Tytu‡ XVII Œ Ochrzczeni akatolicy przystŒpuj„cy do pe‡nej ...diecezja.lublin.pl/kkkw/pdf/Kodeks_cz.2.pdf · visum est, pro pluribus eparchiis consilium de motu oecumenico

563Tytu³ XVII � Ochrzczeni akatolicy przystêpuj¹cy do pe³nej wspólnoty...

564 Titulus XVII � De baptizatis acatholicis ad plenam communionem...

TITULUS XVIIDE BAPTIZATIS ACATHOLICIS AD PLENAM

COMMUNIONEM CUM ECCLESIA CATHOLICACONVENIENTIBUS

Can. 896 � Eis, qui in Ecclesiis vel Communitatibus ecclesialibus aca-tholicis baptizati sunt et ad plenam communionem cum Ecclesia catholi-ca convenire sua sponte petunt, sive agitur de singulis sive de coetibus,nihil ultra imponatur oneris quam ea, quae necessaria sunt.1

Can. 897 � Christifidelis alicuius Ecclesiae orientalis acatholicae in Ec-clesiam catholicam recipiendus est cum sola professione fidei catholi-cae, praemissa praeparatione doctrinali et spirituali pro sua cuiusque con-dicione.2

Can. 898 � § 1. Episcopum alicuius Ecclesiae orientalis acatholicae inEcclesiam catholicam recipere potest praeter Romanum Pontificem etiamPatriarcha de consensu Synodi Episcoporum Ecclesiae patriarchalis velMetropolita Ecclesiae metropolitanae sui iuris de consensu Consilii Hie-rarcharum.

§ 2. Ius recipiendi in Ecclesiam catholicam quemlibet alium spectat adHierarcham loci vel, si ita fert ius particulare, etiam ad Patriarcham.3

§ 3. Ius recipiendi in Ecclesiam catholicam singulos laicos spectat quo-que ad parochum, nisi iure particulari prohibetur.

Can. 899 � Clericus alicuius Ecclesiae orientalis acatholicae ad plenamcomunionem cum Ecclesia catholica conveniens potest proprium ordi-nem sacrum exercere secundum normas ab auctoritate competenti sta-tutas; Episcopus autem potestatem regiminis valide exercere non potestnisi de assensu Romani Pontificis, Collegii Episcoporum capitis.4

1 Act. 15, 18; Vat. II, decr. Unitatis redintegratio, 18.2 Vat. II, decr. Orientalium Ecclesiarum, 25.3 Pont. Comm. pro Russia, instr. 26 aug. 1929.


TYTU£ XVIIOCHRZCZENI AKATOLICY PRZYSTÊPUJ¥CY

DO PE£NEJ WSPÓLNOTYZ KO�CIO£EM KATOLICKIM

Kan. 896 � Na tych, którzy zostali ochrzczeni w Ko�cio³ach lub Wspól-notach ko�cielnych akatolickich i dobrowolnie prosz¹ o dopuszczenie dope³nej wspólnoty z Ko�cio³em katolickim, zarówno gdy czyni¹ to poje-dynczo, jak i wspólnotowo, nie nale¿y nak³adaæ ciê¿arów ponad te, któres¹ konieczne.

Kan. 897 � Chrze�cijanin ka¿dego Ko�cio³a wschodniego akatolickiegopowinien zostaæ przyjêty do Ko�cio³a katolickiego jedynie po z³o¿eniuwyznania wiary katolickiej, po uprzednim przygotowaniu doktrynalnymi duchowym, ka¿dy stosownie do swojej pozycji.

Kan. 898 � § 1. Biskupa ka¿dego Ko�cio³a wschodniego akatolickiegomo¿e przyj¹æ do Ko�cio³a katolickiego oprócz Biskupa Rzymskiego tak-¿e Patriarcha � za zgod¹ Synodu Biskupów Ko�cio³a patriarchalnego,lub Metropolita Ko�cio³a metropolitalnego sui iuris � za zgod¹ Rady Hie-rarchów.

§ 2. Prawo przyjmowania do Ko�cio³a katolickiego kogokolwiek innegonale¿y do Hierarchy miejsca lub, je�li tak stanowi prawo partykularne,równie¿ do Patriarchy.

§ 3. Prawo przyjmowania do Ko�cio³a katolickiego pojedynczych �wiec-kich nale¿y tak¿e do proboszcza, chyba ¿e prawo partykularne tego muzabrania.

Kan. 899 � Duchowny ka¿dego Ko�cio³a wschodniego akatolickiegoprzystêpuj¹cy do pe³nej wspólnoty z Ko�cio³em katolickim mo¿e wyko-nywaæ swoje �wiêcenia wed³ug norm ustanowionych przez kompetentn¹w³adzê. Natomiast biskup nie mo¿e wa¿nie wykonywaæ w³adzy rz¹dze-nia bez zgody Biskupa Rzymskiego, który jest g³ow¹ Kolegium Bisku-pów.

4 Vat. II, decr. Orientalium Ecclesiarum, 25; Nota explicativa praevia ad const. Lumengentium, n. 2.

566 Titulus XVII � De baptizatis acatholicis ad plenam communionem...

Can. 900 � § 1. Qui decimum quartum aetatis annum nondum explevit,ne recipiatur renitentibus parentibus.

§ 2. Si ex eiusdem receptione gravia praevidentur incommoda vel Eccle-siae vel ipso, receptio differatur, nisi periculum mortis imminet.

Can. 901 � Si acatholici, qui non ad aliquam Ecclesiam orientalem per-tinent, in Ecclesiam catholicam recipiuntur, servandae sunt normae su-pra datae congrua congruis referendo, dummodo sint valide baptizati.


Kan. 900� § 1. Ten, kto nie ukoñczy³ 14 roku ¿ycia, nie mo¿e zostaæprzyjêty, je�li opieraj¹ siê temu jego rodzice.

§ 2. Je�li z powodu jego przyjêcia przewiduje siê wielkie przykro�ci albodla Ko�cio³a albo dla niego samego, przyjêcie powinno zostaæ od³o¿one,chyba ¿e zagra¿a niebezpieczeñstwo �mierci.

Kan. 901 � Je¿eli do Ko�cio³a katolickiego maj¹ byæ przyjêci akatolicy,którzy nie nale¿¹ do ¿adnego Ko�cio³a wschodniego, o ile s¹ wa¿nieochrzczeni, nale¿y zachowaæ odpowiednio powy¿sze normy.

568 Titulus XVIII � De oecumenismo seu de christianorum unitate fovenda

TITULUS XVIIIDE OECUMENISMO SEU DE CHRISTIANORUM

UNITATE FOVENDA

Can. 902 � Cum sollicitudo cunctorum christianorum unitatis instauran-dae ad totam Ecclesiam spectet, omnes christifideles, praesertim veroEcclesiae Pastores, debent pro ea a Domino optata Ecclesiae unitatisplenitudine orare et allaborare sollerter participando operi oecumenicoSpiritus Sancti gratia suscitato.1

Can. 903 � Ad Ecclesias orientales catholicas speciale pertinet munusunitatem inter omnes Ecclesias orientales fovendi precibus imprimis, vi-tae exemplo, religiosa erga antiquas traditiones Ecclesiarum orientaliumfidelitate, mutua et meliore cognitione, collaboratione ac fraterna rerumanimorumque aestimatione.2

Can. 904 � § 1. Incepta motus oecumenici in unaquaque Ecclesia suiiuris sedulo provehantur normis specialibus iuris particularis moderanteeundem motum Sede Apostolica Romana pro universa Ecclesia.3

§ 2. Ad hunc finem habeatur in unaquaque Ecclesia sui iuris commissioperitorum de re oecumenica constituenda, si rerum adiuncta id suadent,collatis consiliis cum Patriarchis et Episcopis eparchialibus aliarum Ec-clesiarum sui iuris, qui in eodem territorio potestatem suam exercent.4

§ 3. Item Episcopis eparchialibus assit vel pro unaquaque eparchia vel, sivisum est, pro pluribus eparchiis consilium de motu oecumenico prove-hendo; in eis autem eparchiis, quae proprium consilium habere non pos-sunt, unus saltem assit christifidelis ab Episcopo eparchiali nominatuscum speciali munere hunc motum provehendi.5

1 Vat. II, decr. Unitatis redintegratio, 5, 1, 4 �Cum�, 8 �Sollemne�, 24; const. Lumengentium, 13 �Ad hanc�, 15; decr. Orientalium Ecclesiarum, 30 �Interim�; Secret. adChrist. Unit. Fov., Directorium I, 14 maii 1967, 1-2; Directorium II, 16 apr. 1970,Prooem. � Leo XIII, m.p. Optatissime, 19 mar. 1895.

2 Vat. II, decr. Orientalium Ecclesiarum, 24; decr. Unitatis redintegratio, 17 �Haec�.� Leo XIII, litt. ap. Orientalium, 30 nov. 1894, �Iam�.

569Tytu³ XVIII � Ekumenizm czyli wspieranie jedno�ci chrze�cijan

TYTU£ XVIIIEKUMENIZM

CZYLI WSPIERANIE JEDNO�CI CHRZE�CIJAN

Kan. 902 � Poniewa¿ troska o odnowienie jedno�ci wszystkich chrze�-cijan nale¿y do ca³ego Ko�cio³a, wszyscy chrze�cijanie, przede wszyst-kim Pasterze Ko�cio³a, powinni modliæ siê o pe³n¹ jedno�æ Ko�cio³a, uprag-nion¹ przez Pana i gorliwie uczestniczyæ w dziele ekumenicznym, wspo-maganym przez Ducha �wiêtego.

Kan. 903 � Do katolickich Ko�cio³ów wschodnich nale¿y w sposóbszczególny troska o wspieranie jedno�ci pomiêdzy wszystkimi Ko�cio³amiwschodnimi przede wszystkim poprzez modlitwy, przyk³adne ¿ycie, wier-no�æ religijn¹ wobec staro¿ytnych tradycji Ko�cio³ów wschodnich, lep-sze wzajemne poznanie, wspó³pracê, bratni szacunek wobec spraw ma-terialnych i duchowych.

Kan. 904 � § 1. Podjête dzia³anie ekumeniczne powinno byæ starannieprowadzone w ka¿dym Ko�ciele sui iuris wed³ug norm specjalnych pra-wa partykularnego, pod kierownictwem w tym zakresie Rzymskiej Sto-licy Apostolskiej wobec Ko�cio³a powszechnego.

§ 2. W tym celu w ka¿dym Ko�ciele sui iuris powinna istnieæ komisjabieg³ych, ukonstytuowana dla spraw ekumenicznych, je�li okoliczno�citego wymagaj¹, po porozumieniu z Patriarch¹ i Biskupami eparchialnymiinnych Ko�cio³ów sui iuris, na których terytorium wykonuj¹ swoj¹ w³a-dzê.

§ 3. Równie¿ do biskupów eparchialnych nale¿y ustanowienie albo dlaposzczególnej eparchii albo, je�li wyda siê to s³uszne, dla wielu eparchiirady do spraw prowadzenia dzia³alno�ci ekumenicznej; w tych za� epar-chiach, które nie mog¹ posiadaæ w³asnej rady, powinien byæ mianowanyprzez Biskupa eparchialnego chocia¿ jeden chrze�cijanin ze specjalnymobowi¹zkiem prowadzenia tej dzia³alno�ci.

KPK/83: 755 § 1

KPK/83: 755 § 2

3 Secret. ad Christ. Unit. Fov., Directorium I, 14 maii 1967, 2; Directorium II, 16 apr.1970, Prooem. �Ecclesiae Pastoribus�.

4 Secret. ad Christ. Unit. Fov., Directorium I, 14 maii 1967, 7.5 Secret. ad Christ. Unit. Fov., Directorium I, 14 maii 1967, 3.

570 Titulus XVIII � De oecumenismo seu de christianorum unitate fovenda

Can. 905 � In opere oecumenico persolvendo praesertim aperto ac fi-denti dialogo et inceptis cum aliis christianis communibus servanda estdebita prudentia evitatis periculis falsi irenismi, indifferentismi necnonzeli immoderati.1

Can. 906 � Quo clarius innotescat christifidelibus, quid reapse doceaturet tradatur ab Ecclesia catholica et ab aliis Ecclesiis vel Communitatibusecclesialibus, diligenter operam dent praesertim praedicatores verbi Dei,ii, qui instrumenta communicationis socialis moderantur, atque omnes,qui vires impendunt sive ut magistri sive ut moderatores in scholis catho-licis, praesertim autem in institutis studiorum superiorum.2

Can. 907 � Curent moderatores scholarum, nosocomiorum ceterorum-que similium institutorum catholicorum, ut alii christiani ea frequentantesvel ibi degentes a propriis ministris adiumentum spirituale consequi etsacramenta suscipere possint.3

Can. 908 � Optandum est, ut christifideles catholici servatis normis decommunicatione in sacris quodvis negotium, in quo cum aliis christianiscooperari possunt, non seorsum, sed coniunctim persolvant, cuiusmodisunt opera caritatis ac socialis iustitiae, defensio dignitatis personae hu-manae eiusque iurium fundamentalium, promotio pacis, dies commemo-rationis pro patria, festa nationalia.4

1 Secret. ad Christ. Unit. Fov., Directorium I, 14 maii 1967, 2; Vat. II, decr. OrientaliumEcclesiarum, 26; decr. Unitatis redintegratio, 4 �Quae omnia�, 8 �Attamen�.

2 Vat. II, decr. Unitatis redintegratio, 9-10; Secret. ad Christ. Unit. Fov., DirectoriumII,16 apr. 1970, 2; Ioannes Paulus II, adh. ap. Cathechesi tradendae, 16 oct. 1979, 32.

571Tytu³ XVIII � Ekumenizm czyli wspieranie jedno�ci chrze�cijan

Kan. 905 � Przy wype³nianiu dzie³a ekumenicznego przede wszystkimpoprzez otwarty i �mia³y dialog oraz wspólne przedsiêwziêcia z innymichrze�cijanami nale¿y zachowaæ nale¿yt¹ roztropno�æ, a unikaæ niebez-pieczeñstwa fa³szu, irenizmu, indyferentyzmu i przesadnej gorliwo�ci.

Kan. 906 � Aby lepiej wyja�niæ chrze�cijanom rzeczywist¹ tre�æ naukii przekazu Ko�cio³a katolickiego i innych Ko�cio³ów i wspólnot ko�cielnych,maj¹ pilnie do³o¿yæ starañ przede wszystkim g³osiciele S³owa Bo¿ego,osoby kieruj¹ce �rodkami spo³ecznego przekazu oraz wszyscy, którzypracuj¹ jako nauczyciele b¹d� kierownicy w szko³ach katolickich,a zw³aszcza w instytutach studiów wy¿szych.

Kan. 907 � Kierownicy szkó³, szpitali i innych podobnych instytucji ka-tolickich powinni troszczyæ siê o to, aby inni chrze�cijanie, którzy do nichuczêszczaj¹ albo tam ¿yj¹, mogli otrzymaæ pomoc duchow¹ do w³asnychszafarzy i przyj¹æ sakramenty.

Kan. 908 � Jest ¿yczeniem, aby katolicy, zachowuj¹c normy dotycz¹cewspó³uczestnictwa w rzeczach �wiêtych, ka¿d¹ czynno�æ, w której zinnymi chrze�cijanami mog¹ wspó³pracowaæ, dokonywali nie oddzielnielecz wspólnie, a mianowicie: dzie³a mi³o�ci i sprawiedliwo�ci spo³ecznej,obronê godno�ci osoby ludzkiej i jej fundamentalnych praw, popieraniepokoju, obchodzenie dni wspomnieñ za ojczyznê i �wi¹t narodowych.

3 Secret. ad Christ. Unit. Fov., Directorium I, 14 maii 1967, 53-54, 62-63.4 Secret. ad Christ. Unit. Fov., Directorium I, 14 maii 1967, 33; decr. Unitatis

redintegratio, 12.

572 Titulus XIX � De personis et de actibus iuridicis

TITULUS XIXDE PERSONIS ET DE ACTIBUS IURIDICIS

CAPUT IDe personis

Art. I � De personis physicis

Can. 909 � § 1. Persona, quae duodevicesimum aetatis annum explevit,maior est; infra hanc aetatem minor.1

§ 2. Minor ante plenum septennium dicitur infans et censetur non suicompos; expleto autem septennio usum rationis habere praesumitur.2

§ 3. Quicumque usu rationis habitu caret, censetur non sui compos etinfantibus assimilatur.3

Can. 910 � § 1. Persona maior plenum habet suorum iurium exercitium.

§ 2. Persona minor in exercitio suorum iurium potestati parentum veltutorum subest eis exceptis, in quibus minores iure divino vel canonico abeorum potestate exempti sunt; ad constitutionem tutorum quod attinet,serventur praescripta iuris civilis, nisi aliter iure communi vel iure parti-culari propriae Ecclesiae sui iuris cavetur et firmo iure Episcopi epar-chialis tutores, si opus est, per se ipsum constituendi.4

Can. 911 � Persona dicitur peregrinus in eparchia diversa ab illa, in quadomicilium vel quasi-domicilium habet; dicitur vero vagus, si nullibi domi-cilium vel quasi-domicilium habet.5

Can. 912 � § 1. Domicilium acquiritur ea in territorio alicuius paroeciaeaut saltem eparchiae commoratione, quae aut coniuncta est cum animo

1 D. 4, 4, 1; 23, 1, 14; C. 6, 30, 18, pr.2 Instit. 3, 19, 10.3 Instit. 3, 19, 10; D. 44, 7, l, (12-13).

573Tytu³ XIX � Osoby i akty prawne

TYTU£ XIXOSOBY I AKTY PRAWNE

ROZDZIA£ IOsoby

Art. I � Osoby fizyczne

Kan. 909 � § 1. Osoba, która ukoñczy³a osiemnasty rok ¿ycia jest pe³-noletnia; poni¿ej tego wieku ma³oletnia.

§ 2. Ma³oletni przed ukoñczeniem siódmego roku ¿ycia nazywa siê dziec-kiem i uwa¿any jest za nie posiadaj¹cego u¿ywania rozumu. Po skoñczo-nym siódmym roku ¿ycia domniemywa siê, ¿e posiada u¿ywanie rozumu.

§ 3. Ktokolwiek na sta³e nie posiada u¿ywania rozumu, uznany jest zanieodpowiedzialnego i przyrównany dzieciom.

Kan. 910 � § 1. Osobie pe³noletniej przys³uguje pe³ne wykonywanie jejuprawnieñ.

§ 2. W wykonywaniu swoich uprawnieñ osoba ma³oletnia podlega w³a-dzy rodziców lub opiekunów, z wyj¹tkiem tych spraw, w których ma³o-letni na podstawie prawa Bo¿ego lub kanonicznego s¹ wyjêci spod ichw³adzy; co do ustanowienia opiekunów, nale¿y zachowaæ przepisy pra-wa cywilnego, chyba ¿e w prawie wspólnym albo partykularnym w³a-snego Ko�cio³a sui iuris co innego zastrze¿ono i opiekunowie, moc¹ pra-wa Biskupa eparchialnego, je¿eli jest konieczne, przez niego samego s¹ustanowieni.

Kan. 911 � Osobê nazywa siê podró¿nym, w eparchii innej ni¿ ta, wktórej ma miejsce sta³ego lub tymczasowego zamieszkania; tu³aczem,je¿eli nigdzie nie posiada sta³ego lub tymczasowego miejsca zamieszkania.

Kan. 912 � § 1. Sta³e miejsce zamieszkania nabywa siê poprzez prze-bywanie na terytorium jakiej� parafii lub przynajmniej eparchii, które albo

KPK/83: 97 § 1KPK/17: 88 § 1CS: 17 § 1

KPK/83: 97 § 2KPK/17: 88 § 3CS: 17 § 3 n. 1

KPK/83: 99KPK/17: 88 § 3CS: 17 § 3 n. 2

KPK/83: 98 § 1KPK/17: 89CS: 18

KPK/83: 98 § 2KPK/17: 89CS: 18

KPK/83: 100KPK/17: 91PA: 304

KPK/83: 102 § 1KPK/17: 92 § 1CS: 20 § 1

4 Instit. 3, 19, 8-10; D. 44, 7, 43; C. 6, 30, 18.5 D. 50, 16, 239, (2-3); C. 10, 40 (39), 1 et 3-5 et 7.


ibi perpetuo manendi, si nihil inde avocat, aut ad quinquennium comple-tum reapse est protracta.1

§ 2 Quasi-domicilium acquiritur ea in territorio alicuius paroeciae autsaltem eparchiae commoratione, quae aut coniuncta est cum animo ibimanendi saltem per tres menses, si nihil inde avocat, aut ad tres mensescompletos reapse est protracta.

Can. 913 � Sodales institutorum religiosorum necnon societatum vitaecommunis ad instar religiosorum domicilium acquirunt in loco, ubi sita estdomus, cui ascribuntur; quasi- domicilium in loco, ubi eorum commoratioad tres saltem menses est protracta.

Can. 914 � Coniuges commune habeant domicilium vel quasi- domici-lium; iusta de causa vero uterque habere potest proprium domicilium velquasi-domicilium.2

Can. 915 � § 1. Minor necessario retinet domicilium et quasi-domiciliumillius, cuius potestati subditus est; infantia egressus potest etiam quasi-do-micilium proprium acquirere atque legitime ad normam iuris civilis eman-cipatus etiam proprium domicilium.3

§ 2. Quicumque alia ratione quam minoritate in tutelam vel curatelamlegitime traditus est, domicilium et quasi-domicilium habet tutoris vel cu-ratoris.

Can. 916 � § 1. Et per domicilium et per quasi-domicilium suum quisqueproprium Hierarcham loci et parochum Ecclesiae sui iuris, cui ascriptusest, sortitur, nisi aliter iure communi cavetur.4

§ 2. Parochus proprius illius, qui non habet nisi eparchiale domicilium velquasi-domicilium, est parochus loci, ubi actu commoratur.

§ 3. Proprius vagi Hierarcha loci et parochus est eius Ecclesiae paro-chus et Hierarcha loci, ubi vagus actu commoratur.

1 * Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars II, cap. XIV, 9; D. 47, 10, 5, (2); 50, 1,17, (13); 50, 16, 203; C. 10, 40 (39), 2 et 7, (1).

2 D. 5, 1, 65; 50, 1, 32; C. 12, 1, 13; Basilic. 7, 5, 64.


jest po³¹czone z zamiarem pozostania tam na sta³e, je�li nic stamt¹d nieodwo³a, albo trwa³o faktycznie przez pe³nych piêæ lat.

§ 2. Tymczasowe zamieszkanie nabywa siê przez takie przebywanie naterenie jakiej� parafii lub przynajmniej eparchii, które albo jest po³¹czonez zamiarem pozostania tam przynajmniej przez trzy miesi¹ce, je�li nicstamt¹d nie odwo³a, albo trwa³o przez pe³ne trzy miesi¹ce.

Kan. 913 � Cz³onkowie instytutów zakonnych jak równie¿ stowarzy-szeñ ¿ycia wspólnego na wzór zakonników nabywaj¹ sta³e zamieszkaniew miejscu, gdzie jest po³o¿ony dom, do którego nale¿¹; tymczasowe za-mieszkanie w miejscu, gdzie ich przebywanie trwa³o przynajmniej trzymiesi¹ce.

Kan. 914 � Ma³¿onkowie winni mieæ wspólne sta³e lub tymczasowezamieszkanie. Dla s³usznej za� przyczyny, ka¿dy z nich mo¿e mieæ w³a-sne sta³e lub tymczasowe zamieszkanie.

Kan. 915 � § 1. Ma³oletni z konieczno�ci posiada zamieszkanie sta³e lubtymczasowe tego, którego w³adzy podlega; po wyj�ciu z dzieciñstwa,mo¿e nabyæ równie¿ w³asne tymczasowe zamieszkanie, a uzyskawszyusamodzielnienie zgodnie z przepisami prawa cywilnego, tak¿e w³asnesta³e zamieszkanie.

§ 2. Ktokolwiek z innego powodu ni¿ ma³oletno�æ oddany jest zgodnie zprawem pod czyj¹� opiekê lub kuratelê, posiada sta³e lub tymczasowezamieszkanie opiekuna lub kuratora.

Kan. 916 � § 1. Zarówno przez zamieszkanie sta³e, jak i tymczasowe,ka¿dy uzyskuje w³asnego Hierarchê miejsca i proboszcza Ko�cio³a sui iu-ris, do którego nale¿y, chyba ¿e w prawie wspólnym inaczej zastrze¿ono.

§ 2. Proboszczem w³asnym tego, kto posiada tylko sta³e lub tymczasowezamieszkanie eparchialne, jest proboszcz miejsca aktualnego pobytu.

§ 3. W³asnym Hierarch¹ miejsca lub proboszczem tu³acza jest proboszcztego Ko�cio³a i Hierarcha miejsca, w którym tu³acz aktualnie przebywa.

KPK/83: 102 § 2KPK/17: 92 § 2CS: 20 § 2

KPK/83: 103

KPK/83: 104KPK/17: 93 § 1CS: 21 § 1

KPK/83: 105 § 1KPK/17: 93 § 1, 2CS: 21 § 2

KPK/83: 105 § 2KPK/17: 93 § 1CS: 21 § 3

KPK/83: 107 § 1KPK/17: 94 § 1CS: 22 § 1

KPK/83: 107 § 3KPK/17: 94 § 3CS: 22 § 5

KPK/83: 107 § 2KPK/17: 94 § 2CS: 22 § 4

3 D. 50, 1, 3-4.4 Lat. IV, can. 9.


§ 4. Si deest parochus pro christifidelibus alicuius Ecclesiae sui iuris,eorundem Episcopus eparchialis designet parochum alterius Ecclesiaesui iuris, qui eorum curam tamquam parochus proprius suscipiat, de con-sensu vero Episcopi eparchialis parochi designandi.1

§ 5. In locis, ubi ne exarchia quidem pro christifidelibus alicuius Eccle-siae sui iuris erecta est, tamquam proprius eorundem christifidelium Hie-rarcha habendus est Hierarcha loci alterius Ecclesiae sui iuris, etiamEcclesiae latinae, firmo can. 101; si vero plures sunt, ille habendus esttamquam proprius, quem designavit Sedes Apostolica vel, si de christifi-delibus alicuius Ecclesiae patriarchalis agitur, Patriarcha de assensu Se-dis Apostolicae.2

Can. 917 � Domicilium et quasi-domicilium amittitur discessu a lococum animo non revertendi salvis cann. 913 et 915.3

Can. 918 � Consanguinitas computatur per lineas et gradus:4

1° in linea recta tot sunt gradus, quot personae stipite dempto;

2° in linea collaterali tot sunt gradus, quot personae in utroque tractustipite dempto.

Can. 919 � § 1. Affinitas oritur ex matrimonio valido ac viget inter alter-utrum coniugem et consanguineos alterius.5

§ 2. Qua linea et quo gradu aliquis alterutrius coniugis est consanguineus,alterius est affinis.

1 S.C. de Prop. Fide, litt. 11 oct. 1780; instr. (ad. Ep. Latin. Babylonen.), 23 sep. 1783,�Prorsus� et �Si vero�; (C.G.), 29 mar. 1824; (C.G.), 11 dec. 1838, 15-16; Pius IX, all.Probe noscitis, 3 iul. 1848; S.C. de Prop. Fide, instr. (ad Del. Ap. Aegypti), 30 apr. 1862,�Il 4 dubbio�; (C.G.), 1 iun. 1885, ad 4; (C.G.), 25 iul. 1887, ad 4 �A quonam�; Leo XIII,litt. ap. Orientalium, 30 nov. 1894, II; S.C. de Prop. Fide, litt. encycl. 26 feb. 1896; decr.1 maii 1897; S.C. de Prop. Fide (pro Neg. Rit. Orient.), decr. 18 aug. 1913, artt. 22-23;decr. 17 aug. 1914, art. 18; S.C. pro Eccl. Orient., decr. 1 mar. 1929, art. 19; decr. 24 maii1930, artt. 21-22. * Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars II, cap. I, 5; Syn. Sciarfen.Syrorum, a. 1888, cap. III, art. IX, 17; Syn. Alexandrin. Coptorum, a. 1898, sect. II, cap.I, art. V, IX; Syn. Armen., a. 1911, 621, 627.

2 Pius IV, const. Romanus Pontifex, 16 feb. 1564, § 2; Pius IX, litt. Ubi inscrutabili, 3iul. 1848, § 3; Leo XIII, litt. ap. Orientalium, 30 nov. 1894, IX; S.C. de Prop. Fide, litt.


§ 4. Je�li nie ma proboszcza dla chrze�cijan jakiego� Ko�cio³a sui iuris,ich Biskup eparchialny wyznacza proboszcza innego Ko�cio³a sui iuris,który podejmie troskê o nich jak ich w³asny proboszcz, za zgod¹ jednakBiskupa eparchialnego wyznaczonego proboszcza.

§ 5. W miejscach, w których nie zosta³ utworzony nawet egzarchat dlachrze�cijan jakiego� Ko�cio³a sui iuris, za ich w³asnego Hierarchê nale¿yuwa¿aæ Hierarchê miejsca drugiego Ko�cio³a sui iuris, tak¿e Ko�cio³a³aciñskiego, moc¹ kan. 101; je�li jest ich wielu, za w³asnego nale¿y uwa-¿aæ Hierarchê wyznaczonego przez Stolicê Apostolsk¹ lub, je¿eli chodzio chrze�cijan jakiego� Ko�cio³a patriarchalnego, Patriarchê za zgod¹ Sto-licy Apostolskiej.

Kan. 917 � Sta³e lub tymczasowe miejsce zamieszkania traci siê przezodej�cie z miejsca po³¹czone z zamiarem niepowracania, z zachowaniemkann. 913 i 915.

Kan. 918 � Pokrewieñstwo oblicza siê poprzez linie i stopnie:

1° w linii prostej tyle jest stopni, ile osób, nie licz¹c przodka;

2° w linii bocznej jest tyle stopni, ile jest osób w obydwu razem liniach,nie licz¹c przodka.

Kan. 919 � § 1. Powinowactwo powstaje z wa¿nego ma³¿eñstwa,i istnieje miêdzy ka¿dym z ma³¿onków a krewnymi drugiego.

§ 2. W jakiej linii i w jakim stopniu kto� jest krewnym jednego z ma³¿on-ków, w takim samym jest powinowatym drugiego.

CS: 22 § 2

CS: 21 § 3

KPK/83: 106KPK/17: 95CS: 23

KPK/83: 108 § 1KPK/17: 96 § 1CS: 24 § 1KPK/83: 108 § 2KPK/17: 96 § 2CS: 24 § 2KPK/83: 108 § 3KPK/17: 96 § 3CS: 24 § 3

KPK/83: 109 § 1KPK/17: 97 § 1, 2CS: 25 § 1 n. 1, 2

KPK/83: 109 § 2KPK/17: 97 § 3CS: 25 § 1 n. 3

(ad Ep. Strigonien.), 1 oct. 1907. * Syn. Alexandrin. Coptorum, a. 1898, sect. II, cap. I,art. V, X; Syn. Armen., a. 1911, 621.

3 D. 50, 1, 29.4 * Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars II, cap. XI, 8, IV; Syn. prov. Alba-Iulien.

et Fagarasien. Rumenorum, a. 1872, tit. V, cap. VIII, I, 1); Syn. Sciarfen. Syrorum, a.1888, cap. V, art. XV, § 8, 10; Syn. Alexandrin. Coptorum, a. 1898, sect. II, art. VIII, § 5,VIII; Syn. Armen., a. 1911, 571, n. 5; Instit. 3, 6, pr. � 7; D. 38, 10, 1 et 10, (9-11).

5 * Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars II, cap. XI, 8, V; Syn. prov. Alba-Iulien.et Fagarasien. Rumenorum, a. 1872, tit. V, cap. VIII, I, m); a. 1882, tit. IV, sect. I, § 17;Syn. Sciarfen. Syrorum, a. 1888, cap. V, art. XV, § 8, 12; Syn. Alexandrin. Coptorum, a.1898, sect. II, art. VIII, § 5, IX; Syn. Armen., a. 1911, 571, n. 6; D. 38, 10, 4, (3 et 8) et6-8 et 10, pr.


Art. II � De personis iuridicis

Can. 920 � In Ecclesia praeter personas physicas sunt etiam personaeiuridicae, sive sunt universitates personarum sive universitates rerum,subiecta scilicet in iure canonico iurium et obligationum, quae earum in-doli congruunt.1

Can. 921 � § 1. Personae iuridicae constituuntur in finem missioni Ec-clesiae congruentem aut ex ipso iuris praescripto aut ex speciali conces-sione auctoritatis competentis ecclesiasticae per decretum data.

§ 2. Ipso iure personae iuridicae sunt Ecclesiae sui iuris, provinciae, epar-chiae, exarchiae, necnon alia instituta, de quibus hoc in iure communiexpresse statuitur.

§ 3. Auctoritas competens personalitatem iuridicam ne conferat nisi eisuniversitatibus personarum aut rerum, quae finem specificum reapse uti-lem persequuntur et omnibus perpensis media habent, quae sufficerepraevidentur ad finem praestitutum assequendum.

Can. 922 � § 1. Quaelibet persona iuridica ex speciali concessione auc-toritatis competentis ecclesiasticae erecta habere debet propria statutaab auctoritate, quae ad eandem personam iuridicam erigendam compe-tens est, approbata.

§ 2. Firmo iure communi in statutis, ut approbari possint, de sequentibuspressius providendum est:1° de fine specifico personae iuridicae;2° de natura personae iuridicae;3° cui competat moderatio personae iuridicae et quomodo exercenda

sit;4° quis in foro ecclesiastico et civili personam iuridicam repraesentet;

5° cui competat de bonis personae iuridicae disponere et quisnam sitexsecutor in casu exstinctionis personae iuridicae, divisionis in plurespersonas iuridicas vel coniunctionis cum aliis personis iuridicis, ser-vatis semper offerentium voluntatibus necnon iuribus quaesitis.

§ 3. Antequam statuta approbata sunt, persona iuridica valide agere nonpotest.

1 D. 3, 4, 1, pr.; 47, 22, 3.


Art. II � Osoby prawne

Kan. 920 � Oprócz osób fizycznych s¹ w Ko�ciele tak¿e osoby prawne,czy to zespo³y osób, czy to zespo³y rzeczy, bêd¹ce w prawie kanonicznympodmiotem praw i obowi¹zków, które odpowiadaj¹ ich charakterowi.

Kan. 921 � § 1. Osoby prawne s¹ ustanowione dla celu odpowiadaj¹-cego misji Ko�cio³a, albo na mocy samego przepisu prawa, albo przezspecjalne zezwolenie kompetentnej w³adzy, wydane w formie dekretu.

§ 2. Moc¹ samego prawa osobami prawnymi s¹ Ko�cio³y sui iuris, pro-wincje, eparchie, egzarchaty, jak te¿ i inne instytucje, o których wyra�nietak stanowi prawo wspólne.

§ 3. Kompetentna w³adza powinna nadawaæ osobowo�æ prawn¹ tylkotym zespo³om osób lub rzeczy, które realizuj¹ specyficzny cel rzeczywi-�cie po¿yteczny oraz � po rozwa¿eniu wszystkiego � posiadaj¹ �rodki,które wed³ug przewidywañ wystarczaj¹ do osi¹gniêcia ustalonego celu.

Kan. 922 � § 1. Jakakolwiek osoba prawna erygowana za specjalnymzezwoleniem kompetentnej w³adzy ko�cielnej powinna posiadaæ w³asnestatuty zaaprobowane przez tê w³adzê, która jest kompetentna do erygo-wania tej osoby prawnej.

§ 2. Z zachowaniem prawa wspólnego, aby statuty mog³y byæ za-aprobowane, nale¿y �ci�lej okre�liæ w nich nastêpuj¹ce kwestie:1° specyficzny cel osoby prawnej;2° natura osoby prawnej;3° komu przys³uguje kierowanie osob¹ prawn¹ i w jaki sposób nale¿y je

prowadziæ;4° kto ma reprezentowaæ osobê prawn¹ na forum ko�cielnym i cywil-

nym;5° komu przys³uguje dysponowanie dobrami osoby prawnej i kto jest

egzekutorem w przypadku wyga�niêcia osoby prawnej, podzia³u nakilka osób prawnych albo po³¹czenia z innymi osobami prawnymi,zachowuj¹c zawsze wolê fundatorów, jak równie¿ prawa nabyte.

§ 3. Osoba prawna nie mo¿e wa¿nie dzia³aæ, zanim statuty nie zostan¹zaaprobowane.

KPK/83: 113 § 2,115 § 1KPK/17: 99CS: 27

KPK/83: 114 § 1KPK/17: 100 § 1CS: 28 § 1

KPK/83: 114 § 3

KPK/83: 117


Can. 923 � Universitas personarum in personam iuridicam erigi nonpotest nisi saltem ex tribus personis physicis constat.1

Can. 924 � Ad actus collegiales quod attinet, nisi aliud iure expressestatutum est:2

1° id vim habet iuris, quod praesente quidem maiore parte eorum, quiconvocari debent, placuit parti absolute maiori eorum, qui sunt praes-entes; si vero suffragia aequalia fuerunt, praeses suo suffragio pa-ritatem dirimat;

2° si vero iura quaesita singulorum tanguntur, consensus uniuscuiusqueeorum requiritur;

3° circa electiones servetur can. 956.

Can. 925 � Si vel unum membrum personae iuridicae superest et tamenea secundum statuta esse non desiit, exercitium omnium iurium eiusdempersonae iuridicae illi membro competit.3

Can. 926 � § 1. Nisi aliter iure cautum est, bona et iura personae iuridi-cae, quae membris caret, illius auctoritatis cura conservari, administrarivel exerceri debent, cui in casu exstinctionis de eisdem statuere compe-tit; haec auctoritas debet ad normam iuris fideli impletioni providere one-rum, quae illa bona gravant, necnon curare, ut fundatorum vel oblatorumvoluntas adamussim servetur.

§ 2. Ascriptio membrorum huius personae iuridicae salvis normis iuris abilla auctoritate fieri potest et secundum casus debet, cui eiusdem perso-nae immediata cura competit; idem servetur, si membra, quae remanent,ascriptionis peragendae iure incapacia sunt.

§ 3. Nominatio administratorum universitatis rerum, si ad normam iurisfieri non potest, ad auctoritatem immediate superiorem devolvitur; eidemauctoritati onus incumbit administrationis ad normam § 1, donec idoneumadministratorem nominaverit.

Can. 927 � § 1. Persona iuridica natura sua perpetua est; tamen exstin-guitur, si ab auctoritate competenti supprimitur vel si facto per centumannorum spatium esse desiit.4

1 D. 50, 16, 85.2 S.C. de Prop. Fide, instr. (ad Patr. et Epp. Graeco-Melkitas), 29 maii 1789, n. 19. *

Syn. Armen., a. 1911, 233; D. 3, 4, 3-4; 50, 1, 19; 50, 17, 160.


Kan. 923 � Zespó³ osób nie mo¿e byæ erygowany jako osoba prawna,je¿eli nie sk³ada siê z przynajmniej trzech osób fizycznych.

Kan. 924 � W odniesieniu do aktów kolegialnych, je�li w prawie lub wstatutach inaczej wyra�nie nie zastrze¿ono:1° ma moc prawa to, za czym � przy obecno�ci wiêkszo�ci tych, któ-

rych nale¿y wezwaæ � opowiada siê bezwzglêdna wiêkszo�æ obec-nych; je¿eli za� liczba g³osów jest równa, wtedy przewodnicz¹cy mo¿eprzewa¿yæ swoim g³osem;

2° je�li za� prawa nabyte dotycz¹ jednostek, wymagana jest zgoda ichwszystkich;

3° co do wyborów nale¿y zachowaæ kan. 956.

Kan. 925 � Je�li pozostaje choæby jeden cz³onek osoby prawnej, a jed-nak osoba prawna nie przesta³a istnieæ wed³ug statutów, wykonywaniewszystkich praw osoby prawnej przys³uguje temu cz³onkowi.

Kan. 926 � § 1. Je¿eli prawo inaczej nie zastrzega, troska o utrzymanie,zarz¹dzanie lub wykonywanie dóbr i uprawnieñ osoby prawnej od-czuwaj¹cej brak cz³onków powinna nale¿eæ do tej w³adzy, której przy-s³uguje stanowienie o nich w przypadku ustania; w³adza ta powinna zgod-nie z prawem zatroszczyæ siê o rzetelne wykonanie obci¹¿eñ, na³o¿o-nych na te dobra, oraz zadbaæ o dok³adne zachowanie woli fundatorówlub ofiarodawców.

§ 2. Wpisu na listê cz³onków tej osoby prawnej mo¿e dokonaæ, z zachowa-niem norm prawa, ta w³adza, a powinna w przypadku, kiedy nale¿y do niejbezpo�rednia piecza nad t¹ osob¹. To samo nale¿y zachowaæ, gdy cz³onko-wie, którzy pozostali, zgodnie z prawem s¹ niezdolni do sporz¹dzenia wpisu.

§ 3. Je�li mianowanie administratora fundacji nie mo¿e nast¹piæ zgodniez prawem, przechodzi na w³adzê bezpo�rednio wy¿sz¹; na tej w³adzyspoczywa obowi¹zek administrowania zgodnie z norm¹ § 1, dopóki niezamianuje odpowiedniego administratora.

Kan. 927 � § 1. Osoba prawna ze swej natury trwa nieprzerwanie.Wygasa jednak, je�li zostanie zniesiona przez kompetentn¹ w³adzê alboje�li faktycznie nie dzia³a przez okres stu lat.

KPK/83: 115 § 2KPK/17: 100 § 2CS: 28 § 2

KPK/83: 119KPK/17: 101 § 1CS: 29 § 1KPK/83: 119 n. 2KPK/17: 101 § 1 n. 1CS: 29 § 1 n. 1

KPK/83: 119 n. 3KPK/17: 101 § 1 n. 2CS: 29 § 1 n. 2

KPK/83: 120 § 2KPK/17: 102 § 2CS: 30 § 2

CS: 31 § 1 n. 1

CS: 31 § 1 n. 2

CS: 31 § 1 n. 1, 2

KPK/83: 120 § 1KPK/17: 102 § 1CS: 30 § 1

3 Basilic. 8, 2, 107.4 C. 1, 3, 55 (57), (3).


§ 2. Persona iuridica supprimi potest nonnisi gravi de causa consultiseiusdem moderatoribus et servatis, quae in statutis de casu suppressionispraescribuntur.

Can. 928 � Salvis casibus iure communi expressis:

1° Patriarchae est consulta Synodo permanenti supprimere personasiuridicas ab ipso erectas vel approbatas; de consensu vero SynodiEpiscoporum Ecclesiae patriarchalis Patriarcha quamvis personamiuridicam supprimere potest illis exceptis, quae a Sede Apostolicaerectae vel approbatae sunt;

2° Episcopi eparchialis est consulto collegio consultorum eparchialiumillas personas iuridicas supprimere, quas ipse erexit, nisi ab auctorita-te superiore approbatae sunt;

3° in ceteris casibus, qui personas iuridicas erigit, eas supprimere validenon potest, nisi consensus auctoritatis superioris accedit.

Can. 929 � Diviso territorio personae iuridicae ita, ut vel illius pars aliipersonae iuridicae uniatur vel distincta persona iuridica pro parte dismem-brata erigatur, etiam bona communia, quae in commodum totius territoriierant destinata, et debita, quae pro toto territorio contracta erant, ab auc-toritate, cui divisio competit, ex bono et aequo dividi debent salvis omni-bus et singulis obligationibus itemque salvis piorum fundatorum vel obla-torum voluntatibus, iuribus quaesitis ac statutis, quibus persona iuridicaregitur.1

Can. 930 � Exstincta persona iuridica eius bona fiunt personae iuridicaeimmediate superioris salvis semper fundatorum vel oblatorum voluntati-bus, iuribus quaesitis ac statutis, quibus exstincta persona iuridica rege-batur.

CAPUT IIDe actibus iuridicis

Can. 931 � § 1. Ad validitatem actus iuridici requiritur, ut a personahabili et competenti sit positus atque in eodem assint, quae actum ipsum

1 * Syn. Sciarfen. Syrorum, a. 1888, cap. XII, 9.


§ 2. Osoba prawna mo¿e byæ zniesiona tylko z powodu wa¿nej przyczy-ny za rad¹ jej kierownictwa i z zachowaniem przepisów statutów co doprzypadku zniesienia.

Kan. 928 � Zachowuj¹c przypadki wyra�nie okre�lone w prawie wspól-nym:1° Patriarchowie za rad¹ sta³ego Synodu mog¹ znie�æ osoby prawne

przez niego erygowane albo zaaprobowane; za zgod¹ za� SynoduBiskupów Ko�cio³a eparchialnego Patriarcha mo¿e znie�æ jak¹kol-wiek osobê prawn¹ z wyj¹tkiem erygowanych albo zaaprobowanychprzez Stolicê Apostolsk¹;

2° Biskupi eparchialni za rad¹ kolegium konsultorów eparchialnych mog¹znie�æ te osoby prawne, które sami erygowali, chyba ¿e zosta³y za-aprobowane przez w³adzê wy¿sz¹;

3° w pozosta³ych przypadkach, ten kto osoby prawne erygowa³, nie mo¿eich wa¿nie znie�æ, chyba ¿e po otrzymaniu zgody w³adzy wy¿szej.

Kan. 929 � Podzia³ terytorialny osoby prawnej ma byæ tak przeprowa-dzony, ¿e albo jej czê�æ zostaje po³¹czona z inn¹ osob¹ prawn¹, albo zoddzielonej czê�ci eryguje siê odrêbn¹ osobê prawn¹. Tak¿e dobra wspólneprzeznaczone dla po¿ytku ca³ego terytorium i nale¿no�ci, które by³y za-warte dla ca³ego terytorium, przez w³adzê ko�cieln¹, do której nale¿ypodzia³, powinny byæ podzielone zgodnie z zasad¹ dobra i s³uszno�ci zzachowaniem wszystkich i poszczególnych obowi¹zków jak równie¿ wolipobo¿nych fundatorów lub ofiarodawców, praw nabytych i statutów, któ-rymi osoba prawna siê rz¹dzi.

Kan. 930 � Po wyga�niêciu osoby prawnej jej dobra nale¿¹ do osobyprawnej bezpo�rednio wy¿szej, jednak zawsze z zachowaniem woli fun-datorów i ofiarodawców, praw nabytych i statutów, którymi kierowa³asiê wygas³a osoba prawna.

ROZDZIA£ IIAkty prawne

Kan. 931 � § 1. Do wa¿no�ci aktu prawnego wymaga siê, by by³ ondokonany przez osobê do tego zdoln¹ i kompetentn¹ oraz by by³y w nim

KPK/83: 122KPK/17: 1500PA: 237

KPK/83: 123KPK/17: 1501PA: 238

KPK/83: 124 § 1KPK/17: 1680 § 1SN: 200 § 1


essentialiter constituunt, necnon sollemnia et requisita iure ad validitatemactus imposita.1

§ 2. Actus iuridicus circa sua elementa externa ad normam iuris posituspraesumitur validus.

Can. 932 � § 1. Actus iuridicus positus ex vi ab extrinseco personaeillata, cui ipsa nequaquam resistere potuit, pro nullo habetur.2

§ 2. Actus iuridicus positus ex alia vi vel metu gravi et iniuste incusso autex dolo valet, nisi aliter iure cavetur; sed potest a iudice per sententiamrescindi sive ad petitionem partis laesae eiusve in iure successorum siveex officio.3

Can. 933 � Actus iuridicus positus ex ignorantia aut ex errore, qui ver-satur circa id, quod eius substantiam constituit, aut qui recidit in condicio-nem sine qua non, nullus est; secus valet, nisi aliter iure cavetur, sedactus iuridicus ex ignorantia aut ex errore positus locum dare potest ac-tioni rescissoriae ad normam iuris.4

Can. 934 � § 1. Si iure statuitur ad actum iuridicum ponendum auctori-tatem indigere consensu aut consilio alicuius personarum coetus, convo-cari debet coetus ad normam can. 948, nisi aliter iure particulari caveturpro casibus ab eodem iure statutis, in quibus de consilio tantum exquiren-do agitur; ut autem actus iuridicus valeat requritur, ut obtineatur consen-sus partis absolute maioris eorum, qui sunt praesentes, aut omnium exqui-ratur consilium, firma § 2, n. 3.

§ 2. Si iure statuitur ad actum iuridicum ponendum auctoritatem indigereconsensu aut consilio aliquarum personarum, ut singularum:1° si consensus exigitur, invalidus est actus iuridicus auctoritatis con-

sensum earum personarum non exquirentis aut contra earum vel ali-cuius votum agentis;

1 C. 1, 14, 5.2 D. 4, 2, 1; C. 2, 4, 13; Basilic. 10, 2, 1 et 3-4.3 D. 4, 2, 5-7 et 9, (pr. et 1) et 21, (1); Basilic. 10, 2, 3-4 et 9.4 D. 50, 17, 116, (2); C. 3, 32, 18.


zawarte wszystkie jego istotne elementy konstytutywne i aby zosta³ywype³nione formalno�ci oraz warunki wymagane przez prawo do wa¿-no�ci aktu.

§ 2. Domniemywa siê wa¿no�æ aktu prawnego dokonanego wed³ug prze-pisu prawa w jego elementach zewnêtrznych.

Kan. 932 � § 1. Akt prawny dokonany na skutek zewnêtrznego przy-musu wywartego na osobê, któremu nie mog³a siê ona w ¿aden sposóboprzeæ, nale¿y uwa¿aæ za niedokonany.

§ 2. Akt prawny dokonany pod wp³ywem si³y albo ciê¿kiej i niesprawie-dliwej boja�ni albo na skutek podstêpu jest wa¿ny, chyba ¿e prawo ina-czej zastrzega; mo¿e byæ jednak rozwi¹zany wyrokiem sêdziego b¹d� nawniosek strony poszkodowanej, b¹d� jej prawnych spadkobierców, b¹d�te¿ z urzêdu.

Kan. 933 � Akt prawny dokonany pod wp³ywem ignorancji lub b³êdudotycz¹cego samej istoty aktu lub warunku wymaganego w sposób bez-wzglêdny � jest niewa¿ny, w innym wypadku jest wa¿ny, chyba ¿e pra-wo zastrzega co innego, lecz akt prawny dokonany pod wp³ywem igno-rancji lub b³êdu mo¿e byæ podstaw¹ skargi o uniewa¿nienie wed³ug prze-pisu prawa.

Kan. 934 � § 1. Gdy ustawa postanawia, ¿e do podjêcia aktu prawnegoprze³o¿ony potrzebuje zgody lub rady jakiego� zespo³u osób, wtedy nale-¿y zwo³aæ zespó³ zgodnie z przepisem kan. 948, chyba ¿e prawo partyku-larne zastrzega inaczej dla przypadków ustalonych w tym¿e prawie, gdychodzi tylko o zwrócenie siê o radê; do wa¿no�ci za� aktu prawnegowymaga siê uzyskania zgody bezwzglêdnej wiêkszo�ci tych, którzy s¹obecni albo zwrócenia siê o radê do wszystkich, moc¹ § 2, n. 3.

§ 2. Gdy prawo postanawia, ¿e w³adza do podjêcia aktu prawnego po-trzebuje zgody lub rady niektórych pojedynczych osób, wtedy:1° je�li jest wymagana zgoda, akt prawny w³adzy jest niewa¿ny bez

zwrócenia siê o wyra¿enie zgody przez te osoby albo podjêty wbrewich zdaniu lub którego� z nich;

KPK/83: 124 § 2

KPK/83: 125 § 1KPK/17: 103 § 1CS: 32 § 1

KPK/83: 125 § 2KPK/17: 103 § 2CS: 32 § 2

KPK/83: 126KPK/17: 104CS: 33

KPK/83: 127 § 1KPK/17: 105CS: 35 § 1

KPK/83: 127 § 2KPK/17: 105CS: 35 § 1KPK/83: 127 § 2 n. 1KPK/17: 105 n. 1CS: 35 § 1 n. 1

Kan. 934 § 1 � Prze³o¿ony, który winien uzyskaæ zgodê jakiego� kolegium dla doko-nania aktu prawnego, nie ma prawa oddaæ g³osu w tej sprawie wraz z tym kolegium,nawet w przypadku równowagi g³osów. (Int. z dnia 14 maja 1985 r. dotycz¹ca kan. 127§ 1 KPK/83 � AAS 77 (1985) s. 771).

* INTERPRETACJA


2° si consilium exigitur, invalidus est actus iuridicus auctoritatis easdempersonas non consulentis;

3° auctoritas, quamvis nulla obligatione teneatur accedendi ad earun-dem consilium, etsi concors, tamen sine praevalenti ratione, suo iudi-cio aestimanda, ab earundem consilio praesertim concordi ne disce-dat.

§ 3. Illis, quorum consensus aut consilium requiritur, auctoritas, quae con-sensu vel consilio indiget, informationes necessarias praebere et eorumliberam mentis manifestationem omni modo tueri debet.

§ 4. Omnes, quorum consensus aut consilium requiritur, obligatione te-nentur sententiam suam sincere proferendi atque secretum servandi, quaequidem obligatio ab auctoritate urgeri potest.

Can. 935 � Quicumque illegitime actu iuridico immo quovis alio actudolo vel culpa posito alii damnum infert, obligatione tenetur damnum illa-tum reparandi.


2° je¿eli jest wymagana rada, niewa¿ny jest akt prawny w³adzy bezwys³uchania zdania tych osób;

3° w³adza, chocia¿ nie ma ¿adnego obowi¹zku pój�æ za ich rad¹, cho-cia¿by by³a zgodna, jednak¿e bez przewa¿aj¹cego powodu � przezsiebie ocenianego � nie powinna odstêpowaæ od wyra¿onej przeznich rady, zw³aszcza gdy jest zgoda.

§ 3. Tym, od których wymaga siê zgody lub rady, w³adza, która potrze-buje zgody lub rady, powinna udzieliæ niezbêdnych informacji i pod ka¿-dym wzglêdem rozwa¿yæ ich opiniê wyra¿on¹ w sposób wolny.

§ 4. Wszyscy, których zgoda lub rada jest wymagana, obowi¹zani s¹szczerze wyraziæ swoje stanowisko, a tak¿e zachowaæ tajemnicê; w³a-dza mo¿e zmusiæ do tego obowi¹zku.

Kan. 935 � Ktokolwiek aktem prawnym nielegalnie albo jakimkolwiekinnym aktem dokonanym z winy umy�lnej lub nieumy�lnej wyrz¹dzi³ komu�krzywdê, obowi¹zany jest do naprawienia wyrz¹dzonej szkody.

KPK/83: 127 § 2 n. 2KPK/17: 105 n. 1CS: 35 § 1 n. 2KPK/83: 127 § 2 n. 2KPK/17: 105 n. 1CS: 35 § 1 n. 2

KPK/83: 127 § 3KPK/17: 105 n. 2, 3CS: 35 § 1 n. 3, 4

KPK/83: 128CS: 34

588 Titulus XX � De officiis

TITULUS XXDE OFFICIIS

Can. 936 � § 1. In Ecclesia officium est quodlibet munus ab ipso Domi-no vel ab auctoritate competenti stabiliter constitutum in finem spiritu-alem exercendum.

§ 2. Iura et obligationes singulis officiis propria determinantur eo iure,quo officium constituitur, vel decreto auctoritatis competentis.

§ 3. Auctoritatis, cuius est officium constituere, est etiam illud immutare,supprimere et de eius provisione canonica providere, nisi aliter iure expres-se cavetur vel ex natura rei constat.1

Can. 937 � § 1. Qui officium erigit, curare debet, ut praesto sint mediaad eiusdem implementum necessaria utque prospiciatur iustae remune-rationi eorum, qui officio funguntur.

§ 2. Iure particulari uniuscuiusque Ecclesiae sui iuris pressius determine-tur modus, quo haec praescripta ad effectum deducantur, nisi de quibus-dam iure communi iam provisum est.

CAPUT IDe provisione canonica officiorum

Can. 938 � Officium sine provisione canonica valide obtineri non po-test.2

Can. 939 � Provisio canonica officii fit:

1° per liberam collationem ab auctoritate competenti factam;

2° si praecessit electio, per eius confirmationem vel, si electio non egetconfirmatione, per electi acceptationem;

3° si praecessit postulatio, per eius admissionem.

1 Vat. II, decr. Presbyterorum ordinis, 20 �Officio�;

589Tytu³ XX � Urzêdy

TYTU£ XXURZÊDY

Kan. 936 � § 1. W Ko�ciele urzêdem jest jakiekolwiek zadanie ustano-wione na sta³e, czy to przez samego Pana, czy przez kompetentn¹ w³a-dzê dla realizacji celu duchowego.

§ 2. Prawa i obowi¹zki w³a�ciwe poszczególnym urzêdom s¹ okre�laneprzez to samo prawo, którym urz¹d ustanowiono albo dekretem kompe-tentnej w³adzy.

§ 3. Do w³adzy, która jest kompetentna ustanawiaæ urz¹d, nale¿y tak¿edokonywanie w nich zmian, znoszenie oraz troska o ich kanoniczne po-wierzanie, chyba ¿e co innego prawo wyra�nie zastrzega albo wynika znatury rzeczy.

Kan. 937 � § 1. Ten, kto eryguje urz¹d, winien zadbaæ, aby by³y dodyspozycji �rodki niezbêdne do jego wype³niania oraz zatroszczyæ siêo s³uszne wynagrodzenie dla osób pe³ni¹cych ten urz¹d.

§ 2. Sposób wykonania tych przepisów powinien byæ �ci�lej okre�lonyprzez prawo partykularne poszczególnych Ko�cio³ów sui iuris, chyba ¿eo niektórych przepisach stanowi ju¿ prawo wspólne.

ROZDZIA£ IKanoniczne powierzanie urzêdów

Kan. 938 � Nie mo¿na wa¿nie otrzymaæ urzêdu bez kanonicznego powie-rzenia.

Kan. 939 � Kanoniczne powierzenie urzêdu dokonuje siê:

1° poprzez swobodne nadanie przez kompetentn¹ w³adzê;

2° poprzez potwierdzenie wyboru, o ile wybór je poprzedza lub przezprzyjêcie ze strony elekta, je¿eli wybór nie wymaga potwierdzenia;

3° poprzez dopuszczenie postulacji, je¿eli poprzedza ona wybór.

KPK/83: 145 § 1KPK/17: 145 n. 1PA: 305 § 1

KPK/83: 145 § 2

KPK/83: 148

KPK/83: 146KPK/17: 147 § 1CS: 88 § 1

KPK/83: 147KPK/17: 148 § 1CS: 89KPK/83: 147KPK/17: 148 § 1CS: 89KPK/83: 147KPK/17: 148 § 1CS: 89KPK/83: 147KPK/17: 148 § 1CS: 89

2 Constantinop. IV, can. 12.


Can. 940 � § 1. Ut quis ad officium promoveatur, debet esse idoneus,scilicet eis qualitatibus praeditus, quae iure requiruntur.

§ 2. Quoties provisus caret qualitatibus requisitis, provisio est nulla so-lummodo, si ita iure cautum est; secus est valida, sed rescindi potest perdecretum auctoritatis competentis aequitate servata.

Can. 941 � Provisio canonica, cui nullus terminus est iure praescriptus,numquam differatur ultra sex menses utiles ab accepta notitia de officiivacatione computandos.

Can. 942 � Nemini conferantur duo vel plura officia, quae una simul abeodem congrue impleri non possunt, nisi adest vera necessitas.1

Can. 943 � § 1. Provisio officii, quod de iure non vacat, ipso iure nullaest nec subsequenti officii vacatione convalidatur.

§ 2. Si vero agitur de officio, quod de iure ad tempus determinatum con-fertur, provisio canonica intra sex menses, antequam hoc tempus elap-sum est, fieri potest et effectum habet a die officii vacationis.

§ 3. Promissio alicuius officii, a quocumque est facta, nullum effectumcanonicum habet.

Can. 944 � Officium de iure vacans, quod forte ab aliquo illegitime po-ssidetur, conferri potest, dummodo ad normam iuris declaratum sit eampossessionem non esse canonicam et de hac declaratione mentio fiat inlitteris collationis.

Can. 945 � Qui, alium neglegentem vel impeditum supplens, officiumconfert, nullam inde potestatem acquirit in personam, cui collatum est,sed huius condicio iuridica eadem est, ac si provisio canonica ad ordina-riam normam iuris facta esset.

Can. 946 � Officii provisio facta ex metu gravi iniuste incusso, dolo,errore substantiali vel simoniace ipso iure nulla est.

1 Chalc. can. 10; Nic. II, can. 15.


Kan. 940 � § 1. Aby kto� móg³ otrzymaæ urz¹d, powinien byæ zdatnym,czyli posiadaæ przymioty wymagane prawem.

§ 2. Je¿eli kto�, komu powierzono urz¹d, nie posiada wymaganych przy-miotów, to powierzenie jest niewa¿ne jedynie wtedy, gdy tak zastrzegasiê prawem; poza tym jest wa¿ne, ale mo¿e byæ cofniête dekretem kom-petentnej w³adzy z zachowaniem s³uszno�ci.

Kan. 941 � Powierzenia kanonicznego, dla którego prawo nie wyzna-cza ¿adnego terminu, nie nale¿y nigdy odk³adaæ ponad sze�æ miesiêcyu¿ytecznych, liczonych od otrzymania wiadomo�ci o wakansie urzêdu.

Kan. 942 � Nie nale¿y powierzaæ nikomu dwóch lub wiêcej urzêdów,które nie mog¹ byæ odpowiednio wykonywane równocze�nie przez têsam¹ osobê, chyba ¿e istnieje prawdziwa konieczno�æ.

Kan. 943 � § 1. Powierzenie urzêdu, który zgodnie z prawem nie waku-je, jest z mocy samego prawa niewa¿ne i nie zyskuje wa¿no�ci przezpó�niejszy wakans.

§ 2. Je¿eli jednak chodzi o urz¹d nadawany z przepisu prawa na okre�lo-ny czas, powierzenie mo¿e byæ dokonane w ci¹gu sze�ciu miesiêcy przedup³ywem tego czasu i osi¹ga swój skutek od dnia wakansu urzêdu.

§ 3. Obietnica jakiego� urzêdu � przez kogokolwiek dana � nie ma ¿ad-nego skutku prawnego.

Kan. 944 � Urz¹d prawnie wakuj¹cy, a przez kogo� bezprawnie jeszczezatrzymywany, mo¿e byæ nadany, je¿eli zostanie zgodnie z prawem stwier-dzone, ¿e jest on zatrzymywany niekanonicznie, i o tym stwierdzeniumówi pismo powierzaj¹ce urz¹d.

Kan. 945 � Kto, dzia³aj¹c za kogo� zaniedbuj¹cego siê lub maj¹cego prze-szkodê, nadaje urz¹d, nie otrzymuje ¿adnej w³adzy nad osob¹, której gonada³, lecz jej pozycja prawna pozostaje taka sama, jak gdyby powierzeniekanoniczne zosta³o dokonane wed³ug zwyczajnego przepisu prawa.

Kan. 946 � Powierzenie urzêdu dokonane pod wp³ywem ciê¿kiej, nie-sprawiedliwej boja�ni, podstêpu, istotnego b³êdu lub symoniacko jest nie-wa¿ne z mocy samego prawa.

KPK/83: 149 § 1KPK/17: 153 § 1CS: 95 § 1

KPK/83: 149 § 2KPK/17: 153 § 3CS: 95 § 3

KPK/17: 155CS: 97

KPK/83: 152KPK/17: 156 § 1, 2CS: 98 § 1, 2

KPK/83: 153 § 1KPK/17: 150 § 1CS: 91 § 1

KPK/83: 153 § 2

KPK/83: 153 § 3KPK/17: 150 § 2CS: 91 § 2

KPK/83: 154KPK/17: 151CS: 92

KPK/83: 155KPK/17: 158CS: 100

KPK/83: 149 § 3KPK/17: 729CS: 93


Art. I � De electione

Can. 947 � § 1. Si cui coetui est ius eligendi ad officium, electio, nisialiter iure cautum est, numquam differatur ultra trimestre utile ab accep-ta notitia de officii vacatione computandum; quo termino inutiliter elapsoauctoritas competens, cui ius confirmandi electionem vel ius providendisuccessive competit, officio vacanti libere provideat.

§ 2. Auctoritas competens officio vacanti libere providere potest etiam sicoetus ius eligendi alio modo amisit.

Can. 948 � § 1. Salvo iure particulari coetus praeses electores convocetloco ac tempore ipsis convenienti; convocatio, si personalis esse debet,valet, si fit vel in loco domicilii aut quasi-domicilii vel in loco commoratio-nis.

§ 2. Si quis ex vocandis neglectus et ideo absens est, electio valet, sed adeius petitionem debet probata praeteritione et absentia ab auctoritatecompetenti rescindi etiam post confirmationem, dummodo ad normamiuris constet recursum saltem intra triduum ab accepta notitia de electio-ne computandum interpositum esse.

§ 3. Si vero plures quam tertia pars electorum neglecti sunt, electio estipso iure nulla, nisi omnes neglecti reapse interfuerunt.

Can. 949 � § 1. Convocatione canonice facta ius suffragium ferendipertinet ad eos, qui praesentes sunt loco et die in convocatione statutisexcluso iure valide ferendi suffragia per epistulam vel procuratorem, nisialiter iure cavetur.

§ 2. Si quis ex electoribus praesens in domo est, in qua fit electio, sedelectioni ob infirmam valetudinem interesse non potest, suffragium eiusscriptum a scrutatoribus exquiratur.

Can. 950 � Etsi quis plures ob titulos ius suffragium nomine proprioferendi habet, non potest nisi unum ferre.


Art. I � Wybór

Kan. 947 � § 1. Je¿eli jakiemu� zespo³owi przys³uguje prawo wyboru naurz¹d, wyboru nie nale¿y nigdy odk³adaæ, o ile w prawie nie zastrzega siêinaczej, ponad trzy miesi¹ce u¿yteczne, licz¹c od otrzymania wiadomo-�ci o wakansie urzêdu. Po bezu¿ytecznym up³ywie tego terminu, kompe-tentna w³adza, której przys³uguje prawo potwierdzania wyboru lub za-stêpczego powierzania urzêdu, powinna swobodnie powierzyæ wakuj¹cyurz¹d.

§ 2. Kompetentna w³adza mo¿e swobodnie powierzyæ urz¹d wakuj¹cyrównie¿ wtedy, gdy zespó³ w inny sposób utraci prawo wyboru.

Kan. 948 � § 1. Z zachowaniem przepisów prawa partykularnego, prze-wodnicz¹cy zespo³u powinien zwo³aæ elektorów w miejscu i czasie dlanich dogodnym. Wezwanie, je¿eli powinno byæ osobiste, jest wa¿ne, gdydokonuje siê w miejscu sta³ego lub tymczasowego zamieszkania lub wmiejscu pobytu.

§ 2. Je¿eli kto� z tych, których nale¿y wezwaæ, zosta³ pominiêty i dlategoby³ nieobecny, wybór jest wa¿ny, jednak¿e na jego wniosek, po udowod-nieniu pominiêcia i nieobecno�ci powinien byæ uniewa¿niony przez kom-petentn¹ w³adzê, nawet po jego zatwierdzeniu, je�li zgodnie z przepisemprawa stwierdzono, ¿e rekurs zosta³ z³o¿ony przynajmniej w ci¹gu trzechdni liczonych od otrzymania wiadomo�ci o wyborze.

§ 3. Je�li jednak wiêcej ni¿ jedna trzecia elektorów zosta³a pominiêta,wybór z mocy samego prawa jest niewa¿ny, chyba ¿e wszyscy pominiê-ci faktycznie brali udzia³ w g³osowaniu.

Kan. 949 � § 1. Po kanonicznie dokonanym zwo³aniu, uprawnienie dog³osowania przys³uguje osobom obecnym w miejscu i dniu wyznaczonymw wezwaniu, z wykluczeniem, o ile czego innego nie zastrzega siê wprawie, uprawnienia do wa¿nego g³osowania listownie, b¹d� przez pe³-nomocnika.

§ 2. Je�li który� z elektorów jest obecny w domu, w którym odbywa siêg³osowanie, lecz nie mo¿e wzi¹æ w nim udzia³u z powodu choroby, skru-tatorzy powinni przyj¹æ od niego g³os na pi�mie.

Kan. 950 � Chocia¿ kto� posiada uprawnienie do g³osowania we w³as-nym imieniu z licznych tytu³ów, mo¿e oddaæ tylko jeden g³os.

KPK/83: 165KPK/17: 161CS: 103

KPK/17: 178CS: 120

KPK/83: 166 § 1KPK/17: 162 § 1CS: 104 § 1

KPK/83: 166 § 2KPK/17: 162 § 2CS: 104 § 2

KPK/83: 166 § 3KPK/17: 162 § 3, 4CS: 104 § 3, 4

KPK/83: 167§ 1KPK/17: 163CS: 105

KPK/83: 167§ 2KPK/17: 168CS: 110

KPK/83: 168KPK/17: 164CS: 106


Can. 951 � Nemo coetui extraneus admitti potest ad suffragium feren-dum; secus electio ipso iure nulla est.

Can. 952 � Si libertas in electione quoquo modo impedita est, electioipso iure nulla est.1

Can. 953 � § 1. Inhabilis est suffragium ferendi:

1° incapax actus humani;

2° carens voce activa;

3° qui fidem catholicam publice abiecit vel a communione cum Ecclesiacatholica publice defecit.

§ 2. Si quis ex praedictis admittitur, eius suffragium est nullum, sed elec-tio valet, nisi constat eo dempto electum non rettulisse requisitum nume-rum suffragiorum.

Can. 954 � § 1. Suffragium est nullum, nisi est:

1° liberum, et ideo nullum est suffragium, si elector metu gravi aut dolodirecte vel indirecte adactus est ad eligendam certam personam autplures disiunctim;

2° secretum, certum, absolutum, determinatum reprobata contraria con-suetudine.

§ 2. Condiciones ante electionem suffragio appositae tamquam non adiec-tae habentur.

Can. 955 � § 1. Antequam incipit electio, designentur ex gremio coetusduo saltem scrutatores.

§ 2. Scrutatores suffragia colligant et coram praeside electionis inspi-ciant, an schedularum numerus respondeat numero electorum, suffragiaipsa scrutentur palamque faciant, quot quisque rettulerit.

§ 3. Si numerus suffragiorum non aequatur numero eligentium, nihil estactum.

1 Apost. can. 30; Laod. can. 13; Nic. II, can. 3; Constantinop. IV, cann. 12, 22.


Kan. 951 � Nikt nie nale¿¹cy do zespo³u nie mo¿e byæ dopuszczony dog³osowania. W przeciwnym razie wybór jest niewa¿ny z mocy samegoprawa.

Kan. 952 � Je¿eli wolno�æ wyboru zosta³a w jakikolwiek sposób naru-szona, jest on niewa¿ny z mocy samego prawa.

Kan. 953 � § 1. Niezdolnym do g³osowania jest:

1° niezdatny do aktu ludzkiego;

2° nie posiadaj¹cy g³osu czynnego;

3° ten, kto publicznie porzuci³ wiarê katolick¹ lub publicznie odst¹pi³ odjedno�ci z Ko�cio³em katolickim.

§ 2. Je¿eli kto� z wymienionych zosta³ dopuszczony, jego g³os jest bezznaczenia, ale sam wybór jest wa¿ny, chyba ¿e stwierdzono, i¿ po odli-czeniu go wybrany nie uzyska³by wymaganej liczby g³osów.

Kan. 954 � § 1. Aby g³os by³ wa¿ny, musi byæ:

1° wolny; st¹d te¿ niewa¿ny jest g³os, je¿eli elektor zosta³ sk³oniony ciê¿k¹boja�ni¹ lub podstêpem, bezpo�rednio lub po�rednio, do wybrania pew-nej osoby lub wielu osób roz³¹cznie;

2° tajny, pewny, bezwarunkowy, okre�lony, z odrzuceniem zwyczaju prze-ciwnego.

§ 2. Warunki do³¹czone do g³osu przed wyborem uwa¿a siê za nie do³¹-czone.

Kan. 955 � § 1. Przed rozpoczêciem wyborów nale¿y wyznaczyæ spo�-ród grona zespo³u przynajmniej dwóch skrutatorów.

§ 2. Skrutatorzy powinni zebraæ g³osy i wobec przewodnicz¹cego spraw-dziæ, czy liczba oddanych kartek odpowiada liczbie elektorów, zbadaæoddane g³osy i og³osiæ, ile ka¿dy otrzyma³.

§ 3. Je¿eli liczba g³osów nie jest równa liczbie wybieraj¹cych, nic niezosta³o dokonane.

KPK/83: 169KPK/17: 165CS: 107

KPK/83: 170KPK/17: 166CS: 108

KPK/83: 171 1KPK/17: 167 § 1CS: 109 § 1KPK/83: 171 § 1 n. 1KPK/17: 167 § 1 n. 1CS: 109 § 1 n. 1KPK/83: 171 § 1 n. 2KPK/17: 167 § 1 n. 5CS: 109 § 1 n. 5KPK/83: 171 § 1 n. 4KPK/17: 167 § 1 n. 4CS: 109 § 1 n. 4

KPK/83: 171 § 2KPK/17: 167 § 2CS: 109 § 2

KPK/83: 172 § 1KPK/17: 169 § 1CS: 111 § 1KPK/83: 172 § 1 n. 1KPK/17: 169 § 1 n. 1CS: 111 § 1 n. 1

KPK/83: 172 § 1 n. 2KPK/17: 169 § 1 n. 2CS: 111 § 1 n. 2

KPK/83: 172 § 2KPK/17: 169 § 2CS: 111 § 2

KPK/83: 173 § 1KPK/17: 171 § 1CS: 113 § 1

KPK/83: 173 § 2KPK/17: 171 § 2CS: 113 § 2

KPK/83: 173 § 3KPK/17: 171 § 3CS: 113 § 3


§ 4. Schedulae statim peracto unoquoque scrutinio vel post sessionem, siin eadem sessione habentur plura scrutinia, destruantur.

§ 5. Omnia electionis acta ab eo, qui actuarii munere fungitur, accuratedescribantur et, postquam coram electoribus perlecta sunt, saltem abeodem actuario, praeside ac scrutatoribus subscribantur atque in archivocoetus asserventur.

Can. 956 � § 1. In electionibus, nisi aliter iure communi cavetur, id vimiuris habet, quod praesente quidem maiore parte eorum, qui convocaridebent, placuit parti absolute maiori eorum, qui sunt praesentes, aut postduo inefficacia scrutinia parti relative maiori in tertio scrutinio; si verosuffragia aequalia fuerunt post tertium scrutinium, electus habeatur aetatesenior, nisi agitur de electionibus inter solos clericos vel religiosos, quibusin casibus electus habeatur sacra ordinatione senior vel inter religiososprima professione senior.1

§ 2. Praesidis electionis est electum proclamare.

Can. 957 � § 1. Electio scripto vel alio legitimo modo statim intimandaest electo.2

§ 2. Electus debet intra octiduum utile a recepta intimatione computan-dum manifestare praesidi coetus, utrum electionem acceptet necne; se-cus electio effectum non habet.

§ 3. Si electus non acceptat, omne ius ex electione ortum amittit necelectio subsequenti acceptatione convalidatur; rursus autem eligi potest;coetus intra mensem a cognita notitia de electione non acceptata compu-tandum ad novam electionem procedere debet.

Can. 958 � Electus acceptatione electionis, si confirmatione non eget,officium pleno iure statim obtinet, nisi aliter iure cavetur; secus non acquiritnisi ius ad exigendam confirmationem electionis.

1 S.C. de Prop. Fide, instr. (ad Patr. et Epp. Graeco-Melkitas), 29 maii 1789, n. 19; D.3, 4, 3-4; 50, 1, 19; 50, 17, 160.


§ 4. Kartki od g³osowania powinny byæ zniszczone natychmiast po ka¿-dym dokonanym g³osowaniu lub te¿ po zakoñczeniu sesji, je¿eli na tejsamej sesji odbywa siê wiêcej g³osowañ.

§ 5. Wszystkie czynno�ci zwi¹zane z wyborem powinny byæ pilnie za-protoko³owane przez pe³ni¹cego funkcjê protokolanta, a nastêpnie proto-kó³ powinien zostaæ odczytany wobec elektorów, podpisany przynajmniejprzez tego¿ protokolanta, przewodnicz¹cego i skrutatorów oraz z³o¿onyw archiwum zespo³u.

Kan. 956 � § 1. O ile nie zastrzega siê czego innego w prawie po-wszechnym, przy wyborach moc prawa ma to, co odpowiada bezwzglêd-nej wiêkszo�ci obecnych, przy obecno�ci wiêkszo�ci tych, którzy powin-ni byæ wezwani, albo te¿ to, co odpowiada wzglêdnej wiêkszo�ci przytrzecim g³osowaniu, po dwóch g³osowaniach bezskutecznych. Je¿eli potrzecim g³osowaniu g³osy by³yby równe, powinien zostaæ wybrany star-szy wiekiem. Je¿eli za� chodzi o wybory spo�ród samych duchownychlub zakonników, to w tych wypadkach powinien zostaæ wybrany starszy�wiêceniami lub, odno�nie do zakonników, starszy pierwsz¹ profesj¹.

§ 2. Do przewodnicz¹cego nale¿y og³oszenie, kto zosta³ wybrany.

Kan. 957 � § 1. O wyborze nale¿y natychmiast powiadomiæ elekta napi�mie lub w inny prawem przewidziany sposób.

§ 2. Elekt powinien w ci¹gu o�miu u¿ytecznych dni, licz¹c od przyjêciapowiadomienia, oznajmiæ przewodnicz¹cemu zespo³u, czy wybór przyj-muje, czy te¿ nie. W przeciwnym razie wybór nie osi¹ga skutku.

§ 3. Je�li elekt nie przyjmuje wyboru, traci wszelkie prawa zeñ wynika-j¹ce i nie odzyskuje go przez pó�niejsze wyra¿enie zgody, mo¿e byæ jed-nak ponownie wybrany. W ci¹gu miesi¹ca od momentu otrzymania wia-domo�ci o nie przyjêciu wyboru zespó³ powinien przyst¹piæ do nowychwyborów.

Kan. 958 � Poprzez przyjêcie wyboru, o ile nie wymaga on zatwier-dzenia, elekt natychmiast pe³noprawnie obejmuje urz¹d, chyba ¿e pra-wem zastrzega siê inaczej. W przeciwnym razie nabywa jedynie prawodo wyst¹pienia o zatwierdzenie wyboru.

KPK/17: 171 § 4CS: 113 § 4

KPK/83: 173 § 4KPK/17: 171 § 5CS: 113 § 5

KPK/83: 119 n. 1KPK/17: 101 § 1 n. 1CS: 29 § 1 n. 1

KPK/83: 176KPK/17: 174CS: 116KPK/83: 177 § 1KPK/17: 175CS: 117 § 1

KPK/83: 177 § 1KPK/17: 175CS: 117 § 2

KPK/83: 177 § 2KPK/17: 176 § 1CS: 118 § 1

KPK/83: 178KPK/17: 176 § 2CS: 118 § 2

2 * Syn. Armen., a. 1911, 242.


Can. 959 � § 1. Electus, si electio confirmatione indiget, debet non ultraocto dies a die acceptatae electionis computandos confirmationem abauctoritate competenti petere per se vel per alium; secus omni iure exelectione orto privatur, nisi probat se a petenda confirmatione iusto impe-dimento fuisse detentum.1

§ 2. Ante acceptam confirmationem electo non licet se immiscere admi-nistrationi officii et actus ab eo forte positi nulli sunt.

Can. 960 � § 1. Auctoritati competenti, si electum repperit idoneum etelectio ad normam iuris peracta est, confirmationem denegare non licet.

§ 2. Recepta confirmatione electus pleno iure officium obtinet, nisi aliteriure cavetur.

Art. II � De postulatione

Can. 961 � Electores, si electioni illius, quem aptiorem putant ac praefe-runt, impedimentum canonicum obest, a quo dispensari potest, suis suf-fragiis eum possunt, nisi aliter iure cavetur, ab auctoritate competentipostulare.

Can. 962 � Ut postulatio vim habeat, saltem duae ex tribus partibussuffragiorum requiruntur; secus ad electionem procedatur, ac si nihil ac-tum sit.

Can. 963 � § 1. Coetus postulationem quam primum nec ultra octo diesmittere debet ad auctoritatem competentem, ad quam pertinet electio-nem confirmare; quae auctoritas, si potestatem ab impedimento dispen-sandi non habet et postulationem admittere vult, dispensationem ab auc-toritate competenti obtinere debet; si non requiritur confirmatio, postula-tio mitti debet ad auctoritatem competentem ad dispensationem conce-dendam.

§ 2. Si intra praescriptum tempus postulatio missa non est, ipso iure nullaest et coetus pro ea vice ius eligendi amittit, nisi probat se a mittendapostulatione iusto impedimento detentum fuisse.

1 * Syn. Armen., a. 1911, 243.


Kan. 959 � § 1. Je�li wybór wymaga zatwierdzenia, elekt powinien wczasie nie d³u¿szym ni¿ osiem dni u¿ytecznych, licz¹c od dnia przyjêciawyboru, prosiæ osobi�cie lub przez kogo� innego kompetentn¹ w³adzêo zatwierdzenie. Inaczej traci wszelkie uprawnienia wynikaj¹ce z wybo-ru, chyba ¿e udowodni, i¿ od z³o¿enia pro�by o zatwierdzenie powstrzy-mywa³a go s³uszna przeszkoda.

§ 2. Przed otrzymaniem zatwierdzenia elekt nie mo¿e ingerowaæ w wyko-nywanie urzêdu, a czynno�ci przezeñ ewentualnie podjête s¹ niewa¿ne.

Kan. 960 � § 1. Kompetentna w³adza nie mo¿e odmówiæ zatwierdze-nia, je¿eli uzna³a elekta za zdatnego, a wybór zosta³ dokonany zgodnie zprzepisem prawa.

§ 2. Po otrzymaniu zatwierdzenia, elekt obejmuje pe³noprawnie urz¹d,chyba ¿e prawo zastrzega co innego.

Art. II � Postulacja

Kan. 961 � Je�li wyborowi tego, którego wyborcy wol¹ i uwa¿aj¹ zaodpowiedniego, stoi na drodze kanoniczna przeszkoda, od której mo¿nadyspensowaæ, to mog¹ go swoimi g³osami postulowaæ u kompetentnejw³adzy, chyba ¿e prawo zastrzega inaczej.

Kan. 962 � Do wa¿no�ci postulacji wymaga siê przynajmniej dwóchtrzecich g³osów. W przeciwnym razie, je¿eli przystêpuje siê do wyboru,nic nie zosta³o dokonane.

Kan. 963 � § 1. Zespó³ powinien jak najszybciej, w czasie nie prze-kraczaj¹cym o�miu dni, przes³aæ postulacjê do kompetentnej w³adzy, doktórej nale¿y zatwierdzenie wyboru. W³adza ta, je¿eli nie jest zdolna udzie-liæ dyspensy od przeszkody, a chce przyj¹æ postulacjê, powinna uzyskaædyspensê od kompetentnej w³adzy. Je¿eli nie jest wymagane potwier-dzenie, postulacja powinna zostaæ przes³ana do kompetentnej w³adzy dlaudzielenia dyspensy.

§ 2. Je¿eli w przepisanym czasie nie przes³ano postulacji, jest ona nie-wa¿na na mocy samego prawa, za� zespó³ traci na ten raz prawo wybo-ru, o ile nie udowodni, ¿e od wys³ania postulacji by³ powstrzymany s³uszn¹przeszkod¹.

KPK/83: 179 § 1KPK/17: 177 § 1CS: 119 § 1

KPK/83: 179 § 4KPK/17: 176 § 3CS: 118 § 3

KPK/83: 179 § 2KPK/17: 177 § 2CS: 119 § 2

KPK/83: 179 § 5KPK/17: 177 § 4CS: 119 § 4

KPK/83: 180 § 1KPK/17: 179 § 1CS: 121 § 1

KPK/83: 181 § 1KPK/17: 180 § 1CS: 122 § 2

KPK/83: 182 § 1KPK/17: 181 § 1CS: 123 § 1

KPK/83: 182 § 2KPK/17: 181 § 2CS: 123 § 2


§ 3. Postulato nullum ius acquiritur ex postulatione; quam admittendi auc-toritas competens obligatione non tenetur.

§ 4. Postulationem ad auctoritatem competentem missam electores re-vocare non possunt.

Can. 964 � § 1. Non admissa ab auctoritate competenti postulatione iuseligendi ad coetum redit.

§ 2. Admissio vero postulationis statim intimetur postulato et serveturcan. 957, §§ 2 et 3.

§ 3. Qui admissam postulationem acceptat, pleno iure statim officiumobtinet.

CAPUT IIDe amissione officii

Can. 965 � § 1. Amittitur officium praeter alios casus iure praescriptoselapso tempore determinato, expleta aetate iure definita, renuntiatione,translatione, amotione necnon privatione.

§ 2. Resoluto quovis modo iure auctoritatis, a qua est collatum, officiumnon amittitur, nisi aliter iure cavetur.

§ 3. Elapso tempore determinato vel expleta aetate iure definita amissioofficii effectum habet tantum a momento, quo ab auctoritate competentiscripto intimata est.

§ 4. Ei, qui ob expletam aetatem iure definitam aut renuntiationem offi-cium amittit, titulus emeriti conferri potest.

Can. 966 � Amissio officii, quae effectum sortita est, quam primumomnibus nota fiat, quibus aliquod ius in provisione canonica officii com-petit.

Art. I � De renuntiatione

Can. 967 � Qui sui compos est, potest officio iusta de causa renun-tiare.


§ 3. Postulowany nie nabywa ¿adnego prawa z postulacji, za� kompetentnaw³adza nie jest zobowi¹zana do jej przyjêcia.

§ 4. Po wys³aniu postulacji do kompetentnej w³adzy, wyborcy nie mog¹jej odwo³aæ.

Kan. 964 � § 1. Gdy postulacja nie zosta³a dopuszczona przez kompe-tentn¹ w³adzê, prawo wyboru powraca do zespo³u.

§ 2. O dopuszczeniu postulacji nale¿y zaraz powiadomiæ postulowanegooraz zachowaæ kan. 957 §§ 2 i 3.

§ 3. Kto przyjmie dopuszczon¹ postulacjê, natychmiast pe³noprawnieuzyskuje urz¹d.

ROZDZIA£ IIUtrata urzêdu

Kan. 965 � § 1. Oprócz innych przypadków przepisanych prawem, utrataurzêdu nastêpuje przez up³yw wyznaczonego czasu, osi¹gniêcie okre�lo-nego prawem wieku, rezygnacja, przeniesienie, odwo³anie oraz pozba-wienie.

§ 2. Nie traci siê urzêdu po ustaniu w jakikolwiek sposób w³adzy, którago nada³a, chyba ¿e prawo zastrzega inaczej.

§ 3. Utrata urzêdu wskutek up³ywu wyznaczonego czasu lub osi¹gniêciaokre�lonego prawem wieku nastêpuje dopiero od momentu pisemnegopowiadomienia ze strony kompetentnej w³adzy.

§ 4. Temu, kto utraci³ urz¹d przez osi¹gniêcie okre�lonego prawem wie-ku lub przez rezygnacjê, mo¿na przyznaæ tytu³ emeryta.

Kan. 966 � Utrata urzêdu, która sta³a siê faktem, powinna byæ podanado wiadomo�ci wszystkim, którym przys³uguje jakie� prawo do po-wierzania urzêdu.

Art. I � Rezygnacja

Kan. 967 � Ka¿dy, kto jest poczytalny, mo¿e dla s³usznej przyczynyz³o¿yæ rezygnacjê z urzêdu.

KPK/83: 182 § 3KPK/17: 181 § 3CS: 123 § 3

KPK/83: 182 § 4KPK/17: 181 § 4CS: 123 § 4

KPK/83: 183 § 1KPK/17: 182 § 1CS: 124 § 1

KPK/83: 183 § 2KPK/17: 182 § 2CS: 124 § 2

KPK/83: 183 § 3KPK/17: 182 § 3CS: 124 § 2

KPK/83: 184 § 1KPK/17: 183 § 1CS: 125 § 1

KPK/83: 184§ 2KPK/17: 183§ 2CS: 125§ 2

KPK/83: 186

KPK/83: 185

KPK/83: 184 § 3KPK/17: 191 § 2CS: 133 § 2

KPK/83: 187KPK/17: 184CS: 126


Can. 968 � Renuntiatio facta ex metu gravi et iniuste incusso, dolo,errore substantiali aut simoniace ipso iure nulla est.

Can. 969 � Renuntiatio, ut valeat, scripto vel coram duobus testibusauctoritati fieri debet, cui provisio canonica officii, de quo agitur, compe-tit; nisi acceptatione eget, statim effectum sortitur.

Can. 970 � § 1. Renuntiatio, quae acceptatione eget, effectum sortitur,postquam renuntianti acceptatio renuntiationis intimata est; si vero intratres menses renuntianti acceptatio renuntiationis intimata non est, renun-tiatio omni vi caret.

§ 2. Renuntiatio nonnisi antequam eius acceptatio intimata est, a renun-tiante revocari potest.

§ 3. Auctoritas renuntiationem iusta et proportionata causa non innixamne acceptet.

Can. 971 � Ille, qui officio renuntiavit, idem officium alio ex titulo conse-qui potest.

Art. II � De translatione

Can. 972 � § 1. Translatio ab eo tantum fieri potest, qui ius habet provi-dendi officio, quod amittitur, et simul officio, quod confertur.1

§ 2. Si translatio fit invito eo, qui officium detinet, requiritur gravis causaet servetur modus procedendi iure praescriptus salvis normis circa soda-les instituti religiosi vel societatis vitae communis ad instar religiosorumet firmo semper iure rationes contrarias exponendi.

§ 3. Translatio ut effectum sortiatur, scripto intimanda est.

Can. 973 � § 1. In casu translationis prius officium vacat capta posses-sione canonica alterius officii, nisi aliter iure cautum aut ab auctoritatecompetenti praescriptum est.

1 Nic. II, can. 10.


Kan. 968 � Z mocy samego prawa niewa¿na jest rezygnacja dokonanapod wp³ywem ciê¿kiej i niesprawiedliwej boja�ni, podstêpu, istotnego b³êdulub symonii.

Kan. 969 � Aby rezygnacja by³a wa¿na, nale¿y na pi�mie lub wobecdwóch �wiadków przed³o¿yæ j¹ tej w³adzy, do której nale¿y powierzanie rze-czonego urzêdu. Je�li nie wymaga akceptacji, natychmiast osi¹ga skutek.

Kan. 970 � § 1. Rezygnacja, która wymaga akceptacji, osi¹ga skutekpo zawiadomieniu o jej przyjêciu tego, kto j¹ z³o¿y³. Je¿eli jednak rezy-gnuj¹cy nie zostanie w ci¹gu trzech miesiêcy zawiadomiony o przyjêciurezygnacji, traci ona wszelk¹ moc.

§ 2. Rezygnacja mo¿e byæ odwo³ana przez tego, kto j¹ sk³ada, dopóki niezostanie zawiadomiony o jej przyjêciu.

§ 3. W³adza nie powinna przyjmowaæ rezygnacji nie uzasadnionej s³uszn¹i proporcjonaln¹ przyczyn¹.

Kan. 971 � Ten, kto zrezygnowa³ z urzêdu, mo¿e otrzymaæ ten samurz¹d z innego tytu³u.

Art. II � Przeniesienie

Kan. 972 � § 1. Przeniesienia mo¿e dokonaæ jedynie ten, komu przys³u-guje prawo powierzenia zarówno urzêdu, który siê zwalnia, jak i urzêdu,który jest powierzany.

§ 2. Je¿eli przeniesienie dokonuje siê wbrew woli piastuj¹cego urz¹d, wy-magana jest powa¿na przyczyna oraz nale¿y zachowaæ sposób postêpo-wania przepisany prawem, bez naruszania norm dotycz¹cych cz³onkówinstytutu zakonnego oraz stowarzyszeñ ¿ycia wspólnego na wzór zakonni-ków; zawsze te¿ nale¿y zachowaæ prawo wysuniêcia racji przeciwnych.

§ 3. Aby przeniesienie osi¹gnê³o skutek, powinno byæ zakomunikowanena pi�mie.

Kan. 973 � § 1. W przypadku przeniesienia poprzedni urz¹d wakuje odmomentu kanonicznego objêcia drugiego urzêdu, chyba ¿e prawo za-strzega inaczej albo co innego zarz¹dzi kompetentna w³adza.

KPK/83: 188KPK/17: 185CS: 127

KPK/83: 189 § 1KPK/17: 186, 197§ 1, 2CS: 128, 129 § 1, 2

KPK/83: 189 § 3KPK/17: 190 § 2CS: 132 § 2

KPK/83: 189 § 4CS: 131 § 2

KPK/83: 189 § 2KPK/17: 189 § 1CS: 131 § 1

KPK/83: 189 § 4KPK/17: 191 § 1CS: 133 § 1

KPK/83: 190 § 1KPK/17: 193 § 1CS: 135 § 1

KPK/83: 190 § 2KPK/17: 193 § 2CS: 135 § 2

KPK/83: 190 § 3

KPK/83: 191 § 1KPK/17: 194 § 1CS: 136 § 1


§ 2. Remunerationem cum priore officio conexam translatus percipit,donec alterius possessionem canonicam ceperit.

Art. III � De amotione

Can. 974 � § 1. Ab officio aliquis amovetur sive decreto ab auctoritatecompetenti legitime lato servatis quidem iuribus forte ex contractu quae-sitis sive ipso iure ad normam can. 976.

§ 2. Decretum amotionis ut effectum sortiatur, scripto intimandum est.

Can. 975 � § 1. Nisi aliter iure cavetur, ab officio quod confertur adtempus indeterminatum non potest aliquis amoveri nisi gravi de causa etservato modo iure praescripto; idem valet, ut quis ab officio, quod adtempus determinatum confertur, amoveri possit, antequam hoc tempuselapsum est.

§ 2. Ab officio, quod secundum iuris praescripta alicui confertur ad pru-dentem discretionem auctoritatis competentis, potest aliquis iusta de causade iudicio eiusdem auctoritatis aestimanda amoveri aequitate servata.

Can. 976 � § 1. Ipso iure ab officio amovetur:

1° qui statum clericalem amisit;2° qui fidem catholicam publice abiecit vel a communione cum Ecclesia

catholica publice defecit;3° clericus, qui matrimonium, etsi civile tantum, attentavit.

§ 2. Amotio, de qua in § 1, nn. 2 et 3, urgeri tantum potest, si de eademauctoritatis competentis declaratione constat.

Can. 977 � Si quis non quidem ipso iure, sed per decretum auctoritatiscompetentis amovetur ab officio, quo eiusdem subsistentiae providetur,eadem auctoritas curet, ut ipsius subsistentiae per congruum tempus pro-spiciatur, nisi aliter provisum est.

Art. IV � De privatione

Can. 978 � Privatio officii nonnisi in poenam delicti infligi potest.


§ 2. Przeniesiony pobiera wynagrodzenie zwi¹zane z poprzednim urzê-dem do czasu kanonicznego objêcia drugiego.

Art. III � Odwo³anie

Kan. 974 � § 1. Z urzêdu zostaje kto� odwo³any albo dekretem wyda-nym zgodnie z prawem przez kompetentn¹ w³adzê, z zachowaniem jed-nak uprawnieñ nabytych ewentualnie w drodze umowy, albo te¿ na mocysamego prawa zgodnie z przepisem kan. 976.

§ 2. Aby dekret odwo³ania osi¹gn¹³ skutek, musi byæ zakomunikowanyna pi�mie.

Kan. 975 � § 1. Z urzêdu nadawanego na czas nieokre�lony nie mo¿ebyæ kto� odwo³any inaczej, jak z powa¿nej przyczyny i z zachowaniemsposobu postêpowania okre�lonego prawem. To samo ma zastosowanie,aby mo¿na by³o odwo³aæ kogo� z urzêdu nadawanego na czas okre�lonyprzed up³ywem tego czasu.

§ 2. Z urzêdu, powierzonego komu� wed³ug przepisów prawa zgodnie z roz-tropnym rozeznaniem kompetentnej w³adzy, mo¿na go odwo³aæ z powodu s³usz-nej przyczyny, ocenianej przez tê w³adzê, z zachowaniem sprawiedliwo�ci.

Kan. 976 � § 1. Moc¹ samego prawa z urzêdu zostaje odwo³any:

1° kto utraci³ stan duchowny;2° kto publicznie porzuci³ wiarê katolick¹ albo publicznie odst¹pi³ od jed-

no�ci z Ko�cio³em katolickim;3° duchowny, który usi³owa³ zawrzeæ ma³¿eñstwo, choæby tylko cywilne.

§ 2. Odwo³anie, o którym mowa w § 1, n. 2 i 3, tylko wtedy mo¿e byæegzekwowane, je¿eli fakt ten stwierdzi³a kompetentna w³adza.

Kan. 977 � Je¿eli kto�, jednak nie na mocy samego prawa, lecz dekre-tem kompetentnej w³adzy zostaje odwo³any z urzêdu, który by³ podstaw¹jego utrzymania, wtedy ta sama w³adza powinna zatroszczyæ siê o za-bezpieczenie odwo³anemu utrzymania przez odpowiedni czas, chyba ¿ezaradzono temu w inny sposób.

