Udhëzime Silvikulturale për Pyjet Cungishte të Evropësforest-al.org/wp-content/uploads/2017/02/Udhezuesi-final-6.pdfE drejta e autorit: Riprodhimi i ke tij udhe zuesi dhe i pe

EuroCoppice FP1301 -- Udhe zime Silvikulturale pe r Pyjet Cungishte te Evrope s

Udhëzime Silvikulturale për Pyjet Cungishte të Evropës

Autore Valeriu-Norocel Nicolescu, Joa o Carvalho, Eduard Hochbichler,

Viktor Bruckman, Miriam Pique -Nicolau, Cornelia Hernea,

Helder Viana, Petra S tochlova , Murat Ertekin, Martina Tijardovic,

Tomislav Dubravac, Kris Vandekerkhove, Pieter D. Kofman,

David Rossney & Alicia Unrau

COST Action FP1301 EuroCoppice

Menaxhim inovativ dhe pe rdorim shume funksional i pyjeve cungishte tradicionale – nje

pe rgjigje pe r sfidat e ardhshme ekologjike, ekonomike dhe sociale ne sektorin pyjor Evropian

EUROPEAN COOPERATION IN SCIENCE AND TECHNOLOGY

COST mbështetet nga

Programi Kuadër i BE

Horizon 2020


COST mbështetet nga

Programi Kuadër i BE

Horizon 2020

COST (Bashkëpunimi Evropian në Shkencë dhe Teknologji) është një kornizë ndërqeveritare

panevropiane. Misioni është të mundësojë arritje te shkencës dhe zhvillimeve teknologjike që

çojnë në koncepte dhe produkte të reja dhe në këtë mënyrë të kontribuojnë në forcimin e

kapaciteteve kërkimore dhe novatore të Evropës. www.cost.eu

Publikuar nga:

Universiteti Albert Ludwig Freiburg

Gero Becker, Drejtues i Shfryte zimit te Pyjeve

Werthmannstr. 6

79085 Freiburg

Gjermani

Viti i publikimit: 2017

Printuar nga:

Universiteti Albert Ludwig Freiburg

Autore : Valeriu-Norocel Nicolescu (RO), Joao Carvalho (PT), Eduard Hochbichler (AT),

Viktor Bruckman (AT), Miriam Pique -Nicolau (ES), Cornelia Hernea (RO), Helder Viana (PT),

Petra S tochlova (CZ), Murat Ertekin (TR), Martina Tijardovic (HR), Tomislav Dubravac (HR),

Kris Vandekerkhove (BE), Pieter D. Kofman (DK), David Rossney (UK) and Alicia Unrau (DE)

Autor pe rgjegje s: Valeriu-Norocel Nicolescu, [email protected]

Referenca si: Nicolescu, V.-N., Carvalho, J., Hochbichler, E., Bruckman, V., Pique -Nicolau, M.,

Hernea, C., Viana, H., S tochlova , P., Ertekin, M., Tijardovic, M., Dubravac, T., Vandekerkhove, K.,

Kofman, P.D., Rossney, D., Unrau, A. (2017). Silvicultural guidelines for European coppice forests.

COST Action FP1301 Reports. Freiburg, Germany: Albert Ludwig University of Freiburg.

E drejta e autorit: Riprodhimi i ke tij udhe zuesi dhe i pe rmbajtjes se tij, pjese risht apo te re sisht,

e shte i autorizuar, me kusht qe burimi te njihet, pe rveçse kur thuhet ndryshe.

Dizajni dhe faqosja ne versionin origjinal: Alicia Unrau

Kopertina: Cungishte e thjeshte bazuar ne vizatimet e Joa o Carvalho

Vektorizimi i gjetheve dizajnuar ne www.freepik.com (modifikuar)

Disclaimer: Pikëpamjet e shprehura në këtë publikim janë të autorëve dhe jo domosdoshmërisht

përfaqësojnë ato të Shoqatës COST apo të Universitetit Albert Ludwig të Freiburg.

http://www.cost.eu


Publikimi dhe botimi i ke tij udhe zuesi ne shqip u munde sua nga organizata CNVP-

Bashkojme Vlerat e Natyre s me Njere zit ne kuade r te projektit FLED “Pyjet pe r

zhvillim ekonomik lokal” (Forest for Local Economic Development), financuar nga

Qeveria Suedeze. Nje nga synimet kryesore te projektit e shte pe rmire simi i

kapaciteteve te Nje sive te Qeverisjes Vendore pe r menaxhim te qe ndrueshe m te

pyjeve dhe kullotave ne bashke punim me shoqatat e pe rdoruesve, ne pe rmjet

zhvillimit dhe replikimit te praktikave me te mira te menaxhimit te pyllit me

shume funksione, pe rfshire dhe prodhimin e biomase s drusore pe r ngrohje.

CNVP fokusohet ne menaxhimin e burimeve natyrore, pyjeve, zhvillimin rural,

energjine e rinovueshme dhe mjedisin, duke mbe shtetur aktore t lokale pe r

arritjen e objektivave te tyre ne fushat e me sipe rme.

Përgjegjësia për plotësinë dhe saktësinë e përkthimit të tekstit origjinal nga

anglisht në shqip është plotësisht e përkthyesit.

Përktheu dhe përshtati në shqip: Haki Kola, [email protected]

Redaktoi dhe faqosi sipas versionit origjinal: Arjol Lila, [email protected]

Connecting Natural Values & People www.cnvp-eu.org


PARATHËNIE

Drejtoria e Mbrojtjes dhe Trajtimit të Pyjeve në Ministrinë e Mjedisit, mori ditët e fundit

të përkthyer në gjuhën shqipe botimin më të fundit për trajtimin silvikultural të pyjeve

cungishte në Evropë. Përkthimi dhe përgatitja për botim e këtij udhëzuesi është

kontribut i përbashkët i Fondacionit “Bashkojmë Vlerat e Natyrës me Njerëzit”– CNVP

dhe Federatës Kombëtare të Pyjeve dhe Kullotave Komunale dhe ka për qëllim

udhëzimin e stafeve të pyjeve në të gjithë Bashkitë e vendit në lidhje me menaxhimin,

trajtimin dhe përdorimin shumëfunksional të pyjeve cungishte. Botimi “Udhëzime

Silvikulturale për Pyjet Cungishte të Evropës” është përgatitur nga ekspertë të 35 vende

të Evropës Qëndrore dhe Perëndimore, në kuadër të programit EuroCoppice COST

Action FP1301. Menaxhimi i cungishteve është konsideruar nga autorët si forma më e

vjetër e menaxhimit të qëndrueshëm të pyjeve dhe është ende i kudondodhur dhe i

zbatuar në të gjithë Evropën. Karakteristikat e tij unike kontribuojnë në jetesën

rurale, bioekonominë, mjedisin dhe trashëgiminë kulturore. Menaxhimi i cungishteve

është lënë pas dore në shekullin e kaluar, duke lënë një potencial të madh natyror të

pashfrytëzuar. Autorët nxisin hartuesit e politikave të Bashkimit Evropian të

shfrytëzojnë këtë mundësi duke adresuar dhe mbështetur menaxhimin e cungishteve

brenda strategjisë së BE, politikave, programeve të Zhvillimit Rural dhe fondeve struktu-

rore. Trajtimi silvoteknik i grumbujve cungishte mbështetur në përvojat dhe metodat

shkencore, ashtu sikurse shtjellohen në këtë Udhëzues, krijon mundësi të sigurimit të

drurit për ngrohje me kosto të ulët dhe në mënyrë të vazhdueshme. Ky menaxhim është

konsideruar nga hartuesit si shumë efikas në prodhimin e sasive të mëdha të drurit në

një kohë të shkurtër. Pyjet e cungishtes ofrojnë karakteristika unike të habitateve me një

variabilitet të madh e një shumëllojshmëri të bimësisë dhe kafshëve të egra, duke

kontribuar kështu edhe në shtimin e vlerave të konservimit dhe biodiversitetit të këtyre

grumbujve. Ekzistenca e pyjeve cungishte dhe e ardhmja e tyre varet nga cilësia e

menaxhimit nga vetë njerëzit. Ky botim është një udhëzues i përshtatshëm teknik, për

stafet e sapo ngritura në Bashkitë e vendit tonë, për të hartuar e konceptuar ndërhyrje

silvoteknike të qëndrueshme dhe afatgjata mbi grumbujt cungishte.

MINISTRIA E MJEDISIT

Drejtoria e Mbrojtjes dhe Trajtimit te Pyjeve

Ylli Hoxha


PËRMBAJTJA

1 HYRJE 1

1.1 Pyjet cungishte ne Evrope 1

1.2 Format e pyjeve cungishte 1

1.3 Procesi biologjik dhe ekologjik i ripe rte ritjes vegjetative 2

1.4 Vlerat social-ekonomike te pyjeve cungishte 5

2 PYJET CUNGISHTE DHE SILVIKULTURA E TYRE 7

2.1 Cungishtja e thjeshte 7

2.2 Prerja e majave (polardimi) 10

2.3 Sistemi i cungishtes me pe rzgjedhje 12

2.4 Cungishtet me standarde 13

3 KONVERTIMI I PYJEVE CUNGISHTE NË TRUNGISHTE 16

3.1 Konvertimi direkt 16

3.2 Konvertimi indirekt 18

4 RESTAURIMI I PYJEVE CUNGISHTE 19

4.1 Drure t e polarduar te neglizhuar 19

4.2 Cungishtet e thjeshta te moshuara/braktisura/neglizhuara 20

4.3 Cungishtet me standarde te braktisura 20

REFERENCAT 21

ANEKS 25

FALËNDERIME 26


mjedisore te diskutuara ne ke te dokument.

Megjithe se eukalipte t mund te arrijne te

jene shume produktive dhe me kosto efek-

tive, ata mund te kene efekte te me dha

de mtuese pe r mjedisin, siç jane varfe rimi i

toke s dhe rreziku i zjarreve. Shelgjet, plepi

dhe akacia trajtohen si cungishte me

rotacion te shkurte r (SRC), i cili zakonisht

konsiderohet si pjese e sistemeve te pro-

dhimit bujqe sor.

1.2 Format e pyjeve cungishte

Ekzistojne forma te ndryshme te cungisht-

eve: cungishte e thjeshte , cungishte me

standarde, cungishte me zgjedhje, cung-

ishte e shkadhitur dhe cungishte me rota-

cion te shkurte r (Figura 1).

