéra d tillas n tagut ne$ d allen is i

yefkan mayna. Yuki i tewser tu$ tafekka-s.

Ibedd, itezzi, ur d inna, ur isusem. Isla i

wawalen-is nitni ur d ffi$en seg idmaren-is.

Ibedd, yuki i yiman-is am uceqquf nni n tebêirt

di taggara n wussan-is.

Acemma kan, isneêneê ta$ect-is, inna yas i

Tasaâdit :

- Qim dagi, tura ad d-u$ale$.

Tasaâdit teqqim, iéôi iteddu d iêemmalen. Ur

tufa awalen ad d tini i mmi-s ne$ i Dda Muêend.

Page 67: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

67

Tesnexfit zun d taqcict tameéyant.

Dda Muêend isnesr-d iman-is, yuli $er tama n

utemmu. Ikkes-as aâggu nni mi yuzzel, ikkes-as

ukukru nni mi iteddu. Yuki i yiman-is yu$al d

ileméi. Mi d-yuli $er utemmu, tazwara ib$a ad

yeoo Tasaâdit akked mmi-s, di sin, akken ad as

tini awalen n tasa.

Mi yekcem atemmu, izzi akka d wakka, iééa allen-

is di tgejdit nni tanemmast. Tigejdit nni n

wavil, d$a itkaki d aqcic nni, ass-mi yella zik

iteddu $ef tuyat n baba-s. Itkaki-d udem n weqcic

nni.

Iff$-d seg wtemmu nni, yurez deg wfus-is

tamrart, yu$ abrid n wasif. Idda s leêder akken

ad isi$zef awal n Tasaâdit akked mmi-s. Mi

yewwev $er wasif, yufa Tasaâdit akked mmi-s

tmeéran, yal yiwen tamu$li-s deg wayev, susmen,

bedden zun d is$an.

- A Tasâdit, ass iteddu, aqcic ur izmir ad d-

izger $er dagi, ur izmir ad yu$al iman-is $er

taddart nsen. Nekk, ad zegre$ asif, ad ddu$ yid-s

$er Mekraz.

Mazal d-ifuk awal-is Dda Muêend, terra yas d

Page 68: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

68

Tasaâdit.

- Anna$ a Dadda Muêend, ur zegger asif, ad k eççen

waman !

- Ur ttagwad ! Ssne$-asen i waman !

Dda Muê ikkes abeônus-is, isker-it d takurt,

ivegger-it akin agemmav i wasif. Iddem tamrart

nni, icudd-itt $er yiwen useklu i d-im$in deg

wasif, syen izzi-d $er Tasaâdit, inna yas.

- Mi zegre$, kem u$al s axxam. Ur illa wayen ad

txedmev deg wasif. Mmi-m ad t-siwve$ $er wexxam n

baba-s, $er taddart nsen. Abrid-iw n tu$alin si

tama ufella, $as izzi yeshel.

Tasaâdit, ur tuki tella tgen ne$ tuki.

Mi d-telli allen-is, teéôa Dadda-s Muêend yerra

aqcic nni $ef tuyat-is, u$en abrid n yi$il $er

taddart n Mekraz.

Akka-d i wasif, Tasaâdit tger ti$ri.

- A Muôad a mmi !

Page 69: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

69

6. A6. A6. A6. Anekcum $er nekcum $er nekcum $er nekcum $er Omaha Beach…

Mi teffe$ tkeôôust seg webrid ameqran i yuki d

yiman-is iwev anda i yella iteddu.

Muôad isenqes tazzla, yu$ iberdan udyiqen,

iberdan izzin $er ti$remt n Saint Laurent-sur-

Mer. Iteddu, am win illan issen iberdan nni,

iteddu am zun d win yu$en tanamit n tirzaf $er

ti$remt weroin issin. Mi yewwev ger iberdan

amezwaru i d-yuki s tidett. Icfa mi d yeffe$ si

Paris , syen $er zdat d targit, d tillas. Isbedd

takeôôust, ikukra, ifka tamu$li akka d wakka,

syen yu$ abrid yudren akwessar. D win i d abrid n

Omaha Beach .

£as ukin-d warraw-is akked tmeîîut-is, zun ur sen

isla. Isla kan i ûûut nsen mi sawalen gar-asen.

Awalen nni ur ten id ilqec. Muôad illa idhec di

tignewt n tirga.

Iteddu s leêder, ur iéra ayen ad d-magrent

wallen. Deg walla$ is mcuddent. Ayen i érant

wallen-is iffeé-it ugar d tizegzewt. Tizegzewt n

yal asafar, n yemdanen seg yixef ar yixef, n

wuzzal, n ikeôôusen. Tizegzewt nni tusa yas d am

Page 70: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

70

tillas ticki ad d-i$li yiv ; yal ta$awsa ad tt-

tettali trennu tebrek. Si zik n zik, nnan d lawan

nni n « ger yiv d wass » i dir ugar deg wass, deg

yiv. Di tegwnitt nni i kkaten leonun, di beôôa,

deg wefrag, tama n tzuli$t, deg waâfir…

D tafat nni tamellalt i d-ikkan si tama wadda i

yesduqsen Muôad. Iwet-it-id lmecôeq n tafat $er

wallen, isban-as d luva n yilel n waman n Omaha

Beach. Luva nni teffel akin i yi$il, teddukel

akin nettat d temlel n tegnewt. Ilel La Manche

ifka-yas-d udem-is i tmu$li.

Muôad isbedd takeôôust $er yeffus, isexsi

amutur, iqqim akken i sin ifassen $ef uleggan6 n

tkeôôust. Allen-is ééant di luva nni yellan akin

zdat-s.

Ur d ikkis allen-is si tmu$li deg yi$il mi d-yufa

awalen i yasen d isni i tmeîîut-is d warraw-is :

- Twalaùm zdat nwen, akin deg yi$il, ger waman d

igenni. Deg yi$il inna i d flalin di tfejrit n

wass 6 yunyu7 1944 acêal n ibabuôen d wacêal n

yergazen n Marikan, Legliz d Canada. Zegren-d

6 Aleggan : avulun / aqewwas (français = volant de voiture) 7 Yunyu = Juin

Page 71: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

71

akken ad ôéen taâkkwazt n Lalman8 ! Zegren-d

tafejrit n wass si tmurt n Legliz, fkan iqerra

nsen akken ad as kksen aqerru i wdabu n Hitler.

Wagi tessnem-t, maca ilha win d-ismektayen !

Illa deg wawal « win ittun ayen izran fell-as

ivelli, d tamara ad as yales azekka ! ».

Muôad ib$a ad yernu ad isi$zef awal, maca isusem,

iffe$ si tkeôôust, idda kra isurifen $er zdat.

Amekkan nni deg ibedd teffe$ tiîî akin armi d

anda ur éeôôent wallen. Iff$-d si tkeôôust akken

ad isriê azwu9 n wemkan nni, ad isriê tariêt n

yilel, La Manche nni i d-izgan d asif ameqran, d

talast ger Legliz d Fôansa.

Ayen i yas d itkati walla$-is, d tamussni umezruy

nni i yelmed deg u$erbaz ass-mi yella d ameéyan :

imen$i n 100 iseggwasen10 ger Legliz d Fôansa !

Icfa amek i t-tesewhem tedyant nni : lgirra n 100

iseggwasen ! Izmer ad d-ilal yiwen di tôad nni,

ad immet deg-s, ad d ilal mmi-s, ad immet deg-s,

ad yernu ad d ilal mmi-s n mmi-s, taggara ad immet

deg-s ! Imen$i ur ifri ! 8 Lalman (l’Allemagne) : s Tmazi$t, tamurt nni isem-is LavmanLavmanLavmanLavman. (« lmen$i n Lavman d Uôumi ») ; nekkni nura-t « Lalman », am akken i yas $ren medden ass-a. 9 Azwu : abeêri (français : l’air) 10 « La Guerre de Cent Ans » ger Legliz de Fôansa teîîef 116 iseggwasen, , , , si 1337 armi d 1453 mi yeffe$ Legliz tamurt n Fôansa.

Page 72: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

72

Muôad ihuz aqerru-s, iqren amek tbeddel tallit,

si leqrun nni imezwura akked useggwas n 1944.

Imekta d awal nni : « yal tafsut s tefsut-is », am

akken i yas n$ar di tmurt.

D arraw-is i t id-yerran $er useggwas n 2008 mi d-

ff$en ula d nitni si tkeôôust ad éren ayen iéer

babat-nsen.

Bedden s tsusmi, fkan tamu$li nsen $er yi$il n

waman.

Page 73: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

73

7. T7. T7. T7. Tesmev n esmev n esmev n esmev n wuzzal wuzzal wuzzal wuzzal n yifrin yifrin yifrin yifri…………

Tesmev i d-yusan seg igenni ne$ seg wavu itsuvun

yella deg-s webrid. Amdan izmer ad iskwer iman-

is, ad i$um akken yufa akken ad isenqes teqseê d

tsiqqas n tesmev. Ma yella wamek, izmer ad

ineggez, ad yazzel akken ad iseêmu aksum-is,

idammen-is d ye$san-is. Di tmurt ugafa ameqran,

tamurt n wedfel akked wegris ameqran, llan

yemdanen ized$en tuddar, anda ixxamen nsen bnan

s wegris. Yal axxam yenjeô deg wegris zun d aéru n

tnicca. £as d agris, ufan-as tawwurt akken ad

ddarin, ad gen êamu i tudert nsen.

Asemmiv n yefri nni i d-izgan akin, nnig

weftis11, netta ixulef. Tesmev nni tga am tlafsa

n tmucuha. Deg-s teddukel tesmev n waman nni i d-

ineggin si siman, tesmev uzayav i d-ikkan seg

yilel, rnu-yas teqseê n tesmev n wuzzal.

Helmut Herrenschneider iqqim, ikbel iman-is deg

ukebbuv nni azegzaw n Wermacht, idduri ti$mert i

wzayav. Niqal iqqim akin $er deffir, tallit

ikker yu$al-d $er wemkan deg teffe$ tiî. £as d

asemmiv wicqa. Ma yusa-d ufesyan ad isefqed, ad t

11 Aftis (iftisen) : adernu ameqran nnig waman ne$ akal (français : une falaise).

Page 74: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

74

id-yaf deg wemkan-is. Ma yesla-yas iteddu-d, din

kan ad isakwi ameddakel-is i yellan igen s

tuffirt. Tameddurt n tuffirt ddaw wakal, irna

yas taguni n tuffirt. Yir tameddurt !

Yuli wass ma d tasmuvi ur tenqis.

Acêal n tsaâtin aya si mi îîfen taâssast deffir

wemrud12, lmatrayuz tameqrant. Feclen si nadam d

usemmiv n yal ass. £as ur tella tariêt n lqahwa,

asirem nni i tt-isarem tefka yas d tariêt $er

tinzert-is. Helmut ikker iddez ivaôôen-is, inna

yas,

- Lemmer ad a$ d awin cwiî n lqahwa ad d-llint

wallen nne$. Skud nessaram, am zun ur nemmut !

Ur ira ad inteq ad d isakwi ameddakwel-is ignen

tama tayeffust. Meqqar d netta ifka-yas wul-is

isers aqerru-s.

Helmut iger afus $er loib nni a$ezfan, innul

tabôatt nni yellan din. Acêal wussan izran si mi

yura tabôatt nni i tmeîîut-s ? Ur iéra, $as iéra.

Afus yurez tajellabt nni, iqqim akken yella. Yal

tikkelt ad d-i$li fell-as unezgum, ad isefqed

ufus-is $er tebôatt nni. Yal tikkelt ad as yakwi

i tjellabt nni tettihriw, tettnerni. Helmut icfa

12 Amrud (imrad) : lmedfaâ (français : canon)

Page 75: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

75

kan $ef wawalen nni imezwura ass-mi yebda tira.

Ma d wid yerna yal tameddit, yal taswaât deg yufa

tardast n talwit, ur as d gan ccan. D asif i d

iêemlen, netta iga yas targa.

« Anna,

Acêal n waguren aya si mi d-ff$e$ axxam. Ur éri$

ad d-ini$ aguren ne$ iseggwasen seg wakken

xeôbent tlisa n wussan, n waguren, n iseggwasen,

seg wass-mi tekkes talast ger wass d yiv si

tillas n tesrafin akked tafat n times n lbumbat n

yiv.

£as d alemmas, ivelli kan i d kkre$, nnan zik

teddun wussan s webrid nsen. Ad yali wass, ad d

ivil yiîij, imdanen yal wa deg tfellaêt-is,

tameddit yal wa ad ikcem axxam-is ; tseggem

tmeddurt am teryacin uéeîîa. Ass-a tenhewwal

tmurt, inhewwal wakal $ef nteddu. £as di twa$it,

tikwal yella wayen ilhan. Armi d ass-a i fehme$

ayen akk i d têekkuv $ef tmeddurt n jedd-im,

netta yefkan aqerru-s deg imen$i n 1914-1918.

Ass-mi i ya$ d têekkuv, nenwa d ayen izran, d ayen

ur nella, ne$ d timucuha. Nekkr-d di liser, di

talwit, n$il d tin i d tameddurt. Amek awalen ur d

sekfalen ugar si tmeddurt izran ?

Page 76: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

76

Anna,

Yiwen wass kan i yas uki$ i tasa-w tendef, ass nni

mi nedddukel $er tmeqbeôt. Mi neéôa idurra nni n

iéekwan imellalen n wid immuten deg imen$i, ass-

en sergagin ul-iw.

Ass-a, yal ass selle$ i wawalen nni inem, yal ass

éerre$ zdat wallen-iw teddukel tmu$li nni n jedd-

im n ivelli akked tmu$li-w, nekk ass-a. Iddukel

ivelli d wass-a.

Acêal iseggwasen aya seg-mi d ff$e$ seg wexxam,

ur éri$ teddrem ne$ tnegrem. Tikwal selle$ i

ta$ect n Maximilien ne$ n Alexis, selle$ asen am

akken llan zdat-i. Di tizi n tfejrit, ma yeddukel

aâwaz d unezgum i ten éerre$, i sen selle$ i

warraw-iw.

Acêal iseggwasen aya. Di tazwara nni seêsabe$

asen i wussan, gi$ asen tazrart itnernin yal ass,

taggara ooi$ leêsab nni i win t-iran. Ooi$-t ass-

mi éri$ zdat-i Heinrich tesaffeg it lbumba. Ur d

iwgri deg-s ayen ad neîlen imawlan-is. Seg wass-

en idubbez weksum-iw. Ger tudert d tmettant, ur

din talast.

Anna,

Di yal tegwnitt deg tekker tmes, d udem-im i d

Page 77: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

77

yettasen zdat wallen-iw, éerre$ kem tbeddev deg

wefrag s tqenduôt nni tawôa$t, zzin-am warraw-

nne$ di sin. Tamu$li nni teééa deg waîîawen-iw.

Nekk bdi$ awal, ur am d-nni$ anda i lli$ ne$ amek

d-wve$ $er tmurt agi. Tadyant $ezzifet, ad am tt-

id-awi$.

Tameddurt deg nella ass-a d tamacahutt.

Tazwara d amkan anda lli$ acêal n waguren aya.

£as ur êesbe$ ussan, zzin-d waguren n tegrest d

unebdu acêal n tikkal. Akken yeb$u yili, nekk

$uri d iseggwasen i lli$ deg iciqer agi. Ih ! Aqli

zed$e$ yal ass, yal iv deg yifri nnig iciqer, deg

weftis ger igenni akked tmurt. Nezde$ aftis,

ddaw-as d ijdi akk yilel, $er deffir d tawrirt n

war isem deg ééant lminat yudin, tid d-isem$ayen

lmut yal tardast. Tamurt agi n Fôansa deg nella

semman-as Normandie . Zik-is d tamurt tazegzawt

n tistan d uyefki, ma d tura d tamurt n tmes d

u$ilif.

Amek i d-wve$ $er tmurt agi seg wass-mi d-ff$e$

axxam di taddart nne$, di Bergkirchen13 ?

Tamacahutt, nni$-am $ezzifet.

13 Bergkirchen : ti$remt yellan nnig Munchen, $er tama n Dachau.

Page 78: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

78

8. A8. A8. A8. Awalwalwalwal di Max di Max di Max di Max Grill…Grill…Grill…Grill…

Si mi d ikcem John $er ugaraj taûebêit, ikkes

iceîîiven-is, ilsa wid n ixeddim, syen idha di

tkeôôust nni tazegzawt. D yiwet Ford C i yeddan

acêal n kilumiter seg wass-mi d teffe$. £as

tedda, tban tenneêdar, zun ivelli kan i d teffe$

si luzin. John ifsi-d azal n wezgen imesmaôen

umutur n tkeôôust nni. Tikwal ikka-yas-d si tama

ufella, tikwal si tama wadda, ifassen n John

teddun zun d tamacint nni n luzin. Yal asafar ad

as iddu akken i yas iselmed Edward, ccif ugaraj

nni. Edward di tkeôyas i d-ilul. Ad as tiniv deg

irebbi n tkeôôust « Ford model T » i yettev

ayefki maççi $ur yemma-s.

Ass-mi kan i d-ikcem John $er ugaraj nni i yas

ikka di tiî i Edward ; iéra allen-is mi teddunt

di tkeôôust $er tayev, amek iger tamawt i tid

yellan $er yeffus, $er zelmev, tid icebêen, tid

wumi ifsi umutur, amek isers afus is $ef tin ne$

$ef ta. Edward iéra John iteddu zun islufuy s

wallen-is i tkeôyas nni yelhan ugar. Iban-as-d

useqviv deg wallen-is am wemcic nni igren s tiî

Page 79: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

79

taqeîîit.

Tikkelt tamezwarut i yelsa John abluz n ixeddim,

ifka yas Edward aceîîiv amellal $er ufus-is,

inna yas ad isfev tikeôyas yellan di tnemmast n

têanutt, tid yellan beddent ad nzent. Mi yas inna

awalen nni i John , Edward izzi, yu$ tiseddaôin

nni n tkanna yulin uwasen, iqqim-as-d i John ,

deffir lemri. Seg wemkan nni, Edward iéer-d

John , ma d netta ur t-iéer. Ayen iéra Edward di

tazwara d tuzya nni itezzi John i tkeôyas nni

icebêen, d asersi ufus-is s leêder $ef yal tama n

tkeôôus, d aslaf n yiran nni n kôum amellal zun d

lfeîîa. Mazal ikfa John asizdeg n tkeôôust

tamezwarut, Edward yennecham. Yers-d si tkanna

nni, yu$al $er ixeddim-is netta. Ifra-tt. Acqcic

agi d-ikecmen, John , d tawenza yelhan, yufa-d

amkan-is.

John yedda yas i tifsi umutur nni n Ford Model C

am zun d aéeîîa wumi d-isensar ulman yiwen yiwen.

Tikwal si tama ufella, tikwal si tama wadda, yal

tukksa ad taf amkan-is $ef udekwan yellan zdat-

s. John yella ddaw ukeôôus nni mi yas d-isla i

Tim, i$ra-yas-d :

Page 80: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

80

- John , illa yiwen zdat tewwurt tameqrant,

isteqsa-d fell-ak, ib$a ad k iéeô !

John isnesr-d iman-is si ddaw tkeôôust, isfev

ifassen-is s uceîîid, inna yas i Tim :

- £ur-k win a yennalen adekkan agi, mazal ur suli$

afsey umutur. Ger tamawt !

John yu$-d abrid n tewwurt, igzem akk te$zi n

workshop 14, irna izzi tama yeffus $er ugaraj anda

tella tewwurt tameqrant. Mi yella iteddu, iwhem

anwa i d-yusan di lawan deg yella netta d

axeddam. Imeddukal-is, $as éran anda ixeddem, ur

asen imla amkan ne$ tawwurt. Anwa seg-sen i d

yerzan $ur-s ?

D tewôe$ n tkeôôust nni n baba-s i yeéra d

tamezwarut. Tewôe$ nni txulef ; anda tella, seg

wass-mi yella netta d ameéyan, tewre$ nni izmer

ad tt-yaâqel ger meyya. £as llant ugar n tkeôyas

pick-up Chevrolet am tin n baba-s, maca tin nsen

$ur-s udem iman-is, am zun d yiwet nni kan i d-

isuffe$ Chevrolet . Acêal n tikkal i yesla i yemma-

s tenna yas i baba-s : « Beddel a pick-up agi i

tezzu$urev acêal iseggwasen ! Dayen naâya seg-

s ! A$-d yiwen icebêen ugar, amaynut, win ur k

ittaooan deg iberdan ! ».

14 Workshop (d awal n teglizit) : Tazeqqa n ixeddim (français : atelier)

Page 81: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

81

Awal n baba-s yiwen-is, taggara yu$ yid-s

tanamit. D winna yal tikkelt i yas d i$$ar i

tmeîîut-is, Ama : « s pick-up agi i kem id-wwi$

ass-mi nga tame$ra di Waîaga15, s wagi i kem wwi$

$er sbiîar ass-mi d ilul Robert , s wagi ass-mi d

irna John . I wacu ad beddle$ akeôôus ? »

Iffe$ John si tewwurt, idda $er tama n baba-s, s

tikli nni izerben, ger tikli d tazzla. Mazal

yewiv mi d-ineggez baba-s si tkeôôust-is, idda-d

$er zdat ad iùmager mmi-s.

- Hello John ! Ass-a $er tama yagi n ti$remt i d-

wi$ kra n isufar. Sers$-ten. Nni$ as ma testufav,

a neçç imekli nekk yid-k ass-a !

Baba-s n John iêemmel ad iwet $er tayett kra n win

deg ad d-imlil. Tiyita nni $er tayett, seg yidis,

d win i d awal-is amezwaru. Akken di lxedma-s,

akken anda yella. Ass-a ur d iqerreb $er mmi-s.

Mi d yers kan si tkeôôust nni i d-inteq $er mmi-s

am zun ikukra ad iwet mmi-s $er tayett. Yuki

yella wayen ibeddlen gar-asen. Ikukra ad d

iqerreb $er mmi-s.

15 Waîaga : d isem n yiwet ti$remt (réserve) anda zeg$en Imarikaniyen ineûliyen (« les indiens d’Amérique »).

Page 82: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

82

John , awal nni n baba-s i wumi yesla ur yu$

tanamit isell-as. Di sin wawalen nni kan, « Hello

John ! », John isla deg-sen ûûut n lfeôê, d

aba$ur, ur illa din ccek. Tikwal ad d-yini yiwen

awal, mi yas tesliv tzemrev ad teérev ma llan

deg-s wurfan, ma d a$ilif, ma yennecôaê win t id-

innan. Yiwen wawal aêerfi izmer ad d yefk udem n

win isawalen. Akken John . Baba-s innecôaê, netta

yedda tikli-s $er baba-s ad t imager zdat

tkeôôust nni tawôa$t. Mi yessawev John zdat

baba-s, ur yuki d yiman-is mi yeéra afus-is netta

yewwet $er tayett n baba-s, inna yas

- Hello ! Anwa i yak d imlan abrid $er tmurt agi a

baba !

- D keçç i ya$ d imlan abrid $er dagi. Lemmer ur

telliv dagi txeddmev, ²d abrid ur nessin. Wala$

tella yiwet têanutt akin agemmav, Max Grill,

nezmer a neçç din. OK ?

- Arou kan ad u$ale$, ad kkse$ abluz agi. D lawan

a neffe$ a neçç. Tura kan.

John ibren s tazzla $er workshop nni, yenna yasen

i imeddukal-is ur t tganin i yimekli, syen yu$al-

d $er baba-s akken s tazzla tafessast. John si

teméi-s ivaôôen-is deg warkasen ibaskiven, d

Page 83: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

83

anebdu ne$ d tagrest, ibaskiven ur tekksen deg

ivaôôen-is. Tazzla imir, d tin i d tikli-s, d

aferfer i yetferfir mar iteddu. D tikli nni

tafessast i wumi iger tamawt Edward mi yas inna

ass amezwaru deg d-ikcem ad ilmed lmakanik n

tkeôyas,

- Fessuset tikli-k, wala$ ifassen-ik, rnu sifes

alla$-ik, nekk ad ak slemde$ lmakanik n tidett !

Awalen nni qqimen-as-d i John deg walla$-is. Seg

wass-n, send ad yali wass i yekker, issared, syen

yu$ abrid n workshop . Yal ass, d netta i d

amezwaru ger ixeddamen i d-ikeççmen si tewwurt.

Tikwal d$a tkellixen fell-as imeddukal ixeddmen

yid-s. Mi d wven tasebêit ad as inin s unecôeê :

- Anda yella wussu nni deg tegnev di workshop .

Dagi i tegnev maççi deg wexxam nwen !

Yal ass, mar ad d-awven ixeddamen, netta ad yili

iseggem snat ne$ tlata tkeôyas.

John yuli $er tkeôôust n baba-s, ff$en seg webôaê

nni, u$en abrid ameqran. Acemma kan kecmen abôaê

nniven, zdat tira tameqrant nnig ugadir ameqran,

« Max Grill ».

D baba-s i d inetqen d amezwaru, akken ad isewzel

Page 84: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

84

tasusmi nni, inna yas

- Dagi, akken wala$, amur ameqran n wid iteççen d

wid iteddun deg iberdan s ikamyunen. Nnan, anda

teççen at ikamyunen, uççi ilha, tzemrev ad

teççev s tuqqna wallen !

Mi kecmen si tewwurt, ufan derren yergazen am

izurar nni n wurar. Derren $ef udekkan, yiwet

tselsa nsen, isebbaven Miksikan n weglim yulin

asawen i wvar, aqerru i$um s yiwen ucaciw16 n

stetson $as ulac iîij di motel nni. Yiwet tselsa

nsen, yiwet tiddi nsen, yiwen wudem nsen, yiwet

tissit nsen. Yal yiwen s tqeraânt zdat-s.

D baba-s n John i d irnan awal, si mi kecmen si

tewwurt.

- èer kan, ad as tiniv deg yiwet têanutt kan i d

u$en ayen lsan. Yal yiwen ira ad yefk anza $er

wayev armi dukklen wa deg wa am iselman n yilel,

ur tfernev deg-sen ur ten tferqev !

Mi yella baba-s isawal $ef txeddimt n wid iteddun

deg iberdan, wid isedduyen ikamyunen i$ezfanen

deg yiv deg wass, gezzmen tamurt n Marikan seg

yixef $er yixef, John alla$-is yunag akin. Isel i

baba-s, maca alla$-is simmal isekfal-d seg

16 Acaciw : acapu (français : chapeau )

Page 85: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

85

wussan, iseggwasen izran : «acêal iseggwasen aya

ur ddi$ akka akked baba, ur kcime$ akka $er wanda

a neçç, ur qqime$ akka nekk akked baba, tama $er

tama ? »

John ur d yufa tasarut i tuttra ines.

Qqimen ad ççen. John inuda-d deg walla$-is akken

ad d-yaf awal yes ad ibdu. Ib$a ad iswel netta d

baba-s. Irra tamu$li $er ttaq, iéra derren

ikamyunen n wid yellan din. Inna yas i baba-s

- Tikwal sarame$ ad xedme$ akka am wigi, ad ddu$

timura, ass-a da, assa-din, am wefrux di

tegnawt.

Irra yas awal baba-s,

- Amdan ayen i yas ihwan izmer ad t yeg. Anda ira

yiwen izmer ad yawev ma yezwer laâtab deg iman-

is. Illa deg wawal n zik : azzel ad d-tawiv, bedd

ad twaliv, qim ulac !

- Tikwal b$i$ ad ten steqsi$, wigi isedduyen

ikmayunen agi, ma keççmen ixammen nsen ne$ ala.

- Yal afôux yuffgen, yiwen wass ad d-yers, ad d-

yezzi $er laâc-is, $er warraw-is. Deg yiwen

ukamyun am wigi i d di$ ass-mi d usi$ si taddart

nne$, akin di tmurt n Dakota . Cfi$ ur qqime$ deg

webrid. D akamyun amezwaru wumi se$le$ s ufus-iw.

Page 86: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

86

Ibedd, uli$ s uwemmus icettiven-iw. Akamyun nni

d azegzaw, yura si yal tama. Ur éri$ ayen yuran

fell-as, imir ur ssine$ ad $re$. Winna isedduyen

akamyun d imibrik am warrac nne$ di Dakota . Mi

uli$, nesawel sin ne$ tlata wawalen, syen yefka

yi d aqwrab d ameqran, illi-t, inna-yi d :

- Yella wuççi deg-s, eçç ayen teb$iv ma

telluzev.

Nekk, $as tegzem taâbbuî-iw si laé, ur maéde$ $er

weqrab nni. £as afus ur imaéev, tiî-iw tezza $ef

wuççi nni yellan din. Laé amcum. Amdan nni, $as

tamu$li-s $er webrid, inehheô, ayen yellan $ef

tiî-is. £as iéer abrid, isedduy akamyun, iéra-d

allen-iw mi ééant deg wegrab nni, taggara yenna

yi d :

- èri$ telluéev, eddem ad teççev. Ssne$ d acu i d

laé, si tmurt n laé i d-usi$ ula d nekk. Eçç nni$-

ak !

John iéra baba-s izmev i$allen-is $ef idmaren-

is, zun yuki-yas i laé nni i yeémin taâbbuî-is di

tedyant d-iêekku. ¨£as tadyant nni tezra acêal

iseggwasen aya, teqreê n laé nni ur tekkis fell-

as.

Page 87: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

87

Tameîîut nni iqedcen din tewwi yasen d tissit,

syen tezzi akin. Acemma kan tu$al-d s sin

ivebsiyen n wuççi. Si mi d tqerreb tmeîîut nni,

baba-s isusem, zun ur ira ad d isel yiwen i

tmacahutt nni d iêekku. D John i d yu$alen $er

wawal, inna yas, s tin unecôaê.

- Eçç tura, a nekkes laé n wass-a, syen ad d

nesmekti laé n ivelli !

Uççi n Max Grill ilha. John illa yellué, zik n

zik i d-yekker, d$a yufa yas tiremt-is i wuççi

nni. Isdukel laé d lfeôê i mi yella netta d baba-

s, beôôa n wexxam, beôôa n wemkan n imennu$en n

yal ass gar-asen. £as netta iteçç seg wul, baba-s

nni iteçç am zun nnig wul. Tileqqim ne$ snat, ad

ibedd, afus-is ad iqqar ur ittawev imi. John

ifhem illa kra din. Ger snat tleqmatin, yules-d

awal i baba-s, inna yas

- A baba, akamyun nni azegzaw, teddiv deg-s armi

d amkan anda tewvev ne$ tbeddlev ?

- Maççi sin, maççi tlata ikamyunen. Anda i yi

isers yiwen, ad iweûûi wayev iteddun deg webrid

iw. Nitni myussanen akk gar-asen. Tikwal nsi$

deg wkamyun, tikwal ddi$ deg wass-is, akken armi

d-kecme$ ti$remt n Baltimore . Ur illa wayen ttu$,

Page 88: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

88

am zun ivelli i yezra. Yal tardast deg d-ddi$ deg

webrid, yal tadyant tella da, deg walla$-iw.

- Amek, di tazwara kan d abrid $er Baltimore ?

- Ma yekker herwel, ma yendeh laé, yal yiwen anda

yufa ad isentel aqerru-s. Akken nekk a mmi, ne$

icban wid n taddart nne$. Neffe$ tamurt, nu$

abrid n wanda nessen ne$ nesla llan din wid n

taddart, wid iff$en d imezwura. Yal yiwen

ittafaô tamussni. Di Baltimore , d gma-s n yemma i

yellan d amezwaru dagi. Tawa$it, ass-mi d usi$ ur

t id-ufi$. Yunag akin, ibeddel tamurt ne$ yemmut.

John iger tamawt i temrelt17 deg yi$il-is, iéra d

lawan ad yu$al $er ixeddim. Baba-s isawal, netta

idduri deffir wawalen nni n baba-s akken ad d-yaf

anda ar as-igzem awal. D baba-s i t id izwaren,

illi-yas-d tawwurt, inna yas

- D lawan ad tu$alev $er ixeddim-ik, nese$zef

awal ass-a. Llan wussan $er zdat, ad as nales a

mmi.

Mi wven zdat tewwurt nni n workshop , mi yedda ad

yers John si tkeôôust, isegwra-yas baba-s awal :

- Aîas aya i nemyejjam a mmi!

17 Tamrelt : saâ (français : montre)

Page 89: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

89

9. T9. T9. T9. Tizegzewt n waman …izegzewt n waman …izegzewt n waman …izegzewt n waman …

Tafukt d waman n yilel n La Manche sdukklen udem

akin i yi$il. Talast ger igenni akked tmurt

tekkes, zun mlalen, myekcamen, u$alen d yiwen.

Teddukel tmurt akked igenni, teddukel tizegzewt

nsen, tizegzewt n waman akked tin igenni.

Muôad iééa allen-is deg yi$il nni zun ira ad t-

isekcem deg walla$-is. Akken ira ad icfu fell-as

di tmeddurt-is $er zdat, i yasen iééad awal i

warraw-is akken ad cfun fell-as ula d nitni

- Akin, deg yi$il n waman i d-flalin deg was n 6

yunyu 1944, ahdum n ibabuôen, imeqranen,

ilemmasen, imeéyanen. Flalin-d taûebêit n wass,

reglen-d i$il n waman, teddun-d zun d adrar i d-

itecgen s tsusmi $ef waman. D adrar n wuzzal i d-

isiméiyen talast n waman zun d tamurt n Legliz i d

iseqraben $er tmurt n Fôansa.

Tasusmi nni ur tdum. Amezruy n wass a$ezfan18,

ibda mi bdant seglafent lmatrayuzant akked imrad

agemmav-in agemmav-a. Tekker tmes deg waman.

Lalman ihegga iman-is, ayen ivran $ef tiî-is.

