The Old Turkish State Founders(Turkish)

8/14/2019 The Old Turkish State Founders(Turkish)

1/14

TRK DEVLET K U R U C U L A R OLARAKBiLGE KAG-ANDAN MUSTAFA KEMAL ATATRK'EZEYNEP KORKMAZ

1989 y l , Altaist ik ve zellikle Trkoloji a s n d a n ok zel bir y l d r .B i l i n d i i gibi, bundan 100 y nce N. J adrin tsev, Orhon I r m a ' n n eskim e c r a s n d a Kl Tigin ve Bilge K a a n Y a z t l a n ' n b u l m u t u r . Y a z t l a r nb u l u n u u ile zerindeki kitabeleri okuma a l m a l a r da b a l a m ve Danim a r k a l dahi dilci V. Thomsen, y a z t l a r n b a t cephelerindeki ince metinlerden de yararlanarak 1893 y l n d a , Kktrk alfabe sistemini z m vemetinleri o k u m u t u r . Bundan sonraki y l l a r d a , Trkologlar ve bu alanlailgili bilim a d a m l a r , b a t a bu ik i byk y a z t olmak zere, s a y l a r bugn300' geen iri li u f a k l birok kitabe metni zerinde a l m a l a r ve y a y n l a ry a p m l a r d r . Halen de y a p m a k t a d r l a r .

Bu y a z t l a r metin olarak ilk defa bilim d n y a s n a sunan W. Badloffve V. Thomsen 'den b a l a y a r a k , Trkiye 'de i lk y a y n l a y a n N ecip A s m(Yazuksuz)'dan Muharrem Ergin ve Tala t Tekin 'e kadar, a l a n n bilginleri Kl Tigin ve Bilge K a a n kitabelerini "Orhun Abideleri" veya"Orhun Y a z t l a n " e k l i n d e a d l a n d r m l a r d r . Bu y a z t l a r Kktrk devrine ait mezar kitabeleri o l d u u iin, y a y n l a r d a , "Kktrk Y a z t l a n " olarak da a d l a n d r l m t r .

Bu y a z d a konumuzu "Devlet K u r u c u l a r Olarak Bilge K a a n ' d a n Mustafa Kemal Atatrk'e" diye a d l a n d r n a m z a gelince:

Trkiye Cumhuriyeti 'nin kurucusu M. Kemal Atatrk 'n d o u m u n u n100. y l d n m d o l a y s y l a , 1981-1982 y l l a r n d a onun e s i z eseri bykNutuk'unu bugnk Trkeye a k t a r r k e n , buradaki bir k s m g r l e r i nbu y h u l u n u l a r n n 100. y l d n m n kutlamakta o l d u u m u z Bilge K a a nve Kl Tigin kitabeleri ile byk lde z ve ruh b i r l i i iinde o l d u u n us e z m i t i m . Bu k a n a a t m , bu y y a y n a h a z r l a d m ve b a s l m a k t a olan kaynak belgeler n i t e l i i n d e k i Atatrk 'n Trk dili ile ilgi li g r ve y a z l a r n d e e r l e n d i r i r k e n daha da kuvvetlendi . nk Atatrk'n daha byk Nu-tuk'unu yazmadan nce Trk tarihinin ve Trk dilinin e i t l i yerli ve y a b a n c k a y n a k l a r y a n n d a , zellikle Orhun Abideleri'niN. A s m ' n ve Y. T hom s en'iny a y n l a r n d a n da takip e t t i i n i ve N ecip A s m metnini birok yerde izerekveya b a z yerlerine "nemli" diyerek a r p (x) veya soru (?) i a r e t l e r i koyarak zerinde d n d n grdk.


2/14

244 ZEYNEP KORKMAZA y r c a Bilge K a a n ' n a z n d a n dile getirilen ve "Trk" a d n t a y a n

il k Trk devletinin yeniden k u r u l u u n u h a z r l a y a n k u r t u l u mcadelesi ileTrkiye Cumhuriyet i'nin k u r u l u u n u h a z r l a y a n t - u u n S a v a a r a s n d a ,tarihi a r t l a r d a n ve Trk milletinin kendi kltrel zelliklerinden kaynak-lanan benzerlikler yer a l m b u l u n m a k t a d r . k byk devletin kuruculu- u n u veya n d e r l i i n i y a p m olan iki byk devlet a d a m n n millete olanderin b a l l k l a r n d a n ve devlet a n l a y l a r n d a k i inceliklerden gelen v a s f l a r d o l a y s y l a , milleti ynlendirmedeki t u t u m l a r ve milletin g e l e c e i n igaranti a l t n a alma a r t l a r b a k m n d a n g s t e r m i o l d u k l a r hassasiyet nok-t a l a r n d a k i o r t . a k l a m a l a r Trk ta rih i a s n d a n derin bir anlam t a r .

Bu tespitler, bize, Trk devlet g e l e n e i n d e k i d e v a m l l n 1250 y n-cesinden kaynaklanarak, n a s l bir zincir halinde bugne kadar uzanageldi- i n i gsterdi. Bylece, Bilge K a a n ' n millete hitabesi ile Atatrk 'nbyk Nutuk'u a r a s n d a mahiyetleri b a k m n d a n bir k a r l a t r m a yapmag e r e i n i duyduk.

B i l i n d i i gibi, tarihi a k n siyasal ve kltrel bir v a r l k olarak e k i l lenip devam etmesinde trl faktrler yer a l r . Bu faktrler a r a s n d a birtoplumun kendine has zellikleri ile topluma yn verme durumunda olanl iderler nemli birer yer tutar. Bunlar, millete u r a n m olan felaketli d-nemlerde ortaya k a r a k sahip o l d u k l a r o l a a n s t yeteneklerle, temsilettikleri t o p l u m l a r ynlendiren, o n l a r , mstakil birer devlet olma mutlu"l u u n a e r i t i r e n a h s i y e t l e r d i r . Ne var ki , bu stn a h s i y e t l e r i n milletlerinemiras b r a k t k l a r lkenin ve devletin sonsuza kadar devam edebilmesi, ancakgelecek nesillerin bu m i r a s n ne byk milli fedakarhklarla elde edildiklerinibilmelerine ve o n l a r n , zerine titredikleri d e e r l e r e btn benlikleri ile s a r l sahip k a b i l m e l e r i n e b a l d r . t e bu sebeple, tarihin y e t i t i r d i i bumstesna k i i l e r a r a s n d a , geirilen bu felaketli dnemleri zl birer a n l a t m l ay a z l vesikalar halinde tarihe intikal ettirip l m s z l e t i r e n l e r v a r d r . Zira,tarihi bilmeden bugn anlamak mmkn o l m a d gib i, ge lecek zerindeisabetli d n c e l e r ileri srmek de mmkn d e i l d i r . t e bu uzak g r l l n iki belirgin r n e i n i veren stn v a s f l devlet a d a m l a r n d a n biri B i i g eK a a n d i e r i de Mustafa K em al Atatrk'tr.