1 HYRJE

1.1 Pyjet cungishte në Evropë

Cungishtet pe rfaqe sojne nje pyll te

ripe rte rire nga lastare t vegjetative qe

mund te vijne nga trungu dhe/ose nga

rre nje t, ne vare si te specieve. Ne kontrast

me pyjet me origjine nga farat (i ash-

tuquajtur pyll i larte ), periudha e rotacionit

dhe mosha e prerjes se pyjeve cungishte

mund te jete ne me nyre te konsiderueshme

me e shkurte r (rreth 5-30 vjet, ne vare si te

llojit apo sistemit cungishte). Ne vitin

2000, rreth 16% e pyjeve prodhues ne

Evrope u menaxhuan si cungishte, duke

mbuluar nje sipe rfaqe te pe rgjithshme prej

rreth 23 milion ha [66]. Te gjithe pyjet e

cungishteve evropiane pe rbe hen nga lloje

te drure ve gjethegje re . Midis tyre,

eukalipte t, nje specie jo-vendase, nje pe r-

jashtim ne aspektin e shqete simeve

Figura 1. Tipe te ndryshme te pyjeve cungishte: a) cungishte e thjeshte ; b) cungishte me

standard; c) cungishte me zgjedhje; d) cungishte e shkadhitur; d) cungishte me rotacion

te shkurte r (skicuar nga J. Carvalho).

1


Figura 2. Lastarizim natyror i marese (A. unedo

- foto: J. Carvalho)

1.3 Procesi biologjik dhe ekologjik i

ripërtëritjes vegjetative

Ri-lastarizimi e shte nje pe rshtatje e

natyrshme e drure ve dhe shkurreve qe

munde son mbijetese n e tyre pas de mti-

meve. Cungimi e shte operacioni i prerjes

dhe ripe rte ritjes vegjetative te pyllit.

Zakonisht pyjet cungishte jane rezultat i

aktiviteteve njere zore (prerja). Megjithate ,

e shte gjithashtu e mundur qe cungishtet te

rezultojne nga ndodhi natyrore (p.sh.

rre zimet nga era, zjarret, stuhite , kafshe t,

patogjene t etj.) dhe disa lloje pyjore qe

lastarizojne ne me nyre natyrore (shembull:

mareja - Figura 2, qershia e ege r, lajthia).

Rezultat i rilastarizimit e shte prodhimi i

lastare ve, qe dalin nga cungjet (figura 3).

dhe rre nje t. Sipas vend-daljes ekzistojne

tre forma te lastare ve [30]:

a. Lastarët nga trungu: origjine n e kane

nga sythe te fjetur te ndodhur ne n le vore.

Ata kane te nje jte n moshe sa e drurit ne te

cilin ata jane formuar dhe mund te jetojne

ne nje gjendje te fjetur pe r nje kohe te gja-

te , zakonisht zgjohen pas shqete simeve te

me dha, si p.sh. prerja e drurit.

b. Lastarët e cungut: rriten nga sythe te

jashte m, te cile t zhvillohen ne sezonin kur

ndodh prerja nga indet e kallusit te formu-

ar midis le vores dhe drurit ne sipe rfaqen e

prere . Ata nuk jane drejtpe rdrejt te lidhur

me sistemin e ene ve pe rcjelle se te trungut

ne te cilin jane formuar dhe jane me pak te

shpeshte sesa lastare t e cungjeve.

c. Lastarët e rrënjëve: kane origjine n nga

sythe te jashte m pe rgjate rre nje ve te dru-

rit. Ke to lastare mund te formohen:

Ne drure qe nuk jane prere , zakonisht

pasi toka e shte ngrohur pe r shkak te

ekspozimit ndaj rrezeve te diellit ose

nga zjarri, ose pas humbjes se domin-

imit te sytheve te maje s.

Pas prerjes se drurit te lartpe rmendur.

Kur rre nje t e ceke ta apo te holla te

drure ve kane shqete sime apo plagosje.

Lastare t e trungut jane me te vlefshe m se

sa lastare t e cungut, pasi ato jane me te

shumte , tregojne nje vitalitet me te larte ,

mund te zhvillojne rre nje te pavarura me

shpejt se lastare t e cungut, kane nje

pe rqindje me te ule t te kalbjes dhe jane me

te lidhur me trungun dhe ke shtu me pak te

prirur pe r t'u ndare nga ai. Rrjedhimisht,

lastare t e trungut jane te de shirueshe m

dhe duhet te favorizohen pas prerjes. Kra-

hasuar me lastare t e trungut te drurit dhe

lastare t e cungut, lastare t qe dalin nga

rre nja nuk kane pe rkulje ne vendin nga 2


Figura 3. Lastare t e trungut dhe

cungut te shkoze s (a), ge shtenje s

(b), eukaliptit (c), bunge s (d) dhe

frashe rit (e). (Fotot V.N. Nicolescu

dhe V. Bruckman).

a b

c d

e 3


dalin, jane me pak te prekur nga ngjarjet

atmosferike (era, de bora) dhe kalbja, si

dhe avancon edhe me shpejt nga rre nje t ku

kane origjine n.

Plepi i bardhe , ai i ege r dhe akacia mund te

prodhojne sasi te me dha lastare sh nga

rre nje t, nje reagim qe inkurajohet kur dru-

ri pritet ose de mtohet.

Prodhimi i lastarëve

Potenciali pe r prodhimin e lastare ve varet

kryesisht nga lloji drusor, mosha e drurit,

sezoni i prerjes dhe kushtet ekologjike.

Pe rsa i pe rket llojit, te gjithe gjethegjere t

vendore prodhojne lastare dhe mund te

trajtohen si cungishte me intensitet te

ndryshe m. Ahu (F. sylvatica), pe r shembull,

mund te lastarizoje vete m ne moshe te re,

deri ne moshe n 25 vjet dhe ne toka relativ-

isht te pasura, ne tokat acide ai llastarizon

dobe t dhe ke shtu qe ne te tilla kushte kon-

siderohet si i pape rshtatshe m pe r t’u

menaxhuar ne n regjim cungishteje.

Figura 4. Lastare nga rre nje t tek bliri i argjendte (a - foto V.N. Nicolescu) dhe akacia (b -

foto C. Hernea).

a b

Te tjera lloje pyjore si me shtekna,

gjithashtu lastarizojne me mire ne moshe

te re dhe jane me te pe rshtatshme pe r tra-

jtime si cungishte me rotacion me te

shkurte r (me pak se 20 vjet).

Por duhet the ne se shumica e llojeve

gjethegjere mund te prodhojne lastare ne

me nyre te vrullshme dhe me shumice deri

ne mosha relativisht te vjetra (zakonisht

deri 40 vjeç), si psh rre nja, bunga, qarri,

ge shtenja, blini, shelgjet, plepat, vidhat,

shkoza, ve rriu i zi). Lloje te veçanta druno-

re si rre nja, bunga, shparthi, ge shtenja,

blini, vidhat, shkoza mund te lastarizojne

ne mosha edhe me te vjetra, deri ne 100

vjeç apo ne moshe me te vjete r, por duhet

mbajtur parasysh se vitaliteti i lastare ve,

ulet me rritjen e moshe s dhe diametrit te

cungut. Prodhimi i lastare ve gjithashtu

varet nga sezoni i prerjes: koha me e mire

pe r te prere ne cungishte te thjeshte kon-

siderohet te jete fundi i dimrit - pranvera e

hershme, para fillimit te sezonit ne rritjes. 4


Pe rjashtimet e vetme te me dha ne ke te

periudhe optimale jane cungishtja e

dushkut pe r prodhim tanine, e cila pritet

ne Maj - ne fillim te Qershorit, pas fillimit te

sezonit te rritjes, dhe gjethore ve ve rri,

shelg dhe plep ne tokat moçalore, te cilat

priten ne dime r apo vere , kur toka e shte

solide ose e thate .

Kushtet e dritës jane nje tjete r faktor i

re nde sishe m pe r lastarizimin: trungjet

duhet te jene ne drite te plote pe r te

prodhuar lastare , pasi nje trung ne hije do

te lastarizoje dobe t dhe lastare t do te

rriten ngadale . Pe r llojet drite dashe s, sa i

pe rket lastarizimit (p.sh. dushku, shelgjet),

ky efekt e shte me i re nde sishe m sesa pe r

llojet me tolerante te hijes (dmth. blini

shkoza, lajthia), te cile t ende lastarizojne

mire ne n kurorat gjysme te hapura te

cungishteve me standarde.

Cungimi gjithashtu varet shume nga klima:

thate sirat verore dhe ngricat e hershme

ose te vonshme mund te zvoge lojne ose

madje te ndalojne prodhimin e lastare ve.

Nje klime me e ngrohte nxit ri-lastarizimin

(ne aspektin e bolle kut dhe vrullin e

lastare ve), por trungu mund te jape shenja

dobe simi me pare . Ri-lastarizimi e shte

gjithashtu me i bollshe m dhe mund te jete

me i gjate (deri ne 300 vjet ose edhe me

shume ) ne toka te pasura me furnizim te

mire me uje se sa ne toka me te varfra dhe

me te thata. I nje jti fenomen ndodh ne

shpatet e ngrohta, me diell dhe me te thate ,

te cile t jane me te favorshe m pe r

lastarizim sesa ata me te ftohte , ne hije

dhe me te lage sht.

Llastarizimi ndikohet gjithashtu nga era,

de bora dhe kullotja, te cilat nxisin shke put-

jen e fidane ve te lastarit dhe kompro-

metojne riprodhimin vegjetativ te drure ve.

Periudhat e presionit te larte e te vazhdu-

eshe m te kullotjes (nga drere t ose blegto-

ria) mund te çojne ne shterim dhe tharjen

eventuale te lastare ve.

Prodhimi i lastarëve nga rrënjët

Nga nje ra ane , lastarizimi nga rre nje t varet

nga speciet: prodhuesit me te re nde sishe m

te lastare ve jane plepat (plepi i bardhe , e zi

dhe ata hibride ), akacia, ve rriu, blini, vidhi,

kreke za, qershia e ege r, dushku i pyrenejve

dhe ilqja. Lastarizimi nga rre nje t ndodh

rralle tek dushqet (rre nja, bunga, bunge bu-

ta), ahu, shkoza, frashe ri i zakonshe m dhe

panja e malit. Nga ana tjete r, prodhimi i

lastare ve varet nga kushtet e tokës: me

shume lastare dalin ne toka me te lehta

(ranore) se ne ato te re nda dhe kompakte.

Distanca ne te cile n drure t prodhojne

lastare te rre nje ve mund te jete deri ne

10m (akacia, qershia e ege r, plepi i bardhe ,

frashe ri dhe panja e malit) ose edhe me

gjate (35 m plepi i ege r), duke munde suar

pe rhapjen e pyllit ne mjedisin pe rreth.

1.4 Vlerat social-ekonomike të

pyjeve cungishte

Nde r shekuj, cungishtet kane she rbyer si

burim pe r le nde te para pe r komunitetet

vendore [13]. Me re nien e ke rkese s pe r dru

pe r ngrohje, si pasoje e shtimit ne mase te

fosileve te nafte s e qymyrit, erdhi nje ulje

drastike e pyjeve cungishte ne shume

vende te Evrope s Qe ndrore e Pere ndimore.