Ifreg aman, ifreg akal. Afrux ma izegr-d si nnig

18 Ass A$ezfan : « D Day », « Le jour le plus long » (asaru nni iêekkun tadyant n 6/8/1944.

Page 90: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

90

waman ad t id-sersen ansi yufeg, ad d-i$li

akessar menteq.

Muôad iffe$ si tedyant umezruy, ikcem tadyant n

imen$i. Isel i herwel, i raâud n lbumbat, n

lmatrayuz tesqaqay, iéer zdat wallen-is irgazen

tneggizen seg teflukin akken ad d-ff$en seg

waman. Iéer lâeskeô n Lalman netlen deg ifran nni

ibnan nnig iceôfan, nnig weftis. Iéra ten

kkaten-d s wayen wumi zemren akken ad gen afrag i

wêemmal nni i d i$lin fell-asen. Aman u$alen d

izegga$en.

Tikwal isel i wbaôud, tikwal zun d tasusmi i d

i$lin deg wennar nni, isel kan i twu$a, i ûûut n

yemdanen nni teîîef tmeôdaxt ger wakal d waman.

Isel kan i twu$a n ilmeéyen nni, yal yiwen isu$ s

tmeslayt n yemma-s. Wa s tmarikant, wa s

teglizit, wa s tPulunitt , wayev s teqbaylit-is.

Yal yiwen ansi i d-yefruri, yefka t id webrid-is

$er imen$i n Omaha Beach .

Tamu$li nni iéer Muôad zdat wallen-is, di

targit-is tegguma ad tekkes deg walla$-is.

Yeddukel wakal d waman d wuzzal, terna yas tezwe$

n idammen n yelmeéyen iglalzen zun d akraren. Yal

tissi tenger, içça-tt ijajiê ubaôud send ad

Page 91: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

91

tekcem akal ; teddukel tazzla akked tuzzra n

yemdanen zun d tirect uweîîuf mar a yerwi wexbuv

nsen. Tezwe$ nni n waman, tezwe$ nni…

D tikkelt tamezwarut, ne$ tis snat i yedda Muôad

$er ssuq netta d baba-s. Illa d ameéyan ur iwiv

mraw iseggwasen. D tasewwiqt n Laâid. Si mi yuli

wass, yuki, isla i baba-s inna yas i yemma-s.

- Sakwi-d Muôad a nsewweq zik. Ass-a ad yeççaô

ugar ssuq n Lêed. Ma newev zik, ad nsewweq ad d-

nu$al zik nne$.

Awal nni n baba-s zun ur ikfa. Yu$ tanamit isell-

as i$$ar-as awalen nni yessen : « Tuzya di ssuq ur

illa deg-s nfaâ. Ta$awsa snat, ddu d uvar-ik $er

tferka-k. Wid itezzin di ssuq am wid itt$imin

tajmaât ». £as ur ten id inna baba-s, Muôad isen

iten, isla yasen di tmeééu$t is.

Mi ff$en seg wefrag taûebêit, ufan tazribt,

tajmaât, inurar ççuôen d imsewqen, yal yiwen

igguni wayev. Tasewwiqt n Laâid, maççi d ssuq n

yal ass. Ass-a d ass-is.

Abrid nni ger taddart akked ssuq, Muôad ur as

icfa. Anwi arrac wukud iddukel ? Amek ilsa ?

Muôad icfa kan i tyemmust nni n yedrimen i icudd

Page 92: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

92

di loib-is. Aâcrin n duôu ? Meyya duôu ? Muôad

icfa kan, idrimen nni icudd iten di tbeênuqt,

irra yasen tlata tyersiwin akken ur $ellin, irra

ten di loib is userwal, afus is nnig nsen zun d

afrag akken ur d teff$en si loib nni !

Deg webrid n ssuq, a$bel-is d duôuyat nni. Amek

ar ad d-yaf anda znuzun tilabilin nni n djaj,

tizegzawin, tiwra$in, anda znuzun cakula nni

uvav. Iêemmel-itt aîas, ifra ad d ya$ ayen d

igwran d adrim, deffir tilabilin n djaj.

Mi wven ti$remt, icfa Muôad d ameddakel-is Ëemmu

i yellan $er tama-s. Mi llan teddun deg webrid,

send ad kecmen, Ëemmu ibedd, isferfed deg

uqelmun-is, iddem-d tayuga nni n isbadriyen d

iqdimen. Yelsa-ten, syen kecmen tamdint. Ëemmu

idda-d i leêfa si taddart. Iêuder tirkasin-is.

Di tewwurt n ssuq i yasen inna baba-s n Muôad :

- Qimet dagi. Mi d-sewqe$ aksum seg yaâricen, ad

kwen id-afe$ da. Mi d nefra nfaq n tecriêt, d

abrid $er têuna ufella n temdint. Dagi kan ad

kwen id-afe$.

Mazal iffel baba-s akin ger imsewqen, Ëemmu

isker as aferfud i Muôad,

Page 93: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

93

- A Muôad, deg yaâricen, anda zellun izgaren d

wakraren, nezmer ad naf timbulin n tidett,

ticullivin nni n yezgaren d wakraren. Inna-yi-d

Qasi llant aîas din, knu kan ad d tedmev ayen

teb$iv !

Ger wawal n baba-s akked useqviv n tembulin,

Muôad ur ikukra, ur as iwzin. Si mi yucka baba-s

ger yemsewqen, nitni ddan s tazzla $er tama wadda

n ssuq, ddaw yaâricen anda zellun.

Muôad ur icfa kecmen ne$ ur kecmen amkan nni.

Ayen d igwran zdat wallen-is, d tezwe$ nni n

idammen d waman dduklen, gan targa $er tama

wadda. Asif nni idammen iéra-t zdat wallen-is,

iteddu, iskefkuf zun d aceôcuô nni n Terga

Ufella. Muôad qquren ivaôôen-is. Ibedd, ur irna

tikli $er zdat, ur yufa tazmert i yes ad d-izzi,

ad d-yerwel $er deffir. Yunef $er wefrag, irra-d

ayen akk yellan di taâbbuî-is. Rgagint tgecrar-

is.

Mi d yuki $ef yiman-is, Muôad yella zdat ssuq,

tekcem-it tergagit zun tu$-it tawla tameqrant.

£er tama-s, Ëemmu nni yufeg, yucka, ur iban

lateô-is.

D ûûut n baba-s i t id-ikksen si tesraft nni deg

Page 94: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

94

yezzer.

- A Muôad ! A nali asawen $er lqahwa n Waâmeô, ilha

uyefki nsen. Ad ak d a$e$ taêbult !

Muôad yuki qquren ivaôôen-is.

Ur iêemmel tamdint, ur iêemmel wid iteddun deg-

s. I tezwe$ n yaâricen, Muôad yugad ad iéeô

tikkelt tis snat tadyant nni. Ur illa anda a

yerwel, ur illa anda a yesedreg iman-is ur iéeô

tilufa nni.

Tadyant yeqqimen deg walla$-is, acêal n waguren

ne$ iseggsen aya, Muôad icfa fell-as.

Ass-n, zdat lqahwa n Waâmeô i llan bedden netta d

baba-s. Di lqahwa d aglaf ne$ d ta$rast n wawal,

ur illa anda ad teqqimev, zdat lqahwa akken

nniven. Acemma kan armi d ters tsusmi di tezniqt

n temdint, terna tesgugem wid yellan di lqahwa.

Imdanen akken llan, susmen, zzin tamu$li-nsen

$er tama ukessar anda d-teddu teôêilt : sin

ijadaômiyen anect itemma, rekben-d sin igemren d

izegga$en, teddun itnehhiz webrid n temdint ddaw

tesmiôin nsen. Deffir igemren nni, iqqen-d

wergaz seg ifassen, iteddu izu$ur ivaôôen-is.

Argaz nni d ileméi, iteddu ivaôôen i leêfa teddun

Page 95: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

95

d idammen, tabeônust $ef yiri-s, aqerru n war

tacacit. £as icudd wergaz nni, tamu$li-s d times.

Iteddu, isbedd tiddi-s, iéer imdanen $er wallen.

Ileméi nni ur illa d win yukren ne$ d win igan

taxnanast. Iteddu iéer medden deg wallen akken

ad cfun $ef tmu$li nni. Ur inna awal, ur d inna

aê !

Lemmer d win yukren ne$ d win igan tifuêanin, ad

yeknu i tiddi-s, ad iger aqerru-s deg uqelmun-is

ne$ ad i$um udem-is s tecvadt ubeônus-is, ad

ijeddeb, ad ijebbed $er deffir, ad iêellel wid i

t id-izu$ren. Argaz nni, ur d-intiq ur isers

allen-is, ur isuter ur iêellel.

Muôad icfa i tedyant nni am zun d ivelli :

« … Mi d wven anda nella nekkni, zdat lqahwa n

Waâmeô, sli$ mi yas nnan :

- D Ëmed At Qasi ! D imenfi nni. Ïîfen-t id di

tessirt uzemmur, wissen anwa i t izenzen !

Ur êemmle$ tanemmast n temdint.

Di taddart nne$, ur netcuddu irgazen, ur ten

nezu$ur deffir igemren. Acêal n tikkal i nesla

ikker herwel deg unejmaâ n taddart. Mi yefra, ad

ters talwit, ad kkren yal wa $er tfellaêt-is.

Ulac lêebs di taddart, ulac acuddu n yergazen,

Page 96: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

96

ulac azu$er n wergaz deffir igemren.

Ur êemmle$ tamdint, ur êemmle$ ijadaômiyen nni.

Mi teddun akken, nnig medden $ef igemren nsen,

aqerru deg igenni, sarme$ din ad d-ineggez

yiwen, ad igzem icuddan nni n Ëmed At Qasi, d$a

netta ad izlez, ad yerwel ne$ ad ineggez $er zdat

ad ten id iîîef ad ten isexnunes i sin yid-nsen

ijadaômiyen nni, syen ad ineggez $ef yiwen

wegmer, ad ya$ abrid n wedrar. Ur d ineggez yiwen

seg wid akk ibedden tnezzihen din. èri$-ten mi

fflen akin ijadaômiyen nni akked umeêbus nni,

ulin $er tama ufella anda yella wexxam nsen.

Imir, uki$ i wfus n baba izemv-iyi afus-iw, ur

éri$ sli$ ne$ ur sli$ awalen nni i d-iff$en seg

yimi-s, inna yas : ad d-yawev wass-is ! ».

Tezwe$ nni n idammen, tezwe$ nni n igemren,

teqqim-as d deg walla$-is i Muôad. Si tedyant

nni, awalen nni yakk sawalen medden, « asif

idammen », ne$ « aêemmal idammen » di yal tadyant

n dir, Muôad iga yasen udem. £ures d targa nni

tazeggwa$t i yeéra zdat wallen-is netta di ssuq,

d tezwe$ nni n igemren n ijadaômiyen.

Page 97: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

97

D tezwe$ nni i d-itkaki Muôad, mi yella iéer luva

nni n waman d yijdi awra$ n Omaha Beach .

Iqqen allen-is, iémi tent armi qrib idder$el

akken ad d-ikkes yir tamu$li. Izwar ikcem $er

tkeôôust, syen inna yasen i tmeîîut-is d warraw-

is

- Ma teb$am, ad nawev akwessar, $er waman n yilel,

aman n Omaha Beach . Ad nzuô iaâssasen n wemkan

agi am akken $aren $ur-ne$.

Page 98: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

98

10. A10. A10. A10. Asirem n yiîijsirem n yiîijsirem n yiîijsirem n yiîij…………

Helmut iêemmel ad ivil seg yimi nni n tesraft n

siman d wuzzal. Iêemmel ad iéer iîij mar ad d-

yali akin si tama n yilel. Tezwe$ akked temlel

nni n tafat teddunt zun d avref ukerraz deg waman

n La Manche. Tamu$li n yiîij nni tga-yas asirem i

Helmut. £ur-es netta skud yella yiîij, ittefk ed

tafat-is i tmurt, mazal asirem di tmeddurt agi

taberkant deg yella.

Di lawan nni deg ineddef wul-is ugar, ilmend deg

ad ibedd am netta am imdanen, ad is$el s i$allen-

is i yiîij d iffalen, ad iddu, ad icnu i wass d

ilulen, ad yazzel deg igran am akken ittazzal di

Bergkirchen, Helmut iéer tawa$it deg yella :

inîel am yiddew deg yifri igan s siman d wuzzal,

inîel anda yeffer wemrud akked lmatrayuz

tameqrant. Lmatrayuz nni isawalen i lmut. I

tudert n yiîij d iffalen seg yi$il, netta iqqim

igguni tamacint n lmut.

Helmut isferfed di loib ameqran userwal, iddm-d

adlis nni. Iîîef-it ger ifassen is, illi-t. Iéra

tira nni ines, d taberkant, d tameéyant tevres

Page 99: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

99

zun d aéetta. Helmut yuki i tkurt nni di

tgerjumt-is, iseggem iman-is i tira, ff$en-d

imeîîawen seg wallen-is.

« Anna,

Nni$-am ad am d-êku$ amek d-wve$ $er tùmurt agi,

amek ddre$ ne$ mmute$ di tmurt agi. S tidett, ur

éri$ ma ddre$ ne$ zegre$ akin i tlisa n tudert. Ad

wte$ ad d-mekti$ $as tuli-yi tagut n tatut yerna

wakuz $er walla$, iddukel deg-s u$ebbaô n lbumbat

akked tariêt n ubaôud aqesêan.

Di talwit, aùmdan iceffu, izmer ad izwer, ad

isegri, ad isdukel ayen yellan zdat $er wayen

yellan deffir, ad iqqen takti $er timsizzelt n

wussan, n wuvan, akken ad isdukel tadyant, ad as

d iselqem seg yixef $er yixef. Di tallit n times,

xeôbent tundar, cudden waxfiwen, tevres am teégi

n yir avris, tiégi umada$ d usennan. Amdan, ur as

yufa ansi d-ikka, ur iéra anda i d-igwra ; yer$a

uzegzaw $ef uquran. Ifeîîiwjen iéer wemdan zdat

wallen-is zun ser$en iger n walla$ anda akken

seggment tikta, anda yedder, anda iseggem wayen

$ef yecfa wemdan.

Akka nekk ass-a. Tevra yid-i am win ibubben

tasaft. Ilaq iyi ad sdukklen iceqfan yiwen yiwen

Page 100: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

100

akken ad d seggme$ tadyant, ad sni$ awalen seg

yixef $er yixef.

Mi tekker di 1939 nni, $as ye$li-d igenni fell-a$

s tidett di Berkirchen, teériv tazwara ooan-a$

deg wexxam nne$, ooan-a$ nxeddem lfirma. I

tisselbi d yu$en tamurt, nekkni nteééu,

nessem$i, nmegger. Teériv maççi d lxiô i yellan

deg-sen. Ooan a$ akken a nexdem fell-asen, ayen d

ifka wakal win-t, ayen d ifka useklu glan-t.

Nni$-am d acêal n tikkal, tallit tenhewwal, ad a$

d-tawev akken tewwev wid akk yellan di tmurt nne$

akked tmura n medden. Tadyant n tôad am usafu,

ireq iteddu $er zdat.

Ass-mi ya$ d tewwev i$li-d igenni fell-a$. Maççi

akken i nenwa. Ass-en kem ur telliv di lfirma mi

d-wven lâeskeô s ikamyunen n imeêbas zdat

tewwurt tameqrant, yal yiwen anta i d tamurt-is.

Sersen-ten-id lâeskeô nni n Waffen SS19,

seggmen-ten d adar tama n wejdaô ameqran. Yiwen

seg ifesyanen nni inna ya$ d :

- « Newwi yawen d imeêbas akken ad xedmen di

lfirma nwen. D imeêbas, d aklan nwen ! S i$allen

agi ilaq awen ad d-tesem$im ugar deg wakal nwen,

19 Waffen SS : SchutzStaffei (lâeskr n tsertit n Lalman/police politique, wid ineqqen imdanen, ugar n Wermacht)

Page 101: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

101

ad d tesem$im yal asafar i lâeskeô nne$. Yal

tasebêit ad ken id awven, ad xedmen ar d i$li yiv.

Heil Hitler ! » .

Ëemmlen-a$ wigi n Waffen SS, fkan-a$-d i$allen,

rnan-a$-d iaâssasen s lemkaêel nsen, zzin-asen

mar ad rewlen. Akka i tesawev tmurt nne$, yiwen

ad ixedem, yiwen ad t iggani s ubeckiv, ma yeccev

ad as ikkes ôôuê-is.

Ass-en tenhez tmurt fell-i am ass-nni deg d

yewwev usenduq n gma, Willy. D a$ilif-is i yernan

yemma $er ddaw tmurt send ad ikkaw wakal uéekka n

Willy.

Willy nne$ iruê d aqcic, akken kan d-ikker $er

tmeddurt. Ur issin, ur iffi$. Ass-mi yeffe$ deg

webrid n Berlin, d abrid n war tu$alin. Meqqar d

netta fkan-a$-d i$san-is, yenîel di tmeqbeôt

nne$, $er tama n baba-s akked yemma-s.

Tecfiv, ass-en mi d tusiv si Munchen, tufiv-d

afrag iççuô d imeêbas, ala aglim $ef yi$san.

Tuliv-d $er wexxam s imeîîawen. Nekk $uri ass-en

i nekcem tanemmast imen$i, $as imir-nni acengu

nne$ amezwaru d laé nni yeççan imdanen, yal wa

tamurt i t id ifkan, yal wa iooa-n wid aâzizen

fell-as.

Page 102: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

102

Deg wussan imezwura n imen$i, $as selle$ i wayen

iveôôun, $as selle$ i zhir n tmesrufag d lbumbat d

i$ellin seg igenni, nekk am zun ur lli$ deg-s. Seg

unezgum nni, tikwal mar a kerrze$ di

Bergkirchen, sarame$ ad d tenîer yiwet lbumba

zdat utraktur nni sedduye$, meqqar ad nenîel

abrid. Tekker tisselbi di tmurt nne$, yessa$

Hitler times i wemval20, times nni ur nxessi.

Lemmer maççi d tisselbi, amek ad d-awve$ $er

tesraft agi deg lli$ ass-a, amek ad ggani$ si

tsebêit ar tmeddit si tmeddit ar tsebêit i$il n

waman n La Manche, ad ggani$ d aâssas $ef tmurt n

medden, tamurt n Fôansa ! Ih, d tisselbi !

Ass-mi yelsa Willy d âesekôiw, tejreê tasa-w.

Uki$-as i u$ilif nni d iteddun. Di sin

iseggwasen, snat tikkal kan i d yerzef $er

wexxam. £as awal is wezzil, éri$ deg wallen-is

a$ilif nni imen$i. Llant tlufa ur sefôazen ur

sefrun wawalen. Tikkelt nni tis snat mi d-yusa,

ifka t id webrid deffir imen$i n Varsovya . Mi yas

nni$ : « Willy, amek telliv ? », netta ihuz

aqerru-s, iger-d nnehta, isusem. S tidett, yella

wayen ur d-isefruy wawal.

20 Amval : ddunit (français : le monde)

Page 103: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

103

11. K11. K11. K11. Kecmenecmenecmenecmen----d d d d «««« wwwwigi nne$igi nne$igi nne$igi nne$ »»»»............

D irgazen nni d-yusan yiwen wass $er wexxam n

Dadda-s Ameqran i yas iskecmen aferfud i Muôad.

Kecmen-d tameddit n wass, ur d-kkan si tejmaât,

abrid deg teddun akk at taddart, ur d-kkan abrid

ukeôôus. Mi d-usan, u$en-d abrid umalu, abrid n

tmizar, si ddaw yexxamen.

Muôad yella yeqqim zdat wefrag mi ten iéra ulin-d

seg webrid umalu. Ur ten issin yergazen nni.

Yiwen seg-sen ivsa-yas-d, isers-d afus-is $ef

tqerrut is, inna yas

- Isem-ik a yaqcic ?

- Muôad at Mellal

Irgazen nni ssnen axxam n Dadda-s Ameqran, ssnen

abrid, acku ur t id steqsan anda yella wexxam nni

ines.

Muôad icfa fell-asen : yiwen ilsa-d abluz d

aberkan armi d ivaôôen, sin lsan tiqeccuba d

tiqehwiyin, rrant $er tebrek, yiwet tayett tuli

$ef tayev, zun d at tlata tuyat.

Lemmer d inebgawen, $as ulin-d si laâzib, yili

tameddit n wass ad d ff$en seg wexxam nitni d Dda

Ameqran, ad ddun alamma d tajmaât, ad qqimen

Page 104: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

104

tiremt, ad éren medden, syen ad ddun akin $er

tmizar ar lawan deg ad iheggi imensi deg wexxam.

Taggara nitni ur d-ffi$en seg wexxam. Qimen din

armi d-i$li yiv, acku isla yasen mi sawalen s

leêder kan deg wexxam nitni d Dadda-s Ameqran ;

awal nsen zun d asbecbec gar-asen, ur illa

uqesseô, ur llan tmucuha.

Di taddart nnulfan-d wawalen ur issin Muôad :

« kecmen d wigi nne$ », « winnat iffe$ », « ddurt

agi izran, sirklin taddart n At Gman », « winnat

usan-d $ures, yerwel, yezger $er Fransa »,

« tella tyita di taddart Igelfan », ...

Awalen nni isel-asen deg wexxam, ger baba-s d

yemma-s, deg wefrag ne$ di tejmaât ger sin ne$

tlata yemdanen mar a sawalen s leêder. Awal yu$al

ikkes-as uéeggi nni n zik. Mi ira yiwen ad isiwel

netta d wemdakwel is, ad iqerreb $ures, awal $er

tmeééu$t kan. Am zun yal awal d uffir, ur as d isel

yiwen nniven.

Ayen i t-iswehmen ugar d axxam nni n Muêend Akli

ass-mi yedda d yemma-s $er wefrag n At Ëemmu. D

Tamaâzuzt U Ëemmu i ten iskecmen netta d yemma-s

Page 105: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

105

$er wexxam nni. Axxam nni deg llan zed$en Muêend

Akli akked tem$art-is, ufan d ilem. Muôad idhec

kan. Amek ff$en axxam nsen d ameqran, d ahrawan,

akken ad zed$en yiwet texxamt tameéyant n gma-s

Arezqi, tamat ufella n wefrag. Ur illa anda ar

ibedd wemdan di sin i$allen n tehri.

Axxam nni n Muêend Akli izga-d netta tama wadda n

wefrag, ifka $er tewwurt iff$en $er waâfir, $er

tebêirin n tmazirt, syen $er ye$zeô.

Axxam nni ilem isedhec Muôad. Mi kecmen netta d

yemma-s, ur isla awalen nni sawalent nettat d

Tamaâzuzt. D asbecbec nni gar-asent i yas irnan

aferfud. Di tmurt n ddiq, amek a yeqqiùm wexxam d

ilem. Illa win ad d-yasen ad tizde$ ?

Si tedyanin nni timezwura, ayen akk yefhem Muôad

$er zdat, amur ameqran yusa-yas-d s$ur

imeddukal-is. Yal yiwen tadyant isla $er

imawlan-is, deg wexxam, deg wefrag, di taddart.

Asdukel n wawalen nni ger imeéyanen, yusa-d am

win isdukklen iceqfan akken ad ijbeô tafexxaôt

iôéen. Yal iceqqif ad yaf amkan-is. Arrac

imeéyanen u$alen éran ayen illan di tallit, di

taddart am nitni am imeqranen.

Page 106: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

106

Axxam nni n Muêend Akli, yu$al d axxam n

inebgawen imaynuten n taddart. Ur llan d lexwal,

ur llan d ivulan, ur llan d ifellaêen. D

inebgawen n yiv iteddun i tziri, at tlata tuyat,

« wigi nne$ » am akken i yasen n$ar. Teddun i yiv

akken ad d-tban tafat.

Dayen, tekker lgirra.

Page 107: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

107

12. D12. D12. D12. Di blaukhaus wis sin…i blaukhaus wis sin…i blaukhaus wis sin…i blaukhaus wis sin…

Tewv-ed nnuba-s n taâssast di Blaukhaus wis sin

mi yuli wass.

Helmut ur iéra igen ne$ yuki mi yesla i zhir deg

igenni. Iéra tagnewt ters, ur tebriq, ur illa

usigna. Iger tamu$li $er tama n waman, ur illa i

d-ivallen. Isentel iman-is akin deg yifri.

Mazal iqqim mi yuki tenhez tmurt. Lbumbat zun d

abruri. Helmut i$um imeééu$en-is ger ifassen-is,

iqqumec di te$mert deffir wemrud, yegguni.

Di tallit n herwel am ta, yal tikkelt d awalen nni

wukud yu$ tanamit i yas d ittasen deg walla$-is :

ad d-yefk ¨¨Öebbi yiwet lbumba ad d-te$li $ef

tnemmast n yifri, ad a$ tesiffeg, ad a$ terr d

ta$ebbaôt, meqqar ad nesgunfu yiwen wass ! Mi

yedduqes, yergagi, syen ad d teffe$ tidi deg

weksum-is. Ur iêemmel tariêt n tidi nni.

Tesmekta-yas-d asenduq nni deg d-idda Willy.

Ters-ed tsusmi deg igenni n La Normandie .

Timesrufag nni zrant akin. Helmut isval-d

aqerru-s seg tewwurt n yifri, yu$al yeqqim,

isuff$-d adlis nni. Ira ad d-isuffe$ ayen iççuôen

ul-is.

Page 108: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

108

« Anna,

Ooi$ awal-iw anda akken i d-netkaki Willy nne$.

Meqqar d netta yif-a$, yezger akin, yeffe$ si

tedyant deg nella, yu$ amkan-is di tmurt n

talwit, anda ur temyegzaren yemdanen, tamurt n

war tisselbi.

Ass-mi ya$ d wwin ajemmal n imeêbas $er lfirma,

yers-ed yiv fell-i. Ussan nni imezwura uki$-as

lli$ nekk am nitni, nella d imeêbas deg yiwen

weêvun, d imeêbas n tisselbi n Hitler. Di tallit

nni, nekkni ur illa wayen a nezzem $ef yiman-

nne$. Nexdem ayen wumi nezmer akken ad sen

nesifses tudert nsen. Nefka yasen ççan s tuffra

n yaâssasen, nesawev tibôatin nsen i wid yuran i

yimawlan nsen. Nni$-am ur tella tuzzma fell-a$.

Di tnemmast n tôad n wamval, nekkni nesdukkel

imdanen i ya$-d-yusan si yal tamurt. £as di lêif n

wulac, n lexûas, nekkni nessafes fell-asen

a$ilif i ya$ yu$en akken akk nella.

Amek tevra yid-nsen taggara imeêbas nni, wid d

igwran deffir wass-nni amcum, ass-nni aberkan ?

Amek i ya$ isdukkel Ugellid Ameqran, nekk, kem

akk d warraw nne$ di sin, nu$ abrid n Dachau akken

ad sen nesiwev akamyun n lxevra i lkaziôna n

Page 109: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

109

Wermacht ?

D Lotar , afesyan nni ameqran n Waffen SS i yi d-

innan ivelli nni, s wawalen nni nsen

iqesêanen : « Azekka d keçç a yawin lxevra $er

Dachau ! ».

Ass-en, $as ur am d-nni$ awal, êulfa$ rgagi$. Nwi$

b$an ad a$ suff$en si lfirma akken ad xedmen nveô

nsen deg imeêbas, ad ten snegren. Acku, sli$

yella wanda neqqen imeêbas nebla awal, nebla

sin. Di Dachau, iff$-ed wawal nni.

Mi d-nu$al si Dachau, tecfiv, nufa-d ayen yevran

ivra. Ilmend d imeêbas kan, tenger lfirma s

yexxamen-is, s imeêbas yellan din. Lbumbat n

tmesrufag n Legliz rrant tamurt d ixeôban. Ass-

en, neffe$ si Bergkirchen, neffe$ si tmeddurt,

nekcem times.

Mi tu$em abrid n Schwabhausen kem akked warraw

nne$, $er yi$rem anda tella yemma-m, mazal

teffi$em akin i wakal n lfirma, nekk uli$ fella

ukamyun, d abrid $er Dachau. Selsen-iyi d

âesekriw am wiyav, abeckiv $ef tayett. Afus nni

ixeddmen tamurt, iteééun isem$ayen, akken ad

ççen imdanen, ass-en yu$al d afus n tmara, d afus

n lmut. Tidett kan, mi éri$ abeckiv nni ger

Page 110: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

110

ifassen-iw, éri$ iman-iw cbi$ taweîîuft nni i

yewwi uêemmal ; tu$alin $er deffir ulac.

Abrid si Dachau armi d tasraft deg lli$ ass-a

$ezzif. £ezzif am ayen yellan ger igenni akked

tmurt. 4 iseggasen n ukessar d usawen. Yal

tikkelt deg teêma, nni$-as yusa d wass-is, ass

deg ad isgunfu uqerru.

Asaru n tmeddurt-iw, ger Bergkirchen d wass-a di

Normandie , injeô deg walla$-iw. Injeô s ûûut n

lbumbat nni isenhazen tamurt, injeô s uêeooaou n

times, injeô s tigwdi n yemdanen i d-iteff$en seg

wallen nsen, s tidi tazefrant yessiriden aglim,

s teôzeg n iriran yuzzlen. Asaru nni yenjeô deg-

i, am ticôav, itezzi itennev yal ass deg walla$-

iw.

Mi kecme$ si tewwurt tameqrant n lkaziôna n

Dachau, uki$ ff$e$ si tmurt n yemdanen, kecme$

tamurt n yeméiwen21. Ur umine$ allen-iw deg wayen

éeôôent. Tamurt n Goethe akked Maximilien

tesnulfa-d tawa$it nni !

Dagi, ad si$zfe$, adam d-ini$ kra wawalen $ef

tesraft n Dachau. Ayen akk nsell $ef wemkan nni

mi nella di Bergkirchen, ur isawev ticcert n

wayen yellan di tidett. S ufella d udem, si

21 Améiw (iméiwen) : lewêuc (français : les monstres)

Page 111: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

111

sdaxel d udem nniven. D udem n tmettant d war

talsa22. Ayen akk yeffer ugadir nni si 1934 !

Mi kecmen ivaôôen-iw amkan nni, tkecm-i tergagit

am tin n tawla. Tariêt nni n tmettant tu$ akal,

tu$ ixxamen nni ; ula d tagnewt nni tebrek s

unezgum n yemdanen yenêafen, tagnewt n war

asirem.

Nni$-d imdanen ! Di tidett, ur illa d awal

imsaden. Wid akken éri$ din, ur llan d imdanen, d

at laxeôt, d war imdanen s weglim d ye$san !

34 n tze$wa23 derrent, yal yiwet llan deg-s

igelfan n yemdanen si yal tamurt. Laé, ammus,

tilkin, aîan s dukklen yir tadukli i tmettant n

yal ass. Wid immuten ddren, tetezzi yasen

tirkeft n Waffen SS akked Gestapo , am yivan $ef

u$errus. Akin $er deffir, tisrafin deg wakal, yal

ass teççent amur nsent am tlafsiwin. Tissi ad d-

tekcem si tewwurt taberkant, tissi ad teffe$ $er

tesrafin n war tu$alin. D wagi i d udem n Dachau.

Mi kecme$, icattew weksum-iw. £as si tama n wid

ikkaten i lli$, s ukaskiv, ttu$ iman-iw deg

wakken ur qbile$ ayen illan zdat wallen-iw.

Amdan yellan d amdan ur izmir ad isend nnger nni.

22 Talsa (talsiwin) : humanité 23 Tize$wa : (tazeqqa > tize$wa) (français : les maisons)

Page 112: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

112

Ussan nni i qqime$ din di Dachau sedre$len-iyi.

Ikkes deg-i wenziz nni usirem. Tidyanin d-iddan

$er zdat, tikli $er Stuttgart, Karlsruhe,

Manheim, Saarbrüüucken, Strasbourg, Paris , ur

éri$ amek i yas ddi$. S tidder$elt n Dachau i d-

zegre$ timura. Kkse$ asirem, teddu$ am uder$al di

tnemmast n tmes, zre$ deg uêemmal.

Abrid $ezzif. Di yal tagwnitt ubaôud, di yal

tiyita n tmesrufag, ur asent gi$ ccan i lbumbat

nni, ur uzzile$ ad ffre$ ne$ ad netle$ i tmes n

yimrad n Legliz. Ayen yuran yura. D nekk i yellan

anda ur d-tewwi ad ili$.

Ussan nni deg neqqim di tnemmast n Paris uki$

asen ééay-it ugar. Taééeyt nni uki$ as deg wallen

n imezda$ n Paris . Nekcem tamurt nsen, nesrewt-

itt, nerra-ten ddaw uvaô nne$. Neffe$ abrid.

Ass-mi i ya$ srekben, d abrid $er tmurt n

Normandie , nenwa d taôêilt taneggarut, taggara

fkan-a$ d a nbedd i wefrag n yilel La Manche mar ad

d-kecmen syen ibabuôen n Legliz. Seg wass-mi d-

wve$ amkan-a, yal ass d axeddim ne$ d taâssast.

Ussan nne$ zerrin si tanduyt n lbumbat deg waman

ne$ deg yijdi, acuddu ifergan d silan n wuzzal,

lebni n tesrafin s siman d wuzzal. Nga afrag anda

Page 113: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

113

ur izmir ad d-izri deg-s wefrux deg igenni, ur

izmir ad d-ff$en iselman seg waman ur ten tfelleq

lbumba. Yal ass nekkni negguni, tiî $er igenni,

tiî $er waman. Yal ass negguni ayen ur neéri,

ayen ur nessin, si tûebêit ar tmeddit, si tmeddit

ar tûebêit.

Tikwal, mar ad éerre$ ifergan nni n wuzzal d

lminat zdat waman, éerre$-ten d afrag i nekkni

yellan akka, nnig wakal. D afrag akken ur nzegger

$er tmurt idergen akin i wfus n Hitler, tamurt

anda mazal tella talwit. Acêal n tikkal i bedde$

$ef yiri n waman, sarame$ ad d-iflali ubabuô ar a$

isnesren akin. Tamurt tenger, win isnesren ugar.