Bilge K a a n da Mus ta f aKema l Atatrk de y k l m ve istiklallerinik a y b e t m i olan birer devleti, istiklal s a v a s a f h a s n d a n geirerek yeni-den kurma ve t e k i l a t l a n d r m a gibi ok a r birer grevle k a r k a r y a kal-m olan nderlerdir . Her ikisi de kendi t o p l u m l a r n millet iradesi, zgrlkk a v r a m ve demokrasi a n l a y iinde bilinlendirme ve ynlendirme gcne

Geri, 2. Kktllrk Devleti'nin k u r u l u u n u h a z r l a y a n i s t l k a mcadelesi Bilge K a a n ' nb a b a s l t e r i ( K u t l u ) t a r a f n d a n b a l a t l m t r . Fakat devletin tam olarak t e k i l a t l a n m a s ve a s l r a y n a o t u r u u Bilge K a a n z a m a n n d a d r . Kitabeler de onun t a r a f n d a n veya onuniin d i k t i r i l m i t i r .


3/14

B L G E KAGANDAN MUSTAFA KEMAL ATATRK'E 245sahip birer komutan, yksek dzeyde birer devlet a d a m d r . Her ikisi det o p l u m l a r m n g e l e c e i n i karartabilecek tehlikeleri grerek, o n l a r n yollarma k tutabilecek uzak g r e sahip devlet b a k a n l a r d r . Bunlardan BilgeKagan , k a r d e i byk komutan Kl-Tigin a d n a d i k t i r d i i Kl- Tiginve kendi a d n a lmnden sonra o l u t a r a f n d a n diktirilen Bilge KaganAbideleri ile; yok olma n o k t a s n a g e l m i bir millete hayat iksiri s u n m u olanMustafa K em al Atatrk de byk Nutuk'u ile, Trk ve dnya tarihinemilletlerinin g e l e c e i n i a s r l a r c a a y d n l a t a b i l e c e k d e e r d e kaynak eserlerb r a k m l a r d r .

M. S. 716-734 tarihleri a r a s n d a h k m d a r l k eden Bilge K a g a n ' na z n d a n t a a k a z l m olan Kl-Tigin ve Bilge K a a n y a z r t l a r ile At at r k'n eseri olan Nutuk, aradaki byk zaman f a r k n a , sosyal ve tarihi a r t l a r d a k i b a l k l a r a r a m e n t a d k l a r ortak zellikler b a k m n d a n birbirleriyle k a r l a t r l d n d a , bu zellikleri noktalarda toplamak mmkndr :

1 . Kaynak Eser Olma z e l l i iHer ik i tarihi deveserin b a t a gelen ortak z e l l i i , b u n l a r n birer ana

tarihi belge, birer kaynak eser o l m a s d r . A y r c a , bu eserler d o r u d a n d o r u y ao tarihi y a p m olanlar t a r a f n d a n ortaya k o n m u t u r . Demek oluyor ki , tarihiyapanlar ile yazanlar a y n a h s i y e t t e b i r l e m i l e r d i r . Bu durumun bir kaynak esere k a z a n d r a c a d e e r hi p h e yok ki her trl lnn zerindedir.

2 Her k Trk Devletinin Y k l SebepleriHer ik isinde de devleti y k l m a y a , milleti esarete mahkum eden sebep

ler veciz bir dille hikaye e d i l m i t i r .Kl- Tigin ve Bilge K a a n Y a z t l a r ' n d a , devletin k u r u l u u , d m a n -

l a r n z a r a r s z hale g e t i r i l i i , gl k a a n l a r ve yksek seviyedeki yneticiler elinde s n r l a r n n g e n i l e t i l n e s i ve glenmesi hikaye edildikten sonra,gittike yeteneksiz, bilgisiz, gsz k a a n l a r n ve devlet a d a m l a r n n b a agemesi yznden, daha a radan b ir a s r bile gemeden bu gl devletin n a s lp a r a l a n p in b o y u n d u r u u n a d t a n l a t l y o r . Batma sebepleri a r a s n d ak a a n l a r n ve devlet ynetimini elinde bulunduran yksek dereceli memurl a r n kt k i i l e r o l m a l a r bir yana, Beyler ile halk a r a s n d a k i i l i k i l e r d e ,adaletin elden b r a k l m o l m a s , bunlardan yararlanan in m p a r a t o r l u u -nun devletin i i l e r i n e k a r m a s , u y g u l a d hile, nifak ve blclk siyasetiile, yneticilerle h a l k birbirine d r m e s i gibi daha b a k a sebepler de s r a -l a n m t r . Trk devletinin i y a p s n p e r i a n eden bu faktrler, y a v a y a v a Trk beylerine, kendi Trk a d l a r n a t t r p in ad ve n v a n a r n k u l l a n d -racak kadar milli bilinci k r e i t m i ve felce u r a t m t r . Bylece, devlet dzeni


4/14

246 ZEYNEP KORKMAZgnden gne r n d a n k m ve sonu olarak Trk n i l l e t i bir gn kendiniin b o y u n d u r u u a l t n d a h u l u v e r m i t i r . Devletin i ve d y a p s n d a u r a d kntlerIe, dost g r n l d m a n devletlerin mdahalelerinin bir milletenelere m a l o l d u u n u gstermesi b a k m n d a n O s m a n l Devleti'nin son a s r l a r ile bir benzerlik gsteren bu genel durumu Bilge K a a n , Y a z t l a r d a y l ehikaye ediyor: nl k a a n l a r gelip gtkten sonra: "Anda kisre inisilf,agan b o l m erin, o g l t , lf,agan b o l m erin. Anda kisre inisi eisin teg k l n m a d u k erin, o g l l f , a f g n teg k l n m a d u k . erin. Biligsiz lf,agan o l u r m i erin,yablak lf,agan o l u r m i erin, B u y r i t ~ yime biligsiz erin, yablal;c e r m i erin.Begleri b u d u n tzsz n Tabga budun tebligin krlg n a r m a k s n inili eili k i " " g r t k i n n begli b u d u n l y o f g u r t u l ; c n n Trkbudun illedk ilin g n u u l m , l;caganladulf, l f , a g a n n yitr d m . Tabgebudunka beglik u r o g l n l;cul b o l d ; i i l i k l f , z o g l n kng b o l d . Trk beglerTrk a t n t , T a b g a g begler T o b a a t n tutupan Tabga lf,aganlf,a k r m i .Elig y i i g kiiiig b i r m i 2"

Yurdumuzun p a r a l a n p i g a l e d i l d i i gnlerden b a l a y a r a k Trk tarihinde bir dnm n o k t a s o l u t u r a n istihlal S a v a ' n , Trkiye Cumhuriyeti'nin k u r u l u u n u ve i n k l a p l a r n y a p l n anlatan Nutuk'ta ise, At a-trk 'n Milli Mcadele'ye b a l a m a k zere 19 M a y s 1919 tarihinde Sam-sun'a k t gn, lkenin genel durumu y l e tasvir ediliyor: "Osman-l Devleti 'nin dahil b u l u n d u u grup, Harb-i Umumi'de m a l u p o l m u , Osm a n l ordusu her tarafta z e d e l e n m i , e r a i t i a r bir mtarekename imselan-m . Byk H o r b ' i i uzun seneleri z a r f n d a , millet fakir ve yorgun bir halde.Millet ve memleketi Harb-i Umumi'ye sevkedenler, kendi h a y a t l a r e n d i e sine d e r e k memleketten firar e t m i l e r . Saltanat ve hilafet mevkiini i g a leden Vahdettin, mtereddi ( s o y s u z l a m ) , a h s n ve y a l n z t a h t n temin edeb i l e c e i n i ( k o r u y a b i l e c e i n i ) tahayyl e t t i i deni (alaka) tedbirler a r a t r makta. Damat Ferit P a a ' n n riyasetindeki kabine; aciz, haysiyetsiz, cebin(ve korkak) . Y a l n z p a d i a h n iradesine tabi ve onunla beraber kendilerinivikaye edebilecekleri (koruyabilecekleri) herhangi bir vaziyete r a z .

