<page num =1>

</page>

The text contains the < mUla > only

मनु मृित:

थमोऽ याय:

< mUla> ( वयंभुवे नम कृ य णेऽिमततेजसे ।

मनु णीता व वधान धमा व यािम शा तान ॥ ् ् 1 ॥)

मनुमेका मासीनमिभग य महषय: ।

ितपू य यथा यायिमदं वचनम ुवन ॥ ् 1 ॥

भगव सववणाना ंयथावदनुपूवश: ।

अ तर भवाणां च धमा नो व ु महिस ॥ 2 ॥

(जरायुजा डजानां च तथा सं वेदजो दाम ।्

भूत ाम य सव य भवं लयं तथा ॥ 2 ॥

आचारां ैव सवषां कायाकाय विनणयम ।्

यथाकामं यथायोगं व ु मह यशेषत: ॥ 3 ॥)

वमेको य सव य वधान य वयंभुव: ।

अिच य या मेय य कायत वाथ व भो ॥ 3 ॥

स तै: पृ तथा स यगिमतौजा महा मिभ: ।

युवाचा य ता सवा महष यतािमित ॥ 4 ॥

आसी ददं तमोभूतम ातमल णम ।्

अ त यम व ेयं सु िमव सवत: ॥ 5 ॥

तत: वयंभूभगवान य ो य जय नदम ।्

महाभूता द वृ ौजा: ादरासी मोनुदु : ॥ 6 ॥

<page num =2>

</page>

योऽसावती य ा : सू मोऽ य : सनातन: ।

सवभूतमयोऽिच य: स एव वयमु भौ ॥ 7 ॥

सोऽिभ याय शर रा वा ससृ ु व वधा: जा: ।

अप एव ससजादौ तासु वीजमवासृजत ॥ ् 8 ॥

तद डमभव दैमं सह ांशुसम भम ।्

त म ज े वयं ा सवलोक पतामह: ॥ 9 ॥

आपो नारा इित ो ा आपो वै नरसूनव: ।

ता यद यायनं पूव तेन नारायण: मृत: ॥ 10 ॥

(नारायणपरो य ाद डम य संभवम ।्

अ ड या त वमे लोका: स पा मे दनी ॥ 4 ॥)

य कारणम य ं िन यं सदसदा मकम ।्

त सृ : स पु षो लोके ेित क यते ॥ 11 ॥

त म न डे स भगवानु ष वा प रव सरम ।्

वयमेवा मनो याना द डमकरो धा ॥ 12 ॥

ता यां स शकला यां च दवं भूिमं च िनममे ।

म ये योम दश ा ावपां थानं च शा तम ॥ ् 13 ॥

(वैका रकं तैजसं च तथा भूता दमेव च ।

एकमेव धाभूतं महािन येव सं थतम ॥ ् 5 ॥

इ याणां सम तानां भवं लयं तथा ।)

उ बहा मन ैव मन: सदसदा मकम ।्

मनस ा यहंकारमिभम तारमी रम ॥ ् 14 ॥

<page num =3>

</page>

महा तमेव चा मानं सवा ण गुणािन च ।

वषयाणां ह तृ ण शन:ै प चे या ण च ॥ 15 ॥

(अ वशेषान वशेषां वषयां पृथ वधान ॥ ् ् 6 ॥)

तेषां ववयवा सू मा ष णाम यिमतौजसाम ।्

स नवे या ममा ासु सवभूतािन िनममे ॥ 16 ॥

य मू यवयवा: सू मा त येमा या य त ष ।

त मा छर रिम याह त य मूित मनी षणु : ॥ 17 ॥

तदा वश त भूतािन महा त सह कमिभ: ।

मन ावयवै: सू मै: सवभूतकृद ययम ॥ ् 18 ॥

तेषािमदं तु स ानां पु षाणां महौजसाम ।्

सू मा योर मू मा ा य् : संभव य यया यम ॥ ् 19 ॥

आ ा य गुणं वेषामवा नोित पर: पर: ।

यो यो यावितथ ैषां स स ताव णु: मृत: ॥ 20 ॥

सवषां तु स नामािन कमा ण च पृथ पृथक ।्

वेदश दे यं एवादौ पृथ सं था िनममे ॥ 21 ॥

कमा मनां च देवानां सोऽसृज ा णनां भ:ु ।

सा यानां च गणं सू मं य ं चैव सनातनम ॥ ् 22 ॥

अ नवायुर व य तु यं सनातनम ।्

ददोह य िस दयथमृ यजुु :सामल णम ॥ ् 23 ॥

कालं काल वभ न ा ण हां तथा ।

स रत: सागरा छैला समािन वषमा ण च ॥ 24 ॥

<page num =4>

</page>

तपो वाचं रितं चैव कामं च ोधमेव च ।

सृ ं ससज चैवेमा ं ुिम छ नमा: जा: ॥ 25 ॥

कमणां च ववेकाथ धमाधम यवेचयत ।्

ैरयोजय चेमा: सुखद:ुखा दिभ: जा: ॥ 26 ॥

अ यो मा ा वनािश यो दशाधानां तु या: मृता: ।

तािभ: साधिमदं सव संभव यनुपूवश: ॥ 27 ॥

यं तु कम ण य म स ययु थमं भु: ।

स तदेव वयं भेजे सृ यमान: पुन: पुन: ॥ 28 ॥

हं ा हं े मृद ू रे धमाधमावृतानृते ।ु

य य सोऽदधा सग त य वयमा वशत ॥ ् 29 ॥

यथतुिल गा यृतव: वयमेवतुपयये ।

वािन वा यिभप ते तथा कमा ण दे हन: ॥ 30 ॥

लोकानां तु ववृ दयथ मुखबाह पादतू : ।

ा णं यं वै यं शू ं च िनरवतयत ॥ ् 31 ॥

धा कृ वा मनो देहमधन पु षोऽभवत ।्

अधन नार त यां स वराजमसृज भ:ु ॥ 32 ॥

तप त वासृज ं तु स वयं पु षो वरा ।

तं मां व ा य सव य ारं जस मा: ॥ 33 ॥

अहं जा: िससृ ु तु तप त वा सुद रम ।ु ्

पती जानामसृजं महष ना दतो दश ॥ 34 ॥

मर िचम य गरसौ पुल यं पुलहं तुम ।्

चेतसं विस ं च भृगुं नारदमेव च ॥ 35 ॥

<page num =5>

</page>

एते मनूं तु स ा यानसृज भू रतेजस: ।

देवा देविनकायां महष ािमतौजस: ॥ 36 ॥

य र : पशाचां ग धवा सरसोऽसुरान ।्

नागा सपा सुपणा पतृणां च पृथ गणान ॥ ् 37 ॥

व ुतोऽशिनमेधां रो हते धनूं ष च ।

उ कािनघातकेतंू योतीं यु चावचािन च ॥ 38 ॥

क नरा वानरा म या व वधां वह गमान ।्

पशू मृगा मनु यां यालां ोभयतोदत: ॥ 39 ॥

कृिमक टपत गां यूकाम कम कुणम ।्

सव च दंशमशकं थावरं च पृथ वधम ॥ ् 40 ॥

(यथाकम यथाकालं यथा ं यथा ुतम ।्

यथायुगं यथादेशं यथावृ ं यथा मम ॥ ् 7)

एवमेतौ रदं सव म नयोगा महा मिभ: ।

यथाकम तपोयोगा सृ ं थावरज गमम ॥ ् 41 ॥

येषां तु या शं कम भूतानािमह क िततम ।्

त था वोऽिभधा यािम मयोगं च ज मिन ॥ 42 ॥

पशव मृगा ैव याला ोभयतोदत: ।

र ांिस च पशाचा मनु या जरायुजा: ॥ 43 ॥

अ डजा: प ण: सपा न ा म या क छपा: ।

यािन चैवं कारा ण थलजा यौदकािन च ॥ 44 ॥

वेदजं दंशमशकं यूकाम कम कुणम ।्

ऊ मण ोपजाय ते य चा य कंिचद शम ॥ ् 45 ॥

<page num =6>

</page>

उ जा: थावरा: सव बीजका ड रो हण: ।

ओष य: फलपाका ता बहपु पफलोपगाु : ॥ 46 ॥

अपु पा: फलव तो ये ते वन पतय: मृता: ।

पु पण: फिलन ैव वृ ा तूभयत: मृता: ॥ 47 ॥

गु छगु मं तु व वधं तथैव तृणजातय: ।

बीजका ड हा येव ताना व लय एव च ॥ 48 ॥

तमसा बह पेण वे ताु : कमहेतुना ।

अ त:सं ा भव येते सुखद:ुखसम वता: ॥ 49 ॥

एतद ता तु गतयो ा ा: समुदा ता: ।

घोरेऽ म भूतसंसारे िन यं सततयाियिन ॥ 50 ॥

एवं सव स सृ वेदं मां चािच यपरा म: ।

आ म य तदधे भूय: कालं कालेन पीडयन ॥ ् 51 ॥

यदा स देवो जागित तदेदं चे ते जगत ।्

यदा व पित शा ता मा तदा सव िनमीलित ॥ 52 ॥

त म व पित सु थे तु कमा मान: शर रण: ।

वकम यो िनवत ते मन लािनमृ छित ॥ 63 ॥

युगप ु लीय ते यदा त म महा मिन ।

तदायं सवभूता मा सुखं व पित िनवृत: ॥ 54 ॥

तमोऽयं तु समाि य िचरं ित ित से य: ।

न च वं कु ते कम तदो ामित मूितत: ॥ 55 ॥

यदाणुमा को भू वा बीजं था नु च र णु च ।

समा वशित संसृ तदा मूित वमु चित ॥ 56 ॥

<page num =7>

</page>

एवं स जा व ना यािमदं सव चराचरम ।्

संजीवयित चाज ं मापयित चा यय: ॥ 57 ॥

इदं शा ं तु कृ वासौ मामेव वयमा दत: ।

विधव ाहयामास मर याद ं वहं मुनीन ॥ ् 58 ॥

एत ोऽयं भृग:ु शा ं ाविय य यशेषत: ।

एत द म ोऽिधजगे सवमेषोऽ खलं मुिन: ॥ 59 ॥

तत तथा स तेनो ो मह षमनुना भृग:ु ।

तान वी षी सवा ीता मा ूयतािमित ॥ 60 ॥

वायंभुव या य मनो: ष वं या मनवोऽपरे ।

सृ व त: जा: वा: वा महा मानो महौजस: ॥ 61 ॥

वारोिचष ो म तामसो रैवत तथा ।

चा ुष महातेजा वव व सुत एव च ॥ 62 ॥

वायंभुवा ा: स ैते मनवो भू रतेजस: ।

वे वेऽ तरे सविमदमु पा ापु राचरम ॥ ् 63 ॥

िनमेषा दश चा ौ च का ा ंश ु ता: कला ।

ंश कला मुहतू : यादहोरा ं तु तावत: ॥ 64 ॥

अहोरा े वभजते सूय मानुषदै वके ।

रा : व नाय भूतानां चे ायै कमणामह: ॥ 65 ॥

प ये रा यहनी मास: वभाग तु प यो: ।

कमचे ा वह: कृ ण: शु ल: व नाय शवर ॥ 66 ॥

दैवे रा यहनी वष वभाग तयो: पुन: ।

अह त ोदगयनं रा : या णायनम ॥ ् 67 ॥

<page num =8>

</page>

ा य तु पाह य य माणं समासत: ।

एकैकशो युगानां तु मश त नबोधत ॥ 68 ॥

च वायाहु: सह ा ण वषाणां त कृतं युगम ।्

त य ताव छती सं या सं यांश तथा वध: ॥ 69 ॥

इतरेषु ससं येषु ससं यांशेषु च षु ।

एकापायेन वत ते सह ा ण शतािन च ॥ 70 ॥

यदेत प रसं यातमादावेव चतुयुगम ।्

एत ादशसाह ं देवानां युगमु यते ॥ 71 ॥

दै वकानां युगानां तु सह ं प रसं यया ।

ा मेकमह यं तावतीं रा मेव च ॥ 72 ॥

त ै युगसह ा तं ा ं पु यमह वद:ु ।

रा ं च तावतीमेव तेऽहोरा वदो जना: ॥ 73 ॥

त य सोऽहिनश या ते सु : ितबु यते ।

ितबु द सृजित मन: सदसदा मकम ॥ ् 74 ॥

मन: सृ ं वकु ते चो मानं िससृ या ।

आकाशं जायते त मा य श दं गुणं वद:ु ॥ 75 ॥

आकाशा ु वकुवाणा सवग धवह: शुिच: ।

बलवा जायते वायु: स वै पशगुणो मत: ॥ 76 ॥

वायोर प वकुवाणा रोिच णु तमोनुदम ।्

योित प ते भा व पगुणमु यते ॥ ू 77 ॥

योितष वकुवाणादापो रसगुणा: मृता: ।

अ ो ग धगुणा भूिम र येषा सृ रा दत: ॥ 78 ॥

<page num =9>

</page>

(पर परानु वेशा दारय त पर परम ।्

गुणं पूव य पूव य धारय यु रो रम ॥ ् 8 ॥)

य ा ादशसाह मु दतं दै वकं युगम ।्

तदेकस ितगुणं म व तरिमहो यते ॥ 79 ॥

म व तरा यसं यािन सग: संहार एव च ।

ड नवैत कु ते परमे ी पुन: पुन: ॥ 80 ॥

चतु पा सकलो धम: स यं चैव कृते युगे ।

नाधमणागम: क मनु या ित वतते ॥ 81 ॥

इतरे वागमा दम: पादश ववरो पत: ।

चौ रकानृतमायािभधम ापैित पादश: ॥ 82 ॥

अरोगा: सविस दाथा तुवषशतायुष: ।

कृते ेता दषु ेषामायु सित पादश: ॥ 83 ॥

वेदो मायुम यानामािशष ैव कमणाम ।्

फल यनुयुगं लोके भाव शर रणाम ॥ ् 84 ॥

अ ये कृतयुगे धमा ेतायां ापरेऽपरे ।

अ ये किलयुगे नृणां युग ासानु पत: ॥ 85 ॥

तप: परं कृतयुगे ेतायां ानमु यते ।

ापरे य मेवाहदानमेकं कलौ युगे ॥ ु 86 ॥

( ा ं कृतयुगं ो ं ेता तु यं युगम ।्

वै यो ापरिम याहु: शू : किलयुग: मृत: ॥ 9 )

सव या य तु सग य गु यथ स महा ुित: ।

मुखबाह प जाू नां पृथ कमा यक पयत ॥ ् 87 ॥

<page num =10>

</page>

अ यापनम ययनं यजनं याजनं तथा ।

दानं ित हं चैव ा णानामक पयत ॥ ् 88 ॥

जानां र णं दानिम या ययनमेव च ।

वषये व स य य समासत: ॥ 89 ॥

पशूनां र णं दानिम या ययनमेव च ।

व ण पथं कुसीदं च वै य य कृ षमेव च ॥ 90 ॥

एकमेव तु शू य भ:ु कम समा दशत ।्

एतेषामेव वणानां शु ूषामनसूयया ॥ 91 ॥

ऊ व नाभेम यतर: पु ष: प रक ितत: ।

त मा मे य मं व य मुखमु ं वयंभुवा ॥ 92 ॥

उ मा गो वा यै या ण ैव धारणात ।्

सव यैवा य सग य धमतो ा ण: भु: ॥ 93 ॥

तं ह वयंभू: वादा या प त वा दतोऽसृजत ।्

ह यक यािभवा ाय सव या य च गु ये ॥ 94 ॥

य या येन सदा त ह यािन दवौकस: ।

क यािन चैव पतर: कं भूतमिधकं तत: ॥ 95 ॥

भूतानां ा णन: े ा: ा णनां बु दजी वन: ।

बु दम सु नरा: े ा नरेषु ा णा: मृता: ॥ 96 ॥

ा णेषु च व ांसो व सु कृतबु दय: ।

कृतबु दषु कतार: कतृषु वे दन: ॥ 97 ॥

<page num =11>

</page>

(तेषां न पूजनीयोऽ य षु लोकेषु व ते ।

तपो व ा वशेषेण पूजय त पर परम ॥्

व य: परं भूतं न कंिच दह व ते ॥ 10 ॥)

उ प रेव व य मूितधम य शा ती ।

स ह धमाथमु प नो भूयाय क पते ॥ 98 ॥

ा णो जायमानो ह पृिथ यामिधजायते ।

ई र: सवभूतानां धमकोश य गु ये ॥ 99 ॥

सव वं ा ण येदं य कंिच जगतीगतम ।्

े येनािभजनेनेदं सव वै ा णोऽहित ॥ 100 ॥

वमेव ा णो भु के वं व ते वं ददाित च ।

आनृशं या ा ण य भु जते ह तरे जना: ॥ 101 ॥

त य कम ववेकाथ शेषाणामनुपूवश: ।

वायंभुवो मनुध मािनदं शा मक पयत ॥ ् 102 ॥

वदषा ा णेनेदम येत यं य तु : ।

िश ये य व यं स य गा येन केनिचत ॥ ् 103 ॥

इदं शा मधीयानो ा ण: शंिसत त: ।

मनोवा देहजैिन यं कमदोषैन िल यते ॥ 104 ॥

पुनाित प ं वं यां स स परावरान ।्

पृिथवीम प चैवेमां कृ ामेकोऽ प सोऽहित ॥ 105 ॥

(यथा वेदा ययनं धमशा िमदं तथा ।

अ येत यं ा णेन िनयतं वगिम छता ॥ 11 ॥)

<page num =12>

</page>

इदं व ययनं े िमदं बु द ववधनम ।्

इदं यश यमायु यिमदं िन: ेयसं परम ॥ ् 106 ॥

अ म धम ऽ खलेनो ो गुणदोषौ च कमणाम ।्

चतुणाम प वणानामाचार ैव शा त: ॥ 107 ॥

आचार: परमो धम: ु यु : मात एव च ।

त माद म सदा यु ो िन यं यादा मवा ज: ॥ 108 ॥

आचारा युतो व ो न वेदफलम ुते ।

आचारेण तु संयु : संपूणफलभा भवेत ॥ ् 109 ॥

एवमाचारतो वा धम य मुनयो गितम ।्

सव य तपसो मूलमाचारं जगृहु: परम ॥ ् 110 ॥

जगत समु प ं सं कार विधमेव च ।

तचय पचारं च नान य च परं विधम ॥ ् 111 ॥

दारािधगमनं चैव ववाहानां च ल णम ।्

महाय वधानं च ा दक पं च शा तम ॥ ् 112 ॥

वृ ीनां ल णं चैव नातक य तािन च ।

भ याभ यं च शौचं च याणां शु दमेव च ॥ 113 ॥

ीधमयोगं ताप यं मो ं सं यासमेव च ।

रा धमम खलं कायाणां च विनणयम ॥ ् 114 ॥

सा वधानं च धम ीपुंसयोर प ।

वभागधम ूतं च क टकानां च शोधनम ॥ ् 115 ॥

वै यशू ोपचारं च संक णानां च संभवम ।्

आप दम च वणानां ाय विधं तथा ॥ 116 ॥

<page num =13>

</page>

संसारगमनं चैव वधं कमसंभवम ।्

िन: ेयसं कमणां च गुणदोषपर णम ॥ ् 117 ॥

देशधमा जाितधमा कुलधमा शा तान ।्

पाष डगणधमा शा ेऽ म नु वा मन:ु ॥ 118 ॥

यथेदमु वा छा ं पुरा पृ ो मनुमया ।

तथेदं यूयम य म सकाशा नबोधत ॥ 119 ॥

॥ इित मानवे धमशा े भृगु ो ायां सं हतायां थमोऽ याय: ॥ 1 ॥< /mUla>

<page num =14>

</page>

तीयोऽ याय:

< mUla> व : से वत: स िन यम ेषरािगिभ: ।

दयेना यनु ातो यो धम तं िनबोधत ॥ 1 ॥

कामा मता न श ता न चैवेहा यकामता ।

का यो ह वेदािधगम: कमयोग वै दक: ॥ 2 ॥

संक पमूल: कामो वै य ा: संक पसंभवा: ।

तािन यमधमा सव संक पजा: मृता: ॥ 3 ॥

अकाम य या कािच यते नेह क हिचत ।्

य द कु ते कंिच काम य चे तम ॥ ् 4 ॥

तेषु स य वतमानो ग छ यमरलोकताम ।्

यथा संक पतां ेह सवा कामा सम ुते ॥ 5 ॥

(अस तु कामेषु कामोपहतचेतनृ : ।

नरकं समवा नोित त फलं न सम ुते ॥ 1 ॥

त मा ित मृित ो ं यथा व युपपा दतम ।्

का यं कमह भवित ेयसे न वपयय: ॥ 2 ॥)

वेदोऽ खलो धममूलं मृितशीले च त दाम ।्

आचार ैव साधूनामा मन तु रेव च ॥ 6 ॥

य: क क यिच दम मनुना प रक ितत: ।

स सव ऽिभ हतो वेदे सव ानमयो ह स: ॥ 7 ॥

सव तु समवे येदं िन खलं ानच ुषा ।

ुित ामा यतो व ा वधम िन वशेत वै ॥ 8 ॥

<page num =15>

</page>

ुित मृ यु दतं धममनुित ह मानव: ।

इह क ितमवा नोित े य चानु मं सुखम ॥ ् 9 ॥

ुित तु वेदो व ेयो धमशा ं तु वै मृित: ।

ते सवाथ वमीमां ये ता यां धम ह िनबभौ ॥ 10 ॥

योऽवम येत ते मूले हेतुशा ा या ज: ।

स साधुिभब ह काय ना तको वेदिन दक: ॥ 11 ॥

वेद: मृित: सदाचार: व य च यमा मन: ।

एत चतु वधं ाहु: सा ा दम य ल णम ॥ ् 12 ॥

अथकामे वस ानां धम ानं वधीयते ।

धम ज ासमानानां माणं परमं ुित: ॥ 13 ॥

ुित ैधं तु य या धमावुभौ मृतौ ।

उभाव प ह तौ धम स यगु ौ मनी षिभ: ॥ 14 ॥

उ दतेऽनु दते चैव समया यु षते तथा ।

सवथा वतते य इतीयं वै दक ुित: ॥ 15 ॥

( ुितं प य त मुनय: मर त तु यथा मृित ।

त मा माणं मुनय: माणं िथतं भु व ॥ 3 ॥

धम यित मो : े ानां साहसं तथा ।

तद वी य यु जाना: सीद यपरधमजा: ॥ 4 ॥)

िनषेका द मशाना तो म ैय यो दतो विध: ।

त य शा ेऽिधकारोऽ म ेयो ना य य क यिचत ॥ ् 16 ॥

सर वती ष योदवन ोयद तरम ।्

तं देविनिमतं देशं ावत च ते ॥ 17 ॥

<page num =16>

</page>

त म देशे य आचार: पारंपय मागत: ।

वणानां सा तरालानां स सदाचार उ यते ॥ 18 ॥

( व दा च वगीता च ाथा द कारणे ।

मृितन ुितमूला या ा चैषा संभव ुित: ॥ 5 ॥)

कु े ं च म या प चाला: शूरसेनका: ।

एष षदेशो वै ावतादन तर: ॥ 19 ॥

एत ेश सूत य सकाशाद ज मन: ।

वं वं च र ं िश ेर पृिथ यां सवमानवा: ॥ 20 ॥

हमव ययोम यं य ा वनशनाद प ।

यगेव यागा च म यदेश: क ितत: ॥ 21 ॥

आ समु ा ु वै पूवादासमु ा ु प मात ।्

तयोरेवा तरं िगय रायावत वदबुधाु : ॥ 22 ॥

कृ णसार तु चरित मृगो य वभावत: ।

स ेयो य यो देशो ले छदेश वत: पर: ॥ 23 ॥

एता जातयो देशा सं येर य त: ।

शू तु य म क म वा िनवसे कश◌ाि◌तृ ् : ॥ 24 ॥

एषा धम य वो योिन: समासेन क ितता ।

संभव ा य सव य वणधमा नबोधत ॥ 25 ॥

वै दकै: कमिभ: पु यैिनषेका द ज मनाम ।्

काय: शर रसं कार: पावन: े य चेह च ॥ 16 ॥

गाभह मैजातकमचौडमौ जीिनब धन:ै ।

बै जकं गािभकं चैनो जानामपमृ यते ॥ 27 ॥

<page num =17>

</page>

वा यायेन तैह मै ै व ेने यया सुतै: ।

महाय ै य ै ा यं यते तनु: ॥ 28 ॥

ा नािभवधना पुसंो जातकम वधीयते ।

म व ाशनं चा य हर यमधुस पषाम ॥ ् 29 ॥

नामधेयं दश यां तु ाद यां वाऽ य कारयेत ।्

पु ये ितथौ मुहत वा न े वा गुणा वते ॥ ू 30 ॥

म ग यं ा ण य या य य बला वतम ।्

वै य य धनसंयु ं शू य तु जुगु सतम ॥ ् 31 ॥

शमव ा ण य या ा ो र ासम वतम ।्

वै य य पु संयु ं शू य े यसंयुतम ॥ ् 32 ॥

ीणां सुखो म ू रं व प ाथ मनोहरम ।्

म ग यं द घवणा तमाशीवादािभधानवत ॥ ् 33 ॥

चतुथ मािस कत यं िशशोिन मणं गृहात ।्

ष ेऽ न ाशनं मािस य े ं म गलं कुले । 34 ॥

चूडाकम जातीनां सवषामेव धमत: ।

थमेऽ दे तृतीये वा कत यं ुितचोदनात ॥ ् 35 ॥

गभा मेऽ दे कुव त ा ण योपनायनम ।्

गभादेकादशे रा ो गभा ु ादशे वश: ॥ 36 ॥

वचसकाम य काय व य प चमे ।

रा ो बलािथन: ष े वै य येहािथनोऽ मे ॥ 37 ॥

आषोडशा ा ण य सा व ी नाितवतते ।

आ ा वंशा ब धोराचतु वशते वश: ॥ 38 ॥

<page num =18>

</page>

अत ऊ व योऽ येते यथाकालमसं कृता: ।

सा व ीपितता ा या भव याय वग हता: ॥ 39 ॥

नैतैरपूतै विधवदाप प ह क हिचत ।्

ा ा यौनां संब धानाचरे ा ण: सह ॥ 40 ॥

का णरौरवबा तािन चमा ण चा रण: ।

वसीर नानुपू यण शाण ौमा वकािन च ॥ 41 ॥

मौ जी वृ समा णा काया व य मेखला ।

य य तु मौव या वै य य शणता तवी ॥ 42 ॥

मु जालाभे तु कत या: कुशा म तकब वज:ै ।

वृता थनैकेन िभ: प चिभरेव वा ॥ 43 ॥

कापासमुपवीतं या यो ववृतं वृत ।्

शणसू मयं रा ो वै य या वकसौ कम ॥ ् 44 ॥

ा णो वै वपालाशौ यो वाटखा दरौ ।

पैलवौद बरौ वै यो द डानह त धमतु : ॥ 45 ॥

केशा तको ा ण य द ड: काय: माणत: ।

ललाटसंिमतो रा : या ु नासा तको वश: ॥ 46 ॥

ऋजव ते तु सव युर णा: सौ यदशना: ।

अनु ेगकरा नृणां स वचोऽन नद षताू : ॥ 47 ॥

ितगृ े सतं द डमुप था य च भा करम ।्

द णं पर या नं चरे ै ं यथा विध ॥ 48 ॥

भव पूव चरे ै मुपनीतो जो म: ।

भव म यं तु राज यो वै य तु भवद रम ॥ ु ् 49 ॥

<page num =19>

</page>

मातरं वा वसारं वा मातुवा भिगनीं िनजाम ।्

िभ ेत िभ ां थमं या चैनं नावमानयेत ॥ ् 50 ॥

समा य तु त ै ं यावद नममायया ।

िनवे गुरवेऽ ीयादाच य ा ुख: शुिच: ॥ 51 ॥

आयु यं ा ुखो भु े यश यं द णामुख: ।

ि यं य ुखो भु े ऋतं भु े ुद ुख: ॥ 52 ॥

(सायं ात जातीनामशनं मृितनो दतम ।्

ना तरा भोजनं कुयाद नहो समो विध: ॥ 6 ॥)

उप पृ य जो िन यम नम ा समा हत: ।

भु वा चोप पृशे स यग : खािन च सं पृशेत ॥ ् 53 ॥

पूजयेदशनं िन यम ा चैतदकु सयन ।्

वा ये सीदे च ितन दे च सवश: ॥ 54 ॥

पू जतं शनं िन यं बलमूज च य छित ।

अपू जतं तु त मुभयं नाशये ददम ॥ ु ् 55 ॥

नो छ ं क यिच ा ना ा चैव तथा तरा ।

नचैवा यशनं कुया न चो छ : विच जेत ॥ ् 56 ॥

अनारो यमनायु यम व य चाितभोजनम ।्

अपु यं लोक व ं त मा प रवजयेत ॥ ् 57 ॥

ा ेण व तीथन िन यकालमुप पृशेत ।्

काय ैदिशका यां वा न प येण कदाचन ॥ 58 ॥

अ गु मूल य तले ा ं तीथ च ते ।

कायम गुिलमूलेऽ े दैवं प यं तयोरध: ॥ 59 ।

<page num =20>

</page>

राचामेदप: पूव : मृ या तो मुखम ।्

खािन चैव पृशेद रा मानं िशर एव च ॥ 60 ॥

अनु णािभरफेनािभर तीथन धम वत ।्

शैचे स:ु सवदाचामेदेका ते ागुद ुख: ॥ 61 ॥

ािभ: पूयते व : क ठगािभ तु भूिमप: ।

वै योऽ : ािशतािभ तु, शू : पृ ािभर तत: ॥ 62 ॥

उ ते द णे पाणावुपवी यु यते ज: ।

स ये ाचीनआवीती, िनवीती क ठस जने ॥ 63 ॥

मेखलाम जनं द डमुपवीतं कम डलुम ।्

अ सु ा य वन ािन गृ ता यािन म वत ॥ ् 64 ॥

केशा त: षोडशे वष ा ण य वधीयते ।

राज यब धो वा वंशे वै य य िधके तत: ॥ 65 ॥

अम का तु काययं ीणामावृदशेषत: ।

सं काराथ शर र य यथाकालं यथा मम ॥ ् 66 ॥

वैवा हको विध: ीणां सं कारो वै दक: मृत: ।

पितसेवा गुरौ वासो गृहाथ ऽ नप र या ॥ 67 ॥

(अ नहो य शु ूषा सायमु ासमेव च ।

काय प या ित दनं इित कम च वै दकम ॥ ् 7 ॥)

एष ो ो जातीनामौपनायिनको विध: ।

उ प य जक: पु य: कमयोगं िनबोधत ॥ 68 ॥

उपनीय गु : िश यं िश ये छौचमा दत: ।

आचारम नकाय च सं योपासनमेव च ॥ 69 ॥

<page num =21>

</page>

अ ये यमाण वाचा तो यथाशा मुद ुख: ।

ा जिलकृतोऽ या यो लघुवासा जते य: ॥ 70 ॥

ार भेऽवसाने च पादौ ा ौ गुरो: सदा ।

संह य ह ताव येयं स ह ा जिल: मृत: ॥ 71 ॥

य य तपा णना कायमुपसं हणं गुरो: ।

स येन स य: प यो द णेन च द ण: ॥ 72 ॥

अ ये यमाणं तु गु िन यकालमत त: ।

अधी व भो इित ूया रामोऽ वित चारमेत ॥ ् 73 ॥

ण: णवं कुयादादाव ते च सवदा ।

व यनो कृतं पूवम ्पुर ता च वशीयित ॥ 74 ॥

ा कूला पयुपासीन: प व ै ैव पा वत: ।

ाणायामै िभ: पूत तत ओंकारमहित ॥ 75 ॥

अकारं चा युकारं च मकारं च जापित: ।

वेद या नरदह भुवु ू : व रतीित च ॥ 76 ॥

य एव तु वेदे य: पादं पादमददहत ।ू ु ्

त द यृचोऽ या: सा व या: परमे ी जापित: ॥ 77 ॥

एतद रमेतां च जप या ितपू वकाम ।्

सं ययोवद व ो वेदपु येन यु यते ॥ 78 ॥

सह कृ व व य य व हरेत कं ज: ।

महतोऽ येनसो मासा वचेवा ह वमु यते ॥ 79 ॥

एतयचा वसंयु : काले च यया वया ।

य वटयोिनगहणां यित साधुषु ॥ 80 ॥

<page num =22>

</page>

ओंकारपू वका त ो महा या तयोऽ यया: ।

पदा चैव सा व ी व ेयं णो मुखम ॥ ् 81 ॥

योऽधीतेऽह यह येतां ी ण वषा यत त: ।

स परम येित वायुभूत: वमूितमान ॥ ् 82 ॥

एका रं परं , ाणायामा: परं तप: ।

सा व या तु परं ना त मौना स यं विश यते ॥ 83 ॥

र त सवा वै द यो जुहोितयजित या: ।

अ रं द करं ेयं चैव जापितु : ॥ 84 ॥

विधय ा जपय ो विश ो दशिभगुण:ै ।

उपांशु: या छतगुण: साह ो मानस: मृत: ॥ 85 ॥

ये पाकय ा वारो विधय सम वता: ।

सव ते जपय य कलां नाह त षोडशीम ॥ ् 86 ॥

ज येनैव तु संिस ये ा णो ना संशय: ।

कुयाद य न वा कुया मै ो ा ण उ यते ॥ 87 ॥

इ याणां वचरतां वषये वपहा रषु ।

संयमे य माित े ा य तेव वा जनाम ॥ ् 88 ॥

एकादशे या याहयािन पूव मनी षणु : ।

तािन स य व यािम यथावदनुपूवश: ॥ 89 ॥

ो ं व च ुषी ज ा नािसका चैव प चमी ।

पायूप थं ह तपादं वा चैव दशमी मृता ॥ 90 ॥

बु द या ण प चैषां ो ाद यनुपूवश: ।

कम या ण प चैषां पा वाद िन च ते ॥ 91 ॥

<page num =23>

</page>

एकादशं मनो ेयं वगुणेनोभया मकम ।्

य म जते जतावेतौ भवत: प चकौ गणौ ॥ 92 ॥

इ याणां स गेन दोषमृ छ यसंशयम ।्

संिनय य तु ता येव तत: िस दं िनय छित ॥ 93 ॥

न जातु काम: कामानामुपभोगेन शा यित ।

ह वषा कृ णव मव भूय एवािभवधते ॥ 94 ॥

य ैता ा नुया सवा य ैता केवलां यजेत ।्

ापणा सवकामानां प र यागो विश यते ॥ 95 ॥

न तथैतािन श य ते संिनय तुमसेवया ।

वषयेषु जु ािन यथा ानेन िन यश: ॥ 96 ॥

वेदा याग य ा िनयमा तपांिस च ।

न व द भाव य िस दं ग छ त कु हिचत ॥ ् 97 ॥

ु वा पृ वा च वा च भु वा ा वा च यो नर: ।

न यित लायित वा स व ेयो जते य: ॥ 98 ॥

इ याणां तु सवषां य ेकं रती यम ।्

तेना य रित ा ते: पा ा दवोदकम ॥ ् 99 ॥

वशे कृ वे य ामं संय य च मन तथा ।

सवा संसाधयेदथान व योगत तनुम ॥ ् 100 ॥

पूवा सं यां जपं त े सा व ीमाकदशनात ।्

प मां तु समासीन: स यगृ वभावनात ॥ ् 101 ॥

पूवा सं यां जपं त नैशमेनो यपोहित ।

प मां तु समासीनो मलं ह त दवाकृतम ॥ ् 102 ॥

<page num =24>

</page>

न ित ित तु य: पूवा नोपा ते य प माम ।्

स शू व ह काय: सव मा जकमण: ॥ 103 ॥

अपां समीपे िनयतो नै यकं विधमा थत: ।

सा व ीम यधीयीत ग वाऽर यं समा हत: ॥ 104 ॥

वेदोपकरणे चैव वा याये चैव नै यके ।

नानुरोधोऽ यन याये होमम ेषु चैव ह ॥ 105 ॥

नै यके ना यन यायो स ं ह त मृतम ।्

ाहितहतं पु यमन यायवष कृतम ॥ ु ु ् 106 ॥

य: वा यायमधीतेऽ दं विधना िनयत: शुिच: ।

त य िन यं र येष पयो दिध घृतं मधु ॥ 107 ॥

अ नी धनं भै चयामध:श यां गुरो हतम ्।

आ समावतना कुया कृतोपनयनो ज: ॥ 108 ॥

आचायपु : शु ूषु ञानदो धािमक: शुिच: ।

आ : श ोऽथद: साधु: वोऽ या या दश धमत: ॥ 109 ॥

नापृ : क यिच ूया न चा यायेन पृ छत: ।

जान न प ह मेधावी जडव लोक आचरेत ॥ ् 110 ॥

अधमण च य: ाह य ाधमण पृ छित ।

तयोर यतर: ैित व ेषं वािधग छित ॥ 111 ॥

धमाथ य न यातां शु ूषा वाऽ प त धा ।

त व ा न व या शुभं बीजिमवोषरे ॥ 112 ॥

व यैव समं कामं मत यं वा दना ।

आप प ह घोरायां न वेनािम रणे वपेत ॥ ् 113 ॥

<page num =25>

</page>

व ा ा णमे याह शेविध तेऽ म र माम ।्

असूयकाय मां मादा तथा यां वीयव मा ॥ 114 ॥

यमेव तु शुिचं व ा नयत चा रणम ।्

त मै मां ू ह व ाय िनिधपाया मा दने ॥ 115 ॥

य वननु ातमधीयानादवा नुयात ।्

स तेयसंयु ो नरकं ितप ते ॥ 116 ॥

लौ ककं वै दकं वा प तथाऽ या मकमेव च ।

आदद त यतो ानं तं पूवमिभवादयेत ॥ ् 117 ॥

(ज म भृित य कंिच चेतसा धममाचरेत ।्

त सव वफलं ेयमेकह तािभवादनात ॥ ् 8 ॥)

सा व ीमा सारोऽ प वरं व : सुय त: ।

नाय त वेदोऽ प सवाशी सव व यी ॥ 118 ॥

श यासनेऽ याच रते ेयसा न समा वशेत ।्

श यासन थ ैवैनं यु थायािभवादयेत ॥ ् 119 ॥

ऊ व ाणा ु ाम त यून: थ वर आयित ।

यु थानािभवादा यां पुन ता ितप ते ॥ 120 ॥

अिभवादनशील य िन यं वृ दोपसे वन: ।

च वा र त य वध ते आयु व ा यशो बलम ॥ ् 121 ॥

अिभवादा परं व ो यायांसमिभवादयन ।्

असौनामाहम मीित वं नाम प रक तयेत ॥ ् 122 ॥

नामधेय य ये केिचदिभवादं न जानते ।

ता ा ोऽहिमित ूया य: सवा तथैव च ॥ 123 ॥

<page num =26>

</page>

भो:श दं क तयेद ते व य ना नोऽिभवादने ।

ना नां व पभावो ह भोभाव ऋ षिभ: मृत: ॥ 124 ॥

आयु मा भव सौ येित वा यो व ोऽिभवादने ।

अकार ा य ना नोऽ ते वा य: पूवा र: लुत: ॥ 125 ॥

यो न वे यिभवाद य व : यिभवादनम ।्

नािभवा : स वदषा यु था शू तथैव स: ॥ 126 ॥

ा णं कुशलं पृ छे ब धुमनामयम ।्

वै यं ेमं समाग य शू मारो यमेव च ॥ 127 ॥

अवा यो द तो ना ना यवीयान प यो भवेत ।्

भोभव पूवकं वेनमिभभाषेत धम वत ॥ ् 128 ॥

परप ी तु या ी यादसंब धा च योिनत: ।

ता ं ूया वती येवं सुभगे भिगनीित च ॥ 129 ॥

मातुलां पतृ यां शुरानृ वजो गु न ।्

असावहिमित ूया यु थाय यवीयस: ॥ 130 ॥

मातृ वसा मातुलानी ूरथ पतृ वसा ।

संपू या गु प ीव समा ता गु भायया ॥ 131 ॥

ातुभाय पसं ा ा सवणाऽह यह य प ।

व ो य तूपसं ा ा ाितसंब धयो षत: ॥ 132 ॥

पतुभिग यां मातु याय यां च वसय प ।

मातृव माित े माता ता यो गर यसी ॥ ृ 133 ॥

दशा दा यं पौरस यं प चा दा यं कलाभृताम ।्

य दपूव ो याणां व पेना प वयोिनषु ॥ 134 ॥

<page num =27>

</page>

ा णं दशवष तु शतवष तु भूिमपम ।्

पतापु ौ वजानीया ा ण तु तयो: पता ॥ 135 ॥

व ं ब धुवय: कम व ा भवित प चमी ।

एतािन मा य थानािन गर यो य द रम ॥ ु ् 136 ॥

प चानां षु वणषु भूयांिस गुणव त च ।

य यु: सोऽ मानाह: शू ोऽ प दशमीं गत: ॥ 137 ॥

च णो दशमी थ य रोिगणो भा रण: या: ।

नातक य च रा प था देयो वर य च ॥ 138 ॥

तेषां तु समवेतानां मा यौ नातकपािथवौ ।

राज नातकयो ैव नातको नृपमानभाक ॥ ् 139 ॥

उपनीय तु य: िश यं वेदम यापये ज: ।

सक पं सरह यं च तमाचाय च ते ॥ 140 ॥

एकदेशं तु वेद य वेदा गा या प वा पुन: ।

योऽ यापयित वृ यथमुपा याय: स उ यते ॥ 141 ॥

िनषेकाद िन कमा ण य: करोित यथा विध ।

संभावयित चा नेन स व ो गु यते ॥ 142 ॥

अ याधेयं पाकय ान न ोमा दका मखान ।्

य: करोित वृतो य य स त य विगहो यते ॥ 143 ॥

य आवृणो य वतथं णा वणावुभौ ।

स माता स पता ेय तं न े कदाचन ॥ ु 144 ॥

उपा याया दशाचाय आचायाणां शतं पता ।

सह ं तु पतृ माता गौरवेणाित र यते ॥ 145 ॥

<page num =28>

</page>

उ पादक दा ोगर या द: पता ।

ज म ह व य े य चेह च शा तम ॥ ् 146 ॥

कामा माता पता चैनं यद पादयतो िमथु : ।

संभूितं त य तां व ा ोनाविभजायते ॥ 147 ॥

आचाय व य यां जाितं विधव ेदपारग: ।

उ पादयित सा व या सा स या साऽजरामरा ॥ 148 ॥

अ पं वा बह वा य य ुत योपकरोित यु : ।

तमपीह गु ं व ा तोप यया तया ॥ 149 ॥

ा य ज मन: कता वधम य च शािसता ।

बालोऽ प व ो वृ द य पता भवित धमत: ॥ 150 ॥

अ यापयामास पतृ शशुरा गरस: क व: ।

पु का इित होवाच ानेन प रगृ तान ॥ ् 151 ॥

ते तमथमपृ छ त देवानागतम यव: ।

देवा ैता समे योचर या यं व: िशशु वान ॥ ् 152 ॥

अ ो भवित वै बाल: पता भवित म द: ।

अ ं ह बालिम याहु: पते येव तु म दम ॥ ् 153 ॥

न हायनैन पिलतैन व ेन न ब धुिभ: ।

ऋषय रे धम योऽनूचान: स नो महान ॥ ् 154 ॥

व ाणां ानतो यै यं याणां तु वीयत: ।

वै यानां धा यधनत: शू ाणामेव ज मत: ॥ 155 ॥

न तेन वृ दो भवित येना य पिलतं िशर: ।

यो वै युवाऽ यधीयान तं देवा: थ वरं वद:ु ॥ 156 ॥

<page num =29>

</page>

यथा का मयो ह ती यथा चममयो मृग: ।

य व ोऽनधीयान य ते नाम व ित ॥ 157 ॥

यथा ष ढोऽफल: ीषु यथा गौग व चाफला ।

यथा चा ेऽफलं दानं तथा व ोऽनृचोऽफल: ॥ 158 ॥

अ हंसयैव भूतानां काय ेयोनुशासनम ।्

बा चैव मधुरा णा यो या धमिम छता ॥ 159 ॥

य य वा नसी शु दे स य गु े च सवदा ।

स वै सवमवा नोित वेदा तोपगतं फलम ॥ ् 160 ॥

ना ं तुद: यादात ऽ प न पर ोहकमधी: ।

यया यो जते वाचा नालो यां तामुद रयेत ॥ ् 161 ॥

संमाना ा णो िन यमु जेत वषा दव ।

अमृत येव चाका खेदवमान य सवदा ॥ 162 ।

सुखं वमत: शेते सुखं च ितबु यते ।

सुखं चरित लोकेऽ म नवम ता वन यित ॥ 163 ॥

अनेन मयोगेन सं कृता मा ज: शन:ै ।

गुरौ वस संिचनुया ािधगिमकं तप: ॥ 164 ॥

तपो वशेषै व वधै तै विधचो दतै: ।

वेद: कृ नोऽिधग त य: सरह यो ज मना ॥ 165 ॥

वेदमेव सदा य ये प त या जो म: ।

वेदा यासो ह व य तप: परिमहो यते ॥ 166 ॥

आ हैव स नखा े य: परमं त यते तप: ।

य: य प जोऽधीते वा यायं श तोऽ वहम ॥ ् 167 ॥

<page num =30>

</page>

योऽनधी य जो वेदम य कु ते मम ्।

स जीव नेव शू वमाशु ग छित सा वय: ॥ 168 ॥

मातुर ेऽिधजननं तीयं मौ जब धने ।

तृतीयं य द ायां ज य ुितचोदनात ॥ ् 169 ॥

त य ज मा य मौ जीब धनिच तम ।्

त ा य माता सा व ी पता वाचाय उ यते ॥ 170 ॥

वेद दानादाचाय पतरं प रच ते ।

न म यु यते कम कंिचदामौ जब धनात ॥ ् 171 ॥

नािभ याहारये वधािननयना ते ।

शू ेण ह सम ताव ाव ेदे न जायते ॥ 172 ॥

कृतोपनयन या य तादेशनिम यते ।

णो हणं चैव मेण विधपूवकम ॥ ् 173 ॥

य य व हतं चम य सू ं या च मेखला ।

यो द डो य च वसनं त द य ते व प ॥ 174 ॥

सेवेतेमां तु िनयमा चार गुरौ वसन ।्

स नय ये य ामं तपोवृ दयथमा मन: ॥ 175 ॥

िन यं ना वा शुिच: कुया ेव ष पतृतपणम ।्

देवताऽ यचनं चैव सिमदाधानमेव च ॥ 176 ॥

वजये मधु मांसं च ग धं मा यं रसा य: ।

शु ािन यािन सवा ण ा णनां चैव हंसनम ॥ ् 177 ॥

अ य गम जनं चा णो पान छ धारणम ।्

कामं ोधं च लोभं च नतनं गीतवादनम ॥ ् 178 ॥

<page num =31>

</page>

ूतं च जनवादं च प रवादं तथानृतम ।्

ीणां च े णाल भमुपघातं पर य च ॥ 179 ॥

एक: शयीत सव न रेत: क दये विचत ।्

कामा द क दय ेतो हन त तमा मन: ॥ 180 ॥

व ने िस वा चार ज: शु मकामत: ।

ना वाऽकमचिय वा : पुनमािम यृचं जपेत ॥ ् 181 ॥

उदकु भं सुमनसो गोशकृ मृ काकुशान ।्

आहरे ावदथािन भै ं चाहरह रेत ॥ ् 182 ॥

वेदय ैरह नानां श तानां वकमसु ।

चायाहरे ै ं गृहे य: यतोऽ वहम ॥ ् 183 ॥

गुरो: कुले न िभ ेत न ाितकुलब धुषु ।

अलाभे व यगेहानां पूव पूव ववजयेत ॥ ् 184 ॥

सव वा प चरे ामं पूव ानामसंभवे ।

िनय य यतो वाचमिभश तां तु वजयेत ॥ ् 185 ॥

दरादा य सिमधू : संिनद या हायिस ।

सायं ात जुहया ािभर नमत तु : ॥ 186 ॥

अकृ वा भै चरणमसिम य च पावकम ।्

अनातुर: स रा मवक ण तं चरेत ॥ ् 187 ॥

भै ेण वतये न यं नैका नाद भवे ती ।

भै ेण ितनो वृ पवाससमा मृता ॥ 188 ॥

(न भै यं परपाक: या न च भै यं ित ह: ।

सोमपानसमं भै यं त मा ै ेण वतयेत ॥ ् 9 ॥

<page num =32>

</page>

भै यागमशु द य ो त य हत य च ।ु

यां त य सते ासां ते त य तुिभ: समा: ॥ 10 ॥)

तव ेवदैव ये प ये कम यथ षवत ।्

कामम यिथतोऽ ीया तम य न लु यते ॥ 189 ॥

ा ण यैव कमतदप द ं मनी षिभु : ।

राज यवै ययो वेवं नैत कम वधीयते ॥ 190 ॥

चो दतो गु णा िन यम चो दत एव वा ।

कुयाद ययने य माचाय य हतेषु च ॥ 191 ॥

शर रं चैव वाचं च बु द यमनांिस च ।

िनय य ा जिल त े माणो गुरोमुखम ॥ ् 192 ॥

िन यमु तपा ण: या सा वाचार: सुसंयत: ।

आ यतािमित चो : स नासीतािभमुखं गुरो: ॥ 193 ॥

ह ना नव वेष: या सवदा गु स नधौ ।

उ े थमं चा य चरमं चैव सं वशेत ॥ ् 194 ॥

ित वणसंभाषे शयानो न समाचरेत ।्

नासीनो न च भु जानो न ित न परा ुख: ॥ 195 ॥

आसीन य थत: कुयादिभग छं तु ित त: ।

यु य वा जत: प ा दावं तु धावत: ॥ 196 ॥

परा ुख यािभमुखो दर थ यै य चा तकम ।ू ्

ण य तु शयान य िनदेशे चैव ित त: ॥ 197 ॥

नीचं श यासनं चा य सवदा गु स नधौ ।

गुरो तु च ु वषये न यथे ासनो भवेत ॥ ् 198 ॥

<page num =33>

</page>

नोदाहरेद य नाम परो म प केवलम ।्

न चैवा यानुकुव त गितभा षतचे तम ॥ ् 199 ॥

(परो ं स कृपापूव य ं न कथंचन ।

द ानुचार च गुरो रह वाऽमु चै यधु : ॥ 11 ॥)

