The Greek Phyllada and the Old Serbian Alexander Romance · 2020. 1. 11. · COLLOQUIA HUMANISTICA...
33
COLLOQUIA HUMANISTICA 257 COLLOQUIA HUMANISTICA Krzysztof Usakiewicz Faculty of “Artes Liberales” University of Warsaw The Greek Phyllada and the Old Serbian Alexander Romance T he Alexander Romance is probably the one and only book which has been developed continuously over more than two thousand years. e traditions of Alexander’s legend had already begun to form during Alexander’s life (Nawotka 2004: 402) and a large increase in the number of texts extolling the feats of the Macedonian ruler was noted soon aſter Alexander’s death in Babylon in 323 B.C. A dozen or more historians described in them the history of Philip’s son and successor (Holton 1974: 3). Later accounts devoted wholly to Alexander include: e Anabasis of Alexander by Arrian and its anonymous summary Itinerarium Alexandri, works by Diodorus Siculus, Curtius Rufus and Justin and also e Life of Alexander by Plutarch (Nawotka 2004: 8–9). However, the most important text for Alexander’s later legend was the so-called Alexander Romance by Pseudo-Callisthenes, dated to late antiquity, in which the ruler of Macedon was fully idealised. Due to many translations of this work the legend of Alexander has spread through Europe and Asia (Stoneman 2007: 19–20). Despite this the Alexander Romance by Pseudo-Callisthenes had been neglected for many years by researchers – a description of the fictional Alexander’s adventures was not seen as a valuable historical or literary source, so only recently the interest in this work has begun to arise in the world of human sciences (Nawotka 2010: 7). However, the Alexander Romance by Pseudo-Callisthenes was well known in the Byzantine Empire, where Alexander became a hero of chronicles and Christian apocryphal literature (Stoneman 2007: 217–221). In the 12th century, during the reign of the Comnenus dynasty, a new wave of interest in Pseudo-Callisthenes arose in the Byzantine Empire.
The Greek Phyllada and the Old Serbian Alexander Romance · 2020. 1. 11. · COLLOQUIA HUMANISTICA 259 THE GREEK PHYLLADA AND THE OLDSERBIAN ALEXANDER ROMANCE The OldSerbian Alexander
University of Warsaw
The Greek Phyllada and the Old Serbian Alexander Romance
The Alexander Romance is probably the one and only book which has
been developed continuously over more than two thousand
years. The traditions of Alexander’s legend had already begun to
form during Alexander’s life (Nawotka 2004: 402) and a large
increase in the number of texts extolling the feats of the
Macedonian ruler was noted soon after Alexander’s death in Babylon
in 323 B.C. A dozen or more historians described in them the
history of Philip’s son and successor (Holton 1974: 3). Later
accounts devoted wholly to Alexander include: The Anabasis of
Alexander by Arrian and its anonymous summary Itinerarium
Alexandri, works by Diodorus Siculus, Curtius Rufus and Justin and
also The Life of Alexander by Plutarch (Nawotka 2004: 8–9).
However, the most important text for Alexander’s later legend was
the so-called Alexander Romance by Pseudo-Callisthenes, dated to
late antiquity, in which the ruler of Macedon was fully idealised.
Due to many translations of this work the legend of Alexander has
spread through Europe and Asia (Stoneman 2007: 19–20). Despite this
the Alexander Romance by Pseudo-Callisthenes had been neglected for
many years by researchers – a description of the fictional
Alexander’s adventures was not seen as a valuable historical or
literary source, so only recently the interest in this work has
begun to arise in the world of human sciences (Nawotka 2010:
7).
However, the Alexander Romance by Pseudo-Callisthenes was well
known in the Byzantine Empire, where Alexander became a hero of
chronicles and Christian apocryphal literature (Stoneman 2007:
217–221). In the 12th century, during the reign of the Comnenus
dynasty, a new wave of interest in Pseudo-Callisthenes arose in the
Byzantine Empire.
humanistica2.indd 257 2011-02-20 02:47:47
Krzysztof Usakiewicz
Possibly owing to the lively contacts of Byzantium with the West
the story of Alexander’s adventures came back to Greece in
westernised form (Stoneman 2007: 217–221). The poem Alexander the
King, 6120 lines long, was written in 1388 (Holton 1974: 7; Βελουδς
1989: 14).
In the first half of the 16th century The story of Alexander,
commonly known as the Rimada (Holton 1974), was put to paper. Its
manuscript was transported to a Greek diaspora in Venice, the
cultural centre for the Ionian Islands, where in 1529 it appeared
for the first time as a book, published in the printing house of a
local Greek, Dimitris Zinos (Holton 1974: 8; Βελουδς 1989:
15).
In 1680, a Greek publisher living in Venice, Nikolaos Glikis,
received from his son a parcel containing a few cheap folk
booklets, one of which contained the story of the Macedonian king’s
adventures. This is how the history of a fictionalized work,
usually called Phyllada (which can be translated from Greek as
“pamphlet”, “brochure”) begins. Two years later a merchant
representing Glikis at Corfu, Panos Konomos, had among his stock
twelve copies of the booklet about Alexander the Great. This new
Alexander story has become the most important work of Greek popular
literature in the early modern epoch. Until the fourth decade of
the 20th century it had forty-six editions (Βελουδς 1989: 24–27).
Unfortunately, the two oldest editions of the Phyllada are now lost
and they are known only from bibliographies. Modern critical
editions are based on the edition from 1750, preserved at the
Hilandar Monastery on Mount Athos (Βελουδς 1989).
Surprisingly, the Rimada, printed for the first time in 1529, much
resembled the original Alexander Romance by Pseudo-Callisthenes (as
did the poem Alexander the King from 1388). Although more than ten
centuries had passed, all these texts had almost the same plot.
This was not the case of the Phyllada, published in 1680 (only 150
years later than Rimada), because it had all the characteristics of
Christianised versions of the narrative, which made it suitable for
later use in the Greek national ideology (Βελουδς 1989:
58–63).
