The Role of Economic Relations in the Political Commitment of …jhr.ui.ac.ir/article_21789_21f5fb2a7b0e97c38fb5eb9cb6eb5... · 2020-01-05 · Journal of Historical Researches, Vol

Journal of Historical Researches, Vol 9, No 35, Autumn 2017

The Role of Economic Relations in the Political Commitment of the United

Arabic Emirates to Iran from 1359/1980 to 1367/1988

Zia Mohammadi

*

MA Student in History- Persian Gulf Studies, University of Isfahan, Iran, [email protected]

Mostafa Pirmoradian

Assistant Professor of History, University of Isfahan, Iran, [email protected]

Abstract

The Iran-Iraq war affected the future relations of the Islamic Republic of Iran with many

countries. Most of the countries in the region immediately supported Iraq, but the UAE's two-

sided positions between the two involved countries seem to have been linked to the country's

vast ties with the Iran. The research seeks to examine the role of economic relations in terms of

the political commitment of the UAE to Iran over the war period. The results seem to be useful

for building better relationships with the countries of the region in today's world. So, the

economic relations between the two countries affected the extent of the political commitment of

the UAE against Iran. Our assumption is that economic relations have increased the political

commitment of the UAE against Iran. In this paper, the research method is descriptive and is

based on library studies and periodical publications. The two countries' views on issues such as

the opposition to the presence of foreigners in the region, the frequent visits of their officials,

and the opposition to the UAE by cutting off the relationship between the Arabs and Iran are

among the signs of a growing political commitment of the United Arab Emirates to the Islamic

Republic of Iran at the international level.

Keywords: Islamic Republic of Iran؛ the United Arab Emirates؛ Imposed War؛ Economic

Relations؛ Political Relations

* Corresponding author

عربی متحدهامارات سیاسی تعهد میزان در اقتصادی روابط نقش

م9199تا9191/ش 9531تا9531 از ایران برابر در

** مصطفی پیرمرادیان - *ضیا محمدی

چكیده

ثیر قررار ااا بیشر ر کشرورهای تأ تحت جمهوری اسالمی ایران را با بسیاری از کشورهاۀ جنگ ایران و عراق روابط آیند

ۀ امارات ار برابر او کشرور برا روابرط گسر را نۀ رسد که مواضع میا نظر می منطقه بالفاصله جانب عراق را گرف ند؛ اما به

این کشور با جمهوری اسالمی مرتبط بوا این پژوهش برآن است نقش روابط اق صاای را ار میزان تعهد سیاسی امارات

رسد ن ایج حاصل برای ایجاا روابرط به رر برا کشرورهای منطقره ار نظر می جنگ بررسی کند بهۀ ر ایران ار اورار براب

جهان امروز مفید باشد بنابراین باید پرسید: روابط اق صاای او کشور ار میزان تعهد سیاسی امارات ار برابر ایرران هره

فزایش تعهد سیاسی امارات ار برابر ایرران را موجرب شرد ار تأثیری گذاشت فرض ما برآن است که روابط اق صاای ا

نظر ای و نشریات ااواری است اش راک مطالعات ک ابخانهیۀ تحلیلی و برپاصورت توصیفیاین نوش ار روش پژوهش به

مرارات برا او کشور ار مسائلی مانند مخالفت با حضور بیگانگان ار منطقه و ایدارهای فراوان مقامات آنهرا و مخالفرت ا

م حرد ار برابرر جمهروری اسرالمی ایرران ار های افزایش تعهد سیاسی اماراتاعراب با ایران ازجمله نشانهبطۀ قطع را

المللی است سطوح بین

عربری جنرگ تحمیلری روابرط اق صراای روابرط سیاسری م حرد جمهروری اسرالمی ایرران امرارات : های کلیدی واژه

[email protected] )نویسند مسوول(اصفهان ایران اانشگا فارس مطالعات خلیج -ارشد تاریخ اانشجوی کارشناسی *

[email protected] ایراناانشگا اصفهان اس اایار تاریخ **

Copyright © 2017, University of Isfahan. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons

Attribution License (http://creativecommons.org/licenses/BY-NC-ND/4.0/), which permits others to download this work and

share it with others as long as they credit it, but they cannot change it in any way or use it commercially.

پژوهشی( -)علمی های تاریخیپژوهشنامه فصل

اانشگا اصفهانمعاونت پژوهش و فناوری

سال پنجا و سوم اور جدید سال نهم

188-171 صص1396 پاییز (35)پیاپی اوم شمار

24/03/1396 تاریخ پذیرش: 28/05/1395تاریخ وصول:

1396پاییز ( 35 )پیاپی سومم شمارنهجدید سال اورسوم های تاریخی سال پنجا و پژوهش /172

مقدمه

اول پس از انقالب شاهد جنگ عراق علیه ایرران هۀ ا

آغاز شرد و 1980/سپ امبر1359بوا جنگی که ار شهریور

عراق بررای نۀ به پایان رسید بها 1988/اوت1367ار مرااا

ارونرردروا ۀ جنررگ ااعاهررای ارضرری ازجملرره اربررار

العرب( بوا مواضرع م نراقا امرارات ار ایرن اور )شط

کررا های بسیاری ااشت و شاید این کشور تالش می علت

گونه او طرف جنگ را از خروا راضری نگره اارا که این

اسرت؛ امرا های گرایش امارات به عراق بسیار روشن علت

هرای حمایرت ایرن کشرور از ایرران تراکنون علتۀ اربار

پژوهشی صرورت نگرف ره اسرت بنرابراین نقرش روابرط

اق صاای او کشور ار تعهد سیاسی امارات به ایرران جرای

برار پرژوهش هنردانی نشرد بحث و بررسی اارا اراین

حال به این مسئله توجره نشرد اسرت به است ارواقع تا

بر عراق به ایران هم گرایش ااشرت ارات عالو که هرا ام

و اینکه اق صاا ار این زمینه هه نقشی ایفا کرا

ای و ار کنار جنگ عوامل ایگری شامل مسائل منطقره

ای نیز بر رف ار امارات تأثیر گذاش ند ناسیونالیسرم فرامنطقه

عربی ارمقابل هویت ایرانی مذهب تسنن ار مقابل تشیع

از شعار صدور انقالب ایرران اخ الفرات او ترس اعراب

برزر و کوهک تنرب گانه )تنب کشور بر سر جزایر سه

ای ازجمله خروا عرراق های منطقه ابوموسی( فشار قدرت

ۀ و عربس ان و ارنهایت میزان سررایت جنرگ بره محردوا

ای بوانرد ار کنرار م حد عوامرل منطقره حاکمیت امارات

ی ازجمله آمریکا و نیز تبلیغرات های جهان این فشار قدرت

ای تأثیرگرذار برر جهانی علیه انقالب ایران عوامل فرامنطقه

عربری بوانرد ارن یجره امرارات هرم م حد مواضع امارات

های مالی هشمگیری فارس کمکمانند سایر اعراب خلیج

المللرری ار ار اخ یررار عررراق قرررار ااا و ار سررطوح بررین

همراهی کرا؛ اما ار مقایسه برا بسیاری مواقع با این کشور

فارس از اتخاذ مواضع تند و سرخت ار ایگر اعراب خلیج

کرا که باید نقش روابرط اق صراای را برابر ایران پرهیز می

ار این زمینه بررسی کرا حال باید پرسرید: هررا ایرران از

سوی امارات گرایش پیردا کررا هررا ایرن نظر اق صاای به

رو شرد هره م حرد روبره بال امرارات گرایش ایران با اس ق

ترأثیر روابرط اق صراای ار ۀ اهنرد ها و اقداماتی نشان علت

م حد ار برابر ایران هس ند میزان تعهد سیاسی امارات

وضعیت اقتصادی ایرران پرا از انقرو و در زمران

جنگ تحمیلی

انقالب ار هرر کشروری کره اتفراق اف رد الف. تحریم:

صورت طبیعی هزینره وجواآمد به بههای بر فرصتعالو

هرای انبال اارا که ممکرن اسرت ترا مردت هایی را هم به

تأثیر قرار اهد ار جریان طوالنی سرنوشت کشور را تحت

خروبی مشراهد شرد؛ انقالب کبیر فرانسه این موضوع بره

هرای که تمام اروپا ار مقابل فرانسه ایس ااند و جنرگ هنان

تحمیل کراند ار ایرران نیرز ایرن بسیاری را به این کشور

های بسریاری جنگی بزر زیاننۀ ها آن هم ار آس اهزینه

کرره جریرران تجررارت و ای گونرره برره کشررور وارا کرررا؛ برره

کلری تغییرر ااا ار آن زمران اق صراا بازرگانی ایران را بره

هرای آن برا بر تبعات ناشی از جنرگ و هزینره ایران عالو

کررا و آن وپنجره نررم مری ز اسرت ایوار بزر ایگری نی

هررای آمریکررا برضررد جمهرروری اسررالمی برروا تحررریم

المللی پیردا کررا بینجنبۀ هایی که تاحدوا بسیاری تحریم

یشۀ بوا و کشورهای فراوانی برا آن همررا شرد بوانرد ر

ها به زمان انقرالب و جریران اسرارت کارکنران این تحریم

تسرخیر سرفارت گشرت سفارت آمریکا ار تهرران برازمی

اتفرراق اف رراا و 1979نرروامبر1358/4آبرران13آمریکررا ار

روز ار بند 444تعداای از کارکنان سفارت اسیر شدند که

حملۀ بواند ار پی این حااثره آمریکرا اقرداماتی از قبیرل

های شدید اق صاای بر ضد ایرران را نظامی و سپس تحریم

هرا ان گروگر 1981ژانویره 1359/19ای29اعمال کررا ار

173م1988تا1980/ش 1367تا1359 از ایران برابر ار عربی م حد امارات سیاسی تعهد میزان ار اق صاای روابط نقش