गुरोय पर वादो िन दा वा प वतते ।

कण त पधात यौ ग त यं वा ततोऽ यत: ॥ 200 ॥

पर वादा खरो भवित ा वै भवित िन दक: ।

प रभो ा कृिमभवित क टो भवित म सर ॥ 201 ॥

दर थो नाचयेदेनं न ु दो ना तके याू : ।

यानासन थ ैवैनमव ािभवादयेत ॥ ् 202 ॥

ितवातेऽनुवाते च नासीत गु णा सह ।

असं वे चैव गुरोन कंिचद प क तयेत ॥ ् 203 ॥

गोऽ ो यान ासाद तरेषु कटेषु च ।

आसीत गु णा साध िशलाफलकनौषु च ॥ 104 ॥

गुरोगुरौ स न हते गु व माचरेत ।ृ ्

न चािनसृ ो गु णा वा गु निभवादयेत ॥ ् 205 ॥

व ागु वेतदेव िन या वृ : वयोिनषु ।

ितषेध सु चाधमा हतं चोप दश व प ॥ 206 ॥

ेय:सु गु व ं िन यृ मेव समाचरेत ।्

गु पु ेषु चायषु गुरो ैव वब धुषु ॥ 207 ॥

बाल: समानज मा वा िश यो वा य कम ण ।

अ यापय गु सुतो गु व मानमहित ॥ 208 ॥

<page num =34>

</page>

उ सादनं च गा ाणां नापनो छ भोजने ।

न कुया पु य पादयो ावनेजनम ॥ ु ् 209 ॥

गृ व ितपू या: यु: सवणा गु यो षत: ।

असवणा तु संपू या: यु थानािभवादनै: ॥ 210 ॥

अ य जनं नापनं च गा ो सादनमेव च ।

गु प या न काया ण केशानां च साधनम ॥ ् 211 ॥

गु प ी तु युवितनािभवा ेह पादयो: ।

पूण वंशितवषण गुणदोषौ वजानता ॥ 212 ॥

वभाव एष नार णां नराणािमह दषणम ।ू ्

अतोऽथा न मा त मदासु वप त: ॥ 213 ॥

अ व ांसमलं लोके व ांसम प वा पुन: ।

मदा ु पथं नेतंु काम ोधवशानुगम ॥ ् 214 ॥

मा ा व ा द ह ा वा न व व ासनो भवेत ।ु ्

बलवािन य ामो व ांसम प कषित ॥ 215 ॥

कामं तु गु प ीनां युवतीनां युवा भु व ।

विधव दनं कुयादसावहिमित ुवन ॥ ् 216 ॥

व ो य पाद हणम वहं चािभवादनम ।्

गु दारेषु कुव त सतां धममनु मरन ॥ ् 217 ॥

यथा खन खिन ेण नरो वायिधग छित ।

तथा गु गतां व ां शु ूषरुिधग छित ॥ 218 ॥

मु डो वा ज टलो वा यादथवा या छखाजट: ।

नैनं ामेऽिभिन लोचे सूय ना यु दया विचत ॥ ् 219 ॥

<page num =35>

</page>

तं चेद यु दया सूय: शयानं कामचारत: ।

िन लोचे ाऽ य व ाना जप नुपवसे नम ॥ ् 220 ॥

सूयण िभिनमु : शयानोऽ यु दत य: ।

ाय मकुवाणो यु : या महतैनसा ॥ 221 ॥

आच य यतो िन यमुभे सं ये समा हत: ।

शुचौ देशे जप ज यमुपासीत यथा विध ॥ 222 ॥

य द ी य वरज: ेय: कंिच समाचरेत ।्

त सवमाचरे ु ो य वाऽ य रमे मन: ॥ 223 ॥

धमाथावु यते ेय: कामाथ धम एव च ।

अथ एवेह वा ेय वग इित तु थित: ॥ 224 ॥

आचाय पता चैव माता ाता च पूवज: ।

नातना यवम त या ा णेन वशेषत: ॥ 225 ॥

आचाय णो मूित: पता मूित: जापते: ।

माता पृिथ या मूित तु ाता वो मूितरा मन: ॥ 226 ॥

यं माता पतरौ लेशं सहेते संभवे नृणाम ।्

न त य िन कृित: श या कतु वषशतैर प ॥ 227 ॥

तयोिन यं यं कुयादाचाय य च सवदा ।

ते वेव षु तु ेषु तप: सव समा यते ॥ 228 ॥

तेषां याणां शु ूषा परमं तप उ यते ।

न तैर यननु ातो धमम यं समाचरेत ॥ ् 229 ॥

त एव ह यो लोका त एव य आ मा: ।

त एव ह यो वेदा त एवो ा योऽ नय: ॥ 230 ॥

<page num =36>

</page>

पता वै गाहप योऽ नमाता नद ण: मृत: ।

गु राहवनीय तु साऽ न ेता गर यसी ॥ 231 ॥

व मा नेतेषु ीं लोका वजये ह ।ृ

द यमान: ववपुषा देवव व मोदते ॥ 232 ॥

इमं लोकं मातृभ या पतृभ या तु म यमम ।्

गु शु ूषया वेवं लोकं सम ुते ॥ 233 ॥

सव त या ता धमा य यैते य आ ता: ।

अना ता तु य यैते सवा त याफला: या: ॥ 234 ॥

याव य ते जीवेयु ताव ना यं समाचरेत ।्

ते वेव िन यं शु ूषां कुया य हते रत: ॥ 235 ॥

तेषामनुपरोधेन पार यं य दाचरेत ।्

त नवेदये े यो मनोवचनकमिभ: ॥ 236 ॥

वेते वितकृ यं ह पु ष य समा यते ।

एष धम: पर: सा ादपधम ऽ यु उ यते ॥ 237 ॥

धान: शुभां व ामादद तावराद प ।

अ याद प परं धम ीर ं द कुलाद प ॥ ु 238 ॥

वषाद यमृतं ा ं बालाद प सुभा षतम ।्

अिम ाद प स ममे याद प का चनम ॥ ृ ् 239 ॥

यो र ा यथो व ा धम: शौचं सुभा षतम ।्

व वधािन च िश पािन समादेयािन सवत: ॥ 240 ॥

<page num =37>

</page>

अ ा णाद ययनमाप काले वधीयते ।

अनु या च शु ूषा यावद ययनं गुरो: ॥ 241 ॥

ना ा णे गुरौ िश यो वासमा य तकं वसेत ।्

ा णे चाननूचाने का गितमनु माम ॥ ् 242 ॥

य द वा य तकं वासं रोचयेत गुरो: कुले ।

यु : प रचरेदेनमाशर र वमो णात ॥ ् 243 ॥

आ समा े: शर र य य तु शु ूषते गु म ।्

स ग छ य जसा व ो ण: स शा तम ॥ ् 244 ॥

न पूव गुरवे कंिचदपकुव त धमा वत ।ु ्

ना यं तु गु णाऽऽ : श या गुवथमाहरेत ॥ ् 245 ॥

े ं हर यं गाम ं छ ोपानहमासनम ।्

धा यं शाकं च वासांिस गुरवे ीितमावहेत ॥ ् 246 ॥

आचाय तु खलु ेते गु पु े गुणा वते ।

गु दारे स प डे वा गु व माचरेत ॥ ृ ् 247 ॥

एते व व मानेषु नानासन वहारवान ।्

यु जानोऽ नशु ूषां साधये ेहमा मन: ॥ 248 ॥

एवं चरित यो व ो चयम व लुत: ।

स ग छ यु म थानं न चेहाजायते पुन: ॥ 249 ॥

॥ इित मानवे धमशा े भृगु ो ायां सं हतायां तीयोऽ याय: ॥ 2 ॥< /mUla>

<page num =38>

</page>

तृतीयोऽ याय:

< mUla>ष ंशदा दकं चय गुरौ ैवे दकं तम ।्

तदिधकं पा दकं वा हणा तकमेव वा ॥ 1 ॥

वेदानधी य वेदौ वा वेदं वाऽ प यथा मम ।्

अ व लुत चय गृह था ममावसेत ॥ ् 2 ॥

तं तीतं वधमण दायहरं पतु: ।

वणं त प आसीनमहये थमं गवा ॥ 3 ॥

गु णानुमत: ना वा समावृ ो यथा विध ।

उ हेत जो भाया सवणा ल णा वताम ॥ ् 4 ॥

अस प डा च या मातुरसगो ा च या पतु: ।

सा श ता जातीनां दारकम ण मैथुने ॥ 5 ॥

महा य प समृ दािन गोजा वधनधा यत: ।

ीसंब धे दशैतािन कुलािन प रवजयेत ॥ ् 6 ॥

ह न यं िन पु षं िन छ दो रोमशाशसम ।्

यामया यप मा र कु कुलािन च ॥ 7 ॥

नो हे क पलां क यां नािधका गीं न रोिगणीम ।्

नालोिमकां नाितलोमां न वाचाटां न प गलाम ॥ ् 8 ॥

न वृ नद ना नीं ना यपवतनािमकाम ।्

न प य ह े यंना नीं न च भीषणनािमकाम ॥ ् 9 ॥

(नाित थूलां नाितकृशां न द घा नाितवामनाम ।्

वयोऽिधकां ना गह नां न सेवे कलह याम ॥ ् 1 ॥)

अ य गा गीं सौ यना नीं हंसवारणगािमनीम ।्

<page num =39>

</page>

तनुलोमकेशदशनां मृ गीमु हे यम ॥ ् 10 ॥

य या तु न भवे ाता न व ायेत वा पता ।

नोपय छेत तां ा : पु काधमश कया ॥ 11 ॥

सवणा े जातीनां श ता दारकम ण ।

कामत तु वृ ानािममा: यु: मशो वरा: ॥ 12 ॥

शू ैव भाया शू य सा च वा च वश: मृते ।

ते च वा चैव रा ता वा चा ज मन: ॥ 13॥

न ा ण ययोराप प ह ित तो: ।

क मं द प वृ ा ते शू ा भाय प द यते ॥ 14 ॥

ह नजाित यं मोहाद ह तो जातयु : ।

कुला येव नय याशु सस तानािन शू ताम ॥ ् 15 ॥

शू ावेद पत य े त यतनय य च ।

शौनक य सुतो प या तदप यतया भृगो: ॥ 16 ॥

शू ां शयनमारो य ा णो या यधोगितम ।्

जनिय वा सुतं त यां ा यादेव ह यते ॥ 17 ॥

दैव प याितथेयािन त धानािन य य तु ।

ना त पतृदेवा त न च वग स ग छित ॥ 18 ॥

वृषलीफेनपीत य िन: ासोपहत य च ।

त यां चैव सूत य िन कृितन वधीयते ॥ 19 ॥

चतुणाम प वणानां े य चेह हता हतान ।्

अ ा वमा समासेन ी ववाहा नबोधत ॥ 20 ॥

ा ो दैव तथैवाष: ाजाप य तथासुर: ।

<page num =40>

</page>

गा धव रा स ैव पैशाच ा मोऽधम: ॥ 21 ॥

यो य य धम वण य गुणदोषौ च य य यौ ।

त : सव व यािम सवे च गुणागुणान ॥ ् 22 ॥

षडानुपू या व य य चतुरोऽवरान ।्

व शू यो तु तानेव व ा द यानरा सान ॥ ् 23 ॥

चतुरो ा ण या ा श ता कवयो वद:ु ।

रा सं य यैकमासुरं वै यशू यो: ॥ 24 ॥

प चानां तु यो ध या ावध यौ मृता वह ।

पैशाच ासुर ैव न कत यौ कदाचन ॥ 25 ॥

पृथ पृथ वा िम ौ वा ववाहौ पूवचो दतौ ।

गा धव रा स ैव ध यौ य तौ मृतौ ॥ 26 ॥

आ छा चाचिय वा च ुितशीलवते वयम ।्

आहय दानं क याया ा ो धमू : क ितत: ॥ 27 ॥

य े तु वतते स यगु वजे कम कुवते ।

अलंकृ य सुतादानं दैवं धम च ते ॥ 28 ॥

एकं गोिमथुनं े वा वरादादाय धमत: ।

क या दानं विधवदाष धम: स उ यते ॥ 29 ॥

सहोभौ चरतां धमिमित वाचानुभा य च ।

क या दानम य य ाजाप यो विध: मतृ: ॥ 30 ॥

ाित यो वणं द वा क यायै चैव श त: ।

क या दानं वा छ ादासुरो धम उ यते ॥ 31 ॥

<page num =41>

</page>

इ छयाऽ यो यसंयोग: क याया वर य च ।

गा धव: स तु व ेयो मैथु य: कामसंभव: ॥ 32 ॥

ह वा िछ वा च िभ वा च ोश तीं दतीं गृहात ्।

स क याहरणं रा सो विध यते ॥ 33 ॥

सु ां म ां म ां वा रहो य ोपग छित ।

स पा प ो ववाहानां पैशाच ा मोऽधम: ॥ 34 ॥

अ रेव जा याणां क यादानं विश यते ।

इतरेषां तु वणानािमतरेतरका यया ॥ 35 ॥

यो य यैषां ववाहानां मनुनार ्क तो गुण: ।

सव शृणुत तं व ा: सव क तयतो मम ॥ 36 ॥

दश पूवा परा वं याना मानं चैक वंशकम ।्

ा पु : सुकृतकृ मोचयेदेनस: पतृन ॥ ् 37 ॥

दैवोढाज: सुत ैव स स परावरान ।्

आष ढाज: सुत ीं ी ष ष कांयोढज: सुत: ॥ 38 ॥

ा ा दषु ववाहेषु चतु वेवानुपूवश: ।

वच वन: पु ा जाय ते िश संमता: ॥ 39 ॥

पस वगुणोपेता धनव तो यश वन: ।

पया भोगा धिम ा जीव त च शतं समा: ॥ 40 ॥

इतरेषु तु िश ेषु नृशंसानृतवा दन: ।

जाय ते द ववाहेषु धम षु : सुता: ॥ 41 ॥

अिन दतै: ी ववाहैरिन ा भवित जा ।

िन दतैिन दता नृणां त मा न ा ववजयेत ॥ ् 42 ॥

<page num =42>

</page>

पा ण हणसं कार: सवणासूपा द यते ।

असवणा वयं ेयो विध ाहकम ण ॥ 43 ॥

शर: यया ा : तोदो वै यक यया ।

वसन य दशा ा ा शू यो कृ वेदने ॥ 44 ॥

ऋतुकालािभगामी या वदारिनरत: सदा ।

पववज जे चैनां त तो रितका यया ॥ 45 ॥

ऋतु: वाभा वक: ीणां रा य: षोडश मृता: ।

चतुिभ रतरै: साधमहोिभ: स ग हतै: ॥ 46 ॥

तासामा ा त तु िन दतैकादशी च या ।

योदशी च शेषा तु श ता दश रा य: ॥ 47 ॥

यु मासु पु ा जाय ते योऽयु मासु रा षु ।

त मा ु मासु पु ाथ सं वशेदातवे यम ॥ ् 48 ॥

पुमा पुंसोऽिधके शु े ी भव यिधके या: ।

समेऽपुमा पुं यौ वा ीणेऽ पे च वपयय: ॥ 49 ॥

िन ा व ासु चा यासु यो रा षु वजयन ।्

चायव भवित य त ा मे वसन ॥ ् 50 ॥

न क याया: पता व ा गृ या छु कम व प ।

गृ ं छु कं ह लोभेन या नरोऽप य व यी ॥ 51 ॥

ीधनािन तु ये मोहादपजीव त बा धु वा: ।

नार यानािन व ं वा ते पापा या यधोगितम ॥ ् 52 ॥

आष गोिमथुनं शु कं केिचदाहमृषैव तत ।ु ्

अ पोऽ येवं महा वा प व य तावदेव स: ॥ 53 ॥

<page num =43>

</page>

यासां नाददते शु कं ातयो न स व य: ।

अहणं त कुमार णामानृशं यं च केवलम ॥ ् 54 ॥

पतृिभ ातृिभ तैा: पितिभदवरै तथा ।

पू या भूषियत या बहक याणमी सुिभु : ॥ 55 ॥

य नाय तु पू य ते रम ते त देवता: ।

य ैता तु न पू य ते सवा त ाफला: या: ॥ 56 ॥

शोच त जामयो य वन य याशु त कुलम ।्

न शोच त तु य ैता वधते त द सवदा ॥ 57 ॥

जामयो यािन गेहािन शप य ितपू जता: ।

तािन कृ याहतानीव वन य त सम तत: ॥ 58 ॥

त मादेता: सदा पू या भूषणा छादनाशन:ै ।

भूितकामैनरैिन यं स कारेषू सवेषु च ॥ 59 ॥

संतु ो भायया भता भ रा भाया तथैव च ।

य म नेव कुले िन यं क याणं त वै ुवम ॥ ् 60 ॥

य द ह ी न रोचेत पुमांसं न मोदयेत ।्

अ मोदा पुन: पुंस: जनं न वतते ॥ 61 ॥

(यदा भता च भाया च पर परवशानुगौ ।

तदा धमाथकामानां याणाम प संगतम ॥ ् 2 ॥)

यां तु रोचमानायां सव त ोचते कुलम ।्

त या ं वरोचमानायां सवमेव न रोचते ॥ 62 ॥

कु ववाहै: यालोपैवदान ययनेन च ।

कुला यकुलतां या त ा णाित मेण च ॥ 63 ॥

<page num =44>

</page>

िश पेन यवहारेण शू ाप यै केवल:ै ।

गोिभर ै यानै कृ या राजोपसेवया ॥ 64 ॥

अया ययाजनै ैव ना त येन च कमणाम ।्

कुला याशु वन य त यािन ह नािन म त: ॥ 65 ॥

म त तु समृ दािन कुला य पधना य प ।

कुलसं यां च ग छ त कष त च मह श: ॥ 66 ॥

वैवा हकेऽ नौ कुव त गृ ं कम यथा विध ।

प चय वधानं च प ं चा वा हक ं गृह ॥ 67 ॥

प च सूना गृह थ य चु ली पेष युप कर: ।

क डनी चोदकु भ ब यते या तु वाहयन ॥ ् 68 ॥

तासां मेण सवासां िन कृ यथ मह षिभ: ।

प च लृ ा महाय ा: यहं गृहमेिधनाम ॥ ् 69 ॥

अ यापनं य : पतृय तु तपणम ।्

होमो दैवो बिलभ तो नृय ोऽितिथपूजनम ॥ ् 70 ॥

प चैता यो महाय ा न हापयित श त: ।

स गृहेऽ प वस न यं सूनादोषैन िल यते ॥ 71 ॥

देवताितिथभृ यानां पतृणामा मन य: ।

न िनवपित प चानामु वस न स जीवित॥ 72॥

अहतं च हतं चैव तथा हतमेव च ।ु ु ु

ा यं हतं ािशतं च प चय ा च ते ु ॥ 73 ॥

जपोऽहतो हतो होमु ु : हतो भौितको बिलु : ।

ा यं हतं जा ाचा ािशतं पतृतपणम ॥ ु ् 74 ॥

<page num =45>

</page>

वा याये िन ययु : या ैवे चैवेह कम ण ।

दैवकम ण यु ो ह बभत दं चराचरम ॥ ् 75 ॥

अ नौ ा ताहितु : स यगा द यमुपित ते ।

आ द या जायते वृ वृ ेर नं तत: जा: ॥ 76 ॥

यथा वायुं समाि य वत ते सवज तव: ।

तथा गृह थमाि य वत ते सव आ मा: ॥ 77 ॥

य मा योऽ या िमणो ानेना नेन चा वहम ।्

गृह थेनैव धाय ते त मा ये ा मो गृह ॥ 78 ॥

स संधाय: य ेन वगम यिम छता ।

सुखं चेहे छता िन यं योऽधाय दबले यैु : ॥ 79 ॥

ऋषय: पतरो देवा भूता यितथय तथा ।

आशासते कुट ब य ते यु : काय वजानता ॥ 80 ॥

वा यायेनाचयेतषी होमैदवा यथा विध ।

पतृ ा दै नृन नैभूतािन बिलकमणा ॥ 81 ॥

कुयादहरह: ा दम ना ेनोदकेन वा ।

पयोमूलफलैवा प पतृ य: ीितमावहन ॥ ् 82 ॥

एकम याशये ं प थ पा चय के ।

न चैवा ाशये कंिच ै देवं ित जम ॥ ् 83 ॥

वै देव य िस द य गृ ेऽ नौ विधपूवकम ।्

आ य: कुया ेवता यो ा णो होमम वहम ॥ ् 84 ॥

अ ने: सोम य चैवादौ तयो ैव सम तयो: ।

व े य ैव देवे यो ध व तरय एव च ॥ 85 ॥

<page num =46>

</page>

कु ै चैवानुम यै च जापतय एव च ।

सह ावापृिथ यो तथा व कृतेऽ तत: ॥ 86 ॥

एवं स य ध वह वा सव द ु द णम ।ु ्

इ ा तका पती द यु : सानुगे यो बिलं हरेत ॥ ् 87 ॥

म य इित तु ा र पेद व य इ य प ।

वन पित य इ येवं मुसलोलूखले हरेत ॥ ् 88 ॥

उ छ षके ि यै कुया का यै च पादत: ।

वा तो पित यां तु वा तुम ये बिलं हरेत ॥ ् 89 ॥

व े य ैव देवे यो बिलमाकाश उ पेत ।्

दवाचरे यो भूते यो न ं चा र य एव च ॥ 90 ॥

पृ वा तुिन कुव त बिलं सवा मभूतये ।

पतृ यो बिलशेषं तु सव द णतो हरेत ॥ ् 91 ॥

शुनां च पिततानां च पचां पापरोिगणाम ।्

वायसानां कृमीणां च शनकैिनवपे व ॥ ु 92 ॥

एवं य: सवभूतािन ा णो िन यमचित ।

स ग छित परं थानं तेजोमूित पथजुना ॥ 93 ॥

कृ वैत िलकमवमितिथं पूवमाशयेत ।्

िभ ां च िभ वे द ा िधव चा रणे ॥ 94 ॥

य पु यफलमा नोित गां द वा विधव रोु : ।

त पु यफलमा नोित िभ ां द वा जो गृह ॥ 95 ॥

िभ ाम युदपा ं वा स कृ य विधपूवकम ।्

वेदत वाथ वदषे ा णायोपपादयेत ॥ ु ् 96 ॥

<page num =47>

</page>

न य त ह यक यािन नराणाम वजानताम ।्

भ मीभूतेषु व ेषु मोहा ािन दातृिभ: ॥ 97 ॥

व ातप:समृ देषु हतं व मुखा नषु ।ु

िन तारयित दगा च महत ैव क बषात ॥ ु ् 98 ॥

(अनहते य दाित न ददाित यदहते ।

अहानहाप र ाना दनी धमा न ह यते ॥ 3 ॥

काले यायागतं पा े विधव ितपा दतम ।्

ददाित परमं सौ यिमह लोके पर च ॥ 4 ॥

ित हेण शु देन श ेण य व यात ।्

यथा मं जातीनां धनं यायादपागतम ॥ ु ् 5 ॥)

सं ा ाय वितथये द ादासनोदके ।

अ नं चैव यथाश स कृ य विधपूवकम ॥ ् 99 ॥

िशलान यु छतो िन यं प चा नीन प जु त: ।

सव सुकृतमाद े ा णोऽनिचतो वसन ॥ ् 100 ॥

तृणािन भूिम दकं वा चतुथ च सूनृता ।

एता य प सतां गेहे नो छ ते कदाचन ॥ 101 ॥

एकरा ं तु िनवस नितिथ ा ण: मृत: ।

अिन यं ह थतो य मा मादितिथ यते ॥ 102 ॥

नैक ामीणमितिथं व ं सा गितकं तथा ।

उप थतं गृहे व ा ाया य ा नयोऽ प वा ॥ 103 ॥

उपासते ये गृह था: परपाकमबु दय: ।

तेन ते े य पशुतां ज य ना ददाियनाम ॥ ् 104 ॥

<page num =48>

</page>

(परपाका नपु य सततं गृहमेिधन: ।

द िम ं तपोऽधीतं य या नं त य त वेत ॥ ् 6 ॥)

अ णो ोऽितिथ: सायं सूय ढो गृहमेिधना ।

काले ा वकाले वा ना यान गृहे वसते ॥ ् 105 ॥

न वै वयं तद ीयादितिथं य न भोजयेत ।्

ध यं यश यमायु यं व य वाितिथपूजनम ॥ ् 106 ॥

आसनावसथौ श यामनु यामुपासनाम ।्

उ मेषू मं कुया द ने ह नं समे समम ॥ ् 107 ॥

वै देवे तु िनवृते य योऽितिथरा जेत ।्

त या य नं यथाश द ा न बिलं हरेत ॥ ् 108 ॥

न भोजनाथ वे व : कुलगो े िनवेदयेत ।्

भोजनाथ ह ते शंस वा ताशी यु यते बुधै: ॥ 109 ॥

न ा ण य वितिथगृहे राज य उ यते ।

वै यशू ौ सखा चैव ातयो गु रेव च ॥ 110 ॥

य द वितिथधमण यो गृहमा जेत ।्

भु व सु च व ेषु कामं तम प भोजयेत ॥ ् 111 ॥

वै यशू ाव प ा ौ कुट बेऽितिथधिमणौ ।ु

भोजये सह भृ यै तावानृशं यं योजयन ॥ ् 112 ॥

इतरान प स याद सं ी या गृहमागतान ।्

कृ या नं यथाश भोजये सह भायया ॥ 113 ॥

सुवािसनी: कुमार रोिगणो गिभणी: य: ।

अितिथ योऽ एवैता भोजयेद वचारयन ॥ ् 114 ॥

<page num =49>

</page>

अद वा तु य एते य: पूव भु े ऽ वच ण: ।

स भु जानो न जानाित गृ ैज धमा मन: ॥ 115 ॥

भु व वथ व ेषु वेषु भृ येषु चैव ह ।

भु जीयातां तत: प ादविश ं तु द पती ॥ 116 ॥

देवानृषी मनु यां पतृ गृ ा देवता: ।

पूजिय वा तत: प ा ह थृ : शेषभु भवेत ॥ ् 117 ॥

अघं स केवलं भु े य: पच या मकारणात ।्

य िश ाशनं ेत सताम नं वधीयते ॥ 118 ॥

(य द तमं लोके य चा य दियतं गृहे ।

त णवतेु देयं तदेवा यिम छता ॥ 7 ॥)

राज व नातकगु य शुरमातुलान ।्

अहये मधुपकण प रसंव सरा पुन: ॥ 119 ॥

राजा च ो य ैव य कम युप थतौ ।

मधुपकण संपू यौ न वय इित थित: ॥ 120 ॥

सायं व न य िस द य प यम ं बिलं हरेत ।्

वै देवं ह नामैत सायं ात वधीयते ॥ 121 ॥

पतृय ं तु िनव य व े द येऽ नमान ।ु ्

प डा वाहायकं ा दं कुया मासानुमािसकम ॥ ् 122 ॥

पतणृां मािसकं ा दम वाहाय वदबुधाु : ।

त चािमषेण कत यं श तेन य त: ॥ 123 ॥

(न िनवपित य: ा दं मीत पतृको ज: ।

इ द ये मािस मािस ाय ी भवे ु सु : ॥ 8 ॥)

<page num =50>

</page>

त ये भोजनीया: युय च व या जो मा: ।

याव त ैव यै ा नै ता व या यशेषत: ॥ 124 ॥

ौ दैवे पतृकाय ीनेकैकमुभय वा ।

भोजये सुसमृ दोऽ प न स जेत व तरे ॥ 125 ॥

स यां देशकालौ च शौचं ा णसंपद: ।

प चैता व तरो ह त त मा नेहेत व तरम ॥ ् 126 ॥

िथता ेतकृ यैषा प यं नाम वधु ये ।

त म यु यैित िन यं ेतकृ यैव लौ कक ॥ 127 ॥

ो यायैव देयािन ह यक यािन दातृिभ: ।

अह माय व ाय त मै द ं महाफलम ॥ ् 128 ॥

एकैकम प व ांसं दैवे प ये च भोजयेत ।्

पु कलं फलमा नोित नाम ा वहन प ॥ ू 129 ॥

दरादेव पर ेत ा णं वेदपारगम ।ू ्

तीथ त द यक यानां दाने सोऽितिथ: मृत: ॥ 130 ॥

सह ं ह सह ाणामनृचां य भु जते ।

एक ता म व ीत: सवानहित धमत: ॥ 131 ॥

ानो कृ ाय देयािन क यािन च हवीं ष च ।

न ह ह तावसृ द धौ िधरेणैव शु दयत: ॥ 132 ॥

यावतो सते ासा ह यक ये वम वत ।्

तावतो सते े य द शूल ययोगुडान ॥ ् 133 ॥

ानिन ा जा: केिच पोिन ा तथापरे ।

तप: वा यायिन ा कमिन ा तथापरे ॥ 134 ॥

<page num =51>

</page>

ानिन ेषु क यािन ित ा यािन य त: ।

ह यािन तु यथा यायं सव वेव चतु प प ॥ 135 ॥

अ ो य: पता य य पु : या ेदपारग: ।

अ ो यो वा पु : या पता या ेदपारग: ॥ 136 ॥

यायांसमनयो व ा य या ो य: पता ।

म संपूजनाथ तु स कारिमतरोऽहित ॥ 137 ॥

न ा दे भोजये म ं धनै: काय ऽ य सं ह: ।

ना रं न िम ं यं व ा ं ा दे भोजये जम ॥ ् 138 ॥

य य िम धानािन ा दािन च हवीं ष च ।

त य े य फलं ना त ा देषु च ह व:षु च ॥ 139 ॥

य: संगतािन कु ते मोहा ा देन मानव: ।

स वगा यवते लोका ा दिम ो जाधम: ॥ 140 ॥

संभोजनी साऽिभ हता पैशाची द णा जै: ।

इहैवा ते तु सा लोके गौर धेवैकवे मिन ॥ 141 ॥

यथे रणे बीजमु वा न व ा लभते फलम ।्

तथाऽनृचे ह वद वा न दाता लभते फलम ॥ ् 142 ॥

दातृ ित ह तृं कु ते फलभािगन: ।

वदषे द णां द वा विधव े य चेह च ॥ ु 143 ॥

कामं ा देऽचये म ं नािभ पम प व रम ।्

षता ह ह वभु ं भवित े य िन फलम ॥ ् 144 ॥

य ेन भोजये ा दे ब चं वेदपारगम ।ृ ्

शाखा तगमथा वयु छ दोगं तु समाि कम ॥ ् 145 ॥

<page num =52>

</page>

एषाम यतमो य य भु जीत ा दमिचत: ।

पतणृां त य तृि : या छा ती सा पौ षी ॥ 146 ॥

एष वै थम: क प: दाने ह यक ययो: ।

अनुक प वयं ेय: सदा स रनु त: ॥ 147 ॥

मातामहं मातुलं च व ीयं शुरं गु म ।्

दौ ह ं व पितं ब धुमृ व या यौ च भोजयेत ॥ ् 148 ॥

न ा णं पर ेत दैवे कम ण धम वत ।्

प ये कम ण तु ा े पर ेत य त: ॥ 149 ॥

(तेषाम ये प द या तथाऽ ये प पावनाू : ।

अपा े या व यािम क यानहा जाधमान ॥ ् 9 ॥)

ये तेनपितत लीबा ये च ना तकवृ य: ।

ता ह यक ययो व ाननहा मनुर वीत ॥ ् 150 ॥

ज टलं चानधीयानं दबलं कतवं तथा ।ु

याजय त च ये पूगां तां ा दे न भोजयेत ॥ ् 151 ॥

िच क सका देवलका मांस व ियण तथा ।

वपणेन च जीव तो व या: युह यक ययो: ॥ 152 ॥

े यो ाम य रा कुनखी यावद तक: ।

ितरो दा गुरो ैव य ा नवाधु ष तथा ॥ 153 ॥

य मी च पशुपाल प रवे ा िनराकृित: ।

प र व गणा य तर एव च ॥ 154 ॥

कुशीलवोऽवक ण च वृषलीपितरेव च ।

पौनभव काण य य चोपपितगृहे ॥ 155 ॥

<page num =53>

</page>

भृतका यापको य भृतका या पत तथा ।

शू िश यो गु ैव वा दु : कु डगोलकौ ॥ 156 ॥

अकारणप र य ा माता प ोगुरो तथा ।

ा ैय नै संब धै: संयोगं पिततैगत: ॥। 157 ॥

अगारदाह गरद: कु डाशी सोम व यी ।

समु यायी ब द च तैिलक: कूटकारक: ॥ 158 ॥

प ा ववदमान कतवो म प तथा ।

पापरो यिभश त दा भको रस व यी ॥ 159 ॥

धन:ुशराणां कता च य ा े दिधषूपित: ।

िम ु ूतवृ पु ाचाय तथैव च ॥ 160 ॥

ामर ग डमाली च यथो पशुन तथा ।

उ म ोऽ ध व या: युवदिन दक एव च ॥ 161 ॥

ह तगोऽ ो दमको न ैय जीवित ।

प णां पोषको य यु दाचाय तथैव च ॥ 162 ॥

ोतसां भेदको य तेषां चावरणे रत: ।

गृहसंवेशको दतो वृ ारोपक एव च ॥ ू 163 ॥

ड येनजीवी च क यादषक एव च ।ू

हं ो वृषलवृ गणानां चैव याजक: ॥ 164 ॥

आचारह न: लीब िन यं याचनक तथा ।

कृ षजीवी ीपद च स िन दत एव च ॥ 165 ॥

औरि को मा ह षक: परपूवापित तथा ।

ेतिनयातक ैव वजनीया: य त: ॥ 136 ॥

<page num =54>

</page>

एता वग हताचारानपा े या जाधमान ।्

जाित वरो व ानुभय ववजयेत ॥ ् 167 ॥

ा ण वनधीयान तृणा न रव शा यित ।

त मै ह यं न दात यं न ह भ मिन हयते ॥ ू 168 ॥

अपा दाने यो दातुभव यू व फलोदय: ।

दैवे ह व ष प ये वा त व या यशेषत: ॥ 169 ॥

अ तैया जैभु ं प रवे ा दिभ तथा ।

अपा े यैयद यै त ै र ांिस भु जते ॥ 170 ॥

दारा नहो संयोगं कु ते योऽ जे थते ।

प रवे ा स व ेय: प र व तु पूवज: ॥ 171 ॥

प र व : प रवे ा यया च प र व ते ।

सव ते नरकं या त दातृयाजकप चमा: ॥ 172 ॥

ातुमृत य भायायां योऽनुर येत कामत: ।

धमणा प िनयु ायां स ेयो दिधषूपित: ॥ 173 ॥

परदारेषु जायेते ौ सुतौ कु डगोलकौ ।

प यौ जीवित कु ड: या मृते भत र गोलक: ॥ 174 ॥

(उ प नयोरधमण ह यक ये च नै यके ।

य तयोर नम ाित स कु डाशी ज: मृत: ॥ 10 ॥)

तौ तु जातौ पर े े ा णनौ े य चेह च ।

द ािन ह यक यािन नाशयेते दाियनाम ॥ ् 175 ॥

अपा यो यावत: पा या भु जानाननुप यित ।

तावतां न फलं त दाता ा नोित बािलश: ॥ 176 ॥

<page num =55>

</page>

व या धो नवते: काण: ष े: ी शत य तु ।

पापरोगी सह य दातुनाशयते फलम ॥ ् 177 ॥

यावत: सं पृशेद गै ा णा छू याजक: ।

तावतां न भवे ातु: फलं दान य पौितकम ॥ ् 178 ॥

वेद व चा प व ोऽ य लोभा कृ वा ित हम ।्

वनाशं जित मामपा िमवा भिस ॥ 179 ॥

सोम व ियणे व ा िभषजे पूयशो णतम ।्

न ं देवलके द म ित ं तु वाधुषौ ॥ 180 ॥

य ु वा णजके द ं नेह नामु त वेत ।्

भ मनीव हतं ह यं तथा पौनभवे जे ॥ ु 181 ॥

इतरेषु वपां येषु यथो े वसाधुषु ।

मेदोसृ ांसम जा थ वद य नं मनी षण: ॥ 182 ॥

अपा योपहता प : पा यते यै जो म:ै ।

ता नबोधत का यन जा ा प पावनान ॥ ् 183 ॥

अ ा: सवषु वेदेषु सव वचनेषु च ।

ो या वयजा ैव व ेया: प पावना: ॥ 184 ॥

णािचकेत: प चा न सुपण: षड ग वत ।्

देया मसंतानो ये सामग एव च ॥ 185 ॥

वेदाथ व व ा च चार सह द: ।

शतायु ैव व ेया ा णा: प कपावना: ॥ 186 ॥

पूव ुरपरे ुवा ा दकम युप थते ।

िनम येत यवरा स य व ा यथो दतान ॥ ् 187 ।

<page num =56>

</page>

िनम तो ज: प ये िनयता मा भवे सदा ।

न च छ दां यधीयीत य य ा दं च त वेत ॥ ् 188 ॥

िनम ता ह पतर उपित त ता जान ।्

वायुव चानुग छ त तथासीनानुपासते ॥ 189 ॥

केितत तु यथा यायं ह यक ये जो म: ।

कथंिचद यित ाम पाप: सूकरतां जेत ॥ ् 190 ॥

आम त तु य: ा दे वृष या सह मोदते ।

दातुय कृतं कंिच सव ितप ते ॥ ु 191 ॥

अ ोधना: शौचपरा: सततं चा रण: ।

य तश ा महाभागा: पतर: पूवदेवता: ॥ 192 ॥

य माद प रेतेषां सवषाम यशेषतु : ।

ये च यै पचया: युिनयमै ता नबोधत ॥ 193 ॥

मनोहर यगभ य ये मर यादय: सुता: ।

तेषामृषीणां सवषां पु ा: पतृगणा: मृता: ॥ 194 ॥

वरा सुता: सोमसद: सा यानां पतर: मृता: ।

अ न वा ा देवानां मार चा लोक व ुता: ॥ 195 ॥

दै यदानवय ाणां ग धव रगर साम ।्

सुपण क नराणां च मृता ब हषदोऽ जा: ॥ 196 ॥

सोमपा नाम व ाणां याणां ह वभुज: ।

वै यानामा यपा नाम शू ाणां तु सुकािलन: ॥ 197 ॥

सोमपा तु कव:े पु ा ह व म तोऽ गर:सुता: ।

पुल य या यपा: पु ा विस य सुकािलन: ॥ 198 ॥

<page num =57>

</page>

अ नद धान नद धा का या व हषद तथा ।

अ न वा ां सौ यां व ाणामेव िन दशेत ॥ ् 199 ॥

(अ न वा ा हतै तृ ाु : सोमपा: तुितिभ तथा ।

प डैब हषद: ीता: ेता तु जभोजने ॥ 11 ॥)

य एते तु गणा मु या: पतृणां प रक ितता: ।

तेषामपीह व ेयं पु पौ मन तकम ॥ ् 200 ॥

ऋ ष य: पतरो जाता: पतृ यो देवमानवा: ।

देवे य तु जग सव चरं था वनुपूवश: ॥ 201 ॥

राजतैभाजनैरेषामथो वा राजता वतै: ।

वाय प दया द म यायोपक पते ॥ 202 ॥

देवकाया जातीनां पतृकाय विश यते ।

दैवं ह पतृकाय य पूवमा यायनं ुतम ॥ ् 203 ॥

तेषामार भूतं तु पूव दैवं िनयोजयेत ।्

र ांिस ह वलु प त ा दमार व जतम ॥ ् 204 ॥

दैवा तं तद हेत प ा तं न त वेत ।्

प ा तं वीहमान: ं न यित सा वय: ॥ 205 ॥

शुिचं देशं व व ं च गोमयेनोपलेपयेत ।्

द णा वणं चैव य ेनोपपादयेत ॥ ् 206 ॥

अवकाशेषु चो ेषु नद तीरेषु चैव ह ।

व व े षु च तु य त द ेन पतर: सदा ॥ 207 ॥

आसनेषूप लृ ेषु ब ह म सु पृथ पृथक ।्

उप पृ ोदका स य व ां तानुपवेशयेत ॥ ् 208 ॥

<page num =58>

</page>

उपवे य तु ता व ानासने वजुगु सतान ।्

ग धमा यै: सुरिभिभरचये ेवपूवकम ॥ ् 209 ॥

तेषामुदकमानीय सप व ां तलान प ।

अ नौ कुयादनु ातो ा णो ा ण:ै सह ॥ 210 ॥

अ ने: सोमयमा यां च कृ वा यायनमा दत: ।

ह वदानेन विधव प ा संतपये पतृन ॥ ् 211 ॥

अ यभावे तु व य पाणावेवोपपादयेत ।्

यो न: स जो व ैम दिशिभ यते ॥ 212 ॥

अ ोधना सु सादा वद येता पुरातनान ।्

लोक या यायने यु ा ा ददेवा जो मान ॥ ् 213 ॥

अपस यम नौ कृ वा सवमावृ य व मम ।्

अपस येन ह तेन िनवपेददकं भु व ॥ ु 214 ॥

ीं तु त मा द व:शेषा प डा कृ वा समा हत: ।

औदकेनैव विधना िनवपे णामुख: ॥ 215 ॥

यु य प डा तत तां तु यतो विधपूवकम ।्

तेषु दभषु तं ह तं िनमृ या लेपभािगनाम ॥ ् 216 ॥

आच योद परावृ य राय य शनैरसून ।्

ष ऋतंू नम कुया पतृनेव च म वत ॥ ् 217 ॥

उदकं िननये छेषं शनै: प डा तके पुन: ।

अव ज े च ता प डा यथा यु ा समा हत: ॥ 218 ॥

प डे य व पकां मा ां समादायानुपूवश: ।

तेनैव प ानासीना विधव पूवमाशयेत ॥ ् 219 ॥

<page num =59>

</page>

ि यमाणे तु पत र पूवषामेव िनवपेत ।्

व व ाऽ प तं ा दे वकं पतरमाशयेत ॥ ् 220 ॥

पता य य िनवृ : या जीवे चा प पतामह: ।

पतु: स नाम संक य क तये पतामहम ॥ ् 221 ॥

पतामहो वा त ा दं भु जीते य वी मन:ु ।

कामं वा समनु ात: वयमेव समाचरेत ॥ ् 222 ॥

तेषा ंद वा तु ह तेषु सप व ं ितलोदकम ।्

त प डा ं य छेत वधैषाम वित ुवन ॥ ् 223 ॥

पा ण यां तूपसंगृ वयम न य विधतम ।्

व ा तके पतृ याय शनकै पिन पेत ॥ ् 224 ॥

उभयोह तयोमु ं यद नमुपनीयते ।

त लु प यसुरा: सहसा द चेतसु : ॥ 225 ॥

गुणां सूपशाका ा पयो दिध घृतं मधु ।

व यसे यत: पूव भूमावेव समा हत: ॥ 226 ॥

भ यं भो यं च व वधं मूलािन च फलािन च ।

ािन चैव मांसािन पानािन सुरभी ण च ॥ 227 ॥

उपनीय तु त सव शनकै: सुसमा हत: ।

प रवेषयेत यतो गुणा सवा चोदयन ॥ ् 228 ॥

ना मापातये जातु न कु ये नानृतं वदेत ।्

न पादेन पृशेद नं न चैतदवधूनयेत ॥ ् 229 ॥

अ ं गमयित ेता कोपोऽर ननृतं शुन: ।

पाद पश तु र ांिस द कृतीनवधूननम ॥ ु ् 230 ॥

<page num =60>

</page>

य ोचेत व े य त ादम सर: ।

ो ा कथा: कुया पतृणामेतद सतम ॥ ् 231 ॥

वा यायं ावये प ये धमशा ा ण चैव ह ।

आ यानानीितहासां पुराणािन खलािन च ॥ 232 ॥

हषये ा णां तु ो भोजये च शन:ै शनै: ।

अ ना ेनासकृ चैता गुणै प रचोदयेत ॥ ् 233 ॥

त थम प दौ ह ं ा दे य ेन भोजयेत ।्

कुतपं चासने द ा लै व करे मह म ॥ ् 234 ॥

ी ण ा दे प व ा ण दौ ह : कुतप तला: ।

ी ण चा शंस त शौचम ोधम वराम ॥ ् 235 ॥

अ यु णं सवम नं या जीरं ते च वा यताु : ।

न च जातयो ूयुदा ा पृ ा ह वगुणान ॥ ् 236 ॥

यावद णं भव य नं यावद त वा यताु : ।

पतर तावद त याव नो ा ह वगुणा: ॥ 237 ॥

य े तिशरा भु े य े द णामुखु : ।

सोपान क य े त ै र ांिस भु जते ॥ ु 238 ॥

चा डाल वराह कु कुट: ा तथैव च ।

रज वला च ष ढ ने ेर न तो जान ॥ ् 239 ॥

होमे दाने भो ये च यदेिभरिभवी यते ।

दैवे कम ण प ये वा त छ ययथातथम ॥ ् 240 ॥

<page num =61>

</page>

ाणेन सूकरो ह त प वातेन कु कुट: ।

ा तु िनपातेन पशनावरवणज: ॥ 241 ॥

ख जो वा य द वा काणो दातु: े योऽ प वा भवेत ।्

ह नाित र गा ो वा तम यपनये पुन: ॥ 242 ॥

ा णं िभ ुकं वाऽ प भोजनाथमुप थतम ।्

ा णैर यनु ात: श त: ितपूजयेत ॥ ् 243 ॥

सावव णकम ना ं स नीया ला य वा रणा ।

समु सृजे वताम तो ु व कर भु व ॥ 244 ॥

असं कृत मीतानां यािगनां कुलयो षताम ।्

उ छ ं भागधेयं या भषु व कर य: ॥ 245 ॥

उ छेषणं भूिमगतम ज याशठ य च ।

दासवग य त प ये भागधेयं च ते ॥ 146 ॥

आस प ड याकम जाते: सं थत य तु ।

अदैवं भोजये ा दं प डमेकं तु िनवपेत ॥ ् 147 ॥

सह प ड यायां तु कृतायाम य धमत: ।

अनयैवावृता काय प डिनवपणं सुतै: ॥ 248 ॥

ा दं भु वा य उ छ ं वृषलाय य छित ।

स मूढो नरकं याित कालसू मवा शरा: ॥ 249 ॥

ा दभु वृषलीत पं तदहय ऽिधग छित ।

त या: पुर षे त मासं पतर त य शेरते ॥ 250 ॥

पृ वा व दतिम येवं तृ ानाचामये त: ।

आचा तां ानुजानीयादिभ भो र यतािमित ॥ 251 ॥

<page num =62>

</page>

वधा व येव तं ूयु ा णा तदन तरम ।्

वधाकार: परा ाशी: सवषु पतृकमसु ॥ 252 ॥

ततो भु वतां तेषाम नशेषं िनवेदयेत ।्

यथा ूयु तथा कुयादनु ात ततो ज:ै ॥ 253 ॥

प ये व दतिम येवं वा यं गो े तु सु ुतम ।्

संप निम य युदये दैवे िचतिम य प ॥ 254 ॥

अपरा तथा दभा वा तुसंपादनं ितला: ।

सृ मृ जा ा ा: ा दकमसु संपद: ॥ 255 ॥

दभा: प व ं पूवा ो ह व या ण च सवश: ।

प व ं य च पूव ं व ेया ह यसंपद: ॥ 256 ॥

मु य नािन पय: सोमो मांसं य चानुप कृतम ।्

अ ारलवणं चैव कृ या ह व यते ॥ 257 ॥

वसृ य ा णां तां तु िनयतो वा यत: शिुच: ।

द णां दशमाका याचेतेमा वरा पतृन ॥ ् 258 ॥

दातारो नोऽिभवध तां वेदा: संतितरेव च ।

दा च नो मा यगम हदेयं च नोऽ वित ॥ ु 259 ॥

(अ नं च नो बहभवेदितथीं लभेम ह ।ु

यािचतार न: स तु मा च यािच म क चन ॥ 12 ॥

ा दभुक पुनर ाित् तदहय जाधम: ।

याित शूकर ं योिनं कृिमवा ना संशय: ॥ 13 ॥)

एवं िनवपणं कृ वा प डां तां तदन तरम ।्

गां व मजम नं वा ाशयेद सु वा पेत ॥ ् 260 ॥

<page num =63>

</page>

प डिनवपणं केिच पुर तादेव कुवते ।

वयोिभ: खादय य ये प यनलेऽ सु वा ॥ 261 ॥

पित ता धमप ी पतृपूजनत परा ।

म यमं तु तत: प डम ा स य सुतािथनी ॥ 262 ॥

आयु म तं सुतं सूते यशोमेधासम वतम ।्

धनव तं जाव तं सा वकं धािमकं तथा ॥ 263 ॥

ा य ह तावाच य ाित ायं क पयेत ।्

ाित य: स कृतं द वा बा धवान प भोजयेत ॥ ् 264 ॥

उ छेषणं तु य े ाव ा वस जता: ।

ततो गृहबिलं कुया दित धम यव थत: ॥ 265 ॥

ह वय चररा ाय य चान याय क यते ।

पतृ यो विधव ं त व या यशेषत: ॥ 266 ॥

ितलै हयवैमाषैर मलूफलेन वा ।

द ेन मासं तृ य त विधव पतरो नृणाम ॥ ् 267 ॥

ौ मासौ म यमांसेन ी मासा हा रणेन तु ।

और ेणाथ चतुर: शाकुनेनाथ प च वै ॥ 268 ॥

ष मासां छागमांसेन पाषतेन च स वै ।

अ ावेण य मांसेन रौरवेण नवैव तु ॥ 269 ॥

(अ ावैणेयमांसेन पाषतेनाथ स वै ।

अ ावेणेयमांसेन रौरवण नवैव तु ॥ 14 ॥)

दशमासां तु तृ य त वराहम हषािमष:ै ।

शशकूमयो तु मांसेन मासानेकादशैव तु ॥ 270 ॥

<page num =64>

</page>

संव सरं तु ग येन पयसा पायसेन च ।

वा णस य मांसेन तृि वादशवा षक ॥ 271 ॥

( पबं व य ीणमजापूवानुगािमनम ।्

तं वै वा णसं व ात वृ दं शु लमजापितम ॥ ् ् 15 ॥)

कालशाकं महाश का: ख गलोहािमषं मधु ।

आन यायैव क य ते मु य नािन च सवश: ॥ 272 ॥

य कंिच मधुना िम ं द ा ु योदशीम ।्

तद य यमेव या षासु च मघासु च ॥ 273 ॥

अ प न: स कुले जाया ो नो द ा योदशीम ।्

पायसं मधुस प यां ा छाये कु जर य च ॥ 274 ॥

य दाित विधव स यक दासम वत् : ।

त पतणृां भवित पर ान तम यम ॥ ् 275 ॥

कृ णप े दश यादौ वजिय वा चतुदशीम ।्

ा दे श ता तथयो यथैता न तथेतरा: ॥ 276 ॥

यु ु कुव दन षु सवा कामा सम ुते ।

अयु ु तु पतृ सवा जां ा नोित पु कलाम ॥ ् 277 ॥

यथा चैवापर: प : पूवप ा िश यते ।

तथा ा द य पूवा ादपरा ो विश यते ॥ 278 ॥

ाचीनावीितना स यगपस यमत णा ।

प यमािनधना काय विधव भपा णना ॥ 279 ॥

रा ौ ा दं न कुव त रा सी क ितता ह सा ।

सं ययो भयो ैव सूय चैवािचरो दते ॥ 280 ॥

<page num =65>

</page>

(कुव ाितपा द ा दं व पां लभते जाम ।्

क यका तीयायां तृतीयायां तु वा जन: ॥ 16 ॥

पशून ु ां तु् या तु प च यां शोभना सुतान ।्

ष यां दतमवा नोित स यां लभते कृ षम ॥ ू ् 17 ॥

अ याम प वा ण यं लभते ा ददो नर: ।

नव यां वै चैकशफान दश यां खुरा बहन ॥ ् ्ू 18 ॥

एकाद यां तथा रौ यं वच वन: सुतान ।्

ाद यां जात पं च रजतं कु यमेव च ॥ 19 ॥

ाित ै यं योद यां चतुद यां तु कु जा: ।

ीय ते पतरऽ ा य ये च श हता रणे ॥ 20 ॥

प ा ा दषु िन द ान वपुलान मनस् ् : यान ।्

ा दद: प चद यां च सवा कामा सम ुते ॥ 21 ॥

अनेन विधना ा दं र द येह िनवपेत ।्

हेम त ी मवषासु पा चय कम वहम ॥ ् 281 ॥

न पैतृय यो होमो लौ ककेऽ नौ वधीयते ।

न दशन वना ा दमा हता ने ज मन: ॥ 282 ॥

यदेव तपय य : पतृ ना वा जो म: ।

तेनैव कृ नामा नोित पतृय याफलम ॥ ् 283 ॥

वसू वद त तु पतृ ु ां ैव पतामहान ।्

पतामहां तथा द या ितरेषा सनातनी ॥ 284 ॥

वघसाशी भवे न यं िन यं वामृतभोजन: ।

वघसो भु शेषं तु य शेषं तथामृतम ॥ ् 285 ॥

<page num =66>

</page>

एत ोऽिभ हतं सव वधानं पा चय कम ।्

जाितमु यवृ ीनां वधानं ूयतािमित ॥ 286 ॥

॥ इित मानवे धमशा े भृगु ो ायां सं हतायां तृतीयोऽ याय: ॥ 3॥< /mUla>

<page num =67>

</page>

चतुथ ऽ याय:

< mUla>चतुथमायुषो भागमु ष वाऽऽ ं गुरौ ज: ।

तीयमायुषो भागं कृतदारो गृहे वसेत ॥ ् 1 ॥

अ ोहेणैव भूतानाम प ोहेण वा पुन: ।

या वृित तां समा थाय व ो जीवेदनाप द ॥ 2 ॥

या ामा िस दयथ व:ै कमिभरग हतै:।

अ लेशेन शर र य कुव त धनसंचयम ॥ ् 3 ॥

ऋतामृता यां जीवे ु मृतेन मृतेन वा ।

स यानृता याम प वा न वृ या कदाचन ॥ 4 ॥

ऋतमु छिशलं ेयममृतं यादयािचतम ।्

मृतं तु यािचतं भै ं मृतं कषणं मृतम ॥ ् 5 ॥

स यानृतं तु वा ण यं तेन चैवा प जी यते ।

सेवा वृ रा याता त मा ां प रवजयेत ॥ ् 6 ॥

कुसूलधा यको वा या कु भीधा यक एव वा ।

यहै हको वा प भवेद तिनक एव वा ॥ 7 ॥

(स : ािलको वा या माससंचाियकोऽ प वा ।

ष मासिनचयो वा प समािनचय एव वा ॥ 1 ॥)