Yal tikkelt mar ad d-ali$ $er Blaukhaus nnig

weftis, ibedden nnig iceôfan am zun d laâc n

igider, ad sirme$ azekka nni ad d-iglu s umaynut.

Asirem nni ittefk afud i teôwiêt… ».

Helmut imdel adlis nni, icudd-it deg wcettiv,

irra-t anda i t id-iddem. Ibedd, tamu$li-s tefka

akin nnig yi$il n waman.

Page 114: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

114

13. Si Dakota arararar Baltimore…

John akked baba-s, qqimen, qerrut $er tqerrut.

- Anda akken i neooa awal nni nne$, a mmi ?

- Anda i triv eqqen it. Teff$ev-d si Dakota , d

abrid $er Baltimore . Tenniv-d abrid $ezzif.

- Ih ! £ezzif.

John akked baba-s teddun $er wasif ad d ûegden

iselman. Mi yuli wass i yas i$er baba-s, inna yas

i mmi-s.

- John ! Ass-a d lêed. Nekk ur xeddme$, keçç ur

txeddmev. Ma triv a neddu $er wasif, ma yella kra

ad d neîîef, llan iselman ilhan tallit agi.

Si mi yebda John almad n uxeddim di tkeôyas,

tanekkra ines send ad yali wass. Yal ass, mazal

iferru yiv d wass, John ikker, ihegga iman-is,

yu$ abrid n Workshop . Tanamit nni teqqim-as ula

deg wass n lêed. Zik d baba-s i d isakawayen at

wexxam, ass-a d John . Asqerweê di tenwalt akked

tariêt n lqahwa tetta$ axxam. Di sin yid-nsen i d

mlalen $er tewwurt n tenwalt mi yas inna awalen

nni baba-s.

Tanamit n wemdan d tanamit yellan skud ur d-yusa

Page 115: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

115

wayen a tt ibeddlen, ad yeg abrid i tnamit

tamaynut. Yal amdan iteddu, iéer tameddurt s

yiwet tmu$li, sya iga-d tilisa, syen yerra d

ifergan gef wayen yessen d wayen ur issin. Izmer

yiwen ad idder lqern, netta ad iéer kan yiwen

wudem n tmeddurt ; ma d udem yellan deffir, udem

iffren ne$ idergen kan i tmu$li-s, ur t iéer.

Nnan, akken yella wefrag n tlisa ger wakal d

wakal, ne$ ger wakal d waman i llan ifergan deg

walla$ n wemdan. Illa win i ten isme$ren alamma

u$alen d agadir ur nzegger, illa wi i ten iseméin

akken ad izger, ad ineggez akin ad iéer ayen

yellan si talast akin. Din i d talast ger umusnaw

akked win igren ivaôôen-is deg wsalu, iteddu win

ur nessin anaf. Abrid n tmeddurt izzi, idreg, d

akwessar d usawen. Uêric d win iddekwalen, idda-

yas akken yufa, ddaw webrid, nnig webrid,

leqraô-is d abrid !

Tanamit n John tbeddel seg wussan nni deg

ibeddel tikli. Zik nni, ur issin anda i d ittali

wass, ur issin anda i d tcerreq tafukt n tsebêit.

Ar d izri wezgen n wass i d iteffe$ si texxamt-is.

Akken, ur tella d tuff$a yelhan. Ma yella win

illan di texxamt n waman ne$ di tenwalt, d$a din

Page 116: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

116

ad izlez, ad izzi, ad ikcem taxxamt-is. Zun ur

ira ad iéer imdanen am netta, d yemma-s, d baba-s

ne$ gma-s. Deg wass n sebt ne$ lêed, zun ittarra

urfan deg yives i wussan nni deg t id-sakwayen

akken ad yekker ad iffe$ ad ilmed. Iteddu i

tmeddurt s tidist, am tfiôâeqest.

Ussan-a ineggura, tanamit n John tbeddel, awal n

John ibeddel, tamu$li n John tbeddel. John s

timmad-is ibeddel seg-mi d-yufa ilemmed ayen

ira, ixeddem ayen ira.

Iîij ilha, igenni d azegzaw, aman n wasif teddun

sdukklen temlel akked tizegzew, rennun-d tafat

nsen i tafukt. John d baba-s qqimen derren,

miqraben, yal yiwen ta$animt deg wfus.

- Ayen i yi d iqqimen ugar deg walla$-iw ma d-

tkaki$ abrid nni aze$fan si Dakota ar Baltimore ,

d asemmiv nni aqerêan. Di Dakota , $as yella

usemmiv, nufa-yas abrid, nufa yas asafar. Ma d

asemmiv yu$en win n war axxam, amdan iteddun deg

iberdan, ur tella deg-s tejbirt. Asemmiv n

Michigan nwi$ d aneggaru, d win ar isdermen ixef-

iw, d win ar is$aren aksum-iw tikkelt

taneggarut.

Page 117: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

117

- Amek id-tegwriv di Michigan, ur a$ d tenniv ?

- £ezzif webrid a mmi, izzi, akwessar, asawen,

tilufa. Yal tawa$it terna $ef uqerru.

John iqqim, sin ifassen qquren $ef t$animt, iéer

aman n wasif. Aîîawen-is éerren aman nni ma d

tamu$li-s tezger akin i talast n wussan, n

iseggwasen, téer lexyal n baba-s iteddu deg

iberdan n war ixef, n war taggara. £er tama-s,

« Win isganen avu » ikna akken knant tuyat-is,

yurez ta$animt s yiwen ufus, afus iven iîîef

anyir-is. Tban taéeyt unezgum fell-as.

Ugur amezwaru d isem-is, isem n iéuran-is, « Win

isganen avu ». Yal tikkelt ad t id-isteqsi yiwen

di Baltimore , akken ad yissin isem-is, netta ad

as ibedd wawal. Yal tikkelt akken. Isem-is

netta, win yuran di lka$ed, i yes $ren medden di

Baltimore , zun ur illa d isem-is n tidett. Mi

yedda ad d inteq, ad yakwi i tkurt tuli-d, teqqim

din, tessed idmaren-is, tergel ta$ect-is, tga

yas taxennaqt. Acêal n tikkal i yas d yuli wawal

nni yeffren acêal d aseggwass aya, akken ad d-

yini s wawal azuran, ad iéeggi alamma d igenni:

« nekk isem-iw Win isganen avu ! », am akken i yas

Page 118: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

118

$aren di taddart nsen, s tutlayt nsen, mi yella d

aqcic d ameéyan di Dakota .

Isem nni n tidett, Win Isganen avu, icfa ass-mi i

yas d-iffe$ si ta$ect-is. Inna t id, ur illa

ukukru, ur as ibedd wawal di tgerjumt-is. Yuki

yas i wawal nni yeff$-d zun idda-d iman-is ur

illa d netta i t id-isuff$en. Ar ass-a isel i

wawal nni, mi yas inna i teqcict nni yellan zdat-

s, mi t id-testeqsa :

- Nekk isem-iw « win isganen avu » !

Nettat tenna-yas-d, s unecôeê afessas, asevsu

amellal,

- Nekk isem-iw « Ama »24, aman, s tutlayt nne$. Ma

d yemma t$ar i aferîeîîu, ilmend ur t$imi$ deg

yiwen wemkan. Deg wasif i yi d-turew yemma, d$a

tsemma-yi Ama.

Vsan imir i sin yid-sen.

Di tme$ra n at tmurt-is, i$riben di Baltimore , i

d-imlal netta d teqcic nni. D yiwen i yas d innan

deg wexxam nni anda yella yezde$ tujweôt :

- tella tme$ra n at tmurt nne$, at Dakota , azekka

tameddit. As-d a nqesseô, a nemwanas, a nesifes

anezgum n Baltimore .

24 Ama : aman (= eau) , s yiwet tutlayt n marikan taneslit (langue indienne). Iqreb awal n « aman » s tmazi$t. Yiwen uéar nsen ?

Page 119: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

119

Seg wass-en ur ifureq netta d tileméit nni, Ama

nni.

Ass-mi d ilul Robert , syen irna-d John deffir-s,

i sin yid-sen gan-asen ismawen nsen, ismawen s

tutlayt n Dakota, rnan asen ismawen n

Tmarikant . I nitni, « Robert» akked « John» d

ismawen kan n lekwa$ev. Deg ulawen nsen, ismawen

nni, « Robert» nni akked « John» nni , ur llan d

ismawen n warraw nsen. D tanamit n wussan kan i

ten yerran d ismawen n warraw nsen.

John akked baba-s qqimen, tayett $er tayett,

susmen. D John i d-yu$alen $er wawal nni n webrid

a$ezfan.

- Amek d$a i d-tegwriv di Michigan, maççi d

abrid-ik ?

- Nni$-ak $ezzif webrid a mmi. Yiwen wass ad as

neqqim, a wen t id-êku$ tardast tardast webrid

nni. Anect nni akk n tlufa i dehme$ $zent iverfan

deg walla$-iw.

- Ger wulac akked wayen yellan ar ixef, tella

talast. Zewr-ed izirig n tafat i wussan nni

izran fell-ak.

- Nni$-d taûebêit n wass i d-rekbe$ akamyun

Page 120: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

120

amezwaru. Skud lli$ di tmurt n Dakota , ur yi

ikcim unezgum. èeôôe$ s wallen-iw akin idurar

akked izu$ar n tmurt-iw. Simmal teddu$, simmal

tariêt nni n tmurt tgerri $er deffir, simmal

tkeççem-d tariêt n yinig deg walla$-iw. Ulac

tamurt ur nezgir : si Dakota , negzem Nebraska,

nekcem ti$remt n Omaha, syen d Iowa . Nerna tikli

armi d Illinois d wamek newwev Indiana. Ilmend ad

ddu$ d tidist, seg ukamyun $er ukamyun, ufi$ uli$

asawen $er tmurt n Michigan. Din, qqime$ s tmara

di ti$remt n Detroit . Tiremt kan u$e$-d abrid $er

Ohio , d abrid $er Pennsylvania . Taggara kecme$

tamurt n Maryland, syen ti$remt n Baltimore . Nwi$

mi d-wve$ yekfa yinig, zi$ imir i yebda. Inig n

walla$ d yinig uéar, ugaren inig n wakal, yugaren

yal inig yellan. Nni$-ak, yiwen wass ad a wen-d-

êku$ tadyant n yinig-iw, tadyant ta$ezfant…

Page 121: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

121

14. U14. U14. U14. Ussan n 1944 di ssan n 1944 di ssan n 1944 di ssan n 1944 di Omaha Beach…

Abrid izzi, yuder akwessar send ad teffe$ tiî $er

tijdit n Omaha Beach .

Ussan n 1944 ff$en-d zun d ifeîîiwej si tesraft n

wussan, mi te$li tiî $ef char Sherman n Marikan i

yellan $er zelmev. Ibedd anect utemmu, izzi-d $er

webrid aqadus nni n wamrud. £as zran wussan-is, d

uzzal iûedded, tiddi n Sherman nni tefka anza i

tiddi n yizem. £as iqdem, taggara mazal tella

lhiba nni deg-s. Char Sherman nni iban-d zun d

amdan s ccamat nni n imen$i deg weksum is.

Di snat tsuraf n tikli, Muôad akked twacult-is

ufan d iman-nsen deg wennar imen$i n 6 yunyu

1944. Yal ti$mert, yal tardast n wakal, yal axxam

ismekta-d tadyant izran.

Muôad iwet ad d-imekti ayen ye$ra ussan nni deg

idlisen n imen$i ameqran n 1939/194525, imen$i

wis sin n wamval. Tadyant nni n « débarquement n

1944» d nettat i d-ifkan tasarut i tifrat n

imen$i, i d-iglan s tôuéi n tezmert n Lalman :

Muôad yelli adlis nni yellan ger ifassen-is, ira

ad iseqreb tamu$li-s i tedyant nni n 6 di yunyu,

25 2eme Guerre Mondiale (1939 – 1945).

Page 122: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

122

ass-nni a$ezfan n 1944 : « Di tazwara, Anekcum26

nni $er Omaha Beach illa-d kan akken lâesker n

Marikan ad îîfen amkan nni, si Port en Bessin

alamma d La Vire , syen ad ddun alamma d Caumont

akked Saint Lô. Din ad mlilen nitni d lâeskeô n

Legliz, wumi semman « la seconde armée

britannique ». Mi ff$en seg waman, zegren

tijdit27, akken ad ddun deg wakal d admer yefkan

si Isigny alamma d Tour en Bessin . Deg webrid

nsen ad mlilen nitni d « les Rangers » n Marikan i

d-ikecmen si Pointe du Hoc, tama utaram nitni d

47th Royal Marine Commando n Legliz di Port

Bessin si tama wagmuv.

Lêal n wass-en ur ilha. Tagut, lmujat, avu d

uzayav zelgen iberdan i yas d heggan wid ivebôen

i wnekkcum nni. Admer amezwaru idda akken yufa,

maççi akken i yas d qassen. Timesrufag timezwura

surgent-d lbumbat akin, zeglent amrud nni

ameqran n Lalman, WN28 nni. Mi d-kecment seg

waman, 8 tkebbaniyin29 n Lâesker n marikan ufant

zdat nsen times n Lalman tella, teohed, ur thudd

26 Anekkcum = l’invasion 27 tijdit = la plage (yusa d seg ‘ijdi’ (ômel). 28 WN : isem n wemrud (canon) n Lalman. 29 Takebbanit (tikebbaniyin) = Compagnie (de l’armée)

Page 123: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

123

s lbumbat nni i d ikkan seg igenni, seg tmesrufag

nni d izran taûebêit.

Iblandiyen nni DD i d-heggan akken ad qablen

Lalman di tissi tamezwarut ur d kcimen annar.

Amur ameqran seg iblandiyen n 741st Tank Bton

zzren deg waman, di tazwara kan mi d-ff$en seg

ibabuôen. Si 29 Tank i d-iddan deg ibabuôen, ala

2 i yeff$en akin $er wakal.

£ef 6h30 n tûebêit, ifluken LCA akked LCVP30

qerben $er tijdit n Omaha Beach . Si mi llint

tewwura ad ff$en lâeskeô yellan deg-sen, imir

kan tendeh tmes ubaôud n lâesker n Lalman si tama

n wakal, seg ifran n weftis.

Di tama nsen, lâesker GI’s ufan zdat nsen tijdit

d aza$ar, ur tella tdarit ur illa wental.

Agemmav, $ef iceôfan akked waftis times n imrad

d lmatrayuz n Lalman tekker, tesser$ akal d

waman.

Avu d lmujat rnan-d, deggren akka d wakka ifluken

nni, ma d lâesker yal wa anda yufa isdari iman-

30 LCA (Landing Craft Assault) ; LCVP (Landing Craft Vehicle, Personnel) : taflukt tameqrant i tuff$a seg waman i ugar n 30 n lâeskô.

Page 124: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

124

is, yal tarbaât tebva, yal takebbanit tebva, yal

wa ikkat ad d isuffe$ iman-is seg weêvun nni.

Takebbanit A/116 tenger. Ifesyanen is akk $lin

mmuten di 15 dqiqat timezwura. Lâesker sdurin

iman-nsen, kra seg-sen gumman ad ddun $er zdat,

kra seg-sen tmuruden tardast tardast akken ad

ff$en seg wennar nni, akin $er wanda tella

tdarit. Wid yuzzlen $er zdat igzem-iten ôsaû,

wid yeqqimen deg waman ur as ufan ixef-is, ôsaû

yettuti fell-asen.

Tissi tis snat tebda tkeççm-ed si 7h.00. Akken

tevra d imezwura i yasen tevra. D nnger ; irgazen

$ellin am yizan, ma d uzzal ameqran n tyita izzer

deg waman.

Si 8h.00 d asawen tebda tbeddel tegwnitt.

Imezwura yeff$en $er wakal lhan-d rran tyita $er

yifran n Lalman, bdan susumen imukan n tyita n

lmatrayuzat nsen. Ifesyanen izwaren, bedden,

fkan tayett i lâeskeô nsen akken ad dehmen $er

zdat ugar. D ise$ nsen i yellin tawwurt i tuîîfa n

Omaha Beach . D nitni i yessensen tazmert n tyita

n Lalman seg yifran nni n siman d wuzzal,

Page 125: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

125

iblaukhausen nni.

Mi ff$en akin lâesker si tijdit, ugur d-igwran, d

tuff$a $er wakal n tkeôyas Jeep , ikamyunen akked

iblandiyen. Mi tekcem terbaât n 18th Infantry

Regiment, tesnger imukan n tyita n Lalman $er

tewwurt E-1, d$a din ters-d talwit ugar.

Mi izeggen wass, ikamyunen teff$en-d seg

ibabuôen, zegren d tijdit, teddun s leêder $er

iberdan ufella. Lâesker i d-ilhan s useggem

iberdan ur fcilen, êebbken s wayen wumi zemren

akken ad gen abrid i tikli.

Tameddit n wass, iberdan llin.

Anekcum si Omaha Beach isawev isew-is, iga

iceqqiq di tezmert n Lalman. £as ur ishil,

taggara iffe$ anda sarmen, gan as i$isi ameqran i

wgadir n Lalman. Di tazwara nni ur zmiren ad

kecmen akin $er wakal, anda mazal tazmert n

Lalman teohed. Nnig 2400 lmitrat deg wakal si

tama n Colleville , ur zmiren ad kecmen. Ula di

temvirt nni, yella wanda d gwran lâesker n

Lalman, netlen, tikwal kkaten-d am yizmawen.

Page 126: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

126

Imukan akk i d-heggan ad ten tekcem tkebbanit 1st

Infantry Division i wass n 6 yunyu, ula d yiwen ur

t wiven. Ur îîifen abrid ameqran RN 13, ur mlalen

nitni d lâeskeô n Legliz di Port en Bessin , ur

wiven tama n lâesker n Rangers di Pointe du Hoc .

Mi d-ye$li yiv, mi qqimen ifesyanen ad as weznen

i wass nni n 6 yunyu 1944, ufan wven $er talast n

twa$it, tardast i txeûûart tameqrant. Si 2400

îun n wuzzal d isufar, ala 100 îun kan i yeff$en

seg waman. Tawa$it tameqrant d lâesker nni yakk

immuten ger waman d wakal. Si 34000 yergazen,

4720 $lin deg wemkan nni. Tijdit n Omaha Beach

tu$al d « Bloody Omaha », Omaha m-idammen. »

Muôad imdel adlis nni, isers it akin $er

tkeôôust. Tamu$li-s tefka akin $er tijdit nni.

Iéer lexyal n yelmeéyen nni yeooan tarwiêt nsen

din. Iéer lexyal n Dadda-s Salem.

Acêal d ileméi, akken kan d lulen $er tmeddurt,

yal wa ansi d ikka, wa si Legliz, si Marikan, si

Kanada, ne$ si tmura n Tferka, ass-en, deg yiwet

tiremt, içça-ten ujajiê n tmes.

Lemmer terbiê, tseggem, yili ad qqimen deg

Page 127: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

127

ixxamen nsen, $ur imawlan nsen, ad s$ezfen almad

nsen, taggara ad gen ixxamen nsen akked tullas n

tmurt nsen. Ass-en tegzem iten lmatrayuz send ad

yali wass.

D tamara tamcumt. D leohel n Lalman i ten id

iwwin, ddan-d uvan d wussan deg waman. Usan-d ad

kksen tazmert n tissselbi n Hitler. £as abrid

izleg, taggara ôéan asalu akken ufan maççi akken

i ran.

Page 128: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

128

15. T15. T15. T15. Takessawtakessawtakessawtakessawt $er tmurt $er tmurt $er tmurt $er tmurt ugemmav ugemmav ugemmav ugemmav…………

Abrid ugemmav $ezzif. Akken kan yuli wass i bran,

ff$en i tasmuvi. Aqwvar simmal isim$ur mi d-

keççmen simmal imeksawen nniven si yal afrag $er

zdat. Taddart $ezzifet, aqwvar simmal issi$zif

ugar.

Muôad zik i yekker, ur igguni ad as d-i$er Dadda-

s Salem. Ivelli nni i yas inna, mi qqimen $er

imensi :

- A Muôad ! Azekka, ma teb$iv ad tedduv yid-i a

neks. A nerr $er Ugemmav n Yilef. A neks nekkni d

Weêmi akked Muê. Nnan-d ad ddun watmaten nsen $er

tkessawt.

Send ad igen, Muôad ihegga arkasen i tikli

ugemmav, irna tablawt n waman. Takessawt s

uqeggel, si taffza ar tameddit. £as d anebdu

rran-d azal medden, takessawt ugemmav s webrid-

is. Mi d-iffe$ yiîij, ad netlen di Terga Ifilku,

am lmal am imeksawen. Din, tella temda n waman,

tella tili, terna tasmuvi. Zemren ad qegglen.

Amur ameqran n wakal i yellan deg Agemmav, d ayla

n imawlan n Weêmi. Win i yas ihwan ad ikes, win ur

Page 129: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

129

iêemmel ur ikes. D tanamit di taddart, win wukud

yennu$ Weêmi di tejmaât ne$ deg wennar n tiqqar,

ad as isegwri awal : « Welleh ur yu$al uvar-ik ad

ikcem Agemmav ! ». Akka Weêmi. Win ib$an ad ikes

deg wgemmav, ilaq-as ad yefk udem i Weêmi, ad as

yawi takessart deg wuraren n tlabilin, di

temsizzelt, ne$ di tiqqar.

Abrid $er ugemmav ilha. Mi teff$ev si taddart deg

webrid umalu, deffir tmazirt tamezwarut ad k id-

immager wexriv. Din, axfiwen ur illa anda ar

anfen. Sya d afrag udernu d umada$, syen akken

nniven, tikli zun di terga ye$zen, nnig-s d sqef

umada$ am zun d ifri. D abrid nni alamma d asif. Mi

tzegrev asif, abrid yuli am win iciqer. D acôuf

iceôfan. Axfiwen, imdanen, yal wa deffir wa. Win

icven ad igrireb $er terga nni yellan $ef yidis

ne$ $er tama n wasif. Yal tama d aslav n weéru, win

i$lin $er din ur d ittu$al d ameddur. Tikli, s

leêder.

Mi wven takessawt ugemmav, uraren n warrac bvan

$ef sin : win n imeéyanen, Muôad, Akli akked

Yusef, akked win imeqranen, Dadda-s Salem, Weêmi

akked Muê. Taâssast n waxfiwen i yimeéyanen,

Page 130: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

130

tilufa maççi yiwet.

Mi wven kan, imeqranen nnan asen i wtamaten

nsen : $urwat uccen ad yawi i$id ! £urwat targa ad

grirbent wulli ! £urwat tamda, ad zren waxfiwen !

Muôad akkd imeddukal-is cudden-tt akken ur ten

itkellix wurar. Di tazwara kan gan as nuba. Yal

tikkelt d yiwen a yekkren ad d-yerr lmal. Ilaq-as

ad d-izzi i weqvar, ad iéer ixef iff$en akin, ad

ten id-isdukel $er wegwni anda ksan. Tuzzya s

tazzla akken ad d-yu$al $er wurar. Zun takessawt

nni sufella kan i d terna, a$bel amezwaru n

warrac nni n Mekraz d urar.

D Akli i yegren tameééu$t d amezwaru, inna yasen

i Muôad d Yusef.

- Teslam ?

- Acu nesla ?

- D tajewwaqt. Wis’ anwa ikkaten tajewwaqt tama

ufella, $er yejdaôen.

- Deg wqerruy-ik i tekkat tjewwaqt, ttu$ keçç

tsellev i nda ma tekkat, i yas yenna Yusef.

- Nni$ awen d tajewwaqt. Ma ur yi tuminem,

susmet, slet. Ad nali ad néer ?

A$bel nni n tkessawt ikkes akin fell-asen zun d

tagut unebdu. Kkren warrac nni, u$en abrid

Page 131: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

131

ufella, teddun ger tsufa d umada$.

Mi wven Tawrirt Ixeôban, tajewwaqt nni tban asen

d ger sin ifassen. Muê iqqim $ef ugadir, yiwen

uvar sya wayev syen, zun d aserdun $ef yerkeb,

ivudan êman, kkaten ta$animt nni. Tikwal d

ivudan kan, tikwal irennu-yas ahuzzu uqerru.

Muôad isla i ta$ect n Dadda-s, mi yas inna i Muê :

- Fk-a$ lehna a Muê ! Win immuten ad d-ikker s

tjewwaqt agi inekk. Ers-d ad tewtev aqabac akka

am nekkni. Ilha yak i keçç, ad k id teffe$ tidi

yiwen wass, ad tefsi tassemt-ik a Muê !

Muê ikkes-d tajewwaqt nni seg yimi-s, izwi akin

ijeddayen-is, syen irra yas awal i Salem.

- Aqabac fki$-t i win t-ib$an ! Win inudan $ef

lhem ad t yaf, win isarmen ibawen yeçç-iten !

- Ih ! Maççi d urar, Ers-d ad tegrev afus.

- Ur illa d tafellaêt akken ad gre$ afus. Kenwi

tekcem ikwen tisselbi, te$$azem ixeôban, ma d

nekk mazal ur yi d tewiv tbaâuct nwen $er da

(avad-is izzaken tawwurt uqerru).

Weêmi ibedd, isers aqabac nni yellan ger

ifassen-is, yerra yas awal d netta send ad d-

inteq Salem.

- I ma yella nufa kra ddaw wakal ? Ad tawiv amur-

Page 132: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

132

ik ne$ ala ?

- Ma tufam agerruj n jedd-is n jedd-i, ad ikkes

laé $ef taddart. Ma d kenwi, a Weêmi d Salem, ad

awen nebnu taqubbett zdat taddart.

Weêmi, yerna yezzi $er Muê, yenna yas :

- A Muê, maççi d akellex. Jedd-is n jedd-i yagi i

d tessakwiv yella zik d amnay n ugelliv n Kuku,

Ëmed U Lqavi. Ikcem ti$remt n Lezzayer ass-mi

dehmen leêkem n Tteôkw, ger 1520 d 152731. Nnig 7

iseggwasen i îîfen Igawawen ti$remt n Lezzayer.

Ëmed U Lqavi yu$al netta d agellid n Lezzayer.

Ayen ikecmen $ef ufus-is, ayen iff$en $ef ufus-

is. Ma d Xeyôeddin Ateôkwi irwel,netta d

lâeskeô-is, $er Jijel syen yerna akin $er Tunes.

Nnan, ass-mi d yu$al jedd-i si Lezzayer, iwwi-d

yides agerruj, ma d timeéra ur tval fell-as tiî n

yiwen. Anda yu$al ugerruj ma maççi ddaw

wakal nne$ i yeffer?

- Ilha win isaramen, i yasen isegwra Muê.

31 « … profitant de son beau succès, Bel Kadi, à la tête de ses troupes victorieuses, traversa le col de Tizi n At Aïcha et déborda sur la Mitidja d’où il se dirigea directement sur Alger. Sans rencontrer de sérieuse résistance, il entrat dans la ville, dont il s’empara sans coup férir. Devenu le maître absolu de la grande cité, il l’occupa dit-on près de 7 ans consécutifs et sans difficultés. Notons que le gouvernement de Bel Kadi s’est accompli avec ses propres moyens et sans se compromettre par une alliance quelconque avec les espagnols ….Cet évènement extraordinaire eut lieu de 1520 à 1527. ». Amar Boulifa, « Le Djurdjura à Travers l’Histoire, p.84-85

Page 133: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

133

I wkellex n Muê, Weêmi ise$zef-as awal akken ad

as iselmed tid n zik.

- Mi d-yu$al kan si Lezzayer jedd-is n jedd-i i

yesdukel akk imezda$ yellan bvan $ef laâzuyab.

Isdukel iten akken ad bnu$ i$rem ameqran. Igwra d

wawal $urne$, inna yasen imir : « ilaq a$ a

neddukel di yiwet taddart tameqrant akken a neg

afrag $ef yiman-nne$. Ma neqqim nebva axxam akin,

axxam akka, win iran ad d yas ad ikkes fell-a$

sser. Ma nga yiwet taddart a nesdukel i$allen

nne$ ». Akken i tevra. Deg wakal-is i yefka bnan

taddart agi deg nella ass-a ! Akka a Muê !

Muôad, Akli akked Yusef, ffren deffir wejdaô,

sellen i wawalen yellan ger Muê akked imeddukal-

is. Yiwen isqendeô $ef u$alad ixerban, ikkat

tajewwaqt, sin sekfalen d akal s ugelzim, tidi

tessared udmawen nsen.

D Yusef, gma-s n Weêmi, i yasen d-ifran tadyant,

inna yasen :

- Dagi d ixeôban nne$, d amkan anda tella taddart

nne$ zik. Ar tura llan imukan n yexxamen, n

ifergan akked iéekwan n imezwura nne$. Ijdaôen

Page 134: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

134

akked itemma i nebna, ibna ten jedd-i deg wemkan

n yexxamen n zik i iretmen. Inna ya$ jedd-i,

imezwura dagi i zed$en am wuccanen di tnemmast n

teégi, syen bnan taddart deg nezde$ tura.

Taqsiîî nni n taddart n zik testuqqes iten. Tella

taddart n zik ? Amek texla ? Amek zed$en din

imezwura ?

Di tlata yid-sen u$alen d timendeffirt, s

leêder, am akken i yulin, u$en-d abrid ukwessar

$er weqvar nsen. Mi d-kecmen agwni n tkessawt,

ufan lmal nsen kessent di tili, am zun kra ur

ivra, kessent di tuga d ujeooig uzanzu.

Mi yuli yiîij, izeggen wass, d Muê i d-yusan ad

isefqed arrac nni imeéyanen. Yufa ten id qqimen d

agraw, tturaren ileqqafen. Muê, $as meqqer,

iêemmel uraren. £as di tiddi d argaz, deg walla$-

is igwra d aqcic, d azehwani. Inna yasen i warrac

nni :

- Ma teb$am ad teççem aguglu ad awen slemde$ amek.

- Ih !Ih ! i yas nnan i tlata yid-sen.

- Yal ta$aî ad d neééeg deg-s amur uyefk akken ur

éerren at wexxam.

Page 135: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

135

Muê iddem-d seg wegrab-is tacabtaqt umilyu, izzi

akin $er t$eîîen timezwura. Tiremt iççur-d

tacabcaqt nni d ayefki amellal aêmayan.

Muê isers ayefki nni, yuder akwessar $er l$ella

nni yellan nnig wasif. Ikks-ed iferrawen n

tneqlett deg d-tneggi lliqa tamellalt. Acemma

kan isendi lliqa nni $er uyefki. Ibedd, zun illa

kra yettu, inna yas i Muôad,

- Azzel a Muôad awi-d agwrab-iw, tella deg-s

tyemmust n tasent32. Ad as nezzuzer akken ad

yibnin uguglu. Ma d amessas ad d iffe$ am

uweggir. Akka s lemleê ad yibnin ugar.

Taganit nni akken ad iéem uguglu tban asen d

aseggwas i warrac nni. Niqal uysen mi yasen inna

Muê s tin useqqav,

- D lawn ad as neqqim. D ayen iéqef uguglu, ilha i

wuççi. Anwa i d iwwin a$ruùm aquran ?

Mi fuken uççi uguglu d we$rum, Muê isnesr-d

tajewwaqt ddaw tbeônust-is, iwwi yasen d

acewwiq. D tame$ra.

Muôad ur icfa amek yekfa wass nni deg Agemmav n

Yilef. Ur icfa mi d-u$alen sin nni, Dadda-s Salem

d Weêmi. Icfa kan mi d wven $er taddart s weqvar n

32 Tasent : lemleê (le sel)

Page 136: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

136

lmal, d tillas, i$li-d yiv. Ufan d baba-s igguni

deg inurar. Igguni ten ad d-awven.

Taddart nni n zik, ixeôban nni, agellid nni,

Lezzayer nni, skecmen aferfud deg walla$-is : di

teégi i zed$en iùmezwura nne$ ? Melmi d-usan $er

taddart agi ? Amek bnan taddart? D acu i ten id-

isuff$en seg yexxamen nni ?

Page 137: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

137

16. T16. T16. T16. Tawa$it n awa$it n awa$it n awa$it n Pearl Harbor …………

Llan yemdanen iêemmlen taguni n tsebêit, llan

wid iqqimen akken llan yemdanen imezwura,

imdanen nni n yifran, seg wass-mi taâmeô, yebda

wemval. Mi d-yuli kan yiîij, tafukt yeêman, ad

akwin, ad kkren $ef yiman-nsen.

Baba-s n John seg ineggura nni. Mi yuli wass, ne$

tikwal send ad yali wass, ad ikker, $as d ass n

lêed, d ass n i$imi, d ass deg ur ixeddem.

Yal tikkelt, mi yuli wass, teffe$-d tafat, ad

yefk tamu$li $er igenni am akken i t iéer ass-mi

yella d aqcic d ameéyan deg wedrar n Dakota . £as

di ti$remt tamùeqrant i yella ass-a, tamu$li-s

teqqim n win yellan di tmurt-is, deg wedrar nni,

deg izu$ar nni. Yal taûebêit, d anebdu ne$ d

tagrest, ad iffe$ seg wexxam $er zdat tewwurt, ad

israê abeêri, azwu nni asemmav, ad iéer tagnawt d

usigna, syen ad ihuz aqeôôu. Yal tikkelt akken.

Mar a yali ad irkeb di tkeôôust nni tawôa$t, nnig

leb$i-s i teddun ivaôôen is. Yal tasebêit, ul-is

netta yeffe$ akin $er téegwa d izu$ar n Dakota,

Page 138: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

138

ad yazzel $ef agmer, ad isvad s uneccab33, s

ucangal ne$ s umeéreg alamma ye$li-d yiv.

£as d tagrest, asemmiv ur iqsiê di Baltimore .

