ความเปนอนของพนทสาธารณะในวถชาวบานชมชนทะเลนอย*

The other space of the folkways in Thale Noi community

สภาวด เชอพราหมณ** Supawadee Chuapram

อรศร ปาณนท***

Ornsiri Panin

* บทความนเปนสวนหนงของวทยานพนธเรอง “พลวตวถชวตพนถนของชมชนและเรอน ในลมทะเลสาบสงขลา” ในหลกสตรปรชญาดษฎบณฑต สาชาสงแวดลอมสรรคสราง คณะสถาปตยกรรมศาสตรและบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ทไดรบทนสนบสนนจากทนอดหนนการวจยจากโครงการปรญญาเอกกาญจนาภเษก สำานกงานกองทนสนบสนน การวจย รวมกบ สำานกงานคณะกรรมการการอดมศกษา

** นสตปรญญาเอก หลกสตรสงแวดลอมสรรคสราง คณะสถาปตยกรรมศาสตรและบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร และเปนอาจารยสำานกวชาสถาปตยกรรมศาสตร และการออกแบบ มหาวทยาลยวลยลกษณ

*** อาจารยคณะสถาปตยกรรมศาสตรและบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

06

130 130 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

บ ท ค ด ย อ

บทความนเปนสวนหนงของงานวจยทมงสะทอนความสมพนธระหวางระบบนเวศชมชนกบวถชวตชาวบานทามกลางกระแสการพฒนาสมยใหมทกอใหเกดความเปลยนแปลงตอความหมายและการใชพนทสาธารณะในชมชน โดยมคำาถามของการศกษา คอ ความหมายและการใชพนทสาธารณะในชมชนทสมพนธกบวถชวตชาวบานเปนอยางไร และเปลยนแปลงอยางไร โดยใชการศกษาเชงคณภาพและการศกษาแบบองครวม ในการ “อาน” พนทผานมมมองดานนเวศวฒนธรรม ระบบนเวศชมชน การเปลยนแปลงของสงคมวฒนธรรม และการพฒนาของรฐ รวมกบการสำารวจภาคสนาม(การสงเกตแบบมสวนรวม การสมภาษณเชงลก แผนท ภาพถาย และการเขยนแบบทางสถาปตยกรรม)เปนเครองมอในการอภปรายผล การศกษานมงหวงเพอเขาใจปรากฏการณความเปลยนแปลงของความหมายและการใชพนท ซงสมพนธกบวถชวต มตทางสงคมวฒนธรรม กบการพฒนาทางกายภาพของภาครฐ กรณศกษาพนทสาธารณะของชมชนทะเลนอย จงหวดพทลง ทงสงแวดลอมธรรมชาตและสงแวดลอมสรรคสราง ซงจากการศกษาพบวา ความหมายของพนทสาธารณะแบบดงเดมและการใชพนทมความซบซอนเพมขนจากการปรบตวของชาวบานภายใตนโยบายของภาครฐ

คำาสำาคญ: ความหมาย, ความเปนอน, ความเปลยนแปลง, วถชวตพนถน, พนทสาธารณะ, ชมชนทะเลนอย

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 131 131

A b s t r a c t

This article is based on research that explores the relationships between community ecosystems and the way of life in the context of modern development. This development has affected and changed the meaning and use of public space in community areas. The study considers the question of the meaning and the use of public space in traditional communities that relate to folkways and how they have changed in the present-day. The research used qualitative research methods and a holistic approach to examining the space through a framework of cultural ecology, community ecosystems, changes to socio-culture and the development of the government as tools for discussion. The aim of the study is to understand the phenomenon of meaning change and the use of space which correlates to the way of life, dimensions of social-culture and the physical development of the government at selected community public space sites both in the natural environment and the built environment at the ThaleNoi community in Phattalung Province. The study found that the traditional meaning and the use of space has become increasingly complex which occurred due to the adaptability of local people on the governmental policies.

Keywords: meaning, the other, change, local living, public space, Thale Noi community

132 132 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

ความเปนอนของพนทสาธารณะ ในวถชาวบานชมชนทะเลนอย

สภาวด เชอพราหมณ, อรศร ปาณนท

เกรนนำาชนชนทองถนถกมองในลกษณะดอยพฒนาและเปนทรพยากรสำาคญ

ทรฐตองเขามาจดการ ในฐานะทชมชนทองถนเปนพนททางสงคมทตองจดระเบยบ ระบ และกำาหนดบทบาทหนาทเฉพาะเจาะจงลงไป เพอปองกนไมใหเกดการลวงลำา การตเสนแบงนนยงทำาใหเกดปญหาการชวงชงความหมายของพนท หรอมนยยะของความหมายซอนทบกน โดยเฉพาะระหวางรฐกบชาวบาน ในทศนะสงคมตะวนตกไดอธบายพนททไมอาจนยามความหมายตายตววา เปนพนทพเศษ (heterotopias) เชอมโยงอดมคตกบพนทจรง “เปนพนทแบบอน (other spaces)” “The space of (social) order is hidden in order of space.”1

“การพฒนา” ของภาครฐเขามามผลกระทบเปนอยางมากตอการเปลยนแปลงทงทางรปธรรมและนามธรรมในพนทชนบทในการจดการทรพยากรและพนททางสงคมโดยผานนโยบายการพฒนาชนบท อนสงผลสำาคญตอความเปลยนแปลงสภาพแวดลอมทางกายภาพ เศรษฐกจ และสงคมวฒนธรรมของชมชนทองถน กอปรกบวฒนธรรมอนหลากหลายไดหลงไหลเขาหากนในทกพนทตามความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลยการสอสารและการคมนาคมภายใตระบบทนนยมไดผลกดนใหทองถนม “ความทนสมย” และทำาใหชนบทกลายเปนเมองมากขน แตในขณะเดยวกน ชมชน

1 ไชยรตน เจรญสนโอฬาร, วาทกรรมการพฒนา: อำานาจ ความร ความจรง เอกลกษณ และความเปนอน, พมพครงท 4 (กรงเทพฯ: สำานกพมพวภาษา, 2549), 184-187, 192-193.