Art. IV � Pozbawienie

Kan. 978 � Pozbawienie urzêdu mo¿e byæ wymierzone jedynie jakokara za przestêpstwo.

KPK/83: 191 § 2KPK/17: 194 § 2CS: 136 § 2

KPK/83: 192KPK/17: 192 § 1CS: 134 § 1

KPK/83: 193 § 1KPK/17: 192 § 3CS: 134 § 3

KPK/83: 193 § 1, 2KPK/17: 192 § 2CS: 134

KPK/83: 193 § 3KPK/17: 192 § 3CS: 134 § 3

KPK/83: 194 § 1KPK/17: 188CS: 130KPK/83: 194 § 1 n. 1

KPK/83: 194 § 1 n. 2KPK/17: 188 n. 4CS: 130 n. 4KPK/83: 194 § 1 n. 3KPK/17: 188 n. 5CS: 130 n. 5KPK/83: 194 § 2

KPK/83: 195

KPK/83: 196 § 1

606 Titulus XXI � De potestate regiminis

TITULUS XXIDE POTESTATE REGIMINIS

Can. 979 � § 1. Potestatis regiminis, quae ex divina institutione est inEcclesia, ad normam iuris habiles sunt, qui in ordine sacro sunt constitu-ti.1

§ 2. In exercitio potestatis regiminis ceteri christifideles ad normam iuriscooperari possunt.2

Can. 980 � § 1. Potestas regiminis alia est fori externi, alia fori internisive sacramentalis sive non sacramentalis.

§ 2. Si potestas regiminis exercetur pro solo foro interno, effectus, quoseius exercitium natum est habere pro foro externo, in hoc foro non reco-gnoscuntur, nisi quatenus id determinatis pro casibus iure statuitur.

Can. 981 � § 1. Potestas regiminis ordinaria ea est, quae ipso iure alicuiofficio adnectitur; delegata, quae ipsi personae non mediante officio con-ceditur.3

§ 2. Potestas regiminis ordinaria potest esse sive propria sive vicaria.

Can. 982 � § 1. Facultates habituales reguntur praescriptis de potestatedelegata.

§ 2. Facultas habitualis vero Hierarchae concessa, nisi in eius concessio-ne aliter cautum est aut electa est industria personae, non perimitur reso-luto iure Hierarchae, cui concessa est, sed transit ad quemvis Hierar-cham, qui ei in regimine succedit.

Can. 983 � § 1. Ei, qui delegatum se asserit, incumbit onus probandaedelegationis.

1 Pius VI, const. Auctorem fidei, 28 aug. 1794, prop. 2, Synodi Pistorien., damn.2 Vat. II, const. Lumen gentium, 33 �Praeter�; decr. Apostolicam actuositatem, 24

�Quaedam�; Paulus VI, litt. ap. Cum matrimonialium, 8 sep. 1973, artt. V-VI; Secret.Status, facultas data Sign. Apost., 1 oct. 1974.

607Tytu³ XXI � W³adza rz¹dzenia

TYTU£ XXIW£ADZA RZ¥DZENIA

Kan. 979 � § 1. Do sprawowania w³adzy rz¹dzenia, która z ustanowie-nia Bo¿ego jest w Ko�ciele, zdatni s¹, zgodnie z przepisami prawa ci,którzy otrzymali �wiêcenia.

§ 2. W wykonywaniu w³adzy rz¹dzenia mog¹ wspó³pracowaæ stosowniedo przepisów prawa pozostali chrze�cijanie.

Kan. 980 � § 1. W³adza rz¹dzenia inna jest w zakresie zewnêtrznym,inna w zakresie wewnêtrznym czy to sakramentalnym, czy nie sakra-mentalnym.

§ 2. Je¿eli w³adza rz¹dzenia wykonywana jest jedynie w zakresie we-wnêtrznym, skutki, jakie jej wykonywanie zdolne jest wywo³aæ w zakre-sie zewnêtrznym, nie s¹ w tym zakresie uznawane, chyba, ¿e jest topostanowione w okre�lonych przez prawo przypadkach.

Kan. 981 � § 1. W³adza rz¹dzenia jest zwyczajna, je�li na mocy samegoprawa ³¹czy siê z jakim� urzêdem; jest delegowana, gdy zostaje udzielo-na samej osobie, nie z racji urzêdu.

§ 2. Zwyczajna w³adza rz¹dzenia mo¿e byæ w³asna lub zastêpcza.

Kan. 982 � § 1. Do uprawnieñ habitualnych stosuje siê przepisy o w³a-dzy delegowanej.

§ 2. Je�li w akcie udzielenia czego innego nie zastrze¿ono albo nie udzie-lono czego� ze wzglêdu na osobê, upowa¿nienie habitualne udzieloneHierarsze nie wygasa z ustaniem w³adzy Hierarchy, który je otrzyma³,ale przechodzi na Hierarchê, który jest jego nastêpc¹ w rz¹dzeniu.

Kan. 983 � § 1. Kto twierdzi, ¿e jest delegowany, ma obowi¹zek udo-wodnienia delegacji.

KPK/83: 129 § 1KPK/17: 196CS: 138

KPK/83: 129 § 2

KPK/17: 196CS: 138

KPK/83: 130KPK/17: 202 § 1CS: 143 § 1

KPK/83: 131 § 1KPK/17: 197 § 1CS: 139 § 1

KPK/83: 131 § 2KPK/17: 197 § 2CS: 139 § 2KPK/83: 132 § 1

KPK/83: 132 § 2KPK/17: 66 § 2

KPK/83: 131 § 3KPK/17: 200 § 2CS: 141 § 2; SN: 6 § 2

3 S.C. de Prop. Fide, litt. encycl. (ad Deleg. Ap. pro Orient.), 8 nov. 1882.


§ 2. Delegatus, qui sive circa res sive circa personas fines sui mandatiexcedit, nihil agit.1

§ 3. Fines sui mandati excedere non intellegitur delegatus, qui alio modoac in mandato determinatur, ea peragit, ad quae delegatus est, nisi modusab ipso delegante ad validitatem est praescriptus.

Can. 984 � § 1. Hierarchae sunt praeter Romanum Pontificem imprimisPatriarcha, Archiepiscopus maior, Metropolita, qui Ecclesiae metropoli-tanae sui iuris praeest, atque Episcopus eparchialis necnon illi, qui eisinterim in regimine ad normam iuris succedunt.2

§ 2. Hierarchae loci, praeter Romanum Pontificem, sunt Episcopus epar-chialis, Exarchus, Administrator apostolicus, ii, qui, si praedicti desunt,interim legitime succedunt in regimine, itemque Protosyncellus et Syn-cellus; Patriarcha vero, Archiepiscopus maior, Metropolita, qui Ecclesiaemetropolitanae sui iuris praeest, necnon illi, qui eis interim in regimine adnormam iuris succedunt, sunt Hierarchae loci tantum circa eparchiam,quam regunt, firmo can. 101.

§ 3. Superiores maiores in institutis vitae consecratae, qui potestate regi-minis ordinaria praediti sunt, etiam sunt Hierarchae, sed non loci.

Can. 985 � § 1. Potestas regiminis distinguitur in legislativam, exsecuti-vam et iudicialem.

§ 2. Potestas legislativa exercenda est modo iure praescripto et ea, quamin Ecclesia habet legislator infra supremam Ecclesiae auctoritatem, de-legari valide non potest, nisi aliter iure communi cavetur; a legislatoreinferiore lex iuri superiori contraria valide ferri non potest.

§ 3. Potestas iudicialis, quam habent iudices aut collegia iudicialia, exer-cenda est modo iure praescripto et delegari valide non potest nisi adactus cuivis decreto aut sententiae praeparatorios perficiendos.

Can. 986 � Potestatem exsecutivam aliquis, etsi extra fines territoriiexsistens, exercere potest in subditos, etiam a territorio absentes, nisi

1 S. Leo M., litt. Quanta fraternitati, a. 446, �Multum stupeo�; C. 2, 12 (13), 10; 7, 48.


§ 2. Delegowany dzia³a niewa¿nie, je�li przekracza granice swego zle-cenia, dotycz¹ce czy to rzeczy, czy osób.

§ 3. Nie uwa¿a siê, ¿e delegowany przekroczy³ granice swojego zlece-nia, gdy w inny sposób, ni¿ to okre�la³o zlecenie, wykona³ swoj¹ delega-cjê, chyba ¿e sposób zosta³ przepisany do wa¿no�ci przez samego dele-guj¹cego.

Kan. 984 � § 1. Hierarchami s¹: oprócz Biskupa Rzymskiego, przedewszystkim Patriarcha, Arcybiskup wiêkszy, Metropolita stoj¹cy na czeleKo�cio³a metropolitalnego sui iuris, Biskup eparchialny i ci, którzy czaso-wo go zastêpuj¹ w rz¹dzeniu, stosownie do przepisów prawa.

§ 2. Hierarchami miejsca, oprócz Biskupa Rzymskiego s¹: Biskup epar-chialny, Egzarcha, Administrator apostolski, ci, którzy, podczas nieobecno-�ci wymienionych, czasowo zastêpuj¹ ich w rz¹dzeniu oraz Protosynceli Syncel. Natomiast Patriarcha, Arcybiskup wiêkszy, Metropolita stoj¹cyna czele Ko�cio³a metropolitalnego sui iuris i ci, którzy ich czasowo wrz¹dzeniu stosownie do przepisów prawa zastêpuj¹, s¹ Hierarchami miej-sca tylko w eparchii, któr¹ rz¹dz¹, z zachowaniem kan. 101.

§ 3. Wy¿si prze³o¿eni w instytutach ¿ycia konsekrowanego, posiadaj¹cyzwyczajn¹ w³adzê rz¹dzenia, tak¿e s¹ Hierarchami, ale nie miejsca.

Kan. 985 � § 1. W³adza rz¹dzenia dzieli siê na ustawodawcz¹, wyko-nawcz¹ i s¹downicz¹.

§ 2. W³adza ustawodawcza winna byæ wykonywana w sposób przepisa-ny prawem, a ta, któr¹ posiada ustawodawca ko�cielny, ni¿szy od w³a-dzy najwy¿szej, nie mo¿e byæ wa¿nie delegowana, chyba ¿e co� innegozastrzega prawo wspólne. Ni¿szy ustawodawca nie mo¿e wa¿nie wy-daæ ustawy przeciwnej wy¿szemu prawu.

§ 3. W³adza s¹downicza, któr¹ posiadaj¹ sêdziowie lub kolegia sê-dziowskie, winna byæ wykonywana w sposób przewidziany prawemi wa¿nie nie mo¿e byæ delegowana, chyba ¿e chodzi o dokonanie aktówprzygotowawczych jakiego� dekretu lub wyroku.

Kan. 986 � W³adzê wykonawcz¹ mo¿e kto� wykonywaæ � je�li co�innego nie wynika z natury rzeczy lub z przepisu prawa � nawet przeby-

KPK/83: 131 § 1KPK/17: 203 § 1CS: 144 § 1; SN: 8 § 1

KPK/83: 133 § 2KPK/17: 203 § 2CS: 144 § 2; SN: 8 § 2

KPK/83: 134 § 1KPK/17: 198 § 1PA: 306 § 2 n. 1

KPK/83: 134 § 2KPK/17: 198 § 2PA: 306 § 2 n. 2

KPK/83: 134 § 1, 2KPK/17: 198 § 1, 2PA: 306 § 2 n. 1, 2

KPK/83: 135 § 1

KPK/83: 135 § 2

KPK/83: 135 § 3

KPK/83: 136KPK/17: 201 § 1, 3

2 Benedictus XII, a. 1341, prop. 85, Armenorum, damn.


aliter iure communi cavetur vel ex natura rei constat; in peregrinos interritorio actu degentes, si agitur de favoribus concedendis aut de exse-cutioni mandando sive iure communi sive iure particulari, quo ipsi adnormam can. 1491, § 3 tenentur.1

Can. 987 � Quae iure communi et iure particulari Ecclesiae sui iurisnominatim Episcopo eparchiali in ambitu potestatis regiminis exsecutivaetribuuntur, intelleguntur competere soli Episcopo eparchiali et Exarchoexclusis Protosyncello et Syncellis nisi de mandato speciali.

Can. 988 � § 1. Potestas exsecutiva ordinaria delegari potest sive adactum sive ad universitatem casuum, nisi aliter iure expresse cavetur.

§ 2. Potestas exsecutiva a Sede Apostolica vel a Patriarcha delegatasubdelegari potest sive ad actum sive ad universitatem casuum, nisi elec-ta est industria personae aut subdelegatio est expresse prohibita.

§ 3. Potestas exsecutiva delegata ab alia auctoritate potestatem ordina-riam habente, si ad universitatem casuum delegata est, in singulis tantumcasibus subdelegari potest; si vero ad actum aut ad actus determinatosdelegata est, subdelegari valide non potest nisi de expressa concessionedelegantis.2

§ 4. Nulla potestas subdelegata iterum valide subdelegari potest, nisi idexpresse a delegante concessum est.

Can. 989 � Potestas exsecutiva ordinaria necnon potestas ad universi-tatem casuum delegata late interpretanda est, alia vero quaelibet stricte;cui tamen potestas delegata est, ea quoque intelleguntur concessa, sinequibus eadem potestas exerceri non potest.3

Can. 990 � § 1. Potestas exsecutiva pluribus delegata praesumitur eis-dem delegata singillatim.

§ 2. Pluribus singillatim ad idem negotium agendum delegatis, quiprius negotium tractare incohavit, alios ab eodem agendo excludit,

1 Nic. I, can. 6; Constantinop. I, can. 2; Ant. can. 22; Sard. can. 3; Constantinop. IV, can. 23.* Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars II, cap. 1, 5; pars III, cap. IV, 24; D. 1, 18, 3.


waj¹c poza terytorium, w stosunku do swoich podw³adnych, tak¿e nie-obecnych na terytorium. W stosunku do podró¿nych, aktualnie przeby-waj¹cych na terytorium, je�li chodzi o udzielenie tego, co korzystne, albowykonanie tego, co jest nakazane prawem wspólnym lub partykularnym,którym s¹ zwi¹zani na mocy kan. 1491 § 3.

Kan. 987 � To, co przez prawo wspólne i prawo partykularne Ko�cio³asui iuris zosta³o imiennie Biskupowi eparchialnemu przyznane w zakre-sie w³adzy rz¹dzenia, nale¿y rozumieæ jako przys³uguj¹ce wy³¹cznie Bi-skupowi eparchialnemu i Egzarchowi z wy³¹czeniem Protosyncela i Syn-cela, chyba ¿e otrzymaj¹ specjalne zlecenie.

Kan. 988 � § 1. Zwyczajna w³adza wykonawcza mo¿e byæ delegowa-na tak do poszczególnego aktu, jak do ogó³u spraw, chyba ¿e prawowyra�nie zastrzega inaczej.

§ 2. W³adza wykonawcza delegowana przez Stolicê Apostolsk¹ lub przezPatriarchê mo¿e byæ subdelegowana do poszczególnego aktu lub do ogó³uspraw, chyba ¿e zosta³a przekazana ze wzglêdu na osobiste przymiotyalbo subdelegacja zosta³a wyra�nie zakazana.

§ 3. W³adza wykonawcza delegowana przez inny autorytet posiadaj¹cyw³adzê zwyczajn¹, je¿eli jest delegowana do ogó³u spraw, mo¿e byæ sub-delegowana tylko do poszczególnych przypadków. Je¿eli jednak zosta³adelegowana do jednego lub okre�lonych aktów, nie mo¿e byæ wa¿niesubdelegowana, chyba ¿e deleguj¹cy wyra�nie na to zezwoli³.

§ 4. ¯adna w³adza subdelegowana nie mo¿e byæ ponownie wa¿nie sub-delegowana, chyba ¿e subdeleguj¹cy wyra�nie na to zezwoli³.

Kan. 989 � Zwyczajna w³adza wykonawcza oraz w³adza delegowana doogó³u spraw winna byæ szeroko interpretowana; ka¿da za� inna �ci�le.Komu jednak zosta³a delegowana w³adza, uwa¿a siê, ¿e otrzyma³ upowa¿-nienie do wykonania wszystkiego, co warunkuje u¿ycie tej w³adzy.

Kan. 990 � § 1. W³adzê wykonawcz¹ delegowan¹ kilku osobom traktu-je siê tak, jak delegowan¹ pojedynczo ka¿demu.

§ 2. Gdy do za³atwienia tej samej sprawy zosta³o kilku delegowanychpojedynczo, ten kto pierwszy zacz¹³ za³atwiaæ sprawê, wyklucza od tego

CS: 142 § 1, 3; SN: 7§ 1

KPK/83: 134 § 3

KPK/83: 137 § 1KPK/17: 199 § 1CS: 140 § 1; SN: 5 § 1

KPK/83: 137 § 2KPK/17: 199 § 2CS: 140 § 2; SN: 5 § 2

KPK/83: 137 § 3KPK/17: 199 § 3, 4CS: 140 § 3; SN: 5 § 3

KPK/83: 137 § 4KPK/17: 199 § 5CS: 140 § 4; SN: 5 § 4

KPK/83: 138KPK/17: 200 § 1CS: 141 § 1; SN: 6 § 1

KPK/83: 140 § 3KPK/17: 205 § 1CS: 147 § 1; SN: 9 § 1

KPK/83: 140 § 1KPK/17: 205 § 2CS: 147 § 2; SN: 9 § 2

2 D. 1, 21, 1, pr. et 5.3 D. 2, 1, 2.


nisi postea impeditus est aut in negotio peragendo ulterius procedere no-luit.

§ 3. Pluribus collegialiter ad negotium agendum delegatis omnes proce-dere debent secundum praescripta de actibus collegialibus statuta, nisi inmandato aliter cautum est.

Can. 991 � § 1. Potestas ordinaria amittitur amisso officio, cui adnexaest.

§ 2. Nisi aliter iure cavetur, suspenditur potestas ordinaria, si contra pri-vationem vel amotionem ab officio legitime appellatur vel recursus inter-ponitur.

Can. 992 � § 1. Potestas delegata amittitur expleto mandato; elapsotempore collationis vel exhausto numero casuum, pro quibus collata est;cessante causa finali delegationis; revocatione delegantis delegato direc-te intimata necnon renuntiatione delegati deleganti facta et ab eo accep-tata; non autem resoluto iure delegantis, nisi ex appositis clausulis appa-ret.1

§ 2. Actus vero ex potestate delegata, quae exercetur pro solo foro inter-no, positus per inadvertentiam elapso tempore vel exhausto numero ca-suum validus est.

Can. 993 � Potestas regiminis exsecutiva non suspenditur interpositorecursu, nisi aliter iure communi expresse cavetur.

Can. 994 � In errore communi de facto aut de iure itemque in dubiopositivo et probabili sive iuris sive facti supplet Ecclesia pro foro et exter-no et interno potestatem regiminis exsecutivam.

Can. 995 � Praescripta iuris de potestate regiminis exsecutiva valent,nisi aliter iure communi cavetur vel ex natura rei constat, etiam de pote-state, de qua in cann. 441, § 1 et 511, § 1 et de facultatibus, quae advalidam sacramentorum celebrationem aut ministrationem iure requirun-tur.

1 D. 2, 1, 6; 5, 1, 58.


samego dzia³ania innych, chyba ¿e pó�niej nie mo¿e on lub nie chce pro-wadziæ dalej rozpoczêtej sprawy.

§ 3. Wszyscy delegowani kolegialnie do za³atwienia sprawy, winni dzia-³aæ wed³ug przepisów stanowi¹cych o aktach kolegialnych, chyba ¿e wzleceniu inaczej zastrze¿ono.

Kan. 991 � § 1. W³adza zwyczajna wygasa wraz z utrat¹ urzêdu, zktórym jest z³¹czona.

§ 2. W³adza zwyczajna ulega zawieszeniu, je�li zgodnie z prawem z³o¿o-no apelacjê lub rekurs o pozbawienie urzêdu lub usuniêcie z niego, chyba¿e prawo zastrzega co� innego.

Kan. 992 � § 1. W³adza delegowana wygasa: po wykonaniu zlecenia;po up³ywie czasu lub po wyczerpaniu liczby przypadków, dla którychby³a udzielona; na skutek ustania przyczyny celowej delegacji; przez od-wo³anie dokonane przez deleguj¹cego i podane bezpo�rednio do wiado-mo�ci delegowanego, a tak¿e w wypadku rezygnacji ze strony delego-wanego, po powiadomieniu deleguj¹cego i jej przyjêciu. Nie ustaje nato-miast w wypadku wyga�niêcia w³adzy deleguj¹cego, chyba ¿e co� inne-go wynika z do³¹czonych klauzul.

§ 2. Wa¿ny jest jednak akt w³adzy delegowanej zakresu wewnêtrznegodokonany przez nieuwagê po up³ywie czasu lub po wyczerpaniu liczbyprzypadków, dla których jej udzielono.

Kan. 993 � Wykonawcza w³adza rz¹dzenia nie ulega zawieszeniu poz³o¿eniu rekursu, chyba ¿e prawo wspólne wyra�nie inaczej stanowi.

Kan. 994 � W przypadku b³êdu powszechnego, faktycznego czy praw-nego, a tak¿e w przypadku w¹tpliwo�ci pozytywnej i prawdopodobnej,prawnej lub faktycznej, Ko�ció³ uzupe³nia wykonawcz¹ w³adzê rz¹dze-nia, zarówno w zakresie zewnêtrznym, jak i wewnêtrznym.

Kan. 995 � Przepisy prawa o wykonawczej w³adzy rz¹dzenia, je�li ina-czej prawo wspólne nie stanowi lub co innego nie wynika z natury rze-czy, odnosz¹ siê tak¿e do w³adzy, o której mowa w kan. 441 § 1 i 511§ 1 oraz do uprawnieñ, które s¹ wymagane przez prawo do wa¿negocelebrowania lub sprawowania sakramentów.

KPK/83: 140 § 2KPK/17: 205 § 3CS: 147 § 3; SN: 9 § 3

KPK/83: 143 § 1KPK/17: 208CS: 150

KPK/83: 143 § 2KPK/17: 208CS: 151 § 1; SN: 12§ 1

KPK/83: 142 § 1KPK/17: 207 § 1CS: 149 § 1 n. 1; SN:11 § 1

KPK/83: 142 § 2KPK/17: 207 § 2CS: 149 § 1 n. 2

CS: 151 § 2; SN: 12§ 2

KPK/83: 144 § 1KPK/17: 209CS: 152; SN: 13

KPK/83: 144 § 2,596 § 3CS: 153

614 Titulus XXII � De recursibus adversus decreta administrativa

TITULUS XXIIDE RECURSIBUS ADVERSUS DECRETA

ADMINISTRATIVA

Can. 996 � Quae in canonibus huius tituli de decretis statuuntur, appli-canda sunt ad omnes actus administrativos singulares, qui in foro externoex quavis legitima potestate in Ecclesia extra iudicium ponuntur, eis excep-tis, qui a Romano Pontifice vel a Concilio Oecumenico feruntur.

Can. 997 � § 1. Qui se decreto gravatum esse censet, potest ad aucto-ritatem superiorem ei, qui hoc decretum tulit, ad normam iuris recurrere.

§ 2. Primus recursus adversus decreta Protosyncelli vel Syncellorum adEpiscopum eparchialem interponitur, adversus vero decreta eorum, quiex potestate delegata agunt, ad delegantem.

Can. 998 � § 1. Valde optandum est, ut, si quis gravatum se decretoputat, non fiat inter ipsum et decreti auctorem contentio, sed inter eos deaequa solutione quaerenda tractetur, gravibus quoque hominibus ad me-diationem vel studium forte adhibitis ita, ut per voluntariam decreti emen-dationem vel per iustam compensationem vel per aliam idoneam viamcontroversia dirimatur.

§ 2. De his auctoritas superior partes hortetur, antequam recursum reci-pit.

Can. 999 � § 1. Antequam aliquis recursum interponit, debet revocatio-nem vel emendationem decreti scripto ab eiusdem auctore petere intraperemptorium terminum decem dierum a die intimationis decreti compu-tandum; qua petitione facta etiam suspensio exsecutionis ipso iure petitaintellegitur.

§ 2. Obligatio petendi revocationem vel emendationem decreti non urget,si agitur de primo recursu adversus decreta, de quibus in can. 997, § 2,

Kan. 997 § 1 � Prawo do wniesienia rekursu hierarchicznego maj¹ jedynie oso-by fizyczne dzia³aj¹ce pojedynczo lub zespo³owo, nie za� stowarzyszenia chrze�ci-

615Tytu³ XXII � Rekursy przeciwko dekretom administracyjnym

TYTU£ XXIIREKURSY PRZECIWKO DEKRETOM

ADMINISTRACYJNYM

Kan. 996 � To, co w kanonach tego tytu³u stanowi siê o dekretach,winno byæ stosowane tak¿e do wszystkich poszczególnych aktów admi-nistracyjnych, wydanych w zakresie zewnêtrznym pozas¹dowym przezjak¹kolwiek w³adzê w Ko�ciele, z wyj¹tkiem tych, które s¹ wydane przezBiskupa Rzymskiego lub przez sobór powszechny.

Kan. 997 � § 1. Kto twierdzi, ¿e jest pokrzywdzony dekretem, mo¿ewnie�æ rekurs do wy¿szego prze³o¿onego tego, kto ten dekret wyda³,wed³ug norm prawa.

§ 2. Pierwszy rekurs przeciwko dekretowi Protosyncela lub Syncelówpowinien zostaæ wniesiony do Biskupa eparchialnego, za� przeciwkodekretom tych, którzy dzia³aj¹ na podstawie w³adzy delegowanej, dodeleguj¹cego.

Kan. 998 � § 1. Jest usilnym ¿yczeniem, by � ilekroæ czuje siê kto�pokrzywdzony dekretem � unikaæ sporu miêdzy nim a autorem dekretui szukaæ s³usznego miêdzy nimi rozwi¹zania, pos³uguj¹c siê w razie po-trzeby powa¿nymi osobami dla podjêcia mediacji i rozwa¿ania sprawy,tak by przez dobrowolne poprawienie dekretu lub przez sprawiedliwewyrównanie albo na innej odpowiedniej drodze rozwi¹zaæ spór.

§ 2. Wy¿sza w³adza powinna do tego zachêcaæ strony, zanim przyjmierekurs.

Kan. 999 � § 1. Zanim kto� wniesie rekurs, powinien na pi�mie prosiæsamego autora o odwo³anie lub poprawienie dekretu w terminie zawitym10 dni liczonym od dnia otrzymania dekretu; rozumie siê, ¿e pro�ba tatak¿e zawiesza z mocy samego prawa wykonanie dekretu.

§ 2. Obowi¹zek proszenia o odwo³anie lub poprawienie dekretu nie mamiejsca, je�li chodzi o pierwszy rekurs przeciwko dekretom, o których w

KPK/83: 1732

KPK/83: 1737 § 1CS: 145

KPK/83: 1733 § 1

KPK/83: 1733 § 3

KPK/83: 1734 § 1,2, 3

KPK/83: 1734 § 3n. 1, 2

jan (Int. z dnia 29 kwietnia 1987 r. dotycz¹ca kan. 1737 KPK/83 � AAS 80 (1988)s. 1818).

* INTERPRETACJA


vel si agitur de ulterioribus recursibus exceptis recursibus adversus de-creta Episcopi eparchialis, quibus quivis primus recursus decisus est.

Can. 1000 � § 1. In casibus, in quibus recursus suspendit decreti exse-cutionem, idem efficit etiam petitio, de qua in can. 999, § 1.

§ 2. In ceteris casibus, nisi intra decem dies a recepta petitione compu-tandos auctor decreti exsecutionem eius suspendit, potest suspensio in-terim peti ab auctoritate superiore, quae eam decernere potest tantumgravi de causa et cauto, ne quid salus animarum detrimenti capiat; sipostea recursus interponitur, auctoritas, quae de recursu videt, decernat,utrum suspensio exsecutionis decreti sit confirmanda an revocanda.

§ 3. Si nullus recursus intra statutum terminum adversus decretum inter-positus est vel si recursus tantum ad petendam reparationem damnoruminterpositus est, suspensio exsecutionis decreti ipso iure cessat.

Can. 1001 � § 1. Recursus interponi debet intra peremptorium termi-num quindecim dierum.

§ 2. Terminus quindecim dierum decurrit:1° in casu, in quo petitio revocationis vel emendationis decreti praemit-

tenda est, ex die intimationis decreti, quo auctor prius decretum emen-davit vel petitionem reiecit, aut, si nihil decrevit, ex tricesimo die arecepta petitione computando;

2° in ceteris casibus ex die, quo decretum intimatum est.

Can. 1002 � Auctoritas superior decretum, quo recursus deciditur, intrasexaginta dies a recepto recursu computandos ferre debet, nisi ius parti-culare propriae Ecclesiae sui iuris alios terminos statuit; si vero hoc fac-tum non est et recurrens scripto petit, ut hoc decretum feratur, tricesimodie ab hac petitione recepta computando, si etiam tunc nihil factum est,recursus pro reiecto habetur ac si eo die per decretum reiectus sit ita, utnovus recursus adversus eum interponi possit.

Can. 1003 � In recursibus adversus decreta administrativa servetur con-grua congruis referendo can. 1517; recurrens semper ius habet procura-torem vel advocatum adhibendi vitatis inutilibus moris; immo patronus exofficio constituatur, si recurrens patrono caret et auctoritas superior eum


kan. 997 § 2, lub je�li chodzi o ostateczne rekursy z wyj¹tkiem rekursówprzeciwko dekretom Biskupa eparchialnego, który rozpatrzy³ pierwszyrekurs.

Kan. 1000 � § 1. W przypadkach, w których rekurs zawiesza wykona-nie dekretu, ten sam skutek ma te¿ pro�ba, o której w kan. 999 § 1.

§ 2. W pozosta³ych przypadkach, je¿eli w ci¹gu dziesiêciu dni od otrzy-mania pro�by autor dekretu nie zarz¹dzi zawieszenia jego wykonania,mo¿na tymczasem prosiæ o zawieszenie u jego prze³o¿onego wy¿szego,który mo¿e je zarz¹dziæ tylko na skutek powa¿nych przyczyn i uwa¿aj¹c,by nie ucierpia³o na tym zbawienie dusz; je�li rekurs zostanie wniesionypó�niej, w³adza, które wie o dekrecie, powinna zdecydowaæ, czy zawie-szenie wykonania dekretu nale¿y potwierdziæ czy odwo³aæ.

§ 3. Je�li w ci¹gu ustalonego terminu nie zosta³ wniesiony ¿aden rekursprzeciwko dekretowi lub rekurs dotyczy jedynie zadania naprawieniaszkód, zawieszenie wykonania ustaje z mocy samego prawa.

Kan. 1001 � § 1. Rekurs nale¿y wnie�æ w zawitym terminie piêtnastuu¿ytecznych dni.

§ 2. Termin piêtnastu dni biegnie:1° w przypadku, w którym pro�ba o odwo³anie lub poprawienie dekretu

zosta³a przes³ana, od dnia otrzymania dekretu, w którym autor pierwszydekret poprawi³ lub pro�bê odrzuci³ albo, je�li nic nie postanowi³, odtrzydziestego dnia licz¹c od otrzymania pro�by;

2° w pozosta³ych przypadkach od dnia zawiadomienia o dekrecie.

Kan. 1002 � Wy¿sza w³adza, która ma zdecydowaæ o rekursie, powin-na wydaæ dekret w ci¹gu sze�ædziesiêciu dni liczonych od otrzymaniarekursu, chyba ¿e prawo w³asne Ko�cio³a sui iuris ustanowi³o inne termi-ny; je�li za� to siê nie sta³o i wnosz¹cy rekurs poprosi³ na pi�mie, o wyda-nie dekretu po trzydziestu dniach liczonych od przyjêcia tej pro�by, je�liza� nadal nic siê nie dzieje, rekurs uwa¿a siê za odrzucony i uwa¿a siê, ¿etego dnia przez dekret zosta³ odrzucony tak, aby mo¿na by³o z³o¿yæprzeciwko niemu nowy rekurs.

Kan. 1003 � W rekursach przeciwko dekretom administracyjnym nale-¿y zachowywaæ odpowiednio kan. 1517; wnosz¹cy rekurs ma zawszeprawo pos³u¿yæ siê pe³nomocnikiem lub adwokatem, unikaj¹c bezu¿y-tecznej zw³oki; co wiêcej, obroñca winien byæ ustanowiony z urzêdu,

KPK/83: 1736 § 1

KPK/83: 1736 § 2, 3

KPK/83: 1736 § 4

KPK/83: 1737 § 2

KPK/83: 1737 § 2

KPK/83: 1737 § 2

KPK/83: 1737 § 2

KPK/83: 1738


necessarium censet; semper tamen potest auctoritas superior iubere re-currentem ipsum comparere, ut interrogetur.

Can. 1004 � Auctoritas superior, quae de recursu videt, potest decre-tum non solum confirmare vel nullum declarare, sed etiam rescindere etrevocare, non vero emendare, nisi iure particulari propriae Ecclesiae suiiuris etiam haec potestas auctoritati superiori tribuitur.

Can. 1005 � Etsi decretum ab auctoritate superiore confirmatum, nul-lum declaratum, rescissum, revocatum vel emendatum est, de reparatio-ne damnorum, si forte debetur, respondit ille, qui primum decretum tulit;auctoritas superior vero eatenus tantum respondet, quatenus ex suo de-creto damna obvenerunt.

Can. 1006 � Recursus adversus decretum administrativum Patriarchae,etsi agitur de decreto, quod eparchiam Patriarchae respicit, vel de decre-to, quo Patriarcha recursum decidit, fit ad specialem coetum Episcopo-rum ad normam iuris particularis constituendum, nisi quaestio ad SedemApostolicam defertur; adversus decisionem huius coetus non datur ulte-rior recursus salva provocatione ad ipsum Romanum Pontificem.


je¿eli wnosz¹cy rekurs nie ma obroñcy, a w³adza wy¿sza uzna to zakonieczne; w³adza wy¿sza jednak zawsze mo¿e nakazaæ, by wnosz¹cyrekurs sam siê stawi³, by zostaæ przes³uchanym.

Kan. 1004 � W³adza wy¿sza, która rozpatruje rekurs, mo¿e nie tylkodekret potwierdziæ albo uznaæ za niewa¿ny, lecz tak¿e uniewa¿niæ lubodwo³aæ, nie za� poprawiæ, chyba ¿e prawo partykularne w³asnego Ko-�cio³a sui iuris tak¿e to umo¿liwia w³adzy wy¿szej.

Kan. 1005 � Je�li dekret przez w³adzê wy¿sz¹ zosta³ potwierdzony, uzna-ny za niewa¿ny, uniewa¿niony, odwo³any lub zmieniony, za naprawienieszkód, je�li jest to konieczne, odpowiada ten, który wyda³ pierwszy de-kret; za� w³adza wy¿sza odpowiada jedynie o tyle, o ile z jej w³asnegodekretu wyniknê³a szkoda.

Kan. 1006 � Rekurs przeciwko dekretowi administracyjnemu Patriar-chy, choæby chodzi³o o dekret, który odnosi siê do eparchii Patriarchy lubdekret, w którym Patriarcha decyduje o rekursie, powinien zostaæ prze-kazany do specjalnego zespo³u Biskupów, ustanowionego wed³ug normprawa partykularnego, je�li kwestia nie powinna byæ przekazana do Sto-licy Apostolskiej; przeciwko decyzji tego zespo³u nie przys³uguje dalszyrekurs, z zachowaniem prawa odniesienia siê do samego Biskupa Rzym-skiego.

KPK/83: 1739

CS: 145

620 Titulus XXIII � De bonis Ecclesiae temporalibus

TITULUS XXIIIDE BONIS ECCLESIAE TEMPORALIBUS

Can. 1007 � Ecclesia in procurando bono hominum spirituali bonis tem-poralibus eget et utitur, quatenus propria eius missio id postulat; quareipsi ius nativum competit acquirendi, possidendi, administrandi atque alie-nandi ea bona temporalia, quae ad fines ei proprios praesertim ad cultumdivinum, ad opera apostolatus et caritatis atque ad congruam ministro-rum sustentationem necessaria sunt.1

Can. 1008 � § 1. Romanus Pontifex est omnium bonorum Ecclesiaetemporalium supremus administrator et dispensator.

§ 2. Dominium bonorum Ecclesiae temporalium sub suprema auctoritateRomani Pontificis ad eam pertinet personam iuridicam, quae bona legiti-me acquisivit.

Can. 1009 � § 1. Subiectum capax bona temporalia acquirendi, possi-dendi, administrandi et alienandi ad normam iuris canonici est quaevispersona iuridica.

§ 2. Bona temporalia omnia, quae ad personas iuridicas pertinent, suntbona ecclesiastica.

CAPUT IDe bonis temporalibus acquirendis

Can. 1010 � Personae iuridicae bona temporalia acquirere possunt omni-bus iustis modis, quibus aliis licet.2

Can. 1011 � Auctoritati competenti ius est exigendi a christifidelibus,quae ad fines Ecclesiae proprios sunt necessaria.3

1 Ant. can. 25; Vat. II, const. Lumen gentium, 8 �Sicut�; const. Gaudium et spes, 42�Missio�, 76 �Res quidem�; decr. Apostolicam actuositatem, 8 �At sancta�; decr.Presbyterorum ordinis, 17 �Bona ecclesiastica�.

2 * Syn. Sciarfen. Syrorum, a. 1888, cap. XIII, art. VI, 1; Syn. Alexandrin. Coptorum,a. 1898, sect. III, cap. VIII, art. III, 1.

621Tytu³ XXIII � Dobra doczesne Ko�cio³a

TYTU£ XXIIIDOBRA DOCZESNE KO�CIO£A

Kan. 1007 � Ko�ció³ w trosce o dobro duchowe ludzi u¿ywa i pos³ugujesiê dobrami doczesnymi, o ile w³asna jego misja to postuluje; dlategoKo�cio³owi przys³uguje wrodzone prawo nabywania, posiadania, zarz¹-dzania i alienowania tych dóbr doczesnych, które s¹ konieczne do celówmu w³a�ciwych, przede wszystkim dla kultu Bo¿ego, dzie³ apostolatui mi³o�ci oraz do odpowiedniego utrzymania szafarzy.

Kan. 1008 � § 1. Biskup Rzymski jest najwy¿szym zarz¹dc¹ i szafa-rzem wszystkich doczesnych dóbr ko�cielnych.

§ 2. Prawo w³asno�ci dóbr, pod najwy¿sz¹ w³adz¹ Biskupa Rzymskiego,nale¿y do tej osoby prawnej, która naby³a je zgodnie z prawem.

Kan. 1009 � § 1. Podmiotem zdatnym do nabywania, posiadania, zarz¹-dzania oraz alienowania dóbr doczesnych wed³ug norm prawa kano-nicznego jest ka¿da osoba prawna.

§ 2. Wszystkie dobra doczesne, które nale¿¹ do osób prawnych, s¹ do-brami ko�cielnymi.

ROZDZIA£ INabywanie dóbr

Kan. 1010 � Osoby prawne mog¹ nabywaæ dobra doczesne wszystki-mi sprawiedliwymi sposobami, którymi innym wolno nabywaæ.

Kan. 1011 � Kompetentna w³adza ma prawo domagania siê od chrze�-cijan tego, co jest konieczne dla celów w³asnych Ko�cio³a.

KPK/83: 1254 § 1, 2KPK/17: 1495 § 1PA: 232 § 1

KPK/83: 1273KPK/17: 1518PA: 257

KPK/83: 1256KPK/17: 1499 § 2PA: 236 § 2

KPK/83: 1255KPK/17: 1495 § 2PA: 232 § 2

KPK/83: 1257 § 1KPK/17: 1497 § 1PA: 234 § 1

KPK/83: 1259KPK/17: 1499 § 1PA: 236 § 1

KPK/83: 1260KPK/17: 1496PA: 233

3 Apost. can. 4; S.C. de Prop. Fide, (C.G.), 2 iun. 1760. * Syn. Libanen. Maronitarum,a. 1736, pars III, cap. III, 2, XI; cap. IV, 34; Syn. Ain-Trazen. Graeco-Melchitarum, a.1835, can. 21, 7; Syn. Sciarfen. Syrorum, a. 1888, cap. IX, art. V, 2 �Denique�; cap. XII,4; Syn. Alexandrin. Coptorum, a. 1898, sect. III, cap. III, art. I, III, 7; cap. VIII, art. I;Syn. Armen., a. 1911, 878-883.


Can. 1012 � § 1. Ius est Episcopo eparchiali, quatenus hoc necessariumest ad bonum eparchiae, de consensu consilii a rebus oeconomicis impo-nendi personis iuridicis sibi subditis tributa uniuscuiusque personae rediti-bus proportionata; nullum vero tributum imponi potest super oblationibusreceptis occasione celebrationis Divinae Liturgiae.

§ 2. Personis physicis tributa imponi possunt solummodo ad normamiuris particularis propriae Ecclesiae sui iuris.

Can. 1013 � § 1. Episcopi eparchialis est intra limites iure particularipropriae Ecclesiae sui iuris statutos determinare taxas pro variis actibuspotestatis regiminis et oblationes occasione celebrationis Divinae Litur-giae, sacramentorum, sacramentalium vel quarumvis aliarum celebratio-num liturgicarum, nisi aliter iure communi cavetur.1

§ 2. Curent Patriarchae et Episcopi eparchiales diversarum Ecclesiarumsui iuris in eodem territorio potestatem suam exercentes, ut collatis con-siliis eadem norma de taxis et oblationibus statuatur.

Can. 1014 � In omnibus ecclesiis, quae habitualiter christifidelibus pa-tent, Episcopus eparchialis praecipere potest, ut colligantur oblationespro determinatis inceptis Ecclesiae.

Can. 1015 � Eleemosynas colligere personis physicis vel iuridicis nonlicet nisi de licentia auctoritatis, cui subiectae sunt, et de consensu scriptodato Hierarchae loci, ubi eleemosynae colliguntur.2

Can. 1016 � § 1. Oblationes ad certum finem factae nonnisi ad eundemfinem destinari possunt.

§ 2. Nisi contrarium constat, oblationes moderatoribus vel administrato-ribus cuiusvis personae iuridicae factae praesumuntur ipsi personae iuri-dicae datae.3

1 * Syn. Zamosten. Ruthenorum, a. 1720, tit. VIII; Syn. Libanen. Maronitarum, a.1736, pars III, cap. V, 3; Syn. Sciarfen. Syrorum, a. 1888, cap. V, art. XI, 12; art. XV, § 9,4; Syn. Alexandrin. Coptorum, a. 1898, sect. II, cap. III, art. VI, De Coemeterio, X; Syn.Armen., a. 1911, 221, 345, 892-896.

2 Alexander VIII, const. Alias emanavit, 21 oct. 1690; Clemens XII, litt. ap. Dudum,26 mar. 1736, § 3; S.C. de Prop. Fide, litt. encycl. 24 sep. 1882; ep. circul. 1 ian. 1912;S.C. pro Eccl. Orient. monitum, a. 1928; decr. 7 ian. 1930; instr. 26 sep. 1932, 7; monitum,20 iul. 1937. * Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars I, cap. II, 10; pars II, cap. VII,


Kan. 1012 � Biskup eparchialny ma prawo, o ile jest to konieczne dladobra eparchii, za zgod¹ rady do spraw ekonomicznych na³o¿yæ na oso-by prawne sobie podleg³e podatek proporcjonalny do dochodów ka¿dejosoby; nie mo¿e za� na³o¿yæ ¿adnego podatku na ofiary przyjmowane zokazji sprawowania Boskiej Liturgii.

§ 2. Na osoby fizyczne podatki mog¹ byæ na³o¿one jedynie wed³ug pra-wa partykularnego Ko�cio³a sui iuris.

Kan. 1013 � § 1. Biskup eparchialny ma prawo w ramach prawa par-tykularnego w³asnego Ko�cio³a sui iuris okre�liæ taksy za ró¿ne akty w³adzyrz¹dzenia i ofiary sk³adane z okazji sprawowania Boskiej Liturgii, sakra-mentów, sakramentaliów oraz jakichkolwiek innych celebracji liturgicz-nych, chyba ¿e prawo wspólne inaczej zastrzega.

§ 2. Patriarchowie i Biskupi eparchialni ró¿nych Ko�cio³ów sui iuris wy-konuj¹cy swoj¹ w³adzê na tym samym terytorium powinni siê troszczyæo ustanowienie po wzajemnym porozumieniu takich samych norm o tak-sach i ofiarach.

Kan. 1014 � We wszystkich ko�cio³ach, które s¹ stale dostêpne dlachrze�cijan, Biskup eparchialny mo¿e nakazaæ, aby zbierano ofiary naokre�lone cele Ko�cio³a.

Kan. 1015 � Nie godzi siê zbieraæ ja³mu¿ny osobom fizycznym lub praw-nym, chyba ¿e za zgod¹ w³adzy, której podlegaj¹ i za pisemn¹ zgod¹Hierarchy miejsca, gdzie ja³mu¿na jest zbierana.

Kan. 1016 � § 1. Ofiary z³o¿one na okre�lony cel mog¹ byæ przezna-czone jedynie na ten cel.

§ 2. Je�li nie stwierdzi siê czego� przeciwnego, domniemuje siê, ¿e ofiarysk³adane na rêce prze³o¿onych lub zarz¹dców jakiejkolwiek ko�cielnejosoby prawnej zosta³y z³o¿one na rzecz tej osoby prawnej.

KPK/83: 1263KPK/17: 1506PA: 244

KPK/83: 1263KPK/17: 1505PA: 243

KPK/83: 1264KPK/17: 1507 § 1PA: 245 § 1

PA: 245 § 2

KPK/83: 1266

KPK/83: 1265 § 1KPK/17: 1691 § 3,1503CS: 539 § 3; PA: 240§ 1

KPK/83: 1267 § 3

KPK/83: 1267 § 1KPK/17: 1536 § 1PA: 286 § 1

7; pars III, cap. IV, 26; Syn. Ain-Trazen. Graeco-Melchitarum, a. 1835, can. 22.3 S.C. de Prop. Fide, decr. 25 dec. 1779. * Syn. Alexandrin. Coptorum, a. 1898, sect.

III, cap. VIII, art. VI; Syn. Armen., a. 1911, 918, n. 3.

Kan. 1012 § 1 � Przez wyra¿enie �podleg³e sobie osoby prawne� nale¿y tak¿e rozu-mieæ szko³y zewnêtrzne prowadzone przez instytuty zakonne na prawie papieskimi patriarszym (Int. z dnia 24 stycznia 1989 r. dotycz¹ca kan. 1263 KPK/83 � AAS 81(1989) s. 991).

* INTERPRETACJA


§ 3. Hae oblationes repudiari non possunt nisi iusta de causa et in rebusmaioris momenti de licentia Hierarchae; eiusdem Hierarchae licentiarequiritur, ut acceptentur, quae onere modali vel condicione gravanturfirmo can. 1042.1

Can. 1017 � Praescriptionem ad normam cann. 1540-1542 Ecclesiarecipit etiam pro bonis temporalibus.2

Can. 1018 � Res sacrae, quae scilicet dedicatione vel benedictione adcultum divinum destinatae sunt, si in dominio privatorum sunt, praescrip-tione acquiri a privatis personis possunt, sed eas adhibere ad usus profa-nos non licet, nisi dedicationem vel benedictionem amiserunt; si vero adpersonam iuridicam ecclesiasticam pertinent, tantum ab alia persona iu-ridica ecclesiastica acquiri possunt.

Can. 1019 � Res immobiles, res mobiles pretiosae, quae scilicet magnisunt momenti artis vel historiae vel materiae causa, iura et actiones sivepersonales sive reales, quae pertinent ad Sedem Apostolicam, spatio cen-tum annorum praescribuntur; quae ad aliquam Ecclesiam sui iuris veleparchiam pertinent, spatio quinquaginta annorum, quae vero ad aliampersonam iuridicam, spatio triginta annorum.3

Can. 1020 � § 1. Omnis auctoritas gravi obligatione tenetur curandi, utbona temporalia Ecclesiae acquisita inscribantur nomine personae iuridi-cae, ad quam pertinent, servatis omnibus praescriptis iuris civilis, quaeiura Ecclesiae in tuto ponunt.

§ 2. Si vero iure civili non conceditur, ut bona temporalia nomine perso-nae iuridicae inscribantur, omnis auctoritas curet, ut auditis peritis in iurecivili et consilio competenti iura Ecclesiae adhibitis modis iure civili vali-dis illaesa maneant.

§ 3. Haec praescripta serventur etiam circa bona temporalia a personaiuridica legitime possessa, quorum acquisitio documentis nondum est fir-mata.

1 S.C. de Prop. Fide, instr. (ad Patriarch. Armen.), 30 iul. 1867, 4.2 Constantinop. IV, can. 18; Instit. 2, 6, pr. et 1; D. 39, 3, 2; C. 2, 19 (20), 3; 7, 33, 7; 38, 2.


§ 3. Przyjêcia tych ofiar nie mo¿na odmówiæ, chyba ¿e ze s³usznej przy-czyny i w sprawach wiêkszej wagi za zezwoleniem Hierarchy; zezwole-nie tego¿ Hierarchy jest wymagane na przyjêcie ofiar z obci¹¿eniemokre�laj¹cym sposób korzystania lub stawiaj¹cym warunek, z zachowa-niem przepisu kan. 1042.

Kan. 1017 � Przedawnienie wed³ug kan. 1540-1542 Ko�ció³ przyjmujetak¿e dla dóbr doczesnych.

Kan. 1018 � Rzeczy �wiête, czyli przeznaczone dla kultu Bo¿ego przezpo�wiêcenie lub b³ogos³awieñstwo s¹ we w³adaniu osób prywatnych,mog¹ zostaæ nabyte od osób prywatnych w drodze przedawnienia, lecznie godzi siê u¿ywaæ ich do celów �wieckich, chyba ¿e utraci³y po�wiê-cenie lub b³ogos³awieñstwo; je�li za� nale¿¹ do ko�cielnej osoby prawnej,jedynie przez inn¹ ko�cieln¹ osobê prawn¹ mog¹ byæ nabyte.

Kan. 1019 � Rzeczy nieruchome, rzeczy ruchome kosztowne, któremaj¹ wielk¹ warto�æ artystyczn¹, historyczn¹ lub materialn¹, prawa i skargiczy to osobowe czy rzeczowe, nale¿¹ce do Stolicy Apostolskiej, ulegaj¹przedawnieniu po up³ywie stu lat; nale¿¹ce do jakiego� Ko�cio³a sui iurislub eparchii ulegaj¹ przedawnieniu po up³ywie piêædziesiêciu lat; rzeczynale¿¹ce do innej osoby prawnej po up³ywie trzydziestu lat.

Kan. 1020 � § 1. Ka¿da w³adza ma powa¿ny obowi¹zek troszczeniasiê, aby dobra doczesne nabyte na rzecz Ko�cio³a zosta³y zapisane naosoby prawne, do których nale¿¹, z zachowaniem wszystkich przepisówprawa cywilnego, które zabezpieczaj¹ uprawnienia Ko�cio³a.

§ 2. Je�li za� prawo cywilne nie zezwala, aby dobra doczesne by³y zapi-sane na osobê prawn¹, ka¿da w³adza powinna siê zatroszczyæ, aby, powys³uchaniu bieg³ych w prawie cywilnym oraz rady osób kompetent-nych, prawa Ko�cio³a zosta³y zabezpieczone �rodkami skutecznymi wprawie cywilnym.

§ 3. Przepisy te nale¿y zachowywaæ tak¿e odno�nie do dóbr doczesnychbêd¹cych w legalnym posiadaniu osób prawnych, których nabycie niezosta³o potwierdzone dokumentami.

KPK/83: 1267 § 2KPK/17: 1536 § 2PA: 286 § 2

KPK/83: 1268KPK/17: 1508PA: 246

KPK/83: 1269KPK/17: 1510 § 1, 2PA: 248 § 1, 2

KPK/83: 1270KPK/17: 1511 § 1, 2PA: 249

KPK/83: 1284 § 2 n. 2PA: 256 § 1

KPK/83: 1284 § 2 n. 2PA: 256 § 2

PA: 256 § 3

3 Chalc. can. 17; Constantinop. IV, can. 18.


§ 4. Auctoritas immediate superior tenetur urgere observantiam horumpraescriptorum.

Can. 1021 � § 1. In singulis eparchiis habeatur ad normam iuris particu-laris propriae Ecclesiae sui iuris speciale institutum, quod bona vel obla-tiones colligat eum in finem, ut congruae necnon fundamentaliter aequalisustentationi omnium clericorum, qui in favorem eparchiae servitium praes-tant, apte provideatur, nisi aliter eisdem provisum est.1

§ 2. Ubi praecaventia et securitas socialis necnon assistentia sanitaria infavorem clericorum nondum apte ordinatae sunt, iure particulari unius-cuiusque Ecclesiae sui iuris provideatur, ut erigantur instituta, quae haecsub vigilantia Hierarchae loci in tuto ponunt.2

§ 3. In singulis eparchiis, quatenus opus est, constituatur modo iure par-ticulari propriae Ecclesiae sui iuris determinato massa communis, quapossunt Episcopi eparchiales obligationibus erga alias personas Eccle-siae deservientes satisfacere variisque necessitatibus eparchiae occur-rere quaque etiam eparchiae divitiores adiuvare pauperiores possunt.3

CAPUT IIDe bonis ecclesiasticis administrandis

Can. 1022 � § 1. Episcopi eparchialis est vigilare administrationi omniumbonorum ecclesiasticorum, quae intra fines eparchiae sunt nec ab eiuspotestate regiminis sunt subducta, salvis legitimis titulis, qui eidem potioraiura tribuunt.4

§ 2. Habita ratione iurium, legitimarum consuetudinum et circumstantia-rum, Hierarchae, editis opportunis instructionibus intra limites iuris com-munis et iuris particularis propriae Ecclesiae sui iuris curent, ut tota ad-ministratio bonorum ecclesiasticorum apte ordinetur.

1 Vat. II, decr. Presbyterorum ordinis, 20 �Servitio�; Paulus VI, m.p. Ecclesiae sanctae,6 aug. 1966, I, 8.

2 Vat. II, decr. Presbyterorum ordinis, 21 �In nationibus�; Paulus VI, m.p. Ecclesiaesanctae, 6 aug. 1966, I, 8 �Curent�.

3 Vat. II, decr. Christus Dominus, 6 �Prae oculis�; decr. Presbyterorum ordinis, 21


§ 4. W³adza bezpo�rednio wy¿sza powinna zachêcaæ do zachowywaniatych przepisów.

Kan. 1021 � § 1. W poszczególnych eparchiach powinna istnieæ we-d³ug prawa partykularnego w³asnego Ko�cio³a sui iuris specjalna insty-tucja, gromadz¹ca dobra i ofiary przeznaczone na odpowiednie i z za-chowaniem fundamentalnej równo�ci utrzymanie wszystkich duchow-nych, którzy pe³ni¹ s³u¿bê dla dobra eparchii, chyba ¿e inaczej temu za-radzono.

§ 2. Tam, gdzie jeszcze nie zorganizowano w³a�ciwego zabezpieczeniaspo³ecznego i opieki lekarskiej dla duchowieñstwa, prawo partykularneka¿dego Ko�cio³a sui iuris powinno przewidzieæ, aby by³a powo³ana in-stytucja, która by pod kontrol¹ Hierarchy miejsca to zapewni³a.

§ 3. W poszczególnych eparchiach, o ile zachodzi potrzeba, powinienzostaæ ustanowiony, w sposób okre�lony prawem partykularnym w³a-snego Ko�cio³a sui iuris, fundusz wspólny, z którego Biskupi eparchialnimogliby wynagradzaæ inne osoby s³u¿¹ce Ko�cio³owi i w ró¿nych po-trzebach wspieraæ eparchiê i z którego tak¿e eparchie bogatsze mog³ybypomagaæ eparchiom biedniejszym.

ROZDZIA£ IIZarz¹d dóbr ko�cielnych

Kan. 1022 � § 1. Do Biskupa eparchialnego nale¿y nadzór nad zarz¹-dem wszystkich dóbr ko�cielnych, znajduj¹cych siê w granicach eparchiii podleg³ych jego w³adzy rz¹dzenia, z zachowaniem prawnych tytu³ówprzyznaj¹cych mu wiêksze uprawnienia.

§ 2. Uwzglêdniaj¹c prawa, prawne zwyczaje oraz okoliczno�ci, Hierar-chowie powinni przez wydanie odpowiednich instrukcji, w granicach prawawspólnego i partykularnego w³asnego Ko�cio³a sui iuris, staraæ siê o ure-gulowanie zarz¹du dóbr ko�cielnych.

PA: 256 § 4

KPK/83: 1274 § 1CS: 59 § 2

KPK/83: 1274 § 2

KPK/83: 1274 § 3

KPK/83: 1276 § 1KPK/17: 1519 § 1PA: 261 § 1

KPK/83: 1276 § 2KPK/17: 1519 § 2PA: 261 § 2

�Prae oculis�; Paulus VI, m.p. Ecclesiae sanctae, 6 aug. 1966, I, 8 �Spectabit�; III, 8 et 19.4 Apost. cann. 38, 41; Gang. cann. 7-8; Ant. cann. 24-25; Carth. can. 33; Nic. II, cann.

12, 17; Theophilus Alexandrin., can. 11; S. Cyrillus Alexandrin., can. 2; Constantinop. IV,cann. 15, 18; S. Isaac M., can. 57. * Syn. Sciarfen. Syrorum, a. 1888, cap. IX, art. V, 2 �Iusetiam�; cap. XIII, art. V, 9.


Can. 1023 � Administratio bonorum ecclesiasticorum personae iuridi-cae ei competit, qui immediate eam regit, nisi aliter iure cavetur.

Can. 1024 � § 1. Actus, qui fines et modum ordinariae administrationisexcedunt, administrator bonorum ecclesiasticorum valide ponere non potestnisi de consensu auctoritatis competentis scripto dato.

§ 2. In statutis determinentur actus, qui fines et modum ordinariae admi-nistrationis excedunt; si vero de hac re silent statuta, competit auctoritati,cui persona iuridica immediate subiecta est, consulto consilio competentihuiusmodi actus determinare.

§ 3. Nisi quando et quatenus in rem eius versum est, persona iuridica nontenetur respondere de actibus ab administratoribus invalide positis.

Can. 1025 � Antequam administrator bonorum ecclesiasticorum suumofficium init, debet:1° coram Hierarcha vel eius delegato promissionem facere se proprium

officium fideliter impleturum;2° accurato inventario ab Hierarcha recognito bonorum ecclesiastico-

rum suae administrationi commissorum subscribere.1

Can. 1026 � Inventarii bonorum ecclesiasticorum alterum exemplar as-servetur in archivo personae iuridicae, ad quam pertinent, alterum in ar-chivo curiae eparchialis; in utroque exemplari quaelibet mutatio adnote-tur, quam patrimonium stabile eiusdem personae iuridicae subire contin-git.

Can. 1027 � Auctoritates debent curare, ut administratores bonorumecclesiasticorum opportunas praestent cautiones iure civili validas, nequid Ecclesia detrimenti capiat eisdem administratoribus morientibus velab officio cessantibus.

Can. 1028 � § 1. Omnis administrator bonorum ecclesiasticorum dili-gentia boni patris familias suum officium implere tenetur.

§ 2. Exinde praecipue debet:

1 Ant. can. 24; Carth. can. 33. * Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars III, cap. IV,27, II; pars IV, cap. I, 12; cap. III, 4; Syn. Sciarfen. Syrorum, a. 1888, cap. XIII, art. VII, 5;


Kan. 1023 � Zarz¹d dóbr ko�cielnych osoby prawnej nale¿y do tego,kto bezpo�rednio kieruje osob¹, chyba ¿e co innego zastrzega prawo.

Kan. 1024 � § 1. Akt, który przekracza granice i sposób zwyczajnegozarz¹dzania, zarz¹dca dóbr ko�cielnych mo¿e podj¹æ wa¿nie jedynie zapisemn¹ zgod¹ kompetentnej w³adzy ko�cielnej.

§ 2. Statuty powinny okre�liæ akty, które przekraczaj¹ granice i sposóbzwyczajnego zarz¹dzania; je�li za� statuty o tym milcz¹, tego rodzajuakty powinny zostaæ okre�lone przez w³adzê, której osoba prawna bez-po�rednio podlega, po zasiêgniêciu opinii kompetentnej rady.

§ 3. Osoba prawna nie jest zobowi¹zana odpowiadaæ za czynno�ci nie-wa¿nie podjête przez zarz¹dców, jak tylko wtedy i o tyle, o ile odnios³a znich korzy�æ.

Kan. 1025 � Zanim zarz¹dca dóbr ko�cielnych obejmie swoje zadanie:

1° powinien wobec Hierarchy lub jego delegata z³o¿yæ przyrzeczenie,¿e bêdzie wiernie wype³niaæ swój urz¹d;

2° powinien podpisaæ dok³adny inwentarz powierzonych sobie dóbr ko-�cielnych, zweryfikowany przez Hierarchê.

Kan. 1026 � Jeden egzemplarz inwentarza dóbr ko�cielnych powinienbyæ przechowywany w archiwum osoby prawnej, do której nale¿y, drugiw archiwum kurii eparchialnej; w obydwu egzemplarzach nale¿y odno-towywaæ ka¿d¹ zmianê, która dotyczy maj¹tku sta³ego tej osoby praw-nej.

Kan. 1027 � W³adza powinna siê troszczyæ, aby zarz¹dcy dóbr ko�ciel-nych zachowywali nale¿yte zabezpieczenia wa¿ne wed³ug prawa cywil-nego, aby Ko�ció³ nie zosta³ nara¿ony na straty w momencie �miercizarz¹dców lub pozbawienia ich urzêdu.

Kan. 1028 � § 1. Ka¿dy zarz¹dca dóbr ko�cielnych powinien wype³niaæswoje zadanie ze staranno�ci¹ dobrego ojca rodziny.

§ 2. Zatem powinni przede wszystkim:

KPK/83: 1279 § 1KPK/17: 1182 § 2

KPK/83: 1281 § 1KPK/17: 1527 § 1PA: 276 § 1

KPK/83: 1281 § 2

KPK/83: 1281 § 3KPK/17: 1527 § 2PA: 276 § 2

KPK/83: 1283KPK/17: 1522PA: 267 § 1KPK/83: 1283 n. 1KPK/17: 1522 n. 1PA: 267 § 1 n. 1KPK/83: 1283 n. 2KPK/17: 1522 n. 2PA: 267 § 1 n. 2

KPK/83: 1283 n. 3KPK/17: 1522 n. 3PA: 267 § 1 n. 3

PA: 268 § 1

KPK/83: 1284 § 1KPK/17: 1523PA: 269

KPK/83: 1284 § 2KPK/17: 1523PA: 269

Syn. Leopolien. Ruthenorum, a. 1891, tit. XV, 1; Syn. Alexandrin. Coptorum, a. 1898,sect. III, cap. VIII, art. VI, 5.


1° vigilare, ne bona ecclesiastica suae curae concredita quoquo modopereant neve quid detrimenti capiant initis in hunc finem, quatenusopus est, contractibus assecurationis;

2° normas servare iuris canonici et civilis necnon ea, quae a fundatorevel donatore aut ab auctoritate competenti imposita sunt, et praeser-tim cavere, ne ex iuris civilis inobservantia damnum Ecclesiae obve-niat;

3° reditus bonorum ac proventus accurate et iusto tempore exigere exac-tosque tuto servare et secundum fundatoris mentem aut legitimasnormas impendere;

4° curare, ut foenus vel mutui vel hypothecae causa solvendum statutotempore solvatur et debiti summa capitalis opportune reddatur;

5° pecuniam, quae de expensis forte superest et utiliter collocari potest,de consensu Hierarchae in fines Ecclesiae vel personae iuridicaecollocare;1

6° accepti et expensi libros bene ordinatos habere;2

7° rationem administrationis exeunte unoquoque anno componere;8° documenta, quibus iura personae iuridicae in bona ecclesiastica ni-

tuntur, ordinare et in archivo asservare, authentica vero eorum exem-plaria, ubi commode fieri potest, in archivo curiae eparchialis depo-nere.3

§ 3. Praevisio accepti et expensi, ut ab administratoribus bonorum eccle-siasticorum quotannis componatur, enixe commendatur; ius particulareautem potest eam praecipere et pressius determinare modum, quo exhi-benda est.

Can. 1029 � Administrator bonorum ecclesiasticorum de bonis mobili-bus, quae ad patrimonium stabile non pertinent, donationes praeterquammoderatas secundum legitimam consuetudinem ne faciat nisi iusta decausa pietatis aut caritatis.4

Can. 1030 � Administrator bonorum ecclesiasticorum:5

1 S.C. de Prop. Fide; instr. (ad Patriarch. Armen.), 30 iul. 1867.2 * Syn. Sciarfen. Syrorum, a. 1888, cap. XIII, art. V, 6.3 * Syn. Sciarfen. Syrorum, a. 1888, cap. XIII, art. V, 6; Syn. Armen., a. 1911, 320.4 Apost. cann. 38, 41; Ant. can. 25; Constantinop. IV, can. 15. * Syn. Libanen.

Maronitarum, a. 1736, pars III, cap. IV, 2.


1° czuwaæ, a¿eby powierzone ich pieczy dobra nie przepad³y lub niedozna³y jakiej� szkody, zawieraj¹c w tym celu w razie potrzeby od-powiednie umowy ubezpieczaj¹ce;

2° zachowywaæ normy prawa kanonicznego i cywilnego, jak równie¿te, które zosta³y na³o¿one przez fundatora, darczyñcê lub kompe-tentn¹ w³adzê i staraæ siê, by Ko�ció³ nie poniós³ szkody wskuteknieprzestrzegania prawa cywilnego;

3° pobieraæ skrupulatnie i we w³a�ciwym czasie dochody z dóbr i nale¿-no�ci, pobrane za� przechowywaæ bezpiecznie i u¿ywaæ ich zgodniez wol¹ fundatora albo z normami prawnymi;

4° wyp³acaæ w ustalonych terminach procenty, nale¿ne z tytu³u po¿y-czki lub zastawu, czuwaj¹c nad odpowiednim zwrotem g³ównej sumyd³ugu;

5° pieni¹dze pozosta³e po pokryciu wydatków, które mog¹ byæ korzystnieulokowane, ulokowaæ za zgod¹ Hierarchy na korzy�æ Ko�cio³a lubosoby prawnej;

6° mieæ nale¿ycie prowadzone ksiêgi przychodów oraz rozchodów;

7° pod koniec ka¿dego roku sporz¹dziæ sprawozdanie z zarz¹du;8° dokumenty, na których opieraj¹ siê prawa osoby prawnej do dóbr

ko�cielnych, porz¹dkowaæ i przechowywaæ w archiwum; autentyczneza� ich odpisy, gdy siê to da ³atwo uczyniæ, z³o¿yæ w archiwum kuriieparchialnej.

§ 3. Usilnie zaleca siê, a¿eby zarz¹dcy dóbr ko�cielnych co roku sporz¹-dzali zestawienia przewidywanych przychodów i wydatków. Natomiastprawo partykularne mo¿e je nakazaæ i okre�liæ dok³adniej sposób, jakmaj¹ byæ sporz¹dzane.

Kan. 1029 � Jedynie z dóbr ruchomych, które nie nale¿¹ do maj¹tkusta³ego, zarz¹dca dóbr ko�cielnych mo¿e dokonywaæ darowizn okre�-lonych prawnym zwyczajem na cele pobo¿no�ci i mi³o�ci dla s³usznejprzyczyny.

Kan. 1030 � Zarz¹dcy dóbr ko�cielnych:

KPK/83: 1284 § 2 n. 1KPK/17: 1523 n. 1PA: 269 n. 1

KPK/83: 1284 § 2 n. 3KPK/17: 1523 n. 2PA: 269 n. 2

KPK/83: 1284 § 2n. 4KPK/17: 1523 n. 3PA: 269 n. 3

KPK/83: 1284 § 2 n. 5

KPK/83: 1284 § 2 n. 6KPK/17: 1523 n. 4PA: 269 n. 4

KPK/83: 1284 § 2 n. 7KPK/17: 1523 n. 5PA: 269 n. 5KPK/83: 1284 § 2 n. 8

KPK/83: 1284 § 2 n. 9KPK/17: 1523 n. 6PA: 269 n. 6

KPK/83: 1284 § 3

KPK/83: 1285KPK/17: 1535PA: 285

KPK/83: 1286KPK/17: 1524PA: 272 § 1

5 Leo XIII, ep. Noi rendiamo, 14 mar. 1890, �La religione�; litt. encycl. Rerum novarum,15 maii 1891, 32-33; Pius XI, litt. encycl. Quadragesimo anno, 15 maii 1931, II �Ac primum�� Officinae�; litt. encycl. Divini Redemptoris, 19 mar. 1937, IV �Neque�; Pius XII, nuntiusradiophonicus, 24 dec. 1942, II, Il mondo operaio; all. 13 iun. 1943, �Certo voi�; IoannesXXIII, litt. encycl. Mater et Magistra, 15 maii 1961, II �Qua de re�; Vat. II, const. Gaudiumet spes, 67; Ioannes Paulus II, litt. encycl. Laborem exercens, 14 sep. 1981, 10.


1° in operarum locatione etiam ius civile circa laborem et vitam socia-lem adamussim servet secundum principia ab Ecclesia tradita;

2° eis, qui operam ex condicto praestant, iustam remunerationem tri-buat ita, ut suis et suorum necessitatibus convenienter providere po-ssint.

Can. 1031 � § 1. Reprobata contraria consuetudine administrator bono-rum ecclesiasticorum singulis annis rationem administrationis proprioHierarchae reddere debet.1

§ 2. De bonis temporalibus, quae Ecclesiae offeruntur, administrator bo-norum ecclesiasticorum rationem publice reddat secundum modum iureparticulari statutum, nisi Hierarcha loci gravi de causa aliud statuit.

Can. 1032 � Administrator bonorum ecclesiasticorum litem nomine per-sonae iuridicae ne incohet neve contestetur in foro civili nisi de licentiaHierarchae proprii.2

Can. 1033 � Administrator bonorum ecclesiasticorum, qui officium velmunus arbitratu suo dimisit, ad restitutionem tenetur, si ex arbitraria di-missione damnum Ecclesiae obvenit.

CAPUT IIIDe contractibus, praesertim de alienationibus

Can. 1034 � Quae ius civile territorii, ubi contractus initur, statuit decontractibus tam in genere quam in specie, et de solutionibus, eadem iurecanonico in re, quae potestati Ecclesiae subest, eisdem cum effectibusserventur.

Can. 1035 � § 1. Ad alienanda bona ecclesiastica, quae ex legitimaassignatione patrimonium stabile personae iuridicae constituunt, requiri-tur:3

1 S.C. de Prop. Fide, decr. 13 apr. 1807, XV. * Syn. prov. Alba-Iulien. et Fagarasien.Rumenorum, a. 1882, tit. II, sect. IV, cap. II; Syn. Sciarfen. Syrorum, a. 1888, cap. XIII,art. V, 7.

2 Carth. can. 97.


1° w umowach o pracê powinni dok³adnie przestrzegaæ równie¿ przepi-sów pañstwowych, dotycz¹cych pracy i ¿ycia spo³ecznego, zgodniez zasadami podawanymi przez Ko�ció³;

2° tym, którzy na podstawie umowy o najem podejmuj¹ pracê, maj¹wyp³acaæ sprawiedliwe wynagrodzenie, tak a¿eby mogli oni zaspo-koiæ potrzeby w³asne i swojej rodziny.

Kan. 1031 � § 1. Zarz¹dcy dóbr ko�cielnych obowi¹zani s¹ przedk³a-daæ ka¿dego roku sprawozdanie w³asnemu Hierarsze. Zwyczaj prze-ciwny jest odrzucony.

§ 2. Z dóbr ofiarowanych na rzecz Ko�cio³a zarz¹dcy dóbr ko�cielnychpowinni przedstawiaæ chrze�cijanom odpowiednie sprawozdania, wed³ugnorm, okre�lonych prawem partykularnym, chyba ¿e Hierarcha miejscadla powa¿nej przyczyny inaczej postanowi³.

Kan. 1032 � Zarz¹dcy dóbr ko�cielnych nie powinni w imieniu osobyprawnej ani wszczynaæ sprawy, ani zawi¹zywaæ sporu w s¹dzie cywil-nym, chyba ¿e za zgod¹ w³asnego Hierarchy.

Kan. 1033 � Zarz¹dca dóbr ko�cielnych, który samowolnie porzuci³ swójurz¹d lub zadanie, jest zobowi¹zany do restytucji, je�li z takiego samo-wolnego porzucenia wynik³a szkoda dla Ko�cio³a.

ROZDZIA£ IIIUmowy, zw³aszcza alienacja

Kan. 1034 � To, co prawo cywilne na danym terytorium postanawiaodno�nie do umów, zarówno w ogólno�ci, jak i w szczególno�ci, oraz doich wykonania ma byæ zachowywane równie¿ moc¹ prawa kanoniczne-go w odniesieniu do rzeczy podlegaj¹cych w³adzy rz¹dzenia Ko�cio³a,z tymi samymi skutkami.

Kan. 1035 � § 1. Do dokonania alienacji dóbr ko�cielnych, stanowi¹-cych sta³y prawnie nabyty maj¹tek osoby prawnej wymaga siê:

KPK/83: 1286 n. 1KPK/17: 1524PA: 272 § 1

KPK/83: 1286 n. 2

KPK/83: 1287 § 1KPK/17: 1525 § 1PA: 273 § 1

KPK/83: 1287 § 2

KPK/83: 1288KPK/17: 1526PA: 275

KPK/83: 1289KPK/17: 1528PA: 277

KPK/83: 1290KPK/17: 1529PA: 278 § 1

KPK/83: 1291, 1293§ 1KPK/17: 1530 § 1PA: 278 § 1

3 Anc. can. 15; Carth. cann. 26, 33; Nic. II, can. 12; S. Cyrillus Alexandrin., can. 2;Constantinop. IV, can. 15; S.C. de Prop. Fide, instr. (ad Patriarch. Armen.), 30 iul. 1867,1. * Syn. Zamosten. Ruthenorum, a. 1720, tit. XIII; Syn. Sciarfen. Syrorum, a. 1888, cap.XIII, art. V, 9; art. VI, 5-6; Syn. Alexandrin. Coptorum, a. 1898, sect. III, cap. VIII, art.V; Syn. Armen., a. 1911, 200, n. 3, 908-910.


1° iusta causa veluti urgens necessitas, evidens utilitas, pietas, caritasvel ratio pastoralis;

2° aestimatio rei alienandae a peritis scripto facta;

3° in casibus iure praescriptis consensus auctoritatis competentis scrip-to datus, sine quo alienatio invalida est.

§ 2. Aliae quoque cautelae ab auctoritate competenti praescriptae ser-ventur, ut Ecclesiae damnum vitetur.

Can. 1036 � § 1. Si valor bonorum ecclesiasticorum, quorum alienatioproponitur, continetur intra summam minimam et summam maximam aSynodo Episcoporum Ecclesiae patriarchalis vel a Sede Apostolica sta-tutam, requiritur consensus:1

1° consilii a rebus oeconomicis et collegii consultorum eparchialium, siagitur de bonis eparchiae;

2° Episcopi eparchialis, qui in casu eget consensu consilii a rebus oeco-nomicis et collegii consultorum eparchialium, si agitur de bonis perso-nae iuridicae eodem Episcopo eparchiali subiectae;

3° auctoritatis in typico vel statutis determinatae, si agitur de bonis per-sonae iuridicae Episcopo eparchiali non subiectae.

§ 2. In Ecclesiis patriarchalibus, si valor bonorum summam maximam aSynodo Episcoporum Ecclesiae patriarchalis statutam excedit, sed nonduplo, requiritur consensus:2

1° Patriarchae datus de consensu Synodi permanentis, si agitur de boniseparchiae intra fines territorii Ecclesiae patriarchalis sitae, nisi iusparticulare eiusdem Ecclesiae aliud fert;

2° Episcopi eparchialis necnon Patriarchae datus de consensu Synodipermanentis, si agitur de bonis personae iuridicae Episcopo epar-chiali intra fines territorii Ecclesiae patriarchalis potestatem suamexercenti subiectae;

3° Patriarchae datus de consensu Synodi permanentis, si agitur de bonispersonae iuridicae Episcopo eparchiali non subiectae, etsi iuris ponti-ficii, quae intra fines territorii Ecclesiae patriarchalis sita sunt.

1 * Syn. Alexandrin. Coptorum, a. 1898, sect. III, cap. VIII, art. V.2 S.C. de Prop. Fide, 24 mar. 1851, dub. 5; Pius IX, litt. ap. Cum ecclesiastica, 31 aug.

1869, VII. * Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars IV, cap. I, 12, 14; Syn. Sciarfen.


1° s³usznej przyczyny, jak nagl¹ca potrzeba, wyra�na korzy�æ, pobo¿-no�æ, mi³o�æ lub racja pasterska;

2° oceny rzeczy alienowanej, dokonanej na pi�mie przez rzeczoznawców;

3° w przypadkach przewidzianych prawem pisemnej zgody w³adzy kom-petentnej, bez której alienacja jest niewa¿na.

§ 2. Nale¿y ponadto zachowaæ inne �rodki ostro¿no�ci przepisane przezkompetentn¹ w³adzê, aby unikn¹æ szkody Ko�cio³a.

Kan. 1036 � § 1. Gdy warto�æ dóbr, których alienacja jest zamierzona,mie�ci siê w ramach miêdzy najni¿sz¹ i najwiêksz¹ sum¹, okre�lon¹ przezSynod Biskupów Ko�cio³a Patriarchalnego lub Stolicê Apostolsk¹, wy-maga siê zgody:1° rady do spraw ekonomicznych i kolegium konsultorów eparchialnych,

je�li w danym przypadku dotyczy to dóbr eparchii;2° Biskupa eparchialnego, który w danym przypadku powinien uzyskaæ

zgodê rady do spraw ekonomicznych i kolegium konsultorów epar-chialnych, je�li dotyczy to dóbr osoby prawnej podlegaj¹cej temu Bi-skupowi eparchialnemu;

3° w³adzy okre�lonej w typikach lub statutach, je�li dotyczy to dóbr oso-by prawnej nie podlegaj¹cej Biskupowi eparchialnemu.

§ 2. W Ko�cio³ach patriarchalnych, je�li warto�æ dóbr przekracza mak-symaln¹ sumê okre�lon¹ przez Synod Biskupów Ko�cio³a Patriarchalne-go, wymaga siê zgody:1° Patriarchy, danej za zgod¹ sta³ego Synodu, je�li dotyczy to dóbr epar-

chii po³o¿onej w granicach terytorium Ko�cio³a patriarchalnego, chy-ba ¿e prawo partykularne tego Ko�cio³a inaczej stanowi;

2° Biskupa eparchialnego i Patriarchy, danej za zgod¹ sta³ego Synodu,je�li dotyczy to dóbr osoby prawnej podleg³ej Biskupowi eparchialne-mu wykonuj¹cemu sw¹ w³adzê w granicach terytorium Ko�cio³a pa-triarchalnego;

3° Patriarchy, danej za zgod¹ sta³ego Synodu, je�li dotyczy to dóbr oso-by prawnej, nawet na prawie papieskim, nie podlegaj¹cej Biskupowieparchialnemu, która jest po³o¿ona w granicach terytorium Ko�cio³apatriarchalnego.

KPK/83: 1293 § 1 n. 1KPK/17: 1530 § 1 n. 2PA: 279 § 1 n. 2KPK/83: 1293 § 1 n. 2KPK/17: 1530 § 1 n. 1PA: 279 § 1 n. 1KPK/83: 1291KPK/17: 1530 § 1 n. 3PA: 279 § 1 n. 3

KPK/83: 1293 § 2KPK/17: 1530 § 2PA: 279 § 2

KPK/83: 1292 § 1KPK/17: 1532 § 3PA: 281 § 1 n. 3a

KPK/83: 1292 § 1KPK/17: 1532 § 3PA: 281 § 1 n. 3aKPK/83: 1292 § 1KPK/17: 1532 § 3PA: 281 § 1 n. 3a

KPK/83: 1292 § 1

PA: 281 § 1 n. 2

PA: 281 § 1 n. 2

PA: 281 § 1 n. 2

PA: 281 § 1 n. 2

Syrorum, a. 1888, cap. XIII, art. VI, 5; Syn. Alexandrin. Coptorum, a. 1898, sect. III, cap.VIII, art. V, 5; Syn. Armen., a. 1911, 910.


§ 3. In Ecclesiis patriarchalibus, si valor bonorum summam maximam aSynodo Episcoporum Ecclesiae patriarchalis statutam duplo excedit et,si de rebus pretiosis vel ex voto Ecclesiae donatis agitur, servetur § 2,sed Patriarcha indiget consensu eiusdem Synodi.

§ 4. In ceteris casibus requiritur consensus Sedis Apostolicae, si valorbonorum excedit summam ab ipsa Sede Apostolica statutam vel appro-batam et, si de rebus pretiosis vel ex voto Ecclesiae donatis agitur.

Can. 1037 � Ad alienanda bona temporalia Ecclesiae patriarchalis veleparchiae Patriarchae, Patriarcha indiget:1° consilio Synodi permanentis, si valor bonorum continetur intra sum-

mam minimam et summam maximam a Synodo Episcoporum Eccle-siae patriarchalis statutam et si de bonis Ecclesiae patriarchalis agi-tur; si vero nonnisi de bonis eparchiae Patriarchae agitur, servandusest can. 1036, § 1, n. 1;

2° consensu Synodi permanentis, si valor bonorum summam maximama Synodo Episcoporum Ecclesiae patriarchalis statutam excedit, sednon duplo;

3° consensu Synodi Episcoporum Ecclesiae patriarchalis, si valor bono-rum eandem summam duplo excedit et si de rebus pretiosis vel exvoto Ecclesiae donatis agitur.

Can. 1038 � § 1. Ii, quorum consilium, consensus vel confirmatio adalienanda bona ecclesiastica iure requiritur, ne dent consilium, consen-sum vel confirmationem, antequam exacte edocti sunt de statu oecono-mico personae iuridicae, cuius bona temporalia alienanda proponuntur, etde alienationibus iam peractis.

§ 2. Consilium, consensus aut confirmatio pro non datis habentur, nisi ineis petendis exprimuntur alienationes iam peractae.

Can. 1039 � Pro quacumque alienatione requiritur consensus eorum,quorum interest.

Can. 1040 � Si bona ecclesiastica contra praescripta iuris canonici alie-nata sunt, sed alienatio iure civili valida est, auctoritas superior illius, quitalem alienationem peregit, decernat omnibus mature perpensis, an etqualis actio, a quonam et contra quemnam proponenda sit ad Ecclesiaeiura vindicanda.


§ 3. W Ko�cio³ach patriarchalnych, je�li warto�æ dóbr przekracza dwu-krotnie sumê maksymaln¹ okre�lon¹ przez Synod Biskupów Ko�cio³apatriarchalnego, i je�li dotyczy to rzeczy drogocennych lub ofiarowanychKo�cio³owi na podstawie �lubu, nale¿y zachowywaæ § 2, ale Patriarchamusi uzyskaæ zgodê tego¿ Synodu.

§ 4. W pozosta³ych przypadkach wymaga siê zgody Stolicy Apostolskiej,je�li warto�æ dóbr przekracza sumê ustalon¹ lub zatwierdzon¹ przez sam¹Stolicê Apostolsk¹ oraz je�li dotyczy to rzeczy drogocennych lub ofiaro-wanych Ko�cio³owi na podstawie �lubu.

Kan. 1037 � Dla dokonania alienacji dóbr doczesnych Ko�cio³a patriar-chalnego lub eparchii Patriarchy, Patriarcha powinien:1° zasiêgn¹æ rady sta³ego Synodu, je�li warto�æ dóbr mie�ci siê pomiê-

dzy sum¹ minimaln¹ i sum¹ maksymaln¹ ustalon¹ przez Synod Bi-skupów Ko�cio³a patriarchalnego oraz je�li dotyczy to dóbr Ko�cio³apatriarchalnego; je�li za� dotyczy to dóbr eparchii Patriarchy, nale¿yzachowaæ kan. 1036 § 1, n. 1;

2° uzyskaæ zgodê sta³ego Synodu, je�li warto�æ dóbr przekracza sumêmaksymaln¹ okre�lon¹ przez Synod Biskupów Ko�cio³a patriarchal-nego, jednak nie dwukrotnie;

3° uzyskaæ zgodê Synodu Biskupów Ko�cio³a patriarchalnego, je�li war-to�æ dóbr przekracza dwukrotnie tê sumê oraz je�li dotyczy to rzeczydrogocennych lub ofiarowanych Ko�cio³owi na podstawie �lubu.

Kan. 1038 � § 1. Ci, których opinia, zgoda lub potwierdzenie jest wy-magane dla dokonania alienacji dóbr ko�cielnych, nie powinni wydaæ opinii,zgody lub potwierdzenia, zanim nie upewni¹ siê o stanie ekonomicznymosoby prawnej, która proponuje alienacjê dóbr ko�cielnych oraz o aliena-cjach ju¿ dokonanych.

§ 2. Domniemuje siê, ¿e opinia, zgoda i potwierdzenie nie zosta³y wyda-ne, je�li w pro�bie nie wyszczególniono alienacji ju¿ dokonanych.

Kan. 1039 � W przypadku ka¿dej alienacji wymagana jest zgoda zain-teresowanych.

Kan. 1040 � Je�li dobra ko�cielne zosta³y alienowane wbrew przepi-som prawa kanonicznego, ale alienacja jest wa¿na wed³ug prawa cy-wilnego, do w³adzy wy¿szej nad tym, który dokona³ alienacji, nale¿y de-cyzja, po dok³adnym rozwa¿eniu wszystkiego, czy i jak¹ skargê, przezkogo i przeciw komu nale¿y wnie�æ dla odzyskania praw Ko�cio³a.

KPK/83: 1292 § 2KPK/17: 1532 § 1PA: 281 § 1 n. 1

PA: 282 § 1

PA: 282 § 1

KPK/83: 1292 § 4PA: 281 § 4

KPK/83: 1292 § 3KPK/17: 1532 § 4PA: 281 § 3

KPK/83: 1296KPK/17: 1534 § 1PA: 284 § 1


Can. 1041 � Nisi res est minimi momenti, bona ecclesiastica propriisadministratoribus eorumque coniunctis usque ad quartum gradum con-sanguinitatis aut affinitatis non sunt vendenda aut locanda sine specialiauctoritatis, de qua in cann. 1036 et 1037, licentia.1

Can. 1042 � Cann. 1035-1041 servari debent non solum in alienatione,sed etiam in quolibet negotio, quo condicio patrimonialis personae iuridi-cae peior fieri potest.2

CAPUT IVDe piis voluntatibus et de piis fundationibus

Can. 1043 � § 1. Qui ex iure naturae vel canonico libere potest de suisbonis statuere, potest etiam ad pias causas sive per actum inter vivossive per actum mortis causa bona relinquere.3

§ 2. In ultimis voluntatibus in bonum Ecclesiae serventur, si fieri potest,praescripta iuris civilis; si servata non sunt, heredes moneantur de obli-gatione, qua tenentur, implendi testatoris voluntatem.

Can. 1044 � Voluntates christifidelium bona sua in pias causas donan-tium vel relinquentium sive per actum inter vivos sive per actum mortiscausa legitime acceptatae diligentissime impleantur etiam circa modumadministrationis et erogationis bonorum firmo can. 1045.

Can. 1045 � § 1. Hierarcha omnium piarum voluntatum tam mortiscausa quam inter vivos exsecutor est.

§ 2. Hoc ex iure Hierarcha vigilare potest ac debet etiam per visitatio-nem, ut piae voluntates impleantur, eique ceteri exsecutores perfunctomunere rationem reddere debent.

1 * Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars IV, cap. I, 13.2 S.C. de Prop. Fide, instr. (ad Patriarch. Armen.), 30 iul. 1867.3 Constantinop. IV, can. 18; S. Nicephorus CP. can. 53. * Syn. Libanen. Maronitarum,


Kan. 1041 � Je�li nie chodzi o rzecz o bardzo ma³ej warto�ci, nie wolnobez specjalnego pisemnego zezwolenia w³adzy, o której mowa w kan.1036 i 1037, sprzedawaæ lub wydzier¿awiaæ dóbr ko�cielnych ich za-rz¹dcom albo krewnym lub powinowatym zarz¹dców, a¿ do czwartegostopnia.

Kan. 1042 � Kanony 1035-1041 powinny byæ zachowane nie tylko wprzypadku alienacji, lecz tak¿e przy podejmowaniu jakichkolwiek tran-sakcji, na skutek których maj¹tek osoby prawnej mo¿e siê znale�æ wgorszej sytuacji.

ROZDZIA£ IVPobo¿ne zapisy i pobo¿ne fundacje

Kan. 1043 � § 1. Kto z prawa naturalnego i kanonicznego mo¿e swobod-nie rozporz¹dzaæ swoimi dobrami, mo¿e równie¿ przeznaczyæ swój ma-j¹tek na cele pobo¿ne, czy to aktem miêdzy ¿yj¹cymi, czy te¿ testamen-tem.

§ 2. W rozporz¹dzeniach ostatniej woli na rzecz Ko�cio³a, nale¿y wedlemo¿no�ci zachowaæ wymogi prawa cywilnego. Je�li je pominiêto, trzebaprzypomnieæ spadkobiercom, ¿e ci¹¿y na nich obowi¹zek wype³nieniawoli testatora.

Kan. 1044 � Rozporz¹dzenia chrze�cijan, którzy przekazuj¹ lub pozo-stawiaj¹ swoje dobra na cele pobo¿ne, czy to aktem miêdzy ¿yj¹cymiczy testamentem, zgodnie z prawem przyjête, winny byæ jak najstaranniejwykonane, tak¿e co do sposobu zarz¹dzania i u¿ytkowania dóbr, z za-chowaniem przepisu kan. 1045.

Kan. 1045 � § 1. Hierarcha jest wykonawc¹ wszystkich pobo¿nychrozporz¹dzeñ, dokonanych zarówno testamentem, jak i aktem miêdzy¿yj¹cymi.

§ 2. Na mocy tego prawa Hierarcha mo¿e i powinien czuwaæ, tak¿eprzez wizytacjê, a¿eby pobo¿ne zapisy zosta³y wype³nione. Inni wyko-nawcy obowi¹zani s¹, po wype³nieniu swojej funkcji, z³o¿yæ mu spra-wozdanie.

KPK/83: 1298KPK/17: 1540PA: 290

KPK/83: 1295KPK/17: 1533PA: 283

KPK/83: 1299 § 1KPK/17: 1513 § 1PA: 251 § 1

KPK/83: 1299 § 2KPK/17: 1513 § 2PA: 251 § 2

KPK/83: 1300KPK/17: 1514PA: 252

KPK/83: 1301 § 1KPK/17: 1515 § 1PA: 253 § 1

KPK/83: 1301 § 2KPK/17: 1515 § 2PA: 253 § 2

a. 1736, pars II, cap. XIII, 13; Syn. Sciarfen. Syrorum, a. 1888, cap. XIII, art. VI; Syn.Armen., a. 1911, 884-891.


§ 3. Clausulae huic Hierarchae iuri contrariae ultimis voluntatibus adiec-tae pro non appositis habentur.

Can. 1046 � § 1. Qui bona ad pias causas sive per actum inter vivossive per actum mortis causa fiduciarie accepit, debet de sua fiducia Hie-rarcham proprium certiorem facere eique omnia talia bona cum oneribusadiunctis indicare; si vero donator id expresse et omnino prohibuit, fidu-ciam ne acceptet.

§ 2. Hierarcha debet exigere, ut bona fiduciaria in tuto collocentur, et adnormam can. 1045, § 2 vigilare, ut pia voluntas ad effectum ducatur.

§ 3. Si agitur de bonis fiduciariis alicui sodali instituti religiosi vel societa-tis vitae communis ad instar religiosorum commissis, quae destinata suntloci vel eparchiae ecclesiis, christifidelibus, qui ibidem domicilium habent,aut piis causis iuvandis, Hierarcha, de quo in §§ 1 et 2, est Hierarchaloci.

Can. 1047 � § 1. Piae fundationes in iure sunt:

1° piae fundationes autonomae, scilicet universitates rerum ad operapietatis, apostolatus aut caritatis spiritualis vel temporalis destinataeet ab auctoritate competenti in personam iuridicam erectae;

2° piae fundationes non autonomae, scilicet bona temporalia alicui per-sonae iuridicae quoquo modo data cum onere in diuturnum tempus,iure particulari determinandum, ex reditibus annuis fines, de quibus inn. 1, persequendi.

§ 2. Bona temporalia fundationis non autonomae, si concredita sunt per-sonae iuridicae Episcopo eparchiali subiectae, elapso tempore determi-nato ad institutum, de quo in can. 1021, § 1, destinari debent, nisi alia fuitvoluntas fundatoris expresse manifestata; secus eidem personae iuridi-cae cedunt.

Can. 1048 � § 1. Piae fundationes autonomae nonnisi ab Episcopo epar-chiali aliave auctoritate superiore erigi possunt.

§ 2. Ut pia fundatio non autonoma a persona iuridica valide acceptaripossit, requiritur consensus Hierarchae proprii scripto datus; Hierarchavero consensum ne det, antequam legitime comperuit personam iuridi-


§ 3. Klauzule przeciwne temu uprawnieniu Hierarchy, do³¹czone do roz-porz¹dzeñ ostatniej woli, nale¿y uwa¿aæ za niedodane.

Kan. 1046 � § 1. Kto przyj¹³ powierniczo dobra na cele pobo¿ne, czy toaktem miêdzy ¿yj¹cymi, czy te¿ aktem na wypadek �mierci, powinieno swoim powiernictwie powiadomiæ Hierarchê i daæ mu wykaz wszyst-kich tego rodzaju dóbr oraz zwi¹zanych z nimi zobowi¹zañ. Gdyby ofia-rodawca wyra�nie i bezwzglêdnie tego zabrania³, nie powinien przyj¹æpowiernictwa.

§ 2. Hierarcha powinien siê domagaæ, a¿eby dobra przyjête powierniczozosta³y bezpiecznie ulokowane i czuwaæ nad wykonaniem pobo¿nychzapisów, zgodnie z kan. 1045 § 2.

§ 3. Je�li chodzi o dobra powiernicze powierzone cz³onkowi instytutuzakonnego albo stowarzyszenia ¿ycia wspólnego na wzór zakonników,a przeznaczone dla miejsca lub eparchii ko�cio³a, chrze�cijan, którzy maj¹tam sta³e zamieszkanie, albo na wsparcie dzie³ pobo¿nych, Hierarch¹,o którym w §§ 1 i 2, jest Hierarcha miejsca.

Kan. 1047 � § 1. Pobo¿nymi fundacjami w prawie s¹:

1° pobo¿ne fundacje autonomiczne, czyli zespo³y rzeczy przeznaczonena dzie³a pobo¿no�ci, apostolatu lub mi³o�ci duchowej, lub doczesneji erygowane przez kompetentn¹ w³adzê ko�cieln¹ jako osoba prawna;

2° pobo¿ne fundacje nieautonomiczne, czyli dobra doczesne przekazanew jakikolwiek sposób jakiej� publicznej osobie prawnej z obowi¹z-kiem d³ugotrwa³ym, okre�lonym przez prawo partykularne, realizo-wania z rocznych dochodów celów, o których mowa w n. 1.

§ 2. Je�li dobra doczesne pobo¿nej fundacji nieautonomicznej zosta³ypowierzone osobie prawnej podlegaj¹cej Biskupowi eparchialnemu, poup³ywie okre�lonego czasu winny byæ przekazane instytucji, o której wkan. 1021 § 1, chyba ¿e wyra�nie zosta³a ujawniona inna wola fundato-ra. W innym razie przypadaj¹ samej osobie prawnej.

Kan. 1048 � § 1. Pobo¿ne fundacje autonomiczne mog¹ byæ erygowa-ne jedynie przez Biskupa eparchialnego lub inn¹ w³adzê wy¿sz¹.

§ 2. Aby osoba prawna mog³a wa¿nie przyj¹æ pobo¿n¹ fundacjê nieauto-nomiczn¹, wymagane jest pisemne zezwolenie w³asnego Hierarchy. Niepowinien on go dawaæ, dopóki zgodnie z prawem nie stwierdzi, ¿e osoba

KPK/83: 1301 § 3KPK/17: 1515 § 3PA: 253 § 3

KPK/83: 1302 § 1KPK/17: 1516 § 1PA: 254 § 1

KPK/83: 1302 § 2KPK/17: 1516 § 2PA: 254 § 2

KPK/83: 1302 § 3KPK/17: 1516 § 3PA: 254 § 3

KPK/83: 1303 § 1KPK/17: 1544 § 1PA: 294KPK/83: 1303 § 1 n. 1

KPK/83: 1303 § 1 n. 2KPK/17: 1544 § 1PA: 294

KPK/83: 1303 § 2

KPK/83: 1304 § 1KPK/17: 1546 § 1PA: 296 § 1


cam novo oneri suscipiendo et oneribus iam susceptis satisfacere posse;caveat quoque idem Hierarcha, ut reditus omnino respondeant oneribusadiunctis secundum morem propriae Ecclesiae sui iuris.1

§ 3. Iuris particularis est determinare ceteras condiciones, sine quibuspiae fundationes erigi vel acceptari non possunt.2

Can. 1049 � Hierarcha, qui piam fundationem erexit vel consensum adpiam fundationem acceptandam dedit, statim tutum locum designet, inquo pecunia et bona mobilia dotationis nomine assignata deponantur eumin finem, ut eadem pecunia vel bonorum mobilium pretium custodianturet quam primum caute et utiliter de prudenti eiusdem Hierarchae iudicioconsultis et eis, quorum interest, et consilio competenti collocenturin favorem eiusdem fundationis cum expresse determinata mentioneoneris.