Taûebêit nni, ur iqqim ugar zdat tewwurt. Ibedd

kan acemma, syen ikecm-d $er tenwalt. Iééel afus

$er ôadyu, isa$-itt. Tikwal iêemmel ad isel

isalan. £as tallit ur illa wayen ilhan deg-s.

Imen$i ameqran ikker di Uôupa ger Lalman d

yexûimen-is, timura negrent. Yal ass ad d-yefk

amur is n yir isalan. Timura n Lalman, Fôansa,

Ïelyan, Legliz d Rrus kecmen di yir targit n tmes

d lbumbat. Tijjehli n Hitler tessa$ times

tameqrant di tnemmast n wamval, di tlemmast n

Uôupa. £as Marikan ur tekcim tanemmast n wennar,

tilufa simmal rennunt, tadyant tettim$ur.

« Win isganen avu » ibedd $er tewwurt, tameééu$t

tefka $er ôadyu. Awalen imezwura ifôeé iten :

« Tevra twa$it tameqrant ivelli di Pearl

Harbor 34, tigzirt n Marikan yellan di Hawaï ï¨. Japu

33 Aneccab = Arc ; acangal = fronde ; amezreg = lance.

34 Tiyita n Pearl Harbor tekka-d si tmurt n Japu. DDDDeg wass n lêed 7 disambeô 1941, tiyita nni n usagen (= lmeôsa n ibabuôen) seg igenni akk si ddaw waman tesenhez tamurt n Marikan. Di tnemmast n Pacific , Japu yesenger akk ayen yellan nnig waman. Di snat tissitin

Page 139: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

139

ifka-d ayen yellan d tazmert-is, ayen yellan d

tamesrafegt, iser$ acêal d ababuô n Marikan, in$a

acêal d aâsekriw n Marikan; d nnger n tmes n

lbumbat i d ine$lin $ef Pearl Harbor di teswaât.

Japu iffe$-d d acengu n Marikan s tyita yagi.

Japu yedda di tama n Lalman, yu$ abrid n tôad… ».

« Win isganen avu » iqqim $er tmurt. Yeslef i

wudem-is, yeîîef aqerru-s ger ifassen. Di

teswaât nni, ayen akk yellan ger tmurt n Marikan

d tmurt n Urupa , ikilumitren nni n waman d wakal,

ass-a u$alen zun d tardast, d imi n wuccen. Imen$i

nni yellan akin i tmura, akin i yilel n Pacific ,

di teswaât ikecm-d axxam-is netta. Pearl

Harbor , akal n Marikan yenger !

n tmesrufag, ihudd 10 ibabuôen imeqranen, 188 tmesrufag, in$a nnig 2400 imdanen ger lâesker d sibil n Marikan. 3 ibabuôen imeqranen (porte avions ) kan i yellan beôôa n tegzirt dergen i tyita, gwran-d ur r$an. Japu iwet Marikan $er wul ilmend n waâzal nni i yettwaâzel (sanctions économiques ) acku ikcem tamurt n Cinwa d tmurt n Indochine (Vietnam ). Di tama n Japu , mmuten kan 64 yemdanen, $lint-d 29 tmesrufag, zren 5 n iddaman imeéyanen (sous-marins de poche). Di tidett, tadyant nni tella-d kan d tasebbiwt yes d-tekcem Marikan annar n tôad wis sin n wamval (seconde guerre mondiale ).

.

Page 140: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

140

Tamu$li tamezwarut i yas d-yusan zdat wallen-is,

D ilmeéyen nni yellan din, taûebêit nni : wa

iseffev uzzal, wa iteddu fella ubabuô si te$mert

$er tayev, wa di tanwalt iqeddec i wuççi n

lâeskeô nsen, win iteg addal, itazzal akin deg

wennar, wigi teddun d adar a$ezfan deffir

ufesyan nsen, yan-sin, yan-sin. Di teswaât

tekker times, i$li-d igenni fell-asen, negren.

Win isganen avu yekker, isexsi ôadyu, isfev

allen-is akken ad ikkes tamu$li nni n iêeoouoa n

tmes i d yulin seg ibabuôen yer$an, seg yexxamen,

$ef izugar n yemdanen.

Mi d-tekcem Ama $er tenwalt, izzi udem-is $ur-s

igugem. Ira ad isiwel, ad d-yini awal, yuki

yexneq. Taggara, inna yas s ta$ect iôéen :

- Ama ! Yewv-d imen$i tamurt nne$ !

Ama tessen argaz-is. Tessen-it ma yetturar s

wawal, tessen-it tikkelt a yekres tanyirt-is.

Tesusem, tegguni ad as d-irnu awal. Allen n Ama

ééant deg-s, tegguni.

Win isganen avu yekker, isa$ ôadyu tikkelt tis

snat. Ur ira ad iselqem awal i wayen d tenna

ôadyu. Qqimen di sin yid-sen, gar-asen ôadyu nni

Page 141: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

141

teééad trennu $ef tedyant ivôan.

Ur slan i Robert , ur slan i John mi d-kecmen $er

tenwalt ad swen ayefk. Tallit kan, qqimen di 4

yid-sen, zzin i îabla, tameééu$t tefka $er ôadyu.

Mi yas ulsen i yisalan n ôadyu, inna yasen.

- Tilisa llant akken yal yiwen ad yili deg wayla-

s. Akken tella talast i yella wefrag-is. Afrag

$as d inziz ne$ d iri ujenwi, illa akken ad yeg

talast ger wayen yellan akka d wayen yellan akin.

Ger tuddar nne$ di Dakota , yal yiwet teqqim kan

deg wakal-is. Acêal n tikkal i yekker imen$i ma

yeccev yiwen. Tifrat-is s idammen. Ass-a anekcum

n Japu $er wakal nne$, tifrat is d imen$i. Ur illa

wawal, ur llan sin !

Am Robert , am John akked yemmat-nsen, d tikkelt

tamezwarut i slan i Win isganen avu isawal akken.

D awal azuran i d-ikkan si leqrun d leqrun n

imezwura, d ti$ri n uéar, n Marikan n Geronimo .

Win isganen avu ikuffer, ib$a ad iffe$. Ikker,

izzi acemma kan di tnemmast n tenwalt am yizem di

tesraft. Ur d-yufa awal ad d-yernu, tefka-t

tewwurt $er beôôa. Ilmend deg ad iéer tagnawt am

akken yu$ tanamit, netta isers aqerru-s, ikres

anyir, ibedd deg wefrag. i$li-d igenni fell-as.

Page 142: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

142

Acemma kan, izlez, iffe$ seg wefrag, idda abrid-

is akin.

Iteddu avar zdat wayev, di temdint yexlan.

Tagrest, rnu-yas lêed tasebêit, iberdan n

Baltimore zun d ilmawen.

Yal tikkelt ad t-ya$ unezgum ameqran, abrid-is

$er umeddakwel is n Dakota , Adahy, « Win ized$en

tiéegwa », s tutlayt35 n Dakota . « Win isganen

avu » ur yuki mi d yufa iman-is ibedd zdat tewwurt

n Adahy.

Mi t tefka tewwurt n wefrag, isla yas d

umeddakel-is seg wexxam-is iteddu, inna yas d.

- Win isganen avu ! èri$ ad d tasev ass-a !

35 Tutlayt « Andyan Dakota », yiwet ger tutlayin tinesliyin n Marikan (Cheyenne, Apache, Sioux, Irokwas, …).

Page 143: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

143

17. U17. U17. U17. Uraren n taddart beddleraren n taddart beddleraren n taddart beddleraren n taddart beddlennnn…………

Mi yeéra ifergan nni n wuzzal n Omaha Beach ,

Muôad yezzi $er tallit nni di Mekraz, yuki

ufraren-d wussan nni n teméi-s am zzit $ef waman.

« Ussan deffir wussan, taddart nne$ tbeddel udem

akken beddlen wuraren nne$. £as nella d arrac d

imeéyanen, nsell, néeô amek taddart nne$ simmal

tkeççem di tallit tamaynut, tallit n tôad.

Tezwar-d tedyant nni n yivan.

Yiwen wass armi nesla negren yivan di taddart.

Awal ur d-iffi$ deg yiwen wass kan. Acêal n

wussan $er zdat i d te$li tsusmi $ef taddart. D

imeqranen i d-isuff$en tikwal awal mar ad

sawalen gar-asen di tejmaât ne$ deg wennar :

« win nne$ nezzu$er it $er wasif, din i t nenîel.

Ula d aseglef ur iseglef. Welleh ar yi i$av

aîas ! » ; « nekk ur zmire$ i taluft nni. Fki$-t i

Qasi, ur éri$ anda i ten n$an netta d Ëemmu ; am

zun d aâggal n wexxam, $urne$ i d ilul ! » ;

« Nekkni, di tavut i ten nesdukkel, ncudd iten

$er yiwet n teslent deg ye$zer, … ».

Te$li-d tsusmi $ef taddart. Tasusmi nni tekka-d

seg yivan inegren, terna-d seg imezda$ n

Page 144: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

144

taddart. Tala nni deg llan tikwal imennu$en,

ass-a ters-d deg-s tsusmi. Amek tilawin u$alent

ur ttna$ent di tala ?

Zik, di lawan unebdu, mar a neqsen waman, win

iran ad inezzeh ad yakwer avar zdat tala. Ad isel

ayen ur isla. £as taddart tebva aman d nuba $ef

yexxamen, amennu$ yella yella. Ass-a te$li-d

tsusmi, awal yu$al d asbecbec ger tilawin. Ters-

d talwit.

Di tefsut i teff$en medden $er tferkiwin nsen ad

seggmen ayen isaxen, ayen yeôzen di tegrest. D

asyax, d afrag, d tiririt n tiqit i wtemmu, d

afrasen, yal ass timizar d yigran tarzent

imawlan-is i wussan n tefsut. Ass-a, mi yuli

wass, send ad d-tawev tefsut, kkren at taddart i

tukksa n ifergan.

…Taûebêit n wass, mi d ff$e$ seg wefrag nne$, i

éri$ ayen i yi iswehmen : at taddart, d argaz ne$ d

tameîîut, di yal tama kkren i wêuccu amaynut :

tukksa n tgejda n wuzzal akked ufrag n wuzzal,

ireéwi ubaôbelli36, i tmizar i d izzin i taddart.

Yal amkan tella terbaât i yas ibedden. Ur illa

wawal, ur tella tevsa. Zik nni, di lawan n

tfellaêt, yal tama s wawal, s ucewwiq ne$ s

36 Abarbelli : afrag n isennan n wuzzal (fil de fer barbelé)

Page 145: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

145

udekkeô. Ass-a ntan iqerra nsen, tekksen ifergan

s tsusmi. Ur illa wawal ur llan sin.

Am tedyant nni n yivan, am tin n ifergan, ussan d

wussan $er zdat d wamek d-iwev wawal $ur-ne$

akken nella d arrac : « d wigi nne$ i yasen innan

ad kksen ifergan n wuzzal d-izzin i taddart.

Nnan-asen ad ten kksen akken ma tella trewla si

taddart, imjuhad nne$ zemren ad rewlen, ur illa

wayen ad ten id-iîîfen ».

Di tallit deg medden salayen ifergan di yal tama,

$er webrid $ef imeksawen, ger loiran anda tella

lemveôôa, ass-a yekkes wuzzal nni, negrent

tgejda nni n wuzzal, negrent tsulal n wes$ar.

I tsusmi n taddart, tasusmi nni n yergazen, n

tlawin akw d yivan, terna d tedyant $er zdat.

Ur neéra anda i d-iffe$ wawal, anwa i d-isuff$en

awal : yal sin ne$ tlata wussan, akk tilawin n

taddart ad d-ff$ent, ad feôvent izerban zdat

ixxamen nsent. Ur tella tme$ra, ur tella

tenîelt. Tu$al taddart d tazedgant.

Am tin ifergan nni, zi$ d « wigi nne$ » i yasen d-

isuff$en awal : « Llan inebgawen i d-ikeccmen

taddart. Ilaq ad d-afen taddart nne$ d

tazedgant ». Inebgawen nni n yiv, inebgawen ur

Page 146: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

146

iéra yiwen.

Yiwen wass, di kra wussan taddart nne$ tu$al d

tamdint. Newhem amek i tevra tedyant nni.

Taddart tu$al am temdint !

Tebda d tacemlit i useggem iberdan. Yiwet

terbaât tu$ abrid n wexriv, deffir tejmaât.

Acêal n wussan d ta$uzi, tukksa n wakal, syen d

lebni. Taggara gan taîawalit, « tixxamin n

waman »37, yal yiwet s tewwurt-is, $er zdat tella

tsebbalt n waman i tarda. Di tezdeg, ifent tid

yellan di temdint.

N$ar-as s tin n tfenîazit, « taddart nne$ tif

tamdint » !

D imeqranen i ya$ d innan di tejmâat: « $urwat ad

tessimsem amkan nni ! Inebgawen nne$ ilaq ad t

id-afen zeddig ! ». Nu$ asen awal, amkan nni

yeqqim zeddig, yif tixxamin nni n temdint.

I tezdeg n taddart, terna-d talwit ugar. Di

tejmaât kksen imennu$en nni n zik. Ma yella

unejmaâ n taddart, awal yu$al d awal nni n zik i

ya$ d-êekkun imeqranen. Yal yiwen ad d isiwel s

nuba-s, seg wemkan-is, awal n talwit, agzam n

wawal ikkes, yir awal ikkes. Negren wid nni d-

ittasen $er unejmaâ sekôen ne$ akken ad sxesôen.

37 Taîawalit = Taxxamt n waman = Toilettes, WC, salle d’eau

Page 147: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

147

Mi yefra unejmaâ yefra wawal, ad kkren s tsusmi,

yal wa $er wexxam-is. Imeqranen n taddart

beddlen, nekkni s imeéyanen nedda yasen deg

webrid.

£as tbeddel taddart, armi zran iseggwasen i nuki

kksen-a$ imeqranen ayen i ya$ isefôaêen. Kksen-

a$ ivebbalen, kksen-a$ timecôevt, kksen-a$

takessawt n Te$zut tikwal, …

I imeqranen, kksen-asen cemma akked dexxan,

llant tuddar deg sen d-rnan taéallit n tmara.

Taggara, « Wigi nne$ » gan-d talast ger nekkni

akked imnekcem. Nekkni da, nitni din, yal yiwen

deg wemkan-is, deg webrid-is. Maççi si yiwet

tmurt nekkni akked nitni.

Page 148: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

148

18. D18. D18. D18. Di i i i tijdit ntijdit ntijdit ntijdit n Omaha Beach…

Si mi yelli tawwurt n tkeôôust, Muôad yuki i

wezwu, tavut nni n yilel, yesself-as zun d afus n

wemdan n war udem. Tavut n waman, ur tefka anza i

wavu yellan di yal tamurt, di yal ti$ilt. Avu

ittuvu, itcuffu, ithuzzu isekla, iteggir agu deg

igenni. Yal amdan izmer ad iéeô avu zdat-s am zun

d anéar, d abruri ne$ d adfel. Ma d tavut n yilel,

tella yal ass, yal tameddit, yal tallit.

Muôad ibedd deg wefrag n tkeôyas38, aktay-is

yu$al $er tedyant nni n 6 yunyu 1944. Inna i

yiman-is : maççi d azwu n wass-a i yellan ass-

en !

Ikcem di targit. Ur iéra yeqqim din tiremt kan

ne$ d ussan. Iqqim ibedd zun d tagejdit n war

awal. D arraw-is i t id-isakwin mi yasen isla

tturaren akin akka ger wefrag n tkeôyas d yiri n

waman. D ta$ect nsen i t id-yerran $er takeyt.

Idda $er zdat, d abrid $er tijdit nni tawra$t

yellan zdat-s. Mi yewev tiseddaôin nni

timezwura, talast yellan ger yijdi d webrid,

ibedd tikkelt tis snat. Am zun yella win i t-

38 Afrag n tkeryas : parking

Page 149: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

149

iqqnen din. Igguni. Ur iéra acu igguni din am

yis$i $ef ufurk useklu.

Tiddi nni, tasusmi nni, sduklen-d arraw-is akked

tmeîîut is $er wemkan nni anda yella. Muôad yuki

yekkes as unezgum nni yellan idel-as si mi d wven

amkan nni. Send ad innal ijdi nni s ivaôôen-is,

ikna, iddem d uraw n yijdi di tdikelt-is. Iîîef

ijdi nni areqqaq, yuki-yas as zun d awren n

yirden. Tesmev nni n waman sakwin-t-id ugar.

Izmev afus-is $ef yijdi nni zun ira ad t id-

isenîeq $ef ayen yecfa, ayen yeéra, d wayen i t

islu$en ass nni 1944.

Muôad ihuzz aqerru-s, itkaki-d awal nni isel

ass-mi yella d ameéyan : « akken triv $ezzifev a

yiv, taggara ad yali wass ». Aman n yilel zran,

ihucc-iten wavu, ddan akka d wakka, fkan-d

tikuffta, zran wussan d wussan.

D ivaôôen-is i yebdan tikli. Idda $ef yijdi seg

yixef armi d ixef n tijdit n Omaha Beach . Idda

akin, yu$al-d akka. Ibedd, ikna, iddem uraw wis

sin n yijdi deg wfus-is.

Seg wemkan nni amezwaru deg ibedd mi wven, amkan

nni anda teffe$ tiî $er yilel, Muôad ira ad d-izzi

Page 150: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

150

s tmu$li $er deffir akken ad d iéer s wallen-is

netta ayen d-éeôôen ilmeéyen nni n yunyu 1944 mi

d teddun deg ukufi n wuzzal, mi d ff$en seg

ibabuôen i yeqqimen akin $er yi$il n waman.

Lemmer izmer ad d-ikru taflukt, ad iddu akin

alamma d i$il nni, syen ad d-izzi, ad -iéer udem n

tmurt i d éerren warrac nni n 1944.

Ibedd ger waman d yijdi, iwet ad yakwi i tigwdi

nni yellan deg walla$ nsen, deg wallen nsen, deg

weksum nsen. Tizegzewt n t$altin nni yellan ass-

en am akken tella ass-a. £as tizegzewt tella, d

tebrek i yasen d-ibanen i yelmeéyen nni di

tfejrit n wass n 6 yunyu 1944.

Mi d-yessader tamu$li-s seg i$allen nni, allen n

Muôad mugrent-d tebrek nni n blaukhaus n siman d

wuzzal si yal tama n tawrarin n Colleville sur

Mer. Mazal tebrek nni, mazal a$ilif nni, mazal

anezgum nni. Tamu$li n tezwe$ nni n yijdi tezzi-d

$er walla$-is, am tezwe$ nni n yaâricen anda

zellun izgaren di ssuq n Lêed, am tezwe$ n

igemren nni n ijadaômiyen.

Muôad yuki i ivaôôen-is ééay-it. Ira ad yifsis.

Ad yifsis walla$-is, ad isuv akin anezgum nni i

Page 151: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

151

d-isberbren fell-as am Buberrak39. Iger afus-is

$er wegrab nni yellan $ef tayett is, illi-d adlis

d iddan deg wfus-is, i$ra awal ne$ sin, syen yezzi

$er warraw-is akked tmeîîut-is, inna yasen :

Nni$ awen d mi d newwev ; dagi d$a i tekker tmes

ugar. Si tama yagi $er zdat, d amur n Marikan,

tafejrit teff$en-d seg ifluken n wuzzal, si tama

ufella d Lalman, ffren deg yifran, ser$en d ijdi

d waman s lmatrayuzat nsen. Taggara, yugar

tezwe$ temlel deg waman n yilel.

Arway nni rwin waman, ahuccu nni n lmujat zelgen

asen abrid i Marikan. Taggara tu$al tijdit am

weêvun n tessirt. I tebrek uzemmur, tessa tezwe$

n idammen ger tizzegzewt.

39 Buberrak : wind ittasen deg yiv akken ad iskuffer win ignen deffir uzeîîa(di tmucuha n tmurt Tamazi$t).

Page 152: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

152

19. A19. A19. A19. Amdan ur d ilul akken ad iknu…mdan ur d ilul akken ad iknu…mdan ur d ilul akken ad iknu…mdan ur d ilul akken ad iknu…

Amdan ilul-d akken ad ibedd, ad iseggem tiddi-s,

ad iéer tafat n tegnewt. Ur d ilul akken ad iknu,

ad iddu ad yerr tamu$li-s akessar. Agellid

Ameqran ifka-ya$-d s sin ivaôôen i tiddi u$anim.

Yal tikkelt d amedya nni i d-ikemzen tikta n

Helmut, yal tikkelt mar a yeddu ikna di tregwa

nni, si tesraft $er tayev, seg ublaukhaus $er

wayev. Iblaukhausen nni sduklen-ten tregwa

idermen, ilexsen am zun d iéeôman i$zen di tmurt

n Normandie . S tmara i ikennu Helmut akken ad

iddari i tyita ucengu. Tikli nni n kennu teqqim-

as-d d tanicca deg walla$-is. Kennu deg webrid,

kennu di tnemmast n ublaukhaus. Ictaq ad ibedd am

akken bedden yergazen. Helmut yuki i yiman-is

iffe$ tameddurt n yemdanen, yu$ tameddurt n

ijiômven, d aênunef, d amured yal ass.

I$li-d yiv deg ublaukhaus, Helmut isenned $ef

wuzzal n wamrud, lmatrayuz tameqrant, iqqim

yesusem, iéer tafat n tziri. D tafsut. Ifrax

yellan imir sçewçiwen, mi d i$li yiv susmen ula d

nitni. Asemmiv isen$es i tuccar-is. Ameddakel-

is, Axel, iééel ddaw wuzzal, igen taguni

Page 153: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

153

taéayant. D tagwnitt nni n tsusmi i iêemmel

Helmut akken ad iqqim netta d yiman-is, netta d

Anna. Isferfed $er loib ameqran, iddem-d adlis

nni, yura.

« Anna,

Anda ooi$ awal nni nne$ ? Ur cfi$, wicqa.

Ass-a maççi d tafat i ya$ d isakwin, maççi d ass i

d-yeflalin, d tebrek d ôaâud n lbumbat i d-

yettutin fell-a$. Ilmend d tafat, d ta$ebbaôt n

wakal i yerran akin tafukt, teooa-ya$-d iv i

nekkni. Mi tezra tissi nni n tmesrufag, tu$al-d

tsusmi, syen yerna-d ccna n yefôax. Deffir yiv

uzal, yuli-d wass deg wzal. Ass-a tezgel-a$,

azekka wissen.

Üûut n lbumbat nni d-iqerben ablaukhaus deg lli$

ar tura yella deg wqerru-w. Yal tikkelt, mi zzi$

akka ne$ akka, ad sle$ i tyita ger tewwura uqerru-

w. Uki$-as tezde$ lbumba deg walla$-iw, tnehhet

mi yas ihwa.

Mi d-$ellint lbumbat seg igenni, tikwal nsel

asent tseffiôent am tzemmaôin n ivebbalen, send

ad tôevqent. Acêal n tikkal i d yewwev wavu nni n

tiselbi, anda amdan ad ikker, ad yazzel, ad izwir

$er wemkan nni anda ad d-te$li. Din, ad yu$al d

Page 154: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

154

akal, ad i$ebber tamurt n Normandie s idammen

is . Lmut yiwen wass, tif ugar tameddurt agi deg

nella, ur nemmut ur neddir, nerna neîîef ger

ifassen nne$ uzzal iteééun lmut. D yir taggara. »

Helmut isers adlis nni, yeqqim. Seg wemruj nni

udyiq n ublaukhaus ééant wallen-is deg yi$il n

waman n yilel n La Manche. Tiziri nni tessalay-as

tikwal tafat n lmujat $er weblaukhaus zun d

azuzen n waman. Iêemmel ad iéer urar nni n tafat

akked waman. Yal tikkelt ad iéer urar nni

yettu$al-d usirem $ur-s : mazal Hitler ur ikkis

urar n waman, urar n wezwu, urar n iferrawen

isekla, urar n yefôax deg igenni, urar n warrac

deg ifergan. Helmut iéra zdat wallen-is udmawen

n warraw-is, iéra udem n tmeîîut-is, Anna, zdat

i$i$den n lfirma n Bergkirchen. Yu$al-it id

unezgum n tmeddurt n wass-a.

Isfev allen-is, yerra akin tamu$li-s $er waman n

La Manche. Ger tikuffta d lmujat n waman, iéra

ababuô d amellal iteddu-d $er wefrag n lminat. Si

tama ufella ubabuô nni, iéra arraw-is d tmeîîut-

is, bedden, derren yiwen $er tama n wayev,

s$alen-as d s tevsa.

Page 155: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

155

Helmut tekcem-it tawla. Ur iéra yuki ur iéra

ittargu, Igen yuki, iéeô idder$el.

Tidi tedda deg uzagur-is, yefrawes, yergagi.

Page 156: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

156

20. 20. 20. 20. LâeskeLâeskeLâeskeLâeskeô amezwaru di taddart…ô amezwaru di taddart…ô amezwaru di taddart…ô amezwaru di taddart…

Mar ad yali wass di taddart, ûûut d-ittawven

imeééu$en n Muôad issen-it. Yal ass, d tuddna

uyaziv n Nna Wiza, d ti$ri n imeksawen ibran, ne$

d amjaddel n imsewqen d iheggan iman-nsen ad jbun

$er ssuq. Tikwal d$a, d aéeggi n tem$art wumi

tettwaker tyaziî ne$ içça-yas tt wuccen. Yal

taûebêit, Muôad iéra ayen wumi ad d-isel, yal

ta$ect n wid isawalen issen-itt, wa d Dda Mêend,

wa d Qasi, ta d Tiîem n Ëemmu, wa d Muê s wurfan-is

yal ass…

Ass-nni n tefsut, send lawan n tnekra, lawan deg

sçewçiwen yefrax di tmazirt, i d-isla Muôad i

ûûut weroin issen : Deb ! Deb ! Deb ! $ef tewwurt n

wefrag nsen, $ef tewwura n ifergan n loiran nsen.

Ikker îbel n war tame$ra di taddart.

Tuzzel yemma-s, teffe$ seg wexxam, telli-d

tawwurt n wefrag. Ur d tessawev lluê n tewwurt

$er yidis mi yas d tekcem terbaât n Iôumyen s

lemkaêel. D lâeskeô !

Muôad icfa $ef ayen d iéra s wallen-is, mi yella

deg wexxam, tawwurt telli. Tamu$li nni tenjeô

deg walla$-is zun d ttwiôa. Yal tikkelt ad d-

Page 157: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

157

itkaki, d tamu$li nni : « mi d-kecmen d aglaf, ur

éri$ acêal deg-sen, deggren-d yemma $er deffir,

nettat temdeôkal, teîîef di lluê n tewwurt, syen

tu$al di rrif. Uzzlen $er tama n wexxam n Nna

Wiza. Imir sli$ i tewwurt-is teôôez te$li d

iceqfan, syen ddan $er tama n texxamt n Dadda

Salem. Akken nniven, tawwurt tebva $ef sin.

Kecmen ufan taxxamt d tilemt, ff$en-d. Mi d

kecmen axxam nne$, ufan i yi d zdat tewwurt.

Ugade$ ad qqime$ deffir tewwurt ad d te$li fell-i

mar ad tt id deggren. Tawwurt nne$ ur tt id réan,

tella telli. Mi tazzalen deg wefrag yemma tbedd

zun d tigejdit $er tama n tewwurt. Ur teffi$ ad

terwel, ur d tu$al $uri. Mi d-dduklen lâeskeô nni

d aglaf di tnemmast n wefrag i d tedda yemma $uri.

Tedda d s leêder, turez iyi ger i$allen-is. Nbedd

ur neéra ad neqqim ne$ ad narwel. Acêal i neqqim

akken, ur cfi$. Ayen wumi cfi$ d aéeggi nni n

waâsekriw s tutlayt-is, mi ya$ d inna : « vata, a

la djemaâ ! » (Eff$et, Eddut $er tejmaât !).

Neffe$-d seg wefrag, d abrid $er webôaê n

tejmaât. Din, nufa azgen n taddart yu$ amkan,

wiyav rennun-d si yal tama. Irgazen $er yiwet

tama, tilawin d imeéyanen $er tama nniven,

Page 158: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

158

lâeskeô zzin-d si yal tama, yiwen seg-sen di

tnemmast iîîef aydi d awra$, anect n yizem ».

Ti$imit nni deg webôaê n tejmaât tban-as d i

Muôad zun d aseggwas. Icfa terra yas yemma-s

timeêremt $ef uqerru-s, zun d taqcict. Ma wwin

irgazen d imeêbas, meqqar d netta, ur t gellun.

Ayen d-iqqimen deg waktay-is, ayen $ef yecfa

ugar Muôad, d tamu$li nni n yergazen n taddart-is

mi qqimen d adar, qqumcen, sersen allen nsen $er

tmurt, susmen. Muôad issen-iten akk, issen akk

ismawen nsen, wa d xali-s, wa d dadda-s. Icfa,

isedda tamu$li-s seg yixef $er yiwef n idurra

nni, allen-is ur d muggrent udem n baba-s. Ass-en

Muôad ifôeê mi ur iéra baba-s iqqumec am netta am

at taddart, ddaw lemkaêel n lâeskeô.

Baba-s n Muôad « yeffe$ », am akken i sawalen imir

medden. Iffe$, iooa taddart, aguren nni kan

imezwura si mi tekker lgirra.

D awal nni n yemma-s i wumi yecfa : « win i yak d-

innan anda yella baba-k, ini yas yunag ! ».

Yal tikkelt ad d-itkaki baba-s, Muôad iéer iman-

is d aqcic d ameéyan, iqqim zdat wemnaô n wexxam

Page 159: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

159

nsen, ilsa taserwalt taberkant akked tcacit

tazegga$t. Netta yeqqim zdat wemnaô, baba-s

yella yeqqim deg wexxam, $er tama ukanun, ilha-d

itcuddu isebbaven n Pataugas 40.

Tamu$li nni n warkasen n Pataugas iwôa$en tejrev

deg wallen-is, terna deg walla$-is.

40 Pataugas : lmaôka n warkasen imqefflen i llan ttlusun-ten imjuhad imir. D ifessasen, lhan i tikli. Imir d arkasen n difandi. S tuffra i ten id-sawaven i yemjuhad wid yeff$en $er temdinin.

Page 160: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

160

21. D21. D21. D21. Di tesraft n siman d wuzzal…i tesraft n siman d wuzzal…i tesraft n siman d wuzzal…i tesraft n siman d wuzzal…

« Akman nni nekmen yal ass, yal iv di tesraft n

ssiman, ger wuzzal n weblaukhaus akked wuzzal n

wemrud d lmatrayuz tameqrant, isuffu$-d deg-ne$

tisselbi ne$ ugar akin i tiselbi.»

Helmut yewev $er talast nni acêal n tikkal.

Talast anda amdan ad iffe$ si tmeddurt deg llant

tlisa, ad ikcem war tudert, anda ur illa ukessar

ur illa usawen, ur illa ivelli ur illa was-a,

tamurt n tiselbi. Icfa, abrid amezwaru mi yasen

d-ikcem ufesyan nni awezlan di tnemmast n yiv

akken ad isefqed ma tella taâssast. Mi d-ineggez

ufesyan nni si tewwurt n tesraft anect n tzeôbuî,

Muôad ur ibna fell-as. Yufa-d Mickael igen.

Innu$-it, inna-yas yir awalen, syen iwwi-t $er

lêebs. Helmut itkaki-d, yura tadyant nni deg

wedlis nni : « … Mi yella isawal wuqmiê nni,

tikuffta teff$ent-d deg yimi-s, Mickael isusem

kan. Imir, nekk serse$ afus-iw $ef tmeéyant P38

inu, uki$-as d tasemmavt. Kkse$-as a$ummu nni n

weglim, teddu$ ad tt id-suff$e$ akken ad

seglilze$ iddew nni yellan zdat-i. Qquren

ifassen-iw. Ur éri$ ad d-ddme$ uzzal ne$ ad ooe$

Page 161: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

161

uzzal nni din deg wemkan-is. Ma wte$, iffe$

waâbaô, ilaq-a$ a nenser, am nekk am Mickael. Mi

fki$ tiî-iw $er tama wadda, éri$ ifergan nni n

wuzzal d lminat ger waman d wakal, fri$ ur tella

trewla. D ameôdax i deg nella, $er deffir d uzzal

d lminat, $er zdat d iftisen d lminat. Gi$-as

a$bel i Mickael, kkse$-d afus-iw $ef tmeéyant

nni. Uki$ i tidi tessared udem-iw. Ur d nni$ awal.

Taggara, nekkni neqqim di blaukhaus, Mickael

rran-t $er tesraft n ddaw wakal, n sin i$allen di

tehri. Meqqar din ad isgunfu si tmu$li n

lmatrayuz d wemrud.

Si tedyant nni n Mickael, serse$ iman-iw.

Tawwurt, ma tella tewwurt, ur iéra yiwen anda ad

d telli. Nedda deg uêemmal n tiselbi, taggara-s

yiwen ur tt iéra. »

Helmut ikkes-d seg wedlis tabtert nni i yura,

isefruri-tt ger ivudan-is, syen ideggeô-itt

akin $er waman. Ur ira ad yernu a$ilif i Anna.

Tilufa n tesraft ad qqiment di tesraft. Ur ira ad

islu$ tameddurt-is, tameddurt n Anna akked

warraw-is s tlufa n weblaukhaus.

£as talwit i war tudert, yufa-tt di tira n wedlis

Page 162: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

162

nni i Anna d warra-iw, yu$al-it id wul, inne$na.

Ur iéra ddren, ur iéra mmuten wid iêemmel, negren

am akken tenger tmurt. Yal tikkelt deg ad isel i

lbumba, d yir tamu$li nni i yellan ger wallen-iw.

D tamu$li n nnger, n tmes, n twu$a d imeîîawen.