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 133 133

ทองถนไดปรบตวเพอความอยรอดโดยไมถกกลนกนจากระบบทน และความเปนเมองไปเสยทงหมด โดยเฉพาะการปรบตวดานการผลต โดยคงลกษณะการผลตแบบยงชพคขนานไปกบเศรษฐกจทนนยม หรอเรยกวา เปนทฤษฎสองระบบ2 และมลกษณะพเศษของความคงทนของชมชนหมบานในสงคมไทยอนมสาเหตสำาคญประการหนง คอ แรงเกาะเกยวภายในของหมบาน3

ชมชนทะเลนอย จงหวดพทลง มการเปลยนแปลงจาก “การพฒนาของภาครฐ” ตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 1 ทตองการเพมการผลตภาคการเกษตร โดยเฉพาะ หนง ดานการจดการทรพยากรนำา เรมจากการปดคลองปากระวะ อำาเภอระโนด ในป พ.ศ. 2497 โดยปดกนนำาเคมเพอชวยชาวนา และโครงการชลประทานสำาหรบการเกษตรบรเวณรอบๆ ลมทะเลสาบสงขลา เปนจำานวน 132 โครงการ ตงแตป พ.ศ. 2498 เปนตนมา4 ผลทตามมาไดทำาลายกระแสการหมนเวยน

2 ฉตรทพย นาถสภา, จากประวตศาสตรหมบานสทฤษฎสองระบบ, พมพครงท 2 (กรงเทพฯ: สถาบนราชภฎสรนทร, 2548), 33-37.3 ฉตรทพย นาถสภา, บานกบเมอง (กรงเทพฯ: สำานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540), 56.4 นฤทธ ดวงสวรรณ, ฅนลมนำาทะเลสาบสงขลา ชวตทอยทามกลางกระแสความขดแยงในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (สงขลา: โครงการจดการทรพยากรชายฝงภาคใต, 2545), 33.

134 134 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

ของนำาตามธรรมชาต ทำาใหนำาตนเขนและความหลายหลายของสงมชวตลดลง กอปรกบการประกาศใหทะเลนอยเปนพนทชมนำาทมความสำาคญระหวางประเทศ (ramsar site) ตงแตป พ.ศ. 25415 ซงไดตดขาดวถชวตชาวบานออกจากทะเลสาบอยางสนเชง สอง การเปลยนแปลงทางกายภาพ โดยเฉพาะการเปลยนจากการคมนาคมทางนำาในทะเลสาบมาเปนทางถนน การตดถนนทางหลวงสายสงขลา-ระโนด ในป พ.ศ. 2516 ทำาใหชมชนดงเดมรมทะเลสาบทเคยคกคกดวยการคาขายทางเรอหายไปพรอมกบไดตดขาดวถชวตผคนรายรอบทะเลสาบทเคยพงพาอาศยกน การเปลยนแปลงทเกดขนจากการพฒนาชนบทของภาครฐทมงเนนเพยงการจดการทรพยากรและดานกายภาพนนไดสงผลกระทบตอสงคมวฒนธรรมและลกษณะกายภาพของชมชนเดม ความเปน “พนทสาธารณะ” เดมไดเปลยนแปลงไป ไดแก สงแวดลอมธรรมชาตทชาวบานใชทำามาหากนและใชประโยชนรวมกนไดกลายเปนกรรมสทธของรฐ และชาวบานถกทำาใหกลายเปน “คนอน” และสงแวดลอมสรรคสราง โดยเฉพาะ “วด” ไดถกลดบทบาทลง ถนนไดเขามาแทนทการคมนาคมทางเรอในทะเลสาบเดม โดยเปนมากกวาเพยงเสนทางสญจร ถนนมความหมายแตกตางกนระหวางรฐและชาวบาน ทงหมดนไดเกดทงการปะทะ และปรบตวของชาวบานภายใตการพฒนาสมยใหมสะทอนสการใชพนททางกายภาพของชมชนอยางมนยสำาคญของชมชน (โดยทบทความนจะสะทอนปรากฏการณความเปลยนแปลงของความหมาย และการใชพนทสาธารณะในชมชนผานการวเคราะหขอมลเอกสารและขอมลจากการสำารวจ ในเชงความเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมทางกายภาพจากการพฒนาทสมพนธกบวถชวต ในพนทกรณศกษา ชมชนทะเลนอย จงหวดพทลง

5 สถานพฒนาและสงเสรมการอนรกษสตวปาทะเลนอย, Ramsar site แหงแรกของประเทศไทย, เขาถงเมอ 4 กมภาพนธ 2552, เขาถงไดจาก http://www.dnp.go.th/tln/ramsarsite.htm.

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 135 135

ชมชนทะเลนอยและความเปลยนแปลงชมชนทะเลนอยมลกษณะการตงถนฐานแบบรวมกลมหนาแนนรมฝง

ทะเลนอย ชาวบานประกอบอาชพประมงพนบาน ทำานา และสานกระจดเปนหลก มวดทะเลนอยและวดประดหอมเปนศนยกลางชมชน และการศกษานไดสะทอนเหตการณสำาคญทกอใหเกดการเปลยนแปลงทางกายภาพและวถชวตของชมชนทะเลนอย แบงเปน 4 ชวง ดงน ชวงกอนป พ.ศ. 2470 ชวงระหวางป พ.ศ. 2470-2500 ชวงระหวางป พ.ศ. 2500-2530 และชวงระหวางป พ.ศ. 2530-2553

ภาพท 1 ภาพถายทางอากาศชมชนทะเลนอยประกอบการวเคราะห ทมา: กรมแผนททหาร (2545) รวมกบ ขอมลการสำารวจโดยนกวจย (2552)

136 136 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

1) ในชวงกอนป พ.ศ. 2470 ชมชนทะเลนอยมความอดมสมบรณและมความหลากหลายในทรพยากรธรรมชาตอยางมาก ชาวบานประกอบอาชพทสมพนธกบธรรมชาต เชน ทำาประมงพนบาน ทำานา และสานกระจด ดำาเนนชวตแบบยงชพซงเปนไปอยางเหมาะสมกบสภาพภมลกษณทเปนชมชนชายพร และชาวบานใชการคมนาคมทางนำาในทะเลสาบในการแลกเปลยนผลผลตโดยใชระบบเกลอ ทงในชมชนและระหวางชมชน และคนในชมชนมความผกพนแนบแนนกบวด

2) ในชวงป พ.ศ. 2470-2500 รฐตองการเพมผลผลตทางการเกษตร ไดดำาเนนการสรางประตนำาและการชลประทาน เรมจากการปดคลองปาก ระวะ อำาเภอระโนด แลวเสรจในป พ.ศ. 2497 การปดกนนำาเคมไมใหไหลเขาสในทะเลนอยและทะเลสาบนนทำาใหระบบหมนเวยนนำาเสยไป และทำาใหทะเลสาบตนเขนอยางตอเนอง ความหลากหลายของสงมชวตลดลง ในชวงนน รฐตองการเปลยนโครงสรางการผลตใหมผลผลตสงขน ทำาใหชาวบานตองใชเงนลงทนทำาเกษตรสงขนดวย และมการสงเสรมใหปลกพชเศรษฐกจ เชน ทำาสวนยางพารา6