Can. 1050 � Documenti fundationis exemplar alterum in archivo curiaeeparchialis, alterum in archivo personae iuridicae asservetur.3

Can. 1051 � § 1. Servatis cann. 1044-1046 et 1031 onerum ex piisfundationibus incumbentium tabella conficiatur, quae in loco patenti expo-natur, ne obligationes implendae in oblivionem cadant.4

§ 2. Liber habeatur et apud parochum vel rectorem ecclesiae asservetur,in quo singula onera eorumque impletio et eleemosynae adnotentur.

Can. 1052 � § 1. Reductio onerum Divinam Liturgiam celebrandi rese-rvatur Sedi Apostolicae.5

§ 2. Si in documento fundationis de re expresse cavetur, Hierarcha obimminutos reditus onera Divinam Liturgiam celebrandi reducere potest.

1 * Syn. prov. Alba-Iulien. et Fagarasien. Rumenorum, a. 1900, tit. III, cap. I, 13, c);Syn. Armen., a. 1911, 447.

2 * Syn. Armen., a. 1911, 447.3 * Syn. Armen., a. 1911, 448.4 * Syn. Armen., a. 1911, 448.


prawna jest w stanie zarówno wype³niæ nowe zobowi¹zania, jak i za-do�æuczyniæ wcze�niej ju¿ podjêtym. W sposób szczególny ma czuwaæ,by dochody w pe³ni odpowiada³y do³¹czonym zobowi¹zaniom, zgodnieze zwyczajem w³asnego Ko�cio³a sui iuris.

§ 3. Pozosta³e warunki, bez wype³nienia których nie mo¿na erygowaælub przyj¹æ pobo¿nej fundacji, powinny zostaæ okre�lone prawem party-kularnym.

Kan. 1049 � Hierarcha, który erygowa³ pobo¿n¹ fundacjê lub udzieli³zgody na przyjêcie fundacji, powinien natychmiast wyznaczyæ bezpie-czne miejsce, w którym pieni¹dze i dobra ruchome przydzielone tytu³emdotacji powinny zostaæ z³o¿one, a to w tym celu, aby te pieni¹dze lubwarto�æ dóbr ruchomych zabezpieczyæ i mo¿liwie najszybciej ostro¿nieoraz korzystnie, wed³ug roztropnego uznania tego¿ Hierarchy, po wys³u-chaniu przez niego tak¿e zdania zainteresowanych i kompetentnej rady,ulokowaæ na sta³e na korzy�æ tej fundacji, z wyra�n¹ i dok³adn¹ wzmiank¹o zobowi¹zaniu.

Kan. 1050 � Jeden egzemplarz dokumentu fundacyjnego powinien byæprzechowywany w archiwum kurii eparchialnej, drugi w archiwum oso-by prawnej.

Kan. 1051 � § 1. Z zachowaniem kanonów 1044-1046 i 1031 nale¿ysporz¹dziæ wykaz zobowi¹zañ wynikaj¹cych z pobo¿nych fundacji,umieszczaj¹c go w miejscu widocznym, aby przewidziane do wype³nie-nia zobowi¹zania nie posz³y w zapomnienie.

§ 2. Proboszcza lub rektor ko�cio³a powinien prowadziæ i przechowy-waæ ksiêgê, w której nale¿y odnotowywaæ poszczególne zobowi¹zaniaoraz ich wype³nienie i ofiary.

Kan. 1052 � § 1. Redukcja zobowi¹zañ zwi¹zanych ze sprawowaniemBoskiej Liturgii jest zarezerwowana Stolicy Apostolskiej.

§ 2. Je�li w akcie fundacyjnym zosta³o to wyra�nie zastrze¿one, Hierar-cha mo¿e zredukowaæ zobowi¹zania zwi¹zane ze sprawowaniem Bo-skiej Liturgii na skutek zmniejszenia siê dochodów.

KPK/83: 1304 § 2KPK/17: 1545PA: 295

KPK/83: 1305KPK/17: 1547PA: 297

KPK/83: 1306 § 2KPK/17: 1548 § 2PA: 298 § 2

KPK/83: 1307 § 1KPK/17: 1549 § 1PA: 299 § 1

KPK/83: 1307 § 2KPK/17: 1549 § 2PA: 299 § 2

KPK/83: 1308 § 1KPK/17: 1517 § 2,1551 § 1PA: 255 § 2, 301 § 1KPK/83: 1308 § 2KPK/17: 1517 § 2.1551 § 1PA: 255 § 2, 301 § 1

5 Secret. Status, notificatio, 29 nov. 1971; normae, 17 iun. 1974; Paulus VI, litt. ap.Firma in traditione, 13 iun. 1974. * Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars II, cap.XIII, 13; Syn. Armen., a. 1911, 447.


§ 3. Episcopo eparchiali competit potestas reducendi ob deminutionemredituum, dum causa perdurat, ad rationem oblationum in eparchia legiti-me vigentium numerum celebrationum Divinae Liturgiae, dummodo nemosit, qui obligatione tenetur et utiliter cogi potest ad oblationum augmen-tum faciendum.1

§ 4. Episcopo eparchiali etiam competit potestas reducendi onera Divi-nam Liturgiam celebrandi, quae instituta ecclesiastica gravant, si reditusad ea, quae ex eisdem tempore acceptationis onerum obtineri potuerunt,consequenda insufficientes evaserunt.2

§ 5. Potestates, de quibus in §§ 3 et 4, habent etiam Superiores genera-les institutorum religiosorum vel societatum vitae communis ad instarreligiosorum clericalium iuris pontificii vel patriarchalis.

§ 6. Potestates, de quibus in §§ 3 et 4, Episcopus eparchialis delegarepotest tantummodo Episcopo coadiutori, Episcopo auxiliari, Protosyncel-lo vel Syncellis omni subdelegatione exclusa.3

Can. 1053 � Eisdem auctoritatibus, de quibus in can. 1052, potestasinsuper competit transferendi iusta de causa onera Divinam Liturgiamcelebrandi in dies vel instituta diversa ab illis, quae in fundatione suntstatuta.4

Can. 1054 � § 1. Voluntatum christifidelium bona sua in pias causasdonantium vel relinquentium reductio, moderatio, commutatio, si funda-tor potestatem hanc Hierarchae expresse concessit, ab eodem Hierar-cha iusta tantum et necessaria de causa fieri potest.

§ 2. Si exsecutio onerum impositorum ob imminutos reditus aliave decausa nulla administratorum culpa impossibilis evasit, Hierarcha consul-tis eis, quorum interest, et consilio competenti atque servata quam opti-me fundatoris voluntate potest eadem onera aeque imminuere firmo can.1052.5

§ 3. In ceteris casibus de re adiri debet Sedes Apostolica vel Patriarcha,qui de consensu Synodi permanentis agat.

1 Paulus VI, m.p. Pastorale munus, 30 nov. 1963, I, 11; Pont. Comm. Decr. Vat. IIInterpr., resp. 1 iul. 1971; Paulus VI, litt. ap. Firma in traditione, 13 iun. 1974, II, b).

2 Paulus VI, m.p. Pastorale munus, 30 nov. 1969, I, 12; Pont. Comm. Decr. Vat. IIInterpr., resp. 1 iul. 1971; Paulus VI, litt. ap. Firma in traditione, 13 iun. 1974, II, b).


§ 3. Biskup eparchialny posiada w³adzê redukowania z powodu zmniej-szenia siê dochodów, dopóki trwa przyczyna, liczby celebracji BoskiejLiturgii do wysoko�ci stypendium prawnie obowi¹zuj¹cego w eparchii,pod warunkiem jednak, ¿e nie ma nikogo, kto jest zobowi¹zany i kogomo¿na by by³o skutecznie nak³oniæ do podwy¿szenia dochodów.

§ 4. Biskupowi eparchialnemu przys³uguje tak¿e w³adza redukowaniazobowi¹zañ zwi¹zanych ze sprawowaniem Boskiej Liturgii spoczywaj¹-cych na instytucji ko�cielnej, je�li dochody sta³y siê niewystarczaj¹ce doosi¹gniêcia z nich zysków mo¿liwych w czasie przyjêcia zobowi¹zañ.

§ 5. W³adzê, o której mowa w §§ 3 i 4 posiadaj¹ tak¿e prze³o¿eni gene-ralni kleryckich instytutów zakonnych i stowarzyszeñ ¿ycia wspólnegona wzór zakonników na prawie papieskim lub patriarszym.

§ 6. W³adzê, o której mowa w §§ 3 i 4, Biskup eparchialny mo¿e delego-waæ jedynie Biskupowi koadiutorowi, Biskupowi pomocniczemu, Proto-syncelowi i Syncelom, z wykluczeniem jednak subdelegacji.

Kan. 1053 � W³adzom, o których w kan. 1052, przys³uguje ponadtouprawnienie przenoszenia, dla s³usznej przyczyny, zobowi¹zañ spra-wowania Boskiej Liturgii na dni lub instytuty ró¿ne od tych, które zosta³yokre�lone w akcie fundacji.

Kan. 1054 � § 1. Redukcja, ograniczenie, zamiana rozporz¹dzeñ chrze�-cijan dotycz¹cych dóbr darowanych lub pozostawionych na cele pobo-¿ne mog¹ byæ przez Hierarchê dokonywane tylko dla s³usznej i koniecz-nej przyczyny, je�li fundator tê w³adzê mu wyra�nie przekaza³.

§ 2. Je�li z racji zmniejszonych dochodów albo z innej przyczyny, ale bez¿adnej winy zarz¹dców, nie jest mo¿liwe wype³nienie na³o¿onych obo-wi¹zków, wtedy Hierarcha, wys³uchawszy zdania osób zainteresowa-nych i kompetentnej rady, jak równie¿ zachowuj¹c w mo¿liwie najlepszysposób wolê fundatora, mo¿e te zobowi¹zania sprawiedliwie zmniejszyæz zachowaniem kan. 1052.

§ 3. W innych przypadkach nale¿y siê odnie�æ do Stolicy Apostolskiej lubPatriarchy, który winien dzia³aæ za zgod¹ sta³ego Synodu.

KPK/83: 1308 § 3

KPK/83: 1308 § 4

KPK/83: 1308 § 5

KPK/83: 1309

KPK/83: 1310 § 1KPK/17: 1517 § 1PA: 255 § 1

KPK/83: 1310 § 2KPK/17: 1517 § 2PA: 255 § 2

KPK/83: 1310 § 3KPK/17: 1517 § 1PA: 255 § 1

3 Paulus VI, m.p. Pastorale munus, 30 nov. 1963, I, inscriptio.4 Paulus VI, litt. ap. Firma in traditione, 13 iun. 1974, III, c); Secret Status, normae, 17

iun. 1974.5 Innocentius XII, const. Nuper, 23 dec. 1697, § 15 �Ad primum�.

646 Titulus XXIV � De iudiciis in genere

TITULUS XXIVDE IUDICIIS IN GENERE

Can. 1055 � § 1. Obiectum iudicii sunt:1

1° personarum physicarum vel iuridicarum iura persequenda aut vindi-canda vel facta iuridica declaranda;

2° delicta, quod spectat ad poenam irrogandam.

§ 2. In controversiis vero ortis ex actu potestatis regiminis exsecutivaecompetens est solummodo auctoritas superior ad normam cann. 996-1006.2

Can. 1056 � In causis, quae alicui Dicasterio Sedis Apostolicae reser-vantur, tribunalia normas ab eodem Dicasterio editas sequantur oportet.3

Can. 1057 � In causis servorum Dei, ut inter Sanctos referantur, ser-ventur normae speciales a Romano Pontifice statutae.4

CAPUT IDe foro competenti

Can. 1058 � Romanus Pontifex a nemine iudicatur.5

Can. 1059 � § 1. Ob primatum Romani Pontificis integrum est cuilibetchristifideli causam suam in quovis statu et gradu iudicii cognoscendamad ipsum Romanum Pontificem deferre, qui pro toto orbe catholico iudexest supremus et qui vel ipse per se ius dicit vel per tribunalia Sedis Apo-stolicae vel per iudices a se delegatos.6

1 D. 50, 16, 178, (2).2 Paulus VI, const. ap. Regimini Ecclesiae Universae, 15 aug. 1967, 106; Ioannes

Paulus II, const. ap. Pastor Bonus, 28 iun. 1988, art. 123.3 Ordo servandus in S. Congregationibus, Tribunalibus, Officiis Romanae Curiae, 29

sep. 1908, pars altera, Normae peculiares, cap. VII, art. I, n. 6.4 Paulus VI, m.p. Sanctitatis clarior, 19 mar. 1969; const. ap. Sacra Rituum Congregatio,

8 maii 1969, 5-13; S.C. pro Causis Sanctorum, decr. 3 apr. 1970; notificatio, 16 dec. 1972;normae, 7 feb. 1983; decr. 7 feb. 1983.

5 Constantinop. IV, can. 21; Vat. I, sess. IV, cap. III, De vi et ratione primatus Romani

647Tytu³ XXIV � S¹downictwo w ogólno�ci

TYTU£ XXIVS¥DOWNICTWO W OGÓLNO�CI

Kan. 1055 � § 1. Przedmiotem postêpowania s¹dowego s¹:

1° dochodzenie albo obrona uprawnieñ osób fizycznych lub prawnychalbo stwierdzenie faktów prawnych;

2° przestêpstwa w tym, co dotyczy wymierzenia kary.

§ 2. W sporach za� powsta³ych na skutek wydania aktu w³adzy rz¹dze-nia wykonawczej kompetentna jest tylko w³adza wy¿sza wed³ug normkan. 996-1006.

Kan. 1056 � W sprawach zarezerwowanych dla poszczególnych dyka-sterii Stolicy Apostolskiej, trybuna³y powinny postêpowaæ wed³ug normwydanych dla tych dykasterii.

Kan. 1057 � W sprawach zaliczania S³ug Bo¿ych do grona �wiêtych,nale¿y zachowaæ normy specjalne wydane przez Biskupa Rzymskiego.

ROZDZIA£ IW³a�ciwo�æ s¹du

Kan. 1058 � Biskup Rzymski nie mo¿e byæ przez nikogo s¹dzony.

Kan. 1059 � § 1. Z racji prymatu Biskupa Rzymskiego wolno ka¿demuchrze�cijaninowi swoj¹ sprawê w ka¿dym stadium i z trybuna³u ka¿degostopnia przenie�æ do rozpoznania samego Biskupa Rzymskiego, któryjest najwy¿szym sêdzi¹ dla ca³ego �wiata katolickiego i który s¹dzi oso-bi�cie lub przez trybuna³y Stolicy Apostolskiej lub te¿ przez sêdziów przezsiebie delegowanych.

KPK/83: 1400 § 1KPK/17: 1552 § 2SN: 1 § 2KPK/83: 1400 § 1 n. 1KPK/17: 1552 § 2 n. 1SN: 1 § 2 n. 1KPK/83: 1400 § 1 n. 2KPK/17: 1552 § 2 n. 2SN: 1 § 2 n. 2KPK/83: 1400 § 2KPK/17: 1601SN: 36 § 1, 2;CS: 145

KPK/83: 1402KPK/17: 1555 § 1SN: 4

KPK/83: 1403 § 1

KPK/83: 1404KPK/17: 1556SN: 14KPK/83: 1417 § 1,1442KPK/17: 1569 § 1,1597SN: 32 § 1, 77; CS:145

pontificis, �Et quoniam�; S. Zosimus, litt. Quamvis Patrum, 21 mar. 418; S. Bonifacius I,litt. Retro maioribus, 11 mar. 422; S. Gelasius, litt. Ego quoque, a. 493, �Nobis opponunt�;S. Nicolaus I, litt. Omnium Nos, a. 867, �Videte ergo�; S. Leo IX, litt. In terra pax, a.1053, XI; Bonifacius VIII, bulla, Unam sanctam, 18 nov. 1302; Leo XIII, ep. encycl.Satis cognitum, 29 iun. 1896, 30.

6 Sard. cann. 3, 5; Carth. prolog.; S. Bonifacius I, litt. Institutio universalis, 11 mar.422; S. Gelasius, litt. Ego quoque, a. 493, �Nobis opponunt�; litt. Valde mirati, 5 feb.496, �Non reticemus�; S. Nicolaus I, litt. Proposueramus quidem, a. 865, �Sed his�;


§ 2. Haec provocatio tamen ad Romanum Pontificem interposita nonsuspendit excepto casu appellationis exercitium potestatis in iudice, quicausam iam cognoscere coepit quique idcirco potest iudicium prosequiusque ad sententiam definitivam, nisi constat Romanum Pontificem cau-sam ad se advocavisse.1

Can. 1060 � § 1. Soli Romano Pontifici ius est iudicandi:

1° Patriarchas;2

2° Episcopos in causis poenalibus;3

3° eos, qui supremum tenent civitatis magistratum;4

4° alias causas, quas ipse ad suum advocavit iudicium.

§ 2. Exceptis Episcopis intra fines territorii Ecclesiae patriarchalis potes-tatem suam exercentibus ceteri Episcopi in causis contentiosis iudicantura tribunali a Romano Pontifice designato salvo can. 1066, § 2.5

§ 3. Iudex de actu vel documento a Romano Pontifice in forma specificaconfirmato videre non potest, nisi illius praecessit mandatum.

Can. 1061 � Coram tribunalibus Sedis Apostolicae conveniri debent per-sonae, quae auctoritatem superiorem infra Romanum pontificem nonhabent, sive sunt personae physicae in ordine episcopatus non constitu-tae sive sunt personae iuridicae salvo can. 1063, § 4, nn. 3 et 4.

Can. 1062 � § 1. Synodus Episcoporum Ecclesiae patriarchalis, salvacompetentia Sedis Apostolicae, est superius tribunal intra fines territoriieiusdem Ecclesiae.6

Professio fidei (in Lugd. II) a Michaele Palaeologo Gregorio X oblata, a. 1274; IohannesXXII, ep. Salvator noster, 29 apr. 1319, �Nec omittimus�.

1 S. Zosimus, litt. Quamvis Patrum, a. 418; Sign. Apost., litt. circ. 13 dec. 1977.2 Benedictus XIV, litt. Non possumus, 20 iul. 1746. * Syn. Libanen. Maronitarum, a.

1736, pars III, cap. VI, 10.3 Apost. can. 74; Ant. cann. 12-15, 17, 22, 25; Constantinop. I, can. 6; Chalc. cann. 9,

17; Sard. cann. 3-5; Carth. prolog. et cann. 12, 19, 121-123; Constantinop. a. 394;Constantinop. IV, cann. 17, 24, 26; S. Cyrillus Alexandrin., can. 1; S. Iulius, litt. Legilitteras, a. 341; S. Leo M., litt Quanta fraternitali, a. 446, �De conciliis�; S. Nicolaus I,litt. Quanto maiora, a. 886, �Non autem� et �Porro si dicitis�; Iohannes VIII, litt. Dic


§ 2. To odwo³anie siê do Biskupa Rzymskiego nie zawiesza jednak pozawypadkiem apelacji wykonywania w³adzy przez s¹d, który zacz¹³ ju¿sprawê rozpatrywaæ; mo¿e on zatem kontynuowaæ proces a¿ do osta-tecznego wyroku, chyba ¿e wiadomo o przejêciu sprawy przez BiskupaRzymskiego.

Kan. 1060 � § 1. Tylko Biskup Rzymski ma prawo s¹dziæ:

1° Patriarchów;2° biskupów w sprawach karnych;

3° sprawuj¹cych najwy¿sz¹ w³adzê pañstwow¹;

4° inne sprawy, które sam wezwa³ przed swój s¹d.

§ 2. Wy³¹czaj¹c Biskupów sprawuj¹cych swoj¹ w³adzê w granicachterytorium Ko�cio³a patriarchalnego inni Biskupi w sprawach spornychs¹dzeni s¹ przez trybuna³ wyznaczony przez Biskupa Rzymskiego z za-chowaniem kan. 1066 § 2.

§ 3. Sêdzia nie mo¿e rozpatrywaæ sprawy dotycz¹cej aktu lub dokumen-tu potwierdzonego w specjalny sposób przez Biskupa Rzymskiego, chy-ba ¿e ów udzieli uprzednio polecenia.

Kan. 1061 � Przed trybuna³y Stolicy Apostolskiej nale¿y wzywaæ oso-by, które nie maj¹ prze³o¿onego ni¿szego od Biskupa Rzymskiego, jak te¿osoby fizyczne nie bêd¹ce Biskupami, jak te¿ osoby prawne z zachowa-niem kan. 1063 § 4 nn. 3 i 4.

Kan. 1062 � § 1. Synod Biskupów Ko�cio³a patriarchalnego, z zacho-waniem kompetencji Stolicy Apostolskiej, jest najwy¿szym trybuna³emw granicach terytorium tego Ko�cio³a.

KPK/83: 1417 § 2KPK/17: 1569 § 2SN: 32 § 2

KPK/83: 1405 § 1KPK/17: 1557 § 1SN: 15SN: 15 n. 2

KPK/83: 1405 § 1 n. 3KPK/17: 1557 § 1 n. 3SN: 15 n. 3, 17 § 1 n. 2KPK/83: 1405 § 1 n. 1KPK/17: 1557 § 1 n. 1SN: 15 n. 1KPK/83: 1405 § 1 n. 4KPK/17: 1557 § 3SN: 16 § 2KPK/83: 1405 § 3KPK/17: 1557 § 2SN: 16 § 1

KPK/83: 1405 § 2KPK/17: 1683SN: 203

KPK/83: 1405 § 3KPK/17: 1557 § 2SN: 16 § 1

ergo eis, a. 873, �Porro Alvinus�; Pius VI, litt. Maximum Nobis, 18 sep. 1784, n. 3, ad 5;S.C. de Prop. Fide, decr. 20 iul. 1760, ad VIII; instr. 9 aug. 1760; (C.G.), 17 feb. 1772, ad4; (C.G.), 8 iul. 1774, 3; 8 iul. 1774, dub. 15; 22 mar. 1777; (C.G.), 15 sep. 1777, ad 1. *Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars III, cap. IV, 33, I; cap. VI, 2, 14; Syn. Sciarfen.Syrorum, a. 1888, cap. VII, art. III, 6, 12; Syn. Armen., a. 1911, 194.

4 Constantinop. IV, can. 16.5 Sard. can. 3; Chalc. cann. 9, 17.6 Constantinop. I, can. 6; Chalc. cann. 9, 17; Apost. can. 74; Ant. 3, 12-15, 17, 20, 22,

25; Sard. 3, 13-14; Carth. 12, 121, 125; Constantinop. a. 394; Protodeut. can. 13; S.Cyrillus Alexandrin., can. 1 in fine.


§ 2. Synodus Episcoporum Ecclesiae patriarchalis per secreta suffragiaeligere debet ad quinquennium ex suo gremio Moderatorem generalemadministrationis iustitiae necnon duos Episcopos, qui cum eo praesideconstituunt tribunal; si vero unus ex his tribus Episcopis est in causa veladesse non potest, Patriarcha de consensu Synodi permanentis ei aliumEpiscopum substituat; item in casu recusationis videat Patriarcha de con-sensu Synodi permanentis.

§ 3. Huius tribunalis est iudicare causas contentiosas sive eparchiarumsive Episcoporum, etiam Episcoporum titularium.1

§ 4. Appellatio in his causis fit ad Synodum Episcoporum Ecclesiae pa-triarchalis ulteriore appellatione remota salvo can. 1059.

§ 5. Moderatori generali administrationis iustitiae est ius vigilandi omni-bus tribunalibus intra fines territorii Ecclesiae patriarchalis sitis necnonius decisionem ferendi in recusatione contra aliquem iudicem tribunalisordinarii Ecclesiae patriarchalis.

Can. 1063 � § 1. Patriarcha erigere debet tribunal ordinarium Ecclesiaepatriarchalis a tribunali eparchiae Patriarchae distinctum.

§ 2. Hoc tribunal proprium praesidem, iudices, promotorem iustitiae, de-fensores vinculi aliosque necessarios administros habeat a Patriarcha deconsensu Synodi permanentis nominatos; praeses, iudices, promotor iu-stitiae necnon defensores vinculi amoveri non possunt nisi a Synodo Epi-scoporum Ecclesiae patriarchalis, renuntiationem vero ab officio Patriarchasolus acceptare potest.

§ 3. Hoc tribunal est tribunal appellationis in secundo et in ulterioribusgradibus iudicii ope iudicum, qui sibi invicem succedunt, pro causis intribunalibus inferioribus iam definitis; huic tribunali competunt etiam iuratribunalis metropolitani eis in locis territorii Ecclesiae patriarchalis, ubiprovinciae erectae non sunt.2

§ 4. Huic tribunali competit iudicare ope iudicum, qui sibi invicem succe-dunt, in primo et in ulterioribus gradibus iudicii causas:3

1 Quinisext. can 25.2 * Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars III, cap. VI, 2, 5 et 10; Syn. Sciarfen.

Syrorum, a. 1888, cap. VII, art. III, 6, 13); Syn. Alexandrin. Coptorum, a. 1898, sect. III,cap. I, art. III, IV, 8).


§ 2. Synod Biskupów Ko�cio³a patriarchalnego winien wybraæ w g³oso-waniu tajnym na piêæ lat ze swojego gremium moderatora generalnegowykonywania sprawiedliwo�ci i ponadto dwóch biskupów, którzy z mo-deratorem jako przewodnicz¹cym stanowi¹ trybuna³; je�li za� sprawadotyczy jednego z tych trzech Biskupów lub nie mo¿e który� z nich byæobecny, Patriarcha za zgod¹ sta³ego Synodu ustanowi w jego miejsceinnego biskupa; podobnie w przypadku sprzeciwu Patriarcha powinienzaradziæ za zgod¹ sta³ego Synodu.

§ 3. Do tego trybuna³u nale¿y rozstrzyganie spraw spornych tak epar-chii, jak Biskupów, tak¿e Biskupów tytularnych.

§ 4. Apeluje siê w tych sprawach do Synodu Biskupów Ko�cio³a patriar-chalnego, bez dalszej apelacji z zachowaniem kan. 1059.

§ 5. Do moderatora generalnego wykonywania sprawiedliwo�ci nale¿yprawo wizytacji wszystkich trybuna³ów po³o¿onych w granicach teryto-rium Ko�cio³a patriarchalnego, a tak¿e prawo wydawania decyzji przysprzeciwie wobec jakiego� sêdziego zwyczajnego trybuna³u Ko�cio³apatriarchalnego.

Kan. 1063 � § 1. Patriarcha powinien erygowaæ trybuna³ zwyczajnyKo�cio³a patriarchalnego ró¿ny od trybuna³u eparchii Patriarchy.

§ 2. Trybuna³ ten winien mieæ w³asnego prezesa, sêdziów, rzecznika spra-wiedliwo�ci, obroñcê wêz³a i innych urzêdników mianowanych przezPatriarchê za zgod¹ sta³ego Synodu; prezes, sêdziowie, rzecznik spra-wiedliwo�ci oraz obroñca wêz³a nie mog¹ byæ odwo³ani, chyba ¿e przezsynod Biskupów Ko�cio³a patriarchalnego, za� zrzeczenie siê urzêdu mo¿eprzyj¹æ tylko Patriarcha.

§ 3. Trybuna³ ten jest trybuna³em apelacyjnym w drugim i dalszych stop-niach s¹du przez dzia³anie sêdziów, którzy nastêpuj¹ nawzajem po sobie,dla rozstrzygniêtych ju¿ spraw w ni¿szych trybuna³ach; temu trybuna³owiprzynale¿¹ tak¿e uprawnienia trybuna³u metropolitalnego w tych miejscachterytorium Ko�cio³a patriarchalnego, gdzie nie s¹ erygowane prowincje.

§ 4. Trybuna³owi temu przys³uguje os¹dzanie przez dzia³anie sêdziów,którzy nastêpuj¹ nawzajem po sobie, w pierwszym i w wy¿szych stop-niach s¹du spraw:

SN: 18 § 2

SN: 85 § 1; CS: 298§ 1

SN: 85 § 2; CS: 298§ 2

SN: 72 § 1 n. 2, 3, 5, §4, 73 § 1

SN: 19

3 Quinisext. can. 25.


1° Exarchorum et delegatorum Patriarchae, qui Episcopi non sunt;2° personarum physicarum vel iuridicarum Patriarchae immediate su-

biectarum;3° institutorum vitae consecratae iuris pontificii;4° Superioris instituti vitae consecratae iuris pontificii, qui in eodem in-

stituto Superiorem potestate iudiciali praeditum non habet;

5° ex iuris particularis praescripto eidem tribunali reservatas.

Can. 1064 � § 1. Tribunal metropolitanum, quod non est distinctum atribunali eparchiae Metropolitae, est tribunal appellationis a sententiis tri-bunalium eparchialium.1

§ 2. A causis in primo gradu iudicii pertractatis coram Metropolita alioveEpiscopo eparchiali, qui auctoritatem superiorem infra Romanum Ponti-ficem non habet, fieri debet appellatio ad tribunal ab ipso stabili modocum approbatione Sedis Apostolicae designatum firmis cann. 139 et 175.

Can. 1065 � Tribunal tertii gradus est Sedes Apostolica, nisi aliter iurecommuni expresse cavetur.

Can. 1066 � § 1. In unaquaque eparchia et pro omnibus causis iureexpresse non exceptis iudex in primo gradu iudicii est Episcopus epar-chialis.2

§ 2. Si vero agitur de iuribus aut bonis temporalibus personae iuridicae abEpiscopo eparchiali repraesentatae, iudicat in primo gradu iudicii tribunalappellationis firmo can. 1062, § 3.

Can. 1067 � § 1. Tribunal primi gradus pro pluribus eparchiis eiusdemEcclesiae sui iuris erigi potest a Patriarcha de consensu Episcoporumeparchialium, quorum interest, si de eparchiis intra fines territorii Eccle-siae patriarchalis sitis agitur; in ceteris casibus ab ipsis Episcopis epar-chialibus, qui ad hoc consenserunt approbante Sede Apostolica.

1 Nic. I, can. 5; Ant. can. 12; Sard. can. 14; Constantinop. IV, can. 26. * Syn. Libanen.Maronitarum, a. 1736, pars III, cap. IV, 32 �De iis� et III; Syn. prov. Alba-Iulien. etFagarasien. Rumenorum, a. 1882, tit. V, § 59; Syn. Alexandrin. Coptorum, a. 1898, sect.III, cap. VI, tit. II, 3.


1° Egzarchów i delegatów Patriarchy, którzy nie s¹ biskupami;2° osób fizycznych lub prawnych podlegaj¹cych bezpo�rednio Patriar-

sze;3° instytutów ¿ycia konsekrowanego na prawie papieskim;4° prze³o¿onych instytutów ¿ycia konsekrowanego na prawie papieskim,

którzy nie maj¹ w tym instytucie prze³o¿onego sprawuj¹cego w³adzês¹dzenia;

5° zarezerwowane temu trybuna³owi przepisem prawa partykularnego.

Kan. 1064 � § 1. Trybuna³ metropolitalny, który nie jest ró¿ny od try-buna³u eparchii metropolity, jest trybuna³em apelacyjnym od wyrokówtrybuna³ów eparchialnych.

§ 2. Od spraw rozpatrywanych na pierwszym stopniu s¹du przed metro-polit¹ lub innym biskupem eparchialnym, który nie ma ni¿szego prze³o¿o-nego od Biskupa Rzymskiego, nale¿y apelowaæ do trybuna³u wyznaczo-nego na sposób sta³y przez niego samego za aprobat¹ Stolicy Apostol-skiej z zachowaniem kan. 139 i 175.

Kan. 1065 � Trybuna³em trzeciego stopnia jest Stolica Apostolska, chy-ba ¿e inaczej zastrzega w sposób wyra�ny prawo wspólne.

Kan. 1066 � § 1. W ka¿dej eparchii i dla wszystkich spraw wyra�nieprzez prawo nie wyjêtych sêdzi¹ na pierwszym stopniu trybuna³u jestbiskup eparchialny.

§ 2. Je�li za� chodzi o prawa lub dobra doczesne osoby prawnej repre-zentowanej przez biskupa eparchialnego, w pierwszym stopniu s¹dzi try-buna³ apelacyjny z zachowaniem kan. 1062 § 3.

Kan. 1067 � § 1. Trybuna³ pierwszego stopnia dla kilku eparchii tegosamego Ko�cio³a sui iuris mo¿e byæ erygowany przez Patriarchê za zgod¹zainteresowanych biskupów eparchialnych, je�li chodzi o eparchie po³o-¿one w granicach terytorium Ko�cio³a patriarchalnego; w pozosta³ychwypadkach przez samych biskupów eparchialnych, którzy za aprobat¹Stolicy Apostolskiej osi¹gn¹ porozumienie w tej sprawie.

SN: 19 n. 1

SN: 19 n. 2, 72 § 2 n. 1

SN: 19 n. 3, 72 § 2 n. 1

SN: 19 n. 4

SN: 19 n. 5

KPK/83: 1438 n. 1KPK/17: 1594 § 1, 4SN: 72 § 1 n. 1, § 4

KPK/83: 1438 n. 2KPK/17: 1594 § 2,3, 4SN: 72 § 1 n. 4, § 4

SN: 73 § 1

KPK/83: 1419 § 1KPK/17: 1572 § 1SN: 37 § 1

KPK/83: 1419 § 2KPK/17: 1572 § 2SN: 37 § 2

KPK/83: 1423 § 1SN: 38 § 1 n. 1

2 Vat. II, const. Lumen gentium, 27. * Syn. prov. Alba-Iulien. et Fagarasien.Rumenorum, a. 1872, tit. X, cap. I, a. 1882, tit. V, § 1; Syn. Alexandrin. Coptorum, a.1898, sect. III, cap. VI, tit. II, 1-2; Syn. Armen., a. 1911, 962-963.


§ 2. Hoc tribunal erigi debet, si singuli Episcopi eparchiales tribunal pro-prium quacumque de causa erigere non possunt; intra fines territorii Ec-clesiae patriarchalis, si casus fert, a Synodo Episcoporum Ecclesiae pa-triarchalis hoc tribunal erigatur.

§ 3. In eparchiis, pro quibus tale tribunal erectum est, tribunal eparchialecollegiale valide erigi non potest.

§ 4. Coetui Episcoporum eparchialium, qui ad tale tribunal consenserunt,vel Episcopo eparchiali ab eodem electo competunt potestates, quasEpiscopus eparchialis habet circa suum tribunal; si vero hoc tribunal aSynodo Episcoporum Ecclesiae patriarchalis vel a Sede Apostolica erec-tum est, servandae sunt normae ab ipsa Synodo vel Sede Apostolicastatutae.

§ 5. Appellatio ab hoc tribunali fit intra fines territorii Ecclesiae patriar-chalis ad tribunal ordinarium Ecclesiae patriarchalis; in ceteris casibusvero ad tribunal stabili modo a coetu Episcoporum, de quo in § 4, cumapprobatione Sedis Apostolicae vel ab ipsa Sede Apostolica designatum.1

Can. 1068 � § 1. Episcopi eparchiales diversarum Ecclesiarum sui iurisin eodem territorio potestatem suam exercentes convenire inter se po-ssunt de constituendo tribunali communi, quod causas sive contentiosassive poenales christifidelium alicui ex eisdem Episcopis eparchialibus sub-ditorum cognoscat.

§ 2. Si idonei iudices aliique administri tribunalium desunt, Episcopi epar-chiales curent, ut tribunal commune constituatur.

§ 3. Episcopi eparchiales, qui ad tribunal commune consenserunt, unumex se ipsis designare debent, cui circa hoc tribunal competunt potestates,quas Episcopus eparchialis habet circa suum tribunal.

§ 4. A sententiis tribunalis communis primi gradus appellatio fit ad tribu-nal stabili modo a Sede Apostolica designatum.

Can. 1069 � § 1. Controversiae inter personas physicas vel iuridicaseiusdem instituti vitae consecratae institutis saecularibus exceptis, in quo

1 * Syn. Sciarfen. Syrorum, a. 1888, cap. VII, art. III, 6, 13).


§ 2. Trybuna³y te nale¿y erygowaæ, je�li poszczególni biskupi eparchialninie mog¹ z jakiejkolwiek przyczyny erygowaæ w³asnego trybuna³u; wgranicach terytorium Ko�cio³a patriarchalnego, w razie potrzeby trybu-na³ ten jest erygowany przez Synod Biskupów Ko�cio³a patriarchalnego.

§ 3. W eparchiach, dla których zosta³ erygowany taki trybuna³, nie mo¿-na wa¿nie erygowaæ trybuna³u eparchialnego kolegialnego.

§ 4. Zebraniu biskupów eparchialnych, którzy porozumieli siê co do ta-kiego trybuna³u lub biskupowi eparchialnemu przez nich wybranemu przy-s³uguj¹ uprawnienia, jakie biskup eparchialny posiada w stosunku doswojego trybuna³u; je�li za� trybuna³ ten zosta³ erygowany przez SynodBiskupów Ko�cio³a patriarchalnego lub przez Stolicê Apostolsk¹, nale¿yzachowaæ normy ustanowione przez sam Synod lub Stolicê Apostolsk¹.

§ 5. W granicach terytorium Ko�cio³a patriarchalnego apeluje siê odtych trybuna³ów do trybuna³u zwyczajnego Ko�cio³a patriarchalnego; winnych przypadkach za� do trybuna³u wskazanego na sposób sta³y przezzebranie biskupów, o którym w § 4, za aprobat¹ Stolicy Apostolskiej lubwyznaczonego przez sam¹ Stolicê Apostolsk¹.

Kan. 1068 � § 1. Biskupi eparchialni ró¿nych Ko�cio³ów sui iuris wyko-nuj¹cy swoj¹ w³adzê na tym samym terytorium mog¹ porozumieæ siê codo ustanowienia wspólnego trybuna³u, który bêdzie rozpoznawa³ sprawytak sporne, jak i karne chrze�cijan podleg³ych któremu� z tych biskupóweparchialnych.

§ 2. Je�li brakuje w³a�ciwych sêdziów i innych urzêdników trybuna³u,biskupi eparchialni powinni zatroszczyæ siê o ustanowienie wspólnegotrybuna³u.

§ 3. Biskupi eparchialni, którzy uzgodnili powo³anie wspólnego trybuna-³u, powinni wyznaczyæ jednego spo�ród siebie, który posiada³by upraw-nienia wobec tego trybuna³u, jakie ma biskup eparchialny wobec swoje-go trybuna³u.

§ 4. Od wyroku trybuna³u wspólnego pierwszego stopnia apeluje siê dotrybuna³u wyznaczonego na sta³e przez Stolicê Apostolsk¹.

Kan. 1069 � § 1. Spory miêdzy osobami fizycznymi lub prawnymi tegosamego instytutu ¿ycia konsekrowanego, z wyj¹tkiem instytutów �wiec-

SN: 38 § 1 n. 2

KPK/83: 1423 § 1

KPK/83: 1439 § 1SN: 72 § 1 n. 5

SN: 39 § 1

SN: 39 § 2

SN: 72 § 1 n. 6

KPK/83: 1427 § 1, 2KPK/17: 1579 § 1, 2SN: 51 § 1, 2 n. 1, 2


Superiores potestate regiminis praediti sunt, definiendae sunt apud iudi-cem vel tribunal in typico vel statutis instituti determinatum.

§ 2. Si controversia, institutis saecularibus exceptis, enascitur inter per-sonas physicas vel iuridicas diversorum institutorum vitae consecrataeaut etiam eiusdem instituti iuris eparchialis alteriusve, in quo Superiorespotestate regiminis praediti non sunt, aut inter sodalem vel personamiuridicam instituti vitae consecratae et quamcumque aliam personamphysicam vel iuridicam, iudicat in primo gradu iudicii tribunal eparchiale.

Can. 1070 � Auctoritas quodcumque tribunal erigens curet, ut tribunalpropria statuta ab eadem auctoritate approbata habeat, in quibus iudicumaliorumque administrorum modus nominationis, muneris tempus, remu-neratio necnon alia iure requisita determinari debent.

Can. 1071 � Quodlibet tribunal ius habet in auxilium vocandi aliud tribu-nal cuiuscumque Ecclesiae, ut quosdam actus processuales peragat excep-tis tamen illis actibus, qui decisiones iudicum implicant.1

Can. 1072 � In causis, de quibus in cann. 1060, 1061, 1062, § 3 et 1063,§ 4 inferiorum iudicum incompetentia est absoluta; item absoluta est in-competentia iudicis, si competentia ratione gradus iudicii statuta non ser-vatur.2

Can. 1073 � § 1. Nemo in primo gradu iudicii conveniri potest nisi co-ram iudice, qui competens est ob unum ex titulis, qui iure communi deter-minantur.3

§ 2. Incompetentia iudicis, cui nullus ex his titulis suffragatur, dicitur rela-tiva.4

§ 3. Nisi aliter iure expresse cavetur, actor sequitur forum partis conven-tae; si vero pars conventa multiplex forum habet, optio fori actori conce-ditur.5

1 S.C.S. Off., instr. (ad Ep. Rituum Orient.), a. 1883, tit. III, 15.2 Sign. Apost., decl. 3 iun. 1989, 5.3 C. 7, 48, 4.


kich, w którym prze³o¿eni maj¹ w³adzê rz¹dzenia, s¹ rozstrzygane przezsêdziego lub trybuna³ okre�lony w typikach lub statutach instytutu.

§ 2. Je�li spór, z wyj¹tkiem instytutów �wieckich, powstaje miêdzy oso-bami fizycznymi lub prawnymi ró¿nych instytutów ¿ycia konsekrowane-go albo tak¿e tego samego instytutu na prawie eparchialnym lub takiego,w którym nie ma ustanowionej wy¿szej w³adzy rz¹dzenia, albo miêdzycz³onkiem lub osob¹ prawn¹ instytutu ¿ycia konsekrowanego i jak¹kol-wiek inn¹ osob¹ fizyczn¹ lub prawn¹, w pierwszym stopniu s¹dzi trybu-na³ eparchialny.

Kan. 1070 � W³adza eryguj¹ca jakikolwiek trybuna³ powinna zatrosz-czyæ siê, aby trybuna³ mia³ w³asne statuty przez tê w³adzê zaaprobowane,w których powinno siê okre�liæ sposób mianowania sêdziów i innychurzêdników, czas wype³niania obowi¹zków, wynagrodzenie i inne praw-ne wymogi.

Kan. 1071 � Ka¿dy trybuna³ ma prawo prosiæ o pomoc inny trybuna³jakiegokolwiek Ko�cio³a, aby wykona³ jak¹� czynno�æ procesow¹, zawyj¹tkiem jednak tych czynno�ci wymagaj¹cych decyzji sêdziów.

Kan. 1072 � W sprawach, o których w kan. 1060, 1061, 1062 § 3 i 1063§ 4 niew³a�ciwo�æ ni¿szych trybuna³ów jest bezwzglêdna; tak samo bez-wzglêdna jest niew³a�ciwo�æ sêdziego, je�li nie zostanie zachowana w³a-�ciwo�æ z racji stopnia trybuna³u.

Kan. 1073 � § 1. W pierwszym stopniu nie wolno pozwaæ nikogo, chy-ba ¿e wobec sêdziego, który jest w³a�ciwy na podstawie jednego z ty-tu³ów okre�lonych w prawie wspólnym.

§ 2. Niew³a�ciwo�æ sêdziego, któremu nie przys³uguje ¿aden z tych tytu-³ów, nazywa siê wzglêdn¹.

§ 3. Powód ma korzystaæ z trybuna³u strony pozwanej, chyba ¿e inaczejprawo zastrzega w sposób wyra�ny; je¿eli za� strona pozwana ma ró¿new³a�ciwe trybuna³y, wybór trybuna³u przys³uguje powodowi.

KPK/83: 1427 § 3KPK/17: 1579 § 3SN: 51 § 3

KPK/83: 1418KPK/17: 1520 § 2SN: 34

KPK/83: 1406 § 2,1440KPK/17: 1558SN: 21

KPK/83: 1407 § 1KPK/17: 1559 § 1SN: 22 § 1

KPK/83: 1407 § 2KPK/17: 1559 § 2SN: 22 § 2

KPK/83: 1407 § 3KPK/17: 1559 § 3SN: 22 § 3

4 D. 2, 1, 15; 5, 1, 1-2; C. 3, 13, 3; 7, 48, 1.5 C. 3, 13, 2 et 5; 3, 12, 22; 3, 19, 3; Basilic. 7, 5, 82.


Can. 1074 � Quilibet conveniri potest coram tribunali domicilii vel qua-si-domicilii.1

Can. 1075 � § 1. Vagus forum habet in loco, ubi actu commoratur.

§ 2. Is, cuius neque domicilium aut quasi-domicilium neque locus com-morationis nota sunt, conveniri potest in foro actoris, dummodo aliud fo-rum legitimum non suppetat.

Can. 1076 � Ratione rei sitae pars conveniri potest coram tribunali loci,ubi res litigiosa sita est, quoties actio in rem directa est aut de spolioagitur.2

Can. 1077 � § 1. Ratione contractus pars conveniri potest coram tribu-nali loci, ubi contractus initus est vel impleri debet, nisi partes concorditeraliud tribunal elegerunt.3

§ 2. Si causa versatur circa obligationes, quae ex alio titulo proveniunt,pars conveniri potest coram tribunali loci, ubi obligatio orta est vel estimplenda.

Can. 1078 � In causis poenalibus accusatus, etsi absens, conveniri po-test coram tribunali loci, ubi delictum patratum est.4

Can. 1079 � Pars conveniri potest:

1° in causis, quae circa administrationem versantur, coram tribunali loci,ubi administratio gesta est;5

2° in causis, quae respiciunt hereditates vel legata pia, coram tribunaliultimi domicilii vel quasi-domicilii vel commorationis firmo can. 1075,§ 2 illius, de cuius hereditate vel legato pio agitur, nisi agitur de meraexsecutione legati, quae videnda est secundum ordinarias competen-tiae normas.6

1 * Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars III, cap. V, 12; D. 5, 1, 65; 42, 5, 1-2; C.3, 13, 2; 12, 1,13.

2 Carth. can. 120. * Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars III, cap. I, 12; C. 3, 19,2, (pr. et 3); 3, 20.

3 C. 3, 13, 2; 3, 18; D. 5, l, 19; 5, 1, 45 et 49; 42, 5, 1 et 3; Basilic. 7, 3, 38; 9, 7, 1 et 3.


Kan. 1074 � Ka¿dy mo¿e byæ pozwany przed trybuna³ sta³ego lubtymczasowego miejsca zamieszkania.

Kan. 1075 � § 1. Tu³acz posiada trybuna³ w miejscu, w którym aktual-nie przebywa.

§ 2. Ten, którego miejsce sta³ego lub tymczasowego zamieszkania czypobytu jest nieznane, mo¿e byæ pozwany przed trybuna³ powoda, je¿elinie przys³uguje mu inny trybuna³, zgodny z przepisami prawa.

Kan. 1076 Z racji po³o¿enia rzeczy stronê mo¿na pozwaæ przed trybu-na³ miejsca, w którym znajduje siê rzecz sporna, ilekroæ sprawa dotyczytej rzeczy albo chodzi o bezprawne pozbawienie.

Kan. 1077 � § 1. Z tytu³u umowy wolno stronê pozwaæ przed trybuna³miejsca, w którym umowa zosta³a zawarta lub powinna byæ wype³niona,chyba ¿e strony zgodnie wybra³y inny trybuna³.

§ 2. Je¿eli sprawa dotyczy zobowi¹zañ wyp³ywaj¹cych z innego tytu³u,strona mo¿e byæ pozwana przed trybuna³ miejsca, w którym zobowi¹za-nie powsta³o lub ma byæ wype³nione.

Kan. 1078 � W sprawach karnych oskar¿ony, choæby nieobecny, mo¿ebyæ pozwany przed trybuna³ miejsca, w którym dokonano przestêpstwa.

Kan. 1079 � Strona mo¿e byæ pozwana:

1° w sprawach dotycz¹cych zarz¹du przed trybuna³ miejsca, w którymby³ on wykonywany;

2° w sprawach dotycz¹cych spadku lub pobo¿nych legatów przed try-buna³ ostatniego sta³ego lub tymczasowego miejsca zamieszkania lubpobytu z zachowaniem kan. 1075 § 2 tego, którego dotyczy spadeklub pobo¿ny legat, chyba ¿e chodzi o zwyk³e wykonanie legatu, którerozpatruje siê wed³ug zwyczajnych norm w³a�ciwo�ci.

KPK/83: 1408KPK/17: 1561 § 1SN: 24

KPK/83: 1409 § 1KPK/17: 1563SN: 26 § 1

KPK/83: 1409 § 2SN: 26 § 2

KPK/83: 1410KPK/17: 1564SN: 27

KPK/83: 1411 § 1KPK/17: 1565 § 1, 2SN: 28 § 1, 2

KPK/83: 1411 § 2

KPK/83: 1412KPK/17: 1566 § 1, 2SN: 29

KPK/83: 1413KPK/17: 1560SN: 23KPK/83: 1413 n. 1KPK/17: 1560 n. 3SN: 23 n. 3KPK/83: 1413 n. 2KPK/17: 1560 n. 4SN: 23 n. 4

4 * Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars III, cap. V, 12; D. 1, 18, 3; 9, 4, 43; 48,3,7; C. 3,15, 1; 9, 9, 15.

5 C. 3, 21, 1; D. 5, 1, 19, (1).6 D. 5, 1, 38; C. 3, 17 et 20.


Can. 1080 � Si nullus ex superioribus titulis iudici suffragatur et tamencausa apud ipsum introducitur, ipse competentiam obtinet, si partes etauctoritas, cui tribunal immediate subiectum est, consentiunt.

Can. 1081 � Ratione conexionis ab uno eodemque tribunali et in eodemprocessu cognoscendae sunt causae inter se conexae, nisi iuris praescrip-tum obstat.1

Can. 1082 � Ratione praeventionis, si duo vel plura tribunalia aequecompetentia sunt, ei ius est causam cognoscendi, quod prius partem con-ventam legitime citavit.2

Can. 1083 � § 1. Conflictus inter iudices, quisnam eorum ad aliquodnegotium competens sit, definiendi sunt a tribunali appellationis illius iudi-cis, coram quo actio primo per libellum litis introductorium promota est.

§ 2. Si vero alterutrum tribunal est alterius tribunal appellationis, conflic-tus definiendus est a tribunali tertii gradus pro tribunali, in quo actio primopromota est.

§ 3. A decisionibus in his conflictibus non datur locus appellationi.

Can. 1084 � § 1. Tribunali collegiali trium iudicum reservantur:

1° causae de vinculo sacrae ordinationis;

2° causae de vinculo matrimonii firmis cann. 1372-1374;

3° causae poenales de delictis, quae poenam excommunicationis maio-ris, privationis officii, reductionis ad gradum inferiorem vel depositio-nis secumferunt;

4° causae determinatae iure particulari propriae Ecclesiae sui iuris.3

§ 2. Ceterae causae tractantur a iudice unico, nisi Episcopus eparchialiscertam causam collegio trium iudicum reservat.

1 C. 3, 1, 10; 3, 1, 12, (2); 3, 8, 3-4.2 D. 5, 1, 7; C 2, 2, 4.


Kan. 1080 � Je�li sêdziemu nie przys³uguje ¿aden z powy¿szych tytu-³ów, a mimo to sprawa zostanie u niego wniesiona, staje siê w³a�ciwym,je�li na to zgodz¹ siê strony i w³adza, której trybuna³ bezpo�rednio pod-lega.

Kan. 1081 � Z racji ³¹czno�ci, przez jeden i ten sam trybuna³ i w tymsamym procesie nale¿y rozpatrzyæ sprawy ze sob¹ zwi¹zane, chyba ¿esprzeciwia siê temu przepis prawa.

Kan. 1082 � Z racji wyprzedzenia, je¿eli dwa lub wiêcej trybuna³ów jestrównie w³a�ciwych, ten ma prawo rozpatrzenia sprawy, który pierwszywezwa³ stronê pozwan¹ zgodnie z przepisami prawa.

Kan. 1083 � § 1. Konflikty miêdzy sêdziami dotycz¹ce ich w³a�ciwo�cis¹ rozstrzygane przez trybuna³ apelacyjny tego sêdziego, wobec któregorozpoczêto proces poprzez wniesienie skargi powodowej.

§ 2. Je�li za� dla obydwu trybuna³ów s¹ inne trybuna³y apelacyjne, kon-flikt rozstrzyga trybuna³ trzeciego stopnia dla trybuna³u, w którym doko-nano pierwszej czynno�ci.

§ 3. Od decyzji w tych konfliktach nie ma apelacji.

Kan. 1084 � § 1. Trybuna³owi kolegialnemu trzech sêdziów s¹ zarezer-wowane:1° sprawy wêz³a �wiêceñ;

2° sprawy wêz³a ma³¿eñskiego zgodnie z kan. 1372-1374;

3° sprawy karne o przestêpstwa, które poci¹gaj¹ za sob¹ karê eksko-muniki wiêkszej, pozbawienia urzêdu, zredukowania do ni¿szego stop-nia lub depozycji;

4° sprawy okre�lone w prawie partykularnym w³asnego Ko�cio³a suiiuris.

§ 2. Pozosta³e sprawy rozpatruje jeden sêdzia, chyba ¿e Biskup epar-chialny zarezerwuje jak¹� sprawê kolegium trzech sêdziów.

KPK/83: 1414KPK/17: 1567SN: 30

KPK/83: 1415KPK/17: 1568SN: 31

KPK/83: 1416KPK/17: 1612 § 1SN: 127 § 1

KPK/83: 1416KPK/17: 1612 § 2SN: 127 § 2

KPK/83: 1425 § 1KPK/17: 1576 § 1SN: 46 § 1KPK/83: 1425 § 1 n. 1KPK/17: 1576 § 1 n. 1SN: 46 § 1 n. 1KPK/83: 1425 § 1n. 1bKPK/17: 1576 § 1 n. 1SN: 46 § 1 n. 1b

KPK/83: 1425 § 1 n. 2KPK/17: 1576 § 1n. 1, 2SN: 46 § 1 n. 2

KPK/83: 1425 § 2KPK/17: 1576 § 2SN: 46 § 2

3 Carth. cann. 12, 14, 20, 107. * Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars III, cap. IV,32, VII.


§ 3. In primo gradu iudicii, si collegium constitui non potest, dum huius-modi impossibilitas perdurat, Patriarcha consulta Synodo permanenti per-mittere potest, ut Episcopus eparchialis causas iudici unico clerico com-mittat, qui, si fieri potest, assessorem et auditorem sibi asciscat; idempermittere potest Metropolita, qui Ecclesiae metropolitanae sui iuris prae-est, vel etiam Metropolita Ecclesiae patriarchalis extra fines territorii eius-dem Ecclesiae constitutus, uterque consultis duobus Episcopis eparchia-libus ordinatione episcopali senioribus; in ceteris casibus adeatur SedesApostolica.1

Can. 1085 � § 1. Tribunal collegiale collegialiter procedere debet et admaiorem numerum suffragiorum decisiones ferre, ad validitatem quidem,si agitur:2

1° de reiectione petitionis actionis reconventionalis vel causae incidentis;2° de definitione recursus adversus decretum praesidis;3° de sententia, etsi interlocutoria, necnon de decretis, quae vim senten-

tiae definitivae habent.

§ 2. Ceteros actus processuales ponens peragat, nisi collegium aliquos,non quidem ad validitatem, sibi reservavit.

§ 3. Si causa in primo gradu iudicii collegialiter cognita est, etiam in graduappellationis collegialiter nec a minore iudicum numero definiri debet; sivero a iudice unico, etiam in gradu appellationis a iudice unico definiendaest excepto casu, de quo in can. 1084, § 3.

CAPUT IIDe administris tribunalium

Art. I � De Vicario iudiciali, de iudicibus et de auditoribus

Can. 1086 � § 1. Episcopus eparchialis tenetur Vicarium iudicialemconstituere cum potestate iudiciali ordinaria a Protosyncello distinctum,nisi parvitas eparchiae aut paucitas causarum aliud suadet.3

1 Paulus VI, litt. ap. Cum matrimonialium, 8 sep. 1973, V, § 2.2 D. 42, 1, 36-37 et 39.3 * Syn. Zamosten. Ruthenorum, a. 1720, tit. VII; Syn. Libanen. Maronitarum,


§ 3. W pierwszym stopniu s¹du, je�li nie mo¿na ustanowiæ kolegium, dopó-ki trwa ta niemo¿no�æ, Patriarcha po konsultacji ze sta³ym Synodem mo¿ezezwoliæ, aby Biskup eparchialny zleci³ sprawê jednemu sêdziemu duchow-nemu, który, je�li to mo¿liwe, winien sobie dobraæ asesora i audytora; taksamo zezwoliæ mo¿e Metropolita, który przewodniczy Ko�cio³owi metro-politalnemu sui iuris lub tak¿e Metropolita Ko�cio³a patriarchalnego usta-nowiony poza granicami terytorium tego¿ Ko�cio³a, obydwaj po konsultacjiz dwoma Biskupami eparchialnymi najstarszymi �wiêceniami biskupimi; winnych wypadkach decyduje Stolica Apostolska.

Kan. 1085 � § 1. Trybuna³ kolegialny powinien dzia³aæ kolegialnie i podej-mowaæ decyzje wiêkszo�ci¹ g³osów, konieczn¹ tak¿e do wa¿no�ci, gdychodzi:1° o nieprzyjêcie pro�by skargi wzajemnej lub sprawy wpadkowej;2° o rozstrzygniêcie rekursu przeciwko dekretowi przewodnicz¹cego;3° o wyrok, nawet po�redni, a tak¿e o dekrety, które maj¹ moc osta-

tecznego wyroku.

§ 2. Inne czynno�ci procesowe podejmuje ponens, chyba ¿e kolegiumzastrzeg³o dla siebie niektóre, jednak nie do wa¿no�ci.

§ 3. Je�li sprawa w pierwszym stopniu postêpowania zosta³a rozpoznanakolegialnie, tak¿e w stopniu apelacyjnym powinna byæ rozstrzygana ko-legialnie i przez nie mniejsz¹ liczbê sêdziów; je�li za� przez jednego sê-dziego, tak¿e w stopniu apelacyjnym rozstrzygana jest przez jednego sê-dziego z wyj¹tkiem przypadku, o którym w kan. 1084 § 3.

ROZDZIA£ IIPracownicy trybuna³u

Art. I � Wikariusz s¹dowy, sêdziowie i audytorzy

Kan. 1086 � § 1. Biskup eparchialny ma obowi¹zek ustanowiæ wikariu-sza s¹dowego ze zwyczajn¹ w³adz¹ s¹dzenia, odrêbnego od Protosyn-cela, chyba ¿e ma³a liczebno�æ eparchii lub niewielka ilo�æ spraw zale-caj¹ inaczej.

KPK/83: 1425 § 4

KPK/83: 1426 § 1KPK/17: 1577 § 1SN: 48 § 1

KPK/83: 1441KPK/17: 1596SN: 76

KPK/83: 1420 § 1KPK/17: 1573 § 1SN: 40 § 1

a. 1736, pars III, cap. V, 1; Syn. prov. Alba-Iulien. et Fagarasien. Rumenorum, a. 1872, tit.II, cap. VI.


§ 2. Vicarius iudicialis unum constituit tribunal cum Episcopo eparchiali,sed non potest iudicare causas, quas Episcopus eparchialis sibi reserva-vit.

§ 3. Vicario iudiciali dari possunt adiutores, quibus nomen est Vicariorumiudicialium adiunctorum.

§ 4. Tum Vicarius iudicialis tum Vicarii iudiciales adiuncti esse debentsacerdotes integrae famae, in iure canonico doctores vel saltem licentia-ti, prudentia et iustitiae zelo probati, annos nati non minus triginta.

Can. 1087 � § 1. In eparchia nominentur ab Episcopo eparchiali iudiceseparchiales, qui sint clerici.

§ 2. Patriarcha consulta Synodo permanenti vel Metropolita, qui Eccle-siae metropolitanae sui iuris praeest, consultis duobus Episcopis epar-chialibus ordinatione episcopali senioribus permittere potest, ut etiam aliichristifideles iudices nominentur, ex quibus suadente necessitate unusassumi potest ad collegium efformandum; in ceteris casibus hac in readeatur Sedes Apostolica.1

§ 3. Iudices sint integrae famae, in iure canonico doctores vel saltemlicentiati, prudentia et iustitiae zelo probati.2

Can. 1088 � § 1. Vicarius iudicialis, Vicarius iudicialis adiunctus et cete-ri iudices nominantur ad tempus determinatum.

§ 2. Si tempus determinatum sede eparchiali vacante elapsum est, iiamoveri non possunt, sed in officio perdurant, donec novus Episcopuseparchialis in re providerit.

§ 3. Si Vicarius iudicialis ab Administratore eparchiae nominatur, adve-niente novo Episcopo eparchiali indiget confirmatione.

Can. 1089 � Iudex unicus in quolibet iudicio duos assessores ex christi-fidelibus probatae vitae sibi consulentes asciscere potest.3

1 Paulus VI, litt. ap. Cum matrimonialium, 8 sep. 1973, V, § 1.2 Paulus VI, litt. ap. Cum matrimonialium, 8 sep. 1973, VII.


§ 2. Wikariusz s¹dowy stanowi jeden trybuna³ z Biskupem eparchialnym,ale nie mo¿e s¹dziæ spraw, które Biskup eparchialny sobie zarezerwo-wa³.

§ 3. Wikariuszowi s¹dowemu mo¿na daæ pomocników, których nazywasiê pomocniczymi wikariuszami s¹dowymi.

§ 4. Zarówno wikariusz s¹dowy, jak i pomocniczy wikariusze s¹dowiwinni byæ kap³anami nienaruszonej s³awy, doktorami lub przynajmniejlicencjatami prawa kanonicznego, wypróbowanymi w roztropno�ci i gor-liwo�ci o sprawiedliwo�æ, maj¹cymi nie mniej ni¿ trzydzie�ci lat.

Kan. 1087 � § 1. W eparchii Biskup eparchialny powinien mianowaæsêdziów eparchialnych, którzy powinni byæ duchownymi.

§ 2. Patriarcha po konsultacji ze sta³ym Synodem lub Metropolita, któryprzewodniczy Ko�cio³owi metropolitalnemu sui iuris, po konsultacji zdwoma Biskupami eparchialnymi najstarszymi �wiêceniami biskupimimo¿e zezwoliæ, by sêdziami mogli byæ mianowani tak¿e inni chrze�cija-nie, spo�ród których w razie konieczno�ci jeden móg³by byæ powo³anycelem stworzenia kolegium; w pozosta³ych przypadkach decyduje o tymStolica Apostolska.

§ 3. Sêdziowie powinni byæ nienaruszonej s³awy, doktorami lub przynaj-mniej licencjatami prawa kanonicznego, wypróbowani w roztropno�cii gorliwo�ci o sprawiedliwo�æ.

Kan. 1088 � § 1. Wikariusz s¹dowy, pomocniczy wikariusz s¹dowyi pozostali sêdziowie s¹ mianowani na czas okre�lony.

§ 2. Je�li okre�lony czas up³yn¹³ podczas wakansu stolicy eparchialnej,nie mog¹ byæ oni odwo³ani, lecz pozostaj¹ na urzêdzie, dopóki nowy Bi-skup eparchialny nie zdecyduje w tej sprawie.

§ 3. Je�li wikariusz s¹dowy jest mianowany przez administratora eparchii,wymaga zatwierdzenia po przyj�ciu nowego Biskupa eparchialnego.

Kan. 1089 � Pojedynczy sêdzia w ka¿dym procesie mo¿e sobie dobraædo pomocy dwóch asesorów spo�ród chrze�cijan o sprawdzonym ¿yciu.

KPK/83: 1420 § 2KPK/17: 1573 § 2SN: 40 § 2

KPK/83: 1420 § 3KPK/17: 1573 § 3SN: 40 § 3

KPK/83: 1420 § 4KPK/17: 1573 § 4SN: 40 § 4

KPK/83: 1421 § 1KPK/17: 1574 § 1SN: 41 § 1

KPK/83: 1421 § 2

KPK/83: 1421 § 3KPK/17: 1574 § 1SN: 41 § 1

KPK/83: 1422

KPK/83: 1420 § 5KPK/17: 1573 § 5SN: 40 § 5

KPK/83: 1420 § 5KPK/17: 1573 § 5SN: 40 § 7

KPK/83: 1424KPK/17: 1575SN: 45

3 Paulus VI, litt. ap. Cum matrimonialium, 8 sep. 1973, V, § 2, VI-VII; Secret. Status,rescr. 1 oct. 1974. * Syn. prov. Alba-Iulien. et Fagarasien. Rumenorum, a. 1882, tit. II,sect. III, cap. II; tit. V, cap. I, § 5; D. 1, 22; Nov. 60, 2, pr. et 1.


Can. 1090 � § 1. Duos iudices, qui una cum praeside tribunal collegialeconstituunt, inter iudices eparchiales Vicarius iudicialis designet ex ordi-ne per turnum, nisi pro sua prudentia Episcopus eparchialis aliud oppor-tunum existimavit.

§ 2. Iudices semel designatos ne subroget Vicarius iudicialis nisi gravis-sima de causa in decreto ad validitatem exprimenda.

Can. 1091 � § 1. Tribunali collegiali praeest, si fieri potest, Vicariusiudicialis vel Vicarius iudicialis adiunctus.

§ 2. Tribunalis collegialis praeses debet unum de iudicibus eiusdem tribu-nalis ponentem designare, nisi ipse vult hoc munus implere.

§ 3. Idem praeses potest ponenti alium iusta de causa substituere.

§ 4. Ponens in conventu iudicum de causa refert et sententiam scriptoredigit.

Can. 1092 � Ad iudicem unicum iura tribunalis et praesidis spectant.

Can. 1093 � § 1. Iudex vel tribunalis collegialis praeses possunt audito-rem designare ad causae instructionem peragendam eum seligentes autex tribunalis iudicibus aut ex christifidelibus ab Episcopo eparchiali adhoc officium admissis.1

§ 2. Episcopus eparchialis potest ad officium auditoris admittere christi-fideles, qui bonis moribus, prudentia et doctrina praestant.2

§ 3. Auditoris est secundum iudicis mandatum probationes tantum colli-gere easque collectas iudici tradere; potest autem, nisi iudicis mandatumobstat, interim decidere, quae et quomodo probationes colligendae sint, siforte de hac re quaestio oritur, dum ipse officium suum exercet.

1 Paulus VI, litt. ap. Cum matrimonialium, 8 sep. 1973, VI. * Syn. Armen., a. 1911,326. Nov. 60, 2, pr.; 82, 2.


Kan. 1090 � § 1. Dwóch sêdziów, którzy razem z przewodnicz¹cymtworz¹ trybuna³ kolegialny, wyznacza wikariusz s¹dowy spo�ród sêdzióweparchialnych turnusami, chyba ¿e Biskup eparchialny wed³ug w³asnejroztropno�ci wska¿e inny dogodny sposób.

§ 2. Wikariusz s¹dowy nie powinien zmieniaæ raz wyznaczonych sê-dziów, chyba ¿e z bardzo wa¿nej przyczyny, któr¹ nale¿y wskazaæ dowa¿no�ci w dekrecie.

Kan. 1091 � § 1. Trybuna³owi kolegialnemu przewodniczy, je�li to mo¿-liwe, wikariusz s¹dowy lub pomocniczy wikariusz s¹dowy.

§ 2. Przewodnicz¹cy trybuna³u kolegialnego powinien wyznaczyæ jedne-go z sêdziów tego trybuna³u ponensem, chyba ¿e sam chce pe³niæ tozadanie.

§ 3. Ten sam przewodnicz¹cy mo¿e wyznaczyæ innego na miejsce po-nensa dla s³usznej przyczyny.

§ 4. Ponens referuje sprawê na zebraniu sêdziów i redaguje wyrok napi�mie.

Kan. 1092 � Prawa trybuna³u i przewodnicz¹cego odnosz¹ siê do poje-dynczego sêdziego.

Kan. 1093 � § 1. Sêdzia lub przewodnicz¹cy trybuna³u kolegialnegomo¿e dla prowadzenia instrukcji sprawy wyznaczyæ audytora, dobieraj¹cgo albo spo�ród sêdziów trybuna³u, albo z chrze�cijan dopuszczonych dotego urzêdu przez Biskupa eparchialnego.

§ 2. Biskup eparchialny mo¿e dopu�ciæ do urzêdu audytora chrze�cijan,którzy wyró¿niaj¹ siê dobrymi obyczajami, roztropno�ci¹ i wiedz¹.

§ 3. Do audytora nale¿y, zgodnie z poleceniem sêdziego, tylko zebraniedowodów i przekazanie ich sêdziemu; mo¿e za� tymczasem zdecydo-waæ, je¿eli nie zabrania tego zlecenie sêdziego, które dowody i w jakisposób nale¿y zebraæ, gdy co do tej sprawy wy³oni siê kwestia podczaswykonywanego przezeñ zadania.

KPK/83: 1425 § 3KPK/17: 1576 § 3SN: 46 § 3

KPK/83: 1425 § 5

KPK/83: 1426 § 2KPK/17: 1577 § 2SN: 48 § 2

KPK/83: 1429KPK/17: 1584SN: 49 § 1

KPK/83: 1429KPK/17: 1584SN: 49 § 2

KPK/83: 1429KPK/17: 1584SN: 50 § 2

SN: 453

KPK/83: 1428 § 1KPK/17: 1580 § 1,2, 1581SN: 52 § 1, 2, 53

KPK/83: 1428 § 2

KPK/83: 1428 § 3KPK/17: 1582SN: 54

2 Paulus VI, litt. ap. Cum matrimonialium, 8 sep. 1973, VII; Secret. Status, rescr.1 oct. 1974.


Art. II � De promotore iustitiae, de defensore vinculi et de notario

Can. 1094 � Ad causas contentiosas, in quibus bonum publicum in dis-crimen vocari potest, et ad causas poenales constituatur in eparchia pro-motor iustitiae, qui obligatione tenetur providendi bono publico.

Can. 1095 � § 1. In causis contentiosis Episcopi eparchialis est iudicare,utrum bonum publicum in discrimen vocari possit necne, nisi interventuspromotoris iustitiae iure praecipitur vel ex natura rei evidenter necessa-rius est.

§ 2. Si in praecedenti gradu iudicii intervenit promotor iustitiae, in ulterio-re gradu huius interventus praesumitur necessarius.1

Can. 1096 � Ad causas, in quibus agitur de nullitate sacrae ordinationisaut de nullitate vel solutione matrimonii, constituatur in eparchia defensorvinculi, qui obligatione tenetur proponendi et exponendi omnia, quae ra-tionabiliter adduci possunt adversus nullitatem vel solutionem.2

Can. 1097 � In causis, in quibus promotoris iustitiae aut defensoris vin-culi praesentia requiritur, eis non citatis acta nulla sunt, nisi ipsi, etsi noncitati, revera interfuerunt aut saltem ante sententiam actis inspectis offi-cio suo fungi potuerunt.

Can. 1098 � Nisi aliter iure communi expresse cavetur:

1° quoties lex praecipit, ut iudex partes earumve alteram audiat, etiampromotor iustitiae et defensor vinculi, si iudicio intersunt, audiendisunt;

2° quoties instantia partis requiritur, ut iudex aliquid decernere possit,instantia promotoris iustitiae vel defensoris vinculi, qui iudicio inter-sunt, eandem vim habet.

Can. 1099 � § 1. Episcopi eparchialis est promotorem iustitiae et defen-sorem vinculi nominare; in tribunalibus non eparchialibus iidem nominan-tur ad normam statutorum tribunalis, nisi aliter iure cavetur.3

1 S.C. de Discip. Sacr., instr. 15 aug. 1936, art. 15, § 2.2 S.C.S. Off., instr. (ad Ep. Rituum Orient.), a. 1883, tit. II, 7, 10-11; tit. III, 21 et 23;

tit. V, 28.


Art. II � Rzecznik sprawiedliwo�ci, obroñca wêz³a i notariusz

Kan. 1094 � Dla spraw spornych, w których mo¿e byæ zagro¿one dobropubliczne, i dla spraw karnych, nale¿y ustanowiæ w eparchii rzecznika spra-wiedliwo�ci, którego obowi¹zkiem jest zabezpieczenie dobra publicznego.

Kan. 1095 � § 1. W sprawach spornych Biskup eparchialny os¹dza,czy dobro publiczne mo¿e byæ zagro¿one czy nie, chyba ¿e prawo naka-zuje udzia³ rzecznika sprawiedliwo�ci, albo jest on oczywi�cie koniecznyz natury rzeczy.

§ 2. Je�li w poprzednim stopniu trybuna³u bra³ udzia³ rzecznik sprawiedli-wo�ci, w nastêpnym stopniu domniemywa siê jego udzia³ za konieczny.

Kan. 1096 � Dla spraw, w których chodzi o niewa¿no�æ �wiêceñ albo oniewa¿no�æ lub rozwi¹zanie ma³¿eñstwa, nale¿y ustanowiæ w eparchiiobroñcê wêz³a, który ma obowi¹zek proponowaæ i przedstawiaæ wszyst-ko, co w sposób rozumny mo¿e byæ przytoczone przeciw niewa¿no�cilub rozwi¹zaniu.

Kan. 1097 � W sprawach, w których wymagany jest udzia³ rzecznikasprawiedliwo�ci lub obroñcy wêz³a, pominiêcie ich wezwania powodujeniewa¿no�æ akt, chyba ¿e sami, chocia¿ nie wezwani, faktycznie byliobecni, albo przynajmniej przed wyrokiem, przejrzawszy akta, mieli mo¿-liwo�æ wype³niæ swój urz¹d.

Kan. 1098 � Je�li prawo wyra�nie nie zastrzega inaczej:

1° ilekroæ ustawa nakazuje, aby sêdzia wys³ucha³ stron albo jednejz nich, nale¿y równie¿ wys³uchaæ rzecznika sprawiedliwo�ci i obroñ-cy wêz³a, je¿eli wystêpuj¹ w procesie;

2° ilekroæ wymagane jest ¿¹danie strony, aby sêdzia móg³ co� zadecy-dowaæ, ¿¹danie rzecznika sprawiedliwo�ci lub obroñcy wêz³a ma têsam¹ moc.

Kan. 1099 � § 1. Do Biskupa eparchialnego nale¿y nominacja rzeczni-ka sprawiedliwo�ci i obroñcy wêz³a; w trybuna³ach nieeparchialnych mia-nuje siê ich wed³ug przepisów statutów trybuna³ów, chyba ¿e prawo ina-czej zastrzega.

KPK/83: 1430KPK/17: 1586SN: 57

KPK/83: 1431 § 1SN: 59 § 1

KPK/83: 1431 § 2SN: 59 § 2

KPK/83: 14321KPK/17: 1586SN: 62

KPK/83: 1433KPK/17: 1587 § 1, 2SN: 63 § 1, 2

KPK/83: 1434SN: 64KPK/83: 1434 n. 1SN: 64 n. 1

KPK/83: 1434 n. 2SN: 64 n. 2

KPK/83: 1435KPK/17: 1589 § 1SN: 66 § 1

3 Paulus VI, rescr. 26 mar. 1976; Sign. Apost., decl. 12 nov. 1977.


§ 2. Promotor iustitiae et defensor vinculi sint christifideles integrae fa-mae, in iure canonico doctores vel saltem licentiati ac prudentia et iusti-tiae zelo probati.

Can. 1100 � § 1. Eadem persona, non autem in eadem causa, officiumpromotoris iustitiae et defensoris vinculi gerere potest.

§ 2. Promotor iustitiae et defensor vinculi constitui possunt ad universita-tem causarum vel ad singulas causas; possunt vero ab Episcopo epar-chiali iusta de causa amoveri.

Can. 1101 � § 1. Cuilibet processui intersit notarius ita, ut nulla habean-tur acta, si non sunt ab eo subscripta.

§ 2. Acta, quae notarii conficiunt, publicam fidem faciunt.1

Art. III � De administris tribunalium ex diversis eparchiisvel Ecclesiis sui iuris assumendis

Can. 1102 � § 1. Iudices aliique administri tribunalium assumi possuntex qualibet eparchia vel instituto religioso vel societate vitae communisad instar religiosorum propriae vel etiam alterius Ecclesiae sui iuris deconsensu vero scripto dato proprii Episcopi eparchialis vel Superioris ma-ioris.

§ 2. Iudex delegatus, nisi aliud fert delegationis mandatum, uti potestauxilio administrorum intra territorium mandantis degentium.

CAPUT IIIDe obligationibus iudicum et aliorum administrorum tribunalium

Can. 1103 � § 1. Christifideles omnes, in primis autem Episcopi, seduloannitantur, ut salva iustitia lites in populo Dei, quatenus fieri potest, viten-tur vel pacifice quam primum componantur.2

1 * Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars III, cap. V, 2-3; Syn. Armen., a. 1911,323.


§ 2. Rzecznik sprawiedliwo�ci i obroñca wêz³a maj¹ byæ chrze�cijanaminienaruszonej s³awy, doktorami lub przynajmniej licencjatami prawa ka-nonicznego, wypróbowani w roztropno�ci i gorliwo�ci o sprawiedliwo�æ.

Kan. 1100 � § 1. Ta sama osoba, ale nie w tej samej sprawie, mo¿ewype³niaæ urz¹d rzecznika sprawiedliwo�ci i obroñcy wêz³a.

§ 2. Rzecznik sprawiedliwo�ci i obroñca wêz³a mog¹ byæ mianowani dowszystkich spraw lub do poszczególnych; mog¹ za� ze s³usznej przyczy-ny byæ odwo³ani przez Biskupa eparchialnego.

Kan. 1101 � § 1. W ka¿dym procesie powinien braæ udzia³ notariusz wtaki sposób, ¿e akta nale¿y uznaæ za niewa¿ne, je�li nie s¹ przez niegopodpisane.

§ 2. Akta sporz¹dzone przez notariuszy s¹ publicznie wiarygodne.

Art. III � Pracownicy trybuna³u pochodz¹cy z ró¿nych eparchiilub Ko�cio³ów sui iuris

Kan. 1102 � § 1. Sêdziowie i inni pracownicy trybuna³u mog¹ pocho-dziæ z jakiejkolwiek eparchii lub instytutu zakonnego lub stowarzyszenia¿ycia wspólnego na wzór zakonników w³asnego lub tak¿e innego Ko-�cio³a sui iuris za zgod¹ wydan¹ na pi�mie w³asnego Biskupa eparchial-nego lub wy¿szego prze³o¿onego.

§ 2. Sêdzia delegowany, chyba ¿e co innego stwierdza zlecenie, mo¿eskorzystaæ z pomocy pracowników znajduj¹cych siê na terytorium wy-daj¹cego zlecenia.

ROZDZIA£ IIIObowi¹zki sêdziów i innych pracowników trybuna³u

Kan. 1103 � § 1. Wszyscy chrze�cijanie, przede wszystkim za� biskupi,winni pilnie pracowaæ, by zachowuj¹c sprawiedliwo�æ, na ile to mo¿liwe,wykluczyæ spory w Ludzie Bo¿ym lub jak najszybciej pokojowo je roz-wi¹zywaæ.

KPK/83: 1435KPK/17: 1589 § 1SN: 66 § 1

KPK/83: 1436 § 1KPK/17: 1588 § 1SN: 65 § 1

KPK/83: 1436 § 2KPK/17: 1588 § 2,1590 § 2SN: 65 § 2, 67 § 2

KPK/83: 1437 § 1KPK/17: 1585 § 1SN: 56 § 1

KPK/83: 1437 § 2KPK/17: 373 § 1CS: 440 § 1

SN: 71

KPK/17: 1607 § 1, 2SN: 93 § 1, 2, 3

KPK/83: 1446 § 1KPK/17: 1925 § 1SN: 94 § 1

2 Instit. 4, 16, pr.


§ 2. Iudex in limine litis et etiam quolibet alio momento, quoties spem boniexitus perspicit, partes hortari et adiuvare ne omittat, ut de aequa contro-versiae solutione quaerenda communi consilio curent, viasque ad hocpropositum assequendum idoneas ipsis indicet gravibus quoque homini-bus ad mediationem adhibitis.

§ 3. Si vero circa bonum privatum partium causa versatur, dispiciat iu-dex, num transactione vel per compromissum in arbitros controversiafinem habere utiliter possit.

Can. 1104 � § 1. Iudex competens parti legitime requirenti suum mini-sterium praestare debet.

§ 2. Iudex nullam causam cognoscere potest, nisi petitio ad normamcanonum facta est ab eo, cuius interest, vel a promotore iustitiae.1

Can. 1105 � Qui causae interfuit tamquam iudex, promotor iustitiae,defensor vinculi, procurator, advocatus, testis aut peritus non potest po-stea valide eandem causam in alio gradu iudicii tamquam iudex definireaut in eodem munus assessoris agere.

Can. 1106 � § 1. Iudex cognoscendam ne suscipiat causam, in quaratione consanguinitatis vel affinitatis in quolibet gradu lineae rectae etusque ad quartum gradum inclusive lineae collateralis vel ratione tutelaeet curatelae, intimae vitae consuetudinis, magnae simultatis vel lucri fa-ciendi aut damni vitandi aliquid ipsius interest.2

§ 2. In eisdem adiunctis ab officio suo abstinere debent promotor iusti-tiae, defensor vinculi, assessor et auditor.

Can. 1107 � § 1. Si iudex sive in tribunali ordinario sive delegato, etsicompetens, recusatur, auctoritas, cui tribunal immediate subiectum est,hanc exceptionem definiat salvo can. 1062, §§ 2 et 5.3

§ 2. Si Episcopus eparchialis est iudex et contra eum recusatio opponitur,abstineat a iudicando.

1 * Syn. prov. Alba-Iulien. et Fagarasien. Rumenorum, a. 1872, tit. V, cap. II, § 16.2 D. 2, 1, 10; 47, 10, 5, pr.


§ 2. Sêdzia, na pocz¹tku sprawy, a tak¿e w ka¿dym innym czasie, do-strzegaj¹c jak¹� nadziejê dobrego wyniku, powinien zachêcaæ stronyi dopomóc im, aby szuka³y s³usznego rozwi¹zania sporu przez wspólneporozumienie, i wskazaæ odpowiednie do tego drogi, korzystaj¹c tak¿e zpo�rednictwa powa¿nych osób.

§ 3. Je�li za� sprawa dotyczy prywatnego dobra stron, sêdzia powiniensiê zorientowaæ, czy nie by³oby u¿yteczne zakoñczenie sporu przez ugo-dê lub s¹d polubowny.

Kan. 1104 � § 1. Kompetentny sêdzia powinien wype³niaæ swoje zada-nie, gdy jest zgodnie z prawem proszony przez stronê.

§ 2. Sêdzia nie mo¿e rozpoznawaæ ¿adnej sprawy, chyba ¿e na zgodn¹ zprzepisami kanonów pro�bê zainteresowanego lub rzecznika sprawiedli-wo�ci.

Kan. 1105 � Kto wystêpowa³ w sprawie jako sêdzia, rzecznik spra-wiedliwo�ci, obroñca wêz³a, pe³nomocnik, adwokat, �wiadek lub bieg³y,nie mo¿e pó�niej wa¿nie w tej samej sprawie w innym stopniu trybuna³ujako sêdzia wyrokowaæ lub wype³niaæ w nim zadañ asesora.

Kan. 1106 � § 1. Sêdzia nie powinien przyjmowaæ sprawy, w której wjaki� sposób jest zainteresowany z racji pokrewieñstwa lub powinowac-twa, w jakimkolwiek stopniu linii prostej i a¿ do czwartego stopnia liniibocznej, albo z racji sprawowania opieki i kurateli, wielkiej za¿y³o�ci czyniechêci, spodziewanej korzy�ci lub unikniêcia szkody.

§ 2. W tych samych okoliczno�ciach winni siê powstrzymaæ od urzêdurzecznik sprawiedliwo�ci, obroñca wêz³a, asesor i audytor.

Kan. 1107 � § 1. Je�li sêdziego tak trybuna³u zwyczajnego, jak i delego-wanego, je�li jest w³a�ciwy, wy³¹cza siê, w³adza, której trybuna³ bezpo-�rednio podlega, rozstrzyga ten zarzut z zachowaniem kan. 1062 § 2 i 5.

§ 2. Je�li Biskup eparchialny jest sêdzi¹ i przeciw niemu zg³oszono wy³¹-czenie, powinien wstrzymaæ siê od s¹dzenia.

KPK/83: 1446 § 2KPK/17: 1925 § 2SN: 94 § 2

KPK/83: 1446 § 3

KPK/17: 1608SN: 123

KPK/83: 1501SN: 226

KPK/83: 1447KPK/17: 1571SN: 35

KPK/83: 1448 § 1KPK/17: 1613 § 1SN: 128 § 1

KPK/83: 1448 § 2KPK/17: 1613 § 2SN: 128 § 2

KPK/83: 1449 § 2KPK/17: 1614 § 1SN: 129 § 1

KPK/83: 1449 § 3KPK/17: 1614 § 2SN: 129 § 2

3 Constantinop. IV, can. 26; S. Cyrillus Alexandrin., can. 1; S. Nicolaus I, litt.Proposueramus quidem, a. 865, �Igitur quia�. * Syn. Alexandrin. Coptorum, a. 1898,sect. III, cap. VI, tit. V, art. X, 5; C 3, 1, 16; 7, 62, 30.


§ 3. Si recusatio opponitur contra ceteros tribunalis administros, de hacexceptione videat praeses in tribunali collegiali vel iudex, si unicus est.

Can. 1108 � Recusatione admissa personae mutari debent, non verogradus iudicii.

Can. 1109 � § 1. Quaestio de recusatione expeditissime definienda estauditis partibus.1

§ 2. Actus positi a iudice, antequam recusatur, validi sunt; qui autempositi sunt post propositam recusationem, rescindi debent, si pars petit,intra decem dies ab admissa recusatione computandos; post admissamrecusationem invalidi sunt.

Can. 1110 � § 1. In negotio, quod privatorum solummodo interest, iudexprocedere potest dumtaxat ad instantiam partis; causa autem legitimeintroducta iudex procedere potest et debet, etiam ex officio, in causispoenalibus et aliis causis, quae ad bonum publicum Ecclesiae aut ad sa-lutem animarum spectant.

§ 2. Potest autem praeterea iudex partium neglegentiam in probationibusafferendis vel in exceptionibus opponendis supplere, quoties id necessa-rium censet ad vitandam graviter iniustam sententiam firmo can. 1283.2

Can. 1111 � Iudices et tribunalia curent, ut quam primum salva iustitiacausae omnes terminentur ita, ut in primo gradu iudicii ultra annum neprotrahantur, in gradu appellationis vero non ultra sex menses.3

Can. 1112 � Omnes, qui tribunal constituunt aut eidem opem ferunt,promissionem de munere fideliter implendo facere debent.4

Can. 1113 � § 1. In iudicio poenali semper, in iudicio contentioso autem,si ex revelatione alicuius actus processualis praeiudicium partibus obve-nire potest, iudices et tribunalis adiutores tenentur secretum servare.

1 * Syn. Alexandrin. Coptorum, a. 1898, sect. III, cap. VI, tit. V, art. X, 6.2 C 2, 10 (11); Basilic. 8, 1, 43.3 * Syn. Alexandrin. Coptorum, a. 1898, sect. III, cap. VI, tit. V, art. X, 1; C. 3, 1, 12,

pr.; 3, 1, 13, pr., (1 et 8a); 9, 44, 3.


§ 3. Je�li wy³¹czenie jest skierowane przeciwko pozosta³ym urzêdnikomtrybuna³u, zarzut ten rozpatruje przewodnicz¹cy trybuna³u kolegialnegolub sêdzia, je�li jest jednostkowy.

Kan. 1108 � Po dopuszczeniu wy³¹czenia, nale¿y zmieniæ osoby, nie za�stopieñ trybuna³u.

Kan. 1109 � § 1. Sprawê wy³¹czenia nale¿y rozstrzygn¹æ jak najszyb-ciej po wys³uchaniu stron.

§ 2. Czynno�ci dokonane przez sêdziego przed zg³oszeniem wy³¹czenias¹ wa¿ne; dokonane natomiast po zg³oszeniu wy³¹czenia nale¿y unie-wa¿niæ, je�li strona poprosi o to w ci¹gu dziesiêciu dni od dopuszczeniawy³¹czenia; po dopuszczeniu wy³¹czenia s¹ niewa¿ne.

Kan. 1110 � § 1. W sprawie dotycz¹cej tylko dobra prywatnego, sêdziamo¿e postêpowaæ jedynie na pro�bê strony; jednak po wniesieniu spra-wy zgodnie z przepisami prawa, sêdzia mo¿e i powinien postêpowaætak¿e z urzêdu w sprawach karnych i innych sprawach, które dotycz¹dobra publicznego Ko�cio³a lub zbawienia dusz.

§ 2. Ponadto sêdzia mo¿e uzupe³niæ zaniedbanie stron w przytaczaniudowodów lub zg³aszaniu zarzutów, ilekroæ uzna to za konieczne dla unik-niêcia bardzo niesprawiedliwego wyroku, z zachowaniem kan. 1283.

Kan. 1111 � Sêdziowie i trybuna³y winni troszczyæ siê, by jak najszyb-ciej, z zachowaniem sprawiedliwo�ci, zakoñczyæ wszystkie sprawy wtaki sposób, aby w pierwszym stopniu trybuna³u nie przeci¹ga³y siê po-wy¿ej roku, za� w stopniu apelacyjnym powy¿ej sze�ciu miesiêcy.

Kan. 1112 � Wszyscy, którzy tworz¹ trybuna³ albo �wiadcz¹ mu pomoc,powinni z³o¿yæ obietnicê, ¿e nale¿ycie i wiernie wype³ni¹ swoje zadanie.

Kan. 1113 � § 1. W procesie karnym zawsze, w procesie spornym za�,je¿eli z wyjawienia jakiego� aktu procesowego mo¿e wynikn¹æ szkodadla stron, sêdziowie i pomocnicy trybuna³u zobowi¹zani s¹ do zachowa-nia tajemnicy.

KPK/83: 1449 § 4KPK/17: 16142 § 3SN: 129 § 3

KPK/83: 1450KPK/17: 1615 § 1SN: 130 § 1

KPK/83: 1451 § 1KPK/17: 1616SN: 131

KPK/83: 1451 § 2

KPK/83: 1452 § 1KPK/17: 1618, 1619§ 2SN: 133, 134 § 2

KPK/83: 1452 § 2KPK/17: 1619 § 1SN: 134 § 1

KPK/83: 1453KPK/17: 1620SN: 135

KPK/83: 1454KPK/17: 1621 § 1, 2SN: 136 § 1, 2

KPK/83: 1455 § 1KPK/17: 1623 § 1SN: 138 § 1

4 S.C.S. Off., instr. (ad Ep. Rituum Orient.), a. 1883, tit. II, 10; tit. III, 12; D. 4, 3, 21;c. 4, 1, 12, (4b).


§ 2. Tenentur etiam semper et erga omnes ad secretum servandum dediscussione, quae inter iudices in tribunali collegiali ante ferendam sen-tentiam habetur, tum etiam de variis suffragiis et opinionibus ibidem pro-latis; ad hoc secretum tenentur etiam alii omnes, ad quos notitia de requoquo modo pervenit.

§ 3. Immo, quoties natura causae vel probationum talis est, ut ex acto-rum vel probationum evulgatione aliorum fama periclitetur vel praebe-atur ansa dissidiis aut scandalum aliudve huius generis incommodum oria-tur, iudex potest testes, peritos, partes earumque advocatos vel procura-tores iureiurando obligare ad secretum servandum.1

Can. 1114 � Iudex et omnes alii administri tribunalis occasione agendiiudicii dona quaevis acceptare prohibentur.2

Can. 1115 � § 1. Iudices, qui, etsi certe et evidenter competentes sunt,ius reddere recusant vel nullo suffragante iuris praescripto se competen-tes declarant atque causas cognoscunt ac definiunt vel secretum legepraescriptum violant vel ex dolo aut gravi neglegentia aliud partibus dam-num inferunt, congruis poenis ab auctoritate competenti puniri possuntnon exclusa officii privatione.3

§ 2. Eisdem poenis puniri possunt etiam ceteri administri tribunalis etadiutores, si officio suo, ut supra, defuerunt; quos omnes etiam iudexpunire potest.4

Can. 1116 � Si iudex praevidet actorem probabiliter spreturum essesententiam ecclesiasticam, cum forte haec eidem est contraria, et idcir-co iuribus partis conventae non satis consultum iri, potest ad instantiampartis conventae vel etiam ex officio actori congruam cautionem impo-nere pro observantia sententiae ecclesiasticae.

1 S.C.S. Off., instr. 20 feb. 1866, 14; instr. (ad Ep. Rituum Orient.), a. 1883, tit. III, 12.2 S.C.S. Off., decr. 24 sep. 1665, prop. 26 damn. * Syn. Armen., a. 1911, 282.


§ 2. Obowi¹zani s¹ równie¿ zawsze i wobec wszystkich do zachowaniatajemnicy co do dyskusji, która ma miejsce w�ród sêdziów w trybunalekolegialnym przed wydaniem wyroku, a tak¿e co do ró¿nicy zdañ i wy-powiadanych tam opinii; tê tajemnicê zachowaæ maj¹ tak¿e wszyscyinni, którzy dowiedzieli siê o sprawie w jakikolwiek sposób.

§ 3. Co wiêcej, ilekroæ charakter sprawy lub dowodów jest taki, ¿e zrozpowszechnienia akt lub dowodów zagro¿ona by³aby s³awa innych lubmog³aby powstaæ przyczyna nieporozumieñ lub zgorszenie, wzglêdnieinna niedogodno�æ tego rodzaju, sêdzia mo¿e zobowi¹zaæ przysiêg¹ �wiad-ków, bieg³ych, strony, ich adwokatów lub pe³nomocników do zachowa-nia tajemnicy.

Kan. 1114 � Sêdziemu i wszystkim pracownikom trybuna³u zabrania siêprzyjmowaæ jakichkolwiek podarunków z okazji prowadzenia sprawy.

Kan. 1115 � § 1. Sêdziowie, którzy, choæby na pewno i ewidentnie w³a�ci-wi, odmawiaj¹ s¹dzenia lub nie maj¹c oparcia w ¿adnym przepisie praw-nym, uznaj¹ swoj¹ w³a�ciwo�æ oraz sprawy rozpatruj¹ i rozstrzygaj¹, lubnaruszaj¹ przepis prawa o tajemnicy, lub na skutek podstêpu czy powa¿-nego zaniedbania wyrz¹dzaj¹ stronom inn¹ szkodê, mog¹ byæ ukaraniprzez kompetentn¹ w³adzê nale¿nymi karami, nie wykluczaj¹c pozba-wienia urzêdu.

§ 2. Takimi samymi karami mog¹ byæ ukarani tak¿e inni urzêdnicy trybu-na³u i pomocnicy, je�li nie dope³nili, jak wy¿ej, swojego urzêdu; tychwszystkich mo¿e karaæ tak¿e sêdzia.

Kan. 1116 � Je�li sêdzia przewiduje, ¿e powód prawdopodobnie zlek-cewa¿y wyrok ko�cielny, kiedy byæ mo¿e bêdzie mu przeciwny, i z tegopowodu nie bêd¹ zaspokojone prawa strony pozwanej, mo¿e na wniosekstrony pozwanej a tak¿e z urzêdu na³o¿yæ na powoda odpowiedni¹ kau-cjê dla poszanowania wyroku ko�cielnego.

KPK/83: 1455 § 2KPK/17: 1623 § 2SN: 138 § 2

KPK/83: 1455 § 3KPK/17: 1623 § 3SN: 138 § 3

KPK/83: 1456KPK/17: 1624SN: 139

KPK/83: 1457 § 1KPK/17: 1625 § 1, 2SN: 140 § 1, 2

KPK/83: 1457 § 2KPK/17: 1625 § 3SN: 140 § 3

KPK/17: 1626SN: 141

3 * Syn. Zamosten. Ruthenorum, a. 1720, tit. VII; Syn. Libanen. Maronitarum, a.1736, pars III, cap. IV, 32, X; C. 3, 1, 13, (8).

4 * Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars III, cap. IV, 32, X.


CAPUT IVDe ordine cognitionum

Can. 1117 � Causae cognoscendae sunt eo ordine, quo fuerunt proposi-tae et in albo inscriptae, nisi ex eis aliqua celerem prae ceteris expeditio-nem exigit, quod quidem speciali decreto rationibus suffulto statuendumest.

Can. 1118 � § 1. Vitia, quibus sententiae nullitas haberi potest, in quoli-bet statu vel gradu iudicii excipi possunt itemque a iudice ex officio de-clarari.

§ 2. Exceptiones dilatoriae vero eae praesertim, quae respiciunt perso-nas et modum iudicii, proponendae sunt ante litis contestationem, nisi liteiam contestata emerserunt, et quam primum definiendae.1

Can. 1119 � § 1. Si exceptio proponitur contra iudicis competentiam,hac de re ipse iudex videre debet.