Sidoqofte , ne dy dekadat e fundit e shte

rikthyer dhe shtuar interesi pe r cungimin

ne Evrope , ne saje te rritjes se ke rkese s pe r

energji nga burime te rinovueshme,

mbe shte tur nga politikat e BE. Ky zhvillim

u shkaktua kryesisht nga politikat e zbutjes

se ndryshimeve klimatike pas Protokollit

te Kiotos [68]. Pe rveç ke saj, nje rritje ne

çmimin e druve te zjarrit gjate viteve te 5


fundit ka nxitur gjithashtu nje interes

aktual pe r ricungimin si nje alternative pe r

menaxhimin e pyjeve [38].

Pyjet e cungishte mund te sigurojne :

Jetesën rurale: te ardhura te rregullta,

pune sim dhe burime te qe ndrueshme.

Bio-ekonominë: biomateriale dhe le nde

djege se te rinovueshme, te qe ndrueshme

dhe miqe sore ndaj mjedisit.

Funksionin mbrojtës: parandalon

erozionin e toke s, re nien e shke mbinjve,

rre shqitjen e dheut dhe orteke t.

Ekonominë e përbashkët: Pe rdorimi nga

komuniteti dhe rekreacioni.

Ofrimin: le nde drusore dhe jo drusore

(figura 5).

Pasurimin: biodiversiteti dhe peisazhet

kulturore.

Figura 5. Produkte pyjore drusore nga cungishte ge shtenje (a-Britani e Madhe, b-Itali), akacie (c- France ) dhe dushku (d-Austri) (Fotot V.N Nicolescu, J. Carvalho, dhe E. Hochbichler)

a b

c d

Tradicionalisht, pyjet e cungishte jane

menaxhuar pe r te siguruar materiale dru-

sore, me produktin kryesor qe kane qene

drute e zjarrit. Produkte te tjera te za-

konshme kane qene qymyri, thuprat, hun-

jte pe r gardhime, ke purdhat (tartuf), le nda

drusore, shtylla miniere, le nde drusore me

dimensione te vogla, etj.

Kohe t e fundit, studimet kane treguar se

biomasa mund te shfryte zohet ekonomik-

isht nga sistemet tradicionale te pyjeve te

cungishte duke pe rdorur makinerite mo-

derne [57]. Kjo i be n pyjet cungishte nje

burim alternativ interesant pe r marrjen e

biomase s drusore, pe r shembull, pe r pro-

dhimin e energjise ose karbohidrateve[46].

Produktet jo-drusore si tartufi dhe ke rpu-

dhat, le vorja pe r tanine , frutat e egra py-

jore dhe mjalti nga blete t e zbutura mund

te merren edhe nga pyjet e cungishte.

6


Pe r me tepe r, ne raste te caktuara, cung-

ishtja mund te jete e dobishme pe r zhvilli-

min e gjuetise . Prerja periodike krijon

munde si pe r zhvillimin e bime sise

barishtore ne shiritin ku hiqen drure t.

Pyjet e cungishtes shpesh pe rshkruhen si

"pikat e nxehta te biodiversitetit" [63]. Pe r-

zierja stadeve te rinj me kurora te hapura

dhe stadeve te vjetra me kurora te mbyl-

lura promovon diversitetin e faune s dhe

flore s (p.sh. [13]). Cile sia e habitatit mund

te jete e ndryshme, vare sisht nga praktikat

aktuale te menaxhimit. Pe r shembull,

cungishtet me standarde te mbipjekura,

mund te ofrojne nje nume r te madh ni-

shash ekologjike, nde rsa struktura e

masivit tenton te be het heterogjene dhe te

pe rmbaje me shume drure te thare .

Fazat e rinise ne ciklin e cungishtes kri-

jojne munde si pe r pe rfitime tek nje nume r

i madh speciesh drite dashe se e ngrohte si

dashe se. Ka nje nde rveprim te re nde -

sishe m midis cungishteve dhe peisazhit qe

i rrethon ne termat e cile sise se habitatit

siç shihet ne rastin e komunitetit te zogjve.

Masivet e dendura pengojne apo pake sojne

zhvillimit e vegjetacionit bimor duke

pake suar diversitetin e specieve bimore

pas mbylljes se kurorave.

Cungishtja e shte nje forme e lashte e

menaxhimit te pyjeve, çka e be n pjese ne

trashe gimine historike e kulturore. Ajo ka

dhe ne prova se e shte nje rruge efektive pe r

te prodhuar le nde te pare pe r pe rdorime

tradicionale. Ne shume vende evropiane,

sipe rfaqe te gje ra me drunishte qe trajto-

heshin si cungishte ne te kaluare n jane

konvertuar ne pyje te larta ne 100 vitet e

fundit, ose jane abandonuar e mplakur.

2 PYJET CUNGISHTE DHE SILVIKULTURA E TYRE

2.1 Cungishtja e thjeshtë

Cungishtja e thjeshte e shte nje sistem i

menaxhimit te pyllit, ne te cilin drure t prit-

en sistematikisht e periodikisht dhe ripe -

rte ritja e shte vegjetative, ne pe rmjet

lastarizimit nga cungu apo daljes se fil-

izave nga rre nje t.

Cungishtja e thjeshte zbatohet veçane risht

ne llojet drunore gjethegjera, qe trajtohen

me prerje te here pashershme si dushqet,

ge shtenja, shkoza, blini, eukalipti, frashe ri,

ve rriu, akacia e plepat. Ahu (F. sylvatica) i

pe rshtatet me pak trajtimit cungishte dhe

nuk rekomandohet qe te jete ne n regjimin

e cungishtes se thjeshte . Pe r meshtekne n

regjimi i cungishtes e shte i mundur ne se

zbatohet me cikle te shkurtra (6-12 vite).

Ne ke te udhe zues fokusi e shte ne lloje dru-

nore qe me se shumti i ne nshtrohen

regjimit te cungishtes: dushqet (figura 6),

ge shtenja, shkoza, blini, eukalipti, ve rriu,

akacia, plepat dhe me shtekna.

Zgjatja e rotacionit varet kryesisht nga llo-

jet, afte sia lastarizuese, prodhimtaria

Figura 6. Cungishte e thjeshte ilqeje (foto P. Vericat)

7


maksimale, pe rmasat e pritshme te drurit,

si dhe kushtet ekologjike te vendrritjes.

Rotacioni e shte zakonisht midis 5 vjet

(shelgu) dhe 40 vjet (dushku, shkoza, ahu),

por mund te arrije edhe 60 vjet ve rriu.

Lastare t e rinj ne fillim rriten shume shpejt

ne ke te regjim menaxhimi, si rezultat i sis-

temit rre njor qe e shte i formuar. Ke shtu,

rritja ne larte si e diamete r kulmon 20-30

vite me shpejt se ne pyjet me origjine faro-

re, ne pe rputhje me pjellorine e toke s, si

dhe parametrat klimatike, si temperaturat

dhe reshjet. Trungjet kane cile si te ule t nga

pike pamja industriale, pasi kane te pran-

ishme nyjet, jane te pe rkulur, sidomos ne

pjese n e poshtme dhe kane shume defekte

nga ana teknike. Meqe ne se shumica e llo-

jeve gjethegjera lastarizojne mire , deri ne

moshe n 40 vjeçare pas prerjes, rotacioni i

cungishteve te thjeshta rekomandohet

pe rgjithe sisht ne kufinjte 15-25 vjet [29]

[32]. Masive pyjore te tille prodhojne drure

me dimete r te voge l qe pe rdoren pe r

ngrohje, shportari, hunj pe r te mbe shtetur

perimet, pe r gardhe, shtylla vreshti, dru

pe r lete r etj. [41]. Ne se ke rkojme dimen-

sione me te me dha te drurit te prodhuar,

rotacioni mund te zgjatet deri ne 35 vjet.

Ky e shte rasti pe r dushqet, ge shtenje n e

akacien, kur ke rkohet te prodhohen dege

voze pe r mbajtjen e vere s, shtylla miniere,

parket, mobilje, etj [31] [52] [59] [60] [61].

Cungshtja e thjeshte ka disa

avantazhe si:

• Menaxhim i thjeshte ;

• Kosto e ule t pe r ripe rte ritje

natyrore;

• Ndikim i ule t i nde rhyrjeve

silvikulturore;

• Me pak e ce nueshme nga rre-

ziqet, si era.

Megjithate cungishtja e thjeshte

ka edhe disa disavantazhe, te

tilla si:

• Çmim i paqe ndrueshe m i

druve te zjarrit;

• Kosto e larte e shfryte zimit

(prerjes);

• Me pak fleksibilitet te tregut pa potencial

diversifikimi te produktit.

Figura 7. Kurba qe rezulton nga matjet dhe analizat e drurit model qe de shmon pike n ku takohet kurba e rritjes vijuese me kurbe n e rritjes mesatare vjetore (MAI-RrMV), si moshe n e rotacionit pe r ve llimin me te madh qe ne kete rast rezulton ne vitin e 23-te . Druri model është marrë në pyjet cungishte të Klinës, Kosovë.

Ndarja në poteza

Figura 8. Ndarja e ngastre s cungishte ne panele dhe pe rcaktimi i vitit te prerjes. Çdo panel ka akses te lehte ne rruge n pyjore.

8


Menaxhimi silvikulturor/operacionet

Intensiteti dhe teknikat silvikulturore

varen nga qe llimet e prodhimit. Qofte

ripe rte ritja natyrore (me origjine lastaro-

re) apo drure t e mbjelle (me origjne faro-

re) mund te pe rdoren pe r te instaluar nje

pyll cungishte. Kur

mbe shtetemi tek ri-

pe rte ritja natyrore

pas prerjes duhet te

lihen 5-10 drure

ame sore pe r hektar,

si drure farore poten-

ciale . Ne rastin e

ripe rte ritjes artifi-

ciale mbillen fidane 1

-3 vjeçare , afe rsisht 1000–1500 fidane pe r

hektar ne rastin e eukaliptit, dhe 4000-

5000 findane pe r hektar ne rastin e aka-

cies. Ke to lloje ricungohen dy vjet pas

mbjelljes. Ne rastin e ge shtenje s, fidane t

priten rrah ne vitin e 7 ose 8 pas mbjelljes.

Fidane t pe rdoren pe r te ze vende suar

pjese t ku lastarizimi e shte i dobe t, por

edhe kur ka fidane qe po thahen. Ke to

operacione mund te be hen edhe duke

mbuluar dege ne toke (pe r ge shtenje n, apo

lastare t qe dalin nga rre nja (rasti i akacies).

Ne menaxhimin e cungishteve te eukaliptit

rekomandohet te be het plehe rim pas çdo

prerje shfryte zimi.