3) ในชวงระหวางป พ.ศ. 2500-2530 ความหลากหลายของสงมชวตลดลงซงไดสงผลกระทบกบอาชพประมงพนบานโดยตรง และการเปลยนแปลงของระบบนำาไดสงผลกระทบตามมาเปนหวงโซ เพราะเมอ นำาเปลยน พชพนธเปลยน คนเปลยน ชมชนเปลยน สงคมกเปลยนตาม7 วถการผลตขนอยกบรฐและตลาดทำาใหความสมพนธระหวางกนของชมชนโดยรอบทะเลสาบลดลง ในป พ.ศ. 2500-2515 มการอพยพเขามาตงถนฐานในชมชนทะเลนอยมากขนจากอำาเภอระโนด อำาเภอสทงพระ จงหวดสงขลา และอำาเภอลำาปำา จงหวดพทลง โดยเฉพาะดานตะวนออก คอ รมทะเลนอย

6 ยงยทธ ชแวน และคนอนๆ, บทสงเคราะหเศรษฐกจชมชนหมบานบรเวณลมทะเลสาบสงขลาในมตประวตศาสตร (กรงเทพฯ: สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2546), 25-29.7 นพทธพร เพงแกว, อนทนทะเลสาบ (กรงเทพฯ: สขภาพใจ, 2543), 77.

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 137 137

และถนนสายควนขนน-ทะเลนอย8 วดไดถกลดบทบาทดานการใหการศกษา ลง โดยมโรงเรยนเขามาแทนท เกดคานยมสงลกหลานเขาโรงเรยนเพอรบ ราชการ มหนามตาในสงคม และการสรางถนนสายระโนด-สงขลา ในป พ.ศ. 2516 และสะพานตณสลานนทในป พ.ศ. 2529 กอใหเกดความนยมในการ ใชรถยนตแทนเรอเมล9 ถนนกลายเปนตวแทนของความทนสมยทเขามายง ชมชน ในยคนทรพยากรธรรมชาตในความหมายของพนทสาธารณะหรอ ทรพยากรสวนรวมในอดตเรมหายไป ผคนแสวงหากรรมสทธสวนบคคล รฐ กเชนกนในฐานะทเปนเจาของกรรมสทธในพนทสาธารณะ มการประกาศ เขตหามลาสตวปาทะเลนอย ในป พ.ศ. 2518 ซงถอเปนความเปลยนแปลง สำาคญททำาใหชาวบานตองดนรนทกวถทางเพอความอยรอด เมอสญเสยสทธ การใชทะเลนอยในฐานะพนทสาธารณะอยางเดมโดยเฉพาะอาชพประมง พนบาน อกทงถนนทำาใหผคนภายนอกเขามาทองเทยวมากขน และทำาให ชาวบานมอาชพหลากหลายขน ทงดานการคาและดานบรการ แตจากการ ศกษาของยงยทธ ชแวน ชชดวา ระบบเครอญาตในลมทะเลสาบสงขลายง ดำารงอยซงเปนจดแขงของชมชนทยงคงสบเนองมา แตกจดจางลงทกท10

4) ชวงระหวางป พ.ศ. 2530-2553 การตงบานเรอนมความหนาแนนมากขนและขยายตวไปทางทศตะวนออกบรเวณรมทะเลนอยและรมถนนสายหลก เชน ถนนสายหลกอำาเภอควนขนน-ทะเลนอย และถนนเลยบทะเลนอย มบานเรอนซงสรางดวยอฐและปนแบบถาวรเพมขนและหนหนาสทางเดนยกระดบและถนนมากขน มการถมทใหสงจากปญหานำาทวม ในป พ.ศ. 2533 กรมประมงไดกำาหนดเขตสงวนรกษาพชพนธ

8 ศรจต ทงหวา และคนอนๆ, การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของชมชนชาวประมง (บรเวณ) ทะเลนอย อำาเภอควนขนน จงหวดพทลง (กรงเทพฯ: ภาควชาพฒนาการเกษตร คณะทรพยากรธรรมชาต มหาวทยาลยสงขลานครนทร, 2544), 47-49.9 สธวงศ พงศไพบลย, “ขอจำากดและปจจยทางวฒนธรรมกบการพฒนาชมชนรอบลมทะเลสาบสงขลา,” ใน รจกทกษณ รวมบทความคดสรรดานทกษณศกษา, (กรงเทพฯ: สขภาพใจ, 2548), 213-214.10 ยงยทธ ชแวน และคนอนๆ, บทสงเคราะหเศรษฐกจชมชนหมบานบรเวณลมทะเลสาบสงขลาในมตประวตศาสตร, 55-56.

138 138 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

สตวนำาในทะเลนอยชดเจนขน ทำาใหเกดการกระทบกระทงกนระหวางรฐและชาวบานมากขน ในป พ.ศ. 2540 รฐมมตเหนชอบใหพนททะเลนอยเขารวมเปนภาคสมาชกอนสญญาวาดวยพนทชมนำาทมความสำาคญระดบนานาชาต (ramsar convention) และประกาศใหทะเลนอยเปนพนทชมนำาทมความสำาคญระหวางประเทศ (ramsar site) ในป พ.ศ. 2541 ทำาใหชาวบานปรบตวในการทำามาหากนมากขนโดยตองทำาอาชพเสรมควบคไปดวย กอปรกบการสงเสรมการทองเทยวเชงอนรกษทำาใหอาชพสานกระจดเพอจำาหนายทำากนมากอยางเปนลำาเปนสน และมการรวมกลมอาชพตางๆ เชน กลมหตถกรรมกระจด กลมประมงพนบาน และชาวนากลมเกษตรทางเลอก และยงพบวา ชาวบานมกตากปลา เคย อปกรณทำาประมง และกระจดทวไปทงหนาบาน ใตถนบาน บนทางเดนในหมบาน รมถนน และรมฝงทะเล ตามแตจะมพนทวาง ถงแมกาลเวลาจะเปลยนไปคนทะเลนอยยงคงความสมพนธของ “เกลอ” และในปจจบนไดขยายบทบาทเปนเครอขายอาชพและความสมพนธในชมชนทสะทอนความสามคค เชน การขดลอก คคลอง การสรางศาลาสำาหรบพบปะพดคยและนงเลน โดยเฉพาะศาลารมทะเลนอยอนมนยยะถงความผกพนกบทะเลนอย ขณะเดยวกนวดยงคงบทบาทความเปนพนทสาธารณะของชมชนทเกยวของในวถชวตชาวบาน ตอบสนองดานจตใจและเชอมโยงความสมพนธในสงคมและเครอญาต โดยเฉพาะงานบญเดอนสบ