Although both modern Greek texts were printed for the first time in
Venice, they draw from different traditions. The Rimada has its
source in the oldest α recension of the Alexander Romance by
Pseudo-Callisthenes, whereas the Phyllada sprouts from the ε
recension, closely connected with the γ recension, which in turn
preceded the Old Serbian Alexander Romance, very popular among the
South Slavs in the medieval epoch. Besides, the ε and γ recensions
originated from the same source, namely the β recension, which
included fantastic elements (Holton 1974: 8-12, 37; Nawotka 2010:
37; Stoneman 2011: 7-10).
humanistica2.indd 258 2011-02-20 02:47:47
THE GREEK PHYLLADA AND THE OLD SERBIAN ALEXANDER ROMANCE
The Old Serbian Alexander Romance was formerly considered a
translation of a Byzantine text from the end of the 14th or
beginning of the 15th century. At present, the dominating view is,
however, that this work, like other medieval chivalric romances,
came to Serbian and Croatian territories in the 13th century
through translations from Italian or Latin made by glagolitic
scribes. In the beginning of the 14th century the Alexander Romance
by Pseudo-Callisthenes was copied for the first time from the
glagolitic to Cyrillic script ( 1986: 12–13; 1992: 111–115). A
redaction created this way is now known among researchers simply as
the Old Serbian Alexander Romance ( 1986).
The first mention of the Old Serbian Alexander Romance in Croatian
literature was made in 1389 in Zadar, and the oldest preserved
manuscript was set down in the 16th century ( 1986; Rapacka 1997:
11). Similarly as in the Romance by Pseudo-Callistenes, the image
of Alexander in the Old Serbian Alexander Romance was fully
mythologized – the Macedonian king was presented as the ideal ruler
and knight. However, unlike all ancient sources, the Old Serbian
Alexander Romance was strongly influenced by Christianisation. In
the next centuries the Serbian version spread through all the
Balkans, including the Romanian and – supposedly also – Greek
territories.
The Phyllada and the Old Serbian Alexander Romance are not, of
course, the same - their differences become evident to a reader
very quickly. Nevertheless, it is proved that Phyllada comes from
the Old Serbian Alexander Romance, not from the Byzantine poem
Alexander the King or from the Rimada. Unfortunately, due to the
length of these texts it was not possible to publish them here in
full. However, the aim of this paper is to juxtapose a few
essential fragments of the Phyllada14.
Four excerpts are presented below. The story of Alexander’s birth
is taken from the very beginning of the text and it does not differ
significantly from the version known from the Alexander Romance by
Pseudo-Callisthenes. It should be noticed here that the apocryphal
mention about the sorcerer Nectanebo is an example of the strong
Egyptian influence in the Alexander Romance (Nawotka 2010: 34–35).
The second excerpt, concerning the carnage in Athens done by
Alexander, was not known in antiquity – it appears neither in the
Alexander Romance by Pseudo-Callisthenes, nor in any of the earlier
works about Alexander’s life. It is worth mentioning, that also in
the Greek edition of Phyllada from 1832 (in the early days of
modern Greek statehood) the episode about the bloody conquest of
Athens was omitted 14 The excerpts from the Old Serbian Alexander
Romance, parallel to these presented below, will be published in
the third issue of “Colloquia Humanistica”.
humanistica2.indd 259 2011-02-20 02:47:47
Krzysztof Usakiewicz
(Βελουδς 1989: 31–32). The last two excerpts give an
exemplification of the Christianisation applied to both texts.
Alexander’s meeting with the high priest of Jerusalem and his
conversion to the belief in the one and only God was described
originally by the Jewish historian Flavius Josephus (Holton 1974:
9; Dönitz 2011: 22–23; Stoneman 2011: 8–10) and later included, for
instance, in a Byzantine chronicle by George Hamartolos. A
description of Alexander’s journey to the Island of the Blessed – a
remote, utopian land whose inhabitants had been living according to
God’s commandments – replaced the scene of Alexander’s
philosophical encounter with Brahmans (gymnosophists), well known
from the Alexander Romance by Pseudo- Callisthenes (and also from
earlier works). This shows how in the Phyllada Alexander’s
motivation was subordinated to the idea of the one and only God (
1992: 137–140).
References Dönitz S. (2011) Alexander the Great in Medieval Hebrew
Traditions, [in:] A companion
to Alexander literature in the Middle Ages, D. Zuwiyya (ed.),
London–Boston. Holton D. (ed.) (1974) Διγησις του Αλεξνδρου.
(Ρμαδα). The tale of Alexander. The rhymed version,
Θεσσαλονκη. Nawotka K. (2004) Aleksander Wielki, Wrocaw. (2010)
Pseudo-Callisthenes, Historia Alexandri Magni. Pseudo-Kallistenes,
Romans
o Aleksandrze, ed. and trans. K. Nawotka, Pozna. Rapacka J. (1997)
Leksykon tradycji chorwackich, Warszawa. Stoneman R. (2007)
Alexander the Great. A life in legend, New Heaven and London.
(2011) Primary sources from the classical and early medieval
periods, [in:] A companion
to Alexander Literature in the Middle Ages, D. Zuwiyya (ed.),
London–Boston. . (1992) –
, [in:] , .
P. (ed.) (1986) . , . . (1986) , [in:] P., .
, . Βελουδς Γ. (ed.) (1989) Διγησις λεξνδρου το Μακεδνος (Φυλλδα
του Μεγαλξανδρου), Αθνα.
humanistica2.indd 260 2011-02-20 02:47:47
PHYLLADA
Fascimile of selected pages of the original edition of the Phyllada
from 1750.
humanistica2.indd 261 2011-02-20 02:47:47
Περ τς λυμπιδος
δε βασιλες τς Μακεδονας Φλιππος εχε μια γυνακα ρααν νματι λυμπιδα,
ποα τον κατ πολλ
πικραμνη πο δν κανεν παιδον κα τον πντα φοβισμνη μπως κα τν φση
Φλιππος δι τν τεκναν της. κενες δ τς μρες διβη Φλιππος ξω δι ν
πολεμση μ τος χθρος του, κα πρν ν μισεση, κραξεν τν λυμπιδα κα τς
επεν: δο γ πο θλω πγει ες τν πλεμον. Κα σον καιρν ερισκομαι δ, κμε
,τι μπορσης δι ν ερω παιδ π λγου μου, ντας ν στραφ π τν πλεμον ε δ
μ κα δν ερω, πλον τ μτια μου δν θλουν σ ματαδον. Κα στερον μσευσεν.
δ λυμπιδα, ς γροκησε τν σκοπν το Φιλππου, σβη ες λογισμν τ ν κμη,
κα στκετο συγχισμνη κα πικραμνη πολλ. Κα μα π τς σκλβες της, σν τν
εδεν πικραμνην, τς επεν: ξευρε, βασλισσα, πς δ ες τ κστρον λθεν νας
νθρωπος, μγος κα στρονμος περφημος, κα ,τι επ, λα ληθεουν κα τα
ψεματα δν λγει κα κενος μπορε ν κμη τποτες δι ν γεννσης παιδον. Κα
σαν κουσεν βασλισσα τος λγους τς σκλβας, εθς τς επε: Σρε γλγορα ν
τν ερης ν μο τν φρης δ ν τν δ.