Midis dy operacioneve te prerjes se shiritit,

jane te ke shillueshme operacione kujdesi-

mi si pastrime, çlirime dhe rrallime pe r te

pe rmire suar prodhimtarine . Synimi e shte

largimi i llojeve drunore te pade shiruara,

krijimi i kushteve pe r rritje te mire te llojit

te preferuar nga pronari, me synim qe te

shtohen edhe te ardhurat pas shitjes se

produktit. Numri i nde rhyrjeve te tilla

varet se pari nga gjate sia e ciklit, konku-

renca mes lastare ve, si dhe tregu. Psh. ne

rastin e akacies ne Hungari e Rumani, kur

rotacioni e shte 25-35 vite, aplikohen 1-2

pastrime-çlirime dhe 1-2 rrallime [3] [52],

krahasuar me vete m dy rrallime ne France

[15]. Ne cungishtet e ge shtenje s numri i

operacioneve te kujdesimit varion nga zero

ne Britani [20] deri ne 3 ne Greqi [10]. Tek

eukalipti aplikohet vete m nje nde rhyrje

rrallimi nje ose dy vite pasi e shte be re

prerja totale.

Cungishtet e thjeshta qe arrijne moshe n e

rotacionit punohen me prerje ne çeltira, ne

forma te ndryshme, qe thirren me emra te

ndryshe m nga pronare t si poteza apo çelti-

ra. E gjithe sipe rfaqja e pyllit qe trajtohet

me ke te sistem ndahet ne pjese te barabar-

ta, dhe secila pe rbe n prerjen vjetore te pla-

nifikuar nga pronari. Shfryte zimi realizohet

Figura 9. Plani i prerjes sipas viteve

Figura 10. Prerjet e realizuara sipas viteve ne pyjet cungishte dushku, Malisheve , Kosove .

9


duke be re prerjen totale te te gjithe

drure ve ne zone n e kufizuar. Ke shillohet te

hiqet i gjithe materiali nga vend prerja ne

me nyre qe te mos pengohet lastarizimi

[19] [40] [56]. Pas disa pe rse ritjeve te ri-

cungimit, cungjet fillojne te kalbe zohen e

thahen (figura 11). Pe r te ruajur prodhim-

tarine , cungjet duhen ze ve nde suar pas cdo

2-3 prerjeve rrah.

Pas ricungimit te pe rse ritur cungjet fillojne

te kalben dhe thahen (figura 11) dhe

tregojne nje re nie ne prodhimtari, pra po-

tenciali prodhues i lastare te rinj dhe vitale

bie me rritjen e moshe s dhe diametrit te

lastarit [28] [31] [42].

Ne me nyre qe te ruhet prodhimtari e larte ,

cungjet duhet te ze vende sohen pas çdo 2-3

ciklesh ricungimi ne rajonet e temperuar

[40] [65]. Nga pikpamja e biodiversitetit

e shte e ke shillueshme qe cungjet e thara te

mos hiqen pasi pe rmbajne shume mikro

habitate dhe epifite te rralla.

2.2 Prerja e majave (Polardimi)

Polardimi si trajtim konsiton ne prerjen e

majave te drure ve pe r te nxitur prodhimin

e lastare ve te shumte e te drejte ne maje te

drurit te prere (Figura 12). Filizat rriten

jashte rrezikut te kullotjes nga kafshe t

gjthengre ne se apo pe rmbytjes nga ujrat, te

cilat paraqesin arsyet kryesore pe r

nde rhyrjen. Drure t e polarduar me tipike

ekzistojne pe rgjate lumenjve dhe

livadheve. Llojet me te zakonshme ku ap-

likohet jane plepi, frashe ri, shelgjet, rrapet,

ahu, ge shtenja, mani i zi, lisat, blini, akacia,

panja, shkoza dhe lajthia.

Tradicionalisht, disa specie jane polarduar

pe r prodhimin e drurit dhe forazhit,

Nde rkohe qe pyjet e ahut dhe te lisit jane

pe rdorur pe r te prodhuar dru me pe rmasa

te vogla. Drure t e polarduar shpesh kane

cile si te ule t trungu (zgavra dhe vrima te

kalbjes pe r shkak te prerjes se rregullt)

Figura 11. Drure bunge te vjete r te trajtuar si cungishte me densitet te larte zgavrash dhe kalbe zim; me pak prodhues se sa cungjet e reja, por me vlera te larta biodiversiteti.

(fotot V.N Nicolescu) 10


dhe rritjen e diametrit me te ule t. Me

zhvendosjen e ke rkese s nga le nde drusore

me pe rmasa te vogla ne ate pe r le nde in-

dustriale me pe rmasa te me dha (trungjet),

praktika e polardimit gradualisht u braktis,

sidomos tek ahu dhe lisi. Shume nga drure t

e lisit qe mund te gjenden ne peisazhin

(p.sh. ne Britani, Turqi, Suedi) ne te ve rtete

kane trungje te zbraze ta si rezultat i ke tij

lloji te prerjes. Ne rajone te caktuara (p.sh.,

Portugali) pe rdoren rrape me maja te pre-

ra pe r te mbajtur kabllot dhe hardhite e

rrushit. Polardimi pe rdoret gjithashtu pe r

rrugicat e parqeve dhe peme t e kopshteve,

pe rgjate rruge ve dhe kopshteve te kaca-

vjerre s. Sistemi pe rdoret gjithashtu ne zo-

na me tradita te gjata baritore (rajonet

baske te France s dhe Spanje s) ose me sis-

teme te me dha silvo-pastorale (Spanje ,

Portugali). Ne ke to raste polardimi kryhet

ne larte site 2.5 m deri 3 (3.5) m, larte si

ke to te pambe rritshme nga bage tite .

Pe rdorimi me i re nde sishe m pyjor i sistem-

it te polardimit e shte ne rastin e shelgjeve

dhe plepave pe rgjate lumenjve, pe rrenjve

dhe kanaleve pe r te stabilizuar brigjet e

tyre. Ne ke te rast, polardimi be het ne

larte si mes (1) 2 dhe 3 m - sipe r niveleve

me te larta te pe rmbytjeve gjate nje sek-

uence kohore te gjate - pe r te shmangur

çdo de mtim te trungut te larte te shkaktuar

nga uje rat pe rmbyte se. Ne rastin e po-

lardimit te shelgeve, prerja e filizave kryhet

si ne rastin e cungishte te thjeshte , sidomos

gjate dimrit. Me kalimin e kohe s, pas 2-3

cikleve 15-20 vjeçare, trungjet e shelgjeve

fillojne te dobe sohen e pe rkeqe sohen

(shpesh duke formuar zgave r ne trup) dhe

duke reduktuar potencialin e ricungimit

dhe vitalitetin e lastare ve, i cili sa vjen e

dobe sohet. Si rrjedhim, shelgjet e polardu-

ar ze vende sohen me fidane ose te ash-

tuquajtur zeve nde suese, te cile t jane (1 ose

2 m te gjata dhe 3-5 cm te trasha) dhe qe

do te trajtohen me pas si drure pe r po-

lardim. Ne pjese n e sipe rme te drure ve te

polarduar, lastare t priten periodikisht,

ke shtu qe pas ke saj serie prerjesh, pjesa e

sipe rme e trungut duket si nje trung i

kthyeshe m, ndonje here i quajtur "karrige".

Pas prerjes se maje s, shume lastare mund

te rriten vertikalisht nga vendi ku e shte

be re prerja. Pronari mund te be je rrallime

ne ke to lastare , ose mund te vete rallohen. 11

Figura 12. Lloje te polarduar ne me nyre te pe rse ritur te shelgut te bardhe (a), rre nje s (b) dhe ahut (c) (fotot V.N. Nicolescu, J. Carvalho, O. Cardoso)

a b c


2.3 Sistemi i cungishtes me

përzgjedhje

Ne te tilla sisteme te trajtimit, pronari/

menaxheri vendos pe r diametrin e drure ve

qe synon te marre nga pylli, shoqe ruar me

moshe n kur mund te arrihet diametri i

pritur. Kjo moshe pe rcakton rotacionin, i

cili ndahet ne nje nume r te ciklit te

prerjeve, psh nje rotacion prej 30 vitesh,

pe rfshin tre cikle 10 vjeçare te prerjes.

Sipe rfaqja totale e pyllit qe trajtohet me

prerje me zgjedhje ndahet ne shirita vjeto-

re me nume r te barabarte me numrin e

viteve te zgjedhur pe r ciklin e prerjes.

Pe r çdo vit prerja ne cungishte realizohet

ne nje nga shiritat e pe rcaktuar [41].

Lastare te nje deri tre, rralle kate r moshave

te ndryshme bashke jetojne ne te nje jtin

cung, ne vare si te numrit te cikleve te

prerjes ne rotacion. Ky sistem historikisht

e shte zbatuar ne disa pjese te Evrope s si ne

Pirenej, Apenine, Cantonin, Tesin, si dhe ne

gadishullin e Ballkanit, kryesisht pe r ahun

dhe ilqen.

Ne rastin e pyjeve te ahut, sistemi i tra-

jtimit te cungishteve me prerje me zgjedhje

e shte zbatuar ne masivet pyjore me toka te

varfra dhe ne kushte te ve shtira klimatike,

ku drure t rriten ngadale . Ne te tilla kushte

zbatimi i ke tij sistemi konsistonte ne :

Gadishulli Pirenej: rotacioni 30 vjet, me

dy cikle prerje nga 15 vjet.

Masivi Morvan: 36 vjet me 4 cikle nga 9

vite.

Masivi Apennine: rotacioni 27-36 vjet,

me tre cikle prerje nga 9-12 vite.

12

Figura 13. Polardimi i frashe rit (foto J. Carvalho)

Figura 14. Cungishte ahu me pe rzgjedhje ne Bosnje dhe Herzegovine (foto O. Caradoso)

Dy shembuj te cungishteve me prerje me

zgjedhje pe r ahun dhe ilqen jepen ne

tabele n 1.

Brenda masiveve qe trajtohen me prerje

me zgjedhje, lastare t e rinj jane me te

mire mbrojtur nga ngrica, bora e kullota, si

rezultat i te qenit mbuluar nga drure me te

vjete r dhe me te me dhenj; krahas ke saj to-

ka mbetet pe rhere e mbuluar. Prandaj cun-


Llojet Rajoni Teknikat e prerjes Rotacioni,

produktet dhe ciklet e prerjes

Të tjera Ref.