§ 2. In casu exceptionis de incompetentia relativa, si iudex se competen-tem pronuntiat, eius decisio non admittit appellationem, sed impugnaripotest per querelam nullitatis, restitutionem in integrum vel oppositionemtertii.

§ 3. Si vero iudex se incompetentem declarat, pars, quae se gravatamcenset, potest intra quindecim dies utiles provocare ad tribunal appella-tionis.

Can. 1120 � Iudex in quovis statu iudicii se absolute incompetentemagnoscens suam incompetentiam declarare debet.

Can. 1121 � § 1. Exceptiones rei iudicatae, transactionis et aliae pe-remptoriae, quae dicuntur litis finitae, proponi et cognosci debent antelitis contestationem; qui serius eas opposuit, non est reiciendus, sed expen-sas iudiciales solvere debet, nisi probat se oppositionem malitiose nondistulisse.2

1 Instit. 4, 13, 8 (7)-11 (10); D. 44, 1,2, (4) et 3; C. 3, 1, 12, (1); 4, 19, 19; 8, 35 (36), 13.


ROZDZIA£ IVKolejno�æ rozpoznawania spraw

Kan. 1117 � Sprawy nale¿y rozpatrywaæ w tej kolejno�ci, w jakiej zo-sta³y wniesione i wpisane do rejestru, chyba ¿e jaka� z nich wymagaprzed innymi szybszego za³atwienia, co jednak nale¿y ustaliæ specjalnymdekretem, zawieraj¹cym uzasadnienie.

Kan. 1118 � § 1. Wady, które mog¹ spowodowaæ niewa¿no�æ wyroku,wolno zg³aszaæ w ka¿dym stadium lub stopniu trybuna³u, mog¹ byæ rów-nie¿ deklarowane przez sêdziego z urzêdu.

§ 2. Zarzuty zawieszaj¹ce, zw³aszcza za� te, które dotycz¹ osób i sposo-bu postêpowania, powinny byæ zg³aszane przed zawi¹zaniem sporu, chy-ba ¿e zosta³y ujawnione ju¿ po zawi¹zaniu sporu, i winny byæ jak najszyb-ciej rozstrzygniête.

Kan. 1119 � § 1. Je¿eli zg³aszany jest zarzut przeciwko w³a�ciwo�cisêdziego, sprawê tê winien rozpatrzyæ sam sêdzia.

§ 2. W wypadku zarzutu o wzglêdnym braku w³a�ciwo�ci, je¿eli sêdziauzna siê za w³a�ciwego, jego decyzja nie dopuszcza apelacji, lecz prze-ciwko niej mo¿na wnie�æ skargê o niewa¿no�æ, przywrócenie do stanupoprzedniego lub sprzeciw osób trzecich.

§ 3. Je¿eli za� sêdzia stwierdza, ¿e jest niew³a�ciwy, strona uwa¿aj¹casiê za poszkodowan¹ mo¿e w ci¹gu piêtnastu u¿ytecznych dni odwo³aæsiê do trybuna³u apelacyjnego.

Kan. 1120 � Sêdzia poznaj¹c w jakimkolwiek stadium postêpowaniaswoj¹ bezwzglêdn¹ niew³a�ciwo�æ, musi stwierdziæ swój brak w³a�ci-wo�ci.

Kan. 1121 � § 1. Zarzuty rzeczy os¹dzonej, ugody i inne niwecz¹ce,zwane koñcz¹cymi spór, nale¿y zg³aszaæ i rozpoznawaæ przed zawi¹za-niem sporu; kto je zg³osi³ pó�niej, nie mo¿e byæ odrzucony, lecz winienponie�æ koszty s¹dowe, chyba ¿e udowodni, i¿ zg³oszenia nie od³o¿y³ z³o-�liwie.

KPK/83: 1458KPK/17: 1627SN: 142

KPK/83: 1459 § 1KPK/17: 1628 § 2SN: 143 § 2

KPK/83: 1459 § 2KPK/17: 1628 § 1SN: 143 § 1

KPK/83: 1460 § 1KPK/17: 1610 § 1SN: 125 § 1

KPK/83: 1460 § 2KPK/17: 1610 § 2SN: 125 § 2

KPK/83: 1460 § 3KPK/17: 1610 § 3SN: 125 § 3

KPK/83: 1461KPK/17: 1611SN: 126

KPK/83: 1462 § 1KPK/17: 1629 § 1SN: 144

2 Instit. 4, 13, 8 (7)-11 (10); D. 44, 1, 2, (4) et 3; c. 7, 50, 2; 8, 35 (36), 8.


§ 2. Aliae exceptiones peremptoriae proponantur in litis contestatione etsuo tempore tractandae sunt secundum normas circa quaestiones inci-dentes.

Can. 1122 � § 1. Actiones reconventionales proponi valide non possuntnisi intra triginta dies a lite contestata computandos.

§ 2. Actiones reconventionales autem cognoscantur simul cum actioneprincipali, hoc est pari gradu iudicii cum ea, nisi eas separatim cognosce-re necessarium est aut iudex id opportunius existimat.

Can. 1123 � Quaestiones de cautione pro expensis iudicialibus praestandaaut de concessione gratuiti patrocinii, quod statim ab initio postulatumest, et aliae huiusmodi regulariter videndae sunt ante litis contestationem.

CAPUT VDe iudicii terminis, dilationibus et loco

Can. 1124 � § 1. Termini perimendis iuribus a lege constituti prorogarinon possunt neque valide nisi petentibus partibus coartari.1

§ 2. Ceteri autem termini, antequam elapsi sunt, possunt iusta de causa aiudice auditis vel petentibus partibus prorogari, numquam autem nisi par-tibus consentientibus valide coartari.2

§ 3. Caveat tamen iudex, ne iudicium nimis diuturnum fiat ex prorogatio-ne.

Can. 1125 � Si lex terminos non statuit ad actus processuales peragen-dos, iudex illos determinare debet habita ratione naturae uniuscuiusqueactus.

Can. 1126 � Si die ad actum iudicialem indicto vacavit tribunal, terminusintellegitur prorogatus ad primum sequentem diem non feriatum.3

1 Carth. can. 20; C. 7, 63, 2; Nov. 115, 2; Basilic. 9, 1, 130.2 D. 2, 12, 7 et 10; c. 3, 11, 1 et 4.3 C. 3, 11, 3.


§ 2. Inne zarzuty niwecz¹ce nale¿y zg³aszaæ przy zawi¹zaniu sporui rozpatrywaæ we w³a�ciwym czasie, zgodnie z normami co do sprawwpadkowych.

Kan. 1122 � § 1. Skarg wzajemnych nie mo¿na wa¿nie zg³aszaæ, chyba¿e w ci¹gu trzydziestu dni od zawi¹zania sporu.

§ 2. Skargi wzajemne maj¹ byæ rozpatrywane razem ze skarg¹ g³ówn¹,a wiêc na równym z ni¹ stopniu trybuna³u, chyba ¿e konieczne jest roz-patrzenie ich oddzielnie lub sêdzia uznaje to za bardziej wskazane.

Kan. 1123 � Sprawy o zabezpieczenie pokrycia kosztów s¹dowych lubo przyznanie bezp³atnej pomocy prawnej, które zosta³y wniesione zarazna pocz¹tku, i inne tego rodzaju, winny byæ rozpatrywane z regu³y przedzawi¹zaniem sporu.

ROZDZIA£ VTerminy s¹dowe, odroczenia i miejsce

Kan. 1124 � § 1. Terminy wyznaczone ustaw¹ na wyga�niêcie upraw-nieñ nie mog¹ byæ przed³u¿one ani nie mog¹ byæ wa¿nie skrócone, chyba¿e strony o to prosz¹.

§ 2. Pozosta³e za� terminy, przed ich up³ywem, ze s³usznej przyczynymog¹ byæ przez sêdziego, po wys³uchaniu lub na pro�bê stron przed³u¿o-ne, nigdy za�, chyba ¿e za zgod¹ stron, wa¿nie skrócone.

§ 3. Sêdzia jednak powinien czuwaæ, aby postêpowanie nie trwa³o zbytd³ugo z powodu odroczenia.

Kan. 1125 � Je�li ustawa nie ustala terminów dla dokonania aktówprocesowych, sêdzia powinien je okre�liæ, bior¹c pod uwagê naturê ka¿-dego aktu.

Kan. 1126 � Je�li w dniu wyznaczonym dla aktu procesowego trybuna³nie urzêduje, termin nale¿y uznaæ za odroczony do pierwszego kolejnegodnia roboczego.

KPK/83: 1462 § 2KPK/17: 1629 § 2SN: 144 § 2

KPK/83: 1463 § 1KPK/17: 1630 § 1SN: 145 § 1

KPK/83: 1463 § 2KPK/17: 1630 § 2SN: 145 § 2

KPK/83: 1464KPK/17: 1631SN: 146

KPK/83: 1465 § 1KPK/17: 1634 § 1SN: 149 § 1

KPK/83: 1465 § 2KPK/17: 1634 § 2SN: 149 § 2

KPK/83: 1465 § 3KPK/17: 1634 § 3SN: 149 § 3

KPK/83: 1466

KPK/83: 1467KPK/17: 1638SN: 150


Can. 1127 � Sedes tribunalis sit, si fieri potest, stabilis quae statutis horispateat servatis normis iure particulari de hac re statutis.

Can. 1128 � § 1. Iudex ex territorio suo vi expulsus vel a potestateiudiciali ibi exercenda impeditus potest extra territorium potestatem suamexercere et sententiam ferre certiore tamen hac de re facto loci Episco-po eparchiali.1

§ 2. Praeterea iudex iusta de causa et auditis partibus potest ad probatio-nes acquirendas etiam extra proprium territorium se conferre de licentiatamen Episcopi eparchialis loci adeundi et in sede ab ipso designata.

CAPUT VIDe personis in aulam admittendis et de modo

conficiendi et asservandi acta

Can. 1129 � § 1. Nisi aliter iure particulari Ecclesiae sui iuris expressecavetur, dum causae coram tribunali aguntur, ii tantummodo assint inaula, quos lex aut iudex ad processum expediendum necessarios essestatuit.

§ 2. Omnes iudicio assistentes, qui reverentiae et oboedientiae tribunalidebitae graviter defuerunt, iudex potest monitione in cassum facta con-gruis poenis punire, advocatos praeterea et procuratores etiam a munereapud tribunalia ecclesiastica exercendo suspendere.

Can. 1130 � Si qua persona interroganda utitur lingua iudici vel partibusignota, adhibeatur interpres iuratus a iudice designatus; declarationes ta-men scripto redigantur lingua originaria et translatio addatur; interpresetiam adhibeatur, si surdus vel mutus interrogari debet, nisi forte mavultiudex quaestionibus a se datis scripto respondeatur.

Can. 1131 � § 1. Omnia acta iudicialia sive ea, quae meritum quaestio-nis respiciunt, seu acta causae, sive ea, quae ad formam procedendipertinent, seu acta processus, scripto redacta esse debent.

1 Quinisext. can. 37.


Kan. 1127 � Siedziba trybuna³u powinna byæ, je�li to mo¿liwe, sta³ai dostêpna w ustalonych godzinach z zachowaniem norm prawa party-kularnego ustanowionego w tej sprawie.

Kan. 1128 � § 1. Sêdzia usuniêty si³¹ ze swego terytorium lub maj¹cyprzeszkodê w wykonywaniu tam w³adzy s¹dzenia, mo¿e poza terytoriumwykonywaæ swoj¹ w³adzê i wydawaæ wyrok, po zawiadomieniu jednako tym biskupa eparchialnego.

§ 2. Poza tym sêdzia ze s³usznej przyczyny i po wys³uchaniu stron mo¿edla zebrania dowodów udaæ siê nawet poza w³asne terytorium, jednak zazgod¹ biskupa eparchialnego miejsca, do którego siê udaje i w siedzibieprzez niego wyznaczonej.

ROZDZIA£ VIOsoby, które dopuszcza siê do auli

oraz sposób sporz¹dzania i przechowywania akt

Kan. 1129 � § 1. Je�li prawo partykularne Ko�cio³a sui iuris wyra�nienie zastrzega inaczej, podczas sprawy tocz¹cej siê wobec trybuna³u, wauli mog¹ znajdowaæ siê tylko ci, których ustawa lub sêdzia uznaj¹ zakoniecznych do prowadzenia procesu.

§ 2. Ka¿dego obecnego na rozprawie, kto powa¿nie uchybi³ szacunkowii pos³uszeñstwu, które siê nale¿¹ trybuna³owi, sêdzia mo¿e po bezsku-tecznym upomnieniu ukaraæ odpowiednimi karami, natomiast adwoka-tów i pe³nomocników mo¿e nawet zawiesiæ w wykonywaniu urzêdu wtrybuna³ach ko�cielnych.

Kan. 1130 � Je�li osoba, któr¹ nale¿y przes³uchaæ, u¿ywa jêzyka nie-znanego sêdziemu lub stronom, trzeba siê pos³u¿yæ zaprzysiê¿onym t³u-maczem, wyznaczonym przez sêdziego; zeznania jednak maj¹ byæ spisa-ne w jêzyku oryginalnym, z do³¹czeniem t³umaczenia; t³umaczem nale¿ysiê tak¿e pos³u¿yæ, je¿eli ma byæ przes³uchany g³uchy lub niemy, chyba¿e sêdzia woli, by na pytania przez niego dane odpowiedziano na pi�mie.

Kan. 1131 � § 1. Wszystkie akta s¹dowe, zarówno dotycz¹ce meritumkwestii, czyli akta sprawy, jak i dotycz¹ce procedury, czyli akta procesu,maj¹ byæ sporz¹dzone na pi�mie.

KPK/83: 1468KPK/17: 1636, 1638§ 1SN: 151 § 1, 2, 153 § 1

KPK/83: 1469 § 1KPK/17: 1637SN: 152

KPK/83: 1469 § 2

KPK/83: 1470 § 1KPK/17: 1640 § 1SN: 155 § 1

KPK/83: 1470 § 2KPK/17: 1640 § 2SN: 155 § 2

KPK/83: 1471KPK/17: 1641SN: 156 § 1, 2, 301

KPK/83: 1472 § 1KPK/17: 1642 § 1SN: 157 § 1


§ 2. Singula folia actorum numerentur et authenticitatis signo muniantur.

Can. 1132 � Quoties in actis iudicialibus partium aut testium subscriptiorequiritur, si pars aut testis eis subscribere non potest vel non vult, id inipsis actis adnotetur simulque iudex et notarius fidem faciant actum ip-sum de verbo ad verbum parti aut testi perlectum esse et partem auttestem ei vel non potuisse vel noluisse subscribere.

Can. 1133 � § 1. Iudicio expleto documenta, quae in privatorum dominiosunt, restitui debent retento tamen eorum exemplari.

§ 2. Cancellarius et notarii sine iudicis mandato tradere prohibentur exem-plar actorum iudicialium et documentorum, quae sunt processui acquisi-ta.

§ 3. Anonymae epistulae destrui debent neque de eis mentio fiat in actis;eodem modo destrui debent quaelibet alia scripta et epistulae subscrip-tae, quae nihil ad causae meritum conferunt vel sunt certo calumniosae.

CAPUT VIIDe actore et de parte conventa

Can. 1134 � Quilibet sive baptizatus sive non baptizatus potest in iudicioagere; pars autem legitime conventa respondere debet.1

Can. 1135 � Etsi actor vel pars conventa procuratorem vel advocatumconstituit, semper tamen tenetur in iudicio ipse adesse ad praescriptumiuris vel iudicis.

Can. 1136 � § 1. Minores et ii, qui usu rationis destituti sunt, stare iniudicio tantummodo possunt per eorum parentes aut tutores vel curato-res.2

§ 2. Si iudex existimat eorum iura esse in conflictu cum iuribus parentumvel tutorum vel curatorum aut hos non satis tueri posse ipsorum iura, tuncstent in iudicio per tutorem vel curatorem a iudice constitutum.3

1 Pont. Comm. Decr. Conc. Vat. II Interpr., resp. 8 ian. 1973; Sign. Apost., decl. 31oct. 1977; D. 3, 1, 1; 5, 1, 13.


§ 2. Poszczególne karty akt nale¿y numerowaæ i uwierzytelniæ.

Kan. 1132 � Ilekroæ w aktach s¹dowych wymagany jest podpis stronlub �wiadków, je¿eli strona lub �wiadek nie mo¿e lub nie chce podpisaæ,nale¿y to odnotowaæ w samych aktach, a jednocze�nie sêdzia i notariuszpowinni po�wiadczyæ, ¿e akt ten zosta³ stronie lub �wiadkowi co do s³o-wa odczytany, a strona lub �wiadek nie mogli albo nie chcieli podpisaæ.

Kan. 1133 � § 1. Po zakoñczeniu postêpowania nale¿y zwróciæ dokumentystanowi¹ce w³asno�æ prywatn¹, z zachowaniem jednak ich odpisów.

§ 2. Nie wolno kanclerzowi i notariuszowi wydawaæ odpisów akt s¹do-wych i dokumentów zgromadzonych podczas procesu bez zezwoleniasêdziego.

§ 3. Anonimy powinny byæ zniszczone i nie zachowuje siê o nich wzmianki waktach; w ten sam sposób nale¿y zniszczyæ wszystkie inne pisma i listy pod-pisane, które nie wnosz¹ nic do meritum sprawy lub s¹ wprost oszczercze.

ROZDZIA£ VIIPowód i strona pozwana

Kan. 1134 � Ka¿dy, zarówno ochrzczony, jak i nieochrzczony, mo¿ewystêpowaæ przed s¹dem; strona za� zgodnie z prawem pozwana maobowi¹zek odpowiadaæ.

Kan. 1135 � Chocia¿by powód lub strona pozwana ustanowi³a pe³no-mocnika lub adwokata, obowi¹zana jest jednak zawsze stawiæ siê w s¹-dzie osobi�cie z nakazu prawa lub sêdziego.

Kan. 1136 � § 1. Ma³oletni i ci, którzy pozbawieni s¹ u¿ywania rozumu,mog¹ wystêpowaæ w s¹dzie tylko przez swoich rodziców, opiekunów lubkuratorów.

§ 2. Je�li sêdzia uzna, ¿e ich prawa pozostaj¹ w konflikcie z prawamirodziców, opiekunów lub kuratorów, albo ¿e nie mog¹ oni wystarczaj¹cobroniæ ich praw, wtedy powinni wystêpowaæ w s¹dzie przez opiekunalub kuratora wyznaczonego przez sêdziego.

KPK/83: 1472 § 2KPK/17: 1643 § 1SN: 158 § 1KPK/83: 1473KPK/17: 1643 § 3SN: 158 § 3

KPK/83: 1475 § 1KPK/17: 1645 § 1SN: 160 § 1

KPK/83: 1475 § 2KPK/17: 1645 § 3SN: 160 § 4

KPK/17: 1645 § 4SN: 160 § 2

KPK/83: 1476KPK/17: 1647SN: 161

KPK/83: 1477KPK/17: 1647SN: 162

KPK/83: 1478 § 1KPK/17: 1648 § 1SN: 163 § 1

KPK/83: 1478 § 2KPK/17: 1648 § 2SN: 163 § 2

2 D. 3, 1, 1-5; 22, 6, 10; 42, 1, 45, (2); c. 3, 6, 1.3 Instit. 1, 21, 3; D. 26, 1, 3, (2-4).


§ 3. Sed in causis spiritualibus et cum spiritualibus conexis, si minoresusum rationis assecuti sunt, agere et respondere possunt sine parentumvel tutoris consensu et quidem per se ipsi, si aetatem quattuordecim an-norum expleverunt; secus per tutorem a iudice constitutum.

§ 4. Bonis interdicti et ii, qui minus firmae mentis sunt, stare in iudicio perse ipsi possunt tantummodo, ut de propriis delictis respondeant aut adpraescriptum iudicis; in ceteris agere et respondere debent per suumcuratorem.1

Can. 1137 � Quoties adest tutor aut curator ab auctoritate civili consti-tutus, idem potest a iudice ecclesiastico admitti audito, si fieri potest,Episcopo eparchiali eius, cui datus est; si vero non adest aut non videturadmittendus, ipse iudex tutorem aut curatorem pro causa designet.

Can. 1138 � § 1. Personae iuridicae in iudicio stant per suos legitimosrepraesentantes.2

§ 2. Quoties in periculo versantur bona, ad quae alienanda alicuius con-sensus vel consilium vel licentia requiritur, idem consensus vel consiliumvel licentia requiritur etiam ad litem incohandam vel contestandam.

§ 3. In casu vero defectus vel neglegentiae repraesentantis potest ipseHierarcha per se vel per alium stare in iudicio nomine personarum iuridi-carum, quae sub eius potestate sunt.

CAPUT VIIIDe procuratoribus ad lites et de advocatis

Can. 1139 � § 1. Pars libere potest procuratorem et advocatum sibiconstituere, sed potest etiam per se ipsa agere et respondere, nisi iudexprocuratoris vel advocati ministerium necessarium existimavit.3

§ 2. In iudicio poenali vero accusatus aut a se constitutum aut a iudicedatum semper habere debet advocatum.4

1 D. 3, 1, 1, (2-4); 27, 10, 1.2 Carth. can. 97; D. 3, 4, 1-3; Nov. 131, 15; Basilic. 8, 2, 102.


§ 3. Jednak w sprawach duchowych lub z³¹czonych z duchowymi ma³o-letni, je¿eli osi¹gnêli u¿ywanie rozumu, mog¹ wystêpowaæ i opowiadaæbez zezwolenia rodziców lub opiekuna i to osobi�cie, je¿eli ukoñczyli czter-nasty rok ¿ycia; w przeciwnym razie przez opiekuna wyznaczonego przezsêdziego.

§ 4. Pozbawieni zarz¹du maj¹tkiem i ci, którzy nie u¿ywaj¹ w pe³ni rozu-mu, mog¹ osobi�cie wystêpowaæ w s¹dzie, tylko by odpowiadaæ za w³a-sne przestêpstwa lub z nakazu sêdziego; w pozosta³ych sprawach po-winni dzia³aæ i odpowiadaæ przez swojego kuratora.

Kan. 1137 � Ilekroæ istnieje opiekun lub kurator ustanowiony przez w³a-dzê �wieck¹, sêdzia ko�cielny mo¿e go dopu�ciæ, po wys³uchaniu, je¿elito mo¿liwe, biskupa eparchialnego tego, komu zosta³ dany; gdy za� gobrak lub wydaje siê, ¿e nie powinien byæ dopuszczony, sam sêdzia wy-znaczy do tej sprawy opiekuna lub kuratora.

Kan. 1138 � § 1. Osoby prawne wystêpuj¹ w s¹dzie przez swoich usta-wowo uznanych przedstawicieli.

§ 2. Ilekroæ w niebezpieczeñstwie znajduj¹ siê dobra, dla których aliena-cji wymaga siê czyjej� rady, zgody lub zezwolenia tej¿e rady, zgody lubzezwolenia wymaga siê tak¿e dla rozpoczêcia lub zawi¹zania sporu.

§ 3. W przypadku braku lub niedbalstwa przedstawiciela, w imieniu osóbprawnych, które pozostaj¹ pod jego w³adz¹, mo¿e w s¹dzie wystêpowaæsam Hierarcha osobi�cie lub przez kogo� innego.

ROZDZIA£ VIIIPe³nomocnicy procesowi i adwokaci

Kan. 1139 � § 1. Strona mo¿e swobodnie ustanowiæ sobie pe³nomocni-ka i adwokata, lecz mo¿e tak¿e wystêpowaæ i odpowiadaæ osobi�cie,chyba ¿e sêdzia uzna pos³ugê pe³nomocnika lub adwokata za konieczn¹.

§ 2. W postêpowaniu karnym za� oskar¿ony musi mieæ zawsze adwoka-ta albo ustanowionego przez siebie, albo danego przez sêdziego.

KPK/83: 1478 § 3KPK/17: 1648 § 3SN: 163 § 3

KPK/83: 1478 § 4KPK/17: 1650SN: 165

KPK/83: 1479KPK/17: 1651 § 1, 2SN: 166 § 1, 2

KPK/83: 1480 § 1KPK/17: 1649, 1653§ 1, 2SN: 164, 168 § 1, 2, 3

KPK/83: 1480 § 2KPK/17: 1653 § 5SN: 165 § 5

KPK/83: 1481 § 1KPK/17: 1655 § 3SN: 170 § 3

KPK/83: 1481 § 2KPK/17: 1655 § 1SN: 170 § 1

3 D. 49, 9, 1; C. 2, 12 (13), 26; 7, 62, 9.4 D. 3, 1, 1, (4); Basilic. 8, 1, 1.


§ 3. In iudicio contentioso, si agitur de minoribus aut de causa, in quabonum publicum in discrimen vocatur, exceptis autem causis matrimo-nialibus, iudex parti carenti advocatum ex officio constituat.

Can. 1140 � § 1. Unum sibi pars potest constituere procuratorem, quinon potest alium sibi substituere, nisi id eidem scripto permissum est.1

§ 2. Si vero iusta de causa plures procuratores ab eadem parte constitu-untur, hi ita designentur, ut detur inter ipsos locus praeventioni.2

§ 3. Advocati autem plures simul constitui possunt.

Can. 1141 � Procurator et advocatus debent esse aetate maiores etbonae famae; advocatus debet praeterea esse catholicus, nisi auctoritas,cui tribunal immediate subiectum est, aliud permittit, et doctor in iurecanonico vel alioquin vere peritus et ab eadem auctoritate approbatus.3

Can. 1142 � § 1. Procurator et advocatus, antequam munus suscipiunt,mandatum authenticum apud tribunal deponere debent.4

§ 2. Ad iuris tamen exstinctionem impediendam iudex potest procurato-rem admittere etiam non exhibito mandato, praestita, si res fert, idoneacautione; actus iudicis autem qualibet vi caret, si intra terminum peremp-torium a iudice statuendum procurator mandatum non exhibet.

Can. 1143 � Nisi mandatum speciale habet, procurator non potest vali-de renuntiare actioni, litis instantiae vel actis iudicialibus nec transigere,pacisci, compromittere in arbitros et generatim ea agere, pro quibus iusrequirit mandatum speciale.5

Can. 1144 � § 1. Ut procuratoris vel advocati amotio effectum sortiatur,necesse est ipsis intimetur et, si lis iam contestata est, iudex et adversapars certiores facti sint de amotione.6

1 D. 49, 1, 4 (5); Nov. 71.2 D. 3, 3, 31, (1-2) et 32; Basilic. 8, 2, 31-32.3 C. 2, 12 (13), 6.


§ 3. W postêpowaniu spornym, je�li chodzi o ma³oletnich albo o sprawê,w której dobro publiczne nara¿one jest na niebezpieczeñstwo, z wyj¹t-kiem spraw ma³¿eñskich, stronie, która nie posiada obroñcy, sêdzia mago mianowaæ z urzêdu.

Kan. 1140 � § 1. Strona mo¿e ustanowiæ sobie jednego pe³nomocnika,który nie mo¿e siê zast¹piæ innym, chyba ¿e otrzyma³ na to pisemnezezwolenie.

§ 2. Je�li za� ze s³usznej przyczyny ta sama strona postanowi kilku pe³-nomocników, powinni oni byæ tak wyznaczeni, by miêdzy nimi by³o usta-lone pierwszeñstwo.

§ 3. Mo¿na natomiast ustanowiæ równocze�nie kilku adwokatów.

Kan. 1141 � Pe³nomocnik i adwokat winni byæ pe³noletni i nienaruszo-nej s³awy; adwokat ma byæ ponadto katolikiem, chyba ¿e w³adza, którejbezpo�rednio podlega trybuna³, zezwoli inaczej, i doktorem prawa kano-nicznego lub sk¹din¹d bieg³ym i zatwierdzonym przez tê w³adzê.

Kan. 1142 � § 1. Pe³nomocnik i adwokat przed podjêciem zadania musz¹z³o¿yæ w trybunale autentyczne zlecenie.

§ 2. By jednak zapobiec wyga�niêciu uprawnienia, sêdzia mo¿e dopu-�ciæ pe³nomocnika nawet bez okazania zlecenia, po z³o¿eniu, w raziepotrzeby, odpowiedniej gwarancji; akt sêdziego jednak bêdzie pozbawio-ny wszelkiej mocy, je�li w terminie zawitym, wyznaczonym przez sêdzie-go, pe³nomocnik nie przedstawi zlecenia.

Kan. 1143 � Bez specjalnego zlecenia pe³nomocnik nie mo¿e wa¿niezrzec siê skargi, instancji sporu albo aktów s¹dowych ani te¿ zawieraæugody, umowy, uciec siê do s¹du polubownego i w ogóle podejmowaæczynno�ci, dla których prawo domaga siê specjalnego zlecenia.

Kan. 1144 � § 1. Odwo³anie pe³nomocnika lub adwokata, by osi¹gnê³oskutek, musi im byæ podane do wiadomo�ci, a je�li nast¹pi³o ju¿ zawi¹za-nie sporu, nale¿y o odwo³aniu zawiadomiæ sêdziego i stronê przeciwn¹.

KPK/83: 1481 § 3KPK/17: 1655 § 2SN: 170 § 2

KPK/83: 1482 § 1KPK/17: 1656 § 1SN: 171 § 1

KPK/83: 1482 § 2KPK/17: 1656 § 2SN: 171 § 2

KPK/83: 1482 § 3KPK/17: 1656 § 3SN: 171 § 3KPK/83: 1483KPK/17: 1657 § 1, 2SN: 172 § 1, 2, 173 §1, 2

KPK/83: 1484 § 1KPK/17: 1659 § 1,1661SN: 174 § 1, 176KPK/83: 1484 § 2SN: 177

KPK/83: 1485KPK/17: 1662SN: 179

KPK/83: 1486 § 1KPK/17: 1664 § 1SN: 181 § 1

4 D. 3, 3, 1 et 65; C. 2, 12 (13), 24.5 D. 3, 3, 60; 12, 2, 17-19; C. 4, l, 7; Basilic. 8, 2, 59.6 D. 3, 3, 16 et 17, pr.; 49, 1, 4 (5); C. 2, 12 (13), 22.


§ 2. Lata sententia definitiva ius et obligatio appellandi, si mandans nonrenuit, procuratori manet.1

Can. 1145 � Procurator et advocatus possunt a iudice dato decretorepelli sive ex officio sive ad instantiam partis, gravi de causa tamen etsemper salvo recursu ad tribunal appellationis.

Can. 1146 � § 1. Procurator et advocatus vetantur emere litem aut sibide immodico emolumento vel rei litigiosae parte vindicata pacisci; quaesi fecerunt, nulla est pactio et a iudice possunt poena pecuniaria puniri;advocatus praeterea ab officio suspendi, vel etiam, si recidivus est, abauctoritate, cui tribunal immediate subiectum est, destitui et ex albo ad-vocatorum expungi potest.2

§ 2. Eodem modo puniri possunt procuratores et advocati, qui a compe-tentibus tribunalibus causas in fraudem legis subtrahunt, ut ab aliis favo-rabilius definiantur.

Can. 1147 � Procuratores et advocati, qui ob dona aut pollicitationes autquamlibet aliam rationem suum munus prodiderunt, a patrocinio exer-cendo suspendantur et poena pecuniaria aliisve congruis poenis punian-tur.3

Can. 1148 � In unoquoque tribunali, quatenus fieri potest, stabiles patro-ni constituantur ab ipso tribunali remunerationem recipientes, qui munusprocuratoris vel advocati praesertim in causis matrimonialibus pro parti-bus, quae eos seligere malint, exerceant.

CAPUT IXDe actionibus et de exceptionibus

Can. 1149 � Quodlibet ius non solum actione munitur, nisi aliter expres-se cautum est, sed etiam exceptione, quae semper competit et est suanatura perpetua.4

1 D. 49, 1, 4 (5); 49, 9, 2; C. 7, 62, 3.2 D. 50, 13, 1, (10-12); C. 2, 6, 5 et 6, (2); 2, 12 (13), 15; Basilic. 8, 1, 14.


§ 2. Po wydaniu wyroku ostatecznego prawo i obowi¹zek apelacji, je�lizleceniodawca nie sprzeciwia siê, nale¿y do pe³nomocnika.

Kan. 1145 � Pe³nomocnik i adwokat mog¹ zostaæ wykluczeni przezsêdziego dekretem wydanym z urzêdu lub na ¿¹danie strony, ale na sku-tek powa¿nej przyczyny i zawsze z zachowaniem prawa rekursu do try-buna³u apelacyjnego.

Kan. 1146 � § 1. Zabrania siê pe³nomocnikowi i adwokatowi wykupy-waæ spór albo uk³adaæ siê o wygórowane wynagrodzenie lub o przyzna-nie czê�ci rzeczy spornej; je�li dokonaj¹ czego� takiego, uk³ad jest nie-wa¿ny i mog¹ byæ ukarani przez sêdziego grzywn¹ pieniê¿n¹; adwokatmo¿e zostaæ ponadto zawieszony w pe³nieniu urzêdu lub tak¿e, je�li jestrecydywist¹, skre�lony z listy adwokatów przez w³adzê, której bezpo-�rednio podlega trybuna³.

§ 2. W ten sam sposób mog¹ zostaæ ukarani adwokaci i pe³nomocnicy,którzy omijaj¹c ustawê, wydobywaj¹ sprawy z w³a�ciwych trybuna³ów,by korzystniej rozstrzygn¹æ je przed innymi.

Kan. 1147 � Pe³nomocnicy i adwokaci, którzy z powodu podarunkówlub obietnic albo z jakiegokolwiek innego motywu sprzeniewierzyli siêswojemu zadaniu, powinni zostaæ zawieszeni od wykonywania obrony, atak¿e ukarani kar¹ pieniê¿n¹ lub innymi stosownymi karami.

Kan. 1148 � W ka¿dym trybunale, je�li to mo¿liwe, nale¿y ustanowiæsta³ych obroñców, otrzymuj¹cych wynagrodzenie od samego trybuna³u,którzy pe³niliby zadanie pe³nomocnika lub adwokata, przede wszystkimw sprawach ma³¿eñskich, dla stron, które chcia³yby ich wybraæ.

ROZDZIA£ IXSkargi i zarzuty

Kan. 1149 � Ka¿de prawo jest chronione nie tylko skarg¹, chyba ¿einaczej wyra�nie zastrze¿ono, ale tak¿e zarzutem, który przys³uguje za-wsze i ze swej natury jest wieczysty.

KPK/83: 1486 § 2KPK/17: 1664 § 2SN: 181 § 2

KPK/83: 1487KPK/17: 1663SN: 180

KPK/83: 1488 § 1KPK/17: 1665 § 1, 2SN: 182 § 1, 2

KPK/83: 1488 § 2

KPK/83: 1489KPK/17: 1666SN: 183

KPK/83: 1490

KPK/83: 1491, 1492§ 2KPK/17: 1667SN: 184

3 D. 48, 19, 38, (8).4 Instit. 4, 14, pr. et 1-2; D. 44, 1, 20; 44, 4, 5 (6); 50, 16, 178, (2); 50, 17, 156, (1).


Can. 1150 � Quaevis actio exstinguitur praescriptione ad normam iurisaliove legitimo modo exceptis actionibus de statu personarum, quae num-quam exstinguuntur.1

Can. 1151 � Actiones contentiosae, nisi aliter iure expresse cavetur,praescriptione exstinguuntur quinquennio a die, a quo actio primum potuitproponi, computando firmis, ubi vigent, hac in re Statutis personalibus.

Can. 1152 � § 1. Omnis actio poenalis exstinguitur morte rei, condona-tione auctoritatis competentis et praescriptione.2

§ 2. Actio poenalis praescriptione exstinguitur triennio, nisi agitur:3

1° de delictis Sedi Apostolicae reservatis;

2° de actione ob delicta, de quibus in cann. 1450 et 1453, quae praes-criptione exstinguitur quinquennio;

3° de delictis, quae non sunt iure communi punita, si iure particulari aliusterminus praescriptionis statutus est.

§ 3. Praescriptio decurrit ex die, quo delictum patratum est, vel, si delic-tum est permanens vel habituale, ex die, quo cessavit.

Can. 1153 � § 1. Si intra terminos, de quibus in can. 1152, ex die, quosententia condemnatoria in rem iudicatam transiit, computandos non estreo intimatum exsecutorium iudicis decretum, actio ad poenam exsequen-dam praescriptione exstinguitur.

§ 2. Idem valet servatis servandis, si poena per decretum extra iudiciumirrogata est.

Can. 1154 � Actione poenali praescriptione exstincta:4

1° non est hoc ipso exstincta actio contentiosa forte ex delicto orta addamna reparanda;

2° si bonum publicum requirit, Hierarcha remediis opportunis admini-strativis non exclusa suspensione ab exercitio ministerii sacri vel amo-tione ab officio uti potest.5

1 Syn. Alexandrin. Coptorum, a. 1898, sect. III, cap. VI, tit. V, art. XI, 1; C. 7, 35, 5;7, 39, 3; 7, 40, 1; Basilic. 50, 15, 1.

2 D. 47, 1, 1; 48, 4, 11; 48, 16, 8-10; 48, 19, 20.3 D. 48, 5, 12 (11), (4); C. 9, 22, 12; 9, 35, 5; Basilic. 60, 41, 47.


Kan. 1150 � Ka¿da skarga wygasa przez przedawnienie zgodnie z prze-pisami prawa albo w inny przewidziany prawem sposób, z wyj¹tkiemskarg dotycz¹cych stanu osób, które nigdy nie wygasaj¹.

Kan. 1151 � Skargi sporne, chyba ¿e inaczej w prawie wyra�nie za-strze¿ono, wygasaj¹ przez przedawnienie po piêciu latach, licz¹c od dnia,w którym mo¿na by³o po raz pierwszy przedstawiæ skargê, z zachowa-niem, gdzie obowi¹zuj¹, w tej sprawie statutów personalnych.

Kan. 1152 � § 1. Ka¿da skarga karna wygasa wraz ze �mierci¹ oskar-¿onego, darowaniem w³a�ciwej w³adzy i przez przedawnienie.

§ 2. Skarga karna wygasa przez przedawnienie po up³ywie trzech lat,chyba ¿e chodzi:1° o przestêpstwa zarezerwowane Stolicy Apostolskiej;

2° o skargê z tytu³u przestêpstw, o których w kan. 1450 i 1453, którewygasaj¹ przez przedawnienie po piêciu latach;

3° o przestêpstwa, które nie s¹ karane prawem powszechnym, je�li pra-wo partykularne stanowi inny termin przedawnienia.

§ 3. Przedawnienie liczy siê od dnia pope³nienia przestêpstwa, lub je�liprzestêpstwo jest permanentne lub habitualne, od dnia jego ustania.

Kan. 1153 � § 1. Je�li w terminach podanych w kan. 1152, od dnia, wktórym wyrok skazuj¹cy przeszed³ w stan rzeczy os¹dzonej, oskar¿one-mu nie og³oszono dekretu wykonawczego sêdziego, przedawnieniu ule-ga skarga o wykonanie kary.

§ 2. To samo obowi¹zuje odpowiednio, je�li kara zosta³a wymierzonaprzez dekret pozas¹dowy.

Kan. 1154 � Gdy skarga karna wygasa przez przedawnienie:

1° nie wygasa tym samym skarga sporna powsta³a z przestêpstwa dlanaprawienia szkody;

2° je�li domaga siê tego dobro publiczne, Hierarcha mo¿e zastosowaækonieczne �rodki administracyjne, nie wykluczaj¹c suspensy od wy-konywania �wiêtej pos³ugi lub odwo³ania z urzêdu.

KPK/83: 1492 § 1KPK/17: 1701SN: 221

KPK/17: 1702SN: 222

KPK/83: 1362 § 1KPK/17: 1703SN: 223KPK/83: 1362 § 1 n. 1KPK/17: 1703SN: 223KPK/83: 1362 § 1 n. 2KPK/17: 1703 n. 2, 3SN: 223 n. 2, 3KPK/83: 1362 § 1 n. 3

KPK/83: 1362 § 2KPK/17: 1705 § 1,2, 3SN: 225 § 1, 2, 3

KPK/83: 1363 § 1

KPK/83: 1363 § 2

KPK/17: 1704SN: 224KPK/17: 1704 n. 1SN: 224 n. 1

KPK/17: 1704 n. 2SN: 224 n. 2

4 D. 47, 1, 1; 49, 13, 1; C 4, 17; 7, 66, 3.5 Carth. can. 87; S. Basilius M., can. 17. * Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars

II, cap. VI, 9.


Can. 1155 � Actor pluribus simul actionibus, quae tamen inter se nonconfligant, sive de eadem re sive de diversis, aliquem convenire potest, siaditi tribunalis competentiam non excedunt.1

Can. 1156 � § 1. Pars conventa potest coram eodem iudice in eodemiudicio contra actorem actionem reconventionalem proponere vel prop-ter causae nexum cum actione principali vel ad submovendam vel adminuendam actoris petitionem.

§ 2. Reconventio reconventionis non admittitur.2

Can. 1157 � Actio reconventionalis proponenda est iudici, coram quoactio principalis instituta est, etsi ad unam causam dumtaxat delegato velalioquin relative incompetenti.3

Can. 1158 � § 1. Qui probabilibus saltem argumentis ostendit se iushabere super aliqua re ab alio detenta sibique damnum imminere, nisi resipsa custodienda traditur, ius habet obtinendi a iudice eiusdem rei seques-trationem.4

§ 2. In similibus rerum adiunctis obtineri potest, ut exercitium iuris alicuiinhibeatur.

Can. 1159 � § 1. Ad crediti quoque securitatem sequestratio rei admit-titur, dummodo de creditoris iure satis constet.

§ 2. Sequestratio extendi potest etiam ad res debitoris, quae quolibettitulo apud alias personas reperiuntur, et ad debitoris credita.

Can. 1160 � Sequestratio rei et inhibitio exercitii iuris decerni nullatenuspossunt, si damnum, quod timetur, potest aliter reparari et idonea cautiode eo reparando offertur.

Can. 1161 � Iudex potest ei, cui sequestrationem rei vel inhibitionemexercitii iuris concedit, praeviam imponere cautionem de damnis repa-randis, si ius suum non probavit.

1 D. 50, 17, 130; C 9, 31, 1.2 D. 44, 1, 22.


Kan. 1155 � Powód mo¿e kogo� pozwaæ równocze�nie kilkoma skarga-mi, które jednak nie s¹ sobie przeciwne, w tej samej lub ró¿nych sprawach,je�li nie przekraczaj¹ w³a�ciwo�ci trybuna³u, do którego siê zwraca.

Kan. 1156 � § 1. Strona pozwana mo¿e z³o¿yæ przeciw powodowi, wo-bec tego samego sêdziego i w tym samym trybunale skargê wzajemn¹ wsprawie zwi¹zanej ze skarg¹ g³ówn¹ lub o oddalenie lub o zmniejszenieroszczenia powoda.

§ 2. Nie dopuszcza siê skargi wzajemnej przeciwko skardze wzajemnej.

Kan. 1157 � Skargê wzajemn¹ nale¿y przedstawiæ sêdziemu, wobecktórego wniesiono skargê g³ówn¹, je�li nawet jest delegowany tylko dojednej sprawy albo z innego tytu³u jest wzglêdnie niew³a�ciwy.

Kan. 1158 � § 1. Kto wyka¿e przynajmniej prawdopodobnymi argu-mentami, ¿e posiada prawo w stosunku do rzeczy przetrzymywanej przezkogo� innego i ¿e zagra¿a mu szkoda, je�li sama rzecz nie zostanie prze-kazana na przechowanie, ma prawo uzyskania od sêdziego sekwestrutej rzeczy.

§ 2. W podobnych okoliczno�ciach mo¿e uzyskaæ, by komu� zakazanowykonywania uprawnienia.

Kan. 1159 � § 1. Dopuszcza siê tak¿e sekwestr rzeczy dla zabezpiecze-nia po¿yczki, byleby uprawnienie wierzyciela by³o wystarczaj¹co pewne.

§ 2. Sekwestr mo¿na rozci¹gn¹æ tak¿e na rzeczy d³u¿nika znajduj¹ce siêz jakiegokolwiek tytu³u u innych osób, i na po¿yczki d³u¿nika.

Kan. 1160 � Nie wolno w ¿adnym wypadku zarz¹dzaæ sekwestru lubzakazu wykonywania uprawnieñ, je�li zagra¿aj¹ca szkoda mo¿e byæ ina-czej naprawiona i proponuje siê odpowiedni¹ kaucjê zabezpieczaj¹c¹.

Kan. 1161 � Sêdzia mo¿e temu, komu przyzna³ sekwestr rzeczy lubzakaz wykonywania uprawnienia, na³o¿yæ uprzedni¹ kaucjê dla napra-wienia szkód, je�liby nie udowodni³ swojego uprawnienia.

KPK/83: 1493KPK/17: 1669 § 1SN: 186 § 1

KPK/83: 1494 § 1KPK/17: 1690 § 1SN: 210 § 1

KPK/83: 1492 § 2KPK/17: 1690 § 2SN: 210 § 2KPK/83: 1495KPK/17: 1692SN: 212

KPK/83: 1496 § 1KPK/17: 1672 § 1SN: 189 § 1

KPK/83: 1496 § 2KPK/17: 1672 § 2SN: 189 § 2

KPK/83: 1497 § 1KPK/17: 1673 § 1SN: 190 § 1

KPK/83: 1497 § 2KPK/17: 1673 § 2SN: 190 § 2

KPK/83: 1498KPK/17: 1674SN: 191

KPK/83: 1499SN: 192

3 Nov. 96, 2, 1.4 D. 2, 8, 7, (2); C. 4, 4; 7, 65, 5.


Can. 1162 � Ad naturam et vim actionis possessoriae quod attinet, ser-vetur ius civile loci, ubi sita est res, de cuius possessione agitur.

Can. 1163 � § 1. Quoties introducta est petitio ad obtinendam provisio-nem ad hominis sustentationem, iudex auditis partibus decreto statimexsequendo statuere potest idoneis, si res fert, praescriptis cautionibus,ut interim necessaria alimenta praestentur, sine praeiudicio iuris per sen-tentiam definiendi.

§ 2. Facta a parte vel a promotore iustitiae petitione ad obtinendum hocdecretum iudex audita altera parte rem expeditissime definiat, numquamautem ultra decem dies; quibus inutiliter transactis aut petitione reiectapatet recursus ad auctoritatem, cui tribunal immediate subiectum est,dummodo ipsa ne sit iudex, vel, si quis mavult, ad iudicem appellationis,qui item rem expeditissime definiat.

CAPUT XDe modis evitandi iudicia

Art. I � De transactione

Can. 1164 � In transactione servetur ius civile loci, ubi transactio initur.1

Can. 1165 � § 1. Transactio valide fieri non potest in causis circa easres vel ea iura, quae ad bonum publicum spectant, aliaque, de quibuspartes libere disponere non possunt.2

§ 2. Sed si quaestio fit de bonis temporalibus ecclesiasticis, transactiofieri potest, servatis tamen, si materia id postulat, sollemnibus iure statu-tis de alienatione bonorum ecclesiasticorum.

Can. 1166 � Expensarum, quas transactio postulavit, nisi aliter expressecautum est, utraque pars dimidium solvat.

1 D. 38, 17, 1, (12).


Kan. 1162 � W tym, co dotyczy natury i mocy skargi posesoryjnej,nale¿y zachowaæ prawo �wieckie miejsca, gdzie rzecz jest po³o¿ona, októrej posiadanie chodzi.

Kan. 1163 � § 1. Ilekroæ wniesiona zosta³a pro�ba o objêcie zarz¹du dlazapewnienia �rodków utrzymania, sêdzia po wys³uchaniu stron mo¿epostanowiæ dekretem z rygorem natychmiastowej wykonalno�ci, je�lirzecz tego wymaga, wed³ug odpowiednich przepisów kaucjê, aby tym-czasem dostarczone zosta³y konieczne �rodki, bez rozstrzygania wyro-kiem sprawy przedwstêpnej.

§ 2. Gdy przez stronê albo przez rzecznika sprawiedliwo�ci zosta³a wnie-siona pro�ba o taki dekret, sêdzia po wys³uchaniu drugiej strony powi-nien rozstrzygn¹æ jak najszybciej, nie d³u¿ej jednak ni¿ w ci¹gu dziesiêciudni; po bezu¿ytecznym up³ywie tych dni albo gdy pro�ba zosta³a oddalo-na, przys³uguje rekurs do w³adzy, której trybuna³ bezpo�rednio podlega,chyba ¿e jest ni¹ sêdzia, albo, je�li kto� woli, do sêdziego apelacyjnego,który rozstrzyga w tej sprawie jak najszybciej.

ROZDZIA£ XSposoby unikniêcia procesu

Art. I � Ugoda

Kan. 1164 � W ugodzie zachowuje siê prawo �wieckie miejsca, gdziedokonuje siê ugoda.

Kan. 1165 � § 1. Nie mo¿na dokonaæ wa¿nie ugody w sprawach doty-cz¹cych tych rzeczy i tych praw, które odnosz¹ siê do dobra publicznego,i w innych sprawach, którymi strony nie mog¹ swobodnie dysponowaæ.

§ 2. Natomiast je�li w sprawie chodzi o doczesne dobra ko�cielne, ugodamo¿e byæ dokonana z zachowaniem jednak, je�li wymaga tego przed-miot sprawy, formalno�ci przepisanych prawem dla alienacji dóbr ko-�cielnych.

Kan. 1166 � Wydatki, których wymaga ugoda, ponosz¹ po po³owie obiestrony, chyba ¿e inaczej wyra�nie zosta³o zastrze¿one.

KPK/83: 1500

SN: 194

SN: 195

KPK/83: 1714KPK/17: 1926SN: 95

KPK/83: 1715 § 1KPK/17: 1927 § 1SN: 96 § 1

KPK/83: 1715 § 2KPK/17: 1927 § 2SN: 96 § 2

KPK/17: 1928 § 2SN: 97 § 2

2 D. 47, 2, 55 (54), (5); C. 2, 4, 18.


Can. 1167 � Iudex negotium transactionis non ipse per se, regularitersaltem, suscipiat tractandum, sed illud alii in iure perito committat.

Art. II � De compromisso in arbitros

Can. 1168 � § 1. Qui controversiam inter se habent, possunt scriptoconvenire, ut ea ab arbitris dirimatur.1

§ 2. Idem scripto convenire possunt, qui contractum inter se ineunt velinierunt, quod attinet ad controversias ex eo contractu forte orituras.

Can. 1169 � Non possunt valide in arbitros compromitti controversiae,de quibus transactio fieri vetatur.

Can. 1170 � § 1. Unus vel plures arbitri constitui possunt, dispari tamennumero.

§ 2. In ipso compromisso, nisi nominatim designantur, debet saltem eorumnumerus determinari et simul ratio statui, qua nominandi et substituendisunt.

Can. 1171 � Compromissum est nullum, si:1° servatae non sunt normae statutae ad validitatem contractuum, qui

ordinariam administrationem excedunt;2° scripto non est factum;3° procurator sine mandato speciali in arbitros compromisit aut violata

sunt praescripta cann. 1169 vel 1170;4° controversia non est vel orta vel ex certo contractu oritura ad nor-

mam can. 1168, § 2.

Can. 1172 � Munus arbitri valide gerere non possunt:

1° minores;2° poena excommunicationis, etiam minoris, suspensionis vel depositio-

nis puniti;3° sodales instituti religiosi vel societatis vitae communis ad instar reli-

giosorum sine licentia Superioris.

Can. 1173 � Arbitri nominatio vim non habet, nisi ipse scripto munusacceptat.

1 Carth. cann. 120-122; D. 4, 8, 1; C. 2, 55 (56).


Kan. 1167 � Sêdzia, przynajmniej z zasady, nie prowadzi sprawy ugodyosobi�cie, lecz powierza j¹ innej osobie bieg³ej w prawie.

Art. II � S¹d polubowny

Kan. 1168 � § 1. Ci, którzy prowadz¹ ze sob¹ spór, mog¹ wspólnieustaliæ na pi�mie, ¿e ten spór zostanie rozstrzygniêty przez sêdziów polu-bownych.

§ 2. Tak samo mog¹ wspólnie ustaliæ na pi�mie osoby, które zawieraj¹lub zawar³y miêdzy sob¹ umowê, co do sporów powsta³ych z tej umowy.

Kan. 1169 � Nie mo¿na wa¿nie rozstrzygn¹æ w s¹dzie polubownymsporów, w których zabronione jest zawarcie ugody.

Kan. 1170 � § 1. Mo¿na ustanowiæ jednego lub wielu sêdziów polubow-nych, jednak w nieparzystej liczbie.

§ 2. W samym s¹dzie polubownym, je�li imiennie nie zostali oni wskaza-ni, powinno siê przynajmniej okre�liæ ich liczbê i jednocze�nie sposób ichustanowienia, w który maj¹ byæ mianowani lub zastêpowani.

Kan. 1171 � S¹d polubowny jest niewa¿ny, je�li:1° nie zosta³y zachowane normy co do wa¿no�ci umów, które przekra-

czaj¹ zwyczajny zarz¹d;2° nie zosta³ dokonany na pi�mie;3° pe³nomocnik bez specjalnego zlecenia zgodzi³ siê na s¹d polubowny

albo zosta³y naruszone przepisy kan. 1169 i 1170;4° spór nie powsta³ ani nie powstanie z pewnej umowy wed³ug norm

kan. 1168 § 2.

Kan. 1172 � Zadania sêdziego polubownego nie mog¹ wa¿nie pe³niæ:

1° ma³oletni;2° ukarani kar¹ ekskomuniki, tak¿e mniejszej, suspensy lub z³o¿enia z

urzêdu;3° cz³onkowie instytutu zakonnego lub stowarzyszenia ¿ycia wspólnego

na wzór zakonników bez zezwolenia prze³o¿onego.

Kan. 1173 � Mianowanie sêdziego polubownego nie ma mocy, je�li nieprzyj¹³ on zadania na pi�mie.

KPK/17: 1925 § 3SN: 94 § 3

KPK/83: 1713KPK/17: 1929SN: 98 § 1

SN: 98 § 2

KPK/83: 1715 § 1KPK/17: 1930SN: 99

SN: 100 § 1

SN: 100 § 2

SN: 101

SN: 101 n. 1

SN: 101 n. 2

SN: 101 n. 3

SN: 101 n. 4

KPK/17: 1931SN: 103SN: 103 n. 1

KPK/17: 1931SN: 103 n. 2

KPK/17: 1931SN: 103 § 2

SN: 104


Can. 1174 � § 1. Si arbitri non sunt in compromisso designati vel sisufficiendi sunt et partes aliive, quibus designatio demandata est, dissen-tiunt de omnibus vel nonnullis arbitris seligendis, quaelibet pars potest idtribunali, quod competens est ad causam in primo gradu iudicii definien-dam, committere, nisi partes aliter convenerunt; tribunal auditis ceterispartibus decreto provideat.

§ 2. Eadem norma servanda est, si qua pars aliusve neglegit arbitrumdesignare, dummodo tamen pars, quae tribunal adiit, viginti saltem antedies suos arbitros, si forte debuit, designaverit.

Can. 1175 � De recusatione autem arbitrorum videt tribunal, de quo incan. 1174, § 1, quod auditis arbitris recusatis et partibus decreto quaes-tionem dirimat; si recusationem acceptat, alios arbitros sufficiat, nisi incompromisso aliter cautum est.

Can. 1176 � § 1. Obligationes arbitrorum in ipso compromisso statuen-dae sunt, eae quoque, quae ad secretum servandum spectant.

§ 2. Nisi partes aliud statuerunt, arbitri rationem procedendi libere seli-gunt; haec autem simplex sit et termini sint breves aequitate servata etratione habita legis processualis.

§ 3. Arbitri quavis potestate coercitiva carent; necessitate exigente adiredebent tribunal competens ad causam cognoscendam.

Can. 1177 � § 1. Quaestiones incidentes, quae forte exoriuntur, ipsiarbitri decreto dirimant.

§ 2. Si vero quaestio praeiudicialis oritur, de qua compromitti in arbitrosnon potest, arbitri debent suspendere processum, donec de illa quaestio-ne partes a iudice obtinuerint et arbitris notificaverint sententiam, quaetransiit in rem iudicatam, vel, si quaestio est de statu personarum, senten-tiam, quae exsecutioni mandari potest.


Kan. 1174 � § 1. Je�li sêdziowie polubowni nie zostali wyznaczeni wkompromisie lub je�li s¹ zastêpowani, a strony, którym zosta³o zleconewyznaczenie, spieraj¹ siê o wszystkich lub niektórych sêdziów polubow-nych przez siebie wybranych, którakolwiek ze stron mo¿e to powierzyætrybuna³owi w³a�ciwemu dla sprawy w pierwszym stopniu trybuna³u,chyba ¿e strony inaczej postanowi¹; trybuna³ po wys³uchaniu pozosta-³ych stron rozstrzyga sprawê dekretem.

§ 2. Tê sam¹ normê zachowuje siê, je�li która� ze stron zaniedba wyzna-czenie sêdziego polubownego, byleby jednak strona, która uda³a siê dotrybuna³u, wyznaczy³a przynajmniej przed dwudziestoma dniami swoichsêdziów polubownych, je�li mia³a to uczyniæ.

Kan. 1175 � O odrzuceniu sêdziów polubownych os¹dza trybuna³,o którym w kan. 1174 § 1, który rozstrzyga sprawê dekretem po wys³u-chaniu sêdziów polubownych odrzuconych i stron; je�li uznaje odrzuce-nie, wyznacza w zastêpstwie innych sêdziów polubownych, chyba ¿e wkompromisie postanowiono inaczej.

Kan. 1176 � § 1. Obowi¹zki sêdziów polubownych s¹ okre�lone wsamym kompromisie, równie¿ te, które dotycz¹ zachowania tajemni-cy.

§ 2. Je�li strony inaczej nie postanowi³y, sêdziowie polubowni wybieraj¹dowolnie sposób postêpowania; powinien za� on byæ prosty, a terminypowinny byæ krótkie z zachowaniem s³uszno�ci i zasad prawa proceso-wego.

§ 3. Sêdziowie polubowni pozbawieni s¹ jakiejkolwiek w³adzy karania;je�li bêdzie to konieczne, powinni zwróciæ siê do trybuna³u w³a�ciwegodla rozpoznania sprawy.

Kan. 1177 � § 1. Sprawy wpadkowe, które przypadkiem pojawi¹ siê,rozstrzygaj¹ dekretem sami sêdziowie polubowni.

§ 2. Je�li za� zrodzi siê sprawa przedwstêpna, do której nie mo¿na stoso-waæ s¹du polubownego, sêdziowie polubowni powinni zawiesiæ proces,dopóki tej sprawy strony nie rozstrzygn¹ wobec sêdziego i nie powiado-mi¹ sêdziów polubownych o wyroku, który doprowadza do stanu rzeczyos¹dzonej lub, je�li jest to sprawa dotycz¹ca stanu osób, wyroku, którymo¿e byæ przekazany do wykonania.

SN: 102 § 1

SN: 102 § 2

SN: 106 § 2

SN: 105 § 1

SN: 107 § 1

SN: 107 § 2

SN: 108 § 1

SN: 108 § 2


Can. 1178 � Nisi partes aliter statuerunt, sententia arbitralis ferri debetintra sex menses a die, quo omnes arbitri suum munus acceptaverunt,computandos; terminus prorogari potest a partibus.

Can. 1179 � § 1. Sententia arbitralis ad maiorem numerum suffragio-rum fertur.

§ 2. Si res patitur, sententia arbitralis ab ipsis arbitris redigatur ad modumsententiae iudicialis et a singulis arbitris subscribatur; ad eiusdem autemvaliditatem requiritur et sufficit, ut maior eorum numerus eidem subscri-bat.

Can. 1180 � § 1. Nisi sententia arbitralis est nulla propter gravem arbi-trorum culpam, arbitri ius habent ad suarum expensarum solutionem; quade re possunt opportunas cautiones exigere.

§ 2. Suadetur, ut arbitri gratuitam operam praestent, secus de remunera-tione in ipso compromisso provideatur.

Can. 1181 � § 1. Integer textus sententiae arbitralis intra quindecim diesad cancellariam tribunalis eparchiae, ubi sententia lata est, deponi debet;intra quinque dies a depositione computandos, nisi certo constat senten-tiam arbitralem nullitate affectam esse, Vicarius iudicialis per se vel peralium decretum confirmationis ferat partibus statim intimandum.

§ 2. Si Vicarius iudicialis hoc decretum ferre recusat, pars, cuius interest,recurrere potest ad tribunal appellationis, a quo quaestio expeditissimedefinienda est; si vero Vicarius iudicialis continuum mensem silet, eadempars instare potest, ut ipse munere suo fungatur; si vero nihilominus silet,elapsis quinque diebus pars potest recursum ad tribunal appellationis in-terponere, quod item quaestionem expeditissime definiat.

§ 3. Si certo constat sententiam arbitralem nullitate affectam esse obneglecta praescripta ad validitatem compromissi statuta, Vicarius iudi-cialis nullitatem declaret ac partibus quam primum notificet omni recursuadversus hanc declarationem remoto.


Kan. 1178 � Je�li strony inaczej nie postanowi³y, wyrok polubowny po-winien byæ wydany w ci¹gu sze�ciu miesiêcy liczonych od dnia, w któ-rym wszyscy sêdziowie polubowni przyjêli swoje zadanie; termin ten mo¿ebyæ przez strony przed³u¿ony.

Kan. 1179 � § 1. Wyrok polubowny jest podejmowany wiêkszo�ci¹g³osów.

§ 2. Je�li sprawa pozwala, wyrok polubowny powinien byæ zredagowa-ny na wzór wyroku s¹dowego przez samych sêdziów polubownychi podpisany przez poszczególnych sêdziów polubownych; do jego za�wa¿no�ci wymaga siê i wystarcza, aby by³ on podpisany przez wiêksz¹ich czê�æ.

Kan. 1180 � § 1. Je�li wyrok s¹du polubownego nie jest niewa¿ny zpowodu ciê¿kiej winy sêdziów polubownych, maj¹ oni prawo do zwrotuswoich kosztów; w tej sprawie mog¹ domagaæ siê odpowiedniej kaucji.

§ 2. Doradza siê, aby sêdziowie polubowni wype³niali swoje zadanie bez-interesownie, inaczej sprawê wynagrodzenia przewiduje siê w samymkompromisie.

Kan. 1181 � § 1. Ca³y tekst wyroku polubownego powinien byæ w ci¹-gu piêtnastu dni z³o¿ony w kancelarii trybuna³u eparchii, gdzie wyrokzosta³ wydany; w ci¹gu piêciu dni liczonych od z³o¿enia, chyba ¿e wsposób pewny stwierdzi siê, ¿e wyrok polubowny jest niewa¿ny, wika-riusz s¹dowy osobi�cie lub przez kogo� innego wydaje dekret zatwier-dzaj¹cy, który powinien byæ natychmiast og³oszony stronom.

§ 2. Je�li wikariusz s¹dowy odmawia wydania tego dekretu, zaintereso-wana strona mo¿e odwo³aæ siê do trybuna³u apelacyjnego, który sprawêtê ma rozstrzygn¹æ jak najszybciej; je�li za� wikariusz s¹dowy milczynieprzerwanie przez miesi¹c, ta strona mo¿e nalegaæ, aby wype³ni³ swo-je zadanie; je�li za� pomimo to milczy, po up³ywie dalszych piêciu dnistrona mo¿e wnie�æ rekurs do trybuna³u apelacyjnego, który rozstrzygaw tej sprawie jak najszybciej.

§ 3. Je�li z pewno�ci¹ wiadomo, ¿e wyrok polubowny jest niewa¿ny zpowodu zaniedbania przepisów ustanowionych w kompromisie dla wa¿-no�ci, wikariusz s¹dowy stwierdza niewa¿no�æ i powiadamia jak naj-szybciej o tym strony, zakazuj¹c wszelkiego rekursu przeciw temu stwier-dzeniu.

SN: 109 § 1, 2

SN: 111 § 1

SN: 111 § 2, 3

SN: 105 § 2

KPK/83: 1716 § 1SN: 112 § 1

SN: 112 § 2


§ 4. Sententia arbitralis transit in rem iudicatam statim ac decretum con-firmationis latum est firmo can. 1182.

Can. 1182 � § 1. Appellatio a sententia arbitrali tunc tantum admittitur,si partes scripto inter se convenerunt eam huic remedio subiectum iri;quo in casu appellatio interponenda est intra decem dies ab intimationedecreti confirmationis computandos coram ipso iudice, qui decretum tu-lit; si vero alius est iudex competens ad appellationem recipiendam, pro-secutio coram eo intra mensem est facienda.1

§ 2. Sententia arbitralis, a qua appellatio admittitur, transit in rem iudica-tam ad normam can. 1322.

Can. 1183 � De querela nullitatis contra sententiam arbitralem, quae inrem iudicatam transiit, de restitutione in integrum, si de eiusdem senten-tiae iniustitia manifesto constat, de oppositione tertii necnon de correctio-ne erroris materialis sententiae videt iudex, qui decretum confirmationistulit, ad ordinariam normam iuris.

Can. 1184 � § 1. Exsecutio sententiae arbitralis fieri potest in eisdemcasibus, in quibus admittitur exsecutio sententiae iudicialis.

§ 2. Sententiam arbitralem exsecutioni mandare debet per se vel peralium Episcopus eparchialis eparchiae, ubi lata est, nisi partes alium exse-cutorem designaverunt.

1 Carth. cann. 96, 122.


§ 4. Wyrok polubowny przechodzi w stan rzeczy os¹dzonej natychmiastpo wydaniu dekretu zatwierdzaj¹cego z zachowaniem kan. 1182.

Kan. 1182 � § 1. Apelacja od wyroku polubownego tylko wtedy jestdopuszczalna, je�li strony pisemnie umówi³y siê, ¿e bêdzie on podlega³takiemu zabezpieczeniu; w tym przypadku apelacjê wnosi siê w ci¹gudziesiêciu dni liczonych od powiadomienia o dekrecie zatwierdzaj¹cymwobec tego samego sêdziego, który wyda³ dekret; je�li za� inny sêdziajest w³a�ciwy dla przyjêcia apelacji, rozpatrzenie jej powinno byæ doko-nane w ci¹gu miesi¹ca.

§ 2. Wyrok polubowny, od którego apelacja zosta³a dopuszczona, prze-chodzi w stan rzeczy os¹dzonej wed³ug normy kan. 1322.

Kan. 1183 � Skargê o niewa¿no�æ przeciw wyrokowi polubownemu,który przeszed³ w stan rzeczy os¹dzonej, o przywrócenie do stanu po-przedniego, je�li w sposób oczywisty wiadomo o niesprawiedliwo�ci tegowyroku, o prawnym zastrze¿eniu osoby trzeciej oraz o poprawienie b³ê-du materialnego w wyroku rozpatruje sêdzia, który wyda³ dekret zatwier-dzaj¹cy, wed³ug zwyczajnych norm prawa.

Kan. 1184 � § 1. Wykonanie wyroku polubownego mo¿e nast¹piæ wtych samych przypadkach, w których dopuszcza siê wykonanie wyrokus¹dowego.

§ 2. Biskup eparchialny tej eparchii, gdzie wyrok zosta³ wydany, osobi-�cie lub przez kogo� innego powinien przekazaæ wyrok polubowny dowykonania, chyba ¿e strony wyznaczy³y innego wykonawcê.

SN: 121 § 1

SN: 120

SN: 121 § 2

SN: 114 § 1, 2, 115

SN: 122 § 1

SN: 122 § 2

706 Titulus XXV � De iudicio contentioso

TITULUS XXVDE IUDICIO CONTENTIOSO

CAPUT IDe iudicio contentioso ordinario

Art. I � De libello litis introductorio

Can. 1185 � Qui aliquem convenire vult, debet libellum litis introducto-rium competenti iudici exhibere, in quo controversiae obiectum proponi-tur et ministerium iudicis expostulatur.1

Can. 1186 � § 1. Petitionem oralem iudex admittere potest, quoties velactor impeditur, ne libellum litis introductorium exhibeat, vel causa estfacilis investigationis et minoris momenti.

§ 2. In utroque tamen casu iudex notarium iubeat scripto actum redigere,qui coram actore legendus et ab eo approbandus est quique locum tenetlibelli litis introductorii ab actore scripti ad omnes iuris effectus.

Can. 1187 � Libellus litis introductorius debet: 2

1° exprimere, coram quo iudice causa introducatur, quid petatur et aquo petatur;

2° indicare, quo iure innitatur actor et generatim saltem quibus factis etprobationibus ad evicenda ea, quae asseruntur;

3° subscribi ab actore vel eius procuratore appositis die, mense et annonecnon loco, ubi actor vel eius procurator habitant aut residere sedixerunt actorum recipiendorum gratia;

4° indicare domicilium vel quasi-domicilium partis conventae.

Can. 1188 � § 1. Iudex unicus vel tribunalis collegialis praeses, post-quam vidit et rem esse suae competentiae et actori legitimam personamstandi in iudicio non deesse, debet suo decreto quam primum libellum litisintroductorium aut admittere aut reicere.

1 C. 7, 40, 3; Nov. 53, 3.

707Tytu³ XXV � Proces sporny

TYTU£ XXVPROCES SPORNY

ROZDZIA£ IZwyczajny proces sporny

Art. I � Skarga powodowa

Kan. 1185 � Kto chce kogo� pozwaæ, musi przed³o¿yæ w³a�ciwemusêdziemu skargê powodow¹, w której przedstawi przedmiot sporu i wy-razi pro�bê o pos³ugê sêdziego.

Kan. 1186 � § 1. Sêdzia mo¿e przyj¹æ ustn¹ pro�bê, je�li powód albo maprzeszkodê w przedstawieniu skargi powodowej, albo sprawa jest ³atwaw dochodzeniu i mniejszej wagi.

§ 2. W obydwu jednak wypadkach sêdzia powinien nakazaæ notariu-szowi, by zredagowa³ akt na pi�mie; ma on byæ odczytany powodowii przez niego potwierdzony; zastêpuje on, co do wszystkich skutków praw-nych, skargê pisan¹ przez powoda.

Kan. 1187 � Skarga powodowa winna:

1° wyra¿aæ wobec jakiego sêdziego sprawa jest wnoszona, czego siê¿¹da i od kogo;

2° wskazywaæ, na jakim uprawnieniu opiera siê powód i przynajmniejogólnie fakty i dowody na poparcie roszczeñ;

3° byæ podpisana przez powoda lub jego pe³nomocnika, ze wskazaniemdnia, miesi¹ca i roku jak równie¿ miejsca zamieszkania powoda lubjego pe³nomocnika albo miejsca pobytu oznaczonego przez nich dlaodbierania akt;

4° wskazywaæ sta³e lub tymczasowe zamieszkanie strony pozwanej.

Kan. 1188 � § 1. Sêdzia jednoosobowy lub przewodnicz¹cy trybuna³ukolegialnego � po ustaleniu, ¿e zarówno sprawa nale¿y do jego w³a�ci-wo�ci, jak i tego, ¿e powód nie jest pozbawiony zdolno�ci wystêpowaniaw s¹dzie � powinien swoim dekretem jak najszybciej skargê albo przy-j¹æ, albo odrzuciæ.

KPK/83: 1502KPK/17: 1706SN: 228

KPK/83: 1503 § 1KPK/17: 1707 § 1, 2SN: 229 § 1, 2

KPK/83: 1503 § 2KPK/17: 1707 § 3SN: 229 § 3

KPK/83: 1504KPK/17: 1708SN: 230KPK/83: 1504 n. 1KPK/17: 1708 n. 1SN: 230 n. 1KPK/83: 1504 n. 2KPK/17: 1708 n. 2SN: 230 n. 2KPK/83: 1504 n. 3KPK/17: 1708 n. 3SN: 230 n. 3

KPK/83: 1504 n. 4

KPK/83: 1505 § 1KPK/17: 1709 § 1SN: 231 § 1

2 D. 6, 1, 6; C. 2, 1, 3.


§ 2. Libellus litis introductorius reici potest tantum, si:1° iudex vel tribunal incompetens est;2° sine dubio constat actori deesse legitimam personam standi in iudi-

cio;3° non servatus est can. 1187, nn. 1-3;4° certo patet ex ipso libello litis introductorio petitionem quolibet carere

fundamento neque fieri posse, ut aliquod ex processu fundamentumappareat.

§ 3. Si libellus litis introductorius reiectus est ob vitia, quae emendaripossunt, actor libellum emendatum potest eidem iudici denuo exhibere.

§ 4. Adversus libelli litis introductorii reiectionem integrum semper estparti intra tempus utile decem dierum recursum rationibus suffultum in-terponere ad tribunal appellationis vel, si libellus reiectus est a praeside,ad collegium; quaestio autem reiectionis expeditissime definienda est.1

Can. 1189 � Si iudex intra mensem ab exhibito libello litis introductoriocomputandum decretum non edidit, quo libellum admittit vel reicit, pars,cuius interest, instare potest, ut iudex suo munere fungatur; si vero nihi-lominus iudex silet, inutiliter elapsis decem diebus a facta instantia com-putandis libellus pro admisso habeatur.

Art. II � De citatione et de intimatione vel notificationeactorum iudicialium

Can. 1190 � § 1. In decreto, quo actoris libellus litis introductorius ad-mittitur, debet iudex vel praeses tribunalis ceteras partes in iudicium vo-care seu citare ad litem contestandam statuens, utrum eae scripto re-spondere debeant an coram ipso se sistere ad dubia concordanda; sivero ex responsionibus scripto datis perspicit necessitatem partes con-vocandi, id potest novo decreto statuere.2

§ 2. Si libellus litis introductorius pro admisso habetur ad normam can.1189, decretum citationis in iudicium fieri debet intra viginti dies a factainstantia, de qua in eo canone, computandos.

1 D. 49, 5, 6; Basilic. 9, 1, 40.


§ 2. Skargê powodow¹ mo¿na odrzuciæ wy³¹cznie:1° je¿eli sêdzia lub trybuna³ s¹ niew³a�ciwi;2° je¿eli na pewno wiadomo, ¿e powód nie ma zdolno�ci wystêpowania

w s¹dzie;3° je¿eli nie zachowano przepisów kan. 1187 nn. 1-3;4° je¿eli z samej skargi powodowej jasno wynika, ¿e roszczenie jest

pozbawione jakiejkolwiek podstawy i nie mo¿e siê zdarzyæ, by wtrakcie procesu jaka� podstawa siê ujawni³a.

§ 3. Je�li skarga powodowa zosta³a odrzucona z powodu wad, któremog¹ byæ poprawione, powód mo¿e przedstawiæ ponownie temu samemusêdziemu poprawion¹ skargê.

§ 4. Przeciwko odrzuceniu skargi powodowej strona ma zawsze prawownie�æ w ci¹gu dziesiêciu u¿ytecznych dni uzasadniony rekurs albo dotrybuna³u apelacyjnego, albo do kolegium, je¿eli skarga zosta³a odrzuco-na przez przewodnicz¹cego; sprawa za� odrzucona powinna byæ roz-strzygniêta jak najszybciej.

Kan. 1189 � Je�li w ci¹gu miesi¹ca od z³o¿enia skargi powodowej sê-dzia nie wyda dekretu, moc¹ którego dopuszcza lub odrzuca skargê, stronazainteresowana mo¿e domagaæ siê, by sêdzia wype³ni³ swoje zadanie;je�li mimo to sêdzia milczy, to po up³ywie bezu¿ytecznie dziesiêciu dni odz³o¿enia pro�by, uwa¿a siê skargê za przyjêt¹.

Art. II � Wezwanie s¹dowe i przyjêcie wezwaniaczyli zawiadomienie o czynno�ciach s¹dowych

Kan. 1190 � § 1. W dekrecie przyjmuj¹cym skargê powodow¹, sêdzialub przewodnicz¹cy trybuna³u powinien wezwaæ przed s¹d pozosta³e stro-ny dla zawi¹zania sporu, ustalaj¹c, czy maj¹ one odpowiedzieæ na pi-�mie, czy stawiæ siê wobec niego celem uzgodnienia w¹tpliwo�ci. Je�li zpisemnych odpowiedzi wynika konieczno�æ wezwania stron, mo¿e to za-rz¹dziæ nowym dekretem.

§ 2. Je¿eli skargê powodow¹ uwa¿a siê za przyjêt¹ wed³ug przepisu kan.1189, dekret pozwania przed s¹d winien byæ wydany w ci¹gu dwudzie-stu dni od z³o¿enia pro�by, o której mowa w tym kanonie.

KPK/83: 1505 § 2

KPK/83: 1505 § 1 n. 1

KPK/83: 1505 § 1 n. 2

KPK/83: 1505 § 1 n. 3

KPK/83: 1505 § 1 n. 4

KPK/83: 1505 § 3KPK/17: 1709 § 2SN: 231 § 2

KPK/83: 1505 § 4KPK/17: 1709 § 3SN: 231 § 3

KPK/83: 1506KPK/17: 1710SN: 232

KPK/83: 1507 § 1KPK/17: 1711 § 1,1712 § 1SN: 233 § 1, 234 § 1

KPK/83: 1507 § 2

2 D. 2, 5-7.


§ 3. Si vero partes de facto coram iudice se sistunt ad causam agendam,non requiritur citatio, sed notarius indicet in actis partes iudicio affuisse.

Can. 1191 � § 1. Decretum citationis in iudicium debet statim parti con-ventae intimari et simul ceteris, qui comparere debent, notum fieri.

§ 2. Citationi libellus litis introductorius adiungatur, nisi iudex gravi decausa censet libellum notificandum non esse parti, antequam haec depo-suit in iudicio.

§ 3. Si actio instituitur adversus eum, qui non habet liberum exercitiumsuorum iurium vel liberam administrationem rerum, de quibus discepta-tur, citatio intimanda est ei, per quem ille in iudicio stare debet ad normamiuris.

Can. 1192 � § 1. Citationum, decretorum, sententiarum aliorumque ac-torum iudicialium intimatio vel notificatio facienda est per publicos tabel-larios cum syngrapha receptionis vel alio modo, qui tutissimus est, serva-tis legibus iuris particularis.

§ 2. De facto intimationis vel notificationis et de eius modo constaredebet in actis.

§ 3. Pars conventa, quae citationem recipere recusat vel quae impedit,ne citatio ad se perveniat, legitime citata habeatur.

Can. 1193 � Si citatio non est legitime intimata, nulla sunt acta proces-sus, nisi pars nihilominus comparuit ad causam agendam.

Can. 1194 � Si citatio legitime intimata est aut partes coram iudice ste-terunt ad causam agendam:1° res desinit esse integra;

2° causa fit propria illius iudicis aut tribunalis ceteroquin competentis,coram quo actio instituta est;1

3° in iudice delegato firma redditur potestas delegata ita, ut non amitta-tur resoluto iure delegantis;

1 D. 2, 1, 19, pr.; C. 3, 1, 16; Nov. 53, 3, pr. et 2; Nov. 123, 24.


§ 3. Je¿eli strony procesowe faktycznie same stawi¹ siê wobec sêdziegodla prowadzenia sprawy, nie potrzeba ich wzywaæ, lecz notariusz niechzaznaczy w aktach, ¿e strony by³y w s¹dzie.

Kan. 1191 � § 1. Dekret wezwania przed s¹d powinien byæ zaraz poda-ny do wiadomo�ci stronie pozwanej i wszystkim pozosta³ym, którzy po-winni siê stawiæ.

§ 2. Do pozwu nale¿y do³¹czyæ skargê powodow¹, chyba ¿e sêdzia naskutek powa¿nej przyczyny dojdzie do wniosku, i¿ stronie nie nale¿y po-dawaæ do wiadomo�ci skargi, dopóki nie z³o¿y ona zeznañ w s¹dzie.

§ 3. Je¿eli spór toczy siê przeciwko temu, kto nie mo¿e swobodnie wy-konywaæ swoich uprawnieñ, albo swobodnie administrowaæ rzeczami, októre toczy siê spór, pozew nale¿y skierowaæ do tego, kto w jego imieniupowinien stan¹æ przed sêdzi¹, wed³ug przepisu prawa.

Kan. 1192 � § 1. Zawiadomienie o pozwie, dekretach, wyrokach i in-nych aktach s¹dowych powinno byæ dokonane przez pocztê, za pokwito-waniem lub w inny sposób, który jest najpewniejszy, z zachowaniem prze-pisów ustanowionych prawem partykularnym.

§ 2. Fakt wezwania s¹dowego lub zawiadomienia i jego sposób nale¿yodnotowaæ w aktach.

§ 3. Strona pozwana, która odmawia przyjêcia pozwu albo przeszkadzaw dotarciu do niego wezwania, uznana jest za wezwan¹ zgodnie z prze-pisami prawa.

Kan. 1193 � Je�li pozwu nie przekazano zgodnie z przepisami prawa,akta procesu s¹ niewa¿ne, chyba ¿e przynajmniej czê�æ nie zosta³a przy-gotowana w celu prowadzenia sprawy.

Kan. 1194 � Je�li pozew zosta³ przekazany zgodnie z przepisami prawa,albo gdy strony stawi³y siê przed sêdzi¹ w celu prowadzenia sprawy:1° rzecz przestaje byæ bezsporna;

2° sprawa zaczyna nale¿eæ do tego sêdziego lub trybuna³u, sk¹din¹dw³a�ciwego, wobec którego skarga zosta³a z³o¿ona;

3° jurysdykcja sêdziego delegowanego umacnia siê tak, ¿e nie wygasaz utrat¹ w³adzy deleguj¹cego;

KPK/83: 1507 § 3KPK/17: 1711 § 2SN: 232 § 2

KPK/83: 1508 § 1KPK/17: 1712 § 1,2, 3SN: 234 § 1, 2, 3

KPK/83: 1508 § 2KPK/17: 1712 § 2SN: 234 § 1

KPK/83: 1509 § 3KPK/17: 1713SN: 235

KPK/83: 1509 § 1KPK/17: 1717 § 1,2, 3, 1719, 1720 § 1,2, 1724SN: 239 § 1, 2, 3, 241,242 § 1, 2, 246

KPK/83: 1509 § 2KPK/17: 1722 § 1, 2SN: 244 § 1, 2

KPK/83: 1509 § 3KPK/17: 1718SN: 240

KPK/83: 1511KPK/17: 1723SN: 245

KPK/83: 1512KPK/17: 1725SN: 247KPK/83: 1512 n. 1KPK/17: 1725 n. 1SN: 247 n. 1KPK/83: 1512 n. 2KPK/17: 1725 n. 2SN: 247 n. 2KPK/83: 1512 n. 3KPK/17: 1725 n. 3SN: 247 n. 3


4° interrumpitur praescriptio, nisi aliter cautum est;1

5° litis instantiae initium fit et ideo statim locum habet principium secun-dum quod lite pendente nihil innovetur.2

Art. III � De litis contestatione

Can. 1195 � § 1. Litis contestatio habetur, cum per iudicis decretumcontroversiae obiectum ex partium petitionibus et responsionibus desump-tum definitur.3

§ 2. Partium petitiones responsionesque praeterquam in libello litis intro-ductorio possunt vel in responsione ad citationem exprimi vel in declara-tionibus ore coram iudice factis; in causis autem difficilioribus partesconvocandae sunt a iudice ad dubium vel dubia concordanda, quibus insententia respondendum sit.

§ 3. Decretum iudicis partibus intimandum est; quae nisi iam consense-runt, possunt intra decem dies ad eundem iudicem recurrere, ut decre-tum mutetur; res autem expeditissime decreto eiusdem iudicis definiendaest.

Can. 1196 � Obiectum controversiae semel definitum mutari valide nonpotest nisi novo decreto, gravi de causa, ad instantiam partis et auditisceteris partibus earumque rationibus perpensis.

Can. 1197 � Lite contestata possessor rei alienae desinit esse bonaefidei ideoque, si damnatur, ut rem restituat, fructus quoque a die litis con-testationis reddere debet et damna reparare.4

Can. 1198 � Lite contestata iudex congruum tempus partibus praestitu-at probationibus proponendis et explendis.

Art. IV � De litis instantiae suspensione, peremptioneet renuntiatione

Can. 1199 � Si pars moritur aut statum mutat aut cessat ab officio, cuiusratione agit:

1 D. 5, 3, 25, (7); C. 3, 19, 2, (1); Basilic. 42, 1, 25.2 D. 44, 6, 1.


4° przedawnienie ulega przerwaniu, chyba ¿e co innego zosta³o zastrze-¿one;

5° spór zaczyna siê toczyæ i dlatego natychmiast zaczyna obowi¹zywaæ za-sada, wed³ug której podczas sporu nie nale¿y dokonywaæ ¿adnych zmian.

Art. III � Zawi¹zanie sporu

Kan. 1195 � § 1. Zawi¹zanie sporu ma miejsce wtedy, gdy dekretemsêdziego, w oparciu o ¿¹dania i odpowiedzi stron, zostaje okre�lony przed-miot sporu.

§ 2. ¯¹dania oraz odpowiedzi stron mog¹ byæ wyra¿one nie tylko wskardze powodowej wprowadzaj¹cej spór, lecz tak¿e albo w odpowiedzina pozew, albo w ustnych o�wiadczeniach z³o¿onych wobec sêdziego; wsprawach za� trudniejszych sêdzia powinien wezwaæ strony w celu uzgod-nienia jednej lub kilku w¹tpliwo�ci, na które wyrok ma daæ odpowied�.

§ 3. Dekret sêdziego powinien byæ podany do wiadomo�ci stron, które,je¿eli nie wyrazi³y wcze�niej zgody, mog¹ w ci¹gu dziesiêciu dni odwo³aæsiê do samego sêdziego, by dekret zosta³ zmieniony; sprawa za� powinnabyæ rozstrzygniêta dekretem tego¿ sêdziego jak najszybciej.

Kan. 1196 � Raz ustalony przedmiot sporu nie mo¿e byæ wa¿nie zmie-niony, chyba ¿e nowym dekretem, z wa¿nej przyczyny na ¿¹danie strony,i po wys³uchaniu pozosta³ych stron, po rozwa¿eniu ich racji.

Kan. 1197 � Po zawi¹zaniu sporu, posiadacz cudzej rzeczy przestajebyæ w dobrej wierze; dlatego te¿ je¿eli zostanie zas¹dzony by rzecz zwróci³,musi oddaæ równie¿ jej po¿ytki od dnia zawi¹zania sporu, oraz wynagro-dziæ szkody.

Kan. 1198 � Po zawi¹zaniu sporu, sêdzia powinien wyznaczyæ stronomodpowiedni termin do przed³o¿enia i przeprowadzenia dowodów.

Art. IV � Zawieszenie, zrzeczenie siêi umorzenie instancji sporu

Kan. 1199 � Je¿eli strona umiera albo zmienia stan, albo traci urz¹d, zracji którego dzia³a, to:

KPK/83: 1512 n. 4KPK/17: 1725 n. 4SN: 247 n. 4KPK/83: 1512 n. 5KPK/17: 1725 n. 5SN: 247 n. 5

KPK/83: 1513 § 1KPK/17: 1726, 1727SN: 248, 249

KPK/83: 1513 § 2KPK/17: 1727, 1728,1729 § 2SN: 249, 250, 251 § 2

KPK/83: 1513 § 3

KPK/83: 1514KPK/17: 1729 § 4SN: 251 § 4

KPK/83: 1515KPK/17: 1731 n. 3SN: 253 n. 3

KPK/83: 1516KPK/17: 1731 n. 2SN: 253 n. 2

KPK/83: 1518KPK/17: 1733SN: 255

3 C. 3, 9, 1.4 D. 5, 3, 25, (7); 10, 1, 4, (2); 22, 2, 1 et 3, (1) et 10 et 15; 44, 1, 13; C. 3, 32, 26.


1° causa nondum conclusa litis instantia suspenditur, donec heres de-functi aut successor aut is, cuius interest, litis instantiam resumpserit;

2° causa conclusa iudex procedere debet ad ulteriora citato procurato-re, si adest, secus defuncti herede vel successore.

Can. 1200 � § 1. Si a munere cessat aut tutor vel curator aut procuratorvel advocatus, qui sunt ad normam can. 1139 necessarii, litis instantiainterim suspenditur.

§ 2. Alium autem tutorem vel curatorem iudex quam primum constituat;procuratorem vero ad litem vel advocatum constituere potest, si parsneglexit intra brevem terminum ab ipso iudice statutum.

Can. 1201 � Si nullus actus processualis nullo obstante impedimentoponitur a partibus per sex menses, litis instantia perimitur.1

Can. 1202 � Peremptio effectum habet ipso iure et adversus omnes,etiam minores, atque etiam ex officio declarari debet salvo iure petendiindemnitatem adversus tutores, curatores, administratores, procuratores,qui culpa se caruisse non probaverunt.2

Can. 1203 � Peremptio exstinguit acta processus, non vero acta cau-sae; immo haec vim habere possunt etiam in alio iudicio, dummodo causainter easdem personas et super eadem re intercedat; sed ad extraneosquod attinet, non aliam vim obtinent nisi documentorum.

Can. 1204 � Perempti iudicii expensas, quas unaquaeque ex partibusfecit, ipsa solvere debet.

Can. 1205 � § 1. In quolibet statu et gradu iudicii potest actor litis in-stantiae renuntiare; item tum actor tum pars conventa possunt actis pro-cessus renuntiare sive omnibus sive nonnullis tantum.

1 Nov. 93.2 C. 3, 1, 13, (11).


1° przed zamkniêciem postêpowania dowodowego instancja sporu ule-ga zawieszeniu, dopóki spadkobierca zmar³ego, nastêpca albo ten,kto jest zainteresowany, nie podejmie sporu;

2° po zamkniêciu postêpowania dowodowego, sêdzia powinien prowadziæsprawê do koñca, pozywaj¹c pe³nomocnika, je¿eli jest, a je�li nie, tospadkobiercê zmar³ego lub nastêpcê.

Kan. 1200 � § 1. Je¿eli przestaje pe³niæ zadania opiekun lub kuratoralbo pe³nomocnik lub obroñca, który jest konieczny zgodnie z przepisemkan. 1139, nastêpuje tymczasowe zawieszenie instancji sporu.

§ 2. Sêdzia powinien za� jak najszybciej ustanowiæ innego opiekuna lubkuratora; natomiast pe³nomocnika procesowego lub obroñcê mo¿e usta-nowiæ, je�li zaniedba³a tego strona, w krótkim czasie ustalonym przeztego¿ sêdziego.

Kan. 1201 � Je�li strony, nie maj¹c ¿adnej przeszkody, nie podejm¹ wci¹gu sze�ciu miesiêcy ¿adnego aktu procesowego, nastêpuje umorzenieinstancji sporu.

Kan. 1202 � Umorzenie osi¹ga skutek z mocy samego prawa i przeciw-ko wszystkim, tak¿e ma³oletnim, a tak¿e winno byæ og³oszone z urzêdu, zzachowaniem uprawnienia do ¿¹dania odszkodowania od opiekunów, ku-ratorów, zarz¹dców, pe³nomocników, je�li nie udowodni¹, ¿e byli bez winy.

Kan. 1203 � Umorzenie powoduje wyga�niêcie akt procesu, lecz nieakt sprawy; co wiêcej, mog¹ one mieæ moc tak¿e w innym s¹dzie, byle-by sprawa toczy³a siê miêdzy tymi samymi osobami i co do tej samejrzeczy; co za� dotyczy obcych, to maj¹ one tylko si³ê dokumentów.

Kan. 1204 � Wydatki umorzonego procesu, które ka¿da ze stron po-czyni³a, winna sama ponie�æ.

Kan. 1205 � § 1. W ka¿dym stadium i na ka¿dym stopniu s¹du powódmo¿e siê zrzec instancji; podobnie tak powód, jak i strona pozwana mog¹siê zrzec czy to wszystkich, czy niektórych tylko aktów procesowych.

KPK/83: 1518 n. 1KPK/17: 1733 n. 1SN: 255 n. 1

KPK/83: 1518 n. 2KPK/17: 1733 n. 2SN: 255 n. 2

KPK/83: 1519 § 1KPK/17: 1735SN: 257

KPK/83: 1519 § 2

KPK/83: 1520KPK/17: 1736SN: 258

KPK/83: 1521KPK/17: 1736SN: 259

KPK/83: 1522KPK/17: 1738SN: 260

KPK/83: 1523KPK/17: 1739SN: 261

KPK/83: 1524 § 1KPK/17: 1740 § 1SN: 262 § 1

Kan. 1203 i 1206 � W wyga�niêciu instancji z powodu przedawnienia lub wycofaniaskargi, je�li nastêpnie ta sprawa ma byæ na nowo podjêta, winna byæ wniesiona dotrybuna³u w³a�ciwego w chwili ponownego wniesienia (Int. z dnia 29 kwietnia 1986 r.dotycz¹ca kan. 1522 i 1525 KPK/83 � AAS 78 (1986) s. 1324).

* INTERPRETACJA


§ 2. Tutores et administratores personarum iuridicarum, ut renuntiare possintlitis instantiae, egent consilio vel consensu eorum, quorum concursus requiri-tur ad ponendos actus, qui ordinariae administrationis fines excedunt.

§ 3. Renuntiatio ut valeat, peragenda est scripto eademque a parte vel abeius procuratore speciali tamen mandato munito debet subscribi, cumaltera parte communicari, ab eaque acceptari vel non impugnari et abiudice admitti.

Can. 1206 � Renuntiatio a iudice admissa pro actis, quibus renuntiatumest, eosdem parit effectus ac peremptio litis instantiae itemque obligatrenuntiantem ad solvendas expensas actorum, quibus renuntiatum est.

Art. V � De probationibus

Can. 1207 � § 1. Onus probandi incumbit ei, qui asserit.1

§ 2. Non indigent probatione:

1° quae ab ipso iure praesumuntur;

2° facta ab uno ex contendentibus asserta et ab altero admissa, nisi iurevel a iudice probatio nihilominus exigitur.

Can. 1208 � § 1. Probationes cuiuslibet generis, quae ad causam co-gnoscendam utiles videntur et sunt licitae, adduci possunt.

§ 2. Si pars instat, ut probatio a iudice reiecta admittatur, ipse iudex remexpeditissime definiat.

Can. 1209 � Si pars vel testis se sistere ad respondendum coram iudicerenuunt, licet eos audire per personam a iudice designatam aut requirereeorum declarationem coram publico notario vel quovis alio legitimo modo.

Can. 1210 � Iudex ad probationes colligendas ne procedat ante litiscontestationem nisi gravi de causa.

1 D. 22, 3, 2; C. 4, 20, 7; Basilic. 21, 1, 31.


§ 2. Opiekunowie i zarz¹dcy osób prawnych, by mogli siê zrzec instancjisporu, potrzebuj¹ rady lub zgody tych, których udzia³ jest wymagany dodokonania aktów przekraczaj¹cych granice zwyczajnego zarz¹du.

§ 3. Zrzeczenie siê, by by³o wa¿ne, musi byæ dokonane na pi�mie i po-winno byæ podpisane przez stronê lub przez jej pe³nomocnika, posiadaj¹-cego jednak specjalne zlecenie, zakomunikowane drugiej stronie i przezni¹ zaakceptowane lub przynajmniej nie zwalczane i przyjête przez sê-dziego.

Kan. 1206 � Zrzeczenie przyjête przez sêdziego, w odniesieniu do ak-tów, których siê zrzeczono, rodzi te same skutki, co umorzenie instancjisporu, a tak¿e zobowi¹zuje zrzekaj¹cego siê do poniesienia wydatków zaakty, których siê zrzek³.

Art. V � Dowody

Kan. 1207 � § 1. Obowi¹zek dowodzenia spoczywa na tym, który co�twierdzi.

§ 2. Nie wymagaj¹ dowodu:

1° te sprawy, które domniemywa sama ustawa;

2° fakty stwierdzone przez jednego z procesuj¹cych siê i przyjête przezdrugiego, chyba ¿e mimo to dowód jest wymagany przez prawo lubsêdziego.

Kan. 1208 � § 1. Mog¹ byæ przytoczone dowody jakiegokolwiek rodza-ju, które wydaj¹ siê po¿yteczne do poznania sprawy i s¹ godziwe.

§ 2. Je¿eli strona nalega, by dopu�ciæ dowód odrzucony przez sêdziego,sam sêdzia powinien sprawê jak najszybciej rozstrzygn¹æ.

Kan. 1209 � Je�li strona lub �wiadek odmawiaj¹ stawienia siê przedsêdzi¹, by z³o¿yæ zeznania, mo¿na ich przes³uchaæ przez osobê, któr¹wyznaczy sêdzia, albo ¿¹daæ ich o�wiadczenia wobec notariusza publicz-nego, lub w jakikolwiek inny sposób zgodny z przepisami prawa.

Kan. 1210 � Sêdzia nie powinien przystêpowaæ do zbierania dowodówprzed zawi¹zaniem sporu, chyba ¿e z wa¿nej przyczyny.

KPK/83: 1524 § 2

KPK/83: 1524 § 3KPK/17: 1740 § 2SN: 262 § 2

KPK/83: 1525KPK/17: 1741SN: 263

KPK/83: 1526 § 1KPK/17: 1748 § 1SN: 270 § 1

KPK/83: 1526 § 2KPK/17: 1747SN: 269KPK/83: 1526 § 2 n. 1KPK/17: 1747 n. 2SN: 269 n. 2KPK/83: 1526 § 2 n. 2KPK/17: 1747 n. 3SN: 269 n. 3

KPK/83: 1527 § 1

KPK/83: 1527 § 2

KPK/83: 1528

KPK/83: 1529KPK/17: 1730SN: 252


1° De partium declarationibus

Can. 1211 � Iudex ad veritatem aptius eruendam partes interrogaresemper potest, immo debet ad instantiam partis vel ad probandum fac-tum, quod publice interest extra dubium poni.1

Can. 1212 � § 1. Pars legitime interrogata respondere debet et verita-tem integre fateri, nisi responsione revelatur delictum ab ipsa commis-sum.2

§ 2. Si vero respondere recusavit, iudicis est aestimare, quid ad factorumprobationem exinde erui possit.