ها کماکان ااامه یافت؛ اما ایگرر نره آزاا شدند؛ ولی تحریم

هررا بلکرره علررت سرررنگونی شررا یررا اسررارت ایپلمررات برره

م 1981ش/1360رف ارهای نامطلوب ازسوی ایران از سرال

( 26تا24: 1384آن بوا )علیخانی نۀ بها

هرایی همورون هرا برا علرت تصمیم به اعمرال تحرریم

ایران به کنارگذاشر ن سیاسرت واااش ن جمهوری اسالمی

های ناخوشایندی کره ار قبرال آمریکرا ااشرت مجرازات

هایی کره ار پریش گرف ره بروا و ابرراز ایران برای سیاست

هرای نظرر گررو مخالفت نمااین اولت آمریکا برای جلب

: 1384طرفدار اسرائیل ار آن کشور همرا بوا )علیخرانی

جمهررور رئرریس( ReaganRonald( رونالررد ریگرران )40

م و هنگرام تمدیرد تحرریم 1982ش/1361آمریکا ار سال

اعمال شد بروا 1358/آبان1979نوامبر14های ایران که از

نزایرک غیررممکن ۀ شدن روابط با ایرران را ار آینرد عاای

( 15 16863: ش 1361خواند )اطالعات

آمریکرا و م حد جنگ نیز ایاالتۀ ترتیب طی اوراین به

اق صراای قررار ۀ ایران را ار تحرریم و محاصرر م حدانش

کشررورهای طرررف ۀ بررر محدواشرردن اایررر ااانررد عررالو

طرور طبیعری تجرارت از پیامردهای تحرریم اق صراای بره

کره ارزش واراات افزایش نرخ اجناس وارااتی بوا؛ هنران

م ار مقایسرره بررا سررال 1980ش/1359ایررران ار سررال

ت پیدا کررا کره ار ارصد افزایش قیم13ازآن معاال پیش

کنار عامل جنگ آن را از اعمال تحریم اق صاای از جانب

انرد؛ هراکره تحرریم اروپا ناشری اانسر ه یۀ آمریکا و اتحاا

صرورت باعث شد که واراات کاال از کشرورهای مبردب بره

مس قیم تاحدوای غیرممکن شروا و ارن یجره رجروع بره

شردت بازارهای واسرطه قیمرت کاالهرای وارااتری را بره

( 583و582: 1371اف خاری الدینافزایش ااا )رکن شردن اقتصراد: . سیاست کاهش وابستگی به غر و دولتی

با پیروزی انقالب و اس قرار نظام جمهوری اسرالمی و نیرز

های آمریکا بوا که ار جهرت کراهش ار پی اعمال تحریم

اولررت ۀ وابسرر گی برره خررارر تجررارت خررارجی برعهررد

وههرارم قرانون اساسری طبر اصرل ههرل گذاش ه شد و

اولت به پیگیری آن موظف شرد اولرت نیرز ار راسر ای

یۀ روهدایت و کن رل مصرف و جلروگیری از خررور بری

ارز از کشررور واراات را کرراهش ااا و کاالهررا را سررهمیه

بندی کرا و برای توزیع آنهرا مراکرزی ایجراا کررا )رکرن

ترتیرب ایرران ار تمرام این ( به582: 1371اف خاری الدین

ویژ اق صاای به سمت کراهش وابسر گی بره ها به عرصه

غرب حرکت کرا؛ برای مثرال ار سره سرال اول انقرالب

ارصرد 19/17میانگین واراات از کشورهای جهران سروم

ارصد آن به کشورهای اسالمی تعل ااشرت 72/8بوا که

ارصرد واراات 38/72ار همین مدت کشرورهای غربری

آنکره ار سره بوانرد حرال را به خوا اخ صاص ااا ایران

سال پیش از انقرالب ایرن ترتیرب بررای کرل کشرورهای

ارصد بوا که سهم کشورهای اسرالمی از 75/7جهان سوم

هررا ارصررد برروا و ایررن نسرربت برررای غربرری5/2آن فقررط

ارصد صراارات غیرنف ری 22ارصد بوا ار این مدت 86

ااشت و از این میزان ایران به کشورهای جهان سوم تعل

شرد کشرورهای ارصد به کشورهای اسالمی صاار می21

شردند و مرابقی هرم بره ارصد را شرامل مری 43غربی هم

رسید سیاست تغییر جهرت ار کشورهای سوسیالیس ی می

هرا و کشرورها ار سره سرال اوم مبااالت تجاری با بلوک

کره سرهم جهران نحروی پس از انقالب نیز تداوم یافت؛ به

ارصررد رسررید کرره 38/19هررا از واراات ایررران برره سررومی

ارصد آن به کشورهای اسالمی تعلر ااشرت واراات 9/9

ارصد بروا؛ امرا صراارات نیرز هنرین 81/71از غرب هم

صرورت کره سرهم جهران ایرن اهد بهروندی را نشان می

ارصررد شررد کرره 72/27هررا از صرراارات ایررران سررومی

ااشرت و میرزان ارصد آن به ملرل اسرالمی تعلر 36/10

ۀ ارصد شد ار مقایسه برا او اور 12/48صاارات به غرب

م و 1978تررررررررررررا1976ش/1357تررررررررررررا1355

شرروا کرره م مشرراهد مرری1983تررا1981ش/1362تررا1360

آنکه واراات ارصد کاهش یافت؛ حال14واراات از غرب


از جهان سوم و جهان اسالم هموار رو به افزایش بوا بره

سوم و ملرل اسرالمی نیرز همین شکل صاارات به جهان

: 6 ش1366های بازرگرانی افزایش یافت )ماهنامه بررسی

( 7و6

م 1359/1980ار شرهریور پ. جنگ عررا علیره ایرران:

جانبه علیره ای همهرژیم بعث عراق با اعاوی ارضی حمله

هرای ایران آغاز کرا که هشت سال به طول انجامید و زیان

اق صاای وارا کررا وقروع ویژ بخش هنگف ی به ایران به

هرای اق صراای های آن و نابوای زیرساختجنگ و هزینه

کشور فشارهای اق صاای به ایرران را هنرد برابرر کررا و

ارآمدها را کاهش ااا و هردررفت ذخرایر ارزی کشرور را

میلیرون بشرکه 3باعث شد بالفاصله پس از شروع جنگ

حرذف شرد از تولیدات نف ری ایرران از بازارهرای جهرانی

( برررای کشرروری ماننررد 7: 3 ش1365)مجلرره اق صرراای

ای بره شرمار محصولی این امر فاجعره ایران با اق صاا تک

زمران ایرن وضرعیت افرزایش سرریع و هرم ن یجۀ آمد می

ارآمردها و ۀ هرا ار مقابرل کراهش یکبرار آور هزینه سرسام

رویره از ذخرایر مرالی کشرور بیۀ ارن یجه اجبار ار اس فاا

اهلل بوا تأثیر جنرگ تحمیلری ار اق صراا از سرخنان آیرت

وی از سرال گف ۀ شوا بره رفسنجانی به ر ارک می هاشمی

کشررور برره مصرررف جۀ سرروم برروا م یررک1986ش/1365

مصروب جۀ بر بوا نیروهای نظامی رسید و سال بعد عالو

طرور تقریبری میلیارا تومان که بره 70برای نیروهای مسلح

کشور بوا به جنگ اخ صراص یافرت و جۀ ههارم بوا یک

سوم از امکانرات ارزی کشرور ار اخ یرار جنرگ قررار یک

( 659: 1367گرفت )رزاقی

تأثیر جنگ عرا و ایران بر اقتصاد امارات

تنها برای اوکشور بلکه بررای جنگ عراق علیه ایران نه

برار آورا هرایی بره فارس تبعات و هزینهخلیجمنطقۀ تمام

م حد نیز تحت وضع حراکم طورکه گف ه شد اماراتهمان

فارس مبالغ هشمگیری به رژیم بر شورای همکاری خلیج

بعث عراق کمک کرا که برای اق صاا امارات سنگین بروا؛

هایی بوا کره اق صراا ها یکی از علتبرای نمونه این کمک

م 1986و1985ش/1365و1364هررای امررارات را ار سررال

ه این کشور با رکروا اق صراای شردید کنحوی فلج کرا؛ به

جۀ هررای بررزر و بحررران ار بررواورشکسرر گی شرررکت

عمومی مواجه شد و بواجه با تأخیر فرراوان بره تصرویب

( ار سرررال 3: 301 ش1365رسرررید )رسرررالت مررری

م نیز امارات با بحران ار پرااخت تعهدات 1987ش/1366

هرای ابروظبی و ابری مالی خوا مواجه شد و ح ی کمرک

های آن نیرز کفراف ترأمین هزینره نشینروتمندترین شیخث

کررا ایرن های پرااخت حقوق کارمنردان اول ری را نمری

های افاعی امرارات ناشری وضعیت از افزایش مداوم هزینه

شد؛ هراکه طی هند سال مخارر افراعی ایرن کشرور می

هرای ایرن کشرور را ارصرد کرل هزینره 50طور م وسط به

سلحۀ نشرین بهرای ا اقرع هفرت شریخ تشکیل ااا بوا ارو

کراند و سپس مبلرغ آن خوا را پرااخت میۀ شدخریداری

کرانرد ) فدرال کم مری جۀ را از میزان کمک خویش به بوا

( 11: 551 ش1366رسالت

هرای افراعی از ترایرد ایرن افرزایش مرداوم هزینره بی

احساس خطر از جنگ عراق و ایران و اح مرال گسر رش

عرراق حملۀ شد که فارس ناشی میخلیجمنطقۀ آن به کل

هرا و کرش های نف ی امارات و وقوع جنرگ نفرت به میدان

های خلریج های بیگانه ار آبافزایش حضور نظامی قدرت

هرایی از آن بروا ار کنرار ایرن عوامرل فارس شاید نشانه

هرای افراعی و نظرامی شرورای رسد که سیاست نظر می به

ار آن ترأثیر ااشرت فارس هم تاحردوای همکاری خلیج

هایی که بررای بنابراین جنگ عراق و ایران ار کنار فرصت

اق صاای به وجروا آورا هزینره صۀ ویژ ار عر امارات به

همررا آورا کره انکارناپذیری هم برای این کشور بره های

اق صاا امارات از آن اور نمانرد؛ ارن یجره امرارات نیرز بره

بره آن بره هشرم فرصر ی تجارت با ایران نیازمنرد بروا و

نگریست بزر می


جنگۀ روابط اقتصادی ایران و امارات در دور

فرارس ار میران قبل از انقالب اسالمی اعرراب خلریج

شرکای تجاری ارجه یک ایران جایی نداش ند و ار همران

ترازو تاحرد هشرمگیری بره کفۀ روابط اق صاای اندک نیز

م حرد را هرم مرارات سوا ایران بوا که این امر روابط برا ا

م 1974ش/1353شررد؛ برررای مثررال ار سررال شررامل مرری

میلیرون االر بروا و 1055صاارات ایران به امارات حردوا

میلیررون االر برروا 884واراات آن از امررارات نزایررک برره

بیش رین میزان صاارات و واراات به ابی تعلر ااشرت و

هررای صرراارات اغلررب شررامل اجررزان سرراخ مانی هربرری

های نباتی مواا شیمیایی و اقرالم خروراکی ی هربیحیوان

شرد ماننرد ابرزار بوا و واراات نیز بیش ر کاالهای سراخ ه

صراارات مجردا ااشرت جنبۀ آالت بوا که برقی و ماشین

حکومت شرا قبرل از تشرکیل کشرور امرارات از تراریخ

فرارس را از م اتباع تمام امرارات خلریج 1348/1969آذر10

به تحصیل رواایرد وروا بره ایرران معراف مقررات مربوط

هزار مهاجر ایرانی ار امارات کرا بوا آن زمان حدوا سی

کراند که بیش رشران ار ابری و ابروظبی اقامرت زندگی می

ااش ند و ار اق صاا و تأمین نیروی انسرانی نقرش مریثری

ااشرر ند؛ همونررین بانررک صرراارات بانررک ملرری و بانررک

م حد فعالیرت مری یران ار اماراتاع بارات تعاونی توزیع ا

( ار 117و114و113: 1354م حرد عربری کراند )امرارات

زمان جنگ نیز همونان میسسات ایرانی ار امرارات فعرال

بواند و ایرانیان بسیاری هه کارگر و هه تاجر ار اق صراا

امارات و تجارت آن با ایران نقش ااش ند

بسر گی بره تحریم اق صاای جنگ سیاست کاهش وا

شدن اق صاا باعث شد که ایرران ار غرب و ارن یجه اول ی

تجاری به کشرورهای تاحردوای مسر قل ازجملره صۀ عر

ایگر ترأثیر م حد گرایش شدیدی پیدا کند؛ ازسویامارات

هرای آن جنگ بر اق صاا امارات از طریر افرزایش هزینره

هرای اق صراای های مالی به عراق و بحرران کمکن یجۀ ار

ناشی از این امر ار کنرار عوامرل ایگرری ماننرد حضرور

ایرانیان ار امارات و نقش میثر آنها ار اق صاا ایرن ۀ گس را

م حد از گس رش روابط تجراری برا کشور اس قبال امارات

ایران را باعث شد

تا پیش از وقوع انقالب ار ایران ار میران کشرورهای

مقایسه با سرایر فارس عربس ان و کویت و عراق ارخلیج

کشورهای این حوز ارصد بیش ری از صاارات ایرران را

جذب کرا بواند؛ اما پس از انقرالب صراارات بره ایرن

هرای مباالره کشورها کاهش یافرت و تغییراتری ار طررف

عربری و کویرت م حرد که اماراتنحوی صورت گرفت؛ به

اف خراری الردین گوی سبقت را از ایگرران ربوانرد )رکرن

1371 :624 ).