चतुणाम प चैतेषां जानां गृहमेिधनाम ।्

याया पर: परो ेयो धमतो लोक ज म: ॥ 8 ॥

ष कमको भव येषां िभर य: वतते ।

ा यामेक तुथ तु स ेण जीवित ॥ 9 ॥

<page num =68>

</page>

वतयं िशलो छा याम नहो परायण: ।

इ ी: पावायना तीया: केवला िनवपे सदा ॥ 10 ॥

न लोकवृ ं वतत वृ हेतो: कथंचन ।

अ ज ामशठां शु दां जीवे ा णजी वकाम ॥ ् 11 ॥

संतोषं परमा थाय सुखाथ संयतो भवेत ।्

संतोषमूलं ह सुखं द:ुखमूलं वपयय: ॥ 12 ॥

अतोऽ यतमया वृ या जीवं तु नातको ज: ।

वगायु ययश यािन तानीमािन धारयेत ॥ ् 13 ॥

वेदो दतं वकं कम िन यं कुयादत त: ।

त द कुव यथाश ा नोित परमां गितम ॥ ् 14 ॥

नेहेताथा स गेन न व देन कमणा ।

न व माने वथषु ना याम प यत तत: ॥ 15 ॥

इ याथषु सवषु न स येत कामत: ।

अित स ं चैतेषां मनसा संिनवतयेत ॥ ् 16 ॥

सवा प र यजेदथा वा याय य वरोिधन: ।

यथातथा यापयं तु सा य कृतकृ यता ॥ 17 ॥

वयस: कमणोऽथ य ुत यािभजन य च ।

वेषवा बु दसा यमाचर वचरे दह ॥ 18 ॥

बु दवृ दकरा याशु ध यािन च हतािन च ।

िन यं शा ा यवे ेत िनगमां ैव वै दकान ॥ ् 19 ॥

यथा यथा ह पु ष: शा ं समिधग छित ।

तथा तथा वजानाित व ानं चा य रोचते ॥ 20 ॥

<page num =69>

</page>

(शा य पारं ग वां तु भूयो भृय तद यसेत ।्

त छा ं शबलं कुया न चाधी य यजे पुन: ॥ 2 ॥)

ऋ षय ं देवय ं भूतय ं च सवदा ।

नृय ं पतृय ं च यथाश न हापयेत ॥ ् 21 ॥

एतानेके महाय ा य शा वदो जना: ।

अनीहमाना: सततिम ये वेव जु ित ॥ 22 ॥

वा येके जु ित ाणं ाणे वाचं च सवदा ।

वािच ाणे च प य तो य िनवृ म याम ॥ ् 23 ॥

ानेनैवापरे व ा यज येतैमख:ै सदा ।

ानमूलां यामेषां प य तो ानच ुषा ॥ 24 ॥

अ नहो ं च जुहयादा ते ुिनशोु : सदा ।

दशन चाधमासा ते पौणमासेन चैव ह ॥ 25 ॥

स या ते नवस ये या तथ व ते जोऽ वरै: ।

पशुना वयन यादौ समा ते सौिमकैमख:ै ॥ 26 ॥

नािन वा नवस ये या पशुना चा नमा ज: ।

नवा नम ा मांसं वा द घमायु जजी वष:ु ॥ 27 ॥

नवेनानिचता य पशुह येन चा नय: ।

ाणानेवा ुिम छ त नवा नािमषगिधन: ॥ 28 ॥

आसनाशनश यािभर मूलफलेन वा ।

ना य क से गेहे श तोऽनिचतोऽितिथ: ॥ 29 ॥

पाष डनो वकम था बैडालवितका छठान ।्

हैतुका बकवृ ीं वा ा ेणा प नाचयेत ॥ ् 30 ॥

<page num =70>

</page>

वेद व ा त नाता ो या गृहमेिधन: ।

पूजेये द यक येन वपर तां वजयेत ॥ ् 31 ॥

श तोऽपचमाने यो दात यं गृहमेिधना ।

सं वभाग भूते य: कत योऽनुपरोधत: ॥ 32 ॥

राजतो धनम व छे संसीद नातक: ुधा ।

या या तेवािसनोवाऽ प न व यत इित थित: ॥ 33 ॥

न सीदे नातको व : ुधा श : कथंचन ।

न जीणमलव ासा भवे च वभवे सित ॥ 34 ॥

लृ केशनख म ुदा त: शु ला बर: शुिच: ।

वा याये चैव यु : या न यमा म हतेषु च ॥ 35 ॥

वैणवीं धारये ं सोदकं च कम डलुम ।्

य ोपवीतं वेदं च शुभे रौ मे च कु डले ॥ 36 ॥

ने ेतो तमा द यं ना तं य तं कदाचन ।

नोपसृ ं न वा र थं न म यं नभसो गतम ॥ ् 37 ॥

न ल घये सत ीं न धावे च वषित ।

न चोदके िनर ेत वं पिमित धारणा ॥ 38 ॥

मृदं गां दैवतं व ं घृतं मधु चतु पथम ।्

द णािन कुव त ातां वन पतीन ॥ ् 39 ॥

नोपग छे म ोऽ प यमातवदशने ।

समानशयने चैव न शयीत तया सह ॥ 40 ॥

रजसािभ लुतां नार ं नर य ुपग छत: ।

ा तेजो बलं च ुरायु ैव ह यते ॥ 41 ॥

<page num =71>

</page>

तां ववजयत त य रजसा समिभ लुताम ।्

ा तेजो बलं च ुरायु ैव वधते ॥ 42 ॥

ना ीया ायया साध नैनामी ेत चा तीम ।्

ुवतीं जृ भमाणां वा न चासीनां यथासुखम ॥ ् 43 ॥

ना जय तीं वके ने े न चा य ामनावृताम ।्

न प ये सव तीं च तेज कामो जो म: ॥ 44 ॥

(उपे य नातको व ा ने े न नां पर यम ।्

सरह यं च संवादं पर ीषु ववजयेत ॥ ् 3 ॥)

ना नम ादेकवासा न न न: नानमाचरेत ।्

न मू ं पिथ कुव त न भ मिन न गो जे ॥ 45 ॥

न फालकृ े न जले न िच यां न च पवते ।

न जीणदेवायतने न व मीके कदाचन ॥ 46 ॥

न सस वेषु गतषु न ग छ ना प च थत: ।

न नद तीरमासा न च पवतम तके ॥ 47 ॥

वा व न व मा द यमप: प यं तथैव गा: ।

न कदाचन कुव त व मू य वसजनम ॥ ् 48 ॥

ितर कृ यो चरे का लो प तृणा दना ।

िनय य यतो वाचं संवीता गोऽवगु ठत: ॥ 49 ॥

मू ो चारसमु सग दवा कुयादद ुखु : ।

द णािभमुखो रा ौ सं ययो तथा दवा ॥ 50 ॥

छायायाम कारे वा रा ावहिन वा ज: ।

यथासुखमुख: कुया ाणबाधाभयेषु च ॥ 51 ॥

<page num =72>

</page>

य नं ितसूय च ितसोमोदक जान ।्

ितगां ितवातं च ा न यित मेहत: ॥ 52 ॥

ना नं मुखेनोपधमे न नां ने ेत च यम ।्

नामे यं पेद नौ न च पादौ तापयेत ॥ ् 53 ॥

अध ता नोपद या च न चैनमिभल घयेत ।्

न चैनं पादत: कुया न ाणाबाधमाचरेत ॥ ् 54 ॥

ना ीया संिधवेलायां न ग छे ना प सं वशेत ।्

न चैव िलखे िूमं ना मनोपहरे जम ॥ ् 55 ॥

ना सु मू ं पुर षं वा ीवनं वा समु सृजेत ।्

अमे यिल म य ा लो हतं वा वषा ण वा ॥ 56 ॥

नैक: सु या छू यगेहे ेयांसं न बोधयेत ।्

नोद ययाऽिभभाषेत य ं ग छे न चावृत: ॥ 57 ॥

(एक: वाद न भु जीत वाथमेकोु न िच तयेत ।्

एको न ग छेद वानं नैक: सु ेषु जागृयात ॥ ् 4 ॥)

अ यगारे गवां गो े ा णानां च स नधौ ।

वा याये भोजने चैव द णं पा णमु दरेत ॥ ् 58 ॥

न वारये ां धय तीं न चाच ीत क यिचत ।्

न दवी ायुधं वा क यिच शये धु : ॥ 59 ॥

नाधािमके वसे ामे न यािधबहले भृशम ।ु ्

नैक: प ेता वानं न िचरं पवते वसेत ॥ ् 60 ॥

न शू रा ये िनवसे नाधािमकजनावृते ।

न पाष डगणा ा ते नोपसृ ेऽ यजैनृिभ: ॥ 61 ॥

<page num =73>

</page>

न भु जीतो त नेहं नाितसौ ह यमाचरेत ।्

नाित गे नाित सायं न सायं ातरािशत: ॥ 62 ॥

न कुव त वृथाचे ां न वाय जिलना पबेत ।्

नो स गे भ ये या न जातु या कुतूहली ॥ 63 ॥

न नृ येदथवा गाये न वा द ा ण वादयेत ।्

ना फोटये न च वेडे न च र ो वरावयेत ॥ ् 64 ॥

न पादौ धावये कां ये कदािचद प भाजने ।

न िभ नभा डे भु जीत न भाव ितद षते ॥ ू 65 ॥

उपानहौ च वास धृतम यैन धारयेत ।्

उपवीतमलंकारं जं करकमेव च ॥ 66 ॥

ना वनीतै जे दयन चं ु यािधपी डतैु : ।

न िभ न ृ गा खुरैन वालिध व पतै: ॥ 67 ॥

वनीतै तु जे न यमाशुगैल णा वतै: ।

वण पोपसंप न:ै तोदेनातुद भृशम ॥ ् 68 ॥

बालातप: ेतधूमो व य िभ नं तथाऽऽसनम ।्

न छ ा नखलोमािन द तैन पाटये नखान ॥ ् 69 ॥

( ीकामो वजये न यं मृ मये चैव भोजनम ।् )

न मृ लो ं च मृ या न छ ा करजै तृणम ।्

न कम िन फलं कुया नाय यामसुखोदयम ॥ ् 70 ॥

लो मद तृण छेद नखखाद च यो नर: ।

स वनाशं ज याशु सूचकोऽशुिचरेव च ॥ 71 ॥

<page num =74>

</page>

न वग कथां कुया हमा यं न धारयेत ।्

गवां च यानं पृ ेन सवथैव वग हतम ॥ ् 72 ॥

अ ारेण च नातीया ामं वा वे म वावृतम ।्

रा ौ च वृ मूलािन दरतू : प रवजयेत ॥ ् 73 ॥

ना ै: डे कदािच ु वयं नोपानहौ हरेत ।्

शयन थो न भु जीत न पा ण थं न चासने ॥ 74 ॥

सव च ितलसंब दं ना ाद तिमते रवौ ।

न च न न: शयीतेह न चो छ : विच जेत ॥ ् 75 ॥

आ पाद तु भु जीत ना पाद तु सं वशेत ।्

आ पाद तु भु जानो द घमायुरवा नुयात ॥ ् 73 ॥

अच ु वषयं दग न प ेत क हिचत ।ु ्

न व मू मुद ेत न बाह यां नद ं तरेत ॥ ु ् 77 ॥

अिधित े न केशां तु न भ मा थकपािलका: ।

न कापासा थ न तुषा द घमायु जजी वष:ु ॥ 78 ॥

न संवसे च पिततैन चा डालैन पु कस:ै ।

न मूखनाविल ै ना यैना यावसाियिभ: ॥ 79 ॥

( न कृत नैरनु ु ै न महापातका वतै: ।

न द युिभनाशुिचिभनािम ै कदाचन ॥ 5 ॥)

न शू ाय मितं द ा नो छ ं न ह व कृतम ।्

न चा योप दशे दम न चा य तमा दशेत ॥ ् 80 ॥

(अ तरा ा णं कृ वा ाय ं समा दशेत ॥ ् 6 ॥)

<page num =75>

</page>

यो य धममाच े य ैवा दशित तम ।्

सोऽसंवृतं नाम तम: सह तेनैव म जित ॥ 81 ॥

न संहता यां पा ण यां क डूयेदा मन: िशर: ।

न पृशे चैतदु छ ो न च नाया ना तत: ॥ 82 ॥

केश हा हारां िशर येता ववजयेत ।्

िशर: नात तैलेन ना गं कंिचद प पृशेत ॥ ् 83 ॥

न रा : ितगृ यादराज य सूितत: ।

सूनाच वजवतां वेशेनैव च जीवताम ॥ ् 84 ॥

दशसूनासमं च ं दशच समो वज: ।

दश वजसमो वेशो दशवेशसमो नृप: ॥ 85 ॥

दश सूनासह ा ण यो वाहयित सौिनक: ।

तेन तु य: मृतो राजा घोर त य ित ह: ॥ 86 ॥

यो रा : ितगृ ाित लु ध यो छा वितन: ।

स पयायेण यातीमा नरकानेक वंशितम ॥ ् 87 ॥

तािम म धतािम ं महारौरवरौरवौ ।

नरकं कालसू ं च महानरकमेव च ॥ 88 ॥

संजीवनं महावीिचं तपनं सं तापनम ।्

संहातं च सकाकोलं कु लं ितमूितकम ॥ ् 89 ॥

लोहश कुमृजीषं च प थानं शा मलीं नद म ।्

अिसप वनं चैव लोहदारकमेव च ॥ 90 ॥

एत द तो व ांसो ा णा वा दन: ।

न रा : ितगृ त े य ेयोऽिभका ण: ॥ 91 ॥

<page num =76>

</page>

ा े मुहूत बु येत धमाथ चानुिच तयेत ।्

काय लेशां त मूला वेदत वाथमेव च ॥ 92 ॥

उ थायाव यकं कृ वा कृतशौच: समा हत: ।

पूवा सं यां जपं त े वकाले चापरां िचरम ॥ ् 93 ॥

ऋषयो द घसं य वा घमायुरवा नुय:ु ।

ां यश क ित च वचसमेव च ॥ 94 ॥

ाव यां ौ प ां वा युपाकृ य यथा विध ।

यु छ दां यधीयीत मासा व ोऽधप चमान ॥ ् 95 ॥

पु ये तु छ दसां कुया ह सजनं ज: ।

माघशु ल य वा ा े पूवा े थमेऽहिन ॥ 96 ॥

यथाशा ं तु कृ वैवमु सग छ दसां ब ह: ।

वरमे प णीं रा ं तदेवैकमहिनशम ॥ ् 97 ॥

अत ऊ व तु छ दांिस शु लेषु िनयत: पठेत ।्

वेदा गािन च सवा ण कृ णप ेषु संपठेत ॥ ् 98 ॥

ना व प मधीयीत न शू जनसंिनधौ ।

न िनशा ते प र ा तो ाधी य पुन: वपेत ॥ ् 99 ॥

यथो दतेन विधना िन यं छ द कृतं पठेत ।्

छ द कृतं चैव जो यु ो नाप द ॥ 100 ॥

इमा न यमन यायानधीयानो ववजयेत ।्

अ यापनं च कुवाण: िश याणां विधपूवकम ॥ ् 101 ॥

कण वेऽिनले रा ौ दवा पासंुसमूहने ।

एतौ वषा वन यायाव याय ा: च ते ॥ 102 ॥

<page num =77>

</page>

व ु तिनतवषषु महो कानां च सं लवे ।

आकािलकमन यायमेतेषु मनुर वीत ॥ ् 103 ॥

एतां व यु दता व ा दा ाद कृता नषु ।ु

तदा व ादन यायमनृतौ चा दशने ॥ 104 ॥

िनघाते भूिमचलने योितषां चोपसजने ।

एतानाकािलका व ादन यायानृताव प ॥ 105 ॥

ाद कृते व नषु तु व ु तिनतिनु : वने ।

स योित: यादन याय: शेषे रा ौ यथा दवा ॥ 106 ॥

िन यान याय एव या ामेषु नगरेषु च ।

धमनैपु यकामानां पूितग धे च सवदा ॥ 107 ॥

अ तगतशवे ामे वृषल य च संिनधौ ।

अन यायो माने समवाये जन य च ॥ 108 ॥

उदके म यरा े च व मू य वसजने ।

उ छ : ा दभु चैव मनसाऽ प न िच तयेत ॥ ् 109 ॥

ितगृ जो व ानेको य केतनम ।्

यहं न क तये रा ो राहो सूतके ॥ 110 ॥

यावदेकानुद द य ग धो लेप ित ित ।

व य वदषो देहे ता न क तयेत ॥ ु ् 111 ॥

शयान: ौढपाद कृ वा चैवावस थकाम ।्

नाधीयीतािमषं ज वा सूतका ना मेव च ॥ 112 ॥

नीहारे बाणश दे च सं ययोरेव चोभयो: ।

अमावा याचतुद यो: पौणमा य कासु च ॥ 113 ॥

<page num =78>

</page>

अमावा या गु ं ह त िश यं ह त चतुदशी ।

ा कापौणमा यौ त मा ा: प रवजयेत ॥ ् 114 ॥

पांसुवष दशां दाहे गोमायु व ते तथा ।

खरो े च वित प ौ च न पठे ज: ॥ 115 ॥

नाधीयीत मशाना ते ामा ते गो जेऽ प वा ।

विस वा मैथुनं वास: ा दकं ितगृ च ॥ 116 ॥

ा ण वा य द वाऽ ा ण य कंिच ा दकं भवेत ।्

तदाल या यन याय: पा या यो ह ज: मृत: ॥ 117 ॥

चोरै प ते ामे सं मे चा नका रते ।ु

आकािलकमन यायं व ा सवा तेषु च ॥ ु 118 ॥

उपाकम ण चो सग रा ं पणं मृतम ।्

अ कासु वहोरा मृ व तासु च रा षु ॥ 119 ॥

नाधीयीता मा ढो न वृ ं न च ह तनम ।्

न नावं न खरं नो ं ने रण थो न यानग: ॥ 120 ॥

न ववादे न कलहे न सेनायां न संगरे ।

न भु मा े नाजीण न विम वा न शु के ॥ 121 ॥

अितिथं चाननु ा य मा ते वाित वा भृशम ।्

िधरे च ुते गा ा छ ेण च प र ते ॥ 122 ॥

साम वनावृ यजुषी नाधीयीत कदाचन ।

वेद याधी य वा य तमार यकमधी य च ॥ 123 ॥

ऋ वेदो देवदैव यो यजुवद तु मानुष: ।

सामवेद: मृत: प य त मा याशुिच विन: ॥ 124 ॥

<page num =79>

</page>

एत द तो व ांस यीिन कषम वहम ।्

मत: पूवम य य प ा ेदमधीयते ॥ 125 ॥

पशुम डूकमाजार सपनकुलाखुिभ: ।

अ तरागमने व ादन यायमहिनशम ॥ ् 126 ॥

ावेव वजये न यमन यायौ य त: ।

वा यायभूिमं चाशु दामा मानं चाशुिचं ज: ॥ 127 ॥

अमावा याम मीं च पौणमासीं चतुदशीम ।्

चार भवे न यम यृतौ नातको ज: ॥ 128 ॥

(ष य यौ वमावा यामुभय चतुदशीम ।्

वजये पौणमासीं च तैले मांसे भगे ुरे ॥ 7 ॥)

न नानमाचरे वा नातुरो न महािनिश ।ु

न वासोिभ: सहाज ं ना व ाते जलाशये ॥ 129 ॥

देवतानां गुरो रा : नातकाचाययो तथा ।

ना ामे कामत छायां ब ुणो द त य च ॥ 130 ॥

म यं दनेऽधरा े च ा दं भु वा च सािमषम ।्

सं यायो भयो ैव न सेवेत चतु पथम ॥ ् 131 ॥

उ तनमप नानं व मू े र मेव च ।

े मिन यूतबा तािन नािधित े ु कामत: ॥ 132 ॥

वै रणं नोपसेवेत सहायं चैव वै रण: ।

अधािमकं त करं च पर यैव च यो षतम ॥ ् 133 ॥

न ह शमनायु यं लोके कंचन व ते ।

या शं पु ष येह परदारोपसेवनम ॥ ् 134 ॥

<page num =80>

</page>

यं चैव सप च ा णं च बह ुतम ।ु ्

नावम येत वै भू णु: कृशान प कदाचन ॥ 135 ॥

एत यं ह पु षं िनदहेदवमािनतम ।्

त मादेत यं िन यं नावम येत बु दमान ॥ ् 136 ॥

ना मानमवम येत पूवािभरसमृ दिभ: ।

आमृ यो: ि यम व छे नैनां म येत दलभाम ॥ ु ् 137 ॥

स यं ूया यं ूया न ूया स यम यम ।्

यं च नानृतं ूयादेष धम: सनातन: ॥ 138 ॥

भ ं भ िमित ूया िम येव वा वदेत ।्

शु कवैरं ववादं च न कुया केनिच सह ॥ 139 ॥

नाितक यं नाितसायं नाितम यं दने थते ।

ना ातेन समं ग छे नैको न वृषल:ै सह ॥ 140 ॥

ह ना गानित र ा गा व ाह ना वयोऽिधकान ।्

प य वह नां जाितह नां ना पेत ॥ ् 141 ॥

न पृशे पा णनो छ ो व ो गो ा णानलान ।्

न चा प प येदशुिच: सु थो योितगणा दवा ॥ 142 ॥

पृ वैतानशुिचिन यम : ाणानुप पृशेत ।्

गा ा ण चैव सवा ण नािभं पा णतलेन तु ॥ 143 ॥

अनातुर: वािन खािन न पृशेदिनिम त: ।

रोमा ण च रह यािन सवा येव ववजयेत ॥ ् 144 ॥

म गलाचारयु : या यता मा जते य: ।

जपे च जहुया चैव िन यम नमत तु : ॥ 145 ॥

<page num =81>

</page>

म गलाचारयु ानां िन यं च यता मनाम ।्

जपतां जु तां चैव विनपातो न व ते ॥ 146 ॥

वेदमेवा यसे न यं यथाकालमत त: ।

तं याहु: परं धममुपधम ऽ य उ यते ॥ 147 ॥

वेदा यासेन सततं शौचेन तपसैव च ।

अ ोहेण च भूतानां जाितं मरित पौ वक म ॥ ् 148 ॥

पौ वक ं सं मर जाितं ैवा यसते पुन: ।

ा यासेन चाज मन तं सुखम ुते ॥ 149 ॥

सा व ा छा तहोमां कुया पवसु िन यश: ।

पतृं ैवा का वच न यम व कासु च ॥ 150 ॥

दरादावसथा मूू ं दरा पादावसेचनम ।ू ्

उ छ ा निनषेकंच दरादेव समाचरेत ॥ ू ् 151 ॥

मै ं साधनं नानं द तधावनम जनम ।्

पूवा एव कुव त देवतानां च पूजनम ॥ ् 152 ॥

दैवता यिभग छे ु धािमकां जो मान ।्

ई रं चैव र ाथ गु नेव च पवसु ॥ 153 ॥

अिभवादये दां द ा चैवासनं वकम ।ृ ्

कृता जिल पासीत ग छत: पृ तोऽ वयात ॥ ् 154 ॥

ुित मृ यु दतं स य नब दं वेषु कमसु ।

धममूलं िनषेवेत सदाचारमत त: ॥ 155 ॥

आचारा लभते ायुराचाराद सता: जा: ।

आचारा दनम यमाचारो ह यल णम ॥ ् 156 ॥

<page num =82>

</page>

दराचारो ह पु षो लोके भवित िन दतु : ।

द:ुखभागी च सततं यािधतोऽ पायुरेव च ॥ 157 ॥

सवल णह नोऽ प य: सदाचारवा नर: ।

धानोऽनसूय शतं वषा ण जीवित ॥ 158 ॥

य परवशं कम त ेन वजयेत ।्

य दा मवशं तु या सेवेत य त: ॥ 159 ॥

सव परवशं दु:खं सवमा मवशं सुखम ।्

एत ा समासेन ल णं सुखद:ुखयो: ॥ 160 ॥

य कम कुवतोऽ य या प रतोषोऽ तरा मन: ।

त य ेन कुव त वपर तं तु वजयेत ॥ ् 161 ॥

आचाय च व ारं पतरं मातरं गु म ।्

न हं या णा गा सवा ैव तप वन: ॥ 162 ॥

ना त यं वेदिन दां च देवतानां च कु सनम ।्

ेषं द भं च मानं च ोधं तै यं च वजयेत ॥ ् 163 ॥

पर य द डं नो छे ु दो नैव िनपातयेत ।्

अ य पु ा छ या ा िश यथ ताडये ु तौ ॥ 134 ॥

ा णायावगुयव जाितवधका यया ।

शतं वषा ण तािम े नरके प रवतते ॥ 165 ॥

ताडिय वा तृणेना प संर भा मितपूवकम ।्

एक वंशितमाजाती: पापयोिनषु जायते ॥ 166 ॥

अयु यमान यो पा ा ण यासृग गत: ।

द:ुखं सुमहदा नोित े या ा तया नर: ॥ 167 ॥

<page num =83>

</page>

शो णतं यावत: पांसू संगृ ाित मह तलात ।्

तावतोऽ दानमु ा य:ै शो णतो पादकोऽ ते ॥ 168 ॥

न कदािच जे त मा ानवगुरेद प ।

न ताडये ृणेना प न गा ा ावयेदसृक ॥ ् 169 ॥

अधािमको नरो यो ह य य चा यनृतं धनम ।्

हंसारत यो िन यं नेहासौ सुखमेधते ॥ 170 ॥

न सीद न प धमण मनोऽधम िनवेशयेत ।्

अधिमकाणां पापानामाशु प य वपययम ॥ ् 171 ॥

नाधम रतो लोके स : फलित गौ रव ।

शनैरावतमान तु कतुमूलािन कृ तित ॥ 172 ॥

य द ना मिन पु ेषु न चे पु ेषु न ृषु ।

न वेव तु कृतोऽधम: कतुभवित िन फल: ॥ 173 ॥

अधमणैधते ताव तो भ ा ण प यित ।

तत: सप ा जयित समूल तु वन यित ॥ 174 ॥

स यधमायवृ ेषु शौचे चैवारमे सदा ।

िश यां िश या दमण वा बाहदरसंयतू : ॥ 175॥

प र यजेदथकामौ यौ यातां धमव जतौ ।

धम चा यसुखोदक लोक व ु मेव च ॥ 176 ॥

न पा णपादचपलो न ने चपलोऽनृज:ु ।

न या ा चपल ैव न पर ोहकमधी: ॥ 177 ॥

येना य पतरो याता येन याता: पतामहा: ।

तेन याया सतां माग तेन ग छ न र यते ॥ 178 ॥

<page num =84>

</page>

ऋ व पुरो हताचायमातुलाितिथसंि तै: ।

बालवृ दातुरैव ै ञाितसंब धबा धव:ै ॥ 179 ॥

माता पतृ यां जामीिभ ा ा पु ेण भायया ।

द ह ा दासवगण ववादं न समाचरेत ॥ ु ् 180 ॥

एतै ववादा सं य य सवपाप:ै मु यते ।

एिभ जतै जयित सवा लोकािनमा गृह ॥ 181 ॥

आचाय लोकेश: ाजाप ये पता भु: ।

अितिथ व लोकेशो देवलोक य च वज: ॥ 182 ॥

जामयोऽ सरसां लोके वै देव य बा धवा: ।

संब धनो पां लोके पृिथ यां मातृमातुलौ ॥ 183 ॥

आकाशेशा तु व ेया बालवृ दकृशातुरा: ।

ाता ये : सम: प ा भाया पु : वका तन:ु ॥ 184 ॥

छाया वो दासवग द हता कृपणं परम ।ु ्

त मादेतैरिध : सहेतासं वर: सदा ॥ 185 ॥

ित हसमथ ऽ प स गं त वजयेत ।्

ित हेण याशु ा ं तेज: शा यित ॥ 186 ॥

न याणाम व ाय विधं ध य ित हे ।

ा : ित हं कुयादवसीद न प ुधा ॥ 187 ॥

हर यं भूिमम ं गाम नं वास तला घृतम ।्

ितगृ न व ां तु भ मीभवित दा वत ॥ ् 188 ॥

हर यमायुर नं च भूग ा योषत तनुम ।्

अ ु वचं वासो घृतं तेज तला: जा: ॥ 189 ॥

<page num =85>

</page>

अतपा वनधीयान: ित ह िच ज: ।

अ भ य म लवेनेव सह तेनैव म जित ॥ 190 ॥

त माद व ा बिभया मा मा ित हात ।्

व पकेना य व ा ह प के गौ रव सीदित ॥ 191 ॥

न वाय प य छे ु बैडाल ितके जे ।

न बक ितके व े नावेद व द धम वत ॥ ् 192 ॥

व येतेषु द ं ह विधना य जतं धनम ।्

दातुभव यनथाय पर ादातुरेव च ॥ 193 ॥

यथा लवेनौपलेन िनम ज युदके तरन ।्

तथा िनम जतोऽध ताद ौ दातृ ती छकौ ॥ 194 ॥

धम वजी सदा लु ध छाि को लोकद भक: ।

बैडाल ितको ेयो हं : सवािभसंधक: ॥ 195 ॥

(य य धम वजो िन यं सुर वज इवोि त: ।

छ नािन च पापािन बैडालं नाम त तम ॥ ् 8 ॥)

अधो न कृितक: वाथसाधनत पर: ।

शठो िम या वनीत बक तचरो ज: ॥ 196 ॥

ये बक ितनो व ा ये च माजारिल गन: ।

ते पत य धतािम े तेन पापेन कमणा ॥ 197 ॥

न धम यापदेशेन पापं कृ वा तं चरेत ।्

तेन पापं छा कुव ीशू द भनम ॥ ् 198 ॥

े येह चे शा व ा ग ते वा दिभ: ।

छ नाऽऽच रतं य च तं र ांिस ग छित ॥ 199 ॥

<page num =86>

</page>

अिल गी िल गवेषेण यो वृ मुपजीवित ।

स िल गनां हर येन तय योनौ च जायते ॥ 200 ॥

परक यिनपानेषु न नाया च कदाचन ।

िनपानकतु: ना वा तु द कृतांशेन िल यते ॥ ु 201 ॥

(स ो य तत: प डा कामं नाया च प चधा ।

उदपाना वयं ामा ह: ना वा न द यित ॥ ु 9 ॥

यानश यासना य य कूपो ानगृहा ण च ।

अद ा युपभु जान एनस: या ुर यभाक ॥ ् 202 ॥

नद षु देवखातेषु तडागेषु सर:सु च ।

नानं समाचरे न यं गत वणेषु च ॥ 203 ॥

यमा सेवेत सततं न िन यं िनयमा बुध: ।

यमा पत यकुवाणो िनयमा केवला भजन ॥ ् 204 ॥

(आनृशं यं मा स यम हंसा दमम पृहा ।

यानं सादो माधुयमाजवं च यमा दश ॥ 10 ॥

अ हंसा स यवचनं चयमक पता ।

अ तेयिमित प चैते यमा ोप तािन च ॥ 11 ॥

शौचिम या तपोदानं वा यायोप थिन हौ ।

तोपवासौ मौनं च नानं च िनयमा दश ॥ 12 ॥

अ ोधो गु शु ूषा शौचमाहारलाघवम ।्

अ माद िनयमा: प चैवोप तािन च ॥ 13 ॥)

ना ो यतते य े ामया जकृते तथा ।

या लीबेन च हते भु जीत ा णु : विचत ॥ ् 205 ॥

<page num =87>

</page>

अ ीकमेत साधूनां य जु यमी ह व: ।

तीपमेत ेवानां त मा प रवजयेत ॥ ् 206 ॥

म ु दातुराणां च न भु जीत कदाचन ।

केशक टावप नं च पदा पृ ं च कामत: ॥ 207 ॥

ूण नावे तं चैव सं पृ ं चा युद यया ।

पत णावलीढं च शुना सं पृ मेव च ॥ 208 ॥

गवा चा नमुपा ातं घु ा नं च वशेषत: ।

गणा नं ग णका नं च वदषा च जुगु सतमु ्॥ 209 ॥

तेनगायनयो ा नं त णो वाधु षक य च ।

द त य कदय य ब द य िनगड य च ॥ 210 ॥

अिभश त य ष ढ य पुं या दा भक य च ।

शु ं पयु षतं चैव शू यो छ मेव च ॥ 211 ॥

िच क सक य मृगयो: ू र यो छ भो जन: ।

उ ा नं सूितका नं च पयाचा तमिनदशम ॥ ् 212 ॥

अनिचतं वृथामांसमवीराया यो षत: ।

षद नं नगय नं पितता नमव ुतम ॥ ् 213 ॥

पशुनानृितनो ा नं तु व ियण तथा ।

शैलूषतु नवाया नं कृत न या नमेव च ॥ 214 ॥

कमार य िनषाद य र गावतारक य च ।

सुवणकतुवण य श व ियण तथा ॥ 215 ॥

वतां शौ डकानां च चैलिनणजक य च ।

र जक य नृशंस य य य चोपपितगृहे ॥ 216 ॥

<page num =88>

</page>

मृ य त ये चोपपितं ी जतानां च सवश: ।

अिनदशं च ेता नमतु करमेव च ॥ 217 ॥

राजा नं तेज आद े शू ा नं वचसम ्।

आयु: सुवणकारा नं यश मावक न: ॥ 218 ॥

का का नं जां ह त बलं िनणजक य च ।

गणा नं ग णका नं च लोके य: प रकृ तित ॥ 219 ॥

पूयं िच क सक या नं पुं या व निम यम ।्

व ा वाधु षक या नं श व ियणो मलम ॥ ् 220 ॥

य एतेऽ ये वभो य ना: मश: प रक ितता: ।

तेषां वग थरोमा ण वद य नं मनी षण: ॥ 221 ॥

(अमृतं ा ण या नं या नं पय: मृतम ।्

वै या नम निम याहु: शू य िधरं मृतम ॥ ् 14 ॥)

भु वाऽतोऽ यतम या नमम या पणं यहम ।्

म या भु वाऽऽचरे कृ ं रेतो व मू मेव च ॥ 222 ॥

ना ा छू य प वा नं व ान ा दनो ज: ।

आदद ताममेवा मादवृ ावेकरा कम ॥ ् 223 ॥

(च सूय हे ना ाद ा ना वा तु मु यो: ।

अमु योरगतयोर ा चैव परेऽहिन ॥ 15 ॥)

ो य य कदय य वदा य य च बाधुष:े ।

मीमांिस वोभयं देवा: समम नमक पयन ॥ ् 224 ॥

ता जापितराहै य मा कृ वं वषमं समम ।्

ा दपूतं वदा य य हतम दयेतरत ॥ ् 225 ॥

<page num =89>

</page>

दये ं च पूत च िन यं कुयादत त: ।

दाकृते ये ते भवत: वागतैधन:ै ॥ 226 ॥

दानधम िनषेवेत िन यमै कपौितकम ।्

प रतृ ेन भावेन पा मासा श त: ॥ 227 ॥

(पा भूतो ह यो व : ितगृ ित हम ।्

अस सु विनयु जीत त मै देयं न क चन ॥ 13 ॥

संचयं कु ते य तु ितगृ समंतत: ।

धमाथ नोपयु े च न तं त करमचयेत ॥ ् 17 ॥)

य कंिचद प दात यं यािचतेनानसूयया ।

उ प यते ह त पा ं य ारयित सवत: ॥ 228 ॥

वा रद तृि मा नोित सुखम यम नद: ।

ितल द: जािम ां द पद ु मम ॥ ् 229 ॥

भूिमदो भूिममा नोित द घमायु हर यद: ।

गृहदोऽ ा ण वे मािन यदो पमु मम ॥ ् 230 ॥

वासोद सालो यम सालो यम द: ।

अनडुह: ि यं पु ां गोदो न य व पम ॥ ् 231 ॥

यानश या दो भायामै यमभय द: ।

धा यद: शा तं सौ यं दो सा टताम ॥ ् 132 ॥

सवषामेव दानानां दानं विश यते ।

वाय नगोमह वास तलका चनस पषाम ॥ ् 233 ॥

येन येन तु भावेन य ानं य छित ।

त ेनैव भावेन ा नोित ितपू जत: ॥ 234 ॥

<page num =90>

</page>

योऽिचतं ितगृ ाित ददा यिचतमेव च ।

तावुभौ ग छत: वग नरकं तु वपयये ॥ 235 ॥

न व मयेत तपसा वदे द वा च नानृतम ।्

नात ऽ यपवदे ा न द वा प रक तयेत ॥ ् 236 ॥

य ोऽनृतेन रित तप: रित व मयात ।्

आयु व ापवादेन दानं च प रक तनात ॥ ् 237 ॥

धम शन:ै संिचनुया मीकिमव पु का: ।

परलोकसहायाथ सवभूता यपीडयन ॥ ् 238 ॥

नामु ह सहायाथ पता माता च ित त: ।

न पु दारा न ाितधम त ित केवल: ॥ 239 ॥

एक: जायते ज तुरेक एव लीयते ।

एकोऽनुभु े सुकृतमेक एव च द कृतम ॥ ु ् 240 ॥

मृतं शर रमु सृ य का लो समं तौ ।

वमुखा वा धवा या त धम तमनुग छित ॥ 241 ॥

त मा दम सहायाथ िन यं संिचनुया छन:ै ।

धमण ह सहायेन तम तरित द तरम ॥ ु ् 242 ॥

धम धानं पु षं तपसा हत क बषम ।्

परलोकं नय याशु भा व तं खशर रणम ॥ ् 243 ॥

उ मै मैिन यं संब धानाचरे सह ।

िननीषु: कुलमु कषमधमानधमां यजेत ्॥ 244 ॥

उ मानु मा ग छ ह ना ह नां वजयन ।्

ा ण: े तामेित यवायेन शू ताम ॥ ् 245 ॥

<page num =91>

</page>

ढकार मृददा तु : ू राचारैरसंवसन ।्

अ हं ो दमदाना यां जये वग तथा त: ॥ 246 ॥

एधोदकं मूलफलम नम यु तं च यत ।्

सवत: ितगृ या म वथाभयद णाम ॥ ् 247 ॥

आ ता यु तां िभ ां पुर ताद चो दताम ।्

मेने जापित ा म प द कृतकमणु : ॥ 248 ॥

ना त पतर त य दश वषा ण प च च ।

न च ह यं वह य नय ताम यवम यते ॥ 249 ॥

(िच क सककृत नानां िश पकतु वाधुष:े ।

ष ढ य कुलटाया उ ताम प वजयेत ॥ ् 18 ॥

न व मानमेवं वै ित ा ं वजानता ।

वक या व माने तु धमह न: क ितत: ॥ 19 ॥)

श यां गृहा कुशा ग धानप: पु पं मणी दिध ।

धाना म या पयो मांसं शाकं चैव न िननुदेत ॥ ् 250 ॥

गु भृ यां ो जह ष निच य देवताितथीन ।्

सवत: ितगृ या न तु तृ ये वयं तत: ॥ 251 ॥

गु षु व यतीतेषु वना वा तैगृहे वसन ।्

आ मनो वृ म व छ गृ या साधुत: सदा ॥ 252 ॥

आिधक: कुलिम ं च गोपालो दासना पतौ ।

एते शू ेषु भो या ना य ा मान ंिनवेदयेत ॥ ् 253 ॥

या शोऽ य भवेदा मा या शं च िचक षतम ।्

यथा चोपचरेदेनं तथा मानं िनवेदयेत ॥ ् 254 ॥

<page num =92>

</page>

योऽ यथा स तमा मानम यथा स सु भाषते ।

स पापकृ मो लोके तेन आ मापहारक: ॥ 255 ॥

वा यथा िनयता: सव वा ूला वा विन:सृता: ।

तां तु य: तेनये ाचं स सव तेयकृ नर: ॥ 256 ॥

मह ष पतृदेवानां ग वानृ यं यथा विध ।

पु े सव समास य वसे मा य थमाि त: ॥ 257 ॥

एकाक िच तये न यं व व े हतमा मन: ।

एकाक िच तयानो ह परं ेयोऽिधग छित ॥ 258 ॥

एषो दता गृह थ य वृ व य शा ती ।

नातक तक प स ववृ दकर: शुभ: ॥ 259 ॥

अनेन व ो वृ ेन वतय वेदशा वत ।्

यपेतक मषो िन यं लोके मह यते ॥ 260 ॥

॥ इित मानवे धमशा े भृगु ो ायां सं हतायां चतुथ ऽ याय: ॥ 4 ॥< /mUla>

<page num =93>

</page>

प चमोऽ याय:

< mUla> ु वैतानृषयो धमा नातक य यथो दतान ।्

इदमूचुमहा मानमनल भवं भृगुम ॥ ् 1 ॥

एवं यथो ं व ाणां वधममनुित ताम ।्

कथं मृ य:ु भवित वेदशा वदां भो ॥ 2 ॥

स तानुवाच धमा मा महष मानवो भृग:ु ।

ूयता ंयेन दोषेण मृ यु व ा जघासंित ॥ 3 ॥

अन यासेन वेदानामाचार य च वजनात ।्

आल याद नदोषा च मृ यु व ा जघांसित ॥ 4 ॥

लशुनं गृ जनं चैव पला डंु कवकािन च ।

अभ या ण जातीनाममे य भवा ण च ॥ 5 ॥

लो हता वृ िनयासा वृ न भवां तथा ।

शेलुं ग यं च पेयूषं य ेन ववजयेत ॥ ् 6 ॥

वृथा कृसरसंयावं पायसापूपमेव च ।

अनुपाकृतमांसािन देवा नािन हवीं ष च ॥ 7 ॥

अिनदशाया गो: ीरमौ मैकशफं तथा ।

आ वकं संिधनी ीरं वव साया गो: पय: ॥ 8 ॥

( ीरा ण या यभ ा ण त काराशने बुध: ।

स रा ं तं कुया य ेन समा हत: ॥ 1 ॥)

आर यानां च सवषां मृगाणां मा हषं वना ।

ी ीरं चैव व यािन सवशु िन चैव ह ॥ 9 ॥

<page num =94>

</page>

दिध भ यं च शु े षु सव च दिधसंभवम ।्

यािन चैवािभषूय ते पु पमूलफलै: शुभ:ै ॥ 10 ॥

यादा छकुना सवा तथा ामिनवािसन: ।

अिन द ां कैशफां टभं च ववजयेत ॥ ् 11 ॥

कल व कं लवं हंसं च ा ं ामकु कुटम ।्

सारसं र जुवालं च दा यूहं शुकसा रके ॥ 12 ॥

तुदा जालपादां कोय नख व करान ।्

िनम जत म यादा सौनं व लूरमेव च ॥ 13 ॥

बकं चैव बलाकां च काकोलं ख जर टकम ्।

म यादा व वराहां म यानेव च सवश: ॥ 14 ॥

यो य य मांसम ाित स त मांसाद उ यते ।

म याद: सवमांसाद त मा म या ववजयेत ॥ ् 15 ॥

पाठ नरो हतावा ौ िनयु ौ ह यक ययो: ।

राजीवा संहतु डां सश कां ैव सवश: ॥ 16 ॥

न भ येदेकचरान ातां मृग जान ।्

भ ये व प समु ा सवा प चनखां तथा ॥ 17 ॥

ा वधं श यकं गोधां ख गकूमशशां तथा ।

भ या प चनखे वाहरनु ां ैकतोदतु : ॥ 18 ॥

छ ाकं व वराहं च लशुनं ामकु कुटम ।्

पला डंु गृ जनं चैव म या ज वा पते ज: ॥ 19 ॥

अम यैतािन ष ज वा कृ ं सा तपनं चरेत ।्

यितचा ायणं वा प शेषेषूपवसेदह: ॥ 20 ॥

<page num =95>

</page>

संव सर यैकम प चरे कृ ं जो म: ।

अ ातभु शु दयथ ात य तु वशेषत: ॥ 21 ॥

य ाथ ा णैव या: श ता मृगप ण: ।

भृ याना ंचैव वृ यथमग यो ाचर पुरा ॥ 22 ॥

बभूवु ह पुरोडाशा भ याणां मृगप णाम ।्

पुराणे व प य ेषु सवेषु च ॥ 23 ॥

य कंिच नेहसंयु ं भ यं भो यमग हतम ।्

त पयु षतम या ं ह व:शेषं च य वेत ॥ ् 24 ॥

िचर थतम प वा म नेहा ं जाितिभ: ।

यवगोधूमजं सव पयस ैव व या ॥ 25 ॥

एतद ं जातीनां भ याभ यमशेषतु : ।

मांस यात: व यािम विधं भ णवजने ॥ 26 ॥

ो तं भ ये मांसं ा णानां च का यया ।

यथा विध िनयु तु ाणानामेव चा यये ॥ 27 ॥

ाण या निमदं सव जापितरक पयत ।्

थावरं ज गमं चैव सव ाण य भोजनम ॥ ् 28 ॥

चराणाम नमचरा दं णाम यदं ण: ।

अह ता सह तानां शूराणां चैव भीरव: ॥ 29 ॥

ना ा द य यद ना ा ा णनोऽह यह य प ।ु

धा ैव सृ ा ा ा ा णनोऽ ार एव च ॥ 30 ॥

य ाय ज धमास ये येष दैवो विध: मृत: ।

अतोऽ यथा वृ तु रा सो विध यते ॥ 31 ॥

<page num =96>

</page>

वा वयं वा यु पा परोपकृतमेव वा ।

देवा पतृं ाचिय वा खाद मांसं न द यित ॥ ु 32 ॥

ना ाद विधना मांसं विध ोऽनाप द ज: ।

ज वा विधना मांसं े य तैर तेऽवश: ॥ 33 ॥

न ता शं भव येनो मृगह तुधनािथन: ।

या शं भवित े य वृथामांसािन खादत: ॥ 34 ॥

िनयु तु यथा यायं यो मांसं ना मानव: ।

स े य पशुतां याित संभवानेक वंशितम ॥ ् 35 ॥

असं कृता पशू म ैना ा : कदाचन ।

म ै तु सं कृतान ा छा तं विधमा थत: ॥ 36 ॥

कुया तपशुं स गे कुया प पशुं तथा ।ृ

न वेव तु वृथा ह तंु पशुिम छे कदाचन ॥ 37 ॥

याव त पशुरोमा ण ताव कृ वो ह मारणम ।्

वृथापशु न: ो नोित े य ज मिन ज मिन ॥ 38 ॥

य ाथ पशव: सृ ा: वंयमेव वयंभुवा ।

य भू यै सव य त मा े वधोऽवध: ॥ 39 ॥

ओष य: पशवो वृ ा तय च: प ण तथा ।

य ाथ िनधनं ा ा: ा नुव यु सृती: पुन: ॥ 40 ॥

मधुपक च य े च पतृदैवतकम ण ।

अ ैव पशवो हं या ना य े य वी मनु: ॥ 41 ॥

ए वथषु पशू हंस वेदत वाथ व ज: ।

आ मानं च पशुं चैव गमय यु मां गितम ॥ ् 42 ॥

<page num =97>

</page>

गृहे गुरावर ये वा िनवस ना मवा ज: ।

नावेद व हतां हंसामाप प समाचरेत ॥ ् 43 ॥

या वेद व हता हंसा िनयता मं राचरे ।

अ हंसामेव तां व ा ेदा दम ह िनबभौ ॥ 44 ॥

योऽ हंसकािन भूतािन हन या मसुखे छया ।

स जीवं मृत ैव न विच सुखमेधते ॥ 45 ॥

यो ब धनबध लेशा ा णनां न िचक षित ।

स सव य हत े स:ु सुखम य तम ुते ॥ 46 ॥

य दयायित य कु ते धृितं ब नाित य च ।

तदवा नो यय ेन यो हन त न कंचन ॥ 47 ॥

नाकृ वा ा णनां हंसां मांसमु प ते विचत ।्

न च ा णवध: व य त मा मांसं ववजयेत ॥ ् 48 ॥

समु प ं च मांस य वधब धौ च दे हनाम ।्

समी य िनवतत सवमांस य भ णात ॥ ् 49 ॥

न भ यित यो मांसं विधं ह वा पशाचवत ।्

स लोके यतां याित यािधिभ न पीडयते ॥ 50 ॥

अनुम ता वशिसता िनह ता य व यी ।

सं कता चोपहता च खादक ेित घातका: ॥ 51 ॥

वमासं परमांसेन यो वधियतुिम छित ।

अन य य पतृ देवां ततोऽ यो ना यपु यकृत ॥ ् 52 ॥

वष वषऽ मेधेन यो यजेत शतं समा: ।

मांसािन च न खादे तयो: पु यफलं समम ॥ ् 53 ॥

<page num =98>

</page>

(सदा यजित य ेन सदा दानािन य छित ।

स तप वी सदा व ो य मांसं ववजयेत ॥ ् 2 ॥)

फलमूलाशनैम यैमु य नानां च भोजन:ै ।

न त फलमवा नोित य मासंप रवजनात ॥ ् 54 ॥

मां स भ ियताऽमु य य मांसिमहा यहम ।्

एत मांस य मांस वं वद त मनी षण: ॥ 55 ॥

न मांसभ णे दोषो न म े न च मैथुने ।

वृ रेषा भूतानां िनवृ तु महाफला ॥ 56 ॥

ेतशु दं व यािम यशु दं तथैव च ।

चतुणाम प वणानां यथावदनुपूवश: ॥ 57 ॥

द तजातेऽनुजाते च कृतचूडे च सं थते ।

अशु दा बा धवा: सव सूतके च तथो यते ॥ 58 ॥

दशाहं शावमाशौचं स प डेषु वधीयते ।

अवाक संचयनाद नां यहमेकाहमेव वा ॥ ् 59 ॥

स प डता तु पु षे स मे विनवतते ।

समानोदकभाव तु ज मना नोरवेदने ॥ 60 ॥

यथेदं शावमाशौचं स प डेषु वधीयते ।

जननेऽ येवमेव या नपुणकं शु दिम छताम ॥ ् 61 ॥

(उभय दशाहािन कुल या नं न भु यते ।

दानं ित हो य : वा याय िनवतते ॥ 3 ॥)

सवषां शावमाशौचं माता प ो तु सूतकम ।्

सूतकं मातुरेव यादप पृ य पता शुिचु : ॥ 62 ॥

<page num =99>

</page>

(स धम वृ य दानधमफलै षण: ।

ेता धमापरोधाथमर य यैतद यते ॥ ु 4 ॥)

िनर य तु पुमा छु मुप पृ यैव शु दयित ।

बै जकादिभसंब धादनु यादघं यहम ॥ ् 63 ॥

(जनने येवमेव या माता प ो तु सूतकम ्।

सूतकं मातुरेव यादप पृ य पता शुिचु : ॥ 5 ॥)

अ ा चैकेन रा या च रा ैरेव च िभ: ।

शव पृशो वशु य त यहाददकदाियनु : ॥ 64 ॥

गुरो: ेत य िश य तु पतृमेधं समाचरन ।्

ेतहारै: समं त दशरा ेण शु दयित ॥ 65 ॥

रा िभमासतु यािभगभ ावे वशु दयित ।

रज युपरते सा वी नानेन ी रज वला ॥ 66 ॥

नृणामकृतचूडानां वशु दनिशक मृता ।

िनवृ चूडकानां तु रा ा छु द र यते ॥ 67 ॥

( ा सं कार मीतानां वणानाम वशेषत: ।

रा ा ु भवे छु द: क या व ो वधीयते ॥ 6 ॥

अद तज मन: स आचूडा नैिशक मृता ।

रा मावृतादेशा शरा मत: परम ॥ ् 7 ॥

परपूवासु भायासु पु ेषु कृतेषु च ।

मातामहे रा ं तु एकाहं वस प डत: ॥ 8 ॥)

ऊन वा षकं ेतं िनद युबा धवा ब ह: ।

अलंकृ य शुचौ भूमाव थसंचयना ते ॥ 68 ॥

<page num =100>

</page>

ना य काय ऽ नसं कारो न च काय दक या ।

अर ये का व य वा पेयु यहमेव च ॥ 69 ॥

ना वष य कत या बा धवै दक या ।

जातद त य वा कुयुना न वा प कृते सित ॥ 70 ॥

स चा र येकाहमतीते पणं मृतम ।्

ज म येकोदकानां तु रा ा छु द र यते ॥ 71 ॥

ीणामसं कृतानां तु यहा छु दय त बा धवा: ।

यथो े नैव क पेन शु दय त तु सनाभय: ॥ 72 ॥

(परपूवासु पु ेषु सूतके मृतकेषु च ।

मातामहे रा ं यादेकाहं तु सा प डने ॥ 9 ॥)

अ ारलवणा ना: युिनम जेयु ते यहम ।्

मांसाशनं च ना ीयु: शयीरं पृथक तौ ॥ ् 73 ॥

स नधावेष वै क प: शावाशौच य क ितत: ।

असं नधावयं ेयो विध: संब धबा धव:ै ॥ 74 ॥

वगतं तु वदेश थं ृणुया ो िनदशम ।्

य छेषं दशरा य तावदेवाशुिचभवेत ्॥ 75 ॥

(मास ये रा ं या ष मासे प णी तथा ।

अह तु नवमादवागू व नानेन शु दयित ॥ 10 ॥)