วาดวยพนทและพนทสาธารณะจากการศกษาเรองพนท (space) พบวา พนทเสมอนทวาง (void) อน

ไพศาล ไรขอบเขต โดยมวตถอางองขอบเขต11 แนวคดเดมของพนทมาจากคำาวา Raum ในภาษาเยอรมน ซงแสดงระบบความสมพนธระหวางมนษยกบสงแวดลอมในการรบรขอบเขตพนทดวยสญชาตญาณ ความสมพนธนนรวมไปถงการรบรตำาแหนง ทศทาง ลำาดบ และระเบยบของสงตางๆ ไมวาสงนน

11 Descartes อางถงใน ปยลดา ทวปรงส และดาวษ บญธรรม, “a space/ place dialogue,” อาษา 8, 9 (2548): 90.

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 139 139

จะเปนวตถหรอปรากฏการณ และพนทไมไดเปนสงทมความหมายในตนเอง หรอมองคประกอบครบถวนในตนเอง แตเปนสงซงมความสมพนธเปนอนหนงอนเดยวกบวตถ และสงทสำาคญทสด คอ มนษยและการเคลอนไหว12 ตอมาพนทถกแทนทดวยคำาวาถนท (place) อนประกอบดวยตวตน ความสมพนธ และประวตศาสตร พนทกสรางโอกาสใหเกดถนทแตไมมคณคาในตวเองดงเชนถนท13 โดยถนทเปนผลรวมของทวางกบบคลก หรอลกษณะพเศษเฉพาะตวทสมผสไดแสดงความผกพนทางใจบางประการ14 บทความนนำาเสนอมมมองถนทในฐานะผลผลตของสงคมหรอเปนพนทธรรมดาในชวตประจำาวนของชาวบานเชงกระบวนการผลต/สรางพนท ซงมนยสำาคญแตกลบไมถกพดถงมากนก พนทเปนโครงสรางทางสงคมทสะทอนความสมพนธเชงอำานาจ และมประโยชนใชสอยในชวตประจำาวน แตมบางสงแฝงอย โดยเฉพาะอำานาจรฐ ซงรฐตองการจดระเบยบพนทดวยการสรางความบรสทธนายกยองหรอใหคณคากบพนทดวยการระบ/กำาหนดบทบาท/หนาทเฉพาะเจาะจงลงไปในพนทนนเพอปองกนไมใหเกดการลวงลำา เชน พนทสาธารณะกบพนทสวนบคคล เมองกบชนบท เปนตน ปจจบนมการแยกยอยพนทสาธารณะเฉพาะเจาะจงมากขน เชน โรงพยาบาล คก โรงเรยน เปนตน15 และการตเสนแบงนนยงทำาใหเกดปญหาการชวงชงความหมายของพนทอยางหลกเลยงไมได โดยเฉพาะบรบทสงคมไทย “ไมเปนไร” หรอ “อะไรกได” จะกำาหนดขอบเขตพนทอยางไร

12 ตนขาว ปาณนท, “ทวางทไมวาง ความหมายของ space,” อาษา 8, 9 (2548): 78-81.13 Auge’ Mark, Non-lieux, Introduction_unanthropologie de la modernit_, Seuil, 1992 อางถงใน ปยลดา ทวปรงษพร และดาวษ บญธรรม, “a space/ place dialogue,” อาษา 8, 9 (2548): 93.14 Norberg-Schulz อางถงใน หมอมหลวงปยลดา เทวกล ทวปรงสพร, คำา ความคด สถาปตยกรรม วาดวยทฤษฎสถาปตยกรรมในโลกโพสตโมเดรน (กรงเทพฯ: ลายเสน, 2554), 90.15 ไชยรตน เจรญสนโอฬาร, วาทกรรมการพฒนา: อำานาจ ความร ความจรง เอกลกษณ และความเปนอน, พมพครงท 4 (กรงเทพฯ: สำานกพมพวภาษา, 2549), 163-192.

140 140 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

ความเปนอนของพนทในบรบททองถนไทยในทศนะสงคมตะวนตกไดอธบายพนททไมอาจนยามความหมาย

ตายตววา เปนพนทพเศษ (heterotopias) เชอมโยงอดมคตกบพนทจรงดงท Foucault เรยกวา เปนพนทแบบอน (other spaces)16 และพนทสาธารณะของชมชนทองถนเปนพนททมการเปลยนแปลงความหมายตามกจกรรมและชวงเวลา ซงมนยยะของความหมายทซอนทบกน แตไมอาจนำาไปใชโดยตรงในบรบทของพนถนเนองจากชมชนทองถนไทยมนำาหนกของกาละและเทศะมากกวาเปนเพยงถนท และมลกษณะเปน “ปรากฏการณ” มากกวา17 ตองเขาใจโลกทศนของคนไทยซงมพนฐานอยทคตเกยวกบพนทและเวลาทมสวนกำาหนดพฤตกรรมและทาทของคนไทยตอสงตางๆ อาจโดยไมรสกตวและยงคงมรองรอยปรากฏอย เชน อากปกรยาการถอหว การแตงกาย เปนตน18 วฒนธรรมไทยไมนยมนำาแนวคดนามธรรมมาอธบายสงตางๆอยางตรงไปตรงมา ดงเชนวฒนธรรมตะวนตก แตใชการอธบายความหมายเชงนามธรรมโดยผานสญลกษณ พธกรรม และการปฏบต19 อนเปนขอคำานงสำาคญในการทำาความเขาใจบรบทเฉพาะในแตละถนทตามวถชวตของผคน สภาพแวดลอม และสงคมวฒนธรรม

พนทสาธารณะในโครงสรางชมชนในอดต: ชมชนทะเลนอยการตงถนฐานในอดตมองคประกอบทสมพนธกบสภาพแวดลอมและ

สงคมวฒนธรรมในถนนน ศรศกร วลลโภดม อธบายวา ชมชน “บาน” ในสงคมไทยจำาเปนตองมองจากการรวมตวกนทางสงคมและวฒนธรรมจาก

16 เรองเดยวกน.17 ปยลดา ทวปรงษพร และดาวษ บญธรรม, “a space/ place dialogue,” อาษา 8, 9 (2548): 89-95.18 นธ เอยวศรวงศ, “พนทในคตไทย,” ใน ศลปวฒนธรรมฉบบพเศษ ผาขาวมา, ผาซน, กางเกงใน และ ฯลฯ วาดวยประเพณ, ความเปลยนแปลงและเรองสรรพสาระ (กรงเทพฯ: มตชน, 2538), 130-149. 19 ไขศร ภกดสขเจรญ, “เอะอะอะไรกสเปส,” อาษา 8, 9 (2548): 68-72.

