61
Tasdawit n Abderraman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt tamutlayt Asentel Aserwes n umawal n uzeṭṭa tamsislit- amawal deg temnaḍin: Ihelfen "Tamanrast"akked Weqqas "Bgayet" Sɣur : Slmendad n mass: Bourif Sania Hamek Brahim Aseggas asdawan 2015-2016

Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

  • Upload
    others

  • View
    8

  • Download
    2

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet

Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin

Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt

Tazrawt n Master

Taɣult :Tarakalt tamutlayt

Asentel

Aserwes n umawal n uzeṭṭa tamsislit- amawal deg

temnaḍin: Ihelfen "Tamanrast"akked Weqqas "Bgayet"

Sɣur : Slmendad n mass:

Bourif Sania Hamek Brahim

Aseggas asdawan

2015-2016

Page 2: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

2

Deg tazwara ad buddeɣ leqdic-a i :

Baba d yemma ɛzizen fell-i iwumi sarameɣ teɣzi n leɛmer;

Jeddi Belkasem d jeddi Houcine fell-asen yeɛfu Rebbi;

Nana Aicha d nana Mbarka ad-tent-yeḥrez Rebbi;

Wayetma Allou, Houhou, Aissa akked ultma Salima d urgaz-is

Madjid;

Ɛmumi:Sliman d farid akked twaculin-nsen.

Xwali Amer d Azziz d xalti Samira akked Mimou ɛzizen fell-i;

Kaci Soufiane d Nacir;

Pouspous, Assia; Misou i yeɛzizen fell-i;

Wid i yi-ḥemmlen merra anda ma llan d wid i ḥemmleɣ yal yiwen s

yisem-is.

Sania

Page 3: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

3

Deg tazwara ad nini tanemmirt tameqqrant i Mass HAMEK BRAHIM i d-

yellan s lmendad n tezrawt-a segmi tebda almi tekfa.

Tanemmirt war tilisa i wid i aɣ-d-yefkan afus n tallelt xersum i Bourif

Toufik.

Tanemmirt i Ghouzlan Fatma akked yimsulγa-nneɣ.

Tanemmirt i yinelmaden d yiselmaden n tesga n tmaziɣt.

Tanemmirt i wid iqedcen ɣef tutlayt n tmaziɣt ama s tira neɣ s yiles.

SANIA

Page 4: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

4

Isegzal

Sb : asebter

Atg : ar taggara

Cm : cuntimetr

Km: kilumetr

Md: amedya

G.T: gar tamawt

Ml: amalay

Sf: asuf

Sg: asget

Nt: unti

Page 5: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

5

Aγawas

Tazwert tamatut ................................................................................................. 7

I. Aḥric n tesnarrayt

1. Asissen n usentel ................................................................................... 10

2. Iswi n usentel......................................................................................... 10

3. Timental n ufran nusentel...................................................................... 10

4. Asissen n wammud ............................................................................... 10

5. Tarrayt n ugmar n wammud.................................................................. 10

6. Asissen n temnaḍin .............................................................................. 11

7. Uguren id- nemlal ................................................................................. 11

8. Asissen n yimsulɣa ................................................................................ 11

II. Aḥric n teẓri

1. Tasnalγa ............................................................................................... 14

1.1. Tabadut n yisem....................................................................... 14

1.2. Isem amaẓlay ........................................................................... 14

1.3. Isem amsiher ............................................................................ 14

1.4. Ticraḍ tigejdanin n yisem ......................................................... 15

1.4.1. Tawsit.......................................................................... 15

1.4.2. Amḍan ......................................................................... 16

1.4.3. Addad.......................................................................... 17

2. Tasnamka ............................................................................................ 19

2.1. Agetnamek ............................................................................... 19

2.2. Aynamek ................................................................................. 19

2.3. Iswi n tesnamka........................................................................ 19

2.4. Ireṭṭalen ................................................................................... 20

2.5. Lesnaf n yireṭṭalen .................................................................... 21

Page 6: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

6

2.5.1 Areṭṭal agensan ............................................................ 21

2.5.2. Areṭṭal uffiɣ ................................................................. 21

III. Aḥric n tesleḍt

1.Tasleḍt tamsislant................................................................................. 24

2.Tasleḍt tasnalɣant ................................................................................ 33

Taggrayt tamatut............................................................................................... 46

Umuɣ n yidlisen ................................................................................................ 49

Ammud ............................................................................................................... 53

Amawal .............................................................................................................. 61

Page 7: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

7

Page 8: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

8

Tazwert TamatutTutlayt n tmaziɣt tedder s timawit, wa yeǧǧa-tt-id iwa, wa yettales-itt-id i

wayed armi i d-yewweḍ wass-a anida teffeɣ-d seg timawit ɣer tira tuɣal tesɛa

amkan-is am tutlayin-nniḍen yellan deg umaḍal. Tella ilugan-is, imawalen-is am

tutlayin-nniḍen akked yimeɣriyen-is. Tutlayt n tmaziɣt d tin i ittmeslayen

imezdaɣ n Tefriqt Ugafa, ass-a ad tt-naf mazal tettwasemras deg tmura n Tefriqt

am : Lezzayer Libya, Lmerruk, Tunes, Nijer, Mali, Maser, Muritaniya, Deg

yenna-d S. Chaker.1: « Tamaziɣt d tin i yellan ass-a aṭas n tmeslayin i d-yezgan

deg trakalt tameqqrant. »

Leqdic-nneɣ ad yerzu taɣult n tesnilest anda ara nexdem tasleḍt

tasnalɣamkant akked userwes n umawal n uzeṭṭa yellan deg tmeslayt n Ihelfen i

yellan d Imuhaɣ d Weqqas.

Tamukrist :- Amek i iga umawal n uzeṭṭa deg temnaḍt n « Ihalfen » akked « Weqqas »

?

- Ma tella temgirda deg wayen yerzan amawal n uzeṭṭa gar snat n

temnaḍin-a?

- Ma tettbeddil talɣa akked unamek n umawal n uzeṭṭa?

Tazrawt-nneɣ d tin yebḍan ɣef kraḍ nyiḥricen :

Aḥric amezwaru yerza tasnarrayt, nemmeslay-d ɣef usentel, tarrayin n

ugmar d tsastant deg unnar, afran n usentel akked yimsulɣa.

Aḥric wis sin d aḥric n teẓri deg-s nefka-d tibadutin i wayen yerzan

amawal, tasnalɣa, tasnamka.

Aḥic wis kraḍ yerza aḥric n tesleḍt, deg-s ad neg tasleḍt tasnalɣamkant i

yal isem yellan deg wammud-nneɣ,ɣer taggara ad naf ammud tijenṭaḍ, adlismuɣ.

1 Chaker (S.), 1983 : 07 «La langue berbère se présente de nous jour sous la forme d’un nombre très élevé deparlers sur un térritoire immense.»

Page 9: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

9

Page 10: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

10

Aḥric amezwaru ɣef wacu ara tbedd tezrawt-nneɣ d aḥric n tesnarrayt

deg-s ad d-nawi awal ɣef umawal n uzeṭṭai d-newwi deg snat n temnaḍin,

Ihelfen akked Weqqas, am wakken ara d-nsissen asentel-nneɣ, iswi n tezrawt-a,

akked timental n ufran-is.

1.Asissen n usentelLeqdic-nneɣ yerza taɣult* n tesnilest, anda ara nexdem tasleḍt

tasnalɣamkant n umawal n uzeṭṭa d userwes-is gar snat n temnaḍin : Ihelfen d

Weqqas.

2.Iswi n usentel

Iswi-nneɣ amezwaru d asbeyyen n talɣiwin d yinumak n wawalen

yerzan amawal n uzeṭṭa deg snat n temnaḍin iɣef nga leqdic-a.

D aggay n tɣawsiwin timaynutin i umawal n tmaziɣt.

D ḥeyyu n leεwayed d wansayen yerzan azeṭṭa.

3.Timental n ufran n usentelGar tmental* i aɣ-yeööan ad nefren asentel-a:

D asemmed n tezrawin yemmugen deg taɣult n tmaziɣt annar n tesnilesttamutlayt acku ulac leqdic yemmugen ɣef usentel-a ɣef temnaḍt nYimuhaɣ.

Nebɣa ad d-nesken ma yella talɣiwin d yinumak umawal n uzeṭṭamgaraden gar snat n temnaḍin-a.

4. Asissen n wummudAmmud i nesseqdec deg tezrawt-a d win yerzan amawal n uzeṭṭa,

axeddim-a yerza tlawin d ayen xeddment s ufus-nsent, akken ad zḍent iselsa d

tɣawsiwin n ccbaḥa, leqdic-a nga-t deg snat n temnaḍin: Ihelfen i yeṭṭafaren i

waɣir n Tamenɣast akked Weqqas i yellan deg waɣir n Bgayet.

5. Tarrayt n ugmar n wammudAmmud-nneɣ tella-d gar wayyur n furar d yebrir n useggas 2016. Tbedd

ɣef usekles anda neffeɣɣer wannar nesteqsa tilawin leɛmer-nsent seg 34 ar 70 n

yiseggasen acku d nutenti i yecfan ɣef leɛwayed d wansayen n zik.

Page 11: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

11

Tarrayti neḍfer d tusridt, am wakken nefka tilelli i yimsulɣa akken ad aɣ-

d-fken akk timussniwin i isɛan. Syin akkin nekkes-d awalen i nuḥwaǧ i

tezrawt-nneɣ.

Anadi-nneɣyebḍaɣef sin n yimuren:

1. Aheyyi n yisteqsiyen send ad neffeɣɣer wennar.

2. Tuffɣa ɣer wennar d ugmar n umawal n uzeṭṭa sɣur tlawin.

6. Asissen n temnaḍinTamnaḍt n Ihelfen

Ihelfen d taddart d tamectuḥt, tezga-d deg temnaḍt n Abelsa, tebɛed azal n

40km ɣef waɣir n tmenɣast. Ihelfen yekka-d seg « tahli » d yiwen n ssenf n

useklu yettilin deg yimukan n waman, ilfen d lfakiya i d-yettakk useklu-nni.

Tamnaḍt n Weqqas

Tamnaḍt n Weqqas tezga-d deg usammar n waγir n Bgayet, tebεed fell-as

azal n 27 km, d tin ilan tajumma n 27,28km2.

7. Uguren id-nemlal

Deg tezrawt-a nemlal-d kra n yiɛewwiqen deg wayen yerzan agmar n

wammud, imiur t-id-negmir ara ɣef yiwet n tikkelt.