Asirem ad d-yas wass n tifrat ? Asirem ad d-yas

wass deg ad tens times yu$en yal tama, yal

tamurt ? Helmut ikkes-it usirem nni. Asafu ma

teîîef deg-s tmes, $er zdat kan i teteddu. Iéra

tamurt-is tu$ abrid n uhuddu, isuv-d fell-as

wavu n uhuddu, am uêemmal ur izmir yiwen ad

isbedd. Aêemmal nni ameqran anda imdanen zgan-d

am twevfin timeéyanin yufraren $ef waman, i

yeddan yal tama.

Di tazwara nni mi tekker, isarem ad d-yifrir

wemdan ad d-igen afrag i Hitler, ad isemlil wid

ittmen$an s tarwa akked idammen n wiyav. Ddan

iseggasen, amdan nni n targit ur d-ilul. Helmut,

yu$ tama-s, deg wakal, armi d ass-mi t id tewev.

Niqal yufa deg wakal, di tyerza, di tmegra, amkan

deg tella talwit, $as talwit ur tella. Acêal n

tikkal i yedduqes deg yiger mar ad d-zrint nnig-

s, deg igenni, timesrufag n Luftwaffe. £as ittu

Page 163: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

163

ad d immekti, ad indef wul-is.

Ass-mi d win gma-s deg usenduq, ikkes-as waram n

tmeddurt, tekkes-as tiéeî n yal asafar.

Ussan deg ublaukhaus ur llan d wid ad as

isifessen a$ilif.

I$li-d yiv.

Helmut isentel taftilt nni tameéyant ddaw

wemrud, illi-d adlis nni. £as te$li-d tsusmi di

tesraft, tikuffta d wurar n waman n La Manche

twanasen-t. Ger tikli d wawal n win yellan d

aâssas yid-s, tikwal ur isel i tikli d wurar n

i$erdayen nni ized$en deg iblaukhaussen am

nitni. Tikwal isaram ad yu$al d a$erda am yiwen

seg wid nni iéer zdat-s. Nitni s wul nsen i qqimen

din, wanag zemren ad zegren i wefrag d lminat, ad

a$en abrid anda ur d-tezzin, ad gezmen igran n

Normandie . Amek i qqimen din i$erdayen imcumen ?

Iseggem iman-is, isentel tafat, yeqqim i tira

deg wedlis-is.

Page 164: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

164

22. A22. A22. A22. Awal n wal n wal n wal n AdahyAdahyAdahyAdahy, «, «, «, « Win ized$en tiéegwaWin ized$en tiéegwaWin ized$en tiéegwaWin ized$en tiéegwa »…»…»…»…

Adahy akked inebgi-s kecmen s axxam, qqimen di

tnemmast n waguns, $er tmurt, am akken u$en

tanamit di taddart nsen, di Dakota . Yal tikkelt

akken. Qimen, susmen i sin. Ooan-as azal-is i

wakud akken ad d-yeglu s wawal-is. Illa lawan n

tsusmi, am akken yella wayla n wawal.

Adahy yekker, iddm-ed asebsi d a$ezfan, irra yas

isufar, yu$al $er wemkan-is, yeqqim syen yessa$

asebsi nni.

Armi ulint tmeççimin n wabbu usebsi d asawen i d

yuli wawal gar-asen. D Adahy i d inetqen d

amezwaru, inna-yas

- Sli$ i wayen tesliv ass-a.

- èri$ tesliv ! Ur d usi$ ad ak d ini$ ayen teériv.

Di taddart nne$, illa wayen ad yini yiwen i

wayev, illa wayen i éôan medden akk di yiwet

tikkelt. Avu itsuvun sellen-as akk medden, adfel

ikkaten éeôôen akk medden. Igenni d i$lin fell-a$

ass-a di Pearl Harbor innul akk medden.

- D awal, a Win Isganen Avu. Ur ak tekkis tiêêerci

n idurar nne$ !

- Ih ! £as lli$ di ti$remt n Baltimore acêal

Page 165: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

165

iseggwasen aya, dagi i d lulen warraw-iw, ma di

tidett, alla$-iw ur d iffi$ si Dakota . Nella da,

neîîef din, akka !

Adahy, ihuz aqerru si zdat $er deffir, si deffir

$er zdat, syen inna-yas :

- Akka ! Din i nella, dagi i nella ! Iddukel din

akked da ! D tamurt nne$ am din am da. D akal nne$

am din am da. èri$ mi d-tusiv kan, d tawa$it n

Pearl Harbor i k id-isawven $er da.

Adahy akked Win Isganen Avu seksen-d awal $er

wayen i ten icqan, $er tedyant nni i yesberken

tagnewt n tmurt n Marikan deg wass nni amcum n 7

disambeô 1941.

Tebra-d terga n wawal, abbu usebsi yu$ axxam…

Page 166: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

166

23. T23. T23. T23. Tezwe$ n wedfel…ezwe$ n wedfel…ezwe$ n wedfel…ezwe$ n wedfel…

Adahy akked inebgi-s qqimen wa zdat wayev,

asebsi iteddu deg wfus $er ufus.

Win isummen deg-s ad iseddu tamu$li-s i wabbu nni

yulin asawen, ad t yerr akin i wayev. Tagut n

wabbu tettali trennu, nitni susmen. D Win

isganen Avu id-yu$alen $er wawal, inna yas

- Keçç teériv ad d-ase$... nekk éri$ $er $ur-k kan

i zemre$ ad d-ase$ i wass am wass-a. Awalen i ri$

ad ten ini$ akked wawalen i ri$ ad ten sle$ yid-k

kan i zemre$ ad ten id-afe$.

- A$, eîîef-n asebsi, ilha ! I yas d-irra Adahy.

Netta, irna deg wawal-is,

- Tadyant n wass-a tekkes-a$ aram41 deg yimi,

tekkes-a$-t i tmeddurt. Tawa$it n Pearl Harbor

tusa-d d nnger fell-a$. Mi lli$ teddu$-d deg

webrid, igenni azegzaw iban-i yi-d d aberkan. Ur

éri$ uki$ ne$ gne$. Allen éerrent abrid, alla$-iw

iéer aêeooaou n tmes n Pearl Harbor .

Adahy isers asebsi nni $er tama, isneêneê ta$ect-

is, isdukkel ifassen-is tadakemt $er tdakemt,

zun d taéallit i wumi yeqqim. Adahy iêemmel ad

isdukkel ifassen-is yal tikkelt deg ira ad iwzen

41 Aram : lbenna (français : le goût)

Page 167: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

167

awal-is ugar, ad ijbu akin i leqrun, akin i

iéuran n tmussni-s, tamussni n imussnawen nni n

zik. I Adahy, llan sin wannagen deg wawal : awal n

tmeddurt n yal ass akked wawal n tmussni, awal

nni aéayan i wumi ilaq awzan ameqran. Awal nni d

awal icudden $er wakal, $er waman, $er tegnawt,

$er tafukt am zun llan deg-s iéuôan useklu. Inna

yas.

« - Cfi$ d tagrest, nekk imir ad ili$ 5 ne$ 6

iseggwasen di tem$er. Nella nga taddart deg

yiwen wewrir di tama ufella n Dakota, win wumi

semman tura Grand Forks . Ass-en iîîef-a$ din

wedfel d asalu ameqran. Ur illa wanda a nerwel.

Ilmend a neqqim agur di tmurt nni syen a na$ abrid

nniven, ass-en isekmen-a$ wedfel. As$ar yella,

uççi yella, neqqim ar d tifrir tagut, ad fsin

ideflawen.

A$bel nne$ imir d igenni, d adfel, d asemmiv. Di

tallit deg neééa allen nne$ $er tegnawt, $er

yetran, nettu tilufa n tmurt deg nella, tilufa n

yemdanen iteddun $ef sin ivaôôen.

Yiwet n tûebêit, send ad yali wass, sakin-a$ d

yivan nne$. Sekren ayhuh s useglef d uneggez n

wid yellan cudden, b$an ad snesren. Irgazen

Page 168: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

168

yellan din yakk ff$en-d seg iqivunen nsen. Send

ad éren ayen d isrekcen ivan nni, abaôud ikker.

Imezwura ger yergazen nne$ yeff$en glalzen deg

wedfel, $lin mmuten. Iùmir yekker imen$i ger wid

nne$ akked wid d yusan s sin iceryunen akken ad a$

snegren.

Mi yefra imen$i, ooan-a$ imeqranen ad d neffe$

seg iqivunen nne$. Adfel yu$al d azegga$ seg

idammen n wid yemmuten. Adfel d azegga$ am win n

yergazen nne$, d azegga$ am win n « imellalen »42

nni i ya$ d izzin ad a$ snegren. D arraw n tmeîîut

akk.

Mi refden irgazen nni nne$ yemmuten ad ten awin

$er tewrirt i tanîelt, inna yasen wem$ar :

- Awi-t ula d wid i d-yusan, wid isazzlen idammen

n yergazen nne$. A nessirem kan abbu n timer$i

nsen ad idel tamurt nne$, ad iddu netta d wavu

akken taôwiêt nsen ad teg laânaya i tmurt nne$,

akken tarwa nsen ad u$alen d at tmurt nne$, ad d-

ters talwit !

At taddart niqal kukran. Bedden, awal iteddu $er

wayev. Llan wid i yas innan, « am$ar nne$ ibbehba, 42 Imellalen : imnekcmen i d-yusa si Urupa (Legliz, Ireland,…) zeg$en tamurt n Marikan nnig leb$i n imawlan-is imezwura (français : les blancs, par opposition aux « Peaux rouges »). Imellalen teddun ad afen ure$ (or ), neqqen ne$ snejlan imir imezda$ yellan di tmurt i qesden, …

Page 169: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

169

iffe$-it laâqel ; ad neslu$ tawrirt s imellalen i

ya$ in$an ! » ; taggara, am wid nne$ yemmuten, am

wiyav, sulin-ten $er Tewrirt, iddukel wabbu nsen

di tegnawt.

Nekk, $as imir lli$ d aqcic d ameéyan, tezwe$ nni

teqqim-d deg walla$-iw. Zran iseggasen d

iseggwasen, idammen n at tmurt nne$ akked win n

warraw n « imellalen » nni, ass-a dduklen, mmaren

di Pearl Harbor . Tiyita yagi, nekk wala$ tusa-d

akken ad ternu ad tesdukkel idim nne$, akken a

neddukel ugar. »

Maççi d awal yegguni Win isganen Avu i wumi yesla

s$ur Adahy. Ihuz aqerru-s isusem. Adahi ileqqem

i wawal.

- Akud, am usafu. Iteddu kan $er zdat. Ar ass-a ur

as-d-nufa asafar ad t-isbedden ne$ ad t id-

yerren $er effir. Tamurt nne$ tlul-d si tlufa n

leqrun agi ineggura. Ass-a wid d-yusan si

Legliz, Ireland, Scotland , Fransa ne$ ansa

nniven, ass-a u$alen d atmaten nne$. D akal nne$

$ef teddun akked tidi nsen i ten yerran d atmaten

nne$. Idammen nni n imen$iyen gar-ane$ ivelli,

ass-a isared iten wakud, nitni isekcem-iten id

Page 170: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

170

$er twacult nne$.

- Adahy ! Tumnev win i d-yusan si tmurt nniven ad

yu$al d mmi-s n tmurt nne$ am nekkni i d-im$in deg

wakal agi si leqrun d leqrun, send ad d-ilal

Géronimo ?

- Ih, umne$ ! Am win d-yusan ivelli, am wid d

izegren acêal d leqrun aya lulen-d warraw n

warraw-nsen, akken llan d atmaten nne$ ass-a.

- Ad mten $ef tmurt agi nne$ ?

- Nekk umne$ ad kkren, ad mmten $ef tmurt nsen.

- Adahy ! Awalen-ik lhan, d awalen n tamemt, éiv-

it nezzeh, maca yella wayen zegle$, ne$ yella

wayen yezgel wawal-ik. Ur umine$ ad ikker ad

immet $ef tmurt agi win ur nêemmel akal agi, win

ur nedda i leêfa deg izu$ar d idurar-is, win ur

neéra iîij mar ad d-iffel, tezwe$ n yiîij mar a

ye$li. £ef tiî-iw nekk, win i d-yusan si Legliz,

si Fransa ne$ si Ireland, ur izmir ad yefk ixef-

is $ef tmurt agi.

- Awal-ik yella wanda iseggem, yella wanda imal.

Tella talast ger win d ifôuôxen deg wakal-is, d

win d ifrefren ansa nniven. Maca d tamu$li $er

zdat i yesdukklen iswi-nsen, i yesdukklen

azekka-nsen. Tiyita ma tekka-d si beôôa ad

Page 171: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

171

tesdukkel ugar imdanen-nne$.

- Ihi, Pearl Harbor ilha-ya$ ?

- Ur tella taluft ilhan ! Acêal n yemdanen i

yemmuten din. Amek i telha ?

- Tamurt n Marikan d nekkni kan i d arraw-is n

tidett, d nekkni kan s imarikaniyen ineûliyen ad

d irren ttaô n tyita n Pearl Harbor !

Adahy iwet s ifassen-is $ef tgecrar-is, inna yas

i inebgi-s

- A nekker ihi, a na$ abrid n Japu , ad d-nerr

ttaô !

- Ur illa d awal ukellex. Tadyant meqqret. Tiyita

yagi teskecm-a$ di tnemmast n tôad ameqran

yellan di Urupa . Tiyita n Japu ass-a d asafu nni

yu$en, asafu nni i d-tudrev mi d-nebda awal.

Page 172: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

172

24. Y24. Y24. Y24. Yusausausausa----d d d d lâeskelâeskelâeskelâeskeôôôô !!!!

Uraren n teméi, ur isarem yiwen ad faken. Acêal n

tikkal ar d-i$li yiv, évant tillas $ef wennar, i

nkeccem $er yexxamen-nne$.

Tamurt tbeddel udem, nekkni nbeddel uraren. I

uraren nni n zik, ass-a nnulfan-d wuraren

imaynuten. Win deg-sen iîîfen tanemmast, d urar

n lgirra am tin yellan ger imeqranen. Nitni

tekker gar-asen tin n tidett, nekkni yal ass d

uraren n lgirra. Nenjer lemkaêel s u$anim d

warwuri, nga ismawen n ifesyanen ; yella sarjan d

lyuîna, yella lqebîan. Nga win illan d îbib, d

amejjay s wegrab-is n ddwa, nga lbumbat s yi$ed i

tyita. Nga isem uffir, « mot de passe » nni,

nessen « haut les mains !» s tôumit. Yal amkan, d

amkan n wurar, deg izerban n taddart, ne$ deg

inurar, ne$ di tmizar nne$.

Yal tikkelt, mi nellez seg wurar n lgirra imir ad

d-nu$al $er wuraren n zik.

Azal, tafukt teêma, nekkni neddukel am tassna n

waôéen $er ddaw tselnin n wennar. Din d abrid

ukeôôus, iseggem wakal. Din i yella wurar n

Page 173: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

173

tlabilin. Nella neêma deg wurar si tûebêit n

wass. Mi tekker terbaât ad tu$al tayev deg

wemkan-is. Win wumi fukent tlabilin ad iddez

imaddazen-is $er wexxam nsen ne$ ad d-iqqim ad

inezzeh uraren n wiyav. Majid yella seg imezwura

itturaren. Yal tarbaât yella deg-s. Ayen i yas

ççan ur illiz. D taylut n tlabilin i d-yewwi seg

wexxam nsen. Acemma kan armi yekker. Afus-is

yewwev $er lqaâ n teylut nni. Yella yeêma, armi d

yufa iman-is d ilem. Ilmend deg ad iffe$ am netta

am wid izwaren, netta ala. Ulac ayen ad d-isers.

Majid iqqim di tnemmast n wurar, iclex ivaôôen-

is, yegguma ad yanef akin. Ad yurar ne$ ad

isexseô.

Mi neqqim nekkni $ef udernu, netta yu$ tanemmast,

inna ya$-d s wurfan

- Nekk d taérut43 !

D Azwaw i yas irran awal s wurfan.

- D taérut ne$ d tanicca, u$al akin, maççi di

tnemmast ad teqqimev. Eoo-a$ a nurar a Majid !

Ur cfi$ amek terwi, tekker t$ebbart deg webrid.

Win iwten iwet, win iregmen irgem, win iêewûen

43 « nekk d taérut » : deg wurar n tlabilin, mi d inna yiwen awal-a, izmer ad iqqim anda tturaren wiyav tilabilin, am zun netta d taérut. Tezmer ad d tu$al seg-s tlabilt, urar ad ikemmel. D aéru ! Ur ilaq ad imbiwel.

Page 174: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

174

tilabilin d yersen, yerra-tent $er loib syen yu$

amkan-is.

Mi nella wa yekkat abunyiw wa iferru, i nesla i

wmutur si tama ufella n taddart. Zhir nni acêal

uya ur as nesla, seg wass-mi yegzem webrid

ameqran. D « wigi nne$ » i d yusan yiwen wass,

nehôen irgazen n taddart, deg yiv, akken ad

gezmen abrid. Aqabac d telwat $ef tayett, at

taddart u$en abrid ukeôôus i tfellaêt i tziri.

Acêal n waguren i yeqqim akken webrid nni nne$

gezmen-t tesrafin si yal tama. Gezmen-t akken ur

d zerrint tkeôyas d ikamyunen n lâeskeô.

Mazal tris t$ebbaô n wurar d imennu$en n warrac

nni mi d neéôa aqamum n Half-track44 yewev-d

inurar. Tarewla temnaâ bab-is !

- A yusa-d lâeskeô ! A yusa-d lâeskeô !

Arrac am uglaf uzzlen ad siwven awal i yat

taddart am zun d ivebbalen i d-yusan. Mi llan

warrac sekren aberraê di tejmaât akked izerban,

zi$ iaâssasen suff$en awal zik nsen. Mi llan

warrac êman deg wuraren akked umennu$ nsen $ef

tlabilin, iaâssasen ayen illan $er tiî nsen deg

44 Half-Track : d akamyu n lâesker n Marikan i yes teddun lâesker n Fransa. £er zdat d snat rudat ukaweççu am ukamyun, $er deffir d tiryacin n wuzzal (chenilles)am tank ne$ am ubanduziô.

Page 175: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

175

yi$il. Imjuhad yellan ass-en ff$en taddart mi d

iffel ukamyu amezwaru seg yi$il.

Anegzum n webrid nni s uqabac ur iga afrag i

halftrack n lâeskeô !

Half-track nni yedda $er zdat yu$ tanemmast n

webôaê, ibedd zun d agellid di tejmaât, irgel-as

abrid i taddart.

Page 176: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

176

25. D25. D25. D25. Deg webôaê n taddart…eg webôaê n taddart…eg webôaê n taddart…eg webôaê n taddart…

Mi d-kecmen taddart lâeskeô nni, iban d inerzaf n

tmara. Ur iqqim wem$ar, tam$art ne$ tameîîut deg

yexxamen. Anda kecmen ad d-nehôen zdat nsen

imezda$-is am wulli $er webôaê n taddart. Texla

taddart, yaâmeô webôaê armi yevres. Ma te$li-d

tmellalt deg igenni, ur d tettawev tamurt. Win d-

iwven abôaê ad iknu, ad iqqumec, argaz $er

yergazen, tameîîut $er tlawin. Yal yiwen yessen

amkan-is. Tiddi ur telli. Tiddi nettat n at yi$il

nni, wid yurzen lemkaêel d lmatrayuz, lâeskeô i d

yusan, inerzaf n tmara. Mi yeqqim Muôad ger at

wedrum nsen, yesferfed s ufus-us $er loib-is,

yufa llant tlabilin nni. Iddem timeêremt, icudd-

itent deg-s. Iga yas snat tundar, mar ad $lint.

A$bel n Muôad d tilabilin nni. Ma yeêôec, azekka

ad yurar, ad tent isefôurex, ad d-yerbeê

ajemmal, syen ad yacaô tacekkaôt am tin n Majid.

Tanalit n tlabilin nni s ivudan-is tekkes-as

a$bel n lâesker. I Muôad, akken d-usan ar ad

u$alen. Ur illa ubaôud deg ye$zeô, ur illa ddaw

ne$ nnig taddart. Wid d-ufan d imjuhad nesren

akin $er Laâzib U Muêend, send ad d-awven.

Page 177: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

177

Taganit deg webôaê tesi$zef, tasusmi te$li-d $ef

at taddart. Asbecbec nni ger tlawin ne$ yergazen

inqes. Win iîîfen amayeg-is, iqqim, iééad i

tlufa n tmeddurt deg d-negra. Muôad yella yeqqim

deffir half-track nni, syen d amured armi yewev

$er tama n tejmaât. Ger ugadir n tejmaât d half-

track nni tella tbedd tkeôôust n war sqef, la

Jeep nni tazegzawt deg d-idda lqebîan. Di La Jeep

nni, isqendeô waydi d awra$, « berger allemand »,

anect n yizem. Muôad, ùmi yeéra aydi nni, isbev

din. Ambiwel ulac. Ur ibna ad d yaf izem nni zdat-

s. Iga-d amkan ger warrac yellan din, isentel

iman-is i tùmu$li n wallen nni tizegga$in n waydi,

iqqim.

Ti$iùmit nni zdat wa$zen n wuzzal n ôudat

tiberkanin akked wa$zen awra$ n sin imeééu$en

iqqacwen, tusa-d i Muôad zun d aseggas. D tikkelt

tamezwarut i yuki i wakud iteddu, ise$zef asaru-

s, tardast tardast. Yal tikkelt, mi ibeddel

tameûûat i i$imi ad iger tamu$li i La Jeep nni :

snat ôudat tiberkanin, uzzal d ahrawan ikka si

tama $er tama zun d ccla$em, snat teftilin am zun

d allen n teryel. Muôad yufa-d wu$ur tefka anza

Page 178: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

178

La Jeep nni : d teryel am akken i tt-iéeô mar as

d-êkun timucuha deg wexxam n Nna Wiza.

Ddaw teftilt nni tazelmavt n La Jeep , llant snat

tifliwin miqrabent. D tifliwin deg a yekcem uvad

n win meqqren.

Muôad ira ad yaé $er tkeôôust nni, $as yiwen wul

inna yas « qim deg wemkan-ik », win i t-iseddan

$er zdat yugar-it. D amured tardast $er tayev ger

warrac nni armi yeffe$ d aqerni. Ma yeééel i$il-

is izmer ad innal La Jeep nni.

Ger tmu$li s wallen akked tnalit ufus, d ayen

illan ger igenni akked tmurt. Nnig La Jeep nni,

$er yiwet tama d aydi nni awra$, $er tama nniven d

aâsekôiw anect usalas.

Ad iger i$il-is ad innal La Jeep , ne$ ad iqqim, ad

irked iman-is. Muôad isers afus-is $ef tgecrirt-

is, isusem. Ur isla i wawalen nni n usbecbec n

yemdukal-is, ur inna awal. Iqqim igguni, igubeô.

Imula ulin akin agemmav, at taddart kerfen deg

webôaê, lâeskeô teddun akka d wakka di taddart.

Tikwal ad d-tawev terbaât s tazzla, ad éren

lqebpan, awal sin, syen ad u$alen $er tnemmast n

taddart ansi d-usan. Ur illa ubaôud, ur tella

tyita di taddart.

Page 179: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

179

Tasusmi nni tese$li-d qawsas. Yella wayen ufan ?

Ugur n Muôad maççi d lmatrayuz nni n win iqqimen

di La Jeep nni. Ugur-is netta, d allen nni

tizegga$in am zun d times, allen nni n bu snat

tmeééu$in ibedden am uccay. Di tegnitt deg izzi

aqerru-s akin waydi nni, Muôad iééel i$il-is,

isers afus-is $er snat tifliwin nni n La Jeep ,

isekcem ivudan-is akken ad d-isenser tiôsaûin

igezmen uzzal, gant sin imrujen nni.

Izzi ivudan-is akka d wakka, ur tella teôsaût ur

llant snat. Tifliwin d tilmawin. Muôad isenser-d

afus-is am zun yuker-d kra si times, tidi

tasemmavt tuli-d aksum-is. Nnig-s, izem nni

izzi-d aqerru-s, iéra-t id, isusem, am zun kra

ur illa.

Mi d yerra afus-is $er deffir, Muôad yuki yas i

wuzzal nni n tkeôôust d aleg$an.

Mi yembawel wudem nni n teryel, Muôad ur iger

tamawt. D tili n waâsekôiw nni yellan yeqqim

deg-s i t isduqsen. Mi d-iffe$ si La Jeep , ikna

$ursen waâsekriw nni, Muôad iqqur, iggugem,

immut. Deg walla$-is frant : iéra-t id winna mi

yennul La Jeep s ufus-is, yeooa-t ad tt-innal

Page 180: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

180

akken ad t iîîef din. Tura netta iff$-d si La

Jeep , ad d-imme$ fell-as, ad t yawi i lqebîan, ad

t glun yid-sen d ameêbus mar ad u$alen $er

lkaziôna. Deg webrid ad as sbibben ôadyu nni

tameqrant $ef uzagur-is am akken u$en tanamit

xeddmen mar ad awin yiwen d ameêbus si taddart.

Deg uqerru n Muôad frant, cuddent, nzant.

Muôad yeqqim yekkusem, yegguni lmut ur d-tusa.

Targageyt nni tesmekta yas-d ass-mi i yezger i

tse$lit n tmazirt n Dda Akli.

D azuzbu. Muôad isanef tise$lit n tferka, idda di

tnemmast n tmazirt d abrid $er tôemmant nni

yellan nnig wejdaô. Mi d-yeîîef snat tôemmanin

deg wfus-is, ibern-itent, isenser-itent id,

izzi-d $er deffir ad d-iffe$, i d-inteq $ur-s Dda

Akli s ta$ect tazurant, inna yas :

- A Muôad ! Atan d$a tettwaxeîîav s aâcrin n duôu.

Ass unejmaâ ad k id-siwve$ deg unejmaâ !

Ur illa anda a yerwel Muôad. Ur illa wawal i yes a

yenkeô ne$ ad yessinef. Ittwaîîef am u$erda deg

umeôdax. Iîîef snat tôemmanin nni ger ifassen-

is, isarem ad afgent akin seg ifassen-is, ad

u$alent d avu, ad kksent si zdat wallen-is am zun

Page 181: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

181

kra ur illa. Muôad isers allen-is, irna isers

tiôemmanin nni zdat ivaôôen-is, idda ad d-iffe$

si tferka n Dda Akli. Ifadden-is tekcem-iten

tergagayt. Mi yedda ad d-iffe$, iger afus ad

imdel tise$lit, isla tikkelt tis snat i ta$ect

tazurant n Dda Akli.

- A Muôad ! Eddem yiwet tôemmant. Eçç-itt din !

Muôad yuki i yiman-is am win immuten. Ittwapîef

yuker, irna Dda Akli ad as iseçç ayen yuker ddaw

tôemmant nni i d-iqeccem. Yu$al $er deffir, iddem

yiwet, syen ibedd zdat tse$lit. Ur iéra ad yerwel

ne$ ad ibedd ad yeçç taôemmant nni, ur iéra

yeçça-tt ne$ igezr-it ger ivudan-is. Ur as yufa

aram, ur iéra d leêlu ne$ d lmuz. Imedl-d tawurt n

tferka, irwel akin s tazzla $er tmazirt nsen.

Tidi nni tasemmavt, si tedyant nni i yas d

teffe$.

Mi d-ikna $ursen waâsekôiw nni anect utemmu,

Muôad yuki tuli-d tidi nni tasemmavt. Ayen iéra d

amezwaru d arkasen nni iberkanen, arkasen n

Rangers45 nni, fkan anza i ôudat nni n La Jeep , d

iberkanen d imeqranen. Sagaden.

45 Rangers : d isem n warkasen / isebbaven n lâesker . Awal yusa-d si lâesker n Marikan , d wid i tlusin « The US Army Rangers corps ».

Page 182: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

182

Si tebrek nni isebbaven, ulin $er usawen sin

ivaôôen d izegzawen anect n tgejda. Si yal tama n

tizegzewt nni, d asaku ameqran anect n teylut

intev $er uwejjiô userwal nni. Aâsekôiw nni

ibedd, arrac nni qquren din i tganit n tmara. Ur

illa wawal, ur tella tmu$li. Yal yiwen seg warrac

nni isarem ad idrem din, ad d-telli tewwurt deg

wakal, ad ikcem ddaw tmurt, ad yucka46.

Aâsekriw nni iger afus-is $er usaku nni azelmav.

Deg walla$ n Muôad frant. Aâsekriw tura ad d-

iddem acuddu, ad t-icudd avar afus, ad t isali

fella n halftrack nni. Ur illa ccek. Netta, ad

yerwel d adrar, ad iqqim d tawa$it. Ma yewet ad

yerwel, iéra ad t id-iîîef, ad t igzer yizem nni

awra$ isqendren $ef La Jeep nni. Ur tella trewla.

Muôad ifka mayna.

Isferfed waâsekôiw nni di loib nni ameqran n

tidist userwal, taggara isuff$-d takemmict n

cakula akked tgaîutin. Ikna $er warrac nni, ifka

yasen ad ççen, yiwen yiwen.

Mi yu$al waâsekôiw nni $er wemkan-is, iqqim di La

Jeep , arrac nni ggunin. Ur ççan cakula d

tgaîtutin nni, ur ten sersen akin $er wakal. Laé

46 Yucka : d awal n Watlas anemmas di Merruk, « i$ab », « ur d iban », « il a disparu » (tella deg Watlas yiwet tizi, « Tizi n Tucka », din ttemmaten yemdanen si tizi n wedfel).

Page 183: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

183

içça-ten, asqav seqven, tigdi ugaden ad ççen

ayen i yasen ifka waâsekriw Aôumi. Ibva wul nsen

ger laé d tigdi. Acemma kan, ur illa wawal ur llan

sin, ur éran anwa i d-illin abrid : akken llan

ççan cakula nni, ççan tigaîutin nni.

Muôad icfa i waram nni. Ger yal snat tgaîutin

yella yidil n tamemt. D tiéidanin tgaîutin nni…

Irgazen nni akked tilawin nni qqimen akken, $ef

t$ebbaôt n webôaê, i laé d fad unebdu.

Ass yelêa, iwv-d uzubu, d lawan ad brun

imeksawen. Irgazen nni akked tilawin nni qqumcen

ggunin tifrat. Imula ulin akin, wven $er yi$il,

tifrat ur d-tusa…

Page 184: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

184

26. T26. T26. T26. Tewvewvewvewv----d times $er ted times $er ted times $er ted times $er tesga…sga…sga…sga…

Lbumbat i d-ye$lin $ef Pearl Harbor sekcemnt-d

tôad ameqran $er tnemmast n Marikan. Isalan nni

yakk sellen zik am zun d ayen iveôôun di Urupa

kan , akin i yilel, ass-a tadyant tesqerb-d,

times tewwev-iten-id $er tesga.

Mi d-iffe$ John si Workshop , yuki i yiman-is

yefcel. Ur ira ad yanef $er lqahwa nni anda iéôa

llan imeddukal-is. Ass-a isemmeê di tebyirt nni

taûemmavt i yu$ tanamit itess-itt dinna mar ad

yurar tadwilt n biyaô47 netta d imeddukal-is, am

akken isemmeê di timeslit n uvebsi ne$ sin n

jazz. Tasebêit nni, send ad yali wass i d-yuki.

Mi d yelli allen-is, ur izzi deg wussu. Ilsa

icettiven-is, yuder ad isew lqahwa d uyefk di

tenwalt. Iswa, yekker ad iffe$ s leêder akken ur

d-isakay imawlan-is.

Yal tikkelt mar ad d-yader si texxamt ufella, s

tikli n wuccen, ad izzem $er yiman-is. Acêal n

tikkal i yeb$a ad iîîef tanezdu$t i yiman-is

akken ad iddu akken i yas ihwa. Tura mi ixeddem,

issasay-d, izmer ad izde$ anda i yas ihwa, ad

yeîîef tanezdu$t tameéyant. Yal tikkelt ar 47 Biyaô : d urar (billard, en français ; billiards, in english)

Page 185: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

185

isiwel netta d baba-s ne$ d yemma-s $ef tnezdu$t,

d nitni i yas-d-igezzmen awal, am i netta am i

Bob. Awal nsen, yal ass yiwen-is :

- Qim, rnu aseggas, êerz idrimen-ik, mi triv ad

tgev axxam, maççi d tanezdu$t i d a$bel. Mi d

tufiv tin wukud a tesduklev ussan-ik syen a$

abrid-ik.

Yal tikkelt d awal nni i wumi d ttalsen imawlan-

is. Ur illa wamek ar ad sen sinfen, am netta am

Bob.

Mi yeffe$ si worshop , yu$ abrid, yiwen ufus

isedduy takeôôust, yiwen ufus isers-it $ef

anyir-is, isedduy, tanheôt s leêder, yu$ abrid n

wexxam nsen. Yal tikkelt mar ad d-iffe$ si

workshop, ad d iglu deg walla$-is amur n i$eblan n

txeddimt. Acêal n tkeôyas i iseggem ass-a, anta

mazal ur ikfa, anta wumi ixuûû usafar ar ad d

yasen azekka nni. Akken yal ass, i tiremt nni ger

tuff$a d unekkcum $er wexxam ne$ $er lqahwa. Syen

ad ten ittu ar azekka nni. Iêemmel taxeddimt nni

n makanik, irna iga yas a$bel. Send ad ilmed

tussna n makanik, tifsin n imuturen, Edward

islemd-as ayen yugaren tussna n ibuluten ne$ n

Page 186: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

186

wuzzal. Islemd-as lsas $ef teteddu workshop nni.

Inna yas yiwen wass : « win ad d-yawin takeôôust-

is i wseggem $ur-ne$, ilaq ad yu$al yefôeê ;

takeôôust-is tseggem akken ilaq deg wass-is,

zeddiget, ad ixelles kan ayen i yas d tewwi. Mi

yeffe$ yefôeê, neéra ad d-yu$al ass niven i wayen

nniven s lfeôê. D bab n tkeôôust nni i kken

itxelliûen maççi d nekk i kken itxelliûen ! ».