تررین آمریکا کره پریش از انقرالب اصرلی م حد ایاالت

م از 1979ش/1358شررریک تجرراری ایررران برروا از سررال

تجارت با ایرران کنرار کشرید و کشرورهای ایگرری نظیرر

هررای امررارات جررایگزین آن شرردند امررارات ار سررال

ههررارم و تبۀ ترتیررب رم برره1983و1982ش/1362و1361

ایرررران بررره خررروا اخ صررراص ااا؛ اوم را ار واراات از

م ابی پس 1989تا1983ش/1368تا1362همونین از سال

کراال از ۀ از آلمان غربی ارمجموع اومین شریک واراکننرد

( ار 647و645 642: 1371اف خراری الدینایران بوا )رکن

هزار تن کراال 16عربی م حد م امارات1982ش/1361سال

تولیردات ایرران خریرداری میلیارا ریال از 5/1را به ارزش

ارصرد از ارزش کرل 3/6ۀ کرا که ایرن میرزان اربرگیرنرد

هرای صاارات ایران بروا )میسسره مطالعرات و پرژوهش

صرورت اخ صاصری بره ( منابع به1370: 1363بازرگانی

انرد هندانی نکررا ۀ کاالهای صااراتی ایران به امارات اشار

رااتری بررا و هر کجا نرامی از کاالهرای صرااراتی یرا وا

ای از فروشندگان و مش ریان ایرران شوا طیف گس را می

م حد هرم ار میران آنهرا قررار شوا که امارات را شامل می

اارا اما ار شمار اقالم صااراتی ایران بره امرارات بایرد از


خشکبار و محصروالت براغی و کشراورزی ماننرد پسر ه

الی حبوبررات و شررکالت مررواا شرریمیایی فرررش و قرر

آالت ساخ مانی تجهیزات فنی و نام برا )میسسه ماشین

مینۀ ( ار ز203: 1363های بازرگرانی مطالعات و پژوهش

م حرد م امارات1981ش/1360صاارات به ایران ار سال

عربی پس ازکشورهای آلمان غربی ژاپن انگلیس ای الیرا

ر جایگرا جنوبی سوئیس فرانسره هلنرد و اسرپانیا ا کر

م ارزش 1981ش/1360اهررم قررررار ااشررت ار سرررال

م حد ار مقایسره برا صراارات بره ایرن واراات از امارات

های بعد هم تداوم کشور صد برابر بوا روندی که ار سال

هرای طرور تقریبری تمرامی طررف یافت جالب آنکره بره

بازرگانی خرارجی برا ایرران ترراز مثبرت تجراری ااشر ند

( این امر از پیامدهای تحرریم و 622و621 :1367)رزاقی

ترتیرب ار مقایسره برا اینجنگ برای اق صاا ایران بوا و به

طرور کامرل قبل از انقالب تجارت میان ایران و امارات بره

م حول شد

بیش رِ کاالهای صااراتی از امارات به ایرران نیرز همران

آنها فنی و مهندسری ۀ کاالهای صاارات مجدا بوا که عمد

ای بوا؛ هراکه امارات بیش ر نقرش بنردر و کاالهای واسطه

کررا و بنردرهای امراراتی و بارانداز را برای ایران ایفرا مری

شارجه و ابی ار اخ یار ایرران بروا ار اوایرل جنرگ کره

هرای تجراری را بندرهای ایران امکران پرذیرایی از کشر ی

الخیمره میزبران ایرن نداش ند بناار ابی و شرارجه و ربس

ها بارهای خروا را ار ایرن بنردرها ها بواند و کش یکش ی

کراند و این کاالها تا زمران حمرل بره ایرران ار تخلیه می

عربری شدند )اماراتانبارهای بندرهای مذکور نگهداری می

هرای ( همین امر ازجملره علرت 128و127: 1364م حد

گس رش روابط تجاری با امارات و افزایش ترراز بازرگرانی

مثبت آنها ار مقایسه با ایران بوا اما فارغ از بُعد تجراری و

سواگرایی برای امارات اراخ یارنهاان بندرها توسط جنبۀ

هرا و این کشور ار هنان موقعی ی تاحد هشمگیری کمک

رنرگ های این کشور را به رژیم بعرث عرراق کرم حمایت

کرا ار بُعد اق صراای نیرز هماننرد بُعرد سیاسری امرارات

م حد موضعی بینابین را ار پیش گرفت و اگرهره کمرک

ایگرر های مالی بسیاری ار اخ یار عراق قرار ااا ازسروی

بناار خوا را نیز ار خدمت جمهوری اسالمی ایرران نهراا

برره عررراق سرروای برره اسررت حکررام امررارات از کمررک

ااا آوراند؛ هراکره صردام بردهی خروا را پرس نمری نمی

طرور قطرع م حمرل ضررر آنها به ( و155: 1370)صفری

که اوضاع وخیم اق صاای امرارات ار سرال شدند؛ هنان می

آنکرره م گویررای ایررن مطلررب اسررت حررال1985ش/1364

ای اوجانبره بروا و هرون های امارات به ایران مبااله کمک

گرفرت ویژ تحریم ایران صورت می ار اوضاع جنگ و به

ن جنگ که ایران گیرا ار اورا عنوان کمک به آن تعل می

هرا ایرن و امارات با یکدیگر روابط تجاری ااش ند اماراتی

امکان را ااش ند که با فشار عراق روابط خروا را برا ایرران

المللری ضرد ایرران هرای برین قطع کنند یا آنکه ار تحرریم

طور کلی روند مبرااالت تجراری ایرران برا شرکت کنند به

: روابطری گسر را م حد ار زمان جنگ هنین بروا امارات

هم جرز ترازو به سوا امارات بوا و علت آن کفۀ که ار آن

جنگ و تحریم نبوا

های آماری که ار ااامه خواهنرد آمرد باتوجه به جدول

جایگررا امررارات ار اق صرراا و تجررارت ایررران به ررر ارک

هرا وضرعیت امرارات را ار جایگرا شوا ایرن جردول می

شرکای جهانی بلوک شررق شریک تجاری ایران ار میان

های نخس ین )الف( وضعیت اهند جدول و آسیا نشان می

اهنرد کره طری این کشور را ار میان کشورهایی نشان مری

م ارمجمروع 1989ترا 1975ش/1368ترا 1354زمانی ۀ اور

ارصررد مبررااالت بازرگررانی ایررران بررا آنهررا صررورت 70

تحلیلری ئۀ هرا ارا گرفرت امرا پریش از آوران جردول مری

رسد نظر میاسب از آنها ضروری بهمن

اوضاع تجارت با امارات را پریش و پرس ها این جدول

که ترا پریش از م حد اهند اماراتاز انقالب هم نشان می

ارصردی 70ۀ کشوری که مشمول قاعد 12انقالب ار میان


یکبرررار ار سرررال بوانرررد جایگررراهی نداشرررت بررره

ارات بره ارصرد از صرا 3/4م با اخ صاص 1980ش/1359

طورکره گف ره ایران جایگا هف م را از هلند گرفت همران

اند از: تحریم ایران سیاسرت های این امر عبارت شد علت

اق صاای کاهش وابس گی به غرب و آغاز جنگ تحمیلری؛

م میررزان 1981ش/1360امررا یکسررال بعررد یعنرری سررال

ارصرد کراهش یافرت و 3صاارات امرارات بره ایرران بره

ای کرره سررال اهررم نررزول کرررا رتبرره تبۀ ه رامررارات برر

م از آنِ اتررریش برروا و فرانسرره ار جایگررا 1980ش/1359

هفر م قررار گرفرت ار ایرن تبۀ سال پیش امارات یعنی ر

م ترررا سرررال 1981ش/1360عرصررره پرررس از سرررال

م یعنی یک سال پس از اتمام جنرگ براز 1989ش/1368

شوا هم نامی از امارات اید نمی

ای ار مطبوعررات ایررران ار سررال لررهبراسرراس مقا

هزار تن صاارات به ایرران 224م امارات با 1983ش/1362

ارصد کرل 85/1میلیون ریال و اخ صاص 29267به ارزش

واراات ایران به خوا ار جایگا پانزاهم صاارکنندگان به

ضرمیمه 17763: ش1364ایران قرار گرفرت )اطالعرات

( 8اق صاای:

شین ابی هند سال غیرم والی براز هرم نحال شیخ بااین

شروا ایرن شریخ تایی اید می ار میان این فهرست اوازا

ارصرد 15/4م با اخ صاص 1986ش/1365نشین ار سال

ششرم گرفرت؛ تبۀ از صاارات به ایران جای ای الیرا را ار ر

ارصد صاارات جایگرا خروا را بره 55/2اما سال بعد با

یازاهم سقوط کرا؛ ولری تبۀ به رااا و نفع برزیل از است

نشین نیز ار میان لیسرت این شیخ1988ش/1367ار سال

ترررایی جرررایی نداشرررت ترررا آنکررره سرررال بعرررد اوازا

م اوبار خوا را به جایگا ههرارم رسراند 1989ش/1368

ارصد از صاارات به ایران را بره خروا اخ صراص 52/5و

ها هنرد ولااا و جای ترکیه را گرفت با اقت ار این جد

هرای نشرین شوا: اول اینکه ار میان شیخ نک ه مشخص می

اق صراای را برا ایرران ااشر ه بطۀ امارات ابی بیش رین را

نشین آن ابی مردت پرنج سرال از است؛ این کشور یا شیخ

جنگ جزن قدرتمندترین شررکای تجراری ایرران ار ۀ اور

صرراارات بوانررد اوم اینکرره اکثررر کشررورهای ایررن مینۀ ز

طرور عمرد قردرت فهرست اول اروپایی بواند آن هم به

هرا رقابرت های اق صاای بزر و امارات برا ایرن قردرت

یرک از کشرورهای کرا؛ سوم اینکه غیر از امارات هری می

فرارس ار ایرن فهرسرت حضرور نداشر ند و موفر خلیج

نشدند با امارات رقابرت کننرد؛ بنرابراین امرارات شرریکی

مهروری اسرالمی ایرران بروا کره راهبرای ار تجرارت ج

اق صراای ایرران را تاحرد هشرمگیری ۀ تحریم و محاصرر

کرا جبران می

م حرد پریش از واراات از ایرران امرارات مینۀ اما ار ز

کره ار سرال انقالب هم یکی از شرکای ایران بروا؛ هنران

ارصرد واراات از ایرران ار 4/2م ابی برا 1977ش/1356

هرای اول ولی صعوا بره را جایگا اوازاهم قرار گرفت؛

م بره طرول انجامیرد ار ایرن سرال 1982ش/1361تا سال

ارصد واراات از ایرران جایگرا ههرارم را 40/6امارات با

ازآن بره سروئیس تعلر به خوا اخ صراص ااا کره پریش

ارصرد بره جایگرا اوم ایرن 07/14ااشت و سال بعد برا

از امرارات ازآن براز هرم نرامی لیست ارتقان یافت؛ اما پرس

نشین ثروتمند ابی جایگزین آن مری شوا و شیخاید نمی

م بررا 1984ش/1363نشررین ار سررال شرروا ایررن شرریخ

ارصد واراات از ایران ار مکان ههارم قررار گرفرت 04/9

مردت ههرار م یعنی به1988ش/1367و بعد از آن تا سال

هرای سال م والی ار جایگرا اوم قررار ااشرت ار سرال

ترتیرررب م ابررری بررره 1988ترررا1984ش/1367ترررا1363

ارصرد 14/13ارصد و 65/12ارصد 69/15ارصد 61/12

کاالهای ایرانی را خریرداری کررا؛ ولری سرال بعرد از آن

ارصد به مکان سروم 82/12م با 1989ش/1368یعنی سال

سقوط کرا

طرور م حرد بره واراات از ایران نیز امرارات صۀ ار عر

کرا پیش از ی رقابت میعمد با کشورهای غربی و اروپای


انقالب سه کشور عربس ان سرعوای و کویرت و عرراق از

م 1982ش/1361فارس و نیز تا پیش از سرال خلیجمنطقۀ

او کشور کویت و عربس ان سعوای ار جایگاهی باالتر از

تر ایران محسروب امارات قرار ااش ند و از مش ریان قدیمی

اق ارگیرر م عرر 1980ش/1359شردند؛ ولری از سرال می

جنگ با ایران شد و از جمرع رابطران تجراری ایرران کنرار

م هرم ار جایگرا 1982ش/1361رفت کویرت ار سرال

از ایرن سرال ششم و او پله بعد از امارات بوا؛ امرا پرس

طررور کلرری از فهرسررت کویررت و عربسرر ان سررعوای برره

شردند کره علرت تایی خریداران کاال از ایران خارر اوازا

های این کشورها از رژیم بعث عراق د ار حمایتآن را بای

ار مقابل ایران جس جو کرا؛ هراکره ار اوران جنرگ ایرن

ترایرد اگرر روابرط او از حامیان اصلی صردام بوانرد بری

او کشور مذکور با ایران به مانند قبرل از ۀ اق صاای گس را

یافت مواضع آنها ار برابر جنرگ و ایرران انقالب ااامه می

کره ایرن کرا؛ هنران حمایت آنها از عراق تغییر می و میزان

کنرد برا حرذف عربسر ان و صردق مری امارات ۀ امر اربار

م حرد فارس امارات خلیجۀ کویت ار بین کشورهای حوز

کاال از ایران تبدیل شد ایرن ۀ ترین واراکنندعربی به بزر

م ار 1980ش/1359نشین ابی غیرر از سرال کشور یا شیخ

جنگ یکی از واراکنندگان اصلی کراال از ایرران تمام طول

اند شد های مذکور نشان ااا بواند ار ااامه جدول

های مربوط به شرکای بازرگانی خرارجی ایرران الف . جدول

ترا 345: 9519افتخاری، الدینواردات و صادرات )رکنمینۀ در ز

343)


ار آسریایی کشورهای میان ار امارات وضعیت حال

شروا؛ مری ااا نشران ( ) جردول با ایران به صاارات

م1981ترا 1972/ش1360تا1351 سال از جدول این الب ه

ۀاور آن پایرانی سرال او تنهرا و اسرت کرا بررسی را

جایگرا تاحردوای هم همین اما گیرا؛ اربرمی را جنگ

کشرورهای میان ار ایران با تجارت ار را م حد امارات

صلۀفرا برا کره ژاپرن از جردای اهرد مری نشان آسیایی

خرروا برره را ایررران بره صرراارات بیشرر رین هشرمگیری

کشرور سره و امرارات برین رقابت بوا ااا اخ صاص

ایرن آخر سال او ار کههنان بوا؛ تنگاتنگ بسیار ایگر

ار امرارات شد می شامل را جنگ اول سال او که اور

جنرروبی ۀکررر بررا مقایسرره ار و م1980/ش1359 سررال

یعنری بعرد سرال امرا ااشت؛ ایران به بیش ری صاارات

ولی ربوا؛ را سبقت گوی جنوبی ۀکر م 1981/ش1360

و ترکیرره کشررور او بررا مقایسرره ار کررل ار امررارات

کر صاارات مجموع به اگر و ااشت برتری هندوس ان

کنریم توجره مردنظر سال او طول ار امارات و جنوبی

سروم جایگرا ار جنوبی ۀکر از پس امارات که بینیم می

ااشت قرار ایران به آسیایی صاارکنندگان

میران در ایرران به صادرات در امارات جایگاه جدول.