Can. 1213 � In casibus, in quibus bonum publicum in causa est, iudexpartibus interrogandis iusiurandum de veritate dicenda aut saltem de ve-ritate dictorum deferat, nisi gravis causa aliud suadet; in aliis casibuspotest pro sua prudentia.

Can. 1214 � Partes, promotor iustitiae et defensor vinculi possunt iudiciexhibere articulos, super quibus pars interrogetur.

Can. 1215 � Circa partium interrogationes serventur congrua congruisreferendo canones de interrogatione testium.

Can. 1216 � Assertio de aliquo facto scripto vel ore coram iudice com-petenti ab aliqua parte contra se peracta circa ipsam materiam iudiciisive sua sponte sive iudice interrogante est confessio iudicialis.

Can. 1217 � § 1. Confessio iudicialis unius partis, si agitur de negotioaliquo privato et in causa non est bonum publicum, ceteras relevat abonere probandi.3

§ 2. In causis autem, quae ad bonum publicum spectant, confessio iudi-cialis et ceterae declarationes partium vim probandi habere possunt aiudice aestimandam una cum ceteris causae adiunctis, sed vis plenae

1 D. 11, 1, 1 et 21; C. 3, 1, 9.2 D. 11, 1, 20, (1).


1° O�wiadczenia stron

Kan. 1211 � Sêdzia, dla lepszego wydobycia prawdy, zawsze mo¿eprzes³uchaæ strony; co wiêcej, powinien przes³uchaæ na ¿¹danie stronylub dla udowodnienia faktu, który ze wzglêdu na interes publiczny wy-maga usuniêcia w¹tpliwo�ci.

Kan. 1212 � § 1. Strona, pytana zgodnie z przepisami prawa, powinnaodpowiadaæ i ujawniæ w ca³o�ci prawdê, chyba ¿e sama odpowied� ujaw-nia pope³nione przez ni¹ przestêpstwo.

§ 2. Je�li za� odmówi³a odpowiedzi, do sêdziego nale¿y ocena, jaki z tegomo¿na wyci¹gn¹æ wniosek, je�li chodzi o udowodnienie faktów.

Kan. 1213 � W wypadkach, w których sprawa dotyczy dobra publicz-nego, sêdzia powinien nakazaæ przes³uchiwanym stronom z³o¿yæ przy-siêgê, ¿e bêd¹ mówi³y prawdê lub przynajmniej, ¿e mówi³y prawdê, chy-ba ¿e powa¿na przyczyna sugeruje co� innego; w innych wypadkachmo¿e post¹piæ wed³ug swojej roztropno�ci.

Kan. 1214 � Strony, rzecznik sprawiedliwo�ci i obroñca wêz³a mog¹przedstawiæ sêdziemu zagadnienia, co do których strona ma byæ przes³u-chana.

Kan. 1215 � Co do przes³uchania stron, nale¿y odpowiednio zachowaækanony o przes³uchaniu �wiadków.

Kan. 1216 � Stwierdzenie jakiego� faktu, na pi�mie lub ustnie, dokona-ne przeciwko sobie przez któr¹� ze stron wobec w³a�ciwego sêdziego,co do samego przedmiotu sprawy, b¹d� spontanicznie, b¹d� na pytaniesêdziego, stanowi przyznanie siê s¹dowe.

Kan. 1217 � § 1. Przyznanie siê s¹dowe jednej strony, je¿eli chodzi³obyo jak¹� sprawê prywatn¹ i nie dotyczy ona dobra publicznego, zwalniapozosta³e strony od obowi¹zku dowodzenia.

§ 2. W sprawach za� dotycz¹cych dobra publicznego, przyznanie siês¹dowe i inne o�wiadczenia stron mog¹ mieæ moc dowodow¹, któr¹ wi-nien oceniæ sêdzia, uwzglêdniaj¹c pozosta³e okoliczno�ci sprawy, ale nie

KPK/83: 1530KPK/17: 1742 § 1, 2SN: 264 § 1, 2

KPK/83: 1531 § 1KPK/17: 1743 § 1SN: 265 § 1

KPK/83: 1531 § 2KPK/17: 1743 § 2SN: 265 § 2

KPK/83: 1532KPK/17: 1744SN: 266 § 1, 2

KPK/83: 1533KPK/17: 1745 § 1SN: 267 § 1

KPK/83: 1534KPK/17: 1745 § 2SN: 267 § 2

KPK/83: 1535KPK/17: 1750SN: 272

KPK/83: 1536 § 1KPK/17: 1751SN: 273

KPK/83: 1536 § 2

3 D. 42, 2, 1 et 3-6; C. 7, 59.


probationis eis tribui non potest, nisi alia accedunt elementa, quae easomnino corroborant.1

Can. 1218 � Circa confessionem extraiudicialem in iudicium deductamiudicis est perpensis omnibus adiunctis aestimare, quanti facienda sit.2

Can. 1219 � Confessio vel alia quaevis partis declaratio qualibet vi ca-ret, si constat eam ex errore facti esse prolatam aut vi vel metu graviextortam.3

2° De probatione per documenta

Can. 1220 � In quolibet iudicii genere admittitur probatio per documentatum publica tum privata.4

Can. 1221 � § 1. Documenta publica ecclesiastica ea sunt, quae perso-na ratione sui muneris publici in Ecclesia confecit servatis sollemnibusiure praescriptis.

§ 2. Documenta publica civilia ea sunt, quae secundum ius civile taliacensentur.

§ 3. Cetera documenta sunt privata.

Can. 1222 � Documenta publica fidem faciunt de eis, quae directe etprincipaliter in eis affirmantur, nisi contrariis et evidentibus argumentisaliud evincitur, firmo iure civili loci, ad documenta civilia quod spectat,aliud statuente.5

Can. 1223 � Documentum privatum sive agnitum a parte sive recogni-tum a iudice eandem probandi vim habet adversus auctorem documentivel eum, qui documento subscripsit, et causam ab eis habentes ac con-fessio extraiudicialis; adversus autem extraneos vim probandi habere potesta iudice aestimandam una cum ceteris causae adiunctis, sed vis plenaeprobationis ei tribui non potest, nisi alia accedunt elementa, quae id omni-no corroborant.6

1 Sign. Apost., rescr. 10 nov. 1970, 1); rescr. 2 ian. 1971, 1) �Ad�.2 D. 48, 18, 1, (27).3 D. 9, 2, 23, (11) et 24-26; 42, 2, 2; Basilic. 60, 3, 23, (11) et 24-26.


mo¿e im przyznaæ mocy pe³nego dowodu, chyba ¿e dochodz¹ inne ele-menty, które je ostatecznie wzmacniaj¹.

Kan. 1218 � Co do pozas¹dowego przyznania siê, przytoczonego ws¹dzie, do sêdziego nale¿y ocena, po rozwa¿eniu wszystkich okoliczno�cisprawy, jakie jest jego znaczenie.

Kan. 1219 � Przyznanie siê lub jakiekolwiek inne o�wiadczenie stronynie posiada ¿adnej mocy, gdy siê ustali, ¿e zosta³o z³o¿one na skutekfaktycznego b³êdu lub wymuszone si³¹, lub ciê¿k¹ boja�ni¹.

2° Dowód z dokumentów

Kan. 1220 � W ka¿dego rodzaju procesie dopuszcza siê dowód z doku-mentów, zarówno publicznych, jak i prywatnych.

Kan. 1221 � § 1. Publicznymi dokumentami ko�cielnymi s¹ te, któresporz¹dzi³a osoba z racji na swoje publiczne zadania w Ko�ciele, z za-chowaniem formalno�ci przepisanych prawem.

§ 2. Publicznymi dokumentami �wieckimi s¹ te, które wed³ug prawa cy-wilnego jako takie s¹ uznawane.

§ 3. Pozosta³e dokumenty s¹ prywatne.

Kan. 1222 � Dokumenty publiczne maj¹ moc dowodow¹ w odniesieniudo tego, co zosta³o w nich stwierdzone zasadniczo i bezpo�rednio, je�linie wyka¿e siê czego� innego przeciwnymi i oczywistymi argumentami,chyba ¿e prawo cywilne miejsca inaczej stanowi w odniesieniu do doku-mentów cywilnych.

Kan. 1223 � Dokument prywatny, czy to uznany przez stronê, czy dopusz-czony przez sêdziego, ma tak¹ sam¹ moc dowodow¹ przeciwko autorowidokumentu lub temu, kto go podpisa³, i posiadaj¹cym interes prawny, jak przy-znanie pozas¹dowe; przeciwko obcym mo¿e mieæ tak¹ moc dowodow¹ jako�wiadczenia stron, uznan¹ jedynie przez sêdziego ³¹cznie z pozosta³ymi oko-liczno�ciami sprawy, lecz nie mo¿e mu byæ przyznana pe³na moc dowodowa,chyba ¿e pojawi¹ siê jakie� inne elementy, które to ostatecznie wzmocni¹.

KPK/83: 1537KPK/17: 1753SN: 275

KPK/83: 1538KPK/17: 1752SN: 274

KPK/83: 1539KPK/17: 1812SN: 335

KPK/83: 1540 § 1KPK/17: 1813 § 1SN: 336 § 1

KPK/83: 1540 § 2KPK/17: 1813 § 2SN: 336 § 2

KPK/83: 1540 § 3KPK/17: 1813 § 3SN: 336 § 3KPK/83: 1541KPK/17: 1814, 1816SN: 337, 339

KPK/83: 1542KPK/17: 1817SN: 340

4 D. 22, 4, 1; C. 4, 19, 4 et 25; Nov. 73, 4-5.5 D. 22, 3, 10; C. 4, 20, 15, (6); 7, 52, 6.6 C. 4, 19, 5-7.


Can. 1224 � Si documenta abrasa, correcta, interpolata aliove vitio in-fecta demonstrantur, iudicis est aestimare, num et quanti huiusmodi do-cumenta sint facienda.1

Can. 1225 � Documenta vim probandi in iudicio non habent, nisi origina-lia sunt aut in exemplari authentico exhibita et penes cancellariam tribu-nalis deposita, ut a iudice et a partibus examinari possint.2

Can. 1226 � Iudex praecipere potest, ut documentum utrique parti com-mune exhibeatur in iudicio.3

Can. 1227 � § 1. Nemo exhibere tenetur documenta, etsi communia,quae communicari non possunt sine periculo damni, de quo in can. 1229,§ 2, n. 2, aut sine periculo violationis secreti servandi.4

§ 2. Si vero aliqua saltem documenti pars describi potest et in exemplariexhiberi sine memoratis incommodis, iudex decernere potest, ut eademproducatur.

3° De testibus et de testimoniis

Can. 1228 � Probatio per testes in quibuslibet causis admittitur sub iudi-cis moderatione.5

Can. 1229 � § 1. Testes iudici legitime interroganti veritatem fateri de-bent.6

§ 2. Firmo can. 1231 ab obligatione respondendi eximuntur:7

1° clerici, quod attinet ad ea, quae ipsis manifestata sunt ratione sacriministerii; civitatum magistratus, medici, obstetrices, advocati, notariialiique, qui secretum servare etiam ratione praestiti consilii tenentur,quod attinet ad negotia secreto obnoxia;

2° qui ex testificatione sua sibi aut coniugi aut proximis consanguineisvel affinibus infamiam, periculosas vexationes aliave mala graviaobventura timent.

1 D. 22, 3, 24; C. 4, 19, 24.2 D. 2, 13, 11; 22, 4, 2; C. 2, 1, 7; Basilic. 7, 18, 20.3 D. 49, 14, 2, (1-2); C. 2, 1, 2 et 7; 4, 21, 22; Basilic. 7, 18, 20.4 D. 2, 13, 10, (2); C. 4, 21, 22.


Kan. 1224 � Je¿eli dokumenty oka¿¹ siê wytarte, poprawione, za-wieraj¹ce dopiski lub dotkniête inn¹ wad¹, do sêdziego nale¿y ocena, czyi jakie znaczenie maj¹ te dokumenty.

Kan. 1225 � Dokumenty nie posiadaj¹ w s¹dzie mocy dowodowej, je-¿eli nie s¹ oryginalne lub przed³o¿one w uwierzytelnionym odpisie i z³o¿o-ne w kancelarii trybuna³u, by mog³y byæ zbadane przez sêdziego i strony.

Kan. 1226 � Sêdzia mo¿e nakazaæ, by w procesie przed³o¿yæ dokumentwspólny obydwu stronom.

Kan. 1227 � § 1. Nikt nie ma obowi¹zku przedk³adaæ dokumentów,nawet wspólnych, które nie mog¹ byæ ujawnione bez niebezpieczeñstwaszkody, wed³ug przepisu kan. 1229 § 2 n. 2, albo bez niebezpieczeñstwanaruszenia tajemnicy, jak¹ nale¿y zachowaæ.

§ 2. Je¿eli jednak mo¿liwe jest przepisanie przynajmniej niewielkiej czê-�ci dokumentu i przedstawienie go w odpisie, bez wspomnianych niedo-godno�ci, sêdzia mo¿e nakazaæ, aby zosta³ przed³o¿ony.

3° �wiadkowie i zeznania

Kan. 1228 � Dowód ze �wiadków dopuszcza siê we wszystkich spra-wach, pod kierownictwem sêdziego.

Kan. 1229 � § 1. �wiadkowie, pytani przez sêdziego zgodnie z przepi-sami prawa, obowi¹zani s¹ wyjawiæ prawdê.

§ 2. Zachowuj¹c przepis kan. 1231, od obowi¹zku udzielania odpowiedzis¹ wyjêci:1° duchowni, w odniesieniu do tego, co im przekazano z racji sprawowania

�wiêtej pos³ugi; urzêdnicy pañstwowi, lekarze, po³o¿ne, adwokaci, no-tariusze i inni zobowi¹zani do zachowania tajemnicy urzêdowej tak¿ez racji udzielania porady, w zakresie spraw objêtych t¹ tajemnic¹;

2° ci, którzy ze swojego zeznania obawiaj¹ siê dla siebie lub wspó³ma³-¿onka albo dla bliskich krewnych lub powinowatych znies³awienia,niebezpiecznych przykro�ci lub innego powa¿nego z³a.

KPK/83: 1543KPK/17: 1818SN: 341

KPK/83: 1544KPK/17: 1819, 1820SN: 342, 343

KPK/83: 1545KPK/17: 1822, 1824SN: 345, 347 § 1

KPK/83: 1546 § 1KPK/17: 1823 § 1SN: 346 § 1

KPK/83: 1546 § 2KPK/17: 1823 § 2SN: 346 § 2

KPK/83: 1547KPK/17: 1754SN: 276

KPK/83: 1548 § 1KPK/17: 1755 § 1SN: 277 § 1

KPK/83: 1548 § 2KPK/17: 1755 § 2SN: 277 § 2KPK/83: 1548 § 2 n. 1KPK/17: 1755 § 2 n. 1SN: 277 § 2 n. 1

KPK/83: 1548 § 2 n. 2KPK/17: 1755 § 2 n. 2SN: 277 § 2 n. 2

5 D. 22, 5, 1-4 et 19 et 25; C. 4, 21, 15; Basilic. 22, 1, 73 (74).6 C. 4, 21, 22, (3).7 Carth. can. 59.


a) Qui testes esse possunt

Can. 1230 � Omnes possunt esse testes, nisi iure expresse repellunturvel in totum vel ex parte.1

Can. 1231 � § 1. Ne admittantur ad testimonium ferendum minoresinfra decimum quartum aetatis annum et mente debiles; audiri tamenpossunt ex decreto iudicis, quo id expedire declaratur.2

§ 2. Incapaces ad testimonium ferendum habentur:

1° qui partes sunt in causa aut partium nomine in iudicio consistunt, iu-dex eiusve assistentes, advocatus aliique, qui partibus in eadem cau-sa assistunt vel astiterunt;3

2° sacerdotes, quod attinet ad ea omnia, quae ipsis ex confessione sa-cramentali innotuerunt, etsi paenitens eorum manifestationem petiit;immo audita a quovis et quoquo modo occasione confessionis sacra-mentalis ne ut indicium quidem veritatis recipi possunt.

b) De inducendis et excludendis testibus

Can. 1232 � Pars, quae testem induxit, potest eius interrogationi renun-tiare; sed pars adversa postulare potest, ut nihilominus testis interrogetur.

Can. 1233 � § 1. Si probatio per testes postulatur, eorum nomina etdomicilium tribunali indicentur.

§ 2. Exhibeantur intra terminum a iudice praestitutum articuli argumen-torum, super quibus petitur testium interrogatio; alioquin petitio censeaturdeserta.

Can. 1234 � Iudicis est nimiam multitudinem testium refrenare.4

Can. 1235 � Antequam testes interrogantur, eorum nomina cum partibuscommunicentur; si vero id prudenti iudicis existimatione fieri sine gravidifficultate non potest, saltem ante publicationem testimoniorum fiat.

1 S.C.S. Off., (Constantinop.), 2 apr. 1873, ad 1; D. 22, 5, 18 et 21, (1); Basilic. 21, 1,17 et 20.

2 Carth. can. 131; D. 22, 5, 3, (5) et 6 et 20.


a) Kto mo¿e byæ �wiadkiem

Kan. 1230 � Wszyscy mog¹ byæ �wiadkami, chyba ¿e prawo wyra�nieich wyklucza, b¹d� zupe³nie, b¹d� czê�ciowo.

Kan. 1231 � § 1. Nie nale¿y dopuszczaæ do sk³adania zeznañ ma³oletnichponi¿ej czternastego roku ¿ycia i upo�ledzonych umys³owo; mog¹ byæjednak przes³uchani na mocy dekretu sêdziego, w którym uzasadni siêtak¹ potrzebê.

§ 2. Za niezdolnych do z³o¿enia zeznañ nale¿y uznaæ:

1° tych, którzy s¹ stronami w sprawie albo wystêpuj¹ w s¹dzie w imie-niu stron, sêdziego i jego asystentów, adwokata oraz innych, którzypomagaj¹ lub pomagali stronom w tej sprawie;

2° kap³anów w odniesieniu do wszystkiego, co poznali z sakramentalnejspowiedzi, chocia¿by penitent prosi³ o ujawnienie tego; co wiêcej,tego, co przez kogokolwiek i w jakikolwiek sposób zosta³o us³yszanez okazji spowiedzi, nie mo¿na w s¹dzie przyj¹æ nawet jako �ladu prawdy.

b) Powo³ywanie i wykluczanie �wiadków

Kan. 1232 � Strona, która powo³a³a �wiadka, mo¿e siê zrzec jegoprzes³uchania; lecz strona przeciwna mo¿e siê domagaæ, aby mimo to�wiadek zosta³ przes³uchany.

Kan. 1233 � § 1. Gdy kto� domaga siê dowodu ze �wiadków, winienpodaæ trybuna³owi ich nazwiska i sta³e zamieszkanie.

§ 2. W terminie wyznaczonym przez sêdziego nale¿y przedstawiæ punk-ty zagadnieñ, co do których ¿¹da siê przes³uchania �wiadków; inaczejuwa¿a siê, ¿e pro�ba zosta³a porzucona.

Kan. 1234 � Sêdzia ma prawo ograniczyæ zbyt wielk¹ liczbê �wiadków.

Kan. 1235 � Zanim nast¹pi przes³uchanie �wiadków, ich nazwiska na-le¿y podaæ do wiadomo�ci stron; a je�li, wed³ug roztropnego uznania sê-dziego, nie da siê tego zrobiæ bez powa¿nej trudno�ci, trzeba to uczyniæprzynajmniej przed publikacj¹ zeznañ.

KPK/83: 1549KPK/17: 1756SN: 278

KPK/83: 1550 § 1KPK/17: 1757 § 1SN: 279 § 1


KPK/83: 1550 § 2 n. 2KPK/17: 1757 § 3 n. 2SN: 279 § 3 n. 2

KPK/83: 1551KPK/17: 1759 § 4SN: 281 § 4

KPK/83: 1552 § 1KPK/17: 1761 § 1, 2SN: 283 § 1, 2

KPK/83: 1552 § 2KPK/17: 1761 § 2SN: 283 § 2

KPK/83: 1553KPK/17: 1762SN: 284KPK/83: 1554KPK/17: 1763SN: 285

3 D. 22, 5, 10 et 25; C. 4, 20, 11, pr.4 D. 22, 5, 1, (2); Nov. 90, 4.


Can. 1236 � Firmo can. 1231 pars petere potest, ut testis excludatur, siiusta causa demonstratur, antequam testis interrogatur.1

Can. 1237 � Citatio testis fit decreto iudicis testi legitime intimato.2

Can. 1238 � Testis ad normam iuris a iudice citatus pareat aut causamsuae absentiae iudici notam faciat.3

c) De interrogatione testium

Can. 1239 � § 1. Testes interrogandi sunt in sede tribunalis, nisi aliudiudici videtur.

§ 2. Episcopi et ii, qui suae civitatis iure simili favore gaudent, audianturin loco ab ipsis selecto.4

§ 3. Iudex decernat, ubi audiendi sint ii, quibus propter distantiam, mor-bum aliudve impedimentum impossibile vel difficile est sedem tribunalisadire, firmis cann. 1071 et 1128.5

Can. 1240 � Interrogationi testium partes assistere non possunt, nisiiudex, praesertim cum res est de bono privato, eas admittendas censuit;assistere tamen possunt earum procuratores vel advocati, nisi iudex prop-ter rerum et personarum adiuncta censuit secreto esse procedendum.

Can. 1241 � § 1. Testes seorsum singuli interrogandi sunt.6

§ 2. Si testes inter se aut cum parte in re gravi dissentiunt, iudex discre-pantes inter se conferre potest remotis, quatenus fieri potest, dissidiis etscandalo.

1 C. 4, 20, 17; Nov. 90, 7.2 S.C.S. Off., instr. (ad Ep. Rituum Orient.), a. 1883, tit. II, 9.3 D. 22, 5, 8; C 4, 20, 15, (7).


Kan. 1236 � Zachowuj¹c przepis kan. 1231, strona mo¿e prosiæ, by�wiadek zosta³ wykluczony, je�li s³uszna przyczyna wykluczenia zosta³awykazana przed jego przes³uchaniem.

Kan. 1237 � Wezwanie �wiadka dokonuje siê dekretem sêdziego, po-danym do wiadomo�ci �wiadka zgodnie z przepisami prawa.

Kan. 1238 � �wiadek wezwany przez sêdziego zgodnie z przepisamiprawa powinien siê stawiæ albo zawiadomiæ sêdziego o przyczynie swo-jej nieobecno�ci.

c) Przes³uchanie �wiadków

Kan. 1239 � § 1. �wiadkowie powinni byæ przes³uchiwani w siedzibietrybuna³u, chyba ¿e sêdzia uzna inaczej.

§ 2. Biskupi i ci, którzy na podstawie prawa w³asnego kraju ciesz¹ siêpodobnym u³atwieniem, s¹ przes³uchiwani w miejscu przez nich wybra-nym.

§ 3. Sêdzia zarz¹dza, gdzie maj¹ byæ przes³uchani ci, dla których z powo-du odleg³o�ci, choroby czy innej przeszkody jest niemo¿liwe lub trudneprzybyæ do siedziby trybuna³u z zachowaniem kan. 1071 i 1128.

Kan. 1240 � Strony nie mog¹ byæ obecne przy zeznaniach �wiadków,chyba ¿e sêdzia, zw³aszcza gdy sprawa dotyczy dobra prywatnego, uzna¿e trzeba je dopu�ciæ. Mog¹ natomiast byæ obecni ich adwokaci lub pe³-nomocnicy, chyba ¿e sêdzia, z powodu okoliczno�ci rzeczy i osób uzna,¿e nale¿y postêpowaæ z zachowaniem tajemnicy.

Kan. 1241 � § 1. �wiadkowie powinni byæ przes³uchiwani osobnoi pojedynczo.

§ 2. Je�li �wiadkowie nie zgadzaj¹ siê, miêdzy sob¹ lub ze stron¹, wrzeczy powa¿nej, sêdzia mo¿e skonfrontowaæ ró¿ni¹cych siê miêdzy sob¹,tak by unikn¹æ, o ile to mo¿liwe, k³ótni i zgorszenia.

KPK/83: 1555KPK/17: 1764 § 2, 3SN: 286 § 2, 3

KPK/83: 1556KPK/17: 1765SN: 287

KPK/83: 1557KPK/17: 1766 § 1SN: 288 § 1

KPK/83: 1558 § 1KPK/17: 1770 § 1SN: 292 § 1

KPK/83: 1558 § 2KPK/17: 1770 § 2 n. 1SN: 292 § 2 n. 1

KPK/83: 1558 § 3KPK/17: 1770 § 2 n.2, 3, 4SN: 292 § 2 n. 2, 3, 4

KPK/83: 1559KPK/17: 1771SN: 293

KPK/83: 1560 § 1KPK/17: 1772 § 1SN: 294 § 1

KPK/83: 1560 § 2KPK/17: 1772 § 2, 3SN: 294 § 2, 3

4 C 1, 3, 7; 4, 20, 16, (1); Nov. 123, 7.5 S.C.S. Off., instr. (ad Ep. Rituum Orient.), a. 1883, tit. III, 15; D. 12, 2, 15; 22, 5, 3,

(6); Nov. 90, 5.6 S.C.S. Off., instr. (ad Ep. Rituum Orient.), a. 1883, tit. III, 13.


Can. 1242 � Interrogatio testis fit a iudice vel ab eius delegato aut audi-tore, cui assistat oportet notarius; quare partes vel promotor iustitiae veldefensor vinculi vel advocati, qui interrogationi intersunt, si alias interro-gationes testi faciendas habent, has non testi, sed iudici vel eius locumtenenti proponant, ut eas ipse deferat, nisi aliter iure particulari cavetur.1

Can. 1243 � § 1. Iudex testi in mentem revocet gravem obligationemdicendi totam et solam veritatem.

§ 2. Iudex testi deferat iusiurandum secundum can. 1213; si vero testisrenuit illud emittere, iniuratus audiatur.2

Can. 1244 � Iudex imprimis testis identitatem comprobet; exquirat, quae-nam sit ei cum partibus necessitudo et, cum testi interrogationes speci-ficas circa causam defert, sciscitetur quoque fontes eius scientiae et,quo determinato tempore ea, quae asserit, cognoverit.3

Can. 1245 � Interrogationes breves sint, interrogandi captui accom-modatae, non plura simul complectentes, non captiosae, non subdolae,non suggerentes responsionem, remotae a cuiusvis offensione et perti-nentes ad causam, quae agitur.

Can. 1246 � § 1. Interrogationes non sunt cum testibus antea communi-candae.

§ 2. Si vero ea, quae testificanda sunt, ita a memoria sunt remota, ut, nisiantea recoluntur, certo affirmari non possint, potest iudex nonnulla tes-tem praemonere, si id sine periculo fieri posse censet.

Can. 1247 � Testes ore testimonium dicant et scriptum ne legant, nisi decalculo et rationibus agitur; hoc enim in casu adnotationes, quas secumattulerunt, consulere possunt.

1 S.C.S. Off., instr., a. 1858; instr. (ad Ep. Rituum Orient.), a. 1883, tit. III, 13; instr.20 iul. 1890.


Kan. 1242 � Przes³uchanie �wiadka dokonywane jest przez sêdziego,jego delegata lub audytora, którym winien towarzyszyæ notariusz. Dlate-go te¿ strony lub rzecznik sprawiedliwo�ci albo obroñca wêz³a albo ad-wokaci, którzy s¹ obecni podczas przes³uchania, je¿eli maj¹ inne pytaniado zadania �wiadkowi, powinni je przedstawiæ nie �wiadkowi, lecz sê-dziemu lub jego zastêpcy, aby sam je postawi³, chyba ¿e prawo partyku-larne zastrzega inaczej.

Kan. 1243 � § 1. Sêdzia powinien przypomnieæ �wiadkowi, ¿e ma po-wa¿ny obowi¹zek mówiæ ca³¹ i sam¹ prawdê.

§ 2. Sêdzia ma nakazaæ �wiadkowi z³o¿enie przysiêgi wed³ug kan. 1213.Je¿eli �wiadek odmawia jej z³o¿enia, ma byæ przes³uchany niezaprzysiê-¿ony.

Kan. 1244 � Sêdzia winien najpierw stwierdziæ to¿samo�æ �wiadka,spytaæ, jaki jest jego stosunek do stron, i gdy stawia pytania dotycz¹cesprawy, ma siê dowiedzieæ tak¿e o �ród³a jego wiadomo�ci i w jakimdok³adnie czasie dowiedzia³ siê o tym, co zeznaje.

Kan. 1245 � Pytania maj¹ byæ krótkie, przystosowane do inteligencjiprzes³uchiwanego, nie obejmuj¹ce jednocze�nie kilku spraw; nie pod-chwytliwe, nie podstêpne, nie sugeruj¹ce odpowiedzi, dalekie od jakiej-kolwiek obrazy i nale¿¹ce do sprawy, o któr¹ chodzi.

Kan. 1246 � § 1. Pytañ nie wolno podawaæ wcze�niej �wiadkom dowiadomo�ci.

§ 2. Je�li za� to, co ma stanowiæ przedmiot zeznañ tak posz³o w zapo-mnienie, ¿e nie mo¿e byæ w sposób pewny przedstawione bez wcze-�niejszego przypomnienia, sêdziemu wolno przypomnieæ co� �wiadkowi,je�li uzna, ¿e jest to mo¿liwe bez niebezpieczeñstwa.

Kan. 1247 � �wiadkowie powinni zeznawaæ ustnie i bez czytania, chy-ba ¿e chodzi o rachunki i sprawozdania; w takim bowiem wypadku mog¹siê pos³ugiwaæ zapiskami, które przynie�li ze sob¹.

KPK/83: 1561KPK/17: 1773 § 1, 2SN: 295 § 1, 2

KPK/83: 1562 § 1KPK/17: 1767 § 4SN: 289 § 4

KPK/83: 1562 § 2KPK/17: 1767 § 1SN: 289 § 1

KPK/83: 1563KPK/17: 1774SN: 296

KPK/83: 1564KPK/17: 1775SN: 297

KPK/83: 1565 § 1KPK/17: 1776 § 1SN: 298 § 1

KPK/83: 1565 § 2KPK/17: 1776 § 2SN: 298 § 2

KPK/83: 1566KPK/17: 1777SN: 299

2 C 4, 20, 9 et 16, pr.3 D. 22, 5, 3, pr.


Can. 1248 � § 1. Responsio statim redigenda est scripto a notario, quireferre debet ipsa verba testimonii saltem, quod attinet ad ea, quae obiectumiudicii directe attingunt.

§ 2. Admitti potest usus inventorum technicorum, quibus voces reprodu-cuntur, dummodo deinde responsiones scripto consignentur et subscri-bantur, si fieri potest, ab iis, qui responsiones dederunt.

Can. 1249 � Notarius in actis mentionem faciat de praestito, remissoaut recusato iureiurando, de partium aliorumque praesentia, de interro-gationibus ex officio additis et generatim de omnibus memoria dignis,quae forte acciderunt, dum testes interrogati sunt.

Can. 1250 � § 1. In fine interrogationis coram teste legi debent, quaenotarius de eius responsionibus scripto redegit, vel testi audita facere,quae ope inventi technici de eius responsionibus incisa sunt, dato eidemtesti iure addendi, supprimendi, corrigendi, variandi.1

§ 2. Denique actui subscribere debent testis, iudex et notarius.2

Can. 1251 � Testes, etsi iam interrogati, possunt parte postulante aut exofficio, antequam testimonia publicantur, denuo ad interrogationem vo-cari, si iudex id necessarium vel utile ducit, dummodo tamen omnis collu-sionis vel corruptelae quodvis absit periculum.

Can. 1252 � Testibus secundum aequam iudicis taxationem solvi debentexpensae, quas fecerunt, et lucrum, quod amiserunt, testimonii ferendicausa.3

d) De testimoniorum fide

Can. 1253 � In aestimandis testimoniis iudex requisitis, si opus est, testi-monialibus litteris consideret:4

1° quae condicio sit personae quaeve honestas;

2° utrum de scientia propria, praesertim de visu et auditu proprio testifi-cetur, an de sua opinione, de fama aut de auditu ab aliis;

1 S.C.S. Off., instr. (ad Ep. Rituum Orient.), a. 1883, tit. III, 14.2 S.C.S. Off., instr. a. 1858; instr. (ad Ep. Rituum Orient.), a. 1883, tit. III, 14.


Kan. 1248 � § 1. Odpowied� winna byæ zaraz spisana przez notariuszai powinna zawieraæ dos³owne zeznanie, przynajmniej w odniesieniu dotego, co bezpo�rednio dotyczy przedmiotu sprawy.

§ 2. Dopuszczalne jest pos³u¿enie siê wynalazkami technicznymi, któreodtwarzaj¹ g³os ludzki, je�li tylko pó�niej odpowiedzi zostan¹ spisanei podpisane, o ile to mo¿liwe, przez tych, którzy je zeznali.

Kan. 1249 � Notariusz powinien odnotowaæ o z³o¿eniu, pominiêciu lubodmowie przysiêgi, o obecno�ci stron i innych osób, o pytaniach doda-nych z urzêdu i w ogóle o wszystkim, co godne pamiêci lub wydarzy³o siêprzypadkowo, gdy �wiadkowie byli przes³uchiwani.

Kan. 1250 � § 1. Na koñcu przes³uchania nale¿y �wiadkowi odczytaæto, co notariusz o jego odpowiedziach na pi�mie sporz¹dzi³ albo daæ muwys³uchaæ, co przy pomocy �rodków technicznych z jego zeznania zo-sta³o utrwalone, daj¹c temu¿ �wiadkowi mo¿liwo�æ uzupe³nienia, skre-�lenia, poprawienia, zmiany.

§ 2. Akt powinni podpisaæ: �wiadek, sêdzia i notariusz.

Kan. 1251 � �wiadkowie, chocia¿ ju¿ przes³uchani, mog¹ byæ b¹d� to na¿¹danie strony, b¹d� te¿ z urzêdu, ponownie wezwani na przes³uchanie,przed publikacj¹ zeznañ, je�li sêdzia uzna to za konieczne lub po¿yteczne,o ile jednak nie ma ¿adnego niebezpieczeñstwa zmowy lub przekupstwa.

Kan. 1252 � �wiadkom, wed³ug s³usznej miary wyznaczonej przez sê-dziego, nale¿y zwróciæ wydatki, które poczynili i stratê zysku, spowodo-wan¹ sk³adaniem zeznañ.

d) Wiarygodno�æ �wiadków

Kan. 1253 � Przy ocenie zeznañ, sêdzia, ¿¹daj¹c w razie potrzeby �wia-dectw kwalifikacyjnych, winien wzi¹æ pod uwagê:1° jaki jest stan osoby i jaka jej uczciwo�æ;

2° czy zeznanie jest na podstawie w³asnej wiedzy, zw³aszcza z osobi-stego widzenia i s³yszenia, czy jest opini¹ �wiadka, opiera siê na po-g³oskach lub na zas³yszeniu od innych;

KPK/83: 1567 § 1KPK/17: 1778SN: 300

KPK/83: 1567 § 2

KPK/83: 1130KPK/17: 1779SN: 302

KPK/83: 1569 § 1KPK/17: 1780 § 1SN: 303 § 1


KPK/83: 1571KPK/17: 1787 § 1, 2SN: 310 § 1, 2

KPK/83: 1572KPK/17: 1789SN: 312KPK/83: 1572 n. 1KPK/17: 1789 n. 1SN: 312 n. 1KPK/83: 1572 n. 2KPK/17: 1789 n. 2SN: 312 n. 2

3 C. 4, 20, 11 et 16; 7, 62, 6, (2).4 D. 22, 5, 2 et 3, (pr.-3) et 13; Nov. 90, l, pr.


3° utrum testis constans sit et firmiter sibi cohaereat an varius, incertusvel vacillans;

4° utrum testimonii contestes habeat aliisve probationis elementis con-firmetur necne.

Can. 1254 � Unius testis testimonium plenam fidem facere non potest,nisi agitur de teste qualificato, qui testimonium fert de rebus ex officiogestis, aut rerum et personarum adiuncta aliud suadent.1

4° De peritis

Can. 1255 � Peritorum opera utendum est, quoties ex iuris vel iudicispraescripto eorum examen et votum praeceptis artis vel scientiae inni-xum requiruntur ad factum aliquod comprobandum vel ad veram alicuiusrei naturam dignoscendam.

Can. 1256 � Iudicis est peritos nominare auditis vel proponentibus par-tibus aut, si casus fert, relationes ab aliis peritis iam factas assumere.

Can. 1257 � Eisdem de causis ac testis etiam periti excluduntur autrecusari possunt.

Can. 1258 � § 1. Iudex attentis eis, quae a partibus forte deducuntur,singula capita decreto suo definiat, circa quae periti opera versari debe-at.2

§ 2. Perito remittenda sunt acta causae aliaque documenta et subsidia,quibus egere potest ad suum munus exsequendum.

§ 3. Iudex ipso perito audito tempus determinet, intra quod examen per-ficiendum est et relatio danda.

Can. 1259 � § 1. Periti suam quisque relationem a ceteris distinctamconficiant, nisi iudex iubet unam fieri a singulis subscribendam; quae sifit, opinionum diversitates, si quae fuerunt, diligenter adnotentur.

1 Apost. can. 75; Nic. I, cann. 2, 6; Carth. can. 132; Quinisext. can. 85; Sign. Apost.,rescr. 10 nov. 1970, 1); rescr. 2 ian. 1971, 1) �Ad�; D. 48, 18, 20; C. 4, 20, 9.


3° czy �wiadek jest sta³y i trwale ze sob¹ zgodny, czy te¿ zmienny, nie-pewny lub chwiejny;

4° czy nie ma wspó³�wiadków zeznania i czy jest potwierdzony lub nieprzez inne elementy dowodowe.

Kan. 1254 � Zeznanie jednego �wiadka nie mo¿e byæ pe³nym dowo-dem, chyba ¿e chodzi o �wiadka kwalifikowanego, który zeznaje o spra-wach dokonanych z urzêdu, albo okoliczno�ci rzeczy lub osób sugeruj¹inaczej.

4° Biegli

Kan. 1255 � Z pomocy bieg³ych nale¿y skorzystaæ, ilekroæ na podstawienakazu prawa lub sêdziego jest konieczne ich przes³uchanie i opinia, opartena do�wiadczeniu lub wiedzy, dla potwierdzenia jakiego� faktu lub po-znania prawdziwej natury jakiej� rzeczy.

Kan. 1256 � Do sêdziego nale¿y nominacja bieg³ych, po wys³uchaniulub na wniosek stron, albo, je¿eli siê zdarzy, dopuszczenie relacji zrobio-nych ju¿ przez innych bieg³ych.

Kan. 1257 � Bieg³ych mo¿na równie¿ wykluczyæ lub siê ich zrzec ztych samych powodów, co �wiadka.

Kan. 1258 � § 1. Sêdzia uwzglêdniaj¹c propozycje wskazane ewen-tualnie przez strony, winien okre�liæ swoim dekretem poszczególne punkty,których ma dotyczyæ opinia bieg³ego.

§ 2. Bieg³emu nale¿y przes³aæ akta sprawy i inne dokumenty i pomoce,których mo¿e potrzebowaæ do w³a�ciwego i wiernego wype³nienia zada-nia.

§ 3. Sêdzia, po wys³uchaniu zdania samego bieg³ego, winien wyznaczyæczas, w którym nale¿y dokonaæ przes³uchania i przedstawiæ opiniê.

Kan. 1259 � § 1. Ka¿dy z bieg³ych sporz¹dza w³asn¹ relacjê, niezale¿n¹od innych, chyba ¿e sêdzia poleci sporz¹dziæ jedn¹ relacjê, podpisan¹przez wszystkich; je¿eli to dojdzie do skutku, ró¿nice zdañ, jakie zachodz¹,nale¿y starannie odnotowaæ.

KPK/83: 1572 n. 3KPK/17: 1789 n. 3SN: 312 n. 3KPK/83: 1572 n. 4KPK/17: 1789 n. 4SN: 312 n. 4

KPK/83: 1573KPK/17: 1791 § 1SN: 314 § 1

KPK/83: 1574KPK/17: 1792SN: 315

KPK/83: 1575KPK/17: 1793 § 1, 2, 3SN: 316 § 1, 2, 3

KPK/83: 1576KPK/17: 1795 § 2,1796 § 1SN: 318 § 2, 319 § 1

KPK/83: 1577 § 1KPK/17: 1799 § 1SN: 322 § 1

KPK/83: 1577 § 2

KPK/83: 1577 § 3KPK/17: 1799 § 2SN: 322 § 2

KPK/83: 1578 § 1KPK/17: 1802SN: 325 § 1

2 S.C. de Discip. Sacr., instr. 15 aug. 1936, art. 147, § 2.


§ 2. Periti debent indicare perspicue, quibus documentis vel aliis idoneismodis certiores facti sint de personarum vel rerum vel locorum identita-te, qua via et ratione processerint in explendo munere sibi demandato etquibus prae aliis argumentis suae conclusiones nitantur.

§ 3. Peritus vocari potest a iudice, ut explicationes, quae ulterius neces-sariae videntur, suppeditet.

Can. 1260 � § 1. Iudex non peritorum tantum conclusiones, etsi concor-des, sed cetera quoque causae adiuncta attente perpendat.

§ 2. Cum reddit rationes decidendi, exprimere debet, quibus argumentismotus peritorum conclusiones aut admiserit aut reiecerit.

Can. 1261 � Peritis solvendae sunt expensae et remuneratio a iudice exbono et aequo determinandae servato iure particulari.

Can. 1262 � § 1. Partes possunt peritos privatos a iudice approbandosdesignare.

§ 2. Periti privati, si iudex admittit, possunt acta causae, quatenus opusest, inspicere, exsecutioni peritiae interesse, semper autem possunt suamrelationem exhibere.

5° De accessu et de recognitione iudiciali

Can. 1263 � Si ad definitionem causae iudex opportunum duxit ad ali-quem locum accedere vel aliquam rem inspicere, decreto id praestituat,quo ea, quae in accessu vel in recognitione iudiciali praestanda sunt, au-ditis partibus summatim describat.

Can. 1264 � Peracti accessus vel recognitionis iudicialis documentumconficiatur.

6° De praesumptionibus

Can. 1265 � Praesumptiones, quae ab ipso iure non statuuntur, iudex, utad iustam sententiam deveniat, conicere potest, dummodo hoc fiat exfacto certo et determinato, quod cum obiecto controversiae cohaeret.


§ 2. Biegli powinni jasno wskazaæ, na podstawie jakich dokumentów lubinnych odpowiednich sposobów upewnili siê o to¿samo�ci osób, rzeczylub miejsc, jak¹ metod¹ i w jaki sposób postêpowali w wykonywaniuzleconego im zadania i na jakich argumentach opieraj¹ przede wszyst-kim swoje wnioski.

§ 3. Bieg³y mo¿e zostaæ wezwany przez sêdziego, by udzieli³ dalszychwyja�nieñ, które wydaj¹ siê konieczne.

Kan. 1260 � § 1. Sêdzia powinien uwa¿nie rozwa¿yæ nie tylko wnioskibieg³ych, chocia¿by zgodne, lecz tak¿e pozosta³e okoliczno�ci sprawy.

§ 2. Kiedy podaje uzasadnienie decyzji, powinien zaznaczyæ, jakie argu-menty sk³oni³y go do przyjêcia lub odrzucenia wniosków bieg³ych.

Kan. 1261 � Bieg³ym nale¿y zap³aciæ wydatki i honoraria, które winnybyæ okre�lone przez sêdziego, wed³ug dobra i s³uszno�ci, z zachowaniemprawa partykularnego.

Kan. 1262 � § 1. Strony mog¹ wyznaczyæ prywatnych bieg³ych, którzymusz¹ byæ zatwierdzeni przez sêdziego.

§ 2. Biegli prywatni, je�li sêdzia zezwoli, przejrzeæ akta sprawy w raziepotrzeby, byæ obecni przy wykonywaniu ekspertyzy; zawsze za� mog¹przedstawiæ w³asn¹ relacjê.

5° Wizja lokalna i oglêdziny s¹dowe

Kan. 1263 � Je�li sêdzia uzna, ¿e dla wyja�nienia sprawy jest po¿ytecz-ne udaæ siê do jakiego� miejsca lub obejrzeæ jak¹� rzecz, ustala to dekre-tem, w którym, po wys³uchaniu stron, ogólnie opisuje to, co ma mu byædane do dyspozycji w czasie wizji albo w czasie oglêdzin s¹dowych.

Kan. 1264 � Nale¿y sporz¹dziæ dokument dokonanej wizji albo oglêdzins¹dowych.

6° Domniemania

Kan. 1265 � Domniemania, które nie s¹ ustanowione przez samo pra-wo, sêdzia dla doj�cia do s³usznego wyroku mo¿e wysuwaæ jedynie napodstawie faktu pewnego i okre�lonego, pozostaj¹cego w zwi¹zku z przed-miotem sporu.

KPK/83: 1578 § 2KPK/17: 1801 § 1SN: 324 § 3

KPK/83: 1578 § 3KPK/17: 1801 § 2SN: 324 § 2

KPK/83: 1579 § 1KPK/17: 1804§ 1SN: 327 § 1

KPK/83: 1579 § 2KPK/17: 1804 § 2SN: 327 § 2

KPK/83: 1580KPK/17: 1805SN: 328

KPK/83: 1581 § 1

KPK/83: 1581 § 2

KPK/83: 1582KPK/17: 1806SN: 329 § 1

KPK/83: 1583KPK/17: 1811 § 1, 2SN: 334 § 1, 2

KPK/83: 1586KPK/17: 1828SN: 351


Can. 1266 � Qui pro se habet ea, quae ab ipso iure praesumuntur, libe-ratur ab onere probandi, quod recidit in partem adversam.1

Art. VI � De causis incidentibus

Can. 1267 � Causa incidens habetur, quoties incepta litis instantiaquaestio proponitur, quae, etsi libello litis introductorio non contineturexpresse, nihilominus ita ad causam pertinet, ut solvi plerumque debeatante quaestionem principalem.

Can. 1268 � Causa incidens proponitur scripto vel ore indicato nexu, quiintercedit inter ipsam et causam principalem, coram iudice competentiad causam principalem definiendam.

Can. 1269 � § 1. Iudex recepta petitione et auditis partibus expeditissi-me definiat, utrum proposita quaestio incidens fundamentum habere vi-deatur et nexum cum causa principali an vero sit in limine reicienda, et, sieam admittit, num talis sit gravitatis, ut debeat solvi per sententiam inter-locutoriam vel per decretum.

§ 2. Cum vero iudicat quaestionem incidentem non esse solvendam antesententiam definitivam, decernat, ut eiusdem ratio habeatur, cum causaprincipalis definietur.2

Can. 1270 � § 1. Si quaestio incidens solvi debet per sententiam, ser-ventur canones de iudicio contentioso summario, nisi attenta rei gravitatealiud iudici videtur.

§ 2. Si vero solvi debet per decretum, tribunal potest rem committereauditori vel praesidi.

Can. 1271 � Antequam finitur causa principalis, iudex vel tribunal potestdecretum vel sententiam interlocutoriam iusta de causa revocare aut re-formare sive ad instantiam partis sive ex officio auditis partibus.

1 D. 22, 3, 3 et 12; Basilic. 22, 1, 3 et 12.


Kan. 1266 � Kto ma za sob¹ domniemanie prawne, jest zwolniony zobowi¹zku dowodzenia, który przechodzi na stronê przeciwn¹.

Art. VI � Sprawy wpadkowe

Kan. 1267 � Sprawa wpadkowa ma miejsce, ilekroæ po zawi¹zaniuinstancji zostaje przedstawiona kwestia, która chocia¿ nie jest wyra�niezawarta w pi�mie wprowadzaj¹cym sprawê, niemniej tak nale¿y do spra-wy, ¿e najczê�ciej musi byæ rozstrzygniêta przed spraw¹ g³ówn¹.

Kan. 1268 � Sprawê wpadkow¹ przedstawia siê wobec sêdziego w³a�-ciwego do rozstrzygniêcia sprawy g³ównej, na pi�mie lub ustnie, ze wska-zaniem zwi¹zku, jaki zachodzi miêdzy ni¹ a spraw¹ g³ówn¹.

Kan. 1269 � § 1. Sêdzia, po przyjêciu pro�by i po wys³uchaniu stron,powinien jak najszybciej rozstrzygn¹æ, czy przedstawiona sprawa wpad-kowa wydaje siê mieæ podstawê i zwi¹zek ze spraw¹ g³ówn¹, czy te¿powinna byæ na wstêpie odrzucona; a je�li j¹ dopuszcza, czy jest takwa¿na, ¿e powinna byæ rozstrzygniêta wyrokiem przedstanowczym lubdekretem.

§ 2. Je�li uzna, ¿e sprawa wpadkowa nie musi byæ rozstrzygniêta przedwyrokiem ostatecznym, winien zadecydowaæ, czy nale¿y j¹ uwzglêdniæ,gdy bêdzie rozstrzygana sprawa g³ówna.

Kan. 1270 � § 1. Je�li sprawa wpadkowa winna byæ rozstrzygniêtawyrokiem, nale¿y zachowaæ przepisy ogólnego procesu spornego, chyba¿e sêdzia, bior¹c pod uwagê wa¿no�æ sprawy, uzna inaczej.

§ 2. Je¿eli natomiast powinna byæ rozstrzygniêta dekretem, trybuna³ mo¿esprawê zleciæ audytorowi lub przewodnicz¹cemu.

Kan. 1271 � Zanim zostanie zakoñczona sprawa g³ówna, sêdzia lubtrybuna³ mo¿e uchyliæ albo poprawiæ dekret lub wyrok przedstanowczy,dla s³usznej przyczyny, czy to na pro�bê strony czy z urzêdu, po wys³u-chaniu stron.

KPK/83: 1585KPK/17: 1827SN: 350

KPK/83: 1587KPK/17: 1837SN: 361

KPK/83: 1588KPK/17: 1838SN: 362

KPK/83: 1589 § 1KPK/17: 1839, 1840§ 1SN: 363, 364 § 1

KPK/83: 1589 § 2

KPK/83: 1590 § 1KPK/17: 1840 § 2SN: 364 § 2

KPK/83: 1590 § 2

KPK/83: 1591KPK/17: 1841SN: 365

2 S. Rom. Rotae Trib., Normae, 29 iun. 1934, art. 109, § 1.


1° De partibus non comparentibus

Can. 1272 � § 1. Si pars conventa citata non comparuit nec idoneamabsentiae excusationem attulit aut non respondit ad normam can. 1190,§ 1, iudex eam decreto a iudicio absentem declaret et decernat, ut causaservatis servandis usque ad sententiam definitivam eiusque exsecutio-nem procedat.1

§ 2. Antequam hoc decretum fertur, debet etiam per novam citationem,si opus est, constare citationem legitime factam ad partem conventamtempore utili pervenisse.

Can. 1273 � § 1. Si pars conventa deinde in iudicio se sistit aut respon-sum dedit ante causae definitionem, conclusiones et probationes afferrepotest firmo can. 1283; caveat autem iudex, ne de industria in longioreset non necessarias moras iudicium protrahatur.2

§ 2. Etsi pars conventa non comparuit aut responsum non dedit antecausae definitionem, impugnationibus uti potest adversus sententiam; sivero probat se legitimo impedimento fuisse detentam, quod sine sua cul-pa antea demonstrare non potuit, querela nullitatis uti potest.3

Can. 1274 � Si die et hora ad litis contestationem praestitutis actor ne-que comparuit neque idoneam excusationem attulit:

1° iudex eum citet iterum;4

2° si actor novae citationi non paruit, praesumitur litis instantiae renun-tiavisse;5

3° si vero postea in processu intervenire vult, servetur can. 1273.

Can. 1275 � § 1. Pars absens a iudicio, quae iustum impedimentum nonprobavit, tenetur obligatione solvendi expensas iudiciales, quae ob ipsius

1 Apost. can. 74; Carth. cann. 19, 79, 100; D. 5, 1, 73; 22, 3, 19, (1); 42, 1, 53; C. 3, 1,13, (4); 7, 43, 2; 7, 49, 5 et 7 et 10; Nov. 69, 2 et 3, pr.; 126, 2.

2 Carth. can. 19.


1° Niestawiennictwo stron

Kan. 1272 � § 1. Je�li strona pozwana nie stawi siê na wezwanie aninie przedstawi wystarczaj¹cego usprawiedliwienia nieobecno�ci albo nieodpowie zgodnie z przepisem kan. 1190 § 1, sêdzia winien orzec jej nie-obecno�æ w s¹dzie oraz zarz¹dziæ, by sprawa, przy zachowaniu tego, conale¿y zachowaæ, by³a prowadzona a¿ do wydania ostatecznego wyrokui do jego wykonania.

§ 2. Zanim zostanie wydany dekret, o którym w § 1, nale¿y stwierdziæ, wrazie potrzeby nawet przez nowe wezwanie, je�li to konieczne, ¿e we-zwanie dokonane zgodnie z przepisami prawa dotar³o w u¿ytecznym czasiedo strony pozwanej.

Kan. 1273 � § 1. Je�li strona pozwana stawi siê pó�niej w s¹dzie albonade�le odpowied� przed rozstrzygniêciem sprawy, mo¿e przedstawiæ wnio-ski i dowody, z zachowaniem przepisu kan. 1283; sêdzia powinien siê strzec,by to celowo nie przeci¹ga³o sprawy w d³ug¹ i niekonieczn¹ zw³okê.

§ 2. Je�liby nawet strona pozwana nie stawi³a siê albo nie da³a odpowie-dzi przed rozstrzygniêciem sprawy, mo¿e korzystaæ z �rodków praw-nych przeciw wyrokowi; je�li udowodni, ¿e zatrzyma³a j¹ zgodna z pra-wem przeszkoda, której bez w³asnej winy nie mog³a przedtem wykazaæ,mo¿e wnie�æ skargê o niewa¿no�æ wyroku.

Kan. 1274 � Je�li powód, w dniu i godzinie wyznaczonych na zawi¹-zanie sporu, ani siê nie stawi, ani nie przedstawi w³a�ciwego usprawie-dliwienia:1° sêdzia powinien go ponownie wezwaæ;

2° je�li powód nie stawi siê na nowe wezwanie, domniemywa siê, ¿ezrzek³ siê instancji sporu;

3° je¿eliby potem chcia³ wzi¹æ udzia³ w procesie, nale¿y zachowaæ kan.1273.

Kan. 1275 � § 1. Strona nieobecna w s¹dzie, która nie udowodni³as³usznej przeszkody, obowi¹zana jest pokryæ zarówno wydatki s¹dowe,

KPK/83: 1592 § 1KPK/17: 1842, 1843§ 1, 1844 § 1SN: 366, 367 § 1,368 § 1

KPK/83: 1592 § 2KPK/17: 1843 § 1, 2SN: 367 § 1, 2

KPK/83: 1593 § 1KPK/17: 1846SN: 370

KPK/83: 1593 § 2KPK/17: 1847SN: 371

KPK/83: 1594KPK/17: 1849SN: 373

KPK/83: 1594 n. 1KPK/17: 1849SN: 373KPK/83: 1594 n. 2KPK/17: 1850 § 1SN: 374 § 1KPK/83: 1594 n. 3

KPK/83: 1595 § 1KPK/17: 1851 § 1SN: 375 § 1

3 C. 7, 43, 3.4 Apost. can. 74; Carth. can. 19; C. 3, 1, 13, (2-9); 7, 43, 8-9.5 C. 3, 1, 13, (2-9); Nov. 112, 3, 1.


absentiam factae sunt, necnon, si opus est, indemnitatem alteri partipraestandi.1

§ 2. Si et actor et pars conventa fuerunt absentes a iudicio, uterque perse ipse respondet, ut integrae expensae iudiciales solvantur.

2° De interventu tertii in causa

Can. 1276 � § 1. Is, cuius interest, admitti potest ad interveniendum incausa in quolibet gradu iudicii sive ut pars, quae proprium ius defendit,sive accessorie ad aliquam partem adiuvandam.

§ 2. Sed ut admittatur, debet ante conclusionem in causa libellum iudiciexhibere, in quo breviter suum ius interveniendi demonstret.

§ 3. Qui intervenit in causa, admittendus est in eo statu iudicii, in quocausa reperitur, assignato eidem brevi ac peremptorio termino ad proba-tiones suas exhibendas, si causa ad periodum probatoriam pervenit.

Can. 1277 � Tertium, cuius interventus videtur necessarius, iudex audi-tis partibus debet in iudicium vocare.

3° De attentatis lite pendente

Can. 1278 � Attentatum est actus, quo, lite pendente, ab una parte ad-versus alteram vel a iudice adversus alterutram vel utramque aliquid in-novatur in praeiudicium partis et ea dissentiente sive circa materiam iudi-cii sive circa iura processualia, nisi ipso iure innovatio admittitur.2

Can. 1279 � Attentatum est ipso iure nullum, quare iudex decerneredebet eius revocationem; sanatur tamen ipso iure, si intra mensem a diehabitae notitiae de attentato computandum quaestio de eo iudici non pro-ponitur.

1 C. 3, 1, 13, (2-9); Nov. 112, 3, 1.


dokonane z powodu jej nieobecno�ci, jak i w razie potrzeby wyp³aciæodszkodowanie drugiej stronie.

§ 2. Je¿eli i powód, i strona pozwana by³y nieobecne w s¹dzie, zobowi¹-zane s¹ wspólnie pokryæ koszta procesowe.

2° Udzia³ osoby trzeciej w sprawie

Kan. 1276 � § 1. Ten kto jest zainteresowany w sprawie, mo¿e byædopuszczony do udzia³u w sprawie, w ka¿dej instancji sporu, czy to jakostrona, która broni w³asnego prawa, czy te¿ dodatkowo, aby wspieraæktór¹� ze stron.

§ 2. By jednak móg³ byæ dopuszczony, powinien przed zamkniêciem po-stêpowania dowodowego przed³o¿yæ sêdziemu skargê powodow¹, wktórej krótko uzasadnia swoje prawo do interwencji.

§ 3. Kto interweniuje w sporze, winien byæ dopuszczony do udzia³u wtym stadium sprawy, w jakim siê ona znajduje, z wyznaczonym krótkimterminem zawitym dla przed³o¿enia swoich dowodów, je¿eli sprawa do-sz³a do stadium dowodowego.

Kan. 1277 � Sêdzia, po wys³uchaniu stron, winien wezwaæ przed s¹dosobê trzeci¹, której interwencja wydaje siê konieczna.

3° Usi³owanie podczas trwania sporu

Kan. 1278 � Usi³owanie jest czynno�ci¹, w której podczas trwania spo-ru, przez jedn¹ ze stron przeciwko drugiej albo przez sêdziego przeciwkojednej ze stron albo przeciwko obu stronom co� zostaje zmienione naszkodê strony i bez jej zgody, czy to odno�nie do przedmiotu sprawy czyte¿ odno�nie do uprawnieñ procesowych, je¿eli zmiana nie jest dopusz-czona przez prawo.

Kan. 1279 � Usi³owanie jest z mocy prawa niewa¿ne, dlatego sêdziapowinien zarz¹dziæ jego odwo³anie; uwa¿nia siê jednak z samego prawa,je�li w ci¹gu miesi¹ca od dnia otrzymania wiadomo�ci o usi³owaniu tasprawa nie zostanie przed³o¿ona sêdziemu.

KPK/83: 1595 § 2KPK/17: 1851 § 2SN: 375 § 2

KPK/83: 1596 § 1KPK/17: 1852 § 1SN: 376 § 1

KPK/83: 1596 § 2KPK/17: 1852 § 2SN: 376 § 2

KPK/83: 1596 § 3KPK/17: 1852 § 3SN: 376 § 3

KPK/83: 1597KPK/17: 1853SN: 377

KPK/17: 1854SN: 378

KPK/17: 1855 § 1,2, 1857 § 1SN: 379 § 1, 2, 381

2 D. 4, 7,1; 44, 6, 3; C. 8, 36 (37), 2 et 5.


Can. 1280 � Quaestiones de attentatis expeditissime definiendae sunt aiudice causae principalis, si pars attentatum patravit; si vero ipse iudexattentatum patravit, a tribunali appellationis.

Art. VII � De actorum publicatione, de conclusione in causaet de causae discussione

Can. 1281 � § 1. Acquisitis probationibus iudex decreto partibus et earumadvocatis permittere debet sub poena nullitatis, ut acta nondum eis notaapud tribunalis cancellariam inspiciant; quin etiam advocatis id petenti-bus dari potest actorum exemplar; in causis vero, quae ad bonum publi-cum spectant, iudex ad gravissima pericula evitanda aliquod actum ne-mini manifestandum esse decernere potest, cauto tamen, ut ius defensio-nis semper integrum maneat.1

§ 2. Ad probationes complendas partes possunt alias iudici proponere;quibus, si iudex necessarium duxit, acquisitis iterum est locus decreto, dequo in § 1.2

Can. 1282 � § 1. Expletis omnibus, quae ad probationes producendaspertinent, ad conclusionem in causa devenitur.3

§ 2. Haec conclusio habetur, quoties aut partes declaraverunt se nihilaliud adducendum habere aut utile proponendis probationibus tempus aiudice praestitutum elapsum est aut iudex declaravit se causam satis in-structam habere.4

§ 3. De peracta conclusione in causa, quocumque modo ea accidit, iudexdecretum ferat.

Can. 1283 � § 1. Post conclusionem in causa iudex potest adhuc eos-dem testes vel alios vocare aut alias probationes, quae antea non suntpetitae, disponere tantummodo:5

1° in causis, in quibus agitur de solo bono privato partium, si omnespartes consentiunt;

1 Cons. pro Publ. Eccl. Neg., rescr. 28 apr. 1970, 18.2 S.C. de Discip. Sacr., instr. 15 aug. 1936, art. 175, §§ 3-4.3 S.C.S. Off., instr. (ad Ep. Rituum Orient.), a. 1883, tit. III, 22.


Kan. 1280 � Sprawy dotycz¹ce usi³owania musz¹ zostaæ jak najszyb-ciej rozstrzygniête przez sêdziego sprawy g³ównej, je�li zarzut o usi³owa-nie wnios³a strona; je�li za� usi³owania dokona³ sam sêdzia � przez trybu-na³ apelacyjny.

Art. VII � Og³oszenie akt, zamkniêcie postêpowaniadowodowego, dyskusja sprawy

Kan. 1281 � § 1. Po zebraniu dowodów, sêdzia, pod sankcj¹ niewa¿no�ci,winien dekretem zezwoliæ stronom i ich adwokatom, aby w kancelariitrybuna³u przejrzeli akta, które nie s¹ im jeszcze znane; co wiêcej, rów-nie¿ adwokatom, którzy o to prosz¹, mo¿na daæ odpis akt; w sprawachjednak dotycz¹cych dobra publicznego sêdzia, dla unikniêcia bardzo po-wa¿nych niebezpieczeñstw mo¿e zdecydowaæ, ¿e jakiego� aktu nie na-le¿y nikomu ujawniaæ, z tym zastrze¿eniem, ¿e prawo obrony zostaniezawsze nienaruszone.

§ 2. Celem uzupe³nienia, strony mog¹ zg³osiæ sêdziemu inne dowody; poich zebraniu, je¿eli sêdzia uzna to za konieczne, ponownie mo¿e mieæmiejsce dekret, o którym w § 1.

Kan. 1282 � § 1. Po wype³nieniu wszystkiego, co nale¿y do zebraniadowodów, nastêpuje zamkniêcie postêpowania dowodowego.

§ 2. To zamkniêcie nastêpuje, ilekroæ albo strony o�wiadczaj¹, ¿e niemia³yby nic wiêcej do zg³oszenia, albo up³yn¹³ czas u¿yteczny, wyzna-czony przez sêdziego dla przed³o¿enia dowodów, albo gdy sêdzia orzek³,¿e uwa¿a sprawê za wystarczaj¹co wyja�nion¹.

§ 3. O zamkniêciu postêpowania dowodowego w sprawie, jakimkolwieksposobem ono nast¹pi³o, sêdzia wydaje dekret.

Kan. 1283 � § 1. Po zamkniêciu postêpowania dowodowego, sêdziamo¿e jeszcze raz wezwaæ tych samych b¹d� innych �wiadków albo do-pu�ciæ inne dowody, o które przedtem nie proszono, tylko:1° w sprawach, w których chodzi tylko o prywatne dobro stron, je¿eli

wszystkie strony wyra¿aj¹ zgodê;

KPK/17: 1855 § 3,1856 § 2SN: 379 § 2 n. 2, 380§ 2

KPK/83: 1598 § 1KPK/17: 1858, 1859SN: 382, 383

KPK/83: 1598 § 2

KPK/83: 1599 § 1KPK/17: 1860 § 1SN: 384 § 1

KPK/83: 1599 § 2KPK/17: 1860 § 2SN: 384 § 2

KPK/83: 1599 § 3KPK/17: 1860 § 3SN: 384 § 3

KPK/83: 1600 § 1KPK/17: 1861 § 1SN: 385 § 1

KPK/83: 1600 § 1 n. 1

4 S.C.S. Off., instr. (ad Ep. Rituum Orient.), a. 1883, tit. IV, 24.5 C. 8, 35 (36), 4.


2° in ceteris causis, auditis partibus et dummodo gravis exstet ratio item-que quodlibet fraudis vel subornationis periculum removeatur;

3° in omnibus causis, quoties veri simile est, nisi probatio nova admitti-tur, sententiam iniustam futuram esse propter rationes, de quibus incan. 1326, § 2, nn. 1-3.

§ 2. Potest autem iudex iubere vel admittere, ut exhibeatur documentum,quod forte antea sine culpa eius, cuius interest, exhiberi non potuit.

§ 3. Novae probationes publicentur servato can. 1281, § 1.

Can. 1284 � Facta conclusione in causa iudex congruum spatium tem-poris praestituat ad defensiones vel animadversiones exhibendas.1

Can. 1285 � § 1. Defensiones et animadversiones scripto dandae sunt,nisi disputationem pro tribunali sedente iudex partibus consentientibussatis esse censet.

§ 2. Si defensiones cum praecipuis documentis typis imprimuntur, prae-via iudicis licentia requiritur salva secreti obligatione, si qua est.

§ 3. Circa extensionem defensionum, numerum exemplarium aliaquehuiusmodi adiuncta serventur statuta tribunalis.

Can. 1286 � § 1. Communicatis vicissim defensionibus atque animad-versionibus utrique parti responsiones exhibere licet intra breve tempus aiudice praestitutum.

§ 2. Hoc ius partibus semel tantum est, nisi iudici gravi de causa iterumvidetur esse concedendum; tunc autem concessio uni parti facta alteriquoque data censeatur.

§ 3. Promotor iustitiae et defensor vinculi ius habent iterum replicandipartium responsionibus.

Can. 1287 � § 1. Omnino prohibentur partium vel advocatorum vel etiamaliorum informationes iudici datae, quae maneant extra acta causae.

1 Nov. 115, 2.


2° w pozosta³ych sprawach, po wys³uchaniu stron, je¿eli istnieje powa¿-na przyczyna, a wszelkie niebezpieczeñstwo podstêpu i potajemnegopodjudzania zostanie usuniête;

3° we wszystkich sprawach, ilekroæ jest prawdopodobne, ¿e bez do-puszczenia nowego dowodu zostanie wydany niesprawiedliwy wy-rok, z powodu racji, o których w kan. 1326 § 2, nn. 1-3.

§ 2. Mo¿e natomiast sêdzia nakazaæ lub dopu�ciæ przedstawienie doku-mentu, który ewentualnie przedtem bez winy osoby zainteresowanej niemóg³ byæ przedstawiony.

§ 3. Nowe dowody nale¿y opublikowaæ, z zachowaniem kan. 1281 § 1.

Kan. 1284 � Po zamkniêciu postêpowania dowodowego sêdzia powinienwyznaczyæ odpowiedni okres czasu na przedstawienie obron lub uwag.

Kan. 1285 � § 1. Obrony i uwagi winny byæ na pi�mie, chyba ¿e sêdzia,za zgod¹ stron, uzna za wystarczaj¹c¹ ustn¹ dyskusjê wobec zasiadaj¹-cego trybuna³u.

§ 2. Je¿eli obrony wraz z wa¿niejszymi dokumentami maj¹ byæ wydanedrukiem, wymagana jest uprzednia zgoda sêdziego, z zachowaniem obo-wi¹zku tajemnicy, je¿eli jaka� istnieje.

§ 3. Co do obszerno�ci pism obroñczych, liczby egzemplarzy, i tym po-dobnych szczegó³ów, nale¿y zachowaæ zarz¹dzenie trybuna³u.

Kan. 1286 � § 1. Po wzajemnym przekazaniu sobie pism obroñczychi uwag, ka¿dej ze stron wolno przed³o¿yæ odpowiedzi, w ci¹gu krótkiegoczasu wyznaczonego przez sêdziego.

§ 2. Prawo to przys³uguje tylko jeden raz, chyba ¿e sêdzia z powa¿nejprzyczyny uzna, i¿ nale¿y je przyznaæ ponownie; wtedy za� zezwolenieudzielone jednej stronie, nale¿y uznaæ za dane i drugiej.

§ 3. Rzecznik sprawiedliwo�ci i obroñca wêz³a maj¹ prawo ponownejrepliki na odpowiedzi stron.

Kan. 1287 � § 1. Ca³kowicie zabrania siê przekazywaæ sêdziemu in-formacje stron, adwokatów lub innych osób, pozostaj¹ce poza aktamisprawy.

KPK/83: 1600 § 1 n. 2KPK/17: 1861 § 1SN: 385 § 1

KPK/83: 1600 § 1 n. 3KPK/17: 1861 § 1SN: 385 § 1

KPK/83: 1600 § 2KPK/17: 1861 § 1SN: 385 § 1

KPK/83: 1600 § 3KPK/17: 1861 § 2SN: 385 § 2KPK/83: 1601KPK/17: 1862 § 1SN: 386 § 1

KPK/83: 1602 § 1KPK/17: 1863 § 1SN: 387 § 1

KPK/83: 1602 § 2KPK/17: 1863 § 3, 4SN: 387 § 3, 4

KPK/83: 1602 § 3KPK/17: 1864SN: 388

KPK/83: 1603 § 1KPK/17: 1865 § 1SN: 389 § 1

KPK/83: 1603 § 2KPK/17: 1865 § 2SN: 389 § 2

KPK/83: 1603 § 3

KPK/83: 1604 § 1KPK/17: 1866 § 1SN: 390 § 1


§ 2. Si causae discussio scripto facta est, iudex potest statuere, ut mode-rata disputatio fiat ore pro tribunali sedente ad quaestiones nonnullasillustrandas.

Can. 1288 � Disputationi orali, de qua in cann. 1285, § 1 et 1287, § 2,assistat notarius, ut, si iudex praecipit aut pars postulat et iudex consentit,de disceptatis et conclusis scripto statim referre possit.

Can. 1289 � Si partes parare sibi tempore utili praestituto defensionemneglexerunt aut se remittunt iudicis scientiae et conscientiae, iudex, si exactis et probatis rem habet plane perspectam, potest statim sententiampronuntiare requisitis tamen animadversionibus promotoris iustitiae etdefensoris vinculi, si iudicio intersunt.1

Art. VIII � De iudicis pronuntiationibus

Can. 1290 � Causa iudiciali modo pertractata, si est principalis, definitura iudice per sententiam definitivam; si est incidens, per sententiam inter-locutoriam firmo can. 1269, § 1.

Can. 1291 � § 1. Ad pronuntiationem cuiuslibet sententiae requiritur iniudicis animo moralis certitudo circa rem sententia definiendam.2

§ 2. Hanc certitudinem iudex haurire debet ex actis et probatis.3

§ 3. Probationes autem aestimare iudex debet ex sua conscientia firmispraescriptis legis de quarundam probationum efficacia.4

§ 4. Iudex, qui eam certitudinem adipisci non potuit, pronuntiet non con-stare de iure actoris et partem conventam absolutam dimittat, nisi agiturde causa favore iuris fruente, quo in casu pro eadem pronuntiandumest.5

1 Nov. 125, 1.2 S. Nicephorus CP., can. 223; Pius XII, all. 3 oct. 1941; all. 1 oct. 1942; nuntius, 5 dec.

1954, �La certezza morale...�; Ioannes Paulus II, all. 4 feb. 1980, 4-6; C 1, 22, 2; 3, l, 11;7, 62, 39, (2a).

3 S. Basilius M., can. 10; Pius XII, nuntius, 5 dec. 1954, �La certezza morale...�;Ioannes Paulus II, all. 4 feb. 1980, 5; D. 48, 16, 1, (4); Basilic, 60, 1, 10, (4).


§ 2. Je¿eli dyskusja sprawy zosta³a dokonana na pi�mie, sêdzia mo¿ezarz¹dziæ, by odby³a siê umiarkowana dyskusja ustna wobec zasiadaj¹-cego trybuna³u, dla wyja�nienia niektórych kwestii.

Kan. 1288 � Przy ustnej dyskusji, o której w kan.1285 § 1 i 1287 § 2,powinien byæ obecny notariusz, by, je¿eli sêdzia naka¿e lub strona za¿¹-da, a sêdzia siê zgodzi, móg³ spisaæ od razu to, o czym dyskutowanoi wnioski.

Kan. 1289 � Je�li strony zaniedba³y przygotowanie obrony w wyz-naczonym u¿ytecznym czasie albo zdaj¹ siê na wiedzê i sumienie sê-dziego, sêdzia, je�li z akt i dowodów uzna sprawê za ca³kowicie wyja�-nion¹, mo¿e natychmiast og³osiæ wyrok, po zarz¹dzaniu jednak uwag rzecz-nika sprawiedliwo�ci i obroñcy wêz³a, je¿eli wystêpuj¹ w sprawie.

Art. VIII � Orzeczenia sêdziego

Kan. 1290 � Sprawa rozpatrzona na drodze s¹dowej, je¿eli jest spraw¹g³ówn¹, rozstrzygana jest przez sêdziego wyrokiem ostatecznym, je¿elijest wypadkow¹, wyrokiem przedstanowczym, z zachowaniem przepisukan. 1269 § 1.

Kan. 1291 � § 1. Do wydania jakiegokolwiek wyroku wymaga siê usêdziego moralnej pewno�ci co do sprawy, która ma byæ rozstrzygniêtawyrokiem.

§ 2. Tê pewno�æ sêdzia powinien czerpaæ z faktów i dowodów.

§ 3. Dowody za� sêdzia powinien oceniaæ w swoim sumieniu, z zacho-waniem przepisu o skuteczno�ci niektórych dowodów.

§ 4. Sêdzia, który nie mo¿e osi¹gn¹æ takiej pewno�ci, powinien orzec, ¿enie udowodniono uprawnienia powoda, a pozwanego uwolnionego ode-s³aæ, chyba ¿e chodzi o sprawê ciesz¹c¹ siê przychylno�ci¹ prawa, wktórym to przypadku nale¿y wydaæ wyrok na jej korzy�æ.

KPK/83: 1604 § 2KPK/17: 1866 § 2, 3SN: 390 § 2, 3

KPK/83: 1605KPK/17: 1866 § 4SN: 390 § 4

KPK/83: 1606KPK/17: 1867SN: 391

KPK/83: 1607KPK/17: 1868 § 1SN: 392 § 1

KPK/83: 1608 § 1KPK/17: 1869 § 1SN: 393 § 1

KPK/83: 1608 § 2KPK/17: 1869 § 2SN: 393 § 2KPK/83: 1608 § 3KPK/17: 1869 § 3SN: 393 § 3

KPK/83: 1608 § 4KPK/17: 1869 § 4SN: 393 § 4

4 S. Basilius M., can. 10; S. Nicephorus CP., can. 223; Pius XII, nuntius, 5 dec. 1954,�La certezza morale...�; Ioannes Paulus II, all. 4 feb. 1980, 5; D. 22, 5, 3, (2); Nov. 73, 3.

5 Neoc. can. 9; Pius XII, nuntius, 5 dec. 1954, �La certezza morale...�; Ioannes Paulus II,all. 4 feb. 1980, 6; D. 34, 5, 12, (13).


Can. 1292 � § 1. In tribunali collegiali, quo die et hora iudices ad delibe-randum conveniant, collegii praeses statuat et, nisi specialis causa aliudsuadet, in ipsa sede tribunalis conventus habeatur, cui nemo praeter col-legii iudices adesse potest.

§ 2. Assignato conventui die singuli iudices scripto, sed reticito nomineafferant conclusiones suas in merito causae et rationes tam in iure quamin facto, quibus ad conclusionem suam venerunt; quae conclusiones cumnotula de earum authenticitate ab omnibus iudicibus subscripta actis cau-sae adiungantur secreto servandae firma § 4.

§ 3. Prolatis ex ordine singulorum iudicum conclusionibus secundum prae-cedentiam, ita tamen, ut semper a causae ponente initium fiat, habeaturdiscussio sub tribunalis praesidis ductu, praesertim ut constabiliatur, quidstatuendum sit in parte dispositiva sententiae.

§ 4. In discussione autem unicuique licet a pristina sua conclusione rece-dere; iudex vero, qui ad decisionem aliorum accedere noluit, exigere po-test, ut, si fit appellatio, conclusiones omnium iudicum reticitis nominibusad tribunal superius mittantur.

§ 5. Si vero iudices in prima discussione ad sententiam devenire autnolunt aut non possunt, differri potest decisio ad novum conventum nontamen ultra hebdomadam, nisi ad normam can. 1283 complenda est cau-sae instructio.

Can. 1293 � § 1. Si iudex est unicus, ipse sententiam redigit.

§ 2. In tribunali collegiali sententia redigenda est desumendo motiva exeis, quae singuli iudices in discussione attulerunt, nisi a maiore numeroiudicum definita sunt motiva praeferenda; sententia deinde singulorumiudicum approbationi subicienda est.

§ 3. Sententia edenda est non ultra mensem computandum a die, quocausa definita est, nisi in tribunali collegiali iudices gravi ex ratione lon-gius tempus praestituerunt.1

Can. 1294 � Sententia debet:2

1 S.C. de Discip. Sacr., instr. 15 aug. 1936, art. 200, § 1.


Kan. 1292 � § 1. W trybunale kolegialnym, przewodnicz¹cy okre�ladzieñ i godzinê, w których sêdziowie maj¹ siê zebraæ na naradê, i je�lijaka� szczególna racja nie doradza inaczej, zebranie powinno siê odbyæw samej siedzibie trybuna³u, z udzia³em jedynie kolegium sêdziowskiego.

§ 2. W wyznaczonym na zebranie dniu, poszczególni sêdziowie przeka-zuj¹ swoje pisemne wnioski, z zatajeniem jednak imienia, co do meritumsprawy i uzasadnienia zarówno prawne, jak i faktyczne, dziêki którymdoszli do swoich wniosków; wnioski te uwierzytelnione, po podpisaniuprzez wszystkich sêdziów, do³¹czane s¹ do akt sprawy, z zachowaniemtajemnicy co do § 4.

§ 3. Po przedstawieniu w kolejno�ci wniosków pojedynczych sêdziówwed³ug precedencji, tak jednak, aby zawsze zaczyna³ ponens sprawy,odbywa siê dyskusja pod kierunkiem przewodnicz¹cego trybuna³u, zw³asz-cza aby ustaliæ, co nale¿y postanowiæ w rozstrzygaj¹cej czê�ci wyroku.

§ 4. W dyskusji za� ka¿demu wolno odst¹piæ od wcze�niejszego wnio-sku; sêdzia za�, który nie chcia³ siê do³¹czyæ do decyzji pozosta³ych, mo¿edomagaæ siê, aby w razie apelacji, wnioski wszystkich sêdziów z zataje-niem imion zosta³y przes³ane do trybuna³u wy¿szej instancji.

§ 5. Je�li za� sêdziowie na pierwszej naradzie nie chc¹ albo nie mog¹ustaliæ wyroku, decyzjê mo¿na od³o¿yæ do nowego zebrania, jednak nied³u¿ej jak tydzieñ, chyba ¿e nale¿y uzupe³niæ instrukcjê sprawy wed³ugkan. 1283.

Kan. 1293 � § 1. Je¿eli sêdzia jest jednoosobowy, sam sporz¹dza wyrok.

§ 2. W trybunale kolegialnym wyrok winien byæ sporz¹dzony na podsta-wie tego, co poszczególni sêdziowie przedstawili w dyskusji, chyba ¿ewiêkszo�æ sêdziów wskaza³a podstawy, którym nale¿y daæ pierwszeñ-stwo; nastêpnie wyrok musi byæ przedstawiony ka¿demu z sêdziów dozatwierdzenia.

§ 3. Wyrok powinien byæ wydany nie pó�niej ni¿ w ci¹gu miesi¹ca oddnia, gdy sprawa zosta³a rozstrzygniêta, chyba ¿e w trybunale kolegial-nym sêdziowie dla wa¿nej przyczyny wyznaczyli d³u¿szy okres czasu.

Kan. 1294 � Wyrok powinien:

KPK/83: 1609 § 1KPK/17: 1871 § 1SN: 395 § 1

KPK/83: 1609 § 2KPK/17: 1871 § 2SN: 395 § 2

KPK/83: 1609 § 3KPK/17: 1871 § 3SN: 395 § 3

KPK/83: 1609 § 4KPK/17: 1871 § 4SN: 395 § 4

KPK/83: 1609 § 5KPK/17: 1871 § 5SN: 395 § 5

KPK/83: 1610 § 1KPK/17: 1872SN: 396KPK/83: 1610 § 2KPK/17: 1873 § 3SN: 397 § 3

KPK/83: 1610 § 3

KPK/83: 1611KPK/17: 1873 § 1SN: 397 § 1

2 Instit. 4, 6, 32; C. 7, 45, 3; 7, 46, 4; Basilic. 9, 1, 80.


1° definire controversiam coram tribunali agitatam data singulis dubiiscongrua responsione;

2° definire, quae sint partium obligationes ex iudicio ortae et quomodoimplendae sint;

3° exponere rationes seu motiva tam in iure quam in facto, quibus parsdispositiva sententiae innititur;

4° statuere de expensis iudicialibus.

Can. 1295 � § 1. Sententia post divini Nominis invocationem exprimatoportet ex ordine, quis sit iudex aut quid tribunal, quis sit actor, pars con-venta, procurator, nominibus et domiciliis accurate designatis, promotoriustitiae, defensor vinculi, si partem in iudicio habuerunt.

§ 2. Referre postea debet breviter facti speciem cum partium conclusio-nibus et formula dubiorum.

§ 3. Haec subsequatur pars dispositiva sententiae praemissis rationibus,quibus innititur.1

§ 4. Claudatur cum indicatione loci et diei, in quibus lata est, et cumsubscriptione iudicis vel, si de tribunali collegiali agitur, omnium iudicumet notarii.

Can. 1296 � Normae de sententia definitiva statutae valent congruacongruis referendo etiam de sententia interlocutoria.

Can. 1297 � Sententia quam primum intimetur indicatis terminis, intraquos appellatio a sententia interponi potest, neque ante intimationem vimullam habet, etsi pars dispositiva sententiae iudice permittente partibusnotificata est.2

Can. 1298 � Intimatio sententiae fieri potest vel tradendo exemplar sen-tentiae partibus vel earum procuratoribus aut eisdem mittendo idem exem-plar ad normam can. 1192.3

Can. 1299 � § 1. Si in textu sententiae aut error irrepsit in calculos auterror materialis accidit in transcribenda parte dispositiva sententiae vel in

1 S.C.S. Off., instr. (ad Ep. Rituum Orient.), a. 1883, tit. IV, 24.2 Paulus VI, all. 11 ian. 1965, �Ancora�; all. 25 ian. 1966, �E mentre�.


1° rozstrzygaæ spór tocz¹cy siê przed trybuna³em, daj¹c w³a�ciw¹ od-powied� na poszczególne w¹tpliwo�ci;

2° okre�laæ, jakie s¹ obowi¹zki stron wynikaj¹ce z procesu i w jaki spo-sób nale¿y je wype³niæ;

3° przedstawiæ racje, czyli uzasadnienia, zarówno prawne, jak i fak-tyczne, na których opiera siê rozstrzygaj¹ca czê�æ wyroku;

4 ustaliæ koszta procesu.

Kan. 1295 � § 1. Wyrok, po wezwaniu Imienia Bo¿ego, musi wysz-czególniæ kolejno, jaki by³ sêdzia lub trybuna³; kto by³ powodem, stron¹pozwan¹, pe³nomocnikiem, z dok³adnym wskazaniem nazwisk i sta³egozamieszkania, kto by³ rzecznikiem sprawiedliwo�ci i obroñc¹ wêz³a, je�liwystêpowali w sprawie.

§ 2. Nastêpnie powinien krótko przedstawiæ opis faktów z wnioskamistron i sformu³owanymi w¹tpliwo�ciami.

§ 3. Nastêpuje potem rozstrzygaj¹ca czê�æ wyroku, poprzedzona moty-wami, na których siê opiera.

§ 4. Koñczy siê wskazaniem dnia i miejsca, w którym zosta³ wydany, zpodpisem sêdziego lub, je¿eli chodzi o trybuna³ kolegialny, wszystkichsêdziów i notariusza.

Kan. 1296 � Podane wy¿ej zasady, dotycz¹ce ostatecznego wyroku,nale¿y dostosowaæ tak¿e do wyroku przedstanowczego.

Kan. 1297 � Wyrok powinien byæ jak najszybciej og³oszony, ze wskaza-niem terminów, w których mo¿na wnie�æ apelacjê. Przed og³oszeniemnie posiada on ¿adnej mocy prawnej, chocia¿by czê�æ rozstrzygaj¹cazosta³a, za zezwoleniem sêdziego, podana do wiadomo�ci stron.

Kan. 1298 � Og³oszenie wyroku mo¿e byæ dokonane albo przez wrê-czenie stronom lub ich pe³nomocnikom egzemplarza wyroku, albo przezprzes³anie im tego¿ egzemplarza, wed³ug przepisów kan. 1192.

Kan. 1299 � § 1. Je¿eli w tekst wyroku albo wkrad³ siê b³¹d w rozlicze-niach, albo pope³niono b³¹d materialny przy przepisywaniu czê�ci roz-

KPK/83: 1611 n. 1KPK/17: 1873 § 1 n. 1SN: 397 § 1 n. 1KPK/83: 1611 n. 2KPK/17: 1873 § 1 n. 2SN: 397 § 1 n. 2KPK/83: 1611 n. 3KPK/17: 1873 § 1 n. 3SN: 397 § 1 n. 3KPK/83: 1611 n. 4KPK/17: 1873 § 1 n. 4SN: 397 § 1 n. 4KPK/83: 1611 § 1KPK/17: 1874 § 1, 2SN: 398 § 1, 2

KPK/83: 1612 § 2KPK/17: 1874 § 3SN: 398 § 3

KPK/83: 1612 § 3KPK/17: 1874 § 4SN: 398 § 4

KPK/83: 1612 § 4KPK/17: 1874 § 5SN: 398 § 5

KPK/83: 1613KPK/17: 1875SN: 399

KPK/83: 1614KPK/17: 1876SN: 400

KPK/83: 1615KPK/17: 1877SN: 401

KPK/83: 1616 § 1KPK/17: 1878 § 1, 2SN: 402 § 1, 2

3 C. 7, 45, 6.


factis vel partium petitionibus referendis aut omissa sunt ea, quae can.1295, § 4 requirit, sententia ab ipso tribunali, quod eam tulit, corrigi velcompleri debet sive ad instantiam partis sive ex officio, semper tamenauditis partibus et decreto ad calcem sententiae apposito.1

§ 2. Si qua pars refragatur, quaestio incidens decreto definiatur.

Can. 1300 � Ceterae iudicis pronuntiationes praeter sententiam suntdecreta, quae, si mere ordinatoria non sunt, vim non habent, nisi saltemsummarie motiva exprimunt vel ad motiva in alio actu expressa remit-tunt.

Can. 1301 � Sententia interlocutoria vel decretum vim sententiae defi-nitivae habent, si iudicium impediunt vel ipsi iudicio aut alicui ipsius graduifinem ponunt, quod attinet ad aliquam saltem partem in causa.2

Art. IX � De impugnatione sententiae

1° De querela nullitatis contra sententiam

Can. 1302 � Si agitur de causa, quae privatorum solummodo interest,nullitas actuum iudicialium iure statuta, quae, cum esset nota parti quere-lam nullitatis proponenti, non est ante sententiam iudici denuntiata, peripsam sententiam sanatur firmis cann. 1303 et 1304.3

Can. 1303 � § 1. Sententia vitio insanabilis nullitatis laborat, si:

1° lata est a iudice absolute incompetenti;

2° lata est ab eo, qui caret potestate iudicandi in tribunali, in quo causadefinita est;

3° iudex vi vel metu gravi coactus sententiam tulit;4

4° iudicium factum est sine petitione iudiciali, de qua in can. 1104, § 2,vel non institutum est adversus aliquam partem conventam;

1 D. 42, 1, 42 et 46; 49, 8, 1.2 S.C. de Discip. Sacr., instr. 15 aug. 1936, 214, § 2.3 Secret. Status, Normae speciales in Supremo Tribunali Signaturae Apostolicae ad


strzygaj¹cej lub w przytaczaniu faktów lub ¿¹dañ stron, albo pominiêtoto, czego wymaga kan. 1295 § 4, wyrok powinien byæ poprawiony lubuzupe³niony przez sam trybuna³, który go wyda³, b¹d� na ¿¹danie strony,b¹d� z urzêdu, zawsze jednak po wys³uchaniu stron i dekretem umiesz-czonym na koñcu wyroku.

§ 2. Je�li która� ze stron wyra¿a sprzeciw, sprawa wpadkowa winna byærozstrzygniêta dekretem.

Kan. 1300 � Pozosta³e orzeczenia sêdziego, poza wyrokiem, to dekrety,które je�li nie maj¹ charakteru zwyk³ego zarz¹dzenia, nie maj¹ mocy,je¿eli przynajmniej sumarycznie nie przytaczaj¹ motywów lub nie odsy-³aj¹ do motywów podanych w innym akcie.

Kan. 1301 � Wyrok przedstanowczy lub dekret posiadaj¹ moc osta-tecznego wyroku, je�li uniemo¿liwiaj¹ proces albo samemu procesowilub jakiemu� jego stopniowi k³ad¹ kres, przynajmniej w stosunku do jed-nej ze stron w sprawie.

Art. IX � Zaskar¿enie wyroku

1° Skarga o niewa¿no�æ wyroku

Kan. 1302 � Je�li chodzi o sprawê, która dotyczy dobra prywatnego, toniewa¿no�æ aktów s¹dowych ustanowiona prawem, która, chocia¿ by³aznana stronie wnosz¹cej skargê o niewa¿no�æ wyroku, nie zosta³a zg³o-szona sêdziemu przed wyrokiem, jest przez sam wyrok uwa¿niana, zzachowaniem kan. 1303 i 1304.

Kan. 1303 � § 1. Wyrok jest dotkniêty wad¹ niewa¿no�ci nieusuwalnej,je¿eli:1° zosta³ wydany przez sêdziego bezwzglêdnie niew³a�ciwego;

2° zosta³ wydany przez tego, kto nie posiada w³adzy s¹dzenia w trybu-nale, w którym sprawa zosta³a rozstrzygniêta;

3° sêdzia wyda³ wyrok pod wp³ywem przemocy lub ciê¿kiej boja�ni;4° proces by³ przeprowadzony bez skargi s¹dowej o której w kan. 1104

§ 2, albo nie by³ wszczêty przeciwko jakiej� stronie pozwanej;

KPK/83: 1616 § 2KPK/17: 1878 § 3SN: 402 § 3

KPK/83: 1617KPK/17: 1868 § 2SN: 392 § 2

KPK/83: 1618

KPK/83: 1619

KPK/83: 1620KPK/17: 1892SN: 418KPK/83: 1620 n. 1KPK/17: 1892 n. 1SN: 418 n. 1KPK/83: 1620 n. 2

KPK/83: 1620 n. 3

KPK/83: 1620 n. 4

experimentum servandae, 23 mar. 1968, art. 103; Cons. pro Publ. Eccl. Neg., rescr. 28apr. 1970, 22.

4 Cons. pro Publ. Eccl. Neg., rescr. 28 apr. 1970, 22, 3.


5° lata est inter partes, quarum altera saltem non habet personam standiin iudicio;

6° quis nomine alterius egit sine legitimo mandato;

7° ius defensionis alterutri parti denegatum est;1

8° controversia ne ex parte quidem definita est.2

§ 2. His in casibus querela nullitatis proponi potest per modum exceptio-nis in perpetuum, per modum vero actionis coram iudice, qui sententiamtulit, intra decem annos ab intimatione sententiae computandos.

Can. 1304 � § 1. Sententia vitio sanabilis nullitatis dumtaxat laborat, si:

1° lata est a non legitimo numero iudicum contra praescriptum can. 1084;

2° motiva seu rationes decidendi non continet;

3° subscriptionibus caret iure praescriptis;

4° non refert indicationem loci, anni, mensis et diei, in quibus lata est;

5° actu iudiciali nullo innititur, cuius nullitas non est ad normam can. 1302sanata;

6° lata est contra partem legitime absentem secundum can. 1273, § 2.

§ 2. His in casibus querela nullitatis proponi potest intra tres menses abintimatione sententiae computandos.

Can. 1305 � De querela nullitatis videt iudex, qui sententiam tulit; sivero pars veretur, ne hic iudex praeoccupatum animum habeat, ideoqueeum suspectum existimat, exigere potest, ut alius iudex in eius locumsubrogetur ad normam can. 1108.

Can. 1306 � Querela nullitatis proponi potest una cum appellatione intraterminum ad appellationem statutum.

Can. 1307 � § 1. Querelam nullitatis proponere possunt non solum par-tes, quae se gravatas putant, sed etiam promotor iustitiae aut defensorvinculi, quoties ipsis ius est interveniendi.



5° by³ wydany dla stron, z których przynajmniej jedna nie mia³a prawawystêpowania w s¹dzie;

6° kto� dzia³a³ w imieniu innej osoby, bez zlecenia zgodnego z przepisa-mi prawa;

7° jednej albo drugiej stronie odmówiono prawa do obrony;8° spór nawet czê�ciowo nie zosta³ rozstrzygniêty.

§ 2. W tych wypadkach skarga o niewa¿no�æ mo¿e byæ zg³oszona wformie zarzutu zawsze, natomiast w formie skargi � wobec sêdziego,który wyda³ wyrok � w ci¹gu dziesiêciu lat od dnia og³oszenia wyroku.

Kan. 1304 � § 1. Wyrok jest dotkniêty wad¹ niewa¿no�ci usuwalnejtylko wtedy, je¿eli:1° zosta³ wydany przez liczbê sêdziów niezgodn¹ z przepisem kan. 1084;

2° nie zawiera motywów, czyli racji decyzji;

3° brak przepisanych prawem podpisów;

4° nie podaje wskazania roku, miesi¹ca, dnia i miejsca, w którym zosta³wydany;

5° opiera siê na niewa¿nym akcie s¹dowym, którego niewa¿no�æ niezosta³a usuniêta wed³ug przepisów kan. 1302;

6° zosta³ wydany przeciwko stronie nieobecnej zgodnie z prawem, we-d³ug kan. 1273 § 2.

§ 2. W tych wypadkach skarga o niewa¿no�æ mo¿e byæ przed³o¿ona wci¹gu trzech miesiêcy od og³oszenia wyroku.

Kan. 1305 � Skargê o niewa¿no�æ wyroku rozpatruje sêdzia, który wyda³wyrok; je�li jednak strona obawia siê, ¿e sêdzia ten bêdzie uprzedzonyi dlatego uwa¿a go za podejrzanego, mo¿e wymagaæ, by w jego miejscedano innego sêdziego, wed³ug przepisu kan. 1108.

Kan. 1306 � Skarga o niewa¿no�æ mo¿e byæ wniesiona razem z apela-cj¹, w terminie ustalonym na apelacjê.

Kan. 1307 � § 1. Skargê o niewa¿no�æ mog¹ wnie�æ nie tylko strony,które siê czuj¹ pokrzywdzone, lecz tak¿e rzecznik sprawiedliwo�ci lubobroñca wêz³a, ilekroæ maj¹ prawo do interwencji.

KPK/83: 1620 n. 5KPK/17: 1892 n. 2SN: 418 n. 2KPK/83: 1620 n. 6KPK/17: 1892 n. 3SN: 418 n. 3KPK/83: 1620 n. 7

KPK/83: 1620 n. 8

KPK/83: 1621KPK/17: 1893SN: 419

KPK/83: 1621KPK/17: 1894SN: 420KPK/83: 1622 n. 1KPK/17: 1892 n. 1SN: 418 n. 1KPK/83: 1622 n. 2KPK/17: 1894 n. 2SN: 420 n. 2KPK/83: 1622 n. 3KPK/17: 1894 n. 3SN: 420 n. 3KPK/83: 1622 n. 4KPK/17: 1894 n. 4SN: 420 n. 4KPK/83: 1622 n. 5

KPK/83: 1622 n. 6

KPK/83: 1623KPK/17: 1895SN: 421

KPK/83: 1624KPK/17: 1896SN: 423

KPK/83: 1625KPK/17: 1895SN: 422

KPK/83: 1626 § 1KPK/17: 1897 § 1SN: 424 § 1



§ 2. Ipse iudex potest ex officio sententiam nullam a se latam retractarevel emendare intra terminos ad agendum in cann. 1303, § 2 et 1304, § 2statutos, nisi interea appellatio una cum querela nullitatis interposita est.

