1

THE e-NONGQAI

Un-official Police Gazette for VETERANS of the former

South African Police Force and for those interested in the history

of our Police, Defence and South Africa’s National Security

April 2012; Vol 3 no 5.1 – Special Edition

DIE e-NONGQAI

Nie-amptelike polisiekoerant vir VETERANE van die ou Suid-Afrikaanse Polisiemag en

vir diegene wat belangstel in die geskiedenis van ons polisie, weermag en nasionale

veiligheid

April 2012; Vol 3 Nr 5.1 – Spesiale Uitgawe

2

Contents / Inhoud

1. WELCOME / WELKOM .................................................................................................................. 4

1.2 Voorblad / Front Page ................................................................................................................... 4

1.3 Redaksioneel oor ‘n koppie koffie – Hennie Heymans ................................................................ 5

Operasie Blouwildebees: Ons mense het altyd voor geloop – genl. Jannie Geldenhuys .................... 7

Drie besondere boeke deur Jannie Geldenhuys .................................................................................. 9

- Die Weermag se Eeu van diens op 1 April 2012 ............................................................................ 11

- ‘n Eeu van nasionale polisie in Suid-Afrika op 1 April 2013 ......................................................... 13

Bloemfontein: Vrouemonument ........................................................................................................... 14

Durban: Louis Botha ......................................................................................................................... 15

Franschhoek 1841 ............................................................................................................................. 16

Franschhoek – Paarl .............................................................................................................................. 18

Groenpunt ......................................................................................................................................... 19

Heldeakker, Kerkstraat (Wes) ........................................................................................................... 20

- Jopie Fourie: “Getrou tot die Dood – Geoffer vir Volk en Vaderland ........................................... 20

- Sy Hoog Ed president SJP Kruger se graf ...................................................................................... 21

- Corpl Joseph C Douglas, SA Constabulary and Transvaal Police ................................................. 21

- Getrouw tot den Dood toe – Desire de Villiers .............................................................................. 22

- Voorbeelde van Grafskending / Examples desecration of Police Graves ....................................... 23

Anglo Boer War: Imperial Military Railways Bridge: Olifantspruit Irene ...................................... 23

Irene Konsentrasie Kamp 6-6-2004 .................................................................................................. 25

The Jameson Raid ............................................................................................................................. 27

- The Raiders all of them Mr Rhodes’ policemen ............................................................................. 28

The Transvaal Boers ......................................................................................................................... 29

The Graves of the Troopers .............................................................................................................. 29

Klapperkop, Fort – SAW Gedenkteken / SADF Memorial .............................................................. 31

3

Kleinfontein, Rayton ......................................................................................................................... 33

Ladybrand ............................................................................................................................................. 35

Moorddraai – Van Reenen .................................................................................................................... 37

Ossewabrandwag grafte: Verwoerdburg nou Centurion ....................................................................... 41

Paardekraal ........................................................................................................................................ 44

Pretoria .............................................................................................................................................. 46

- Meintjeskop .................................................................................................................................... 47

Recce’ Museum, Zwartkop ................................................................................................................... 52

Rhodesiese Monument te Waterval: Anglo Boere-oorlog ................................................................ 63

SA Lugmaggedenkteken – SAAF Memorial .................................................................................... 65

Sannaspos .......................................................................................................................................... 73

Skansdam – Walkerville ....................................................................................................................... 76

Smuts-beeld Kaapstad ........................................................................................................................... 77

Utrecht .............................................................................................................................................. 78

Vryheid ................................................................................................................................................. 82

Vryheid begraafplaas: Natal Border Police .......................................................................................... 84

Voortrekkerhoogte (nou Thaba Tswane) .............................................................................................. 85

Waterfront, Kaapstad ............................................................................................................................ 92

Weskus: Gedenkteken ter ere van Vasco da Gama ............................................................................... 95

Winburg Voortrekker Museum ......................................................................................................... 99

20. INDEMITY / VRYWARING ....................................................................................................... 102

21. NEXT EDITION / VOLGENDE UITGAWE .............................................................................. 102

22. CONCLUSION / SLOT ................................................................................................................ 102

Redakteur / Editor Hennie Heymans

Tegnies / Technical Bruce Jones

Beskermheer / Patron Genl/Gen Johan van der Merwe

4

1. WELCOME / WELKOM

Ander maal my eer en voorreg om u hier hartlik welkom te heet. Hierdie uitgawe word

opgedra aan genl Jannie Geldenhuys, ‘n voormalige hoof van die Suid-Afrikaanse

Weermag en skrywer van verskeie boeke. Genl Jannie is ‘n Vrystater daar van Bethlehem se

wêreld, hy was op skool saam met Tom van Vollenhoven waar hulle saam vir die eerste

span uitgedraf het. Genl Jannie was baie lank in Angola en in SWA gestasioneer waar hy

verskeie top poste beklee het.