Πς λθεν κτεναβς ες τν βασλισσαν τν λυμπιδα
πγεν γον σκλβα κα φερε τν κτεναβν ες τν βασλισσαν, δ βασλισσα τν
ρτησεν: σ εσαι κενος περφημος ες τς μαγεες πο κοω; Τς ποκρθη
κτεναβς κα τς επεν: Να, γ εμαι, κυρα μου. Κα αν ρζης τποτες, επς
μου τν πθεσιν κα φησ με μνα ν κμω. δ λυμπιδα βγαλεν λους, σοι κα ν
ταν κε, κα διηγθη το κτεναβο κα το επε πς: νδρας μου βλποντας πς δν
κνω παιδ μο επε πς: νσως κα δν ερω παιδ π λγου μου, ταν γυρσω π τ
ταξδι μου, πλον δν θλουν σ δον τ μτια μου. Κα δι τοτο σ παρακαλ, τι
νσως κα ξερης τποτες ν μο κμης δι ν κμω παιδ, θλεις τ κμης μαν ραν
μπροσττερα, διατ σμερον διβη βασιλες ξω, κα νσως κα πιασθ παιδον ες
μ, κν ν μν μο τ επ το μπαστρδον. δ
humanistica2.indd 262 2011-02-20 02:47:48
O Olimpiadzie1
Król Macedonii Filip mia pikn on o imieniu Olimpiada, która
rozpaczaa wielce, jako e nie moga urodzi syna i nieustannie
si
obawiaa, a nu Filip porzuci j z powodu bezdzietnoci2. W tych dniach
za Filip wyrusza na wojn ze swymi wrogami, a zanim odjecha, wezwa
Olimpiad i rzek jej: „Patrz, ja wyjedam na wojn. A przez ten czas,
który tam spdz, ty rób co w twojej mocy, abym po powrocie zasta tu
mojego syna. Jeli za go nie zastan, nie chc ci wicej widzie na
oczy”. A nastpnie wyjecha. Kiedy Olimpiada usyszaa o zamiarach
Filipa, ja przemyliwa, co ma uczyni, i ogarny j wielkie zmieszanie
oraz smutek. Jedna z jej niewolnic, gdy spostrzega j w takiej
rozpaczy, rzeka: „Wiedz, królowo, e przyby tu do zamku pewien
czowiek, synny mag i astronom, i cokolwiek powie, okazuje si prawd;
on nie kamie. On moe co uczyni, aby urodzia dziecko. A ledwie
królowa usyszaa sowa niewolnicy, natychmiast odpara: „Biegnij
szybko, znajd go i przyprowad przed moje oblicze, abym moga go
zobaczy”.
Jak Nektenabo3 przyby do królowej Olimpiady
Posza wic niewolnica i przyprowadzia Nektenabona przed królow,
królowa za spytaa go: „Ty jest tym biegym w magii, o którym doszy
mnie suchy?”. Odpowiedzia jej Nektenabo i rzek: „Tak, jam jest,
pani. Jeli yczysz sobie czego, powiedz mi, o co chodzi, i pozwól, e
to sprawi”. Olimpiada wic wyprosia wszystkich, którzy tam byli,
opowiedziaa wszystko Nektenabonowi i dodaa, e: „M mój, widzc, e nie
mog urodzi dziecka, powiedzia: «Jeli nie zastan mojego syna, gdy
powróc
1 Za sprawdzenie tumaczenia i wszystkie uwagi serdecznie dzikuj
prof. dr. hab. Ma- gorzacie Borowskiej. Jestem równie wdziczny mgr.
Joannie Wegner, która bardzo mi pomoga w trakcie pracy nad
przekadem. Opracowujc przypisy do fragmentu o pobycie Aleksandra na
Wyspie Bogosawionych, korzystaem z pomocy mgr. Eweliny Drzewiec-
kiej, której równie serdecznie dzikuj. 2 Olimpiada rzeczywicie bya
w konflikcie z Filipem, cho gówn rol odegray tu wzgl- dy
polityczne. Rzekoma bezdzietno królowej jest fikcj literack
(Nawotka 2010: 219). 3 Ostatni faraon egipski, Nektanebo II
(360-343/2; w Romansie i jego wariantach cz- ciej wystpujcy pod
imieniem Nektenabo), jest postaci historyczn. Wadca zbieg do Nubii
po podboju przez Artakserksesa III w 343 roku. Jest niewykluczone,
e faktycznie interesowa si magi (Nawotka 2010: 216).
humanistica2.indd 263 2011-02-20 02:47:48
Phyllada
κτεναβς τς επεν: χε θρρος, βασλισσ μου, κα γ θλω κμει τν θεν τν
μμωνα μ τς μαγεες μου ν λθη ν μενη μετ’ σνα, δι ν κμης παιδ ρσενικν
κα ν λυθ πκρα σου. Κα βρδυ θλεις τν δς ες τν πνον σου ατν τν θεν τν
μμωνα ν λθη ες σνα ποος θλει εναι φορμ τς γεννσεως το παιδου. Κα σν
τν δς, τποτες μν φοβηφς λλ κμε κενο πο θλει σο επε. Κα δο πο γ
πηγανω δι ν κμω τς τχνες μου, δι ν τν κμω ν λθη. Κα πγεν ες τ σπτι
του κα καμε τς μαγεες του, δι ν φανερωθ ες τν πνον τς λυμπιδος σν
θες μμων.
Πς εδεν τ νειρον λυμπις
Τ βρδυ ες τν πνον της λυμπιδα εδεν πς ν λθεν θες μμων κα σβη ες τ
παλτιν της κα τν γκαλασεν, κα λαβεν μεγλην θεραπεαν π ατν. Κα εδε
πς τν πλκωσεν πνου ες να χρυσν κρεββτι κα τς επε: Σμερον μτρα σου ν
λβη παιδον. Και εθς ξπνησεν λυμπις κα κρζει τν κτεναβν κα το λγει:
πψε εδα τν θεν κενον ες τν πνον μου κα πιθυμ πολλ ν μενω μ κενον. δ
κτεναβς τς επεν: Σν τ λογς τν εδες; κενη δ το επεν: σν ναν τργον
μεγαλοκρατον, κα κμε τν τχνη σου δι ν μεταλθη και βρδυ. δ κτεναβς
τς επεν: ν θλης ν λβης τ ποθομενν σου, δς μου δειαν ν μενω βρδυ ες
τ παλτι σου, δι ν κμω συντροφα το θεο το μμωνος. Κα ατ το πηλογθη
κα το επεν: Σο δνω κθε λευθεραν ν χης, μνον ατν τν θεν ν κμης δι ν
τν χω ες συντροφα μου. Κα κτεναβς τς επεν: Βρδυ θλω σο τν φρει χωρς
λλο.