Ahu

Alpet Italiane, Apeninet, Rajoni i Pie-montes dhe Toskane s

Cungishte me prerje me zgjedhje (cungishte shume moshare). Drure t me te me dhenj priten, te vegje lit rrallohen

Rotacioni 6-12 vjet (dru zjarri) Cikli total: 36 vjet (qymyr druri)

Mbahen 1-2 lastare /cungje. Pe rdorimi ak-tual i kufizuar; synimi: kthimi ne pyje te larte

[18] [47]

Dushku-shkoza

Europa Qendrore dhe Pere ndimore (Franca, Bel-gjika, e Gjerma-nia)

Standarde shume moshare, kryesisht dushk (Q. robur, dhe Q. petrae), qe rriten mbi shtrese n e cungishtes nje moshare, kryesisht shkoze , lajthi dhe pan-je e fushe s

Rotacioni: 8-15 vjet (deri 30 vjet) pe r cungishtet; prerjet selektive te drure ve stand-ard ne çdo rota-cion (mosha standarde 2-6 rotacione)

Numrat e ke rcejve dhe pjese t e klasave te ndryshme moshore ne standarde te pe rshkruara.

[5] [9] [48] [53] [67]

Tabela 1. Shembuj te sistemeve cungishte me pe rzgjedhje te pe rdorura ne Evrope

gishtet e trajtuara me prerje me zgjedhje

pe rbe jne nje sistem shume interesant pe r

mbrojtjen e toke s dhe ruajtjen e habitatit.

Nga ana tjete r, prerja rrafsh me nivelin e

toke s e shte me e ve shtire . Duke e aplikuar

mund te de mtohen drure t me te vegje l dhe

shfryte zimi be het me sfidues (dhe me i

kushtueshe m) se sa ne prerjet rrah.

Bazuar ne ke to fakte, ky sistem silvikultur-

or pe r nje kohe te gjate e shte konsideruar

te kete me shume disavantazhe se sa

avantazhe, e pe r ke te arsye zbatimi ka qene

i kufizuar ne zona te veçanata. Pe r me

tepe r, ne rastet e prodhimtarise se ule t ky

sistem e shte konvertuar ne pyll trungishte,

apo ne pyll pe r prerje me zgjedhje, nje

shembull i te cilit jane grumbujt e paste r te

ahut ne Kroaci.

2.4 Cungishtet me standarde

Cungishtja me standarde (CMS) e shte nje

sistem silvikulturor, ne te cilin trungje te

veçante pe rzgjidhen dhe mbahen si stand-

arde, ne çdo cike l ricungimi duke munde -

suar formimin e nje kati te dyte

shume moshar, i cili hiqet me prerje me

zgjedhje ne nje hape sire kohore qe e shte

shume fish i rotacionit pe r cungishten e

thjeshte [36].

Ke to grumbuj formojne “forme n me te

vjete r te pyjeve te parregullt” [27], dhe

karakterizohen nga dy elemente te veçante

[8] [19] [37] [40] (figura 15):

a) Një kat të parë njëmoshar me origjine

nga lastare t qe trajtohet si cungishte e

thjeshte . Ky kat luan nje rol ekonomik

(prodhon material drusor me pe rmasa te

vogla dhe te mesme, zakonisht pe rdoren

pe r dru zjarri) dhe kulturor (mbron toke n

dhe trungjet e drure ve standard, qe formo-

jne katin e dyte ).

b) Një kat të dytë shumëmoshar formu-

ar nga drure te larte e te shpe rndare , qe e

kane origjine n nga lastare t dhe farat, te

shpe rndare sa me uniformisht dhe trajto-

het si pyll i larte . Ky kat gjithashtu ka rol

ekonomik (prodhon nje sasi te konsid-

erueshme le nde drusore) dhe kulturor 13


(siguron farat pe r rigjenerim natyror) [17]

[22][50]. Pe r te ngritur nje cungishte me

standarde, fillimisht pe rcaktohet rotacioni,

e me pas zbatohen operacionet e me posht-

me [48][21][22]:

1. Sapo te arrihet mosha e rotacionit r

(zakonisht 20-25 vjet), grumbulli i cungish-

e prerjes pe rbe het nga lastare prej r

vitesh, si dhe standarde prej 2r, 3r, 4r

vitesh me nje nume r standardesh perspek-

tive te rinj prej r vitesh.

Standardet duhet te kene origjine farore,

ne se kjo e shte e pamundur, pe rzgjidhen

nga lastare te rinj me rritje te mire , duke i

Figura 15. Grumbull cungishte me standarde ne Austri (foto E. Hochbichler)

individualizuar nga cungjet apo filizat qe

mbijne nga rre nje t. Drure t qe pe rzgjidhen

si standard duhet te kene origjine nga lloje

te vlefshme drite dashe se, me kurore te

madhe, te hapur, rezistente karshi ere s dhe

te shpe rndare ne pe r grumbull sa me uni-

formisht te jete e mundur [4][8][19][40].

Ne CMS, standardet jane te larta, por me

trup me te shkurte r se drure t ne pyje te

larta dhe me kurora me te gjera e te

me dha [22] [54] [61] - (Figura 16).

Nga ana tjete r, rritja e diametrit e shte

dukshe m me e larte se ne pyje te larta.

Standardet me te rekomanduara me lloje

drunore gjethegje ra jane lisi, vidhi dhe

frashe ri. Specie te tjera te re nde sishme

tes pritet rrah si nje cungishte e thjeshte ,

nde rkohe pe rcaktohen dhe ruhen disa fili-

za nga lloje te de shiruar, me forme te mire

e rritje te ke naqshme duke i klasifikuar si

standard.

2. Pas nje rotacioni tjete r cungishteje te

thjeshte prej 20-25 vitesh, shumica e

drure ve standard te rotacionit te dyte 2r

(40-50 vjeçar) ruhen, duke hequr ata qe

jane te de mtuar apo me rritje te ngadalte .

Zakonisht shumica e tyre hiqen ne ke te

nde rhyrje, e pjesa qe mbeten konsiderohet

si gjenerata e dyte e standardeve r.

3. I nje jti operacion pe rse ritet ne te nje jte n

me nyre pe r disa rotacione ricungimi prej r

vitesh, ke shtu qe ne shiritin qe e ka radhe n 14


Figura 16. Dru standard dushku ne Austri (a) dhe France (b) (foto E. Hochbichler)

nje grumbull me 100 standarde/ha, mund

te kete 50 standarde ne klase n e I-re , 30 ne

klase n e II-te , 13 ne klase n e III-te dhe 7 ne

klase n IV-t (me te vjete r) [31]. Hochbichler

[33][34] ka zhvilluar nje udhe zues pe r

numrin e drure ve standard pe r pe rqindjet

te ndryshme te mbulimit se shtrese s se

sipe rme qe pe rbe het nga standardet. Num-

ri i drure ve standard shkon midis 82 dhe

163 drure /ha para prerjes ne lidhje me nje

mbulese te kurore s prej 33% dhe 66%

[diametri i synuar prej 60 cm; stacioni i

moderuar; larte sia e kurore s dominante:

18-20 m; Rotacioni: 30 vjet].

Rrotacionet e miratuara pe r standardet,

"qe duhet te mbahen pe rderisa ato jane te

she ndetshme, te fuqishme dhe ne rritje te

qe ndrueshme" [43] arrijne : dushku, 100-

130 vjet [20][27][33]; frashe ri, panja sp.,75

(90)-100 vjet [22][33] [43]; Qershi e ege r,

(40) 50-70 vjet [22][33][43]; me shtekna,

jane ahu, panja, qershia e ege r, arra [8]

[17][40][43]. Ahu nuk e shte i pe rshta-

tshe m, kryesisht pe r shkak te ndjeshme rise

se tij nga te nxehte t e diellit kur e shte i

izoluar, pe rveç ke saj kurorat e dendura te

tij krijojne hije zim te madh qe ndikon neg-

ativisht ne rritjen e shtrese s se cungishtes

[8][55][65].

Numri i standardeve qe ekzistojne ne nje

CMS ne nje moment te caktuar ka evoluar

nga minimumi 16 standarde te reja/ha

(Flanders, shek. 16 - [67]) ose 30 stand-

arde/ha (Britani, 1543 - [20]) ne 40-50

standarde/ha (France - Ligji i Pyjeve 1827

-[6]) ose madje 100 standarde/ha

(Gjermani - [19]). Ne dite t e sotme, numri i

propozuar i standardeve e shte 50-100

drure /ha pe r te gjitha klasat e moshe s;

numri i standardeve ne çdo klase moshe

duhet te jete rreth gjysma e numrit ne

klase n e moshe s me te re. Pe r shembull, ne 15


a) Ne npylli: prerje çliruese, pastrime dhe

1-2 rrallime, vete m ne se konsiderohet e

nevojshme, rrallimet kryhen ne me nyre qe

te pe rgatiten drure t standard pe r va-

zhdime sine e tyre pas prerjes se ricungimit

[50].

b) Drure t standard: krasitja e dege ve pe rg-

jate trungjeve (veçane risht te rre nje s Q.

petraea) munde son marrjen e drite s shtese

pas prerjes se katit te cungishtes [4][11]

[40]. Ke to dege duhet te jene maksimumi 3

cm ne diamete r dhe sezoni i rekomanduar

i prerjes e shte para fillimit te vegjetacionit.

Dege t e thata dhe ato tepe r te gjata duhet

te hiqen gjithashtu.

40-60 vjet [33]; Sorbus sp., nga 50-70 vjet

[22] [43] deri ne 80-120 vjet [33].

Ne npylli ne CMS pe rbe het nga nje pe rzierje

e llojeve me lastarizim te fuqishe m, te afte

pe r te pe rballuar hijen e standardeve (te

pakte n specie gjysme -hije dashe s apo tol-

erante) dhe qe prodhojne dru zjarri [37]

[55]. Llojet me te rekomanduara pe r

ne npyll jane shkoza, kreke za, ahu, blini,

lajthia [22][32][37][55][56][65][21]. Rota-

cionet pe r ne npyllin jane kryer nde rmjet 8

dhe 15 vjete sh, por ne dite t e sotme kryhen

çdo 20-30 vjet [9][23][33].

Ne CMS operacionet silvikulturore varen

nga kati i grumbullit:

3 KONVERTIMI I PYJEVE CUNGISHTE NË PYJE TRUNGISHTE

Jane disa arsye se pe rse cungishtet duhen

konvertuar, siç e shte ndryshimi i objek-

tivave apo prodhimet e pritshme (dru in-

dustrial apo dru pe r ngrohje), apo e lidhur

me mbrojtjen e toke s dhe ruajtjen e

peisazhit. Konvertimet me te zakonshme te

aplikuara ne pyjet evropiane jane : (a) nga

cungishte e thjeshte ne cungishte me

standarde apo ne trungishte dhe (b) nga

cungishte me standarde ne trungishte.

Ekzistojne dy rruge pe r te arritur ke te ob-

jektiv: konvertim direkt dhe indirekt. I pari

menaxhon lastare t e ndodhur ne ngaste r,

nde rsa i dyti bazohet ne heqjen e te gjithe

lastare ve ekzistues, dhe mbjelljen e llojeve

te reja, te cilat konsiderohen si te

pranueshme pe r terrenin.