Once again our honour and privilege to bid you welcome to this issue focussing on our

monuments, memorials and heroes. This special issue is dedicated to Gen Janie Geldenhuys

the author of a few books. Enjoy and remember vote on ISSUU whether you like the edition

or not.

1.2 Voorblad / Front Page

Jannie Geldenhuys

Generaal Jannie Geldenhuys

afgeneem te Fort Klapperkop

toe hy elke naam op die

gedenkmuur nagegaan het. Hy

was besig om die feite vir een

van sy boeke te kontroleur. Sy eie seun se naam

verskyn ook daar.

Jannie Geldenhuys

General Jannie Geldenhuys, a former chief of the

SADF pictured at Fort Klapperkop in Pretoria. He

was checking certain facts for one of his books.

His own son was also a casualty of the war.

5

1.3 Redaksioneel oor ‘n koppie koffie – Hennie Heymans

Oor die afgelope paar jaar het was ek

besonder bevoorreg om talle indiepte

gesprekke met genl. Jannie Geldenhuys1

te voer. Die oop en eerlike gesprekke het

my insig verbreed en my siening oor die

rol van die weermag verbreed.

Wanneer dit kom by argumente of

debatvoering, is die generaal ‘n gedugte

opponent! Mens moet onthou, hy was al

betrokke by debatvoering met mense

soos Chester Crocker, die Kubane en die

Russe. Van een feit kan ek egter getuig:

Die generaal kan ook luister ...

Die generaal is ‘n uiters intelligente

offisier met nuwe en vars beskouings oor

die oorlog in Angola tydens die Koue-

oorlogera, die teeninsurgensie – en

konvensionele stryd op ons grense en die rol van die gewone soldaat in die konflikte. Vir

hom is die gewone soldaat, die troep wat sy werk gedoen het, die held in die verhaal!

Ons eerste gesprek was ‘n indiepte en kaalkop gesprekoor Koevoet.

Van my vriende wat wyd gelees het, het my vertel dat ons die slag van ‘Cuito

Cuanavale’verloor het. Die konvensionele stryd in Angola is egter nie my navorsingsterrein

nie. As trotse Suid-Afrikaner het ek egter die generaal daaroor gaan sien. Ons het toe oor

sogenaamde slag ‘Cuito Cuanavale’ gepraat – daar was nooit ‘n geveg by Cuito Cuanavale

nie.

Mnr A.P. Stemmet, adjunkhoof van die SSVR, was as soldaat ook in Angola betrokke, hy het

alles beaam wat generaal Geldenhuys aan my vertel het.

Dit is my afleiding dat, toe die onderhandelinge tussen Suid-Afrika, Angola, Kuba en die

ander groot moondhede plaasgevind het, wou Suid-Afrika nie sy opponente verneder om

1 Foto verskaf deur Craig vd Westhuizen:

http://www.facebook.com/photo.php?fbid=1461061853555&set=o.202147983990&type=3&theater

6

alle wenpunte op die slagvelde van Angola aan die groot klok te hang nie. Sulke optrede

kon die onderhandelinge skipbreuk laat lei. Die diplomate het oorgeneem waar die soldaat

opgehou het.

Hierna het ons vyande en opponente skaamteloos met ‘n propaganda veldtog teen die

weermag begin. Oningeligte persone glo graag hierdie propaganda!

Dit moet ook in ag geneem word wanneer jy goed is, word daar ook met ‘n politieke oorlog

teen jou begin met die opset om jou af te takel en onder verdenking te bring. Ongelukkig het

ons ook naïewe beriggewers, of beriggewers en historici met bybedoelings.

Partykeer het ons gesprekke gevoer oor die verskeie oorloë waarin Suid-Afrika betrokke

was. Die eerlike gesprekke oor die ‘Rooi-Lussie’-tydvak word waardeer. Beide ons vaders

het in die depressie- en droogte periode ‘rooi lussies’ gedra. Miskien het die tyd aangebreek

dat ons, ons helde - met inbegrip van lede van die polisie wat geveg het - moet eer vir hul

eervolle optrede?

Genl. Jannie Geldenhuys het een dag drie ure afgestaan om met my te praat oor die rol van

die polisie en wat ons oor die Suid-Afrikaanse Polisie se geskiedenis gaan doen?