Ordunun elinden s i l a h l a r ve cephanesi a l n m ve a l n m a k t a . . .itilaf Devletleri, mtareke a h k m u a riayete lzum grmyorlar. Birer

vesile ile, itiMf d o n a n m a l a r ve askerleri istanbul'da. Adana vilayeti F r a n s z -2 Kl-Tigin Y a z t , D o u Cephesi, st . 4 ~ 8 . Bugnk Trkes i: "Ondan sonra kk

k a r d e i k a a n o l m u elbette. O u l l a r k a a n o l m u elbette Ondan sonra kk k a r d e i bykk a r d e i , o l u b a b a s gibi y a r a t l m a m olacak ki, ( tahta) bilgisiz k a a n o t u r m u t u r . Elbetteb u y r u u (vezir, n a z r ) da h i l g i s i z m i , kt i m i . Beyleri, milleti adaletsiz ve uyumsuz o l d u uiin, milleti hilekar ve sahtekar o l d u u iin, a l d a t c o l d u u iin, kk k a r d e l e byk k a r d e ibirbirine d r d i in, beyle mi lle ti k a r l k l e k i t i r d i i iin,.Trk milleti devlet . l a l i n eg e t i r d i i ilini elden k a r m , k a a n y a p t k a a m m k a y b e d i v e r m i , in milletine beyolmayal a y k erkek e v l i l d kuloldu, h a m m l a l a y k k e v l i l d cariye oldu. Trk beyleri Trk a d n b r a k t l a r . indeki beyler in a d m a l p in k a a m n a itaat e t m i l e r . "


5/14

B L G E KAGANDAN MUSTAFA KEMAL ATATRK'E 247lar; Urfa, M a r a Ayuuap; n g i l i z l e r t a r a f n d a n i g a l e d i l m i . Antalya ve Konyada t a l y a n k t a a t - askeriyesi; Merzifon ve Samsun'da n g i l i z askerleri bulunuyor. Her tarafta ecnebi zabit ve m e m u r l a r ve hususi a d a m l a r faaliyette. Niha-yet, mebde-i k e l n (sz b a l a n g c ) kabul e t t i i m i z tarihten drt gn evvel, 15M a y s 1919'da t i l a f Devletleri'nin muvafakatiyle Yunan ordusu z m i r ' eihra ediliyor.

Bundan b a k a , memleketin her t a r a f n d a a n a s r - Hristiyaniye hafi, celi,hususi emel ve m a k s a t l a r n n temin-i istihsaline, devletin bir an evvel kmesines a f - mesai ediyorlar." 3.

t e Kktrk Devleti'nin y k l n ve in b o y u n d u r u u a l t n a d n tasvir eden tablo ile, O s m a n l Devleti'nin n a s l p a r a l a n p taksim vei g a l e d i l m i o l d u u n u tasvir eden bu hazin tablo a r a s n d a k i benzerlik, milleti ynlendirenlerin yetersizlikleri d o l a y s y l a , lkedeki siyasi ve sosyaldengenin b o z u l m a s n d a n ve milli u u r u n felce u r a m a s n d a n kaynaklananbir benzerliktir.

3 - s t i k l i i l s a v a s a f h a s :Bundan sonraki devrede, her iki Trk devletinde de s t i k l a l mca

delesine g e i s a f h a l a r ile k a r l a y o r u z . Y a z t l a r d a in b o y u n d u r u u n d ageen 50 y l l k felaketli dnem cmlelerle dile g e t i r i l m i t i r :

"Elig y i i g kg b i r m i . l g e r kn t o s ~ d a Bkli ~ a a n ( ~ a tegi sleyb i r m i . T a b a ~ a a n ~ a ilin trsin a l - b i t m i : " 4 Ne var ki, in hakimiyetindeki Trk h a l k n n y a v a y a v a kendi b e n l i i n i duyar o l m a s ve bu boy u n d u r u a k a r u u r l u bir tepki gstermesi, onun k u r t u l u u n u h a z r l a y a nnemli bir fak tr o l m u t u r . Y a z t l a r d a Trk milletinin u y a n cmlelerledile g e t i r i l m i t i r :

"Trk kora ~ a m a budun ana t i m i : l l i g budun e r t i n ilim a m t ~ a n ?Kimge ilig k a s g a n r m e tir e r m i . J f : . a a n l budun ertim, { c a a n m k a n ? Ne{ c a a n ~ a i i g kg birrmen ti r e r m i . Ana ti p T a b a l f a a n ~ a y a b o l m c .Y a bolup itin yaratunu unuululs yana i i k m i , " 5 Son cmleden a n l a

l a c a zere bu u u r l u u y a n ve Trk h a l k n n y a b a n c b o y u n d u r u u n ak a r g s t e r d i i tepki, ne y a z k ki , k u r t u l u u hemen g e r e k l e t i r e m e m i t i r .nk, bu ayaklanmaya nderlik edecek ve kendilerine yn verecek gtebir nder b u l a m a m l a r d r . Bylece, in k a a n da Trk budununun kknkurutma siyasetini bir sre daha y r t e b i l m i t i r . Nihayet 681 y l n d a , D o u

3 Nutuk, C. i , s t a n b u l , Maarif B a s m e v i 1960. s. 1, 2. Bugnk dile evirisi iin bk.Zeynep Korkmaz Atatrk'n D o u m u n u n 100. y l n Kutlama Koordinasyon Kurulu yay n Ankara 1984, C. I, s. 4 Kl-Tigin Y a z t , D o u Cephesi, st . 8.

o Kl-Tigin Y a z t , D o u Cephesi, st . 9-10.


6/14

248 ZEYNEP KORKMAZKktrk Devleti'nin y k l m d a n tam 51 y l s o n r a , Kutlug 'un d a n k durumdaki Trk b o y l a r n n b a n a geip onlara nderlik etmesi ile, Trk budununun k u r t u l u s a v a b a l a m t r . Y a z t l a r d a hr bir devlet kurup memleketiyeniden dzene s o k a b i l d i i iin t e r i yani (ili derleyip toplayan kimse' n v a n ile a n l a n Kut lug ,bu i 17 erle nayak o l m u t u r . s y a n duyan e hirdekiler ve d a d a k i l e r bir araya g e l m i l e r ; mevcut, 17 k i i d e n 70'e, 70'dende 700'e y k s e l m i t i r . 700 erle b a l a y a n bu k u r t u l u hareketi, daha sonragl ve i m a n l bir s a v a a d n m ve Trk milletinin in b o y u n d u r u u n -dan k u r t u l u u n u h a z r l a m t r . Y a p l a n s a v a l a r d a Trk askerlerinin d m a naskeri k a r s n d a k i manevi gcn ve i n a n c n dile get irmek iin t e riK a a n ' n askeri kurda, d m a n askeri de koyuna b e n z e t i l m i t i r .