Disa metoda konvertimi jane pe rdorur te

grupuara ne konvertim direkt dhe indirekt

si ne vijim:

3.1 Konvertimi direkt

Ne ke te rast, kalimi nga cungishtja e

thjeshte ne trungishte be het direkt pa

pe rfshire nje sistem tjete r silvikulturor.

Metoda e konvertimit direkt pe rfshin (i)

konvertimin nga plakja (konvertimi me

nde rprerjen e plote te prerjeve te thjeshta

cungishte), (ii) konvertimi i pe rzier (kon-

vertimi me nde rprerje te pjesshme te

prerjeve te thjeshta cungishte), dhe (iii)

konvertimi me ze vende sim/restaurim.

(i) Konvertimi nga plakja

Konvertimi nga plakja (konvertimi me

nde rprerje te plote te prerjeve te thjeshta

te cungishtes): Ne ke te rast, konsiderohet

nje procedure pasive e konvertimit, cung-

ishtja e thjeshte nuk pritet me ne me nyre

qe grumbujt te arrijne nje maturim ne te

cilin ata jane ne gjendje te rigjenerohen

natyrshe m nga fara. Gjate periudhe s se

pritjes, operacionet e kujdesimit (p.sh.,

pastrim, rrallim) aplikohen ne vare si te 16


Rrallimet qe vijojne do jene me intensitet

te larte te fokusuara rreth drure ve te

me dhenj prodhues, pe r te siguruar

hape sire te mjaftueshme pe r rritje te lire ,

ne nivel te kurore s. Kjo gjendje favorizon

prodhimin e larte te drurit dhe fillimin e

prodhimit te bollshe m te fare rave duke

favorizuar konvertimin ne trungishte ne

moshe relativisht te re.

(ii) Konvertimi i përzier (konvertimi me

nde rprerje te pjesshme te prerjeve te

thjeshta cungishte). Kjo metode e shte

gjithashtu pjese risht pasive dhe synon nor-

malizimin e strukture s se klasave te

moshe s se grumbujve. Lidhur me ke te , çdo

10 vjet nje pjese e grumbujve te thjeshte

cungishte nuk shfryte zohen dhe lihen te

rriten pe r prodhim druri industrial, nde rsa

pjesa e mbetur e grumbullit trajtohet si

cungishte e thjeshte . Duke vepruar ne ke te

me nyre , sipe rfaqja e trajtuar si cungishte e

thjeshte zvoge lohet ne me nyre te va-

zhdueshme deri sa te mos kete me , nde rsa

sipe rfaqja e mbuluar me pyje trungishte

rritet dhe ke ta grumbuj formojne klasa

moshe te nje pasnje shme.

ii) Konvertimi me zëvendësim. Kjo

metode zakonisht pe rdoret ne grumbujt e

thjeshte cungishte te degraduar qe kane

pjese marrje te ule t te llojeve me vlere ,

mbulim te pake t te kurore s, prodhimtari te

ule t, trungje te vjete r dhe potencial te ule t

ripe rte ritje natyrore me fare , kushte

toke sore jo te mira, etj.

Restaurimi i grumbujve te tille pe r konver-

timin ne trungishte mund te realizohet

ne pe rmjet:

Prerjeve rrah, pasuar nga mbjelljet,

kryesisht te llojeve halore si pishat apo

hormoqi.

Prerjeve rrah, pasuar nga mbjelljet me

faze s se zhvillimit. Ke to nde rhyrje ndalen

pas 60-80 vjete sh, kohe ne te cile n mund te

aplikohen sistemet silvikulturore tipike

pe r pyjet e larte , ne me nyre qe grumbujt te

ripe rte rihen ne me nyre natyrore nga farat.

Konvertimi nga plakja e shte i zbatueshe m

pe r grumbujt produktive , te she ndetshe m,

me rritje te vrullshme dhe me mbulim ku-

rore te plote te cungishtes se thjeshte , ne te

cile t llojet e synuara gjenden ne pe rpjestim

te madh dhe kushtet e toke s jane te fa-

vorshme ndaj ripe rte ritjes natyrore me ane

te fare s. Megjithate , kjo metode e konver-

timit krijon te pakte n tre probleme:

Duhen shume dekada, çka privon pronar-

in e pyllit nga te gjitha te ardhurat pe r

nje kohe te gjate .

Metoda e shte e kufizuar vete m pe r grum-

bujt produktive , te she ndetshe m, me

rritje te vrullshme te cungishteve te

thjeshta me lloje te vlefshme dhe te rritur

ne kushte te mira toke sore favorizuese

pe r ripe rte ritjen me ane te fare s.

Shpe rndarja e klasave te moshe s te

grumbujve nuk pe rmire sohet.

Pe r shkak te ke tyre çe shtjeve, vende te tilla

si Franca e kane braktisur ke te metode qe

ne shekullin 19, duke e ze vende suar me

metode n e ashtuquajtur metoda e zgjedhjes

dhe menaxhimin intensiv të drurëve frutorë,

te pakte n ne grumbujt me rritje te

vrullshme qe jane te pasur me lloje druno-

re gjethegjera. Ky e shte nje tip aktiv kon-

vertimi dhe pe rfshin:

Pe rzgjedhjen dhe damkimin e drure ve

prodhues (me origjine nga lastare t e

cungut, ose me e preferuar nga farore ).

Preferohet qe drure t te jene te me dhenj,

me cile si te mire dhe me shpe rndarje sa

me uniforme .

Aplikimin fillestar te rrallimeve me in-

tensitet ne favor te drure ve prodhues. 17


moshe n 20-30 vjeçare, lihet nje nume r i

larte drure sh standard (500-600 ose me

shume drure /ha), nde rkohe qe priten

drure t standard te moshave 3r dhe 4r

ne se e shte e nevojshme. Prerja e konver-

timit fillon 30 vjet pas pe rzgjedhjes se

drure ve standard, kur ke ta drure standard

kane arritur 60 vjeç ose ndryshe moshe n

2r dhe mund te prodhojne farat e nevojsh-

me pe r ripe rte ritjen natyrore te grumbullit

te vjete r cungishte me standarde.

fare te llojeve te tilla si dushqet.

Pe rdorimit te sistemeve te pyjeve trung-

ishte si prerja uniforme me zgjedhje

(figura 17).

3.2 Konvertimi indirekt

Me ke te metode hiqen te gjithe llojet py-

jore ekzistuese dhe futen lloje te reja ne

ngaste r. Kjo ke rkon vlere simin e çdo lloji te

ri pe r t’u siguruar se mund te jete i

pe rshtatshe m ne habitatin ku mbillet.

Kjo praktike zbatohet gjere sisht ne pyjet

artificiale. Psh. lastare t e llojeve drunore te

vlefshme si ahu apo dushku, qe humbasin

si rezultat i de mtimeve, mund te ze vende -

sohen nga lloje me vlere me te ule t (shkoza

Figura 17. Stadet suksesive te konversionit duke pe rdorur sistemit e prerjeve uniforme me zgjedhje; grumbull ilqe ne Kroaci (foto T. Dubravac)

apo shkurre et.).

Kjo metode mund te aplikohet gjithashtu

edhe tek cungishtet me standarde (figura

18). Ne ke te rast, kur kryhet ricungimi ne

Figura 18. Konvertim indirekt i nje grumbulli te pe rzier cungishteje te thjeshte ne cungishte me standarde ne Austri (foto E. Hochbichler) 18


gjise pe r adaptimin e klime s dhe e shte thel-

be sore. Pe rshtatshme ria e llojeve drunore

te zgjedhura ul munde sine e degradimit te

iniciuar nga shqete simet klimatike (p.sh.

zjarret, thate sira) ne te ardhmen.

Çrregullimet e shkaktuara nga ndryshimet

klimatike, te tilla si thate sirat, mund te

ndikojne drejtpe rdrejte ne suksesin e

mbjelljes gjate restaurimit, veçane risht ne

rajonin e Mesdheut. Disa raste specifike te

restaurimit te pyjeve cungishte tregohen

me poshte .

4.1 Drurët e polarduar (krasitur

majat) të neglizhuar

Drure t e polarduar, te cile t jane neglizhuar

pe r shkak te ndryshimeve socio-

ekonomike, jane me vlere te larte

ekologjike dhe kulturore dhe duhet te

ruhen dhe, ne se e shte e mundur, te

rikthehen. Ata mund te jene nje burim i

re nde sishe m i fare s pe r rigjenerimin nat-

yror. Nga ana tjete r, nje rezultat i

neglizhimit mund te jete qe kurorat e

me dha pengojne rritjen e rigjenerimit me

te ri pas mbjelljes. Ne ke te rast, speciet tol-

erante ndaj hijes duhet te pe rdoren ne

shtrese n e cungishtes dhe rezultati e shte

nje lloj specifik i cungishtes me standarde

ose drure te polarduar te kullotave [14]

[51]. Pyje te tille kane potencial te ule t pro-

dhimi drusor, por kane vlera te larta

ekologjike dhe peisazhi.

Restaurimi i drure ve te polarduar te

neglizhuar mund te be het duke prere

lastare t. Nje ide e mire do te ishte te mbil-

let nje polard i ri prane te vjetrit, ne

me nyre qe te be het ze vende simi gradual.

Restaurimi rekomandohet ne rastet kur

mbulesa e bime sise e shte pe rkeqe suar dhe

nuk mund te pe rkufizohet me si pyll. Kjo

mund te jete rezultat i nje se re shkaqesh,

siç jane operacionet e pape rshtatshme te

prerjeve, menaxhimi i dobe t silvikulturor,

prerjet ilegale, mbikullotja ose shqete simet

e tilla si zjarret, era, etj. Ne disa rajone, pe r

shembull ne Mesdhe, restaurimi mund te

parandaloje degradimin e me tejshe m te

zone s ekologjike, si humbja e toke s dhe

parandalimi i formimit te karsteve te

zhveshur nga bime sia. Formimi i toke s

e shte veçane risht i ngadalshe m ne kushte

te tilla (qarkullim shume i ngadalshe m i

le nde s organike), çka nuk duhet te negli-

zhohet. E shte funksioni i larte mbrojte s qe

e shte nxite si pare sor pe r ke te lloj nde rhyr-

je, dhe nde rhyrje te tilla pas shqete simeve

duhet te jene te shpejta ne me nyre qe te

ndalohet procesi i degradimit.

Pyjet e degraduara te cungishtes kane toke

me pjellori te ule t, strukture te varfe r te

toke s, rrezik te larte te erozionit dhe nje

nume r te pamjaftueshe m drure sh farore .

Parakusht pe r nje restaurim te suksesshe m

duhet te jete largimi i ndikimit mbizo-

te rues negativ qe ka iniciuar degradimin

(p.sh., kullotja, zjarret, etj.). Ky e shte nje

aktivitet kompleks dhe i shtrenjte qe nuk

e shte i mundur kur forcat negative nuk

mund te parandalohen ne me nyre efektive.