अित ा ते दशाहे च रा मशुिचभवेत ।्

संव सरे यतीते तु पृ वैवापो वशु दयित ॥ 76 ॥

िनदशं ाितमरणं ु वा पु य ज म च ।

सवासा जलमा लु य शु दो भवित मानव: ॥ 77 ॥

<page num =101>

</page>

बाले देशा तर थे च पृथ प डे च सं थते ।

सवासा जलमा लु य स एव वशु दयित ॥ 78 ॥

अ तदशाहे यातां चे पुनमरणज मनी ।

ताव यादशुिच व ो याव यादिनदशम ॥ ् 79 ॥

रा माहराशौचमाचाय सं थते सु ित ।

त य पु े च प यां च दवारा िमित थित: ॥ 80 ॥

ो ये तूपसंप ने रा मशुिचभवेत ।्

मातुले प णीं रा ं िश य व बा धवेषु च ॥ 81 ॥

ेते राजिन स योितय य या षये थत: ।

अ ो ये वह: कृ नमनूचाने तथा गुरौ ॥ 82 ॥

शु दये ो दशाहेन ादशाहेन भूिमप: ।

वै य: प चदशाहेन शू ो मासेन शु दयित ॥ 83 ॥

( व शू दायादा यु े य बा धवा: ।

तेषामशौचं व य दशाहा छु द र यते ॥ 11 ॥

राज यवै ययो ैवं ह नयोिनषु ब धुषु ।

वमेव शौचं कुव त वशु यथिमित थित: ॥ 12 ॥

व : शु ये शाहेन ज महानौ वयोिनषु ।

ष भ िभरथैकेन व शू योिनषु ॥ 13 ॥

सव चो मवणा तु शौचं कुयुरत ता: ।

त ण विध ेन वं तु शौचं वयोिनषु ॥ 14 ॥

न वधयेदघाहािन यूहे ना नषु या: ।

न च त कम कुवाण: सना योऽ यशुिचभवेत ॥ ् 84 ॥

<page num =102>

</page>

दवाक ितमुद यां च पिततं सूितकां तथा ।

शवं त पृ नं चैव पृ वा नानेन शु दयित ॥ 85 ॥

आच य यतो िन यं जपेदशुिचदशने ।

सौरा म ा यथो साहं पावमानी श त: ॥ 86 ॥

नारं पृ वा थ स नेहं ना वा व ो वशु दयित ।

आच यैव तु िन: नेहं गामाल याकमी य वा ॥ 87 ॥

आ द ी नोदकं कुयादा त य समापनात ।्

समा े तूदकं कृ वा रा ेणैव शु दयित ॥ 88 ॥

वृथासंकरजातानां यासु च ित ताम ।्

आ मन यािगनां चैव िनवततोदक या ॥ 89 ॥

पाष डमाि तानां च चर तीनां च कामत: ।

गभभतृ हां चैव सुरापीनां च यो षताम ॥ ु ् 90 ॥

आचाय वमुपा यायं पतरं मातरं गु म ।्

िन य तु ती ेता न तेन वयु यते ॥ 91 ॥

द णेन मृतं शू ं पुर ारेण िनहरेत ।्

प मो रपूव तु यथायोगं ज मन: ॥ 92 ॥

न रा ामघदोषोऽ त ितनां न च स णाम ।्

ऐ ं थानमुपासीना भूता ह ते सदा ॥ 93 ॥

रा ो माहा मके थाने स :शौचं वधीयते ।

जानां प रर ाथमासनं चा कारणम ॥ ् 94 ॥

ड भाहवहतानां च व ुता पािथवेन च ।

गो ा ण य चैवाथ य य चे छित पािथव: ॥ 95 ॥

<page num =103>

</page>

सोमा यकािनले ाणां व ा प योयम य च ।

अ ानां लोकपालानां वपुधारयते नृप: ॥ 96 ॥

लोकेशािध तो राजा ना याशौचं वधीयते ।

शौचाशोचं ह म यानां लोकेश भवा ययम ॥ ् 97 ॥

उ तैराहवे श ै: धमहत य च ।

स : संित ते य तथाशौचिमित थित: ॥ 98 ॥

व : शु दय यप: पृ वा यो वाहनायुधम ।्

वै य: तोदं र मी वा य ं शू : कृत य: ॥ 99 ॥

एत ोऽिभ हतं शौचं स प डेषु जो मा: ।

अस प डेषु सवषु ेतशु दं िनबोधत ॥ 100 ॥

अस प डं जं ेतं व ो िन य ब धुवत ।्

वशु दयित रा ेण मातुरा ां बा धवान ॥ ् 101 ॥

य नम तेषां तु दशाहेनैव शु दयित ।

अनद न नम ैव न चे म गृहे वसेत ॥ ् 102 ॥

अनुग ये छया ेतं ाितम ाितमेव च ।

ना वा सचैल: पृ वाऽ नं घृतं ा य वशु दयित ॥ 103 ॥

न व ं वेषु ित सु मृतं शू ेण नाययेत ।्

अ व या ाहितु : सा या छू सं पशद षता ॥ ू 104 ॥

ानं तपोऽ नराहारो मृ मनो वायुपा जनम ।्

वाय:ु कमाककालौ च शु दे: कतृ ण दे हनाम ॥ ् 105 ॥

सवषामेव शौचानामथशौचं परं मृतम ।्

योऽथ शुिच ह स शुिचन मृ ा रशुिच: शुिच: ॥ 106 ॥

<page num =104>

</page>

ा या शु दय त व ांसो दानेनाकायका रण: ।

छ नपापा ज येन तपसा वेद व मा: ॥ 107 ॥

मृ ोय:ै शु दयते शो यं नद वेगेन शु दयित ।

रजसा ी मनोद ा सं यासेन जो मु : ॥ 108 ॥

अ गा ा ण शु दय त मन: स येन शु दयित ।

व ातपो यां भूता मा बु द ञानेन शु दयित ॥ 109 ॥

एष शौच य व: ो : शार र य विनणय: ।

नाना वधानां याणां शु दे: शृणुत िनणयम ॥् 110 ॥

तैजसानां मणीनां च सव या ममय य च ।

भ मना मृदा चैव शु द ा मनी षिभ: ॥ 111 ॥

िनलपं का चनं भा डम रेव वशु दयित ।

अ जम ममयं चैव राजतं चानुप कृतम ॥ ् 112 ॥

अपाम ने संयोगा दैमं रौ यं च िनबभौ ।

त मा यो: वयो यैव िनणको गुणव र: ॥ 113 ॥

ता ाय:कां यरै यानां पुण: सीसक य च ।

शौचं यथाह कत यं ारा लोदकवा रिभ: ॥ 114 ॥

वाणां चैव सवषां शु द पवनं मृतम ।्

ो णं संहतानां च दारवाणां च त णम ॥ ् 115 ॥

माजनं य पा ाणां पा णना य कम ण ।

चमसानां हाणां च शु द: ालनेन तु ॥ 116 ॥

च णां ु ुवाणां च शु द णेन वा रणा ।

यशूपशकटानां च मुसलोलूखल य च ॥ 117 ॥

<page num =105>

</page>

अ तु ो णं शौचं बहनां धा यवाससाम ।ू ्

ालनेन व पानाम : शौचं वधीयते ॥ 118 ॥

( यहकृतशौचानां तु वायसी शु द र यते ।

पयु णा दपना ा मिलनामितधावनात ॥ ू ् 15 ॥)

चैलव चमणां शु दवदलानां तथैव च ।

शाकमूलफलानां च धा यव छु द र यते ॥ 119 ॥

कौशेया वकयो ष:ै कुतपानाम र कै: ।

ीफलैरंशुप टानां ौमाणां गौरसषप:ै ॥ 120 ॥

ौमव छ खशृ गाणाम थद तमय य च ।

शु द वजानता काया गोमू ेणोदकेन वा ॥ 121 ॥

ो णा ृणका ं च पलालं चैव शु दयित ।

माजनोपा जनैव म पुन:पाकेन मृ मयम ॥ ् 122 ॥

म ैमू :ै पुर षैवा ीवन:ै पूयशो णतै: ।

सं पृ ं नैव शु दयेत पुन:पाकेन मृ मयम ॥ ् 123 ॥

संमाजनोपा जनेन सेकेनो लेखनेन च ।

गवां च प रवासेन भूिम: शु दयित प चिभ: ॥ 124 ॥

प ज धं गवा ातमवधूतमव ुतम ।्

द षतं केशक टै मृ ेपेण शु दयित ॥ ू 125 ॥

याव नापै यमे या ा धो लेप त कृत: ।

ताव मृ ा र चादेयं सवासु यशु दषु ॥ 126 ॥

ी ण देवा: प व ा ण ा णानामक पयन ।्

अ म िन ण ं य च वाचा श यते ॥ 127 ॥

<page num =106>

</page>

आप: शु दा भूिमगता वैतृ यं यासु गोभवेत ।्

अ या ा ेदमे येन ग धवणरसा वता: ॥ 128 ॥

िन यं शु द: का ह त: प ये य च सा रतम ्।

चा रगतं भै यं िन यं मे यिमित थित: ॥ 129 ॥

िन यमा यं शुिच ीणां शकुिन: फलपातने ।

वे च शुिचव स: ा मृग हणे शुिच: ॥ 130 ॥

िभहत य य मांसं शुिच त मनुर वीत ।्

या हत या यै डाला ै द युिभ: ॥ 131 ॥

(शुिचर न: शुिचवाय:ु वृ ो ह ब ह र: ।

जलं शुिच व व थं प था संचरणे शुिच: ॥ 16 ॥)

ऊ व नाभेयािन खािन तािन मे यािन सवश: ।

या यध ता यमे यािन देहा चैव मला युता: ॥ 132 ॥

म का व ुष छाया गौर : सूयर मय: ।

रजो भूवायुर न पश मे यािन िन दशेत ॥ ् 133 ॥

व मू ो सगशु दयथ मृ ायादेयमथवत ।्

दै हकानां मलानां च शु दषु ादश व प ॥ 134 ॥

वसा शु मसृ जा मू व ाणकण व ।

े मा ु द षका वेदो ादशैते नृणां मलाू : ॥ 135 ॥

एका िल गे गुदे ित तथैक करे दश ।

उभयो: स दात या मृद: शु दमभी सता ॥ 136 ॥

एत छौचं गृह थानां गुणं चा रणाम ।्

गुणं या न थानां यतीनां तु चतुगुणम ॥ ् 137 ॥

<page num =107>

</page>

कृ वा मू ं पुर षं वा खा याचा त उप पृशेत ।्

वेदम ये यमाण अ नम ं सवदा ॥ 138 ॥

राचामेदप: पूव : मृ या तो मुखम ।्

शार रं शौचिम छ ह ी शू तु सकृ सकृत ॥ ् 139 ॥

शू ाणां मािसकं काय वपनं यायवितनाम ।्

वै यव छौचक प जो छ ं च भोजनम ॥ ् 140 ॥

नो छ ं कुवते मु या व ुषोऽ गे पत त या: ।

न म ू ण गता या यं न द ता तरिध तम ॥ ् 141 ॥

(अजा ं मुखतो मे यं गावो मे या पृ त: ।

ा णा: पादतो मे या: यो मे या सवत: ॥ 17 ॥

गौरमे या मुखे ो ा अजा मे या तत: मृता ।

गो: पुर षं च मू ं च मे यिम य वी मनु: ॥ 18 ॥)

पृश त ब दव: पादौ य आचामयत: परान ।्

भौिमकै ते समा ेया न तैरा यतो भवेत ॥ ् 142 ॥

(द तव तल नेषु ज ा पशषु चे नतु ।

प र युतेषु त थाना निगर नेव त छुिच ॥ 19 ॥)

उ छ ेन तु सं पृ ो यह त: कथंचन ।

अिनधायैव त यमाचा त: शुिचतािमयात ॥ ् 143 ॥

वा तो व र : ना वा तु घृत ाशनमाचरेत ।्

आचामेदेव भु वा नं नानं मैथुिनन: मृतम ॥ ् 144 ॥

(अनृतौ तु मृदा शौचं काय मू पुर षवत ।्

ऋतौ तु गभ श क वा नानं मैथुिनन: मृतम ॥ ् 20 ॥)

<page num =108>

</page>

सु वा ु वा च भु वा च िन ी यो वानृतािन च ।

पी वापोऽ ये यमाण आचामे यतोऽ प सन ॥ ् 145 ॥

एषां शौच विध: कृ नो यशु द तथैव च ।

उ ो व: सववणानां ीणां धमा नबोधत ॥ 146 ॥

बालया वा युव या वा वृ दया वाऽ प यो षता ।

न वात येण कत यं कंिच काय गृहे व प ॥ 147 ॥

बा ये पतुवशे ित े पा ण ाह य यौवने ।

पु ाणां भत र ेते न भजे ी वत ताम ॥ ् 148 ॥

प ा भ रा सुतैवा प ने छे रहमा मन: ।

एषां ह वरहेण ी ग कुयादभे कुले ॥ ु 149 ॥

सदा या भा यं गृहकायषु द या ।

सुसं कृतोप करया यये चामु ह तया ॥ 150 ॥

य मै द ा पता वेनां ाता वाऽनुमते पतु: ।

तं शु ूषेत जीव तं सं थतं च न ल घयेत ॥ ् 151 ॥

म गलाथ व ययनं य ासां जापते: ।

यु यते ववाहेषु दानं वा यकारणम ॥ ् 152 ॥

अनृतावृतुकाले च म सं कारकृ पित: ।

सुख य िन यं दातेह परलोके च यो षत: ॥ 153 ॥

वशील: कामवृ ो वा गुणैवा प रव जत: ।

उपचय: या सा या सततं देवव पित: ॥ 154 ॥

(दान भृित या तु या ावदाय:ु पित ता ।

भतृलोकं न यजित यथैवा धती तथा ॥ 21 ॥

<page num =109>

</page>

ना त ीणां पृथ य ो न तं ना युपोषणम ।्

पितं शु ूषते येन तेन वग मह यते ॥ 155 ॥

(प यौ जीवित या तु ी उपवासं तं चरेत ।्

आयु यं हरते भतु: नरकं चैव ग छित ॥ 22 ॥)

पा ण ाह य सा वी ी जीवतो वा मृत य वा ।

पितलोकमभी स ती नाचरे कंिचद यम ॥ ् 156 ॥

कामं तु पये ेहं पु पमूलफलै: शुभ:ै ।

न तु नामा प गृ या प यौ ेते पर य तु ॥ 157 ॥

आसीतामरणा ा ता िनयता चा रणी ।

यो धम एकप ीनां का ती तमनु मम ॥ ् 158 ॥

अनेकािन सह ा ण कुमार चा रणाम ।्

दवं गतािन व ाणामकृ वा कुलसंतितम ॥ ् 159 ॥

मृते भत र सा वी ी चय यव थता ।

वग ग छ यपु ा प यथा ते चा रण: ॥ 160 ॥

अप यलोभा ा तु ी भतारमितवतते ।

सेह िन दामवा नोित पितलोका च ह यते ॥ 161 ॥

ना यो प ना जा तीह न चा य यप र हे ।

न तीय सा वीनां किच त प द यते ॥ 162 ॥

पितं ह वाऽपकृ ं वमु कृ ं या िनषेवते ।

िन ैव सा भवे लोके परपूवित चो यते ॥ 163 ॥

यिभचारा ु भतु: ी लोके ा नोित िन ताम ।्

शृगालयोिनं ा नोित पापरोगै पीडयते ॥ 164 ॥

<page num =110>

</page>

पितं या नािभचरित मनोवा देहसंयुता ।

सा भतृलोकमा नोित स : सा वीित चो यते ॥ 165 ॥

अनेन नार वृ ेन मनोवा देहसंयता ।

इहा ां क ितमा नोित पितलोकं पर च ॥ 166 ॥

एवं वृ ां सवणा ीं जाित: पूवमा रणीम ।्

दाहयेद नहो ेण य पा ै धम वत ॥ ् 167 ॥

भायायै पूवमा र यै द वा नीन यकम ण ।

पुनदार यां कुया पुनराधानमेव च ॥ 168 ॥

अनेन विधना िन यं प चय ा न हापयेत ।्

तीयमायुषो भागं कृतदारो गृहे वसेत ॥ ् 169 ॥

॥ इित मानवे धमशा े भृगु ो ायां सं हतायां प चमोऽ याय: ॥ 5 ॥< /mUla>

<page num =111>

</page>

ष ोऽ याय:

< mUla>एवं गृहा मे थ वा विधव नातको ज: ।

वने वसे ु िनयतो यथाव जते य: ॥ 1 ॥

(अत:परं ब यािम धम वैखानसा मम ।्

व यमूलफलानां च विधं हणमो णे ॥ 1 ॥)

गृह थ तु यदा प ये लीपिलतमा मन: ।

अप य यैव चाप यं तदाऽर यं समा येत ॥ ् 2 ॥

सं य य ा यमाहारं सव चैव प र छदम ।्

पु ेषु भाया िन य वनं ग छे सहैव वा ॥ 3 ॥

अ नहो ं समादाय गृ ं चा नप र छदम ।्

ामादर यं िन:सृ य िनवसे नयते य: ॥ 4 ॥

मु य नै व वघैम य:ै शाकमूलफलेन वा ।

एतानेव महाय ा नवपे िधपूवकम ॥ ् 5 ॥

वसीत चम चीरं वा सायं नाया गे तथा ।

जटा बभृया न यं म ुलोमनखािन च ॥ 6 ॥

य यं या तो द ा िलं िभ ां च श त: ।

अ मूलफलिभ ािभरचयेदा मागतान ॥ ् 7 ॥

वा याये िन ययु : या ा तो मै : समा हत: ।

दाता िन यमनादाता सवभूतानुक पक: ॥ 8 ॥

वैतािनकं च जुहयादि हो ं यथा विध ।ु

दशम क दय पव पौणमासं च योगत: ॥ 9 ॥

<page num =112>

</page>

ऋ े या यणं चैव चातुमा यािन चाहरेत ।्

तुरायणं च मशो द यायनमेव च ॥ 10 ॥

वास तशारदैम यैमु य न:ै वयमा तै: ।

पुरोडाशां ं ैव विधव नवपे पृथक ॥ ् 11 ॥

देवता य तु त द वा व यं मे यतरं ह वु : ।

शेषमा मिन यु जीत लवणं च वयं कृतम ॥ ् 12॥

थलजौदकशाकािन पु पमूलफलािन च ।

मे यवृ ो वा य ा नेहां फलसंभवान ॥ ् 13 ॥

वजये मधु मांसं च भौमािन कवकािन च ।

भू तृणं िश ुकं चैव े मातकफलािन च ॥ 14 ॥

यजेदा युजे मािस मु य नं पूवसंिचतम ।्

जीणािन चैव वासांिस शाकमूलफलािन च ॥ 15 ॥

न फालकृ म ीयाद सृ म प केनिचत ।ु ्

न ामजाता यात ऽ प मूलािन च फलािन च ॥ 16 ॥

अ नप वाशनो वा या कालप वभुगेव वा ।

अ मकु टो भवे ा प द तोलूखिलकोऽ प वा ॥ 17 ॥

स : ालको वा या माससंचियकोऽ प वा ।

ष मासिनचयो वा या समािनचय एव वा ॥ 18 ॥

न ं चा नं सम ीया वा वा य श त: ।

चतुथकािलको वा या या ा य मकािलक: ॥ 19 ॥

चा ायण वधानैवा शु लकृ णे च वतयेत ।्

प ा तयोवा य ीया वागूं किथतां सकृत ॥ ् 20 ॥

<page num =113>

</page>

(यत: प ं समाद ा न तत: पु पमाहरेत ।्

यत: पु पं समाद ा न तत: फलमाहरेत ॥ ् 2 ॥)

पु पमूलफलैवा प केवलैवतये सदा ।

कालप व:ै वयंशीणवखानसमते थत: ॥ 21 ॥

भूमौ वप रवतत ित े ा पदै दनम ।्

थानासना यां वहरे सवनेषूपय नप: ॥ 22 ॥

ी मे प चतपा तु या षा व ावकािशक: ।

आ वासा तु हेम ते मशो वधयं तप: ॥ 23 ॥

उप पृशं षवणं पतृ देवां तपयेत ।्

तप रं ो तरं शोषये ेहमा मन: ॥ 24 ॥

अ नीना मिन वैताना समारो य यथा विध ।

अन नरिनकेत: या मुिनमूलफलाशन: ॥ 25 ॥

अ य : सुखाथषु चार धराशय: ।

शरणे वमम ैव वृ मूलिनकेतन: ॥ 26 ॥

तापसे वेव व ेषु या कं भै माहरेत ।्

गृहमेिधषु चा येषु जेषु वनवािसषु ॥ 27 ॥

ामादा य वा ीयाद ौ ासा वने वसन ।्

ितगृ पुटेनैव पा णना शकलेन वा ॥ 28 ॥

एता ा य सेवेत द ा व ो वने वसन ।्

व वधा ौपिनषद रा मसंिस दये ुती: ॥ 29 ॥

ऋ षिभ ा णै ैव गृह थैरेव से वता: ।

व ातपो ववृ दयथ शर र य च शु दये ॥ 30 ॥

<page num =114>

</page>

अपरा जतां वा थाय जे शम ज ग: ।

आ िनपाता छर र य यु ो वायिनलाशन: ॥ 31 ॥

आसां मह षचयाणां य वा यतमया तनुम ।्

वीतशोकभयो व ो लोके मह यते ॥ 32 ॥

वनेषु च व यैवं तृतीयं भागमायुष: ।

चतुथमायुषो भागं य वा स गा प र जेत ॥ ् 33 ॥

आ मादा मं ग वा हतहोमो जते यु : ।

िभ ाबिलप र ा त: ज े य वधते ॥ 34 ॥

ऋणािन ी यपाकृ य मनो मो े िनवेशयेत ।्

अनापाकृ य मो ं तु सेवमानो ज यध: ॥ 35 ॥

अधी य विधव ेदा पु ां ो पा धमत: ।

इ वा च श तो य ैमनो मो े िनवेशयेत ॥ ् 36 ॥

अनधी य जो वेदाननु पा तथा सुतान ।्

अिन वा चैव य ै मो िम छ ज यध: ॥ 37 ॥

ाजाप यां िन ये ं सववेदसद णाम ।्

आ म य नी समारो य ा ण: जे हात ॥ ृ ् 38 ॥

यो द वा सवभूते य: ज यभयं गृहात ।्

त य तेजोमया लोका भव त वा दन: ॥ 39 ॥

य माद व प भूतानां जा नो प ते भयम ।्

त य देहा मु य भयं ना त कुत न ॥ 40 ॥

अगारादिभिन ा त: प व ोपिचतो मुिन: ।

समुपोढेषु कामेषु िनरपे : प र जेत ॥ ् 41 ॥

<page num =115>

</page>

एक एव चरे न यं िस दयथमसहायवान ।्

िस दमेक य संप य न जहाित न ह यते ॥ 42 ॥

अन नरिनकेत: या ामम नाथमा येत ्।

उपे कोऽसंकुसुको मुिनभावसमा हत: ॥ 43 ॥

कपालं वृ मूलािन कुचेलमसहायता ।

समता चैव सव म नेत मु य ल णम ॥् 44 ॥

नािभन देत मरणं नािभन देत जी वतम ।्

कालमेव ती ेत िनदशं भृतको यथा ॥ 45 ॥

( ै या हैम तका मासान ौ िभ ु वच मते ।्

दयाथ सवभूतानां वषा वेक संवसेत ॥ ् 3 ॥

नासूय ह जे माग ना ां भूिममा मेत ।्

प रभूतािभर तु काय कुव त िन यश: ॥ 4 ॥

स यां वाचम हं ां च वदेदनपका रणीम ।्

क कापेतामप षामनृशंसामपैशुनाम ॥ ् 5 ॥)

पूतं यसे पादं व पूतं जलं पबेत ।्

स यपूतां वदे ाचं मन:पूतं समाचरेत ॥ ् 46 ॥

अितवादां तित ेत नावम येत कंचन ।

न चेमं देहमाि य वैरं कुव त केनिचत ॥ ् 47 ॥

ु दय तं न ित ु येदा ु : कुशलं वदेत ।्

स ारावक णा च न वाचमनृतां वदेत ॥ ् 48 ॥

अ या मरितरासीनो िनरपे ो िनरािमष: ।

आ मनैव सहायेन सुखाथ वचरे दह ॥ 49 ॥

<page num =116>

</page>

न चो पातिनिम ा यां न न ा ग व ाया ।

नानुशासनवादा यां िभ ां िल सेत क हिचत ॥ ् 50 ॥

न तापसै ा णैवा वयोिभर प वा िभ: ।

आक ण िभ ुकैवा यैरगारमुपसं जेत ्॥ 51 ॥

लृ केशनख म :ु पा ी द ड कुसु भवान ।्

वचरे नयतो िन यं सवभूता यपीडयन ॥ ् 52 ॥

अतैजसािन पा ा ण त य युिन णािन च ।

तेषाम : मृतं शौचं चमसानािमवा वरे ॥ 53 ॥

अलाबुं दा पा ं च मृ मयं वैदलं तथा ।

एतािन यितपा ा ण मनु: वायंभुबोऽ वीत ॥ ् 54 ॥

एककालं चरे ै ं न स जेत व तरे ।

भै े स ो ह यित वषये व प स जित ॥ 55 ॥

बधूमे स नमुसले य गारे भु ब जने ।

वृ े शरावसंपाते िभ ां िन यं यित रेत ॥ ् 56 ॥

अलाभे न वषाद या लाभे चैव न हषयेत ।्

ाणया कमा : या मा ास गा िनगत: ॥ 57 ॥

अिभपू जतलाभां तु जुगु सेतैव सवश: ।

अिभपू जतलाभै यितमु ोऽ प ब दयते ॥ 58 ॥

अ पा ना यवहारेण रह: थानासनेन च ।

यमाणािन वषयै र या ण िनवतयेत ॥ ् 59 ॥

इ याणां िनरोधेन राग ेष येण च ।

अ हंसया च भूतानाममृत वाय क पते ॥ 60 ॥

<page num =117>

</page>

अवे ेत गतीनृणां कमदोषसमु वा: ।

िनरये चैव पतनं यातना यम ये ॥ 61 ॥

व योगं यै ैव संयोगं च तथाऽ यै: ।

जरया चािभभवनं यािधिभ ोपपीडनम ॥ ् 62 ॥

देहाद मणं चा मा पुनगभ च संभवम ।ु ्

योिनको टसह ेषु सृती ा या तरा मन: ॥ 63 ॥

अधम भवं चैव द:ुखयोगं शर रणाम ।्

धमाथ भवं चैव सुखसंयोगम यम ॥ ् 64 ॥

सू मतां चा ववे ेत योगेन परमा मन: ।

देहेषु च समु प मु मे वधमेषु च ॥ 65 ॥

द षतोऽ प चरे दम य त ा मे रतू : ।

सम: सवषु भूतेषु न िल गं धमकारणम ॥ ् 66 ॥

फलं कतकवृ य य य बु सादकम ।्

न नाम हणादेव त य वा र सीदित ॥ 67 ॥

संर णाथ ज तूनां रा ावहिन वा सदा ।

शर र या यये चैव समी य वसुधां चरेत ॥ ् 68 ॥

अ ा रा या च या ज तू हन य ानतो यित: ।

तेषां ना वा वशु दयथ ाणायामा षडाचरेत ॥ ् 69 ॥

ाणायामा ा ण य योऽ प विधव कृता: ।

या ित णवैयु ा व ेयं परमं तप: ॥ 70 ॥

द ते मायमानानां धातूनां ह यथा मला: ।

तथे याणां द ते दोषा: ाण य िन हात ॥ ् 71 ॥

<page num =118>

</page>

ाणायामैदहे ोषा धारणािभ क बषम ।्

याहारेण संसगा यानेनानी रा गुणान ॥ ् 72 ॥

उ चावचेषु भूतेषु द यामकृता मिभु : ।

यानयोगेन संप ये ितम या तरा मन: ॥ 73 ॥

स य दशनसंप न: कमिभन िनब दयते ।

दशनेन वह न तु संसारं ितप ते ॥ 74 ॥

अ हंसये यास गैव दकै ैव कमिभ: ।

तपस रणै ो :ै साधय तीह त पदम ॥ ् 75 ॥

अ थ थूणं नायुयुतं मांसशो णतलेपनम ।्

चमावन दं दग ध पूण मू पुर षयोु : ॥ 76 ॥

जराशोकसमा व ं रोगायतनमातुरम ।्

रज वलमिन यं च भूतावासिममं यजेत ॥ ् 77 ॥

नद कूलं यथा वृ ो वृ ं वा शकुिनयथा ।

तथा यज नमं देहं कृ ा ाहा मु यते ॥ 78 ॥

येषु वेषु सुकृतम येषु च द कृतम ।ु ्

वसृ य यानयोगेन ा येित सनातनम ॥ ् 79 ॥

यदा भावेन भवित सवभावेषु िन: पृह: ।

तदा सुखमवा नोित े य चेह च शा तम । ् 80 ॥

अनेन विधना सवा य वा स गा छन:ै शनै: ।

सव विनमु ो येवावित ते ॥ 81 ॥

यािनकं सवमेवैत देतदिभश दतम ।्

न न या म व क याफलमुपा ुते ॥ 82 ॥

<page num =119>

</page>

अिधय ं जपेदािधदै वकमेव च ।

आ या मकं च सततं वेदा तािभ हतं च यत ॥ ् 83 ॥

इदं शरणम ानािमदमेव वजानताम ।्

इदम व छतां वगिमदमान यिम छताम ॥ ् 84 ॥

अनेन मयोगेन प र जित यो ज: ।

स वधूयेह पा मानं परं ािधग छित ॥ 85 ॥

एष धम ऽनुिश ो वो यतीनां िनयता मनाम ्।

वेदसं यािसकानां तु कमयोगं िनबोधत ॥ 86 ॥

चार गृह थ वान थो यित तथा ।

एते गृह थ भवा वार: पृथगा मा: ॥ 87 ॥

सवऽ प मश वेते यथाशा ं िनषे वता: ।

यथो का रणं व ं नय त परमां गितम ॥ ् 88 ॥

सवषाम प चैतेषां वेद मृित वधानत: ।

गृह थ उ यते े : स ीनेता बभित ह ॥ 89 ॥

यथा नद नदा: सव सागरे या त सं थितम ।्

तथैवा िमण: सव गृह थे या त सं थितम ॥ ् 90 ॥

चतुिभर प चैवैतैिन यमा िमिभ ज:ै ।

दशल णको धम: से वत य: य त: ॥ 91 ॥

धृित: मा दमोऽ तेयं शौचिम यिन ह: ।

धी व ा स यम ोधो दशकं धमल णम ॥ ् 92 ॥

दश ल णािन धम य ये व ा: समधीयते ।

अधी य चानुवत ते ते या त परमां गितम ॥ ् 93 ॥

<page num =120>

</page>

दशल णकं धममनुित समा हत: ।

वेदा तं विधव वा सं यसेदनृणो ज: ॥ 94 ॥

सं य य सवकमा ण कमदोषानपानुदन ।्

िनयतो वेदम य य पु ै य सुखं वसेत ॥ ् 95 ॥

(सं यसे सवकमा ण वेदमेकं न सं यसेत ।्

वेदस यासत: शू त मा ेदं न सं यसेत ॥ ् 6 ॥)

एवं सं य य कमा ण वकायपरमोऽ पृह: ।

सं यासेनापह यैन: ा नोित परमां गितम ॥ ् 96 ॥

एष वोऽिभ हतो धम ा ण य चतु वध: ।

पु योऽ यफल: े य रा ां धम िनबोधत ॥ 97 ॥

॥ इित मानवे धमशा े भृगु ो ायां सं हतायां ष ोऽ याय: ॥ 6 ॥< /mUla>

<page num =121>

</page>

स मोऽ याय:

< mUla>राजधमा व यािम यथावृ ो भवे नपृ: ।

संभव यथा त य िस द परमा यथा ॥ 1 ॥

ा ं ा ेन सं कारं येण यथा विध ।

सव या य यथा यायं कत यं प रर णम ॥ ् 2 ॥

अराजके ह लोकेऽ म सवतो व ते भयात ।ु ्

र ाथम य सव य राजानमसृज भ:ु ॥ 3 ॥

इ ािनलयमाकाणाम ने व ण य च ।

च व ेशयो ैव मा ा िन य शा ती: ॥ 4 ॥

य मादेषां सुरे ाणां मा ा यो िनिमतो नृप: ।

त मादिभभव येष सवभूतािन तेजसा ॥ 5 ॥

तप या द यव चैष च ूं ष च मनांिस च ।

न चैनं भु व श नोित क द यिभवी तुम ॥ ् 6 ॥

सोऽ नभवित वायु सोऽक: सोम: स धमरा ।

स कुबेर: स व ण: स महे : भावत: ॥ 7 ॥

बालोऽ प नावम त यो मनु य इित भूिमप: ।

महती देवता ेषा नर पेण ित ित ॥ 8 ॥

एकमेव दह य ननरं द पसा पणम ।ु ्

कुलं दहित राजा न: सपशु यसंचयम ॥ ् 9 ॥

काय सोऽवे य श ं च देशकालौ च त वत: ।

कु ते धमािस दयथ व पं पुन: पुन: ॥ 10 ॥

य य सादे प ा ी वजय परा मे ।

<page num =122>

</page>

मृ यु वसित ोधे सवतेजोमयो ह स: ॥ 11 ॥

तं य तु े संमोहा स वन य यसंशयम ।्

त य ाशु वनाशाय राजा कु ते मन: ॥ 12 ॥

त मा दम यिम ेषु स यव ये नरािधप: ।

अिन ं चा यिन ेषु तं धम न वचालयेत ॥ ् 13 ॥

त याथ सवभूतानां गो ारं धममा मजम ।्

तेजोमयं द डमसृज पूवमी र: ॥ 14 ॥

त य सवा ण भूतािन थावरा ण चरा ण च ।

भया ोगाय क प ते वधमा न चल त च ॥ 15 ॥

तं देशकालौ श ं च व ां चावे य त वत: ।

यथाहत: सं णये नरे व यायवितषु ॥ 16 ॥

स राजा पु षो द ड: स नेता शािसता च स: ।

चतुणामा माणां च धम य ितभ:ू मृत: ॥ 17 ॥

द ड: शा त जा: सवा द ड एवािभर ित ।

द ड: सु ेषु जागित द डं धम वदबुधाु : ॥ 18 ॥

समी य स धृत: स य सवा र जयित जा: ।

असमी य णीत तु वनाशयित सवत: ॥ 19 ॥

य द न णये ाजा द डं द डये वत त: ।

शूले म यािनवाप य दबला बलव राु : ॥ 20 ॥

अ ा काक: पुरोडाशं ा च िल ा द व तथा ।

वा यं च न या क मं वतताधरो रम ॥ ् 21 ॥

<page num =123>

</page>

सव द ड जतो लोको दलभो ह शुिचनरु : ।

द ड य ह भया सव जग ोगय क पते ॥ 22 ॥

देवदानवग धवा र ांिस पतगोरगा: ।

तेऽ प भोगाय क प ते द डेनैव िनपी डता: ॥ 23 ॥

द येयुु : सववणा िभ ेर सवसेतव: ।

सवलोक कोप भवे ड य व मात ॥ ् 24 ॥

य यामो लो हता ो द ड रित पापहा ।

जा त न मु त नेता चे साधु प यित ॥ 25 ॥

त याहु: सं णेतारं राजानं स यवा दनम ।्

समी यका रणं ा ं धमकामाथको वदम ॥ ् 26 ॥

तं राजा णय स यक वगणािभवधते ।्

कामा मा वषम: ु ो द डेनैव िनह यते ॥ 27 ॥

द डो ह सुमह ेजो दधर ाकृता मिभु : ।

धमा चिलतं ह त नृपमेव सबा धवम ॥ ् 28 ॥

ततो दग च रा ं च लोकं च सचराचरम ।ु ्

अ त र गतां ैव मुनी देवां पीडयेत ॥ ् 29 ॥

सोऽसहायेन मूढेन लु धेनाकृतबु दना ।

न श यो यायतो नेतंु स े न वषयेषु च ॥ 30 ॥

शुिचना स यसंधेन यथाशा ानुसा रणा ।

णेतंु श यते द ड: सुसहायेन धीमता ॥ 31 ॥

वरा े यायवृ : या शद डृ श ुषु ।

सु व ज : न धेषु ा णेषु मा वत: ॥ 32 ॥

<page num =124>

</page>

एवंवृ य नृपते: िशलो छेना प जीवत: ।

व तीयते यशो लोके तैल ब द रवा भिस ॥ ु 33 ॥

अत तु वपर त य नृपतेर जता मन: ।

सं यते यशो लोके घृत ब द रवा भिस ॥ ु 34 ॥

वे वे धम िन व ानां सवषामनुपूवश: ।

वणानामा माणां च राजा सृ ोऽिभर ता ॥ 35 ॥

तेन य सभृ येन कत यं र ता जा: ।

त ोऽहं व यािम यथावदनुपूवश: ॥ 36 ॥

ा णा पयुपासीत ात थाय पािथव: ।

ै व वृ दा वदष त े ेषां च ु शासने ॥ 37 ॥

वृ दां िन यं सेवेत व ा वेद वद: शुचीन ।्

वृ दसेवी ह सततं र ोिभर प पू यते ॥ 38 ॥

ते योऽिधग छे नयं वनीता मा प िन यश: ।

वनीता मा ह नृपितन वन यित क हिचत ॥ ् 39 ॥

वहवोऽ वनया न ा राजान: सप र छदा: ।

वन था अ प रा यािन वनया ितपे दरे ॥ 40 ॥

वेनो वन ोऽ वनया नहष ैव पािथवु : ।

सुदा: पैजवन ैव सुमुखो िनिमरेव च ॥ 41 ॥

पृथु तु वनया ा यं ा वा मनुरेव च ।

कुबेर धनै य ा यं चैव गािधज: ॥ 42 ॥

ै व े य यीं व ां द डनीितं च शा तीम ्।

आ वी क ं चा म व ां वातार भां लोकत: ॥ 43 ॥

<page num =125>

</page>

इ याणां जये योगं समाित े वािनशम ।्

जते यो ह श नोित वशे थापियतंु जा: ॥ 44 ॥

दश कामसमु थािन तथा ौ ोधजािन च ।

यसनािन दर तािन य ेन ववजयेत ॥ ु ् 45 ॥

कामजेषु स ो ह यसनेषु मह पित: ।

वयु यतेऽथधमा यां ोधजे वा मनैव तु ॥ 46 ॥

मृगया ो दवा व न: प रवाद: यो मद: ।

तौय कं वृथाटया च कामजो दशको गण: ॥ 47 ॥

पैशु यं साहसं ोहर ई यासृयाथदषणम ।् ू ्

वा द डजं च पा यं ोधजोऽ प गणोऽ क: ॥ 48 ॥

योर येतयोमूलं यं सव कवयो वद:ु ।

तं य ेन जये लोभं त जावेतावुभौ गणौ ॥ 49 ॥

पानम ा: य ैव मृगया च यथा मम ।्

एत क तमं व ा चतु कं कामजे गणे ॥ 50 ॥

द ड य पातनं चैव वा पा याथदषणे ।ू

ोधजेऽ प गणे व ा क मेत कं सदा ॥ 51 ॥

स क या य वग य सव ैवानुष गण: ।

पूव पूव गु तरं ब ा यसनमा मवान ॥ ् 52 ॥

यसन य च मृ यो यसनं क मु यते ।

यस यधोऽधो जित वया य यसनी मृत: ॥ 53 ॥

मौला छा वद: शूराँ ल धल ा कुलो वान ।्

सिचवा स चा ौ वा कुव त पर तान ॥ ् 54 ॥

<page num =126>

</page>

अ प य सुकरं कम तद येकेन द करम ।ु ्

वशेषतोऽसहायेन कंतु रा यं महोदयम ॥ ् 55 ॥

तै: साध िच तये न यं सामा यं संिध व हम ।्

थानं समुदयं गुि ं ल ध शमनािन च ॥ 56 ॥

तेषां वं वमिभ ायमुपल य पृथक् पृथक ।्

सम तानां च कायषु वद या दतमा मन: ॥ 57 ॥

सवषां तु विश ेन ा णेन वप ता ।

म ये परमं म ं राजा षा गु यसंयुतम ॥ ् 58 ॥

िन यं त म समा त: सवकाया ण िन: पेत ।्

तेन साध विन य तत: कम समारभेत ॥ ् 59 ॥

अ यान प कुव त शुची ा ानव थतान ।्

स यगथसमाहतृनमा या सुपर तान ॥ ् 60 ॥

िनवतता य याव रितकत यता नृिभ: ।

तावतोऽत ता द ा कुव त वच णान ॥ ् 61 ॥

तेषामथ िनयु जीत शूरा द ा कुलो तान ।्

शुचीनाकरकमा ते भी न तिनवेशने ॥ 62 ॥

दतं चैव कुव त सवशा वशारदम ।ू ्

इ गताकारचे ं शुिचं द ं कुलो तम ॥ ् 63 ॥

अनुर : शुिचद : मृितमा देशकाल वत ।्

वपु मा वीतभीवा मी दतो राू : श यते ॥ 64 ॥

(स ध व हकाल ा समथानायित मान ।्

परैरहाया छु दां धमत: कामतोऽथत: ॥ 1 ॥

<page num =127>

</page>

समाहतु कुव त सवशा वप त: ।

कुलीना वृ संप ना नपुणा कोशवृ दये ॥ 2 ॥

आय यय य कुशला ग णत ानलोलुपान ।्

िनयोजये दमिन ा स य कायाथिच तकान ॥ ् 3 ॥

कम ण चाितकुशला ल प ानायित मान ।्

सव व ािसन: स या सवकायषु िन तान ॥ ् 4 ॥

अकृताशां तथाभतु: काल ां स गन: ।

कायकामोपधा शु दा बा ा य तरचा रण: ॥ 5 ॥

कुयादास नकायषु गृहसंर णेषु च ।)

अमा ये द ड आय ो द डे वैनियक या ।

नृपतौ कोशरा े च दते संिध वपययौ ॥ ू 65 ॥

दत एव ह संध े िभन येव च संहतान ।ू ्

दत त कु ते कम िभ ते येन मानवाू : ॥ 66 ॥

स व ाद य कृ येषु िनगूढे गतचे तै: ।

आकारिम गतं चे ां भृ येषु च िचक षतम ॥ ् 67 ॥

बु वा च सव त वेन परराजिचक षतम ।्

तथा य माित े था मानं न पीडयेत ॥ ् 68 ॥

जा गलं स यसंप नमाय ायमना वलम ।्

र यमानतसाम तं वजी यं देशमावसेत ॥ ् 61 ॥

ध वदग मह दगम दग बा मेव वा ।ु ु ु

नृदग िग रदग वा समाि य वसे पुरम ॥ ु ु ् 70 ॥

<page num =128>

</page>

सवण तु य ेन िग रदगु समा येत ।्

एषां ह बाहगु येन िग रदग विश यते ॥ ु ु 71 ॥

ी या ा याि ता वेषां मृगगता याऽ सरा: ।

ी यु रा ण मश: लव गमनरामरा: ॥ 72 ॥

यथा दगाि तानेता नोप हंस त श वु : ।

तथारयो न हंस त नृपं दगसमाि तम ॥ ु ् 73 ॥

एक: शतं योधयित ाकार थो धनुधर: ।

शतं दशसह ा ण त मा ग वधीयते ॥ ु 74 ॥

(म दर या प िशखरं िनमानु यं न िश यते ।

मनु यदग दगाणां मनुु ु : वायंभुवोऽ वीत ॥। ् 6 ॥)

त यादायुधसंप नं धनधा येन वाहनै: ।

ा णै: िश पिभय ैयवसेनोदकेन च ॥ 75 ॥

त य म ये सुपया ं कारये हमा मनृ : ।

गु ं सवतुकं शु ं जलवृ सम वतम ॥ ् 76 ॥

तद या यो हे ाया सवणा ल णा वताम ।्

कुले महित संभूतां ां पगुणा वताम ॥ ् 77 ॥

पुरो हतं च कुव त वृणुयादेव च वज: ।

तेऽ य गृ ा ण कमा ण कुयुवतािनकािन च ॥ 78 ॥

यजेत राजा तुिभ व वधैरा द ण:ै ।

धमाथ चैव व े यो द ा ोगा धनािन च ॥ 79 ॥

सांव स रकमा ै रा ादाहारये िलम ।्

या चा नायपरो लोके वतत पतृव नृषु ॥ 80 ॥

<page num =129>

</page>

अ य ा व वधा कुया त वप त: ।

तेऽ य सवा यवे ेर नृणां काया ण कुवताम ॥ ् 81 ॥

आवृ ानां गु कुला ाणां पूजको भवेत ।्

नृपाणाम यो ेष िनिध ा ोऽिभधीयते ॥ 82 ॥

न तं तेना न चािम ा हर त न च न यित ।

त मा ा ा िनधात यो ा णे व यो िनिध: ॥ 83 ॥

न क दते न यथते न वन यित क हिचत ।्

व र म नहो े यो ा ण य मुखे हतम ॥ ु ् 84 ॥

समम ा णे दानं गुणं ा ण ुवे ।

ाधीते शतसाह मन तं वेदपारगे ॥ 85 ॥

पा य ह वशेषेण धानतयैव च ।

अ पं वा वह वा े य दाु न य फलम ुते ॥ 86 ॥

(एष एव परो धम: कृ नो रा उदा त: ।

ज वा धनािन सं ामा जे य: ितपादयेत ॥ ् 7 ॥

देशकाल बधानेन यं दासम वतम ।्

पा े द यते य ु त दम य साधनम ॥ ् 8 ॥)

समो माधमै राजा वाहतू : पालय जा: ।

न िनवतत सं ामा ा ं धममनु मरन ॥ ् 87 ॥

सं ामे विनवित वं जानां चैव पालनम ।्

शु ूषां ा णानां च रा ां ेय करं परम ॥ ् 88 ॥

आहवेषु िमथोऽ यो यं जघांस तो मह त: ।

यु यमाना: परं श या वग या यपरा ुखा: ॥ 89 ॥

<page num =130>

</page>

न कूटैरायुधैह या ु यमानो रणे रपून ।्

न क णिभना प द धैना न विलततेजन:ै ॥ 90 ॥

न च ह या थला ढं न लीवं न कृता जिलम ।्

न मु केशं नासीनं न तवा मीित वा दनम ॥ ् 91 ॥

न सु ं न वस नाहं न न नं न िनरायुधम ।्

नायु यमानं प य तं न परेण समागतम ्॥ 92 ॥

नायुध यसन ा ं नात नाितप र तम ।्

न भीतं न परावृ ं सतां धममनु मरन ॥ ् 93 ॥

य तु भीत: परावृ : सं ामे ह यते परै: ।

भतुय कृतं कंिच सव ितप ते ॥ ु 94 ॥

य चा य सुकृतं कंिचदमु ाथमुपा जतम ।्

भता त सवमाद ेपरावृ हत य तु ॥ 95 ॥

रथा ं ह तनं छ ं धनं धा यं पशू य: ।

सव या ण कु यं च यो य जयित त य तत ॥ ् 96 ॥

रा द ु दारिम येषा वै दक ुित: ।

रा ा च सवयोधे यो दात यमपृथ जतम ॥ ् 97 ॥

(भृ ये यो वजयेदथा नैक: सवहरो भवेत ।्

नाममा ेण तु येत छ ेण च मह पित: ॥ 9 ॥)

एषोऽनुप कृत: ो ो योधधम: सनातन: ।

अ मा दमा न यवेत यो न णे रपून ॥ ् 98 ॥

अल धं चैव िल सेत ल धं र े य त: ।

र तं वधये चैव वृ दं पा ेषु िन: पेत ॥ ् 99 ॥

<page num =131>

</page>

एत चतु वधं व ा पु षाथ योजनम ।्

अ य िन यमनु ानं स य कुयादत त: ॥ 100 ॥

अल धिम छे डेन ल धं र ेदवे या ।

र तं वधये दया वृ दं पा ेषु िनृ : पेत ॥ ् 101 ॥

िन यमु तद ड: या न यं ववृतपौ ष: ।

िन यं संवृतसंवाय िन य ंिछ ानुसायरे: ॥ 102 ॥

िन यमु तद ड य कृ नमु जते जगत ।्

त मा सवा ण भूतािन द डेनैव साधयेत ॥ ् 103 ॥

अमाययैव वतत न कथंचन मायया ।

बु दयेता र यु ां च मायां िन यं वसंवृत: ॥ 104 ॥

ना य िछ ं परो व ा ा छ ं पर य तु ।

गूहे कूम इवा गािन र े वरमा मन: ॥ 105 ॥

(न व सेद व ते व ते नाित व सेत ।्

व ासा यमु नं मूलाद प िनकृ तित ॥ 10 ॥)

बकव च तयेदथा संहव च परा मेत ।्

बृकव चावलु पेत शशव च विन पतेत ॥ ् 106 ॥

एवं वजयमान य येऽ य यु: प रप थन: ।

तानानये शं सवा सामा दिभ प म:ै ॥ 107 ॥

य द ते तु न ित ेयु पायै: थमै िभ: ।

द डेनैव स ैतां छनकैवशमानयेत ॥ ् 108 ॥

सामाद नामुपायानां चतुणाम प प डता: ।

सामद डौ शंस त िन यं रा ािभवृ दये ॥ 109 ॥

<page num =132>

</page>

यथो दरित िनदाता क ं धा यं च र ित ।

तथा र े नृपो रा ं ह या च प रप थन: ॥ 110 ॥

मोहा ाजा वरा ं य: कषय यनवे या ।

सोऽिचरा यते रा या जी वता च सबा धव: ॥ 111 ॥

शर रकषणा ाणा: ीय ते ा णनां यथा ।

तथा रा ाम प ाणा: ीय ते रा कषणात ॥ ् 112 ॥

रा य सं हे िन यं वधानिमदमाचरेत ।्

सुसंगृह तरा ो ह पािथव: सुखमेधते ॥ 113 ॥

यो याणां प चानां म ये गु ममिध तम ।्

तथा ामशतानां च कुया ा य सं हम ॥ ् 114 ॥

ाम यािधपितं कुया श ामपितं तथा ।

वंशतीशं शतेशं च सह पितमेव च ॥ 115 ॥

ामदोषा समु प ना ािमक: शनकै: वयम ।्

शंसे ामदशेशाय दशेशो वंशतीिशने ॥ 116 ॥

वंशतीश तु त सव शतेशाय िनवेदयेत ।्

शंसे ामशतेश तु सह पतये वयम ॥ ् 117 ॥

यािन राज देयािन यहं ामवािसिभ: ।

अ नपाने धनाद िन ािमक ता यवा नुयात ॥ ् 118 ॥

दशी कुलं तु भु जीत वंशी प च कुलािन च ।

ामं ामशता य : सह ािधपित: पुरम ॥ ् 119 ॥

तेषां ा या ण काया ण पृथ काया ण चैव ह ।

रा ोऽ य: सिचव: न ध तािन प येदत त: ॥ 120 ॥

<page num =133>

</page>

नगरे नगरे चैकं कुया सवाथिच तकम ।्

उ चै: थानं घोर पं न ाणािमव हम ॥ ् 121 ॥

स ताननुप र ामे सवानेव सदा वयम ।्

तेषां वृ ं प रणये स य ा ेषु त चरै: ॥ 122 ॥

रा ो ह र ािधकृता: पर वादाियन: शठा: ।

भृ या भव त ायेण ते यो र े दमा: जा: ॥ 123 ॥

ये काियके योऽथमेव गृ य:ु पापचेतस: ।

तेषां सव वमादाय राजा कुया वासनम ॥ ् 124 ॥

राजा कमसु यु ानां ीणां े यजन य च ।

यहं क पये ितं थानं कमानु पतृ : ॥ 125 ॥

पणो देयोऽवकृ य षडु कृ य वेतनम ।्

षा मािसक तथा छादो धा य ोण तु मािसक: ॥ 126 ॥

य व यम वानं भ ं च सप र ययम ।्

योग ेमं च सं े य व णजो दापये करान ॥ ् 127 ॥

यथा फलेन यु येत राजा कता च कमणाम ।्

तथावे य नृपो रा े क पये सततं करान ॥ ् 128 ॥

यथा पा पमद या ं वाय कोव सष पदा: ।

तथा पा पो ह त यो रा ा ा ा दक: कर: ॥ 129 ॥

प चाश ाग आदेयो रा ा पशु हर ययो: ।

धा यानाम मो भाग: ष ो ादश एव वा ॥ 130 ॥

आदद ताथ ष भागं मांसमधुस पषाम ।ु ्

ग धौषिधरसानां च पु पमूलफल य च ॥ 131 ॥

<page num =134>

</page>

प शाकतृणानां च चमणां वैदल य च ।

मृ मयानां च भा डानां सव या ममय य च ॥ 132 ॥

ि यमाणोऽ यादद त न राजा ो या करम ।्

न च ुधा य संसीदे े यो वषये वसन ॥ ् 133 ॥

य य रा तु वषये ो य: सीदित ुधा ।

त या प त ुधा रा मिचरेणैव सीदित ॥ 134 ॥

ुतवृ े व द वाऽ य वृ ं ध या क पयेत ।्

संर े सवत ैनं पता पु िमवौरसम ॥ ् 135 ॥

संर यमाणो रा ा यं कु ते धमम वहम ।्

तेनायुवधते रा ो वणं रा मेव च ॥ 136 ॥

य कंिचद प वष य दापये करसं तम ।्

यबहारेण जीव तं राजा रा े पृथ जनम ॥ ् 137 ॥

का का छ पन ैव शू ां ा मोपजी वन: ।

एकैकं कारये कम मािस मािस मह पित: ॥ 138 ॥

नो छ ादा मनो मूलं परेषां चािततृ णया ।

उ छ द ा मनो मूलमा मानं तां पीडयेत ॥ ् 139 ॥

ती ण ैव मृद या काय वी य मह पितु : ।

ती ण ैव मृद ैव राजा भवित संमतु : ॥ 140 ॥

आम यमु यं धम ं ा ं दा तं कुलो तम ।्

थापयेदासने त म ख न: काय णे नृणाम ॥ ् 141 ॥

एवं सव वधायेदिमितकत यमा मन: ।

यु ैवा म प रर े दमा: जा: ॥ 142 ॥

<page num =135>

</page>

व ोश यो य य रा ा य ते द युिभ: जा: ।

संप यत: सभृ य य मृत: स न तु जीवित ॥ 143 ॥

य य परो धम: जानामेव पालनम ।्

िन द फलभो ा ह राजा धमण यु यते ॥ 144 ॥

उ थाय प मे यामे कृतशौच: समा हत: ।

हता न ा णां य वशे स शुभां सभाम ॥ ु ् 145 ॥

त थत: जा: सवा: ितन वसजयेत ।्

वसृ य च जा: सवा म ये सह म िभ: ॥ 146 ॥

िग रपृ ं समा ासादं वा रहोगत: ।

अर ये िन:शलाके वा म येद वभा वत: ॥ 147 ॥

य य म ं न जान त समाग य पृथ जना: ।

स कृ नां पृिथवीं भु े कोशह नोऽ प पािथव: ॥ 148 ॥

जडमूका धविधरां तैय योना वयोितगान ।्

ी ले छ यािधत य गा म कालेऽपसारयेत ॥ ् 149 ॥

िभ द यवमता म ं तैय योना तथैव च ।

या ैव वशेषेण त मा ा तो भवेत ॥ ् 150 ॥

म यं दनेऽधरा े वा व ा तो वगत लम: ।

िच तये दमकामाथा साध तैरेक एव वा ॥ 151 ॥

पर पर व दानां तेषां च समुपाजनम ।्

क यानां सं दानं च कुमाराणां च र णम ॥ ् 152 ॥

दतसं ेषणं चैव काू यशेषं तथैव च ।

अ त:पुर चारं च णधीनां च चे तम ॥ ् 153 ॥

<page num =136>

</page>

कृ नं चा वधं कम प चवग च त वत: ।

अनुरागापरागौ च चारं म डल य च ॥ 154 ॥

(वने वनेचरा: काया: मणाट वकादय: ।

पर वृ ानाथ शी चारपर परा: ॥ 11 ॥

पर य चैते बो द या ता शैरेव ता शा: ।

चारसंचा रण: सं था: शठा ागूढसं ता: ॥ 12 ॥)