تصویر: ایران) م9199تا9531/9111تا9539 سال از ها،آسیایی

ضرمیمه برا همراه ،1ش ، 31-9539 خارجی بازرگانی آماری

: 9535 بازرگرانی، هرای پرووهش و مطالعات مؤسسه ،39سال

9191.)


را شرررق بلرروک از واراات کرره (ج) جرردول ار امررا

ۀکرر و امرارات از وارااتی کاالهای مقدار اهد می نشان

نشران شرد گف ره لۀساا ۀاور ار وزن برحسب جنوبی

واراات به راجع اطالعات جدول این و است شد ااا

خواهرد تکمیرل جنرگ آغازین سال او ار را امارات از

کرا

در امررارات از ایررران واردات درصررد و وزن جرردول. ج

تصرویر : ایرران ) ش،9531ترا 9539 از واردات کر با مقایسه

ضرمیمه برا همرراه ،1ش ،31-9539خارجی بازرگانی آماری

: 9535 بازرگرانی، هرای پرووهش و مطالعات مؤسسه ،39سال

9515.)


آن نتایج و اقتصادی سیاسی دیدارهای و ها مراوده

هررایزمینرره سررایر ار امررارات و ایررران هررای مقررام

کره کرانرد گف گوهرایی و ایردارها تجاری و اق صاای

او میران اق صاای فضای و اارا بررسی و بحث ارزش

1985اسامبر/1364آذرما ار کند می ترروشن را کشور

هیئ ری ربس ار ایرران اسالمی جمهوری بازرگانی وزیر

برا و کررا سرفر م حرد امرارات به بازرگانی و اق صاای

اارایی وزیر و ابی ولیعهد جانشین 1راشدبنحمدانشیخ

بازرگرانی و اق صاا وزیر جروانآلسیف نیز و صنعت و

روابرط ۀاربرار مالقرات ایرن ار کررا ایدار کشور این

افرزایش و طررف او قۀعرال کرانون ار مسائل اوجانبه

و شرد نظرر تبراال و بحرث امرارات بره ایرران صاارات

و توسررعه برررای را کشورشرران آمررااگی امرراراتی وزرای

جعفرری کرانرد اعرالم ایران با بازرگانی روابط تحکیم

تشرریح ضرمن هرم اسرالمی جمهروری بازرگانی وزیر

هررای بخررش حظۀمررال ارخرور رشررد از کشررور وضرع

صراارات بررای آمرااگی و ایرران کشراورزی و صنعت

ویرژ بره خارر به مصرف بر مازاا تولیدات از بسیاری

واراات مینۀز ار و گفرررت سرررخن م حرررد امرررارات

اانسررت ایررران اولویررت ار را مسررلمان کشررورهای

سررررررال ار( 20: 17768 ش 1364 اطالعررررررات )

نمایشررگا ار برراراولررین برررای ایررران م 1985/ش1364

واحد 250 حدوا ایران از و کرا شرکت امارات آسیایی

نمایشررگا ایررن ار و کشرراورزی و صررنع ی تولیرردیِ

( 128و127: 1364 م حرد عربری امارات) شدند حاضر

هرم آن کشور او ارتباطات شدید افزایش ۀمشاهد با اما

جنگ تأثیر میزان جنگ پایان از پس کوتا ای فاصله ار

ار کررههنران کنریم؛ مرری ارک به رر مراواهرا ایرن ار را

برا شرارجه المللری برین نمایشگا م 1988/ش1367آذر

و یافرت گشرایش ایرانری تولیردی تعراونی 25 حضور

ار نیرز ایرران ااخلری بازرگرانی معراون نسب اسالمی

کره بروا برار اولرین ایرن و یافت حضور اف احیه مراسم

ایررن ار ایرانرری صررنع یصررنفی تولیرردی هررایتعرراونی

هرا تعراونی ایرن جملۀاز کرانرد؛ مری شررکت نمایشگا

آالتماشررین و خررانگیلرروازم پوشرراک تولیدکننرردگان

نمایشررگا ایررن ار شرررکت از هرردف بوانررد صررنع ی

صراارات افرزایش برای هاتعاونی محصوالت بازاریابی

مردتی ( 9: 13476ش 1367 کیهان ) بوا ایران غیرنف ی

ضرمن مجلس بازرگانی گرو رئیس والیی عیسی بعد

االر سیصردمیلیون م 1987/ش1366 سال ار اینکه بیان

اتاق رئیس با مذاکر از است شد صاار امارات به کاال

بین مش رک کش یرانی خط ایجاا برای شارجه بازرگانی

ضۀعرر بررای اخ صاصری نمایشرگا تشکیل کشور او

نشرین شریخ این ار تجاری اف ر ایجاا و ایرانی کاالهای

ای ار( 4: 18635ش 1367 اطالعررررات ) ااا خبررررر

احردا با که کرا اعالم هرمزگان اس اندار نیز 1367ما

ابری برین کش یرانی خط او بندرلنگه ار شناور سکلۀا

کیهران ) شروا مری اایرر بندرعباسشارجه و بندرعباس

( 10: 13506ش 1367

مثبرت عملكررد میرزان و ایرران برا اقتصادی روابط

سیاسی صۀعر در ایران برابر در امارات

تجرراری و اق صرراای روابررط از غیررر ترایررد برردون

او مناسبات ار ایگری ایجابی و خاص قۀعال گس را

ایرن اگر هه نداشت وجوا م حد امارات و ایران کشور

مقابل ار عراق به کمک برای هااماراتی نبوا هم روابط

کویرت و عربسر ان از بیشر ر مراترب بره ایانگیز ایران

می نشان اسالمی جمهوری به بیش ری اشمنی و ااش ند

و عربری ناسیونالیسرم همورون عرواملی کنار ار اااند

ایرران انقالب صدور از اعراب ترس و مش رک مذهب

برزر تنرب ) گانره سره جزایرر بره اوبار اس یابی امید

برا مقابلره بررای که بوا عاملی( ابوموسی و کوهک تنب


خلریج اعرراب ایگر از بیش ر ایانگیز امارات به ایران

ازایرن پریش طورکره همران ایگرر ازسوی ااامی فارس

جنرگ از پس کویت و عربس ان اگر ترایدبی شد گف ه

حفرظ ایرران برا را خروا اق صاای روابط عراق و ایران

ایرران قبرال ار ترری نررم مراترب به مواضع بواند کرا

برا اق صاای روابط کم حجم یا نبوا اما کراند؛می اتخاذ

اتخراذ بررای را آنهرا اسرت ایرران اسرالمی جمهوری

گذاشرت مری براز ایرران قبرال ار خشرن و تند مواضع

عرراق و ایران جنگ ۀاور ار که شوامی ثابت بنابراین

ایرن مواضرع ایرران برا امارات ۀگس را اق صاای روابط

ایرن و کررا مری تعردیل تاحدی ایران برابر ار را کشور

بوا ساخ ه رومیانه عنصری امارات از مسئله

م حد امارات و ایران مس قیم روابط جنگ ۀاور ار

2راشردعبداهلل سرفر شاید .بوا گس رش به رو و خوب

ار امرررارات خرررارجی امرررور ار مشررراور وزیرررر

مقامرات سفر ترین مهم تهران به 1985اسامبر/1364ای

مقامرات برا وی بروا جنرگ ۀاور ار ایرران به اماراتی

اهللآیرت جمهرور رئیس ایخامنه اهللآیت ازجمله ایرانی

موسروی میرحسرین مجلرس رئریس رفسنجانیهاشمی

کرا ایدار خارجه وزیر والی ی اکبر علی و وزیرنخست

کشور او روابط از عبداهلل با ایدار ار رفسنجانیهاشمی

کررا رضرایت ابرراز جنگ ار امارات نسبی طرفیبی و

بررا ایرردار ار راشرردعبداهلل( 2و1: 74ش 1364 ابرررار )

ایرران انقرالب طرفداران از را امارات ای خامنه اهللآیت

کشرور او نیرز ایران جمهوررئیس خواند آغاز همان از

خواسر ار و خوانرد فرراوان فرهنگی اش راکات اارای را

هردف خروا سفر پایان ار عبداهلل شد روابط گس رش

خلریج ار ثبات و امنیت اس قرار به کمک را سفر این از

: 1911ش 1364 اسرالمی جمهروری ) کررا بیان فارس

12 )