Πς νμπαιξεν κτεναβς τν λυμπιδα
σν πρεν κτεναβς π ατν τν δειαν δι ν μενη ες τ παλτι της, πγεν κα
πρε κρατα μεγλα κα να τομρι τργου κα βαλεν τ κρατα ες τ κεφλι του
και νδθη κα τ δρμα το τργου και γινεν σαν κενος θες κα πγεν τ βρδυ
ες τ κρεββτι τς λυμπιδος κα μεινεν μ ατν λγην ραν κα τς επε:
Βασλισσα, τ παιδον που θλει γνει θλει εναι ρσενικν κα ν χη μεγλες
χρες πνου του κα θλει ρσει λην τν οκουμνην. Κα ττες κατβη π τ
κρεββτι κα διβη ες τν κατοικαν του. Κα τ ταχ σηκθη λυμπις κα πγεν
ες τν κτεναβν κα το επεν: πψε μ τν θεν λαβα μεγλην γγαλασιν, κα σ
παρακαλ, κμε τον ν ρχεται κθε βρδυ ες μνα. Κα κτεναβς τς επεν: Δς
μου τελεαν τν δειαν, δι ν σο τν φρνω κθε βρδυ. δ λυμπιδα το επε:
Πλιν θλεις ν σο δσω δειαν; γ σο
humanistica2.indd 264 2011-02-20 02:47:48
PHYLLADA
z wyprawy, wicej nie chc ci widzie na oczy». Dlatego prosz ci, jeli
potrafisz co zrobi, bym urodzia syna, uczy to nie tracc chwili. Dzi
bowiem król wyjecha, jeli wic nawet poczn syna, oby nie uzna go za
bkarta”. Nektenabo jej odpar: „Odwagi, królowo, sprawi czarami, e
przyjdzie do ciebie bóg Amon4 i poczy si z tob, a ty poczniesz
mskiego potomka i umierzy si twój ból. Wieczorem ujrzysz we nie,
jak bóg Amon do ciebie przychodzi. On sprawi, e urodzisz syna. A
gdy ujrzysz go, niczego si nie lkaj, lecz czy to, co ci powie. Oto
pójd teraz skoni go czarami, aby przyszed”. I poszed do domu i
odprawi czary, aby ukaza si we nie Olimpiady jako bóg Amon.
Jak Olimpiada ujrzaa sen
Pod wieczór Olimpiada ujrzaa we nie, jakoby zjawi si bóg Amon,
wszed do paacu i wzi j w objcia. Poczua za jego spraw wielk ulg.
Zo- baczya, e uoy j na zotym ou i rzek jej: „Dzi w onie twoim
pocznie si dziecko”. A Olimpiada zbudzia si natychmiast, wzywa
Nektenabona i mówi: „Dzi wieczorem ujrzaam we nie tego boga i
bardzo pragn z nim pozosta”. Nektenabo za spyta: „Pod jak postaci
go ujrzaa?”. Ona mu odpara: „Jako koza z wielkimi rogami. Uyj swych
czarów, aby znów przyszed wieczorem”. Nektanebo jej odpar: „Jeli
chcesz mie swo- jego kochanka, pozwól mi, abym pozosta na wieczór w
twoim paacu i do- trzyma towarzystwa bogu Amonowi”. Ona za mu
odpara i rzeka: Daj ci woln rk, spraw jedynie, aby bóg ten dotrzyma
mi towarzystwa”. A Nek- tenabo jej rzek: „Wieczorem niechybnie go
sprowadz”.
Jak Nektenabo zwiód Olimpiad
Gdy Nektenabo otrzyma od niej zgod na pozostanie w jej paa- cu,
poszed i zabra wielkie rogi oraz kol skór, zamocowa sobie ro- gi na
gowie i owin si skór. Upodobniwszy si do tego boga, uda si
wieczorem do oa Olimpiady, pozosta z ni przez krótki czas i rzek:
„Królowo, dzieci które si urodzi, bdzie mczyzn. Niech ma wszelkie
przymioty i zapanuje nad caym wiatem”. Po czym opuci jej o- e i uda
si do swej komnaty. Olimpiada szybko wstaa, posza do Nektena- bona
i rzeka: „Dzi wieczór zaznaam z bogiem wielkiej radoci, prosz ci
wic, uczy, aby przychodzi on do mnie kadego wieczoru”. Nektenabo
jej rzek: „Daj mi pene pozwolenie, a bd sprowadza go co wieczór”.
Olim- piada za rzeka: „Znów chcesz, abym dawaa ci przyzwolenie?
Powiedzia- 4 Opowie o spotkaniu Nektanebona z Olimpiad jest
apokryficzna. Historyczny Alek- sander rzeczywicie jednak
niejednokrotnie sugerowa, e uwaa si za syna Amona (Na- wotka 2010:
15, 220-222).
humanistica2.indd 265 2011-02-20 02:47:48
Phyllada
επα ν μν χης καννα μπδιον, κα κνε κενο πο ξερεις. Κα σν πρε ττοιαν
λευθεραν κτεναβς, τον πντα μ ατν κα κανεν κενο πο πιθυμοσε. Κα
περνντας καμπσος καιρς, γγαστρθη λυμπις κα ρχισε ν γροικ τ παιδον
ες τν κοιλι της. Κα κρζει τν κτεναβν κα ρχζει ν κλαγη λγοντας: Πς ν
κμω, νσως και λθη νδρας μου κα μ ερη γγαστρωμνην; Κα φοβομαι ν μν μ
φονεση. δ κτεναβς τς επε: φησε μνα ν κμω τν κυβρνησιν δι ατν τν
πθεσιν.