Kra n temsulɣa ugint ad nessekles timussniwini d-heddrent acku

ugadent, ayen i aɣ-yeööan ad narru imeslayen-nsent.

Nufa-d ugur deg usileɣ n yisteqsiyen, amek ara ad nesiwweḍ izen i

temsulɣa acku tuget seg-sent ur ɣrint ara.

8. Asissen n yimsulɣaImsulɣa i nesseqsa iwakken ad negmer ammud i nuḥwaɣ deg tezrawt-a, d

tilawin i yesɛan deg leɛmer-nsent gar 34 ar 70 n yiseggasen, acku lḥirfa-ya d

nutenti i as-yessnen. Llan kra n yirgazen xeddmen ula d nutni azeṭṭa maca ur

giten ara.

Imsulγa n temnaḍt n Ihelfen

Page 12: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

12

Isem Nnekwa Leɛmer Tuzzuft Tawuri-nsentDJ K 70 Tawtemt D tameṭṭut n

uxxamZM H 63 Tawtemt D tameṭṭut n

uxxamMH CH 34 Tawtemt D Taxeddamt

deg Radyu ntamenɣast

G.H F 40 Tawtemt Tasneɣmast LS S 53 Tawtemt D tafellaḥt BR M 60 Tawtemt D tameṭṭut n

uxxam.

Imsulɣa n temnaḍt n Weqqas

Isem Nnekwa Leεmer Tuzzuft Tawuri-nsentHadda ID 66 Tawtemt D tameṭṭut n

uxxamFatma M 45 Tawtemt D tameṭṭut n

uxxamLjida H 70 Tawtemt D tameṭṭut n

uxxamAmina Dj 52 Tawtemt D tafellaḥt

Page 13: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

13

1. Tasnalɣa

Page 14: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

14

Tasnalɣa d yiwet n tussna i izerwen talɣa n wawal d wamek i yebna, ama

d amyag ama d isem. Tasnalɣa d isem uddis yekka seg sin n wawalen: tussna +

talɣa, awal tasnalɣa ssegzan-t-id deg umawal n tesnilest n Dubois (J.)2 : « Deg

tjerrumt taqburt tasnalɣa tzerrew : talɣa n wawalen ma yella deg tesnilest tatrart

awal n tesnalɣa yesɛa sin yinumak igejdanen : tasnalɣa d aglam n yilugan i

yesselḥawen taɣessa n daxel n wawal. Tasnalɣa d aglam ɣef yiwen n ubrid n

yilugan n tɣessa n daxel n wawal d yilugan n tuddsa n wuddusen deg tefyirt.»

1.1. Tabadut n yisem

Isem d awal id-yemmalen isem n umḍan, aɣersiw neɣ taɣawsa, dayen i

nezmer ad nmas, neẓẓar-it neɣ d tikti kan i nesɛa fell-as, d ayen i yellan d

amadwan. Aya tessegza-t-id F. Sadiqi3 tenna-d: « Isem aḥerfi deg tmaziɣt yebḍa

ɣef snat n taggayin:1-isem amaẓlay, 2-isem amsiher.»

1.2. Isem amaẓlay

D ismawen id-yemmalen ismawen n yimdanen, n tmetti, n tuddar, neɣ n

yidgan.

1.3. Isem amsiher Yezmer ad yili d isem akmam neɣd isem amadwan, d isem amuddir, neɣ

armuddir. Deg wayen yerzan taɣessa-s n daxel, isem yettbeddil ilmend n tewsit

d umḍan. Γef usatal-a Th. Penkoen4 yenna-d : « D asmil, yettban-d s usemres n

twuri n usentel, deg waya d asemmad usrid neɣ arusrid deg tinawt tamyagant s

teskarin i tt-yettabaɛen, s yilugan ɣer taggara n yimeskanen imawalen, izemren

ad t-id-leḥqen am wakken d akemmel i wis sin, yal isem yettban-d s yiwet seg

snat n tewsatin amalay d wunti, daɣen tuget ssemgiriden gar sin yimḍanen asuf

akked usget.»

2Dubois (J.) d wiyaḍ, 2002 : 311 « En grammaire traditionnelle la morphologie est l’étude des formes des motspar opposition à l’étude des fonctions ou syntaxe. En linguistique moderne le terme de morphologie a deuxacceptions principales : 1. La morphologie est la description des règles qui régissent la structure interne desmots, 2. La morphologie est la description à la fois des règles de combinaison des syntagmes en phrase. »3 Sadiqi (F.), 1997 : 107 «Le berbère contient deux grandes sous-classes de nom simple :1-les nom propres et 2-nom communs. »4 Penkoen (Th.), 1973 : 10 «Le nom en tant que classe, le nom se caractérise par ses emplois en fonction sujet,complément direct ou indirect dans l’énoncé verbale, par les modalités qui l’accompagnent régulièrement, etenfin par les déterminations lexicales qui peuvent recevoir des expentions secondaires.Tout nom est caractérisépar l’un des deux genres, le masculin ou féminin, et la plupart se distinguent entre deux nombres, le singulier etle pluriel. »

Page 15: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

15

1.4. Ticraḍ tigejdanin n yisem Deg wayen yerzan talɣa, isem ibedd ɣef kraḍ n tecraḍ ad naf tawsit,

amḍan, addad. G. Mounin5yenna-d : « Timerna n tecraḍ d allal n tesnalɣa,

tettili-d s tmerna n walɣacen i ufeggag n wawal, ticraḍ-a d tayunin n

tjerrumt.»

Yenna-d daɣen S. Chaker6« Ticraḍ tigejdanin n yisem bḍant ɣef kraḍ n yiḥricen igejdanen, sɛan yiwen n uzayer deg tseddast, tawsit, amḍan, addad.»

Am wakken yessegza-d dakken : « Deg tesnalɣa isem amaziɣ, d win i d-yettbanen s uẓar amawalan, s uskim anisem akked tecraḍ tigejdanin.»7

1.4.1. TawsitD tasmilt tajerrumant i yessemgiriden gar umalay d wunti, d isem unti

yettawin ticraḍ, d netta i yebnan ɣef umalay ; yessegza-d K. Naït-Zerrad8:«Llant snat n tewsatin deg tmaziɣt: amalay akked wunti.»

Deg tmahaqt tawsit* tebḍa γef sin: amalay d unti, mxalafen deg talγa d

unamek.

Amalay:

D talɣa tarucriḍt, d adda n lebni, akken i d-yenna K. Naït-Zerrad9: « Amalay dwin ibedden s umata s teɣra neɣ s uzwir n wadda a, i, u.»

5 Mounin (G.), 2004 : 142 « La flexion est un procédé morphologique caractéristique de certaines langues, quiconsiste à ajouter au radical d’un mot des dits désinences, propre à exprimer les catégories grammaticales.»6 Chaker (S.), 1984 : 125 «Les marques obligatoires d’un nom constituent trois oppositions binaires qui n’ontpas toutes le même statut syntaxique, le genre, le nombre, l’état.»7Chaker (S.), 1984 : 125 «Morphologiquement, le nom berbère est le résultat de l’association d’une racinelexicale, d’un schème nominal et des marque obligatoires.»

Nom=racine+ schème nominal +marque obligatoire

8 Naït-Zerrad (K.), 1995 : 44 «Il existe deux genres en berbère : le masculin et le féminin.»9 Naït-Zerrad (K), 1995 : 44 «Le nom masculin commence en général par une des voyelles initiales.»

Isem = aẓar + askim anisem + ticraḍ tigejdanin

Page 16: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

16

Ihi amalay s umata ibeddu s teɣra. Azenzaɣ-a n tiɣra ad t-id-nesbeyyen deg tfelwit-a:

Alɣac Amedya A Ahawar,aglim,aburiU udem, ulI Isaber,ihalumen,iɣiwden

Akken daɣen llan kra yismawen imalayen i ibeddun s tergalin.

Unti Isem unti* d win i wumi nrennu "t"γer tazwara d taggara n yisem amalay.

K. Naït-Zerrad10 yettwali-t akka : « S umatu iseεεu talγa n umalay s tmerniwt n

"t"γer tazwara akked taggara. »

Ihi ad nesbeggen ticraḍ n wunti deg tfelwit-a:

Amalay Untiazeṭṭa tazeṭṭat ihalumen Tihalumit

1.4.2. Amḍan Amḍan d taggayt tajerrumant i yessemgaraden gar wasuf d usget, asuf

yemmal-d yiwet n tɣawsa, ma d asget yemmal-d ugar n yiwet n tɣawsa.

Γef waya Ou. Aissou 11 tenna-d : « Amḍan d tasmilt tajerrumant

yessemgiriden gar wasuf d usget anda yiwet n talɣa n usget tḍerru s tecraḍ

tisnaɣanin.»

Asebded n usget ɣef wasuf, ɣef waya yenna-d Naït-Zerrad12 : «Amḍan

deg tmaziɣt yebḍa ɣef sin, asuf d usget, nessemgirid gar kraḍ n tsekkiwin n

10 Sadiqi (F.), 1997 : 112 « Le genre en grammaire nous permet de catégoriser les noms. Les noms féminins enberbère dérivent morphologiquement des noms masculins leur correspondant par l’addition du morphèmediscontinue "t-t.»»11 Aissou (Ou.), 2008 : 54 «Le genre est une catégorie grammaticale qui oppose le singulier et le pluriel ou seulla forme du pluriel est réalisée par les marques morphologiques spécifiques.»12 Naït-Zerrad (K.), 1995 : 49 «Le berbère possède’un singulier et un pluriel, on distingue trois types depluriels : le pluriel extreme (ajout d’un suffixe) et un pluriel interne (alternance interne), et un pluriel mixte(suffixe + alternance interne). Il y a une modification de la voyelle interne pour les trois types de pluriel (engénérale "a" devient "i.»»

Page 17: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

17

usget; asget uffiɣ, asget agensan, akked usget asemsay, yettili-d ubeddel n

tergalt tamezwarut ɣef kraḍ n tsekkiwin, sumata ʺaʺ yettuɣal ʺiʺ.»

Yenna-d daɣen J. Dubois 13 : « Amḍan d taggayt tajerrumant, i d-

yemmalen amḍan n tɣawsa, neɣ aɣersiw i d-yemmalen ismawen n tayunin i

nezmer ad d-neεzel ad nessiḍen, ad ten-nezdi d igrawen s temegla ɣer ugenses

amzun d agelluz ur neqbbel beṭṭu.»