Y a z t l a r d a 2. Kktrk K a a n l ' n n kurucusu Kutlug'un, devleti yeniden ihya edip c a n l a n d r m a s , inIileri ve teki d m a n l a r yenebilmek iin 47defa asker s e v k e t t i i ve 20 defa s a v a a t a n l a t l y o r . T a n r g v e r d i iiin devleti Trk tresine gre yeniden k u r m u olan Kutlug, yle bykb a a r l a r k a z a n m t r ki, evresindeki d m a n l a r n dizlileri diz kmek,b a l l a r b a e m e k zorunda k a l m t r . Bylece, devleti yeniden eski g e n i l i kve s t l n e k a v u t u r m u t u r . Devlet kurucusu l t e r i ' i n bu b a a r l a r daha sonra o l u ve 2. halefi Bilge K a a n t a r a f n d a n h e y e c a n l bir dille y l ea n l a t l m t r :

" K a n g m Jsagan yiti yigirmi erin t a k m . T a r a y a r y a r tiyin k e i d i pb a l J s d a J s t a g J s m , t a g d a J s i n m i , tirilip y i t m i er b o l m , Tengri k birtkn k a n g m Jsagan ssi bori teg e r m i , y a g s lf,ony teg e r m i . l g e r J s u r g a r uslep t i r m i J s u b r a t m . I . ( a m a g yiti yz er b o l n u ,

Yiti yz er bolup i l s i r e m i J s a g a n s r a m budunug, k n g e d m i { w l a d m b u l u n u g Trk trsin n m b u l u n u g em apam trsine y a r a t m b o -g u r m . Tlis T a r d u [ b u l u n u anda i t m i ) . Yabgug a d g anda b i r m i .

Biriye tabga budun y a g e r m i . Y r y a Baz lf,agan Tokua Oguz buduny a g e r m i . ' r J s z k u r k a n . Otuz Tatar k t a n y u u o b kop y a g e r m i . K a n g mkagan buna . . " / f r J s a r t u J s y i t i y a l s i i l e m i , yigirmi s n g s n g m . Tengriy a r l l f , a d u { r n illigig i l s i r e t m i , l f , a g a n l g g { w g a n s r a t m , y a g g baz " / f l m ,tizligig s k i i r m i , b a l g g y k n d r m i , K a n g m "/fagan ana ilig trg "/faz-. b "6g a n p ua - a r t t u .

6 Kl Tigin Y a z t , D o u Cephesi, st . 11-16; Bilge K a a n Y a z r t , D o u cephesi, st . 10-13 :"Babam K a a n 17 erle d a r k m . D a r yryordiye ses i i t i p e h i r d e k i d a a k m ,d a d a k i i n m i . T o p l a n p y e t m i er o l m u . T a n r kuvvet v e r d i i iin, babam k a a n n askerikurt gibi i m i . D m a n koyun gibi i m i , D o u y a , b a t y a asker sevkedip t o p l a r m . y r m ;hepsi 700 er o l m u . 700 er olup i l s i z l e m i , k a a n s z l a m milleti, cariye o l m u , k u l o l m u milleti, Trk tresini b r a k m milleti, e c d a d m m tresince y a r a t m , y e t i t i r m i . Tlis, T a r d u milletini orada tanzim e t m i . Yabguyu, a d orada v e r m i .


7/14

B L G E KAGANDAN MUSTAFA KEMAL ATATRICE 249Y u k a r d a Kktrk Devleti 'nin ilk y k l n zetleyen paragrafta belir-

t i l m e e a l l d gibi, Kkt rk K a a n l ' n n y k l n h a z r l a y a n sebep-le r ile O s m a n l m p a r a t o r l u u ' n u n 1. Dnya S a v a sonundaki k- n h a z r l a y a n sebepler a r a s n d a genel izgileri ile bir benzerlik ve para-lellik gze a r p m a k t a d r . Bunun gibi, Kutlug 'un y i i t ve azimli d a v r a n ile Atatrk 'n dahiyane d a v r a n a r a s n d a d a benzerlikler v a r d r . Bub a k m d a n y k l a n bir devleti y a r m y z y l l k bir esa re tt en sonra yenidendirilten devlet kurucusu K u t l u g ile, y a a m a h a k k elinden a l n m ve mem-leketi d m a n i g a l i a l t n a d m bir milleti yeniden hayata k a v u t u r a ndevlet kurucusu Ata t rk a r a s n d a a n l a m l bir y a k n l k gze arpar. Herikisi de stn nitelikte birer nderdir. Her ikisi de y k l a n birer lkeyi d man elinden kurtararak Trk milletini hr birer devlet durumuna g e t i r m i -ler, onlara Trk Milli ruhuna uygun birer yn v e r m i l e r d i r . Bu b a k m d a ngl birer asker, gl birer devlet kurucusudurlar. yle bir r a s t l a n t d rki, Kutlug 'un Trk milletini in esaretinden kurtarma k a r a r n vererekmcadeleye a t l d zamandaki a r t l a r ile Atatrk 'n Samsun'a k t zamanki a r t l a r a r a s n d a da bir y a k n l k grlmektedir. K u t l u g, y u k a r d ab e l i r t i l d i i zere, k u r t u l u hareketine y a l n z 17 erle b a l a m t r . Btni m k a n s z h k l a r a r a m e n , Atatrk de "Hfikimiyet-i milliyeye mstenit, bild-k a y d - u - a r t mstakil yeni bir Trk devleti tesis etmek" 7 k a r a r ile ve "ya istik-ldl ya lm" p a r o l a s il e milletin tek bir ferdi olarak ortaya a t l m t r . Herikisi de stn yeteneklerinden gelen zellikleri d o l a y s y l a , ortaya a t l m a kiin iinde b u l u n d u k l a r a r t l a r ikinci plana a t m a s n h i l m i l e r d i r . Her ikisinde de e s i z birer vatan ve millet sevgisi, her ikisinde de o e s i z kaynak-tan a l d k l a r birer g v a r d r . t e bu sebepledir ki, her ikisi de mil letininkt a l n y a z s n silerek ve milletleri il e b t n l e e r e k gelecek nesillerin yoll a r n a y d n l a t c b a a r l a r elde. e d e b i l m i l e r d i r .

Y u k a r d a belirtilen bu iki tablo a r a s n d a k i y a k n l k ve henzer a r t l a ra l t n d a g i r i i l e n byk mcadelelerin u z a n d b a a r l sonular, bir yandanyurt ve millet sevgisi ile beslenen stn yetenek belirtileri, bir yandan damilli ruhun, bu stn yetenekli k i i l e r d e s e m b o l l e e n grntleridir. Y a l n z farkla ki, l t e r i ve Bilge K a a n , o zamanki din a n l a y n d a n kaynak-lanan otorite ve hakimiyet a n l a y d o l a y s i y l e , milleti ynlendirme gcnT a n r d a n a l d k l a r n ifade etmektedirler. Bu devlet a n l a y n a gre onlara

Gneyde in milleti d m a n i m i . Kuzeyde Baz K a a n , Dokuz O u z kavmi d m a ni m i . K r g z , K u r k a n , Otuz Tatar, K t a y , T a t a b hep d m a n i m i . Babam k a a n bunca . . .k r k yed i de fa ordu s e v k e t m i , yirmi s a v a y a p m .