Ons nasionale veiligheidsgeskiedenis lê hom na aan die hart. By ‘n paar geleenthede was ek

bloot toeskouer; vlieg teen die muur, toe hy byvoorbeeld met ‘n doktorale student van

Cambridge, met ‘n Swapo-lid of met ‘n student in strategie en militêre geskiedenis, gesels

het. Die generaal het ook ‘n lesing by die Boksburgse Historiese Vereniging aangebied. Die

mense het behoorlik aan sy lippe gehang. Genl. Jannie sê egter hy word nou oud en is van

voornemens om sy openbare optrede af te skaal.

Hy het ‘n geweldige sin vir humor. “Jy moet nooit, nooit ‘n troep onderskat nie!”, sê hy. Die

sersant se vir die troep:

“Sien jy daardie boom!”

“Is jy al terug?”

“Wil ‘sant hê ek moet wèèr gaan?”, vra die spitsvondige troep.

Hy is bekommerd dat ons geskiedenis verlore gaan. Die gevolg van die generaal se

gesprekke is die eNONGQAI wat tot stand gekom het. Dit dien as medium waar

geskiedkundige foto’s en berigte vir die nageslag gepubliseer en behou kan word.

Die generaal se skoonvader is ds. Harpir Martins. Hy was die eerste kapelaan van

die polisie. Die generaal is deur die polisie met ‘n SOE vereer.

7

Die generaal het heelwat boeke geskryf. Ek is die trotse besitter van twee van sy

manuskripte!

Die generaal het woord by die daad gevoeg en op redelike bejaarde ouderdom drie

besondere boeke die lig laat sien.

Operasie Blouwildebees: Ons mense het altyd voor geloop – genl. Jannie

Geldenhuys

Operasie Blouwildebees is simbolies van die begin van 'n besondere episode in die Koue

Oorlog van die vorige eeu. Die Suid Afrikaanse teenrewolusionêre bosoorlog oor Namibië.

Hierdie era in ons geskiedenis is van stapel gestuur met 'n gekombineerde weermag en

polisie offensiewe operasie by Ongulumbashe op 26 Augustus 1966. Hierdie oorlog het weer

geëindig met 'n teenoffensief deur die polisie ondersteun deur die weermag.

'n Revolusionêre oorlog is 'n politieke oorlog. As daar politieke helde was, dan was hulle

John Vorster (minister van polisie, en latere eerste minister), P.W. Botha (minister van

verdediging en latere staatspresident), Dirk Mudge (leier van die DTA party in Suidwes-

Afrika/ Namibië) en Ronald Reagan (voormalige president van die VSA).

Mudge het geweet die tyd vir onafhanklikheid was nog nie ryp. Soos gekenmerk in daardie

eerste dae van 'n revolusionêre fase van geweld en politieke moord. Soos die moord op

hoofminister Elifas. Die teleurstellings met die verloop van Afrika state wat na 1960 vinnig

die een na die ander onafhanklikheid gekry het, het ook nie veel entoesiasme ontlok nie.

Baie oningeligtes en wensdenkers het egter geglo, of heimlik gewens, dat revolusionêre

geweld sou seëvier.

Dit het nie.

Vorster het die nuwe politieke rigting van stapel gestuur met die beleid van ‘Suidwesters

moet self besluit’. Dirk Mudge het die stang gebyt. Die westerse groot moondhede het 'n VN

veiligheidsraadraad resolusie (resolusie 435) bewerkstellig wat Suidwes Afrika/Namibië se

onafhanklikheid sou bewerkstellig.

Dit het nie.

P. W. Botha het die resolusie eerbiedig, maar hy wou nie toestemming vir die

implementering daarvan gee nie: Die resolusie het die onttrekking van alle Suid-Afrikaanse

magte uit Namibië vereis. Daar was egter geen ooreenstemmende bepaling oor die

onttrekking van die meer as tweemaal soveel Kubaanse troepe uit Angola nie. Dit sou die

magsbalans versteur en groot gevaar inhou. In daardie Koue-Oorlogdae was Kuba dwarsoor

oor die wêreld as proksie-troepe ontplooi. (Totdat die Sowjet Unie se geld opgeraak het.)

8

Tien jaar daarna het Reagan die dooiepunt verbreek. Sy amptenare, George Schultz en

Chester Crocker, het 'n VN-gesanksiede vredeskikking en staakvuurooreenkoms

bewerkstellig. Die onttrekking van Kubaanse troepe was hierby ingesluit. Dit was die

voorloper tot onafhanklikheid. Die implementering sou op 1 April 1989 geskied.