Deg tfelwit-a ad neɛreḍ ad d-nesbeyyen talɣa n wasuf d usget s kra n

yimedyaten:

Asuf Asgetaɣerban iɣerbanen Tabruqt TibruqinAxanbal Ixanbalen

Deg tanakti-ya tenna-d F. sadiqi 14 : « Amḍan d tasmilt tajerrumant i

yettilin d asuf ilmend n usget, talɣa n useget tettili s talɣa tucriḍ.»

Yenna-d daɣen A. Idir15 : « Ismawen n usget deg tmaziɣt ttwasiliɣen-d deg

wadda n wasuf, talɣa-nsen temxalaf ɛlaḥsab n lebni n yismawen, deg usget

yettili ubeddel.»

1.4.3. AddadD tasmilt n tjerrumt i yemgaraden gar snat n taggayin n yisem, deg

unamek-a tenna-d Ou. Assou16: « D asmil ajerruman yessemgiriden gar waddad

amaruz d waddad ilelli.»

Deg tesnilest addad d awalec acku amsiwel yezmer ad yefren gar waddad

ilelli d waddad amaruz, yettili waddad ilmend n twuri n yisem.

13 Dubois (J.), 2002 : 339 « Le nombre est une catégorie grammaticale reposant sur la représentation despersonnes, animaux ou objet, désignés par des noms comme des entités dénombrables, susceptibles d’êtreisolées, comptées et réunies en groupes par opposition à la représentation des objets comme des massesindivisibles.»14 Sadiqi (F.), 1997 : 109 « Le nombre est la catégorie grammaticale opposant le singulier et ou le pluriel, ousous forme de pluriel et réaliser par les marques morphologiques spécifiques.»15 Idir (A.), 2008 : 53 «Les noms pluriels en berbère sont contruits sur la base du singulier, leurs formes varaientet différents selon la structure de base de nom. Tous les pluriels (sauf exeption) subissent la modification de lavoyelle initiale.»16 Aissou (A.), 2008 : 60 «C’est une catégorie grammaticale qui assure l’opposition entre l’état libre et l’étatd’annexion. »

Page 18: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

18

Tanmegla yellan gar waddad ilelli d waddad amaruz deg talɣa I d-tettili

am wakken daɣen addad ilelli yettili-d daxel n tefyirt deg kra n wattalen.

Addad ilelli D talɣa tamagnut neɣ d tanaslit n yisem, tettbin-d deg tiɣri tamezwarut

qqaren-as daɣen talɣa tarucriḍt n yisem, dɣa yenna-d S. Sendali17: « Addad ilelli

d talɣa tamagnut n yisem i deg ur yuriz ara ɣer kra n wawalen-nniḍen s ususru.»

Addad amaruz D talɣa tarucriḍt n yisem, d abeddel n teɣri tamezwarut deg wattalen

ijerrumanen, yenna-d K aït-Zerrad18 : « Addad amaruz n yisem yettban-d s

ubeddel n teɣri tamezwarut deg kra n wattalen ajerrumanen :«S usezwer n "w"

neɣ " y" neɣ s uɣelluy n teɣi tamezwarut.»

Deg tfelwit-a ad neɛreḍ d-nesbeyyen addad ilelli d waddad amaruz n kra n

yismawen :

Addad ilelli Addad amaruzasɣar usɣar Tiseyt TseytIzaken Yizaken

Isem war addad

Akken daɣen llan kra n yismawen ur temgarad ara talɣa-nsen seg waddad

ɣer wayeḍ :

Deg wammud-nneɣ nufa-d anagar yiwen n yisem ur nesɛi ara addad amaruz

"taḍut.»

2. TasnamkaImmekti–ya yettwasemres i tikkelt tamezwarut deg useggas 1883, d

tussna yettnadin ɣef unamek n wawal (amyag, isem, tanzeɣt), imi yiwen n

17 Bendali (S.), 2007 : 25.18 Naït-Zerrad (K.), 1995 : 62 « L’état d’annexion du nom se manifeste par une modification affectant sa voyelleinitiale dans certains contextes grammaticaux : préfixation de " w" ou "y "et /ou maintien ou chute de la voyelleinitiale.»

Page 19: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

19

wawal izmer ad yesɛu aṭas n yinumak. Temmeslay-d S. Sadiqi19ɣef immekti-ya,

tenna-d : « Tasnamka d aḥric n tesnilest, yettlehi akked wayen icudden ɣer

unamek amezwaru n wawalen neɣ n tefyar.»

Yenna-d daɣen Anne-Marie Broussean et Yves Roberge : «Tasnamka

tasnilsant d tin izerrwen inumak i d-yeskanen amawal akked tjerrumt n tutlayt.

D tussna i iḥerrzen anamek n tesnilest (talɣiwin) akked usemlil (asdukel) n

unamek (tifyar,iḍrisen).»20

2.1. Agetnamek

Mi ara yili yiwen n wawal ila aṭas n yinumak, temmeslay-d F. Sadiqi21ɣef

ugetnamek tenna-d : « Deg tesnamka,agetnamek yeqqar-d" aṭas n yinumak.»

Amedya awal "ixef " deg tmaziɣt isɛa ugar n yiwen n unamek.»

2.2. Aynamek

Aynamek d awal i yesɛan anagar yiwen n unamek, d anemgal n

ugetnamek, yenna-d J. Dubois22 : « Alɣac neɣ awal d iynamken,mi ara sɛun

anagar yiwen n unamek,d inemgalen n wawalen ilan ugar n yiwen n unamek

(igetnamkanen).»

2.3. Iswi n tesnamkaYettwasegza-d iswi n tesnamka deg udlis n Anne-Marie et Yves

Roberge 23 : « D aglam n ugraw n tsekkirin i yessawḍen asbeggen n unamek i

yal abdar i d-yessiliɣ umsiwel, abaɣur i wemseflid deg wayen yerzan asatal.»

Tasnamka n wawal :

19 Sidiqi (F.), 1997 : 233-234 «La sémantique est par conséquent une branche de la linguistique qui s’occupe detout ce qui trait au sens première des mots ou des phrases.»20 Anne-Marie Broussean et yves Roberge, 2000 : 151 «La sémantique linguistique est l’étude de la significationqui est exprimée par le vocabulaire et la grammaire des langues naturelles. C’est la science qui s’occupe ducontenu des signes linguistiques (les formes) des combinaisons des signes (syntagmes, proposition,phrase,textes).»21 Sadiqi (F.), 1997 : 233-234 « En sémantique, la polysémie signifie une multiplicité de sens. Par exemple le mot" ixef" en berbère a plusieurs sens.»22 Dubois (J.), 1999 : 309 «Un morphème ou un mot est monosémique, quand ils n’ont qu’un seul sens paropposition aux mots qui ont plusieurs sens (polysimiques).»23 Anne-Marie Broussean et yves Roberge, 2000 : 152 «Décrire l’ensemble des procédures qui permettentd’assigner une signification à tout Enoncé (E) produit par un locuteur (L) au profit d’un Auditeur (A) dans uncontexte(C).»

Page 20: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

20

Isegran n unamek :« Deg tesnamka,awal,anamek, akked unamek amiḍan*i

ɣ-yerzan ugar. D anamek i d-ittbeyyinen s waṭas tulmisin n talɣa

tasnamkant.Kraḍ-a n yigmamen akriḍan; anamek-aseskel-tamselɣult, mačči d

imzirgen, anamek akked useskel, isnin-nsen ur ttwaqqnen ara ɣer usatal. Ma

tamselɣut d timziregt ɣef usatal.»24

« -Azenziɣ asnamkan n yigmamen akriḍan ad t-id-nesbeyyen s

waya:Anamek-tira-tamselɣut =tulmist-asismel-tamadant.»25

Adda n tmiḍrant:«Awalen i yettwassuddsen, sεan ɣef tikkelt yiwet n talɣa

n unamek. Awal yezmer ad yesεu aṭas n talɣiwin, akken daɣen aṭas n yinumak.

Anamek iɣ-yeεnan d anamek amawalen yezdi akk talɣiwin n yiwen n wawal,

yembaεaden ɣef usemkel ajerruman.»26

2.4. Ireṭṭalen

Nezmer ad naf ugar n yiwet n tutlayt deg yiwet n tmurt, ɣas akken

tutlayin-nni yezdi-tent wakal maca mgaradent, anect-a yettawi ɣer unermis

tutlayin.Ɣas akken yiwet n tutlayt tayemmat,maca llant tignatin ideg ilaq ad

nessemres tutlayin-nniḍen.

2.5. Lesnaf n yireṭṭalen

2.5.1. Areṭṭal agensan

Yenna-d A. Berkai27 ɣef usatal-a : « D areṭṭal yemmugen daxel n yiwen

unagraw*utlayan, tutlayt i ireḍlen tezmer ad tili d addad aqbur n tutlayt i d-

24Anne-Marie Broussean et yves Roberge, 2000 : 1990 «En sémantique du mot,le sens qui nous intéresseparticulièrement est le sens édétique (conceptuel).C’est le sens qui caractérise les formes sémantiquement.-Les trois membres du triple sens-dénotation-référence sont interdépendants, le sens et la dénotation, qui sonttous les deux indépendant du contexte. La référence est dépendante du contexte.25Anne-Marie Broussean et yves Roberge, 2000 : 190 « La contribution sémantique des membres du triplecomme suite «sens –dénotation –référence = caractérisation-classification-individuation.»26Anne-Marie Broussean et yves Roberge, 2000 : 176 « Les mots sont des entités compostes, ils ont à la fois uneforme et un sens. Le sens qui nous intésse est le sens lexical, commun à toutes les formes d’un même mot,indépendamment des variantes grammaticales.»27 Berkai (A.), 2002 : 51 « L’emprunt interne [...] C’est un emprunt fait à l’intérieur d’un système linguistique.La langue prêteuse est soit un état ancien de la langue emprunteuse, c’est le cas par exemple pour les empruntssavants des langues romanes au latin ; soit une langue génétiquement apparentée à la langue d’accueil ou un

Page 21: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

21

ireḍlen, amedya ɣef waya, areṭṭal n tutlayin tirumaniyin seg tlaṭinit; neɣ d areṭṭal

seg tantaliwin n yiwet n tutlayt.

Aṭas n yireṭṭalen i d-ikecmen ɣer teqbaylit. Awal"amaziɣ", d amedya,

yewwi-t-id Yidir Ɛemran seg tmeslayin n Lmerruk.»