Πς καμε μαγεας κτεναβς κα εδεν νειρον Φλιππος
πγε δ κτεναβς κα πρεν να πουλον λεγμενον κουκουβγια κα καμε μ ατ τς
μαγεες του, δι ν δ νπνιον Φλιππος δι τν γγαστρα τς λυμπιδος. Κα
βλπει Φλιππος ες τ νειρν του τν θεν τν μμωνα μ τν λυμπιδα ντμα κα
τς λεγε: γλγορα θλεις κμης παιδ ρσενικν, τ ποον θλει ρσει λην τν
οκουμνην. Ατ βλποντας Φλιππος τρμαξε κα ξπνησεν κα κραξεν να μγον
πο εχε, πολλ προκομμνον, κα το διηγθη τ νειρον. Κα μγος το ποκρθη:
Ατ τ νειρον πο εδες εναι ληθινν, κα ατν πο εδες ες τ σπτι σου χε
τον δι θεν σου, διατ ο θεο ρχθηκαν τν μορφαν τς λυμπιδος κα θλησαν
ν κμουν παιδ μ ατν. Κα ς κουσεν Φλιππος, πατθη ες ατ τ λγια. Κα εθς
μσευσεν κα πγεν ες τ σπτι του. Και ηρε τν λυνπιδα πολλ πικραμνη κα
ατς τν παρηγοροσε κα τς λεγε: ν ο θεο θλησαν ν κμουν ατ τ πργμα,
μες τ μπορομεν ν κμωμεν; Ατο μς ξουσιζουν κα μς κνουν ,τι θλουν, κα
μν χης πλον κακν καρδα δι ατ. ς κουσεν δ λυμπιδα πο τς επεν Φλιππος
πς μεινεν θες μ ατν, λη γγαλασεν κα χρη. λλ Φλιππος ες λγες μρες
θλησε ν τν ξετξη πς συνβη ατ πθεσις, διατ τον ες μφιβολαν.
Περ τς μεταμορφσεως το κτεναβο
Κα καταλαμβνοντς το ατ κτεναβς εθς μεταμορφθη ες να ζον φοβερν – τ
κεφλι του σν ετο, τ πτερ του σν το βασιλσκου, ο πδες του σν το
λοντος κα ρ του σν του πρδου – κα φανερθη ες τν μσην πο κθονταν
Φλιππος μ λους του τος ρχοντας κα μ τν λυμπιδα κα φναξεν μεγλως. Κα
πγε κα γκαλασε τν λυμπιδα κα τν φλησεν. Κα σν τν ποφλησεν,
μεταμορφθη ες εδος γερακου κα πταξεν. δ Φλιππος κα ο περιεσττες
τρμαξαν π τν
humanistica2.indd 266 2011-02-20 02:47:48
PHYLLADA
am przecie, e nic nie ma ci krpowa i moesz robi, co uznasz za susz-
ne”. Kiedy Nektenabo uzyska tak swobod, zawsze by przy niej i
czyni, czego tylko zapragn. Po pewnym czasie Olimpiada staa si
brzemienna i zacza sysze w onie swoim dziecko. Wzywa Nektenabona i
zaczyna pa- ka, mówic: „Có poczn, jeli przybdzie mój m i ujrzy mnie
brzemien- n? Lkam si, aby mnie nie zabi”. Nektenabo za jej rzek:
„Pozostaw to mnie, a zajm si t spraw”.
Jak Nektenabo odprawi czary, a Filip mia sen
Nektenabo poszed, wzi ptaka zwanego sow i uy go w swoich czarach,
aby Filip ujrza we nie brzemienno Olimpiady. Widzi wic Filip we nie
boga Amona razem z Olimpiad, i [syszy] jak ten jej mówi: „Wkrótce
urodzisz chopca, który zapanuje nad caym wiatem”. Widzc to Filip
zadra, zbudzi si, wezwa maga, którego mia na subie, bardzo uczonego
i opowiedzia mu swój sen. Mag za odpowiedzia mu: „Sen, który miae,
jest prawdziwy, za tego, którego ujrzae w swoim domu, miej za
swojego boga, albowiem bogowie zaczli poda urody Olimpiady i
zapragnli spodzi z ni potomstwo. Gdy usysza to Filip, da si zwie
tym sowom. Natychmiast te wyjecha i uda si w drog do domu. Zasta
Olimpiad wielce zafrasowan, zacz j wic pociesza i powiedzia: „Skoro
bogowie zapragnli to zrobi, my có moglimy uczyni? Oni nami rzdz i
robi z nami to, czego tylko zapragn, nie miej zatem wicej zgryzoty
w sercu z tego powodu”. Gdy usyszaa Olimpiada, co powiedzia jej
Filip, mianowicie, e to bóg z ni by, nie posiadaa si z radoci i
szczcia. Jednak po upywie kilku dni Filip zapragn podda j próbie,
[by si dowiedzie], jak waciwie do tego doszo, sam mia bowiem
wtpliwoci.
O przemianach Nektenabona
Zdajc sobie z tego spraw, Nektenabo natychmiast przemieni si w
straszne zwierz – gow mia ora, skrzyda bazyliszka, apy lwa, wzrok
za leoparda – i ukaza si tak porodku sali, tam gdzie siedzia Filip
wraz z archontami oraz Olimpiad i zarycza potwornie. [Nastpnie]
podszed, obj Olimpiad i ucaowa j na poegnanie. A gdy to uczyni,
przemieni si w sokoa i odlecia. Filip natomiast i jego wita zadreli
ze strachu i jli wypytywa, co by to byo za zwierz. Olimpiada za
odpara i rzeka, e by to bóg Amon. A gdy usysza to Filip, niezwykle
si uradowa, e bdzie mia dziecko z aski bogów5.
5 W tym miejscu zarówno w Romansie Pseudo-Kallistenesa (I.11), jak
i w Rimadzie (207-222) znajduje si pominity w Filadzie epizod z
Filipem i wem, który zdech, pe- znc dookoa jaja. Królewski tumacz
znaków objani, e jest to wróba dla syna wad-
humanistica2.indd 267 2011-02-20 02:47:48
Phyllada
φβον τους κα ρωτοσαν τ ν τον κενο τ ζον. δ λυμπιδα ποκρθη κα επεν
τι ατς τον θες μμων. Κα ς κουσεν Φλιππος, χρη κατ πολλ, πο θλει ν
κμη παιδ μ τν χριν τν θεν.