Van 1April 1989: Drama, verraad, teleurstelling en woede!

Op daardie dag steek 1 600 gewapende revolusionêres (wat nie daar mag gewees het nie) al

skietende die grens oor!

Konsternasie - nadat 99.9% van die Suid-Afrikaanse Weermag reeds onttrek het - die

vredesverdrag in flarde! Die Suid-Afrikaanse Polisie, gesteun deur daardie, 1 % van die

oorgeblewe weermagselemente, het binne die ‘nine days of war’ die situasie gered. 'n Mens

kan jou maar indink wat sou gebeur het as daar nog Kubane beskikbaar was wat, met hul

kenmerkende styl van daardie tyd, betrokke kon raak het.

Gedurende die jare sewentigs en tagtigs, moes ek tot vervelens toe hoor hoe 'n land wat

bedreig word deur 'n revolusionêre mag, gesteun deur die Sowjet Unie en met die aktiewe

deelname van die Kubane, nie 'n kans het nie! In hierdie geval het sake anders verloop. Die

Kubane, of wie ook al, het nie deur die strate van Windhoek of Pretoria gemarsjeer nie!

Inteendeel, Berlyn se muur het gekraak en neergestort

Ons suksesse, soos die by Ongulumbashe, kan tot 'n groot mate toegeskryf word daaraan

dat ons nooit teruggesit of gewag het nie. Ons het die inisiatief geneem. Ons het altyd die

stryd na die revolusionêres geneem, soos met Ongulumbashe.

Daarom is min, of geen tekens, van oorlogsverwoesting in Namibië of Suid Afrika te sien

nie.

Dit was die moeite WERD!

En, niemand het verniet gesterf nie!

Drie besondere boeke deur Jannie Geldenhuys

Beeld – 26 Nov 2007

deur Jannie Geldenhuys

9

10

Bo: Hierdie is ‘n ernstige werk met skreesnaaks

oomblikke!

11

- Die Weermag se Eeu van diens op 1 April 2012

12

SAW / SADF

Hierbo verskyn die “ou” SAW se kenteken en die SAW se vlag.

Hierbo verskyn die verskillende kentekens van die SAW se verskillende weermagsdele,

onderskeidelik die leer, lugmag, vloot en geneeskundige dienste.

13

Ons bring hulde aan alle lede van die SAW wat opgeoffer het wat Suid-Afrika gevra het.

Ons sal altyd die wat ons vooruit gegaan het, onthou. Ons eer ons Veterane.

- ‘n Eeu van nasionale polisie in Suid-Afrika op 1 April 2013

Hierdie spesiale uitgawe word aan die SAW ons helde en ons nasionale gedenkwaardighede

gewei. This special issue is dedicated to the SADF, our heroes and places of national interest.

14

Bloemfontein: Vrouemonument

“Afskeid 11-10-1899” Foto: Willie du Plessis

15

Durban: Louis Botha

Generaal Louis Botha, ’n Nataller en Boere generaal. Hy het die eerste eerste minister van

die Unie van Suid-Afrika geword. Die gewese Louis Bothalughawe was na hom vernoem.

Die beeld staan in die tuin voor die tegniese kollege. Die Natal Tegniese Kollege het

gedurende 1907 tot standgekom deur die toewyding van Dr SG Campbell. Hy is dioe Oupa

van die groot Suid-Afikaanse Engelse digter, Roy Campbell.

16

Franschhoek 1841

17

18

Franschhoek – Paarl

Alex Faria in our picture. This monument is between Paarl and Franschhoek - HBH

AMDC (?)

In memory of the men from this valley who gave their lives in the Great War 1914 – 1919.

RIP.

19

Groenpunt

20

Heldeakker, Kerkstraat (Wes)

- Jopie Fourie: “Getrou tot die Dood – Geoffer vir Volk en Vaderland

For King and Empire

The cost of 50 headstones

on the graves of the men of the

Transvaal Constabulary,

Regular & Volunteer Regiments

has been defrayed by a gift from

the officers of the Provisional

Constabulary

This gift was sent in Nov 1912

By

Major Peters

Late Commissioner of Police,

Pretoria

To the

Pretoria Branch

Guild of Loyal Women

21

- Sy Hoog Ed president SJP Kruger se graf

- Corpl Joseph C Douglas, SA Constabulary and Transvaal Police

22

- Getrouw tot den Dood toe – Desire de Villiers

23

- Voorbeelde van Grafskending / Examples desecration of Police Graves

Anglo Boer War: Imperial Military Railways Bridge: Olifantspruit Irene

24

In both pictures retired Head Constable Claude Balfour Sterley

25

IMR lokomtief by Fort Klapperkop - HBH

Irene Konsentrasie Kamp 6-6-2004

Richard Searle plant a boom ter herinnering aan die Vroue en Kinders wat in die Kampe

gesterf het

26

Richard Searle plant sy boom – ook in die foto die legendariese Oom Claude Sterley

27

Is daar nog trane?