2.5.2.Areṭṭal uffiɣ D areṭṭal n wawal seg tutlayt ɣer tayeḍ, yenna-ddaɣen K. Berkai ɣef waya:

« D areṭṭal n wawal seg tutlayt i yellan d taberranit s cwiṭ neɣ s waṭas ɣef tin i d-

ireḍlen.»28

Areṭṭal-a d win yebḍan ɣef tesmilin neɣ ɣef tsekkiwin:

Areṭṭal yettwaɣerdenYesbaddu-d aya A. Berkai29 : « D areṭṭal anda talɣa i d-yettwareṭlen tuɣ

amkan deg temsukt tutlayant n tutlayt i d-ireḍlen.»

Areṭṭal imerwi Yenna-d daɣen : « Yettwasileɣ s wadda neɣ s uswil n yiwet n tutlayt akk d

wadda neɣ aswil n tutlayt-nniḍen.»30

Arreṭṭal abruyan neɣ arwas anamkan« D aseqdec n unmik*aberrani i yesɛan assaɣ akk d talɣa n wawal neɣ

ummsil* yellan yakan deg tutlayt i t-id-ireṭlen neɣasnulfu-ines deg tutlayt-

nni.»31

Arwas asnalɣan « D asnulfu n ummsil amaynut i ibedden ɣef temsukt n ummsil aberrani

iɣef i d-nerṭel awal-nni.»32

dialecte d’une langue. Beaucoup d’emprunts de ce type sont totalement intégrés par le kabyle. Le mot« amaziɣ », par exemple, est un emprunt fait par Yidir Ait Amrane aux parlers marocains.»28 Berkai (A.),2007 : 36 «L’emprunt externe est un emprunt à une langue qui à des degrés fort variables estétrangère par rapport à la langue d’accueil.»29 Berkai (A.),2007 : 36.30Berkai (A.), 2007 : 36«L’emprunt intégré est un emprunt où la forme empruntée est moulée dans la structurelinguistique d’accueil.»31Berkai (A.), 2007 : 37 «L’emprunt ne concerne ici que le signifie du terme étranger qui mis en rapport avecune dénomination déjà disponible en langue emprunteuse ou à créer dans cette langue.»32 Berkai (A.), 2007 : 37 « Il s’agit de la création d’un nouveau signifiant dont la structure est calquée sur celled’un signifiant étranger, dont on emprunte le signifié.»

Page 22: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

22

Taɛrabt « Akeččum s telqay n tutlayt taɛrabt ɣer Tamazɣa, yessefsex tamurt n

yimaziɣen, tayunt-nsen tamawalant tettwansel, nnulfant-d aṭas n tmeslayin

yemwezzaɛen deg trakalt wessiɛen.»33 Md: Aɣerbal , imect.

Adaterṭal « D arreṭṭal s ɣur tutlayt taberranit, ur nbeddel ara neɣ ur as-yeḍri ara

ubeddel, ara t-yeööen ad yekcem deg tutlayt.»34

« D arreṭṭal i yettusmersen am uferdis aberrani, mazal ur yekcim ara deg

unagraw*utlayan i t-id-ireṭlen.»35

33 Mahrouche (M.L.),2000-2002 : 51 « La pénétration de la langue arabe aux fins fonds du maghreb a faitéclater l’unité territoriale de l’amazighofonie, son unité lexicale c’est désagrégée, d’où l’apparition desdialectes et des parlers éparpillé sur une aire géographique étendue.»34 Idir (M.), 2009-2010 : 117 « Il s’agit d’un emprunt à une langue étrangère qui n’a pas subi de changementpouvant l’adapter à la langue d’ccuueil.»35 Berkai (A.), 2007 : 36 «C’est un emprunt perçu par l’usager comme un élément étranger. Il s’agit d’unemprunt n’est pas encore intégré par le système linguistique d’accueil.»

Page 23: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

23

Deg uḥric-a aneggaru ad neɛreḍ ad neg tasleḍt i yal isem deg wammud i

d-negmer aya nga-t s ttawil n tfelwiyin, tasleḍt-a tebḍa ɣef kraḍ n yiḥricen:

1. Tasleḍt tamsislant.

2. Tasleḍt tasnalɣant: Deg-s nefka-d i yal isem ticraḍ-is

tigejdanin: Amalay, unti , asuf, asget, addad ilelli , addad amaruz.

Page 24: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

24

3. Tasleḍt tasnamkant:Deg-s nefka-d i yal isem anamek-is; deg-s neglem-d

taɣessa n yal isem.

1.Tasleḍt tamsislant

Aserwes deg uswir n temsislit

Agemmay: Dagraw n yisekkilen yebḍan ɣef sin n yiḥicen, aḥric

amezwaru d aḥric n teɣra, aḥric wis sin d tirgalin.

a.Tiɣra: llant ukkuẓ(04) n teɣra deg tmaziɣt: «A» «U » «I » «E».

Asekkil API (Tamaheɣt) API (Takbaylit) “A’’ a[a:];[ǎ] [a] “U” u [u:] ;[ŭ] [u] “I” i [i:]; [ĩ] [i] “E” e [ê];[ĕ] [ə] “O” O [o:];[õ] /

b.Tirgalin:

Asekkil API APIB [b] [b] ; [v]c/č [š]; [ ʃ ] [ ʃ ]; [ tʃ ] D [d] [d] ; [ð]Ḍ [đ];[ḍ] [ðˤ] F [f] [f]G [g] [g] ; [gˤ] Ğ [g];[g’];[gʸ] [dz] H [h] [h]Ḥ / [ħ] J [ž];[ʒ] [ʒ] K [K] [k] ;[ c]L [l] [l]M [m] [m]N [n] [n]Г [R] [ʁ] P / [p]Q [q] [q]R [r] [r]

Page 25: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

25

Ṛ / [rˤ] S [s] [s]Ṣ / [sˤ] T [t] [t] ; [Ө] Ţ / [ʦ] Ṭ [ṭ] [ť] W [w] [w]X [x] [x]Y [j] [ J ]Z [z] [z]Ẓ [ẓ] [zˤ] Ʃ / [ʕ] Kʷ /K / [kʷ] X ʷ/X / [xʷ] Q ʷ/Q / [q ʷ] Гʷ/Г / [ɣʷ] Pʷ /P / [pʷ] Bʷ/B / [bʷ]

* Tamawt :

Kʷ /K ;X ʷ/X ; Q ʷ/Q ; Гʷ/Г ; Pʷ /P ; Bʷ/B : ur llin ara di tmahaqt.

Tira tamsislant n wammud-nneɣ :

Uṭṭun Ihelfen Weqqas 01 [izâken] [aħram] 02 [tawsit] [agˁərtil] 03 [talŭheMit] / 04 [ahwar] [aħram] 05 [aglim] [aglim]06 [ibelšakit] [Өasumta] 07 [isaber] /08 [abŭri] / 09 [ađafŭr] [Өasumta] 10 [asedăkan] [abSat] 11 [ takđenfest] [agˁərtil] 12 [isewsew] /13 [taTŭlt] / 14 [tisânit] /15 [Ṭbeygâ] [Ṭˁbaq]

Page 26: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

26

16 [titawilt] [Ṭˁbaq] 17 [tisejt] [Ṭˁbaq] 18 [lg’eFâ] [ӨaṬela ʕ Ө] 19 [tabruqt] /20 [tađûft] [Өaðˁuṭˁ] 21 [aẓeṬă] [azəṭˁa] 22 [inẓâđen] [inzˁa ðˁən] 23 [asRar] [asʁar] 24 [aglim] [aglim]25 [ihalŭmen] [imurar] 26 [taRalimt] [aʁanim] 27 [Sabŭn] [Sabun] 28 [aRil] [iʁil] 29 [asagalăm] [im ʃ əṭˁ] 30 [amenzăz] [aẓˁəṬˁa] 31 [tinili] [ӨizdiӨ] 32 [jegâten] [ifaGagən] 33 [axritab] [Өayazelt] 34 [ithathafen] [ifaSen]35 [tašerbit] [ӨafunarəӨ] 36 [iRiwden] [ustu]37 [aRerban] [aʁərbal] 38 [tistant] tӨisagnit] 39 [axenbal] [aħambal] 40 [âlâm] [ulman]

*Tamawt :

Tirgalin tussidin nattaru-tent deg temsislit n tmaziɣt s talɣa tameqqrant n

usekkil:[ B] ( targalt "bb" ),[D] (targalt " dd"), atg.

1.Tiɣra*:

Deg tmaheɣt tiɣra d tid yellan deg teqbaylit ulac aṭas n temgerda acku d

yiwet seg tentaliwin n tmaziɣt dacu yella wanda gmant deg tmaheɣt; tiɣra

akken itent-id yessissen Malberg, d imesla i d-nettegsusru, anda abrid n wuzwu

seg ugranzaz alamma d ancucen yeldi, azwu ur d-yettmagar ara ugur deg ubrid-

is.

Page 27: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

27

Anagraw aniɣri : S umata tamaziɣt tbedd ɣef unagraw aniɣri yesɛan kraḍ n

teɣra [a], [i], [u], d win i wumi qqaren anagraw aniɣri adday neɣ anagraw aniɣri

akerḍisan, acku azenziɣ n wadeg n ususru-nsent yesɛa talɣa n ukerḍis.

Md :

Tiγra Ihelfen Weqqas [a] aγil, aḍafur , ahwar aḥram, agertil, aglim [u] aburi, tattult, tahalummit ustu, imura, ulman[i] isaber, tinili, tiseyt iγil, imceṭ, ifassen

Agsusru n teɣra :

Tiɣra tanɣanin : deg ugsusru n teɣra (a), (é) d (i) iles ad yettali kra kra ɣer

waneɣ , azenziɣ n yimi ad yettader ma d win n tenkart ad yettali.

Tiɣra :" a ""é " "è ""i" nsemma-yasent tiɣra tanɣanin n daxel acku deg usileɣ-

nsent yettili yiles ittdewwir ɣer lǧiha n wanɣi.

Tiɣra yeldin d tiɣra ireglen : D tid i d-yettbanen s tfesniwin n urẓam n

yimi, ad d-naf ukuẓ(4) n tfesniwin :

Tafesna tamezwarut n urẓam:D arẓam akk amecṭuḥ yellan gar n

yiles d tama n ufella n yimi, alday-a yemmal-d tiɣra turgilin am: “i ”d “u”.