T a n r l t f e t . t i i iin illiyi i l s i z l e t m i , k a a n l y k a a n s z l a t , d m a n tabi k l m , dizliye diz k t r m , h a l y a b a e d i r m i . Babam k a a n ylece ili , treyi k a z a n p uup gitm i . "

7 Nutuk , Trk Devrim Tarihi Enstits y a y n l a r , s t a n b u l 1960, C. I, s. 12, ZeynepKorkmaz ev. C. i . s. 19-20.


8/14

250 ZEYNEP KORKMAZil i yani lkeyi veren T a n r d r . T a n r milletin koruyucusu ve g k a y n a d r .Bu b a k m d a n y a z t l a r d a s k s k "k birigme tengri "(G veren T a n r ) " ,Tengri y a r l l f a d u l f n n "Tengri k birdkin n gibi ifadelere r a s t l a n r .Ancak, mil le t, y ine devletin a s l sahibi ve kurucusudur. in b o y u n d u r u u n -dan kurtulma mcadelesindeki u u r l a r m a devresinde "ne lfaganlfa i i gkg birrmen?" 8 szleri de bu a n l a y l a a k l a n a b i l i r .Atatrk 'n a h s i y e t i n d e ve Nutuk'ta ise, a r t k devlet a n l a y tam birolgunluk devresine u l a m , hakimiyet ve g k a y n a olarak "millet" unsuruesas a l n m t r . Ata t rk , Nutuk'ta, memleketin ve milletin k u r t u l u u iinileri srlen manda ve himaye gibi isabetsiz tedbirleri zetledikten sonra,kendi g ' ve k a r a r n n y u k a r d a i a r e t e d i l d i i gihi, milli: hakimiyete daya-nan k a y t s z a r t s z yeni bir Trk devleti kurabilmek o l d u u n u ifade e t m i -tir. 0, devlet felsefesi a s n d a n bu nokta zerinde hassasiyetle d u r m u vebyle bir devlet a n l a y , Atatrk ilkelerinin temel t a durumuna g e l m i t i r .

4 - Toplumdaki Bilinlenme ve O ' t a k RuhK a r l a t r m a s n Y a p t m z Her iki devirde de Trk devlet a n l a y -

n d a k i geleneksel ortak zelliklerden biri olarak, mille tin var olma veykselme azim ve iradesinin ifadesi olan "milli u u r u n " g l e n d i i n e a h i toluyoruz. B i l i n d i i gibi, bir siyasi: v a r l o l u t u r a n fertlerin milletine vedevletine olan b a l l , bir maddi: b a l l k t a n ibaret d e i l d i r . Bu, a s l n d amillet halindeki t o p l u m l a r n g e l e c e e d o r u yol alan ilerleme ve g e l i -melerinde en nemli bir faktr olarak k a r m z a k a n bir ruh b a l l d r .K i i l e r d e k i birbirine ve devlete k a r olan bu b a l l k , sonunda bir toplum u u r u n a d n e r e k milli: u u r u o l u t u r m u t u r . Milletlerin tarihinde zamanzaman e i t l i etkenler a l t n d a milli u u r u n k r e l m e e yz tutarak u u ra l t n a g e t i i veya felce u r a m a tehlikesiyle k a r l a t durgunluk devrelerigze arpar. Bir toplumun byle bir duruma d m veya d r l m o l m a s , o toplumun her trl gerileme ve k e d o r u yol alabile-c e i n i n belirgin i a r e t i d i r . t e byle dnemlerde, bu u u r u c a n l tutmagc b a k m n d a n , millete nderlik etme vazifesini y k l e n m i olan a h s i -yetlere byk grevler d e r . Bu konuda Ll t er i de Bilge K a a n dagereken b a a r y g s t e r e b i l m i l e r d i r . Bunun ilk bel ir ti si, in b o y u n d u r u ua l t n d a k i , y a z t l a r d a kara kamag diye a d l a n d r l a n Trk h a l k n n , isyan duy-g u l a r a l t n d a s y l e d i i n i y u k a r y a a k t a r m o l d u u m u z szlerdeki u y a n t ave bunun l t e r i K a a n t a r a f n d a n ok iyi d e e r l e n d i r i l e b i I m i o l m a s n d agrlyor. Atatrk 'n o k u d u u yerli ve y a b a n c kitaplar a r a s n d a KktrkY a z t l a r ile ilgili eserler de yer a l r . teki kitaplarda o l d u u gibi, y a z r t l a r nNe c ipA s m t a r a f n d a n y a y m l a n a n metninde de A ta t r k t a r a f n d a n d e e rverilen b a z ifadelerin a l t l a r i z i l m i veya sayfa k e n a r l a r n a zel i a r e t l e r l e

8 Bk. Bahaeddin gel, Trkierde Declet A n l a y , Ankara 1982, s,


9/14

BtLGE KAGANDAN MUSTAFA KEMAL ATATRK'E 251notlar d l m t r , Bu k i t a b n 72. s a y f a s n a d l e n notta "Gebe kavim-lerde milli v i c d a n n v a r l son derece az g r l d halde, eski Trklerde milliv i c d a n n t e e k k l e t m i o l d u u n a asla p h e duyulmayacak derecede bir a k l ko l d u u " g r yer a l m t r ; " Atatrk 'n burada "mill i v icdan" deyimiile ifade e t t i i kavram, "toplum u u r u " k a v r a m d r . k e n d i s i de MilliMcadele'nin btn s a f h a l a r n d a o l d u u gibi, ondan sonraki devlet i c r a a t n -da ve milli kltrle ilgili btn faaliyetlerinde "toplum u u r u " zerindehassasiyetle d u r m u t u r . Toplum u u r u n d a k i c a n l l k , bunun tabii bir sonucuolarak "milli birlik ve beraberlik" ilkesini d o u r m u t u r . Atatrk, "ben mil-letimin v i c d a n n d a ve istikbalinde ihtisas e t t i i m byk tekmiil i s t i d a d n bir milli s gibi v i c d a n m d a t a y a r a l e , peyderpey btn hey'et-i itimaiyemizetatbik ettitmek mecburiyetinde idim" 10 derken, bu "toplum u u r u " n u kastedi-yordu.

Topyekun "Milli Mcadele" diye a d l a n d r d m z s t i k I l i l S a v a ' n nk a z a n l m a s n d a . ; askeri siyasi, diplomatik vb. e i t l i etkenler y a n n d a hi p h e yok ki toplum u u r u d e d i i m i z ortak u u r u n da nemli bir yer i v a r d r .Bu mcadele, a s l n d a Trk milletinin kendi b e n l i i n i bulma ve kendi v a r l n asahip k m a mcadelesidir.