The Jameson Raid

The Jameson Raid (29 December 1895 – 2 January 1896) was a botched raid on Paul

Kruger's Transvaal Republic carried out by a British colonial statesman Leander

Starr Jameson and his Rhodesian and Bechuanaland policemen over the New Year

weekend of 1895–96. It was intended to trigger an uprising by the primarily British

expatriate workers (known as Uitlanders) in the Transvaal but failed to do so. The

workers were called the Johannesburg conspirators. They were expected to recruit

an army and prepare for an insurrection. The raid was ineffective and no uprising

took place, but it was an inciting factor in the Second Boer War and the Second

Matabele War.2

2 http://en.wikipedia.org/wiki/Jameson_Raid

28

- The Raiders all of them Mr Rhodes’ policemen

29

The Transvaal Boers

The Graves of the Troopers

Between

Randfontein and Millsite:

Graves of

Troopers Beatty-Powell and Davies

30

Sers-maj Martin Rautenbach

31

Klapperkop, Fort – SAW Gedenkteken / SADF Memorial

32

A few names.

33

Kleinfontein, Rayton

Renosterkop - Kleinfontein

34

For King & Empire

Op Kleinfontein wapper die ZAR se Vierkleur trots!

35

Ladybrand

36

37

Moorddraai – Van Reenen

38

39

40

41

Ossewabrandwag grafte: Verwoerdburg nou Centurion

42

43

Bronsplaat gesteel

Graf verniel ...

Mev EG Jansen se graf

44

Paardekraal

45

46

Pretoria

47

- Meintjeskop

Die Duitse skip, Koningsberg se kanonne by die Uniegebou.

48

Memorial in front of the Union Buildings

49

50

“Oom Paul”

Andries Pretorius

51

Pres WA Pretorius

52

Recce’ Museum, Zwartkop

53

54

55

56

57

58

Besoekersboek / Visitorsbook

59

Paul Els oud-Recce in sy element!

60

61

62

63

Rhodesiese Monument te Waterval: Anglo Boere-oorlog

64

BO: Maak gereed om na in skroot verander te word - HBH

65

SA Lugmaggedenkteken – SAAF Memorial

66

67

Vinniger as Arende was hulle, Sterker as Leeus ...

Verskeie lugmag kentekens oor die jare

68

69

70

71

72

73

Sannaspos

74

75

Na 100 jaar is genl De Wet se aanval op Sannaspos nog duidelik sigbaar - HBH

76

Skansdam – Walkerville

77

Smuts-beeld Kaapstad

78

Utrecht

79

80

81

Filler: SADF duty during unrest situations.

82

Vryheid

83

84

Vryheid begraafplaas: Natal Border Police

85

Voortrekkerhoogte (nou Thaba Tswane)

86

87

88

89

90

91

92

Waterfront, Kaapstad

Lizette en Alex Faria

93

94

Filler: WW2 photogrpah of Bardia

95

Weskus: Gedenkteken ter ere van Vasco da Gama

96

97

98

Filler: Afrika Corps (German) North Africa

99

Winburg Voortrekker Museum

100

1988

Willie du Plessis

101

’n Nuwe vorm van Moderne Kuns.

102

Spreiligte is gesteel!

20. INDEMITY / VRYWARING

Die e-Nongqai bevat die uiteenlopende en diverse persoonlike menings van verskillende

korrespondente en die opsteller van e-Nongqai kan nie vir enige deel van die inhoud

daarvan in sy persoonlike hoedanigheid verantwoordelik gehou word nie.

The e-Nongqai contains various and sundry personal opinions of different correspondents

and the compiler of e-Nongqai cannot be held responsible for any of their comments.

21. NEXT EDITION / VOLGENDE UITGAWE

Some time, Deo Volenti, during May 2012.

22. CONCLUSION / SLOT

Kontak besonderhede: “Hennie Heymans” <heymanshb@ gmail.com>

Sirkulasie: "Dana Kruger" <danakruger@yahoo.com>

Greetings - Groete

Salute! Saluut!

Hennie Heymans © 2012