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 141 141

ภายใน นอกจากการมพนทในการสรางเรอนซงเปนพนทอยอาศย ไรนาซงเปนพนททำากนทเปนกรรมสทธสวนบคคลและครอบครวแลว ยงมพนทสาธารณะสำาหรบคนในชมชนตางๆ เปนเจาของและใชประโยชนรวมกน พนทสาธารณะมทงพนทธรรมชาต เชน แมนำา คลอง บง ปาเขา และพนททางวฒนธรรมไดแก วด ตลาด บอนำา ศาลา20 ซงนกวจยไดตความออกมาเปนแผนภาพโครงสรางของชมชนในอดต

ความสมพนธระหวางกนขององคประกอบของชมชนในอดต สะทอนวถชวต ความเปนอยของชาวบานซงผกพนในถนท และมองในมตทางสงคมวฒนธรรม และวถชวตควบคกบลกษณะทางกายภาพ และอธบายผานชมชนทะเลนอยสามารถแยกอธบาย ดงน

วด-ชมชน หากพจารณาความเชอมโยงระหวางวดและชมชนในระบบการวเคราะหแบบแนวแกน วดทำาหนาทเปนศนยกลางของชมชนและ เชอมโยงองคประกอบอนของชมชนเขาดวยกน ทงทางแนวตงและแนวราบ ความสมพนธทางแนวตงนน วดซงเปนสถาบนทางพทธศาสนา ทำาหนาทกลอมเกลาจตใจทางดานความคด ความเชอภายในใหผคนรกความสงบ รกถนฐานบานเกด รกษาสภาพแวดลอม และพอใจในวถชวตความเปนอย สวนความสมพนธทางแนวราบ วดทำาหนาททางสงคมทงในรปแบบ

20 ศรศกร วลลโภดม, พฒนาการทางสงคม-วฒนธรรมไทย (กรงเทพฯ: เมองโบราณ, 2554), 207-208.

ภาพท 2 โครงสรางของชมชนในอดต

142 142 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

เชง “พธกรรม” และ “พนทสาธารณะ”21 ในเชงพธกรรม วดชวยสรางความเปนพวกพองเดยวกน วดทำาหนาทเชอมโยงผคนกบสงเหนอธรรมชาต “บรรพบรษ”

ในชมชนทะเลนอย วดทำาหนาทเชอมโยงสายใยเครอญาต เชน งานบญเดอนสบ ทจดทวด และวดมกมชอเดยวกบชมชน เชน วดทะเลนอย ขณะเดยวกนวดกเชอมความสมพนธระหวางชมชนโดยเปนสญลกษณแหงความศรทธาของชมชนและชมชนอนในทองถนเดยวกน วดยงชวยสรางความสามคคผานประเพณซงมกกระทำาทวด และวดทำาหนาทเปนพนทสาธารณะประโยชนในการทำากจกรรมของชมชน เชน การประชม การจดงานรนเรง งานศพ และใชเปนสถานศกษา อกทงในวดมกมบอนำาและศาลาเออเฟอคนในชมชน

พนททำากน-วด-พนทสาธารณะ (สภาพแวดลอมธรรมชาต) พนทสาธารณะครอบคลมความหมายทงพนทธรรมชาต เชน แมนำา คลอง บง ปาเขา และพนททางวฒนธรรมไดแก วด ตลาด บอนำา ศาลา สำาหรบคนในชมชนทเปนเจาของ และใชประโยชนรวมกนในฐานะเปนพนทสาธารณะ ความสมพนธของวดกบสภาพแวดลอมธรรมชาตในสมยกอนนน พบวา เปนลกษณะนามธรรม วดในฐานะสถาบนทางพทธศาสนาทำาหนาทกลอมเกลาจตใจใหมความเออเฟอ แบงปนในการทำามาหากน

การอยรวมกนของชมชนรอบทะเลสาบสงขลา และทะเลนอยมการแบงปนทรพยากรนำาอยางเกอกล ซงจดสรรโดยระบบนเวศนำาตามฤดกาล ซงชาวนาระโนดจะอาศยนำาจดสำาหรบใชทำานา สวนชาวประมงทะเลนอยจะไดประโยชนจากนำากรอยในผนนำาเดยวกน และชาวบานใชประโยชนจากทรพยากรนำาทอดมสมบรณเพยงเพอเลยงปากเลยงทองเทานน ลอม เพงแกว กลาวถงความเปนเกลอกนของคนทะเลนอยและคนควนขนนวา มกแลกขาวแลกปลากน โดยในชวงเดอนสบสองถงเดอนอายคนทะเลนอย

21 สมคด จระทศนกล, โชตมา จตวงค และชาญวทย สรรพศร, รปแบบทางสถาปตยกรรมของวดในพระพทธศาสนาในชมชนทองถน (กรงเทพฯ: สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยศลปากร, 2548), 1.

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 143 143

จะเอาปลาพรมมาแลกขาวในฤดนำาหลาก และจะเอาเสอกระจดมาแลกขาวในชวงฤดแลง22 และจำาปา หมนหน เลาวา “เมอกอนปลาชม ชาวบานจะมา สมวง23กน ไดปลาเยอะมาก”24 “ทำาแตทพอกน” อนเปนแนวคดสำาคญในการอนรกษสภาพแวดลอมธรรมชาต อกทงแนวคดทางพทธศาสนายงชวยใหชาวบานยอมรบการเปนสวนหนงและอยรวมกบธรรมชาต

ชมชน-เรอน ทางดานสงคม ในชมชนทะเลนอย พบวา ความสมพนธของชาวบานเปนไปในลกษณะเกลอทชวยเหลอแบงปน ไมมขอบเขตทางกายภาพของบรเวณบาน หรอรว ระหวางกนซงแสดงความเปนพวกพองเดยวกน และชาวบานไดใชพนทระหวางเรอนรวมกน เชน ตากปลา ตากเครองมอประมง เกดเปนทสาธารณะระหวางเรอนทใชประโยชนรวมกน

ดงทกลาวมาจะเหนวา โครงสรางของชมชนในอดตมองคประกอบไมมาก แตละองคประกอบมความสมพนธกนทงมตรปธรรม (ลกษณะทางกายภาพ) และนามธรรม (ความคดความเชอ) มลกษณะการคาบเกยว เชอมโยง และมความคลมเครอของขอบเขตระหวางกนขององคประกอบ ตงแต วด-พนทสาธารณะ (สภาพแวดลอมธรรมชาต)-พนททำากน-ชมชน-เรอน ซงตองมองอยางเชอมโยงและแยกแยะ สมยกอนคนมองโลกในลกษณะทเปนองครวม ไมมการแบงแยกโลกทางวตถกบโลกทางธรรมและจตวญญาณ25 จากการศกษาชมชนทะเลนอยสะทอนภาพลกษณะการใชพนทของชมชนชนบทไทยทไมมขอบเขตชดเจน มลกษณะซอนทบกนของความสมพนธระหวางบานกบบาน บานกบทสวน ทนา และบานกบคลองในการคมนาคมซงสะทอนชวตและความเปนชมชนละแวกบานทมความอบอน และความ

22 สมภาษณ ลอม เพงแกว อางถงใน นพทธพร เพงแกว, อนทนทะเลสาบ (กรงเทพฯ: สขภาพใจ, 2543), 215.23 สมวง หมายถง การลงแขก รวมมอรวมใจกน ซงแสดงความรจกพอ24 สมภาษณ จำาปา หมนหน, ชาวบานในหมท 1 ตำาบลพนางตง อำาเภอควนขนน จงหวดพทลง, 8 มกราคม 2552.25 ศรศกร วลลโภดม, พฒนาการทางสงคม-วฒนธรรมไทย, 204.