Awalen nni n Edward nejôen deg walla$-is. Yal

tikkelt mar ad d ikcem yiwen, John ad yerr iman-

is netta deg wemkan n win d ikecmen. Ad t iqabel s

wawal ilhan, ad iger tamu$li i tkeôôust, ad iéer

anda tebla, ad isefhem i wemdan nni anwa abrid

useggem-is akked isufar i yas ilaqen, acêal n

wussan ad teqqim di workshop . Mi sulin awal nni,

tefra ad yeoo takeôôust-is, ad as isuter i winna

ma yeb$a ad t siwven $er wexxam-is. Taggara, John

iéra winna ikecm-d s unezgum, iéra ad iffe$

ikkes-as unezgum.

John izzi i temdint, idda deg webrid ameqran

acemma kan, syen yeffe$ deg-s, yekcem i$rem anda

zed$en, axxam anda i d-dilul. Isenqes tazzla di

tzerbatin nni tineggura. Issen amkan. Mi yezzi,

Page 187: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

187

ur yuki mi d-yufa zdat-s tarbaât n warrac

iberkanen tturaren basket. Ibedd, iooa ten

zegren s tazzla deg wurar nsen. Yiwen seg-sen ur

d izzi $er-s. Irna tikli acemma kan, isbedd

takeôôust Ford zdat wefrag nsen, yers-d.

Mi yekcem yufa axxam d ilem. Yuli $er texxamt-

is, ikkes taselsa nni $ef yiri-s, ilsa icettiven

n wexxam. Iéra ur d-iteffe$ ar azekka nni.

Irs-d tiseddaôin d abrid $er tenwalt. Iddm-d

taqerâett uyefki, iqqim $er îabla.

Mi d-telli tewwurt, d udem n baba-s i d izwaren.

John iéra udem nni n baba-s maççi d udem nni n yal

ass, udem deg yella wmur unezgum seg wass-mi d

ikker d ameéyan. Issen udem n baba-s. Issen-it mi

yefôeê, issen-it mar ad t isibrek unezgum. Udem

nni yeéra John , ur illa d udem n lfeôê, ur illa d

udem unezgum. Llan i sin, yerna yella wayen

nniven. Ur ifhim.

Deffir baba-s, terna-d yemma-s s yisni n isufar i

d u$en si têanutt.

Ur nwan ad d-afen John di tenwalt. Netqen $ur-s

awal ne$ sin, sersen ayen d u$en, syen u$alen $er

tkeôôust ad d skecmen ayen d igran din. Dduklen i

sin $er tkeôôust, u$alen d isin, zun d tayuga.

Page 188: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

188

Mi yeéra John baba-s d yemma-s tezzin akken di

sin, ikcem di targit, iéra iman-is acêal

iseggasen $er zdat, ass-mi a yu$al d am$ar, ass-

mùi ad d-yu$al si ssuq, netta d tem$art-is. Di

targit nni deg yekcem, idda-yas uzaylal, ur d

ikkir ad iffe$ s tazla ad ikkes ayen ééayen seg

ifassen n imawlan-is. Am zun ur illa din.

- Zik i d teff$ev ass-a !

I yas inna baba-s s wawal afessas.

- Ih ! Ur zzi$ deg webrid. Suzanne tebda almad

ussan-a, trennu-t deffir txeddimt, ma d

imeddukal-iw ivelli kan i ten éri$. Zun jjme$

axxam ass-a, kecme$-d.

- Ilha a mmi win iferrun tikli-s. Ussan ixeddim

amdan tewwi-yas ad d-ilhi deg uxeddim-is d

amezwaru, ekker zik, ekcem zik. Mi d-tusa

taggara n imalas, sebt ne$ lêed, izmer yiwen ad

iffe$, ad ibeddel, ad ikkes lxiq.

Ama tessusem, ur d tenna awal i mmi-s. Tekcem $er

tenwalt, tger aqerru-s deg uniwel n imensi. John

iqqim deg wemkan-is syen yekker, yuli $er

texxamt-is. Mi yeééel $ef wusu i yesdukel udem

nni n baba-s ibeddlen, akked tsusmi n yemma-s. Ur

ifôiz ayen ira ad t iéeô di tmu$li nni. Iêulfa

Page 189: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

189

illa ka yellan. Imawlan-is ff$en taggara n wass,

u$en d ayen d u$en si suq ameqran, maççi d tanamit

nsen. Mi d-u$alen, baba-s yeffe$ $er wefrag, isa$

asebsi nni a$ezfan, iqqumec $ef tseddaôin, iééa

tamu$li-s di tegnewt. Illa ka yellan.

John isla i gma-s ikecm-d $er wexxam. Tariêt nni

n tenwalt tuli asawen, tekcem-as si ddaw

tewwurt, tewwev $er tinzar-is. Mi yesraê isufar

nni, iéra ifassen n yemma-s anda ce$len. Yal

tikkelt ad israê uççi nni iêemmel, ad yakwi i

imeîîawen ff$en-d seg wallen-is. Tariêt nni

tesmekta-yas-d ugar tariêt n tebbuct n yemma-s ;

iéer iman-is d aqcic d ameéyan ittmurud.

S tmu$li nni n teméi-s i d-yuder tiseddaôin $er

tenwalt anda u$en tanamit teççen imensi. Deffir-

s idda-d Bob, ibda-d awal send ad iqqim deg

wemkan-is. Awal-is $ef isalan n tmurt.

Mi yeéra John ayen akk d-irsen $ef îabla, ayen

akk iêemmel deg wfus n yemma-s, irfed allen-is

$er yemma-s, nettat tessers allen-is. John iéra

anezgum deg wallen n yemma-s. Iqqim, igguni ad d-

isefru ayen iêulfa d wayen iéra si tmu$li n

yemma-s.

I wawal n Bob $ef isalan n tmurt, ur as irra yiwen.

Page 190: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

190

Am zun ur ran ad sleqmen awal i wayen iveôôun.

Mi teççen imensi, d baba-s i yu$en tanemmast n

wawal. Awal-is itezzi $ef tmeddurt di Dakota ,

teqseê usemmiv, tadukli n yemdanen, idles d

tussna n wid izwaren. John iger tamawt i wawal n

baba-s. Zik nni, tikwal irennu-d awal sin n

teglizit i tutlayt nsen, isekcam-d awal ur yufa

di teqbaylit nsen. Ass-a awal-is iseggem, igzem,

iddukel, izva zun d aéeîîa s tutlayt nsen n

Dakota . Tutlayt-is zun teff$-d si ddaw tmurt,

tefrari-d itafat. Isawal zun di taddart nsen i

yella, di tnemmast n tejmaât n yi$rem nsen.

Awalen nni ines tezzin rennun $ef webrid iggunin

ileméi d-ikkren ad idegger, ad yazel, ad inna$

$ef webrid, taggara ad yeg talwit i tmurt-is.

Awal-is izzi-d i t$altin, i izu$ar, i tawrarin, i

idurar n tmurt n Marikan n zik n zik.

Mi ççan imensi, Win isagnen avu izzi $er John ,

inna yas :

- John ! Ass-a tusa-k id tebôatt. Ass n leêd ad

ta$ev abrid $er lâeskeô. D abrid ad ta$ev am keçç

am tezyiwin-ik. Lemmer zemre$ nekk, ad ddu$ deg

imezwura, ad ddu$ yid-k. Ass-a teooa-yi tezmert.

Tilufa d iwven tamurt nne$, ma yella ur nekkir

Page 191: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

191

nekkni, anwa ad ikkren ? D nekkni, imarikaniyen

imezwura, ineûliyen, i tu$ taluft. D nekkni i $ef

tegguni tmurt. Ass-a a mmi, d abrid n imezwura ar

ad ta$ev azekka, d abrid n tissas. Acengu i d

yewven tamurt nne$ d nekkni ad d yaf d afrag zdat-

s. Si tyita nni n Pearl Harbor sarme$ ad d-nekker

am zun yiwen, a na$ abrid d adwi ameqran ur

ireggel usalu. Ass-a $uri nekk yewv-d wass-nni

sarme$. Mi teff$ev tu$ev abrid-ik, nekk ad ali$

$er taddart nne$ di Dakota . Din ad éalle$

taéallit nne$ di Tewrirt n Tafukt, anda llan

yi$san n imezwura nne$.

Mi yella isawal Win isganen Avu, iger afus-is

isferfed deg yiwen wegrab n weglim. Din isuffe$-

d tafrut akked yiccew n wezger, ifka ten i John ,

inna-yas.

- Eîîef tajenwitt agi akked yicc n wezger i d

yurez jedd-is n jedd-ik s ifassen-is deg wza$ar n

Dakota . Ri$ ad ak ten id ffke$ ass-a, d lfal i

keçç, a$ abrid n jedd-ik di yal tagnitt, anda

telliv !

Ass-nni n lêed mi yella iteddu John ad yali $er

tmacint, tefka yas yemma-s tayuga n terkasin n

Page 192: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

192

weglim. Deg-sent azgen n yimi wuccen di te$zi. D

tirkasin timezwura i yelsa John ass-mi yella d

ameéyan. Tenna yas yemma-s :

- Ad ddun yid-k iaâssasen n tmurt a mmi ! A kra d-

isfalen iîij d tafat, a kra d-ifkan anéar d wavu !

Page 193: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

193

27. A27. A27. A27. Anekcum n lkaziônekcum n lkaziônekcum n lkaziônekcum n lkaziônananana di di di di Baltimore …………

Mi yelsa John icettiven nni, « battledress48 »

nni azegzaw, yeéôa iman-is zun d yiwen nniven.

Ne$ imiren i yeéra iman-is s tiî nni i yesarem

acêal ad iéer iman-is : d John akken ib$a ad yili.

Di tiremt tamezwarut yufa-d iman-is ger

imeddukal am netta zun issen iten iseggasen aya.

Win wukud isawel awal ne$ sin ad yu$al zun issen-

it seg ussan d wussan. John iffe$-d si twacult

nsen, yufa-d tawacult tameqrant, yal yiwen ansa

i d-ikka di tmurt n Marikan.

Ass am ass-a, igguni-t acêal n waguren. Iéra ad

d-yawev, yerra-t zdat wallen-is, yegguni-t yal

ass. Mi yella yeqqim $ef wusu-s, yiwen seg udar

a$ezfan n wusuten derren wa $er wa, i iger tamu$li

$er wussan izran. Amek i d-iwev $er wemkan agi deg

yella ? Amek i yas d-tusa deg walla$-is tikkelt

tamezwarut ?

Ger isalan di ôadyu akked wawal n baba-s yal

tikkelt ad qqimen deg wexxam, John ur izùmir ad

ismil akka ne$ akka. D awalen nni n baba-s ne$ d

48 Battledress (awal d taglizit) : icettiven, taselsa n tôad (français : tenue militaire, tenue de combat)

Page 194: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

194

tilufa i wumi isell yal ass, si tyita n Pearl

Harbor ?

Deffir tedyant nni taberkant, asafu n tôad

yessa$ times di tmurt. Ibeddel wudem-is. Tamurt

tekker ugar, lluzinat seggment i usuffe$ n

tmesrufag, iblandiyen, ibabuôen d wuzzal n tôad.

£as llant xeddment i tmura iqublen Hitler, icban

Legmliz, ass-a lluzinat nni xeddment ugar akken

ad tennerni tezmert n Marikan. Yal tama tebges

ugar i twizi d iteddun.

D ass n letnin, ass amezwaru n imalas, John icfa

yas. Zik i yewwev workshop . Mi yekcem, ilsa

abluz-is, iseggem snat ne$ tlata tkeôyas i

yellan ggunint. Isufar nsent llan, di teswaât

ifra-tent. Mi d-kecmen ixeddamen nniven ufan-t-

id iqqim deg yiwet tkeôôust, isel i ôadyu.

Netta iéra-ten, nitni ur t id-éran. Iqqim din

armi sulin awal n isalan nni. £as isexsi ôadyu,

iqqim, awalen nni n Fôansa, Rrus, Biljik,

Berlin, Hitler tezzin deg walla$-is. Akken

baâden akin i yilel i kecmen deg walla$-is,

tezzin rennun.

Am zun iqqes-it-id waôeé, iff$-d si tkeôôust,

ikkes abluz nni yelsa, yuli tiseddaôin n lbiru n

Page 195: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

195

Edward. Yekcem, inna yas

- Edward ! Ad awve$ akin, $uri ta$awsa ad tt id

fru$. Akka tasaâett ad d-u$ale$.

- OK !

I yas d-irra Edward, nebla ma irefd-d aqerru-s.

John d axeddam d wawal, iêemmel-it Edward.

John iffe$ si workshop , ikcem takeôôust-is, isa$

amutur, yu$ abrid-is.

Idda deg webrid ameqran zun di targit i yella.

Iéra ur iéra anda iteddu. Afus-is isedduy

takeôôust zun iman-is i yesedduy. Mi yesbedd

takeôôust zdat lkazirna tameqrant n Baltimore

West, iéra afrag nni ameqran n wuzzal, iban-as-d

zun issen-it si zik n zik. Yers si tkeôôust, ibda

tikli-s s leêder, tikli nni n win iéran anda

iteddu. Acemma ibedd kan, iger afus is $er loib-

is, isferfed, iêulfa llan lekwa$ed-is di tjakiî,

irna tikli $er zdat.

Ur ira ad isteqsi. Deg walla$ is iéra anda

iteddu, ur illa ccek, ur ira ad as d-yini yiwen

deg webrid : « Anda i tetedduv akka ? », ne$ « D acu

triv dagi? », ne$ « Ad ak mle$ abrid mateb$iv !».

I John , win iteddun deg webrid-is, ur ira ad as

Page 196: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

196

mlen abrid-is wiyav. Issen-it ; akken John .

Mi yezra si tewwurt nni tameqrant, iéra sin ne$

tlata yelmeéyen teddun $er zdat. £ur-s tefra, d

win i d abrid-is. Mi yewwev amnaô n lbiru nni,

yeéra adar n yelmeéyen qqimen. Idda $er zdat, yu$

amkan-is, yeqqim am netta am wid nni yellan din.

Icfa yas i tsusmi n wemkan nni. Ur illa ûûut, ur

tella tevsa, ur illa uéeggi. Yal awal s wazal-is.

Wid yellan sawalen, awalen nsen s leêder, zun d

asbecbec $er tmeééu$t, wid isusmen sersen allen

snen $er tmurt, ggunin tadwilt nsen.

John ur iqqim aîas deg wemkan nni. Ayen wumi

yecfa, d tuff$a nni mi d iffe$ si lkaziôna. Yuki

ikkes fell-as ukuffir nni yellan deg-s. tekkes-

as tkurt nni, tekkes-as taéeyt, yuki i yiman-is d

afessas. Ur ifra d aba$ur ne$ d lfeôê i yellan

deg-s. Ur innecôaê. Iêulfa kan ikkes –fell-as

unezgum. Ifra s ufus-is tadyant yellan tefra

acêal aya deg walla$-is.

Mi yu$al $er workshop , am zun kra ur illa. Ur t id

isteqsa yiwen, ur inna i yiwen. Ifra-d cce$l-is

gar-as d yiman-is. Ilsa abluz-is, ikker i

Page 197: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

197

wseggem n tkeôôust d ikecmen.

Tameddit nni, mi yeqqim netta d imawlan-is akw d

gma-s, deffir imensi, yuli-d wawal acêal n

tikkal akken ad asen d yini, taggara yefren

tasusmi. Isarem ad d-yas wass deg ad sen yini.

Awalen nni ira ad ten yini, iheggaten deg walla$-

is, fran, seggmen, zerben : « kecme$ $er

lkazirna ; stenya$, sutre$ ad ddu$ d aâsekriw ad

nna$en $ef tmurt-iw. Sutre$ ad zegre$ $er Urupa ad

a$e$ amkan-iw ger ilmeéyen n tmurt-iw di tôad

ameqran. Acengu ilaq ad t tawvev $er wesgu ines,

ad te$liv fell-as send ad k id-yawev ».

Awalen nni ihegga ur d ffi$en deg yimi-s.

Ass-nni deg d-tusa tebratt, ur asen inna awalen

nni i yimawlan-is. Tadyant nni iooa-tt deg wul-

is.

Ad-d-yas was deg ad sen ten yini wawalen nni.

Mi bedden d adar deg webôaê n lkazirna, teddukel

tizegzewt akked tizegzewt. Udmawen nni yellan

mxalafen mi llan s tselsa nsen n jeans, wa d

amellal, wa d aberkan, u$alen dduklen d yiwen s

tselsa tazegzawt n battledress. Deg wallen akk d

tirga kan i mxalafen.

Page 198: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

198

28. A28. A28. A28. Abrid nbrid nbrid nbrid n Portsmouth di Legliz di Legliz di Legliz di Legliz

Aguren nni n welmad n tôad ur sen uki$.

Si mi ad d-iffe$ yiîij ar d-i$li yiîij nekkni d

aêbak : azzel, neggez, mured, xnunes deg waluv,

ewwet abaôud, edhem imen$i s wuzzal. Tameddit mi

d-tusa, ad a$ taf nesred. Imensi s tin n tmara i t-

nteçç. Azekka nni ad as nales am ivelli nni.

Imalasen nni imezwura kan uki$ i tfekka-w

tbeddel, i$allen bernen, ivaôôen bernen,

tazmert tennerna. Uki$ i tiddi-w tseggem ugar.

Ger imeddukal-iw n welmad, llan wid wumi d-iban d

adrar welmad nni. Ma d nekk, am zun d urar, rnu

iselmaden nni nne$, d nitni i d imezwura i yal d

ugur, d axnunes, d agrireb, d amured deg waman

isemmaven, ne$ d ayen nniven, $er zdat i llan.

Nitni $er zdat, nekkni ur illa ukukru.

Di sin waguren imezwura i ya$ bvan. Yal yiwen

anda i t-fkan, ma d nekk akked kra imeddukal

nekkcem lkazirna n Marins49. D ayen nesuter i ya$

d-fkan. Iswi-w nekk, îîfe$ deg-s, d tazegra $er

tmurt n Urupa .

Almad di lkaziôna n marins ibeddel udem. Ayen

nessen akk di tazwara, nu$al-as swadda. Am zun ur

49 Marins : marines (corps des marines US).

Page 199: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

199

nessin kra. Almad $ur at marins d times, ddu d

ivaôôen-ik ne$ temmutev. Ula d tiyita n ôsas, s

ôsas n tidett i nekkat. Ma t$eflev teddiv. Di

lawan n welmad am zun di tôad i nella. Ur tella

talast, ur illa wurar, ur illa gma-k n xali-k. Mi

nella nlemmed amured ddaw wuzzal ifergan d

lminat, yiwen deg-ne$ igguma ad iknu i tyita n

ôsas ; is$er aqerru-s, taggara kecment snat

teôsasin deg wammas-is. £as ur immut, taggara yu$

abrid n sbiîar i wacêal n waguren. Almad nni

iooa-t din.

Almad nni i nerna yusa-ya$-d am tmegra n tmussni

n tôad. Yal ass yella wayen i nlemmed, yal tussna

s uselmad-is.

Yiwen wass, fkan-a$ 5 wussan n tuff$a i wesgunfu,

yal yiwen izmer ad yawev $er imawlan-is. Ass-en

mi yas kecme$ i yemma di tewwurt, ur yi taâqil. « D

yiwen nniven, maççi d John nni i ssne$, i d-urwa$,

i d-ôebba$ deg irebbi-w », am akken i yi t id tenna

mi neqqim. Nekk feôêe$ aîas. Ufi$-d baba, yemma

akked gma Bob.

Ula d nekk, êulfa$ d amdan nniven i d-yu$alen $er

wexxam-is. Tameddurt nni n lkazirna tbeddel

tamu$li-w, tbeddel-iyi nekk s timmad-iw.

Page 200: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

200

Am$ar n baba, di yal awal, ira ad iéer amek i

nlemmed tôad, amek i nteddu di teégi, amek

nteffer ddaw umada$ ne$ ddaw waman. Yal tikkelt

ira ad iéer ma tella tussna am tin n at tmurt nne$

di Dakota , tin n Apache , Cheyenne ne$ Sioux .

Suzanne, ufi$-tt-id tbeddel tamdint. Tufa-d

axeddim din, teooa Baltimore . Nekk beddle$,

nettat tbeddel tamdint, yal yiwen yu$ abrid-is.

Taggara, yif ayen ikksen si tazwara-s wala

asentev n wayen iceqqen. Yif teqreê usennan d-

ikksen, wala tin n win n-iqqimen.

Ussan nni i qqime$ deg wexxam banen-iyi-d d agur

ne$ ugar. Ur cfi$ ff$e$-d tikkelt ne$ snat $er

temdint ad ére$ imeddukal-iw n zik ne$ wid wukud

lli$ xeddme$. Ussan nni sezri$-ten akked

imawlan-iw. S tidett jjme$-ten, yernu éri$ ad ten

jjme$ ugar deg wussan d-iteddun $er zdat. Deg

wzal fuôse$ taxxamt-iw, tameddit awal nne$

deffir imensi ar qrib ad yali wass. Acêal n

tikkal i d-ikker baba, di tnemmast n yiv, ad as

yini i Bob s tin uqesser : « Bob ! Ekker ad

tegnev, keçç d axeddam azekka ! ».

Ass aneggaru deg ad u$ale$ $er lkaziôna, baba

Page 201: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

201

isuter-iyi-d akken ad lse$ taselsa nni n marins

deg wexxam. Ad tt lse$ send ad ff$e$. Ib$a a neddu

akken deg webrid alamma d amkan n tmacint. Ib$a

ad t id-éren loiran nne$, ad t id-éren medden

netta d mmi-s i yellan di lâesker n marins. D

ise$. Ddi$-as di leb$i i baba, lsi$ taselsa nni,

neddukel di tlata, netta akked yemma armi d amkan

anda rekbe$.

Si tewwurt n tmacint, éri$-d udem n Ama akw d win n

« Win Isganen Avu ». Nekk éeôôe$-ten, nitni

éeôôen-d udem-iw, nekk sarame$ ad rnu$ ad ére$

udmawen nsen. Tamacint teffe$, tu$ abrid-is

akin.

Mi nu$al $er lkaziôna, nerna kra wussan kan mi ya$

d -sdukklen $er webôaê. Afesyan ameqran yusa-d,

isawel-a$-d, ise$zef awal, inna-ya$-d abrid a

na$. D abrid $er Urupa . Abrid nni i sarme$ acêal.

Azekka nni mi yuli wass, neddem iceîîiven nne$,

neffe$ deg ikamyunen. Acemma kan nekcem di

tnemmast ubabuô anect n wedrar. Ad nezger ilel n

Aîlantik, d abrid $er tmurt n Legliz.

Mi isu$, yendeh ubabuô nni, éri$ zdat wallen-iw

udmawen n yemma akked baba. I nitni, i nekk, i

Page 202: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

202

tmurt-iw i lsi$ « battledress » n marins.

Ussan nni n tazegra di tnemmast n waman n

Aîlantik rnan sdukklen-a$ ugar deg ubabuô nni.

Nella d imeddukal, nu$al zun d atmaten. £as

neooa-n ixxamen nne$, nufa-d tawacult i ya$

isdukklen.

Mi tuli tagut $ef waman, isu$ ubabuô, neéra zdat

nne$ asagen50 n Portsmouth di Legliz.

Neff$-d akken nella a néer s wallen nne$ tamurt

uroin nessin.

Iéel-d yiwen afus-is $er tama-w, ifka-yi-d yiwen

ucwangu51. Ïîfe$-t-id. Mi t-ffée$, ufi$-as aram

ilhan, d aram n tudert tamaynut.

50 Asagen : lmeôsa n ibabuôen , (français : le port) . 51 Acwangu : chewing gum (lazuq) ; yusa-d si Marikan.

Page 203: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

203

29. T29. T29. T29. Tabôabôabôabôattattattatt n n n n John i imawlani imawlani imawlani imawlan----isisisis…………

Si mi cudden ababuô nni, lâeskeô yellan deg-s

ff$en am ajôad, d abrid $er lkazirna uqivun, akin

di temdint n Portsmouth, di tegzirt n Whale

Island . Igenni, di yal taswaât izmer ad d-yefk

tissi-s n tmesrufag n Luftwaffe52 n Lalman. Anda

zrant, d times kan i teooent $er deffir.

John akked imeddukal-is ufan-d iman-nsen di

tmurt ur ssinen, di taddart uqidun, di tmizar n

Portsmouth . Tudert deg iqivunen nni, éran i

teswaât kan, ur tella d tin ar idumen.

Mi iseggem amkan-is di tama ufella uqivun, iééel

$ef wusu, aktay-is izger akin ilel n Aîlantik.

Seg uqivun nni yellan $er tama ufella, yusa-yas-

d ûûut n jazz n Duke Ellington . Üûut nni yekkes

fell-as amur unezgum.

Mi yella deg ubabuô, itthuccu-ten am tfeqlujt n

yi$i, i yessarem John ad yaru i baba-s akked

yemma-s. Tôembiîa nni n jazz n Duke akked tsusmi

nni n uqivun tefka yas tagnitt deg ad yaru.

Imeddukal-is, wid ignen gnen ad sgunfan, wid

ibedden akin susmen, ur illa uéeggi.

52 Luftwaffe : lâeskr n igenni n Alman (armée de l’air allemande).

Page 204: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

204

John ikref ivaôôen-is $ef wusu, iddem tabôatt d

umaray, yura.

« I baba akked yemma,

Ass-a cfi$, tikkelt taneggarut i wen d-uri$

tabôatt, lli$ di laâmeô mraw53 iseggasen, ass-mi

ya$ win deg u$erbaz akken ad nissin tamdint n New

York . Neqqim din 3 wussan. Ass-a tkaki$-d iv nni

amezwaru di New York . Ass-en i$li-d fell-i

unezgum d ameqran. D tikkelt tamezwarut i ff$e$

seg wexxam.

Ass-a, uki$ iman-iw am ass-en di New York , $as

meqqre$, jjme$-ken aîas. Ur éri$ ilmend n wezgar

i d-zegre$ ilel ameqran, ne$ i tikli ta$ezfant

deg waâbbuv ubabuô, ne$ d war tafat n wayen d

iteddun $er zdat, s tizzegzewt n battledress $ef

yiri-w. Uki$-asent, llant akk deg unezgum-iw.

Tabôatt agi ri$ ad awen tt in-aru$ s tutlayt nne$

akken a wen ini$ ayen yellan $ef wul-iw, s wawalen

i ya$ teslemdem kenwi, maca ur ssine$ tira s

tutlayt nne$. £as ula d tamarikant, taglizit n

Marikan d tutlayt nne$ ass-a, éôet awalen d-nni$,

awalen ittaru ufus-iw, $as d taglizit, d awalen n

Teqbaylit n Dakota .

53 Mraw = 10 (aâcôa)(français : dix)

Page 205: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

205

Ass-mi d-tusa tebôatt nni akken ad kecme$ $er

lâeskeô, ufi$-ken id deg wexxam. Tabôatt nni lli$

gguni$-tt acêal d ussan, acêal d aguren. Ur awen

d nni$ di tganit nni acku ur éri$ amek ad as

tweznem. Tidett, d nekk i yesutren akken ad

kecme$ $er twacult n marins akken ad kkre$, ad

nna$e$ $ef tmurt-iw. Ass-en kukra$ a wen d-ini$.

Mi d-nni$, iffe$-d wawal dayen, éri$ udem n baba

amek i yi-d-iéra, amek i yi-d-inna, imir éri$ d

abrid ilhan i yu$e$. D abrid i yesarem ad t ya$

netta lemmer mazal-it yella d ileméi. D abrid-

is, d abrid-iw, d abrid n yise$.

A wen d-ini$ : ayen i yi isawven ad kecme$ ad lse$

battledress, d awalen nni nwen, d tayri n tmurt-

nne$ i ya$ teslemdem, i ya$ tesnumem, am keçç a

baba, am kem a yemma. Yal yiwen s wawalen-is.

Di yal awal, di yal tallit teslemdem-a$ nem$i-d

deg wakal n Marikan. D win i d akal nne$, d win i d

izri nne$, d win i d azekka nne$. D nekkni i d aéar

n tmurt. D nekkni a yezwiren i tnekkra, ad nedhem

win d-ikecmen.

Di tazwara, nwi$ d nekkni kan i deg teééa tayri n

tmurt nne$, nekkni s imarikanen ineûliyen.

Aguren agi ineggura di lkaziôna, ufi$-d tawacult

Page 206: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

206

tameqrant n wid ibubben takti i nbub nekkni. Yal

yiwen ira ad inna$, ad immet $ef tmurt-is.

Tamu$li nni d tin i ya$ d-isdukklen, i ya$

isemlalen, yal yiwen ansa d ikka, yal yiwen ansa

d kkan iéuran-is. Neéra, akken nella din,

isdukkel-a$ uzekka, azekka nni yiwen, n tmurt n

Marikan.

Ass-mi nefra ad sutre$ ad kecme$ $er Marins,

nefra-tt nekk akked Bob. D tis$ar i ya$ ifran.

Netta ira ad ikcem netta, nekk ri$ ad kecme$ nekk.

I sin nra yiwen ad iqqim yid-nwen. Tis$ar d nekk i

fernent.

Seg was-mi nella d imeéyanen, am nekk am Bob,

nsell i wawalen nwen, nsel i tmucuha nwen i

têekkum di Dakota . £as nella, nlul di Baltimore ,

azgen n walla$ nne$, am kenwi, yella akin deg

wedrar deg izu$ar n Dakota .

£as nessen tamurt s wawal, ur tt nessin s wallen

nne$, am nekk am gma. D asirem nni nne$ i ya$ iwin,

aseggas izran, ad nawev Dakota . Nekkni nenna

yawen imir-nni ad nerzef $er New York . Di

tidett, nu$ abrid n Dakota .

Ur nra ad awen d nini anda nedda. Abrid $ezzif,

Page 207: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

207

yezzi, nugad ur nettawev $er tmurt nni. D abrid

nni i d-yu$ baba ass-mi d yusa si Dakota i nu$

nekkni si Baltimore armi d Dickinson . Ur nezgil

yiwet. Nebda si Pennsylvania , syen nesna timura

n Ohio, Indiana, Illinois, Iowa, Nebraska,

South Dakota, North Dakota . Ilmend deg ad

nneggez seg ukamyun $er ukamyun am akken d-idda

babat nne$, ad nbedd ger iberdan i laé d usemmiv,

di tganit n war talast, nekkni nedda di tkeôôust

n Bob. S tidett, $as nezra deg webrid nni, ur nuki

i laé d usemmiv nni n baba.

Tamurt tbeddel udem. Maççi d tin i ya$ d têekkum i

nufa din, ma d adrar, d izu$ar, d isaffen nni nufa

ten akken i llan deg wawal nwen, deg walla$ nne$.

Mi d-nu$al nekk akked Bob, nefra wal, nessarem ad

d naf ass deg a neddukel yid-nwen, a nerzef a

neseqreb $er imukan nni deg tuzzlem mi tellam d

imeéyanen. Nessaram ad d-yas wass-en…

Mi nedda $er zdat, ad awen d-aru$ ayen éri$ di

tmurt n Urupa . Acêal i sarme$ ad d-ase$ $er tmurt

agi, ad d-zegre$ ilel n Aîlantik, ass-a yusa-d

wass-is.

John » .

Page 208: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

208

Tabôatt i gma Bob.

« I Bob ,

Ivelli, mi d newwev kan $er tmurt n Legliz, $er

temdint n Portsmouth , nesraê avu n tôad. Nella

nessers iman-nne$ deg uqivun, mi nesla i twu$a n

ubuq54. Timesrufat n Nazis niqal zegrent-d

tilisa igenni n Legliz. Nekk imir lli$ ttaru$

tabôatt i yem$aren. Send ad sali$ tabôatt nni,

nekker d tarewla akin. Nella negguni din lbumbat

anda ad d-neîrent. Acemma kan ters. Mi d-u$ale$,

rni$ tira. Ur sen nni$ awal i yem$aôen.

Tiooit i ya$ ooan dagi, nekk wala$ ur illa d amkan

deg a neqqim s te$zi. Ooan-a$ kan akken ad a$

tekkes temlellit n ubabuô, ass-a ne$ azekka a

neffe$ a nbeddel amkan. Ur neéra anda i d abrid.

Deg yiv rnan-d lâeskeô i d-iddan deg ibabuôen

nniven i d-yusan deffir nne$. Taûebêit agi rnan-

d wiyav. D igelfan n yergazen i d izegren si yal

tamdint n tmurt nne$. Yal ûûut sli$-as, n New

York , n Nevada, n Arizona , n Texas ne$ n California ,

llan wid ur fôize$ seg-sen.

Tadukkli yagi tameqrant nekk cukke$ d abrid nne$

$er Berlin. A nekkes aqerru i udabu n Hitler.

54 Abuq : i twu$a (français : cor, trompette, sirène d’alerte).

Page 209: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

209

Acêal n yemdanen i yemmuten, acêal n temdinin i

ihudden, acêal n tmura i inegren si mi bdant

tlufa n Nazis. Amek i t-neooa ad yegg ayen akk iga

ar ass-a ? Lemmer di 1939 ne$ send 1939 i d-nekker

nekkni d ixûimen-is, ur tettawev akka ?

Tagi d tasertit ur nessin, maca yal amdan izmer

ad itter, ad isteqsi ayen i yas d izzin akken ad

ifhem tallit deg yella.

Mar ad ére$ iman-iw nek, s tselsa n battledress,

tamegêelt $ef tayett-iw, ur illa d asteqsi kan

ne$ d awal i wavu.

Mi lli$ ttaru$ akka, aqli s yiwet tmeééu$t selle$

i tmuzigt n jazz deg uqivun agi yellan $er

yeffus. Ger ûûut ubuq n trewla akked tmuzigt n

jazz, $ur-i yif-it jazz, d ûûut n tudert.