म यम य चारं च व जगीषो चे तम ।्

उदासीन चारं च श ो ैव य त: ॥ 155 ॥

एता: कुतयो मूलं म डल य समासत: ।

अ ौ चा या: समा याता ादशैव तु ता: मृता: ॥ 156 ॥

अमा यरा दगाथद डा याु : प च चापरा: ।

येकं किथता ेता: सं ेपेण स ित: ॥ 157 ॥

अन तरम रं व ाद रसे वनमेव च ।

अरेरन तरं िम मुदासीनं तयो: परम ॥ ् 158 ॥

( व कृ ेऽ वनीय न उदासीनो बला वत: ।

स खलो म डलाथ तु य म ेय: स म यम: ॥ 13 ॥)

ता सवानिभसंद या सामा दिभ प म:ै ।

य तै ैव सम तै पौ षेण नयेन च ॥ 159 ॥

संिधं च व हं चैव यानमासनमेव च ।

ैधीभावं सं यं च ष गुणां तये सदा ॥ 160 ॥

आसनं चैव यानं च संिधं व हमेव च ।

काय वी य यु जीत ैधं सं यमेव च ॥ 161 ॥

<page num =137>

</page>

संिधं तु वधं व ा ाजा व हमेव च ।

उभे यानासने चैव वध: सं य: मृत: ॥ 162 ॥

समानयानकमा च वपर त तथैव च ।

तदा वायितसंयु : संिध यो ल ण: ॥ 163 ॥

वयंकृत कायाथमकाले काल एव वा ।

िम य चैवापकृते वधो व ह: मृत: ॥ 164 ॥

एका कन ा यियके काय ा े य छया ।

संहत य च िम ेण वधं यानमु यते ॥ 165 ॥

ीण य चैव मशो दैवा पूवकृतेन वा ॥

िम य चानुरोधेन वधं मृतमासनम ॥ ् 166 ॥

बल य वािमन ैव थित: कायाथिस दये ।

बधं क यते ैधं षा गु यगुणवे दिभ: ॥ 167 ॥

अथसंपादनाथ च पीडयमान य श ुिभ: ।

साधुषु यपदेशाथ वध: सं य: मृत: ॥ 168 ॥

यदावग छेदाय यामािध यं ुवमा मन: ।

तदा वे च पकां पीडां तदा संिधं समा येत ॥ ् 169 ॥

यदा ा म येत सवा तु कृतीभृशम ।्

अ यु तं तथाऽऽ मानं तदा कुव त व हम ॥ ् 170 ॥

यदा म येत भावेन ं पु ं बलं वकम ।्

पर य वपर तं च तदा याया पुं ित ॥ 171 ॥

यदा तु या प र ीणो वाहनेन बलेन च ।

तदासीत य ेन शनकै: सां वय नर न ्॥ 172 ॥

<page num =138>

</page>

म येता रं यदा राजा सवथा बलव रम ।्

तदा धा बलं कृ वा साधये कायमा मन: ॥ 173 ॥

यदा परबलानां तु गमनीयतमो भवेत ।्

तदा तु सं ये ं धािमकं बिलनं नृपम ॥ ् 174 ॥

िन हं कृतीनां च कुया ोऽ रबल य च ।

उपसेवेत तं िन यं सवय गैु ं यथा ॥ 175 ॥

य द त ा प संप ये ोषं सं यका रतम ।्

सुयु दमेव त ा प िन वश क: समाचरेत ॥ ् 176 ॥

सव पायै तथा कुया नीित : पृिथवीपित: ।

यथाऽ या यिधका न युिम ोदासीनश व: ॥ 177 ॥

आयितं सवकायाणां तदा वं च वचारयेत ।्

अतीतानां च सवषां गुणदोषौ च त वत: ॥ 178 ॥

आय यां गुणदोष तदा वे िन य: ।

अतीते कायशेष : श ुिभनािभभूयते ॥ 179 ॥

यथैनं नािभसंद युिम ोदासीनश व: ।

तथा सव सं वद यादेष सामािसको नय: ॥ 180 ॥

यदा तु यानमाित ेद ररा ं ित भु: ।

तदानेन वधानेन यायाद रपुरं शनै: ॥ 181 ॥

मागशीष शुभे मािस याया ा ां मह पित: ।

फा गुनं वाथ चै ं वा मासौ ित यथावलम ॥ ् 182 ॥

<page num =139>

</page>

अ ये व प तु कालेषु यदा प ये वं जयम ।ु ्

तदा याया गृ ैव यसने चो थते रपो: ॥ 183 ॥

कृ वा वधानं मूले तु या कं च यथा विध ।

उपगृ ा पदं चैव चारा स य वधाय च ॥ 184 ॥

संशो य वधं माग ष वधं च बलं वकम ।्

सांपराियकक पेन यायाद रपुरं शनै: ॥ 185 ॥

श ुसे विन िम े च गूढे यु तरो भवेत ।्

गत यागते चैव स ह क तरो रपु: ॥ 186 ॥

द ड यूहेन त माग याया ु शकटेन वा ।

वराहमकरा यां वा सू या वा ग डेन वा ॥ 187 ॥

यत भयमाश के तो व तारये लम ।्

प ेन चैव यूहेन िन वशेत सदा वयम ॥ ् 188 ॥

सेनापितबला य ौ सव द ु िनवेशयेत ।्

यत भयमाश के ाचीं तां क पये शम ॥ ् 189 ॥

गु मां थापयेदा ा कृतसं ा समंतत: ।

थाने यु दे च कुशलानभी न वका रण: ॥ 190 ॥

संहता योधयेद पा कामं व तारये हन ।ू ्

सृ या व ेण चैवैता यूहेन यू योधयेत ॥ ् 191 ॥

य दना ै: समे यु दयेदनूपे नौ पै तथा ।

वृ गु मावृते चापैरिसचमायुधै: थले ॥ 192 ॥

कु े ां म यां प चाला शूरसेनजान ।्

द घा लघूं ैव नरान ानीकेषु योजयेत ॥ ् 193 ॥

<page num =140>

</page>

हषये लं यू तां स य पर येत ।्

चे ा ैव वजानीयादर योधयताम प ॥ 194 ॥

उप या रमासीत रा ं चा योपपीडयेत ।्

दषयेू चा य सततं यवसा नोदके धनम ॥ ् 115 ॥

िभ ा चैव तडागािन ाकारप रखा तथा ।

समव क दये चैनं रा ौ व ासये था ॥ 196 ॥

उपज यानुपजपे येतैव च त कृतम ।ु ्

यु े च दैवे यु येत जय े सुरपेतभी: ॥ 197 ॥

सा ना दानेन भेदेन सम तैरथवा पृथक ।्

वजेतंु यतेतार न यु देन कदाचन ॥ 198 ॥

अिन यो वजयो य मा यते यु यमानयोृ : ।

पराजय सं ामे त मा ु दं ववजयेत ॥ ् 199 ॥

याणाम युपायानां पूव ानामसंभवे ।

तथा यु येत संप नो वजयेत रपू यथा ॥ 200 ॥

ज वा संपूजये ेवा ा णां ैव धािमकान ।्

द ा प रहारां यापयेदभयािन च ॥ 201 ॥

सवषां तु व द वैषां समासेन िचक षतम ।्

थापये त ं यं कुया च समय याम ॥ ् 202 ॥

माणािन च कुव त तेषां ध या यथो दतान ।्

र ै पूजयेदेनं धानपु षै: सह ॥ 203 ॥

आदानम यकरं दानं च यकारकम ।्

अभी सतानामथानां काले यु ं श यते ॥ 204 ॥

<page num =141>

</page>

सव कमदमाय ं वधाने दैवमानुषे ।

तयोदवमिच यं तु मानुषे व ते या ॥ 205 ॥

(दैवेन विधना यु ं मानु यं य वतते ।

प र लेशेन महता तदथ य समाधकम ॥ ् 14 ॥

संयु या प दैवेन पु षकारेण व जतम ।्

वना पु षकारेण फलं े ं य छित ॥ 15 ॥

च ाका ा हा वायुर नराप तथैव च ।

इह दैवेन सा य ते पौ षेण य त: ॥ 16 ॥)

सह वा प जे ु : संिधं कृ वा य त: ।

िम ं हर यं भूिमं वा संप यं वधं फलम ॥ ् 206 ॥

पा ण ाहं च सं े य तथा दं च म डले ।

िम ादथा यिम ा ा या ाफलमवा नुयात ॥ ् 207 ॥

हर यभूिमसं ा या पािथवो न तथैधते ।

यथा िम ं ुवं ल वा कृशम यायित मम ॥ ् 208 ॥

धम ं च कृत ं च तु कृितमवे च ।

अनुर ं थरार भं लघुिम ं श यते ॥209 ॥

ा ं कुलीनं शूरं च द ं दातारमेव च ।

कृत ं धृितम तं च क माहर रं बुधाु : ॥ 210 ॥

आयता पु ष ानं शौय क णवे दता ।

थौलल यं च सततमुदासीनगुणोदय: ॥ 211 ॥

े यांस य दां िन यं पशुवृ दकर म प ।

प र यजे नृपो भूिममा माथम वचारयन ॥ ् 212 ॥

<page num =142>

</page>

आपदथ धनं र े ारा े दनैर प ।

आ मानं सततं र े ारैर प धनैर प ॥ 213 ॥

सह सवा: समु प ना: समी यापदो भृशम ।्

संयु ां वयु ां सव पया सृजे धु : ॥ 214 ॥

उपेतारमुपयें च सव पायां कृ नश: ।

एत यं समाि य यतेताथिस दये ॥ 215 ॥

एवं सविमदं राजा सह संम य म िभ: ।

याय या लु य म या े भो ु म त:पुरं वशेत ॥ ् 216 ॥

त ा मभूतै: काल ैरहाय: प रचारकै: ।

सुपर तम ना म ा म ै वषापहै: ॥ 217 ॥

वष नैरगदै ा य सव या ण योजयेत ।्

वष नािन च र ािन िनयतो धारये सदा ॥ 218 ॥

पर ता: य ैनं यजनोदकधूपनै: ।

वेषाभरणसंशु दा: पृशेय:ु सुसमा हता: ॥ 219 ॥

एवं य ं कुव त यानश यासनाशने ।

नाने साधने चैव सवालंकारकेषु च ॥ 220 ॥

भु वा वहरे चैव ीिभर त:पुरे सह ।

व य तु यथाकालं पुन: काया ण िच तयेत ॥ ् 221 ॥

अलंकृत संप येदायुधीयं पुनजनम ।्

वाहनािन च सवा ण श ा याभरणािन च ॥ 222 ॥

सं यां चोपा य शृणुयाद तव मिन श भृत ।्

रह या याियनां चैव णधीनां च चे तम ॥ ् 223 ॥

<page num =143>

</page>

ग वा क ा तरं व य समनु ा य तं जनम ।्

वशे ोजनाथ च ीवृतोऽ त:पुरं पुन: ॥ 224 ॥

त भु वा पुन: कंिच ूयघोष:ै ह षत: ।

सं वशे ु यथाकालमु े च गत लम: ॥ 225 ॥

एत धानमाित देरोग: पृिथवीपित: ।

अ व थ: सवमेत ु भृ येषु विनयोजयेत ॥ ् 226 ॥

॥ इित मानवे धमशा े भृगु ो ायां सं हतायां स मोऽ याय: ॥ 7॥< /mUla>

<page num =144>

</page>

अ मोऽ याय:

< mUla> यवहारा द ु तु ा णै: सह पािथव: ।

म ैम िभ ैव वनीत: वशे सभाम ॥ ् 1 ॥

त ासीन: थतो वा प पा णमु य द णम ।्

वनीतवेषाभरण: प ये काया ण काियणाम ॥ ् 2 ॥

यहं देश ै शा ै हेतुिभ: ।

अ ादशसु मागषु िनब दािन पृथ पृथक ॥ ् 3 ॥

( हंसा य: कु ते क ेयं वा न य छित ।

थाने ते े ववाद य िभ नोऽ ादशधा पुन: ॥ 1 ॥)

तेषामा मृणादानं िन ेपोऽ वािम व य: ।

संभूय च समु थानं द यानपकम च ॥ 4 ॥

वेतन यैव चादानं सं वद यित म: ।

य व यानुशयो ववाद: वािमपालयो: ॥ 5 ॥

सीमा ववादधम पा ये द डवािचके ।

तेयं च साहसं चैव ीसं हणमेव च ॥ 6 ॥

ीपुंधम वभाग ूतमा य एव च ।

पदा य ादशैतािन यवहार थता वह ॥ 7 ॥

एषु थानेषु भूिय ं ववादं चरतां नृणाम ।्

धम शा तमाि य कुया काय विनणयम ॥ ् 8 ॥

यदा वयं न कुया ु नृपित: कायदशनम ।्

तदा िनयु या ासं ा णं कायदशने ॥ 9 ॥

सोऽ य काया ण संप ये स यैरेव िभवृत: ।

<page num =145>

</page>

सभामेव व या ामासीन: थत एव वा ॥ 10 ॥

य म देशे िनषीद त व ा वेद वद य: ।

रा ािधकृतो व ा ण तां सभां वद:ु ॥ 11 ॥

धम व द वधमण सभां य ोपित ते ।

श यं चा य न कृ त त व दा त सभासद: ॥ 12 ॥

सभां वा न वे यं व यं वा सम जसम ।्

अ ु व ुव वाऽ प नरो भवित क बषी ॥ 13 ॥

य धम धमण स यं य ानृतेन च ।

ह यते े माणानां हता त सभासद: ॥ 14 ॥

धम एव हतो ह त धम र ित र त: ।

त मा दम न ह त यो मा नो धम हतोऽवधीत ॥ ् 15 ॥

वृषो ह भगवा धम त य य: कु ते लम ।्

वृषलं तं वददवा त मा दम न लोपयेत ॥ ु ् 16 ॥

एक एव सु दम िनधनेऽ यनुयाित य: ।

शर रेण समं नाशं सवम य द ग छित ॥ 17 ॥

पादोऽधम य कतारं पाद: सा णमृ छित ।

पाद: सभासद: सवा पादो राजानमृ छित ॥ 18 ॥

राजा भव यनेना तु मु य ते च सभासद: ।

एनो ग छित कतारं िन दाह य िन ते ॥ 19 ॥

जाितमा ोपजीवी वा कामं या ा ण ुव: ।

धम व ा नृपेतेन तु शू : कथंचन ॥ 20 ॥

य य शू तु कु ते रा ो धम ववेचनम ।्

<page num =146>

</page>

त य सीदित त ा ं प के गौ रव प यत: ॥ 21 ॥

य ा ं शू भूिय ं ना तका ा तम जम ।्

वन य याशु त कृ नं दिभ यािधपी डतम ॥ ु ् 22 ॥

धमासनमिध ाय संवीता ग: समा हत: ।

ण य लोकपाले य: कायदशनमारभेत ॥ ् 23 ॥

अथानथावुभौ बु वा धमाधम च केवलौ ।

वण मेण सवा ण प ये काया ण काियणाम ॥ ् 24 ॥

बा ै वभावये ल गैभावम तगतं नृणाम ।्

वरवण गताकारै षुा चे तेन च ॥ 25 ॥

आकारै र गतैग या चे या भा षतेन च ।

ने व वकारै गृ तेऽ तगतं मन: ॥ 26 ॥

बालदाया दकं र थं ताव ाजानुपालयेत ।्

याव स या समावृ ो याव चातीतशैशव: ॥ 27 ॥

वशाऽपु ासु चैवं वा णं िन कुलासु च ।

पित तास ुच ीषु वधवा वातुरासु च ॥ 28 ॥

(एवमेव विध: कुया ो ष सु पितता व प ।

व ा नपानं देयं च वसेयु गृहा तके ॥ 2 ॥)

जीव तीनां तु तासां ये त दरेय:ु वबा धवा: ।

ता छ या चौरद डेन धािमक: पृिथवीपित: ॥ 29 ॥

ण वािमकं र थं राजा य दं िनधापयेत ।्

अवाक य दा दरे वामी परेण नृपितहरेत ॥ ् ् 30 ॥

<page num =147>

</page>

ममेदिमित यो ूया सोऽनुयो यो यथा विध ।

संवा पसं याद वामी त यमहित ॥ 31 ॥

अवेदयानो न य देशं कालं च त वत: ।

वण पं माणं च त समं द डमहित ॥ 32 ॥

आदद ताथ ष भागं ण ािधगता नृप: ।

दशमं ादशं वा प सतां धममनु मरन ॥ ् 33 ॥

ण ािधगतं यं ित े ु ै रिध तम ।्

यां त चौरा गृ या ा ाजेभेन घातयेत ॥ ् 34 ॥

ममायिमित यो ूया निधं स येन मानव: ।

त यादद त ष भागं राजा ादशमेव वा ॥ 35 ॥

अनृतं तु वद द डय: व व यांशम मम ।्

त यैव वा िनधान य सं याया पीयसीं कलाम ॥ ् 36 ॥

व ां तु ा णो वा पूव पिन हतं िनिधम ।्

अशेषतोऽ यादद त सव यािधपित ह स: ॥ 37 ॥

( ा ण तु िनिधं ल वा ं रा े िनवेदयेत ्।

तेन द ं तु भु जीत तेन: यादिनवेदयन ॥ ् 3 ॥)

यं तु प ये निधं राजा पुराणं िन हतं तौ ।

त मा जे यो द वाधमध कोशे वेशयेत ॥ ् 38 ॥

िनधीनां तु पुराणानां धातूनामेव च तौ ।

अधभा णा ाजा भूमेरिधपित ह स: ॥ 39 ॥

दात यं सववण यो रा ा चौरै तं धनम ।्

राजा तदपयु जान ौर या नोित क बषम ॥ ु ् 40 ॥

<page num =148>

</page>

जाितजानपदा धमा ेणीधमा धम वत ।्

समी य कुलधमा वधम ितपादयेत ॥ ् 41 ॥

वािन कमा ण कुवाणा दरे स तोऽ प मानवाू : ।

या भव त लोक य वे वे कम यव थता: ॥ 42 ॥

नो पादये वयं काय राजा ना य य पू ष: ।

न च ा पतम येन सेदथ कथंचन ॥ 43 ॥

यथा नय यसृ पातैमृग य मृगय:ु पदम ।्

नये थानुमानेन धम य नृपित: पदम ॥ ् 44 ॥

स यमथ च संप येदा मानमथ सा ण: ।

देशं पं च कालं च यवहार वधौ थत: ॥ 45 ॥

स राच रतं य या दािमकै जाितिभ: ।

त ेशकुलजातीनाम व दं क पयेत ॥ ् 46 ॥

अधमणाथिस दयथमु मणन चो दत: ।

दापये दिनक याथमधमणा भा वतम ॥ ् 47 ॥

यैय पायैरथ वं ा नुयाद म णकु : ।

तै तै पायै: संगृ दापयेदधम णकम ॥ ् 48 ॥

धमण यवहारेण छलेनाच रतेन च ।

यु ं साधयेदथ प चमेन बलेन च ॥ 41 ॥

य: वयं साधयेदथमु मण ऽधम णकात ।्

न स रा ाऽिभयो य: वकं संसाधय धनम ॥ ् 50 ॥

अथऽप ययमानं तु करणेन वभा वतम ।्

दापये दिनक याथ द डलेशं च श त: ॥ 51 ॥

<page num =149>

</page>

(य त या कृतं य करणं च न व ते ।

न चोपल भपूव त दैवी या भवेत ॥ ् 4 ॥)

अप वेऽधमण य देह यु य संस द ।

अिभयो ा दशे े यं करणं वा यद शेत ॥ ु ् 52 ॥

अदे यं य दशित िन द याप ते च ु य: ।

य ाधरो रानथा वगीता नावबु यते ॥ 53 ॥

अप द यापदे यं च पुनय वपधावित ।

स य ण हतं चाथ पृ : स नािभन दित ॥ 54 ॥

असंभा ये सा िभ देशे संभाषते िमथ: ।

िन यमानं ं च ने छे ा प िन पतेत ॥ ् 55 ॥

बूरह यु न ् बूरयाद ं च न वभावयेत ।् ्ु

न च पूवापरं व ा मादथा स ह यते ॥ 56 ॥

सा ण: स त मे यु वा दशे यु ो दशे न य: ।

धम थ: कारणैरेतैह नं तम प िन दशेत ॥ ् 57 ॥

अिभयो ा न चे ूया यो द डय धमत: ।

न चे प ा ूया दम ित परा जत: ॥ 58 ॥

यो याव न वीताथ िम या यावित वा वदेत ।ु ्

तौ नृपेण धम ौ दा यौ त गुणं दमम ॥ ् 59 ॥

पृ ोऽप ययमान तु कृताव थो धनै षणा ।

यवरै: सा िभभा यो नृप ा णसंिनधौ ॥ 60 ॥

या शा धिनिभ: काया यवहरेषु सा ण: ।

ता शा सं व यािम यथावा यमृतं च तै: ॥ 61 ॥

<page num =150>

</page>

गृ हण: पु णो मौला: व शू योनय: ।

अ यु ा: सा यमह त न ये केिचदनाप द ॥ 62 ॥

आ ा: सवषु वणषु काया: कायषु सा ण: ।

सवधम वदोऽलु धा वपर तां तु वजयेत ॥ ् 63 ॥

नाथसबं धनो ना ा न सहाया न वै रण: ।

न दोषा: कत या न या याता न द षताू : ॥ 64 ॥

न सा ी नृपित: काय न का ककुशीलवौ ।

न ो यो न िल ग थो न स गे यो विनगत: ॥ 65 ॥

ना यधीनो न व यो न द युन वकमकृत ।्

न वृ दो न िशशुनको ना यो न वकले य: ॥ 66 ॥

नात न म ो नो म ो न ु ृ णोपपी डत: ।

न मात न कामात न ु दो ना प त कर: ॥ 67 ॥

ीणां सा यं य: कुयु जानां स शा जा: ।

शू ा स त: शू ाणाम यानाम ययोनय: ॥ 68 ॥

अनुभावी तु य: क कुया सा यं ववा दनाम ।्

अ तव म यर ये वा शर र या प चा यये ॥ 69 ॥

याऽ यसंभवे काय बालेन थ वरेण वा ।

िश येण ब धुना वाऽ प दासेन भृतकेन वा ॥ 70 ॥

बालवृ दातुराणं च सा येषु वदतां मृषा ।

जानीयाद थरां वाचमु स मनसां तथा ॥ 71 ॥

साहसेषु च सवषु तेयसं हणेषु च ।

वा द डयो पा ये न पर ेत सा ण: ॥ 72 ॥

<page num =151>

</page>

बह वं प रगृ या सा ैधे नरािधपु : ।

समेषु तु गुणो कृ ा गु ण ैधे जो मान ॥ ् 73 ॥

सम दशना सा यं वणा चैव िस यित ।

त स यं ुव सा ी धमाथा यां न ह यते ॥ 74 ॥

सा ी ुताद य ुव नायसंस द ।

अवा नरकम येित े य वगा च ह यते ॥ 75 ॥

य ािनब दोऽपी ेत शृणुया ाऽ प कंचन ।

पृ त ा प त ूया था ं यथा ुतम ॥ ् 76 ॥

एकोऽलु ध तु सा ी या य: शु योऽ प न य: ।

ीबु देर थर वा ु दौषै ा येऽ प ये वृता: ॥ 77 ॥

वभावेनैव य ूयु त ा ं यावहा रकम ।्

अतो यद य ूयुधमाथ तदपाथकम ॥ ् 78 ॥

सभा त: सा ण: ा ानिथ यिथसंिनधौ ।

ा ववाकोऽनुयु जीत विधना तेन सा वयन ॥ ् 79 ॥

य योरनयोव थ कायऽ म े तं िमथ: ।

त ूत सव स येन यु माकं सा ता ॥ 80 ॥

स यं सा ये ुव सा ी लोकाना नोित पु कलान ।्

इह चानु मां क ित वागेषा पू जता ॥ 81 ॥

( व या ो धनं कंिच गृ या कुलस नधौ ।

मेण स वशु दं ह यायतो लभते धनम ॥ ् 5 ॥)

सा येऽनृतं वद पाशैब यते वा णैभृशम ।्

ववश: शतमाजाती त मा सा यं वदे तम ॥ ् 82 ॥

<page num =152>

</page>

( ा णो वै मनु याणामा द य तेजसां द व ।

िशरो वा सवगा ाणां धमाणां स यमु मम ॥ ् 6 ॥

ना त स या परो धम नानृता पातकं परम ।्

सा धम वशेषेण त मा स यं विश यते ॥ 7 ॥

एकमेवा तीयं तु ुव नावबु यते ।

स यं वग य सोपानं पारावार य नौ रव ॥ 8 ॥

स येन पूयते सा ी धम: स येन वधते ।

त मा स यं ह व यं सववणषु सा िभ: ॥ 83 ॥

आ मैव ा मन: सा ी गितरा मा तथाऽऽ मन: ।

माऽवमं था: वमा मानं नृणां सा णमु मम ॥ ् 84 ॥

म य ते वै पापकृतो न क प यतीित न: ।

तां तु देवा: प य त व यैवा तरपू ष: ॥ 85 ॥

ौभूिमरापो दयं च ाका नयमािनला: ।

रा : सं ये च धम वृ ा: सवदे हनाम ॥ ् 86 ॥

देव ा णसांिन ये सा यं पृ छे तं जान ।्

उद ुखा ा ुखा वा पूवा े वै शुिच: शुचीन ॥ ् 87 ॥

ूह ित ा णं पृ छेस यं ूह ित पािथवम ।्

गोबीजका चनैव य ंशू ं सव तु पातकै: ॥ 88 ॥

नो ये मृता लोका ये च ीबालघाितन: ।

िम दहु: कृत न य ते ते यु ुवतो मृषा ॥ 89 ॥

ज म भृित य कंिच पु यं भ वया कृतम ।्

त े सव शुनो ग छे द ूया वम यथा ॥ 90 ॥

<page num =153>

</page>

एकोऽहम मी या मान ंय वं क याण म यसे ।

िन यं थत ते ेष: पु यपापे ता मुिन: ॥ 91 ॥

यमो वैव वतो देवो य तवैष द थत: ।

तेन चेद ववाद ते मा ग गां मा कु गम: ॥ 92 ॥

न नो मु ड: कपालेन िभ ाथ ु पपािसत: ।

अ ध: श ुकुलं ग छे : सा यमनृतं वदेत ॥ ् 93 ॥

अवा शरा तम य धे क बषी नरकं जेत ्

य: ं वतथं ूया पृ : स धमिन ये ॥ 94 ॥

अ धो म यािनवा ाित स नर: क टकै: सह ।

यो भाषतेऽथवैक यम य ं सभां गत: ॥ 95 ॥

य य व ा ह वदत: े ो नािभश कते ।

त मा न देवा: ेयांसं लोकेऽ यं पु षं वदु: ॥ 96 ॥

यावतो बा धवा य म ह त सा येऽनृतं वदन ।्

तावत: सं यया त म छृणु सौ यानुपूवश: ॥ 97 ॥

(एवं संब धना मा मु यते िनयतावृत: ।

पशू गो पु षाणां हर यं भूयथा मम ॥ ् 9 ॥)

प च प नृते ह त दश ह त गवानृते ।

शतम ानृते ह त सह ं पु षानृते ॥ 98 ॥

ह त जातानजातां हर याथऽनृतं वदन ।्

सव भू यनृते ह त मा म भू यनृतं वद: ॥ 99 ॥

(पशुव ौ घृतयोय चा य पशुसंभवम ।्

गोव हर येषु धा यपु पफलेषु च ॥ 10 ॥

<page num =154>

</page>

अ व सवयानषेु खरो वतरा दषु ॥ )

अ सु भूिमव द याहु: ीणां भोगे च मैथुने ।

अ जेषु चैव र ेषु सव व ममयेषु च ॥ 100 ॥

(पशुव ौ घृतयोयानेषु च तथा वत ।्

गोव जतव ेषु धा ये ा णव िध: ॥ 11 ॥)

एता दोषानवे य वं सवाननृतभाषणे ।

यथा तंु यथा ं सवमेवा जसा वद ॥ 101 ॥

गोर का वा ण जकां तथा का कुशीलवान ।्

े या वाधु षकां ैव व ा शू वदाचरेत ॥ ् 102 ॥

(ये यतीता: वधम य: पर प डोपजी वन: ।

ज वमिभका ख त तां शू ािनवाचरेत ॥ ् 12 ॥)

त द धमतोऽथषु जान न य यथा नर: ।

न वगा यवते लोका ैवीं वाचं वद त ताम ॥ ् 103 ॥

शू व व ाणां य त ौ भवे ध: ।

त व यमनृतं त द स या िश यते ॥ 104 ॥

वा दैव यै च िभयजेरं ते सर वतीम ।्

अनृत यैनस त य कुवाणा िन कृितं पराम ्॥ 105 ॥

कू मा डैवा प जुहया तम नौ यथा विध ।ु

उ द यृचा वा वा या तृचेना दैवतेन वा ॥ 106 ॥

प ाद ुव सा यमृणा दषु नरोऽगद: ।

त णं ा नुया सव दशब धं च सवत: ॥ 107 ॥

<page num =155>

</page>

य य येत स ाहाद वा य य सा णु : ।

रोगोऽ न ञाितमरणमृणं दा यो दमं च स: ॥ 108 ॥

असा केषु वथषु िमथो ववदमानयो: ।

अ व दं त वत: स यं शपथेना प ल भयेत ॥ ् 109 ॥

मह षिभ देवै कायाथ शपथा: कृता: ।

विस ा प शपथं शेपे पैजवने नृपे ॥ 110 ॥

न वृथा शपथं कुया व पेऽ यथ नरो बुध: ।

वृथा ह शपथं कुव े य चेह च न यित ॥ 111 ॥

कािमनीषु ववाहेषु गवां भ ये तथे धने ।

ा णा युपप ौ च शपथे ना त पातकम ॥ ् 112 ॥

स येन शापये ं यं वाहनायुधै: ।

गोबीजका चनैव यं शू ं सव तु पातकै: ॥ 113 ॥

अ नं वाहारयेदेनम सु चैनं िनम जयेत ।्

पु दार य वा येनं िशरांिस पशये पृथक ॥ ् 114 ॥

यिम दो न दह य नरापो नो म जय त च ।

न चाितमृ छित ं स ेय: शपथे शुिच: ॥ 115 ॥

व स य िभश त य पुरा ा ा यवीयसा ।

ना नददाह रोमा प स येन जगत: पृश: ॥ 116 ॥

य म य म ववादे तु कौटसा यं कृतं भवेत ।्

त काय िनवतत कृतं चा यकृतं भवेत ॥ ् 117 ॥

लोभा मोहा या मै ा कामा ोधा थैव च ।

अ ाना ालभावा च सा यं वतथमु यते ॥ 118 ॥

<page num =156>

</page>

एषाम यतमे थाने य: सा यमनृतं वदेत ।्

त य द ड वशेषां तु व या यनुपूवश: ॥ 119 ॥

लोभा सह ं द डय तु मोहा पूव तु साहसम ।्

भया ौ म यमौ द डौ मै ा पूव चतुगुणम ॥ ् 120 ॥

कामा शगुणं पूव ोधा ु गुणं परम ।्

अ ाना े शते पूण बािल या छतमेव तु ॥ 121 ॥

एतानाहु: कौटसा ये ो ा द डा मनी षिभ: ।

धम या यिभचाराथमधमिनयमाय च ॥ 122 ॥

कौटसा यं तु कुवाणां ी वणा धािमको नृप: ।

वासये डिय वा ा णं तु ववासयेत ॥ ् 123 ॥

दश थानािन द ड य मनु: वायंभुवोऽ वीत ।्

षु वणषु यािन युर तो ा णो जेत ॥ ् 124 ॥

उप थमुदरं ज ा ह तौ पादौ च प चमम ।्

च ुनासा च कण च धनं देह तथैव च ॥ 125 ॥

अनुब धं प र ाय देशकालै च त वत: ।

सारापराधौ चालो य द डं द डयेषु पातयेत ॥ ् 126 ॥

अधमद डनं लोके यशो नं क ितनाशनम ।्

अ व य च पर ा प त मा प रवजयेत ॥ ् 127 ॥

अद डया द डय ाजा द डयां ैवा यद डयन ।्

अयशो महदा नोित नरकं चैव ग छित ॥ 128 ॥

वा द डं थमं कुया द द डं तदन तरम ।्

तृतीयं धनद डं तु बधद डमत: परम ॥ ् 129 ॥

<page num =157>

</page>

वधेना प यदा वेता न ह तंु न श नुयात ।्

तदैषु सवम यैत यु जीत चतु यम ॥ ् 130 ॥

लोकसं यवहाराथ या: सं ा: िथता भु व ।

ता यसुवणानां ता: व या यशेषत: ॥ 131 ॥

जाला तरगते भानौ य सू मं यते रज: ।

थमं त माणानां सरेणुं च ते ॥ 132 ॥

सरेणवोऽ ौ व ेया िल ैका प रमाणत: ।

ता राजसषप त ते यो गौरसषप: ॥ 133 ॥

सषपा: ष यवो म य यवं वेककृ णलम ।्

प चकृ णलको माष ते सुवण तु षोडश ॥ 134 ॥

पलं सुवणा वार: पलािन धरणं दश ।

े कृ णले समधृते व ेयो रौ यमाषक: ॥ 135 ॥

ते षोडश या दरणं पुराण ैव राजत: ।

काषापण तु व ेय ताि क: का षक: पण: ॥ 136 ॥

धरणािन दश ेय: शतमान तु राजत: ।

चतु:सौव णको िन को व ेय तु माणत: ॥ 137 ॥

पणानां े शते साध थम: साहस: मृत: ।

म यम: प च व ेय: सह ं वेव चो म: ॥ 138 ॥

ऋणे देये ित ाते प चकं शतमहित ।

अप वे त गुणं त मनोरनुशासनम ॥ ् 139 ॥

विस व हतां बृ दं सृजे वविधनीम ।्

अशीितभागं गृ या मासा ाधु षक: शते ॥ 140 ॥

<page num =158>

</page>

कं शतं वा गृ या सतां धममनु मरन ।्

कं शतं ह गृ ानो न भव यथ क बषी ॥ 141 ॥

कं कं चतु कं च प चकं च शतं समम ।्

मास य वृ दं गृ या णानामनुपूवश: ॥ 142 ॥

न वेवाधौ सोपकारे कौसीद ं वृ दमा नुयात ।्

न चाधे: कालसंरोधा नसग ऽ त न व य: ॥ 143 ॥

न भो यो बलादािधभु जानो बृ दमु सृजेत ।्

मू येन तोषये चैनमािध तेनोऽ यथा भवेत ॥ ् 144 ॥

आिध ोपिनिध ोभौ न काला ययमहत: ।

अवहाय भवेतां तौ द घकालमव थतौ ॥ 145 ॥

सं ी या भु यमानािन न न य त कदाचन ।

धेनु ो वह न ो य द य: यु यते ॥ 146 ॥

य कंिच श वषा ण स नधौ े ते धनी ।

भु यमानं परै तू णीं न स त ल धुमहित ॥ 147 ॥

अजड ेदपोग डो वषये चा य भु यते ।

भ नं त यवहारेण भो ा त यमहित ॥ 148 ॥

आिध: सीमा बालधनं िन ेपोपिनिध: य: ।

राज वं ो य वं च न भोगेन ण यित ॥ 149 ॥

(य नाऽगमम य तं भु पूव िभभवेत ।्

न त छ यमपाहतु मा पु षागतम ॥ ् 13 ॥)

य: वािमनाननु ातमािधं भु े ऽ वच ण: ।

तेनाधवृ दम या त य भोग य िन कृित: ॥ 150 ॥

<page num =159>

</page>

कुसीदवृ द गु यं ना येित सकृदा ता ।

धा य ेसदे लवे वा े नाित ामित प चताम ॥ ् 151 ॥

कृतानुसारादिधका यित र ा न िस दयित ।

कुसीदपथमाह तं प चकं शतमहित ॥ ु 152 ॥

नाितसांव सर ं वृ दं न चा ां पुनहरेत ।्

च वृ द: कालवृ द: का रता काियका च या ॥ 153 ॥

(अथ श वह न: या णी काल वपययात ।्

े य तमृणं दा य: काले देशे यथोदयम ॥ ् 14 ॥)

ऋणं दातुमश ो य: कतुिम छे पुन: याम ।्

स द वा िन जतां वृ दं करणं प रवतयेत ॥ ् 154 ॥

अदशिय वा त ैव हर यं प रवतयेत ।्

यावती संभवे द तावतीं दातुमहित ॥ ृ 155 ॥

च वृ दं समा ढो देशकाल यव थत: ।

अित ाम देशकालौ न त फलमवा नुयात ॥ ् 156 ॥

समु यानकुशला देशकालाथदिशन: ।

थापय त तु यां वृ दं सा त ािधगमं ित ॥ 157 ॥

यो य य ितभू त े शनायेह मानव: ।

अदशय स तं त य य छे वधना णम ॥ ् 158 ॥

ाितभा यं वृथादानमा कं सौ रकं च यत ।्

द डशु कावशेषं च न पु ो दातुमहित ॥ 159 ॥

दशन ाितभा ये तु विध: या पूवचो दत: ।

दान ितभु व ेते दायादान प दापयेत ॥ ् 160 ॥

<page num =160>

</page>

अदात र पुनदाता व ात कृतावृणम ।्

प ा ितभु व ेते पर से केन हेतुना ॥ 161 ॥

िनरा द धन े ु ितभू: यादलंधन: ।

वधनादेव त ा नरा द इित थित: ॥ 162 ॥

म ो म ाता यधीनैबालने थ वरेण वा ।

असंब दकृत ैव यवहारो न िस दयित ॥ 163 ॥

स या न भाषा भवित य प या ित ता ।

ब ह े ा यते धमा नयता यावहा रकात ॥ ् 164 ॥

योगाधमन व तं योगदान ित हम ।्

य वा युपिधं प ये सव विनवतयेत ॥ ् 165 ॥

ह ता य द न : या कुट बाथ कृतो ययु : ।

दात यं बा धवै त या वभ ै र प वत: ॥ 166 ॥

कुट बाथऽ यधीनोु ऽ प यवहारं यमाचरेत ।्

वदेशे वा वदेशे वा तं याया न वचालयेत ॥ ् 167 ॥

बला ं बला ं बला चा प ले खतम ।ु ्

सवा बलकृतानथानकृता मनुर वीत ॥ ् 168 ॥

य: पराथ ल य त सा ण: ितभू: कुलम ।्

च वार तूपचीय ते व आढयो व ण नपृ: ॥ 169 ॥

अनादेयं नादद त प र ीणोऽ प पािथव: ।

न चादेयं समृ दोऽ प सू मम यथमु सृजेत ॥ ् 170 ॥

अनादेय य चादानादादेय य च वजनात ।्

दौब यं या यते रा : स े येह च न यित ॥ 171 ॥

<page num =161>

</page>

वादाना णसंसगा वबलानां च र णात ।्

बलं संजायते रा : स े येह च वधते ॥ 172 ॥

त मा म इव वामी वयं ह वा या ये ।

वतत या यया वृ या जत ोधो जते य: ॥ 173 ॥

य वधमण काया ण मोहा कुया नरािधप: ।

अिचरा ं दरा मानं वशे कुव त श वु : ॥ 174 ॥

काम ोधौ तु संय य योऽथा धमण प यित ।

जा तमनुवत ते समु िमव िस धब ॥ 175 ॥

य: साधय तं छ देन वेदये दिनकं नृपे ।

स रा ा त चतुभागं दा य त य च त दनम ॥ ् 176 ॥

कमणाऽ प समं कुया दिनकायाधम णक: ।

समोऽवकृ जाित तु द ा ेयां तु त छन:ै ॥ 177 ॥

अनने विधना राजा िमथो ववदतां नृणाम ।्

सा ययिस दािन काया ण समतां नयेत ॥ ् 178 ॥

कुलजे वृ संप ने धम े स यवा दिन ।

महाप े धिन याय िन ेपं िन पे धु: ॥ 179 ॥

यो यथा िन पे द ते यमथ य य मानव: ।

स तथैव ह त यो यथा दाय तथा ह: ॥ 180 ॥

यो िन ेपं या यमानो िन े ुन य छित ।

स या य: ा ववाकेन त न े ुरसंिनधौ ॥ 181 ॥

सा यभावे णिधिभवयो पसम वतै: ।

अपदेशै सं य य हर यं त य त वत: ॥ 182 ॥

<page num =162>

</page>

स य द ितप ेत यथा य तं यथाकृतम ।्

न त व ते कंिच परैरिभयु यते ॥ 183 ॥

तेषां न द ा द तु त दर यं यथा विध ।

उभौ िनगृ दा य: या दित धम य धारणा ॥ 184 ॥

िन ेपोपिनधी िन यं न देयौ यन तरे ।

न यतो विनपाते ताविनपाते वनािशनै ॥ 185 ॥

वयमेव तु यो द ा मृत य यन तरे ।

न स रा ा िनयो यो न िन े ु ब धुिभ: ॥ 186 ॥

अ छलेनैव चा व छे मथ ीितपूवकम ।्

वचाय त य वा वृ ं सा नैव प रसाधयेत ॥ ् 187 ॥

िन ेपे वेषु सवषु विध: या प रसाधने ।

समु े ना नुया कंिच द त मा न संहरेत ॥ ् 188 ॥

चौरै तं जलेनोढम नना द धमेव वा ।

न द ा द त मा स न संहरित कंचन ॥ 189 ॥

िन ेप यापहतारमिन े ारमेव च ।

सव पायैर व छे छपथै ैव वै दकै: ॥ 190 ॥

यो िन ेपं नापयित य ािन य याचते ।

तावुभौ चौरव छा यौ दा यौ वा त समं दमम ॥ ् 191 ॥

िन ेप यापहतारं त समं दापये मम ।्

तथोपिनिधहतारम वशेषेण पािथव: ॥ 192 ॥

उपधािभ य: क पर यं हरे नर: ।

ससहाय: स ह त य: काशं व वधैवधै: ॥ 193 ॥

<page num =163>

</page>

िन ेपो य: कृतो येन यावां कुलसंिनधौ ।

तावानेव स व ेयो व ुव द डमहित ॥ 194 ॥

िमथो दाय: कृतो येन गृह तो िमथ एव वा ।

िमथ एव दात यो यथा दाय तथा ह: ॥ 195 ॥

िन य धन यैवं ी योपिन हत य च ।

राजा विनणयं कुयाद व नयासधा रणम ॥ ् 196 ॥

व णीते पर य वं योऽ वामी वा यसंमत: ।

न तं नयेत सा यं तु तेनम तेनमािननम ॥ ् 197 ॥

अवहाय भवे चैव सा वय: ष शतं दमम ।्

िनर वयोऽनपसर: ा : या चौर क बषम ॥ ् 198 ॥

अ वािमना कृतो य तु दायो व य एव वा ।

अकृत: स तु व ेयो यवहारे यथा थित: ॥ 199 ॥

(अनेन विधना शा ता कुव न वािम व यम ।्

अ ाना ानपूव तु चौरव डमहित ॥ 15 ॥)

संभोगो यते य न येतागम: विचत ।्

आगम: कारणं त न संभोग इित थित: ॥ 200 ॥

व या ो धनं कंिच या कुलसंिनधौ ।ृ

येण स वशु दं ह यायतो लभते धनम ॥ ् 201 ॥

अथ मूलमनाहाय काश यशोिधत: ।

आद डयो मु यते रा ा ना को लभते धनम ॥ ् 202 ॥

ना यद येन संसृ पं व यमहित ।

न चासारं न च यूनं न दरेण ितरो हतम ॥ ू ् 203 ॥

<page num =164>

</page>

अ यां चे शिय वा या वोढु: क या द यते ।

उभे त एक शु केन वहे द य वी मन:ु ॥ 204 ॥

नो म ाया न कु या न च या पृ मैथुना ।

पूव दोषानिभ या य दाता द डमहित ॥ 205 ॥

ऋ व य द वृतो य े वकम प रहापयेत ।्

त य कमानु पेण देय ऽश: सह कतृिभ: ॥ 206 ॥

द णासु च द ासु वकम प रहापयन ।्

कृ नमेव लभेताशम येनैव च कारयेत ॥ ् 207 ॥

य म कम ण या तु यु ा: य गद णा: ।

स एव ता आदद त भजेर सव एव वा ॥ 208 ॥

रथं हरेत चा वयु ाधाने च वा जनम ।्

होता वा प हरेद मु ाता चा यन: ये ॥ 209 ॥

सवषामिधनो मु या तदधनािधनोऽपरे ।

तृतीियन तृतीयांशा तुथाशा पा दन: ॥ 210 ॥

संभूय वािन कमा ण कुव रह मानव:ै ।

अनेन विधयोगेन कत यांश क पना ॥ 211 ॥

धमाथ येन द ं या क मैिच ाचते धनम ।्

प ा च न तथा त या न देयं त य त वेत ॥ ् 212 ॥

य द संसाधये ु दपा लोभेन वा पुन: ।

रा ा दा य: सुवण या य तेय य िन कृित: ॥ 213 ॥

द यैषो दता ध या यथावदनप या ।

अत ऊ व व यािम वेतन यानप याम ॥ ् 214 ॥

<page num =165>

</page>

भृतो नात न कुया ो दपा कम यथो दतम ।्

स द डय: कृ णला य ौ न देयं चा य वेतनम ॥ ् 215 ॥

आत तु कुया व थ: स यथाभा षतमा दत: ।

स द घ या प काल य त लभेतैव वेतनम ॥ ् 216 ॥

यथो मात: सु थो वा य त कम न कारयेत ।्

न त य वेतनं देयम पोन या प कमण: ॥ 217 ॥

एष धम ऽ खलेनो ो वेतनादानकमण: ।

अत ऊ व व यािम धम समयभे दनाम ॥ ् 218 ॥

यो ामदेशम घानां कृ वा स येन सं वदम ।्

वसंवदे नरे लोभा ं रा ा वासयेत ॥ ् 219 ॥

िनगृ दापये चैनं समय यिभचा रणम ।्

चतु:सुवणा ष न कां छतमानं च राजतम ॥ ् 220 ॥

एत ड विधं कुया दािमक: पृिथवीपित: ।

ामजाितसमूहेषु समय यिभचा रणाम ॥ ् 221 ॥

वा व य वा कंिच येहानुशयो भवेत ।्

सोऽ तदशाहा यं द ा चैवादद त वा ॥ 222 ॥

परेण तु दशाह य न द ा ना प दापयेत ।्

आददानो दद चैव रा ा द डय: शतािन ष ॥ 223 ॥

( या चतु वशितपणे द ड त य यित मे ।

पण य दशमे भागे दा य: यादितपाितिन ॥ 16 ॥

वा व य वा प यमगृ न ददत तथा ।

पणा ादश दा य मनु याणां च व सरान ॥ ् 17 ॥

<page num =166>

</page>

पणा ादश दा य: या ितबोधे न चे वेत ।्

पशूनाम यना याने पदादपणं भवेत ॥ ् 18 ॥)

य तु दोषवतीं क यामना याय य छित ।

त य कुया नृपो द डं वयं ष णवितं पणान ॥ ् 224 ॥

अक येित तु य: क यां ूया ेषेण मानव: ।

स शतं ा नुया डं त या दोषमदशयन ॥ ् 225 ॥

पा ण ह णका म ा: क या वेव ित ता: ।

नाक यासु विच नृणां लु धम या ह ता: ॥ 226 ॥

पा ण ह णका म ा िनयतं दारल णम ।्

तेषां िन ा तु व ेया व : स मे पदे ॥ 227 ॥

य म य म कृते काय य येहानुशयो भवेत ।्

तमनेन वधानेन धम पिथ िनवेशयेत ॥ ् 228 ॥

पशुषु वािमनां चैव पालानां च यित मे ।

ववादं सं व यािम यथाव दमत वत: ॥ 229 ॥

दवा व यता पाले रा ौ वािमिन त हे ।ृ

योग ेमेऽ यथा चे ु पालो व यतािमयात ॥ ् 230 ॥

गोप: ीरभृतो य तु स द ा शतो वराम ।ु ्

गो वा यनुमते भृ य: सा या पालेऽभृते भृित: ॥ 231 ॥

न ं वन ं कृिमिभ: हतं वषमे मृतम ।्

ह न ंपु षकारेण द ा पाल एव तु ॥ 232 ॥

वधु य तु तं चौरैन पालो दातुमहाित ।

य द देशे च काले च वािमन: व य शंसित ॥ 233 ॥

<page num =167>

</page>

कण चम च बालं ब तं नायुं च रोचनाम ।्

पशुषु वािमनां द ा मृते व कािन दशयेत ॥ ् 134 ॥

अजा वके तु सं दे वकैृ: पाले वनायित ।

यां स वृको ह या पाले त क बषं भवेत ॥ ् 235 ॥

तासां चेदव दानां चर तीनां िमथो वने ।

यामु लु य वृको ह या न पाल त क बषी ॥ 236 ॥

धन:ुशतं पर हारो ाम य या सम तत: ।

श यापाता यो वा प गुणो नगर य तु ॥ 137 ॥

त ाप रवृतं धा यं व हं य:ु पशवो य द ।

न त णये डं नृपित: पशुर णाम ॥ ् 238 ॥

वृितं त कुव त यामु ो न वलोकयेत ।्

िछ ं च वारये सव सूकरमुखानुगम ॥ ् 239 ॥

पिथ े े प रवृते ामा तीयेऽथवा पुन: ।

सपाल: शतद डाह वपाला वारये पशून ॥ ् 140 ॥

े े व येषु तु पश:ु सपादं पणमहित ।

सव तु सदो देय: े क येित धारणा ॥ 241 ॥

अिनदशाहां गां सूतो वृषा देवपशुं तथा ।

सपाला वा वपाला वा न द डया मनुर वीत ॥ ् 242 ॥

े य या यये द डो भागा शगुणो भवेत ्।

ततोऽधद डो भृ यानाम ाना े क य तु ॥ 243 ॥

एत धानमाित े दािमक: पृिथवीपित: ।

वािमनां च पशूनां च पालानां च यित मे ॥ 144 ॥

<page num =168>

</page>

सीमां ित समु ने ववादे ामयो यो: ।

ये े मािस नये सीमां सु काशेषु सेतुषु ॥ 245 ॥

सीमावृ ां कुव त य ोधा थ कंशुकान ।्

शा मली सालतालां ी रण ैव पादपान ॥ ् 246 ॥

गु मा वेणूं व वधा छमीव ली थलािन च ।

शरा कु जकगु मां तथा सीमा न न यित ॥ 247 ॥

तडागा युदपानािन वा य: वणािन च ।

सीमासंिधषु काया ण देवतायतनािन च ॥ 248 ॥

उप छ नािन चा यािन सीमािल गािन कारयेत ।्

सीमा ाने नृणां वी य िन यं लोके वपययम ॥ ् 249 ॥

अ मनोऽ थीिन गोवालां तुषा भ म कपािलका: ।

कर षिम का गारां छकरा वालुका तथा ॥ 250 ॥

यािन चैवं कारा ण काला िमन भ येत ।ू ्

तािन संिधषु सीमायाम काशािन कारयेत ॥ ् 251 ॥

एतैिल गैनये सीमां राजा ववदमानयो: ।

पूवभु या च सततमुदक यागमेन च ॥ 252 ॥

य द संशय एव या ल गानाम प दशने ।

सा यय एव या सीमावाद विनणय: ॥ 253 ॥

ामीयककुलानां च सम ं सी न सा ण: ।

या सीमािल गािन तयो ैव ववा दनो: ॥ 254 ॥

ते पृ ा तु यथा ूय:ु सम ता: सी न िन यम ।्

िनब नीया था सीमां सवा तां ैव नामत: ॥ 255 ॥

<page num =169>

</page>

िशरोिभ ते गृह वोव वणो र वासस: ।

सुकृतै: शा पता: वै: वैनयेयु ते सम जसम ॥ ् 256 ॥

यथो े न नय त ते पूय ते स यसा ण: ।

वपर तं नय त तु दा या: यु शतं दमम ॥ ् 257 ॥

सा यभावे तु च वारो ामा: साम तवािसन: ।

सीमा विनणयं कुय:ु यता राजसंिनधौ ॥ 258 ॥

साम तानामभावे तु मौलानां सी न सा णाम ।्

इमान यनुयु जीत पु षा वनगोचरान ॥ ् 259 ॥

याधा छाकुिनका गोपा कैवता मूलखानकान ।्

याल ाहानु छवृ ीन यां वनचा रण: ॥ 260 ॥

ते पृ ा तु यथा ूय:ु सीमासंिधषु ल णम ।्

त था थापये ाजा धमण ामयो यो: ॥ 261 ॥

े कूपतडागानामाराम य गृह य च ।

साम त ययो ेय: सीमासेतु विनणय: ॥ 262 ॥

साम ता े मृषा ूय:ु सेतौ ववदतां नृणाम ।्

सव पृथ पृथ द डया रा ा म यमसाहसम ॥ ् 263 ॥

गृहं तडागमारामं े ं वा भीषया हरन ।्

शतािन प च द डय: याद ाना शतो दम: ॥ 264 ॥

सीमायाम वष ायां वयं राजैव धम वत ।्

दशे िममेतेषामुपकारा दित थितू : ॥ 265 ॥

( व जनी म सनी चैव िनधानी भयव जता ।

राजशासननीता च सीमा प च वधा मृता: ॥ 19 ॥)