کرره گرفررتمرری صررورت حررالی ار ایرردارها ایررن

جنررگ اوایررل ماننررد اعررراب سررایر و عررراق فشررارهای

م حرد امرارات حر م طرور بره اما ااشت؛ ااامه همونان

تررجیح اعرراب جمعری اس ه منافع بر را خویش عالی

عالیر ایرن کره باشرد ارسرت ااعرا این شاید ااامی

شد باعث که بوا کشور او میان نزایک بطۀرا و تجاری

ار رشردی سلمان شیطانی آیات ک اب ان شار جریان ار

از بیشر ر و پیشر ر م حد امارات م 1988/ش1367 سال

برار ارایرن ایرران مواضرع از فرارس خلیج اعراب سایر

حراکم زایرد شریخ سرال همران اسفند ار کند حمایت

سررازمان سرپرسررت جن رری اهللآیررت ایرردار ار امررارات

اسر ور از بوا کرا سفر امارات به که اسالمی تبلیغات

حکرم صردور و شیطانی آیات ک اب بررسی برای خوا

برا همراهنگی و ااا خبر آن ناشر و نویسند ۀاربار الزم

شریخ کررا اعرالم زمینره ایرن ار را اسرالمی ملل سایر

اسرالمی امرور و اوقراف وزیر احمدالخزرجی محمدبن

ایردار جن ری اهللآیت با مسئله همین ۀاربار نیز امارات

ۀاربرار ( ر )خمینری امرام حکرم تأییرد ضمن وی کرا

ایرن از اسرالمی مذاهب تمام حمایت از رشدی سلمان

کنررار ار امررارات ایسرر ااگی برره و گفررت سررخن حکررم

کررا تأکیرد توطئره ایرن با مقابله ار اسالمی جمهوری

هرایی پیرام برار این ار هم ایران جۀخار وزیر والی ی

و فرسر اا عمران و قطرر امرارات جۀخار وزرای برای

تأییرد ضرمن نیرز امارات خارجی امور ار مشاور وزیر

ک راب ان شار مسئلۀ جدی بررسی از خمینی امام حکم

و اسرالمی کنفررانس سرازمان اجالس ار شیطانی آیات

و ااا خبرررر فرررارسخلررریج همکررراری شرررورای نیرررز

هنررین عامررل را اسررالمی کشررورهای نداشرر ن وحرردت

( 3: 18704 ش 1367 اطالعات ) اانست هاییاسیسه

جنرگ زمان ار امارات عملکرا سطوح ترینمهم از

بروا فرارس خلریج همکراری شورای قالب ار آن رف ار

هرم و بروا فارسخلیج اعراب خواست هم که شورایی

پرس که بوا منطقه ار آمریکا امنی ی نیازهای به پاسخی

نفروذ عامرل ناگهرانی خر برا را خوا ایران انقالب از


و ایرران برابرر ار مرانعی تا ااشت نیاز و ایدمی مواجه

امرامی ) کنرد ایجراا فرارس خلریج بررای شوروی خطر

شررررورای (147تررررا145: 1369 اسرررردی ؛68: 1389

آغراز از پرس مرا هشرت حردوا فرارس خلیج همکاری

ایرران خراک ار عراقی نیروهای گیرشدنزمین و جنگ

سرران اجالس 1981مه1360/25خرااا4 ار شد ایجاا

و شرد امضرا آن منشرور و شد تشکیل ابوظبی ار شورا

منشرور ار یافرت تحقر رسمی طور به آن موجوایت

کشرورهای هماهنگی و همکاری شورا تأسیس از هدف

آمروزش ارتباطرات مرالی تجراری امرور ار آن عضو

ار خرمشرررهر فررر ح ترررا شرررد عنررروان و فرهنگررری

قۀعرال همکراری شورای اعضای م 1361/1982خرااا3

نشران عرراق نشرینی عقرب و جنرگ تمۀخرا به هندانی

و ایرران بره نزایکی برای شورا ازآن پس اما اااند؛ نمی

را هرایی تحررک جنرگ تمۀخرا راس ای ار گری میانجی

ایههرر اااننشران و عرراق به کمک ولی کرا؛ شروع

( 578: 1394 والی ی ) ااا ااامه نیز را آن از طلبصلح

همکراری شورای ار امارات مثبت اقدامات ازجمله

برای کشور این هایتالش عراق و ایران جنگ برابر ار

سرران اجرالس سومین بوا کشور او میان گریمیانجی

تشرکیل 1982نوامبر1361/9آبان19 ار همکاری شورای

امرا شرد؛ آغراز اجرالس ایرن ار هرا ترالش ایرن و شد

: 16856ش 1361 اطالعرات ) نداشت هندانی موفقیت

م1985/ش1364 سرال ار کره ریراض اجالس ار( 16

عرراق از افراع بردون باراولین برای شورا شد برگزار

شد خواس ار را ایران توسط میانجی هایهیئت پذیرش

شرورا عرراق خاک به بصر شرق از ایران وروا از پس

قردرت واقعیرت بیش ر ارک و صدام از ناامیدی علت به

از پرس ااا کراهش عراق از را خوا هایحمایت ایران

خاک به باراومین برای ایران که 3عقیلبنمسلم عملیات

خروا ایگر که فارسخلیج کشورهای کرا حمله عراق

خواسر ار ایدنرد مری نراتوان عراق به کران کمک از را

نهیران آل سرلطان زایردبن شریخ از و شردند جنگ پایان

عرراق و ایرران میران که خواس ند م حد امارات رئیس

: 1836ش 1364 اسرالمی جمهروری ) کند میانجیگری

شورای اعضای م 1985/ش1364 سال اوم نیمۀ ار( 7

کرانرد اتخاذ تریمالیم مواضع ایران برابر ار همکاری

مسررقط ار شررورا سررران اجررالس سررال ایررن آبرران ار

پایران ایبیانیره صردور برا و شد برگزار عمان پای خت

ایرران از ان قاای آن ار گذش ه روال برخالف که یافت

برای جهانی معۀجا تالش خواس ار بیانیه این بوا نشد

ایرن ار بوا طرف او ۀمذاکر و صلح نیز و جنگ پایان

قرارااشر ن بره اشرار ضمن امارات افاع وزیر اجالس

کشروری را ایرران عرراق کنرار ار فرارس خلیج اعراب

اطالعررات ) جنگیررد آن برا نبایررد کره اانسررت مسرلمان

از پرس صردام سرال همین ار( 20: 17733ش 1364

ترا خواسرت همکاری شورای از ارپی پی هایشکست

ترا اهرد قررار عرراق اخ یرار ار االر میلیارایک ماهانه

اعضرای مخالفت با تقاضا این اما کند؛ پیگیری را جنگ

عربسر ان تنهرا و شرد رو روبره امرارات ویرژ به شورا

اسرالمی جمهوری) گرفت برعهد را آن اعظم قسمت

.( 7: 1836ش 1364

بررای م1986/ش1365 سرال اتفراق ترینمهم شاید

اخر الف تحمیلری جنگ با ارتباط ار همکاری شورای

نظرامی نیروهای حضور قبال ار شورا اعضای میان نظر

عرراق و ایران جنگ با ارتباط ار فارس خلیج ار بیگانه

قردرت از کویرت ها کشنفت جنگ تشدید پی ار بوا

از محافظت برای آمریکا و شوروی ویژ به بیگانه های

کشر ی و کرا اعوت فارسخلیج ار هاکشنفت ناوگان

عربسر ان ااا قرار کشورها این پرهم زیر را خوا های

بروا اعروت ایرن ار کویرت ۀعمرد حامی نیز سعوای

ااانرد تشکیل ایگری جناح عمان و امارات میان اراین


تأمین و نبوا مواف هندان منطقه ار بیگانه حضور با که

خلریج ۀحروز کشرورهای خروا برعهد را منطقه امنیت

جناح این به کم ری جۀار به هم قطر اانستمی فارس

شرد باعث را شورا ار شکاف منطقه بحران بوا م مایل

مأموریررت انجررام ار بیگانرره نیروهررای تضررعیف بررا و

سنگین اوم جناح کشورهای سوا به ترازو کفۀ خویش

ایرران برا منطقره کشرورهای برخرورا ار ارن یجه شد؛

ار اجرالس آن ن رایج کره شرد ایجاا تدریجی تغییرات

ار اعضرا مواضع ار و شد آشکار ریاض ار شورا سران

ایجراا فراوانی هرخش اسالمی جمهوری و جنگ برابر

ضرمن زایرد شریخ اجرالس این تشکیل نۀآس ا ار کرا

کران اعزام خواس ار منطقه ار بیگانگان حضور از ان قاا

اجرالس پایرانی نیۀبیرا شرد ایران به میانجی هایهیئت

آن ار و ااشرت ترری م عاال لحن ایران برابر ار ریاض

ابرراز بره تنها و شد اج ناب ایران شدید کران محکوم از

مۀقطعنرا برابرر ار اسرالمی جمهروری مواضع از تأسف

و جنررگ تمۀخررا برره امیرردواری و ملررل سررازمان 598

اشرمنان برا مقابلره بررای ایران هایتوانایی کارگیری به

از خروا میۀاعرال ار منطقره کشورهای شد اک فا اسالم

و همجرواری حسرن اصرول به که بواند خواس ه ایران

کارشناسران زمران آن ار بگرذارا اح رام منطقه امنیت

اعضرای قالب ار م حد امارات و عمان که بواند مع قد

از به رر پایرانی نیۀبیرا ار ایرران برابرر ار شورا رومیانه

نشراندند کرسی به را خویش مواضع کویت و عربس ان

( 3: 619ش 1366 رسالت )