Bob,

Ad ooe$ dagi tira n tebôatt-ik.

Di yal amkan anda zemre$ ad awen d aru$, ekkes

a$bel, ad awen d-aru$ ayen i éri$, ayen yellan di

tmurt n Urupa .

Send ad ttu$, nni$ asen di tebôatt i yem$aren

neddukel nekk yid-k $er Dakota . Af-asen-d awalen

i yisen ad sirmen ad éôen azekka tamurt n targit

Page 210: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

210

nsen.

John ».

Ikker John , iffe$, isawev tabôatt n Bob $er

uqivun deg tella lbuûta. Mi iger tabôatt nni n

Bob $er ucekkaô ameqran, isvefô-as tamu$li

taneggarut, meômint-d wallen-is d imeîîawen.

Page 211: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

211

30. Portsmouth : : : : abrid abrid abrid abrid n wamann wamann wamann waman $er Fransa $er Fransa $er Fransa $er Fransa

Tameddit n wass i yasen d-fkan awal ad heggin

iman-nsen. Yal takebbanit tcudd arkasen-is,

agrab-is, afus $ef tmegêelt, tegguni.

Mi bdan tikli, u$en abrid nni usagen. Mi wven i

tillas, ufan ibeddel udem. Deg waman ibabuôen am

t$eîîen, deg wakal d ta$rast n ikamyunen

yesawaven dduzan $er ibabuôen i d-iqerben,

imdanen d tazzla akka d wakka ger tjeôôarin. Ur

illa ûûut, ur illa uéeggi, yal yiwen iéra anda

yedda. Mi d-tewwev tissi n lâeskeô ad rekben

taflukt tameqrant ad ten tesiwev $er ubabuô

nsen. D asif n war tiddi.

Mi d-rsen seg ukamyun nni, d aneggez akka d

wakka, d abrid $er teflukt d iqerben.

John ur icfa igguni din. Ur yuki mi d-yufa iman-

is deg waâbbuv ubabuô anect n wedrar.

Mi kecmen, seggmen iman-nsen, afesyan nsen ifra

yasen d awal $ef webrid nsen : ad kecmen $er

Fôansa azekka send ad yali wass.

Di yal ababuô, mi kecmen, d anejmaâ uheggi n

tikli uzekka nni. Di yal ababuô d almad n webrid,

d almad n wennar n tyita $ef takaôva, anwa

Page 212: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

212

izwaren, anwa igran $er deffir, ansa i d abrid n

tuff$a seg waman, anta nnuba, anta taflukt deg ad

teddu yal taseqqamut, amkan n yal amdan.

Ibabuôen nni ibedden deg waman, u$alen di

teswaât d i$erbazen i welmad n tôad.

Afesyan nni ur ise$zef awal. Awal-is igzem,

ifra. Azekka ad gen i$isi ameqran deg wadmer n

Nazis. D nitni, ilmeéyen n Marikan, ar

isengugin, ar ihudden tazmert n Hitler. Yal

yiwen d amkan-is, yal yiwen d tiyita-s tin ar

igen iceqqiq deg ugadir i d-iga Lalman, akken ad

ihudd, ad isix.

Fran-asen-d awal ifesyanen : d abrid $er Fôansa.

D iv. Tiftilin xsint deg ibabuôen. Te$li-d

tsusmi. Ilaq ad gnen send tanekra uzekka. Send ad

yali wass, ad a$en abrid n Normandie .

Page 213: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

213

31. A31. A31. A31. Ass n times diss n times diss n times diss n times di Omaha Beach…

Ur yuli wass, tekker tmes ger waman d wakal n

Normandie .

John iîîef tamegêelt-is ger ifassen-is, itezzi

deg uqerru-s, iferru anta tissi deg a yeddu, anwa

i yellan zdat-s, anta taflukt deg ar ineggez. D

win kan i d a$bel-is. Ittu iman-is, ittu anezgum-

is, ittu imawlan-is.

Yal tikkelt ar isel i ûûut n lbumbat, i ûûut n

tmesrufat nnig uqerru-s, iéra d tig nsen ne$ n

Legliz. Deg igenni zerrint, kkatent, rennunt

tiyita ad i$li ugadir n Nazis.

John ur iéra igen ne$ ur igen deg ubabuô, seg-mi i

yasen d-ifra awal ufesyan nni nsen. £as susmen,

tiftilin nsant, netta iqqim ikbel iman-is,

yegguni, ur igen. Mi yembawel ubabuô ibda iccig

deg waman, allen-is llint. Ger webruqqel nni

amezwaru n ubabuô akked lbumbat i$ellin zdat

iftisen n Normandie , ur tella talast.

Heggan iman-nsen $er yimi ubabuô am tassna n

waôéen, afesyan $er zdat igguni awal ufesyan

yellan nnig-s. yal yiwen d amkan-is. Aman rwin

ugar, ikker-d wavu, ahuccu irennu, abbu n tmer$i

Page 214: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

214

iqseê. Ugur ameqran d ûûut n imrad ikkaten si yal

ababuô. Yal tiyita tetceqqiq imeééu$en.

£as llan sellen i herwel nni, ur éran s tiî nsen

ayen yellan, ayen iveôôun $er zdat. Wid illan $er

deffri ukin iman-nsen am wid illan di tesraft.

Ameééu$ isla, tiî ur teéra. Ikker deg-sen

uferfud. Ëman idammen nsen. Ran ad d-neggzen am

yizmawen seg ubabuô nni. Taganit nni $ezzifet,

eééayet.

Mi yasen d-is$el ufesyan, ineggez netta d

amezwaru $er teflukt n wuzzal, LCVP (Landing Craft

Vehicle, Personnel), John ur iéra yedda $ef ivaôôen-is

ne$ yufeg d affug deffir-s, yufa d iman-is deg

wemkan-is. Mi yezzi s tmu$li akka d wakka, d

imeddukal yegguni i yellan $er tama-s.

Lmujat thuccunt taflukt tefessast akka d wakka,

lâeskeô yellan deg-s cudden iman-nsen, îîfen,

sdergen iqerra nsen. Tiflukin yellan $er zdat,

nessrent yiwet deffir tayev $er zdat.

Page 215: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

215

32. U32. U32. U32. Urar rar rar rar aberkan aberkan aberkan aberkan deg ublaukhaus…deg ublaukhaus…deg ublaukhaus…deg ublaukhaus…

Helmut ira ad yaru ayen yellan $ef wul-is. S

tidett, ul-is iççuô.

Tameddit n wass i yasen d nnan : sin imeddukal,

wid wukud yella yeîîef taâssast deg ublaukhaus,

tenîel-iten lbumba tameqrant. Ur d igra deg-sen

wayen ar ad neîlen. Lbumba nni tesdukel taluft-

is, ten$a ten, tenîel-iten deg yiwet teswaât.

Niqal Helmut yettu lbumbat nni d i$ellin seg

igenni. Di tazwara nni isel asent kan anda

$ellint, syen yal tikkelt iéer ne$ ikkat ad d yaf

anda $ellint. Yu$al asen d urar aberkan deg

ublaukhaus. Mi slan i wseffeô n lbumba deg

igenni, wa ad as yini ad te$li da, win ad as yini

din. Ass-a ur te$li din ur te$li da, te$li-d $ef

imeddukal nsen, negren di teswaât.

Send ad yaru deg wedlis, Helmut iêemmel ad iéer

aman n yilel di taggara nni n wass. £as iéer aman

teddun ttebruqqulen akka d wakka, suffu$en-d

tikuffta timellalin zun d izgaren ne$ d iserdan n

tkerza, tiî n Helmut téeô ayen ur iéer win illan

nnig waman nni. Lexyal n Anna d warraw-is zun

izde$ taza$art nni n yijdi d waman, iteddu ger

Page 216: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

216

igenni d waman, ger igenni d wakal. Iéer arraw-is

akked Anna teddun d ilelliyen di tmurt n war

afrag, n war lbumbat, n war taéeyt d tider$elt.

« Anna,

Llan wussan mar ad d-ddme$ tabôatt agi inem,

sarame$ ad aru$ ayen triv ad ass teslev : aùmek

lli$, ayen xeddme$ yal ass, ayen i yi isevsen,

ayen i yi iserfun, uguren i d-mmugre$, am zun d

kra wussan kan i yi-d-iwwin $er tmurt agi i

uxeddim, i trezzaf ne$ i temsalt nniven. Nek, mi

lli$ adlis, ad d-yeddukel u$em$um nni aberkan n

tallit deg nella. Tebrek deg nella ur illa d nekk

kan i tt id-isnulfan deg walla$-iw : nezde$ aftis

nnig waman, zun d acôuf n igider ; ilmend deg a

neqqim i tafat, ad néer tagnewt d tafukt, nekkni

nenîel deg yifri n siman d wuzzal, deg ublaukhaus

i bnan yergazen i tmettant nsen, i nnger nsen.

Tudert agi d yir taggara. Mar ad d-yali wass

taûebêit, sarame$ din ad d ye$li yiv akken ad ifak

wass-nni. Ayen yellan ger tlalit nni yiîij d

tillas n yiv ur illa deg-s wazal. Lemmer ufi$ din

ad yemmeçç wass-is akken ad yawev gma-s, ad d-

tazzel tewser.

Ass-mi lli$ di lfirma, llan wussan deg kerze$ i

Page 217: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

217

yitran. Ad d kkre$ send ad yali wass, ad bdu$ i

yitran, ad d segri$ iverfan i yitran, zun ass ur

a$ ikeffu. Ass-a nessaram ad ngen tanafa i yir

targit deg nella, tanafa deg ur d-nettaki… ».

Mi yella yettaru, Helmut yesla i tikli deffir

ublaukhaus, icudd adlis nni deg wemkan-is,

isexsi taftilt nni, afus $ef tmegêelt, yegguni.

Mi d-ikcem ufesyan, deffir-s ddan-d sin ur

issin, inwa i netta i d-usan, d Gestapo nni.

Isers afus-is $ef wedlis nni di loib-is, irgagi.

Illa win i yasen innan yettaru Helmut?

Sin nni usan-d si tama nniven, afesyan iwwi-ten

id akken ad gen nuba nsen n taâssast deg

ublaukhaus. Helmut izmer ad isgunfu. Inna yas

winna ad d-yu$al send ad yali wass.

Mi d-iffe$ Helmut seg weblaukhaus, israê ugar

tariêt n waman n yilel. Icuff turin-is akken ad

ifaôes skud ur ikcim $er uderbuz nniven. Tudert

deg uderbuz $er uderbuz ur tella d tudert.

Nnig leb$i-s i yekcem, igen deg wusu. Isem n

wusu, d awal kan.

Page 218: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

218

Di tnemmast n Munchen55 i d yufa iman-is. Iéra

iman-is iteddu ger warrac d teêdayin di tnemmast

n Neuhauser Strass, syen yeffe$ $er webôaê n

Marienplatz . Ur ifôiz udmawen nni, ur iéra d

atmaten-is, d arrac n Bergkirchen ass-mi yella d

ameéyan, ne$ d netta d warraw-is seg-mi d yekker

yu$al d argaz.

Tafat n Marienplatz terna acbaê i yijeooigen nni

akk d-iff$en seg îîiqan n yexxamen. Tezwe$,

temlel, tewre$ d tizegzewt dduklen, tturaren i

tafat n tefsut. Helmut iteddu akka d wakka,

itezzi, ur d-iffi$ seg webôaê nni. Di tnemmast n

webrid, teddun ikalicen, ibiluten, imsebriden

uvar, wa isawal, wa idess. Zdat têuna, qqimen

yemdanen d idurra, teswen lqahwa d uyefk ne$

tissit tasemmavt, tabyirt n Lowenbrau, ‘tabyirt

n yizem’ n Munchen.

Helmut isarem ur d tettili talast i tikli nni.

Iteddu akked wid yellan yid-s, tikwal d awal,

tikwal d tavsa. Izha wul-is. Teddun, tezzin akka

d wakka, tikwal ad bedden, syen ad rnun tikli, ad

zzin $er tama nniven. Marienplatz tban-as d

tameqrant am zun ur deg-s talast.

55 Munchen : Munich, tamdint deg yella Hitler ; teqreb ti$remt n Bergkirchen akk d Dachau.

Page 219: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

219

Di tikli nni n win ur isarem ad yawev, avaô $er

zdat sin $er deffir, Helmut itturar netta d

walla$-is. Iteddu, isteqsay iman-is ma d netta i

yellan iteddu ne$ d yiwen am netta, ma d

imeddukal-is wukud iteddu ne$ d arraw-is d Anna

wukud iteddu. Udmawen nni yellan yid-s ffren ur

ffiren, ur izmir ad ten iéeô.

Helmut iffe$ seg webrid n tmu$li, anda éeôôent

wallen, ira ad iéer s ûûut nni yakk i yas izzin.

£as allen-is ur érant, iger tamawt ad iéer s

imeééu$en-is. Isarem ad d-yaf anwa, anta, anwi

wid akk yellan yid-s. Iéra iman-is am win iqqnen

allen-is akken ad isenqed, ad isel i ccna n

wefrux, i waffug n tzizwit di lexla. Helmut iéra

tuqqna n waîîawen tettefk tiî i umeééu$, tettefk

tamu$li i tnalit ufus.

Tikli, tikwal akka tikwal akin, Helmut d

tarbaât-is teddun di tnemmast n Marienplatz .

D afus i d-yersen $ef tayett-is, ne$ d awal,

Helmut idduqes-d. Tebrek n uderbuz tesse$li-d

fell-as anezgum. Isarem ad iîîef amur si tafat

nni n Munchen.Iéôa d awez$i56.

56 Awez$i : ayen ur izmir ad ivru (français = impossible)

Page 220: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

220

Ihuzz aqerru-s, iééel afus-is, yeddem

tamegêelt-is, yeffe$ akin d abrid $er ublaukhaus

nni i nuba-s n taâssast.

Izeggen yiv mi d-iffe$. Tiremt snat ad yali wass.

Helmut iseggem iman-is $er tama n lmatrayuz,

isfev allen-is, iger tamu$li $er waman n yilel,

ddaw weftis, zdat-s. Ikkr-d wavu irna-d lmujat

deg waman.

D ass d 6 yunyu 1944.

Helmut, $as llant tiram deg yuyes, ur as ikkis

usirem. Akken ad iîîef asaru n tmeddurt deg

yella, akken ur as ittensar wakud, iga yas asaru

i wussan. Seg wass-mi yelsa akaskiv, yu$al d

aâsekriw n Wermacht, iêesseb ussan. £as llan

wussan deg yefcel, taggara ad yu$al $er leêsab

nni. Yal taûebêit, anda yeb$u yili, ad isiwel i

yiman-is : « ass-a d ass n waya d waya ». Iv-a,

allen-is ééant deg waman n yilel n La Manche,

akin $er yi$il, igguni ad d-yali yiîij n wass n 6

yunyu 1944.

Targit nni n Munchen tga yas a$ilif ugar i

Helmut. Acêal n wussan aya ur yurga, taneggarut

agi teskefl-d deg walla$-is tilufa yakk

Page 221: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

221

yesdukkel, tilufa ibubb am idilen nni n wedfel

$ef tqacuct. Lemmer yeéra wid iêemmel di targit

nni, ifôez udmawen nsen, izmer ad inecham.

Netta, ur ten iéra, ur isla, ur ifôez ûûut nsen.

Iqqim akken isqev.

Helmut isedreg iman-is $ef wavu n yilel, deffir

lmatrayuz, igguni.

D tafat nni n Munchen i d-yu$alen zdat wallen-is.

Ira ad d-isdukel ayen akk $ef yecfa si temdint

nni iêemmel, iberdan nni yakk deg yedda : mar ad

d-tasev si Bergkirch, anekcum $er Munchen si

Moosach, syen ad tedduv di Dachauer strass,

alamma d Neuhausen $er zelmev akked Schwabing $er

yeffus. Zdat d Nymphenburger strass i yesuffu$en

$er Zentrum, $er Marienplatz , tanemmast n

Munchen.

Ayen i yas d-yusan deg walla$-is, d aktay n

Oktober Fest 57, netta d imeddukal-is akked Anna.

Yal aseggas, deg wussan nni kan n tubeô i d-

itekkes iman-is seg we$bel n lfirma n

Bergkirchen. Ussan nni, zun izde$ di Theresien-

Wiese : Uççi din, ccna d tissit n lbirra si

tsebêit ar tmeddit din. Deg wussan nniven, mar ad 57 Oktober fest : tame$ra n tubeô, tella yal aseggas di tnemmast n Munchen, d tame$ra n lbirra ! Amkan-is deg webôaê n Theresien-Wiese.

Page 222: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

222

yerzu $er Munchen, ala di tberna nni tameqrant n

Englischer Garten58 i yettaf zhir nni, zedwa nni

iêemmel di tme$ra n Oktober fest . Zhir nni

ismekta yas yal tikkelt ta$rast n tzizwa.

Mi yesla Helmut i zhir deg igenni, inwa d avu

ameqran i d-ikkren. Yuki i zhir, irna yuki i

wemkan nni deg yella izehher ula d netta am zun d

tamurt i yettergigin ddaw-as. Ayen i yas t-id-

ifran d aseffeô nni d ikkan seg igenni, ûûut nni i

yessen. Helmut ifhem ayen i t-iggunin.

Mi d-bdant lbumbat am webruri $er anda yella, ur

yufa anda ad yerwel. Timesrufag n Marikan d

Legliz u$ent-d igenni am wejôad, megglent tamurt

s wuzzal akk d times.

Tama $er yerra tamu$li-s, Helmut ad iéer iêeoouoa

n tmes n lbumbat. Ti$altin n Collevile-sur-mer,

Saint Laurent-sur-mer akked Vierville-sur-

mer kerzent yir takerza.

D nnger i d ye$lin $ef tmurt n Normandie . Mazal

teffil akin tissi n tmesrufag, ad d-ternu tayev

deffir-s am zun seg waman i d-teff$ent. Igenni

yu$al d aberkan, yegguma ad yali wass.

58 Englischer garden (jardin anglais) : d tizgi yellan di tnemmast n Munchen, tama n wasif n Isar, deg-s 365 gtar (ha),

Page 223: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

223

Helmut idhec, igguni am win iwet uzaylal.

Mi yas d-ikcem ufesyan s tazzla, inna yas ad

yekkes a$ummu i lmatrayuz akken ad iwet, am zun

iffe$-d si targit. Ittu iman-is.

Mi yessuli imi n lmatrayuz $er igenni, ibda

tiyita, iéra iman-is am win ittna$en netta d

wavu. I Helmut, tiyita n tidett, d tin deg ad

tqablev acengu, ad teérev $er zdat, ad tewtev

netta ad k id-iwet, maççi d astutti n tider$elt s

ôûaû $er igenni n tebrek akk d yilem.

£as akken, issa$ tiyita, imdel imeééu$en-is,

igguni tent. Acemma kan rnan-d sin, kecmen-d $er

ublaukhaus nni, îîfen lmatrayuz akked wemrud

iwehhan $er waman.

Mi yeéra wid yekkaten $er waman, inwa d tiselbi i

ten ikecmen. Tiyita tekka-d seg tmesrufag seg

igenni, nitni rran tiyita $er yilel n La Manche.

Iqqim, isusem kan.

Mi yekna $er zdat, isukk tamu$li akin $er yi$il n

waman, iéra ayen ur ggunint wallen-is : i$il

yu$al d aberkan s ibabuôen n yal udem, n yal

tem$er. Deffir wejôad n tmesrufag deg igenni,

irna-d wejôad n ibabuôen. Anda yegguni ad d-yas

ubabuô amellal ad d-iglun s Anna akked warraw-

Page 224: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

224

is, ass-a inne$l-d weglaf n ibabuôen iberkanen n

wuzzal d ubaôud d tmes.

Mi yelli allen-is Helmut, iéra ifeîîiwjen n tmes

si yal tama n yi$il. Ma yenser si times d-ikkan

seg igenni, tin d-ikkan seg yilel ur ibna fell-

as. Yiwet lbumba tusa-d si zdat, tekcem-d seg

yimi n ublaukhaus, tegzem di tnemmast lmatrayuz

nni, t$ez tasga, agadir nni n deffir, teffe$ akin

$er wakal. Helmut iééel di tnemmast, idel-it

yijdi akked iceqfan n siman n ublaukhaus. Iqqim

isred.

Mi d-yuki Helmut, yuli wass, d tafat, Omaha

Beach tbeddel udem. Izwi iman-is, ifhem ur

immut. Sin nni yeîîfen amrud idel-iten yijdi akk

d weéru, neîlen. £er waman, Helmut iéra ayen ur

isarem ad iéer. Ibabuôen derren, ifluken

imeqranen weroin iéra, sekcamen-d lâesker n

Legliz d Marikan $er tijdit n Omaha. Di tnemmast

teééel tqentert n wuzzal keççmen-d seg-s

iblandiyen akked tkeôyas59 ur issin.

Helmut isferfed $er tama-s, yufa tamegêelt-is

anda tella i teqqim. Iddem-itt-id, ikker, ikna

si tama nni n yimi n ublaukhaus ur nhudd.

59 Tikeôyas Jeep, n Ford akked Willys.

Page 225: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

225

Akessar, ger waman d yijdi, iéra La Jeep teteddu

ad d-teffe$ seg waman.

Helmut ijbed znad. I$li umezwaru nni i yellan

isedduy takeôôust nni. Mi yuli wis sin ad tt-id-

inheô, irna ijbed znad i tissi tis snat. La Jeep

nni tbedd din.

Zdat wallen-is ters-d tebrek ur issin. Helmut

issers tamegêelt nni, iééel afus-is, isers-it

$ef wedlis nni n Anna i yellan di loib-is. Ye$li,

yesred $ef iceqfan n siman d wuzzal.

Page 226: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

226

33. A33. A33. A33. Asif n idammen…sif n idammen…sif n idammen…sif n idammen…

Mi d-teffe$ teflukt nni ger ibabuôen yellan $er

zdat, teffe$ tiî, John yufa maççi d ayen yegguni

i yufa. D nnger n times, n wuzzal, n idammen ; d

timeqbert n war isem. Seg waman d times ubaôud,

si tama n wakal d times ubaôud n Lalman. Tekker

tmes deg waman n Omaha Beach .

Tiflukin s tazzla $er zdat, tin yewven tijdit ad

llint tewwura, ad d nne$len seg-s temrawin n

yergazen s twu$a d ubaôud. Win iff$en iffe$, win

i$lin din i$li, win ijerêen ad izu$er iman-is $er

zdat, ad iddari deffir wuzzalen n wefrag, n

yeblandiyen yezzren, ne$ n yergazen yemmuten

ufraren-d nnig waman. D aêvun !

£er tama, teééel tqentert n wuzzal zun d aérem

a$ezfan, teddun fell-as iblandiyen seg ubabuô

$er tuff$a $er wakal. Teddun kkaten s yimrad

nsen, rennun s lmatrayuzat nsen.

Astutti n ôsaû nni, n lmatrayuz tameqrant akked

ôaâud n imrad i d-ikkan seg ibabuôen d

yeblandiyen, ne$ seg iblaukhaussen ufella n

Lalman, sme$ren adriz n at laxeôt, rnan tisselbi

i tisselbi. Ur izgil yiwen.

Page 227: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

227

Di tissi nni, John iffe$ seg waman, izger tijdit

n Omaha Beach , izzu$er yiwen umeddakel-is

ijerêen $er tama-s. Mi t-isentel deg udernu,

izzi-d $er deffir, iéra-d sin imeddukal nniven

xebbven deg waman. Mi ten-id-iwev, yiwen yejreê

yesuli-t $er teflukt yu$alen, wayev yeooa-t din,

yemmut. Mi yedda ad d-yezzi $er wakal, iéra win

d-inehôen takeôôust nni, La Jeep nni, $ef

tqenîert n wuzzal, ye$li yemmut. John ineggez,

ikkes-d win akken yemmuten seg wemkan-is, yerra-

t $er deffir, yu$ amkan-is i tenheôt n tkeôôust.

Issa$ amutur, isedda La Jeep nni $er zdat kra n

lmitrat. Mi yedda ad iffe$ seg waman fella

wuzzalen nni, tekka-d tissi n ôsas si tama

ufella, nnig weftis, seg yimi n ublaukhaus wis

sin. Snat teôsasin ntant ddaw teftilt tazelmavt

n La Jeep nni, gant snat tefliwin ta $er tayev.

Tissi n teôsaûin tineggura sbeddent tikli n John

deg wemkan nni anda yella, ger waman d yijdi n

Omaha Beach .

John Immut menteq.

Page 228: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

228

34. I34. I34. I34. Imezgaren n wamanmezgaren n wamanmezgaren n wamanmezgaren n waman

Mi yuli Muôad si tijdit n Omaha, yuki ééay-it

ivaôôen-is. Iéra, ur illa d afcal kan n tikli,

ne$ n tenheôt. Tidett, iççuô wul-is.

Mi yesbedd takeôôust zdat usalay nni, ‘Mémorial

du Débarquement’ 60, Muôad ira ad iéer ayen d-

igran si tedyant nni n 1944. Ad iéeô aktay akked

wayen ikukra ad iéeô.

Mi yekcem s tkeôôust abôaê nni, parking nni n

zdat, yufa din ajemmal tkeôyas derrent, yal

yiwet deg wemkan-is. Anda yenwa netta ad d-yaf

snat ne$ tlata tkeôyas kan, taggara yufa-d ssuq

yaâmeô. Niqal indem i walluy nni d yuli si

tijdit. £ur Muôad, amkan n tsusmi, am tmeqbeôt,

am ujaddar, ur illa d amkan n wawal. Timeqbeôt d

amkan-is, ssuq d amkan-is.

Mi kecmen ajaddar nni ameqran, Mémorial nni, di

teswaât kan, si mi ten tefka tewurt, zegren

tallit rnan timura. Tasusmi nni ujaddar i

yessarem Muôad, yufa-tt din i tella.

60 Mémorial américain du débarquement de Colleville sur mer : deg-s llan 9387 iéekwan n wid immuten n marikan akked ismawen n 1553 n wid yuckan (= wid i$aben, disparus ).

Page 229: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

229

Tidi nni tasemmavt i t id-iff$en mi yella ibedd

di tejdit n Omaha Beach , yuki yas tettali-d deg

weksum-is. Udmawen n wid akk yellan di tedyant n

6 yunyu 1944 yufa ten din, zun ddren zdat-s. Yal

tardast, yal asurif, yal tama, yal tamu$li,

Muôad iéer udmawen n wid d-ikecmen seg waman send

ad yali wass, ass nni amcum n 1944, ass n

imezgaren n waman. Ilmeéyen nni yeéra d lexyal

zdat-s mi yella iteddu $ef yijdi, ger waman d

wakal, yufa-ten bedden din d inigan, zun ran ad

d-netqen, ad d-inin ayen yezran deg wemkan nni,

ayen yezran fell-asen.

Mi yella ibedd di tijdit, udmawen nni iéeô Muôad

ur sen iga udem am imdanen éeôôen medden di

talwit. Wid iéer imir, d udmawen n yemdanen

yellan di tedyant n tmes, ger tmettant d tudert,

d udmawen n tigdi, n twu$a, n tiôôukza, n tawla

ubaôud.

Mi yeseqreb, yeéôa udmawen nni di ttwiôat

derrent, llan zdat-s, am zun issen-iten, yeéôa

ten teddun am imedduren akk wukud ttemlilin

medden. Mi yeéôa yal udem, deg walla$-is ad iwet

ad d-yaf anda i t-yeéôa, anda i t-yessen. Muôad

Page 230: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

230

yufa yefreg waktay-is deg walla$-is akken tella

tefreg s wuzzal tijdit n Omaha Beach . Wid yeéôa,

d wid yellan deg waman teddun ad d-ff$en, d wid d-

ineggzen si teflukin nni n wuzzal, d wid d-iff$en

$er wakal içça ten ijajiê n tmes, $lin mmuten, d

wid d-yulin aftis, lmatrayuz $ef yiri nitni

kkaten wiyav kkaten, d wid ye$lin zzren deg waman

send ad éôen taluft i yevran yid-sen. D udmawen

nni n war udem i yeéôa Muôad di tijdit n Omaha.

Yuki rgagint tgecrarin-is.

Muôad yufa-d amkan yeqqim. Isfev anyir-is si

tidi nni d-iqqaîôen. Seg wemkan nni anda yeqqim

teffe$ tiî, zdat-s tella taâlleq yiwet tteswiôa.

D udem n yiwen seg ilmeéyen nni d yuli acôuf nnig

waman : si tama ufella d ôsaû n Lalman, netta

iteddu ikna, afus $ef znad n lmatrayuz. D aêwaû i

t id-iêweû win i d-iîîfen ttwiôra nni. Deg wallen

n ileméi nni tban-d tigdi nni yellan di yal amdan

deg imen$i. Tamu$li nni ur as-gan isem.

Tamu$li nni, yal tikkelt ad tt-iéeô Muôad mar

irfed allen-is, ad yaki i kra yeqqaz deg walla$-

is.

Muôad iqqen allen-is, iqqim. Mi d-illi allen-is,

Page 231: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

231

yufa-d anda yeéôa tamu$li nni. D allen n Dadda-s

Salem mi d-iffe$ si ger ifassen n lâeskeô, di

taddart n Tagemmunt.

Page 232: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

232

35. T35. T35. T35. Tanekra dianekra dianekra dianekra di Tagemmunt Tagemmunt Tagemmunt Tagemmunt

- Abrid n wadda yegzem, ad na$ abrid n wadda. Ma

nedda tikli yelhan, ad nawev taddart n Tagemmunt

i tafat !

- A salem ! Abrid n wadda $as intel, igzem, ur

ivmin. Ma éran-a$-d lâesker seg yi$il ad a$ d wten

s umuôti. Seg webrid ufella, $as abrid $ezzif,

nezmer a neddu. D abrid n tferkiwin, n imeksawen.

Nni$ awen ad na$ win ufella !

Mi llan imeqranen ferrun taluft n webrid, si

wadda ne$ si ufella, Muôad ibedd, icudd

tabeônust-is, igguni ad frun awal-nsen. £as

imir, mi suff$en awal n trewla, niqal ikukra, ma

d tura, ikkes-as ukukru, ib$a ad iffe$ si Mekraz

am netta am ilmeéyen nniven.

Ger uzal d uzuzbu i d yewwev wawal $er taddart n

Mekraz. Inna yasen win d-yusan : « sli$. Azekka

ad d-asen lâesker $er da ; rnu nnan d wid nni

yesnegren taddart n Ibahlal. Srewlet akin

ilmeéyen nwen akked telmeéyin nwen. Win inesren

ugar ! ».

Mi yeffe$ wawal di taddart, Muôad isla i yemma-s

mi yas tenna i Salem :

Page 233: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

233

- Ad iddu yid-k Muôad $er Tagemmunt. Yif -it ur

t-id-ttafen dagi. Baba-s infa, meqqar d netta ur

t-rennun. Nnan lâeskeô nni, at ibiôi azegzaw,

teççen ula d imcac. Deg Ibahlal, ula d tameîîut s

tadist ur ugaden Öebbi deg-s, sfin-as-d tadist-

is…

Mi yezger Muôad amnaô, yekcem $er wexxam,

tesusem yemma-s. Tegzem awal-is. Tezzi-d $er

mmi-s, tenna yas :

- A Muôad ! Ad tedduv d Dadda-k Salem $er

Tagemmunt. Azekka kan ad d-tu$alem.

Tasaâdit tezzi akka d wakka deg wexxam, tedda ad

sen d-theggi taêbult n we$rum. Salem yu$-it lêal

iffe$, Muôad iqqim di tnemmast n wexxam, ibedd

ur iéra anda ad yerr. Iger tamu$li, abôaê tekcem

it tili. Ass izra. Ma d tarewla, ilaq asen ad

rewlen tura, ma d tirezzaf n tmeddit, netta ur

tt-issin.

Iddem tabeônust-is, icudd tarkasin-is, syen

iffe$ $er wefrag. Deg umeééu$-is isel i wawalen

nni n yemma-s : « ad iddu yid-k Muôad !». Di yiwet

n tama ifôeê mi ad iddu d wid ar irewlen si

taddart, di tayev am akken yugad. Ayen akk i yas d

êkan wid irewlen tikkelt nni yezran tga-yas

Page 234: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

234

akukru. Nitni ass-n rewlen $er Laâzib n Wagdel.

Ur nsan din. Ddan deg webrid ur ssinen, anda yal

asurif ggunin ad d-$lint fell-asen lbumbat ne$ ad

afen zdat nsen aglaf n lâeskeô. Tameddit n wass

u$alen-d d tarbaât $er taddart n Mekraz. Ass-n ur

d yusa lâesker, ur d-illa kra.

I Muôad, tarewla n wass-a d tameqrant. Tagemmunt

tella akin i yi$il. Abrid-is $ezzif ; sin i$ezôan

d yi$il ad tgezmev akken ad tawvev. Abrid-is

yexla. I$il nni yella deg-s webrid ameqran,

abrid ukeôôus, teddun deg-s lâeskeô. Ar i$il

nni, llan sin iberdan, win n wadda akked win

ufella.

Muôad issen akk iberdan i yas d-izzin i taddart

nsen. Issen-iten, idda deg-sen ne$ isla anda

llan. Taddart n xwali-s akin i yi$il i tella,

issen abrid-is tardast tardast.

Mi yella izger walla$-is akin i yi$il, iteddu deg

iberdan ur issin, i yesla i tikli n Dadda-s Salem

mi d-yu$al si tejmaât, inna yasen.

- D abrid ! Wid a yeddun heggan, tura ad na$ abrid

n Tagemmunt. Cudd arkasen-ik a Muôad !

- Arkasen-iw cudden, nekk hegga$ a Dda !