Tafesna tis snat n urẓam: D alday yellan nnig n urẓam amezwaru, d

win i d-yemmalen tiɣra tizgnurgilin am: “e” d “o”.

Tafesna tis kraḍ n urẓam: D alday yellan nnig kan n win n tfesna

tis snat, yemmal-d tiɣra tizgneldiyin am: “é”

Tafesna tis kuẓ n urẓam: D alday akk ameqqran yellan gar n yiles d

tama n ufella n yimi, yemmal-d tiɣra timeldiyin am “a”.

Tiɣra tikernayin d teɣra tirkernayin :ad naf :

- Tiɣra tikernayin (o - u): ttilint s udewwer n wancucen.

- Tiɣra tirkernayin (a - i): ad naf ancucen ur dewwren ara.

Tiɣra timiyyin d teɣra tinzaranin :

Tiɣra timiyyin: Asmi ara yali wulwiɣ ad yergel abrid i wezwu n

wanzaren dɣa ad iɛeddi seg uqemmuc.

Page 28: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

28

Tiɣra tinzaranin: Mi ara yader wulwiɣ anda azgen n wezwu ad d-iɛeddi

seg wanzaren azgen-nniḍen seg yimi;

Tineggura-ya ur ttilint ara s tugget am tiɣra tinzaranin deg tutlayin n umaḍal s

umata, am tafransist aṭas n teɣra d tanzaranin.

Tizegniɣra: Tizegniɣra yellan deg tmaziɣt d [y] d [w] i izemren ad ttwanṭaqent

d tiɣra , zemrent d tirgalin.

Tiγri tilemt :D asekkil ur d-nettwanṭaq ara, yissishil kan asusru n tergalin

Md :aḥambel, ifeggagen.

Maca di tmahaqt tesɛa azal d ameqran txeddem asemgired gar yizri d wurmir,

tetilid deg tazwara n wawal.

Ulac deg ummud-nneγ maɛna nezmer ad nefk amedya.

Md : eddunet.

2.Tirgalin *: D isekkilen i i nrennu i teɣra akken ad tt-id-nenṭeq, d yiwet n

tergalt

tezmer ad tesɛu ugar yiwen n lmenṭeq.

1) Tiggaɣin : d tirgalin anda argal n uzenziɣ yemmed itebɛ-it ulday

amedya:[b], [d], [k], [g], [q], [t].

Md:

Tirgalin Ihelfen Weqqas [b] Axenbal aḥambal [d] Aseddakan Tizdit[g] Yegaten Ifaggagen [q] Taburaqt ṭṭebq [t] Tinili taḍut

Tiggaɣin tirenzaranin neɣ timiyin: ulwiɣ yettali d asawen ireggel

abrid n wanzaren, azwu yetteffeɣ-d kan seg yimi am: [ b]

Tiggaɣin tinzaranin : ulwiɣ yettader d akessar ileddi ubrid n

wanzaren , azwu yettekk-d seg yimi d wanzaren

Page 29: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

29

2)Tizenzaɣin : d tirgalin anda abrid n wuzwu ur yemmid ara, yezmer ad

ikemmel, daɣen qqaren-asent timeɣlalinneɣ tikemmelin am [:f], [s ] tirgalin

tizenzaɣin.

Md:

Tirgalin Ihelfen Weqqas[f] aḍfur ifeggagen [s] isaber aswal

3) Tigɣanzaɣin : d tirgalin id-yettbanen beddunt s tiggeɣt ttfakant s tenzeɣt

mačči d tussda n tergalt maca d yiwet n tergalt am [ts] d tin ur nettaf ara deg

tmesayt n yicenwiyen.

4)Tizefzafin:Aɛrur n yiles yettader,yettili ɣer tama n udlugel, arzam-nni

amecṭuḥ n tlemmast n yiles-nni seg i d-itteffeɣ wuzwu yettzefzif, [s],[z]

5) Timidasanin d tesmamayin : Iles yettḥaz aneɣ anda azwu ittekk-d s idis n

wugur tteffɣent-d tergalin timidisanin: ad d-naf tesɛa:[l]. [r]

6) tuffayin: deg tmeslayt n ttergit ad naf imesla i it-ḥuza tuffayt d: [ṭ], [ḍ];[ẓ]

Md:

Tirgalin Ihelfen Weqqas[ḍ] aḍafur taḍut [ẓ] aẓeṭṭa aẓeṭṭa [ṭ] ṭṭbeyga ṭṭebbaq

G.T: [ṣ], [ṛ] d tuffayin yellan deg teqbaylit macca deg tamaheɣt ulac-itent.

7.Tirgalin timawin : [b] ,[d] , [t]

Tirgalin Ihelfen Weqqas[b] tacarbit aγerbal [d] aseddakan tizdit[t] tawsit Tasumta

8.Timsanzarin: [m],[ n]

Tirgalin Ihelfen Weqqas[m] ihalumen imurar

Page 30: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

30

[ n] inzaḍen aγanim

9.Tirgalin timeγriyin (timsiwal): Ma yella urgagay n yinzizen n taγuct,tirgalin

i d-ttefγen qqaren-asent tirgalin timeγriyin akka am[b] ,[d],[g],[r],[h], [l],

[m],[n], [γ],[y],[z].

Tirgalin Ihelfen Weqqas[b] tacarbit Aɣerbal [d] aseddakan tizdit[g] ṭṭbeyga tisegnit [r] aburi imurar[h] ihalumen /[l] tinili ulman[m] aglim aḥram [n] inzaḍen tafunart [γ] asγar aγanim [y] yegaten tayazilt[z] amenzaz tizdit[w] ahwar aswal

10.Tirgalin tiɛeẓẓugin: Ma ulac argagay n yinzizen n taɣuct ,tergalin i d-

ttefɣen qqaren-asent tirgalin tiɛeẓẓugin.Gar-asent ad naf : [s], [f] ,[t]….

Tirgalin Ihelfen Weqqas[t] taγalimt tagertilt [s] isaber abssat [f] aḍafur tafunart

II. Adeg n ugsusru:

Iwakken ad nessegsusru tirgalin ilaq ad nesseqdec igmamen n usiwel anda

ad naf tirgalin:

a) Tincucanin: deg-s:

- Targalt tancucant taḥerfit [m] d tussidt [M]

-Targalt tancucant tazenzaɣt [ḇ] akked teggaɣt [b] d tussidt-ines [B]

Page 31: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

31

targalt tancucant taggaɣt [b] d tin ara d-naf deg yal timeslayin n tmaziɣt, maca

tazenzaɣt [ḇ], ad tt-naf kan deg tmeslayin tizenzaɣin am teqbaylit d tmeslayt n

Lmerruk,

b) Tuglanin: D tirgalin i nettaf deg tuget n tmeslayin timaziɣin:

[d],[t] tiḥerfiyin d tussidin : [D],[T]

Daɣen tizenzaɣin [ḏ] d [ṯ]

c) Tulwiɣanin: tirgalin tulwiɣanin d: [ḵ], [g],[K],[G]

Tulwiɣanin [k] d [g]tiggaɣin d tid i nezmer ad ten-t-naf d :

- [ḵ] d [ǥ] tizenzaɣin deg tmeslayin n tmaziɣt ugafa am: teqbaylit.

- Neɣ d tujicin [c]d [ǧ] am tameslayt n lmerruk

d) Taclalant : targalt taclalant i nettaf deg tmeslayin n tmaziɣt d [q] taḥerfit

akked [Q] tussidt.

e) Tankaranin: ad d-naf [ɛ],[ḥ] ti d tid yellan deg ugraw n tutlayin n tmaziɣt,

maca [ɛ] d [ḥ]ur ten-t-nettaf ara deg tmeslayt n yimuhaɣ acku ssexdamen deg

wadeg-nsent tinɣanin[ɣ] d [x].

f) Tinɣanin: d [ɣ] d [x] ad naf daɣen d akken tezmer ad tili tussidt n [ɣ] d [q]

am: [yeɣra] ~ [yeqqar] deg teqbaylit.

g) Tagranzazant: [h] d tagranzazant yettilin deg wakk timeslayin n tmazɣa

Timawin :

1. Tiɣra :

Tiɣra Ihalffan Awaqass Tamawt a→ aɣil iɣil Abeddel n tɣra a→ ݑ alam Ulman Abeddel n tɣra d

tmerna n thraytă→ aẓeṭṭă aẓeṭṭa Timllilit n tɣra

G.T :ă→ ݐ ɣa taɣezfant ssexdamen- tt deg Ihelfen ma yella deg Weqqas ulac it.

Page 32: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

32

â→ talγa tawezlant. Md : tâsanit

û→ talγa tawezlant. Md : taḍûft

ŭ→ ݐ ɣa taɣezfant. Md :talŭhemmit

2. Tirgalin :

/ɛ/: di tmahaqt ulac-it.

Md:Taɛrabt tarabt

/ Ḥ/: tettuɣal d [x].

/ ṱṱ/ : ur tesɛin ara imuhaɣ.

Tirgalin Ihelfen Weqqas Tamawtx→n Axenbel aḥembel Abedl ilmend n

ususrun→m Axenbel aḥembel Abedel ilmend n

ususrun→l aɣerban aɣerbal Abedel ilmend n

ususru

1. Tasleḍt tasnalɣant

Tasleḍt deg uswir n tesnalɣa

a.Talɣa :

1.Tawsit :

Ihalffan Awaqass

Page 33: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

33

Amalay Unti Amalay UntiIzaken / aḥram taḥramt

/ tawsit agertil tagertilt

/ taluhemmit / /

Ahawar / aḥram taḥramt Aglim / aglim taglimtibelcakit / tasumtaIsaber / / /Aburi / / /aḍafur / / tasumta aseddakan / abssat tabssat/ takdenfast agertil tagertiltIsewsew / / // tattult / // tasanit aṭallaɛ taṭallaɛt/ ṭṭeyga ṭṭbeq / / titawilt ṭṭbeq / tiseyt ṭṭbeq / / tiseskert / // lgeffa aṭallaɛ taṭallaɛt/ tamennast / // taduft / Tadutaẓeṭṭa taẓeṭṭat aẓeṭṭa taẓeṭṭat inẓaḍen / inẓaḍen / asɣar ihalumen tahalumit imurar tamrart/ taɣalimt aɣanim taɣalimt aɣil / iɣil tiɣilt asagalam / imceṭ timceṭ amenzaz / aẓeṭṭa / / tinili izdi tizdit

Yegaten / ifeggagen /Axritab / / tayaẓilt ithathafen / ifassen // tacarbit afunar tafunartaɣarban / aɣarbal taɣarbalt Ssabun tassabut ssabun tassabuntiɣiwden / ustu /

Page 34: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

34

Timawin :

*Nufa-d ulac temgerda gar tantala n Ihelfen d tin n Weqqas deg usileɣ n

yismawen untiyen,asileɣ-a yettili-d ama s tecraḍ :( t−ݐ) neɣ ( t− ) ɣer tazwara

neɣ ɣer taggara n yisem,anect-a dayen i nufa deg wammud-neɣ deg imedyaten-

nni i yellan deg tfelwit yezrin.