بین مهم هایسازمان از ایگر یکی عرب یۀاتحاا اما

بحرث جای آن سطح ار امارات عملکرا که بوا المللی

کنرار ار هرا امراراتی نیرز سازمان این ار اارا بررسی و

برا رابطره ار را مثبرت اقردامات بعضری منفی اقدامات

عرب یۀاتحاا اجالس ار را آن نۀنمو اااند انجام ایران

اصرررار زمرران ار م 1987/ش1366 سررال ار تررونس ار

قطرع بررای عررب تنردرو کشرورهای سایر و عربس ان

ملل سازمان هایقطعنامه پذیرش زمان تا ایران با رابطه

سرروریه شرردید مخالفررت و مقاومرت بررا کرره بینرریم مری

عربری م حرد امرارات خصوص به و عمان لیبی الجزایر

ایرران ۀاربار آن پایانی مۀقطعنا ار ارن یجه شد؛ مواجه

اسررالمی جمهرروری) شررد تجدیرردنظر بسرریاری تاحررد

کره رسرد مری نظرر بره برار اراین( 3: 2390ش 1366

اتخراذ های علت ازجمله ایران با گس را تجاری روابط

بوا عمان نیز و م حد امارات سوی از تصمیمی هنین

) Exporting Petroleum اوپررررک سررررازمان

)iontOrganizaCounteries کرره برروا ایگررری صۀعررر

طرور بره بروا مهرم ایرران بررای آن ار امارات عملکرا

برر گرف نرد مری اوپرک اعضای که تصمیمی هر طبیعی

ار بروا تأثیرگرذار عضرو کشورهای اق صاا و سیاست

نف ری ارآمردهای اوپرک هرای تصمیم اق صاای صۀعر

هرا تصمیم این بنابراین ااا؛ می افزایش یا کاهش را ایران

را ایران مرام معیشت و کشور ارآمد مس قیم صورتبه

سرال ار سرازمان 78 اجالس ار ااامی قرار تأثیرتحت

ویرژ بره اعضرا تمامی تقریبی طور به م 1986/ش1365

تولیردات محدواسرازی بررای ایرران پیشنهاا با امارات

سررال هررایسررهمیه حررد ار عررراق اسرر ثنای برره اعضررا

قیمرت افزایش امر این کراند موافقت م1984/ش1363

بشرکه هرر ار االر 15 حردوا بره االر 10 زیر از را ها

یافرت افرزایش ایران ارآمدهای ارن یجه و شد موجب

تصرمیم ازایرن پریش ترا اوپک نۀابیرخا اعالم براساس

معرراال م1986 سررال اول هۀمررا8 ار سررازمان اعضرران

و هرا پرااخرت ترراز بوانرد کررا ضرر االر میلیارا60

و بروا شرد شدید اخ الل اهار اعضا بازرگانی نۀمواز

هررایپرااخررت نیررز و عمرانرری هررایطرررح از بسرریاری

ایرن ( 266: 1370 عراالی ) بروا شرد م وقف خارجی

و رسرید سررانجام بره جمعری اسر ه تروافقی با پیشنهاا

امرارات حمایرت کررا همراهی آن با نیز م حد امارات

ایرن رف رار از تراز فصلی نفت تولید کاهش از م حد


مردتی ترا و بروا ایران با اوپک سازمان سطح ار کشور

یعنرری سررال همررین مهرمررا ار یافررت ااامرره مدیررد

پیشنهاا مدت تمدید خواس ار امارات م 1986/ش1365

مرانع و شرد اوپرک تولیرد سرطح کراهش برمبنی ایران

تمدید از حمایت ضمن امارات نفت وزیر سعیدالع یبه

قیمت ش 1365م/1986 سال پایان تا پیشنهاا این مدت

و خوانررد عقالنرری را بشررکه هررر برررای االر 20 تررا 15

شرد م1990/ش1369 سال تا سطح این حفظ خواس ار

اجرالس بره مانرد هف ره او از کم رر ار اظهرارات این

برگرزار شروا ژنو ار اوپک که قرار بوا اک بر6/مهر14

اسرر راتژی اعضررا و طرری آن مقرررر شررد کرره بیرران شررد

ریرزی پری نفت بازار ار تعاال ایجاا برای را ارازمدتی

ایرن مبنرای شروا مروق ی اسر راتژی جرایگزین تا کند

برر مبنری ایرران پیشرنهاا همران نیز ارازمدت اس راتژی

بررای الع یبره بروا تولیرد ایبشرکه میلیرون 5/3 کاهش

تمدیرد برازار ار تعاال ایجاا جدید فرمول به اس یابی

اطالعرات ) شرد خواهران سرال پایان را تا پیشنهاا این

طرررح بررا امررارات تقاضررای ایررن( 4: 17989ش 1365

کشرور آن اس قبال با سعوای عربس ان ازطرف شرایطی

پایران ترا ایرران پیشرنهاا آن ن یجۀار تا شد رو روبه نیز

برا اعضرا ارنهایت هرهندکه شوا تمدید میالای سال

خرروا تولیررد سهمیۀ افررزایش برررای کویررت تقاضررای

ایرن ( 4: 18008ش 1365 اطالعرات ) کراند موافقت

ار ایرران برا م حرد امرارات همراهی عصر باید را اور

زمران ایرن ار نفت قیمت افزایش اانست اوپک سطح

باعرث را جنرگ مۀااا بررای ایرران بر فشارهای کاهش

ایرران بررای آوریسرسرام هایهزینه که جنگی شد می

ااشت

عملکررا کره است ایگری سطح م حد ملل سازمان

سفر پی ار است ذکرکرانی آن صۀعر ار م حد امارات

م 1985/ش1364 سرال ار ایران به امارات جۀخار وزیر

و ایران روابط که شد من شر ایران مطبوعات ار ایمقاله

خردمات ازجملره مقالره ایرن کرا می بررسی را امارات

حقروق مۀقطعنا به امارات منفی ربی را ایران به امارات

م حرد ملرل سرازمان ار ایرران ضرد برر آمریکرا بشری

( 7: 10553ش 1364 خراسان ) اانست می

بره ااانپایران بررای ملرل سازمان مۀقطعنا ترینمهم

ار کره اسرت 598 مۀقطعنرا همران عراق و ایران جنگ

تصررویب برره 1987جرروالی1366/20ارایبهشررت29

کره شرورا ایرن 2750 جلسۀ ار رسرید امنیرت شورای

نیرز را غیرراائم عضرو یرازا اائرم عضرو پنج برعالو

ااشرت حضرور نیرز عربیم حد امارات گرفت اربرمی

ار جلسره و بروا فرانسه ۀعهد بر شورا ایاور ریاست

( 6/264: 1388 خرمی ) شد برگزار بعدازظهر3 ساعت

ایرن ار خروا سخنرانی ار امارات ۀنمایند راشدعبداهلل

کشررور او تخریررب و جنررگ مۀااا و شررروع از جلسرره

کننرد نگران را تهدیدی جنگ و کرا تأسف ابراز ارگیر

هرای ترالش از او اانسرت جهران و منطقه امنیت برای

سرخن صرلح ایجراا و جنگ به ااان پایان برای امارات

ار کشرورش نقرش از مسررت ابرراز ضرمن وی گفت

عبرداهلل کرا حمایت آن اجرای از 598 مۀقطعنا صدور

تعرداای و خوانرد المللیبین ۀاراا تجلی را قطعنامه این

برین نۀاوسر ا بشرر حقروق رعایرت ازجمله آن مواا از

مقرررات رعایرت ها سرزمین اشغال مجازنبوان المللی

اهرداف علیره حمرالت توقرف غیرنظرامی اریانورای

مۀقطعنا او برشمرا را جنگی اسیران آزاای و غیرنظامی

بررای ارگیرر طررف او بره و اانسرت م وازن را جدید

برین تالش خواس ار و کرا هایی توصیه جنگ ااان پایان

کشورش ۀاراا از و شد قطعنامه این اجرای برای المللی

خرمری ) ااا خبرر کشرور او بازسرازی ار کمک برای

کررران لحررا بررا 598 مۀقطعنررا( 269و6/268: 1388

جنرگ بره م جاوز کران مشخص برمبنی ایران خواست

ااا خاتمه کشور او


نتیجه

جنرگ ۀاور ار امارات و ایران میان اق صاای روابط

تعهرد افرزایش ار امرر این و بوا گس را عراق و ایران

ایرن ار گذاشرت ترأثیر ایرران برابرر ار امارات سیاسی

ایرابطره هنین نبوا 1: است کرانی بیان علت او زمینه

باعث که کویت و عربس ان نظیر کشورهایی و ایران بین

و کننرد اتخاذ تند مواضعی ایران قبال ار او این شدمی

لعۀمطرا برا بگیرنرد؛ را عراق جانب جنگ ۀاور تمام ار

روابط ار که شوامی مشخص جنگ ۀاور هایروزنامه

بیشر رین م حرد امارات نام فارس خلیج اعراب با ایران

روابرط همروار آنهرا زیرر ار و اسرت ااش ه را فراوانی

.است شد مطرح اق صاای

روابط صۀعر ار م حد امارات مثبت اقدامات بعضی

برا رابطره ار المللری برین سرطوح ار یا ایران با مس قیم

الرف : از انرد عبرارت وارخالصره ایرران و عراق جنگ

سرطح ار فرراوان اق صراای و سیاسری وآمردهای رفت

او ایرن مشر رک مواضرع یا کشور او تبۀرعالی مقامات