Atatrk'e gre " Y a b a n c bir devletin koruyup k o l l a y c l n kabul etmek,i n s a n l k v a s f l a r n d a n y o k s u n l u u , gszlk ve m i s k i n l i i itiraftan b a k a bir e d e i l d i r . 11 Temel ilke " k a y t s z a r t s z milli hakimiyete dayanan yenibir Trk devleti k u r m a k t r . " Ancak, bu k a r a r n g e r e k l e t i r i l e b i l m e s i , ncetoplum ruhunda buna e l v e r i l i manevi bir gcn v a r l n a , sonra da halktakiu y a n ve d i r e n i i n yeni bir ideal e t r a f n d a y o u n l a t r l a r a k m e r u bir zemineoturtulabilmesine b a l y d . Ata t r k, Trk h a l k n d a byle manevi bir gcnv a r l n a i n a n y o r d u . Bu i n a n c n byk Nutuk'ta, Milli Mcadele'ye b a l a -mak zere, en byk gayretlerle elde e t t i i rtbe ve n i a n l a r skp atarakresmi s f a t ve yetkilerinden s y r l r k e n , " Y a l n z milletin sevgi ve f e d e k a r l n agvenerek, onun tkenmez feyiz ve kudret k a y n a n d a n ilham ve g alarakvicdani grevine devam e t t i i n i " bildirirken ve daha sonraki y l l a r d a "Ben1919 senesi M a y s iinde Samsun'a k t m gn elimde hibir kuvvet yoktu.Y a l n z byk Trk milletinin asaletinden d o a n ve benim v i c d a n m dolduranyksek ve manevi bir kuvvet v a r d . t e ben bu ulusal kuvvete, bu Trk milletinegvenerek i b a l a d m " 13 derken, hep toplumdaki bu ortak gce i a r e tetmek i s t e m i t i r . Mustafa Kemal, milletten a l d bu gle, bir oban y l d z 14

9 Grbz D. Tfeki, Atatrkn O k u d u u Kitaplar, Ankara 1983, s. 404.LO Nutuk, C. I, s. 16; Z. Korkmaz ev. s. 9.11 Nutuk Zeynep Korkmaz ev. s. 33.12 N u u k ; Zeynep Korkmaz ev. s. 33.13 Cumhuriyet Gazetesi, 1.4.1937, Buradan naklen Utkan Kocatrk, Atatrk'n Fikir

ve D n c e l e r i , 3. b a s m , Ankara 1984, s. i ; Atatrklk, i . kitap, Ankara 1983, s. 49.14 Hamdullah Suphi, D a Yolu, 2. kitap, Ankara 1931, s. 39.


10/14

ZEYNEP KORKMAZ

veya e t r a f n a k saan deniz fenerleri gibi, rs gidilecek yolu a y d n l a t r n a y a ,milleti yeni bir devlet kurma ideali e t r a f n d a b t n l e t i r m e y e a l m t r .Bu i tiba rl a Milli Mcadele, toplumdaki bilinlenmeyi "vatan" ve "millet"sevgisine ve "milli irade" k a v r a m n a d n t r e r e k , Trk toplumuna milletolma u u r u n u k a z a n d r a n bir mcadeledir. "Milli Mcadele" diye a d l a n d r l m a s n n sebebi de budur. Mcadelenin bir a h l a n l a yol a l da " K u v a - y Milliye ruhu" terimi ile k a r l a n a n byle yeni b ir imanla d o n a t l m ve beslenm i o l m a s n d a n d r . Grlyor ki , Atatrk 'n Milli Mcadele'yi b a a r m ayolundaki btn h a z r l k l a r n d a ve memleketin u y a r l m a s yolundaki btngayretlerinde, a y n zamanda top lum u u r u n u n harekete geirilmesi fikrihakimdir. Dil ve tar ihimize v e r m i o l d u u byk d e e r i n temelinde, kltrtarihimizin derinliklerine inen bilimsel inceleme ve a r a t r m a gayesi y a n n d a ,milli u u r u dinamik ve c a n l tutma d n c e s i n i n de y a t t grlr. : "JYIillihis ile dil a r a s n d a k i b a ok kuvvetlidir. Dilin milli ve zengin o l m a s milli hissin i n k i a f n d a b a l c a messirdir" szleri de bu durumun a k bir delilidir. K a l d ki, kendisi sylev ve demelerinde milliyet a n l a y n : "Biz esasenmilli m e v c d i y e t i n temelini milli u u r d a ve milli birlikte grmekteyiz"."Bir hey'et-i itimaiyenin beka ve saadeti ancak ernelde ve istihsal-i (imal

de i t i r a k - tam halinde b u l u n m a s n a m t e v a k k f t r " szleriyle gerekena k l a da k a v u t u r m u t u r . Onun s t i l d a l ve Cumhuriyeti Trk g e n l i i ne emanet eden hitabesinin son cmlesinde yer alan "muhta o l d u u n kudret d a m a r l a r n d a k i asil kanda mevcuttur" szlerindeki "kudret" kelimesiylede, bizce, milli ruhun ifadesi olan toplum u u r u n u n gcne i a r e t e d i l m i t i r .Atatrk , Trk milletinin milli u u r u n u harekete geirip onu c a n l tutmaklay e t i n m e m i ; bunu Trkiye Byk Millet Meclisi 'nde milli bir iradeye ded n t r m t r . Bu b a k m d a n Milli Mcadele, Trk milleti iin bir milli u u r kazanma, g e m i l e h e s a p l a m a ve y e n i d e n d o m a mcadelesidir. A y n zamanda otorite ve m e r u i y e t k a y n a olarak "saltanat" ve "hilafet"inyer ine millet i radesinin geirilmesi mcadelesidir. rs

5 O l a a n s t Cesaret:Bir milletin felketli dnemlerinde ona nderlik edebilecek guteki

a h s i y e t l e r d e kendini gsteren o l a a n s t cesaret unusuru da toplum gcnnmstesna a h s i y e t l e r d e s o m u t l a a n bir t e z a l u r u o l m a l d r . K u t l u ' u n ( I -

15 A d v a r , Halide Edip, Trkn A t e l e m t i h a n , s t a n b u l 1962, s. 121. Buradan naklen n c i Enginn, "Milli Mcadele Devrinin Edebiyata Aksi", Yeni Trk E d e b i y a t . A r a t r m a l u r ;Dergah yay, s t a n b u l 1983, s. 146.

16 Sadri Maksudi Arsal, Trk Dili iin s t a n b u l 1930, Kapak s a y f a s . Zeynep Korkmaz,Trk Dil in in Tarihi A k i n d e Atatrk ve Dil Devrimi, Ankara 1963, s. 1.

17 Atatrk'n Sylev ve Demeleri, C.I tiirk - n k i l a p Tarihi Enst. Yay. 1949, s. 372.l Mehmet Kaplan, Milli Mcadele Devri Y a z a r l a r n n Kalemiyle Mustafa Kemal Ata-trk, C. I , Kltr B a k a n l yay. Ankara 1982 s. XI.


11/14

B L G E KAGANDAN MUSTAFA KEMAL ATATRK'E 253T e r i K a a n ) 7 erden 70'e, 70'ten 700'e, 700'den 2000'e ykselen bir s a v a kadrosu ile yzbinlik ordulara ve koskoca bir i m p a r a t o r l u a k a r koyacakcesaret ve gc g s t e r e b i l m i o l m a s , onun milli potansiyeli ynlendirecekstn k i i l i i ile ilgilidir. Vezir Tonyukuk 'un , istiklal s a v a m a k a t l m a kzere K u t l uk'a i l t i h a k n tasvir eden s a t r l a r , o zaman n a s l bir milli mcadele ruhunun hakim o l d u u n u ve nderlik v a s f t a y a n l a r n bundan n a s lyararlanabildiklerini ortaya koyuyor. Bu mcadelede: "Tengri k birtkn ? i : u n g m l f u u n ssi bri teg e r m i , y u s kony teg e r m i " rs Szleriyle k a a -n askerinin kurda, d m a n askerinin koyuna b e n z e t i l m i o l m a s da bumilli ruha tercman olan cesaret le ilgilidir.