<page num =170>

</page>

एषोऽ खलेनािभ हतो धम: सीमा विनणये ।

अत ऊ व व यािम वा पा य विनणयम ॥ ् 266 ॥

शतं ा णमा ु य यो द डमहित ।

वै योऽ यधशतं े वा शू तु वधमहित ॥ 167 ॥

प चाश ा णो द डय: य यािभशंसने ।

वै ये यादधप चाश छू े ादशको दम: ॥ 268 ॥

समवण जातीनां ादशैव यित मे ।

वादे ववचनीयेषु तदेव गुणं भवेत ्॥ 269 ॥

( व यव काय द डो राज यवै ययो: ।

वै य ययो: शू े व े य: शू यो: ॥ 20 ॥

समु कषापकषा तु व द ड य क पना: ।

राज यवै यशू ाणां धनवजिमित थित: ॥ 21 ॥)

एकजाित जातीं तु वाचा दा णया पन ।्

ज ाया: ा नुया छेदं जघ य भवो ह स: ॥ 270 ॥

नामजाित हं वेषामिभ ोहेण कुवत: ।

िन े योऽयोमय: श कु वल ना ये दशा गुल: ॥ 271 ॥

धम पदेशं दपण व ाणाम य कुवत: ।

त मासेचये ैलं व े ो े च पािथव: ॥ 272 ॥

ुतं देशं च जाितं च कम शार रमेव च ।

वतथेन ुव दपा ा य: या शतं दमम ॥ ् 273 ॥

काणं वा यथवा ख जम यं वा प तथा वधम ।्

त येना प ुव दा यो द डं काषापणावरम ॥ ् 274 ॥

<page num =171>

</page>

मातरं पतरं जायां ातरं तनयं गु म ।्

आ ारय छतं दा य: प थानं चादद रोु : ॥ 275 ॥

ा ण या यां तु द ड: काय वजानता ।

ा णे साहस: पूव: ये वेव म यम: ॥ 276 ॥

व शू योरेवमेव वजाितं ित त वत: ।

छेदवज णयनं द ड येित विन य: ॥ 277 ॥

(पिततं पितते यु वा चौरं चौरेित वा पुन: ।

वचना ु यदोष: या म या द षतां जेत ॥ ् 22 ॥)

एष द ड विध: ो ो वा पा य य त वत: ।

अत ऊ व व यािम द डपा यिनणयम ॥ ् 278 ॥

येन केनिचद गेन हं या चे े म यज: ।

छे यं त देव य त मनोरनुशासनम ॥ ् 279 ॥

पा णमु य द डं वा पा ण छेदनमहित ।

पादेन हर कोपा पाद छेदनमहित ॥ 280 ॥

सहासनमिभ े सु कृ यापकृ ज: ।

कटयां कृता को िनवा य: फचं वा यावकतयेत ॥ ् 281 ॥

अविन ीवतो दपा ावो ौ छेदये नृप: ।

अवमू यतो मे मवशधयतो गुदम ॥ ् 282 ॥

केशेषु गृ तो ह तौ छेदयेद वचारयन ।्

पादयोदा ढकायां च ीवायां वृषणेषु च ॥ 283 ॥

व भेदक: शतं द डयो लो हत य च दशक: ।

मांसभे ा तु ष ण का वा य व थभेदक: ॥ 284 ॥

<page num =172>

</page>

वन पतीनां सवषामुपभोगं यथायथा ।

तथातथा दम: काय हंसायािमित धारणा ॥ 285 ॥

मनु याणां पशूनां च द:ुखाय ते सित ।

यथायथा मह :ुखं द डं कुया था तथा ॥ 286 ॥

अ गावपीडनायां च णशो णतयो तथा ।

समु थान ययं दा य: सवद डमथा प वा ॥ 287 ॥

या ण हं या ो य य ानतोऽ ानतोऽ प वा ।

स त यो पादये ु ं रा े द ा च त समम ॥ ् 288 ॥

चमचािमकभा डेषु का लो मयेषु च ।

दशाितवतना याहु: शेषे द डो वधीयते ॥ 290 ॥

िछ नना ये भ नयुगे ितय ितमुखागते ।

अ भ गे च यान य च भ गे तथैव च ॥ 291 ॥

छेदने चैव य ाणां यो र यो तथैव च ।

आ दे चा यपैह ित न द डं मनुर वीत ॥ ् 292 ॥

य ापवतते यु यं वैगु या ाजक य तु ।

त वामी भवे डयो हंसायां शतं दमम ॥ ् 293 ॥

ाजक े वेदा : ाजको द डमहित ।

यु य था: ाजकेऽना े सव द डया: शतं शतम ॥ ् 294 ॥

स चे ु पिथ सं द: पशुिभवा रथेन वा ।

मापये ाणभृत त द डोऽ वचा रत: ॥ 295 ॥

मनु यमारणे ं चौरव क बषं भवेत ।्

ाणभृ सु मह वध गोगजो हया दषु ॥ 296 ॥

<page num =173>

</page>

ु काणां पशूनां तु हंसायां शतो दम: ।

प चाश ु भवे ड: शुभेषु मृगप षु ॥ 297 ॥

गदभाजा वकानां तु द ड: या प चमा षक: ।

मा षक तु भवे ड: सूकरिनपातने ॥ 298 ॥

भाया पु दास े यो ाता च सोदर: ।

ा ापराधा ताडया: यू र वा वेणुदलेन वा ॥ 299 ॥

पृ त तु शर र य नो मा गे कथंचन ।

अतोऽ यथा तु हर ा : या चौर क बषम ॥ ् 300 ॥

एषोऽ खलेनािभ हतो द डपा यिनणय: ।

तेन यात: व यािम विधं द ड विनणये ॥ 301 ॥

परमं य माित े तेनानां िन हे नृप: ।

तेन यात: व यािम विधं द ड विनणये ॥ 302 ॥

अभय य ह यो दाता स पू य: सततं नृप: ।

स ं ह वधते त य सदैवाभयद णम ॥ ् 303 ॥

सवतो धमष भागो रा ो भवित र त: ।

अधमाद प ष भागो भव य य र त: ॥ 304 ॥

यदधीते य जते य दाित यदचित ।

त य ष भागभा ाजा स य भवित र णात ॥ ् 305 ॥

र धमण भूतािन राजा ब यां धातयन ।्

यजतेऽहरहय ै: सह शतद णै: ॥ 306 ॥

योऽर बिलमाद े करं शु कं च पािथव: ।

ितभागं च द डं च स स ो नरकं जेत ॥ ् 307 ॥

<page num =174>

</page>

अर तारं राजानं बिलष भागहा रणम ।्

तमाहु: सवलोक य सम मलहारकम ॥ ् 308 ॥

अनपो तमयादं ना तकं व लु पकम ।्

अर तारम ारं नृपं व ादधोगितम ॥ ् 309 ॥

अधािमकं िभ यायैिनगृ या य त: ।

िनरोधनेन ब धेन व वधेन बधेन च ॥ 310 ॥

िन हेण ह पापानां साधूनां सं हेण च ।

जातय इवे यािभ: पूय ते सततं नृपा: ॥ 311 ॥

त यं भुणा िन यं पतां काियणां नणृाम ।्

बालवृ दातुराणां च कुवता हतमा मन: ॥ 312 ॥

य: ो मषय यात तेनं वग मह यते ।

य वै या न मते नरकं तेन ग छित ॥ 313 ॥

राजा तेनेन ग त यो मु केशेन धावता ।

आच ाणेन त तेयमेवंकमा म शािध माम ॥ ् 314 ॥

क धेनादाय मुसलं लगुडं वाऽ प खा दरम ।्

श ं चोभयत ती णामायसं द डमेव वा ॥ 315 ॥

(गृह वा मुसलं राजा सकृ द या ु तं वयम ।्

वधेन शु यते तेनो ा ण तपसैव वा ॥ 22 ॥)

शासना ा वमो ा ा तेन: तेया मु यते ।

अशािस वा तु तं राजा तेन या नोित क बषम ॥ ् 316 ॥

अ नादे ूणहा मा ट प यौ भायापचा रणी ।

गुरौ िश य या य तेनो राजिन क बषम ॥ ् 317 ॥

<page num =175>

</page>

राजिभ: कृतद डा तु कृ वा पापािन मानवा: ।

िनमला: वगमाया त स त: सुकृितनो यथा ॥ 318 ॥

य तु र जुं घटं कूपा दरे ा च य: पाम ।्

स द डं ा नुया माषं त च त म समाहरेत ॥ ् 319 ॥

धा यं दश य: कु भे यो हरतोऽ यािधकं वध: ।

शेषेऽ येकादशगुणं दा य त य च त दनम ॥ ् 320 ॥

तथा ध रममेयानां शताद यिधके वध: ।

सुवणरजताद नामु मानां च वाससाम ॥ ् 321 ॥

प चाशत व यिधके ह त छेदनिम यते ।

शेषे वेकादशगुणं मू या डं क पयेत ॥ ् 322 ॥

पु षाणां कुलीनानां नार णां च वशेषत: ।

मु यानां चैव र ानां हरणे वधमहित ॥ 323 ॥

महापशूनां हरणे श णामौषध य च ।

कालमासा काय च द डं राजा क पयेत ॥ ् 324 ॥

गोषु ा णसं थासु छू रकाया भेदने ।

पशूनां हरणे चैव स : काय ऽधपा दक: ॥ 325 ॥

सू कापास क वानां गोमय य गुड य च ।

द न: ीर य त य पानीय य तृण य च ॥ 326 ॥

वेणुवैदलभा डानां लवणानां तथैव च ।

मृ मयानां च हरणे मृदो भ मन एव च ॥ 327 ॥

म यानां प णां चैव तैल य च घृत य च ।

मांस य मधुन ैव य चा य पशुसंभवम ॥ ् 328 ॥

<page num =176>

</page>

अ येषां चैवमाद नाम ानामोदन य च ।

प वा नानां च सवषां त मू या गुणो दम: ॥ 329 ॥

पु पेषु ह रते धा ये गु मव लीनगेषु च ।

अ ये वप रपूतेषु द ड: या प चकृ णल: ॥ 330 ॥

प रपूतेषु धा येषु शाकमूलफलेषु च ।

िनर वये शतं द ड: सा वयेऽधशतं दम: ॥ 331 ॥

या साहसं व वयव सभं कम य कृतम ।्

िनरव यं भवे तेयं वाप ययते च यत ॥ ् 332 ॥

य वेता युप लु ािन या ण तेनये नर: ।

तमा ं द डये ाजा य ा न ंचोरये हात ॥ ृ ् 333 ॥

येन येन यथा गेन तेनो नृषु वचे ते ।

त देव हरे य यादेशाय पािथव: ॥ 334 ॥

पताचाय: सु माता भाया पु : पुरो हत: ।

नाद डयो नाम रा ोऽ त य: वधम न ित ित ॥ 335 ॥

काषापणं भवे डयो य ा य: ाकृतो जन: ।

त राजा भवे डय: सह ािमित धारणा ॥ 336 ॥

अ ापा ं तु शू य तेये भवित क बषम ।्

षोडशैव तु वै य य ा ंश य य च ॥ 337 ॥

वान प यं मूलफलं दाव यथ तथैव च ।

तृणं च गो यो ासाथम तेयं मनुर वीत ॥ ् 339 ॥

योऽद ादाियनो ह ता ल सेत ा णो धनम ।्

याजना यापनेना प यथा तेन तथैव स: ॥ 340 ॥

<page num =177>

</page>

जोऽ वग: ीणवृ वा व ू े च मूलके ।

आददान: पर े ा न द डं दातुमहित ॥ 341 ॥

असं दतानां संदाता सं दतानां च मो क: ।

दासा रथहता च ा : या चोर क बषम ॥ ् 342 ॥

अनेन विधना राजा कुवाण: तेनिन हम ।्

यशोऽ म ा नुया लोके े य चानु मं सुखम ॥ ् 343 ॥

ऐ ं थानमिभ े सुयश ा यम ययम ।्

नोपे ेत णम प राजा साहिसकं नरम ॥ ् 344 ॥

वा द ा करा चैव द डेनैव च हंसतु : ।

साहस य नर: कता व ेय: पापकृ म: ॥ 345 ॥

न िम कारणा ाजा वपुला ा धनागमात ।्

समु सृजे साहिसका सवभूतभयावहान ॥ ् 347 ॥

श ं जाितिभ ा ं धम य ोप यते ।

जातीनां च वणानां व लवे कालका रते ॥ 348 ॥

आ मन प र ाणे द णानां च संगरे ।

ी व ा युपप ौ च न धमण न द यित ॥ ु 349 ॥

गु ं वा बालवृ दौ वा ा णं वा बह ुतम ।ु ्

आतताियनमाया तं ह यादेवा वचारयन ॥ ् 350 ॥

(अ नदो गरद ैव श पा णधनापह: ।

े दारहर ैव षडेते ातताियन: ॥ 23 ॥

उ तािस वषा न यां शापो तकर तथा ।

आथवणेन ह ता च पशुन ा प राजिन ॥ 14 ॥

<page num =178>

</page>

भाया र थापहार च र ा वेषणत पर: ।

एवमा ा वजानी सवानेवातताियन: ॥ 25 ॥)

नातताियवधे दोषो ह तुभवित क न ।

काशं वा काशं वा म यु तं म युमृ छित ॥ 351 ॥

परदारािभमशष ु वृ ा नृ मह पित: ।

उ ेजनकरैद डै छ निय वा वासयेत ॥ ् 352 ॥

त समु थो ह लोक य जायते वणसंकर: ।

येन मूलहरोऽधम: सवनाशाय क पते ॥ 353 ॥

पर य प या पु ष: संभाषां योजय ह: ।

पूवमा ा रतो दोष:ै ा नुया पूवसाहसम ॥ ् 354 ॥

य वना ा रत: पूवमिभभाषेत कारणात ।्

न दोषं ा नुया कंिच न ह त य यित म: ॥ 355 ॥

पर यं योऽिभवदे ीथऽर ये वनेऽ प वा ।

नद नां वा प संभेदे स सं हणमा नुयात ॥ ् 356 ॥

उपचार या केिल: पश भूषणवाससाम ।्

सह ख वासनं चैव सव सं हण ं मृतम ॥ ् 357 ॥

यं पृशेददेशे य: पृ ो वा मषये या ।

पर पर यानुमते सव सं हणं मृतम ॥ ् 358 ॥

(कामािभपाितनी यातु नरं वयमुप जेत ।्

रा ा दा ये िनयो या सा कृ वा त ोषघोषणम ॥ ् 26 ॥)

अ ा ण: सं हणे ाणा तं द डमहित ।

चतुणाम प वणानां दारा र यतमा: सदा ॥ 359 ॥

<page num =179>

</page>

िभ ुका ब दन ैव द ता: कारव तथा ॥

संभाषणं सह ीिभ: कुयुर ितवा रता: ॥ 260 ॥

न संभाषां पर ीिभ: ित ष द: समाचरेत ।्

िन ष दो भाषमाण तु सुवण द डमहित ॥ 361 ॥

नैष चारणदारेषु विधना मोपजी वषु ।

स जय त ह ते नार िनगूढा ारय त च ॥ 362 ॥

कंिचदेव तु दा य: या संभाषां तािभराचरन ।्

ै यासु चैकभ ासु रह: जतासु च ॥ 363 ॥

योऽकामां दषये क यां स स ो वधमहित ।ू

सकामां दषयं तु यो न वधं ा नुया नरू : ॥ 364 ॥

क यां भज तीमु कृ ं न कंिचद प दापयेत ।्

जघ यं सेवमानां तु संयतां वासये हे ॥ ृ 365 ॥

उ मां सेवमान तु जघ यो वधमहित ।

शु कं द ा सेवमान: समािम छे पता य द ॥ 366 ॥

अिभष तु य: क यां कुया पण मानव: ।

त याशु क य अ गु यौ द डं चाहित ष शतम ्॥ 367 ॥

सकामां दषयं तु यो ना गुिल छेदमा नुयात ।ू ्

शतं तु दमं दा य: स ग विनवृ ये ॥ 368 ॥

क यैव क यां या कुया या: या शतो दम: ।

शु कं च गुणं द ा छफा ैवा नुया श ॥ 369 ॥

या तु क यां कुया ी सा म ो मौ डयमहित ।

अ गु योरेव वा छेदं खरेणो हनं तथा ॥ 370 ॥

<page num =180>

</page>

भतारं ल घये ा तु ी ाितगुणद पता ।

तां िभ: खादये ाजा सं थाने बहसं थते ॥ ु 371 ॥

पुमांसं दाहये पापं शयने त आयसे ।

अ याद यु का ािन त द ेत पापकृत ॥ ् 372 ॥

संव सरािभश त य द य गुणो दमु : ।

ा यया सह संवासे चा डा या तावदेव तु ॥ 373 ॥

शू ो गु मगु ं वा ैजातं वणमावसन ।्

अगु म गसव वैगु ं सवण ह यते ॥ 374 ॥

वै य: सव वद ड: या संव सरिनरोधत: ।

सह ं यो द डयो मौ डयं मू ेण चाहित ॥ 375 ॥

ा णीं य गु ां तु ग छेतां वै यपािथवौ ।

वै यं प चशतं कुया यं तु सहि णम ॥ ् 376 ॥

उभाव प तु तावेव ा या गु या सह ।

व लुतौ शू व डयौ द ध यौ वा कटा नना ॥ 377 ॥

सह ं ा णो द डयो गु ां व ां बला जन ।्

शतािन प च द डय: या द छ या सह संगत: ॥ 378 ॥

मौ डयं ाणा तको द डो ा ण य वधीयते ।

इतरेषां तु वणानां द ड: ाणा तको भवेत ॥ ् 379 ॥

न जातु ा णं ह या सवपापे व प थतम ।्

रा ादेनं ब ह: कुया सम धनम तम ्॥ 380 ॥

न ा णवधा यानधम व ते भु व ।ू

त माद य वधं राजा मनसाऽ प न िच तयेत ॥ ् 381 ॥

<page num =181>

</page>

वै य े यां गु ां वै यां वा यो जेत ।्

यो ा यामगु ायां ताबुभौ द डमहत: ॥ 382 ॥

( यां चैव वै यां च गु ां तु ा णो जन ।्

न मू मु ड: कत यो दा य तू मसाहसम ॥ ् 27 ॥)

सह ं ा णो द डं दा यो गु े तु ते जन ।्

शू ायां य वशो: साह ो वै भवे म: ॥ 383 ॥

यायामगु ायां वै ये प चशतं दम: ।

मू ेण मौ डयिम छे ु यो द डमेव वा ॥ 384 ॥

अगु े यावै ये शू ां वा ा णो जन ।्

शतािन प च द डय: या सह ं व यज यम ॥ ् 385 ॥

(शू ो प नांशपापीया नवै मु येत क बषात ।्

ते यो द डा तं यं न कोशे सं वेशयेत ॥ ् 28 ॥

अया जकं तु त ाजा द ा तकवेतनम ।ृ ्

यथाद डगतं व ं ा णे य तु लंभयेत ॥ ् 29 ॥

भाया पुरो हत तेना ये चा ये त धा जना: ॥ 30 ॥)

य य तेन: पुरे ना त ना य ीगो न द वाक ।ु ्

न साहिसकद ड नौ स राजा श लोकभाक ॥ ् 386 ॥

एतेषां िन हो रा : प चानां वषये वके ।

सा ा यकृ सजा येषु लोके चैव यश कर: ॥ 387 ॥

ऋ वजं य यजे ा यो या यं च व यजे द ।

श ं कम यद ं च तयोद डु : शतं शतम ॥ ् 388 ॥

न माता न पता न ी न पु यागमहित ।

<page num =182>

</page>

यज नपिततानेतान रा ा द डय् : शतािन ष ॥ 389 ॥

आ मेषु जातीना ंकाय ववदतां िमथ: ।

न व ूया नृपो धम िचक ष हतमा मन: ॥ 390 ॥

यथाहमेतान य य ा ण:ै सह पािथव: ।

सां वेन शम यादौ वधम ितपादयेत ॥ ् 391 ॥

ाितवे यानुवे यौ च क याणे वंशित जे ।

अहावभोजय व ो द डमहित माषकम ॥ ् 392 ॥

ो य: ो यं साधंु भूितकृ ये वभोजयन ।्

तद नं गुणं दा यो हर यं चैव माषकम ॥ ् 393 ॥

अ धो जड: पीठसप स या थ वर य: ।

ो येषूपकुव न दा या: केनिच करम ॥ ् 394 ॥

ो यं यािधताथ च बालवृ दाव क चनम ।्

महाकुलीनमाय च राजा संपूजये सदा ॥ 395 ॥

शा मलीफलके णे नेिन या नेजक: शन:ै ।

न च वासांिस वासोिभिनहरे न च वासयेत ॥ ् 396 ॥

त तुवायो दशपलं द ादेकपलािधकम ।्

अतोऽ यथा वतमानो दा या ादशकं दमम ॥ ् 397 ॥

शु क थानेषु कुशला: सवप य वच णा: ।

कुयरुध यथाप यं ततो वंशं नृपो हरेत ॥ ् 398 ॥

रा : यातभा डािन ित ष दािन यािन च ।

तािन िनहरतो लोभा सवहारं हरे नृप: ॥ 399 ॥

<page num =183>

</page>

शु क थानं प रहर नकाले य व यी ।

िम यावाद च सं याने दा योऽ गुणम ययम ॥ ् 400 ॥

आगमं िनगमं थानं तथा वृ द यावुभौ ।

वचाय सवप यानां कारये य व यौ ॥ 401 ॥

प चरा े प चरा े प े प ेऽथवा गते ।

कुव त चैषां य मघसं थापनं नृप: ॥ 402 ॥

तुलामानं ितमानं सव च या सुल तम ।्

ष सु ष सु च मासेषु पुनरेव पर येत ॥ ् 403 ॥

पणं यानं तरे दा यं पौ षोऽधपणं तरे ।

पादं पशु यो ष च पादाध र क: पुमान ॥ ् 404 ॥

भा डपूणािन यानािन ताय दा यािन सारत: ।

र भा डािन य कंिच पुमांस ाप र छदा: ॥ 405 ॥

द घा विन यथादेशं यथाकालं तरौ भवेत ।्

नद तीरेषु त ा समु े ना त ल णम ॥ ् 406 ॥

गिभणी तु मासा द तथा जतो मुिन: ।

ा णा िल गन ैव न दा या ता रकं तरे ॥ 407 ॥

य ना व कंिच ाशानां वशीयतापराधत: ।

त ाशैरेव दात यं समाग य वत ऽशत: ॥ 408 ॥

एष नौयाियनामु ो यवहार य िनणय: ।

दाशापराधत तोये दै वके ना त िन ह: ॥ 409 ॥

वा ण यं कारये ै यं कुसीदं कृ षमेव च ।

पशूनां र णं चैव दा यं शू ं ज मनाम ॥ ् 410 ॥

<page num =184>

</page>

यं चैव वै यं च ा णो वृ किशतौ ।

बभृयादानृशं येन वािन कमा ण कारयन ॥ ् 411 ॥

दा यं तु कारयँ लोभा ा ण: सं कृता जान ।्

अिन छत: ाभव या ा ा द डय: शतािन ष ॥ 412 ॥

शू ं तु कारये ा यं तम तमेव वा ।

दा यायैव ह सृ ोऽसौ ा ण य वयंभुवा ॥ 413 ॥

न वािमना िनसृ ोऽ प शू ो दा या मु यते ।

िनसगजं ह त य क त मा दपोहित ॥ 414 ॥

वजा तो भ दासो गृहज: तद मौ ।

पै को द डदास स ैते दासयोनय: ॥ 415 ॥

भाया पु दास य एवाधना: मृता: ।

य े समिधग छ त य य ते त य त दनम ॥ ् 416 ॥

व धं ा ण: शू ा योपादानमाचरेत ।्

न ह त या त कंिच वं भतृहायधनो ह स: ॥ 417 ॥

वै यशू ौ य ेन वािन कमा ण कारयेत ।्

तौ ह युतौ वकम य: ोभयेतािमदं जगत ॥ ् 418 ॥

अह यह यवे ेत कमा ता वाहनािन च ।

आय ययौ च िनयतावाकरा कोशमेव च ॥ 419 ॥

एवं सवािनमा ाजा यवहारा समापयन ।्

यपो क बषं सव ा नोित परमां गितम ॥ ् 420 ॥

॥ इित मानवे धमशा े भृगु ो ायां सं हतायां अ मोऽ याय: ॥ 8 ॥< /mUla>

<page num =185>

</page>

नवमोऽ याय:

< mUla>पु ष य या ैव धम व मिन ित तो: ।

संयोगे व योगे च धमा व यािम शा तान ॥् 1 ॥

अ वत ा: य:काया: पु षै: वै दवािनशम ।्

वषयेषु च स ज य: सं था या आ मनो वशे ॥ 2 ॥

पता र ित कौमारे भता र ित यौवने ।

र त थ वरे पु ा न ी वात यमहित ॥ 3 ॥

कालेऽदाता पता वा यो वा य ानुपय पित: ।

मृते भत र पु तु वा यो मातुरर ता: ॥ 4 ॥

सू मे योऽ प स गे य: यो र या वशेषत: ।

यो ह कुलयो: शोकमावहेयुरर ता: ॥ 5 ॥

(भायायां र यमाणायां जा भवित र ता ।

जायां र यमाणायामा मा भवित र त: ॥ 1 ॥)

इमं ह सववणाना ंप य तो धममु मम ।्

यत ते र तंु भाया भतारो दबला अ प ॥ ु 6 ॥

वां सूितं च र ं च कुलमा मानमेव च ।

वं च धम य ेन जायां र ह र ित ॥ 7 ॥

पितभाया सं व य गभ भू वेह जायते ।

जायाया त द जाया वं यद यां जायते पुन: ॥ 8 ॥

या शं भजते ह ी सुतं सूते तथा वधम ।्

त मा जा वशु दयथ यं र े य त: ॥ 9 ॥

न क ो षत: श : स प रर तुम ।्

<page num =186>

</page>

एतै पाययोगै तु श या ता: प रर तुम ॥ ् 10 ॥

अथ य सं हे चैनां यये चैवं िनयोजयेत ।्

शौचे धमऽ नप यां च पा रणा य वे णे ॥ 11 ॥

अर ता गृहे दा: पु षैरा का रिभ: ।

आ मानमा मना या तु र ेयु ता: सुर ता: ॥ 12 ॥

पानं दजनसंसगु : प या च वरहोऽटनम ।्

व नोऽ यगेहवास नार संदषणािन ष ॥ ू 13 ॥

नैता पं पर ते नासां वयिस सं थित: ।

सु पं वा व पं वा पुमािन येव भु जते ॥ 14 ॥

प या चलिच ा च नै ने ा च वभावत: ।

र ता य तोऽपीह भतृ वेता वकुवते ॥ 15 ॥

एवं वभावं ा वासां जापितिनसगजम ।्

परमं य माित े पु षो र णं ित ॥ 16 ॥

श यासनमलंकारं कामं ोधमनाजवम ।्

ोहभावं कुचया च ी यो मनुरक पयत ॥ ् 17 ॥

ना त ीणां या म ै रित धम यव थित: ।

िन र या म ा योऽनृतिमित थित: ॥ 18 ॥

तथा च ुतयो ब यो िनगीता िनगमे व प ।

वाल यपर ाथ तासां शृणुत िन कृती: ॥ 19 ॥

य मे माता लुलुभे वचर यपित ता ।

त मे रेत: पता वृ ािम य यैत नदशनम ॥ ् 20 ॥

<page num =187>

</page>

याय यिन ं य कंिच पा ण ाह य चेतसा ।

त यैष यिभचार य िन व: स यगु यते ॥ 21 ॥

या गुणेन भ रा ी संयु येत यथा विध ।

ता गुणा सा भवित समु ेणेव िन नगा ॥ 22 ॥

अ माला विस ेन संयु ाऽधमयोिनजा ।

शार गी म दपालेन जगामा यहणीयताम ॥ ् 23 ॥

एता ा या लोकेऽ म नपकृ सूतय: ।

उ कष यो षत: ा ा: वै: वैभतृगुण:ै शुभ:ै ॥ 24 ॥

एषो दता लोकया ा िन यं ीपुंसयो: शुभा ।

े येह च सुखोदका जाधमा नबोधत ॥ 25 ॥

जनाथ महाभागा: पूजाहा गृहद य: ।

य: ि य गेहेषु न वशेषोऽ त क न ॥ 26 ॥

उ पादनमप य य जात य प रपालनम ।्

यहं लोकया ाया: य ं ीिनब धनम ॥ ् 27 ॥

अप यं धमकाया ण शु ूषा रित मा ।

दाराधीन तथा वग: पतृणामा मन ह ॥ 28 ॥

पितं या नािभचरित मनोवा देहसंयता ।

सा भतृलोकाना नोित स : सा वीित चो यते ॥ 29 ॥

यिभचारा ु भतु: ी लोके ा नोित िन ताम ।्

सृगालयोिनं चा नोित पापरोगै पीडयते ॥ 30 ॥

पु ं यु दतं स : पूवजै मह षिभ: ।

व ज यिममं पु यमुप यासं िनबोधत ॥ 31 ॥

<page num =188>

</page>

भतु: पु ं वजान त ुित ैधं तु भत र ।

आह पादकं केिचदपरे े णं वदु :ु ॥ 32 ॥

े भूता मृता नार बीजभूत: मृत: पुमान ।्

े बीजसमायोगा संभव: सवदे हनाम ॥ ् 33 ॥

विश ं कु िच जं ीयोिन वेव कु िचत ।्

उभयं तु समं य सा सूित: श यते ॥ 34 ॥

बीज य चैव यो या बीजमु कृ मु यते ।

सवभूत सूित ह बीजल णल ता ॥ 35 ॥

या शं तू यते बीजं े े कालोपपा दते ।

ता ोहित त म बीजं वै य जतं गुणै: ॥ 36 ॥

इयं भूिम ह भूतानां शा ती योिन यते ।

न च योिनगुणा कां जं पु यित पु षु ॥ 37 ॥

भूमाव येककेदारे कालो ािन कृषीबलै: ।

नाना पा ण जाय ते बीजानीह वभावत: ॥ 38 ॥

ीहय: शालयो मु ा तला माषा तथा यवा: ।

यथाबीजं रोह त लशुनानी व तथा ॥ 39 ॥

अ यद ं जातम य द येत नोपप ते ।ु

उ यते य द य जं त देव रोहित ॥ 40 ॥

त ा ेन वनीतेन ान व ानवे दना ।

आयु कामेन व यं न जातु परयो षित ॥ 41 ॥

अ गाथा वायुगीता: क तय त पुरा वद: ।

यथा बीजं न व यं पुंसा परप र हे ॥ 42 ॥

<page num =189>

</page>

न यतीषुयथा व द: खे व दमनु व दयत: ।

तथा न यित वै ं बीजं परप र हे ॥ 43 ॥

पृथोरपीमां पृिथवीं भाया पूव वदो वदु: ।

थाणु छेद य केदारमाहु: शा यवतो मृगम ॥ ् 44 ॥

एतावानेव पु षो य जायाऽऽ मा जेित ह ।

व ा: ाह तथा चैत ो भता सा मृता गना ॥ ु 45 ॥

न िन य वसगा यां भतुभाया वमु यते ।

एवं धम वजानीम: ा जापितिनिमतम ॥ ् 46 ॥

सकृदंशो िनपतित सकृ क या द यते ।

सकृदाह ददानीित ी येतािन सतां सकृत ॥ ् 47 ॥

यथा गोऽ ो दासीषु म ह यजा वकासु च ।

नो पादक: जाभागी तथैवा या गना व प ॥ 48 ॥

येऽ े णो बीजव त: पर े वा पण: ।

ते वै स य य जात य न लभ ते फलं विचत ॥ ् 49 ॥

यद यगोषु वृषभो व सानां जनये छतम ्।

गोिमनामेव ते व सा मोघं क दतमाषभम ॥ ् 50 ॥

तथैवा े णो बीजं पर े वा पण: ।

कुव त े णामथ न बीजी लभते फलम ॥ ् 51 ॥

फलं वनिभसंधाय े णां बी जनां तथा ।

य ं े णामथ बीजा ोिनगर यसी ॥ 52 ॥

या युपगमा वेत जाथ य द यते ।

त येह भािगनौ ौ बीजी े क एव च ॥ 53 ॥

<page num =190>

</page>

ओघवाता तं बीजं य य े े रोहित ।

े क यैव त जं न व ा लभते फलम ॥ ् 54 ॥

एष धम गवा य दा यु ाजा वक य च ।

वहंगम हषीणां च व ेय: सवं ित ॥ 55 ॥

एत : सारफ गु वं बीजयो यो: क िततम ।्

अत: परं व यािम यो षतां धममाप द ॥ 56 ॥

ातु य य भाया या गु प यनुज य सा ।

यवीयस तु या भाया नुषा ये य सा मृता ॥ 57 ॥

ये ो यवीयसो भाया यवीया वा ज यम ।्

पिततौ भवतो ग वा िनयु ाव यनाप द ॥ 58 ॥

देवरा ा स प डा ा या स या गयु या ।

जे सतािधग त या संतान य प र ये ॥ 59 ॥

वधवायां िनयु तु घृता ो वा यतो िनिश ।

एकमु पादये पु ं न तीयं कथंचन ॥ 60 ॥

तीयमेके जनं म य ते ीषु त द: ।

अिनवृतं िनयोगाथ प य तो धमत तयो: ॥ 61 ॥

वधवायां िनयोगाथ िनवृ े तु यथा विध ।

गु व च नुषाव च वतयातां पर परम ॥ ् 62 ॥

िनयु ौ यौ विधं ह वा वतयातां तु कामत: ।

तावुभौ पिततौ यातां नुषागगु त पगौ ॥ 63 ॥

ना य म वधवा नार िनयो या जाितिभ: ।

अ य म ह िनयु जाना धम ह य:ु सनातनम ॥ ् 64 ॥

<page num =191>

</page>

नो ा हकेषु म ेषु िनयोग: क यते विचत ।्

न ववाह वधावु ं वधवावेदनं पुन: ॥ 65 ॥

अयं जै ह व : पशुधम वग हत: ।

मनु याणाम प ो ो वेने रा यं शासित ॥ 66 ॥

स मह म खलां भु ज ाज ष वर: पुरा ।

वणानां संकरं च े कामोपहतचेतन: ॥ 67 ॥

तत: भृित यो मोहा मीतपितकां यम ।्

िनयोजय यप याथ तं वगह त साधव: ॥ 68 ॥

य या ि येत क याया वाचा स ये कृते पित: ।

तामनेन वधानेन िनजो व देत देवर: ॥ 69 ॥

यथा व यिधग यैनां शु लव ां शुिच ताम ।्

िमथो भजेता सवा सकृ सकृ तावृतौ ॥ 70 ।

न द वा क यिच क यां पुनद ा च ण: ।

द वा पुन: य छ ह ा नोित पु षानृतम ॥ ् 71 ॥

विधव ितगृ ा प यजे क यां वग हताम ्।

यािधतां व द ां वा छ ना चोपपा दताम ॥ ु ् 72 ॥

य तु दोषवतीं क यामना यायोपपादयेत ।्

त य त तथं कुया क यादातुदरा मनु : ॥ 73 ॥

वधाय वृ ं भायाया: वसे कायवा नर: ।

अवृ क षता ह ी द ये थितम य प ॥ ु 74 ॥

वधाय ो षते वृ ं जीवे नयममा थता ।

ो षते व वधायैव जीवे छ पैरग हतै: ॥ 75 ॥

<page num =192>

</page>

ो षतो धमकायाथ ती योऽ ौ नर: समा: ।

व ाथ ष यशोऽथ वा कामाथ ीं तु व सरान ॥ ् 76 ॥

संव सरं ती ेत ष तीं यो षतं पित: ।

ऊ व संव सरा वेनां दायं वा न संवसेत ॥ ् 77 ॥

अित ामे म ं या म ं रोगातमेव वा ।

सा ी मासा प र या या वभूषणप र छदा ॥ 78 ॥

उ म ं पिततं लीबमबीजं पापरोिगणम ।्

न यागोऽ त ष या न च दायापवतनम ॥ ् 79 ॥

म पासाधुवृ ा च ितकूला च या भवेत ।्

यािधता वािधवे या हं ाथ नी च सवदा ॥ 80 ॥

ब या मेऽिधवे ा दे दशमे तु मृत जा ।

एकादशे ीजननी स व यवा दनी ॥ 81 ॥

या रोिगणी या ु हता संप ना चैव शीलत: ।

सानु ा यािधवे या नावमा या च क हिचत ॥ ् 82 ॥

अिध व ना तु या नार िनग छे षता गृहात ।ु ्

सा स : संिनरो द या या या वा कुलसंिनधौ ॥ 83 ॥

ित ष दा प चे ा तु म म युदये व प ।

े ासमाजं ग छे ा सा द डया कृ णलािन ष ॥ 84 ॥

य द वा ापरा ैव व देर यो षतो जा: ।

तासां वण मेण या यै यं पूजा च वे म च ॥ 85 ॥

भतु: शर रशु ूषां धमकाय च नै यकम ।्

वा चैव कुया सवषां ना वजाित: कथंचन ॥ 86 ॥

<page num =193>

</page>

य तु त कारये मोहा सजा या थतयाऽ यया ।

यथा ा णचा डाल: पूव तथैव स: ॥ 87 ॥

उ कृ ायािभ पाय वराय स शाय च ।

अ ा ाम प तां त मै क यां द ा था विध ॥ 88 ॥

( य छे न नकां क यामृतुकालभया वत: ।

ऋतुम यां ह ित यामेनो दातारमृ छित ॥ 2 ॥)

काममारणा े गृहे क यतुम य प ।

न चैवैनां य छे ु गुणह नाय क हिचत ॥ ् 89 ॥

ी ण वषा युद ेत कुमायृतुमती सती ।

ऊ व तु कालादेत मा देत स शं पितम ॥ ् 90 ॥

अद यमाना भतारमिधग छे द वयम ।्

नैन: कंिचदवा नोित न च यं सािधग छित ॥ 91 ॥

अलंकारं नादद त प यं क या वयंवरा ।

मातृकं ातृद ं वा तेना या द तं हरेत ॥ ् 92 ॥

प े न द ा छु कं तु क यामृतुमतीं हरन ।्

स ह वा यादित ामे तूनां ितरोधनात ॥ ् 93 ॥

ंश ष हे क यां ां ादशवा षक म ।्

य वष ऽ वषा वा धम सीदित स वर: ॥ 94 ॥

देवद ां पितभाया व दते ने छया मन: ।

तां सा वीं बभृया न यं देवानां यमाचरन ॥ ् 95 ॥

जनाथ य: सृ ा: संतानाथ च मानवा: ।

त मा साधारणो धम: ुतौ प या सहो दत: ॥ 96 ॥

<page num =194>

</page>

क यायां द शु कायां ि येत य द शु कद: ।

देवराय दात या य द क यानुम यते ॥ 97 ॥

आदद त न शू ोऽ प शु कं द हतरं ददन ।ु ्

शु कं ह गृ कु ते छ नं द हतृ व यम ॥ ु ् 98 ॥

एत ु न परे च ु नापरे जातु साधव: ।

यद य य ित ाय पुनर य य द यते ॥ 99 ॥

नानुशु ुम जा वेत पूव व प ह ज मसु ।

शु कसं ेन मू येन छ नं द हतृ व यम ॥ ु ् 100 ॥

अ यो य या यिभचारो भवेदामरणा तक: ।

एष धम: समासेन ेय: ीपुंसयो: पर: ॥ 101 ॥

तथा िन यं यतेयातां ीपुंसौ तु कृत यौ ।

यथा नािभचरेतां तौ वयु ा वतरेतरम ॥ ् 102 ॥

एष ीपुंसयो ो धम वो रितसं हत: ।

आप प य ाि दायभागं िनबोधत ॥ 103 ॥

ऊ व पतु मातु समे य ातर: समम ।्

भजेर पैतृकं र थमनीशा ते ह जीवतो: ॥ 104 ॥

ये एव तु गृ या प यं धनमशेषत: ।

शेषा तमुपजीवेयुयथैव पतरं तथा ॥ 105 ॥

ये ेन जातमा ेण पु ी भवित मानव: ।

पतृणामनृण ैव स त मा सवमहित ॥ 106 ॥

य म नृणं संनयित येन चान यम ुते ।

स एव धमज: पु : कामजािनतरा वद:ु ॥ 107 ॥

<page num =195>

</page>

पतेव पालये पु ा ये ो ातृ यवीयस: ।

पु व चा प वतर ये े ात र धमत: ॥ 108

ये : कुलं वधयित वनाशयित वा पुन: ।

ये : पू यतमो लोके ये : स रग हत: ॥ 109 ॥

यो ये ो ये वृ : या मातेव स पतेव स: ।

अ ये वृ य तु या स संपू य तु ब धुवत ॥ ् 110 ॥

एवं सह वसेयुवा पृथ वा धमका यया ।

पृथ ववधते धम त मा द या पृथक या ॥ ् 111 ॥

ये य वंश उ दार: सव या च य रम ।्

ततोऽध म यम य या ुर यं तु यवीयस: ॥ 112 ॥

ये ैव किन संहरेतां यथो दतम ।्

येऽ ये ये किन ा यां तेषां या म यमं धनम ॥ ् 113 ॥

सवषां धनजातानामादद ता यम ज: ।

य च साितशयं कंिच शत ा नुया रम ॥ ् 114 ॥

उ दारो न दश व त संप नानां वकमसु ।

य कंिचदेव देयं तु यायसे मानवधनम ॥ ् 115 ॥

एवं समु तो दारे समानंशा क पयेत ।्

उ दारेऽनु ते वेषािमयं यादंशक पना ॥ 116 ॥

एकािधकं हरे ये : पु ोऽ यध ततोऽनुज: ।

अंशमंशं यवीयांस इित धम यव थत: ॥ 117 ॥

वे य ऽशे य तु क या य: द ु ातर: पृथक ।्

वा वादंश चतुभागं पितता: युर द सव: ॥ 118 ॥

<page num =196>

</page>

अजा वकं सैकशफं न जातु वषमं भजेत ।्

अजा वकं तु वषमं ये यैव वधीयते ॥ 119 ॥

यवीया ये भायायां पु मु पादये द ।

सम त वभाग: या दित धम यव थत: ॥ 120 ॥

उपसजनं धान य धमतो नोपप ते ।

पता धानं जने त मा दमण तं भजेत ॥ ् 121 ॥

पु : किन ो ये ायां किन ायां च पूवज: ।

कथं त वभाग: या दित चे संशयो भवेत ्॥ 122 ॥

एकं वृषभमु दारं संहरेत स पूवज: ।

ततोऽपरे ये वृषा तदनानां वमातृतू : ॥ 123 ॥

ये तु जातो ये ायां हरे षभषोडशाृ : ।

तत: वमातृत: शेषा भजेर नित धारणा ॥ 124 ॥

स श ीषु जातानां पु ाणाम वशेषत: ।

न मातृतो यै यम त ज मतो यै यमु यते ॥ 125 ॥

ज म ये ेन चा ानं सु या व प मृतम ।्

यमयो ैव गभषु ज मतो ये ता मृता ॥ 126 ॥

अपु ोऽनेन विधना सुतां कुव त पु काम ।्

यदप यं भवेद यां त मम या वधाकरम ॥ ् 127 ॥

(अ ातृकां दा यािम तु यं क यामलकृंताम ।्

अ यां यो जायते पु : स मे पु ो भवे दित ॥ 3 ॥)

अनेन तु वधानेन पुरा च े ऽथ पु का ।

ववृ दयथ ववंश य वयं द : जापित: ॥ 128 ॥

<page num =197>

</page>

ददौ स दश धमाय क यपाय योदश ।

सोमाय रा े स कृ य ीता मा स वंशितम ॥ ् 129 ॥

यथैवा मा तथा पु : पु ेण द हता समा ।ु

त यामा मिन ित यां कथम यो धनं हरेत ॥ ् 130 ॥

मातु तु यौतकं य या कुमार भाग एव स: ।

दौ ह एव च हरेदपु या खलं धनम ॥ ् 131 ॥

दौ ह ो खलं र थमपु य पतुहरेत ।्

स एव द ा ौ प डौ प े मातामहाय च ॥ 132 ॥

पौ दौ ह योल के न वशेषोऽ त धमत: ।

तयो ह माता पतरौ संभूतौ त य देहत: ॥ 133 ॥

पु कायां कृतायां तु य द पु ोऽनु जायते ।

सम त वभाग: या ये ता ना त ह ि या: ॥ 134 ॥

अपु ायां मृतायां तु पु कायां कथंचन ।

धनं त पु काभता हरेतैवा वचारयन ॥ ् 135 ॥

अकृता वा कृता वा प यं व दे स शा सुतम ।्

पौ ी मातामह तेन द ा प डं हरे दनम ॥ ् 136 ॥

पु ेण लोका जयित पौ ेणान यम ुते ।

अथ पु य पौ ेण न या नोित व पम ॥ ् 137 ॥

पुंना नो नरका मा ायते पतरं सुत: ।

त मा पु इित ो : वयमेव वयंभुवा ॥ 138 ॥

पौ दौ ह योल के वशेषो नोपप ते ।

दौ ह ोऽ प मु ैनं संतारयित पौ वत ॥ ् 139 ॥

<page num =198>

</page>

मातु: थमत: प डं िनवपे पु कासुत: ।

तीयं तु पतु त या तृतीयं त पतु: पतु: ॥ 140 ॥

उपप नो गुणै: सव: पु ो य य तु द म: ।

स हरेतैव त थं सं ा ोऽ य यगो त: ॥ 141 ॥

गो र थे जनियतुन हरे म: विचत ।्

गो र थानुग: प डो यपैित ददत: वधा ॥ 142 ॥

अिनयु ासुत ैव पु या देवरात ।्

उभौ तौ नाहतो भागं जारजातककामजौ ॥ 143 ॥

िनयु ायाम प पुमा नाया जातोऽ वधानत: ।

नैवाह: पैतृकं र थं पिततो पा दतो ह स: ॥ 144 ॥

हरे िनयु ायां जात: पु ो यथौरस: ।

े क य तु त जं धमत: सव स: ॥ 145 ॥

धनं यो वभृया ातुमृत य यमेव च ।

सोऽप यं ातु पा द ा यैव त दनम ॥ ् 146 ॥

या िनयु ा यत: पु ं देवरा ा यवा नुयात ।्

तं कामजम र थीयं वृथो प नं च ते ॥ 147 ॥

एत धानं व ेयं वभाग यैकयोिनषु ।

ब षु चैकजातानां नाना ीषु िनबोधत ॥ 148 ॥

ा ण यानुपू यण चत तु य द य: ।

तासां पु ेषु जातेषु वभागेऽयं विध: मृत: ॥ 149 ॥

क नाशो गोवृषो यानमलंकार वे म च ।

व यौ दा रकं देयमेकांश धानत: ॥ 150 ॥

<page num =199>

</page>

यंशं दाया दरे ो ावंशौ यासुत: ।

वै याज: साधमेवांशमंशं शू ासुतो हरेत ॥ ् 151 ॥

सव वा र थजातं त शधा प रक य च ।

ध य वभागं कुव त विधनानेन धम वत ॥ ् 152 ॥

चतुर ऽशा हरे ीनंशा यासुत: ।

वै यापु ो हरे यंशमंशं शू ासुतो हरेत ॥ ् 153 ॥

य प या ु स पु ोऽ यस पु ोऽ प वा भवेत ।्

नािधकं दशमा ा छू ापु ाय धमत: ॥ 154 ॥

ा ण य वशां शू ापु ो न र थभाक ।्

यदेवा य पता द ा देवा य धनं भवेत ॥ ् 155 ॥

समवणासु ये जाता: सव पु ा ज मनाम ।्

उ दारं यायसे द वा भजेर नतरे समम ॥ ् 156 ॥

शू य तु सवणव ना या भाया वधीयते ।

त यां जाता: समांशा: युय द पु शतं भवेत ॥ ् 157 ॥

पु ा ादश यानाह नृणां वायंभुवो मन:ु ।

तेषां ष ब धुदायादा: षडदायादबा धवा: ॥ 158 ॥

औरस: े ज ैव द : कृ म एव च ।

गूढो प नोऽप व द दायादा बा धवा ष ॥ 159 ॥

कानीन सहोढ त: पौनभव तथा ।

वयं द शौ षडदायादबा धवा: ॥ 160 ॥

या शं फलमा नोित कु लव:ै संतर जलम ।्

ता शं फलमा नोित कुपु :ै संतरं तम: ॥ 161 ॥

<page num =200>

</page>

य ेक र थनौ यातामौरस े जौ सुतौ ।

य य य पैतृकं र थं स त त नेतरृ : ॥ 162 ॥

एक एवौरस: पु : प य य वसुन: भु: ।

शेषाणामानृशं याथ द ा ु जीवनम ॥ ् 163 ॥

ष ं तु े ज यांशं द ा पैतृका दनात ।्

औरसो वभज दायं प यं प चममेव वा ॥ 164 ॥

औरस े जौ पु ौ पतृ र थ य भािगनौ ।

दशापरे तु मशो गो र थांशभािगन: ॥ 165 ॥

व े े सं कृतायां तु वयमु पादये द यम ।्

तमौरसं वजानीया पु ं थमक पतम ॥ ् 166 ॥

य त पज: मीत य लीब य यािधत य वा ।

वधमण िनयु ायां स पु : े ज: मृत: ॥ 167 ॥

माता पता वा द ातां यम : पु माप द ।

स शं ीितसंयु ं स ेयो द म: सुत: ॥ 168 ॥

स शं तु कुया ं गुणदोष वच णम ।्

पु ं पु गुणैयु ं स व ेय कृ म: ॥ 169 ॥

उ प ते गृहे य य न च ायेत क य स: ।

स गृहे गूढ उ प न त य या य त पज: ॥ 170 ॥

माता पतृ यामु सृ ं तयोर यतरेण वा ।

यं पु ं प रगृ यादप व द: स उ यते ॥ 171 ॥

पतृवे मिन क या तु युं पु ं जनये ह: ।

तं कानीनं वदे ना ना वोढु: क यासमु वम ॥ ् 172 ॥

<page num =201>

</page>

या गिभणी सं यते ाता ाता प वा सती ।

बोढु: स गभ भवित सहोढ इित चो यते ॥ 173 ॥

णीया वप याथ मा ा प ोयम तकात ।्

स तक: सुत त य स शोऽस शोऽ प वा ॥ 174 ॥

या प या वा प र य ा वधवा वा वये छया ।

उ पादये पुनभू वा स पौनभव उ यते ॥ 175 ॥

सा चेद तयोिन: या त यागता प वा ।

पौनभवेन भ रा सा पुन: सं कारमहित ॥ 176 ॥

माता पतृ वह नो य य ो वा यादकारणात ।्

आ मानं पशये मै वयंद तु स मृत: ॥ 177 ॥

यं ा ण तु शू ायां कामाद पादये सुतम ।ु ्

सपारय नेव शव त मा पारशव: मृत: ॥ 178 ॥

दा या ंवा दासदा यां वा य: शू य सुतो भवेत ।्

सोऽनु ातो हरेदंशिमित धम यव थत: ॥ 179 ॥

े जाद सुतानेतानेकादश यथो दतान ।्

पु ितिनधीनाहु: यालोपा मनी षण: ॥ 180 ॥

य एतेऽिभ हता: पु ा: स गाद यबीजजा: ।

य य ते बीजतो जाता त य ते नतेर य तु ॥ 181 ॥

ातृणामेकजातानामेक े पु वा भवेत ।्

सवा तां तेन पु ेण पु णो मनुर वीत ॥ ् 182 ॥

सवासामेकप ीनामेका चे पु णी भवेत ।्

सवा ता तेन पु ेण ाह मु वतीमन:ु ॥ 183 ॥

<page num =202>

</page>

ेयस: येसोऽलाभे पापीयाि थमहित ।

बहव े ु स शा: सव र थ य भािगन: ॥ 184 ॥

न ातरो न पतर: पु ा र थहरा: पतु: ।

पता हरेदपु य र थं ातर एव च ॥ 185 ॥

याणामुदकं काय षु प ड: वतते ।

चतुथ: सं दातैषां प चमो नोपप ते ॥ 186 ॥

(असुता तु पतु: प य: समानांशा: क ितता: ।

पताम ता: सवा मातृक पा: क ितता: ॥ 4 ॥)