Md :Ihalumen~ݐℎ ݑ . (Ihalffan)

Aɣerbal~ ɣ ݎ .ݐ

*Talγa n yismawen imalayen d tin ibeddun s teγra anecta dayen i nufa deg

wammud-neγ deg imedyaten-nni i yellan deg tfelwit yezrin.

Md: Aburi,amenaza,asagalam. ( Ihelfen)

Ustu,agertil,iγil.(Weqqas)

* llan kra n wawalen sɛan yiwet n tewsit. Deg wammud-nneɣ i id-negmmer deg

snat n temnaḍin-a( Ihelfen akked Weqqas) nufa-d llan kra n wawalen sɛan

yiwet n tewsit zemren ad illin d untiyen neɣ d imalayen kan.

Md :Deg temnaḍt n Ihelfen :

Izaken , ahawar d ismawen war unti.

Taɣalimt,taḍuft d ismawen war amalay.

Md:Deg temnaḍt n Weqqas:

Ifeggagen, ustu d ismawen war unti.

Tayazilt,taḍut d ismawen war amalay.

*Deg unamek assaγ gar umalay d unti yezmer ad yili:

Assaγ n usemẓi :

Md : ihalumen~ݐℎ ݑ

aγerban~ݐ ߛ ݎ .ݐ

imceṭ~timcaṭ

Aḥram~taḥramt( Weqqas)

Assaγ n usemγer:

Md : aγalim~ݐ ߛ .ݐ (Ihelfen)

Page 35: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

35

tabssat~abssat.(Weqqas)

Assaγ n usmenyir:

Md: aburi ~ taburit(Ihelfen)

afunar~ݐ (Weqqas).ݐݎݑ

Agraw /Aferdis

Md: ssabun~ݐ ݏݏ .(Ihelfen,Weqqas).ݐݑ

Assaγ n tuzzuft

Md: armas~ tarmast (Ihelfen).

2.Amḍan :

Ihalffan AwaqassAsuf asget asuf asgetIzaken izeknan aḥram Iḥarman,iḥramenTawsit tiwsatin agertil Igertal,igertilentaluhemmit tiluhemmitin / /Ahwar ihwaren aḥram iḥarman,iḥramenAglim igliman aglim iglimanibelcakat ibelcakit tasumta tisumtiwinIsaber isebran / /Aburi iburyen / /Adafur idafran tasumta tisumtiwinaseddakan iseddakanen agertil Igertilen,igertalIsewsew isewsawen / /Tattult tittulin / /Tisanit tisanatin taṭṭalaɛt tiṭṭlaɛinṭṭeyga ṭṭeygatin ṭṭebeq ṭṭebeqatTitawit titawilin ṭṭebeq ṭṭebeqatTiseyt tiseyin ṭṭebeq ṭṭebeqatLgeffa lgeffatin taṭṭalaɛt tiṭṭlaɛintaḍuft / taḍut /aẓeṭṭa iẓeṭṭwan aẓeṭṭa iẓeṭṭwaninzeḍ inzaḍen inzeḍ inzaḍenasɣar isɣaren asɣar isɣarenAhalum ihalumen amrar imurartaɣalimt / aɣanim iɣanimenaɣil iɣalen iɣil iɣalenasagalam isagalamen imceṭ imceṭenamanzaz imanzaz aẓeṭṭa iẓeṭṭwanTinili tiniliyin tiẓtit tiẓdiyin/ yegaten afeggag ifaggagen

Page 36: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

36

/ ithathafen afus ifassenTacarbit / tafunart tifunarinaɣerban iɣerbanen aɣerbal iɣarbalenSsabun / ssabun // iɣiwden ustu /Tabruqt tibruqin / /Axanbal ixanbalen aḥambel Ihambalen,iḥambalTistant / tisagnit tisagniwinAxritab / tayaẓilt tiyaẓilin

*asget amalay :

1. S temlellit n teγri ˝a ˝yettuγal d ˝i˝ γer tazwarra n ufeggag d tmerna n

tehrayt˝en˝ γer taggara n ufeggag.

Md:(Ihelfen)

ahwar~ihwaren

aburi~iburiyen

aseddakan~ ݏ .

Md: (Awaqass)

aḥram~iḥramen

agertil~igertilen

asγar~isγaren

2. S temlellit n teγri ˝a˝yetuγal d ˝i˝d ˝a˝∅ γer tazwara,d tmerna n tehrayt ˝an˝γer

taggara n ufeggag.

ur nufa ara imedyaten deg ummud-nneγ ayen aγ yeǧǧan ad naf amedya s

γur-neγ.

Md: afray~ ݕݎ .

3. S temlellit n teγri ˝a˝/˝i˝ d tussda n tergalit ˝l˝ d tmerna n tehrayt ˝n˝ γer

taggara n ufeggag.

ur nufi ara imedyaten deg wummud-nneγ dayen ad aγ- yeǧǧan ad naf

amedya s γur-neγ.

Page 37: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

37

Md: axellal~ixellalen.

4.S temlellit n teγri ˝a˝/˝i˝ d tmerna n tehrayt n˝ yen ˝ γer taggara n ufeggag.

Md: aburi~ iburiyen.

*Asget unti:

1.S temlellit n teγri ˝ a˝/ ˝i˝ d tmerna n tehrayt ˝in˝ γer taggara n ufeggag.

Md:(Ihelfen)

tattult~tittulin

taburt~tiburqin

- (Awaqass)

tasumta~tisumtiwin

tafunart~tifunarin

2. S temlellit n teγri ˝a˝/˝i˝ d tmerna n tehrayat ˝yin˝ γer taggara n ufeggag.

ur nufi ara imedyaten deg wummud-nneγ dayen ad aγ - yeǧǧan ad naf

amedya s γur-neγ.

Md: tamezwayt~ݐ ݓݖ ݕ .

3.S temlellit n teγi ˝a˝/˝i˝ γer tazwara n ufeggag d ˝a˝/˝u˝ deg tlemmast n

ufeggag.

ur nufa ara imedyaten deg wummud-nneγ dayen ad aγ - yeǧǧan ad naf

amedya s γur-neγ.

Md: talaba~tiluba.

G.T:Deg wammud-a i id-negmer nufa-d kra n yismawen wer asuf neɣ war

asget.

Md:

taḍuft,taɣalimt , tacarbit [war asget]. (Ihelfen)

Page 38: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

38

Yegaten;ithathafen ;iɣiwden [war asuf]. (Ihelfen)

Md:

Taḍut, ustu, [war asget].(Weqqas).

3.Addad :

Addad d awalec acku amsiwel yezmer ad yefren gar waddad ilelli d waddad

amaruz.Yettili waddad ilmend n twuri n yisem

Ihalffan AwaqassIlelli Amaruz Ilelli AmaruzIzaken Yizaken aḥram uḥram Tawsit Twsit agertil ugertiltaluhemmit tluhemmit / /Ahwar Uhwar aḥram uḥram Aglim Uglim aglim uglimIbelcakit Yibecakit tasumta tsumtaIsaber Yisaber / /Aburi Uburi / /aḍafur uḍafur tasumta tsumta aseddakan useddakan abessat ubessatIsewsaw yisewsaw / /Tisanit tsanit aswal uswalTitawilt ttawilt ṭṭebaq / Tiseyt tseyt ṭṭebaq taḍuft / taḍut / aẓeṭṭa uzeṭṭa aẓeṭṭa uzeṭṭa inzaḍen yinzaḍen inzaḍen yinzaḍen Asγar usγar asγar usγar ihalumen yihalumen imura yimurarTaγalimt tγalimt aγanim uγanim Aγil iγil yiγil Asagalam usagalam imceṭ yimceṭ Amenzaz umanzaz aẓeṭṭa uzeṭṭa Tinili tnili tizḍit tzdit Igaten yegaten ifaggagen yifaggagenAxritab uxritab tayazilt tyaziltithathafen yithathafen ifassen yifassenTacarbit tcarbit tafunart tfunartAγarban uγarban aγerbal uγarbal Iγiwden yiγiwden ustu wustu

Page 39: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

39

Allam ullam ulman wulmanAxenbal uxenbal aḥambel uḥambel Tistant tstant tisagnit tsagnit

Timawin:

*Mi ara yili yisem deg waddad ilelli ibeddu s ˝a˝γer waddad amruz ˝a˝yettuγl

˝u˝.

Md:

aγerban~ߛݑ ݎ ,axenbal~ݔݑ . (Ihelfen)

aḥram~ݑḥram,aγanim~uγaɣanim~ݑɣ (Weqqas)

*Mi ara yili yisem deg waddad ilelli ibeddu s ˝i˝γer waddad amruz ˝i˝ yettuγl

˝y˝.

Md:

izeken~yizeken,isewsew~yisewsew. (Ihelfen)

ifassen~yifessen,imceṭ~yimceṭ. (Weqqas)

*S uγelluy n teγri deg yisem unti.

Da d addad ilelli i d talγa tucriḍt.

Md:

tinili~tnili,tisanit~tesnit.( Ihelfen)

tafunart~tfunart,tayazilt~tayazilt.(Weqqas)

*Deg wammud-nneγ ad d-naf anaggar yiwen n yisem “taḍut” ur nesɛi ara

addad amaruz

b.Anamek

Tafalwit n wammud amawalan

Uṭṭun Ihelfen Weqqas Anamek

01 yiwen n ssenf gar lesnaf i d-yettakuzeṭṭa,taḍuṭ-is d tamellalt,ulman-is d

Page 40: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

40

Izaken Aḥram ilemmasen, ustu-ines d areqqaq,deg tehri yesɛa ukuẓ n yiɣallen,ma yella deg teɣzi akken yebɣa yiwen.

02Tawsit Agertil

Yemmug am uḥram,maca mačči s taḍut id yettmaga, s nnilu; ustu-ines d azehranSrusayna-t deg lqaɛa i wussu neɣ i cbaḥa.