Ekzistojne dy lloje te restaurimit: aktiv

dhe pasiv. Mbjellja (ne grupe ose grumbuj)

ose mbjellja me fare jane me te pe rdorurat

ne restaurimin aktiv. Rivendosja pasive

lejon kolonizimin natyror dhe proceset

pasuese. Pe rzgjedhja e duhur e specieve,

pe r t'iu pe rshtatur me mire kushteve te

toke s se degraduar dhe i she rben strate-

4 RESTAURIMI I PYJEVE CUNGISHTE

19


4.3 Cungishtet me standarde të brak-

tisura

Nje nevoje tjete r pe r restaurim lind ne

cungishtet me standarde te braktisura, te

cilat zote rojne strukture te pabalancuar te

drure ve standard pe r shkak te tejzgjatjes

se moshe s se rotacionit te katit te pare

(ne npyllit). Udhe zimi pe r aktivitetet res-

tauruese varet nga: (i) numri i drure ve

standard me cile si te pe rshtatshme pe r

hektar, si edhe (ii) afte sia ripe rte rite se e

drure ve te ish-ne npyllit. Ne se ka mjaf-

tueshe m drure me cile si te larte ne katin e

pare (20/40 drure /ha) ricungimi duhet te

kombinohet me nje prerje selektive nga

lart, ne me nyre qe te sigurohet mjaf-

tueshe m drite pe r rilastarizimin. Prerja e

drure ve standard duhet te be het me kujdes

ne me nyre qe minimizohet de mtimi i cu-

ngjeve. Ne rast te mungese s se ripe rte ritjes

natyrore nga fara, duhet te be het mbjellja

me fara apo fidane e llojeve drunore me

vlere dhe me afte si te larte lastarizimi.

4.2 Cungishtet e thjeshta të mosh-

uara/braktisura/neglizhuara

Ne cungishtet e thjeshta te moshuara/

braktisura (figura 19) ekziston nevoja pe r

ne ve zhgim te holle sishe m te afte sise

lastarizuese te cungjeve te mbetur pas

prerjes. Pe rgjithe sisht ka nje munde si me

te ule t pe r te pe rdorur cungjet e mbetur

pe r ripe rte ritje natyrore, por ke rkimet me

te fundit tregojne nje afte si lastarizuese

afatgjate te llojeve te ndryshme drunore

(psh. dushqet, ge shtenja) edhe ne moshe te

vjete r. Rekomandohet qe restaurimi me

ane te ricungimit te be het gradual, dmth. te

mos priten te gjithe lastare t e trungut

nje here sh, por te lihet nje nume r lastare sh

te rinj me rritje te vrullshme, çka do te

pe rmire sonte rilastarizimin. Ne se rilas-

tarizimi e shte i suksesshe m, te gjithe

lastare t mund te priten se rish kur te

arrijne moshe n e rotacionit [51]. Ne se ri-

lastarizimi (veçane risht prodhimi i

lastare ve nga cungu) nuk e shte i

ke naqshe m, ate here ricungimi duhet te

shoqe rohet me mbjellje shtese te fidane ve.

Figura 19. Grumbull cungishte e thjeshte e neglizhuar e Quercus faginea ne Spanje (foto M. Pique -Nicolau)

20


REFERENCAT

1. Alderweireld, M., Burnay, F., Pitchugin, M. and Lecomte, H. 2015. Inventaire Forestier Wallon.

Résultats 1994-2012. SPW, DGO3, DNF, Direction des ressources forestie res, Jambes.

2. Afdeling Bos & Groen, 2001. De bosinventaris van het Vlaams gewest. Resultaten van de eerste

inventarisatie 1997-1999. Ministry of the Flemish Community, Brussels.

3. Anonymous 2000. Norme tehnice pentru îngrijirea și conducerea arboretelor 2. Bucures ti:

Ministerul Apelor, Pa durilor şi Protecţiei Mediului.

4. Bagneris, G. 1878. Éléments de Sylviculture. 2ème édition. Nancy: Imprimerie Berger-Levrault

et Cie.

5. Bary-Lenger, A. and Nebout, J-P., 1993. Le chêne. Les chênes pédonculé et sessile en France et en

Belgique. Écologie, économie, histoire, sylviculture. Editions du Perron, Lie ge.

6. Bastien, Y. 1999. Les modes de traitement des forêts. Nancy: Ecole Nationale du Ge nie Rural,

des Eaux et des Fore ts.

7. Berg, A . 2002. Breeding birds in short-rotation coppices on farmland in central Sweden—the

importance of Salix height and adjacent habitats. Agriculture, Ecosystems & Environment 90,

pp. 265-276.

8. Boppe, L. 1889. Traité de Sylviculture. Paris et Nancy: Berger-Levrault et Cie, Libraires

E diteurs.

9. Boudru, M. 1989. Forêt et sylviculture: traitement des forêts. Gembloux: Les Presses

Agronomiques de Gembloux.

10. Bourgeois, C. 1991. Le châtaignier de la montagne sacrée. Fore t-entreprise 4, pp. 40.

11. Broilliard, Ch. 1881. Le traitement des bois en France { l’usage des particuliers. Paris et Nancy:

Berger-Levrault et Cie, Libraires-E diteurs.

12. Bruckman, V. J., Yan, S., Hochbichler, E. and Glatzel, G. 2011. Carbon pools and temporal dynam-

ics along a rotation period in Quercus dominated high forest and coppice with standards stands.

Forest Ecology and Management 262, pp. 1853-1862.

13. Buckley, G. P. 1992. Ecology and management of coppice woodlands. London and New York:

Chapman & Hall.

14. Cantero, A., Passola, G., Aragon, A., de Francesco, M., Mugarza, V. and Riano, P. 2015. Notes on

pollards. Best practices’ guide for pollarding. EU-LIFE project TRASMOCHOS,

www.trasmochos.net.

15. Carbonnie re, T., Debenne, J-N., Merzeau, D. and Rault, M. 2007. Le robinier en Aquitaine. Fore t-

entreprise 177, pp. 13-17.

16. Carvalho, J., Viana, H. and Rodrigues, A., 2015. Portugal. In: Nicolescu, V., Pyttel, P., Bartlett, D.

(Eds.), Evolution and Perspectives of Coppice Forests in Europe and South Africa, Universitatea

Transilvania din Brasov, pp. 27-29.

17. Chivulescu, Th. 1886. Catehismul silvicultorului. Noţiuni de silvicultură (generalităţi).

Bucures ti: Tipografia proprietari F. Go bl şi Fii.

18. Coppini, M. and Hermanin, L. 2007. Restoration of selective beech coppices: A case study in the

Appenines (Italy). Forest Ecology and Management 249, pp. 18-27.

19. Cotta, H. 1841. Principes fundamentaux de la science forestière. 2ème édition corrigée. Paris:

Bouchard-Huzard and Nancy: George-Grimblot, Thomas et Raybois.

20. Crowther, R.E. and Evans, J. 1984. Coppice. Forestry Commission Leaflet 83. London: HMSO. 21


21. Dengler, A. 1935. Waldbau auf ökologischer Grundlage. Ein Lehr- und Handbuch. Berlin: Verlag

von Julius Springer.

22. Dra cea, M.D. 1942. Curs de Silvicultură. Vol. I. Regime şi tratamente. Bucures ti: Editura

Politehnicei.

23. Dubourdieu, J. 1997. Manuel d’ame nagement forestier. Technique & Documentation, Paris:

Lavoisier.

24. Dubravac, T. and Barc ic , D. 2015. Croatia. In: Nicolescu, V., Pyttel, P., Bartlett, D. (Eds.), Evolu-

tion and Perspectives of Coppice Forests in Europe and South Africa, Universitatea Transilvania

din Brasov, pp. 7-8.

25. Fankhauser, F. 1921. Guide pratique de Sylviculture. Troisième édition. Lausanne et Gene ve:

Librairie Payot et Cie.

26. Fehe r, A. 2015. Slovakia. In: Nicolescu, V., Pyttel, P., Bartlett, D. (Eds.), Evolution and Perspec

tives of Coppice Forests in Europe and South Africa, Universitatea Transilvania din Brasov, pp.

34-35.

27. Garfitt, J.E. 1995. Natural management of woods: continuous cover forestry. New York-

Chichester-Toronto-Brisbane-Singapore: Research Studies Ltd.; Taunton, England: John Wiley

& Sons Inc.

28. Hamilton, L. 2000. Managing coppice in Eucalypt plantations. Agriculture Notes no. 0814, King-

ston: State of Victoria, Department of Primary Industries.

29. Hamm J. 1900. Leitsätze für den Mittelwaldbetrieb. Forstwissenschaftliches Centralblatt, 8, pp.

392-404.

30. Harmer, R. 1995. Management of coppice stools. Research Information Note 259. Wrecclesham,

Alice Holt Lodge: The Forestry Authority Research Division.

31. Harmer, R., and Howe, J. 2003. The silviculture and management of coppice woodlands. Edin

burgh: Forestry Commission.

32. Hartig, G. 1877. Lehrbuch für Förster. II Band. Stuttgart: J.G. Cott‘sche Buchhandlung.

33. Hochbichler, E. 2008. Fallstudien zur Struktur, Produktion und Bewirtschaftung von Mit

telwäldern im Osten Österreichs (Weinviertel). O sterr. Gesellschaft fu r Waldo kosystem-

forschung und experimentelle Baumforschung an der Universita t fu r Bodenkultur, Forstliche

Schriftenreihe 20.

34. Hochbichler, E. 2009. Coppice forestry in Austria. In: Forest, Wildlife and Wood Sciences for Soci-

ety Development - Conference proceedings (eds. Marusak, R., Kratochvilova, Z., Trnkova, E. and

Hajnala, M.), Czech University of Life Sciences in Prague, Faculty of Forestry and Wood Scienc-

es, pp. 19-35.

35. Huffel, G. 1907. Economie forestière. Tome troisième. Paris: Lucien Laveur, E diteur.

36. IUFRO 2005. Multilingual pocket glossary of forest terms and definitions. IUFRO SilvaVoc Ter-

minology Project, IUFRO, Vienna, 96 p.

37. Jolyet, A. 1916. Traité pratique de Sylviculture. 2e e dition. Paris: Librairie J.-B. Baillie re et

Fils.

38. Kneifl, M., Kadavy, J. and Knott, R. 2011. Gross value yield potential of coppice, high forest and

model conversion of high forest to coppice on best sites. Journal of Forest Science 57(12), pp.

536-546.

39. Krstic, M. 2015. Serbia. In: Nicolescu, V., Pyttel, P., Bartlett, D. (Eds.), Evolution and Perspec

tives of Coppice Forests in Europe and South Africa, Universitatea Transilvania din Brasov, pp.