Can. 1308 � Causae de querela nullitatis secundum canones de iudiciocontentioso summario tractari possunt.

2° De appellatione

Can. 1309 � Pars, quae aliqua sententia se gravatam putat, itemquepromotor iustitiae et defensor vinculi in causis, in quibus eorum praesen-tia requiritur, ius habent a sententia appellandi ad iudicem superioremsalvo can. 1310.1

Can. 1310 � Non est locus appellationi:

1° a sententia ipsius Romani Pontificis vel Signaturae Apostolicae;2

2° a sententia vitio nullitatis infecta, nisi cumulatur cum querela nullitatisad normam can. 1306;3

3° a sententia, quae in rem iudicatam transiit;4

4° a iudicis decreto vel a sententia interlocutoria, quae non habent vimsententiae definitivae, nisi cumulatur cum appellatione a sententiadefinitiva;5

5° a sententia vel a decreto in causa, de qua ius cavet rem expeditissi-me esse definiendam.6

Can. 1311 � § 1. Appellatio interponi debet coram iudice, a quo senten-tia lata est, intra peremptorium terminum quindecim dierum utilium abintimatione sententiae computandum.7

1 Theophilus Alexandrin., can. 4; Carth. can. 96; D. 49, 1, 1, pr.; C. 7, 62, 19-20; Nov.125, 1.

2 S. Zosimus, litt. Quamvis Patrum, a. 418; S. Bonifacius I, litt. Retro maioribus, a.422; litt. Manet beatum, a. 422, �Congregatur�; S. Nicolaus I, litt. Proposueramus quidem,a. 865, �... Siquidem�; Hadrianus II, litt. Nec scriptura pandere, a. 869, �Quam ob rem�;S. Leo IX, litt. In terra pax, a. 1053, XXXII; Pius II, const. Exsecrabilis, 18 ian. 1459;Iulius II, const. Suscepti regiminis, 1 iul. 1509; Trid., sess. XXIV, De ref., can. 20; Vat. I,


§ 2. Sam sêdzia mo¿e z urzêdu odwo³aæ lub poprawiæ wydany przezsiebie niewa¿ny wyrok w terminie ustalonym do dzia³ania w kan. 1303§ 2 i 1304 § 2, chyba ¿e tymczasem zg³oszono apelacjê razem ze skarg¹o niewa¿no�æ.

Kan. 1308 � Sprawy o niewa¿no�æ mog¹ byæ za³atwione wed³ug prze-pisów odnosz¹cych siê do ustnego procesu spornego.

2° Apelacja

Kan. 1309 � Strona, która siê czuje pokrzywdzona jakim� wyrokiem, atak¿e rzecznik sprawiedliwo�ci i obroñca wêz³a w sprawach, w którychwymagana jest ich obecno�æ, maj¹ prawo apelowaæ od wyroku do wy¿-szego sêdziego, z zachowaniem przepisu kan. 1310.

Kan. 1310 � Nie ma miejsca na apelacjê:

1° od wyroku samego Papie¿a lub Sygnatury Apostolskiej;

2° od wyroku dotkniêtego wad¹ niewa¿no�ci, chyba ¿e jest z³¹czona zeskarg¹ o niewa¿no�æ wed³ug przepisu kan. 1306;

3° od wyroku, który przeszed³ w stan rzeczy os¹dzonej;

4° od dekretu sêdziego lub wyroku przedstanowczego, które nie maj¹mocy ostatecznego wyroku, chyba ¿e jest z³¹czona z apelacj¹ odostatecznego wyroku;

5° od wyroku lub dekretu w sprawie, w stosunku do której prawo za-strzega, ¿e rzecz powinna byæ jak najszybciej rozstrzygniêta.

Kan. 1311 � § 1. Apelacjê nale¿y zg³osiæ sêdziemu, który wyda³ wyrokw zawitym terminie piêtnastu dni u¿ytecznych od og³oszenia wyroku.

KPK/83: 1626 § 2KPK/17: 1897 § 2SN: 424 § 2

KPK/83: 1627

KPK/83: 1628KPK/17: 1879SN: 403

KPK/83: 1629KPK/17: 1880SN: 404KPK/83: 1629 n. 1KPK/17: 1880 n. 1SN: 404 n. 1KPK/83: 1629 n. 2KPK/17: 1880 n. 3SN: 404 n. 3KPK/83: 1629 n. 3KPK/17: 1880 n. 4SN: 404 n. 4KPK/83: 1629 n. 4KPK/17: 1880 n. 6SN: 404 n. 6

KPK/83: 1629 n. 5KPK/17: 1880 n. 7SN: 404 n. 7

KPK/83: 1630 § 1KPK/17: 1881SN: 405

sess. IV, cap. III, De vi et ratione primatus Romani pontificis, �Et quoniam�; D. 49, 2, 1;Basilic. 9, 1, 28.

3 D. 49, 1, 19; C. 7, 64, 4-5.4 C. 7, 70.5 D. 49, 5, 2; C. 7, 62, 36; 7, 65, 7; Basilic. 9, 1, 36.6 D. 49, 5, 7; Basilic. 9, 1, 41.7 D. 49, 4, 1 et 5, (3); Nov. 23, 1 et 4; Basilic. 9, 1, 33 et 37.


§ 2. Si ore fit, notarius eam scripto coram ipso appellante redigat.1

Can. 1312 � A delegato non datur appellatio ad delegantem, sed ad eiusimmediatum superiorem, nisi delegans est ipsa Sedes Apostolica.

Can. 1313 � Si quaestio oritur de iure appellandi, tribunal appellationisrem expeditissime definiat secundum canones de iudicio contentioso sum-mario.2

Can. 1314 � Appellatio prosequenda est coram iudice, ad quem dirigitur,intra mensem ab eius interpositione computandum, nisi iudex, a quo sen-tentia lata est, longius tempus ad eam prosequendam parti praestituit.

Can. 1315 � § 1. Ad prosequendam appellationem requiritur et sufficit,ut pars ministerium iudicis superioris invocet ad impugnatae sententiaeemendationem adiuncto exemplari huius sententiae et indicatis appella-tionis rationibus.3

§ 2. Interea iudex, a quo sententia lata est, debet actorum exemplar fidefacta a notario de eius authenticitate ad tribunal superius mittere; si actascripta sunt lingua tribunali appellationis ignota, vertantur in aliam eidemtribunali cognitam cautelis adhibitis, ut de fideli versione constet.4

Can. 1316 � Inutiliter elapsis terminis appellatoriis sive coram iudice, aquo sententia lata est, sive coram iudice, ad quem appellatio dirigitur,haec deserta censetur.5

Can. 1317 � § 1. Appellans potest appellationi renuntiare cum effecti-bus, de quibus in can. 1206.6

§ 2. Si appellatio interposita est a defensore vinculi vel apromotore iusti-tiae, renuntiatio fieri potest, nisi aliter iure communi cavetur, a defensorevinculi vel a promotore iustitiae tribunalis appellationis.7

1 D. 49, 1, 2 et 7; Basilic. 9, 1, 2 et 7.2 S.C. de Discip. Sacr., instr. 15 aug. 1936, art. 215, § 2.3 D. 49, 1, 1, (4); 49, 6, 1; C. 7, 62, 31; Nov. 126, 3; Basilic. 9, 1, 42.4 C. 7, 62, 6, (3) et 15 et 24; Nov. 126, 3.


§ 2. Je�li jest ustna, notariusz powinien zredagowaæ j¹ pisemnie w obec-no�ci samego apeluj¹cego.

Kan. 1312 � Apelacja od wyroku sêdziego delegowanego powinna byækierowana nie do deleguj¹cego, lecz do jego bezpo�redniego prze³o¿one-go, chyba ¿e deleguj¹cym jest sama Stolica Apostolska.

Kan. 1313 � Je�li powstaje kwestia odno�nie do prawa apelacji, trybu-na³ apelacyjny winien jak najszybciej rozstrzygn¹æ wed³ug kanonów opostêpowaniu spornym sumarycznym.

Kan. 1314 � Apelacja powinna byæ przeprowadzana przed sêdzi¹, doktórego jest kierowana, w ci¹gu miesi¹ca od jej przed³o¿enia, je�li sêdzia,który wyrok wyda³, nie udzieli³ stronie d³u¿szego terminu do jej przepro-wadzenia.

Kan. 1315 � § 1. Do przeprowadzenia apelacji wymaga siê i wystarczy,aby strona poprosi³a wy¿szego sêdziego o zmianê zaskar¿onego wyroku,do³¹czaj¹c odpis tego wyroku i podaj¹c powody apelacji.

§ 2. Tymczasem sêdzia, który wyda³ wyrok, powinien wys³aæ do wy¿sze-go trybuna³u uwierzytelniony przez notariusza odpis akt; je�li akta zosta³yspisane w jêzyku nieznanym trybuna³owi apelacyjnemu, powinny zostaæprzet³umaczone na jêzyk znany temu trybuna³owi, przy zachowaniu �rod-ków ostro¿no�ci, aby by³a pewno�æ co do wiarygodno�ci t³umaczenia.

Kan. 1316 � Po bezu¿ytecznym up³ywie terminów apelacyjnych, alboprzed sêdzi¹, który wyda³ wyrok, albo przed sêdzi¹, do którego apelacjajest kierowana, apelacjê uwa¿a siê za zaniechan¹.

Kan. 1317 � § 1. Apeluj¹cy mo¿e zaniechaæ apelacji ze skutkami, októrych w kanonie 1206.

§ 2. Je�li apelacja zosta³a wniesiona przez obroñcê wêz³a albo przezrzecznika sprawiedliwo�ci, zrzeczenie siê apelacji nie mo¿e nast¹piæ zestrony obroñcy wêz³a lub rzecznika sprawiedliwo�ci trybuna³u apelacyj-nego, chyba ¿e prawo wspólne zastrzega inaczej.

KPK/83: 1630 § 2KPK/17: 1882 § 1SN: 407 § 1

SN: 406

KPK/83: 1631

KPK/83: 1633KPK/17: 1883SN: 409

KPK/83: 1634 § 1KPK/17: 1884 § 1SN: 410 § 1

KPK/83: 1474 § 1,2, 1634 § 3KPK/17: 1644 § 1,2, 1890SN: 159 § 1, 2, 416

KPK/83: 1635KPK/17: 1886SN: 412

KPK/83: 1636 § 1

KPK/83: 1636 § 2

5 C. 7, 62, 18; 7, 67, 1-2; Nov. 126, 2.6 D. 49, 2, 1, (3); Basilic. 9, 1, 28.7 Paulus VI, litt. Cum matrimonialium, 8 sept. 1973, IX, § 2.


Can. 1318 � § 1. Appellatio facta ab actore prodest etiam parti conven-tae et vicissim.1

§ 2. Si plures sunt partes conventae vel actores et ab uno vel contraunum tantum ex ipsis sententia impugnatur, impugnatio censetur ab omni-bus et contra omnes facta, quoties res petita est individua aut obligatioomnes singillatim tenet.2

§ 3. Si interponitur ab una parte super aliquo sententiae capite, pars ad-versa, etsi terminus appellationis est transactus, potest super aliis capiti-bus incidenter appellare intra terminum peremptorium quindecim dierumcomputandum a die, quo ipsi appellatio principalis notificata est.

§ 4. Nisi aliud constat, appellatio praesumitur facta contra omnia senten-tiae capita.3

Can. 1319 � Appellatio exsecutionem sententiae suspendit.

Can. 1320 � § 1. Salvo can. 1369 in gradu appellationis non potestadmitti nova petendi causa, ne per modum quidem utilis cumulationis;ideoque litis contestatio in eo tantum versari potest, ut prior sententia velconfirmetur vel reformetur sive ex toto sive ex parte.4

§ 2. Novae autem probationes admittuntur tantum ad normam can. 1283.5

Can. 1321 � In gradu appellationis eodem modo ac in primo gradu iudi-cii congrua congruis referendo procedendum est; sed, nisi forte com-plendae sunt probationes, statim post litis contestationem ad causae dis-cussionem deveniatur et ad sententiam.

Art. X � De re iudicata, de restitutione in integrumet de oppositione tertii

1° De re iudicata

Can. 1322 � Firmo can. 1324 res iudicata habetur, si:6

1 C. 7, 62, 39, (pr. et 1); 7, 68, 2.2 D. 49, 1, 3 et 10 et 17; Basilic., 9, 1, 3 et 10 et 17.3 D. 49, 1, 13 et 17; Basilic. 9, 1, 13 et 17.


Kan. 1318 � § 1. Apelacja dokonana przez powoda s³u¿y równie¿ stro-nie pozwanej i na odwrót.

§ 2. Je¿eli jest kilku pozwanych lub powodów, a wyrok jest zaskar¿onytylko przez jednego albo przeciw jednemu z nich, uwa¿a siê, ¿e zaskar-¿enie wyroku jest dokonywane przez wszystkich i przeciwko wszystkim,ilekroæ rzecz, której siê ¿¹da, jest niepodzielna albo zobowi¹zanie wi¹¿ewszystkich osobno.

§ 3. Je¿eli apelacja zosta³a wniesiona przez jedn¹ ze stron tylko co dopewnej czê�ci wyroku, strona przeciwna, chocia¿by min¹³ termin apela-cji, mo¿e apelowaæ wpadkowo w odniesieniu do innych czê�ci wyroku wterminie zawitym piêtnastu dni od dnia, w którym zosta³a powiadomionao g³ównej apelacji.

§ 4. Je¿eli nie stwierdza siê czego innego, nale¿y domniemywaæ, ¿e ape-lacja zosta³a wniesiona przeciwko wszystkim czê�ciom wyroku.

Kan. 1319 � Apelacja zawiesza wykonanie wyroku.

Kan. 1320 � § 1. Zachowuj¹c przepis kanonu 1369, na stopniu ape-lacyjnym nie mo¿na dopu�ciæ nowego tytu³u roszczenia, nawet w formieu¿ytecznej kumulacji; dlatego te¿ zawi¹zanie sporu mo¿e odnosiæ siê tyl-ko do tego, czy poprzedni wyrok, w ca³o�ci lub czê�ciowo, zatwierdziælub odrzuciæ.

§ 2. Nowe za� dowody dopuszczalne s¹ tylko zgodnie z kan. 1283.

Kan. 1321 � Na stopniu apelacyjnym nale¿y postêpowaæ odpowiedniow ten sam sposób jak w pierwszej instancji, lecz nale¿y natychmiast pozawi¹zaniu sporu przyst¹piæ do dyskusji sprawy i do wyroku, chyba ¿etrzeba ewentualnie uzupe³niæ dowody.

Art. X � Stan rzeczy os¹dzonej, przywrócenie do stanupoprzedniego i sprzeciw osoby trzeciej

1° Stan rzeczy os¹dzonej

Kan. 1322 � Na mocy kan. 1324 rzecz uwa¿a siê za os¹dzon¹, je�li:

KPK/83: 1637 § 1KPK/17: 1887 § 1SN: 413 § 1

KPK/83: 1637 § 2KPK/17: 1888SN: 414

KPK/83: 1637 § 3KPK/17: 1887 § 2SN: 413 § 2

KPK/83: 1637 § 4KPK/17: 1887 § 3SN: 413 § 3

KPK/83: 1638KPK/17: 1889 § 2SN: 415 § 2KPK/83: 1639 § 1KPK/17: 1891 § 1SN: 417 § 1 n. 1


KPK/83: 1641KPK/17: 1902SN: 429

4 C. 7, 62, 39, (1); Basilic. 9, 1, 132.5 C. 7, 62, 6, (1); 7, 62, 39 (1a); 7, 63, 4; Basilic. 9, 1, 132.6 D. 42, 1, 1.


1° duplex intercessit inter easdem partes sententia conformis de eodempetito et ex eadem causa petendi;1

2° appellatio a sententia non est intra tempus utile interposita;2

3° in gradu appellationis litis instantia perempta est vel eidem renuntia-tum est;

4° lata est sententia definitiva, a qua non datur appellatio.

Can. 1323 � § 1. Res iudicata iure firma est ita, ut impugnari possittantum per querelam nullitatis, restitutionem in integrum vel oppositio-nem tertii.3

§ 2. Res iudicata facit ius inter partes et dat actionem iudicati atqueexceptionem rei iudicatae, quam iudex ex officio quoque declarare po-test ad impediendam novam eiusdem causae introductionem.4

Can. 1324 � Numquam transeunt in rem iudicatam causae de statupersonarum non exceptis causis de coniugum separatione.5

Can. 1325 � § 1. Si duplex sententia conformis in causa de statu perso-narum lata est, potest quovis tempore ad tribunal appellationis provocariallatis novis eisque gravibus probationibus vel argumentis intra peremp-torium terminum triginta dierum a proposita impugnatione computandum;tribunal appellationis autem intra mensem ab exhibitis novis probationi-bus et argumentis computandum debet decreto statuere, utrum nova cau-sae propositio admitti debeat necne.6

§ 2. Provocatio ad superius tribunal, ut nova causae propositio obtine-atur, exsecutionem sententiae non suspendit, nisi aliter iure communi ca-vetur aut tribunal appellationis ad normam can. 1337, § 3 suspensionemiubet.

2° De restitutione in integrum

Can. 1326 � § 1. Adversus sententiam, quae transiit in rem iudicatam,dummodo de eius iniustitia manifesto constet, datur restitutio in integrum.7

1 C. 7, 70.2 C. 7, 43, 11; 7, 62, 8; 7, 67, 1; Nov. 49, 1.3 D. 1, 5, 25; 44, 2, 27; 50, 17, 207; C. 7, 52, 1-2 et 5.4 Instit. 4, 13, 5; D. 44, 1, 3; 44, 2, 3-5 et 7; C. 7, 64, 1.


1° miêdzy tymi samymi stronami zapad³y dwa zgodne wyroki w od-niesieniu do tego samego ¿¹dania i z tego samego tytu³u roszczenia;

2° apelacja od wyroku nie zosta³a wniesiona w u¿ytecznym czasie;

3° na stopniu apelacyjnym nast¹pi³o umorzenie lub zrzeczenie siê in-stancji sporu;

4° zosta³ wydany wyrok ostateczny, od którego nie przys³uguje apela-cja.

Kan. 1323 � § 1. Rzecz os¹dzona jest tak prawomocna, ¿e mo¿e byæpodwa¿ona tylko przez skargê o niewa¿no�æ, przywrócenie do stanupoprzedniego lub przez sprzeciw osoby trzeciej.

§ 2. Rzecz os¹dzona tworzy prawo miêdzy stronami i uprawnia do skargirzeczy os¹dzonej oraz do zarzutu rzeczy os¹dzonej, któr¹ sêdzia mo¿e orzectak¿e z urzêdu, aby przeszkodziæ nowemu wprowadzeniu tej samej sprawy.

Kan. 1324 � Nigdy nie przechodz¹ w stan rzeczy os¹dzonej sprawydotycz¹ce stanu osób, nie wykluczaj¹c spraw o separacjê ma³¿onków.

Kan. 1325 � § 1. Je¿eli w sprawie dotycz¹cej stanu osób zosta³y wyda-ne dwa zgodne wyroki, w dowolnym czasie mo¿na odwo³aæ siê do trybu-na³u apelacyjnego, po podaniu do wiadomo�ci nowych powa¿nych do-wodów lub argumentów w ci¹gu zawitego terminu trzydziestu dni odwniesienia zaskar¿enia; trybuna³ apelacyjny za� w ci¹gu miesi¹ca odprzedstawienia nowych dowodów i argumentów powinien ustaliæ dekre-tem, czy nowe wniesienie sprawy nale¿y dopu�ciæ, czy nie.

§ 2. Odwo³anie siê do wy¿szego trybuna³u, aby uzyskaæ nowe wniesie-nie sprawy, nie zawiesza wykonania wyroku, chyba ¿e prawo wspólnezastrzega inaczej albo trybuna³ apelacyjny zgodnie z kan. 1337 § 3 naka-zuje zawieszenie.

2° Przywrócenie do stanu poprzedniego

Kan. 1326 � § 1. Przeciwko wyrokowi, który przeszed³ w stan rzeczyos¹dzonej, je�li tylko o jego niesprawiedliwo�ci w sposób oczywisty wia-domo, dopuszcza siê przywrócenie do stanu poprzedniego.

KPK/83: 1641 n. 1KPK/17: 1902 n. 1SN: 429 n. 1KPK/83: 1641 n. 2KPK/17: 1902 n. 2SN: 429 n. 2KPK/83: 1641 n. 3SN: 429 n. 4

KPK/83: 1641 n. 4KPK/17: 1902 n. 3SN: 429 n. 5

KPK/83: 1642 § 1KPK/17: 1904 § 1SN: 431 § 1

KPK/83: 1642 § 2KPK/17: 1904 § 2SN: 431 § 2

KPK/83: 1643KPK/17: 1903, 1989SN: 430, 497 § 1

KPK/83: 1644 § 1KPK/17: 1903, 1989SN: 430, 497 § 1

KPK/83: 1644 § 2

KPK/83: 1645 § 1KPK/17: 1905 § 1SN: 432 § 1

5 S.C.S. Off., instr. (ad Ep. Rituum Orient.), a. 1883, tit. V, 30.6 Paulus VI, litt. Cum matrimonialium, 8 sep. 1973, IX, § 1.7 D. 4, 4, 17; 48, 19, 27; C. 2, 43 (44); 2, 48 (50), 1; 7, 50, 2.


§ 2. De iniustitia autem manifesto constare non censetur, nisi:

1° sententia ita probationibus innititur, quae postea falsae deprehensaesunt, ut sine illis probationibus pars dispositiva sententiae non sustine-atur;1

2° postea detecta sunt documenta, quae facta nova et contrariam deci-sionem exigentia indubitanter probant;2

3° sententia ex dolo partis lata est in damnum alterius;3

4° legis non mere processualis praescriptum evidenter neglectum est;4

5° sententia adversatur praecedenti decisioni, quae in rem iudicatamtransiit.

Can. 1327 � § 1. Restitutio in integrum propter motiva, de quibus in can.1326, § 2, nn. 1-3, petenda est a iudice, qui sententiam tulit, intra tresmenses a die cognitionis eorundem motivorum computandos.

§ 2. Restitutio in integrum propter motiva, de quibus in can. 1326, § 2, nn.4 et 5, petenda est a tribunali appellationis intra tres menses ab intimatio-ne sententiae computandos; si vero in casu, de quo in can. 1326, § 2, n. 5,notitia praecedentis decisionis serius habetur, terminus ab hac notitia de-currit.

§ 3. Termini, de quibus supra, non decurrunt, dum pars laesa minoris estaetatis.5

Can. 1328 � § 1. Petitio restitutionis in integrum sententiae exsecutio-nem nondum inceptam suspendit.

§ 2. Si tamen ex probabilibus indiciis suspicio est petitionem factam essead moras exsecutioni nectendas, iudex decernere potest, ut sententiaexsecutioni demandetur, assignata tamen restitutionem in integrum pe-tenti idonea cautione ut, si restituitur in integrum, indemnis fiat.

Can. 1329 � Concessa restitutione in integrum iudex pronuntiare debetde merito causae.

1 D. 44, 1, 11; C. 7, 58, 1-3.2 D. 12, 2, 31.3 D. 5, 1, 75; 42, l, 33.


§ 2. Nie nale¿y s¹dziæ, ¿e wiadomo o wyra�nej niesprawiedliwo�ci wy-roku, chyba ¿e:1° wyrok opiera siê na dowodach, które pó�niej okaza³y siê fa³szywe,

¿e bez tych dowodów czê�æ rozstrzygaj¹ca wyroku jest nie do utrzy-mania;

2° zosta³y pó�niej odkryte dokumenty, które stwierdzaj¹ bez w¹tpliwo-�ci nowe fakty, domagaj¹ce siê przeciwnej decyzji;

3° wyrok zosta³ wydany na skutek podstêpu jednej strony, na szkodêdrugiej;

4° w sposób oczywisty zosta³ zaniedbany przepis ustawy, odnosz¹cy siênie tylko do samej procedury;

5° wyrok przeciwny jest poprzedniej decyzji, która przesz³a w stan rze-czy os¹dzonej.

Kan. 1327 � § 1. O przywrócenie do stanu poprzedniego z powodumotywów, o których w kan. 1326 § 2 nn. 1-3, nale¿y zwróciæ siê dosêdziego, który wyda³ wyrok, w ci¹gu trzech miesiêcy od dnia poznaniatych¿e motywów.

§ 2. O przywrócenie do stanu poprzedniego z powodu motywów, o któ-rych w kan. 1326 § 2, nn. 4-5, nale¿y zwróciæ siê do trybuna³u apelacyj-nego w ci¹gu trzech miesiêcy od zawiadomienia o wyroku; je�li za� wprzypadku, o którym mowa w kan. 1326 § 2, n. 5, wiadomo�æ o poprzed-niej decyzji dotar³a pó�niej, czas biegnie od tej wiadomo�ci.

§ 3. Terminy, o których wy¿ej, nie biegn¹, jak d³ugo pokrzywdzony jestma³oletni.

Kan. 1328 � § 1. Pro�ba o przywrócenie do stanu poprzedniego za-wiesza nie rozpoczête jeszcze wykonanie wyroku.

§ 2. Je¿eli jednak na podstawie prawdopodobnych przes³anek istniejepodejrzenie, ¿e pro�bê z³o¿ono celem spowodowania zw³oki w wykona-niu wyroku, sêdzia mo¿e zarz¹dziæ, aby wyrok zosta³ wykonany, po przy-znaniu jednak prosz¹cemu o przywrócenie odpowiedniej kaucji, aby, je�liotrzyma przywrócenie do stanu poprzedniego, nie by³ poszkodowany.

Kan. 1329 � Po przyznaniu przywrócenia do stanu poprzedniego, sê-dzia powinien orzec o meritum sprawy.


KPK/83: 1645 § 2 n. 2KPK/17: 1905 § 2 n. 2SN: 432 § 2 n. 2KPK/83: 1645 § 2 n. 3KPK/17: 1905 § 2 n. 3SN: 432 § 2 n. 3KPK/83: 1645 § 2 n. 4KPK/17: 1905 § 2 n. 4SN: 432 § 2 n. 4KPK/83: 1645 § 2 n. 5

KPK/83: 1646 § 1KPK/17: 1906SN: 433 § 1

KPK/83: 1646 § 2KPK/17: 1906SN: 433 § 1

KPK/83: 1646 § 3KPK/17: 1905 § 1SN: 432 § 1

KPK/83: 1647 § 1KPK/17: 1907 § 1SN: 434 § 1

KPK/83: 1647 § 2KPK/17: 1907 § 2SN: 434 § 2

KPK/83: 1648

4 D. 49, 1, 19; Basilic. 9, 1, 19.5 D. 4, 1, 6; 4, 6; C. 2, 24 (25), 2; Basilic. 10, 1, 6.


3° De oppositione tertii

Can. 1330 � Qui ex sententia definitiva inter alios lata, quae exsecutionimandari potest, suorum iurium laesionem veretur, sententiam ipsam anteeius exsecutionem impugnare potest.1

Can. 1331 � § 1. Oppositio tertii fieri potest vel postulando revisionemsententiae a tribunali, quod eam tulit, vel provocando ad tribunal appella-tionis.2

§ 2. Si petitio admissa est et oppositor agit in gradu appellationis, teneturlegibus pro appellatione statutis; si coram tribunali, quod sententiam tulit,servandae sunt normae datae pro causis incidentibus iudicialiter defi-niendis.

Can. 1332 � § 1. Oppositor in quolibet casu probare debet ius suumrevera esse laesum aut laesum iri.

§ 2. Laesio autem oriri debet ex ipsa sententia, quatenus aut ipsa estcausa laesionis aut, si exsecutioni mandatur, oppositorem gravi praeiudi-cio est affectura.

Can. 1333 � Si oppositor ius suum probavit, sententia antea lata refor-manda est a tribunali secundum oppositoris petitionem.

Art. XI � De gratuito patrocinio et de expensis iudicialibus

Can. 1334 � Pauperes, qui omnino impares sunt expensis iudicialibussustinendis, ius habent ad gratuitum patrocinium, si ex parte tantum, adexpensarum deminutionem.3

Can. 1335 � Statuta tribunalis debent normas dare:

1° de expensis iudicialibus a partibus solvendis vel compensandis;

1 D. 49, 1, 4, (2-3).2 D. 49, 1, 5; Basilic. 9, 1, 5.


3° Sprzeciw osoby trzeciej

Kan. 1330 � Ten, kto obawia siê naruszenia swoich praw z powoduostatecznego wyroku zapad³ego miêdzy innymi osobami, który mo¿e zo-staæ wykonany, mo¿e wnie�æ sprzeciw przeciwko samemu wyrokowiprzed jego wykonaniem.

Kan. 1331 � § 1. Sprzeciw osoby trzeciej mo¿e powstaæ albo przez¿¹danie rewizji wyroku przez trybuna³, który go wyda³, albo przez wnie-sienie odwo³ania do trybuna³u apelacyjnego.

§ 2. Je�li pro�ba zosta³a przyjêta i wnosz¹cy sprzeciw prowadzi sprawêna stopniu apelacyjnym, ma przestrzegaæ przepisów ustanowionych dlaapelacji; je�li przed trybuna³em, który wyda³ wyrok, winny byæ zachowa-ne normy wydane dla spraw wpadkowych rozstrzyganych na drodzes¹dowej.

Kan. 1332 � § 1.Wnosz¹cy sprzeciw w jakimkolwiek przypadku mo¿edowodziæ, ¿e jego prawo rzeczywi�cie zosta³o naruszone, b¹d� ¿e bêdzienaruszone.

§ 2. Naruszenie za� powinno pochodziæ z samego wyroku, o ile albo onsam jest przyczyn¹ naruszenia, albo, je�li zostanie wykonany, wyrz¹dziwnosz¹cemu sprzeciw powa¿n¹ szkodê.

Kan. 1333 � Je�li wnosz¹cy sprzeciw dowiód³ swego prawa, wyrokwydany wcze�niej powinien zostaæ poprawiony przez trybuna³ zgodnie z¿¹daniem wnosz¹cego sprzeciw.

Art. XI � Koszta s¹dowe i bezp³atna pomoc

Kan. 1334 � Ubodzy, którzy w ca³o�ci nie mog¹ ponie�æ kosztów s¹do-wych, maj¹ prawo do bezp³atnej obrony, je�li nie mog¹ ponie�æ tylkoczê�ciowo kosztów, do ich zmniejszenia.

Kan. 1335 � Statuty trybuna³u powinny podaæ normy dotycz¹ce:

1° zas¹dzenia stron na zap³acenie lub zwrot kosztów s¹dowych;

KPK/17: 1898SN: 425

KPK/17: 1899 § 1SN: 426 § 1

KPK/17: 1900SN: 427

KPK/17: 1899 § 2SN: 426 § 2

KPK/17: 1899 § 3SN: 426 § 3

KPK/17: 1901SN: 428

KPK/17: 1914SN: 441

KPK/83: 1649 § 1KPK/17: 1909 § 1SN: 436 § 1KPK/83: 1649 § 1 n. 1KPK/17: 1909 § 1SN: 436 § 1

3 Carth. can. 75.


2° de procuratorum, advocatorum et interpretum remuneratione dequetestium indemnitate;

3° de gratuito patrocinio vel expensarum deminutione concedendis;4° de reparatione damnorum, quae debetur ab eo, qui non solum in iudi-

cio succubuit, sed temere litigavit;5° de pecuniae deposito vel cautione praestanda circa expensas solven-

das et damna reparanda.

Can. 1336 � A pronuntiatione circa expensas, remunerationes et damnareparanda non datur distincta appellatio, sed pars recurrere potest intraquindecim dies ad eundem iudicem, qui potest taxationem emendare.1

Art. XII � De exsecutione sententiae

Can. 1337 � § 1. Sententia, quae transiit in rem iudicatam, exsecutionimandari potest salvo can. 1328.2

§ 2. Iudex, qui sententiam tulit, et, si appellatio interposita est, etiam iu-dex appellationis, sententiae, quae nondum transiit in rem iudicatam, pro-visoriam exsecutionem iubere possunt ex officio vel ad instantiam partisidoneis, si casus fert, praestitis cautionibus, si agitur de provisionibus adnecessariam sustentationem ordinatis vel alia iusta causa urget.3

§ 3. Si vero sententia, quae nondum transiit in rem iudicatam, impugna-tur, iudex, qui de impugnatione cognoscere debet, si videt hanc probabili-ter fundatam esse et irreparabile damnum ex exsecutione oriri posse,potest vel exsecutionem ipsam suspendere vel eam cautioni subicere.

Can. 1338 � Non antea exsecutioni locus esse potest, quam exsecuto-rium iudicis decretum habetur, quo edicitur sententiam ipsam exsecutionimandari debere; quod decretum pro diversa causarum natura vel ipsosententiae tenore includatur vel separatim edatur.4

Can. 1339 � Si sententiae exsecutio praeviam rationum redditionemexigit, quaestio incidens habetur ab illo iudice decidenda, qui tulit senten-tiam exsecutioni mandandam.

1 C. 7, 51, 3; 7, 64, 10; Basilic. 9, 1, 141; 9, 3, 67.2 D. 42, 1, 2; C. 7, 53, 1; Nov. 125, 1.


2° wynagrodzenia pe³nomocników, adwokatów i t³umaczy, a tak¿e zwrotukosztów �wiadkom;

3° przyznawania bezp³atnej pomocy lub obni¿ki kosztów;4° odszkodowania, jakie winien wyp³aciæ ten, kto nie tylko przegra³ w

s¹dzie, lecz lekkomy�lnie wszcz¹³ spór;5° depozytu pieniê¿nego lub kaucji, któr¹ nale¿y z³o¿yæ w zwi¹zku z

pokryciem wydatków i wynagrodzeniem szkód.

Kan. 1336 � Od orzeczenia w sprawie kosztów, wyp³acenia honorariówi szkód nie przys³uguje oddzielna apelacja, ale strona mo¿e siê odwo³aæw ci¹gu piêtnastu dni do tego samego sêdziego, który mo¿e zmieniæ usta-lon¹ kwotê.

Art. XII � Wykonanie wyroku

Kan. 1337 � § 1. Wyrok, który przeszed³ w stan rzeczy os¹dzonej, mo¿ebyæ wykonany, z zachowaniem kan. 1328.

§ 2. Sêdzia, który wyda³ wyrok, w wypadku z³o¿enia apelacji, tak¿e sê-dzia apelacyjny, mog¹ z urzêdu lub na pro�bê stron nakazaæ tymczasowewykonanie wyroku, który jeszcze nie przeszed³ w stan rzeczy os¹dzonej,po z³o¿eniu, w razie potrzeby, odpowiednich kaucji, je¿eli chodzi o wyp³a-ty, czyli �wiadczenia, przeznaczone na konieczne utrzymanie lub gdy nagliinna s³uszna przyczyna.

§ 3. Je�li jednak wyrok, który jeszcze nie przeszed³ w stan rzeczy os¹-dzonej, jest zaskar¿ony, sêdzia zobowi¹zany do rozpoznania zaskar¿eniawidz¹c, ¿e prawdopodobnie jest ono uzasadnione i ¿e z wykonania wyro-ku mo¿e powstaæ szkoda nie do naprawienia, mo¿e albo zawiesiæ samowykonanie wyroku, albo zabezpieczyæ je kaucj¹.

Kan. 1338 � Nie mo¿e mieæ miejsca wykonanie wyroku, zanim niebêdzie sêdziowskiego dekretu wykonawczego, który zarz¹dza, ¿e wyrokpowinien byæ wykonany; dekret ten, w zale¿no�ci od natury spraw, albow³¹cza siê do tre�ci samego wyroku, albo wydaje osobno.

Kan. 1339 � Je¿eli wykonanie wyroku wymaga uprzedniego rozliczeniarachunkowego, ma miejsce sprawa wpadkowa, któr¹ powinien rozstrzy-gn¹æ ten sêdzia, który wyda³ wyrok maj¹cy zostaæ wykonany.

KPK/83: 1649 § 1 n. 2KPK/17: 1909 § 1SN: 436 § 1KPK/83: 1649 § 1 n. 3

KPK/83: 1649 § 1 n. 4KPK/17: 1910 § 2SN: 437 § 2KPK/83: 1649 § 1 n. 5KPK/17: 1909 § 2SN: 436 § 2

KPK/83: 1649 § 2KPK/17: 1913 § 1SN: 440 § 1

KPK/83: 1650 § 1KPK/17: 1917 § 1SN: 445 § 1

KPK/83: 1650 § 2KPK/17: 1917 § 2SN: 445 § 2

KPK/83: 1650 § 3KPK/17: 1917 § 2SN: 445 § 2

KPK/83: 1651KPK/17: 1918SN: 446

KPK/83: 1652KPK/17: 1919SN: 447

3 C. 7, 69.4 C. 7, 53, 1; Basilic. 9, 3, 77.


Can. 1340 � § 1. Nisi iure particulari propriae Ecclesiae sui iuris aliudstatuitur, sententiam exsecutioni mandare debet per se vel per alium Epi-scopus eparchialis eparchiae, ubi sententia in primo gradu iudicii lata est.

§ 2. Si vero hic renuit vel neglegit, parte, cuius interest, instante vel etiamex officio exsecutio spectat ad auctoritatem, cui tribunal appellationissubiectum est.

§ 3. In controversiis, de quibus in can. 1069, § 1, exsecutio sententiaespectat ad Superiorem in typico vel statutis determinatum.

Can. 1341 � § 1. Exsecutor, nisi quid eius arbitrio in ipso tenore senten-tiae est permissum, debet sententiam secundum obviam verborum signi-ficationem exsecutioni mandare.1

§ 2. Licet ei videre de exceptionibus circa modum et vim exsecutionis,non autem de merito causae; si vero habet aliunde compertum senten-tiam esse nullam vel manifesto iniustam ad normam cann. 1303, 1304 et1326, § 2, abstineat ab exsecutione et rem ad tribunal, a quo lata estsententia, remittat partibus certioribus factis.2

Can. 1342 � § 1. Quoties adiudicata actori res aliqua est, haec actoritradenda est statim ac res iudicata habetur.3

§ 2. Si pars damnata est ad rem mobilem praestandam vel ad solvendampecuniam vel ad aliud dandum aut faciendum, iudex in ipso tenore sen-tentiae vel exsecutor pro suo arbitrio et prudentia terminum statuat adimplendam obligationem, qui tamen neque infra quindecim dies coarteturneque sex menses excedat.

CAPUT IIDe iudicio contentioso summario

Can. 1343 � § 1. Iudicio contentioso summario tractari possunt omnescausae iure non exclusae, nisi pars iudicium contentiosum ordinariumpetit.

1 D. 49, 1, 4; C. 7, 65, 5.2 C. 7, 58, 4; Basilic. 9, 3, 105.


Kan. 1340 � § 1. Je�li prawo partykularne w³asnego Ko�cio³a sui iurisinaczej nie stanowi, wykonanie wyroku powinien nakazaæ osobi�cie alboprzez kogo� innego biskup eparchialny tej eparchii, w której zapad³ wy-rok pierwszego stopnia.

§ 2. Je�liby on nie chcia³ lub zaniedba³, na ¿¹danie zainteresowanej stro-ny lub tak¿e z urzêdu wykonanie nale¿y do w³adzy, której podlega trybu-na³ apelacyjny.

§ 3. W sporze, o którym mowa w kan. 1069 § 1, wykonanie wyrokunale¿y do prze³o¿onego wyznaczonego w typikach lub w statutach.

Kan. 1341 � § 1. Wykonawca, chyba ¿e w samej tre�ci wyroku zosta³oco� pozostawione jego uznaniu, sam powinien wykonaæ wyrok, zgodniez oczywistym znaczeniem jego s³ów.

§ 2. Wolno mu rozpatrywaæ zarzuty dotycz¹ce sposobu i mocy wykonania,nie za� meritum sprawy; je¿eliby jednak sk¹din¹d mia³ pewno�æ, ¿e wy-rok jest niewa¿ny lub wyra�nie niesprawiedliwy wed³ug przepisu kano-nów 1303, 1304, 1326 § 2, powinien wstrzymaæ siê od wykonania i spra-wê przes³aæ do trybuna³u, który wyda³ wyrok, powiadamiaj¹c o tym fak-cie strony.

Kan. 1342 � § 1. Ilekroæ jaka� rzecz zosta³a przys¹dzona powodowi,gdy tylko ma miejsce stan rzeczy os¹dzonej, nale¿y j¹ powodowi oddaæ.

§ 2. Je�li za� pozwany zosta³ zas¹dzony na oddanie rzeczy ruchomej lubna zap³acenie pieniêdzy, lub ¿eby co� odda³ albo uczyni³, sêdzia w samejtre�ci wyroku albo wykonawca wed³ug swego uznania i roztropno�ci,powinien okre�liæ termin wykonania zobowi¹zania, który jednak nie po-winien byæ skrócony poni¿ej piêtnastu dni ani nie powinien przekraczaæsze�ciu miesiêcy.

ROZDZIA£ IISumaryczny proces sporny

Kan. 1343 � § 1. Sumarycznym procesem spornym mog¹ byæ za³a-twione wszystkie sprawy nie wykluczone przez prawo, chyba ¿e stronaprosi o zastosowanie zwyczajnego procesu spornego.

KPK/83: 1653 § 1KPK/17: 1920 § 1SN: 448 § 1

KPK/83: 1653 § 2KPK/17: 1920 § 2SN: 448 § 2

KPK/83: 1653 § 3KPK/17: 1920 § 3SN: 448 § 3

KPK/83: 1654 § 1KPK/17: 1921 § 1SN: 449 § 1

KPK/83: 1654 § 2KPK/17: 1921 § 2SN: 449 § 2

KPK/83: 1655 § 1KPK/17: 1922 § 1SN: 450 § 1

KPK/83: 1655 § 2KPK/17: 1922 § 2, 3SN: 450 § 2

KPK/83: 1656 § 1

3 D. 46, 3, 105.


§ 2. Si iudicium contentiosum summarium adhibetur in causis iure exclu-sis, actus iudiciales sunt nulli.

Can. 1344 � § 1. Libellus litis introductorius praeter ea, quae in can.1187 recensentur, debet:1° facta, quibus actoris petitiones innituntur, breviter, integre et perspi-

cue exponere;2° probationes, quibus actor facta demonstrare intendit quasque simul

afferre non potest, ita indicare, ut statim colligia iudice possint.

§ 2. Libello litis introductorio adnecti debent saltem in exemplari authen-tico documenta, quibus petitio innititur.

Can. 1345 � § 1. Si conamen conciliationis ad normam can. 1103, § 2inutile cessit, iudex, si aestimat libellum litis introductorium aliquo funda-mento niti, intra tres dies decreto ad calcem libelli apposito praecipiat, utexemplar petitionis statim notificetur parti conventae, dato huic iure mit-tendi intra quindecim dies ad cancellariam tribunalis responsionem scrip-to datam.

§ 2. Haec notificatio effectus habet citationis iudicialis, de quibus in can.1194.

Can. 1346 � Si exceptiones partis conventae id exigunt, iudex actorideterminet terminum ad respondendum ita, ut ex allatis utriusque partiselementis ipse controversiae obiectum perspectum habeat.

Can. 1347 � § 1. Elapsis terminis ad respondendum, de quibus in cann.1345, § 1 et 1346, iudex perspectis actis formulam dubii determinet; de-inde ad audientiam non ultra triginta dies celebrandam omnes citet, qui inea interesse debent, addita pro partibus dubii formula.

§ 2. In citatione partes certiores fiant se posse tres saltem ante audien-tiam dies aliquod breve scriptum tribunali exhibere ad sua asserta com-probanda.

Can. 1348 � In audientia primum tractantur quaestiones, de quibus incann. 1118, 1119, 1121 et 1122.


§ 2. Je¿eli sumaryczny proces sporny zastosowano w sprawach wyklu-czonych przez prawo, akta s¹dowe s¹ niewa¿ne.

Kan. 1344 � § 1. Skarga powodowa, któr¹ rozpoczyna siê spór, oprócztego, co wyliczono w kan. 1187, powinna:1° przedstawiæ krótko, ca³o�ciowo i jasno fakty, na których opieraj¹ siê

¿¹dania powoda;2° tak wskazaæ dowody, przy pomocy których powód zamierza pot-

wierdziæ fakty, a których nie mo¿e równocze�nie dostarczyæ, abyzaraz mog³y byæ zebrane przez sêdziego.

§ 2. Do skargi powodowej nale¿y do³¹czyæ, przynajmniej w autentycznymodpisie, dokumenty, na których opiera siê pro�ba.

Kan. 1345 � § 1. Je�li próba pogodzenia, wed³ug przepisu kan. 1103 § 2,oka¿e siê bezskuteczna, sêdzia � je¿eli uwa¿a, ¿e skarga posiada jak¹�podstawê � powinien w ci¹gu trzech dni nakazaæ dekretem do³¹czonymdo skargi powodowej, aby odpis pro�by by³ podany do wiadomo�ci stro-nie pozwanej, po daniu jej mo¿liwo�ci nades³ania, w ci¹gu piêtnastu dni,pisemnej odpowiedzi do kancelarii trybuna³u.

§ 2. To zawiadomienie ma skutki wezwania s¹dowego, o którym w kan.1194.

Kan. 1346 � Je�li wymagaj¹ tego zarzuty strony pozwanej, sêdzia po-winien wyznaczyæ stronie powodowej czas na odpowied�, tak aby napodstawie przytoczonych przez obydwie strony elementów, on sam mia³wyja�niony przedmiot sporu.

Kan. 1347 � § 1. Po up³ywie terminów na odpowied�, o których w kan.1345 i 1346, sêdzia, po zapoznaniu siê z aktami, winien sformu³owaæw¹tpliwo�ci; nastêpnie, za³¹czaj¹c dla stron formu³ê sporu, wezwaæwszystkich, którzy powinni byæ tym zainteresowani, na posiedzenie, któ-re powinno siê odbyæ nie pó�niej ni¿ w ci¹gu trzydziestu dni.

§ 2. W wezwaniu nale¿y zawiadomiæ strony, ¿e mog¹ przynajmniej trzydni przed posiedzeniem przed³o¿yæ trybuna³owi jakie� krótkie pismo, dlapoparcia swoich twierdzeñ.

Kan. 1348 � Podczas posiedzenia rozpatruje siê najpierw kwestie, októrych w kan. 1118, 1119, 1121 i 1122.

KPK/83: 1656 § 2

KPK/83: 1658 § 1SN: 456 § 1

KPK/83: 1658 § 1 n. 1SN: 456 § 1 n. 1

KPK/83: 1658 § 1 n. 2SN: 456 § 1 n. 2

KPK/83: 1658 § 2

KPK/83: 1659 § 1SN: 457

KPK/83: 1659 § 2SN: 459

KPK/83: 1660SN: 458

KPK/83: 1661 § 1SN: 459

KPK/83: 1661 § 2SN: 460 § 1

KPK/83: 1662


Can. 1349 � § 1. Probationes colliguntur in audientia salvo can. 1071.

§ 2. Pars eiusque advocatus assistere possunt interrogationi ceterarumpartium, testium et peritorum.

Can. 1350 � Responsiones partium, testium, peritorum, petitiones etexceptiones advocatorum redigendae sunt scripto a notario, sed summa-tim et in eis tantummodo, quae pertinent ad substantiam rei controver-sae, et ab eisdem subscribendae.

Can. 1351 � Probationes, quae non sunt in petitione vel responsioneallatae aut petitae, potest iudex admittere tantum ad normam can. 1110;postquam autem vel unus testis auditus est, iudex potest tantummodo adnormam can. 1283 novas probationes decernere.

Can. 1352 � Si in audientia omnes probationes colligi non potuerunt,altera statuatur audientia.

Can. 1353 � Probationibus collectis fit in eadem audientia discussio ora-lis.

Can. 1354 � § 1. Nisi quid ex discussione supplendum in instructionecausae comperitur, vel aliud exsistit, quod impedit, ne sententia ad nor-mam iuris feratur, iudex expleta audientia statim causam decidat; parsdispositiva sententiae statim coram partibus praesentibus legatur.

§ 2. Potest autem tribunal propter rei difficultatem vel alia iusta de causausque ad quintum diem utilem decisionem differre.

§ 3. Integer sententiae textus motivis expressis quam primum et ordina-rie non ultra quindecim dies partibus intimetur.

Can. 1355 � Si tribunal appellationis perspicit in inferiore gradu iudicii incausa iure exclusa iudicium contentiosum summarium adhibitum esse,nullitatem sententiae declarare et causam tribunali, quod sententiam tulit,remittere debet.


Kan. 1349 � § 1. Dowody zbiera siê podczas posiedzenia, z zacho-waniem przepisu kan. 1071.

§ 2. Strona i adwokat mog¹ byæ obecni podczas przes³uchania pozosta³ychstron, �wiadków i bieg³ych.

Kan. 1350 � Odpowiedzi stron, �wiadków, bieg³ych, ¿¹dania i zarzutyadwokatów powinny byæ sformu³owane na pi�mie przez notariusza, leczsumarycznie i w tym tylko, co nale¿y do istoty sprawy spornej oraz po-winny byæ przez tych samych podpisane.

Kan. 1351 � Dowody, których nie zg³oszono lub o które nie proszono wpro�bie lub w odpowiedzi, sêdzia mo¿e dopu�ciæ tylko zgodnie z przepi-sem kan. 1110; po przes³uchaniu jednak chocia¿by jednego �wiadka sê-dzia mo¿e zdecydowaæ o nowych dowodach tylko wed³ug przepisu kan.1283.

Kan. 1352 � Je�li podczas posiedzenia nie mo¿na by³o zebraæ wszyst-kich dowodów, nale¿y wyznaczyæ nastêpne posiedzenie.

Kan. 1353 � Po zebraniu dowodów, na tym samym posiedzeniu od-bywa siê ustna dyskusja.

Kan. 1354 � § 1. Je�li z dyskusji nie wy³oni siê potrzeba uzupe³nieniaczego� w instrukcji sprawy lub istnieje co� innego, co przeszkadza wwydaniu wyroku zgodnie z przepisami prawa, sêdzia zaraz po zakoñcze-niu posiedzenia rozstrzyga sprawê; rozstrzygaj¹ca czê�æ wyroku powin-na byæ zaraz odczytana w obecno�ci stron.

§ 2. Trybuna³ natomiast mo¿e � z powodu trudno�ci sprawy lub innejs³usznej przyczyny � od³o¿yæ wydanie decyzji a¿ do piêciu u¿ytecznychdni.

§ 3. Pe³ny tekst wyroku, zawieraj¹cy uzasadnienie, powinien byæ jaknajszybciej podany stronom do wiadomo�ci, zazwyczaj nie pó�niej ni¿ wci¹gu piêtnastu dni.

Kan. 1355 � Je�li trybuna³ apelacyjny zorientuje siê, ¿e na ni¿szym stop-niu s¹du zosta³ zastosowany sumaryczny proces w sprawie wykluczonejprzez prawo, winien orzec niewa¿no�æ wyroku i odes³aæ sprawê trybu-na³owi, który wyda³ wyrok.

KPK/83: 1663 § 1SN: 461

KPK/83: 1663 § 2

KPK/83: 1664

KPK/83: 1665SN: 464

KPK/83: 1666SN: 464

KPK/83: 1667SN: 462

KPK/83: 1668 § 1SN: 463, 466

KPK/83: 1668 § 2SN: 463

KPK/83: 1668 § 3SN: 467

KPK/83: 1669


Can. 1356 � In ceteris, quae ad rationem procedendi attinent, serventurcanones de iudicio contentioso ordinario; tribunal autem potest suo de-creto motivis praedito normas processuales, quae non sunt ad validita-tem statutae, non observare, ut celeritati salva iustitia consulat.


Kan. 1356 � W pozosta³ych sprawach, które dotycz¹ sposobu pos-têpowania, nale¿y zachowaæ przepisy kanonów o zwyczajnym procesiespornym. Trybuna³ jednak mo¿e na mocy swojego dekretu zawieraj¹ce-go uzasadnienie nie zachowywaæ przepisów procesowych, które nie s¹ustanowione do wa¿no�ci, po to, by � z zachowaniem sprawiedliwo�ci �pomóc w przyspieszeniu procesu.

KPK/83: 1670

778 Titulus XXVI � De quibusdam processibus specialibus

TITULUS XXVIDE QUIBUSDAM PROCESSIBUS SPECIALIBUS

CAPUT IDe processibus matrimonialibus

Art. I � De causis ad matrimonii nullitatem declarandam

1° De foro competenti

Can. 1357 � Quaelibet causa matrimonialis baptizati iure proprio adEcclesiam spectat.1

Can. 1358 � Firmis, ubi vigent, Statutis personalibus causae de effecti-bus mere civilibus matrimonii, si principaliter aguntur, pertinent ad iudi-cem civilem, sed, si incidenter et accessorie, possunt etiam a iudice ec-clesiastico ex propria auctoritate cognosci ac definiri.2

Can. 1359 � In causis de matrimonii nullitate, quae non sunt Sedi Apo-stolicae reservatae, competentia sunt:3

1° tribunal loci, ubi matrimonium celebratum est;

2° tribunal loci, ubi pars conventa domicilium vel quasi- domicilium ha-bet;

3° tribunal loci, ubi actor domicilium habet, dummodo utraque pars interritorio eiusdem nationis degat et Vicarius iudicialis domicilii partisconventae ea audita consentiat;

4° tribunal loci, ubi de facto colligendae sunt pleraeque probationes, dum-modo Vicarius iudicialis domicilii partis conventae ea audita consen-tiat.

1 Trid., sess. XXIV, De matrimonio, can. 12; Leo XIII, ep. encycl. Immortale Dei,1 nov. 1885, 11-12; S.C.S. Off., instr. (ad Ep. Rituum Orient.), a. 1883, �Quaemadmodum�;Paulus VI, litt. Cum matrimonialium, 8 sep. 1973, I.

2 Paulus VI, litt. Cum matrimonialium, 8 sep. 1973, II.3 Paulus VI, litt. Cum matrimonialium, 8 sep. 1973, III, IV, §§ 1-2; Pont. Comm. Decr.

Conc. Vat. II Interpr., resp. 14 feb. 1977; Sign. Apost., resp. 12 apr. 1978. � S. C.S. Off.,11 aug. 1859; instr. (ad Ep. Rituum Orient.), a. 1883, tit. VI, art. 4, 45.

779Tytu³ XXVI � Niektóre procesy specjalne

TYTU£ XXVINIEKTÓRE PROCESY SPECJALNE

ROZDZIA£ IProcesy ma³¿eñskie

Art. I � Sprawy o orzeczenie niewa¿no�ci ma³¿eñstwa

1° W³a�ciwo�æ s¹du

Kan. 1357 � Jakakolwiek sprawa ma³¿eñska ochrzczonego, na podsta-wie prawa w³asnego, nale¿y do Ko�cio³a.

Kan. 1358 � Moc¹ statutów personalnych, tam gdzie istniej¹, sprawydotycz¹ce czysto cywilnych skutków ma³¿eñstwa, je¿eli traktowane s¹zasadniczo, nale¿¹ do s¹du cywilnego, lecz je¿eli wypadkowo i dodatko-wo, mog¹ byæ rozpatrywane i rozstrzygane tak¿e przez s¹d ko�cielnymoc¹ jego w³adzy w³asnej.

Kan. 1359 � W sprawach o niewa¿no�æ ma³¿eñstwa, które nie s¹zarezerwowane Stolicy Apostolskiej, w³a�ciwe s¹:1° trybuna³ miejsca, gdzie ma³¿eñstwo zosta³o zawarte;

2° trybuna³ miejsca, gdzie strona pozwana ma sta³e lub tymczasowezamieszkanie;

3° trybuna³ miejsca, gdzie strona powodowa ma sta³e zamieszkanie, je-¿eli obydwie strony przebywaj¹ na terytorium tego samego kraju, awikariusz s¹dowy sta³ego zamieszkania strony pozwanej, po jej wy-s³uchaniu, wyra¿a na to zgodê;

4° trybuna³ miejsca, w którym faktycznie trzeba bêdzie zbieraæ wiêk-szo�æ dowodów, je¿eli wyrazi na to zgodê wikariusz s¹dowy sta³egozamieszkania strony pozwanej po jej wys³uchaniu.

KPK/83: 1671KPK/17: 1960SN: 468

KPK/83: 1672KPK/17: 1961SN: 469

KPK/83: 1673KPK/17: 1964SN: 472KPK/83: 1673 n. 1KPK/17: 1964SN: 472KPK/83: 1673 n. 2KPK/17: 1964SN: 472KPK/83: 1673 n. 3

KPK/83: 1673 n. 4

Kan. 1359 n. 3° � W przypadku, gdy w eparchii nie ma wikariusza s¹dowego, zgodyudziela biskup eparchialny (Int. z dnia 28 lutego 1986 r. dotycz¹ca kan. 1673 n. 3° KPK/83 � AAS 78 (1986) s. 1323-1324).

* INTERPRETACJA


2° De iure impugnandi matrimonium

Can. 1360 � Habiles sunt ad matrimonium impugnandum:1

1° coniuges;

2° promotor iustitiae, si nullitas iam divulgata est et matrimonium conva-lidari non potest aut non expedit.

Can. 1361 � § 1. Matrimonium, quod utroque coniuge vivente non estaccusatum, post mortem alterutrius vel utriusque coniugis accusari nonpotest, nisi quaestio de validitate est praeiudicialis ad aliam controver-siam sive in foro ecclesiastico sive in foro civili solvendam.

§ 2. Si vero coniux moritur pendente causa, servetur can. 1199.

3° De obligationibus iudicum et tribunalis

Can. 1362 � Iudex, antequam causam acceptat et quoties spem boniexitus perspicit, pastoralia media adhibeat, ut coniuges, si fieri potest, admatrimonium convalidandum et ad consortium vitae coniugalis restau-randum inducantur.

Can. 1363 � § 1. Libello litis introductorio admisso praeses vel ponensprocedat ad intimationem decreti citationis ad normam can. 1191.

§ 2. Transacto termino quindecim dierum ab intimatione computandopraeses vel ponens, nisi alterutra pars sessionem ad litem contestandampetiit, intra decem dies formulam dubii vel dubiorum ex officio definiatdecreto, quod partibus intimet.

§ 3. Formula dubii non tantum quaerat, num constet de nullitate matrimo-nii in casu, sed definire debet, quo capite vel quibus capitibus validitasmatrimonii impugnetur.

1 S.C.S. Off., 27 ian. 1928, ad I; decr. 22 mart. 1939, ad I-II; 15 ian. 1940; Cons. proPubl. Eccl. Neg., rescr. 28 apr. 1970, 8-9; Pont. Comm. Decr. Conc. Vat. II Interpr., resp.8 ian. 1973.


2° Prawo zaskar¿ania ma³¿eñstwa

Kan. 1360 � Do zaskar¿enia ma³¿eñstwa s¹ zdolni:

1° ma³¿onkowie;

2° promotor sprawiedliwo�ci, je�li niewa¿no�æ ma³¿eñstwa zosta³a ju¿rozg³oszona, a ma³¿eñstwo nie mo¿e byæ uwa¿nione lub nie jest topo¿yteczne.

Kan. 1361 � § 1. Ma³¿eñstwo, które za ¿ycia obydwu ma³¿onków niezosta³o zaskar¿one, po �mierci jednego lub obojga ma³¿onków nie mo¿ebyæ zaskar¿one, chyba ¿e kwestia dotycz¹ca wa¿no�ci ma charakterprzedprocesowy dla rozwi¹zania innego sporu, b¹d� na forum ko�ciel-nym, b¹d� na forum �wieckim.

§ 2. Je�li za� wspó³ma³¿onek umiera podczas trwania sprawy, nale¿yzachowaæ kan. 1199.

3° Obowi¹zki sêdziów i trybuna³ów

Kan. 1362 � Sêdzia, zanim przyjmie sprawê i ilekroæ dostrze¿e nadziejêdobrego wyniku, powinien zastosowaæ �rodki pastoralne, by ma³¿onko-wie, je¿eli to mo¿liwe, zostali doprowadzeni do uwa¿nienia ma³¿eñstwai do wznowienia wspólnego ¿ycia ma³¿eñskiego.

Kan. 1363 � § 1. Po przyjêciu skargi powodowej przewodnicz¹cy lubponens winien przyst¹piæ do zawiadomienia o dekrecie zawieraj¹cymwezwanie, wed³ug przepisu kan. 1191.

§ 2. Po up³ywie terminu piêtnastu dni licz¹c od zawiadomienia, przewod-nicz¹cy lub ponens, chyba ¿e która� ze stron prosi o sesjê celem zawi¹-zania sporu, powinien w ci¹gu dziesiêciu dni swoim dekretem z urzêdusformu³owaæ w¹tpliwo�æ lub w¹tpliwo�ci i zawiadomiæ o tym strony.

§ 3. Formu³a w¹tpliwo�ci nie mo¿e tylko pytaæ, czy w danym wypadkustwierdzono niewa¿no�æ ma³¿eñstwa, lecz musi tak¿e okre�liæ, z jakiegotytu³u lub z jakich tytu³ów zaskar¿a siê wa¿no�æ ma³¿eñstwa.

KPK/83: 1674KPK/17: 1971 § 1SN: 478 § 1KPK/83: 1674 n. 1KPK/17: 1971 § 1 n. 1SN: 478 § 1 n. 1KPK/83: 1674 n. 2KPK/17: 1971 § 1 n. 2SN: 478 § 1 n. 2

KPK/83: 1675 § 1KPK/17: 1972SN: 479

KPK/83: 1675 § 2

KPK/83: 1676KPK/17: 1965SN: 473

KPK/83: 1677 § 1

KPK/83: 1677 § 2

KPK/83: 1677 § 3


§ 4. Post decem dies ab intimatione decreti computandos, si partes nihilopposuerunt, praeses vel ponens novo decreto causae instructionem de-cernat.

4° De probationibus

Can. 1364 � § 1. Defensori vinculi, partium patronis et, si in iudicio est,etiam promotori iustitiae ius est:1° interrogationi partium, testium et peritorum adesse salvo can. 1240;

2° acta iudicialia, etsi nondum publicata, invisere et documenta a parti-bus producta recognoscere.1

§ 2. Interrogationi, de qua in § 1, n. 1, partes assistere non possunt.2

Can. 1365 � Nisi probationes aliunde plenae habentur, iudex ad partiumdeclarationes, de quibus in can. 1217, § 2, aestimandas testes de ipsarumpartium credibilitate, si fieri potest, adhibeat praeter alia indicia et admi-nicula.3

Can. 1366 � In causis de impotentia vel de defectu consensus proptermentis morbum iudex unius periti vel plurium opera utatur, nisi ex adiunc-tis inutilis evidenter apparet; in ceteris causis servetur can. 1255.4

Can. 1367 � Si in instructione causae dubium valde probabile emersit denon secuta matrimonii consummatione, tribunal potest partibus consen-tientibus causam de nullitate matrimonii suspendere et instructionem com-plere ad obtinendam solutionem matrimonii sacramentalis non consum-mati; deinde acta ad Sedem Apostolicam mittat una cum petitione huiussolutionis ab alterutro vel utroque coniuge facta et cum voto tribunalis etEpiscopi eparchialis.5

1 S.C.S. Off., instr. (ad Ep. Rituum Orient.), a. 1883, tit. II, 10-11; tit. III, 21-23; tit.V, 28.

2 S.C. de Discip. Sacr., instr. 15 aug. 1936, art. 128.3 S.C.S. Off., instr. a. 1858; instr. (ad Ep. Rituum Orient.), a. 1883, tit. VI, art. 5; S.C.

pro Eccl. Orient., instr. 10 iun. 1935, II.


§ 4. Po dziesiêciu dniach od zawiadomienia o dekrecie, je¿eli strony niemaj¹ ¿adnych zastrze¿eñ, przewodnicz¹cy lub ponens nowym dekretemzarz¹dza instrukcjê sprawy.

4° Dowody

Kan. 1364 � § 1. Obroñca wêz³a, obroñcy stron, a tak¿e rzecznik spra-wiedliwo�ci, je¿eli wystêpuje w procesie, maj¹ prawo:1° byæ obecni podczas przes³uchania stron, �wiadków i bieg³ych, z za-

chowaniem kan. 1240;

2° przejrzeæ akta s¹dowe, chocia¿by jeszcze nie by³y og³oszone, i zapo-znaæ siê z dowodami przed³o¿onymi przez strony.

§ 2. Strony nie mog¹ byæ obecne podczas przes³uchania, o którym w § 1n. 1.

Kan. 1365 � Je�li nie ma sk¹din¹d pe³nych dowodów, sêdzia, dla ocenyzeznañ stron wed³ug przepisu kan. 1217 § 2, powinien siê pos³u¿yæ, je¿elito mo¿liwe, �wiadkami co do prawdomówno�ci samych stron, opróczinnych poszlak i wskazówek.

Kan. 1366 � W sprawach dotycz¹cych impotencji lub braku zgodyspowodowanej chorob¹ umys³ow¹, sêdzia powinien skorzystaæ z pomo-cy jednego lub kilku bieg³ych, chyba ¿e z okoliczno�ci wyra�nie wynika,¿e jest to bezu¿yteczne; w pozosta³ych sprawach nale¿y zachowaæ prze-pis kan. 1255.

Kan. 1367 � Je�li podczas instrukcji sprawy wy³oni siê bardzo prawdo-podobna w¹tpliwo�æ, dotycz¹ca niedope³nienia ma³¿eñstwa, trybuna³ mo¿ezawiesiæ za zgod¹ stron sprawê niewa¿no�ci, uzupe³niæ instrukcjê do otrzy-mania dyspensy od ma³¿eñstwa sakramentalnego niedope³nionego, na-stêpnie przes³aæ akta do Stolicy Apostolskiej, wraz z pro�b¹ o dyspensêod jednego lub obydwu ma³¿onków i z wnioskiem trybuna³u oraz bis-kupa.

KPK/83: 1677 § 4

KPK/83: 1678 § 1KPK/17: 1968, 1969SN: 476, 477KPK/83: 1678 § 1 n. 1KPK/17: 1968 n. 1,1969 n. 1SN: 476 n. 1, 477 n. 1KPK/83: 1678 § 1 n. 2KPK/17: 1968 n. 2SN: 476 n. 2

KPK/83: 1678 § 2

KPK/83: 1679KPK/17: 1975 § 1SN: 482 § 2

KPK/83: 1680KPK/17: 1976, 1982SN: 483, 489

KPK/83: 1681KPK/17: 1963 § 2SN: 471 § 2 n. 1, § 3

4 S.C.S. Off., instr. a. 1858; instr. (ad Ep. Rituum Orient.), a. 1883, tit. VI, art. 5; S.C.pro Eccl. Orient., instr. 10 iun. 1935, IV; S.C.S. Off., decr. 12 iun. 1942.

5 S.C.S. Off., instr. (ad Ep. Rituum Orient.), a. 1883, tit. VI, art. 5; S.C. pro Eccl.Orient., instr. 10 iun. 1935, I, 4; instr. 13 iul. 1953, 5; S.C. de Discip. Sacr., instr. 7 mar.1972, I, e); S. Rom. Rotae Trib., Normae, 16 ian. 1982, Allegato I, 2).


5° De sententia et de appellatione

Can. 1368 � § 1. Sententia, quae matrimonii nullitatem primum declara-vit, una cum appellationibus, si quae sunt, et ceteris actis iudicialibus intraviginti dies ab intimatione sententiae computandos ad tribunal appellatio-nis ex officio mittatur.1

§ 2. Si sententia pro matrimonii nullitate lata est in primo gradu iudicii,tribunal appellationis perpensis animadversionibus defensoris vinculi et,si quae sunt, etiam partium suo decreto vel decisionem continenter con-firmet vel causam ad ordinarium examen secundi gradus iudicii admit-tat.2

Can. 1369 � Si in gradu appellationis novum nullitatis matrimonii caputaffertur, tribunal potest illud tamquam in primo gradu iudicii admittere etde illo iudicare.3

Can. 1370 � § 1. Postquam sententia, quae matrimonii nullitatem pri-mum declaravit, in gradu appellationis confirmata est vel decreto vel al-tera sententia, ii, quorum matrimonium declaratum est nullum, possuntnovum matrimonium celebrare statim ac decretum vel altera sententiaipsis intimata est, nisi id prohibetur vetito ipsi sententiae vel decreto ap-posito aut ab Hierarcha loci statuto.4

§ 2. Can. 1325 servandus est, etsi sententia, quae matrimonii nullitatemdeclaravit, non altera sententia, sed decreto confirmata est.

Can. 1371 � Statim ac sententia facta est exsecutiva, Vicarius iudicialisdebet eandem notificare Hierarchae loci, ubi matrimonium celebratumest; hic Hierarcha vero curare debet, ut quam primum de declarata nul-litate matrimonii et de vetitis forte statutis in libris matrimoniorum et bap-tizatorum mentio fiat.

1 S.C.S. Off., instr. (ad Ep. Rituum Orient.), a. 1883, tit. IV, 25; Paulus VI, litt. Cummatrimonialium, 8 sep. 1973, VIII, § 1.

2 Paulus VI, litt. Cum matrimonialium, 8 sep. 1973, VIII, §§ 2-3. � Pont. Comm. Decr.Conc. Vat. II interpr., resp. 31 oct. 1973; resp. 14 feb. 1974; resp. 1 iul. 1976.


5° Wyrok i apelacja

Kan. 1368 � § 1. Wyrok orzekaj¹cy za pierwszym razem niewa¿no�æma³¿eñstwa, wraz z apelacjami, je�li takie s¹, i pozosta³ymi aktami s¹do-wymi, nale¿y przes³aæ z urzêdu do trybuna³u apelacyjnego, w ci¹gu dwu-dziestu dni od og³oszenia wyroku.

§ 2. Je¿eli wyrok za niewa¿no�ci¹ ma³¿eñstwa zosta³ wydany na pierw-szym stopniu s¹du, trybuna³ apelacyjny, po zapoznaniu siê z uwagamiobroñcy wêz³a i, je¿eli takie s¹, tak¿e stron, swoim dekretem albo bezzw³oki potwierdza rozstrzygniêcie, albo dopuszcza sprawê do zwyczaj-nego rozpatrzenia na drugim stopniu s¹du.

Kan. 1369 � Je¿eli na stopniu apelacyjnym zg³oszono nowy tytu³ nie-wa¿no�ci ma³¿eñstwa, trybuna³ mo¿e go dopu�ciæ i rozstrzygn¹æ jakopierwsza instancja.

Kan. 1370 � § 1. Po tym, gdy wyrok stwierdzaj¹cy za pierwszym ra-zem niewa¿no�æ ma³¿eñstwa zostanie potwierdzony w trybunale apela-cyjnym czy to dekretem, czy drugim wyrokiem, ci, których ma³¿eñstwozosta³o orzeczone za niewa¿ne, mog¹ zawrzeæ nowe ma³¿eñstwo zaraz,gdy dekret lub drugi wyrok zostanie im podany do wiadomo�ci, chyba ¿ezosta³o to zabronione zakazem zamieszczonym w wyroku lub dekreciealbo przez Hierarchê miejsca.

§ 2. Przepisy kan. 1325 nale¿y zachowaæ równie¿, je¿eli wyrok, któryorzek³ niewa¿no�æ ma³¿eñstwa, zosta³ potwierdzony nie drugim wyro-kiem, lecz dekretem.

Kan. 1371 � Zaraz gdy wyrok sta³ siê wykonalny, wikariusz s¹dowywinien zawiadomiæ o nim Hierarchê miejsca, w którym ma³¿eñstwo zo-sta³o zawarte. On za� ma siê zatroszczyæ, by w ksiêgach ma³¿eñstwi ochrzczonych jak najszybciej dokonano adnotacji o orzeczonej niewa¿-no�ci ma³¿eñstwa i o ustalonych ewentualnie zakazach.

KPK/83: 1682 § 1KPK/17: 1986SN: 493

KPK/83: 1682 § 2

KPK/83: 1683SN: 494

KPK/83: 1684 § 1KPK/17: 1987SN: 495

KPK/83: 1684 § 2

KPK/83: 1685KPK/17: 1988SN: 496

3 S.C. de Discip. Sacr., instr. 15 aug. 1936, art. 219, § 2; S. Rom. Rotae Trib., Normae,16 ian. 1982, Allegato I, 1).

4 Paulus VI, litt. Cum matrimonialium, 8 sep. 1973, VIII, § 3. � S.C.S. Off., instr. (adEp. Rituum Orient.), a. 1883, tit. V, 30.


6° De processu documentali

Can. 1372 � § 1. Admissa petitione Vicarius iudicialis vel iudex ab ipsodesignatus potest praetermissis sollemnibus ordinarii processus, sed cita-tis partibus et cum interventu defensoris vinculi matrimonii nullitatemsententia declarare, si ex documento, quod nulli contradictioni vel excep-tioni est obnoxium, certo constat de exsistentia impedimenti dirimentisvel de defectu formae celebrationis matrimonii iure praescriptae, dum-modo pari certitudine pateat dispensationem datam non esse, aut de de-fectu validi mandati procuratoris.1

§ 2. Si vero agitur de eo, qui formam celebrationis matrimonii iure praes-criptam servare debuit, sed matrimonium attentavit coram officiali civilivel ministro acatholico, sufficit investigatio praematrimonialis, de qua incan. 784, ad comprobandum eius statum liberum.2

Can. 1373 � § 1. A sententia, de qua in can. 1372, § 1, defensor vinculi,si prudenter existimat vel vitia vel dispensationis defectum non esse cer-ta, appellare debet ad iudicem tribunalis secundi gradus, ad quem actasunt mittenda quique scripto certior faciendus est agi de processu docu-mentali.3

§ 2. Integrum manet parti, quae se gravatam putet, ius appellandi.

Can. 1374 � Iudex tribunalis secundi gradus cum interventu defensorisvinculi et auditis partibus decernat, utrum sententia sit confirmanda anpotius procedendum in causa sit ad ordinariam normam iuris; quo in casueam remittit ad tribunal primi gradus.4

7° Normae generales

Can. 1375 � Causae ad matrimonii nullitatem declarandam non possuntiudicio contentioso summario tractari.

1 S.C.S. Off., decr. 21 iun. 1912, ad 2; 10 maii 1941, ad III; Paulus VI, litt. Cummatrimonialium, 8 sep. 1973, X-XI.

2 Pont. Comm. Cod. Iur. Can. Auth. Interpr., resp. 11 iul. 1984, II.


6° Proces oparty na dokumentach

Kan. 1372 � § 1. Po przyjêciu skargi wikariusz s¹dowy lub sêdzia przezniego wyznaczony, pomijaj¹c formalno�ci zwyczajnego procesu, ale wzy-waj¹c strony z udzia³em obroñcy wêz³a, mo¿e orzec niewa¿no�æ ma³-¿eñstwa, je�li z dokumentu, który nie podlega ¿adnemu sprzeciwowi lubzarzutowi, wynika w sposób pewny istnienie przeszkody zrywaj¹cej lubbrak przepisanej prawem formy zawarcia ma³¿eñstwa, je¿eli z tak¹ sam¹pewno�ci¹ wiadomo, ¿e dyspensa nie zosta³a udzielona albo ¿e pe³no-mocnik nie posiada³ wa¿nego zlecenia.

§ 2. Je¿eli za� chodzi o osobê, która prawnie przepisan¹ formê zawarciama³¿eñstwa powinna by³a zachowaæ, lecz usi³owa³a zawrzeæ ma³¿eñ-stwo wobec urzêdnika �wieckiego lub szafarza niekatolickiego, wystar-czy badanie przedma³¿eñskie, o którym w kan. 784, w celu stwierdzeniastanu wolnego tej osoby.

Kan. 1373 � § 1. Przeciwko wyrokowi, o którym w kan. 1372 § 1,obroñca wêz³a, je¿eli roztropnie uwa¿a, ¿e albo wadliwo�ci, albo brakdyspensy nie s¹ pewne, powinien apelowaæ do sêdziego drugiej instancji,do którego nale¿y przes³aæ akta i zaznaczyæ na pi�mie, ¿e chodzi o pro-ces oparty na dokumentach.

§ 2. Nienaruszone pozostaje prawo do apelacji strony, która czuje siêpokrzywdzona.

Kan. 1374 � Sêdzia drugiej instancji, z udzia³em obroñcy wêz³a i powys³uchaniu stron, winien rozstrzygn¹æ, czy nale¿y zatwierdziæ wyrok,czy raczej za³atwiæ sprawê wed³ug zwyk³ych przepisów prawa; w któ-rym to wypadku odsy³a j¹ do trybuna³u pierwszej instancji.

7° Normy ogólne

Kan. 1375 � Sumarycznym procesem spornym nie mog¹ byæ rozpatry-wane sprawy dotycz¹ce orzeczenia niewa¿no�ci ma³¿eñstwa.

KPK/83: 1686KPK/17: 1990SN: 498

KPK/83: 1687 § 1KPK/17: 1991SN: 499

KPK/83: 1687 § 2

KPK/83: 1688KPK/17: 1992SN: 500

KPK/83: 1690

3 Paulus VI, litt. Cum matrimonialium, 8 sep. 1973, XII.4 Paulus VI, litt. Cum matrimonialium, 8 sep. 1973, XIII.


Can. 1376 � In ceteris, quae ad rationem procedendi attinent, applicandisunt, nisi rei natura obstat, canones de iudiciis in genere et de iudiciocontentioso ordinario servatis normis specialibus de causis, quae ad bo-num publicum spectant.

Can. 1377 � In sententia partes moneantur de obligationibus moralibusvel etiam civilibus, quibus forte tenentur, altera erga alteram et erga filiosad debitam sustentationem et educationem praestandas.

Art. II � De causis separationis coniugum

Can. 1378 � § 1. Separatio personalis coniugum, nisi aliter pro locisparticularibus legitime provisum est, decerni potest decreto Episcopi epar-chialis vel sententia iudicis.

§ 2. Ubi vero decisio ecclesiastica effectus civiles non sortitur vel sisententia civilis praevidetur non contraria iuri divino, Episcopus epar-chialis eparchiae commorationis coniugum potest perpensis specialibusadiunctis licentiam concedere adeundi forum civile.

§ 3. Si causa versatur etiam circa effectus mere civiles matrimonii, sata-gat iudex, ut de licentia Episcopi eparchialis causa inde ab initio ad forumcivile deferatur.

Can. 1379 � § 1. Nisi qua pars iudicium contentiosum ordinarium petit,iudicium contentiosum summarium adhibeatur.

§ 2. Si iudicium contentiosum ordinarium adhibitum est et appellatio in-terponitur, tribunal secundi gradus auditis partibus suo decreto vel deci-sionem continenter confirmet vel causam ad ordinarium examen secundigradus iudicii admittat.

Can. 1380 � Quod attinet ad tribunalis competentiam, servetur can.1359, nn. 2 et 3.

Can. 1381 � Iudex, antequam causam acceptat et quoties spem boniexitus perspicit, pastoralia media adhibeat, ut coniuges concilientur et adconsortium vitae coniugalis restaurandum inducantur.


Kan. 1376 � W pozosta³ych kwestiach dotycz¹cych sposobu postêpo-wania, nale¿y stosowaæ, je�li nie sprzeciwia siê temu natura rzeczy, ka-nony o procesie w ogólno�ci i o zwyczajnym procesie spornym, z zacho-waniem norm specjalnych co do spraw odnosz¹cych siê do dobra pu-blicznego.

Kan. 1377 � W wyroku nale¿y upomnieæ strony o zobowi¹zaniach moral-nych lub tak¿e cywilnych, którymi ewentualnie s¹ zwi¹zane jedna stronawzglêdem drugiej i wobec dzieci, co do obowi¹zku utrzymania i wycho-wania.

Art. II � Sprawy o separacjê ma³¿onków

Kan. 1378 � § 1. Separacja osobowa ma³¿onków, je¿eli zgodnie z przepi-sami prawa nie zarz¹dzono inaczej w odniesieniu do szczególnych miejsc,mo¿e byæ zarz¹dzona dekretem biskupa eparchialnego lub wyrokiemsêdziego.

§ 2. Gdzie za� decyzja ko�cielna nie powoduje skutków cywilnych lubje¿eli przewiduje siê, ¿e wyrok cywilny nie bêdzie przeciwny prawu Bo-¿emu, Biskup eparchialny pobytu ma³¿onków, po rozwa¿eniu szczegól-nych okoliczno�ci, mo¿e udzieliæ zezwolenia na zwrócenie siê do s¹du�wieckiego.

§ 3. Je�li sprawa dotyczy tak¿e czysto cywilnych skutków ma³¿eñstwa,niech sêdzia stara siê, by za zezwoleniem Biskupa eparchialnego, spra-wa ju¿ od pocz¹tku zosta³a wniesiona do s¹du �wieckiego.

Kan. 1379 � § 1. Je¿eli która� strona nie poprosi o zwyczajny processporny, nale¿y zastosowaæ sumaryczny proces sporny.

§ 2. Je¿eli zastosowano zwyczajny proces sporny i zg³oszono apelacjê,trybuna³ drugiego stopnia po wys³uchaniu stron powinien swoim dekre-tem albo potwierdziæ powziêt¹ decyzjê albo sprawê przekazaæ s¹dowidrugiej instancji do zwyczajnego postêpowania.

Kan. 1380 � W tym, co dotyczy w³a�ciwo�ci trybuna³u, nale¿y zacho-waæ przepisy kan. 1359 nn. 2 i 3.

Kan. 1381 � Sêdzia, zanim przyjmie sprawê i ilekroæ dostrzega nadziejêdobrego wyniku, powinien zastosowaæ �rodki pastoralne, by ma³¿onkowiepogodzili siê i zostali sk³onieni do wznowienia ma³¿eñskiego ¿ycia wspólnego.

KPK/83: 1691

KPK/83: 1689

KPK/83: 1692 § 1CA: 119-120

KPK/83: 1692 § 2

KPK/83: 1692 § 3

KPK/83: 1693 § 1

KPK/83: 1693 § 2

KPK/83: 1694

KPK/83: 1695


Can. 1382 � Causis de coniugum separatione interesse debet promotoriustitiae ad normam can. 1097.

Art. III � De processu praesumptae mortis coniugis

Can. 1383 � § 1. Quoties coniugis mors authentico documento eccle-siastico vel civili comprobari non potest, alter coniux a vinculo matrimoniisolutus non habeatur nisi post declarationem de morte praesumpta abEpiscopo eparchiali factam.1

§ 2. Hanc declarationem Episcopus eparchialis tantummodo facere po-test, si peractis opportunis investigationibus ex testium depositionibus, exfama aut ex indiciis moralem certitudinem de coniugis morte obtinuit;sola coniugis absentia, etsi diuturna, non sufficit.

§ 3. In casibus incertis et implexis Episcopus eparchialis intra fines terri-torii Ecclesiae patriarchalis potestatem suam exercens consulat Patriar-cham; ceteri Episcopi eparchiales vero Sedem Apostolicam consulant.

§ 4. In processu praesumptae mortis coniugis requiritur interventus pro-motoris iustitiae, non vero defensoris vinculi.

Art. IV � De modo procedendi ad obtinendamsolutionem matrimonii non consummati aut solutionem

matrimonii in favorem fidei

Can. 1384 � Ad obtinendam solutionem matrimonii non consummati autsolutionem matrimonii in favorem fidei adamussim serventur normaespeciales a Sede Apostolica latae.2

1 Pont. Comm. Cod. Iur. Can. Auth. Interpr., resp. 26 mar. 1952, I. � Quinisext. can.93; S. Basilius M., cann. 31, 36.

2 Quoad matrimonium non consummatum: Trid., sess. XXIV, De matrimonio, can. 6;S.C. de Prop. Fide, instr. (ad Ep. Graeco-Rumen.), a. 1858; S.C.S. Off., instr. a. 1858;instr. (ad Ep. Rituum Orient.), a. 1883, tit. VI, artt. 4-5; S.C. pro Eccl. Orient., instr. 10iun. 1935; instr. 13 iul. 1953; Paulus VI, const. ap. Regimini Ecclesiae universae, 15 aug.


Kan. 1382 � W sprawach o separacjê ma³¿onków powinien braæ udzia³rzecznik sprawiedliwo�ci, wed³ug przepisu kan. 1097.

Art. III � Proces dotycz¹cy domniemanej �mierci wspó³ma³¿onka

Kan. 1383 � § 1. Ilekroæ �mieræ wspó³ma³¿onka nie mo¿e byæ potwier-dzona autentycznym dokumentem ko�cielnym lub �wieckim, drugi ma³-¿onek nie jest uwa¿any za wolnego od wêz³a ma³¿eñskiego, chyba ¿eBiskup eparchialny wyda³ deklaracjê o domniemanej �mierci.

§ 2. Biskup eparchialny mo¿e wydaæ tak¹ deklaracjê tylko wtedy, je¿elipo przeprowadzeniu odpowiednich dochodzeñ, z zeznañ �wiadków, z roz-g³osu albo z poszlak osi¹gnie moraln¹ pewno�æ o �mierci wspó³ma³¿on-ka; sama nieobecno�æ wspó³ma³¿onka, chocia¿by d³ugotrwa³a, nie wy-starcza.

§ 3. W wypadkach niepewnych i skomplikowanych, Biskup eparchialnywykonuj¹c swoj¹ w³adzê w granicach terytorium Ko�cio³a patriarchal-nego, winien zasiêgn¹æ rady Patriarchy; pozostali za� Biskupi eparchial-ni powinni zasiêgn¹æ rady Stolicy Apostolskiej.

§ 4. W procesie dotycz¹cym domniemanej �mierci wspó³ma³¿onka wy-maga siê udzia³u rzecznika sprawiedliwo�ci, nie za� obroñcy wêz³a.

Art. IV � Sposób postêpowania w celu otrzymania dyspensyod ma³¿eñstwa niedope³nionego

albo dyspensy ze wzglêdu na dobro wiary

Kan. 1384 � W celu otrzymania dyspensy od ma³¿eñstwa niedope³-nionego albo dyspensy od ma³¿eñstwa dla dobra wiary, nale¿y �ci�le za-chowaæ normy specjalne wydane przez Stolicê Apostolsk¹.

S. Congregatio pro Sacramentis, Litterae circulares �De processu super matrimonio ratoet non consummato� 20 dec. 1986, Monitor Ecclesiasticus 112 (1987) 423-429.Congregatio pro Doctrina Fidei, Normae de conficiendo processu pro solutione vinculimatrimonialis in favorem fidei, E Civitate Vaticana 2001.

KPK/83: 1696

KPK/83: 1707 § 1CA: 43, 59 § 2

KPK/83: 1707 § 2

KPK/83: 1707 § 3

KPK/83: 1698 § 1KPK/17: 1962SN: 470, 471CA: 108

1967, 56; S.C. de Discip. Sacr., instr. 7 mar. 1972; Secret. Status, rescr. ex audientia, 15 iul.1973; Ioannes Paulus II, const. ap. Pastor Bonus, 28 iun. 1988, artt. 58 § 2, 67.

Quoad solutionem matrimonii in favorem fidei: S.C.S. Off., instr. 1 maii 1934;notificatio, 28 maii 1956; resp. 2 ian. 1959; resp. 12 iul. 1960; S.C. pro Doctr. Fidei, resp.14 iul. 1967; Instructio pro solutione matrimonii in favorem fidei et normae procedurales..., 6 dec. 1973.

* NORMY SPECJALNE

* NORMY SPECJALNE


CAPUT IIDe causis ad sacrae ordinationis nullitatem declarandam

Can. 1385 � Validitatem sacrae ordinationis ius habent accusandi siveipse clericus sive Hierarcha, cui clericus subest vel in cuius eparchiaordinatus est.

Can. 1386 � § 1. Libellus de validitate sacrae ordinationis accusandamitti debet ad competens Curiae Romanae Dicasterium, quod decernet,utrum causa ab ipso an a tribunali ab eo designato sit agenda.1

§ 2. Si Dicasterium causam ad tribunal remisit, serventur, nisi rei naturaobstat, canones de iudiciis in genere et de iudicio contentioso ordinario,non vero canones de iudicio contentioso summario.

§ 3. Misso libello clericus ordines sacros exercere ipso iure vetatur.

Can. 1387 � Post secundam sententiam, quae nullitatem sacrae ordina-tionis confirmavit, clericus omnia iura statui clericali propria amittit et abomnibus obligationibus eiusdem status liberatur.

CAPUT IIIDe procedura in parochis amovendis vel transferendis

Can. 1388 � In amotione vel translatione parochorum servandi suntcann. 1389-1400, nisi iure particulari a Sede Apostolica approbato aliudstatuitur.

Art. I � De modo procedendi in amotione parochorum

Can. 1389 � Si alicuius parochi ministerium aliqua de causa, etiam citragravem ipsius culpam, noxium aut saltem inefficax evasit, parochus abEpiscopo eparchiali a paroecia amoveri potest.2

1 Paulus VI, const. ap. Regimini Ecclesiae universae, 15 aug. 1968, artt. 45, 57;Ioannes Paulus II, const. ap. Pastor Bonus, 28 iun. 1988, artt. 58 § 2, 68.


ROZDZIA£ IISprawy o orzeczenie niewa¿no�ci �wiêceñ

Kan. 1385 � Prawo zaskar¿ania wa¿no�ci �wiêceñ posiada albo samduchowny, albo Hierarcha, któremu duchowny podlega, albo w któregoeparchii otrzyma³ �wiêcenia.

Kan. 1386 � § 1. Skarga powodowa winna byæ przes³ana do w³a�ciwejDykasterii Kurii Rzymskiej, która decyduje, czy sprawa ma byæ prowa-dzona przez ni¹ sam¹, czy te¿ przez wyznaczony przez ni¹ trybuna³.

§ 2. Je¿eli dykasteria przekaza³a sprawê trybuna³owi, nale¿y zachowaækanony o procesach w ogólno�ci oraz o zwyczajnym procesie spornym,nie za� kanony o sumarycznym procesie spornym, chyba ¿e sprzeciwiasiê temu natura rzeczy.

§ 3. Po przes³aniu skargi powodowej zabrania siê duchownemu wyko-nywania �wiêceñ, na mocy samego prawa.

Kan. 1387 � Po drugim wyroku, który potwierdzi³ niewa¿no�æ �wiêceñ,duchowny traci wszystkie uprawnienia w³a�ciwe stanowi duchownemui zostaje zwolniony ze wszystkich obowi¹zków tego stanu.

ROZDZIA£ IIIProcedura przy odwo³ywaniu lub przenoszeniu proboszczów

Kan. 1388 � Przy odwo³ywaniu lub przenoszeniu proboszczów nale¿yzachowaæ kanony 1389-1400, chyba ¿e prawo partykularne zatwierdzo-ne przez Stolicê Apostolsk¹ co innego stanowi.

Art. I � Sposób postêpowania przy odwo³ywaniu proboszczów

Kan. 1389 � Gdy pos³ugiwanie jakiego� proboszcza, na skutek jakiej�przyczyny, nawet bez jego powa¿nej winy, staje siê szkodliwe lub przy-najmniej nieskuteczne, mo¿e on zostaæ odwo³any z parafii przez Biskupaeparchialnego.

KPK/83: 1708KPK/17: 1994 § 1SN: 502 § 1

KPK/83: 1709 § 1KPK/17: 1993 § 1SN: 501 § 1

KPK/83: 1710KPK/17: 1993 § 2,1995SN: 501 § 2, 503-504,506 § 2

KPK/83: 1709 § 2KPK/17: 1997SN: 505

KPK/83: 1712KPK/17: 1998 § 1SN: 506 § 1

KPK/83: 1740KPK/17: 2147 § 1,2157 § 1

2 Trid., sess. XXI, De ref., can. 6; Vat. II, decr. Christus Dominus, 31 �Praeterea�;Paulus VI, litt. ap. Ecclesiae sanctae, 6 aug. 1966, 1, 20, § 1; Pont. Comm. Decr. Conc.Vat. II Interpr., resp. 7 iul. 1978.


Can. 1390 � Causae, ob quas parochus a sua paroecia legitime amoveripotest, hae praesertim sunt:1° modus agendi, qui communioni ecclesiasticae grave detrimentum vel

perturbationem affert;2° imperitia aut permanens mentis vel corporis infirmitas, quae paro-

chum suis muneribus utiliter obeundis imparem reddunt;3° bonae existimationis amissio penes probos et graves paroecianos vel

aversio in parochum, quae praevidentur non brevi cessaturae;

4° gravis neglectus vel violatio obligationum parochi, quae post monitio-nem persistit;

5° mala rerum temporalium administratio cum gravi Ecclesiae damno,quoties huic malo aliud remedium afferri non potest.

Can. 1391 � § 1. Si ex instructione peracta constat adesse causamamotionis, Episcopus eparchialis rem discutiat cum duobus parochis excoetu parochorum, quos consilium presbyterale Episcopo eparchiali pro-ponente ad hoc stabiliter elegit, selectis; si vero exinde censet ad amotio-nem esse deveniendum, causa et argumentis ad validitatem indicatis pa-rocho paterne suadeat, ut intra tempus quindecim dierum renuntiet.

§ 2. Parochus, qui est sodalis instituti religiosi vel societatis vitae commu-nis ad instar religiosorum amoveri potest ad nutum sive Episcopi epar-chialis certiore facto Superiore maiore sive Superioris maioris certiorefacto Episcopo eparchiali non requisito alterius consensu.

Can. 1392 � Renuntiatio a parocho fieri potest etiam sub condicione,dummodo haec ab Episcopo eparchiali legitime acceptari possit et reap-se acceptetur.

Can. 1393 � § 1. Si parochus intra praestitutos dies non respondit, Epi-scopus eparchialis iteret invitationem prorogando tempus utile ad respon-dendum.

§ 2. Si Episcopo eparchiali constat parochum alteram invitationem rece-pisse, non autem respondisse, etsi nullo impedimento detentum, aut siparochus renuntiationem sine motivis recusat, Episcopus eparchialis de-cretum amotionis ferat.


Kan. 1390 � Przyczyny, dla których proboszcz mo¿e byæ odwo³any zparafii zgodnie z przepisami prawa, s¹ zw³aszcza nastêpuj¹ce:1° sposób postêpowania, który przynosi ko�cielnej wspólnocie powa¿n¹

szkodê lub zamieszanie;2° nieudolno�æ albo trwa³a choroba umys³owa lub fizyczna, która czyni

proboszcza nieu¿ytecznym w wype³nianiu jego zadañ;3° utrata dobrego imienia u uczciwych i powa¿nych parafian lub nie-

chêæ w stosunku do proboszcza, które wed³ug przewidywania szyb-ko nie ustan¹;

4° powa¿ne zaniedbanie lub naruszanie obowi¹zków proboszcza, któretrwa mimo upomnienia;

5° z³e zarz¹dzanie dobrami doczesnymi, z wielk¹ szkod¹ Ko�cio³a, ile-kroæ temu z³u nie mo¿na zaradziæ innym �rodkiem.

Kan. 1391 � § 1. Je¿eli na podstawie przeprowadzonego badania ustalisiê, ¿e istnieje przyczyna do odwo³ania, Biskup eparchialny omawia spra-wê z dwoma proboszczami, wybranymi z zespo³u proboszczów, którychrada kap³añska na propozycjê Biskupa eparchialnego na sta³e w tymcelu wybra³a; je�li Biskup dojdzie nastêpnie do wniosku, ¿e nale¿y przy-st¹piæ do odwo³ania, podaj¹c � do wa¿no�ci � przyczynê i argumenty,radzi proboszczowi po ojcowsku, by zrezygnowa³ w ci¹gu piêtnastu dni.

§ 2. Proboszcz, który jest cz³onkiem instytutu zakonnego lub stowarzy-szenia ¿ycia wspólnego na wzór zakonników, mo¿e byæ odwo³any takwed³ug uznania Biskupa eparchialnego po zawiadomieniu prze³o¿onegowy¿szego, jak i przez prze³o¿onego wy¿szego po zawiadomieniu Biskupaeparchialnego, bez wymagania zgody drugiego.

Kan. 1392 � Zrzeczenie siê proboszcza mo¿e siê dokonaæ tak¿e podwarunkiem, byleby to by³o mo¿liwe do przyjêcia przez Biskupa epar-chialnego i rzeczywi�cie zosta³o przyjête, zgodnie z przepisami prawa.

Kan. 1393 � § 1. Je�li proboszcz w wyznaczonych dniach nie odpowie,Biskup eparchialny ponawia wezwanie, przed³u¿aj¹c czas u¿yteczny naodpowied�.

§ 2. Je�li Biskup eparchialny ustali, ¿e proboszcz otrzyma³ drugie we-zwanie i nie odpowiedzia³, chocia¿ nie mia³ ¿adnej przeszkody, albo je�liproboszcz nie chce zrezygnowaæ, nie przytaczaj¹c ¿adnych motywów,Biskup eparchialny powinien wydaæ dekret odwo³ania.