03Taluhemmit

/

D taɣawsa n ccbaḥa,tettwaɛellaq daxel n yixxamen,tesɛa imi d aqer d aɣenllan imuhaɣ ttɛeliqen-tt i yileɣman-nsen

04

Ahwar Aḥram

D aḥram,ttessun-t ladɣa deg wussan n tmeɣriwin, d aɣezfan,xeddmen-t s kuẓ n yiniten,azeggaɣ,arbiɛi,ačini,aberkan,yettawi aṭas n taḍut ɣef waya itteffeɣ-d d aẓayan.

05

Aglim Aglim

Aseqcer-ines yuḥwǧ aṭas n lweqt, xeddmen-as imuhaɣ aṭas n dwawi yellan deg ugama, am useklu n thaggart ackutettarra-t d afsas.iwakken ad ttwaksenyinzaḍen yellan deg uglim-nni ilaq ad yeqqim ssmana daxel n waman, syin adyettwasbeɣ s yini i i hwaǧenttmuhaɣ, ma yella tebɣa tmeṭṭut a d tẓeṭṭ yes ilaq ad t-ccereg akkenad yuɣal d lexyuḍ.

06

Ibelcakit Tasumta

Yesɛa talɣa n tsumtiwin n tura deg tugget-nsen teɣzi-nsen azal n 60cm deg tehri azal n 30cm,ini-ines dima d aqahwi,xeddmen-t suglim n lmal aqdim.

07 Isaber

/

xeddmen-t yimuhaɣ tama tama n yihen deg tegrest yekkaf-as lḥuman,daɣen xeddmen-t deg unebdu wac ad yerr aḍu.

08 Aburi

/

xeddmen-t yimuhaɣi ucebbeḥ n yixxamen yesɛa aṭas n yiniten, Deg telmmast-is tcebiḥen-it s lmrayat.ẓeṭṭen-t tlawin s taḍuttazehrant, ulac axxam ɣer yimuhaɣ ur nettaf deg-s aburi.

09 D tasumta am tsumtiwin

Page 41: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

41

Aḍafur Tasumtaakk,llanttɣezfaninakk daɣ llant twezlanin temmug s taḍut zeṭṭen-tt tlawin tesɛa aṭṭas n yiniten ladɣa azeggaɣ ,aberkan ,arbiɛi,aqehwi.

10

Aseddakan Abessat/aḥram n yicttiḍen

Ttessun-t deg lqaɛa yal ass,yesɛa aṭas n yiniten ttbeddilen yiniten-ines ɛla ḥsab n yiniten n yicettiḍen.yettwaxdem s yicttiḍin n yiselsa iqdimen.

11Takḍenfast /

D agertil yemmug am uḥiḍur, llan wid it-itessun deg lqaɛa llan sentaḍen-tɣer lḥiḍ,zeṭṭen-t tlawin s taḍut.

12

Isewsewen/

yemmug s usɣar n ufeẓẓu,yettwaẓṭṭen s uglim,llan kraḍ n lesnaf:ameqqran ttɛeliqen-t yimuhaɣ deg yixxamen iucebbeḥ. ma sin-nniḍen d imectaḥ,yiwen ttɣumun yes iɣi,wayeḍ ttfessiren deg-s afermaö.

13

Tattult /

D taɣawsa temmug i uccbeḥ nyileɣman,ẓeṭṭen-tt tlawin s yinẓaḍen n taɣɣat taberkant, tettawi aṭas n lweqt akkedljehd.

14

Tisanit Aswal

d taynant tela sin n yifassen,llan deg-s sinlesnaf tameqqrant d tmectuḥt, akken i yeshel i lxedma.Ggaren deg-s irden dtemzin. tettemcabi ɣer uṭellaɛ.

15

Ṭṭbeyga Ṭṭebq

d ṭṭebq damectuḥ yesɛa aṭas n yiniten,ggaren deg-s lfarina dwaren.xeddmen-tt tlawin s usɣar n tezdayt akked teckarin.

16

Titawilt Ṭṭebq

d ṭṭebq damectuḥ yesɛa aṭas n yiniten,ggaren deg-s lfarina d waren.xeddmen-tt tlawin s usɣar n tezdayt akkedtteckarin.

17Tiseyt Ṭṭebaq

d taɣawsa ẓeṭṭen-tt tlawin s usɣartettemcabi ɣer yiḍebsiyen imeqqranen tesɛa talɣa timdewwert.

Page 42: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

42

18

Lgeffa Taṭṭelaεt

d aqecwal ggaren deg-s lemwaɛen ijdiden d timdewwert d tameqqrant tesɛa sin n yifassen, ẓeṭṭen-tt tlawin s usɣar n tezdayt , d tameqqrant ɣef tsanit.

19

Tabruqt /

taɣawsa-ya tessun-tt deg tmeɣriwin d wussan n lɛid neɣ i yinebgawen, d taɣezfant azal n 6,5 m,tihri –ines azal n 2.5, ini-ines dima d amellal yesɛa kra n yiniten i ucebbeḥ.Temmug s taḍut d tamellalt.

20 Taḍuft Taḍut D iselsa n lmal,tettak-aɣ ulaman s wacu neggar azeṭṭa;tella s nnul amellal,aqehi,maca win yebɣan nnulat-nniḍen sebɣent-id.

21

Azeṭṭa Azeṭṭa

D yiwen gar leqdicat i yellan seg zik,icudɣer tlawin.Azeṭṭa irennu i tmettut aṭas n tɣawsiwin ;mi ara ad-grent yessefk ad ilint deg kraḍ yid-sent.Snat ad qqiment ɣef tsegra,tayeḍ ad ttettawi takurt

22

Inzaḍen Inzaḍen

tameṭṭut ad tekkes inzaḍen seg tɣeṭṭen ad ten-tesired akken iwata, ad ten-tteǧǧ alama qquren ,umbaɛd ad ten tellemdisaɣwan,ineggur-ya llan d irqaqen llan d izuranen mi ara tebɣu ad ten-tezṭṭ tessexlaḍin lwaḥi d taḍut tamellalt ajmaɛ-nsen d usired-nsen yettaṭṭaf aṭas n lweqt,tiɣawsiwin yettmaggan s yinzaḍen d tin n ccbaḥa.

23

Asɣar Asɣar

asɣar d win yeṭṭfen amur d ameqqran gar tɣawsiwin n uzeṭṭa ɣer yimuhaɣ ad naf aseklu n ufeẓẓu d win yettwasnen aṭas deg uzeṭṭa i useqdec,asɣar-a zeṭṭen-tt yes-s tlawin n yimuhaɣ d tɣawsiwin n ccbaḥa,mi ara yeqqur zeṭṭa-tt s lexyuḍ n yiglimen yettwasebɣen s ubarkan neɣ s uzeggaɣ.

24 Aseqcer-ines yuḥwǧ aṭas n lweqt xeddment-as tmuhaɣ aṭas n d wawi yellan

Page 43: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

43

Aglim Aglim

deg ugama am useklu n thaggart ackutettarra-t d afsas. akken ad ttwaksenyinzaḍen yellan deg uglim-nni, ilaq ad yeqqim ssmana daxel n waman, syin adyettwasbeɣ s yini i yuhwaǧent tmuhaɣ ma yella tebɣa tmeṭṭut a d tẓeṭṭ yes ilaq ad tittcerreg akken ad yuɣal d lexyuḍ.

25

Ihalamən Imurar

D lexyuḍ d izehranen, Qwannezzeh,tteqqnen seg-s anbur n ufalaɣer tiwdadin iwakken ur d-ittecceḍ ara.

26

Taɣlimt Aɣanim

D yiwen n ssenf gar lesnaf n yimɣan gemmun-d nnig n wakal,deg teɣzi ad sɛun azal n semmus n yiɣallen,d nutni i yettaṭṭafen rruḥ n uzeṭṭa, amḍan-nsen deg uzeṭṭa ukuẓ.

27Aɣil Iɣil

D aɛekkaz d areqqaq,yesɛa deg teɣzi azal n 50cm, tawuri-ines yettmaga i uktil n uzaṭṭa.

28

Asagalam Imceṭ

D talwiḥit d tazehrant,tesɛa isegna d imeqqranen ẓẓan deg-s tesɛa deg teɣzi azal n yiɣil d uzgen;meccṭen seg-s taḍuṭ i wakken ad teshel i uqerdec

29 Amenzaz / Taɣssa n zeṭṭa

30Tinili Tizdit

D asɣar n rreman annect n yiɣil deg teɣzi neɣ kter cwiṭ;yebḍa ɣef sin: asɣar akked tdeqqalt ;seg-s i tettwallam taḍuṭ.

31

yegaten Ifeggagen

Llan sin,yiwen yettmaga deg tama nwadda,yesɛa tineqqurin ɣer wacu nettxiḍ axeyyaṭ-nni;wayeḍnettɛelliq-it ɣer tewdadin s yimurar d izehranen, ntteqqenɣur-s tageṭṭumt,sɛan deg teɣzi azal n semmus n yiɣallen.

32 D taɣawsa s wacu i i therrisent tlawin ulman-nni,tesɛa afus n usɣar akked tɣennusin ttemcabint ɣer

Page 44: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

44

Axritab Tayazilt yimesmaren,usant-d ta sdat ta, tawuri-nestessaṭar ulaman tesrusay-iten.

33

Ithathafən Ifassen

D ulman-nni i d-tettekkes tmeṭṭut deg teẓdit,ad ten-t-ssenser deg-s,wa ad tent-tedewwir i tgecrar-is almi i d-immug dtafust.

34Tacarbit Tafunart

D timḥarmin, i neggar deg-sent taḍuṭ wa ad tent-nekmes, wa ad tent-nɛelleq i wakken ad tqiṭṭer.

35

Aɣarban Aɣerbal

D allal yesɛa ddur n lluḥ d areqqaq d amdewran yesɛa tagertilt n uzzal tenqer akk,tessexdam-it lal n uzeṭṭa mi ara ad t-zwi taḍuṭ.

36Ssabun Ssabun

D ttawil s wacu i sirident tlawintaḍuṭ,yemmug d amellal,yesɛa rriḥa lɛali,yettara taḍut d tazdiyant.

37Iɣiwdən Ustu

D lxiṭ d azuran cwit d netta i d lsas n uzeṭṭa ma ulac-it ur yettmaga ara uzeṭṭa.