Περ τς γεννσεως το λεξνδρου κα ναθροφς του
Jak Ateczycy wypdzili posaca Aleksandra6
[Aleksander] rozbi obóz nieopodal Aten, [po czym] rozkaza pewnemu
wielkiemu i zacnemu archontowi z Alamanii, zwanemu Arfadiosem, aby
si uda do Aten w charakterze posaca. Nie zna on jzyka greckiego na
tyle, by si porozumie, Ateczycy wic nie bez trudu wyszukali kogo,
kto im przetumaczy posanie. Arfadios zatem obwieszcza Ateczykom:
„Król Aleksander rozkazuje, abycie dali mu trybut oraz wojsko i
zoyli mu pokon w zamian za pokój. Jeli za rozkazu Aleksandra nie
spenicie, on cay wasz kraj zniszczy, a wszystkie wasze wojska
zostan cite mieczami Macedoczyków, na was za spadnie wina. (O
niewiedzo Ateczyków i za rado!). Kiedy archonci Aten usyszeli [te
sowa], odpowiedzieli ze miechem tak prostackimi i butnymi sowami, i
w taki sposób odezwali si do posaca, e ten, suchajc ich, sam si
zawstydzi: „Wracaj do Aleksandra i powiedz mu: Ateny mu si nie
kaniaj i nieche wie, e inni, i to zacniejsi od niego królowie,
przybywali do Aten, i im te si nie kaniay, albowiem w caym wiecie
lepszych filozofów i przedniejszych rycerzy si nie znajdzie.
Starczy mu, e rzdzi w Macedonii. A jeli mu si nie podoba, niech
sobie idzie z naszego kraju precz!”. I natychmiast zabili tumacza
na oczach posaca, aby kolejny ju nie przyszed, i wypdzili posaca [z
miasta].
Jak Aleksander rozgniewa si na Ateczyków
Posaniec przyby do Aleksandra i przekaza mu wszystkie sowa Ate-
czyków. A gdy usysza je Aleksander, rozgniewa si wielce. Rozkaza
wojsku si uzbroi i wyruszyli na wojn7. A Komanowie z Alamanii
zasypali
cy, który obejdzie wokó ca ziemi, nie zdy jednak powróci do
ojczyzny, zatrzyma go bowiem mier na obcej ziemi. 6 Tytu rozdziau
pochodzi ode mnie. Grecki tytu (Jak zdanie filozofa nie spodobao si
Ateczykom, a filozof pokoni si [Aleksandrowi]) odnosi si do
wczeniejszych wydarze opisanych w rozdziale, nieuwzgldnionych w
polskim przekadzie. 7 Opowie o wojnie Aleksandra z Atenami jest
apokryficzna (Nawotka 2004: 156). Epi- zod ten w ogóle nie pojawia
si w Rimadzie, w Romansie za Aleksander przesya Ate-
humanistica2.indd 269 2011-02-20 02:47:48
Πς θυμθη λξανδρος κατ τν θηναων
Κα λθεν ποκρισρης ες τν λξανδρον κα επε του λους τος λγους τν
θηναων. Κα ς κουσεν λξανδρος, θυμθη κατ πολλ. Κα ρισε ν ρματωθ τ
φουστον του, κα βγκαν ες πλεμον. Κα ες τσσαρα μρη το κστρου δωκαν
πλεμον. Κα ο Κομνοι τς λαμανας τξευαν μ σαγττες μσα ες τ κστρον σν
νφος μελισσν, σον δν δνονταν ο νθρωποι το κστρου ν δον ξω. Κα
βαρθησαν ν εναι ποκλεισμνοι κα νοξαντες τ κστρον ξβησαν ες
πλεμον.
Νκη τν θηναων
Κα σκτωσαν ο θηναοι π τος Κομνους δκα χιλιδες κα τρες π τος
Μακεδονους κα π τος θηναους σκοτθηκαν μνον δκα νδρες. Κι’ριξαν σταν
π τ κστρον κα ες λγον ν κασουν τν λξανδρον. Κα τοιατην νδραγαθαν
δειξαν ο θηναοι ες τν λξανδρον.
Διρθωσις κα συμβουλ λεξνδρου
Κα ταν φθασεν νκτα, πγεν λξανδρος ες τν τπον πο τον κονεμνος κα
βαλε τ φουστον του λγυρα κα ατς εσβη ες τν τνταν του κα ρισεν κα
λθαν ο μεγιστνοι κα συμβουλεθηκαν τ ν κμουν ες τος θηναους. Κα επεν
λξανδρος: ρχοντες εγενστατοι κα νδρειωμνοι, τ νομ μας εναι ες τν
κσμον λον θαυμαστν ς νδρειωμνον κα καλν, κα τρα καταντσαμεν κα
πσαμεν ες τ κστρον τν θηναων ποκτω κα νικθημεν κα τν τπον τους δν
τν πραμεν κα τρα τ ρζετε ν κμωμεν;
Κα ποκρθη φιλσοφος πο φυγεν π τν θνα, Διογνης, κα επεν: λξανδρε
βασιλε, ξευρε τι θνα δν παρνεται, τι εναι μσα λας πολς, ως δκα
χιλιδες νδρειωμνοι; μ κμε τποτας τχνην, μπως τος πλανσης ν ξβουν ξω
ες πλεμον, κα μες ν δσωμεν ες φυγν κα ατο θλουν μς διξει. Κα φο
ξεμακρνωμεν π τ κστρον, ττε ν γυρσωμεν πνω τους μ τ καλ τια κα
θλομεν σκοτσει κα ατος κα θλομεν πρει κα τ κστρον. Κα ς κουσεν
λξανδρος τν τοιατην τχνην, σπερ ο λληνες κποτες ες τν Τρωδα, σηκθη
εθς μ λα του τ φουστα κα φεγει. Κα φηκεν ες το στρατπεδν του γελδια
χλια κα πρβατα χιλιδες τσσαρες. Κα γραψεν πιστολν κα φηκεν κε ες τν
τνταν του, κα γραψεν οτως:
humanistica2.indd 270 2011-02-20 02:47:48
PHYLLADA
twierdz strzaami z uków [leccymi gsto] niczym rój pszczó, tak e
obrocy nie byli w stanie wyjrze poza [mury]. W kocu mieli ju do
tego, e pozostaj zamknici, otworzyli wic twierdz i ruszyli do
boju.
Zwycistwo Ateczyków
Ateczycy zabili dziesi tysicy Komanów i trzy tysice Macedoczyków, z
Ateczyków za mier ponioso zaledwie dziesiciu mczyzn. Zrzucili
bowiem ogie z twierdzy i niewiele zabrako, a signby on Aleksandra.
Takie mstwo pokazali Ateczycy przed Aleksandrem.