144 144 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

ผกพนทางจตใจ26 การศกษาชมชนทะเลนอยสะทอนภาพชมชนภาคใตในอดตสมพนธ

กนในลกษณะเครอขายการแลกเปลยนระหวางชมชน โดยการใชทรพยากรในสภาพแวดลอมธรรมชาตทชมชนตงอยรวมกนในฐานะพนทสาธารณะ และสภาพแวดลอมทตงในแตละชมชนนนกมความแตกตางกน ทำาใหมการประกอบอาชพแตกตางกน และเกดเปนความสมพนธเชงการแลกเปลยนระหวางชมชนขน และเปนความสมพนธทางสงคมทพงพากนใน “ระบบ เกลอนำาใจ” พนททะเลนอยและทะเลสาบสงขลาเปนทงพนทสาธารณะ ในการทำามาหากนและเปนทางสญจรในการแลกเปลยนไปพรอมกน

26 Cuttaleeya Noparatnaraporn,“Transforming ‘unbounded’ nature: the evolution of a Thai cultural landscape,” Ranaeang 4 (2004): 204-215.

ภาพท 3 ตลาดนด รมถนนเลยบทะเลนอย

ภาพท 4 ศาลารมทะเลนอย

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 145 145

ภาพท 5 ก) รถเขนดดแปลง ข) และ ค) การตากผลตภณฑกระจดบนทางเดนยกระดบและถนนในชมชน ง) ศาลานวดกระจดในชมชน

ก ข

ค ง

146 146 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

ความเปลยนแปลงของพนทสาธารณะในโครงสรางชมชนปจจบน

1. ผลจากการพฒนาทกระทบความเปนพนทสาธารณะในชมชนความเปลยนแปลงจากการพฒนาทเกดขนในปจจบน พบวา ชมชน

ทะเลนอยมองคประกอบของชมชนเพมจากในอดต คอ หนวยงานของรฐ ถนน และรานคา องคประกอบใหมทเพมมาน ยงมความหมายอนตอชมชนแฝงอย เกดการเปลยนแปลงความหมายและการใชพนทวด พนททะเลนอย และพนทถนน ในฐานะพนทสาธารณะ ดงน

วด ความสำาคญของวดเดมกบชมชนยงคงแนนแฟนอยทงในรปธรรมและนามธรรม วดเปนศนยกลางของชมชนตงแตอดต ทำาหนาทเปนศนยรวมจตใจ และเปนพนทสาธารณะของชมชน ในอดตชมชนทะเลนอยมการตงถนฐานหนาแนนรอบๆ วด และมการตดถนนขนาดเลกเชอมโยงวดและชมชน ตอมาหนวยงานของรฐทเกดทหลงมกสรางอยใกลวดทะเลนอย เชน โรงเรยน และอนามย เพออาศยวดในการเชอมโยงกจกรรมระหวางชมชนและองคประกอบใหม รวมถงอาศยวดในการเขาถงชมชน และทำาใหวดคอยๆ ลดบทบาทลง แตสงทไมเปลยนแปลง คอ ความเปนพนทสาธารณะ

ภาพท 6 การเปรยบเทยบองคประกอบของชมชนในอดตกบชมชนทะเลนอยในปจจบน

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 147 147

ของวดตอชมชนในการทำากจกรรมตางๆ ทงในชวตประจำาวน งานประเพณ และกจกรรมทางสงคม

ทะเลนอย ในฐานะพนทสาธารณะ (สภาพแวดลอมธรรมชาต) มรฐเปนเจาของ โดยถกทำาใหมหนาทและมขอบเขตแนชด แสดงถงอำานาจผานการพฒนาตามแนวคดทางสงคมเกยวกบพนททตองจดระเบยบ โดยเฉพาะการจดการทรพยากรนำาผานการสรางระบบชลประทาน และการอนรกษ ทำาใหพนทสาธารณะ (สภาพแวดลอมธรรมชาต) อยางในอดตไมมอกตอไป ทกสงลวนเปนกรรมสทธของรฐตามกฎหมาย และการกำาหนดขอบเขตพนททำากนและพนทสาธารณะ (สภาพแวดลอมธรรมชาต) อยางชดเจนตามนโยบายในกรอบมมมองแบบแยกสวนในฐานะททะเลนอยเปนพนทอนรกษและเปนทรพยากรของรฐ ทำาใหเกดการเปลยนแปลงวถชวตชาวบานอยางมาก จากทเคยเปนพนทสาธารณะทใชประโยชนรวมกน เปนพนททำากน และเปนพนทแลกเปลยนทางสงคมวฒนธรรมระหวางชมชน (เชน แลกเปลยนผลผลตทางการเกษตร เทคนควธการกอสรางเรอน และวสดกอสราง เปนตน) ทะเลนอยในความหมายของการเปนพนทสาธารณะในอดตไดเปลยนไปอยางสนเชง

ถนน ไดแสดงตนในความหมายอนมากกวาเปนเพยงเสนทางสญจร ดงน

1) ถนน แสดงตนเปนขอบเขตแบงแยกชมชน นอกจากถนนจะทำาหนาทดานการคมนาคมเขาถงชมชนแลว ยงเปนแนวเขตแบงแยกชมชนและทะเลนอยดวย ชมชนเดมตงถนฐานหนาแนนรมทะเลนอย แตถนนเลยบทะเลนอยทสรางภายหลงไดเปนสงแบงแยกชมชนและทะเลนอยออกจากกนโดยมสวนราชการตงอยตนและปลายถนนในตำาแหนงทควบคมดแลชมชนและทะเลนอย ซงสงผลกบวถชวตชาวบาน ขณะเดยวกนกสงผลเปลยนแปลงลกษณะกายภาพของชมชนดวย มการตงบานเรอนหนาแนนรมถนนแทน และทศทางบานเรอนกปรบเปลยนใหความสำาคญกบถนนมากขน