O l a a n s t yetenekleri ile d e h a n n en iy i r n e i n i v e r m i olan Ata t r k-'n de, btn rtbe ve n i a n l a r n d a n s y r l d k t a n sonra, milletin tck bir ferdiolarak mcadeleye a t l m a cesaretini gsterebilmesi ve bir milletin maddi,manevi btn glerini harekete geiren " K u v a ' y Milliye" ruhu ile, biryandan d d m a l a r a k a r koyarken, bir yandan da ierideki ihanet etelerine, i p o l i t i k a s iflas e t m i ve d m a n a boyun eyme p o l i t i k a s n n temsilcisidurumuna g e l m i s t a n b u l Hkumeti'ne ve saraya k a r mcadele v e r e b i l m i o l m a s , i t e yine milli gcn stn a h s i y e t l e r d e s e m b o l l e m i ve kristall e m i o l m a s ile a k l a n a b i l i r .

Kktrk Y a z t l a r ' n d a , l t e r i ve Bilge K a a n ' n kendilerini Trkmilletine adayarak lesiye hizmet etme yolundaki b a a r l a r n n daha b a k arneklerini de bulmak mmkndr. Bilge K a a n ' n d a l m olan milletit o p l a y p dzene sokmak ve milli b i r l i i kurmak iin s a r f e t t i i gayret ile ilgilis a t r l a r gerekten zerinde durulmaya d e e r . Kendisinin 19 y a olarak19 y da k a a n olarak hkm s r d devrede k a r d e i Kl-Tigin ' le birliktey a p t harplerin ve k a z a n d zaferlerin hikayesi, onun stn tarihi a h s i -yetini ortaya koyan rneklerdir.

Nutuk'ta da Milli Mcadele, btn t e f e r r u a t ve askeri s a f h a l a r ilebirlikte ve veciz bir dille a n l a t l m t r . Bu durumlarla ilgili daha b a k a rnekle r s r a l a m a k da mmkndr.

6 Millete Hitap:Bilge K a a n ve Ata trk 'n eserlerinde, zellikle belirtilmesi gereken

bir hususa i a r e t etmek istiyoruz. Bu da her ik i eserde de n i l l e t e veya Trkg e n l i i n e hitap eden para veya blmlerin yer a l m o l m a s d r .

Kl- Tigin ve Bilge K a a n . y a z t l a r n d a , Bilge K a a n ' n a z n d a ndile getirilen Kktrk tarihi, a k , a n l a m l , k s a ve veciz bir dille hikayeedildikten sonra, yer yer Bilge K a a n ' n milletine s e s l e n d i i , ona yo l gs-terici t l e r v e r d i i oluyor. Met in ler a r a s n a s e r p i t i r i l e n bu pasajlarda

19 Kl Tigin, y a z t Gney Cephesi, st. 5-6. Tonyukuk Y a z t . st . 5-10.


12/14

254 ZEYNEP KORKMAZtam bir hitabe z e l l i i b u l u n d u u iin, b u n l a r , Bilge K a a n ' n milletineve beylerine hitabesi olarak kabul edebiliriz. Bu paralarda tarihi a c gerekle r dile g e t i r i l m i , d m a n e n t r i k a s k a r s n d a , milletin gafIete d p n a s ls e f i l o l d u u , y a p l a n s a v a l a r d a k a n n n su gibi a k t , kemiklerinin d a l a rgibi y l d , kendisinin k l e l i e kadar d t szlerle dile g e t i r i l m i t i r :" T a b a budun s a b sig a g i y m s a k e r m i . Sig s a b n y m a a n a r p r a l f , b u d u n u ana y a u t u r e r m i . Y a u r u konduleta a n y bilig anda yre r m i . Edg bilge k i i g edg alp k i i g yorutmaz e r m i . Bir k i i y a n g l s a r , o u b u d u n b i k i n g e tegi kulma e r m i 20 ve yine devam ediyor: "ol yirgerbarsar, Trk budun lteisen. tken yir olurup a r k t i r l f i ar n e l g b u n g u i gy o ~ . tken y olursar. bengg il tuta o l u r t a s n " 21

"Trk O u z begleri budun e i d i n ! ze tengri basmasar asra yir telinme-ser, Trk budun ilingin trngin kim a r t a t ( u d a erti)? Trk budun ettin;kn! Kregngin n i g i d m i bilge k a a n n g n e r m i b a r m i edg ilingekenti y a n g l d , yablag kigrtg.Y a r a l f , l g k a n d u kelip yanya iltdi, s n g l g k a n d a kelipen sre iltdi?

lduk tken y budun b a r d . I g e r b a r m a b a r d , ~ u r a r u b a r m a bar-d . Barduls yirde edgg ol erin : ~ a n n g u b a ygrt, sngkng tagay a t d . Beglik u r o l u n g kul b o l d , i i l i k " [ r z o l u n g kng boldu. Bilmedkn y a b l a " [ r n g n n eim " [ r a a n ua b a r d . 22

Bilge Kagan, bu duygulu s e s l e n i l e r d e n sonra , millet i n son u y a r c szleri cmlelerde t o p l a m t r :

"Trk begler, budun bunu e i d i n g Trk budun tirip il t u t s k n g n bundaurtum, y n l p lsikingin yine bunda urtum. neng neng s a b m erser, benggt a l f , a urtum, Angar kr biling" 23

Grlyor ki, tarihi g e m i i bir ahide halinde ve bir ihret l e v h a s olarak milletinin gz nne s e r m i olan Bilge Kagan, i t e yolunuzu buna bakarakizin demekle, ta tarihin derinliklerinden ve bir beng t a zerinden y a l n zo gnn Trk milletine s e s l e n m e m i ; bugnn ve g e l e c e i n nesil lerine des e s l e n m i t i r . Bu s e s l e n i l e memleketinin ve milletinin v a r l n gelecek nesillere d e v r e t m i b u l u n m a k t a d r .

20 Kl-Tigin Y a z t Gney Cephesi st . 6-7. Trkesi: "in Milletinin sz t a t l k u m a y u m a k m , T a t l szle, y u m u a k ipek k u m a l a a l d a t p , uzak millet iylece y a k l a t r r m . YakI a t r p konduktan sonra kt e y l e r i o zaman d n r m , y bilgili i n s a n , iy i eesur i n s a n y r t m e z m i . Bir insan y a n l s a kabilesi, millet i, a k r a b a s n a kadar b a r n d r m a z m . T a t l szne, y u m u a k ipek k u m a n a a l d a n p ok ok Trk milleti ldrr; Trk milleti leceksin. Gneyde ogay o r m a n n a , Tgltn o v a s n a k o n a y n dersen Trk milleti leceksin",

e Kl T i i n Y a z t , D o u Cephesi st . 22-24 :22 Kl T i i n Y a z t , Gney Cephesi, st . I-Ll ,23 Atatrk'n Sylev ve Demeleri, C. III, Trk I n k l a p Tarihi Enstits yay., 2. b a s m

1961, s. 80.