32-33. 22


40. Lorentz, B. and Parade, A. 1867. Cours élémentaire de culture des bois. 5-e me e dition. Paris:

Mme Ve Bouchard-Huzard and Nancy: Nicolas Grosjean.

41. Matthews, J.D. 1991. Silvicultural systems. Oxford: Clarendon Press.

42. Matula, R., Sva tek, M., Ku rova , J., U radnic ek, L., Kadavy , J. and Kneifl., M. 2012. The sprouting

ability of the main tree species in Central European coppices: implications for coppice restora-

tion. European Journal of Forest Research 131, pp. 1501-1511.

43. Muel, E. 1884. Notions de Sylviculture. Paris: Ducher et Cie, Editeurs.

44. National Forest Inventory 2013. Autoridade Florestal Nacional, Lisbon.

45. Neri, F. 2015. Italy. In: Nicolescu, V., Pyttel, P., Bartlett, D. (Eds.), Evolution and Perspectives of

Coppice Forests in Europe and South Africa, Universitatea Transilvania din Brasov, pp. 22-23.

46. Nicolescu, V.N., Hochbichler, E. and Bruckman, V. 2016. Sustainable biomass potentials from

coppice forests for pyrolysis: chances and limitations. In: Bruckman, V.J., Apaydın-Varol, E.,

Uzun, B.B. and Liu J. (eds.) Biochar - A Regional Supply Chain Approach in View of Climate

Change Mitigation, Cambridge University Press, Cambridge, pp. 139-161.

47. Nocentini, S. 2009. Structure and management of beech (Fagus sylvatica L.) forests in Italy. iFor-

est - Biogeosciences and Forestry 2, 105-113.

48. Poskin, A. 1934. Le chêne pédonculé et le chêne sessile – leur culture en Belgique. Duculot, Gem-

bloux.

49. Pyttel, P. and Dohrenbusch, A. 2015. Germany. In: Nicolescu, V., Pyttel, P., Bartlett, D. (Eds.),

Evolution and Perspectives of Coppice Forests in Europe and South Africa, Universitatea Transil-

vania din Brasov, pp. 15-16.

50. Ra dulescu, A. and Vlad, I. 1955. Regime şi tratamente. In: Manualul Inginerului Forestier 80 -

Cultura pădurilor şi Bazele naturalistice, Bucures ti: Editura Tehnica , pp. 471-511.

51. Read, H. 2000. Veteran trees: A guide to good management. English Nature.

52. Re dei, K., Veperdi, I., Osva th-Bujta s, Z., Bagame ry, G., and Barna, T. 2007. La gestion du robinier

en Hongrie. Fore t-entreprise, 177, pp. 44-49.

53. Rubner, H. 1960. Die Hainbuche in Mittel- und West-Europa. Untersuchungen uber ihre ur

springlichen Standorte und ihre Forderung durch die Mittelwaldwirtschaft. Forschungen fur

Deutschen Landeskunde 121. Selbstverlag der bundesanstalt fu r Landeskunde und

Raumforschung, Bad Godesberg.

54. Savill, P.S. 1993. Coppice and coppice-with-standards. Oxford: Oxford Forestry Institute.

55. Schwappach, A. 1904. Forestry. London: The Temple Primers.

56. Schwappach, A., Eckstein, K., Herrmann, E. and Borgmann, W. 1914. Manual silvic. Partea a V-a

Cultura pădurilor. Bucures ti: Alfred Baer.

57. Spinelli, R., Ebone, A. and Gianella, M. 2014. Biomass production from traditional coppice man-

agement in northern Italy. Biomass and Bioenergy 62, pp. 68-73.

58. Spyroglou, G. 2015. Greece. In: Nicolescu, V., Pyttel, P., Bartlett, D. (Eds.), Evolution and Per

spectives of Coppice Forests in Europe and South Africa, Universitatea Transilvania din Brasov,

pp. 17-18.

59. Sta hr, F. 2013. Renaissance and global utilisation of the coppice system – Is the historical silvicul-

tural system “coppice forest” topical again? Available at: www.hnee.de/staehrVortrag-

EKonferenz-englisch-Konferenzband(1).pdf [Accessed 10 September 2013].

60. Stajic, B., Zlatanov, T., Velichkov, I., Dubravac, T. and Trajkov, P. 2009. Past and recent coppice

forest management in some regions of south eastern Europe. Silva Balcanica, 10(1), pp. 9-19.

23


61. Starr, C. 2008. Woodland management. A practical guide. Ramsbury: The Crowood Press.

62. S tochlova , P. 2015. Czech Republic. In: Nicolescu, V., Pyttel, P., Bartlett, D. (Eds.), Evolution and

Perspectives of Coppice Forests in Europe and South Africa, Universitatea Transilvania dinBra-

sov, pp. 9-10.

63. Terada, T., Yokohari, M., Bolthouse, J. and Tanaka, N. 2010. Refueling Satoyama Woodland res-

toration in Japan: Enhancing restoration practice and experiences through woodfuel utilization.

Nature and Culture, 5, pp. 251-276.

64. Trajkov, P. 2015. Republic of Macedonia. In: Nicolescu, V., Pyttel, P., Bartlett, D. (Eds.), Evolution

and Perspectives of Coppice Forests in Europe and South Africa, Universitatea Transilvania din

Brasov, pp. 24-25.

65. Troup, R.S. 1928. Silvicultural systems. Oxford: Clarendon Press.

66. UN/ECE-FAO 2000. Forest resources of Europe, CIS, North America, Australia, Japan and New

Zealand. Main Report. Geneva: Geneva Timber and Forest Study Papers 17.

67. Vandekerkhove, K., Baete , H., van der Aa, B., de Keersmaeker, L., Thomaes, A., Leyman, A. and

Verheyen, K. 2016. 500 years of coppice-with-standards in Meerdaal Forest (Central Belgium).

iForest Biogeosciences and Forestry, 9, pp. 509-517.

68. Zlatanov, T. and Lexer, M.J. 2009. Coppice forestry in south-eastern Europe: problems and future

prospects. Silva Balcanica 10(1), pp. 5-8.

69. www.ifn.ro (accessed April 2015).

24


ANEKS

Lista e emrave shqip dhe shkencore te llojeve drunore te pe rdorur ne ke te udhe zues

Emri shqip

Vërri

i zi

i bardhe

Frashër

i zakonshe m

gjethe ngushte

Ah

evropian

Evropianojugor

Mështeknë

e argjendte

Pubescent

Qershi

e ege r

Gështenjë

e bute

Vidh

fushe

Eukalipt

Lajthi

Shkoza

Me lleze

e zeze

Bli

gjethevoge l

i argjendte

Akacie

Akacie

Emri shkencor

Alnus sp.

Alnus glutinosa

Alnus incana

Fraxinus sp.

F. excelsior

F. angustifolia

Fagus sp.

Fagus sylvatica

F. moesica

Betula sp.

Betula pendula

B. pubescens

Prunus avium

Castanea sativa

Ulmus sp.

Ulmus campestris

Eucalyptus sp.

Corylus avellana

Carpinus sp.

Carpinus betulus

Carpinus orientalis

Tilia sp.

Tilia cordata

Tilia tomentosa

Robinia sp.

R. pseudoacacia

Emri shkencor

Arbutus unedo

Acer sp.

Acer platanoides

Acer campestre

Morus sp.

Quercus sp.

Q. ilex

Q. frainetto

Q. robur

Q. pubescens

Q. pyrenaica

Q. petraea

Q. cerris

Platanus sp.

Poplar sp.

Populus nigra

P. tremula

P. x euramericana

P. alba

Sorbus. sp

Sorbus torminalis

S. domestica

Acer pseudoplatanus

Juglans nigra

Salix sp.

Salix alba

Emri shqip

Mare

Panjë

mali

kreke z

Man

Dushk

ilqe

shparth

rre nja

pubescent

pirenean

bunga

qarr

Rrap

Plep

i zi

i ege r

hibrid

i bardhe

Vadhe

vadhe viçe

e bute

Panja gjetherrap

Arrë

e zeze

Shelg

i bardhe

25


FALËNDERIME

Ky artikull e shte bazuar ne pune n e COST Action EuroCoppice FP1301 mbe shtetur

nga COST (Bashke punimi Evropian ne Shkence dhe Teknologji).

Projekti EuroCoppice FP1301 mori mire sisht mbe shtetje te me tejshme nga

Eva Mayr-Stihl Stiftung.

26

Croatia

Czech Republic

Denmark

Estonia

Finland

France

FYR Macedonia

Germany

Greece

Hungary

Ireland

Israel

Albania

Austria

Belgium

Bosnia & Herzegovina

Bulgaria

Italy

Latvia

Lithuania

Netherlands

Norway

Poland

Portugal

Romania

Serbia

Slovakia

Slovenia

South Africa

Spain

Sweden

Switzerland

Turkey

Ukraine

United Kingdom

EuroCoppice - COST Action FP1301 2013 - 2017

Mbi 150 eksperte , ke rkues dhe praktikante nga 35 vende

Evropiane dhe partnere u be ne bashke pe r te mbledhur dhe

analizuar informacionin mbi pyjet cungishte dhe menaxhimin e

tyre. Nje game e madhe temash u adresua ne pese Grupe Pune: (1)

Pe rkufizimet, Historia dhe Tipologjia, (2) Ekologjia dhe

Menaxhimi Silvikulturor, (3) Pe rdorimi dhe Produktet, (4)

She rbimet, Mbrojtja dhe Ruajtja e Natyre s, dhe (5) Prone sia

dhe Qeverisja.

Ane tare t Projektit pe rgatite n raporte dhe publikime pe r shkence n,

politike n dhe praktike n, rrite n nde rgjegje simin lidhur me çe shtjet e

re nde sishme te pyjeve cungishte, kane theksuar gjetjet ne konferen-

ca te shumta dhe kane mbe shtetur karrierat e hulumtuesve te rinj.

Me tepe r informacion mund te gjendet ne :

www.eurocoppice.uni-freiburg.de

Drejtor i FP1301 EuroCoppice

Gero Becker, [email protected]

Zv.Drejtor i FP1301 EuroCoppice

Raffaele Spinelli, [email protected]

Kontakte të mëtejshme: Eurocoppice

nisi nje platforme afat-gjate pe r temat

lidhur me pyjet cungishte brenda IUFRO-s

(www.iufro.org) organizata globale pe r

ke rkimet pyjore: Grupi i Pune s 01.03.01 “Cungishtja tradicionale:

aspektet ekologjike, silvikulturore dhe social-ekonomike”.

Koordinator: Valeriu-Norocel Nicolescu, [email protected]

Documents

Udhëzime Silvikulturale për Pyjet Cungishte të Evropësforest-al.org/wp-content/uploads/2017/02/Udhezuesi-final-6.pdfE drejta e autorit: Riprodhimi i ke tij udhe zuesi dhe i pe