2) ถนน แสดงตนเปนตวแทนของความทนสมยใหม นำาพาสงอำานวยความสะดวก และสาธารณปโภคเขามาในชมชน สงผลตอคานยมของ

148 148 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

ชาวบาน นยมความสะดวกสบาย รวดเรว โกหรมากขน และขณะเดยวกนกสงผลกบลกษณะกายภาพของชมชน การใชสอยพนทในเรอนจากวถชวตเดมเปลยนไป และการเขามาของวสดกอสรางในระบบอตสาหกรรมทดแทนวสดธรรมชาตในทองถน และนำาพาคนตางถนและนกทองเทยวเขาสชมชนทะเลนอยสะดวกขน ทำาใหกจกรรมในชมชนและลกษณะกายภาพของชมชนเปลยนไป เชน รานคา ทจอดรถ จดบรการเรอทองเทยว เปนตน

3) ถนน เปนททตงหนวยงานราชการและทำาหนาทควบคมดแลชมชน ชมชนทะเลนอยมสวนราชการตงอยใกลวดและทะเลนอย มถนนทปรบปรงใหมเชอมโยงตอเนองระหวางกน และถนนกเปนเครองมอรฐในการควบคมดแลชมชนและทะเลนอย ปลายถนนเลยบรมทะเลนอยเปนทตงของสถานพฒนาและสงเสรมการอนรกษสตวปาทะเลนอย ททำาการอทยานนกนำาทะเลนอย และทตงองคการบรหารสวนตำาบลทะเลนอย เพอควบคมดแลชาวบานและทะเลนอย

นธ เอยวศรวงศ ชใหเหนวา สมยทยงทำาเกษตรกรรมทงหมบาน ผคนทำางานอยางเดยวกนในฤดกาลเดยวกน จงดำาเนนชวตดวยนาฬกาเรอนเดยวกน...เพราะสญเสยพนททางสงคมแบบเกาไปเปนอนมาก ทกวนนจง ขาดแคลนพนทในหมบานชานเมอง...คนมนหวพนท...ผมคดวาเลกทำาถนน ออมเมองเสยดกวา แตเอาเงนมาสรางลานหรอพนทใหชาวบานไดใชจะเปนประโยชนกวา27

2. การปรบตวของชาวบานสรางพนทสาธารณะในความหมายใหมปจจบนชาวบานปรบตวดานการทำามาหากนและใชพนทสาธารณะใน

ความหมายใหมตามกจกรรมในชวตทเปลยนไป เรามกพบเหนชาวบานตาก ขาว ขาวโพด กระจด ปลา หรอ ผลตภณฑอนๆ บนหรอรมถนนสายชนบททวไปจนชนตา เราตองชะลอรถและขบอยางระมดระวงในฐานะคนนอก แตสงเกตวา ชาวบานเขาใจใชประโยชนจากแสงแดดทงโดยตรงและโดยออม

27 นธ เอยวศรวงศ, “พนทในหมบาน,” ใน ความยงของการอย (กรงเทพฯ: มตชน, 2548), 52-57.

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 149 149

ดวยคณสมบตการกกเกบความรอนของพนถนนชวยใหผลผลตดงกลาวแหงไว ในขณะเดยวกนกพบวา ถนนในยามทคลายความรอนลงแลว กลบกลายเปนพนทพบปะพดคยของคนในชมชน และชาวบานมกสรางศาลาไวนงเลนและเอออาทรตอคนเดนทาง หรอเปนตลาดนดในบางวน เปนสนามวงเลนของเดกๆ และในโอกาสสำาคญบางครอบครวกมกกนถนนเพอวางเตนทจดงานประเพณ เชน งานแตงงาน และงานศพ เปนตน เปนการขยายอาณาเขตของพนทสวนตวเขาไปในพนทสาธารณะ ชมชนทะเลนอยกเชนกน ไดสรางพนทพเศษในบรเวณถนนและทางเดนยกระดบในชมชนอยางนาสนใจ ชาวบานทะเลนอยไดใชถนนและทางเดนยกระดบในกจกรรมหลากหลาย และ มการซอนทบของกจกรรมซงเปนของกลมคนกลมเดยวกน เชน ทางเดนยกระดบในชมชน กวางไมเกน 1.50 เมตร นอกจากจะใชสญจรแลว ผคนกใชตากกระจด เดกๆ วงใชวงเลนบาง บรเวณขางทางกตอยนพนทออกไป ตากปลา ตากเคย ปลกไมกระถางบาง และพบทสาธารณะในความหมายใหมตามและรถเขนทดดแปลงสำาหรบเสนทางแคบๆ น เพอเขาไปขายสนคาในชมชนดานใน และมการใชพนทรมทะเลนอย ซงมไมมากและพนทถนนเลยบทะเลนอยเปนตลาดนด มการสรางศาลานงเลนและพบปะสงสรรคกน และมการกนพนทชวคราวสำาหรบเลยงปลาในทะเลสาบ ซงชมชน ไดปรบตว โดยพยายามใชชวตแบบเดมคขนานไปดวย กอปรกบการรวมกลมอาชพผลตภณฑจกสานกระจดไดรบการสงเสรมจากรฐ และมรายไดจากการทองเทยว ซงเปนภาพลกษณใหมทรฐพยายามสรางใหกบชมชนอยางชดเจนขน สงผลมายงการใชพนทในชมชนอยางมาก ตงแตระดบในเรอนและโดยรอบเรอน ออกมาจนถงพนททางเดนยกระดบในชมชนและถนนในชมชนในการประกอบอาชพสานกระจด และรฐไดสรางศาลาสำาหรบนวดกระจดกระจายไปตามหมบานตางๆ ทวไป ซงเปนองคประกอบใหมและสะทอนภาพลกษณใหมของชมชน

ลกษณะการใชพนทบรเวณถนนของชาวบานไดปรากฏความหลากหลาย ซอนทบ และซบซอน โดยชาวบานเขาใจบรบทของกาละและเทศะ มความเอออาทร สะทอนสายสมพนธเครอญาต และความรสกรวมกนของ

150 150 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

ความเปนชมชนเดยวกน ดงเชนสงคมในอดตเดม ทำาใหการใชงานพนทสาธารณะนมความราบรนและประสานกบบรบทใหมได ซงชาวบานมองถนนสาธารณะในชมชนเปนพนทสาธารณะมากกวาเปนเพยงเสนทางสญจร หรอใชในความหมาย “อน” แตกตางจากมมมองของรฐทใชถนนเปนสอนำาความเจรญ หรอ นำาการพฒนาสชมชนหรอชนบท