38

Allam Ulman

D ifulkan-nni i d yettak uqerdac,ad ten-teddem tmeṭṭut,ad ten-tessenṭenḍ wa ɣer wa,wa ad ten-tberren, ad ten-jbedd iwakken ad d-fɣen d lexyuḍ d izehranen.

39

Axenbal Aḥembel

Yettmaga s ustu azehran,ulman-is dizahranen,taḍut-is d tamellalt tardast ad tili s tḥeǧǧamin menkul nnul wa ad- tt fselen s izergrigen way-ines-asent.

40 Tistant Tisagnit D allal s wacu txiḍen.

G.T:Nufa-d deg umawal n uzeṭṭa deg snat n temnaḍin-a d win ur nemgarad ara s

waṭas ladɣa deg unamek imi ismawen-nni ccuden ɣer yiwet n taɣult maca

temgerda i yellan deg talɣa n yismawen.

Page 45: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

45

- Rnu ɣer waya nufa-d kra n wawalen deg temnaḍt Ihelfen meɛna ulac-iten deg

temnaḍt n Weqqas.

Page 46: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

46

Taggrayt tamatut

Leqdic-nneɣ d win ikecmen deg taɣult n tesnilest,d tazrawt tasnalɣamkant

n umawal n uzeṭṭa gar snat temnaḍin"Ihelfen"i d-yezgan deg waɣir n tamanɣast

akked" Weqqas"i d-yezgan deg waɣir n Bgayet.

Deg tezrawt-a negmer-d azal n 40 n yismawen numawal n uzeṭṭa, nga

tasleḍt tasnalɣamkant i yal isem, deg-sen nufa-d wid i yettemcabin akked wid

yemxalafen.

Deg tesleḍt i nga nufa-d kra n yismawen ttemcabin deg snat temnaḍin-a:

Md:

Aglim,Azeṭṭa,Inzaḍen,Asɣar, Ssabun.

Llan azal n 7 yismawen rzan kan tamnaḍt n Ihelfen imi ulac-iten deg

temnaḍt n Weqqas.

Md:

Tahalummit, Isaber,Aburi,Takḍenfast,Isewsewen,Tattult,Tabureqt.

Tuget n yismawen i id-negmer deg wammud-nneɣ d ismawen n wallal.

Md:

Aḍafur,Lgeffa, Ihalemen…atg( Ihelfen).

Page 47: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

47

Aḥram,Agertil, Aswal…atg (weqqas)

Deg ummud-ai id-negmer nufa-d kra n yismawen war asuf neɣ war asget.

Md1 :

Taḍuft,Taɣalimt→war asget (Ihelfen).

Taḍut,Ustu→war asget (Weqqas)

Md 2:

Yegaten,Ithathafen→war asuf.

Nufa-d daɣen llan kra n yismawen sɛan yiwet n tewsit zemren ad illin d

untiyen neɣ d imalayen kan.

Ɣer taggara n leqdic nessaweḍ nerra-d tiririt ɣef yiseqsiyen i d-nefka

deg tazwara.Ur nezmir ara ad nni yekmel maca nessaram ad nili newwi-d

amaynut i taɣult n tmaziɣt,Nessaram ad yili ukemmel n leqdicat ɣef usentel-a.

Page 48: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

48

Page 49: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

49

Umuɣ n yidlisen

Adjaout(R.), 1995-1996,La composition lexicale en berbère. Mémoire de

magister en langue et culture amazighes Bejaia.

Aissou (Ou.), 2007-2008,Etude comparée de deux parlers(parlers d’Aokas et

d’Irjen).Mémoire de Magister Université de Bejaia.

Aїno Niklas-Sliminen, 1997, La lexicologie, Ed Armand Colin, Paris.

Berkai (A.), 2007,Lexique de la linguistique Français-Anglais-Tamaziɣt Premier

éd. O.

Bouamara (K.), 2010, Issin, Asegzawal n teqbaylit-taqbaylit,Tizi-Ouzou,

lodyssée

Chaker (S.), 1991,Manuel de linguistique berbère. Ed. Bouchène, Alger.

Chaker (S.), 1984,Texte en linguistique berbère. Ed. Bouchène. Alger.

Chaker (S.), 1996,Manuel de linguistique berbère II. Syntaxe et Diachronie. Ed.

Bouchène. Alger.

Choi-jonin (I.), & Delhay(C.), 1998,Introduction à la méthodologie en

linguistique, application au français contemporaine, presses universitaires de

Strasbourg

Dubois (J.)& Alii,1982, Dictionnaire de la linguistique, Ed. Larousse Paris.

Page 50: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

50

Dubois.( J) : 1999, Dictionnaire linguistique et des sciences de langues,

Larousse, EWAG, Alger.

Hannotaux (A.), 1876, Essaie de grammaire en Tamashek, Ed.

Repression,Alger.

Mahrouche(M.) 2000/2001,Caractéristique lexicale de la poésie Kabyle

ancienne. Mémoire de Magister de Linguistique Amazighe université de Bejaia.

Naït-Zerrad (K.), 1995, Grammaire du berbère contemporaine (kabyle), éd.

ENAG, ALGER.

Picoche (J.), 1992,Précis de lexicologie française, Edition Nathan, Paris.

Polguère(A.), 2003, Lexicologie et sémantique lexicales : notions

fondamentales, Les presses de l’université de Montréal, Canada.

Sadiqui (F.), 1997,Grammaire de Berbère. Ed. L’Harmathan, rue de l’école

polytechnique, Paris.

Tidjet (M.), 1998, Polysémie et Abstractoin du lexique berbère. Mémoire de

magister de linguistique amazighe. Université de Bejaia.

Page 51: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

51

Page 52: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

52

Ammud

Ammud i d-negmmer seg temnaḍt Ihelfen akked Weqqas

Uṭṭun Ihalfen Awaqass

01 Izaken Aḥram 02 Tawsit Agertil03 Taluhemmit /04 Ahwar Aḥram 05 Aglim Aglim06 Ibelcakit Tasumta07 Isaber /08 Aburi /09 Aḍafur Tasumta 10 Aseddakan Abessat11 Takḍenfast Tagertilt 12 Isewsawen /13 Tattult /14 Tisanit Aswal15 Ṭṭbeyga Ṭṭebq 16 Titawilt Ṭṭebq 18 Tiseyt Ṭṭebq 19 Lgeffa Taṭṭllaɛt 20 Taḍuft Taḍut 21 Aẓeṭṭa Azeṭṭa 22 Inzaḍen Inzaḍen 23 Asγar Asγar 24 Aglim Aglim25 Ihalumen Imurar26 Taγlimt Aγanim 27 Aγil Iγil 28 Asagalam Imceṭ 29 Amenzaz Azeṭṭa 30 Tinili Tizdit

Page 53: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

53

31 yegaten Ifeggagen32 Axritab Tayazilt33 Ithathafen Ifassen34 Tacarbit Tafunart35 Aγarban Aγerbal 36 Ssabun Ssabun37 Iγiwden Ustu 38 Allam Ulman39 Axenbal Aḥambel 40 Tistant tisagnit

Ayen i icudden γer wansayen n uzeṭṭa

Imuhaɣ xeddmen azeṭṭadeg tegrest acku yettili-d wezγal s waṭas ɣer-sen.

Ansay-a yesεa ilugan gar-asen : yewwi-d ad ilint ukuẓ n tlawin ; ilaq

ad tili temγart tameqqrant yid-sent iwakken ad ten-twelleh ; daγtaqcict ma

yella qrib ad tezwej ur ilaq ara ad tekcem anida ggarent azeṭṭa ; rnu γer

waya irgazen ur ilaq ara ad kecmen γer uxxam n uzeṭṭa.

Tilawin mi ara grent azeṭṭa xeddment imensi s seksu neγ s tgella.

Inzan yerzan ansayen nuzeṭṭa

Taftaq nahwar tasawt tayruq.

Nihussay n yimuhaγ satassen takurat ad ilacan.

Tamet war tasin warla tamnekit.

Tamet wer nissin alam ur tetεadil axxam.

Page 54: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

54

Tugniwin id newwi seg maṭṭaf:

Taṭellaɛt (weqqas) / lgeffa (Ihelfen).

Page 55: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

55

Tasumta (weqqas) / Aḍafur (Ihelfen).

Ṭṭbaq (weqqas) / Ṭṭbeyga (Ihelfen).

Ṭṭbaq (Weqqas) / Tiseyt (Ihelfen) .

Page 56: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

56

Imceṭ (weqqas) / Asagalam (Ihelfen).

Ustu( weqqas) / iɣiwden (Ihelfen).

Ifassen (weqqas) /ithathafen (Ihelfen).

Page 57: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

57

Tayazilt (weqqas) / Axritab (Ihelfen).

Tugniwin id newwi:

Ahram n yicettiḍen( weqqas) / Aseddakan

(Ihelfen)

Aḥram / Izaken

Page 58: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

58

Aburi (Ihelfen).

Agertil (weqqas) / Tawsit(Ihelfen).

Aḥram (weqqas) / Ahwar (Ihelfen).

Page 59: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

59

Tisagnit(weqqas) / Tistant (Ihelfen).

Aɣerbal (weqqas) / Aɣerban (Ihelfen ).

Aẓeṭṭa (Weqqas) / Amenzaz (Ihelfen).

Page 60: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

60

Amawal1- BERKAI (A.), 2009, Lexique de la linguistique Français – Anglais -

Tamaziɣt.

2- BOUAMARA (K.), Dictionnaire Issin.

3- BOUTLIOUA (H.), Dictionnaire Français, Tamaziɣt, Arabe.

4-Mouloud (M),amawal n tmaziɣt tartart.

Awal s tmaziɣt Awal s tefransist

Asebter Amawal

Page 61: Tazrawt n Master · 2020. 11. 16. · Tasdawit n Abderraḥman Mira Bgayet Tamezdayt n Tsekliwin d Tutlayin Tasga n Tutlayt d Yidles n Tmaziɣt Tazrawt n Master Taɣult :Tarakalt

61

Agemmay Alphabet 19 3Amalay Masculin 133 3Amḍan Nombre 144 3 Areṭṭal Emprunt 92 3 Aẓar Racine 172 3 Asuddem dérivation 162 1Addad ilelli Etat libre 99 3Ticraḍ Marque 09 2 Targalt Consonne 62 3Tiɣra Voyelle 212 3 Tawsit Genre 111 3Tagrumma Ensemble 95 3Tugna Image 117 3Taɣessa structure 58 1