KPK/83: 1741KPK/17: 2147 § 2

KPK/83: 1741 n. 1

KPK/83: 1741 n. 2KPK/17: 2147 § 2 n. 1

KPK/83: 1741 n. 3KPK/17: 2147 § 2 n.2, 3

KPK/83: 1741 n. 4

KPK/83: 1741 n. 5KPK/17: 2147 § 2 n. 5

KPK/83: 1742 § 1KPK/17: 2148 § 1,2, 2158

KPK/83: 1742 § 2KPK/17: 2157 § 2

KPK/83: 1743KPK/17: 2150 § 3

KPK/83: 1744 § 1KPK/17: 2149 § 2,2161 § 1

KPK/83: 1744 § 2KPK/17: 2149 § 1


Can. 1394 � Si vero parochus causam adductam eiusque rationes oppug-nat motiva allegans, quae insufficientia Episcopo eparchiali videntur, hic,ut valide agat:1° invitet illum, ut inspectis actis suas impugnationes in relatione scripto

danda colligat, immo probationes in contrarium, si quas habet, affe-rat;

2° deinde completa, si opus est, instructione una cum eisdem duobusparochis, de quibus in can. 1391, § 1, nisi alii propter illorum impossi-bilitatem sunt designandi, rem perpendat;

3° tandem statuat, utrum parochus sit amovendus necne, et mox decre-tum de re ferat.

Can. 1395 � Amoto parocho Episcopus eparchialis consulat collationealterius officii, si ille ad hoc idoneus est, vel pensione, prout casus fert etadiuncta permittunt.

Can. 1396 � § 1. Parochus amotus debet a parochi officio exercendoabstinere, quam primum liberam relinquere domum paroecialem et omnia,quae ad paroeciam pertinent, illi tradere, cui Episcopus eparchialis paroe-ciam commisit.

§ 2. Si vero de infirmo agitur, qui ex domo paroeciali sine incommodo nonpotest alio transferri, Episcopus eparchialis eidem relinquat domus paroe-cialis usum, etiam exclusivum, eadem necessitate durante.

§ 3. Pendente recursu adversus amotionis decretum Episcopus epar-chialis non potest novum parochum nominare, sed per administratoremparoeciae interim provideat.1

Art. II � De modo procedendi in translatione parochorum

Can. 1397 � Si salus animarum vel Ecclesiae necessitas aut utilitaspostulat, ut parochus a sua, quam utiliter regit, ad aliam paroeciam aut adaliud officium transferatur, Episcopus eparchialis eidem translationemscripto proponat ac suadeat, ut pro Dei atque animarum amore consen-tiat.2

1 Sign. Apost., decisio, 1 nov. 1970; Pont. Comm. Decr. Conc. Vat. II Interpr., resp.1 iul. 1971.


Kan. 1394 � Je¿eli za� proboszcz podwa¿a podan¹ przyczynê i jej pod-stawy, przytaczaj¹c motywy, które wydaj¹ siê Biskupowi eparchialnemuniewystarczaj¹ce, ten, aby móg³ wa¿nie dzia³aæ:1° powinien go wezwaæ, by przejrzawszy akta, zebra³ w pisemnej rela-

cji swoje argumenty, a nawet przedstawi³ przeciwne dowody, je�litakie posiada;

2° nastêpnie, po uzupe³nieniu instrukcji, winien sprawê rozwa¿yæ, wrazz dwoma proboszczami, o których w kan. 1391 § 1, chyba ¿e dorozwa¿enia tej sprawy trzeba wyznaczyæ innych, poniewa¿ ci niemog¹ tego uczyniæ;

3° wreszcie ma zadecydowaæ, czy proboszcza nale¿y odwo³aæ czy te¿nie, i zaraz powinien wydaæ w tej sprawie dekret.

Kan. 1395 � Biskup eparchialny powinien zadbaæ, by odwo³anemu pro-boszczowi albo przydzieliæ inny urz¹d, je¿eli jest do tego zdolny, albowyznaczyæ pensjê, w zale¿no�ci od tego, czy przypadek i okoliczno�ci nato pozwalaj¹.

Kan. 1396 � § 1. Odwo³any proboszcz powinien siê powstrzymaæ odwykonywania urzêdu proboszcza, jak najszybciej pozostawiæ wolny domparafialny i wszystko, co nale¿y do parafii, przekazaæ temu, komu Bi-skup eparchialny parafiê powierzy³.

§ 2. Je¿eli za� chodzi o chorego, który nie mo¿e byæ bez trudno�ci prze-niesiony z domu parafialnego na inne miejsce, Biskup eparchialny powi-nien mu pozostawiæ u¿ywanie domu parafialnego, nawet wy³¹czne, naczas trwania tej konieczno�ci.

§ 3. Podczas rekursu przeciw dekretowi odwo³ania Biskup eparchialnynie mo¿e mianowaæ nowego proboszcza, ale na ten czas powinien usta-nowiæ administratora parafialnego.

Art. II � Sposób postêpowania przy przenoszeniu proboszczów

Kan. 1397 � Je�li zbawienie dusz albo potrzeba lub po¿ytek Ko�cio³awymaga tego, by proboszcz ze swojej parafii, któr¹ owocnie kierowa³,zosta³ przeniesiony do innej parafii albo na inny urz¹d, Biskup eparchial-ny powinien mu na pi�mie zaproponowaæ przeniesienie i zachêciæ, abysiê na nie zgodzi³, ze wzglêdu na mi³o�æ Boga i dusz.

KPK/83: 1745KPK/17: 2153, 2159

KPK/83: 1745 n. 1KPK/17: 2153 § 1,2159

KPK/83: 1745 n. 2KPK/17: 2153 § 1,2159

KPK/83: 1745 n. 3KPK/17: 2153 § 3,2161 § 1

KPK/83: 1746KPK/17: 2154 § 1,2161 § 2

KPK/83: 1747 § 1KPK/17: 2156 § 1

KPK/83: 1747 § 2KPK/17: 2156 § 2

KPK/83: 1747 § 3KPK/17: 2146 § 3

KPK/83: 1748KPK/17: 2162

2 Paulus VI, litt. ap. Ecclesiae sanctae, 6 aug. 1966, I, 20, § 2.


Can. 1398 � Si parochus consilio ac suasionibus Episcopi eparchialisobsequi non intendit, rationes scripto exponat.

Can. 1399 � § 1. Episcopus eparchialis, si non obstantibus allatis ratio-nibus iudicat a suo proposito non esse recedendum, cum duobus parochisex coetu, de quo in can. 1391, § 1, selectis rationes perpendat, quaetranslationi favent vel obstant; si vero exinde translationem peragendamcenset, paternas exhortationes parocho iteret.

§ 2. His peractis, si adhuc et parochus renuit et Episcopus eparchialisputat translationem esse faciendam, hic decretum translationis ferat sta-tuens paroeciam elapso determinato die esse vacaturam.

§ 3. Hoc die inutiliter elapso Episcopus eparchialis paroeciam vacantemdeclaret.

Can. 1400 � In casu translationis serventur can. 1396, iura quaesita etaequitas.


Kan. 1398 � Je�li proboszcz nie zamierza przyj¹æ rady i namowy Bisku-pa eparchialnego, powinien przedstawiæ na pi�mie swoje racje.

Kan. 1399 � § 1. Biskup eparchialny, je¿eli mimo przytoczonych racjiuwa¿a, ¿e nie powinien odstêpowaæ od swojego zamierzenia, musi zdwoma proboszczami z zespo³u, o którym w kan. 1391 § 1, rozwa¿yæracje, które s¹ za lub przeciw przeniesieniu; je�li nadal uwa¿a, ¿e nale¿ydokonaæ przeniesienia, powinien ponowiæ wobec proboszcza ojcowskiewezwanie.

§ 2. Po dokonaniu tego, je¿eli i proboszcz w dalszym ci¹gu siê wymawiai Biskup eparchialny uwa¿a, ¿e trzeba dokonaæ przeniesienia, wydajedekret przenosz¹cy proboszcza, postanawiaj¹c, ¿e parafia po up³ywiewyznaczonego dnia bêdzie wakowaæ.

§ 3. Po u¿ytecznym up³ywie tego dnia, Biskup eparchialny powinien og³o-siæ, ¿e parafia wakuje.

Kan. 1400 � W sprawach przeniesienia nale¿y stosowaæ przepisy kan.1396 z zachowaniem praw nabytych i s³uszno�ci.

KPK/83: 1749KPK/17: 2164

KPK/83: 1750KPK/17: 2165, 2166

KPK/83: 1751 § 1KPK/17: 2167 § 1

KPK/83: 1751 § 2KPK/17: 2167 § 2

KPK/83: 1752KPK/17: 2146 § 3

800 Titulus XXVII � De sanctionibus poenalibus in Ecclesia

TITULUS XXVIIDE SANCTIONIBUS POENALIBUS IN ECCLESIA

CAPUT IDe delictis et poenis in genere

Can. 1401 � Cum omnem rationem init Deus, ut errantem ovem redu-cat, illi, qui ab Eo solvendi et ligandi potestatem acceperunt, morbo eorum,qui deliquerunt, convenientem medicinam afferant, eos arguant, obse-crent, increpent in omni patientia et doctrina, immo poenas imponant, utvulneribus a delicto illatis medeatur ita, ut neque delinquentes ad despe-rationis praecipitia impellantur neque frena ad vitae dissolutionem et le-gis contemptum relaxentur.1

Can. 1402 � § 1. Poena canonica per iudicium poenale in cann. 1468 -1482 praescriptum irrogari debet firma potestate coercitiva iudicis in ca-sibus iure expressis et reprobata contraria consuetudine.2

§ 2. Si vero iudicio auctoritatis, de qua in § 3, graves obstant causae, neiudicium poenale fiat, et probationes de delicto certae sunt, delictum pu-niri potest per decretum extra iudicium ad normam cann. 1486 et 1487,dummodo non agatur de privatione officii, tituli, insignium aut de suspen-sione ultra annum, de reductione ad inferiorem gradum, de depositionevel de excommunicatione maiore.

§ 3. Hoc decretum praeter Sedem Apostolicam ferre possunt intra finessuae competentiae Patriarcha, Archiepiscopus maior, Episcopus epar-chialis atque Superior maior instituti vitae consecratae, qui potestatemregiminis ordinariam habet, ceteris omnibus exclusis.

Can. 1403 � § 1. Etsi de delictis agitur, quae poenam secumferunt iureobligatoriam, Hierarcha audito promotore iustitiae a procedura poenali,immo a poenis irrogandis prorsus abstinere potest, dummodo ipsius Hie-rarchae iudicio haec omnia simul concurrant: delinquens in iudicium non-

1 2 Tim. 4, 2; Quinisext. can. 102; Nic. I, can. 12; Chalc. can. 16; S. Basilius M., cann. 3,54, 74, 84; S. Gregorius Nyssen., cann. 1, 8; Protodeut. can. 3; Trid., sess. XIII, De ref.,�Eadem�; Vat. II, const. Lumen gentium, 8 �Sicut�; Paulus VI, all. 4 oct. 1969, I �Certes�.

801Tytu³ XXVII � Sankcje karne w Ko�ciele

TYTU£ XXVIISANKCJE KARNE W KO�CIELE

ROZDZIA£ IPrzestêpstwa i kary w ogólno�ci

Kan. 1401 � Skoro Bóg stara siê wszelkimi sposobami przyprowadziæzb³¹kan¹ owcê, ci, którzy otrzymali od Niego w³adzê zwi¹zywania i rozwi¹-zywania, maj¹ odpowiednim lekarstwem zaradziæ chorobie sprawcówprzestêpstw, ujawniaæ ich, b³agaæ i ganiæ z wszelk¹ cierpliwo�ci¹ i umie-jêtno�ci¹, a co wiêcej, maj¹ nak³adaæ kary w celu takiego wyleczeniaran wyrz¹dzonych przez przestêpstwo, by ani nie zepchn¹æ przestêpcóww przepa�æ rozpaczy, ani popuszczaniem cugli nie powodowaæ rozlu�-nienia obyczajów i pogardy dla prawa.

Kan. 1402 � § 1. Kara kanoniczna powinna byæ na³o¿ona przez s¹dkarny przepisany w kan. 1468-1482, z zachowaniem w³adzy karania na-le¿¹cej do sêdziego w wypadkach okre�lonych prawem i z odwo³aniemprzeciwnego zwyczaju.

§ 2. Je�li za� wed³ug os¹du w³adzy, o której mowa w § 3, powa¿ne okolicz-no�ci sprzeciwiaj¹ siê ustanowieniu s¹du karnego, oraz je�li dowody prze-stêpstwa s¹ pewne, przestêpstwo mo¿e byæ ukarane przez dekret pozas¹-dowy wed³ug kan. 1486 i 1487, jednak nie poprzez pozbawienie urzêdu,tytu³u, insygniów ani poprzez suspensê ponad jeden rok, ani poprzez zredu-kowanie do ni¿szego stopnia, ani poprzez ekskomunikê wiêksz¹.

§ 3. Taki dekret oprócz Stolicy Apostolskiej mog¹ wydaæ w granicachswoich kompetencji: Patriarcha, Arcybiskup wiêkszy, Biskup eparchialnyoraz wy¿szy prze³o¿ony instytutu ¿ycia konsekrowanego, który posiadazwyczajn¹ w³adzê rz¹dzenia, z wykluczeniem wszystkich pozosta³ych.

Kan. 1403 � § 1. Choæby chodzi³o o przestêpstwo, które poci¹ga zasob¹ karê prawnie obligatoryjn¹, Hierarcha, po wys³uchaniu rzecznikasprawiedliwo�ci od procedury karnej, mo¿e zupe³nie odst¹piæ od wymie-rzenia kary, je�li, wed³ug os¹du samego Hierarchy, zachodz¹ jednocze-

KPK/83: 1342 § 1, 2KPK/17: 1933 § 4

2 Apost. can. 74; Constantinop. I, can. 6; Chalc. cann. 17, 21; Carth. cann. 12, 19-20,28, 125; Constantinop., a. 394, �Nectarius�; Theophilus Alexandrin., cann. 6, 9; S. CyrillusAlexandrin., can. 1.


dum delatus suum delictum Hierarchae in foro externo sincera paeniten-tia motus confessus est necnon de reparatione scandali et damni con-grue provisum est.

§ 2. Hoc vero Hierarcha facere non potest, si de delicto agitur, quodpoenam secumfert, cuius remissio auctoritati superiori reservata est, do-nec licentiam ab eadem auctoritate obtinuerit.

Can. 1404 � § 1. In poenis benignior est interpretatio facienda.

§ 2. Non licet poenam de persona ad personam vel de casu ad casumproducere, etsi par adest ratio, immo gravior.

Can. 1405 � § 1. Qui habet potestatem legislativam, potest, quatenusvere necessarium est ad aptius providendum disciplinae ecclesiasticae,etiam leges poenales ferre necnon suis legibus etiam legem divinam autecclesiasticam ab auctoritate superiore latam congrua poena munire ser-vatis suae competentiae limitibus ratione territorii vel personarum.

§ 2. Poenis iure communi in aliquod delictum statutis aliae poenae iureparticulari addi possunt; id autem ne fiat nisi gravissima de causa; si veroiure communi indeterminata vel facultativa poena statuitur, iure particu-lari in eius locum poena determinata vel obligatoria statui potest.

§ 3. Curent Patriarchae et Episcopi eparchiales, ut leges poenales iurisparticularis in eodem territorio, quatenus fieri potest, uniformes sint.

Can. 1406 � § 1. Quatenus aliquis potest praecepta imponere, eatenuspotest re mature perpensa et maxima moderatione poenas determinatasper praeceptum comminari eis exceptis, quae in can. 1402, § 2 enume-rantur; Patriarcha vero de consensu Synodi permanentis etiam has poe-nas per praeceptum comminari potest.

§ 2. Monitio cum comminatione poenarum, qua Hierarcha legem nonpoenalem in casibus singularibus urget, praecepto poenali aequiparatur.1

1 Ioannes VIII, litt. Secundo iam, 16 apr. 878; litt. Miramur vos, 16 apr. 878.


�nie wszystkie wymienione okoliczno�ci: przestêpca nie wezwany jesz-cze przed s¹d swoje przestêpstwo wyjawi Hierarsze na forum zewnêtrz-nym poruszony szczer¹ pokut¹, a tak¿e zadbano o odpowiednie napra-wienie zgorszenia i szkody.

§ 2. Hierarcha nie mo¿e tego uczyniæ, je�li chodzi o przestêpstwo, którepoci¹ga za sob¹ karê, od której uwolnienie zosta³o zarezerwowane wy¿-szej w³adzy, a¿ do czasu otrzymania pozwolenia od tej w³adzy.

Kan. 1404 � § 1. W odniesieniu do kar nale¿y stosowaæ interpretacjê³agodniejsz¹.

§ 2. Nie wolno rozci¹gaæ kary z osoby na osobê lub z przypadku naprzypadek, nawet je�li istnieje odpowiednia racja, a tym bardziej powa¿-niejsza.

Kan. 1405 � § 1. Kto posiada w³adzê ustawodawcz¹, mo¿e równie¿, o ilezachodzi rzeczywista konieczno�æ podniesienia dyscypliny ko�cielnej, sta-nowiæ ustawy karne, oraz swoimi ustawami zabezpieczaæ, dziêki stosow-nej karze, prawo Bo¿e lub ustawê ko�cieln¹ wydan¹ przez wy¿sz¹ w³a-dzê, przy zachowaniu granic swojej kompetencji z racji terytorium lub osób.

§ 2. Do kar ustanowionych prawem wspólnym za jakiekolwiek przes-têpstwo prawo partykularne mo¿e dodaæ inne kary; mo¿na jednak uczy-niæ to, tylko z najpowa¿niejszej przyczyny; je�li za� prawo wspólne sta-nowi karê nieokre�lon¹ lub fakultatywn¹, prawo partykularne mo¿e w jejmiejsce ustanowiæ karê okre�lon¹ lub obligatoryjn¹.

§ 3. Patriarchowie i Biskupi eparchialni powinni siê troszczyæ o to, aby �o ile to mo¿liwe � na tym samym terytorium ustawy karne prawa party-kularnego by³y jednakowe.

Kan. 1406 � § 1. O ile kto� mo¿e ustanawiaæ nakazy, o tyle po dojrza-³ym rozwa¿eniu sprawy i z najwiêkszym umiarem mo¿e groziæ karamiokre�lonymi przez nakaz, z wyj¹tkami wyliczonymi w kan. 1402, § 2;Patriarcha za� mo¿e tak¿e za zgod¹ Sta³ego Synodu groziæ tymi karamiprzez nakaz.

§ 2. Upomnienie z zagro¿eniem karami, za pomoc¹ którego Hierarchaprzynagla w poszczególnych przypadkach do zachowania ustaw nie-kar-nych, jest zrównane z nakazem karnym.

KPK/83: 1315 § 1,1317KPK/17: 2214 § 2,2221

KPK/83: 1315 § 3

KPK/83: 1316

KPK/83: 1319 § 1, 2KPK/17: 2220 § 1


Can. 1407 � § 1. Si iudicio Hierarchae, qui poenam irrogare potest,natura delicti id patitur, poena irrogari non potest, nisi delinquens anteasemel saltem monitus est, ut a delicto desisteret, dato congruo ad resipi-scentiam tempore.1

§ 2. A delicto destitisse dicendus est is, quem delicti sincere paenituitquique praeterea congruam reparationem scandali et damni dedit velsaltem serio promisit.2

§ 3. Monitio poenalis vero, de qua in can. 1406, § 2, sufficiens est, utpoena irrogari possit.

Can. 1408 � Poena reum non tenet, nisi postquam sententia vel decretoirrogata est, salvo iure Romani Pontificis vel Concilii Oecumenici aliterstatuendi.3

Can. 1409 � § 1. In lege poenali applicanda, etsi lex utitur verbis prae-ceptivis, iudex pro sua conscientia et prudentia potest:

1° poenae irrogationem in tempus magis opportunum differre, si ex prae-propera rei punitione maiora mala eventura praevidentur;

2° a poena irroganda abstinere vel poenam mitiorem irrogare, si reusemendatus est necnon de reparatione scandali et damni congrue pro-visum est aut si ipse reus satis ab auctoritate civili punitus est autpunitum iri praevidetur;

3° poenas intra aequos limites moderari, si reus plura delicta commisitet nimius videtur poenarum cumulus;

4° obligationem servandi poenam suspendere in favorem eius, qui omniprobitate vitae hucusque commendatus primum deliquit, dummodoscandalum reparandum non urgeat; poena suspensa prorsus cessat,si intra tempus a iudice determinatum reus iterum non deliquit, secustamquam utriusque delicti debitor gravius puniatur, nisi interim actiopoenalis pro priore delicto exstincta est.

§ 2. Si poena est indeterminata neque aliter lex cavet, iudex poenas incan. 1402, § 2 recensitas irrogare non potest.

1 Apost. cann. 15, 31; Ant. can. 5; Nic. II, can. 18; Ioannes VIII, litt. Secundo iam, 16apr. 878. * Syn. Alexandrin. Coptorum, a. 1898, sect. III, cap. VII, art. II, 8-9.

2 Nic. I, cann. 11-12; Chalc. can. 7; S. Petrus Alexandrin., can. 5; S. Basilius M., cann. 1��:Edoxe�, 5, 7; Pius XII, nuntius, 5 feb. 1955, �Psicologicamente� et �Nell�applicazione�;


Kan. 1407 � § 1. Je�li wed³ug os¹du Hierarchy, który mo¿e na³o¿yækarê, natura przestêpstwa na to pozwala, kara nie mo¿e byæ na³o¿ona,je�li przestêpca wcze�niej przynajmniej jeden raz nie zosta³ upomniany,aby odst¹pi³ od przestêpstwa, i dano odpowiedni czas do zastanowienia.

§ 2. Za tego, który odst¹pi³ od przestêpstwa, uwa¿any jest ten, kto ¿a³o-wa³ szczerze przestêpstwa, a ponadto odpowiedno naprawi³ zgorszeniei szkody lub przynajmniej powa¿nie to przyrzek³.

§ 3. Upomnienie karne za�, o którym mowa w kan. 1406, § 2, jest wys-tarczaj¹ce, aby mo¿na by³o wymierzyæ karê.

Kan. 1408 � Kara nie wi¹¿e winnego, chyba ¿e zosta³a wymierzonawyrokiem lub dekretem, z zachowaniem prawa Biskupa Rzymskiego lubSoboru Ekumenicznego do postanowienia inaczej.

Kan. 1409 � § 1. W stosowaniu ustawy karnej, chocia¿by ustawa u¿y-wa³a s³ów nakazuj¹cych, sêdzia zgodnie z w³asnym sumieniem i roztrop-no�ci¹ mo¿e:1° od³o¿yæ wymierzenie kary na czas bardziej odpowiedni, je�li przewi-

duje siê, ¿e z pospiesznego ukarania winnego wyniknie wiêksze z³o;2° powstrzymaæ siê od wymierzenia kary lub wymierzyæ karê mniejsz¹,

je�li winny siê poprawi³ oraz zadbano o naprawienie zgorszenia i nale-¿yte wynagrodzenie szkody, albo je�li zosta³ ju¿ przez w³adzê �wieck¹wystarczaj¹co ukarany lub przewiduje siê, ¿e bêdzie ukarany;

3° kary w s³usznych granicach z³agodziæ, je�li winny dopu�ci³ siê wieluprzestêpstw i suma kar wydaje siê nadmierna;

4° zawiesiæ obowi¹zek przestrzegania kary na korzy�æ tego, kto ¿yj¹cwcze�niej uczciwie dopu�ci³ siê przestêpstwa po raz pierwszy, je¿elinie sprzeciwia siê temu naprawienie zgorszenia. Zawieszona karaustaje zupe³nie, je�li w czasie okre�lonym przez sêdziego winny po-wtórnie nie pope³ni przestêpstwa, inaczej jako winny obu przestêpstwwinien zostaæ surowiej ukarany, chyba ¿e tymczasem wygas³a skar-ga karna dotycz¹ca pierwszego przestêpstwa.

§ 2. Je�li kara jest nieokre�lona, a ustawa inaczej nie stanowi, sêdzia niemo¿e wymierzyæ kar okre�lonych w kan. 1402, § 2.

KPK/83: 1347 § 1KPK/17: 2233 § 2

KPK/83: 1347 § 2KPK/17: 2242 § 3

KPK/83: 1314KPK/17: 2217 § 1 n. 2

KPK/83: 1344, 1346KPK/17: 2223 § 3,2224 § 2, 2288

KPK/83: 1344 n. 1KPK/17: 2223 § 3 n. 1

KPK/83: 1344 n. 2KPK/17: 2223 § 3 n. 2

KPK/83: 1346KPK/17: 2224 § 2

KPK/83: 1349KPK/17: 2288

KPK/83: 1349KPK/17: 2223 § 1

Paulus VI, all. 4 oct. 1969, I �Certes�. * Syn. Armen., a. 1911, 959.3 Sard. can. 14; Carth. cann. 11-12; Quinisext. can. 2 in fine; S. Cyrillus Alexandrin.,

can. 1; Protodeut. cann. 13-15; Constantinop. IV, can. 10.


Can. 1410 � In poenis clerico irrogandis ei salva esse debent, quae adcongruam sustentationem sunt necessaria, nisi agitur de depositione, quoin casu Hierarcha curet, ut deposito, qui propter poenam vere indiget,quo meliore fieri potest modo, provideatur salvis semper iuribus ortis cir-ca praecaventiam et securitatem socialem necnon assistentiam sanita-riam in favorem eius eiusque familiae, si coniugatus est.1

Can. 1411 � Nulla poena irrogari potest, postquam actio poenalis exstinctaest.

Can. 1412 � § 1. Qui lege aut praecepto tenetur, adnexae eidem quoquepoenae obnoxius est.

§ 2. Si, postquam delictum commissum est, lex mutatur, applicanda estlex reo favorabilior.

§ 3. Si vero lex posterior tollit legem vel saltem poenam, haec, quomodo-cumque irrogata erat, statim cessat.

§ 4. Poena reum ubique tenet etiam resoluto iure eius, qui poenam irro-gavit, nisi aliter iure communi expresse cavetur.2

Can. 1413 � § 1. Nulli poenae est obnoxius, qui decimum quartum aeta-tis annum non explevit.

§ 2. Qui vero intra decimum quartum et duodevicesimum aetatis annumdelictum commisit, puniri potest tantummodo poenis, quae privationemalicuius boni non includunt, nisi Episcopus eparchialis vel iudex in casibusspecialibus aliter melius consuli posse censet eiusdem emendationi.

Can. 1414 � § 1. Poenis is tantum subicitur, qui legem poenalem velpraeceptum poenale violavit aut deliberate aut ex graviter culpabili omis-sione debitae diligentiae aut ex graviter culpabili ignorantia legis vel prae-cepti.3

§ 2. Posita externa legis poenalis vel praecepti poenalis violatione prae-sumitur eam deliberate factam esse, donec contrarium probetur; in ce-

1 D. 42, 1, 19; 50, 17, 173.2 Apost. cann. 12, 32; Ant. can. 6; Carth. can. 9; S. Soph. can. 1.


Kan. 1410 � Przy wymierzaniu kar duchownemu nale¿y pozostawiæmu to, co niezbêdne do nale¿ytego utrzymania, chyba ¿e chodzi o depo-zycjê. W tym przypadku Hierarcha powinien siê zatroszczyæ, aby ukara-nemu depozycj¹, który z powodu kary rzeczywi�cie znajduje siê w nie-dostatku, w mo¿liwie najlepszy sposób przyj�æ z pomoc¹, zawsze zacho-wuj¹c pozosta³e prawa do ubezpieczenia, zabezpieczenia socjalnego orazopieki medycznej na korzy�æ jego, oraz jego rodziny, o ile jest ¿onaty.

Kan. 1411 � ¯adna kara nie mo¿e zostaæ wymierzona po wyga�niêciuskargi karnej.

Kan. 1412 � § 1. Kto podlega ustawie lub nakazowi karnemu, podlegarównie¿ karze z nimi zwi¹zanej.

§ 2. Je�li po pope³nieniu przestêpstwa zmienia siê ustawa, nale¿y stoso-waæ ustawê korzystniejsz¹ dla winnego.

§ 3. Je�li za� ustawa pó�niejsza znosi ustawê lub przynajmniej karê, tokara, chocia¿by zosta³a wymierzona, natychmiast ustaje.

§ 4. Kara wi¹¿e winnego wszêdzie, tak¿e po ustaniu w³adzy tego, którykarê wymierzy³, chyba ¿e prawo wspólne wyra�nie co innego zastrzega.

Kan. 1413 � § 1. Nie podlega ¿adnej karze ten, kto nie ukoñczy³ czter-nastego roku ¿ycia.

§ 2. Kto za� pope³ni³ przestêpstwo pomiêdzy czternastym a osiemnas-tym rokiem ¿ycia mo¿e zostaæ ukarany tylko karami nie powoduj¹cymipozbawienia jakiegokolwiek dobra, chyba ¿e Biskup eparchialny lub sê-dzia w szczególnych przypadkach co innego uzna za lepsze dla jego po-prawy.

Kan. 1414 � § 1. Karom podlega tylko ten, kto naruszy³ ustawê karn¹lub nakaz karny albo umy�lnie, albo z ciê¿kiego zawinionego zaniedbanianale¿ytej staranno�ci, albo z ciê¿kiej zawinionej ignorancji co do ustawylub nakazu.

§ 2. Domniemywa siê, ¿e zewnêtrzne naruszenie ustawy karnej lub nakazukarnego by³o umy�lne, dopóki nie udowodni siê czego� przeciwnego; co

KPK/83: 1350 § 1, 2KPK/17: 2299 § 3,2303 § 2SN: 451CS: 57

KPK/83: 1313 § 1

KPK/17: 2226 § 2

KPK/83: 1313 § 2KPK/17: 2226 § 3

KPK/83: 1351KPK/17: 2226 § 4

KPK/83: 1323 n. 1KPK/17: 2204, 2230

KPK/83: 1324 § 1 n. 4KPK/17: 2204, 2230

KPK/83: 1321 § 1, 2KPK/17: 2195 § 1,2, 2199, 2200 § 1

KPK/83: 1321 § 3KPK/17: 2200 § 2

3 Quinisext. cann. 1 �Si quis., 2 �Et nulli�, 26, 93; S. Basilius M., cann. 8, 11, 27, 33,46, 52, 54, 56-57; S. Gregorius Nyssen., can. 5; Pius XII, all. 3 oct. 1953, IV �Parmi lesgaranties�; all. 26 maii 1957, I, 1.


teris legibus vel praeceptis id praesumitur tantummodo, si lex vel prae-ceptum iterum post monitionem poenalem violatur.

Can. 1415 � Si qua adest secundum communem praxim et doctrinamcanonicam circumstantia attenuans, dummodo tamen delictum adhuchabeatur, iudex poenam lege vel praecepto statutam temperare debet;immo pro sua prudentia, si censet aliter posse melius consuli rei emenda-tioni atque reparationi scandali et damni, potest etiam a poena irrogandaabstinere.1

Can. 1416 � Si delictum a recidivo commissum est vel si alia adestsecundum communem praxim et doctrinam canonicam circumstantia ag-gravans, iudex potest reum gravius punire, quam lex vel praeceptum sta-tuit, non exclusis poenis in can. 1402, § 2 recensitis.2

Can. 1417 � Qui communi delinquendi consilio in delictum concurruntneque in lege vel praecepto expresse nominantur, eisdem poenis ac auc-tor principalis puniri possunt vel ad prudentiam iudicis aliis poenis eius-dem vel minoris gravitatis.3

Can. 1418 � § 1. Qui aliquid ad delictum patrandum egit vel omisit nectamen praeter suam voluntatem delictum consummavit, non tenetur po-ena in delictum consummatum statuta, nisi lex vel praeceptum aliter ca-vet.

§ 2. Si vero actus vel omissiones natura sua ad delicti exsecutionemconducunt, auctor congrua poena puniatur, praesertim si scandalum aliu-dve grave damnum evenit, leviore tamen quam ea, quae in delictum con-summatum constituta est.

§ 3. Ab omni poena liberatur, qui sua sponte ab incepta delicti exsecutio-ne destitit, si nullum ex conatu damnum aut scandalum ortum est.

1 Apost. cann. 62, 66; Nic. I, cann. 1, 11; Anc. cann. 3, 4, 6; Quinisext. can. 93; S.Gregorius Neocaesarien., can. 1; S. Petrus Alexandrin., cann. 1-11; S. AthanasiusAlexandrin., can. 1 �VEpeidh.�; S. Basilius M., cann. 7, 13, 52, 81-82; S. Gregorius Nyssen.,cann. 2, 5; Protodeut. can. 8; Pius XII, all. 3 oct. 1953, IV �Parmi les garanties�; all. 5 dec.1954, �In ciò�; all. 26 maii 1957, I, 1.


do pozosta³ych ustaw lub nakazów domniemywa siê to jedynie wtedy,gdy ustawa lub nakaz powtórnie zosta³y naruszone po upomnieniu kar-nym.

Kan. 1415 � Je�li istnieje wed³ug praktyki wspólnej i doktryny kano-nicznej okoliczno�æ ³agodz¹ca, byleby jednak przestêpstwo nadal mia³omiejsce, sêdzia karê ustanowion¹ ustaw¹ lub nakazem mo¿e z³agodziæ;co wiêcej, zgodnie z w³asn¹ roztropno�ci¹, je�li co innego uzna za lepszedla poprawy winnego oraz naprawienia zgorszenia i szkody, mo¿e tak¿eodst¹piæ od wymierzenia kary.

Kan. 1416 � Je�li przestêpstwo zosta³o pope³nione przez recydywistêlub je�li istnieje okoliczno�æ obci¹¿aj¹ca wed³ug wspólnej praktyki i dok-tryny kanonicznej, sêdzia mo¿e ukaraæ winnego ciê¿ej ni¿ ustawa lubnakaz stanowi, nie wykluczaj¹c kar wyliczonych w kan. 1402 § 2.

Kan. 1417 � Ci, którzy po wspólnym powziêciu przestêpczego zamiaruwspó³dzia³aj¹ w przestêpstwie, a nie s¹ wyra�nie wymienieni w ustawielub nakazie karnym, mog¹ byæ ukarani tymi samymi karami co g³ównysprawca albo, wed³ug roztropno�ci sêdziego, innymi karami takiej samejlub mniejszej ciê¿ko�ci.

Kan. 1418 � § 1. Kto uczyni³ co� dla dokonania przestêpstwa lub cze-go� zaniecha³, jednak wbrew w³asnej woli nie zdo³a³ go dokonaæ, niepodlega karze ustanowionej za pope³nienie przestêpstwa, chyba ¿e usta-wa lub nakaz inaczej zastrzega.

§ 2. Je�li dzia³anie lub zaniechanie z natury swej prowadz¹ do dokonaniaprzestêpstwa, sprawca powinien byæ ukarany odpowiedni¹ kar¹, przedewszystkim je�li wyrz¹dzi³ zgorszenie lub inn¹ powa¿n¹ szkodê; l¿ejsz¹jednak ni¿ ta, która zosta³a ustanowiona za pope³nienie przestêpstwa.

§ 3. Od wszelkiej kary zostaje uwolniony ten, kto dobrowolnie odst¹pi³od powziêtego zamiaru pope³nienia przestêpstwa, je�li z usi³owania niewynik³a ¿adna szkoda lub zgorszenie.

KPK/83: 1324 § 2,1345KPK/17: 2218 § 1,2223 § 3 n. 3

KPK/83: 1326 § 1 n. 4KPK/17: 2208 § 1

KPK/83: 1329 § 1KPK/17: 2209 § 1,2231

KPK/83: 1328 § 1KPK/17: 2212 § 1,2213 § 1

KPK/83: 1328 § 2KPK/17: 2212 § 2,2235

KPK/83: 1328 § 2KPK/17: 2213 § 3,2235

2 Anc. cann. 16-17; Quinisext. can. 4; S. Basilius M., cann. 7, 36, 44, 46; S. GregoriusNyssen., can. 4 �Plh.n�; Constantinop. IV, can. 17 �Quisquis�; Trid., sess. XXV, De ref.,cap. 14; Pius V, const. Cum primum, 1 apr. 1566, § 8.

3 Chalc. can. 27; Quinisext. can. 34; S. Basilius M., cann. 30, 71; Trid., sess. XXIV, Deref. circa matrimonium, cap. 6; sess. XXV, De regularibus, cap. 18; Sixtus V, const.Effraenatam, 29 oct. 1588, § 7.


Can. 1419 � § 1. Qui a lege poenali dispensare potest vel a praeceptopoenali eximere, potest etiam poenam vi eiusdem legis vel praecepti irro-gatam remittere.1

§ 2. Potest praeterea lege vel praecepto poenali aliis quoque potestasconferri poenas remittendi.

Can. 1420 � § 1. Poenam vi iuris communis irrogatam remittere potest:2

1° Hierarcha, qui iudicium poenale promovit vel decreto poenam irroga-vit;

2° Hierarcha loci, ubi reus actu commoratur, consulto vero Hierarcha,de quo in n. 1.

§ 2. Hae normae valent etiam circa poenas vi iuris particularis vel prae-cepti poenalis irrogatis, nisi aliter iure particulari Ecclesiae sui iuris ca-vetur.

§ 3. Poenam vero a Sede Apostolica irrogatam sola Sedes Apostolicaremittere potest, nisi Patriarchae vel aliis remissio poenae delegatur.

Can. 1421 � Remissio poenae vi aut metu gravi aut dolo extorta ipsoiure nulla est.

Can. 1422 � § 1. Remissio poenae dari potest etiam inscio reo vel subcondicione.3

§ 2. Remissio poenae dari debet scripto, nisi gravis causa aliud suadet.

§ 3. Caveatur, ne petitio remissionis poenae vel ipsa remissio divulgetur,nisi quatenus id vel utile est ad rei famam tuendam vel necessarium adscandalum reparandum.

Can. 1423 � § 1. Salvo iure Romani Pontificis remissionem cuiusvispoenae sibi vel aliis reservandi, Synodus Episcoporum Ecclesiae patriar-chalis vel archiepiscopalis maioris lege propter graves circumstantias lata

1 Trid., sess. XIV, De ref., can. 1; Benedictus XIV, ep. encycl. Demandatam, 24 dec.1743, § 12; S.C. Ep. et Reg., decr. 16 oct. 1600, 12-13.

2 Apost. cann. 12, 32; Ant. can. 6; Carth. can. 9; S. Soph. can. 1; Trid., sess. XIV, Deref., can. 1; Benedictus XIV, ep. encycl. Demandatam, 24 dec. 1743, § 12; S.C. de Prop.


Kan. 1419 � § 1. Ten, kto mo¿e dyspensowaæ od ustawy karnej lubuwolniæ od nakazu karnego, mo¿e tak¿e darowaæ wymierzon¹ karê moc¹tej ustawy lub nakazu.

§ 2. Ponadto mo¿e równie¿ ustaw¹ lub nakazem karnym udzieliæ innymosobom w³adzy darowania kar.

Kan. 1420 � § 1. Karê wymierzon¹ moc¹ prawa wspólnego mo¿e da-rowaæ:1° Hierarcha, który ustanowi³ trybuna³ karny lub karê wymierzy³ dekre-

tem;2° Hierarcha miejsca, gdzie sprawca aktualnie przebywa, po zasiêgniê-

ciu rady Hierarchy, o którym mowa w n. 1.

§ 2. Te normy stosuje siê równie¿ odno�nie do kar wymierzonych moc¹prawa partykularnego lub nakazu karnego, chyba ¿e inaczej zastrzegaprawo partykularne Ko�cio³a sui iuris.

§ 3. Karê wymierzon¹ przez Stolicê Apostolsk¹ mo¿e darowaæ jedynieStolica Apostolska, chyba ¿e darowanie kary zosta³o delegowane Pat-riarsze lub komu� innemu.

Kan. 1421 � Darowanie kary wymuszone albo si³¹, albo ciê¿k¹ boja�ni¹albo przymusem jest niewa¿ne z mocy samego prawa.

Kan. 1422 � § 1. Darowanie kary mo¿e byæ dokonane tak¿e wtedy, gdynie wie o tym sprawca, lub pod warunkiem.

§ 2. Darowanie kary powinno byæ udzielone na pi�mie, chyba ¿e powa¿-na przyczyna co innego doradza.

§ 3. Nale¿y siê wystrzegaæ rozg³aszania pro�by o darowanie kary lubsamego darowania, chyba ¿e i o ile jest potrzebne dla ochrony dobregoimienia sprawcy lub konieczne dla naprawienia zgorszenia.

Kan. 1423 � § 1. Z zachowaniem prawa Biskupa Rzymskiego do daro-wania ka¿dej kary sobie lub innym zarezerwowanej, Synod BiskupówKo�cio³a Patriarchalnego lub Arcybiskupiego wiêkszego poprzez usta-

KPK/83: 1354 § 1KPK/17: 2236 § 2

KPK/83: 1354 § 2KPK/17: 2236 § 1

KPK/83: 1355 § 1KPK/17: 2236 § 1,2237 § 1, 2, 2253 n. 3KPK/83: 1355 § 1 n. 1KPK/17: 2236 § 1,2237 § 1, 2, 2253 n. 3KPK/83: 1355 § 1 n. 2KPK/17: 2253 n. 3

KPK/83: 1356 § 1, 2KPK/17: 2236 § 1,2237 § 1, 2, 2253 n. 2

KPK/83: 1355 § 1,1356 § 1KPK/17: 2236 § 1,2237 § 1 n. 2, 2253 n. 3

KPK/83: 1360KPK/17: 2238

KPK/83: 1361 § 1KPK/17: 2239 § 1

KPK/83: 1361 § 2KPK/17: 2239 § 2

KPK/83: 1361 § 3

Fide, (C.G.), 17 feb. 1772. * Syn. Alexandrin. Coptorum, a. 1898, sect. III, cap. VII, art.VI, III; Syn. Armen., a. 1911, 957.

3 * Syn. Armen., a. 1911, 959.


reservare potest remissionem poenarum Patriarchae vel Archiepiscopomaiori pro subditis, qui intra fines territorii Ecclesiae, cui praeest, domici-lium vel quasi-domicilium habent; nemo alius potest valide sibi vel aliisreservare remissionem poenarum iure communi statutarum nisi de con-sensu Sedis Apostolicae.1

§ 2. Omnis reservatio stricte est interpretanda.

Can. 1424 � § 1. Remissio poenae dari non potest, nisi reum delictipatrati sincere paenituit necnon de reparatione scandali et damni con-grue provisum est.2

§ 2. Si vero iudicio illius, cui remissio poenae competit, impletae sunt haecondiciones, remissio, quatenus natura poenae spectata fieri potest, nedenegetur.3

Can. 1425 � Si quis pluribus poenis detinetur, remissio valet tantummo-do pro poenis in ipsa expressis; remissio generalis autem omnes aufertpoenas eis exceptis, quas in petitione reus mala fide reticuit.

Can. 1426 � § 1. Nisi alia poena iure determinata est, irrogari possuntsecundum antiquas Ecclesiarum orientalium traditiones poenae, quibusimponitur aliquod grave opus religionis vel pietatis vel caritatis peragen-dum veluti preces determinatae, pia peregrinatio, speciale ieiunium, ele-emosynae, recessus spirituales.4

§ 2. Illi, qui has poenas non est dispositus acceptare, aliae poenae irro-gentur.

Can. 1427 � § 1. Salvo iure particulari correptio publica fit coram nota-rio vel duobus testibus aut per epistulam ita tamen, ut de receptione ettenore epistulae ex aliquo documento constet.

§ 2. Cavendum est, ne ipsa correptione publica locus detur maiori, quampar est, infamiae rei.

1 * Syn. Armen., a. 1911, 186.2 Nic. I, cann. 11-12; Chalc. can. 7; S. Petrus Alexandrin., can. 5; S. Basilius M., can. 1

�:��Edoxe�, 5, 7; Pius XII, nuntius, 5 feb. 1955, �Psicologicamente� et �Nell�applicazione�;Paulus VI, all. 4 oct. 1969, I �Certes�. * Syn. Armen., a. 1911, 959.


wê wydan¹ ze wzglêdu na powa¿ne okoliczno�ci mo¿e zarezerwowaæPatriarsze lub Arcybiskupowi wiêkszemu darowanie kar w stosunku doswych podw³adnych, którzy maj¹ sta³e lub tymczasowe zamieszkanie wgranicach terytorium Ko�cio³a, którym przewodz¹; nikt inny nie mo¿ewa¿nie sobie lub innym rezerwowaæ darowania kar ustanowionych pra-wem wspólnym, chyba ¿e za zgod¹ Stolicy Apostolskiej.

§ 2. Ka¿da rezerwacja powinna byæ interpretowana �ci�le.

Kan. 1424 � § 1. Karê mo¿na darowaæ tylko wtedy, gdy sprawca szcze-rze ¿a³uje pope³nionego przestêpstwa oraz zadbano o odpowiednie na-prawienie zgorszenia i szkody.

§ 2. Je�li za� wed³ug os¹du osoby kompetentnej do darowania kary wy-pe³nione zosta³y te warunki, darowania nie mo¿na odmówiæ, o ile ze wzglê-du na naturê kary jest to mo¿liwe.

Kan. 1425 � Je�li kto� jest zwi¹zany wieloma karami, darowanie obej-muje tylko te, które s¹ w nim wyra�nie wymienione; natomiast darowa-nie ogólne obejmuje wszystkie kary, z wyj¹tkiem pominiêtych w z³ej wie-rze w pro�bie przez sprawcê.

Kan. 1426 � § 1. Je�li inna kara nie zosta³a prawem okre�lona, mog¹byæ wymierzone wed³ug staro¿ytnej tradycji Ko�cio³ów Wschodnich karynakazuj¹ce wykonanie jakiego� powa¿nego dzie³a religijno�ci, pobo¿no-�ci lub mi³o�ci, na przyk³ad okre�lone modlitwy, pobo¿na pielgrzymka,specjalny post, ja³mu¿na, duchowe odosobnienie.

§ 2. Temu, kto nie jest dysponowany do przyjêcia tych kar, nale¿y wy-mierzyæ inne kary.

Kan. 1427 � § 1. Z zachowaniem prawa partykularnego, publiczna na-gana udzielana jest w obecno�ci notariusza lub wobec dwóch �wiadkówlub w formie pisemnej, tak jednak, aby przyjêcie i tre�æ pisma by³y mo¿-liwe do stwierdzenia na podstawie jakiego� dokumentu.

§ 2. Nale¿y siê wystrzegaæ, aby owa nagana publiczna nie spowodowa³awiêkszej nies³awy sprawcy ni¿ jest to proporcjonalne do czynu.

KPK/83: 1354 § 3KPK/17: 2246 § 2

KPK/83: 1358 § 1KPK/17: 2248 § 2

KPK/83: 1358 § 1KPK/17: 2248 § 2

KPK/83: 1359KPK/17: 2249 § 2

KPK/83: 1339 § 3KPK/17: 2309 § 2, 5

3 Apost. can. 52.4 Nic. I, can. 12; Anc. can. 20; Neoc. can. 1; Carth. can. 102; Quinisext. cann. 3, 41, 87;

S. Petrus Alexandrin., cann. 1-3, 5-7; S. Basilius M., can. 1 �«:��Edoxe�; Nic. II, cann. 1,5, 16.


Can. 1428 � Si gravitas casus fert et praecipue si agitur de recidivis,Hierarcha etiam praeter poenas per sententiam ad normam iuris irroga-tas reum submittere potest vigilantiae modo per decretum administrati-vum determinato.

Can. 1429 � § 1. Prohibitio commorandi in certo loco vel territorio tan-tum clericos vel religiosos vel sodales societatis vitae communis ad instarreligiosorum afficere potest, praescriptio vero commorandi in certo locovel territorio nonnisi clericos eparchiae ascriptos salvo iure institutorumvitae consecratae.1

§ 2. Ut praescriptio commorandi in certo loco vel territorio irrogetur,requiritur consensus Hierarchae loci, nisi agitur vel de domo instituti vi-tae consecratae iuris pontificii vel patriarchalis, quo in casu requiriturconsensus Superioris competentis, vel de domo clericis plurium epar-chiarum paenitentibus vel emendandis destinata.

Can. 1430 � § 1. Privationes poenales afficere possunt tantum illaspotestates, officia, ministeria, munera, iura, privilegia, facultates, gratias,titulos, insignia, quae sunt sub potestate auctoritatis poenam constituentisvel Hierarchae, qui iudicium poenale promovit vel decreto eam irrogat;idem valet pro translatione poenali ad aliud officium.2

§ 2. Potestatis ordinis sacri privatio dari non potest, sed tantum prohibitioomnes vel aliquos eius actus exercendi ad normam iuris communis; itemdari non potest privatio graduum academicorum.

Can. 1431 � § 1. Excommunicatione minore puniti privantur susceptio-ne Divinae Eucharistiae; excludi insuper possunt a participatione in Divi-na Liturgia, immo etiam ab ingressu in ecclesiam, si in ea cultus divinuspublice celebratur.3

1 Chalc. can. 23; Quinisext. can. 41; Nic. II, can. 19; Protodeut. cann. 2, 5.2 Apost. cann. 27, 29; Anc. can. 14; Sard. can. 20; Carth. cann. 25, 70, 104; Quinisext.

can. 26; Protodeut. can. 5; Constantinop. IV, can. 8. * Syn. Sciarfen. Syrorum, a. 1888,cap. XV, art. VI, 2; Syn. Armen., a. 1911, 949-950.

3 S. Gregorius Neocesarien., can. 11; Apost. cann. 5, 8-10, 12, 16, 24, 29-31, 36, 43,45, 48, 54, 56-59, 63-67, 69-73, 76, 84; Nic. I, cann. 11-12, 16; Anc. cann. 16, 21; Neoc.can. 1; Ant. cann. 11, 17; Laod. can. 9; Gang. cann. 1-20; Eph. cann. 6-7; Chalc. cann. 2,4, 8, 15-16, 20, 27; Carth. cann. 29, 79, 106; Quinisext. cann. 4-5, 11, 13, 27, 47, 50-51,


Kan. 1428 � Je�li powaga przypadku tak doradza, a zw³aszcza je�lichodzi o recydywê, Hierarcha mo¿e oprócz kar wymierzonych wyro-kiem stosownie do norm prawa dodaæ dekretem administracyjnym okre-�lony sposób nadzoru.

Kan. 1429 � § 1. Zakaz przebywania na okre�lonym miejscu lub teryto-rium mo¿e dotyczyæ tylko duchownych, zakonników lub cz³onków sto-warzyszeñ ¿ycia wspólnego na wzór zakonników; natomiast nakaz prze-bywania na okre�lonym miejscu lub terytorium tylko duchownych nale-¿¹cych do eparchii, z zachowaniem prawa instytutów ¿ycia konsekro-wanego.

§ 2. Do wydania nakazu przebywania na okre�lonym miejscu lub teryto-rium wymagana jest zgoda Hierarchy miejsca, chyba ¿e odnosi siê toalbo do domu instytutu ¿ycia konsekrowanego na prawie papieskim lubpatriarszym, w którym to przypadku wymagana jest zgoda kompetent-nego prze³o¿onego, albo do domu wyznaczonego dla wielu duchownycheparchialnych dla pokuty lub poprawy.

Kan. 1430 � § 1. Pozbawienia karne mog¹ dotyczyæ tylko tej w³adzy,urzêdów, pos³ug, zadañ, praw, przywilejów, uprawnieñ, ³ask, tytu³ów, od-znaczeñ, które znajduj¹ siê pod w³adz¹ prze³o¿onego ustanawiaj¹cegokarê lub Hierarchy, który ustanowi³ s¹d karny lub je wymierzy³ dekre-tem; to samo dotyczy karnego przeniesienia na inny urz¹d.

§ 2. Nie mo¿na pozbawiæ w³adzy �wiêceñ, lecz tylko zabroniæ wykony-wania wszystkich lub niektórych jej aktów wed³ug norm prawa wspól-nego; równie¿ nie mo¿na pozbawiæ kogo� stopni akademickich.

Kan. 1431 � § 1. Ukarani ekskomunik¹ mniejsz¹ s¹ pozbawieni prawaprzyjêcia Boskiej Eucharystii; mog¹ byæ ponadto wykluczeni z uczest-nictwa w Boskiej Liturgii, a tak¿e wstêpu do ko�cio³a, je�li w nim jestsprawowany publiczny kult Bo¿y.

KPK/83: 1337 § 1

KPK/83: 1337 § 2KPK/17: 2301

KPK/83: 1338 § 1

KPK/83: 1338 § 2KPK/17: 2303 § 1

KPK/83: 1332KPK/17: 2275 n. 1,2, 2277

53-56, 58-59, 61-62, 64, 67-68, 71, 73-74, 76-77, 79-81, 86-88, 94, 96-97, 99, 101; S.Gregorius Neocesarien., cann. 5, 7-9; S. Basilius M., cann. 2, 4, 7, 19, 22, 25, 34, 38, 44,53, 56-68, 72-73, 75-83; S. Gregorius Nyssen., cann. 3, 4 � «:��Esti�, 5 �«Epi.�, 7; S. GennadiusCP., can. 1; Nic. II, cann. 1, 5-6; Protodeut. cann. 3-4, 8, 10, 12-13; Constantinop. IV,cann. 2, 7, 9, 14-16, 23. * De interdicto: Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars II,cap. VI, 6; Syn. Sciarfen. Syrorum, a. 1888, cap. XV, art. V, 4-6; Syn. Alexandrin. Coptorum,a. 1898, sect. III, cap. VII, art. IV; Syn. Armen., a. 1911, 940-944.


§ 2. Ipsa sententia vel decreto, quo haec poena irrogatur, definiri debeteiusdem poenae extensio et, si casus fert, duratio.

Can. 1432 � § 1. Suspensio potest esse vel ab omnibus vel aliquibusactibus potestatis ordinis aut regiminis, ab omnibus vel aliquibus actibusvel iuribus cum officio, ministerio vel munere conexis; eiusdem vero exten-sio ipsa sententia vel decreto, quo poena irrogatur, definiatur, nisi iure iamdeterminata est.1

§ 2. Nemo suspendi potest nisi ab actibus, qui sunt sub potestate aucto-ritatis poenam constituentis vel Hierarchae, qui iudicium poenale promo-vet vel decreto suspensionem irrogat.

§ 3. Suspensio numquam afficit validitatem actuum nec ius habitandi, siquod reus ratione officii, ministerii vel muneris habet; suspensio verovetans fructus, remunerationes, pensiones aliudve percipere secumfertobligationem restituendi, quidquid illegitime, etsi bona fide, perceptum est.

Can. 1433 � § 1. Clericus ad inferiorem gradum reductus vetatur illosactus potestatis ordinis et regiminis exercere, qui huic gradui consentaneinon sunt.2

§ 2. Clericus vero a statu clericali depositus privatur omnibus officiis,ministeriis aliisve muneribus, pensionibus ecclesiasticis et qualibet pote-state delegata; fit ad ea inhabilis; potestatem ordinis exercere prohibetur;promoveri non potest ad superiores ordines sacros et laicis, ad effectuscanonicos quod attinet, aequiparatur firmis cann. 396 et 725.3

Can. 1434 � § 1. Excommunicatio maior vetat praeter omnia illa, dequibus in can. 1431, § 1, et alia sacramenta suscipere, sacramenta et

1 Nic. I, cann. 2, 18; Anc. cann. 1-2, 10; Ant. can. 3; Quinisext. cann. 3, 26; S. BasiliusM., cann. 3, 12, 51, 70, 88; Nic. II, can. 4; Constantinop. IV, can. 14; Trid., sess. XIV, Deref., can. 1; S.C. de Prop. Fide, instr. 20 oct. 1884. * Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736,pars II, cap. VI, 4; Syn. Sciarfen. Syrorum, a. 1888, cap. XV, art. V, 1-3; Syn. Alexandrin.Coptorum, a. 1898, sect. III, cap. VII, art. V; Syn. Armen., a. 1911, 934-938.

2 Apost. cann. 53, 55, 58-60, 62-66, 68-70, 83-84; Anc. can. 18; Neoc. can. 10; Ant.can. 11; Eph. cann. 2-6; Chalc. cann. 2, 10, 12, 18, 22, 27, 29; Quinisext. cann. 7, 20, 34,92; S. Basilius M., cann. 3, 32; S. Gennadius CP., can. 1; Protodeut. cann. 10, 16;Constantinop. IV, cann. 2, 4-5, 7-8.


§ 2. W wyroku lub dekrecie wymierzaj¹cym tê karê powinien byæ okre�-lony zakres tej kary i, je�li przypadek tego wymaga, czas jej trwania.

Kan. 1432 � § 1. Suspensa mo¿e dotyczyæ albo wszystkich, albo nie-których aktów w³adzy �wiêceñ lub rz¹dzenia, wszystkich lub niektórychaktów lub praw zwi¹zanych z urzêdem, pos³ug¹ lub zadaniem; jej zakresokre�la sam wyrok lub dekret, który karê wymierza, chyba ¿e zosta³ ju¿okre�lony przez prawo.

§ 2. Nikt nie mo¿e zostaæ ukarany suspens¹ dotycz¹c¹ aktów innych ni¿te, które znajduj¹ siê pod w³adz¹ prze³o¿onego ustanawiaj¹cego karê lubHierarchy, który ustanowi³ s¹d karny lub wyda³ dekret suspensy.

§ 3. Suspensa nigdy nie dotyczy wa¿no�ci aktów ani prawa do mieszka-nia, je�li takie sprawca z racji urzêdu, pos³ugi lub zadania posiada; sus-pensa za� zabraniaj¹ca pobierania dochodów, wynagrodzeñ, pensji i in-nych podobnych, zawiera w sobie obowi¹zek zwrotu tego, co zosta³obezprawnie przyjête, nawet w dobrej wierze.

Kan. 1433 � § 1. Duchownemu zredukowanemu do ni¿szego stopniazabrania siê wykonywania tych aktów w³adzy �wiêceñ i rz¹dzenia, którenie odpowiadaj¹ temu stopniowi.

§ 2. Duchownemu za� wykluczonemu ze stanu duchownego zabraniasiê pe³nienia wszystkich urzêdów, pos³ug i innych zadañ, wynagrodzeñko�cielnych i jakiejkolwiek w³adzy delegowanej; staje siê do ich pe³nie-nia niezdolnym; zabrania mu siê wykonywania w³adzy �wiêceñ; nie mo¿ebyæ promowany do wy¿szych �wiêceñ i zostaje zrównany ze �wieckim,co do skutków kanonicznych, z zachowaniem kan. 396 i 725.

Kan. 1434 � § 1. Ekskomunika wiêksza, oprócz tego wszystkiego, oczym mowa w kan. 1431 § 1, zabrania przyjmowania pozosta³ych sakra-

KPK/83: 1333 § 1,1334 § 1KPK/17: 2279 § 2

KPK/83: 1333 § 3 n. 1KPK/17: 2282

KPK/83: 1333 § 1,3, 4, 1336 § 1 n. 3KPK/17: 2280 § 1, 2

KPK/83: 1336 § 1 n. 5KPK/17: 2298 n. 12

KPK/83: 1331 § 1, 2KPK/17: 2259 § 1,2260 § 1, 2261 §2263, 2264, 2265 § 1

3 Apost. cann. 3, 5-7, 20, 25, 27, 29-31, 35, 47, 49-50, 50*, 51-53, 60, 63-66, 70, 81;Nic. I, cann. 2, 17-18; Neoc. can. 1; Ant. cann. 1, 3, 5, 10, 16; Chalc. can. 29; Carth. cann.15, 80, 105; Constantinop., a. 394; Quinisext. cann. 4-6, 9-13, 15, 17, 22-24, 28, 31-33,50-51, 55-56, 62, 67, 77, 79-81, 86, 88, 97; S. Basilius M., can. 55, 70; TimotheusAlexandrin., can. 26; Theophilus Alexandrin., can. 3; S. Gennadius CP., can. 1 � «:Isqi�;Protodeut. cann. 2, 8, 10-14; Constantinop. IV, cann 10, 13-14, 17 �Quisquis�, 19�Quisquis�, 20, 23-24, 26-27; S. Soph. can. 1. * Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736,pars II, cap. VI, 5; Syn. Sciarfen. Syrorum, a. 1888, cap. IV, art. VI, 3-6; Syn. Alexandrin.Coptorum, a. 1898, sect. III, cap. VII, art. VII, 4-5; Syn. Armen., a. 1911, 951-952.


sacramentalia ministrare, officiis, ministeriis vel muneribus quibuslibetfungi, actus regiminis ponere, qui, si tamen ponuntur, ipso iure nulli sunt.1

§ 2. Excommunicatione maiore punitus a participatione in Divina Litur-gia et in aliis quibuslibet publicis celebrationibus cultus divini arcendusest.

§ 3. Excommunicatione maiore punitus vetatur frui privilegiis antea sibiconcessis; non potest valide consequi dignitatem, officium, ministeriumaliudve munus in Ecclesia vel pensionem nec fructus his adnexos facitsuos; caret etiam voce activa et passiva.

Can. 1435 � § 1. Si poena vetat suscipere sacramenta vel sacramenta-lia, vetitum suspenditur, dum reus in periculo mortis versatur.2

§ 2. Si poena vetat ministrare sacramenta vel sacramentalia vel ponereactum regiminis, vetitum suspenditur, quoties id necessarium est ad con-sulendum christifidelibus in periculo mortis constitutis.

CAPUT IIDe poenis in singula delicta

Can. 1436 � § 1. Qui aliquam veritatem fide divina et catholica creden-dam denegat vel eam in dubium ponit aut fidem christianam ex toto repu-diat et legitime monitus non resipiscit, ut haereticus aut apostata excom-municatione maiore puniatur, clericus praeterea aliis poenis puniri potestnon exclusa depositione.3

1 Apost. cann. 13, 28, 51, 62; Neoc. can. 2; Gang. cann. 1-20 (sensu Epistolae Synodicaepraeviae, in fine); Ant. cann. 1-2, 4; Laod., cann. 29, 34-36; Sard. can. 2; Carth. cann. 11,81, 109-116; S. Basilius M., can. 88 in fine; S. Gregorius Nyssen., can. 2; Constantinop.IV, cann. 2-3, 6, 11, 16, 17 �Quisquis�, 19 �Quisquis�, 21-22, 26; S. Soph. cann. 1, 3;Martinus V (in Constantien.), const. Ad evitanda, a. 1418; Leo X, const. Exsurge Domine,15 iun. 1520, error 23, Martini Luther, damn.; Benedictus XIV, litt. encycl. Inter praeteritos,3 dec. 1749, § 48; Pius VI, const. Auctorem fidei, 28 aug. 1794, prop. 46, Synodi Pistorien.,damn. * Syn. Diamper. Syro-Malabarensium, a. 1599, CXLVIII; Syn. Alexandrin.Coptorum, a. 1898, sect. III, cap. VII, art. III; Syn. Armen., a. 1911, 929-933.


mentów, sprawowania sakramentów i sakramentaliów, urzêdów, pos³uglub jakichkolwiek zadañ, wykonywania aktów w³adzy rz¹dzenia, które toakty, je�li s¹ jednak wykonywane, s¹ niewa¿ne z mocy samego prawa.

§ 2. Zabrania siê ukaranemu ekskomunik¹ wiêksz¹ uczestniczenia wBoskiej Liturgii i w jakichkolwiek innych publicznych celebracjach kultuBo¿ego.

§ 3. Ukaranemu ekskomunik¹ wiêksz¹ zabrania siê korzystania z przy-wilejów wcze�niej mu udzielonych; nie mo¿e wa¿nie otrzymaæ w Ko�-ciele godno�ci, urzêdu, pos³ugi i innego zadania, a wynagrodzenie i do-chody z nimi zwi¹zane nie stanowi¹ jego w³asno�ci; jest tak¿e pozbawio-ny czynnego i biernego prawa g³osu.

Kan. 1435 � § 1. Je�li kara zabrania przyjmowania sakramentów lubsakramentaliów, zakaz ten zostaje zawieszony, gdyby sprawca znalaz³siê w niebezpieczeñstwie �mierci.

§ 2. Je�li kara zabrania sprawowania sakramentów lub sakramentaliówlub wykonywania aktów w³adzy rz¹dzenia, zakaz zostaje zawieszony,ilekroæ jest to konieczne dla udzielenia pos³ugi chrze�cijanom znajduj¹-cym siê w niebezpieczeñstwie �mierci.

ROZDZIA£ IIKary za poszczególne przestêpstwa

Kan. 1436 � § 1. Kto zaprzecza jakiej� prawdzie, w któr¹ nale¿y wie-rzyæ wiar¹ bosk¹ i katolick¹ lub j¹ poddaje w w¹tpliwo�æ, albo porzucaca³kowicie wiarê chrze�cijañsk¹ i zgodnie z prawem upomniany nie po-prawia siê, jako heretyk albo apostata powinien zostaæ ukarany eksko-munik¹ wiêksz¹; duchowny mo¿e zostaæ ukarany oprócz tego innymikarami, nie wy³¹czaj¹c depozycji.

KPK/83: 1331 § 2KPK/17: 2259 § 2

KPK/83: 171 § 1,1331 § 2KPK/17: 2263, 2265§ 1, 2266

KPK/83: 1352 § 1

KPK/83: 1335KPK/17: 2261 § 3,2275 n. 2, 2284

KPK/83: 1364 § 1, 2KPK/17: 2314 § 1

2 Nic. I, can. 13; Anc. can. 6; Neoc. can. 2; S. Dionysius Alexandrin., can. 5; S. BasiliusM., can. 5; S. Gregorius Nyssen., cann. 2, 5, (b); Pius IX, litt. ap. Cum catholica Ecclesia,26 mar. 1860, 7.

3 Apost, can. 62; Constantinop. I, can. 6; Carth. can. 93; S. Petrus Alexandrin., cann.1-12; S. Basilius M., cann. 73, 81; S. Gregorius Nyssen., cann. 2-3; Timotheus Alexandrin.,can. 9. * Syn. Zamosten. Ruthenorum, a. 1720, tit. I �Quia verro�; Syn. Armen., a. 1911,952, a).


§ 2. Praeter hos casus, qui pertinaciter respuit doctrinam, quae a Roma-no Pontifice vel Collegio Episcoporum magisterium authenticum exer-centibus ut definitive tenenda proponitur, vel sustinet doctrinam quae uterronea damnata est, nec legitime (monitus) resipiscit, congrua poenapuniatur.

Can. 1437 � Qui subiectionem supremae Ecclesiae auctoritati aut com-munionem cum christifidelibus eidem subiectis detrectat et legitime mo-nitus oboedientiam non praestat, ut schismaticus excommunicatione ma-iore puniatur.1

Can. 1438 � Qui consulto omittit commemorationem Hierarchae in Di-vina Liturgia et in laudibus divinis iure praescriptam, si legitime monitusnon resipiscit, congrua poena puniatur non exclusa excommunicationemaiore.2

Can. 1439 � Parentes vel parentum locum tenentes, qui filios in religio-ne acatholica baptizandos vel educandos tradunt, congrua poena punian-tur.

Can. 1440 � Qui normas iuris de communicatione in sacris violat, con-grua poena puniri potest.

Can. 1441 � Qui res sacras in usum profanum vel in malum finem adhi-bet, suspendatur vel a Divina Eucharistia suscipienda prohibeatur.3

Can. 1442 � Qui Divinam Eucharistiam abiecit aut in sacrilegum finemabduxit vel retinuit, excommunicatione maiore puniatur et, si clericus est,etiam aliis poenis non exclusa depositione.4

1 Apost can. 31; Gang. can. 6; Ant. can. 5; Constantinop. I, can. 6; Carth. cann. 10-11,53, 93; S. Basilius M., can. 1; Constantinop. IV, can. 10; Protodeut. cann. 13-15.

2 Protodeut. cann. 13-15. * Syn. Zamosten. Ruthenorum, a. 1720, tit. I �Eadem�.3 Apost. can. 73; Protodeut. can. 10; Nic. II, actio VII; Clemens XIII, const.

Gravissimum, 6 mar. 1759, § 1. * Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars I, cap. I, 16;Syn. Armen., a. 1911, 952, h).

4 Innocentius XI, const. Ad nostri apostolatus, 12 mar. 1677, § 2; Alexander VIII,const. Cum alias, 22 dec. 1690, § 3; Benedictus XIV, const. Ab augustissimo, 5 mar.


§ 2. Poza tymi wypadkami, ten kto z uporem odrzuca prawdê, którazosta³a uznana za definitywnie obowi¹zuj¹c¹ przez Biskupa Rzymskiegolub Kolegium Biskupów moc¹ autentycznego Urzêdu Nauczycielskiego,albo kto g³osi doktrynê potêpion¹ przez nich jako b³êdn¹ i nie odwo³ujetego, gdy zostanie prawnie upomniany, powinien zostaæ ukarany odpo-wiedni¹ kar¹.

Kan. 1437 � Kto odmawia uznania zwierzchnictwa najwy¿szej w³adzyKo�cio³a lub utrzymywania wspólnoty z chrze�cijanami jej podlegaj¹cy-mi, i prawnie upomniany nie oka¿e pos³uszeñstwa, jako schizmatyk po-winien zostaæ ukarany ekskomunik¹ wiêksz¹.

Kan. 1438 � Kto �wiadomie opu�ci³ w Boskiej Liturgii i w Liturgii Go-dzin prawem nakazane wspomnienie Hierarchy, je�li zgodnie z prawemupomniany nie poprawi³ siê, powinien zostaæ ukarany odpowiedni¹ kar¹,nie wy³¹czaj¹c ekskomuniki wiêkszej.

Kan. 1439 � Rodzice lub ich zastêpuj¹cy, którzy oddaj¹ dzieci do chrztulub na wychowanie w religii akatolickiej, powinni zostaæ ukarani odpo-wiedni¹ kar¹.

Kan. 1440 � Kto narusza normy prawa o wspó³uczestnictwie w rze-czach �wiêtych, mo¿e zostaæ ukarany odpowiedni¹ kar¹.

Kan. 1441 � Kto przeznacza rzecz �wiêt¹ do u¿ytku �wieckiego lubu¿ywa w z³ym celu, powinien zostaæ ukarany suspens¹ albo zakazemprzyjmowania Boskiej Eucharystii.

Kan. 1442 � Kto Bosk¹ Eucharystiê porzuci³ albo w celu �wiêtokrad-czym zabra³ lub zatrzyma³, powinien zostaæ ukarany ekskomunik¹ wiêksz¹oraz, je�li jest duchownym, tak¿e innymi karami, nie wy³¹czaj¹c depozycji.

KPK/83: 1371 n. 1KPK/17: 2317Tre�æ kan. 1436 § 2zmieniona listemapostolskim JanaPaw³a II Ad tuendamfidem z dnia 18 maja1998 r. (AAS 90(1998) s. 457-461).

KPK/83: 1364 § 1KPK/17: 2314 § 1 n. 1

KPK/83: 1366KPK/17: 2319 § 1 n.2, 3, 4

KPK/83: 1365KPK/17: 2316

KPK/83: 1376KPK/17: 2325, 2329

KPK/83: 1367KPK/17: 2320

1744; S.C. Ep. et Reg., ep. encycl. 9 feb. 1751; Clemens XIII, const. Gravissimum,6 mar. 1759, §§ 2-4; S.C.S. Off., decr. 21 iul. 1934, X. * Syn. Libanen. Maronitarum,a. 1736, pars I, cap. I, 16; Syn. Armen., a. 1911, 952, h).

Kan. 1442 � Wyra¿enie �porzuciæ� oznacza ka¿d¹ czynno�æ dokonan¹ przeciwko�wiêtym Postaciom dobrowolnie i w sposób ciê¿ko zawiniony (Int. z dnia 4 czerwca1999 r. � AAS 91 (1999) s. 918).

* INTERPRETACJA


Can. 1443 � Qui Divinae Liturgiae vel aliorum sacramentorum celebra-tionem simulavit, congrua poena puniatur non exclusa excommunicatio-ne maiore.1

Can. 1444 � Qui periurium commisit coram auctoritate ecclesiasticaaut qui, etsi iniuratus, iudici legitime interroganti scienter falsum affirma-vit aut verum occultavit aut qui ad haec delicta induxit, congrua poenapuniatur.2

Can. 1445 � § 1. Qui vim physicam in Episcopum adhibuit vel aliamgravem iniuriam in ipsum iniecit, congrua poena puniatur non exclusa, siclericus est, depositione; si vero idem delictum in Metropolitam, Patriar-cham vel immo Romanum Pontificem commissum est, reus puniaturexcommunicatione maiore, cuius remissio in ultimo casu ipsi RomanoPontifici est reservata.3

§ 2. Qui id egit in alium clericum, religiosum, sodalem societatis vitaecommunis ad instar religiosorum vel in laicum, qui actu munus ecclesia-sticum exercet, congrua poena puniatur.4

Can. 1446 � Qui proprio Hierarchae legitime praecipienti velprohibentinon obtemperat et post monitionem in inoboedientia persistit, ut delinqu-ens congrua poena puniatur.5

Can. 1447 � § 1. Qui seditiones vel odia adversus quemcumque Hierar-cham suscitat aut subditos ad inoboedientiam in eum provocat, congruapoena puniatur non exclusa excommunicatione maiore, praesertim si hocdelictum adversus Patriarcham vel immo adversus Romanum Pontifi-cem commissum est.6

1 Gregorius XIII, const. Officii Nostri, 6 aug. 1574, §§ 1-2; Clemens VIII, const. Etsialias, 1 dec. 1601; Urbanus VIII, const. Apostolatus officium, 23 mar. 1628; BenedictusXIV, const. Sacerdos in aeternum, 20 apr. 1744; ep. encycl. Quam grave, 2 aug. 1757,§§ 1-2; const. Divinarum, 2 aug. 1757; Clemens XIII, const. Gravissimum, 6 mar. 1759,§ 6. * Syn. Armen., a. 1911, 952, g).

2 Apost can. 25; S. Basilius M., cann. 10, 64, 82; * Syn. Libanen. Maronitarum,a. 1736, pars III, cap. V, 9.


Kan. 1443 � Kto symulowa³ sprawowanie Boskiej Liturgii lub innychsakramentów, powinien zostaæ ukarany odpowiedni¹ kar¹, nie wy³¹cza-j¹c ekskomuniki wiêkszej.

Kan. 1444 � Kto dopu�ci³ siê krzywoprzysiêstwa przed w³adz¹ ko�cieln¹albo, nawet nie zaprzysiê¿ony, pytany zgodnie z prawem przez sêdziego�wiadomie potwierdzi³ fa³sz albo zatai³ prawdê, albo do tych przestêpstwnak³ania³, powinien zostaæ ukarany sprawiedliw¹ kar¹.

Kan. 1445 � § 1. Kto dopu�ci³ siê przymusu fizycznego wobec Biskupalub wyrz¹dzi³ mu inn¹ powa¿n¹ krzywdê, powinien zostaæ ukarany odpo-wiedni¹ kar¹, nie wy³¹czaj¹c, je�li jest duchownym, depozycji; je�li za�pope³ni³ to przestêpstwo wobec Metropolity, Patriarchy lub samego Bi-skupa Rzymskiego, powinien zostaæ ukarany ekskomunik¹ wiêksz¹, któ-rej darowanie w ostatnim przypadku jest zarezerwowane samemu Bi-skupowi Rzymskiemu.

§ 2. Kto uczyni³ to wobec innego duchownego, zakonnika, cz³onka sto-warzyszenia ¿ycia wspólnego na wzór zakonników lub wobec �wieckie-go aktualnie wykonuj¹cego ko�cielne zadanie, powinien zostaæ ukaranyodpowiedni¹ kar¹.

Kan. 1446 � Kto w³asnemu Hierarsze, który zgodnie z prawem co�nakazuje lub czego� zabrania, okazuje niepos³uszeñstwo i po upomnieniutrwa w niepos³uszeñstwie, jako przestêpca powinien zostaæ ukarany od-powiedni¹ kar¹.

Kan. 1447 � § 1. Kto wzbudza bunt lub nienawi�æ przeciwko jakiemu-kolwiek Hierarsze lub jego podw³adnych zachêca do niepos³uszeñstwawzglêdem niego, powinien zostaæ ukarany odpowiedni¹ kar¹, nie wy³¹-czaj¹c ekskomuniki wiêkszej, przede wszystkim, je�li przestêpstwo zo-sta³o pope³nione przeciwko Patriarsze lub przeciwko Biskupowi Rzym-skiemu.

KPK/83: 1378 § 2 n.1, 2, § 3; 1379KPK/17: 2322 n. 1,2366

KPK/83: 1368KPK/17: 1743 § 3,1755 § 3, 1794, 2323SN: 265 § 3, 277 § 3,317

KPK/83: 1370 § 1, 2KPK/17: 2343 § 1 n.1, § 3

KPK/83: 1370 § 3KPK/17: 2343 § 4

KPK/83: 1371 n. 2KPK/17: 2331 § 1

KPK/83: 1373KPK/17: 2331 § 2,2337 § 1, 2344

3 Apost. can. 55; S. Soph. can. 3; Leo X (in Lat. V), const. Supernae dispositionis,5 maii 1514, § 40; S.C.S. Off., decr. 21 iul. 1934. * Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736,pars III, cap. I, 18.

4 Apost. cann. 27, 56. * Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars III, cap. I, 18.5 S.C. Consist., decr. 20 aug. 1910, can. 1, n. 9.6 Apost. cann. 31, 36; Anc. can. 18; Ant. cann. 1, 5; Chalc. cann. 18, 23; Quinisext. can.

34; S.C. Consist., decr. 20 aug. 1910, can. 18, § 1.


§ 2. Qui impedivit libertatem ministerii vel electionis vel potestatis eccle-siasticae aut legitimum bonorum Ecclesiae temporalium usum aut per-terrefecit electorem vel eum, qui potestatem vel ministerium exercet,congrua poena puniatur.1

Can. 1448 � § 1. Qui vel publico spectaculo vel contione vel in scriptopublice evulgato vel aliter instrumentis communicationis socialis utensblasphemiam profert aut bonos mores graviter laedit aut in religionem velEcclesiam iniurias exprimit vel odium contemptumve excitat, congruapoena puniatur.2

§ 2. Qui nomen dat consociationi, quae contra Ecclesiam machinatur,congrua poena puniatur.3

Can. 1449 � Qui sine praescripto consensu vel licentia bona ecclesiasti-ca alienavit, congrua poena puniatur.4

Can. 1450 � § 1. Qui homicidium patravit, puniatur excommunicationemaiore; clericus praeterea aliis poenis puniatur non exclusa depositione.5

§ 2. Eodem modo puniatur, qui abortum procuravit effectu secuto, firmocan. 728, § 2.6

1 Apost. can. 36; Anc. can. 15; Quinisext. can. 35; Theophilus Alexandrin., can. 11;S. Cyrillus Alexandrin., can. 1; Constantinop. IV, cann. 18-19; Leo IX, ep. Quia AuctoreDeo, a. 1051; Martinus V (in Constantien.), const. Inter cunctas, 22 feb. 1418, art. 35de quo errorum Wicleff et Huss suspecti interrogandi; Innocentius VIII, const. OfficiiNostri, 25 ian. 1491, §§ 2-3; Leo X (in Lat. V), const. Supernae dispositionis, 5 maii1514, § 3; (in Lat. V), const. Regimini universalis, 4 maii 1515, § 11; Trid., sess. XXII,De ref., can. 11; sess. XXV, De ref., cann. 9, 12; Iulius III, const. Licet a diversis, 18mar. 1551; Clemens XIII, const. Alias ad Apostolatus, 30 ian. 1768, §§ 1, 5, 7-13. *Syn. Armen., a. 1911, 952, c).

2 Apost. can. 60; Leo X (in Lat. V), const. Supernae dispositionis, 5 maii 1514, § 33; PiusV, const. Cum primum, 1 apr. 1566, § 10. * Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars I,cap. I, 13-14; Syn. prov. Alba-Iulien. et Fagarasien. Rumenorum, a. 1872, tit. VI, cap. IX.

3 Clemens XII, litt. ap. In eminenti, 28 apr. l738; Benedictus XIV, const. Providas, 18mar. 1751; Pius VII, const. Ecclesiam, 13 sep. 1821; Leo XII, const. Quo graviora, 13mar. 1825, § 11; S.C.S. Off., 27 iun. 1838; 5 aug. 1846; Pius IX, ep. encycl. Qui pluribus,9 nov. 1846; ep. encycl. Quanta cura, 8 dec. 1864; all. Multiplices inter, 25 sep. 1865;S.C. de Prop. Fide, litt. encycl. (ad Deleg. Ap. et Ep. Orient.), 24 sep. 1867; Pius IX,const. Apostolicae Sedis, 12 oct. 1869, § II, 4; S.C.S. Off., decr. 12 ian. 1870; instr. 10 maii1884, 3; S.C. de Prop. Fide, litt. encycl. 6 aug. 1885, 2; S.C.S. Off., instr. 19 maii 1886,ad I; 3 aug. 1898; S.C. pro Doctr. Fidei, 18 iul. 1974; 17 feb. 1981, 26 nov. 1983. * Syn.


§ 2. Kto przeszkadza w swobodnym wykonywaniu pos³ugi, wyboru lubw³adzy ko�cielnej albo w zgodnym z prawem u¿ywaniu doczesnych dóbrko�cielnych, albo wywiera nacisk na wyborcê lub na tego, kto wykonujew³adzê lub pos³ugê, powinien zostaæ ukarany odpowiedni¹ kar¹.

Kan. 1448 � § 1. Kto w publicznym widowisku, w wypowiedzi, w roz-powszechnionym pi�mie albo w inny sposób przy pomocy �rodków spo-³ecznego przekazu, wypowiada blu�nierstwo, powa¿nie narusza dobreobyczaje albo zniewa¿a religiê lub Ko�ció³ b¹d� wywo³uje nienawi�æ lubpogardê, powinien zostaæ ukarany odpowiedni¹ kar¹.

§ 2. Kto zapisuje siê do stowarzyszenia dzia³aj¹cego w jakikolwiek spo-sób przeciwko Ko�cio³owi, powinien zostaæ ukarany odpowiedni¹ kar¹.

Kan. 1449 � Kto bez przepisanej prawem zgody lub pozwolenia alieno-wa³ dobra ko�cielne, powinien zostaæ ukarany odpowiedni¹ kar¹.

Kan. 1450 � § 1. Kto pope³ni³ zabójstwo, powinien zostaæ ukarany eks-komunik¹ wiêksz¹; duchowny oprócz tego powinien zostaæ ukarany in-nymi karami, nie wy³¹czaj¹c depozycji.

§ 2. W ten sam sposób powinien zostaæ ukarany ten, kto spowodowa³aborcjê, po zaistnieniu skutku, z zachowaniem kan. 728, § 2.

KPK/83: 1375KPK/17: 2333, 2334n.1, 2, 2345, 2346,2490 § 1

KPK/83: 1369KPK/17: 2323

KPK/83: 1374KPK/17: 2335

KPK/83: 1377KPK/17: 2347 n. 1,2, 3

KPK/83: 1397KPK/17: 2354 § 1, 2

KPK/83: 1398KPK/17: 2350 § 1

Leopolien. Ruthenorum, a. 1891, tit. I, cap. VI; Syn. Alexandrin. Coptorum, a. 1898,sect. II, cap. III, art. V, De peccatis reservatis, 6, III.

4 Anc. can. 15; Ant can. 25; Carth. cann. 26, 33; Constantinop. IV, can. 15. * Syn.Zamosten. Ruthenorum, a. 1720, tit. XIII �Bona�; Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736,pars IV, cap. I, 14; Syn. Alexandrin. Coptorum, a. 1898, sect. III, cap. VIII, art. V, 1.

5 Apost. can. 66; Anc. cann. 21-22; S. Basilius M., cann. 7-8, 33, 43, 52, 54-56; S.Gregorius Nyssen., can. 5 � «:Epi�.; Trid., sess. XXV, De ref., cap. 19; Vat. II, const.Gaudium et spes, 27 �Quaecumque�. * Syn. Armen., a. 1911, 959, d).

6 Anc. can. 21; Quinisext. can. 91; S. Basilius M., cann. 2, 8; Vat. II, const. Gaudiumet spes, 27 �Quaecumque�, 51 �Deus�; Paulus VI, all. 9 dec. 1972; S.C. pro. Doctr. Fidei,decl. 18 nov. 1974; Paulus VI, all. 23 apr. 1977; Ioannes Paulus II, adh. ap. Familiarisconsortio, 22 nov. 1981, art. 30 �Idcirco�; Sancta Sedes, Carta dei diritti della famiglia, 24nov. 1983, art. 4, a); C. pro Doctr. Fidei, instr. Donum vitae, 22 feb. 1987, I, 1-2; Pont.Comm. Cod. Iur. Can. Auth. Interpr., interpr. 23 maii 1988, II, 1; Ioannes Paulus II, adh.ap. Christifideles laici, 30 dec. 1988, 38. * Syn. Alexandrin. Coptorum, a. 1898, sect. II,cap. III, art. V, De peccatis reservatis, 6, V, 1).

Kan. 1450 § 2 � Przestêpstwo aborcji jest pope³niane, je�li zostaje zabity p³ód wjakikolwiek sposób w jakimkolwiek czasie od chwili poczêcia (Int. z dnia 19 stycznia1988 r. dotycz¹ca kan. 1398 KPK/83 � AAS 80 (1988) s. 1818-1819).

* INTERPRETACJA


Can. 1451 � Qui hominem rapuit aut iniuste detinet, graviter vulneravitvel mutilavit, ei torturam physicam vel psychicam intulit, congrua poenapuniatur non exclusa excommunicatione maiore.1

Can. 1452 � Qui gravem iniuriam cuiquam intulit vel eius bonam famamper calumniam graviter laesit, ad congruam satisfactionem praestandamcogatur; si vero recusavit, excommunicatione minore vel suspensionepuniatur.

Can. 1453 � § 1. Clericus concubinarius vel aliter in peccato externocontra castitatem cum scandalo permanens suspensione puniatur, cuipersistente delicto aliae poenae gradatim addi possunt usque ad deposi-tionem.2

§ 2. Clericus, qui prohibitum matrimonium attentavit, deponatur.3

§ 3. Religiosus, qui votum publicum perpetuum castitatis emisit et non estin ordine sacro constitutus, haec delicta committens congrua poena pu-niatur.4

Can. 1454 � Qui falso de quovis delicto aliquem denuntiavit, congruapoena puniatur, non exclusa excommunicatione maiore, praesertim sidenuntiatur confessarius, Hierarcha, clericus, religiosus, sodalis societa-tis vitae communis ad instar religiosorum aut laicus in munere ecclesia-stico constitutus firmo can. 731.5

Can. 1455 � Qui documentum ecclesiasticum falsum confecit aut in eofalsum asseruit aut qui quolibet falso vel mutato documento scienter usus

1 Apost. cann. 21, 67; Anc. can. 11; Chalc. can. 27; Quinisext. can. 92; S. Basilius M.,cann. 22, 30; Protodeut. can. 8. * Syn. Diamper. Syro-Malabarensium, a. 1596, LXXXII,CCLIV.

2 Apost. can. 25; Nic. I, can. 3; Neoc. can. 1; Quinisext. cann. 3-4; S. Basilius M., cann.3, 69-70, 88; Leo X (in Lat. V), const. Supernae dispositionis, 5 maii 1514, §§ 34-36;Trid., sess. XXI, De ref., can. 6; sess. XXV, De ref., cap. 14; Innocentius XIII, const.Apostolici ministerii, 23 mar. 1723, § 8; Benedictus XIII, const. In supremo, 23 sep.1724, § 6; Benedictus XIV, const. Ad militantis, 30 mar. 1742, VI, §§ 12, 25. * Syn.Diamper. Syro-Malabarensium, a. 1599, CLXXIV-CLXXVI; Syn. Zamosten. Ruthenorum,a. 1720, tit. X �A suspecta�; Syn. Ain-Trazen. Graeco-Melchitarum, a. 1835, can. 12;


Kan. 1451 � Kto uprowadzi³ cz³owieka lub go niesprawiedliwie uwiêzi³,ciê¿ko zrani³ lub okaleczy³, drêczy³ go torturami fizycznymi lub psychicz-nymi, powinien zostaæ ukarany odpowiedni¹ kar¹, nie wy³¹czaj¹c eksko-muniki wiêkszej.

Kan. 1452 � Kto wyrz¹dzi³ komukolwiek powa¿n¹ krzywdê lub jegodobre imiê powa¿nie naruszy³ przez oszczerstwo, jest zobowi¹zany doodpowiedniego zado�æuczynienia, je�li za� odmówi³, powinien zostaæ uka-rany ekskomunik¹ mniejsz¹ lub suspens¹.

Kan. 1453 � § 1. Duchowny konkubinariusz lub trwaj¹cy w innym grze-chu zewnêtrznym przeciwko czysto�ci wywo³uj¹cym zgorszenie, powi-nien zostaæ ukarany suspens¹, do której, gdy trwa w przestêpstwie, mo¿-na stopniowo dodawaæ inne kary a¿ do depozycji.

§ 2. Duchowny, który usi³uje zawrzeæ zabronione ma³¿eñstwo, powinienzostaæ deponowany.

§ 3. Pope³niaj¹cy te przestêpstwa zakonnik, który z³o¿y³ publiczny wie-czysty �lub czysto�ci, a nie przyj¹³ �wiêceñ, powinien zostaæ ukaranyodpowiedni¹ kar¹.

Kan. 1454 � Kto kogokolwiek fa³szywie oskar¿y³ o jakie� przestêp-stwo, powinien zostaæ ukarany odpowiedni¹ kar¹, nie wy³¹czaj¹c eksko-muniki wiêkszej; zw³aszcza je�li zosta³ oskar¿ony spowiednik, Hierar-cha, duchowny, zakonnik, cz³onek stowarzyszenia ¿ycia wspólnego nawzór zakonników lub �wiecki wykonuj¹cy ko�cielne zadanie, z zacho-waniem kan. 731.

Kan. 1455 � Kto sporz¹dzi³ fa³szywy dokument ko�cielny albo potwier-dzi³ w nim fa³sz, albo w jakikolwiek sposób fa³szywym lub zmienionym

KPK/83: 1397KPK/17: 2353

KPK/83: 1390 § 3KPK/17: 2355

KPK/83: 1395 § 1KPK/17: 2359 § 1, 2

KPK/83: 1394 § 1KPK/17: 2388 § 1

KPK/83: 1394 § 2KPK/17: 2388 § 2

KPK/83: 1390 § 1, 2KPK/17: 2355, 2363

KPK/83: 1391 n. 1,2, 3KPK/17: 2360 § 1,2361, 2362, 2406 § 1

Syn. prov. Alba-Iulien. et Fagarasien. Rumenorum, a. 1872, tit. VII, cap. 5; Syn. Armen.,a. 1911, 952, e).

3 Anc. can. 10; Neoc. can. 1; Quinisext. cann. 3, 6; Timotheus Alexandrin., can. 27;Benedictus XIV, const. Etsi pastoralis, 26 maii 1742, § VII, XXVII; instr. Eo quamvistempore, 4 maii 1745, §§ 36-37.

4 Chalc. can. 16; Quinisext. can. 44; S. Basilius M., cann. 6, 18-19, 60; TimotheusAlexandrin., can. 28.

5 Benedictus XIV, const. Sacramentum Poenitentiae, 1 iun. 1741, § 3; const. Etsipastoralis, 26 maii 1742, § IX, V; S.C. de Prop. Fide, litt. encycl. 6 aug. 1885.


est in re ecclesiastica aut verum documentum mutavit, destruxit vel oc-cultavit, congrua poena puniatur.1

Can. 1456 � § 1. Confessarius, qui sacramentale sigillum directe viola-vit, excommunicatione maiore puniatur firmo can. 728, § 1, n. 1; si veroalio modo hoc sigillum fregit, congrua poena puniatur.2

§ 2. Qui notitias ex confessione habere quoquo modo conatus est vel illasiam habitas aliis transmisit, excommunicatione minore aut suspensionepuniatur.3

Can. 1457 � Sacerdos, qui complicem in peccato contra castitatem ab-solvit, excommunicatione maiore puniatur firmo can. 728, § 1, n. 2.4

Can. 1458 � Sacerdos, qui in actu vel occasione vel praetextu confes-sionis paenitentem ad peccatum contra castitatem sollicitavit, congruapoena puniatur non exclusa depositione.5

Can. 1459 � § 1. Episcopi, qui alicui sine auctoritatis competentis man-dato ordinationem episcopalem ministraverunt, et is, qui ab ipsis ordina-tionem hoc modo suscepit, excommunicatione maiore puniantur.6

§ 2. Episcopus, qui alicui ordinationem diaconalem vel presbyteralemcontra praescripta canonum ministravit, congrua poena puniatur.7

1 Innocentius X, const. In supremo, 8 apr. 1653. * Syn. Libanen. Maronitarum, a.1736, pars III, cap. V, 9; Syn. Armen., a. 1911, 952, b).

2 S.C. de Prop. Fide, decr. 13 apr. 1807, XVII; S.C.S. Off., decr. 21 iul. 1934. * Syn.Zamosten. Ruthenorum, a. 1720, tit. III, § 5 �Si quis�; Syn. Libanen. Maronitarum, a.1736, pars II, cap. IV, 15; Syn. Alexandrin. Coptorum, a. 1898, sect. II, cap. III, art. V,XII; Syn. Armen., a. 1911, 470.

3 S.C. pro Doctr. Fidei, decl. 23 mar. 1973. * Syn. Armen., a. 1911, 470.4 Benedictus XIV, const. Sacramentum Poenitentiae, 1 iun. 1741, § 4; const. Apostolici

Muneris, 8 feb. 1745, §§ 2-4; ep. encycl. Inter praeteritos, 3 dec. 1749, §§ 58-59; S.C.S.Off., 13 ian. 1892, ad 3; S.C. de Prop. Fide, litt. encycl. 6 aug. 1885; S. Paenit Ap., 19 feb.1896; S.C.S. Off., decr. 21 iul. 1934; decr. 16 nov. 1934. * Syn. Libanen. Maronitarum, a.1736, pars II, cap. IV, 16; Syn. Alexandrin. Coptorum, a. 1898, sect. II, cap. III, art. V, Depeccatis reservatis, 6, III.


dokumentem �wiadomie pos³u¿y³ siê w sprawie ko�cielnej, albo prawdzi-wy dokument zmieni³, zniszczy³ lub ukry³, powinien zostaæ ukarany odpo-wiedni¹ kar¹.

Kan. 1456 � § 1. Spowiednik, który naruszy³ bezpo�rednio pieczêæ sa-kramentaln¹, powinien zostaæ ukarany ekskomunik¹ wiêksz¹, z zacho-waniem kan. 728 § 1 n. 1; je�li w inny sposób tê tajemnicê z³ama³, powi-nien zostaæ ukarany odpowiedni¹ kar¹.

§ 2. Kto usi³owa³ w jakikolwiek sposób zdobyæ wiadomo�ci ze spowiedzilub po ich zdobyciu przekaza³ innym, powinien zostaæ ukarany eksko-munik¹ mniejsz¹ lub suspens¹.

Kan. 1457 � Kap³an, który rozgrzeszy³ wspólnika w grzechu przeciwkoczysto�ci, powinien zostaæ ukarany ekskomunik¹ wiêksz¹, z zachowa-niem kan. 728 § 1 n. 2.

Kan. 1458 � Kap³an, który w czasie lub z okazji lub pod pretekstemspowiedzi nak³ania³ penitenta do grzechu przeciwko czysto�ci, powinienzostaæ ukarany odpowiedni¹ kar¹, nie wy³¹czaj¹c depozycji.

Kan. 1459 � § 1. Biskupi, którzy bez zlecenia kompetentnej w³adzyudzielili komu� �wiêceñ biskupich i ten, kto od nich w ten sposób te �wiê-cenia przyj¹³, powinni zostaæ ukarani ekskomunik¹ wiêksz¹.

§ 2. Biskup, który udzieli³ komu� �wiêceñ diakonatu lub prezbiteratu wbrewprzepisom kanonów, powinien zostaæ ukarany odpowiedni¹ kar¹.

KPK/83: 1388 § 1KPK/17: 2369 § 1

KPK/83: 1388 § 2KPK/17: 2369 § 2

KPK/83: 1378 § 1KPK/17: 2367 § 1

KPK/83: 1387KPK/17: 2368 § 1

KPK/83: 1382KPK/17: 2370

KPK/83: 1383KPK/17: 2373

5 Gregorius XV, const. Universi, 30 aug. 1622, § 4; Benedictus XIV, const. Sacramentumpoenitentiae, 1 iun. 1741, § 1; const. Etsi pastoralis, 26 maii 1742, § IX, V; S.C.S. Off., 28 apr.1700; 13 iun. 1710; decr. 5 aug. 1745; 18 mar. 1863; instr. 20 feb. 1866, 12; decr. 27 iun. 1866;S.C. de Prop. Fide, litt. encycl. 6 aug. 1885, 1. * Syn Armen., a. 1911, 475-476, 952, f).

6 Apost. can. 76; Nic. II, can. 3; Constantinop. IV, can. 12; Leo XII, litt. Apostolatusofficium (ad Patriarch. Graeco-Melkitarum), 4 iul. 1828, �Volumus�.

7 Apost. can. 35; Ant. cann. 13, 22; Sard. can. 14*; Carth. cann. 54, 80; Pius II, const.Cum ex sacrorum, 17 nov. 1461, § 2; Trid., sess. XIV, De ref., can. 2; sess. XXIII, De ref.,can. 8; Sixtus V, const. Sanctum et salutare, 5 ian. 1589, § 3; Clemens VIII, const.Romanum Pontificem, 28 feb. 1596, § 2; Urbanus VIII, const. Secretis, 11 dec. 1624, §§2-3; Benedictus XIII, const. In supremo, 23 sep. 1724, § 4; const. Pastoralis officii, 27mar. 1726, § 5; Benedictus XIV, const. Etsi pastoralis, 26 mar. 1742, § VII, IX; const.Impositi Nobis, 27 feb. 1747.