Przywrócenie adu i narada u Aleksandra
Gdy zapada noc, Aleksander uda si w miejsce, gdzie rozbito obóz,
rozstawi wojska dookoa, wszed do swojego namiotu i na jego rozkaz
zebrali si wielmoe i jli radzi, co uczyni z Ateczykami. Rzek wic
Aleksander: „Archonci najszlachetniejsi i najdzielniejsi, imi nasze
synie na caym wiecie jako dobre i mne, teraz za zaatakowalimy,
natarlimy na twierdz atesk, zostalimy jednak pokonani i nie
zdobylimy ich ziem. Có tedy nakazujecie czyni?
Odpowiedzia filozof, który uciek z Aten8, Diogenes, i rzek: „Królu
Aleksandrze, wiedz, e Aten nie da si zdoby szturmem, wewntrz bowiem
jest wielu ludzi, do dziesiciu tysicy dzielnych mów. Posu si jakim
podstpem, a moe uda ci si ich nakoni, eby wyszli w pole, a wtedy my
rzucimy si do ucieczki, oni za bd nas ciga. A gdy oddalimy si od
twierdzy, wówczas zawrócimy [i uderzymy] na nich na dobrych
rumakach, zabijemy ich i zdobdziemy twierdz. Ledwie usysza
Aleksander o tym podstpie, podobnym do tego, jakim niegdy posuyli
si Grecy pod Troj, powsta i od razu rusza ze wszystkimi swoimi
wojskami9. Pozostawi w obozie tysic krów i cztery tysice owiec.
Napisa te list i zostawi go w swoim namiocie, a byo w nim
napisane:
czykom list, w którym nie auje mieszkacom gorzkich sów (II.5), nie
decyduje si jed- nak na zbrojne wkroczenie do miasta. 8 We
wczeniejszym fragmencie Diogenes doradza Ateczykom, by poddali
miasto. Gdy ci nie usuchali jego rady, przestraszony filozof uciek
i doczy do wojsk Aleksandra. W Ro- mansie (II.3-4) dzielno
Aleksandra wród mieszkaców Aten wychwala mówca Demo- stenes. Jest
on postaci historyczn, w rzeczywistoci jednak syn z polityki
antymacedo- skiej i nawoywa Ateczyków do walk z Filipem II oraz
Aleksandrem (Nawotka 2010: 263). 9 Cho akurat ta opowie jest
apokryficzna, historyczny Aleksander rzeczywicie zaczyty- wa si
Homerem, marzy o dorównaniu mstwem Achillesowi lub Heraklesowi i
przy kadej nadarzajcej si okazji chtnie tworzy analogie midzy
swoimi podbojami a wyczynami antycz- nych herosów (Hughes 1984;
Nawotka 2004: 66, 71, 77, 158-159, 167-170, 278, 487,
492-493).
humanistica2.indd 271 2011-02-20 02:47:48
Phyllada
«ρχοντες θηναοι, γ μν ξεροντας τν δναμιν το δικο σας θεο, λθα
κατεπνω σας μ τσην δναμιν πο μ εδετε κα σες, κα θυμθη θες σας πλλων
κα δωκε σας δναμιν κα σκοτθη τ φουστον μου π σς. Κα δο πο ξεβανω π
τ κστρον σας κα π τν τπον σας κα πγω. Κα τ γελαδοπρβατα πο φησα, ν
τ θυσισετε ες τν θεν σας τν πλλωνα δι ν μ συμπαθση». Κα οτως ξβη π
τ κστρον μλλια δδεκα κα κρβη ες ναν λγγον. Κα ο θηναοι ξβηκαν π τ
κστρον κα πγαν ες τν τπον που τον κονεμνος κα ο τντες το λεξνδρου.
Ηραν τν πιστολν κα νγνωσν την κα επαν: π τν φβον του υς το Φιλππου
φυγεν. Κα ξβηκαν μικρο κα μεγλοι, σοι κα ν σαν, κα ρχισαν ν δικουν
κατπι. Κα νας ρχων νματι Τιρμαχος εδεν νειρον και λθεν πρς τος
ρχοντας κα λγει: νδρες θηναοι κα αθεντδες, σταθτε κα μ δικετε τν
λξανδρον, τι τοτην τν νκτα εδα νειρον βαρ. Εδα τι το πλλωνος νας το
θεο πεσε κα το κστρου ο πργοι χλασαν κα ο πρτες ο μαρμαρνιες πεσαν
κα λξανδρος εσεβη καβαλλρης κα περιπτει ες τς ρογας κα τ κστρον
γμισε σιτρι δασ, ριμον κα γουρον, κα ο στρατιται το λεξνδρου τ
θριζαν. Ατ τ νειρον εδεν Τιρμαχος κα τ επεν, κα ατο δν τν κουσαν ν
σταθον, μ πγαν κατπι το λεξνδρου δικοντες. Κα λξανδρος τος καρτρει
ες τν λγγον τς Κασταλας κα διρθωσε τ φουστα του ες τρα μερτικ, τ
κθε να κατ τν τξιν του. Κα ες τν κμπον τς Βοταλας σωσαν τν
λξανδρον.
Κα παρευθς ρισεν λξανδρος κα κτπησαν τ ργανα κα τς τρουμπτες. Κα
ξβησαν τ φουστα π τν λγγον πο σαν κρυμμνα. Κα εδασιν ο θναοι τ
φουστα το λεξνδρου κα τρομαξαν κα επαν: Τ πθαμεν! Σμερον οδ νας
θλει γλυτσει. Κα μ φβον μγαν βγκαν ες τν πλεμον.