अन तर: स प डा त य त य धनं भवेत ।्

अत ऊ व सकु य: यादाचाय: िश य एव वा ॥ 187 ॥

(हरेरनृ वजो वा प यायवृ ा या: य: ॥5 ॥)

सवषाम यभावे तु ा णा र थभािगन: ।

ै व ा: शुचयो दा ता तथा धम न ह यते ॥ 188 ॥

अहाय ा ण यं रा ा िन यिमित थित: ।

इतरेषां तु वणानां सवाभावे हरे नृप: ॥ 189 ॥

सं थत यानप य य सगो ा पु माहरेत ।्

त य थजातं या म ितपादयेत ॥ ् 190 ॥

ौ तु यौ ववदेयातां ा यां जातौ या धने ।

तयोय य प यं या स गृ त नेतर: ॥ 191 ॥

जन यां सं थतायां तु समं सव सहोदरा: ।

भजेर मातृकं र थं भिग य सनाभय: ॥ 192 ॥

<page num =203>

</page>

या तासां युद हतर तासाम प यथाहतु : ।

माताम ा धना कंिच देयं ीितपूवकम ॥ ् 193 ॥

अ य य यावाहिनकं द ं च ीितकम ण ।

ातृमातृ पतृ ा ं ष बधं ीधनं मृतम ॥ ् 194 ॥

अ वाधेयं च य ं प या ीतेन चैव यत ।्

प यौ जीवित वृ ाया: जाया त दनं भवेत ॥ ् 195 ॥

ा दैवाषगा धव ाजाप येषु य सु ।

अ जायामतीतायां भतुरेव त द यते ॥ 196 ॥

य व या: या दनं द ं ववाहे वासुरा दषु ।

अ जायामतीतायां माता प ो त द यते ॥ 197 ॥

यां तु य वे ं प ा द ं कथंचन ।

ा णी त दरे क या तदप य य वा भवेत ॥ ् 198 ॥

न िनहारं य: कुय:ु कुट बा हम यगात ।ु ु ्

वकाद प च व ा द व य भतुरना या ॥ 199 ॥

प यौ जीवित य: ीिभरलंकारो धृतो भवेत ।्

न तं भजेर दायादा भजमाना: पत त ते ॥ 200 ॥

अनंशौ लीबपिततौ जा य धबिधरौ तथा ।

उ म जडमूका ये च केिच न र या: ॥ 201 ॥

सवषाम प तु या यं दातंु श या मनी षणा ।

ासा छादनम य तं पिततो दद वेत ॥ ् 202 ॥

य िथता तु दारै: या लीबाद नां कथंचन ।

तेषामु प नत तूनामप यं दायमहित ॥ 203 ॥

<page num =204>

</page>

य कंिच पत र ेते धनं ये ोऽिधग छित ।

भागो यवीयसां त य द व ानुपािलत: ॥ 204 ॥

अ व ानां तु सवषामीहात े दनं भवेत ।्

सम त वभाग: याद प य इित धारणा ॥ 205 ॥

व ाधनं तु य य त यैव धनं भवेत ।्

मै यमौ ा हकं चैव माधुप ककमेव च ॥ 206 ॥

ातृणां य तु नेहेत धनं श : वकमणा ।

स िनभा य: वकादंशा कंिच वोपजीवनम ॥ ् 207 ॥

अनुप न पतृ यं मेण यदपा जतम ।ु ्

वयमी हतल धं त नाकामो दातुमहित ॥ 208 ॥

पैतृकं तु पता यमनवा ं यदा नुयात ।्

न त पु ैभजे साधमकाम: वयम जतम ॥ ् 209 ॥

वभ ा: सह जीव तो वभजेर पुनय द ।

सम त वभाग: या यै यं त न व ते ॥ 210 ॥

येषां ये : किन ो वा ह येतांश दानत: ।

ि येता यतरो वा प त य भागो न लु यते ॥ 211 ॥

सोदया वभजेरं तं समे य स हता: समम ।्

ातरो ये च संसृ ा भिग य सनाभय: ॥ 212 ॥

यो ये ो विनकुव त लोभा ातृ यवीयस: ।

सोऽ ये : यादभाग िनय त य राजिभ: ॥ 213 ॥

सव एव वकम था नाह त ातरो धनम ।्

न चाद वा किन े यो ये : कुव त यौतकम ॥ ् 214 ॥

<page num =205>

</page>

ातृणाम वभ ानां य ु थानं भवे सह ।

न पु भागं वषमं पता द ा कथंचन ॥ 215 ॥

ऊ व वभागा जात तु प यमेव हरे दनम ।्

संसृ ा तेन वा ये यु वभजेत स तै: सह ॥ 216 ॥

अनप य य पु य माता दायमवा नुयात ।्

मातय प च वृ ायां पतुमाता हरे दनम ॥ ् 217 ॥

ऋणे धने च सव म वभ े यथा विध ।

प ा येत य कंिच सव समतां नयेत ॥ ृ ् 218 ॥

व ं प मलंकारं कृता नमुदकं य: ।

योग ेमं चारं च न वभा यं च ते ॥ 219 ॥

अयमु ो वभागो व: पु ाणां च या विध: ।

मश: े जाद नां ूतधम िनबोधत ॥ 220 ॥

ूतं समा यं चैव राजा रा ा नवारयेत ।्

राजा तकरणावेतौ ौ दोषौ पृिथवी ताम ॥ ् 221 ॥

काशमेत ा कय य ेवनसमा यौ ।

तयोिन यं तीघाते नृपितय वा भवेत ॥ ् 222 ॥

अ ा णिभय यते त लोके ुतमु यते ।

ा णिभ: यते य तु स व ेय: समा य: ॥ 223 ॥

ूतं समा यं चैव य: कुया कारयेत वा ।

ता सवा घातये ाजा शू ां जिल गन: ॥ 224 ॥

कतवा कुशीलवा ू रा पाष ड थां मानवान ।्

वकम था छौ डकां ं िनवासये पुरात ॥ ् 225 ॥

<page num =206>

</page>

एते रा े वतमाना रा : छ नत करा: ।

वकम यया िन यं बाध ते भ का: जा: ॥ 226 ॥

ूतमेत पुरा क पे ं वैरकरं महत ।्

त मा ूतं न सेवेत हा याथम प बु दमान ॥ ् 227 ॥

छ नं वा काशं वा त नषेवेत यो नर: ।

त य द ड वक प: या थे ं नृपते तथा ॥ 228 ॥

व शू योिन तु द डं दातुमश नुवन ।्

आनृ यं कमणा ग छे ो द ा छन:ै शन:ै ॥ 229 ॥

ीबालो म वृ दानां द र ाणां च रोिगणाम ।्

िशफा वदलर वा ै वद या नृपितदमम ॥ ् 230 ॥

ये िनयु ा तु कायषु ह यु: काया ण काियणाम ।्

धनो मणा प यमाना ता न: वा कारये नृप: ॥ 231 ॥

कूटशासनकतृ कृतीनां च दषकान ।ू ्

ीबाल ा ण नां ह या से वन तथा ॥ 232 ॥

ती रतं चानुिश ं च य वचन य वेत ।्

कृतं त दमतो व ा न त यो िनवतयेत ॥ ू ् 233 ॥

(ती रतं चानुिश ं च यो म येत वकमणा ।

गुणं द डमा थाय त काय पुन दरेत ॥ ् 6 ॥)

अमा या: ा ववाको वा य कुयु: कायम यथा ।

त वयं नृपित: कुया ा सह ं च द डयेत ॥ ् 234 ॥

हा च सुराप तेयी च गु त पग: ।

एते सव पथृ ेया महापात कनो नरा: ॥ 235 ॥

<page num =207>

</page>

चतुणाम प चैतेषां ाय मकुवताम ।्

शार रं धनसंयु ं द डं ध य क पयेत ॥ ् 236 ॥

गु त पे भग: काय: सुरापाने सुरा वज: ।

तेये च पदं काय ह यिशरा: पुमान ॥ ् 237 ॥

असंभो या संया या असंपाठया ववा हन: ।

चरेयु: पृिथवीं द ना: सवधमब ह कृता: ॥ 238 ॥

ाितसंब धिभ वेते य या: कृतल णा: ।

िनदया िननम कारा त मनोरनुशासनम ॥ ् 239 ॥

ाय ं तु कुवाणा: सववणा यथो दतम ।्

ना कया रा ा ललाटे युदा या तू मसाहसम ॥ ् 240 ॥

आग:सु ा ण यैव काय म यमसाहस: ।

ववा यो वा भवे ा ा स य: सप र छद: ॥ 241 ॥

इतरे कृतव त तु पापा येता यकामत: ।

सव वहारमह त कामत तु वासनम ॥ ् 242 ॥

नादद त नृप: साधुमहापात कनो धनम ।्

आददान तु त लोभा ेन दोषेण िल यते ॥ 243 ॥

अ सु वे य तं द डं व णायोपपादयेत ।्

ुतवृ ोपप ने वा ा णे ितपादयेत ॥ ् 244 ॥

ईशो द ड य व णो रा ां द डधरो ह स: ।

ईश: सव य जगतो ा णो वेदपारग: ॥ 245 ॥

य वजयते राजा पापकृ यो धनागमम ।्

त कालेन जाय ते मानवा द घजी वन: ॥ 246 ॥

<page num =208>

</page>

िन प ते च स यािन यथो ािन वशां पृथक ।्

बाला न मीय ते वकृतं न च जायते ॥ 247 ॥

ा णा बाधमानं तु कामादवरवणजम ।्

ह या च ैवधोपायै ेजनकरैनृप: ॥ 248 ॥

यावानव य य वधे तावा व य य मो णे ।

अधम नृपते ो धम तु विनय छत: ॥ 249 ॥

उ दतोऽयं व तरशो िमथो ववदमानयो: ।

अ ादशसु मागषु यवहार य िनणय: ॥ 250 ॥

एवं ध या ण काया ण स य कुव मह पित: ।

देशानल धां ल सेत ल धां प रपालयेत ॥ ् 251 ॥

स य न व देश तु कृतदग शा तु : ।

क टको दरणे िन यमाित े मु मम ॥ ् 252 ॥

र णादायवृ ानां क टकानां च शोधनात ।्

नरे ा दवं या त जापालनत परा: ॥ 253 ॥

अशासं त कारा य तु बिलं गृ ाित पािथव: ।

त य ु यते रा ं वगा च प रह यते ॥ 254 ॥

िनभयं तु भवे य रा ं बाहबलाि तम ।ु ्

त य त धते िन यं िस यमान इव मु: ॥ 255 ॥

वधां त करा व ा पर यापहारकान ।्

काशां ा काशं चारच ुमह पित: ॥ 256 ॥

काशव चका तेषां नानाप योपजी वन: ।

छ नव चका वेते ये तेनाट वकादय: ॥ 257 ॥

<page num =209>

</page>

उ कोचका ौपिधका व चका: कतवा तथा ।

म गलादेशवृ ा भ ा े णकै: सह ॥ 258 ॥

अस य का रण ैव महामा ा क सका: ।

िश पोपचारयु ा िनपुणा: प ययो षत: ॥ 259 ॥

एवमाद वजानीया काशां लोकक टकान ।्

िनगूढचा रण ा याननायानायिल गन: ॥ 260 ॥

ता व द वा सुच रतैगूढै त कमका रिभ: ।

चारै ानेकसं थान:ै ो सा वशमानयेत ॥ ् 261 ॥

तेषां दोषानिभ या य वे वे कम ण त वत: ।

कुव त शासनं राजा स य सारापराधत: ॥ 262 ॥

न ह द डा ते श य: कतु पाप विन ह: ।

तेनानां पापबु द नां िनभृतं चरतां तौ ॥ 263 ॥

सभा पापूपशालावेशम ा न व या: ।

चतु पथा ै यवृ ा: समाजा: े णािन च ॥ 264 ॥

जीण ाना यर यािन का कावेशनािन च ।

शू यािन चा यगारा ण वना युपवनािन च ॥ 265 ॥

एवं वधा नृपो देशा गु म:ै थावरज गमै: ।

त कर ितषेधाथ चारै ा यनुचारयेत ॥ ् 266 ॥

त सहायैरनुगतैनानाकम वे दिभ: ।

व ाद सादये चैव िनपुणैु : पूवत करै: ॥ 267 ॥

भ यभो योपदेशै ा णानां च दशन:ै ।

शौयकमापदेशै कुयु तेषां समागमम ॥ ् 268 ॥

<page num =210>

</page>

ये त नोपसपयुमूल ण हता ये ।

ता स नृपो ह या सिम ाितबा धवान ॥ ् 269 ॥

न होढेन वना चौरं घातये दािमको नृप: ।

सहोढं सोपकरणं घातयेद वचारयन ॥ ् 270 ॥

ामे व प च ये केिच चौराणां भ दायका: ।

भा डावकाशदा ैव सवा तान प घातयेत ॥ ् 271 ॥

रा ेषु र ािधकृता साम तां ैव चो दतान ।्

अ याघातेषु म य था छ या चौरािनव तम ॥ ु ् 272 ॥

य ा प धमसमया युतो धमजीवन: ।

द डेनैव तम योषे वका दमा द व युतम ॥ ् 273 ॥

ामघाते हताभ गे पिथ मोषािभदशने ।

श तो नािभधाव तो िनवा या: सप र छदा: ॥ 274 ॥

रा : कोषापहतृ ितकूलेषु च थतान ।्

घातये वधैद डैरर णां चोपजापकान ॥ ् 275 ॥

संिधं िछ वा तु ये चौय रा ौ कुव त त करा: ।

तेषां िछ वा नृपो ह तौ ती णे शूले िनवेशयेत ॥ ् 276 ॥

अ गुली थभेद य छेदये थमे हे ।

तीये ह तचरणौ तृतीये बधमहित ॥ 277 ॥

अ नदा भ दां ैव तथा श ावकाशदान ।्

संिनधातृं मोष य ह या चौरिमवे र: ॥ 278 ॥

तडागभेदकं ह याद सु शु दवधेन वा ।

य ा प ितसं कुया ा य तू मसाहसम ॥ ् 279 ॥

<page num =211>

</page>

को ागारायुधागारदेवेतागारभेदकान ।्

ह य रथहतृ ह यादेवा वचारयन ॥ ् 280 ॥

य तु पूविन व य तडाग योदकं हरेत ।्

आगमं वा यपां िभ ा स दा य: पूवसाहसम ॥ ् 281 ॥

समु सृजे ाजमाग य वमे यमनाप द ।

स ौ काषापणौ द ादमे यं चाशु शोधयेत ॥ ् 282 ॥

आप तोऽथवा वृ दा गिभणी बाल एव वा ।

प रभाषणमह त त च शो यिमित थित: ॥ 283 ॥

िच क सकानां सवषां िम या चरतां दम: ।

अमानुषेषु थमो मानुषेषु तु म यम: ॥ 184 ॥

सं म वजय ीनां ितमानां च भेदक: ।

ितकुया च त सव प च द ा छतािन च ॥ 285 ॥

अद षतानां याणां दषणे भेदने तथा ।ू ू

मणीनामपवेधे च द ड: थमसाहस: ॥ 286 ॥

समै ह वषमं य तु चरे ै मू यतोऽ प वा ।

समा नुया मं पूव नरो म यममेव वा ॥ 287 ॥

ब धनािन च सवा ण राजा माग िनवेशयेत ।्

द:ु खता य येर वकृता: पापका रण: ॥ 288 ॥

कार य च भे ारं प रखाणां च पूरकम ।्

ाराणां चैव भ ारं मेव वासयेत ॥ ् 289 ॥

अिभचारेषु सवषु कत यो शतो दम: ।

मूलकम ण चाना :े कृ यासु व वधासु च ॥ 290 ॥

<page num =212>

</page>

अबीज व यी चैव बीजो कृ ं तथैव च ।

मयादाभेदक ैव वकृतं ा नुया धम ॥ ् 291 ॥

सवक टकपा प ं हेमकारं तु पािथव: ।

वतमानम याये छेदये लवश: ुरै: ॥ 292 ॥

सीता यापहरणे श ाणामौषध य च ।

कालमासा काय च राजा द डं क पयेत ॥ ् 293 ॥

वा यमा यौ पुरं रा ं कोशद डौ सु था ।

स कृतयो ेता: स ा गं रा यमु यते ॥ 294 ॥

स ानां कृतीनां तु रा य यासां यथा मम ।्

पूव पूव गु तरं जानीया यसनं महत ॥ ् 295 ॥

स ा ग येह रा य य व ध य द डवत ।्

अ यो यगुणवैशे या न कंिचदित र यते ॥ 296 ॥

तेषु तेषु तु कृ येषु त द गं विश यते ।

येन य सा यते काय त म े मु यते ॥ 297 ॥

चारेणो साहयोगेन ययैव च कमणाम ।्

वश ं परश ं च िन यं व ा मह पित: ॥ 298 ॥

पीडनािन च सवा ण यसनािन तथैव च ।

आरभेत तत: काय संिच य गु लाघवम ॥ ् 299 ॥

आरभेतैव कमा ण ा त: ा त: पुन: पुन: ।

कमा यारभमाणं ह पु षं ीिनषेवते ॥ 300 ॥

कृतं ैतायुगं चैव ापरं किलरेव च ।

रा ो वृ ािन सवा ण राजा ह युगमु यते ॥ 301 ॥

<page num =213>

</page>

किल: सु ो भवित स जा ापरं युगम ।्

कम व यु त ेता वचरं तु कृतं युगम ॥ ् 302 ॥

इ याक य वायो यम य व ण य च ।

च या न:े पृिथ या तेजोवृ ं नृप रेत ॥ ् 303 ॥

वा षकां तुरो मासा यथे ोऽिभ वषित ।

तथािभवष वं रा ं कामै र तं चरन ॥ ् 304 ॥

अ ौ मासा यथा द य तोयं हरित र मिभ: ।

तथा हरे करं रा ा न यमक तं ह तत ॥ ् 305 ॥

व य सवभूतािन यथा चरित मा त: ।

तथा चारै: वे यं तमेत द मा तम ॥ ् 306 ॥

यथा यम: य े यौ ा े काले िनय छित ।

तथा रा ा िनय त या: जा त द यम तम ्॥ 307 ॥

व णेन यथा पाशैब द एवािभ यते ।

तथा पापा नगृ या तमेत द वा णम ॥ ् 308 ॥

प रपूण यथा च ं वा य त मानवा: ।

तथा कृतयो य म स चा ितको नृप: ॥ 309 ॥

तापयु तेज वी िन यं या पापकमसु ।

द साम त हंु तदा नेयं तं मृतम ॥ ् 310 ॥

यथा सवा ण भूतािन धरा धारयते समम ।्

तथा सवा ण भूतािन व त: पािथवं तम ॥ ् 311 ॥

एतै पायैर यै यु ो िन यमत त: ।

तेना ाजा िनगृ या वरा े पर एव च ॥ 312 ॥

<page num =214>

</page>

पराम यापदं ा ो ा णा न कोपयेत ।्

ते ेनं कु पता ह यु: स : सबलवाहनम ॥ ् 313 ॥

यै: कृत: सवभ योऽ नरपेय महोदिध: ।

यी चा याियत: सोम: को न न ये को य तान ॥ ् 314 ॥

लोकान या सृजेयुय लोकपालां को पता: ।

देवा कुयुरदेवां क: वं ता समृ नुयात ॥् 315 ॥

यानुपाि य ित त लोका देवा सवदा ।

चैव धनं येषां को हं या ा जजी वष:ु ॥ 316 ॥

अ व ां ैव व ां ा णो दैवतं महत ।्

णीत ा णीत यथा नदवतं महत ॥ ् 317 ॥

मशाने व प तेज वी पावको नैव द यित ।ु

हयमान यू ेषु भूय एवािभवधते ॥ 318 ॥

एवं य यिन ेषु वत ते सवकमसु ।

सवथा ा णा: पू या: परमं दैवतं ह तत ॥ ् 319 ॥

याित बृ द य ा णा ित सवश: ।

ैव संिनय तृ या ं ह संभवम ॥ ् 320 ॥

अ योऽ न त: म मनो लोहमु थतम ।्

तेषां सव गं तेज: वासु योिनषु शा यित ॥ 321 ॥

ना मृ नोित ना ं बधते ।

ं च संपृ िमह चामु वधते ॥ 322 ॥

द वा धनं तु व े य: सवद डसमु थतम ।्

पु े रा यं समासृ य कुव त ायणं रणे ॥ 323 ॥

<page num =215>

</page>

एवं चर सदा यु ो राजधमषु पािथव: ।

हतेषु चैव लोक य सवा भृ या नयोजयेत ॥ ् 324 ॥

एषोऽ खल: कम विध ो रा : सनातन: ।

इमं कम विधं व ा मशो वै यशू यो: ॥ 325 ॥

वै य तु कृतसं कार: कृ वा दारप र हम ।्

वाताया ंिन ययु : या पशूनां चैव र णे ॥ 326 ॥

जापित ह वै याय सृ वा प रददे पशून ।्

ा णाय च रा े च सवा: प रददे जा: ॥ 327 ॥

न च वै य य काम: या न र ेयं पशूिनित ।

वै य चे छित ना येन र त या: कथंचन ॥ 328 ॥

म णमु ा बालानां लोहानां ता तव य च ।

ग धानां च रसानां च व ादघबलाबलम ॥ ् 329 ॥

बीजानामुि व च या े दोषगुण य च ।

मानयोगं च जानीया ुलायोगां सवश: ॥ 330 ॥

सारासारं च भा डानां देशानां च गुणागुणान ।्

लाभालाभं च प यानां पशूनां प रवधनम ॥ ् 331 ॥

भृ यानां च भृितं व ा ाषा व वधा नृणाम ।्

याणां थानयोगां य व यमेव च ॥ 332 ॥

धमण च यवृ दावाित े मु मम ।्

द ा च सवभूतानाम नमेव य त: ॥ 333 ॥

व ाणां वेद वदषां गृह थानां यश वनाम ।ु ्

शु ूषैव तु शू य धम नै येस: पर: ॥ 334 ॥

<page num =216>

</page>

शुिच कृ शु ूषुमृदवागनहंकृतु : ।

ा णा ा यो िन यमु कृ ां जाितम ुते ॥ 335 ॥

एषोऽनाप द वणानामु : कम विध: शुभ: ।

आप प ह य तेषां मश त नबोधत ॥ 336 ॥

॥ इित मानवे धमशा े भृगु ो ायां सं हताया ंनवमोऽ याय: ॥ 9 ॥< /mUla>

<page num =217>

</page>

दशमोऽ याय:

< mUla>अधीयीरं यो वणा: वकम था जातय: ।

ूया ा ण वेषां नेतरा वित िन य: ॥ 1 ॥

सवषां ा णो व ा वृ युपाया यथा विध ।

ूया दतरे य वयं चैव तथा भवेत ॥ ् 2 ॥

वैशे या कृित ै या नयम य च धारणात ।्

सं कार य वशेषा च वणानां ा ण: भु: ॥ 3 ॥

ा ण: यो वै य यो वणा जातय: ।

चतुथ एकजाित तु शू ो ना त तु प चम: ॥ 4 ॥

सववणषु तु यासु प ी व तयोिनषु ।

आनुलो येन संभूता जा या ेया त एव ते ॥ 5 ॥

ी वन तरजातासु जै पा दता सुतान ।्

स शानेव तानाहमातृदोष वग हतान ॥ ु ् 6 ॥

अन तरासु जातानां विधरेष सनातन: ।

येका तरासु जातानां ध य व ा दमं विधम ॥ ् 7 ॥

ा णा ै यक यायाम ब ो नाम जायते ।

िनषाद: शू क यायां य: पारशव उ यते ॥ 8 ॥

या छू क यायां ू राचार वहारवान ।्

शू वपुज तु ो नाम जायते ॥ 9 ॥

व य षु वणषु नृपतेवणयो यो: ।

वै य य वण चैक म षडेतेऽपसदा: मृता: ॥ 10 ॥

<page num =218>

</page>

या क यायां सूतो भवित जाितत: ।

वै या मागधवैदेहौ राज व ा गनासुतौ ॥ 11 ॥

शू ादायोगव: ा च डाल ाधमो नृणाम ।्

वै यराज य व ासु जाय ते वणसंकरा: ॥ 12 ॥

एका तरे वानुलो याद ब ो ौ यथा मृतौ ।

ृवैदेहकौ त ाितलो येऽ प ज मिन ॥ 13 ॥

पु ा येऽन तर ीजा: मेणो ा ज मनाम ।्

तानन तरना न तु मातृदोषा च ते ॥ 14 ॥

ा णाद क यायामावृतो नाम जायते ।ु

आभीरोऽ ब क यायामायोग यां तु िध वण: ॥ 15 ॥

आयोगव ा च च डाल ाधमो नृणाम ।्

ाितलो येन जाय ते शू ादपसदा य: ॥ 16 ॥

वै या मागधवैदेहौ या सूत एव तु ।

तीपमेते जाय ते परेऽ यपसदा य: ॥ 17 ॥

जातो िनषादा छू ायां जा या भवित पु कस: ।

शू ा जातो िनषा ां तु स वै कु कुटक: मृत: ॥ 18 ॥

ुजात तथो ायां पाक इित क यते ।

वैदेहकेन व ब यामु प नो वेण उ यते ॥ 19 ॥

जातय: सवणासु जनय य तां तु यान ।्

ता सा व ीप र ा ा यािनित विन दशेत ॥ ् 20 ॥

ा या ु जायते व ा पापा मा भूजक टक: ।

आव यवाटधानौ च पु पध: शैख एव च ॥ 21 ॥

<page num =219>

</page>

झ लो म ल राज या ा या न छ वरेव च ।

नट करण ैव खसो वड एव च ॥ 22 ॥

वै या ु जायते ा या सुध वाचाय एव च ।

का ष वज मा च मै : सा वत एव च ॥ 23 ॥

यिभचारेण वणानामवे ावेदनेन च ।

वकमणां च यागेन जाय ते वणसंकरा: ॥ 24 ॥

संक णयोनयो ये तु ितलोमानुलोमजा: ।

अ यो य यितष ा ता व या यशेषत: ॥ 25 ॥

सूतो वैदेहक ैव च डाल नराधम: ।

मागध: जाित तथाऽयोगव एव च ॥ 26 ॥

एते ष स शा वणा जनय त वयोिनषु ।

मातृजा यां सूय ते वरासु च योिनषु ॥ 27 ॥

यथा याणा ंवणानां योरा मा य जायते ।

आन तया वयो यां तु तथा बा े व प मात ॥ ् 28 ॥

ते चा प बा ा सुबहं ततोऽ यिधकद षतान ।ू ू ्

पर पर य दारेषु जनय त वग हतान ॥ ् 29 ॥

यथैव शू ो ा यां बा ं ज तंु सूयते ।

तथा बा तरं बा ातुरव य सूयते ॥ 30 ॥

ितकूलं वतमाना बा ा बा ातरा पुन: ।

ह ना ह ना सूय ते वणा प चदशैव तु ॥ 31 ॥

साधनोपचार मदासं दासजीवनम ।्

सै र ं वागुरावृ ं सूते द युरयोगवे ॥ 32 ॥

<page num =220>

</page>

मै ेयकं तु वैदेहो माधूकं सं सूयते ।

नृ शंस यज ंयो घ टाताडोऽ णोदये ॥ 33 ॥

िनषादो मागवं सूते दासं नौकमजी वनम ।्

कैवतिमित यं ाहरायावतिनवािसनु : ॥ 34॥

मृतव भृ सु नार षु ग हता नाशनासु च ।

भव यायोगवी वेते जाितह ना: पृथक य् : ॥ 35 ॥

कारावरो िनषादा ु चमकार: सूयते ।

वैदे हकाद मेदौ ब ह ाम ित यौ ॥ 36 ॥

च डाला पा डुसोपाक व सार यवहारवान ।्

आ ह डको िनषादेन वैदे ामेव जायते ॥ 37 ॥

च डालेन तु सोपाको मूल यसनवृ मान ।्

पु क यां जायते पाप: सदा स जनग हत: ॥ 38 ॥

िनषाद ी तु च डाला पु म यावसाियनम ्।

मशानगोचरं सूते बा ानाम प ग हतम ॥ ् 39 ॥

संकरे जातय वेता: पतृमातृ दिशता: ।

छ ना वा काशा वा वे दत या: वकमिभ: ॥ 40 ॥

सजाितजान तरजा: ष सुता जधिमण: ।

शू ाणां तु सधमाण: सवऽप वंसजा: मृता: ॥ 41 ॥

तपोबीज भावै तु ते ग छ त युगे युगे ।

उ कष चापकष च मनु ये वह ज मत: ॥ 42 ॥

शनकै तु यालोपा दमा: यजातय: ।

वृषल वं गता लोके ा णादशनेन च ॥ 43 ॥

<page num =221>

</page>

पौ का ौ वडा: का बोजा यवना: शका: ।

पारदा:प वा ीना: कराता दरदा: खशा: ॥ 44 ॥

मुखबाहू प जानां या लोके जातयो ब ह: ।

ले छवाच ायवाच: सव ते द यव: मृता: ॥ 45 ॥

ये जानामपसदा ये चाप वंसजा: मृता: ।

ते िन दतैवतयेयु जानामेव कमिभ: ॥ 46 ॥

सूतानाम सार यम ब ानां िच क सनम ।्

वैदेहकानां ीकाय मागधानां व ण पथ: ॥ 47 ॥

म यघातो िनषादानां व वायोगव य च ।

मेदा चु चुम नामार यपशु हंसनम ॥ ू ् 48 ॥

ु पु कसानां तु बलौकोबधब धनम ।्

िध वणानां चमकाय वेणानां भा डवा म ॥ ् 49 ॥

चै य म मशानेषु शैलेषुपवनेषु च ।ु

वसेयुरेते व ाना वतय त: वकमिभ: ॥ 50 ॥

च डाल पचानां तु ब ह ामा ित य: ।

अपपा ा कत या धनमेषां गदभम ॥ ् 51 ॥

वासांिस मृतचेलािन िभ नभा डेषु भोजनम ।्

का णायसमलंकार: प र या च िन यश: ॥ 52 ॥

न तै: समयम व छे पु षो धममाचरन ।्

यवहारो िमथ तेषां ववाह: स श:ै सह ॥ 53 ॥

अ नमेषां पराधीनं देयं या नभाजने ।

रा ौ न वचरेयु ते ामेषु नगरेषु च ॥ 54 ॥

<page num =222>

</page>

दवा चरेयु: कायाथ िच ता राजशासन:ै ।

अबा धवं शवं चैव िनहरेयु रित थित: ॥ 55 ॥

व यां ह य:ु सततं यथाशा ं नृपा या ।

व यवासांिस गृ य:ु श या ाभरणािन च ॥ 56 ॥

वणापेतम व ातं नरं कलुषयोिनजम ।्

आय पिमवानाय कमिभ: वै वभावयेत ॥ ् 57 ॥

अनायता िन ुरता ू रता िन रया मता ।

पु षं य जय तीह लोके कलुषयोिनजम ॥ ् 58 ॥

प यं वा भजते शीलं मातुव भयमेव वा ।

न कथंचन दय िनु : कृितं वां िनय छित ॥ 59 ॥

कुले मु येऽ प जात य य य या ोिनसंकर: ।

सं य येव त छ लं नरोऽ पम प वा बह ॥ ु 60 ॥

य वेते प र वंसा जाय ते वणदषकाू : ।

रा कै: सह त ा ं मेव वन यित ॥ 61 ॥

ा णाथ गवाथ वा देह यागोऽनुप कृत: ।

ीबाला युपप ौ च बा ानां िस दकारणम ॥ ् 62 ॥

अ हंसा स यम तेयं शौचिम यिन ह: ।

एतं सामािसकं धम चातुव यऽ वी मन:ु ॥ 63 ॥

( ा दकमाितथेयं च दानम तेयमाजवम ।्

जनं वेषु दारेषु तथा चैवानसूयता ॥ 1 ॥)

शू ायां ा णा जात: ेयसा चे जायते ।

अ ेयान ेयसीं जाितं ग छ यास मा ुगात ॥ ् ् 64 ॥

<page num =223>

</page>

शू ो ा णतामेित ा ण ैित शू ताम ।्

या जातमेवं तु व ा ै या थैव च ॥ 65 ॥

अनायायां समु प नो ा णा ु य छया ।

ा याम यनाया ु ेय वं वेित चे वेत ॥ ् 66 ॥

जातो नायामनायायामायादाय भवे गुण:ै ।

जातोऽ यनायादायायामनाय इित िन य: ॥ 67 ॥

तावुभाव यसं काया वित धम यव थत: ।

वैगु या ज मन: पूव उ र: ितलोमत: ॥ 68 ॥

सुबीजं चैव सु े े जातं संप ते यथा ।

तथाया जात आयायां सव सं कारमहित ॥ 69 ॥

बीजमेके शंस त े म ये मनी षण: ।

बीज े े तथैवा ये त ेयं तु यव थित: ॥ 70 ॥

अ े े बीजमु सृ म तरैव वन यित ।

अबीजकम प े ं केवलं थ डलं भवेत ॥ ् 71 ॥

य मा ज भावेण ितय जा ऋषयोऽभवन ।्

पू जता श ता त मा जं श यते ॥ 72 ॥

अनायमायकमाणमाय चानायकिमणम ।्

सं धाया वी दाता न समौ नासमा वित ॥ 73 ॥

ा णा योिन था ये वकम यव थता: ।

ते स यगुपजीवेयु: ष कमा ण यथा मम ॥ ् 74 ॥

अ यापनम ययनं यजनं याजनं तथा ।

दानं ित ह ैव ष कमा य ज मन: ॥ 75 ॥

<page num =224>

</page>

ष णां तु कमणाम य ी ण कमा ण जी वका ।

याजना यापने चैव वशु दा च ित ह: ॥ 76 ॥

यो धमा िनवत ते ा णा यं ित ।

अ यापनं याजनं च तृतीय ित ह: ॥ 77 ॥

वै यं ित तथैवैते िनवतर नित थित: ।

न तौ ित ह ता धमा मनुराह जापित: ॥ 78 ॥

श ा भृ वं य व ण पशुकृ ष वश: ।

आजीवनाथ धम तु दानम ययनं या ज: ॥ 79 ॥

वेदा यासो ा ण य य य च र णम ।्

वाता कमव वै य य विश ािन वकमसु ॥ 80 ॥

अजीवं तु यथो े न ा ण: वेन कमणा ।

जीवे यधमण स य यन तर: ॥ 81 ॥

उभा याम यजीवं तु कथं या दित चे वेत ।्

कृ षगोर मा थाय जीवे ै य य जी वकाम ्॥ 82 ॥

वै यवृ या प जीवं तु ा ण: योऽ प वा ।

हंसा ायां पराधीनां कृ षं य ेन वजयेत ॥ ् 83 ॥

कृ षं सा वित म य ते सा वृ : स ग हता ।

भूिमं भूिमशयां ैव ह त का मयोमुखम ॥ ् 84 ॥

इदं तु वृ वैक या यजतो धमनैपुणम ।्

व प यमु तो दारं व े यं व वधनम ॥ ् 85 ॥

सवा सानपोहेत कृता नं च ितल:ै सह ।

अ मनो लवणं चैव पशवो ये च मानुषा: ॥ 86 ॥

<page num =225>

</page>

सव च ता तवं र ं शाण ौमा वकािन च ।

अ प चे युरर ािन फलमूले तथौषधी: ॥ 87 ॥

अप: श ं वषं मांसं सोमं ग धं सवश: ।

ीरं ौ ं दिध घृतं तैलं मधु गुडं कुशान ॥ ् 88 ॥

आर यां पशू सवा दं ण वयांिस च ।

म ं नीिलं च ला ां च सवा ैकशफां तथा ॥ 89 ॥

( पुसीसं तथा लोहं तैजसािन च सवश: ।

बालां म तथा थीिन स नायूिन ववजयेत ॥ ् 2 ॥)

काममु पा कृ यां तु वयमेव कृषीबल: ।

व णीत ितला छू ा धमाथमिचर थतान ॥ ् 90 ॥

भोजना य जना ाना द य कु ते ितल:ै ।

कृिमभूत: व ायां पतृिभ: सह म जित ॥ 91 ॥

स : पतित मांसेन ला या लवणेन च ।

यहेण शू ो भवित ा ण: ीर व यात ॥् 92 ॥

इतरेषां तु प यानां व या दह कामत: ।

ा ण: स रा ेण वै यभावं िनय छित ॥ 93 ॥

रसा रसैिनमात या न वेव लवणं रस:ै ।

कृता नं चाकृता नेन ितला धा येन त समा: ॥ 94 ॥

जीवेदेतेन राज य: सवणा यनयं गत: ।

न वेव यायसीं वृ मिभम येत क हिचत ॥ ् 95 ॥

यो लोभादधमो जा या जीवेद कृ कमिभु : ।

तं राजा िनधनं कृ वा मेव वासयेत ॥ ् 96 ॥

<page num =226>

</page>

वरं वधम वगुणो न पार य: वनु त: ।

परधमण जीव ह स : पतित जाितत: ॥ 97 ॥

वै योऽजीव वधमण शू वृ या प वतयेत ।्

अनाचर नकाया ण िनवतत च श मान ॥ ् 98 ॥

अश नुवं तु शु ूषां शू : कतु ज मनाम ।्

पु दारा ययं ा ो जीवे का ककमिभ: ॥ 99 ॥

यै: कमिभ: च रतै: शु ु य ते जातय: ।

तािन का ककमा ण िश पािन व वधािन च ॥ 100 ॥

वै यवृ मना ा ण: वे पिथ थत: ।

अवृ क षत: सीद नमं धम समाचरेत ॥ ् 101 ॥

सवत: ितगृ या ा ण वनयं गत: ।

प व ं द यती येत दमतो नोपप ते ॥ ु 102 ॥

ना यापना ाजना ा ग हता ा ित हात ।्

दोषो भवित व ाणां वलना बुसमा ह ते ॥ 103 ॥

जी वता ययमाप नो योऽ नम यत तत: ।

आकाशिमव प केन न स पापेन िल यते ॥ 104 ॥

अजीगत: सुतं ह तुमुपासप बुभु त: ।

न चािल यत पापेन ु तीकारमाचरन ॥ ् 105 ॥

मांसिम छ तात ऽ ुं धमाधम वच ण: ।

ाणानां प रर ाथ वामदेवो न िल वान ॥ ् 106 ॥

भर ाज: ुधात तु सपु ो वजने वने ।

ब गा: ितज ाह वृधो त णो महातपा: ॥ 107 ॥

<page num =227>

</page>

ुधात ा ुम यागा ािम : जाघनीम ।्

च डालह तादादाय धमाधम वच ण: ॥ 108 ॥

ित हा ाजना ा तथैवा यापनाद प ।

ित ह: यवर: े य व य ग हत: ॥ 109 ॥

याजना यापने िन यं येते सं कृता मनाम ।्

ित ह तु यते शू ाद य यज मन: ॥ 110 ॥

जपहोमैरपै येनो याजना यापनै: कृतम ।्

ित हिनिम ं तु यागेन तपसैव च ॥ 111 ॥

िशलो छम यादद त व ोऽजीव यत तत: ।

ित हा छल: ेयां ततोऽ यु छ: श यते ॥ 112 ॥

सीद : कु यिम छ धने वा पृिथवीपित: ।

या य: या नातकै व ैर द सं यागमहित ॥ 113 ॥

अकृतं च कृता े ा ौरजा वकमेव च ।

हर यं धा यम नं च पूव पूवमदोषवत ॥ ् 114 ॥

स व ागमा ध या दायो लाभ: यो जय: ।

योग: कमयोग स ित ह एव च ॥ 115 ॥

व ा िश पं भृित: सेवा गोर यं वप ण: कृ ष: ।

धृितभ यं कुसीदं च दश जीवनहेतव: ॥ 116 ॥

ा ण: यो वा प वृ दं नैव योजयेत ।्

कामं तु खलु धमाथ द ा पापीयसेऽ पकाम ॥ ् 117 ॥

चतुथमाददानोऽ प यो भागमाप द ।

जा र परं श या क बषा ितमु यते ॥ 118 ॥

<page num =228>

</page>

वधम वजय त य नाहवे या परा ुख: ।

श ेण वै या वा ध यमाहारये िलम ॥ ् 119 ॥

धा येऽ मं वशां शु कं वंश ंकाषापणावरम ।्

कम पकरणा: शू ा: कारव: िश पन तथा ॥ 120 ॥

शू तु वृ माका माराधये द ।

धिननं वा युपारा य वै यं शू ो जजी वषेत ॥ ् 121 ॥

वगाथमुभयाथ वा व ानाराधये ु स: ।

जात ा णश द य सा य कृतकृ यता ॥ 122 ॥

व सेवैव शू य विश ं कम कर◌ी यते ।्

यदतोऽ य द कु ते त व य य िन फलम ॥ ् 123 ॥

क या त य तैवृ : वकुट बा थाहतु : ।

श ं चावे य दा यं च भृ यानां च प र हम ॥ ् 124 ॥

उ छ म नं दात यं जीणािन वसनािन च ।

पुलाका ैव धा यानां जीणा ैव प र छदा: ॥ 125 ॥

न शू े पातकं कंिच न च सं कारमहित ।

ना यािधकारो धमऽ त न धमा ितषेधनम ॥ ् 126 ॥

धम सव तु धम ा: सतां वृ मनु ता: ।

म व य न द य त शंसां ा नुव त च ॥ ु 127 ॥

यथायथा ह स माित यनसूयकृ : ।

तथातथेमं चामुं च लोकं ा नो यिन दत: ॥ 128 ॥

श े ना प ह शू ेण न काय धनसंचय: ।

शू ो ह धनमासा ा णानेव बाधते ॥ 129 ॥

<page num =229>

</page>

एते चतुणा वणानामाप दमा: क ितता: ।

या स यगनुित तो ज त परमां गितम ॥् 130 ॥

एष धम विध: कृ न ातुव य य क ितत: ।

अत: परं व यािम ाय विधं शुभम ॥ ् 131 ॥

॥ इित मानवे धमशा े भृगु ो ायां सं हतायां दशमोऽ याय: ॥ 10 ॥< /mUla>

<page num =230>

</page>

एकादशोऽ याय:

< mUla>सा तािनकं य यमाणम वगं सववेदसम ।्

गुवथ पतृमा थ वा याया युपता पन: ॥ 1 ॥

नवैता नातका व ा ा णा धमिभ ुकान ।्

िन: वे यो देयमेते यो दानं व ा वशेषत: ॥ 2 ॥

एते यो ह जा े यो देयम नं सद णम ।्

इतरे यो ब हव द कृता नं देयमु यते ॥ 3 ॥

सवर ािन राजा तु यथाह ितपादयेत ।्

ा णा वेद वदषो य ाथ चैव द णाम ॥ ु ् 4 ॥

कृतदारोऽपरा दारा भ वा योऽिधग छित ।

रितमा ं फलं त य यदातु तु संतित: ॥ 5 ॥

धनािन तु यथाश व ेषु ितपादयेत ।्

वेद व सु व व े षु े य वग सम ुते ॥ 6 ॥

य य ैवा षकं भ ं पया ं भृ यवृ ये ।

अिधकं वा प व ेत स सोमं पातुमहित ॥ 7 ॥

अत: व पीयिस ये य: सोमं पबित ज: ।

स पीतसोमपूव ऽ प न त या नोित त फलम ॥ ् 8 ॥

श : परजने दाता वजने द:ुखजी विन ।

म वापातो वषा वाद: स धम ित पक: ॥ 9 ॥

भृ यानामुपरोधेन य करो यौ वदे हकम ।्

त व यसुखोदक जीवत मृत य च ॥ 10 ॥

<page num =231>

</page>

(वृ दौ च माता पतरौ सा वी भाया िशश:ु सुत: ।

अ यकायशतं कृ वा भत या मनुर वीत ॥ ् 1 ॥)

य े ित द: यादेकेना गेन य वन: ।

ा ण य वशेषेण धािमके सित राजिन ॥ 11 ॥

यो वै य: या हपशुह न तुरसोमपु : ।

कुट बा य त यमाहरे िस दये ॥ ु 12 ॥

आहरे ी ण वा े वा कामं शू य वे मन: ।

न ह शू य य ेषु क द त प र ह: ॥ 13 ॥

योऽना हता न: शतगुरय वा च सह गु: ।

तयोर प कुट बा यामाहरेद वचारयन ॥ ु ् 14 ॥

आदानिन या चादातुराहरेद य छत: ।

तथा यशोऽ य थते धम ैव वधते ॥ 15 ॥

तथैव स मे भ े भ ािन षडन ता ।

अ तन वधानेन हत यं ह नकमण: ॥ 16 ॥

खला े ादगारा ा यतो वा युपल यते ।

आ यात यं तु त मै पृ छते य द पृ छित ॥ 27 ॥

ा ण वं न हत यं येण कदाचन ।

द युिन ययो तु वमजीव हतुमहित ॥ 18 ॥

योऽसाधु योऽथमादाय साधु य: सं य छित ।

स कृ वा लवमा मानं संतारयित तावुभौ ॥ 19 ॥

य दनं य शीलानां देव वं त दबुधाु : ।

अय वनां तु य मासुर वं तद यते ॥ ु 20 ॥

<page num =232>

</page>

न त म धारये डं धािमक: पृिथवीपित: ।

य य ह बािल या ा ण: सीदित ुधा ॥ 21 ॥

त य भृ यजनं ा वा वकुट बा मह पितु : ।

ुतशीले च व ाय वृ ं ध या क पयेत ॥ ् 22 ॥

क पिय वा य वृ ं च र ेदेनं सम तत: ।

राजा ह धमष भागं त मा ा नोित र तात ॥ ् 23 ॥

न य ाथ धनं शू ा ो िभ ेत क हिचत ।्

यजमानो ह िभ वा च डाल: े य जायते ॥ 24 ॥

य ाथमथ िभ वा यो न सव य छित ।

स याित भासतां व : काकतां वा शतं समा: ॥ 25 ॥

देव वं ा ण वं वा लोभेनोप हन त य: ।

स पापा मा परे लोके गृ ो छ ेन जीवित ॥ 26 ॥

इ ं वै ानर ं िन यं िनवपेद दपयये ।

लृ ानां पशुसोमानां िन कृ यथमस भवे ॥ 27 ॥

आप क पेन यो धम कु तेऽनाप द ज: ।

स ना नोित फलं त य पर ेित वचा रतम ॥ ् 28 ॥

व ै देवै: सा यै ा णै मह षिभ: ।

आप सु मरणा तै वधे: ितिनिध: कृत: ॥ 29 ॥

भु: थमक प य योऽनुक पेन वतते ।

न सांपराियकं त य दमते व ते फलम ॥ ु ् 30 ॥

न ा णोऽवेदयेत कंिच ाजिन धम वत ।्

ववीयणैव ता छ या मानवानपका रण: ॥ 31 ॥

<page num =233>

</page>

ववीया ाजवीया च ववीय बलव रम ।्

त मा वेनैव वीयण िनगृ यादर ज: ॥ 32 ॥

ुतीरथवा गरसी: कुया द य वचारयन ।्

वा श ं वै ा ण य तेन ह यादर ज: ॥ 33 ॥

(तद ं सववणानामिनवाय च श त: ।

तपोवीय भावेण अव यान प बाधते ॥ 2 ॥)

यो बाहवीयण तरेदापदमा मनु : ।

धनेन वै यशू ौ तु जपहोमै जो म: ॥ 34 ॥

(त द कुव यथाश ा नोित परमां गितम ॥ ् 3 ॥)

वधाता शािसता व ा मै ो ा ण उ यते ।

त मै नाकुशलं ूया न शु कां िगरमीरयेत ॥ ् 35 ॥

न वै क या न युवितना प व ो न बािलश: ।

होता याद नहो य नात नासं कृत तथा ॥ 36 ॥

नरके ह पत येते जु त: स च य य तत ।्

त मा ैतानकुशलो होता या ेदपारग: ॥ 37 ॥

ाजाप यमद वा म याधेय य द णाम ।्

अना हता नभवित ा णो वभवे सित ॥ 38 ॥

पु या य यािन कुव त धानो जते य: ।

न व पद णैय ैयजेतेह कथंचन ॥ 39 ॥

इ या ण यश: वगमाय:ु क ित जा: पशून ्।

ह य पद णो य त मा ना पधनो यजेत ॥ ् 40 ॥

<page num =234>

</page>

(अ नह नो दहे ा ं म ह न तु ऋ वज: ।

द तं द णाह नो ना त य समो रपु: ॥ 4 ॥)

अ नहो यप व या नी ा ण: कामकारत: ।

चा ायणं चरे मासं वीरह यासमं ह तत ॥ ् 41 ॥

ये शू ादिधग याथम नहो मुपासते ।

ऋ वज ते ह शू ाणां वा दषु ग हता: ॥ 42 ॥

तेषां सततम ानां बृषला युपसे वनाम ।्

पदा म तकमा य दाता दगा ण संतरेत ॥ ु ् 43 ॥

अकुव व हतं कम िन दतं च समाचरन ।्

स े याथषु ाय ीयते नर: ॥ 44 ॥

अकामत: कृते पापे ाय ं वदबुधाु : ।

कामकारकृतेऽ याहरेके ुितिनदशनात ॥ ु ् 45 ॥

अकामत: कृतं पापं वेदा यासेन शु यित ।

कामत तु कृतं मोहा ाय :ै पृथ वधै: ॥ 46 ॥

ाय ीयतां ा य दैवा पूवकृतेन वा ।

न संसग जे स : ाय ेऽकृते ज: ॥ 47 ॥

( ायो नाम तप: ो ं िच ं िन य उ यते ।

तपोिन यसंयु ं ाय िमित मृतम ॥ ् 5 ॥)

इह द रतैु : केिच केिच पूवकृतै तथा ।

ा नुव त दरा मानो नरा प वपययम ॥ ु ् 48 ॥

सुवणचौर: कौन यं सुराप: यावद तताम ।्

हा यरोिग वं दौ य गु त पग: ॥ 49 ॥

<page num =235>

</page>

पशुन: पौितनािस यं सूचक: पूितव ताम ।्

धा यचौरोऽ गह न वमाितरै यं तु िम क: ॥ 50 ॥

अ नहताऽऽमया व वं मौ यं वागपहारक: ।

व ापहारक: ै यं प गुताम हारक: ॥ 51 ॥

(द पहता भवेद ध: काणो िनवापको भवेत ।्

हंसया यािधभूय वमरोिग वम हंसया ॥ 6 ॥)