13/14

B L G E KAGANDAN MUSTAFA KEMAL ATATRI{'E 255Bu olaydan tam oniki y z y l sonra, Trk milletinin b a r m d a n bir Mus-

tafa Kemal k m t r . 0, memleketin en k a r a n l k gnlerinde milletininkanayan kalbine merhem o l m u ve onun elinden t u t m u ; l t e r i gibi yur-dunu d m a n i s t i l a s n d a n kurtararak hr bir devlet y a r a t m t r . Ancak, var ki , Atatrk ' le K u t l u ' u n y o l l a r bu noktada a y r l m . Atatrk, o yolunok daha derinlere uzanan devammda mcadelesini y r t e g e l m i t i r . Trk mil-letinin iinde b u l u n d u u kt a r t l a r , onu yeni ve a r grevlere d o r u it-m i t i r . Bundan d o l a y s i y a s ve askeri zaferlerle y e t i n m e m i ; yeni sosyaldzenlemelerle devlet ve cumhuriyeti s a l a m temeller zerine o t u r t m a a a l m t r . t e bu derin g r ve bu g r besleyen stn yetenek dola-y a s y l a d r ki, Atatrk, Trk milletinin y a a y n a yen i b ir yn v e r e h i l m i ; onu1839 'I 'anzimat hareketinden beri sregelen y e n i l e m e mcadelesinde kesinhedeflerine ve a d a bir medeniyet sistemine k a v u t u r a b i l m i t i r . Bylece,s a l a m ilkelere d a y a l modern bir Trk d e v l e t k u r a b i l m i t i r . Onun mille-tine bu ynde k a z a n d r m o l d u u d e e r l e r ve e k m i o l d u u tohumlar, mil-letinin g e l e c e i n i gvence a l t n a alan ver imli rnler idir . Bu b a k m d a nAtatrk'n teki nder lerden ve devlet k u r u c u l a r n d a n a y r l a n ok istisnaibir y a n v a r d r . Bu stn d e e r d e k i devle t kurucusu, bir gn g e l m i ; mille-tinin istiklaline k a v u u p modern bir devlet oluncaya kadar e k t i i ileleri,g e i r d i i felakctli devirleri y a p l a n s a v a l a r , k a r l a l a n ihanetleri ve eldeedilen b a a r l s o n u l a r gerek yn ve belgeleri ile dile getirmek, milletiningz nne gerek bir tarih tablosu halinde sunmak i s t e m i t i r . t e bu ge-reke ile milletin temsilcileri nnde 36.5 saat sren 'tarihi nutkunu o k u m u -tur. Bu itibarla, Nutuk, tarihin a k n d e i t i r m e gcne sahip bir nderin,v a r l sona e r m i s a y l a n byk bir milleti, temelleri k m , mr tamamlan-m olan bir i m p a r a t o r l u u n y k n t l a r a r a s n d a n ekip k a r a r a k n a s l a -d a ve millt bir devlet haline g e t i r e b i l d i i n i n belgelere dayanan hikayesidir.Eserde kendini her e y i ile milletine a d a m o l a a n s t yetenekleri ile deha-n en iyi r n e i n i v e r m i byk b ir k o m u t a n n , i n k i l a p bir l ider in ve ilerig r l bir devlet a d a m n n askeri ve s i y a s faaliyetleri ile, Trkiye Cumhu-riyeti'ne e k i l veren temel d n c e ve g r l e r yer a l m t r . A y r c a , bu eser-de milli ve a d a d e e r l e r sistemine b a l Cumhuriyet rejiminin tarih u u r uiindeki g e l i m e s i n i n a d m a d m n a s l o l g u n l a t r l d m , sosyal ve kltre lalanlara yn verici s i y a s ve idari a r t l a r n n a s l h a z r l a n d m y a k n d a ngrebilmekteyiz. Hele eserin dil ve slp b a k m n d a n t a d d e e r , ona a y r bir stn lk k a z a n d r m t r . Atatrk, k o n u m a ve yazma s a n ' a t n a , ken-disini dinleyenleri ve o k u y a n l a r , d n c e l e r i n i n p e i n d e srkleyebileceke s i z bir a n l a t m gc k a z a n d r a b i l d i i iindir ki , Nutuk, Trk hitabet San'an-n da d o r u u n a y k s e l m i ve bir a h e s e r o l m u t u r .

Atatrk de Nutuk'ta, tar ihten edinilen tecrbelerin millete mal edilme-si g e l e n e i n e uyarak, u l a l a n b a a r n n a s r l a r d a n beri ekilen milli fela-ketlerin y a r a t t u y a n k l n sonucu ve bu aziz v a t a n n her k e s i n i n sulayan


14/14

256 ZEYNEP KORKMAZk a n l a r n bedeli o l d u u n a i a r e t e t m i t i r . Bu veciz hitabenin b a l a n g c n hep birlikte b ir daha gzden ge irelim :

M u h t e r e n Efendiler,Sizi gnlerce i g a l eden uzun ve t e f e r r u a t l b e y a n a t m , en nihayet mazi

o l m u bir - d e u r i t hikayesidir. Bunda milletim iin ve mstakbel e v l a t l a r m ziin dikkat ve teyakkuzu davet edebilecek b a z n o k t a l a r tebarz e t t i r e b i l m i isem, kendimi bahtiyar a d d e d e c e i m .

Efendiler, bu b e y a n a t m l a milli h a y a t hitam b u l m u farzedilen b y l bir milletin istikllini n a s l k a z a n d n ve ilim ve fennin en son e s a s l a r n amstenit milli ve asri bir devleti n a s l k u r d u u n u ifadeye a l t m .

Bugn v a s l o l d u u m u z netice a s r l a r d a n beri ekilen milli m u s i b e t l e r i i n t i b a h ve bu aziz vatamn her k e s i n i sulayan k a n l a r n bedelidir" 24 diyerekbu neticeyi her trl ahval ve e r a i t iinde bile "vazifen, Trk istiklal vecumhuriyetini kurtarmakur. Muhta o l d u u n kudret d a m a r l a r n d a k i asil kandamevcuttur" diye hitap e t t i i Trk g e n l i i n e emanet e t m i t i r .

Grlyor ki, l t e r i ve Bilge kaganlarla b a l a y a n toplum bilinlen-mesi, tarihin doruk n o k t a l a r n d a n gee ge e Atatrk'te zirvesine u l a m ve Nutuk'ta en veciz ifadesini b u l m u t u r . Bylece, Nutuk; t a d stnzelliklerle y a l n z milli tarihimizin dnm n o k t a s olan bir s a f h a s n zamansilindirinin a n d r c etkilerinden kurtararak l m s z l e t i r e n bir eser ol-makla k a l m a m , a y n zamanda Trk milletinin dnn bugnne, bugnnde y a r n n a b a l a y a n ve gelecek nesillerin de yolunu a y d n l a t a c a k olan bireser n i t e l i i k a z a n m t r . Bilge K a a ' n n da Atatrk'n de ruhlan a olsun.

A y r c a , devlet v a r l n n sonsuza kadar devam edebilmesinin y a l n z liderlerile d e i l , devleti ayakta tutacak d e e r llerinin gelenek halinde hep c a n l t u t u l m a s il e mmkn o l a b i l e c e i , Ata trk t a r a f n d a n bir kez daha vurgulan-m t r . Onun" Benim tuiiz vcudum elbet birgn toprak o l a c a k t r . FakatTrkiye Cumhuriyeti ilelebed payidar k a l a c a k t r . " 25 e k l i n d e k i szleri de budevlet a n l a y n n veciz bir ifadesidir.

24 Nutuk, C, 2. s. 82425 Atatrk'n Sylev ve Demeleri, C. II I ( An ka ra 1989) s. 119.

Documents

The Old Turkish State Founders(Turkish)