Νκη λεξνδρου
κτπησε πραυτα λξανδρος τ πρτον κα τζκισε τος θηναους. Κα κοπταν κα
σφαζαν σν καλο γεωργο ες χωρφι δασ. Κα λλοι φευγαν κα σμιγαν μ τ
φουστα το λεξνδρου κα σβαιναν ες τ κστρον τς θνας. δς θλψις κα
θρνος μγας πο γνη ες τν θνα τν μραν κενην! Α γυνακες ξβαινουν ν
συναπαντσουν τος νδρες τους κα σκοτνονταν κα ατς. Κα τρεχαν ο
αματοχυσες ες τς ρογες σν ποτμι κα α φωνα τν νδρν κα τν γυναικν
νβαιναν ως ες τν ορανν.
humanistica2.indd 272 2011-02-20 02:47:49
PHYLLADA
„Archonci Ateczycy, nie znajc potgi waszego boga, wyruszyem
przeciwko wam z siami, które widzielicie, wasz bóg Apollon
rozgniewa si jednak, da wam si i [sprawi, e] powybijalicie moje
oddziay. Odstpuj oto od waszej twierdzy i z waszego kraju i
odchodz. A trzod, któr wam pozostawiem, zócie w ofierze waszemu
bogu Apollonowi, abym zdoby jego przychylno”. I tak oto oddali si
od twierdzy na dwanacie mil i skry si w zarolach. Ateczycy za
wyszli z twierdzy, udali si na miejsce gdzie by rozbity obóz i
gdzie [znajdoway si] namioty Aleksandra. Odnaleli list, odczytali
go i rzekli: „Syn Filipa uciek ze strachu”. Wyszli mali i duzi,
wszyscy jacy byli, i ruszyli w pocig. A jeden z archontów o imieniu
Tiromachos mia sen, podszed wic do pozostaych archontów i mówi:
„Mowie, Ateczycy i panowie, zatrzymajcie si i nie cigajcie
Aleksandra, albowiem tej nocy miaem straszny sen. Widziaem, e
witynia boga Apollona zamienia si w gruzy, runy wiee twierdzy i
legy marmurowe wrota. Aleksander wjecha na koniu i objeda ulice,
twierdza za wypenia si pszenic gst, dojrza i mod, a onierze
Aleksandra j li”. Taki sen mia Tiromachos, i opowiedzia o nim, oni
jednak go nie usuchali, by si zatrzyma i ruszyli dalej w pocig za
Aleksandrem. Aleksander za czeka na nich w zarolach Kastalii i
podzieli swoje wojska na trzy oddziay, kady w szyku bojowym. I
dogonili Aleksandra na równinie Wotalii.
I natychmiast Aleksander wyda rozkaz, rozleg si [dwik] instrumentów
oraz trb. A wojska wyszy z zaroli, gdzie byy ukryte. Zobaczyli
Ateczycy wojska Aleksandra, zadreli i rzekli: „Có za nieszczcie nam
si przy- darzyo! Dzi ani jeden sporód nas nie ocaleje”. I z wielkim
strachem stanli do walki.
Zwycistwo Aleksandra
Natychmiast Aleksander uderzy pierwszy i rozbi Ateczyków. [onierze
Aleksandra] cili ich i wyrzynali niczym gorliwi rolnicy gste any na
polu10. Inni za uciekali i mieszali si z wojskami Aleksandra, a
weszli do twierdzy ateskiej. Spójrz tylko, jaki smutek i jak wielki
al zapanoway tego dnia w Atenach! Kobiety wychodziy na spotkanie
swoim mom i one take giny. Krew za laa si po ulicach jak rzeka, a
krzyki mczyzn i kobiet wznosiy si a do niebios.
10 W Grecji z wydania Filady, które ukazao si w 1832 roku, czyli w
pierwszych latach greckiej pastwowoci, zdecydowano si usun fragment
o zdobyciu Aten i krwawej rze- zi mieszkaców miasta (Βελουδς 1989:
31-32).
humanistica2.indd 273 2011-02-20 02:47:49
Phyllada
Πς παρακλει λξανδρος τ φουστα ν μν κπτουν τος νθρπους
Tedy Aleksander przyby do kraju ydowskiego, do granicy szlachetnej
Jerozolimy. W owym za czasie w Jerozolimie wadc i arcykapanem by
prorok Jeremiasz.
A Aleksander napisa list i wysa go do Jerozolimy. I napisa
tak:
List Aleksandra do Jerozolimy14
Aleksander, król królów z aski Najwyszego, do znajdujcych si w Je-
rozolimie, którzy wyznajecie jedynego Boga nieba i ziemi,
wszechmogcego
11 Przez lata na temat Bucefaa, konia Aleksandra, kryo wiele mniej
lub bardziej praw- dziwych legend, m. in. uwaano, e ko ba si
wasnego cienia lub ywi si ludzkim misem. Równie w Filadzie zwierz,
na którego udzie znajdowao si pitno w ksztacie gowy wou (21), miao
wiele nadprzyrodzonych cech. Przyprowadzony na chwil przed mierci
Aleksandra do oa konajcego wadcy Bucefa najpierw paka jak czowiek,
a nastpnie miertelnie stratowa (287-289) niejakiego Wrunusisa,
truciciela Aleksandra. 12 Jest to pierwszy fragment w
schrystianizowanej Filadzie, zamieszczony jeszcze przed opisem
wizyty Aleksandra w Jerozolimie, w którym uwidacznia si krytyczny
stosunek wadcy do kultury antycznej, a zwaszcza do kultu bogów
olimpijskich. 13 Tytu rozdziau pochodzi ode mnie. Grecki tytu (Jak
Dariusz zgromadzi swoje wojska) odnosi si do wczeniejszych wydarze
opisanych w rozdziale, nieuwzgldnionych w pol- skim przekadzie.
Wizyta Aleksandra w Jerozolimie jest niemal na pewno fikcyjna
(Stone- man 2007: 49), schrystianizowane aleksandreidy zaczerpny
ten element z bizantyskiej kroniki Jerzego Hamartolosa. 14 Zarówno
w Romansie Pseudo-Kallistenesa, jak i póniejszych aleksandreidach
listy byy najczstszym sposobem komunikowania si Aleksandra z obcymi
wadcami i ludami.
humanistica2.indd 275 2011-02-20 02:47:49
Phyllada
προσκνησαν κα γραψαν κα ατο πιστολν πρς τν λξναδρον. Και γραψεν
οτως:
πιστολ τν εροσολυμιτν πρς τν λξανδρον
«λξναδρε βασιλε, τν πιστολν σου δεχθκαμεν κα προσκυνσαμν σε. ξευρε
κα ς εναι γνωστν ες τν βασιλεαν σου τι μες εμεσθεν προσκυνητα κα
λατρευατα το Θεο Σαβαθ, ποος μς βγαλε π τν σκλαβαν τς Αγπτου. Κα τν
ρυθρν Θλασσαν περσαμεν κα λθαμεν κα κατοικσαμεν δ. Κα τρα δι τς
μαρτες μας μς βαλε ες τς χερας το Δαρεου. Κα ν παραδοθμεν χωρς τ
θλημ του, ρχεται κα αχμαλωτζει μας παντελς. μ σρε μπρς ες τν Δρειον
κα ν ατν νικσης, μες εμεσθεν δολοι σου κα λα σβα ες τν ερου