Can. 1460 � Qui auctoritatem civilem directe vel indirecte adiit, ut eainstante sacram ordinationem, officium, ministerium vel aliud munus inEcclesia obtineret, congrua poena puniatur non exclusa excommunica-tione maiore et, si de clerico agitur, etiam depositione.1

Can. 1461 � Qui sacram ordinationem simoniace ministravit vel susce-pit, deponatur; qui vero alia sacramenta simoniace ministravit vel susce-pit, congrua poena puniatur non exclusa excommunicatione maiore.2

Can. 1462 � Qui officium, ministerium vel aliud munus in Ecclesia simo-niace obtinuit, contulit aut quomodocumque usurpavit aut illegitime reti-net vel aliis transmisit vel exsequitur, congrua poena puniatur non exclu-sa excommunicatione maiore.3

Can. 1463 � Qui quidvis donavit vel pollicitus est, ut aliquis officium,ministerium vel aliud munus in Ecclesia exercens illegitime aliquid ageretvel omitteret, congrua poena puniatur; item, qui ea dona vel pollicitatio-nes acceptavit.

Can. 1464 � § 1. Qui praeter casus iure iam praevisos potestate, officio,ministerio vel alio munere in Ecclesia per actum vel omissionem abususest, congrua poena puniatur non exclusa eorundem privatione, nisi in huncabusum alia poena est lege vel praecepto statuta.4

§ 2. Qui vero ex culpabili neglegentia actum potestatis, officii, ministeriivel alterius muneris in Ecclesia illegitime cum damno alieno posuit velomisit, congrua poena puniatur.5

1 Apost. can. 30; Nic. II, can. 3.2 Apost. can. 29; Chalc. can. 2; Quinisext. can. 22; S. Basilius M., can. 90; S. Gennadius

CP., can. 1; S. Tarassius CP., can. 1; Nic. II, cann. 5, 19; Eugenius IV, const. Cumdetestabile, 18 maii 1434, § 1; Trid., sess. XXI, de ref., can. 1; Pius V, const. Cumprimum, 1 apr. 1566, §§ 8-9; Sixtus V, const. Sanctum et salutare, 5 ian. 1589, § 6;Clemens VIII, const. Romanum Pontificem, 28 feb. 1596, § 2; S.C. de Prop. Fide, decr. 13apr. 1807, VIII. * Syn. Diamper. Syro-Malabarensium, a. 1599, CLXXIX; Syn. Zamosten.Ruthenorum, a. 1720, tit. XIV; Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars II, cap. I, 7;cap. XIV, 51; Syn. Sciarfen. Syrorum, a. 1888, cap. XVI, art. II, 7-8; Syn. Alexandrin.Coptorum, a. 1898, sect. III, cap. VII, art. VII, 7.


Kan. 1460 � Kto odwo³a³ siê bezpo�rednio lub po�rednio do w³adzycywilnej, aby przy jej pomocy otrzymaæ �wiêcenia, urz¹d, pos³ugê lubinne zadanie w Ko�ciele, powinien zostaæ ukarany odpowiedni¹ kar¹, niewy³¹czaj¹c ekskomuniki wiêkszej oraz, je�li jest to duchowny, tak¿e de-pozycji.

Kan. 1461 � Kto udzieli³ lub przyj¹³ �wiêcenia w sposób symoniacki,powinien zostaæ deponowany; kto za� inne sakramenty symoniacko spra-wowa³ lub przyj¹³, powinien zostaæ ukarany odpowiedni¹ kar¹, nie wy³¹-czaj¹c ekskomuniki wiêkszej.

Kan. 1462 � Kto urz¹d, pos³ugê lub inne zadanie w Ko�ciele symoniac-ko otrzyma³, udzieli³ lub w jakikolwiek sposób uzurpowa³ albo bezpraw-nie je zatrzymuje, przekazuje innym lub wykonuje, powinien zostaæ uka-rany odpowiedni¹ kar¹, nie wy³¹czaj¹c ekskomuniki wiêkszej.

Kan. 1463 � Kto pe³ni¹c urz¹d, pos³ugê lub inne zadanie w Ko�cielecokolwiek darowa³ lub obieca³, aby kto� bezprawnie co� uczyni³ lub za-niecha³, powinien zostaæ ukarany odpowiedni¹ kar¹; równie¿ ten, kto tedary lub obietnice przyj¹³.

Kan. 1464 � § 1. Kto, oprócz przypadków ju¿ wcze�niej prawem prze-widzianych, nadu¿y³ w³adzy, urzêdu, pos³ugi lub innego zadania w Ko-�ciele przez dzia³anie lub zaniechanie, powinien zostaæ ukarany odpo-wiedni¹ kar¹, nie wy³¹czaj¹c ich pozbawienia, chyba ¿e w przypadkutego nadu¿ycia zosta³a ustanowiona inna kara ustaw¹ lub nakazem.

§ 2. Kto za� wskutek zawinionego zaniedbania bezprawnie z czyj¹� szko-d¹ wykona³ lub zaniecha³ akt w³adzy, urzêdu, pos³ugi lub innego zadaniaw Ko�ciele, powinien zostaæ ukarany odpowiedni¹ kar¹.

KPK/83: 1380KPK/17: 2371

KPK/83: 1381 § 1,2, 1384KPK/17: 2322 n. 2,2394 n. 1, 2401

KPK/83: 1386KPK/17: 2407

KPK/83: 1389 § 1KPK/17: 2404

KPK/83: 1389 § 2

3 Apost. can. 29; Chalc. can. 2; S. Gennadius CP., can. 1; Nic. II, can. 19; Leo X (in Lat.V), const. Supernae dispositionis, 5 maii 1514, § 15; (in Lat. V) const. Regimini universalis,4 maii 1515, § 11; S.C. Consist., decr. 20 aug. 1910, cann. 18, § 1 et 29, § 1. * Syn.Zamosten. Ruthenorum, a. 1720, tit. XIV; Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars II,cap. XIV, 51; Syn. Sciarfen. Syrorum, a. 1888, cap. XVI, art. II; Syn. Alexandrin. Coptorum,a. 1898, sect. III, cap. VII, art. VII, 7; Syn. Armen., a. 1911, 178.

4 * Syn. Libanen. Maronitarum, a. 1736, pars I, cap. II, 2.5 Apost. cann. 36, 58; Ant. can. 17; Carth. cann. 121, 123; Protodeut. cann. 3, 16.


Can. 1465 � Qui officium, ministerium vel aliud munus in Ecclesia exer-cens, cuicumque Ecclesiae sui iuris, etiam Ecclesiae latinae, ascriptusest, quemvis christifidelem contra can. 31 ad transitum ad aliam Eccle-siam sui iuris quomodocumque inducere praesumpsit, congrua poenapuniatur.1

Can. 1466 � Clericus, religiosus vel sodalis societatis vitae communisad instar religiosorum negotiationem aut mercaturam contra canonumpraescripta exercens congrua poena puniatur.2

Can. 1467 � Qui obligationes sibi ex poena impositas violat, graviorepoena puniri potest.3

1 Benedictus XIV, ep. encycl. Demandatam, 24 dec. 1743, § 15; ep. encycl. Allataesunt, 26 iul. 1755, § 21; S.C. de Prop. Fide, 6 oct. 1863. A), c); Leo XIII, litt. ap.Orientalium, 30 nov. 1894, I.

2 Apost. can. 44; Nic. I, can. 17; Laod. can. 4; Chalc. can. 3; Carth. cann. 5, 16;Quinisext. cann. 9-10; Trid., sess. XXII, De ref., can. 1; Urbanus VIII, litt. ap. Ex debito,22 feb. 1633, § 8; Clemens IX, const. Sollicitudo, 17 iun. 1669, § 3; Benedictus XIV,


Kan. 1465 � Kto wykonuj¹c urz¹d, pos³ugê lub inne zadanie w Ko�cie-le, nale¿¹cy do jakiegokolwiek Ko�cio³a sui iuris, tak¿e Ko�cio³a ³aciñ-skiego, jakiego� chrze�cijanina wbrew kan. 31 nak³ania³ w jakikolwieksposób do przej�cia do innego Ko�cio³a sui iuris, powinien zostaæ ukara-ny odpowiedni¹ kar¹.

Kan. 1466 � Duchowny, zakonnik lub cz³onek stowarzyszenia ¿yciawspólnego na wzór zakonników uprawiaj¹cy handel lub transakcje wbrewprzepisom kanonów, powinien zostaæ ukarany odpowiedni¹ kar¹.

Kan. 1467 � Kto narusza obowi¹zki na³o¿one na niego kar¹, mo¿e zo-staæ ukarany kar¹ ciê¿sz¹.

KPK/83: 1392KPK/17: 2380

KPK/83: 1393

const. Apostolicae servitutis, 25 feb. 1741; Clemens XIII, ep. encycl. Cum primum, 17sep. 1759, § 4. * Syn. Diamper. Syro-Malabarensium, a. 1599, CLXXI-CLXXII; Syn.Zamosten. Ruthenorum, a. 1720, tit. X �Mercaturae�; Syn. Libanen. Maronitarum, a.1736, pars III, cap. I, 9; Syn. Ain-Trazen. Graeco-Melchitarum, a. 1835, can. 13; Syn.Alexandrin. Coptorum, a. 1898, sect. II, cap. III, art. VII, § 6, 2, IX.

3 Ant. can. 5; Carth. can. 105.

834 Titulus XXVIII � De procedura in poenis irrogandis

TITULUS XXVIIIDE PROCEDURA IN POENIS IRROGANDIS

CAPUT IDe iudicio poenali

Art. I � De praevia investigatione

Can. 1468 � § 1. Quoties Hierarcha notitiam saltem veri similem habetde delicto, caute inquirat per se vel per aliam idoneam personam circafacta et circumstantias, nisi haec investigatio omnino superflua videtur.1

§ 2. Cavendum est, ne ex hac investigatione bonum cuiusquam in discri-men vocetur.

§ 3. Qui investigationem agit, easdem ac auditor in processu habet pote-states et obligationes; idemque non potest, si postea iudicium poenalepromovetur, in eo iudicem agere.

Can. 1469 � § 1. Firmis cann. 1403 et 1411, si investigatio satis instructaesse videtur, decidat Hierarcha, num procedura in poenis irrogandis pro-movenda sit, et, si affirmative decidit, utrum per iudicium poenale an perdecretum extra iudicium agendum sit.

§ 2. Hierarcha decisionem suam revocet vel mutet, quoties ex novisfactis et circumstantiis aliud sibi decernendum videtur.

§ 3. Antequam quicquam in re decernit, Hierarcha audiat de delicto ac-cusatum et promotorem iustitiae atque, si ipse prudenter censet, duosiudices aliosve iuris peritos; consideret etiam Hierarcha, num ad vitandainutilia iudicia expediat, ut partibus consentientibus ipse vel investigatorquaestionem de damnis ex bono et aequo dirimat.

1 Constantinop. I, can. 6; Carth. cann. 8, 20, 128; Chalc. can. 21; Theophilus Alexandrin.,can. 9; S.C.S. Off., instr. 20 feb. 1866; instr. 6 aug. 1897.

835Tytu³ XXVIII � Procedura przy wymierzaniu kar

TYTU£ XXVIIIPROCEDURA PRZY WYMIERZANIU KAR

ROZDZIA£ IProces karny

Art. I � Dochodzenie wstêpne

Kan. 1468 � § 1. Ilekroæ Hierarcha otrzyma przynajmniej prawdopo-dobn¹ wiadomo�æ o przestêpstwie, powinien sam lub przez inn¹ odpo-wiedni¹ osobê ostro¿nie zbadaæ fakty i okoliczno�ci, chyba ¿e takie do-chodzenie wydaje siê zupe³nie zbêdne.

§ 2. Nale¿y siê wystrzegaæ, by wskutek takiego dochodzenia nie ucier-pia³o czyje� dobre imiê.

§ 3. Kto prowadzi dochodzenie, ma takie same uprawnienia i obowi¹zkijak audytor w procesie; nie mo¿e on, je¿eli potem zostaje wszczêty pro-ces s¹dowy, byæ w nim sêdzi¹.

Kan. 1469 � § 1. Z zachowaniem kan. 1403 i 1411, je�li wydaje siê, ¿edochodzenie zosta³o przeprowadzone wystarczaj¹co, Hierarcha powi-nien zdecydowaæ, czy nale¿y wszcz¹æ procedurê w celu wymierzeniakary, i, je�li decyzja ta jest pozytywna, czy postêpowaæ nale¿y w drodzeprocesu karnego czy dekretu pozas¹dowego.

§ 2. Hierarcha powinien odwo³aæ lub zmieniæ swoj¹ decyzjê, ilekroæ napodstawie nowych faktów i okoliczno�ci uzna, ¿e nale¿y postanowiæ ina-czej.

§ 3. Zanim Hierarcha zdecyduje w sprawie, powinien na temat prze-stêpstwa wys³uchaæ oskar¿onego i rzecznika sprawiedliwo�ci oraz, je�lito uzna za roztropne, dwóch sêdziów lub innych bieg³ych w prawie; Hie-rarcha powinien tak¿e rozwa¿yæ, czy w celu unikniêcia niepotrzebnychprocesów jest korzystne, aby za zgod¹ stron albo on sam, albo prowa-dz¹cy dochodzenie rozstrzygn¹³ kwestiê o odszkodowanie, wed³ug za-sad dobra i s³uszno�ci.

KPK/83: 1717 § 1KPK/17: 1939 § 1,1940SN: 513 § 1, 514

KPK/83: 1717 § 2KPK/17: 1943SN: 517

KPK/83: 1717 § 3KPK/17: 1941 § 1, 2SN: 515 § 2, 3

KPK/83: 1718 § 1KPK/17: 1942 § 1,1946 § 2 n. 3SN: 516 § 1, 520 § 2n. 3

KPK/83: 1718 § 2

KPK/83: 1718 § 3, 4


Can. 1470 � Investigationis acta et Hierarchae decreta, quibus investi-gatio initur vel clauditur, eaque omnia, quae investigationem praecedunt,si necessaria non sunt ad proceduram in poenis irrogandis, in archivosecreto curiae asserventur.

Art. II � De iudicii poenalis evolutione

Can. 1471 � § 1. Salvis canonibus huius tituli in iudicio poenali applican-di sunt, nisi rei natura obstat, canones de iudiciis in genere et de iudiciocontentioso ordinario necnon normae speciales de causis, quae ad bo-num publicum spectant, non vero canones de iudicio contentioso summa-rio.

§ 2. Accusatus ad confitendum delictum non tenetur nec ipsi iusiuran-dum deferri potest.1

Can. 1472 � § 1. Si Hierarcha decrevit iudicium poenale esse ineun-dum, acta investigationis promotori iustitiae tradat, qui libellum accusa-tionis iudici ad normam cann. 1185 et 1187 exhibeat.

§ 2. Coram tribunali superiore partes actoris gerit promotor iustitiae apudillud tribunal constitutus.

Can. 1473 � Ad scandala praevenienda, ad testium libertatem prote-gendam et ad iustitiae cursum tuendum potest Hierarcha audito promo-tore iustitiae et citato ipso accusato in quolibet statu et gradu iudicii poe-nalis accusatum ab exercitio ordinis sacri, officii, ministerii vel alteriusmuneris arcere, ei imponere vel prohibere commorationem in aliquo locovel territorio, vel etiam publicam Divinae Eucharistiae susceptionem pro-hibere; quae omnia causa cessante sunt revocanda et ipso iure finemhabent cessante iudicio poenali.

Can. 1474 � Iudex accusatum citans debet eum invitare ad eligendumadvocatum intra tempus determinatum; quo inutiliter elapso idem iudexex officio advocatum accusato constituat tamdiu in munere mansurum,dum accusatus sibi advocatum non constituerit.

1 Neoc. can. 9; S. Basilius M., can. 70.


Kan. 1470 � Akta dochodzenia i dekrety Hierarchy, którymi rozpoczy-na siê lub zamyka dochodzenie i to wszystko, co poprzedza dochodzenie,je�li nie jest konieczne do procedury przy wymierzeniu kary, nale¿y prze-chowywaæ w tajnym archiwum kurii.

Art. II � Przebieg procesu karnego

Kan. 1471 � § 1. Z zachowaniem kanonów niniejszego tytu³u, do proce-su karnego nale¿y zastosowaæ kanony o procesach w ogólno�ci, a tak¿eo zwyczajnym procesie spornym oraz normy specjalne o sprawach doty-cz¹cych dobra publicznego, chyba ¿e sprzeciwia siê temu natura rzeczy,nie za� kanony o procesie spornym sumarycznym.

§ 2. Oskar¿ony nie ma obowi¹zku przyznania siê do przestêpstwa, niemo¿na tak¿e ¿¹daæ od niego przysiêgi.

Kan. 1472 � § 1. Je�li Hierarcha zdecydowa³, ¿e nale¿y wszcz¹æ pro-ces karny, przekazuje akta dochodzenia rzecznikowi sprawiedliwo�ci, którypowinien przedstawiæ s¹dowi akt oskar¿enia, wed³ug norm kan. 1185i 1187.

§ 2. Przed wy¿szym trybuna³em, rolê powoda pe³ni rzecznik sprawiedli-wo�ci ustanowiony przy tym trybunale.

Kan. 1473 � Celem unikniêcia zgorszenia, ochrony wolno�ci �wiadkówi gwarancji wymiaru sprawiedliwo�ci, Hierarcha, po wys³uchaniu rzecz-nika sprawiedliwo�ci i wezwaniu samego oskar¿onego, mo¿e, w jakim-kolwiek stadium i stopniu procesu karnego zabroniæ oskar¿onemu wyko-nywania �wiêceñ, urzêdu, pos³ugi lub innego zadania, nakazaæ lub zaka-zaæ pobytu w jakim� miejscu lub terytorium, a nawet zabroniæ publiczne-go przyjmowania Naj�wiêtszej Eucharystii; wszystko to, po ustaniu przy-czyny, nale¿y odwo³aæ, ma to te¿ swój kres na mocy samego prawawraz z ustaniem procesu karnego.

Kan. 1474 � Sêdzia wzywaj¹c oskar¿onego, powinien go zachêciæ, abyw okre�lonym czasie ustanowi³ sobie adwokata; gdy ten czas bezowocnieup³ynie, sam sêdzia z urzêdu powinien ustanowiæ oskar¿onemu adwoka-ta, który tak d³ugo bêdzie wykonywa³ swoje zadanie, jak d³ugo oskar¿onynie ustanowi adwokata.

KPK/83: 1719KPK/17: 1946 § 2 n.1, 2SN: 520 § 2 n. 1, 2

KPK/83: 1728 § 1KPK/17: 1959SN: 529

KPK/83: 1728 § 2SN: 559 § 1

KPK/83: 1721 § 1KPK/17: 1954, 1955SN: 528, 530

KPK/83: 1721 § 2SN: 574

KPK/83: 1722KPK/17: 1956, 1957,1958SN: 537, 538, 539

KPK/83: 1723 § 1, 2SN: 536


Can. 1475 � § 1. In quolibet gradu iudicii renuntiatio litis instantiae fieripotest a promotore iustitiae mandante vel consentiente Hierarcha, excuius deliberatione iudicium promotum est.

§ 2. Renuntiatio, ut valeat, debet ab accusato acceptari, nisi hic a iudicioabsens declaratus est.

Can. 1476 � Praeter defensiones et animadversiones scripto datas, siquae fuerunt, discussio causae ore fieri debet.

Can. 1477 � § 1. Discussioni assistunt promotor iustitiae, accusatuseiusque advocatus, pars laesa, de qua in can. 1483, § 1eiusque advoca-tus.

§ 2. Tribunalis est peritos, qui operam in causa praestiterunt, ad discus-sionem vocare, ut peritias suas explicare possint.

Can. 1478 � In causae discussione accusatus semper ius habet, ut velipse vel suus advocatus postremus loquatur.

Can. 1479 � § 1. Discussione peracta tribunal sententiam ferat.

§ 2. Si ex discussione emersit necessitas novarum probationum colligen-darum, tribunal dilata definitione causae novas probationes colligat.

Can. 1480 � Pars dispositiva sententiae statim publicanda est, nisi tribu-nal gravi de causa decernit decisionem secreto servandam esse usquead formalem sententiae intimationem, quae numquam ultra mensem adie, quo causa poenalis definita est, computandum differri potest.

Can. 1481 � § 1. Appellationem interponere potest reus, etsi iudex eumabsolutum dimisit ideo tantum, quia poena erat facultativa vel quia iudexpotestate usus est, de qua in cann. 1409, § 1 et 1415.

§ 2. Promotor iustitiae appellare potest, si censet reparationi scandali velrestitutioni iustitiae satis provisum non esse.

Can. 1482 � In quolibet statu et gradu iudicii poenalis, si evidenter con-stat delictum non esse ab accusato patratum, iudex debet id sententia


Kan. 1475 � § 1. Na ka¿dym stopniu s¹du rzecznik sprawiedliwo�cimo¿e zrzec siê instancji, z polecenia lub za zgod¹ Hierarchy, z któregopolecenia zosta³ wszczêty proces.

§ 2. Zrzeczenie, aby by³o wa¿ne, musi byæ przyjête przez oskar¿onego,chyba ¿e on sam zosta³ og³oszony jako nieobecny w s¹dzie.

Kan. 1476 � Oprócz obrony i uwag na pi�mie, je�li takie by³y, dyskusjasprawy powinna siê odbyæ ustnie.

Kan. 1477 � § 1. Przy dyskusji sprawy asystuj¹: rzecznik sprawiedli-wo�ci, oskar¿ony i jego adwokat, strona pokrzywdzona, o której mowaw kan. 1483 § 1 i jej adwokat.

§ 2. Na dyskusjê sprawy powinni zostaæ wezwani tak¿e biegli, którzybrali udzia³ w sprawie, aby przedstawili swoje opinie.

Kan. 1478 � Podczas dyskusji sprawy oskar¿ony zawsze ma prawo,aby osobi�cie albo przez swojego adwokata mówi³ jako ostatni.

Kan. 1479 � § 1. Po zakoñczeniu dyskusji trybuna³ powinien wydaæwyrok.

§ 2. Je�li z dyskusji sprawy wynik³a konieczno�æ zebrania nowych do-wodów, trybuna³ po odroczeniu rozstrzygniêcia sprawy zbiera nowe do-wody.

Kan. 1480 � Czê�æ rozstrzygaj¹ca wyroku powinna zostaæ natychmiastopublikowana, chyba ¿e trybuna³ dla powa¿nej przyczyny zdecydowa³zachowaæ decyzjê w sekrecie a¿ do formalnego og³oszenia wyroku, któ-re nigdy nie mo¿e przekroczyæ miesi¹ca od dnia, w którym sprawa karnazosta³a zakoñczona.

Kan. 1481 � § 1. Oskar¿ony mo¿e tak¿e zg³osiæ apelacjê, nawet je�lisêdzia tylko dlatego go uwolni³, ¿e kara by³a fakultatywna, albo ¿e sêdziapos³u¿y³ siê w³adz¹, o której mowa w kan. 1409 § 1 i 1415.

§ 2. Rzecznik sprawiedliwo�ci mo¿e apelowaæ, je�li s¹dzi, ¿e nie napra-wiono zgorszenia lub nie przywrócono wystarczaj¹co sprawiedliwo�ci.

Kan. 1482 � Na ka¿dym stopniu i w ka¿dym stadium procesu karnego,je�li w sposób ewidentny stwierdzono, ¿e oskar¿ony nie pope³ni³ prze-

KPK/83: 1724 § 1SN: 535 § 3

KPK/83: 1724 § 2

SN: 567

SN: 569 § 1

SN: 569 § 2

KPK/83: 1725SN: 570 § 1, 2

SN: 571 § 1

SN: 571 § 2

SN: 572

KPK/83: 1727 § 1SN: 573

KPK/83: 1727 § 2

KPK/83: 1726


declarare et accusatum absolvere, etsi simul constat actionem poenalemesse exstinctam.

Art. III � De actione ad damna reparanda

Can. 1483 � § 1. Pars laesa potest actionem contentiosam ad damnareparanda ex delicto sibi illata in ipso iudicio poenali exercere ad normamcan. 1276.

§ 2. Interventus partis laesae non amplius admittitur, si factus non est inprimo gradu iudicii poenalis.

§ 3. Appellatio in causa de damnis fit ad normam cann. 1309-1321, etsiappellatio in iudicio poenali fieri non potest; si vero utraque appellatio,etsi a diversis partibus, interponitur, unicum fiat iudicium appellationissalvo can. 1484.

Can. 1484 � § 1. Ad nimias iudicii poenalis moras vitandas potest iudexiudicium de damnis differre, donec sententiam definitivam in iudicio poe-nali tulerit.

§ 2. Iudex, qui ita egit, debet, postquam sententiam tulit in iudicio poenali,de damnis cognoscere, etsi iudicium poenale propter interpositam impu-gnationem adhuc pendet vel accusatus absolutus est propter causam,quae non aufert obligationem damna reparandi.

Can. 1485 � Sententia lata in iudicio poenali, etsi in rem iudicatam trans-iit, nullo modo ius facit erga partem laesam, nisi haec intervenit ad nor-mam can. 1483.

CAPUT IIDe irrogatione poenarum per decretum extra iudicium

Can. 1486 � § 1. Ad validitatem decreti, quo poena irrogatur, requiritur,ut:1° accusatus de accusatione atque probationibus certior fiat data sibi

opportunitate ius ad sui defensionem plene exercendi, nisi ad nor-mam iuris citatus comparere neglexit;

2° discussio oralis inter Hierarcham vel eius delegatum et accusatumhabeatur praesentibus promotore iustitiae et notario;


stêpstwa, sêdzia powinien orzec to wyrokiem i uwolniæ oskar¿onego,chocia¿by jednocze�nie stwierdzono, ¿e wygas³a skarga karna.

Art. III � Skarga o naprawienie szkód

Kan. 1483 � § 1. Strona poszkodowana w tym samym procesie karnymmo¿e wnie�æ, wed³ug przepisu kan. 1276 skargê sporn¹ o naprawienieszkód, które ponios³a w wyniku przestêpstwa.

§ 2. Interwencji strony poszkodowanej nie dopuszcza siê pó�niej, je�li niezosta³a dokonana na pierwszym stopniu procesu karnego.

§ 3. Apelacja w sprawie odszkodowania dokonuje siê wed³ug kan. 1309-1321, nawet je�liby apelacja w procesie karnym by³a niemo¿liwa; je�li zo-sta³y zg³oszone obydwie apelacje, mimo ¿e przez ró¿ne strony, nale¿y prze-prowadziæ jeden proces apelacyjny, z zachowaniem przepisu kan. 1484.

Kan. 1484 � § 1. Dla unikniêcia zbytniej zw³oki w procesie karnym,sêdzia mo¿e od³o¿yæ proces o odszkodowanie a¿ do czasu, gdy wydaostateczny wyrok w procesie karnym.

§ 2. Sêdzia, który tak post¹pi³, powinien przyst¹piæ po wydaniu wyrokuw procesie karnym do rozpatrzenia skargi o odszkodowanie, chocia¿byproces karny z powodu zg³oszonego zaskar¿enia by³ jeszcze w toku, luboskar¿ony zosta³ uwolniony wskutek przyczyny, która nie znosi obowi¹z-ku naprawienia szkód.

Kan. 1485 � Wyrok wydany w procesie karnym, chocia¿by przeszed³w stan rzeczy os¹dzonej, w ¿aden sposób nie stwarza prawa dla stronyposzkodowanej, chyba ¿e interweniowa³a ona zgodnie z kan. 1483.

ROZDZIA£ IIWymierzanie kar dekretem pozas¹dowym

Kan. 1486 � § 1. Do wa¿no�ci dekretu, którym zostaje wymierzonakara wymaga siê, aby:1° oskar¿ony zosta³ zaznajomiony z oskar¿eniem i dowodami po daniu

mu mo¿liwo�ci pe³nego wykorzystania prawa do obrony, chyba ¿ewezwany zgodnie z prawem to zlekcewa¿y³;

2° odby³a siê ustna dyskusja pomiêdzy Hierarch¹ lub jego delegatem aoskar¿onym w obecno�ci rzecznika sprawiedliwo�ci i notariusza;

KPK/83: 1729 § 1SN: 547 § 2, 554 § 1

KPK/83: 1729 § 2

KPK/83: 1729 § 3SN: 553 § 2

KPK/83: 1730 § 1SN: 548

KPK/83: 1730 § 2

KPK/83: 1731

KPK/83: 1720

KPK/83: 1720 n. 1

KPK/83: 1720 n. 2


3° in ipso decreto exponatur, quibus rationibus in facto et in iure punitioinnitatur.

§ 2. Poenae autem, de quibus in can. 1426, § 1, sine hac proceduraimponi possunt, dummodo de earum acceptatione ex parte rei scriptoconstet.

Can. 1487 � § 1. Recursus adversus decretum, quo poena irrogatur,intra decem dies utiles, postquam intimatum est, ad auctoritatem superio-rem competentem interponi potest.

§ 2. Hic recursus vim decreti suspendit.

§ 3. Contra decisionem auctoritatis superioris non datur ulterior recur-sus.


3° w samym dekrecie podano uzasadnienie faktyczne i prawne wymia-ru kary.

§ 2. Kary za�, o których mowa w kan. 1426 § 1, bez tej procedury mog¹byæ wymierzone jedynie wtedy, gdy ich akceptacja ze strony sprawcyzosta³a dana na pi�mie.

Kan. 1487 � § 1. Rekurs przeciwko dekretowi wymierzaj¹cemu karêmo¿e byæ przed³o¿ony kompetentnej w³adzy zwierzchniej w terminie dzie-siêciu dni u¿ytecznych od og³oszenia.

§ 2. Taki rekurs zawiesza moc dekretu.

§ 3. Przeciwko decyzji w³adzy zwierzchniej nie przys³uguje rekurs wy-¿szy.

KPK/83: 1720 n. 3

KPK/83: 1353KPK/17: 2243 § 2,2287

KPK/83: 1353KPK/17: 2243 § 2,2287

844 Titulus XXIX � De lege, de consuetudine et de actibus administrativis

TITULUS XXIXDE LEGE, DE CONSUETUDINE ET DE ACTIBUS

ADMINISTRATIVIS

CAPUT IDe legibus ecclesiasticis

Can. 1488 � Leges instituuntur promulgatione.1

Can. 1489 � § 1. Leges a Sede Apostolica latae promulgantur per edi-tionem in Actorum Sedis Apostolicae commentario officiali, nisi in casi-bus specialibus alius promulgandi modus est praescriptus; obligare inci-piunt elapsis tribus mensibus a die, qui Actorum numero appositus est,computandis, nisi ex natura rei statim obligant aut brevior vel longiorvacatio expresse est statuta.

§ 2. Leges ab aliis legislatoribus latae promulgantur modo ab his legisla-toribus determinato et obligare incipiunt a die ab eisdem statuto.

Can. 1490 � Legibus mere ecclesiasticis tenentur baptizati in Ecclesiacatholica vel in eandem recepti, quique sufficientem usum rationis ha-bent et, nisi aliter iure expresse cavetur, septimum aetatis annum exple-verunt.2

Can. 1491 � § 1. Legibus a suprema Ecclesiae auctoritate latis tenen-tur omnes, pro quibus datae sunt ubique terrarum, nisi pro determinatoterritorio conditae sunt; ceterae leges vim habent tantummodo in territo-rio, in quo auctoritas, quae leges promulgavit, potestatem regiminis exer-cet, nisi aliter iure cavetur vel ex natura rei constat.

§ 2. Legibus latis pro determinato territorio ii subiciuntur, pro quibus da-tae sunt quique ibidem domicilium vel quasi-domicilium habent et simulactu commorantur firma § 3, n. 1.

1 Chalc. can. 1; Quinisext. can. 2; Nic. II, can. 1; C. 1, 14.2 S. Basilius M., cann. 20, 87; Trid., sess. XIV, De poenitentia, cap. 2; Benedictus XIV,

ep. encycl. Inter omnigenas, 2 feb. 1744, § 16; ep. Singulari, 9 feb. 1749, § 2.

845Tytu³ XXIX � Ustawa, zwyczaj, akty administracyjne

TYTU£ XXIXUSTAWA, ZWYCZAJ,

AKTY ADMINISTRACYJNE

ROZDZIA£ IUstawy ko�cielne

Kan. 1488 � Ustawy powstaj¹ z chwil¹ ich promulgowania.

Kan. 1489 � § 1. Ustawy wydane przez Stolicê Apostolsk¹ s¹ promulgo-wane przez zamieszczenie w organie urzêdowym Acta ApostolicaeSedis, chyba ¿e w poszczególnych przypadkach zosta³ przepisany innysposób promulgowania. Uzyskuj¹ moc prawn¹ wy³¹cznie po up³ywietrzech miesiêcy od dnia, którym numer Akt jest oznaczony, chyba ¿e znatury rzeczy wi¹¿¹ od razu albo w samej ustawie zosta³ wyra�nie okre�lo-ny krótszy lub d³u¿szy okres nieobowi¹zywalno�ci.

§ 2. Ustawy wydane przez innych prawodawców s¹ promulgowane wsposób okre�lony przez tych prawodawców i zaczynaj¹ obowi¹zywaæod dnia przez nich okre�lonego.

Kan. 1490 � Ustawom czysto ko�cielnym podlegaj¹ ochrzczeni wKo�ciele katolickim lub do niego przyjêci, którzy jednak posiadaj¹ wy-starczaj¹ce u¿ywanie rozumu oraz � je�li ustawa czego innego wyra�nienie zastrzega � ukoñczy³y siódmy rok ¿ycia.

Kan. 1491 � § 1. Ustawom wydanym przez najwy¿sz¹ w³adzê w Ko-�ciele podlegaj¹ na ca³ym �wiecie wszyscy, dla których zosta³y wydane,chyba ¿e zosta³y wydane dla okre�lonego terytorium; pozosta³e ustawyobowi¹zuj¹ jedynie na terytorium, na którym w³adza, która promulgowa-³a ustawy, wykonuje swoj¹ w³adzê rz¹dzenia, chyba ¿e inaczej zastrzegaprawo lub co innego wynika z natury rzeczy.

§ 2. Ustawy wydane dla okre�lonego terytorium obowi¹zuj¹ tych, dlaktórych zosta³y wydane i którzy posiadaj¹ na nim sta³e lub tymczasowezamieszkanie, a równocze�nie aktualnie na nim przebywaj¹, z zachowa-niem przepisu § 3 n. 1.

KPK/83: 7KPK/17: 8 § 1

KPK/83: 8 § 1KPK/17: 9

KPK/83: 8 § 2KPK/17: 335 § 2CS: 399 § 2

KPK/83: 11KPK/17: 12

KPK/83: 12 § 1KPK/17: 13 § 1

KPK/83: 12 § 3KPK/17: 13 § 2


§ 3. Peregrini:

1° non obligantur legibus iuris particularis sui territorii, dum ab eo ab-sunt, nisi aut earum transgressio in proprio territorio nocet aut legessunt personales;

2° neque obligantur legibus iuris particularis territorii, in quo versantur,eis exceptis, quae ordini publico consulunt aut actuum sollemnia de-terminant aut res immobiles in territorio sitas respiciunt;

3° sed obligantur legibus iuris communis et legibus iuris particularis pro-priae Ecclesiae sui iuris, etsi, ad leges eiusdem iuris particularis quodattinet, in suo territorio non vigent, non vero, si in loco, ubi versantur,non obligant.

§ 4. Vagi obligantur omnibus legibus, quae vigent in loco, ubi versantur.

Can. 1492 � Leges a suprema Ecclesiae auctoritate latae, in quibussubiectum passivum expresse non indicatur, christifideles Ecclesiarumorientalium respiciunt tantummodo, quatenus de rebus fidei vel morumaut de declaratione legis divinae agitur vel explicite de eisdem christifide-libus in his legibus disponitur aut de favorabilibus agitur, quae nihil ritibusorientalibus contrarium continent.1

Can. 1493 � § 1. Nomine iuris communis in hoc Codice veniunt praeterleges et legitimas consuetudines universae Ecclesiae etiam leges et legi-timae consuetudines omnibus Ecclesiis orientalibus communes.

§ 2. Nomine vero iuris particularis veniunt omnes leges, legitimae consu-etudines, statuta aliaeque iuris normae, quae nec universae Ecclesiaenec omnibus Ecclesiis orientalibus communes sunt.

Can. 1494 � Leges respiciunt futura, non praeterita, nisi expresse in eisde praeteritis cavetur.2

1 Lat. IV, 4; S.C. de Prop. Fide, 4 iun. 1631; 7 iun. 1639, 1; S.C.S. Off., 13 iun. 1710;Benedictus XIV, const. Etsi pastoralis, 26 mai 1742, § IX, V; ep. encycl. Allatae sunt, 26iul. 1755, § 44; all. Quadraginta, 27 mar. 1757, �Audistis�; litt. encycl. (ad Del. Ap. pro


§ 3. Podró¿ni:

1° nie s¹ zwi¹zani ustawami prawa partykularnego swojego terytorium,dopóki przebywaj¹ poza nim, chyba ¿e ich przekroczenie powodujeszkodê na w³asnym terytorium albo ustawy maj¹ charakter perso-nalny;

2° nie s¹ zwi¹zani ustawami prawa partykularnego terytorium, na któ-rym przebywaj¹, z wyj¹tkiem tych, które zaradzaj¹ porz¹dkowi pu-blicznemu albo okre�laj¹ formalno�ci aktów, albo dotycz¹ rzeczy nie-ruchomych, po³o¿onych na tym terytorium;

3° s¹ zwi¹zani jednak ustawami prawa wspólnego i ustawami prawapartykularnego w³asnego Ko�cio³a sui iuris, nawet je�li odno�nie doustaw tego¿ prawa partykularnego nie obowi¹zuj¹ na ich terytorium,nie s¹ za� zwi¹zani tymi ustawami, je�li nie obowi¹zuj¹ one w miej-scu przebywania.

§ 4. Tu³acze podlegaj¹ wszystkim ustawom, które obowi¹zuj¹ w miejscuprzebywania.

Kan. 1492 � Ustawy wydane przez najwy¿sz¹ w³adzê Ko�cio³a, w któ-rych podmiot bierny wyra�nie nie zosta³ wskazany, odnosz¹ siê do chrze-�cijan Ko�cio³ów wschodnich jedynie wtedy, gdy dotycz¹ zasad wiarylub obyczajów, albo s¹ zdeklarowaniem prawa Bo¿ego lub wyra�nie jestmowa w tych ustawach o tych¿e chrze�cijanach, albo s¹ na ich korzy�æi nie zawieraj¹ niczego przeciwnego obrz¹dkom wschodnim.

Kan. 1493 � § 1. Termin prawo wspólne w tym Kodeksie obejmujeoprócz ustaw i prawnych zwyczajów Ko�cio³a powszechnego, tak¿e usta-wy i prawne zwyczaje wspólne dla wszystkich Ko�cio³ów wschodnich.

§ 2. Termin prawo partykularne dotyczy za� wszystkich ustaw, praw-nych zwyczajów, statutów i innych norm prawa, które nie s¹ wspólne dlaca³ego Ko�cio³a powszechnego ani dla wszystkich Ko�cio³ów wschod-nich.

Kan. 1494 � Ustawy odnosz¹ siê do przysz³o�ci, nie do przesz³o�ci,chyba ¿e zastrzega siê w nich wyra�nie o rzeczach przesz³ych.

KPK/83: 13 § 2KPK/17: 14 § 1

KPK/83: 13 § 2 n. 1KPK/17: 14 § 1 n. 1

KPK/83: 13 § 2 n. 2KPK/17: 14 § 1 n. 2

KPK/83: 12 § 2KPK/17: 14 § 1 n. 3

KPK/83: 13 § 3KPK/17: 14 § 2

PA: 317

KPK/83: 9KPK/17: 10

Oriente), 8 nov. 1882; litt. encycl. 6 aug. 1885; decr. 18 aug. 1893, �Licet�. * Syn. Armen.,a. 1911, 146.

2 C. 1, 14, 7; 10, 32, 66 (65) in fine; Nov. 19, 1 in fine; 76, 1, 1; 115, 1; 143, 1 in fine.


Can. 1495 � Irritantes aut inhabilitantes eae tantum leges habendaesunt, quibus actum esse nullum aut inhabilem esse personam expressestatuitur.1

Can. 1496 � Leges, etiam irritantes aut inhabilitantes, in dubio iuris nonurgent; in dubio facti autem ab eis dispensare possunt Hierarchae, dum-modo dispensatio, si est reservata, concedi soleat ab auctoritate, cui re-servatur.

Can. 1497 � § 1. Ignorantia vel error circa leges irritantes aut inhabili-tantes earundem effectum non impediunt, nisi aliud iure expresse statu-itur.2

§ 2. Ignorantia vel error circa legem aut poenam aut circa factum pro-prium aut circa factum alienum notorium non praesumitur; circa factumalienum non notorium praesumitur, donec contrarium probetur.

Can. 1498 � § 1. Leges authentice interpretatur legislator et is, cui po-testas authentice interpretandi ab eodem collata est.3

§ 2. Interpretatio authentica per modum legis data eandem vim habet acipsa lex et promulgari debet; si verba in se certa declarat tantum, valetretrorsum; si legem coartat vel extendit aut dubiam explicat, non retro-trahitur.4

§ 3. Interpretatio autem per modum sententiae iudicialis aut actus admi-nistrativi in re speciali data vim legis non habet et obligat tantum perso-nas atque afficit res, pro quibus data est. 5

Can. 1499 � Leges intellegendae sunt secundum propriam verborumsignificationem in textu et contextu consideratam, quae si dubia et ob-scura mansit, secundum locos parallelos, si qui sunt, legis finem ac cir-cumstantias et mentem legislatoris.6

Can. 1500 � Leges, quae poenam statuunt aut liberum iurium exerci-tium coartant aut exceptionem a lege continent, strictae interpretationisubsunt.7

1 C. 1, 2, 14 (4-5); 1, 14, 5; Basilic., 2, 6, 10.2 Quinisext. cann. 3, 26; S. Basilius M., can. 27; Theophilus Alexandrin., can. 13; S.

Tarasius CP, ep. ad Epp. Siciliae, �Dicite, eum�; C. 1, 18, 12.3 C. 1, 14, 9 et 11-12.


Kan. 1495 � Jedynie te ustawy nale¿y uznaæ za uniewa¿niaj¹ce lubuniezdalniaj¹ce, które wyra�nie postanawiaj¹, ¿e akt jest niewa¿ny, alboosoba niezdolna.

Kan. 1496 � W w¹tpliwo�ci prawnej, ustawy nie obowi¹zuj¹, nawetuniewa¿niaj¹ce i uniezdalniaj¹ce. Natomiast w w¹tpliwo�ci faktycznej,Hierarchowie mog¹ od nich dyspensowaæ, byleby � gdy idzie o dyspen-sê zastrze¿on¹ � zwyk³a jej udzielaæ w³adza, której jest zarezerwowana.

Kan. 1497 � § 1. Ignorancja lub b³¹d dotycz¹ce ustaw uniewa¿niaj¹-cych lub uniezdalniaj¹cych, nie przeszkadzaj¹ ich skutkom, chyba ¿e coinnego jest wyra�nie postanowione.

§ 2. Nie domniemywa siê ignorancji lub b³êdu odno�nie do ustawy, kary,albo odno�nie do faktu w³asnego czy cudzego notorycznego; natomiastdomniemywa siê to odno�nie do faktu cudzego nie notorycznego, dopókico� przeciwnego nie zostanie udowodnione.

Kan. 1498 � § 1. W sposób autentyczny ustawy interpretuje prawo-dawca oraz ten, komu on zleci³ w³adzê autentycznego interpretowania.

§ 2. Interpretacja autentyczna, dokonana w formie ustawy posiada tak¹sam¹ moc co ustawa i wymaga promulgacji; je�li tylko wyja�nia s³owaustawy same w sobie pewne, wtedy dzia³a wstecz. Gdy ustawê zawê¿alub poszerza albo t³umaczy w¹tpliw¹, nie dzia³a wstecz.

§ 3. Interpretacja za� dokonana w formie wyroku s¹dowego lub aktuadministracyjnego w poszczególnej sprawie, nie ma mocy ustawy i wi¹-¿e jedynie osoby oraz dotyczy spraw, dla których zosta³a wydana.

Kan. 1499 � Ustawy ko�cielne nale¿y rozumieæ wed³ug w³asnego zna-czenia s³ów, rozwa¿anego w tek�cie i kontek�cie. Je�li pozostaje onow¹tpliwe i niejasne, nale¿y uwzglêdniæ miejsca paralelne, gdy takie s¹,cel i okoliczno�ci ustawy oraz my�l prawodawcy.

Kan. 1500 � Ustawy, które ustanawiaj¹ kary, ograniczaj¹ swobodnewykonywanie uprawnieñ albo zawieraj¹ wyj¹tek od ustawy, podlegaj¹�cis³ej interpretacji.

KPK/83: 10KPK/17: 11

KPK/83: 14KPK/17: 15

KPK/83: 15 § 1KPK/17: 16 § 1

KPK/83: 15 § 2KPK/17: 16 § 2

KPK/83: 16 § 1KPK/17: 17 § 1

KPK/83: 16 § 2KPK/17: 17 § 2

KPK/83: 16 § 3KPK/17: 17 § 3

KPK/83: 17KPK/17: 18

KPK/83: 18KPK/17: 19

4 Nov. 76, 1, 1; 143, 1 in fine.5 C. 1, 14, 3 in fine.6 S. Basilius M., can. 87; D. 1, 3, 18-19 et 25; 50, 17, 192.7 D. 48, 19, 42; Basilic. 2, 3, 9.


Can. 1501 � Si certa de re deest expressum praescriptum legis, causa,nisi est poenalis, dirimenda est secundum canones Synodorum et sancto-rum Patrum, legitimam consuetudinem, generalia principia iuris canonicicum aequitate servata, iurisprudentiam ecclesiasticam, communem etconstantem doctrinam canonicam.1

Can. 1502 � § 1. Lex posterior abrogat priorem aut eidem derogat, si idexpresse edicit aut si illi est directe contraria aut totam de integro ordinatlegis prioris materiam.2

§ 2. Lex iuris communis vero, nisi aliter in ipsa lege expresse cavetur,non derogat legi iuris particularis nec lex iuris particularis pro aliquaEcclesia sui iuris lata derogat iuri magis particulari in eadem Ecclesiavigenti.

Can. 1503 � In dubio revocatio legis praeexsistentis non praesumitur,sed leges posteriores ad priores trahendae sunt et his, quatenus fieri po-test, conciliandae.3

Can. 1504 � Ius civile, ad quod ius Ecclesiae remittit, in iure canonicoeisdem cum effectibus servetur, quatenus iuri divino non est contrariumet nisi aliter iure canonico cavetur.

Can. 1505 � Enuntiatio sermonis genere masculino etiam genus femini-num respicit, nisi aliter iure cavetur vel ex natura rei constat.4

CAPUT IIDe consuetudine

Can. 1506 � § 1. Consuetudo communitatis christianae, quatenus actu-ositati Spiritus Sancti in corpore ecclesiali respondet, vim iuris obtinerepotest.5

§ 2. Iuri divino nulla consuetudo potest ullo modo derogare.6

1 * Syn. Armen., a. 1911, 276; D. 1, 3, 4-6 et 12-13 et 32.2 Instit. 1, 2, 11; D. 1, 4, 4; 42, 1, 14.3 D. 1, 3, 26-28; Basilic. 2, 1, 38.4 D. 50, 16, 195, pr.5 Nic. I, cann. 6-7; Constantinop. I, can. 2; Eph. can. 8; Carth. can. 70; Quinisext. can.


Kan. 1501 � Je�li w okre�lonej sprawie brak wyra�nej ustawy, sprawa,z wyj¹tkiem karnej, winna byæ rozstrzygniêta wed³ug kanonów Synodówi �wiêtych Ojców, prawnych zwyczajów, ogólnych zasad prawa kano-nicznego z zachowaniem s³uszno�ci, jurysprudencji ko�cielnej oraz po-wszechnej i sta³ej doktryny kanonicznej.

Kan. 1502 � § 1. Pó�niejsza ustawa uchyla wcze�niejsz¹ lub j¹ zmienia,je�li wyra�nie to postanawia albo jest jej wprost przeciwna, albo porz¹dkujew ca³o�ci przedmiot dawnej ustawy.

§ 2. Jednak¿e ustawa prawa wspólnego nie zmienia prawa partykularnego,chyba ¿e inaczej sama ustawa wyra�nie zastrzega, ani ustawa prawapartykularnego wydana dla jakiego� Ko�cio³a sui iuris nie zmienia prawabardziej partykularnego obowi¹zuj¹cego w tym samym Ko�ciele.

Kan. 1503 � W w¹tpliwo�ci nie domniemywa siê, ¿e ustawa poprzed-nia zosta³a odwo³ana, lecz ustawy pó�niejsze nale¿y odnie�æ do poprzed-nich i wedle mo¿no�ci z nimi uzgodniæ.

Kan. 1504 � Prawo �wieckie, do którego odsy³a prawo ko�cielne, nale-¿y zachowaæ w prawie kanonicznym, na ile nie jest przeciwne prawuBo¿emu i o ile prawo kanoniczne czego innego nie zastrzega.

Kan. 1505 � Rodzaj mêski u¿yty w przepisach odnosi siê tak¿e do ro-dzaju ¿eñskiego, chyba ¿e co innego zastrzega prawo lub wynika z natu-ry rzeczy.

ROZDZIA£ IIZwyczaj

Kan. 1506 � § 1. Zwyczaj wspólnoty chrze�cijan, o ile odpowiada dzia³a-niu Ducha �wiêtego we wspólnocie Ko�cio³a, mo¿e uzyskaæ moc pra-wa.

§ 2. ¯aden zwyczaj nie mo¿e w ¿aden sposób znie�æ prawa Bo¿ego.

KPK/83: 19KPK/17: 20

KPK/83: 20KPK/17: 22

KPK/83: 20KPK/17: 22

KPK/83: 21KPK/17: 23

KPK/83: 22PA: 278 § 1

PA: 318

KPK/83: 23KPK/17: 25

KPK/83: 24 § 1KPK/17: 27 § 1

39; Nic. II, cann. 14-15; S. Petrus Alexandrin., can. 15; S. Basilius M., cann. 1, 3-4, 87, 89,91-92; S. Gregorius Nyssen., can. 8; Timotheus Alexandrin., can. 23; TheophilusAlexandrin., cann. 1, 3; S. Cyrillus Alexandrin., can. 3; S. Iulius, litt. Legi litteras, a. 341,�Quid enim�.

6 Nic. II, can. 5; S. Gennadius CP., can. 1 �:«Omwj evpeidh.�.


Can. 1507 � § 1. Ea tantum consuetudo vim iuris habere potest, quaeest rationabilis et a communitate legis saltem recipiendae capaci praxicontinua et pacifica inducta necnon per tempus iure statutum praescrip-ta.1

§ 2. Consuetudo, quae a iure expresse reprobatur, non est rationabilis.2

§ 3. Consuetudo vigenti iuri canonico contraria aut, quae est praeterlegem canonicam, vim iuris obtinet tantum, si legitime per annos trigintacontinuos et completos servata est; contra legem canonicam vero, quaeclausulam continet futuras consuetudines prohibentem, sola praevalerepotest consuetudo centenaria vel immemorabilis.3

§ 4. Legislator competens potest consuetudinem consensu suo saltemtacito etiam ante hoc tempus ut legitimam approbare.4

Can. 1508 � Consuetudo est optima legum interpres.5

Can. 1509 � Consuetudo sive contra sive praeter legem per contrariamconsuetudinem aut legem revocatur; sed nisi expressam de eis mentio-nem facit, lex non revocat consuetudines centenarias vel immemorabi-les; ad ceteras consuetudines quod attinet, valet can. 1502, § 2.

CAPUT IIIDe actibus administrativis

Can. 1510 � § 1. Actus administrativi poni possunt ab eis, qui potesta-tem regiminis exsecutivam habent, intra limites eorum competentiae nec-non ab illis, quibus haec potestas explicite vel implicite competit sive ipsoiure sive vi legitimae delegationis.

§ 2. Actus administrativi sunt praesertim:1° decreta, quibus pro casu speciali datur decisio aut fit provisio canoni-

ca;

1 S. Nicolaus I, litt. Postquam beato, 18 mar. 862, �De consuetudinibus...�; D. 1, 3,32-33; C. 1, 3, 38 (39), (2) in fine; 8, 52 (53), 2; Basilic. 2, 1, 42.

2 Nic. I, can. 15; Sard. can. 1; Nic. II, can. 5. * Syn. Libanen. Maronitarum., a. 1736,pars II, cap. XIV, 51.


Kan. 1507 � § 1. Tylko ten zwyczaj mo¿e mieæ moc prawa, który jestrozumny i zosta³ wprowadzony przez wspólnotê zdoln¹ przynajmniej doprzyjêcia ustawy poprzez praktykê ci¹g³¹ i spokojn¹ oraz przez czas usta-nowiony przepisami prawa.

§ 2. Zwyczaj, który zosta³ wyra�nie odrzucony przez ustawê, nie jestrozumny.

§ 3. Zwyczaj przeciwny obowi¹zuj¹cemu prawu kanonicznemu orazzwyczaj obok prawa kanonicznego jedynie wtedy otrzymuje moc prawa,gdy jest zachowywany zgodnie z prawem w sposób ci¹g³y przez pe³nychlat trzydzie�ci. Natomiast przeciwny ustawie kanonicznej, która zawieraklauzulê zabraniaj¹c¹ przysz³ych zwyczajów, tylko wtedy mo¿e przewa-¿yæ, gdy jest stuletni albo niepamiêtny.

§ 4. Kompetentny prawodawca mo¿e zwyczaj zatwierdziæ jako prawnyswoj¹ zgod¹, przynajmniej milcz¹c¹, tak¿e przed up³ywem tego terminu.

Kan. 1508 � Zwyczaj jest najlepsz¹ interpretacj¹ ustaw.

Kan. 1509 � Zwyczaj czy to przeciwny prawu, czy obok niego, zostajeodwo³any przez zwyczaj przeciwny lub ustawê. Je�li jednak ustawa onich wyra�nie nie wspomina, nie odwo³uje zwyczajów stuletnich lub nie-pamiêtnych; co za� dotyczy pozosta³ych zwyczajów, ma zastosowaniekan. 1502 § 2.

ROZDZIA£ IIIAkty administracyjne

Kan. 1510 � § 1. Akt administracyjny mo¿e zostaæ wydany przez tego,kto posiada wykonawcz¹ w³adzê rz¹dzenia, w granicach swoich kompe-tencji, oraz przez tego, komu ta w³adza przys³uguje wyra�nie lub domy�l-nie zarówno z mocy samego prawa, jak i moc¹ prawnej delegacji.

§ 2. Aktami administracyjnymi s¹ przede wszystkim:1° dekrety, które w poszczególnym wypadku zawieraj¹ decyzje lub udzie-

laj¹ prowizji kanonicznej;

KPK/83: 24 § 2, 25KPK/17: 26

KPK/83: 24 § 2KPK/17: 27 § 2

KPK/83: 26KPK/17: 27 § 1, 28

KPK/83: 27KPK/17: 29

KPK/83: 28KPK/17: 30

KPK/83: 35

KPK/83: 48

3 D. 1, 3, 32-33; C. 8, 52 (53), 1; Basilic. 2, 1, 42.4 Gregorius XVI, ep. encycl. Inter gravissimas, 3 feb. 1832, § 5.5 D. 1, 3, 27; Basilic. 2, 1, 46.


2° praecepta singularia, quibus personae aut personis determinatis ali-quid faciendum aut omittendum directe et legitime imponitur praesertimad legis observantiam urgendam;

3° rescripta, quibus conceditur privilegium, dispensatio, licentia aliavegratia.

Can. 1511 � Effectum habet actus administrativus a momento, quo inti-matur, vel in rescriptis a momento, quo datae sunt litterae; si vero actusadministrativi applicatio committitur exsecutori, effectum habet a mo-mento exsecutionis.

Can. 1512 � § 1. Actus administrativus intellegendus est secundum pro-priam verborum significationem et communem loquendi usum nec debetad alios casus praeter expressos extendi.

§ 2. In dubio actus administrativus, qui ad lites refertur, ad poenas com-minandas vel irrogandas attinet, iura personae coartat, iura aliis quaesitalaedit aut adversatur legi in commodum privatorum, strictam recipit in-terpretationem; secus vero latam.

§ 3. In privilegiis ea semper adhibenda est interpretatio, ut ille, cui privi-legium concessum est, aliquam revera gratiam consequatur.1

§ 4. Non solum dispensatio, sed ipsa potestas dispensandi ad certumcasum concessa strictae interpretationi subest.2

Can. 1513 � § 1. Per legem contrariam nullus actus administrativusrevocatur, nisi aliter in ipsa lege cavetur aut lex lata est ab auctoritatesuperiore ei, qui actum administrativum emisit.

§ 2. Actus administrativus non cessat resoluto iure eius, qui eum posuit,nisi aliter expresse cavetur.

§ 3. Revocatio actus administrativi per alium actum administrativum auc-toritatis competentis effectum tantummodo obtinet a momento, quo inti-matur personae, pro qua datus est.

1 Trid., sess. XXIV, De ref., can. 11.2 Trid., sess. VI, Decretum de residentia, cap. 2; sess. XXIV, De ref. circa matrimo-

nium, cap. 5; sess. XXV, De ref., cap. 18; Benedictus XIV, ep. encycl. Inter omnigenas,


2° pojedyncze nakazy, które okre�lonej osobie lub osobom wprost i zgod-nie z prawem co� nakazuj¹ lub zakazuj¹, przede wszystkim celemprzynaglenia do zachowania ustawy;

3° reskrypty, w których udziela siê przywileju, dyspensy, zezwolenia czyinnej ³aski.

Kan. 1511 � Akt administracyjny osi¹ga skutek od chwili, w którymzosta³ dorêczony, lub, gdy chodzi o reskrypty, od chwili, w której wydanopismo; je¿eli za� zastosowanie aktu administracyjnego powierzone zo-sta³o wykonawcy, osi¹ga on skutek od chwili wykonania.

Kan. 1512 � § 1. Akt administracyjny winien byæ rozumiany zgodnie zw³a�ciwym znaczeniem s³ów i powszechnie przyjêtym sposobem mó-wienia oraz nie powinien byæ rozci¹gany na inne przypadki poza wyra�-nie okre�lonymi.

§ 2. W przypadku w¹tpliwo�ci akty dotycz¹ce sporów, zagro¿enia kara-mi lub ich wymierzenia, ograniczaj¹ce prawa osoby lub naruszaj¹ce czy-je� prawa nabyte albo przeciwne ustawie z korzy�ci¹ dla osób prywat-nych � podlegaj¹ �cis³ej interpretacji; wszystkie inne � szerokiej.

§ 3. Odno�nie do przywilejów powinna byæ zawsze stosowana taka in-terpretacja, dziêki której ci, którzy otrzymali przywilej, rzeczywi�cie uzy-skaliby jak¹� ³askê.

§ 4. Nie tylko dyspensa, lecz tak¿e w³adza dyspensowania udzielona dookre�lonej sprawy podlega �cis³ej interpretacji.

Kan. 1513 � § 1. ¯aden akt administracyjny nie mo¿e zostaæ odwo³anyprzez ustawê przeciwn¹, chyba ¿e inaczej zastrzega sama ustawa lubustawa zosta³a wydana przez w³adzê wy¿sz¹ od tej, która wyda³a aktadministracyjny.

§ 2. Akt administracyjny nie traci mocy z chwil¹ ustania w³adzy tego, ktogo wyda³, chyba ¿e co innego wyra�nie w prawie zastrze¿ono.

§ 3. Odwo³anie aktu administracyjnego przez inny akt administracyjnykompetentnej w³adzy osi¹ga swój skutek dopiero od momentu zgodnegoz prawem powiadomienia osoby, dla której by³ wydany.

KPK/83: 49

KPK/83: 59 § 1

KPK/83: 54 § 1, 62KPK/17: 38

KPK/83: 36 § 1KPK/17: 49, 50

KPK/83: 36 § 1KPK/17: 49, 50

KPK/83: 77KPK/17: 67, 68

KPK/83: 92KPK/17: 85

KPK/83: 46KPK/17: 61

KPK/83: 47KPK/17: 60 § 1

2 feb. 1744, §§ 11, 25; ep. Cum encyclicas, 24 maii 1754, § 6; S.C. de Prop. Fide, decr. 13apr. 1807, IX; instr. 9 maii 1877; S. Paenit. Ap., 5 apr. 1902.


§ 4. Dispensatio, quae tractum habet successivum, cessat quoque certaac totali cessatione causae motivae.

§ 5. Decretum praeceptumve singulare vim habere desinit etiam cessan-te lege, ad cuius exsecutionem datum est; praeceptum singulare cessatetiam resoluto iure praecipientis, nisi legitimo documento impositum est.

Can. 1514 � Actus administrativus, qui forum externum respicit, firmiscann. 1520, § 2 et 1527 scripto est consignandus; item, si fit in formacommissoria, illius actus exsecutionis.

Can. 1515 � Actus administrativus, etiam si agitur de rescripto motuproprio dato, effectu caret, quatenus iura aliis quaesita laedit aut legi vellegitimae consuetudini contrarius est, nisi auctoritas competens expresseclausulam derogatoriam addidit.

Can. 1516 � Condiciones in actibus administrativis tunc tantum ad vali-ditatem censentur adiectae, quoties per particulas si, nisi, dummodo, velin lingua vernacula per aliam eiusdem significationis exprimuntur.

Art. I � De procedura in decretis extra iudicium ferendis

Can. 1517 � § 1. Antequam decretum extra iudicium fert, auctoritasnecessarias notitias et probationes exquirat; iure audiendos vel consulen-dos audiat vel consulat; eos, quos directe decretum attingit ac praesertimeos, quorum iura laedi possunt, audiat.

§ 2. Petitori et etiam legitime contradicenti auctoritas notitias et probatio-nes patefaciat, quae sine periculo publici vel privati damni cognosci pos-sunt, et rationes forte contrarias ostendat data eis opportunitate respon-dendi, etiam per patronum, intra terminum ab ipsa auctoritate determina-tum.

Can. 1518 � Auctoritas decretum intra sexaginta dies a recepta petitio-ne ad decretum obtinendum computandos ferat, nisi ius particulare pro-priae Ecclesiae sui iuris alios terminos statuit; si vero hoc factum non estet petitor decretum iterum scripto petit, tricesimo die ab hac petitionerecepta computando, si etiam tunc nihil factum est, petitio pro reiecta


§ 4. Dyspensa maj¹ca ci¹g³e zastosowanie ustaje poprzez pewne i ca³-kowite wyga�niêcie przyczyny sk³aniaj¹cej.

§ 5. Poszczególny dekret lub nakaz traci swoj¹ moc tak¿e przez wyga-�niêcie ustawy, dla wykonania której zosta³ wydany; poszczególny nakazwygasa z ustaniem w³adzy nakazuj¹cego, chyba ¿e zosta³ na³o¿ony do-kumentem zgodnie z przepisami prawa.

Kan. 1514 � Akt administracyjny dotycz¹cy zakresu zewnêtrznego, zzachowaniem kan. 1520 § 2 i 1527, powinien byæ wydany na pi�mie.Dotyczy to tak¿e wykonania tego aktu, je�li jest przewidziany wykonaw-ca.

Kan. 1515 � Akt administracyjny, nawet wtedy gdy chodzi o reskryptwydany z w³asnej inicjatywy, jest pozbawiony mocy w tym, co naruszanabyte przez kogo� prawo albo jest przeciwny ustawie lub prawnemuzwyczajowi, chyba ¿e kompetentna w³adza wyra�nie do³¹czy³a klauzulêuchylaj¹c¹.

Kan. 1516 � Warunki dodane do aktu administracyjnego tylko wtedywymagane s¹ do wa¿no�ci, gdy s¹ wyra¿one partyku³¹: je�li, chyba ¿e, oile lub inn¹ równoznaczn¹ w jêzykach narodowych.

Art. I � Procedura wydawania dekretów pozas¹dowych

Kan. 1517 � § 1. Przed wydaniem dekretu pozas¹dowego, w³adza powin-na zebraæ konieczne wiadomo�ci i dowody; wys³uchaæ lub konsultowaætych, których nale¿y wys³uchaæ lub konsultowaæ wed³ug prawa; wys³u-chaæ tych, których wprost dekret dotyczy, a przede wszystkim tych, któ-rych prawa mog¹ byæ naruszone.

§ 2. W³adza na ¿¹danie, a tak¿e zgodny z prawem sprzeciw, powinnaprzedstawiæ wiadomo�ci i dowody, które bez niebezpieczeñstwa szkodypublicznej lub prywatnej mo¿na poznaæ, oraz powinna okazaæ racje prze-ciwne w celu koniecznego ustosunkowania siê, tak¿e przez pe³nomocni-ka, w terminie okre�lonym przez sam¹ w³adzê.

Kan. 1518 � W³adza powinna wydaæ dekret w terminie sze�ædziesiêciudni od przyjêcia pro�by o wydanie dekretu, chyba ¿e prawo partykularnew³asnego Ko�cio³a sui iuris ustanowi³o inny termin; je�li za� to nie nast¹-pi³o i petent ponownie na pi�mie prosi o wydanie dekretu, po bezskutecz-nym up³ywie trzydziestu dni od przyjêcia tej pro�by, pro�ba jest uwa¿ana

KPK/83: 93KPK/17: 86

KPK/83: 58 § 1, 2KPK/17: 24

KPK/83: 37, 51KPK/17: 56

KPK/83: 38KPK/17: 46

KPK/83: 39KPK/17: 39

KPK/83: 50

KPK/83: 57 § 1, 2


habetur ac si eo die reiectio per decretum facta sit ita, ut recursus adver-sus eam interponi possit.

Can. 1519 � § 1. Qui decretum fert, id prae oculis habeat et intendat,quod saluti animarum et bono publico maxime conducere videtur, serva-tis quidem legibus et legitimis consuetudinibus, iustitia et aequitate.

§ 2. In decreto exprimantur saltem summarie motiva; si vero periculumpublici vel privati damni obstat, ne motiva patefiant, haec in libro secretoexprimantur atque ei, qui de recursu forte adversus decretum interpositovidet, ostendantur, si ipse petit.

Can. 1520 � § 1. Decretum vim iuris habet, postquam ei, ad quem desti-natur, intimatum est modo, qui secundum locorum leges et condicionestutissimus est.

§ 2. Si periculum publici vel privati damni obstat, ne textus decreti scriptotradi possit, potest auctoritas ecclesiastica iubere decretum ei, ad quemdestinatur, coram duobus testibus vel coram notario legi, processu verba-li redacto ab omnibus praesentibus subscribendo; his peractis decretumpro intimato habetur.

§ 3. Si vero is, ad quem decretum destinatur, intimationem recusavit velad normam iuris vocatus ad decretum accipiendum vel audiendum sineiusta causa a decreti auctore perpendenda non comparuit vel processuiverbali subscribere recusavit, decretum pro intimato habetur.

Art. II � De exsecutione actuum administrativorum

Can. 1521 � Exsecutor actus administrativi invalide suo munere fungi-tur, antequam mandatum scripto datum recepit eiusque authenticitatemet integritatem recognovit, nisi auctoritas, quae eundem actum posuit,praeviam notitiam circa mandatum cum eo communicavit.1

1 S.C.S. Off., decr. 24 aug. 1892; S. Paenit. Ap., 15 ian. 1894, ad II.


za odrzucon¹, a tak¿e gdyby tego dnia odrzucenie nast¹pi³o w formiedekretu w ten sposób, ¿e nie mo¿e zostaæ wniesiony przeciwko niemurekurs.

Kan. 1519 � § 1. Ten, kto wydaje dekret, powinien mieæ przed oczymai kierowaæ siê tym, co wydaje siê najbardziej s³u¿yæ zbawieniu duszi dobru publicznemu, z zachowaniem ustaw i prawnych zwyczajów, spra-wiedliwo�ci i s³uszno�ci.

§ 2. W dekrecie powinno zostaæ podane przynajmniej streszczenie mo-tywów; je�li za� niebezpieczeñstwo szkody publicznej lub prywatnej sprze-ciwia siê podaniu motywów, nale¿y je zamie�ciæ w tajnej ksiêdze, jakrównie¿ okazaæ temu, kto rozpatruje ewentualny rekurs przeciw dekre-towi, je�li sam o to prosi.

Kan. 1520 � § 1. Dekret posiada moc prawn¹ po zakomunikowaniutemu, dla kogo jest przeznaczony, w sposób, który wed³ug ustaw i wa-runków miejscowych jest najpewniejszy.

§ 2. Je�li niebezpieczeñstwo naruszenia dobra publicznego lub prywat-nego sprzeciwia siê podaniu tekstu dekretu na pi�mie, w³adza ko�cielnamo¿e poleciæ, aby dekret odczytano temu, dla kogo jest przeznaczony, wobecno�ci dwóch �wiadków lub notariusza, a nastêpnie nale¿y sporz¹-dziæ relacjê z czynno�ci ustnej, któr¹ podpisuj¹ wszyscy obecni; po doko-naniu tych czynno�ci dekret uwa¿a siê za dorêczony.

§ 3. Je�li za� ten, dla którego dekret jest przeznaczony, odmawia jegoprzyjêcia lub wezwany wed³ug norm prawa do odebrania lub wys³ucha-nia dekretu nie stawi³ siê bez s³usznej przyczyny uznanej za tak¹ przezautora dekretu lub odmawia podpisania relacji z przekazania ustnego,dekret uwa¿a siê za dorêczony.

Art. II � Wykonanie aktów administracyjnych

Kan. 1521 � Wykonawca aktu administracyjnego niewa¿nie wype³niaswoje zadanie przed otrzymaniem zlecenia sprawdzeniem jego auten-tyczno�ci oraz integralno�ci, chyba ¿e w³adza wydaj¹c akt, przes³a³a muwcze�niej o tym wiadomo�æ.

KPK/83: 51

KPK/83: 54 § 1, 2

KPK/83: 55

KPK/83: 56

KPK/83: 40KPK/17: 53


Can. 1522 � § 1. Exsecutor actus administrativi, cui committitur meraeiusdem actus exsecutio, hanc exsecutionem denegare non potest, nisimanifesto constat eundem actum esse nullum aut alia gravi de causasustineri non posse aut condiciones actui administrativo appositas nonesse impletas; si vero exsecutio actus administrativi ratione adiunctorumpersonae aut loci videtur inopportuna, exsecutor exsecutionem intermit-tat et statim certiorem faciat auctoritatem, quae actum posuit.1

§ 2. Si in rescripto concessio gratiae exsecutori committitur, eius est desuo prudenti iudicio et conscientia gratiam concedere vel denegare.2

Can. 1523 � Exsecutor actus administrativi procedere debet ad mandatinormam; si condiciones ad validitatem actus mandato appositas non im-plevit vel substantialem procedendi formam non servavit, exsecutio nullaest.3

Can. 1524 � Exsecutor actus administrativi potest alium de suo prudentiiudicio sibi substituere, nisi substitutio prohibita est aut electa est industriapersonae aut substituti persona determinata est; his in casibus vero exse-cutori licet alii committere actus praeparatorios.4

Can. 1525 � Actus administrativus exsecutioni mandari potest etiam abexsecutoris successore in officio, nisi electa est industria personae.

Can. 1526 � Exsecutori licet actum administrativum iterum exsecutionimandare, si quoquo modo in eiusdem actus exsecutione erravit.

Art. III � De rescriptis

Can. 1527 � § 1. Quae in canonibus de rescriptis statuuntur, de conces-sionibus gratiarum vivae vocis oraculo quoque valent, nisi aliud manife-sto constat.

1 Benedictus XIV, const. Ad Apostolicae, 25 feb. 1742, § 5; ep. encycl. Magnae Nobis,29 iun. 1748, §§ l, 6-8, 10, 12; Ordo servandus in S. Congregationibus, Tribunalibus,Officiis Romanae Curiae, 29 sep. 1908, pars II, Normae peculiares, cap. III, n. 4.


Kan. 1522 � § 1. Wykonawca aktu administracyjnego, któremu powie-rzono samo wykonanie, nie mo¿e odmówiæ wykonania tego aktu, chyba¿e oczywistym jest, ¿e ten akt by³by niewa¿ny albo ¿e na skutek innejwa¿nej przyczyny nie mo¿e on trwaæ lub nie zosta³y wype³nione warunkido³¹czone do tego aktu administracyjnego. Gdy natomiast wykonanieaktu administracyjnego wydaje siê niewskazane ze wzglêdu na okolicz-no�ci osoby lub miejsca, wykonawca powinien przerwaæ jego wykona-nie i natychmiast powiadomiæ w³adzê, która akt wyda³a.

§ 2. Je�li w reskrypcie zlecono wykonawcy samo udzielenie ³aski, doniego nale¿y zgodnie z roztropnym uznaniem i sumieniem udzielenie lubodmowa ³aski.

Kan. 1523 � Wykonawca aktu administracyjnego winien postêpowaæzgodnie z tre�ci¹ zlecenia. Niewa¿ne jest wykonanie aktu, je¿eli nie wy-pe³ni³ warunków podanych do wa¿no�ci aktu wymienionych w pi�miei nie zachowa³ istotnej formy postêpowania.

Kan. 1524 � Zgodnie ze swoim roztropnym uznaniem, wykonawca mo¿ewyznaczyæ swego zastêpcê, chyba ¿e zastêpstwo zosta³o zabronione albozosta³ on wybrany ze wzglêdu na osobiste przymioty lub oznaczono za-stêpcê. W takich jednak wypadkach wolno wykonawcy komu� innemupowierzyæ podjêcie aktów przygotowawczych.

Kan. 1525 � Akt administracyjny mo¿e byæ wykonany tak¿e przez nastêp-cê wykonawcy na urzêdzie, chyba ¿e wykonanie powierzono z racji oso-bistych przymiotów.

Kan. 1526 � Wykonawcy wypada ponownie wykonaæ akt, je�li w jegowykonaniu w jaki� sposób pope³ni³ b³¹d.

Art. III � Reskrypty

Kan. 1527 � § 1. Postanowienia kanonów odno�nie do reskryptów, doty-cz¹ tak¿e ³ask udzielanych ustnie, chyba ¿e co innego wyra�nie wynika ztre�ci.

KPK/83: 41KPK/17: 54 § 1

KPK/83: 70KPK/17: 54 § 2

KPK/83: 42KPK/17: 55

KPK/83: 43KPK/17: 57 § 1, 2

KPK/83: 44KPK/17: 58

KPK/83: 45KPK/17: 59 § 1

KPK/83: 59 § 2

2 Ordo servandus in S. Congregationibus, Tribunalibus, Officiis Romanae Curiae, 29sep. 1908, pars II, Normae peculiares, cap. III, n. 3.

3 S.C. de Prop. Fide, (C.G.), 18 apr. 1757.4 S.C.S. Off., litt. encycl. 20 feb. 1888, 5; decr. 14 dec. 1898.


§ 2. Gratiam oretenus concessam aliquis probare tenetur, quoties id legi-time ab eo petitur.1

Can. 1528 � Rescriptum impetrari potest pro alio, etiam praeter eiusassensum, et valet ante eiusdem acceptationem, nisi aliud ex appositisclausulis apparet.

Can. 1529 � § 1. Reticentia veri in precibus non obstat, quin rescriptumvim habeat, dummodo expressa sint, quae ad validitatem sunt exprimen-da secundum stilum curiae Hierarchae, qui rescriptum concedit.2

§ 2. Nec obstat expositio falsi, dummodo una saltem causa motiva pro-posita vera sit.3

Can. 1530 � § 1. Gratia ab auctoritate superiore denegata non potest abauctoritate inferiore valide concedi, nisi auctoritas superior expresse con-sensit.

§ 2. Gratia ab aliqua auctoritate denegata non potest valide ab alia auc-toritate aeque competenti aut auctoritate superiore concedi nulla facta inpetitione denegationis mentione.

1° De privilegiis

Can. 1531 � § 1. Privilegium, scilicet gratia in favorem certarum perso-narum physicarum vel iuridicarum per specialem actum facta, concedipotest a legislatore et ab eo, cui legislator hanc potestatem concessit.

§ 2. Possessio centenaria vel immemorabilis praesumptionem inducitconcessi privilegii.

Can. 1532 � § 1. Privilegium praesumitur perpetuum.

§ 2. Privilegium cessat:1° si est personale, per exstinctionem personae, cui concessum est;

2° si est reale vel locale, per absolutum rei vel loci interitum;

3° elapso tempore vel expleto numero casuum, pro quibus concessumest;

1 Innocentius X, const. Cum sicut, 14 maii 1648, § 4, I �Decimoquarto�; Ordo servandusin S. Congregationibus Tribunalibus, Officiis Romanae Curiae, 29 sep. 1908, pars II,Normae peculiares, cap. III, n. 2.


§ 2. £aska udzielona ustnie powinna zostaæ udowodniona ilekroæ to jestprawnie wymagane.

Kan. 1528 � Reskrypt mo¿e byæ uzyskany dla innej osoby, nawet nieza-le¿nie od jej zgody, i jest wa¿ny przed jego akceptacj¹, chyba ¿e co inne-go wynika z dodanych klauzul.

Kan. 1529 � § 1. Zatajenie prawdy w pro�bie nie przeszkadza, aby res-krypt mia³ moc obowi¹zuj¹c¹, byleby wymieniono to, co wymieniæ nale¿ydo wa¿no�ci wed³ug stylu kurii Hierarchy, który udziela reskryptu.

§ 2. Nie stoi te¿ na przeszkodzie wyjawienie fa³szu, byleby jedna przy-najmniej przedstawiona przyczyna sprawcza by³a prawdziwa.

Kan. 1530 � § 1. £aska odmówiona przez w³adzê wy¿sz¹ nie mo¿ezostaæ wa¿nie udzielona przez w³adzê ni¿sz¹, chyba ¿e w³adza wy¿szawyra�nie siê na to zgodzi³a.

§ 2. £aska odmówiona przez jak¹kolwiek w³adzê nie mo¿e zostaæ wa¿-nie udzielona przez równorzêdn¹ w³adzê lub w³adzê wy¿sz¹ bez podaniaw pro�bie informacji o odmowie.

1° Przywileje

Kan. 1531 � § 1. Przywilej, czyli ³aska udzielona dla po¿ytku pewnychosób, fizycznych lub prawnych, szczególnym aktem, mo¿e byæ przyznanyprzez ustawodawcê oraz przez tego, komu prawodawca da³ tak¹ w³adzê.

§ 2. Stuletnie lub niepamiêtne posiadanie wprowadza domniemanie udzie-lenia przywileju.

Kan. 1532 � § 1. Przywilej domniemywa siê jako sta³y.

§ 2. Przywilej ustaje:1° je�li jest osobisty, przez wyga�niêcie osoby, której zosta³ udzielony;

2° je�li jest rzeczowy lub miejscowy, przez absolutne zniszczenie rzeczylub miejsca;

3° po up³ywie czasu lub po wyczerpaniu przypadków, dla których zosta³udzielony;

KPK/83: 74KPK/17: 79

KPK/83: 61KPK/17: 37

KPK/83: 63 § 1KPK/17: 42 § 1, 45

KPK/83: 63 § 2KPK/17: 40, 42 § 2

KPK/83: \65 § 3KPK/17: 44 § 2CS: 435 § 3

KPK/83: 65 § 1, 2 , 3KPK/17: 44 § 1, 2CS: 435 § 3

KPK/83: 76 § 1

KPK/83: 76 § 2KPK/17: 63 § 2

KPK/83: 78 § 1KPK/17: 70

KPK/83: 78 § 2KPK/17: 74KPK/83: 78 § 3KPK/17: 75

KPK/83: 83 § 1KPK/17: 77

2 Trid., sess. XIII, De ref., can. 5.3 Trid., sess. XIII, De ref., can. 5.


4° si temporis progressu rerum adiuncta iudicio auctoritatis competentismutantur ita, ut noxium evaserit aut eius usus illicitus fiat.

§ 3. Privilegium locale, si locus intra quinquaginta annos restituitur, revi-viscit.

Can. 1533 � § 1. Nullum privilegium per renuntiationem cessat, nisihaec ab auctoritate competenti acceptata est.

§ 2. Privilegio in sui dumtaxat favorem concesso quaevis persona physi-ca renuntiare potest.

§ 3. Privilegio concesso alicui personae iuridicae aut ratione dignitatisloci vel rei persona physica valide renuntiare non potest; nec ipsi perso-nae iuridicae integrum est privilegio sibi concesso renuntiare, si renuntia-tio cedit in Ecclesiae aliorumve praeiudicium.

Can. 1534 � Per non usum vel per usum contrarium privilegium aliis nononerosum non cessat; si vero privilegium in aliorum gravamen cedit,amittitur, si accedit legitima praescriptio aut tacita renuntiatio.

Can. 1535 � Qui abutitur potestate sibi ex privilegio data, ab Hierarchamoneatur; graviter abutentem ac frustra monitum Hierarcha privet privi-legio, quod ipse concessit; si vero privilegium concessum est ab auctori-tate superiore, eandem Hierarcha certiorem facere tenetur.

2° De dispensationibus

Can. 1536 � § 1. Dispensatio, scilicet legis mere ecclesiasticae in casuspeciali relaxatio, concedi potest tantum iusta ac rationabili de causa ha-bita ratione adiunctorum casus et gravitatis legis, a qua dispensatur; se-cus dispensatio illicita et, nisi ab ipso legislatore aut ab auctoritate supe-riore data est, etiam invalida est.1

§ 2. Bonum spirituale christifidelium est iusta et rationabilis causa.2

1 Paulus VI, litt. ap. Episcopalis potestatis, 2 maii 1967, III.


4° je¿eli z up³ywem czasu � zdaniem kompetentnej w³adzy � tak siêzmieni³y okoliczno�ci, ¿e sta³ siê szkodliwy albo jego u¿ywanie niego-dziwe.

§ 3. Przywilej miejscowy od¿ywa, je�li miejsce zostanie przywróconeswemu przeznaczeniu w ci¹gu piêædziesiêciu lat.

Kan. 1533 � § 1. ̄ aden przywilej nie ustaje przez zrzeczenie siê, chyba¿e zosta³o ono przyjête przez kompetentn¹ w³adzê.

§ 2. Ka¿da jednak osoba fizyczna mo¿e siê zrzec przywileju udzielonegowy³¹cznie na jej korzy�æ.

§ 3. Przywileju udzielonego jakiej� osobie prawnej albo z racji godno�cimiejsca lub rzeczy, nie mog¹ siê wa¿nie zrzec osoby fizyczne. Równie¿samej osobie prawnej nie wolno siê zrzec udzielonego jej przywileju, je-¿eli zrzeczenie przynosi szkodê Ko�cio³owi lub innym.

Kan. 1534 � Przywileje nie bêd¹ce dla drugich ciê¿arem, nie ustaj¹przez niekorzystanie z nich lub u¿ywanie przeciwne. Natomiast przywi-lej uci¹¿liwy dla drugich traci moc, je¿eli nast¹pi³o zgodnie z prawemprzedawnienie lub milcz¹ce odwo³anie.

Kan. 1535 � Kto nadu¿ywa w³adzy udzielonej mu przywilejem, powi-nien zostaæ upomniany przez Hierarchê; tego kto powa¿nie jej nadu¿y-wa, po bezskutecznym upomnieniu, Hierarcha powinien pozbawiæ przy-wileju, którego sam udzieli³; je�li za� przywilej zosta³ przyznany przezw³adzê wy¿sz¹, ten¿e Hierarcha ma obowi¹zek powiadomiæ j¹ o tym.

2° Dyspensy

Kan. 1536 � § 1. Dyspensa, czyli rozlu�nienie prawa czysto ko�cielne-go w poszczególnym wypadku, mo¿e zostaæ udzielona jedynie dla s³usz-nej i racjonalnej przyczyny z uwzglêdnieniem okoliczno�ci przypadkui wa¿no�ci ustawy, od której siê dyspensuje; w przeciwnym razie dys-pensa jest niegodziwa, a tak¿e jest niewa¿na, chyba ¿e zosta³a udzielonaprzez samego prawodawcê lub wy¿sz¹ w³adzê.

§ 2. Dobro duchowe chrze�cijan jest s³uszn¹ i racjonaln¹ przyczyn¹.

KPK/83: 83 § 2KPK/17: 77

KPK/83: 78 § 3KPK/17: 75

KPK/83: 80 § 1KPK/17: 72 § 1

KPK/83: 80 § 2KPK/17: 72 § 2

KPK/83: 80 § 3KPK/17: 72 § 3, 4

KPK/83: 82KPK/17: 76

KPK/83: 84KPK/17: 78

KPK/83: 85, 90 § 1KPK/17: 80, 84 § 1

2 Vat. II, decr. Christus Dominus, 8, b); Paulus VI, litt. ap. Episcopalis potestatis,2 maii 1967, VII.


§ 3. In dubio de sufficientia causae dispensatio licite et valide conceditur.

Can. 1537 � Dispensationi obnoxiae non sunt leges, quatenus determi-nant ea, quae institutorum aut actuum iuridicorum essentialiter sunt con-stitutiva, nec leges processuales et poenales.1

Can. 1538 � § 1. Episcopus eparchialis dispensare potest tam a legibusiuris communis quam a legibus iuris particularis propriae Ecclesiae suiiuris in casu speciali christifideles, in quos ad normam iuris potestatemsuam exercet, quoties id ad eorum bonum spirituale conferre iudicat, nisiab auctoritate, quae leges tulit, reservatio facta est.2

§ 2. Si difficile est adire auctoritatem, cui dispensatio reservata est, etsimul in mora est periculum gravis damni, omnis Hierarcha in casu spe-ciali dispensare potest christifideles, in quos ad normam iuris potestatemsuam exercet, dummodo agatur de dispensatione, quam eadem auctori-tas in eisdem adiunctis concedit, firmo can. 396.3

Can. 1539 � Qui habet potestatem dispensandi, eam exercere potest,etiam extra territorium exsistens, in subditos, etsi a territorio absentes,atque, nisi contrarium expresse statuitur, in peregrinos quoque in territo-rio actu degentes necnon erga seipsum.4

1 Paulus VI, litt. ap. Episcopalis potestatis, 2 maii 1967, III.2 Vat. II, decr. Christus Dominus, 8, b); Paulus VI, litt. ap. Episcopalis potestatis,

2 maii 1967, III.


§ 3. W w¹tpliwo�ci co do wystarczalno�ci przyczyny, dyspensa jest udzie-lona wa¿nie i godziwie.

Kan. 1537 � Nie podlegaj¹ dyspensie ustawy, o ile okre�laj¹ to, co jestistotnie konstytutywne dla instytucji albo aktów prawnych, oraz ustawyprocesowe i karne.

Kan. 1538 � § 1. Biskup eparchialny mo¿e dyspensowaæ w poszcze-gólnym przypadku zarówno od ustaw prawa wspólnego jak i od ustawprawa partykularnego w³asnego Ko�cio³a sui iuris chrze�cijan, w stosun-ku do których zgodnie z przepisem prawa wykonuje swoj¹ w³adzê, ile-kroæ to nakazuje ich dobro duchowe, chyba ¿e dyspensowanie zosta³ozastrze¿one przez w³adzê, która wyda³a ustawê.

§ 2. Je¿eli trudno jest zwróciæ siê do w³adzy, której zosta³o zastrze¿onedyspensowanie, i równocze�nie zw³oka grozi niebezpieczeñstwem po-wa¿nej szkody, ka¿dy Hierarcha mo¿e w przypadku specjalnym dyspen-sowaæ chrze�cijan, w odniesieniu do których wykonuje swoj¹ w³adzê,je�li tylko chodzi o dyspensê, której ta w³adza w tych samych okoliczno-�ciach udziela, z zachowaniem kan. 396.

Kan. 1539 � Kto posiada w³adzê dyspensowania, ma prawo wykony-waæ j¹, bêd¹c tak¿e poza terytorium w stosunku do podw³adnych, cho-cia¿by nieobecnych na terytorium, a tak¿e je�li czego� innego wyra�nienie postanowiono, w stosunku do podró¿nych, przebywaj¹cych aktualniena terytorium, a równie¿ wzglêdem samego siebie.

KPK/83: 90 § 2KPK/17: 84 § 2

KPK/83: 86, 87 § 1KPK/17: 81

KPK/83: 87 § 1KPK/17: 81

KPK/83: 87 § 2

KPK/83: 91CS: 142 § 3

3 S.C. de Prop. Fide, decr. 13 apr. 1807, VIII; S.C. pro Doctr. Fidei, decl. 26 iun. 1972,III.

4 S.C. pro Eccl. Orient., resp. 24 iul. 1948.

868 Titulus XXX � De praescriptione et de temporis supputatione

TITULUS XXXDE PRAESCRIPTIONE ET DE TEMPORIS

SUPPUTATIONE

CAPUT IDe praescriptione

Can. 1540 � Praescriptionem tamquam iuris subiectivi acquirendi velamittendi necnon ab obligationibus se liberandi modum, prout est in iurecivili, Ecclesia recipit, nisi aliud iure communi statuitur.1

Can. 1541 � Nulla valet praescriptio, nisi bona fide nititur non soluminitio, sed toto decursu temporis ad praescriptionem requisiti salvo can.1152.2

Can. 1542 � Praescriptioni obnoxia non sunt:3

1° iura et obligationes, quae sunt legis divinae;

2° iura, quae obtineri possunt ex solo privilegio apostolico;

3° iura et obligationes, quae vitam spiritualem christifidelium directe re-spiciunt;

4° fines certi et indubii circumscriptionum ecclesiasticarum;

5° obligationes et onera celebrationem Divinae Liturgiae respicientia;

6° provisio canonica officii, quod ad normam iuris exercitium ordinissacri requirit;

7° ius visitationis et obligatio oboedientiae ita, ut personae in Ecclesia anulla auctoritate ecclesiastica visitari possint et nulli auctoritati iamsubsint.

1 Constantinop. IV, can. 18. Instit. 2, 6, pr. et 1; D. 39, 3, 2; C. 2, 19 (20), 3; 7, 33, 7;38, 2.

869Tytu³ XXX � Przedawnienie i obliczanie czasu

TYTU£ XXXPRZEDAWNIENIE I OBLICZANIE

CZASU

ROZDZIA£ IPrzedawnienie

Kan. 1540 � Przedawnienie jako sposób nabycia lub utraty prawa su-biektywnego, jak równie¿ uwolnienia siê od obowi¹zków, Ko�ció³ przyj-muje takie, jakie jest w ustawodawstwie cywilnym, chyba ¿e prawowspólne inaczej stanowi.

Kan. 1541 � Przedawnienie jest wa¿ne, je�li opiera siê na dobrej wie-rze, nie tylko na pocz¹tku, lecz przez ca³y przeci¹g czasu wymagany dozaistnienia przedawnienia, z zachowaniem przepisu kan. 1152.

Kan. 1542 � Nie podlegaj¹ przedawnieniu:

1° prawa i obowi¹zki wynikaj¹ce z prawa Bo¿ego;

2° uprawnienia, które mo¿na uzyskaæ jedynie na mocy apostolskiegoprzywileju;

3° prawa i obowi¹zki dotycz¹ce bezpo�rednio duchowego ¿ycia chrze�-cijan;

4° ustalone i niew¹tpliwe granice okrêgów ko�cielnych;

5° zobowi¹zania i ciê¿ary dotycz¹ce sprawowania Boskiej Liturgii;

6° kanoniczne powierzenie urzêdu, którego wykonywanie zgodnie z prze-pisami prawa wymaga �wiêceñ;

7° prawo wizytacji i obowi¹zek pos³uszeñstwa, tak by osoby w Ko�cie-le nie mog³y byæ wizytowane przez ¿adn¹ w³adzê ko�cieln¹ i nie pod-lega³y ju¿ ¿adnej w³adzy.

KPK/83: 197KPK/17: 1508PA: 246

KPK/83: 198KPK/17: 1512PA: 250

KPK/83: 199KPK/17: 1509PA: 247KPK/83: 199 n. 1KPK/17: 1509 n. 1PA: 247 n. 1KPK/83: 199 n.. 2KPK/17: 1509 n. 2PA: 247 n. 2KPK/83: 199 n. 3KPK/17: 1509 n. 3PA: 247 n. 3KPK/83: 199 n. 4KPK/17: 1509 n. 4PA: 247 n. 4KPK/83: 199 n. 5KPK/17: 1509 n. 5PA: 247 n. 5KPK/83: 199 n. 6

KPK/83: 199 n. 7KPK/17: 1509 n. 7PA: 247 n. 7

2 Chalc. can. 17; Quinisext. can. 25; C. 3, 32, 4; 7, 33, 1 et 6.3 Chalc. can. 17; Carth. cann. 5, 119; Quinisext. can. 25; C. 1, 3, 45 (46), (11-12).

870 Titulus XXX � De praescriptione et de temporis supputatione

CAPUT IIDe temporis supputatione

Can. 1543 � Nisi aliter iure expresse cavetur, tempus supputetur adnormam canonum, qui sequuntur.

Can. 1544 � § 1. Tempus continuum intellegitur, quod nullam patiturinterruptionem.1

§ 2. Tempus utile intellegitur, quod ita ius suum exercenti aut persequenticompetit, ut ignoranti aut illi, qui agere non potest, non currat.

Can. 1545 � § 1. In iure dies intellegitur spatium constans ex 24 horiscontinuo supputandis et incipit a media nocte; hebdomada spatium 7 die-rum, mensis spatium 30, annus spatium 365 dierum, nisi mensis et annusdicuntur sumendi, prout sunt in calendario.2

§ 2. Si tempus est continuum, mensis et annus semper sumendi sunt,prout sunt in calendario.3

Can. 1546 � § 1. Dies, a quo calculus incipit, non computatur in termino,nisi huius initium coincidit cum initio diei aut aliter expresse iure cavetur.4

§ 2. Dies, ad quem calculus dirigitur, computatur in termino, qui, si tem-pus constat ex uno vel pluribus mensibus aut annis, ex una vel pluribushebdomadibus, finitur elapso ultimo die eiusdem numeri aut, si mensis dieeiusdem numeri caret, elapso ultimo die mensis.

1 D. 48, 5, 12 (11), (5); C. 7, 40, 2, (11); Basilic. 50, 15, 2.2 D. 2, 12, 8; Basilic. 7, 17, 8.

871Tytu³ XXX � Przedawnienie i obliczanie czasu

ROZDZIA£ IIObliczanie czasu

Kan. 1543 � Je�li prawo czego� innego wyra�nie nie zastrzega, czasnale¿y liczyæ zgodnie z postanowieniami kanonów, które nastêpuj¹.

Kan. 1544 � § 1. Czas ci¹g³y nale¿y rozumieæ jako nie dopuszczaj¹cy¿adnej przerwy.

§ 2. Czas u¿yteczny nale¿y rozumieæ, ¿e wykonuj¹cemu lub dochodz¹-cemu swego prawa tak przys³uguje, i¿ dla nie wiedz¹cego albo nie mo-g¹cego dzia³aæ nie p³ynie.

Kan. 1545 � § 1. Dzieñ w prawie oznacza sta³y czasokres obejmuj¹cy24 kolejno liczone godziny i zaczyna siê od pó³nocy. Tydzieñ to okres 7dni, miesi¹c okres 30 dni, a rok 365 dni, chyba ¿e miesi¹c i rok poleca siêbraæ zgodnie z kalendarzem.

§ 2. Je¿eli czas jest ci¹g³y, miesi¹c i rok nale¿y zawsze liczyæ zgodnie zkalendarzem.

Kan. 1546 � § 1. Dnia, od którego rozpoczyna siê liczenie, nie wliczasiê do terminu, chyba ¿e jego pocz¹tek zbiega siê z pocz¹tkiem dnia, alboprawo wyra�nie co� innego zastrzega.

§ 2. Dzieñ, do którego siê liczy, wlicza siê do terminu, który � je�li czasobejmuje jeden lub wiêcej miesiêcy albo lat, jeden lub kilka tygodni �koñczy siê po up³ywie ostatniego dnia tej samej daty, albo je¿eli miesi¹cnie ma dnia o tej dacie, po up³ywie ostatniego dnia miesi¹ca.

KPK/83: 200KPK/17: 31PA: 321

KPK/83: 201 § 1KPK/17: 35PA: 325

KPK/83: 201 § 2KPK/17: 35PA: 325

KPK/83: 202 § 1KPK/17: 32 § 1, 2PA: 322 §1, 2

KPK/83: 202 § 2KPK/17: 34 § 2PA: 324 § 2

KPK/83: 203 § 1KPK/17: 34 § 3 n. 2, 3PA: 324 § 3 n. 2, 3

KPK/83: 203 § 2KPK/17: 34 § 3 n. 4, 5PA: 324 § 3 n. 4, 5

3 D. 40, 7, 4, (5); 50, 16, 98 et 132 et 134.4 D. 4, 4, 3, (3); 28, 1, 5; 40, 1, 1; 44, 7, 6.

Documents

Tytu‡ XVII Œ Ochrzczeni akatolicy przystŒpuj„cy do pe‡nej ...diecezja.lublin.pl/kkkw/pdf/Kodeks_cz.2.pdf · visum est, pro pluribus eparchiis consilium de motu oecumenico