สรปการพฒนาสงผลกระทบตอชาวบานดานการทำามาหากน และลกษณะ

ทางกายภาพ โดยเฉพาะในชมชนทะเลนอย ความเปนพนทสาธารณะไดมการเปลยนแปลงความหมาย และการใชงานใหมทสงผลกบการเปลยนแปลงโครงสรางชมชนเดม มการเพมเขามาขององคประกอบใหม ไดแก หนวยงานรฐ รานคา และถนน ทำาใหลกษณะการตงถนฐานความเปนชมชนรมทะเลสาบเดมจดจางลง โดยเฉพาะอยางยง “ถนน” เขามาแทนทการคมนาคมในทะเลสาบเดม ทำาใหปจจบนทะเลสาบเปนเพยงทรพยากรและกลายเปนพนทอนรกษในความหมายของรฐ ความเปนพนทสาธารณะเดมลดลงจนเกอบกลายเปนเพยงสญลกษณ และถนนไดแสดงตนเปนตวแทนของการแบงแยกชมชน เปนตวแทนของความทนสมย และเปนตวแทนของหนวยราชการทควบคมดแลชมชน แตอยางไรกตามความหมายของพนทแบบเดมไมไดถกแทนทดวยสงใหมทงหมด หากแตเพมเตมเขาไปในโครงสรางชมชน ความสำาคญของวดกบชมชนยงคงอย วดยงเปนพนทสาธารณะแบบเดมของชมชน และชาวบานปรบตวในวถชวตมการใชถนนในฐานะพนทสาธารณะอยางหลากหลาย การคาบเกยว ซอนทบ และมความคลมเครอของขอบเขตพนท ระหวางพนทสวนบคคลและพนทสาธารณะ ซงการใชงานพนทจะขนอยกบกาลเทศะในบรบททางสงคมวฒนธรรมทองถน และสะทอนความเอออาทร ระบบเครอญาต (ทางสายเลอดและเกลอนำาใจ ความเปนพวกพอง) ทเขมแขง และความรสกรวมของความเปนคนทองถนเดยวกนสง

D a m r o n gJournal of the Faculty of Archaeology 151 151

บรรณานกรม

ไขศร ภกดสขเจรญ. “เอะอะอะไรกสเปส.” อาษา 8, 9, 2548.

ฉตรทพย นาถสภา. จากประวตศาสตรหมบานสทฤษฎสองระบบ. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: สถาบนราชภฎสรนทร, 2548.

_________. บานกบเมอง. กรงเทพฯ: สำานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2540.

ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. วาทกรรมการพฒนา: อำานาจ ความร ความจรง เอกลกษณ และความเปนอน. พมพครงท 4. กรงเทพฯ: สำานกพมพวภาษา, 2549.

ตนขาว ปาณนท. “ทวางทไมวาง ความหมายของ space.” อาษา 8, 9, 2548.

นฤทธ ดวงสวรรณ. ฅนลมนำาทะเลสาบสงขลา ชวตทอยทามกลางกระแสความขดแยงในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. สงขลา: โครงการจดการทรพยากรชายฝงภาคใต, 2545.

นธ เอยวศรวงศ. “พนทในคตไทย.” ใน ศลปวฒนธรรมฉบบพเศษ ผาขาวมา, ผาซน, กางเกงใน และ ฯลฯ วาดวยประเพณ, ความเปลยนแปลงและเรองสรรพสาระ. กรงเทพฯ: มตชน, 2538.

_________. “พนทในหมบาน.” ใน ความยงของการอย. กรงเทพฯ: มตชน, 2548.

นพทธพร เพงแกว. อนทนทะเลสาบ. กรงเทพฯ: สขภาพใจ, 2543.

ปยลดา ทวปรงษพร และดาวษ บญธรรม. “a space/ place dialogue.” อาษา 8, 9, 2548.

ยงยทธ ชแวน และคนอนๆ. บทสงเคราะหเศรษฐกจชมชนหมบานบรเวณลมทะเลสาบสงขลาในมตประวตศาสตร. กรงเทพฯ: สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2546.

ศรศกร วลลโภดม. พฒนาการทางสงคม-วฒนธรรมไทย. กรงเทพฯ: เมองโบราณ, 2554.

ศรจต ทงหวา และคนอนๆ. การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของชมชนชาวประมง (บรเวณ) ทะเลนอย อำาเภอควนขนน จงหวดพทลง. กรงเทพฯ: ภาควชาพฒนาการเกษตร คณะทรพยากรธรรมชาต มหาวทยาลยสงขลานครนทร, 2544.

สมคด จระทศนกล, โชตมา จตวงค และชาญวทย สรรพศร. รปแบบทางสถาปตยกรรมของวดในพระพทธศาสนาในชมชนทองถน. กรงเทพฯ: สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยศลปากร, 2548.

สธวงศ พงศไพบลย. “ขอจำากดและปจจยทางวฒนธรรมกบการพฒนาชมชนรอบลมทะเลสาบสงขลา,” ใน รจกทกษณ รวมบทความคดสรรดานทกษณศกษา. กรงเทพฯ: สขภาพใจ, 2548.

Auge’ Mark. Non-lieux. Introduction_unanthropologie de la modernit. Seuil. 1992 อางถงใน ปยลดา ทวปรงษพร และดาวษ บญธรรม. “a space/ place dialogue.” อาษา 8, 9, 2548.

Cuttaleeya Noparatnaraporn.“Transforming ‘unbounded’ nature: the evolution of a Thai cultural landscape.” Ranaeang 4. n.p., 2004.

152 152 ด า ร ง ว ช า ก า รวารสารรวมบทความทางวชาการ คณะโบราณคด

Descartes. อางถงใน ปยลดา ทวปรงส และดาวษ บญธรรม. “a space/ place dialogue.” อาษา 8, 9, 2548.

Norberg-Schulz. อางถงใน หมอมหลวงปยลดา เทวกล ทวปรงสพร. คำา ความคด สถาปตยกรรม วาดวยทฤษฎสถาปตยกรรมในโลกโพสตโมเดรน. กรงเทพฯ: ลายเสน, 2554.

สออเลกทรอนกส

สถานพฒนาและสงเสรมการอนรกษสตวปาทะเลนอย. Ramsar site แหงแรกของประเทศไทย, เขาถงเมอ 4 กมภาพนธ 2552, เขาถงไดจาก http://www.dnp.go.th/tln/ramsarsite.htm.

สมภาษณ

สมภาษณ จำาปา หมนหน. ชาวบานในหมท 1 ตำาบลพนางตง อำาเภอควนขนน จงหวดพทลง. 8 มกราคม 2552.

สมภาษณ ลอม เพงแกว. อางถงใน นพทธพร เพงแกว. อนทนทะเลสาบ. กรงเทพฯ: สขภาพใจ, 2543.