حضرور اسررائیل برا مخالفرت ماننرد مسرائلی قبال ار

ب شریطانی؛ آیرات ک راب ان شار یا منطقه ار بیگانگان

و ایرران میران مهرم میرانجیگری نقش ار م حد امارات

رابرط نیز و فارسخلیج همکاری شورای ازطرف عراق

ار م حرد امارات است شد شناخ ه ایران با شورا این

از حافظرت بررای بیگانره هایقدرت از اعوت موضوع

شرورای اعضرای سرایر مقابل فارس خلیج ار کش یرانی

مخالفرت ر کررا؛ مخالفرت آن برا و ایسر اا همکاری

یۀاتحاا اجالس ار ایران با اعراب روابط قطع با امارات

موافقرت ا م؛1987/ ش1366سرال ار تونس ار عرب

اوپرک تولید سقف کاهش برای ایران پیشنهاا با امارات

و م1986/ش1365 سرال ار هرا قیمرت افزایش هدف با

سرال همران پایران تا آن تمدید برای هااماراتی پیشنهاا

آمریکرا بشرری حقروق مۀقطعنرا با مخالفت ا میالای؛

ار نقرش ایفرای و م1985/ش1364 سرال ار ایران ضد

عرراق جنرگ ۀاربار امنیت شورای 598 مۀقطعنا صدور

ملل سازمان سطح ار م1987/ش1366 سال ار ایران و

گسر رش برین کره کنرد می ثابت امارات مواضع این

تعهرد افرزایش و م حرد امارات و ایران اق صاای روابط

ااشت وجوا مثبت بطۀرا ایران برابر ار امارات سیاسی

جنرگ و ایرران برابرر ار امرارات مواضع ار ارواقع و

اهرمری عراق روابط اق صاای و سروا تجراری با ایران

بره امارات ۀکشانند عوامل مقابل ار که بوا کنند تنظیم

و مشر رک مذهب عربی ناسیونالیسم یعنی عراق سوی

و گرفتمی قرار گانهسه جزایر ۀاربار بعث رژیم ااعای

مری موجرب را م حد امارات مواضع ار توازن و تعاال

شد

امرا نردارا؛ قررار جنرگ وضرعیت ار ایرران امروز

روابط مانند پابرجاست همونان غرب و آمریکا تحریم

نیرز حاضرر زمران ار جنرگ ۀاور ار امرارات و ایران

و جذب کند یکدیگر به را کشورها که است عاملی نیاز

هرای قردرت تحرریم ح ری باشد محیا بس ر کههنگامی

ازآنجاکره ایگرعبارتبه نیست؛ امر این مانع نیز جهانی

هنرین ار اسرت اق صراای الگوهرای تمامی ماار نیاز

عربری کشرورهای نیازسرنجی و مطالعه با باید اوضاعی

زمرانی ظررف ار کشرورها سرایر و فارسخلیج شیۀحا

زمینره اق صاای هایبحران هنگام ار ویژ به آن خاص

ح ری تجراری پایردار روابرط ریزیپی و ایجاا برای را

کره عربسر ان با هه حال کرا فراهم ها تحریم باوجوا

کره یمرن با هه و است ایران سرسخت ایمنطقه رقیب

اجررای برای مناسب اینمونه جنگ و تحریم سطۀوا به

وضرعی هنرین کههمونان است؛ بحث موضوع الگوی

و ایرران میران وسریعی اق صاای روابط گذش ه هۀا ار

انعطرراف افررزایش اق صرراای بطۀرا کرررا برقرررار عررراق

اق صاای نیاز اول شرط ولی اارا؛ پی ار نیز را سیاسی


سروا کسب شاید و است ایران اسالمی جمهوری خوا

کوتا ار هرهند که باشد راس ا این ار مناسب ای انگیز

جرای بلندمردت ار نیسرت آن بره هنردانی امید مدت

اارا بررسی و بحث

نوشت پی

ابری حراکم مک روم آل راشدمحمدبنشیخ فرزند 1

ایرن آن از وزیرینخست مقام و امارات حکومت نیابت

است خاندان

عجمران حکوم ی خاندان از النعیمی راشدعبداهلل 2

کره اسرت علرت ایرن بره وی سرمت ار مشاور عنوان

ۀبرعهرد امارات خارجی سیاست ار اصلی گیریتصمیم

وظرایف از آن اجرای و مدیریت و بوا حکومت رئیس

براب ایرن ار بیشر ر اطالعرات بررای بوا وزیرنخست

عربرری م حررد امررارات سرربز ک رراب: )برره شرروا رجرروع

( 1390 خارجه امور وزارت ان شارات

غررب ار م 1982/ش1361 مهرر ار عملیات این 3

خراک از هرایی بخش آزاای برعالو و شد انجام کشور

شد منجر نیز عراق خاک از قسم ی تصرف به ایران

کتابنامه

کتا . الف

از: جرا یبر (: 1364) یعربر متحده امارات نام بی

17 ی شمار کشورها به یاجمال ینظر ان شارات یسر

اسررتراتوی و عویرر (1371) بیررژن اسرردی

شرهید اانشرگا : تهرران فرار،، خلریج در هاابرقدرت

بهش ی

تأثیرگرررار عوامرر (1389) محمرردعلی امررامی

خارجه وزارت: تهران 4چ فار،خلیج در خارجی

عررا و ایران جنگ (1388) محمدعلی خرمی

خرمی محمدعلی ترجمه متحد مل سازمان اسناد در

مقردس افراع تحقیقرات و اسرناا مرکرز : تهران 7و6ر

( جنگ تحقیقات و مرکزمطالعات)

نی: تهران ایران اقتصاد (1367) ابراهیم رزاقی

(1371) ایگرران و عبدالرضا اف خاری الدینرکن

میسسرره9ش 1چ اوم ویرررایش ایررران اقتصرراد

تحقیقرات واحرد بازرگرانی هرای پرژوهش و مطالعات

کشورها مسائل بررسی ان شارات سری از: بازرگانی

کنریم مری اعتررا ما (1370) محسن صفری

اسالمی تبلیغات سازمان هنری حوز : تهران

برین اقتصراد (1370) سیدمحمدحسرین عاالی

جهراا : جرا بری 2چ ایران خارجی بازرگانی و المللی

اانشگاهی

شكست ایران؛ تحریم (1384) حسرین علیخانی

اف رر : تهران 2چ نژاا م قی محمد ترجمه سیاست یک

ان شرارات و هرا مرکز المللی؛بین و سیاسی مطالعات

خارجه وزارت

فرهنگرری مرردارک مرکررز اسررالمی؛ ارشرراا وزارت

مقراتت فهرسرت (1364شرهریور ) اسرالمی انقالب

ایران اسومی جمهوری مطبوعات در تحمیلی جنگ

اسالمی ارشاا وزارت: تهران 1ر

(1354) یاسر یس نهرم ااار خارجه امور وزارت

نایب جا یب متحده یعرب امارات

برین و سیاسی مطالعات اف ر خارجه امور وزارت

وزارت: تهرران متحده عربی امارات (1390) المللری

خارجه امور

هایپژوهش و مطالعات میسسه بازرگانی وزارت

بازرگرانی آمراری تصرویر : ایران (1363) بازرگرانی

سرال ضرمیمه با همراه ،1شماره 9539 -31 خارجی

هررایپررژوهش و مطالعررات میسسرره: جررابرری 9539

بازرگانی

معاصرر و کهن تاریخ (1394) اکبر علی والی ی


امررام رهبررری زمرران در ایررران: 91/زمررینایررران

: تهرررران (9539-9531) دوم بخرررش ،(ره)خمینررری

امیرکبیر

روزنامه.

74شمار 1364ای9اوشنبه ابرار

16856ش 1361آبان10اوشنبه اطالعات

16863ش 1361آبان18شنبهسه ------

17733ش 1364آبان16پنجشنبه -----

ضررمیمه 17763ش 1364آذر24یکشررنبه -----

اق صاای

17768ش 1364آذر 30شنبه -----

17989ش 1365مهر5شنبه -----

18008ش 1365مهر27یکشنبه -----

18635ش 1367آذر 21 اوشنبه -----

18704ش 1367اسفند16شنبهسه ------

7س 1364مهررر9شررنبهسرره اسررالمی جمهرروری

1836ش

7س 1364ای10شرررنبهسررره ------------

1911ش

1366شرررهریور4ههارشرررنبه ------------

2390ش 9س

10553 ش 1364ای10شنبهسه خراسان

301ش 1365ای30شنبهسه رسالت

551ش 1366آذر11ههارشنبه رسالت

619ش 1366اسفند2یکشنبه ----

13476ش 1367آذر2ههارشنبه کیهان

13506ش 1367ای7ههارشنبه ----

مقاله ر

تغییررات علر » (1365خرااا15) م م تیزهوش

معاونرت ااخلری نشرریه اق صراای مجله «نفت قیمت

و اق صرراا امررور وزارت المللرری بررین و اق صرراای امررور

29تا2: 3ش 1س اارایی

یهاپژوهش و مطالعات میسسه یبازرگان وزارت

یخرارج یبازرگان بر یمرور»(: 1366آبان) یبازرگان

ماهنامرره «9535-9534 یهررا سررال یطرر در رانیررا

29تا3 6ش یبازرگان یها یبررس

Documents

The Role of Economic Relations in the Political Commitment of …jhr.ui.ac.ir/article_21789_21f5fb2a7b0e97c38fb5eb9cb6eb5... · 2020-01-05 · Journal of Historical Researches, Vol