Salem iîîef-d agrab n wuççi seg ufus n Tasaâdit,

Page 235: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

235

izwer Muôad zdat-s, ff$en-d seg wexxam. Mi wven

$er tewwurt n wefrag, ibern-d syen Muôad, yu$al-d

$er yemma-s, yenna yas

- Ur ttagad a yemma, deg yiv agi ad kem twanes Nna

Wiza. Azekka tameddit, ma ur d-illa kra di

taddart ad d-nu$al.

Awalen nni i yenna Muôad i yemma-s ff$en-d seg

yimi-s zun maççi d netta i ten id-innan. D awalen

ur inuda ad ten id-yaf, llan deg walla$-is,

seggmen, fernen, ff$en-d di lawan nsen. Mi d-

iffe$ seg wefrag, yuzzel deffir Dadda-s Salem,

kecm en $er webôaê n tejmaât. Din ufan abôaê

yeççur ger yelmeéyen akked tilemeéyin.

Mi ddan ad bdun tikli, ikkr-d Rabeê, inna yasen.

- Ur tezmirem ad teflem seg yi$il akka tellam.

Ilaq awen ad tawim yid-nwen aceppiv amellal. Ma

temlalem-d lâesker deg webrid, ur reglet. Kenwi

d sibil. Refdet aceîîiv nni deg yixef n t$animt,

tbeddem. Ur ken id-kkaten s ôûas!

Rabeê yella d aâsekriw di lgirra nni n Wanducin,

di tmurt n Vietnam . Illa iguooa netta d lâeskeô n

Fôansa acêal iseggasen. Tura meqqer, tazmert

teooa-t, ifadden kkawen. Ur izmir ad iffe$ d

amjahed. Iqqim d aâssas di taddart. Ayen illan

Page 236: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

236

$ef tiî-is.

Zewren ilmeéyen nni yeglan taceîîivt tamellalt,

u$en abrid n Tagemmunt. Mi ff$en si taddart, ddan

acemma kan deg webrid ameqran, abrid ukeôôus,

syen unfen $er zelmev, u$en abrid n wasif. Abrid

idyeq, tbeddel tikli. Derren yiwen yiwen, teddun

am wuccanen deg webrid nni udyiq, azal n yi$il di

tehri.

Mi bdan tikli, Muôad ur inuda ad iéer ma ddan

warrac am netta. Deg webôaê, ibedd $er tama n

Dadda-s Salem, zun ibeddel tarbaât, yu$al d

ameqran ger imqranen.

Mi ff$en timizar tineggura i yesla deffir-s i

wawal n Ëamid, iqerb-d $ur-s, inna-yas-d

- A Muôad ! Ssne$ taddart n Tagemmunt. Ddi$-d

tikkelt nni izran mi nerwel akka am wass-a. Dinna

di Tagemmunt ssne$ yiwen weqcic, isem-is Tamen.

£ursen i nensa nekkni, nezmer ad nekcem ad ngen

$ur-s.

Muôad idduqes, am win t id-isakin deg yives. Ih,

iteddu $er taddart ur issin, ur iéra anwa axxam

ad ikcem din, anda ad igen. Mi yerfed tamu$li-s

$er wid iteddun zdat-s, ur d iwwi yiwen usu ines.

Mi yella itezzi tent deg walla$-is i d-imekta

Page 237: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

237

isla i ta$ect n Ëamid. Izzi $ur-s $er deffir,

inna-yas,

- Ih a Ëamid! Ma teb$iv ad nekcem $ures, ad nens

$ursen. Llant tlabilin di loib-iw, ad as tent

fke$.

Mi ff$en i yigran, wven asif, zegren $er tmurt

ugemmav, te$li-d tsusmi di terêilt nni. Ur illa

wawal, ur tella tmacahutt, ur illa uqesseô. Yal

wa yegguni lawan deg ad d-$lint lbumbat fell-

asen, ne$ anda ad d-ibedd waâskriw s ukaskiv-is

nnig webrid ne$ zdat nsen. Yal yiwen d a$ilif-is,

yal yiwen yeîîef taâbbuî-is. Nitni rewlen i

tlufa, teddun susmen akken ur d-rennun tilufa i

tikli nsen. Deg wedrar ûûut iteddu seg ugemmav

$er ugemmav, yif $ir ad nesren s tsusmi, ad jbun i

yi$il i tafat, ad kecmen Tagemmunt.

Di taddart n Tagemmunt, Muôad icfa kan $ef

tejmaât nni nsen. Mi wven d tameddit n wass,

i$li-d yiv. Mi kecmen tajmaât nni, yufa teççur d

imdanen, zun ggunin ten ad awven. Mi wven kan,

ferqen ten yal tama : tilmeéyin $er yexxamen n

telmeéyin, atmaten $er yiwen wexxam, yal yiwen

Page 238: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

238

yufa amkan-is. At taddart nni, win izwaren zdat

sin ne$ tlata inebgawen-is ad iffe$ akin, ad ya$

tazribt-is $er wexxam-is. Tiremt kan yefra c$el-

is, tajmaât d tilemt. Gran-d yaâssasen nsen

yellan din.

Axxam nni deg yedduri Muôad, Dadda-s akked wiyav

d aberkan seg wabbu. Takanna d taberkant,

adekkan d aberkan, taârict nnig ukanun d

taberkant. Temlel n tumlilit tegra-d kan di

tesga. Tikli nni tesfecl-iten. I imensi,

sersen-d aâwin nsen $er tnemmast ugertil,

sduklen-t, zzin-as. Win iççan talqimt, ad ya$

amkan-is, ad igen $ef ugertil. Aneggaru i yufan

anda ad igen, te$li-d tsusmi deg wexxam. Ur illa

uqesser, ur d-iêka yiwen tadyant. Iddukel wefcal

d unezgum. Tensa tcemmaât, i$li-d yiv.

Muôad iqqen allen-is, zun igen, ma d alla$-is ur

t-iooa ad igen.

Mi yedda ad ikkes tirkasin-is i d-izzi ifassen-

is $er deffir. D tikkelt tamezwarut i yensa di

taddart n medden ur issin, i d-yedda d imeqranen

rewlen i lâeskeô, taggara netta ad ikkes

isebbaven-is akken ad igen !

Iooa isebbaven-is $ef yiri-s, isker iman-is di

Page 239: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

239

tbeônus-is $er tama n Dadda-s, yeqqim. Nadam ur

d-yusa. Isarem azekka-nni ad yurar tilabilin

netta d Ëamid akked warrac n Tagemmunt.

Mi yella igen tanafa tamezwarut, d tiwu$a n

wuccanen si ddaw yexxamen i t id-isakin. Muôad

ineggez zun ççan-as d tifednan-is. Nadam nni

yucka fell-as, igguni ad yali wass.

Lawan nni deg aâziz yives i slan i dderz akked

tyita $ef tewwurt :

- Ddeb ! Ddeb ! Ekkret ! Ekkret ! Atan yusa-d

lâeskeô !

D win i ten isensen i d-iêman tawwurt. Mi yas tt

id-llin, inna yasen

- Tarewla ! Iaâssasen éran lâeskeô $er Tleqqamin

ad d-teddun $er da. Zzin-d si tama ufella, tura

ad d-awven taddart. Ekkret fell-awen. Ma nezmer

ad kken nesenser, mulac ad teqqimem am nekkni di

tejmaât.

Muôad ur idduqes, ur yugad. Mi d-iteddu $er

tewwurt wergaz nni, isla yas send ad d-iwet di

tewwurt. Illa yuki, ikker, isebbaven llan

cudden. D netta i yas d-illin tawwurt.

Page 240: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

240

Awalen nni yakk n lâeskeô zun yurga-ten send ad

d-vôun.

Mi d-ff$en seg webôaê nni, u$en abrid n tejmaât,

Muôad iteddu ifka tiî $er wanda ad d-iffe$ Ëamid.

Ur tella trewla. Tajmaât n Tagemmunt, deg yixef n

taddart, teççur d irgazen. Wid iddan ad a$en

abrid n leswaq bedden, wid inwan ad rewlen si

tama wadda, bedden. Lâeskeô yezzi yas-d i

taddart, si yal tama gan-yas taxatemt.

Mi d-kecmen taddart lâeskeô nni, teff$en-d si

yal tazribt, zun syen i d-m$in. Zzin-as i

tejmaât, teddun-d lmatrayuz ger ifassen. Lemmer

illa win imbawlen di tejmaât, din ad t-êerqen.

Imdanen, yal wa deg wemkan-is, ggunin.

Mi d-isawev umur ameqran n lâeskeô $er din i yas

gan tinifift. Adar n lâeskeô sya adar syen.

Mi d-îîfen argaz ne$ ileméi, ad $ren lekwa$ev-is

syen ad t-gren di tnifift nni, ger sin idurra :

netta ad iteddu $er zdat, tiyitwin ad d-$ellint

deg-s si yal tama. Afus yedda avaô yedda i tyita.

Win wumi yenser ad t id-iîîef wayen ad tt-yeçç

seg-s. Tiyita ufus, tin uvar uôangers, rnu yas

tin n tsumta n tùmegêelt. Win iff$en akin si

Page 241: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

241

tnifift nni ad iglilez am ikerri. Idim iteddu,

taxlult d imeîîawen, tiwu$a n ilmeéyen rennunt.

D a$ilif.

Imeéyanen am Muôad sdukklen-ten $er yiwet

te$meôt ooan-ten din ad d-éren s wallen nsen. Ur

en wwiten. Tiyita nsen d tamu$li nni.

Irgazen nni i tent yu$en, win iwten ad d ikker ad d

iseggem iman-is, din ad t-yawev yiwen ranoers

$er wudem ne$ $er txellal ubeôdi. D$a ad iqqim ad

isbev din.

Lâeskeô ni usan-d ad srewten di Tagemmunt,

srewten annar nsen akken i b$an.

Mi tella terbaât nni n tejmaât telha-d di

tfellaêt-is, tarbaât nniven n lâeskeô yeff$en

$er yexxamen, ufan deg wayen dhan : ayen ne$len

ne$len-t, d zzit, d awren, d isufar nniven, ayen

ôéan ôéan-t, ayen sxesôen ugar, ur as-cuêen.

Tilawin, di yal afrag mlalent $er yiwet tama ne$

$er tezribt, lâeskeô cexôen di timsixûert nsen.

Usan-d ad xlun taddart. Ur illa webrid nniven.

Di tejmaât, mi kfan axuccimm nni, lyupna nsen

iddem-d lka$ev. Isem d-yuder, winna ad d-ikker,

syen ad t salin $er ukamyu. 12 n yergazen i cudden

avaô afus, akken zdat medden,.

Page 242: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

242

Taganit nni tesse$li-d qawsas di taddart.

Acemma, armi d tewwev terbaât si tama wadda,

zewren-d zdat nsen snat tulawin cudden ifassen

nsent $er deffir. Mi d-wvent $er tejmaât, zu$ren

tent tama ukamyun, syen deggren tent sufella am

tcekkaôin ugercal. Tilawin nni ur su$ent ur

nnant zzant ne$ r$ant. Tin iççan tiyita, ad

tesusem am zun maççi deg-s i ntant. Yiwet deg-

sent teseggra-d awal :

- Izmer-awen Öebbi !

Ayen akk iveôôun, zdat wallen n Muôad. Iééa

allen-is akken ad iéeô, ad icfu $ef wayen iveôôun

zdat-s. Yusa-d $er Tagemmunt, irewl-d si Mekraz

akken ad inser, taggara yufa-d di Tagemmunt

lgirra akken tella.

Tameddit n wass, mi yeffe$ akk lâeskeô nni, slan

i ôsaû yettuti di Ti$ilt.

D tawa$it i yevran. I$allen llan, At Mekraz ur

qqimen din i tenîelt. Mi sawven $er taddart 12

yergazen i yemmuten, u$en-d abrid nsen ad d-

u$alen.

Deg webrid mi d-teddun $er Mekraz, ur illa wawal.

Page 243: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

243

Te$li-d fell-asen tiggugemt.

Muôad iteddu, isers allen -is $er tmurt. Tikwal

kan, ad izzi tamu$li-s s tuffirt, ad iéer udem n

Dadda-s Salem. Amayeg-is icudd s ucettiv, yiwet

tiî tu$al d tazegzawt, d nil. Salem iteddu s

tsusmi, ikna aqerru-s, tekna tiddi-s. Si mi d-

bdan tikli ur d-intiq, ur d-inna awal. £as

ifadden-is teddun, netta maççi din i yella.

Mi d-wven taddart n Mekraz, Salem ikcem $er

texxamt-is, imdel-d tawwurt deffir-s.

Muôad ikcem $er yemma-s, iqqim, iêka yas tadyant

nsen. Mi yella isawal netta d yemma-s, yuki i

yiman-is ibeddel. Maççi d Muôad nni iôuêen i d-

yu$alen si Tagemmunt.

Sin ne$ tlata wussan kan $er zdat, Salem iff$-d si

texxamt-is, iooa abeônus-is deg wexxam, iddukel

netta d Muêa, yu$ abrid umada$.

Page 244: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

244

36. I36. I36. I36. Iddukel ivelli d wassddukel ivelli d wassddukel ivelli d wassddukel ivelli d wass----aaaa…………

Mi yekker Muôad, iwet ad iddu $er zdat, icudd si

t$imit nni yeqqim di Memorial . Yuki trekb-it

tawla. Ur illa d az$al nni n din, ur illa d tikli

nni yedda di tijdit n Omaha. Teddukel-as tesmev n

weksum-is d êamu n walla$-is. Ibedd, iéeô zdat

wallen-is arraw-is akked tmeîîut-is akked

yeméuôen n wemkan nni, yal wa ayen deg yedha iéeô

di ttwiôat nni, i$er di tira nni tameqrant illan

$er zdat $ef yal agadir. Yal tadyant yevôan deg

wass-nni n 1944, tella di tira nni. Tadyant n yal

aâsekriw, n yal afesyan, tura. D wid iddren si

twa$it nni, ne$ d ayen d nnan $ef wid immuten din.

Yal tadyant tefka-d tafat $ef wass-nni deg u$alen

waman n yilel d izegga$en.

Muôad rwint deg walla$-is. Ur iéra d netta i

yezzin akin $er useggwas n 1944 ne$ d wid n tallit

nni i d-yu$alen $er useggas deg yella. Ur iéra d

netta i yudren $er at laxeôt ne$ d at laxeôt i d-

yuli $ur-s.

Yal tama wu$ur yezzi, Muôad ad yaf udmawen zun

issen-iten, isawel yid-sen, yeddukel yid-sen.

Page 245: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

245

Si tmu$li n umezwaru nni, win akken yefkan anza

$er Dadda-Salem, iéra icerk-it wayen t icerken

netta akked yelmeéyen d-ikecmen seg waman di

tfejrit n wass nni n yunyu 1944.

£as Muôad i$ra idlisen yuran $ef unekcum n 6 yunyu

1944, irna iéra acêal n tikkal asaru nni, « Ass

a$ezfan61», ur inwa ad-d yaf asaru yugaren asaru

deg ujaddar , Mémorial 62 n Colleville-sur-Mer .

Di tzeqqa nni tameqrant, Muôad yuki llan $er

tama-s 34000 nni n yaâsekriwen i d izegren aman

akken ad ôéen afud n Hitler. Llan $er tama-s, am

wid inesren i tmes, am wid i$lin din, içça ten

ujajiê n ôsaû, ne$ ççan-ten waman akked iselman n

La Manche.

Simmal itedu $er zdat di Mémorial , siùmmal yuki

ikcem deg imen$i nni n 1944. £as ikcem, ur ifôiz

iman-is amek yella, d amdan, d aâsekriw ger

yaâsekriwen nni ne$ d lexyal kan iteddun ger

igenni d waman, ger igenni d wakal.

61 Ass a$ezfan : Le Jour le plus long / The longest day (Ken Anakin, USA, sept 1962) 62 Asalay = Musée (Mémorial du débarquement) : « Il a été conçu dans le

but de préserver la mémoire de tous ces jeunes gens morts en 1944, et pour lesquels

nous nous devons de conserver leur souvenir afin que les jeunes générations n'oublient

jamais à quel prix nous avons obtenu notre liberté… » (in. Plaquette du Musée

Mémorial d’Omaha Beach, Saint-Laurent-Sur-Mer).

Page 246: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

246

Tevra d Muôad am win akken ad-d imlilen d yiwen

wemdan deg webrid ne$ anda nniven. £as issen-it

ur iéra anda i t-issen ne$ anda i t-iéra. Ad iqqim

ad itezzi deg walla$-is, deg waktay-is akken ad

d-yaf anda i d-imlal amdan nni. Tikwal imir ad d-

ta$ tafat deg walla$-is, ad as yini : dinna !

Akken i tevra d Muôad. Illa wayen deg yella, maca

ur d-yufa anwa asafar i ten icerken netta d

yelmeéyen nni n Marikan akk d Legliz.

Mi yerna tikli $er zdat, ibedd acemma kan, yuki

tu$-d tafat nni deg walla$-is. Yufa-d asafar i t-

icerken netta d wid nni : d tizegzewt nni n

lâeskeô, tizegzewt n tselsa seg yixef $er yixef

akked warkasen nni n rangers iberkanen.

Tizegzewt nni issen-itt mi yella d aqcic d

ameéyan di taddart n Mekraz.

Tafat nni i d-illin deg walla$-is taggara telli

yas-d allen-is, iéer s tiî n weqcic nni i yella di

Mekraz.

Simmal iteddu, simmal ifeôôez ayen yellan zdat

wallen-is. Si tizegzewt icettiven n lâeskeô,

Muôad irra tamu$li-s akin. Yal uzzal d ikecmen si

Omaha Beach yufa-d issen-it : d iblandiyen nni,

Page 247: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

247

d ikamyunen nni n GMC, d half-track nni, d

tikeôyas Jeep nni.

Muôad llint-d wallen-is. Ikkes-as u$em$um nni,

iéer tidett akken tella. Ur illa di targit i

yella, ur illa di tmucuha i yentel iêekku-tent i

yiman-is. Di tidett i yella, tidett nni

taqerêant.

Uzzal nni yakk iéer zdat-s, win d ikecmen akken

ad ihudd tazmert n Lalman, taggara ikemmel

abrid-is, izger ilel, yu$ abrid n Mekraz, n

Tagemmunt, n Tewrirt, n Asyax Umeddur.

Muôad ikkes-as ukuffir nni yellan deg-s. Yuki i

turin-is ikcem itent wazwu, inhet tikkelt ne$

snat. Yers wul-is, ikkes-as weqlaqal nni n

turin-is.

Muôad ibedd zdat yiwet ttwiôa n La Jeep nni

tazegzawt i d-iff$en seg waman. Ur d teffi$ $er

wakal, ur teqqim din deg waman. Win isedduyen

takeôôust nni isers aqerru-s zun igguni ad d-

asen ad t id-suff$en seg weêvun nni. La Jeep nni

tbedd, ur tedda $er zdat ur tu$al $er deffir ad

tentel i ôsaû d-ituttin si tama ufella.

£er tama-s, tarbaât n yâsekôiwen, wa yeduri $er

Page 248: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

248

deffir, wa yentel ddaw wuzzlan nni n wefrag, wa

yu$al d tinegnit yesred, yemmut. La Jeep nni

teqqim akken, ur d tuli ad teddari, ur tu$al $er

tqenîert nni ansa i d-tekka, ad tu$al $er ubabuô

deg d-tedda. Teqqim, tbedd, zun din i d-tem$i.

Muôad yuki i tidi nni tasemmavt tuli-d seg

weksum-is. D tidi nni tasemmavt wukud yu$

tanamit. Iééel i$il-is, isers afus-is ddaw

teftilt nni tazelmavt. Iself-as s leêder. Iqqen

allen-is, yuki i ivudan-is nnulen snat tefliwin

n teôsaûin.

16 /07/2009

Page 249: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

249

37. 37. 37. 37. TimernaTimernaTimernaTimerna (annexe) (annexe) (annexe) (annexe)

(Omaha Beach, tadyant , tekkes-d si site D_Day :

http://www.ddayoverlord.com/debarquement_normandie.htm

« Les objectifs du débarquement du 6 juin 1944 .

Le but du débarquement dans ce secteur est d'établir une tête de pont allant de Port en Bessin à la Vire et de pousser ensuite vers Caumont et Saint-Lô en même temps que la seconde armée britannique. Une fois les plages passées, les unités devront s'enfoncer vers l'intérieur pour atteindre une ligne allant de Isigny à Tour en Bessin. De plus les troupes devront faire la jonction avec les Rangers débarqués à la Pointe du Hoc à l'Ouest et le 47th Royal Marine Commando Britannique à Port en Bessin à l'Est.

L'invasion :

Les conditions météorologiques, le courant de marée et la mauvaise visibilité vont complétement désorganiser les plans prévus pour les compagnies d'assaut de la première vague. Les bombardements péliminaires effectués par l'aviation ont manqué les WN car les bombardiers, sans visibilité, ont allongé très légèrement leur largage, dispersant leurs bombes dans l'arrière pays. Ce sont des défenses allemandes intactes que les huit compagnies de la première vague vont devoir affronter.

Les blindés prévus pour supporter l'assaut des premières compagnies sont également manquants. Les chars DD du 741st Tank Bton mis à l'eau au large ont coulé sous l'effet de la mer démontée; Seuls deux chars sur 29 des compagnies B et C atteindront le rivage.

A 06 h 30 les LCA et LCVP63 approchent de la plage et le feu allemand se déchaine. Les rampes s'abaissent et c'est l'enfer. Les GI's découvrent une plage lisse, sans aucun endroit ou s'abriter et constamment balayée par les mitrailleuses, canons et mortiers allemands. De plus la plupart des barges ont dérivé vers l'Est à cause du fort courant de marée et les hommes se retrouvent en des endroits qui ne sont pas les leurs, mélangés à d'autres groupes d'autres compagnies.

La compagnie A/116 perd pratiquement tous ses officiers dans le premier quart d'heure, les hommes sont prostrés en bordure de l'eau ou derrière les obstacles et refusent d'avancer, paralysés par la terreur. A part en quelques endroits le scénario est partout le même: des hommes abrités derrière la levée

63 LCA (Landing Craft Assault) ; LCVP (Landing Craft Vehicle, Personnel) .

Page 250: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

250

de galets, les véhicules détruits, les obstacles ou bien allongés en bordure de l'eau et progressant en même temps que la marée montante.

Les renforts de la deuxième vague qui commencent à débarquer à partir de 07 h 00 subissent le même sort et les pertes humaines et en matériel s'accumulent avec le temps qui passe. Néanmoins à partir de 08 h 00 et sous l'impulsion d'officiers débarqués, de petits groupes vont s'organiser et partir à l'assaut des premiers points d'appui. En dépit des nombreux morts, des pertes d'équipements et de la désorganisation, les troupes d'assaut ne restèrent pas clouées au sol mais furent encouragées, portées et inspirées par quelques officiers et sous-officiers qui, bien souvent, en prirent la tête. Ces premières pénétrations influencèrent le reste de l'action du jour J sur Omaha Beach. La première condition d'amélioration de la situation sur la plage était de faire avancer les véhicules vers l'intérieur des terres. Cela fut possible après que les destroyers et l'avance du 18th Infantry Regiment eurent balayé la resistance allemande à la sortie E-1.

Dès le début d'après midi l'avance des véhicules put commencer dans la vallée du Ruquet. Pour les autres vallées de sortie, les efforts effectués pour les rendre praticables ne furent couronnés de succès qu'en fin d'après midi.

La fin de la journée :

L'attaque sur Omaha Beach avait réussi mais cela avait été beaucoup plus difficile que prévu. En général, seul un commencement de nettoyage et d'organisation sur les plages avait été effectué. Les pénétrations effectuées le matin par des groupes relativement faibles avaient manqué de puissance pour pouvoir s'enfoncer à l'intérieur des terres. Une resistance ennemie acharnée avait réduit l'avance à une bande de terre n'ayant pas plus de 2400 mètres dans la région de Colleville. Derrière les positions US avancées, des groupes ennemis continuaient à résister. Bien sûr aucun des objectifs assignés à la 1st Infantry Division pour le 6 juin ne put être atteint; ni la pénétration vers la nationale 13, ni la jonction avec les troupes britanniques à Port en Bessin ou bien celle avec les Rangers de la Pointe du Hoc.

Alors que la nuit tombe et que le premier bilan peut être fait, il faut s'accorder que ce débarquement est passé tout près du desastre. Seulement 100 tonnes de matériel ont pu être débarquées sur les 2400 prévues mais surtout les pertes humaines furent énormes. Sur les 34.000 hommes débarqués les Américains enregistraient environ 4.720 pertes sur cette bande de plage dont le nom allait devenir " Bloody Omaha ". »

Page 251: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

251

Page 252: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

252

Timerna 2Timerna 2Timerna 2Timerna 2 ::::

CtamberCtamberCtamberCtamber1938193819381938 Anejmaâ n Munich (Lalman, Fransa, Telyan, Legliz)

23 $ect$ect$ect$ect 1939 Tifrat n talwit ger Rrus d Lalman (pacte de non-agression germano-soviétique)

Ctamber Ctamber Ctamber Ctamber 1939193919391939 Lalman ikcem Lalman ikcem Lalman ikcem Lalman ikcem Pulunya , ikker tôad, ikker tôad, ikker tôad, ikker tôad ameqran ameqran ameqran ameqran

Me$res 1940Me$res 1940Me$res 1940Me$res 1940 FinlandeFinlandeFinlandeFinlande tessers uzzal tessers uzzal tessers uzzal tessers uzzal ((((capitulation )))), , , , Lalman Lalman Lalman Lalman ikcem timura n ikcem timura n ikcem timura n ikcem timura n Danemark, Norvège, Hollande

Magu 19Magu 19Magu 19Magu 1940404040 Lalman ikcem Belgique Lalman ikcem Belgique Lalman ikcem Belgique Lalman ikcem Belgique akkedakkedakkedakked Fr Fr Fr Fransaansaansaansa

17 yunyu17 yunyu17 yunyu17 yunyu 1919191940404040 Maréchal Pétain isuter tifrat i Lalman isuter tifrat i Lalman isuter tifrat i Lalman isuter tifrat i Lalman ((((armisticearmisticearmisticearmistice))))

18 yunyu18 yunyu18 yunyu18 yunyu 1919191940404040 Ti$riTi$riTi$riTi$ri n général de Gaulle si Londres (Appel de Londres)

22 yunyu22 yunyu22 yunyu22 yunyu 1919191940404040 Tifrat ger Lalman d Fransa (Tifrat ger Lalman d Fransa (Tifrat ger Lalman d Fransa (Tifrat ger Lalman d Fransa (armisticearmisticearmisticearmistice) di ) di ) di ) di Rethondes

22 yunyu 1922 yunyu 1922 yunyu 1922 yunyu 1941414141 Lalman ikcem tamurt n Rrus (Lalman ikcem tamurt n Rrus (Lalman ikcem tamurt n Rrus (Lalman ikcem tamurt n Rrus (URSSURSSURSSURSS))))

Tuber 19Tuber 19Tuber 19Tuber 1942424242 LaLaLaLalman iréa di tyita n lman iréa di tyita n lman iréa di tyita n lman iréa di tyita n El AlameinEl AlameinEl AlameinEl Alamein ; iffe$ si ; iffe$ si ; iffe$ si ; iffe$ si tmurt n Tmaz$a tmurt n Tmaz$a tmurt n Tmaz$a tmurt n Tmaz$a (Afrique du Nord)

NNNNunamunamunamunamber 19ber 19ber 19ber 1942424242 Marikan ikcem tamurt n TMarikan ikcem tamurt n TMarikan ikcem tamurt n TMarikan ikcem tamurt n Taaaamaz$amaz$amaz$amaz$a ;;;; Hitler ikcem tamurt n Fransa n wadda (Hitler ikcem tamurt n Fransa n wadda (Hitler ikcem tamurt n Fransa n wadda (Hitler ikcem tamurt n Fransa n wadda (zone libre ))))

1919191942424242----1919191943434343 Imen$i nImen$i nImen$i nImen$i n Stalingrad Stalingrad Stalingrad Stalingrad ( ( ( (di di di di Rrus)Rrus)Rrus)Rrus)

02 Furar02 Furar02 Furar02 Furar 1919191943434343 LâeskeLâeskeLâeskeLâesker n Lr n Lr n Lr n Lalman, Wermachalman, Wermachalman, Wermachalman, Wermacht,t,t,t, yes yes yes yessers uzzal sers uzzal sers uzzal sers uzzal didididi Stalingrad Stalingrad Stalingrad Stalingrad ( ( ( (capitulation)

06 yunyu06 yunyu06 yunyu06 yunyu 1919191944444444 Anekcum n Marikan Anekcum n Marikan Anekcum n Marikan Anekcum n Marikan akkedakkedakkedakked Legliz di Legliz di Legliz di Legliz di Normandie (Débarquement à Omaha Beach ))))

30 yebrir 1930 yebrir 1930 yebrir 1930 yebrir 1945454545 HitlerHitlerHitlerHitler in$a iman in$a iman in$a iman in$a iman----isisisis

08 magu08 magu08 magu08 magu 1919191945454545 Lalman yeLalman yeLalman yeLalman yessers uzzal (ssers uzzal (ssers uzzal (ssers uzzal (capitulation)

$ect$ect$ect$ect 1919191945454545 Lbumba atumik n Marikan Lbumba atumik n Marikan Lbumba atumik n Marikan Lbumba atumik n Marikan $ef $ef $ef $ef Japu (di (di (di (di Hiroshima 6/08/1945 6/08/1945 6/08/1945 6/08/1945 akkedakkedakkedakked Nagazaki 9/08/1945) Nagazaki 9/08/1945) Nagazaki 9/08/1945) Nagazaki 9/08/1945)

02 ctamber 1902 ctamber 1902 ctamber 1902 ctamber 1945454545 Japu ye ye ye yessers uzzal (ssers uzzal (ssers uzzal (ssers uzzal (capitulation)

Page 253: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

253

Char Sherman M4 di Omaha Beach.

Page 254: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

254

Résumé de l’ouvrage :

Le débarquement anglo-américain du 6 juin 1944 en Normandie,

sur la plage d’Omaha Beach, allait changer le cours des

évènements de la deuxème guerre mondiale : entamer la

destruction de la puissance nazie et engager la libération de

l’Europe.

L’histoire du roman « Ass-A d Wussan » se déroule

essentiellement sur ce site historique de Omaha Beach en

Normandie, à plusieurs décennies d’intervalle.

En allant visiter ce site, avec sa femme et ses enfants, Murad

replonge dans ce passé encore frais et déroule devant ses yeux

et dans ses souvenirs d’enfant les évènements vécus dans son

village haut perché de Kabylie, les péripéties de la guerre, … des

guerres même.

Les souvenirs de la deuxième Guerre Mondiale, sur ce lieu

mythique, s’imbriquent alors et s’entrechoquent avec les

souvenirs de la guerre d’Algérie.

Tout au long de l’ouvrage, plusieurs acteurs vivent les différentes

péripéties de la guerre mondiale et se donnent rendez-vous,

malgré eux, dans ce site paradisiaque de Normandie qui devint

un enfer :

John, un jeune américain, authentique indien Dakota, qui

s’engage dans l’amée américaine et traverse l’Atlantique pour

défendre son pays, après l’épisode dramatique de Pearl Harbor,

Page 255: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

255

et contribuer à libérer l’Europe.

Helmut, un paisible agriculteur de la Bavière, reconverti en soldat

de la Wermacht qui monte la garde jour et nuit dans une France

conquise, dans l’un des blaukhaus de la falaise au-dessus de

Omaha Beach.

Murad adulte et Murad enfant qui voyagent, hors du temps, dans

le réel et dans les souvenirs, entre les berges de la Manche et

les collines du village natal, à Mekraz, en Kabylie.

Sur cette plage aujourd’hui paisible, Murad tente de reconstituer

les épisodes d’horreur et de désolation qui ont, par la folie des

Hommes, détruit des milliers de vies.

Dans les yeux et les souvenirs de l’homme qu’il est devenu,

Murad revoit aussi, avec ses yeux d’enfants, les débuts de la

guerre d’Algérie à travers tous les changements survenus alors

dans son village. Les jeux des enfants qui ont brusquement

changé, les discussions des adultes qui ont changé, le ciel

même et le paysage qui ont changé aussi ; il n’y avait

brusquement plus de chiens ni de clôtures dans le village de

Mekraz.

Murad s’interroge alors profondément sur la suite des

évènements, après ce débarquement du 6 juin 1944.

Cet arsenal américain de matériel et de puissance de feu, utilisé

pour le débarquement a indéniablement libéré l’Europe et le

Monde.

C’est une œuvre historique louable.

Page 256: Ɛumaṛ Ulamaṛa : Ass-a d wussan

Omaha Beach - Ass-A d Wussan

256

Au lieu de continuer son œuvre de libération des peuples

opprimés, une partie de cette puissance a été détournée par les

ultra-colonialistes pour asservir d’autres peuples qui ont aussi

participé, par leur sang, à la grande libération.

Les half-tracks, les blindés, les camions GMC, les MAT 49 et les

Jeep Ford et Willys ont, quelque temps plus tard, rejoint les ports

de Marseille et de Toulon et traversé la Méditerranée pour mener

l’oeuvre de « pacification » dans cette Berbérie/Algérie meurtrie.

Murad se souvient de « l’Opération Jumelles » et de tout l’arsenal

d’acier qui a piétiné pendant des mois la piste poussiéreuse de

sont village et creusé des sillons profonds sur la place de tajmaât

et dans les mémoires des villageois.

C’est ce raté de l’histoire que Murad revoit, sans rancune, en

marchant sur le sable fin de Omaha Beach et dans les allées de

l’immense cimetière américain64…

Effectivement, dans toutes les époques, les Hommes sont

souvent amenés à commettre les mêmes erreurs.

L’Histoire n’est-elle alors qu’un éternel recommencement ?

64 Bilan US du débarquement en Normandie : 9387 tombes américaines et les noms des 1553 américains disparus.