एवं कम वशेषेण जाय ते स ग हता: ।

जडमूका धबिधरा वकृताकृतय तथा ॥ 52 ॥

च रत यमतो िन यं ाय ं वशु दये ।

िन ै ह ल णैयु ा जाय तेऽिन कृतैनस: ॥ 53 ॥

ह या सुरापानं तेयं गुव गनागम: ।

महा त पातका याहु: संसग ा प तै: सह ॥ 54 ॥

अनृतं च समु कष राजगािम च पैशुनम ।्

गुरो ालीकिनब ध: समािन ह यया ॥ 55 ॥

ो झता वेदिन दा कौटसा यं सु ध: ।

ग हताना योज ध: सुरापानसमािन ष ॥ 56 ॥

िन ेप यापहरणं नरा रजत य च ।

भूिमव मणीनां च म तेयसमं मृतम ॥ ् 57 ॥

रेत:सेक: वयोनीषु कुमार व यजासु च ।

स यु: पु य च ीषु गु त पसमं वद:ु ॥ 58 ॥

गोबधोऽया यसंया यपारदाया म व या: ।

गु मातृ पतृ याग: वा याया यो: सुत य च ॥ 59 ॥

<page num =236>

</page>

प र व तानुजेऽनूढे प रवेदनमेव च ।

तयोदानं च क याया तयोरेव च याजनम ॥ ् 60 ॥

क याया दषणं चैव बाधु यं तलोपनम ।ू ्

तडागारामदाराणामप य य च व य: ॥ 61 ॥

ा यता बा धव यागो भृ या यापनमेव च ।

भृ या चा ययनादानमप यानां च व य: ॥ 62 ॥

सवाकरे वधीकारो महाय वतनम ।्

हंसौषधीनां याजीवोऽिभचारो मूलकम च ॥ 63 ॥

इ धनाथमशु काणां माणामवपातनम ।ु ्

आ माथ च यार भो िन दता नादनं तथा ॥ 64 ॥

अना हता नता तेयमृणानामनप या ।

अस छा ािधगमनं कौशील य य च या ॥ 65 ॥

धा यकु यपशु तेयं म प ीिनषेवणम ।्

ीशू व वधो ना त यं चोपपातकम ॥ ् 66 ॥

ा ण य ज: कृ वा ाितर ेयम यो: ।

जै यं च मैथुनं पुंिस जाित ंशकरं मृतम ॥ ् 67 ॥

खरा ो मृगेभानामजा वकबध तथा ।

संकर करणं ेयं मीना हम हष य च ॥ 68 ॥

िन दते यो धनादानं बा ण यं शू सेवनम ।्

अपा ीकरणं ेयमस य य च भाषणम ॥ ् 69 ॥

कृिमक टवयोह या म ानुगतभोजनम ।्

फलैध:कुसुम तेयमधैय च मलावहम ॥ ् 70 ॥

<page num =237>

</page>

एता येनांिस सवा ण यथो ािन पृथ पृथक ।्

यैय तैरपो ते तािन स य नबोधत ॥ 71 ॥

हा ादश समा: कुट ं कृ वा वने वसेत ।्

भै ा या म वशु दयथ कृ वा शविशरो वजम ॥ ् 72 ॥

ल यं श भृतां वा या दषािम छया मनु : ।

ा येदा मानम नौ वा सिम दे रवा शरा: ॥ 73 ॥

यजेत वा मेधेन व जता गोसवेन वा ।

अिभ ज ज यां वा वृता न ुता प वा ॥ 74 ॥

जप वा यतमं वेदं योजनानां शतं जेत ।्

ह यापनोदाय िमतभु नयते य: ॥ 75 ॥

सव वं वेद वदषे ा णायोपपादयेत ।ु ्

धनं वा जीवनायालं गृहं वा सप र छदम ॥ ् 76 ॥

ह व यभु वाऽनुसरे ित ोत: सर वतीम ।्

जपे ा िनयताहार व वेद य सं हताम ॥ ् 77 ॥

कृतवापनो िनवसे ामा ते गो जेऽ प वा ।

आ मे वृ मूले वा गो ा ण हते रत: ॥ 78 ॥

ा णाथ गवाथ वा स : ाणा प र यजेत ।्

मु यते ह याया गो ा गो ा ण य च ॥ 79 ॥

वारं ितरो दा वा सव वमव ज य वा ।

व य त निम े वा ाणालाभे वमु यते ॥ 80 ॥

एवं ढ तो िन यं चार समा हत: ।

समा े ादशे वष ह यां यपोहित ॥ 81 ॥

<page num =238>

</page>

िश वा वा भूिमदेवानां नरदेवसमागमे ।

वमेनोऽवभृथ नातो हयमेधे वमु यते ॥ 82 ॥

धम य ा णो मूलम ं राज य उ यते ।

त मा समागमे तेषामेनो व या य शु दयित ॥ 83 ॥

ा ण: संभवेनैव देवानाम प दैवतम ।्

माणं चैव लोक य ा ैव ह कारणम ॥ ् 84 ॥

तेषां वेद वदो ूयु योऽ येन: सुिन कृितम ।्

सा तेषां पावनाय या प व ा वदषां ह वाक ॥ ु ् 85 ॥

अतोऽ यतममा थाय विधं व : समा हत: ।

ह याकृतं पापं यपोह या मव या ॥ 86 ॥

ह वा गभम व ातमेतदेव तं चरेत ।्

राज यवै यौ चेजानावा ेयीमेव च यम ॥ ् 87 ॥

(ज म भिृतसं कारै: सं कृता म वाचया ।

गिभणी वथवा या ामा ेयीं च वदबुधाु : ॥ 7 ॥)

उ वा चैवानृतं सा ये ित य गु ं तथा ।

अप य च िन: ेपं कृ वा च ीसु धम ॥ ् 88 ॥

इयं वशु द दता मा याकामतो जम ।्

कामतो ा णवधे िन कृितन वधीयते ॥ 89 ॥

सुरां पी वा जो मोहाद नवणा सुरां पबेत ।्

तया स काये िनद धे मु यते क बषा त: ॥ 90 ॥

गोमू म नवण वा पबेददकमेव वा ।ु

पयो घृतं वाऽऽमरणा गोश कृ समेव वा ॥ 91 ॥

<page num =239>

</page>

कणा वा भ येद दं प याकं वा सकृ निश ।

सुरापानापनु यथ बालवासा जट वजी ॥ 92 ॥

सुरा वै मलम नानां पा मा च मलमु यते ।

त मा ा णराज यौ वै य न सुरां पबेत ॥ ् 93 ॥

गौड पै ी च मा वी च व ेया वधा सुरा ।

यथैवैका तथा सवा न पात या जो म:ै ॥ 94 ॥

य र : पशाचा नं म ं मांसं सुरासवम ।्

त ा णेन ना यं देवानाम ता ह व: ॥ 95 ॥

अमे ये वा पते म ो वै दकं वा युदाहरेत ।्

अकायम य कुया ा ा णो मदमो हत: ॥ 96 ॥

य य कायगतं म ेना ला यते सकृत ।्

त य यपैित ा यं शू वं च स ग छित ॥ 97 ॥

एषा विच ािभ हता सुरापान य िन कृित: ।

अत ऊ व व यािम सुवण तेयिन कृितम ॥ ् 98 ॥

सुवण तेयकृ ो राजानमिभग य तु ।

वकम यापय ूया मां भवाननुशा वित ॥ 99 ॥

गृह वा मुसलं राजा सकृ द या ु तं वयम ।्

बधेन शु यित तेनो ा ण तपसैव तु ॥ 100 ॥

तपसापनुनु सु तु सुवण तेयजं मलम ।्

चीरवासा जोऽर ये चरे णो तम ॥ ् 101 ॥

एतै तैरपोहेत पापं तेयकृतं ज: ।

गु ीगमनीयं तु तैरेिभरपानुदेत ॥ ् 102 ॥

<page num =240>

</page>

गु त यिभभा यैन त े व यादयोमये ।

सूम वल तीं वा ये मृ युना स वशु दयित ॥ 103 ॥

वयं वा िश वृषणाबु कृ याधाय चा जलौ ।

नैरऋतीं दशमाित ेदािनपाताद ज ग् : ॥ 104 ॥

ख वा गी चीरवासा वा म ुलो वजने वने ।

ाजाप यं चरे कृ म दमेकं समा हत: ॥ 105 ॥

चा ायणं वा ी मासान य ये नयते य: ।

ह व येण यवा वा वा गु त पापनु ये ॥ 106 ॥

एतै तैरपोहेयुमहापात कनो मलम ।्

उपपात कन वेवमेिभनाना वधै तै: ॥ 107 ॥

उपपातकसंयु ो गो नो मासं यवा पबेत ।्

कृतवापो वसे ो े चमणा तेन संवृत: ॥ 108 ॥

चतुथकालम ीयाद ारलवणं िमतम ।्

गोमू ेणाचरे नानं ौ मासौ िनयते य: ॥ 109 ॥

दवानुग छे गा ता तु ित नू व रज: पबेत ।्

शु ू ष वा नम कृ य रा ौ वीरासनं वसेत ॥ ् 110 ॥

ित ती वनुित े ु ज ती व यनु जेत ।्

आसीनासु तथासीनो िनयतो वीतम सर: ॥ 111 ॥

आतुरामिभश तां वा चौर या ा दिभभय:ै ।

पिततां प कल नां वा सव पायै वमोचयेत ॥ ् 112 ॥

उ णे वषित शीते वा मा ते वाित वा भृशम ।्

न कुव ता मन ाणं गोरकृ वा तु श त: ॥ 113 ॥

<page num =241>

</page>

आ मनो य द वा येषां गृहे े ेऽथवा खले ।

भ य तीं न कथये पब तं चैव व सकम ॥ ् 114 ॥

अनेन विधना य तु गो नो गामनुग छित ।

स गोह याकृतं पापं िभमासर◌ै यपोहित ॥ ् 115 ॥

वृषभैकादशा गा द ा सुच रत त: ।

अ व माने सव वं वेद व यो िनवेदयेत ॥ ् 116 ॥

एतदेव तं कुयु पपात कनो जा: ।

अवक णव य शु दयथ चा ायणमथा प वा ॥ 117 ॥

अवक ण तु काणेन गदभेन चतु पथे ।

पाकय वधानेन यजेत िनऋित िनिश ॥ 118 ॥

ह वा नौ विधव दोमान तत समे यृचा ।ु

वाते गु व नां जुहया स पषाऽऽहतीु ु : ॥ 119 ॥

कामतो रेतस: सेकं त थ य ज मन: ।

अित मं त याहधम ा वा दनु : ॥ 120 ॥

मा तं पु हतं च गु ं पावकमेव च ।ू

चतुरो ितनोऽ येित ा ं तेजोऽवक णन: ॥ 121 ॥

एत म नेनिस ा े विस वा गदभा जनम ।्

स ागारां रे ै ं वकम प रक तयन ॥ ् 122 ॥

ते यो ल धेन भै ेण वतय नेककािलकम ।्

उप पृशं षवणं व देन स वशु दयित ॥ 123 ॥

जाित ंशकरं कम कृ वा यतमिम छया ।

चरे सांतपनं कृ ं ाजाप यमिन छया ॥ 124 ॥

<page num =242>

</page>

संकरापा कृ यासु मासं शोधनमै दवम ।्

मिलनीकरणीयेषु त : या ावकै यहम ्॥ 125 ॥

तुर यो ह याया: य य बधे मृत: ।

वै येऽ मांशो वृ थे शू े ेय तु षोडश: ॥ 126 ॥

अकामत तु राज यं विनपा य जो म: ।

वृषभैकसह ा गा द ा सुच रत त: ॥ 127 ॥

य दं चरे ा िनयतो जट हणो तम ।्

वस दरतरेू ामा वृ मूलिनकेतन: ॥ 128 ॥

एतदेव चरेद दं ाय ं जो म: ।

मा य वै यं वृ थं द ा चैकशतं गवाम ॥ ् 129 ॥

एतदेव तं कृ नं ष मासान शू हा चरेत ।् ्

वृषभैकादश वा प द ा ाय गा: िसता: ॥ 130 ॥

माजारनकुलौ ह वा चाषं म डूकमेव च ।

गोधोलूककाकां शू ह या तं चरेत ॥ ् 131 ॥

पय: पबे रा ं वा योजनं वा वनो जेत ।्

उप पृशे व यां वा सू ं वा दैवतं जपेत ॥ ् 132 ॥

अि ं का णायसीं द ा सप ह वा जो म: ।

पलालभारकं ष ढे सैसकं चैकमाषकम ॥ ् 133 ॥

घतृकु भं वराहे तु ितल ोणं तु ित रौ ।

शुके हायनं व सं ौ चं ह वा हायनम ॥ ् 134 ॥

ह वा हंसं बलाकां च बकं ब हणमेव च ।

वानरं येनभासौ च पशये ा णाय गाम ॥ ् 135 ॥

<page num =243>

</page>

वासो द ा दयं ह वा प च नीला वृषा गजम ।्

अजमेषावन वाहं खरं ह वैकहायनम ॥ ् 136 ॥

यादां तु मृगा ह वा धेनुं द ा पय वनीम ।्

अ यादा व सतर मु ं ह वा तु कृ णलम ॥ ् 137 ॥

जीनकामुकव तावी पृथ द ा शु दये ।

चतुणाम प वणानां नार ह वाऽनव थता: ॥ 138 ॥

(वणानामानुपूयण याणाम वशेषत: ।

अम या च मा य ीं शू ह या तं चरेत ॥ ् 8 ॥)

दानेन बधिनणकं सपाद नामश नुवन ।्

एकैकश रे कृ छं ज: पापापनु ये ॥ 139 ॥

अ थमतां तु स वानां सह य मापणे ।

पूण चान यन नां तु शु ह या तं चरेत ॥ ् 140 ॥

कंिचदेव तु व ाय द ाद थमतां बधे ।

अन नां चैव हंसायां ाणायामेन शु दयित ॥ 141 ॥

फलदानां तु वृ ाणां छेदने ज यमृ शतम ।्

गु मव लीलतानां च पु पतानां च वी धाम ॥ ् 142 ॥

अ ना जानां स वानां रसजानां च सवश: ।

फलपु पो वानां च घृत ाशो वशोधनम ॥ ् 143 ॥

कृ जानामोषधीनां जातानां च वयं वने ।

वृथाल भेऽनुग छे ां दनमेकं पयो त: ॥ 144 ॥

एतै तैरपो ं यादेनो हंसासमु वम ।्

ाना ानकृतं कृ नं शृणुताना भ णे ॥ 145 ॥

<page num =244>

</page>

अ ाना ा णीं पी वा सं कारेणैव शु दयित ।

मितपूवमिनद यं ाणा तकिमित थित: ॥ 146 ॥

अप: सुराभाजन था म भा ड थता तथा ।

प चरा ं पबे पी वा श खपु पीि तं पय: ॥ 147 ॥

पृ वा द वा च म दरां विधव ितगृ च ।

शू ो छ ा पी वाप: कुशवा र पबे यहम ॥ ् 148 ॥

ा ण तु सुराप य ग धमा ाय सोमप: ।

ाणान सु राय य घृतं ा य वशु यित ॥ 149 ॥

अ ाना ा य व मू ं सुरासं पृ मेव च ।

पुन:सं करमह त यो वणा जातय: ॥ 150 ॥

वपनं मेखला द डो भै चया तािन च ।

िनवत ते जातीनां पुन:सं कारकम ण ॥ 151 ॥

अभो यानां तु भु वा नं ीशू ो छ मेव च ।

ज वा मांसमभ यं च स रा ं यवा पबेत ॥ ् 152 ॥

शु ािन च कषायां पी वाऽमे या य प ज: ।

ताव व य यतो याव न ज यध: ॥ 153 ॥

व वराहखरो ाणां गोमायो: क पकाकयो: ।

ा य मू पुर षा ण ज ा ायणं चरेत ॥ ् 154 ॥

शु का ण भु वा मांसािन भौमािन कवकािन च ।

अ ातं चैव सूना थमेतदेव तं चरेत ॥ ् 155 ॥

यादसूकरो ाणां कु कुटानां च भ णे ।

नरकाकखराणां च त कृ ं वशोधनम ॥ ् 156 ॥

<page num =245>

</page>

मािसका नं तु योऽ ीयादसमावतको ज: ।

स ी यहा युपवसेदेकाहं चोदके वसेत ॥ ् 157 ॥

चार तु योऽ ीया मधु मांसं कथंचन ।

स कृ वा ाकृतं कृ ं तशेषं समापयेत ॥ ् 158 ॥

बडालकाकाखू छ ं ज वा नकुल य च ।

केशक टावप नं च पबे सुवचलाम ॥ ् 159 ॥

अभो यम नं ना यमा मन: शु दिम छता ।

अ ानभु ं तू ाय शो यं वा याशु शोधन:ै ॥ 160 ॥

एषोऽना ादन यो ो तानां व वधो विध: ।

तेयदोषापहतृणां तानां ूयतां विध: ॥ 161 ॥

धा या नधनचौया ण कृ वा कामा जो म: ।

वजातीयगृहादेव कृ ा देन वशु यित ॥ 162 ॥

मनु याणां तु हरणे ीणां े गृह य च ।

कूपवापीजलानां च शु द ा ायणं मृतम ॥ ् 163 ॥

याणाम पसाराणां तेयं कृ वा यवे मत: ।

चरे सांतपनं कृ ं त नया या मशु दये ॥ 134 ॥

भ यभो यापहरणे यानश यासन य च ।

पु पमूलफलानां च प चग यं वशोधनम ॥ ् 165 ॥

तृणका माणां च शु का न य गुड य च ।ु

चेलचमािमषाणां च रा ं यादभोजनम ॥ ् 166 ॥

म णमु ा वालानां ता य रजत य च ।

अय:कां योपलानां च ादशाहं कणा नता ॥ 167 ॥

<page num =246>

</page>

कापासक टजीणानां शफैकशफ य च ।

प ग धौषधीनां च र वा ैव यहं पय: ॥ 168 ॥

एतै तैरपोहेत पापं तेयकृतं ज: ।

अग यागमनीयं तु तैरेिभरपानुदेत ॥ ् 169 ॥

गु त प तं कुया ेत: िस वा वयोिनषु ।

स यु: पु य च ीषु कुमार व यजासु च ॥ 170 ॥

पैतृ वसेयी ंभिगनीं व ीयां मातुरेव च ।

मातु ातु तनयां ग वा चा ायणं चरेत ॥ ् 171 ॥

एता त तु भायाथ नोपय छे ु बु दमान ।्

ाित वेनानुपेया ता: पतित ुपय नध: ॥ 172 ॥

अमानुषीषु पु ष उद यायामयोिनषु ।

रेत: िस वा जले चैव कु ं सांतपनं चरेत ॥ ् 173 ॥

मैथुनं तु समासे य पुंिस यो षित वा ज: ।

गोयानेऽ सु दवा चैव सवासा: नानमाचरेत ॥ ् 174 ॥

च डाला य यो ग वा भु वा च ितगृ च ।

पत य ानतो व ो ाना सा यं तु ग छित ॥ 175 ॥

व द ां यं भता िन याु देकवे मिन ।

य पुंस: परदारेषु त चैनां चारये तम ॥ ् 176 ॥

सा चे पुन: द ये ु स शेनोपय ता ।ु

कृ ं चा ायणं चैव तद या: पावनं मृतम ॥ ् 177 ॥

( ा ण य वशां य: शू ेऽपसंगता: ।

अ जाता वशु येय:ु ाय ेन नेतरा: ॥ 9 ॥)

<page num =247>

</page>

य करो येकरा ेण वृषलीसेवना ज: ।

त ै भु जप न यं िभवष यपोहित ॥ 178 ॥

एषा पापकृतामु ा चतुणाम प िन कृित: ।

पिततै: सं यु ानािममा: शृणुत िन कृती: ॥ 179 ॥

संव सरेण पतित पिततेन सहाचरन ।्

याजना यापना ौना न तु यानासनाशनात ॥ ् 180 ॥

यो येन पिततेनैषां संसग याित मानव: ।

स त यैव तं कुया संसग वशु दये ॥ 181 ॥

पितत योदकं काय स प डैबा धवैब ह: ।

िन दतेऽहिन साया े ा यृ व गु संिनधौ ॥ 182 ॥

दासी घटमपां पूण पय ये ेतव पदा ।

अहोरा मपुासीर नशौचं बा धव:ै सह ॥ 183 ॥

िनवतरं त मा ु संभाषणसहासने ।

दाया य दानं च या ा चैव ह लौ कक ॥ 184 ॥

ये ता च िनवतत यो ावा यं च य दनम ।्

ये ांशं ा नुया चा य यवीया गुणतोऽिधक: ॥ 185 ॥

ाय े तु च रते पूणकु भमपां नवम ।्

तेनैव सा द ा येय:ु ना वा पु ये जलाशये ॥ 186 ॥

स व सु तं घटं ा य व य भवनं वकम ।्

सवा ण ाितकाया ण यथापूव समाचरेत ॥ ् 187 ॥

एतदेव विधं कुया ो ष सु पाितता व प ।

व ा नपानं देयं तु वसेयु गृहा तके ॥ 188 ॥

<page num =248>

</page>

एन विभरिन ण ै नाथ कंिच सहाचरेत ।्

कृतिनणजनां ैव न जुगु सेत क हिचत ॥ ् 189 ॥

बाल नां कृत नां वशु दान प धमत: ।

शरणागतह तृं ीह तृं न संवसेत ॥ ् 190 ॥

येषां जानां सा व ो नानू येत यथा विध ।

तां ारिय वा ी कृ ा यथा व युपनाययेत ॥ ् 191 ॥

ाय ं िचक ष त वकम था तु ये जा: ।

णा च प र य ा तेषाम येतदा दशेत ॥ ् 192 ॥

य ग हतेनाजय त कमणा ा णा धनम ।्

त यो सगण शु य त ज येन तपसैव च ॥ 193 ॥

ज प वा ी ण सा व या: सह ा ण समा हत: ।

मासं गो े पय: पी वा मु यतेऽस ित हात ॥ ् 194 ॥

उपवासकृशं तं तु गो जा पुनरागतम ।्

णतं ितपृ छेय:ु सा यं सौ ये छसीित कम ॥ ् 195 ॥

स यमु वा तु व ेषु व करे वसं गवाम ।्

गोिभ: वितते तीथ कुयु त य प र हम ॥ ् 196 ॥

ा यानां याजनं कृ वा परेषाम यकम च ।

अिभचारमह नं च िभ: कृ यपोहित ॥ 197 ॥

शरणागतं प र य य वेदं व ला य च ज: ।

स ब सरं यवाहार त पापमपसेधित ॥ 198 ॥

सृगालखरैद ो ा य:ै या रेव च ।

नरा ो वराहै ाणायामेन शु यित ॥ 199 ॥

<page num =249>

</page>

(शुनाऽऽ ातावलीढ य द तै वदिलत य च ।

अ : ालनं ो म नना चोपचूलनम ॥ ् 10 ॥)

ष ा नकालता मासं सं हताजप एव वा ।

होमा सकला िन यमपा यानां वशोधनम ॥ ् 200 ॥

उ यानं समा खरयानं तु कामत: ।

ना वा तु व ो द वासा: ाणायामेन शु यित ॥ 201 ॥

वना र सु वा यात: शार रं संिनवे य च ।

सचैलो ब हरा लु य गामाल य वशु यित ॥ 202 ॥

वेदो दतानां िन यानां कमणां समित मे ।

नातक तलोपे च ाय मभोजनम ॥ ् 203 ॥

हंकारं ाु ण यो वा वंकारं च गर यस: ।

ना वाऽन नह:शेषमिभवा सादयेत ॥ ् 204 ॥

ताडिय वा तृणेना प क ठे वाऽऽब य वाससा ।

ववादे वा विन ज य णप य सादयेत ॥ ् 205 ॥

अवगूय व दशतं सह मिभह य च ।

जघांसया ा ण य नरकं ितप ते ॥ 206 ॥

शो णतं यावत: पांसू संगृ ाित मह तले ।

ताव य दसह ा ण त कता नरके वसेत ॥ ् 207 ॥

अवगूय चरे कु मितकृ ं िनपातने ।

कृ ाितकृ ौ कुव त व यो पा शो णतम ॥ ् 208 ॥

अनु िन कृतीनां तु पापानामपनु ये ।

श ं चावे य पापं च ाय ं क पयेत ॥ ् 209 ॥

<page num =250>

</page>

यैर युपायैरेनांिस मानवो यपकषित ।

ता वोऽ युपाया व यािम देव ष पतृसे वतान ॥ ् 210 ॥

यहं ात यहं सायं यहम ादयािचतम ।्

यहं परं च ना ीया ाजाप यं चर ज: ॥ 211 ॥

गोमू ं गोमयं ीरं दिध स प: कुशोदकम ।्

एकरा ोपवास कृ ं सांतपनं मृतम ॥ ् 212 ॥

एकैकं ासम ीया यहा ण ी ण पूववत ।्

यहं चोपवसेद यमितकृ ं चर ज: ॥ 213 ॥

त कृ ं चर व ो जल ीरघृतािनलान ।्

ित यहं पबेद णा सकृ नायी समा हतु : ॥ 214 ॥

(अपां पबे च पलं पलमेकं च स पष: ।

पय: पबे ु पलं मा ं चो मानत: ॥ 11 ॥)

यता मनोऽ म य ादशाहमभोजनम ।्

पराको नाम कृ ोऽयं सवपापापनोदन: ॥ 215 ॥

एकैकं ासये प डं कृ णे शु ले च वधयेत ।्

उप पृशं षवणमेत चा ायणं मृतम ॥ ् 216 ॥

एतमेव विधं कृ नमाचरे वम यमे ।

शु लप ा दिनयत रं ा ायणं तम ॥ ् 217 ॥

अ ाव ौ सम ीया प डा म यं दने थते ।

िनयता मा ह व याशी यितचा ायणं चरन ॥ ् 218 ॥

चतुर: ातर ीया प डा व : समा हत: ।

चतुरोऽ तिमते सूय िशशुचा ायणं मृतम ॥ ् 219 ॥

<page num =251>

</page>

यथाकथंिच प डानां ित ोऽशीती: समा हत: ।

मासेना ह व य य च यैित सलोकताम ॥ ् 220 ॥

एत ा तथा द या वसव ाचर तम ।ु ्

सवाकुशलमो ाय म त मह षिभ: ॥ 221 ॥

महा या ितिभह म: कत य: वयम वहम ।्

अ हंसास यम ोधमाजवं च समाचरेत ॥ ् 222 ॥

रह िनशायां च सवासा जलमा वशेत ।्

ीशू पिततां ैव नािभभाषेत क हिचत ॥ ् 223 ॥

थानासना यां वहरेदश ोऽध: शयीत वा ।

चार ती च या गु देव जाचक: ॥ 224 ॥

सा व ीं च जपे न यं प व ा ण च श त: ।

सव वेव ते वेवं ाय ाथमा त: ॥ 225 ॥

एतै जातय: शो या तैरा व कृतैनस: ।

अना व कृतपापां तु म ैह मै शोधयेत ॥ ् 226 ॥

यापनेनानुतापेन तपसाऽ ययनेन च ।

पापकृ मु यते पापा था दानेन चाप द ॥ 227 ॥

यथा यथा नरोऽधम वयं कृ वानुभाषते ।

तथा तथा वचेवा ह तेनाधमण मु यते ॥ 228 ॥

यथा यथा मन त य द कृतं कम गहित ।ु

तथा तथा शर रं त ेनाधमण मु यते ॥ 229 ॥

कृ वा पापं ह संत य त मा पापा मु यते ।

नैवं कुया पुन रित िनवृ या पूयते तु स: ॥ 230 ॥

<page num =252>

</page>

एवं संिच य मनसा े य कमफलोदयम ।्

मनोवा ूितिभिन यं शुभं कम समाचरेत ॥ ् 231 ॥

अ ाना द वा ाना कृ वा कम वग हतम ।्

त मा मु म व छ तीयं न समाचरेत ॥ ् 232 ॥

य म कम य य कृते मनस: यादलाघवम ।्

त मं ताव प: कुया ाव ु करं भवेत ॥ ् 233 ॥

तपोमूलिमदं सव दैवमानुषकं सुखम ।्

तपोम यं बधैु: ो ं तपोऽ तं वेददिशिभ: ॥ 234 ॥

ा ण य तपो ानं तप: य र णम ।्

वै य य तु तपो वाता तप: शू य सेवनम ॥ ् 235 ॥

ऋषय: संयता मान: फलमूलािनलाशना: ।

तपसैव प य त ैलो यं सचराचरम ॥ ् 236 ॥

औषधा यगदो व ा दैवी च व वधा थित: ।

तपसैव िस य त तप तेषां ह साधनम ॥ ् 237 ॥

य तरं य रापं य ग य च द करम ।ु ु ु ु ्

सव तु तपसा सा यं तपो ह दरित मम ॥ ु ् 238 ॥

महापात कन ैव शेषा ाकायका रण: ।

तपसैव सुत ेन मु य ते क बषा त: ॥ 239 ॥

क टा ा हपत गा पशव वयांिस च ।

थावरा ण च भृतािन दवं या त तपोबलात ॥ ् 240 ॥

य कंिचदेन: कुव त मनोबा ूितिभजना: ।

त सव िनदह याशु तपसैव तपोधना: ॥ 241 ॥

<page num =253>

</page>

तपसैव वशु द य ा ण य दवौकस: ।

इ या ितगृ त कामा संवधय त च ॥ 242 ॥

जापित रदं शा ं तपसैवासृज भ:ु ।

तथैव वेदानृषय तपसा ितपे दरे ॥ 243 ॥

इ येत पसो देवा महाभा यं च ते ।

सव या य प य त तपस: पु यमु मम ्॥ 244 ॥

( चय जपो होम: काले शु दा पभोजनम ।्

अराग देषलोभा तप उ ं वयंभुवा ॥ 12 ॥)

वेदा यासोऽ वहं श या महाय या मा ।

नाशय याशु पापािन महापातकजा य प ॥ 245 ॥

यथैध तेजसा व : ा ं िनदहित णात ।्

तथा ाना नना पापं सव दहित वेद वत ॥ ् 246 ॥

इ येतदेनसामु ं ाय ं यथा विध ।

अत ऊ व रह यानां ाय ं िनबोधत ॥ 247 ॥

स या ित णवका: ाणायामा तु षोडश ।

अ प ूणहणं मासा पुन यहरह: कृता: ॥ 248 ॥

कौ सं ज वाप इ येत ािस ं च ती यृचम ।्

मा ह ं शु दव य सुरापोऽ प वशु यित ॥ 249 ॥

सकृ ज वा य वामीयं िशवसंक पमेव च ।

अप य सुवण तु णा वित िनमल: ॥ 250 ॥

ह व पा तीयम य य नतमंह इतीित च ।

ज प वा पौ षं सू ं मु यते गु त पग: ॥ 251 ॥

<page num =254>

</page>

एनसां थूलसू माणां िचक ष नपनोदनम ।्

अवे यृचं जपेद दं य कंचेदिमतीित वा ॥ 252 ॥

ितगृ ा ित ा ं भु वा चा नं वग हतम ।्

जपं तर सम द यं पूयते मानव यहात ॥ ् 253 ॥

सोमारौ ं तु ब ेना मासम य य शु यित ।

व यामाचर नानमय णािमित च तृचम ॥ ् 254 ॥

अ दाधिम िम येतदेन वी स कं जपेत ।्

अ श तं तु कृ वा सु मासमासीत भै भुक ॥ ् 255 ॥

म ै: शाकलहोमीयैर दं ह वा घृतं जु : ।

सुगुव यपह येनो ज वा वा नम इ यृचम ॥ ् 256 ॥

महापातकसंयु ोऽनुग छे ा: समा हत: ।

अ य या दं पावमानीभ ाहारो वशु यित ॥ 257 ॥

अर ये वा र य य यतो वेदसं हताम ।्

मु यते पातकै: सव: पराकै: शोिधत िभ: ॥ 258 ॥

यहं तूपवसे ु र ोऽ युपय नप: ।

मु यते पातकै: सव ज प वाऽघमषणम ॥ ् 259 ॥

यथा मेध: तुरा सवपापापनोदन: ।

तथाऽघमषणं सू ं सवपापापनोदनम ॥ ् 260 ॥

ह वा लोकानपीमां ीन न प यत तत: ।

ऋ वेदं धारय व ो नैन: ा नोित कंचन ॥ 261 ॥

ऋ सं हतां र य य यजुषां वा समा हत: ।

सा नां वा सरह यानां सवपाप:ै मु यते ॥ 262 ॥

<page num =255>

</page>

यथा महा दं ा य ं लो ं वन यित ।

तथा द रतं सव वेदे वृित म जित ॥ ु 263 ॥

ऋचो यजूं ष चा यािन सामािन व वधािन च ।

एष ेय वृ ेदो यो वेदैनं स वेद वत ॥ ् 264 ॥

आ ं य य रं यी य म ित ता: ।

स गु ोऽ य वृ ेदो य तं वेद स वेद वत ॥ ् 265 ॥

(एष वोऽिभ हत: कृ न: ाय य िनणय: ।

िन: ेयसं धम विधं व येमं िनबोधत ॥ 13 ॥

पृथक ा णक पा यां स ह वेद वृ मृत् : ॥ 14 ॥)

॥ इित मानवे धमशा े भृगु ो ायां सं हतायामेकादशोऽ याय: ॥ 11 ॥< /mUla>

<page num =256>

</page>

ादशोऽ याय:

< mUla>चातुव य य कृ नोऽयमु ो धम वयानघ ।

कमणां फलिनवृ ं शंस न त वत: पराम ॥ ् 1 ॥

स तानुवाच धमा मा महष मानवो भृग:ु ।

अ य सव य शृणुत कमयोग य िनणयम ॥ ् 2 ॥

शुभाशुभफलं कम मनोवा देहसंभवम ।्

कमजा गतयो नृणामु माधमम यमा: ॥ 3 ॥

त येह वध या प यिध ान य दे हन: ।

दशल णयु य मनो व ा वतकम ॥ ् 4 ॥

पर ये विभ यानं मनसािन िच तनम ।्

वतथािभिनवेश वधं कम मानसम ॥ ् 5 ॥

पा यमनृतं चैव पैशु यं चा प सवश: ।

असंब द लाप वा यं या चतु वधम ॥ ् 6 ॥

अद ानामुपादानं हंसा चैवा वधानत: ।

परदारोपसेवा च शर रं वधं मृतम ॥ ् 7 ॥

मानसं मनसैवायमुपभु े शुभाशुभम ।्

वाचा वाचाकृतं कम कायेनैव च काियकम ॥ ् 8 ॥

( वधं च शर रेण वाचा चैव चतु वधम ।्

मनसा वधं कम दशाधमपथां यजेत ॥ ् 1 ॥)

शर रजै: कमदोषैयाित थावरतां नर: ।

वािचकै: प मृगतां मानसैर यजाितताम ॥ ् 9 ॥

<page num =257>

</page>

(शुभ:ै योगैदव वं यािम ैमानुषो भवेत ।्

अशुभ:ै केवलै ैव ितय योिनषु जायते ॥ 2 ॥

वा द डो ह त व ानं मनोद ड: परां गितम ।्

कमद ड तु लोकां ी ह यादप रर त: ॥ 3 ॥

वा द डोऽथ भवे मौनं मनोद ड वनाशनम ।्

शर र य ह द ड य ाणायामो वधीयते ॥ 4 ॥

द डं धारये ोगी शर रं न तु वैणवम ।्

वािचकं काियकं चैव मानसं च यथा विध ॥ 5 ॥)

वा द डोऽथ मनोद ड: कायद ड तथैव च ।

य यैते िन हता बु दौ द ड ित स उ यते ॥ 10 ॥

द डमेत न य सवभूतेषु मानव: ।

काम ोधौ तु संय य तत: िस दं िनय छित ॥ 11 ॥

योऽ या मन: कारियता तं े ं च ते ।

य: करोित तु कमा ण स भूता मो यते बुधै: ॥ 12 ॥

जीवसं ोऽ तरा मा य: सहज: सवदे हनाम ।्

येन वेदयते सव सुखं द:ुखं च ज मसु ॥ 13 ॥

तावुभौ भूतसंपृ ौ महा े एव च ।

उ चावचेषु भूतेषु थतं तं या य ित त: ॥ 14 ॥

(उ म: पु ष व य: परमा मे युदा त: ।

यो लोक यमा व य बभ य ययमी र: ॥ 6 ॥)

असं या मूतय त य िन पत त शर रत: ।

उ चावचािन भूतािन सततं चे य त या: ॥ 15 ॥

<page num =258>

</page>

प च य एव मा ा य: े य द कृितनां नृणाम ।ु ्

शर रं यातनाथ यम यद प ते ुवम ॥ ु ् 16 ॥

तेनानुभूयता यामी: शर रेणेह यातना: ।

ता वेव भूतमा ासु लीय ते वभागश: ॥ 17 ॥

सोऽनुभूयासुखोदका दोषा वषयस गजान ।्

यपेतक मषोऽ येित तावेवोभौ महौजसौ ॥ 18 ॥

तौ धम प यत त य पापं चात तौ सह ।

या यां ा नोित संपृ : े येह च सुखासुखम ॥ ् 19 ॥

य ाचरित धम स ायशोऽधमम पश: ।

तैरेव चावृतो भूतै: यग सुखमुपा ुते ॥ 20 ॥

य द तु ायशोऽधम सेवते धमम पश: ।

तैभूतै: स प र य ो यामी: ा नोित यातना: ॥ 21 ॥

यामी ता यातना: ा य स जीवो वतक मष: ।

ता येव प च भूतािन पुनर येित भागश: ॥ 22 ॥

एता वा य जीव य गती: वेनैव चेतसा ।

धमतोऽधमत ैव धम द या सदा मन: ॥ 23 ॥

स वं रज तम ैव ी व ादा मनो गुणान ।्

यै या येमा थतो भावा महा सवानशेषत: ॥ 24 ॥

यो यदैषां गुणो देहे साक येनाित र यते ।

स तदा त ण ायं तं करोित शर रणम ॥ ु ् 25 ॥

स वं ानं तमोऽ ानं राग ेषौ रज: मृतम ।्

एत याि मदेतेषां सवभूताि तं वप:ु ॥ 26 ॥

<page num =259>

</page>

त य ीितसंयु ं कंिचदा मिन ल येत ।्

शा तिमव शु दाभं स वं तदपधारयेत ॥ ु ् 27 ॥

य ु द:ुखसमायु म ीितकरमा मन: ।

त जो ितपं व ा सततं हा र दे हनाम ॥ ् 28 ॥

य ु या मोहसंयु म य ं वषया मकम ।्

अ त यम व ेयं तम तदपधारयेत ॥ ु ् 29 ॥

याणाम प चैतेषां गुणानां य: फलोदय: ।

अ ो म यो जघ य तं व या यशेषत: ॥ 30 ॥

वेदा यास तपो ानं शौचिम यिन ह: ।

धम या मिच ता च सा वं गुणल णम ॥् 31 ॥

आर भ िचताऽधैयमस कायप र ह: ।

वषयोपसेवा चाज ं राजसं गुणल णम ॥ ् 32 ॥

लोभ: व नोऽधृित: ौय ना त यं िभ नवृ ता ।

यािच णुता माद तामसं गुणल णम ॥ ् 33 ॥

याणा प चैतेषां गुणानां षु ित ताम ।्

इदं सामािसकं ेयं मशो गुणल णम ॥ ् 34 ॥

य कम कृ वा कुव क र यं ैव ल जित ।

त ेयं वदषा सव तामसं गुणल णम ॥ ु ् 35 ॥

येना म कमणा लोके याितिम छित पु कलाम ।्

न च शोच यसंप ौ त ेयं तु राजसम ॥ ् 36 ॥

य सवणे छित ातंु य न ल जित चाचरन ।्

येन तु यित चा मा य त स वगुणल णम ॥ ् 37 ॥

<page num =260>

</page>

तमसो ल णं कामो रजस वथ उ यते ।

स व य ल णं धम: ै यमेषां यथो रम ॥ ् 38 ॥

येन य तु गुणेनैषां संसारा ितप ते ।

ता समासेन ब यािम सव या य यथा मम ॥ ् 39 ॥

देव वं सा वका या त मनु य वं च राजसा: ।

ितय वं तामसा िन यिम येषा वधा गित: ॥ 40 ॥

वधा वधैषा तु व ेया गौ णक गित: ।

अधमा म यमा ा च कम व ा वशेषत: ॥ 41 ॥

थावरा: कृिमक टा म या: सपा: सक छपा: ।

पशव मृगा ैव जघ या तामसी गित: ॥ 42 ॥

ह तन तुरंगा शू ा ले छा ग हता: ।

िसंहा या ा वराहा म यमा तामसी गित: ॥ 43 ॥

चारणा सुपणा पु षा ैव दा भका: ।

र ांिस च पशाचा तामसीषू मा गित: ॥ 44 ॥

झ ला म ला नटा ैव पु षा: श वृ य: ।

ूतपान स ा जघ या राजसी गित: ॥ 45 ॥

राजान: या ैव रा ां चैव पुरो हता: ।

वादयु द धाना म यमा राजसी गित: ॥ 46 ॥

ग धवा गु का य ा वबुधानुचरा ये ।

तथैवा सरस: सवा राजसीषू मा गित: ॥ 47 ॥

तापसा यतयो व ा ये च वैमािनका गणा: ।

न ा ण च दै या थमा सा वक गित: ॥ 48 ॥

<page num =261>

</page>

य वान ऋषयो देवा वेदा योतीं ष व सरा: ।

पतर ैव सा या तीया सा वक गित: ॥ 49 ॥

ा व सृजो धम महान य मेव च ।

उ मां सा वक मेतां गितमाहमनी षणु : ॥ 50 ॥

एष सव: समु कार य कमण: ।

वधा वध: कृ न: संसार: सावभौितक: ॥ 51 ॥

इ याणां स गेन धम यासेवनेन च ।

पापा संया त संसारान व ांसो नराधमा: ॥ 52 ॥

यां यां योिनं तु जीवोऽयं येन येनेह कमणा ।

मशो याित लोकेऽ मं त सव िनबोधत ॥ 53 ॥

बह वषू गणा घोरा नरका ा य त यात ।्

संसारा ितप ते महापात कन वमान ॥ ् 54 ॥

सूकरखरो ाणां गोजा वमृगप णाम ।्

च डालपु कसानां च हा योिनमृ छित ॥ 55 ॥

कृिमक टपत गानां व भुजां चैव प णाम ।्

हं ाणां चैव स वानां सुरापो ा णो जेत ॥ ् 56 ॥

लूता हसरटानां च ितर ां चा बुचा रणाम ।्

हं ाणां च पशाचानां तेनो व : सह श: ॥ 57 ॥

तृणगु मलतानां च यादां दं णाम प ।

ू रकमकृतां चैव शतशो गु त पग: ॥ 58 ॥

हं ा भव त यादा: कृमयोऽभ यभ ण: ।

पर परा दन: तेना: ेता य ीिनषे वण: ॥ 59 ॥

<page num =262>

</page>

संयोगं पिततैग वा पर यैव च यो षतम ।्

अप य च व वं भवित रा स: ॥ 60 ॥

म णमु ा वालािन वा लोभेन मानव: ।

व वधािन च र ािन जायते हेमकतृषु ॥ 61 ॥

धा यं वा भव याखु: कां यं हंसो जलं लव: ।

मधु दंश: पय: काको रसं ा नकुलो घृतम ॥ ् 62 ॥

मांसं गृ ो वपां म तैलं तैलपकु : खग: ।

चीर वाक तु लवणं बलाका शकुिनदिध ॥ 63 ॥

कौशेयं ित र वा ौमं वा तु ददरु: ।

कापासता तवं ौ चो गोधा गां वा गुदो गुडम ॥ ् 64 ॥

छु छु द र: शुभा ग धा प शाकं तु ब हण: ।

ा व कृता नं व वधमकृता नं तु श यक: ॥ 65 ॥

बको भवित वा नं गृहकार ुप करम ।्

र ािन वा वासांिस जायते जीवजीवक: ॥ 66 ॥

वृको मृगेभं या ोऽ ं फलमूलं तु मकट: ।

ीमृ : तोकको वा र याना यु : पशूनज: ॥ 67 ॥

य ा त ा पर यमप य बला नर: ।

अव यं याित ितय वं ज वा चैवाहतं ह वु : ॥ 68 ॥

योऽ येतेन क पेन वा दोषमवा नुयु: ।

एतेषामेव ज तूनां भाया वमुपया त ता: ॥ 69 ॥

वे य: वे य तु कम य युता वणा नाप द ।

पापा संसृ य संसारा े यतां या त श ुषु ॥ 70 ॥

<page num =263>

</page>

वा ता यु कामुख: ेतो व ो धमा वका युत: ।

अमे यकुणपाशी च य: कटपूतन: ॥ 71 ॥

मै ा योितक: ेतो वै यो भवित पूयभुक ।्

चैलाशक भवित शू ो धमा वका युत: ॥ 72 ॥

यथा यथा िनषेव ते वषया वषया मका: ।

तथा तथा कुशलता तेषां तेषूपजायते ॥ 73 ॥

तेऽ यासा कमणां तेषां पापानाम पबु दय: ।

सं ा नुव त द:ुखािन तासु ता वह योिनषु ॥ 74 ॥

तािम ा दषु चो ेषु नरकेषु ववतनम ।्

अिसप वनाद िन ब धन छेदनािन च ॥ 75 ॥

व वधा वै संपीडा: काकोलूकै भ णम ।्

कर भवालुकातापा कु भीपाकां दा णान ॥ ् 76 ॥

संभवां वयोनीषु द:ुख ायासु िन यश: ।

शीतातपािभघातां व वधािन भयािन च ॥ 77 ॥

असकृ भवासेषु वासं ज म च दा णम ।्

ब धनािन च का ािन पर े य वमेव च ॥ 78 ॥

ब धु य वयोगां संवासं चैव दजनैु : ।

याजनं च नाशं च िम ािम य चाजनम ॥ ् 79 ॥

जरां चैवा तीकारां यािधिभ ोपपीडनम ।्

लेशां व वधां तां ता मृ युमेव च दजयम ॥ ु ् 80 ॥

या शेन तु भावेन य कम िनषेवते ।

ता शेन शर रेण त फलमुपा तेु ॥ 81 ॥

<page num =264>

</page>

एष सव: समु : कमणां व: फलोदय: ।

िन: ेयसकरं कम व येदं िनबोधत ॥ 82 ॥

वेदा यास तपो ानिम याणां च संयम: ।

अ हंसा गु सेवा च िन: ेयसकरं परम ॥ ् 83 ॥

सवषाम प चैतेषां शुभानािमह कमणाम ।्

कंिच ेय करतरं कम ं पु षं ित ॥ 84 ॥

सवषाम प चैतेषामा म ानं परं मृतम ।्

त दय ं सव व ानां ा यते मृतं तत: ॥ 85 ॥

ष णामेषां तु सवषां कमणां े य चेह च ।

ेय करतरं ेयं सवदा कम वै दकम ॥ ् 86 ॥

वै दके कमयोगे तु सवा येता यशेषत: ।

अ तभव त मश त मं त म या वधौ ॥ 87 ॥

सुखा युदियकं चैव नै: ेयिसकमेव च ।

वृ ं च िनवृ ं च वधं कम वै दकम ॥ ् 88 ॥

इह चामु वा का यं वृ ं कम क यते ।

िन कामं ानपूव तु िनवृ मुप द यते ॥ 89 ॥

(अकामोपहतं िन यं िनवृ ंच वधीयते ।

कामत तु कृतं कम वृ मुप द यते ॥ 7 ॥)

वृ ं कम संसे य देवानामेित सा यताम ।्

िनवृ ं सेवमान तु भूता य येित प च वै ॥ 90 ॥

सवभूतेषु चा मानं सवभूतािन चा मिन ।

समं प य ना मयाजी वारा यमिधग छित ॥ 91 ॥

<page num =265>

</page>

यथो ा य प कमा ण प रहाय जो म: ।

आ म ाने शमे च या ेदा यासे च य वान ॥ ् 92 ॥

एत द ज मसाफ यं ा ण य वशेषत: ।

ा यै कृतकृ यो ह जो भवित ना यथा ॥ 93 ॥

पतृदेवमनु याणां वेद :ु सनातनम ।्

अश यं चा मेयं च वेदशा िमित थित: ॥ 94 ॥

या वेदबा ा: मृतयो या का कु य: ।

सवा ता िन फला: े य तमोिन ा ह ता: मृता: ॥ 95 ॥

उ प ते यव ते च या यतोऽ यािन कािनिचत ।्

ता यवा कािलकतया िन फला यनृतािन च ॥ 96 ॥

चातुव यं यो लोका वार ा मा: पृथक ।्

भूतं भ यं भ व यं च सव वेदा िस यित ॥ 97 ॥

श द: पश पं च रसो ग ध प चम: ।

वेदादेव सूय ते सूितगुणकमत: ॥ 98 ॥

बभित सवभूतािन वेदशा ं सनातनम ।्

त मादेत परं म ये य ज तोर य साधनम ॥ ् 99 ॥

सेनाप यं च रा यं च द डनेतृ वमेव च ।

सवलोकािधप यं च वेदशा वदहित ॥ 100 ॥

यथा जातबलो व दह या रान प मान ।ु ्

तथा दहित वेद : कमजं दोषमा मन: ॥ 101 ॥

(न वेदबलमाि य पापकम िचभवेत ।्

अ ाना च मादा च दहते कम नेतरत ॥ ् 8 ॥)

<page num =266>

</page>

वेदशा ाथत व ो य त ा मे वसन ।्

इहैव लोके ित स भूयाय क पते ॥ 102 ॥

अ े यो थन: े ा ा थ यो धा रणो वरा: ।

धा र यो ािनन: े ा ािन यो यवसाियन: ॥ 103 ॥

तपो व ा च व य िन: ेयसकरं परम ।्

तपसा क बषं ह त व याऽमृतम तेु ॥ 104 ॥

य ं चानुमानं च शा ं च व वधागमम ।्

यं सु व दतं काय धमशु दमभी सता ॥ 105 ॥

आष धम पदेशं च वेदशा ाऽ वरोिधना ।

य तकणानुसंध े स धम वेद नेतर: ॥ 106 ॥

नै: ेयसिमदं कम यथो दतमशेषत: ।

मानव या य शा य रह यमुप द यते ॥ 107 ॥

अना नातेषु धमषु कथं या दित चे वेत ।्

यं िश ा ा णा ूयु: स धम: यादश कत: ॥ 108 ॥

धमणािधगतो यै तु वेद: सप रबृंहण: ।

ते िश ा ा णा ेया: ुित य हेतव: ॥ 109 ॥

दशावरा वा प रष ं धम प रक पयेत ।्

यवरा वा प वृ था तं धम न वचालयेत ॥ ् 110 ॥

ै व ो हेतुक तक नै ो धमपाठक: ।

य ा िमण: पुव प रष या शावरा ॥ 111 ॥

ऋ वेद व जु व च सामवेद वदेव च ।

यवरा प रष ेया धमसंशयिनणये ॥ 112 ॥

<page num =267>

</page>

एकोऽ प वेद व दम यं यव ये जो म: ।

स व ेय: परो धम ना ानामु दतोऽयुतै: ॥ 113 ॥

अ तानामम ाणां जाितमा ोपजी वनाम ।्

सह श: समेतानां प रष वं न व ते ॥ 114 ॥

यं वद त तमोभूता मूखा धममत द: ।

त पापं शतधा भू वा त ृ ननुग छित ॥ 115 ॥

एत ोऽिभ हतं सव िन: ेयसकरं परम ।्

अ माद युतो व : ा नोित परमां गितम ॥ ् 116 ॥

एवं स भगवा देवो लोकानां हतका यया ।

धम य परमं गु ं ममेदं सवमु वान ॥ ् 117 ॥

सवमा मिन संप ये स चास च समा हत: ।

सव ा मिन संप य नाधम कु ते मन: ॥ 118 ॥

आ मैव देवता: सवा: सवमा म यव थतम ।्

आ मा ह जनय येषां कमयोगं शर रणाम ॥ ् 119 ॥

खं संिनवेशये वेषु चे न पशनेऽिनलम ।्

प यो: परं तेज: नेहेऽपो गां च मूितषु ॥ 120 ॥

मनसी दं दशु : ो े ा ते व णुं बले हरम ।्

वा य न ंिम मु सग जने च जापितम ॥ ् 121 ॥

शािसतारं सवषामणीयांसमणोर प ।

माभं व नधीग यं व ा ं पु षं परम ॥ ् 122 ॥

एतमेके वद य नं मनुम ये जापितम ।्

इ मेके परे ाणमपरे शा तम ॥ ् 123 ॥

<page num =268>

</page>

एष सवा ण भूतािन प चिभ या य मूितिभ: ।

ज मवृ द यैिन यं संसारयित च वत ॥ ् 124 ॥

एवं य: सवभूतेषु प य या मानमा मना ।

स सवसमतामे य ा येित परं पदम ॥ ् 125 ॥

(चतुवदसमं पु यम य शा य धारणात ।्

भूयो वा यित र येत पापिनयातनं महत ॥ ् 10 ॥)

इ येत मानवं शा ं भृगु ो ं पठ ज: ।

भव याचारवा न यं यथे ां ा नुया ितम ॥ ् 126 ॥

(मनु: वायंभुवो देव: सवशा ाथपारग: ।

त या यिनगतं धम वचाय बह व तरम ॥ ु ् 11 ॥

ये पठ त जा: केिच सवपापोपशा तदम ।्

ते ग छ त परं थानं ण: स शा तम ॥ ् 12 ॥)

॥ इित मानवे धमशा े भृगु ो ायां सं हतायां ादशोऽ याय: ॥ 12 ॥

< /mUla >