P¸|õhP Aµ_

AÔ¯ÀScience

uªÌ ÁÈTamil medium

HÇõ® ÁS¨¦SevenTh STandard

£Sv & 1

ParT - 1

÷u]¯U PÀÂ Bµõ´a] ©ØÖ® £°Ø]U PÇP®

KarnaTaKa TexTbooK SocieTy (r.)100 Feet Ring Road, Banashankari 3rd Stage,

Bengaluru - 85

ii iii

4+12+164=180

ii iii

ForewordThe National Curriculum Framework (NCF), 2005, recommends that children’s life at

school must be linked to their life outside the school. This principle marks a departure from the legacy of bookish learning which continues to shape our system and causes a gap between the school, home and community. The syllabi and textbooks developed on the basis of NCF signify an attempt to implement this basic idea. They also attempt to discourage rote learning and the maintenance of sharp boundaries between different subject areas. We hope these measures will take us significantly further in the direction of a child-centred system of education outlined in the National Policy on Education (1986).

The success of this effort depends on the steps that school principals and teachers will take to encourage children to reflect on their own learning and to pursue imaginative activities and questions. We must recognise that, given space, time and freedom, children generate new knowledge by engaging with the information passed on to them by adults. Treating the prescribed textbook as the sole basis of examination is one of the key reasons why other resources and sites of learning are ignored. Inculcating creativity and initiative is possible if we perceive and treat children as participants in learning, not as receivers of a fixed body of knowledge.

These aims imply considerable change in school routines and mode of functioning. Flexibility in the daily time-table is as necessary as rigour in implementing the annual calendar so that the required number of teaching days are actually devoted to teaching. The methods used for teaching and evaluation will also determine how effective this textbook proves for making children’s life at school a happy experience, rather than a source of stress or boredom. Syllabus designers have tried to address the problem of curricular burden by restructuring and reorienting knowledge at different stages with greater consideration for child psychology and the time available for teaching. The textbook attempts to enhance this endeavour by giving higher priority and space to opportunities for contemplation and wondering, discussion in small groups, and activities requiring hands-on experience.

The National Council of Educational Research and Training (NCERT) appreciates the hard work done by the Textbook Development Committee responsible for this book. We wish to thank the Chairperson of the advisory group in Science and Mathematics, Professor J.V. Narlikar and the Chief Advisor for this book, Prof. V.B. Bhatia for guiding the work of this committee. Several teachers contributed to the development of this textbook; we are grateful to their principals for making this possible. We are indebted to the institutions and organisations which have generously permitted us to draw upon their resources, material and personnel. We are especially grateful to the members of the National Monitoring Committee, appointed by the Department of Secondary and Higher Education, Ministry of Human Resource Development under the Chairpersonship of Professor Mrinal Miri and Professor G.P. Deshpande, for their valuable time and contribution. As an organisation committed to systemic reform and continuous improvement in the quality of its products, the NCERT welcomes comments and suggestions which will enable us to undertake further revision and refinement.

DirectorNew Delhi National Council of Educational20 November 2006 Research and Training

iv v

PreFaceThis book is the outcome of the efforts of the Textbook

Development Committee appointed by the NCERT. The committee met a few times to interact with one another to improve the draft. Then there was a review meeting in which many experts and practicing school teachers were invited to review the draft and suggest improvements.

By and large we have stuck to the format of the Class VI book. By now, famous characters, Boojho and Paheli, have been used to make the text interactive. Attempt has been made to recall children’s own experiences and build concepts around them. This is designed to connect science that they study in the school with their every-day life.

Many activities have been suggested to clarify concepts. Some of these activities are so simple that children can perform them on their own. The requirement of the apparatus required for the activities is minimal. We performed all the activities ourselves to ensure that there was no difficulty in performing them in the school situation. The activities should also help children in developing skills such as presentation of data in tabular and graphical forms, reasoning and drawing inference from the given data.

The language of the book has been kept as simple as possible. A large number of photographs, illustrations, cartoons, etc. have been included to make the book attractive. To help teachers evaluate children effectively, a large number of exercises have been given at the end of each chapter. The teachers are encouraged to frame additional exercises to test children’s understanding. Some challenging exercises have also been devised for those children who would like to appear for the National Talent Search Examination conducted by the NCERT.

We are conscious of the fact that there is a paucity of additional reading material for children. We have tried to address this problem by providing non-evaluative boxes. These boxes, in blue, contain additional information, anecdotes, stories, strange facts and other such interesting materials.

We all know that children are mischievous and playful by nature. Therefore, in order to prevent any untoward incident during the performance of the activities in the school or outside, necessary cautions, in red, have been inserted at various places in the book.

iv v

To prepare children to assume their roles as responsible citizens of tomorrow, attempt has been made to sensitise them to the issues concerning gender, religion, environment, health and hygiene, water scarcity and energy conservation. We have sought to weave into the text the value of cooperation and the importance of peer learning.

An important feature of the book is what we call extended Learning. These are totally non-evaluative, and purely voluntary activities and projects. Some of the projects in this section have been designed to enhance children’s interaction with the experts, teachers, even parents, and society at large. The children are required to collect information of various kind and draw conclusions of their own.

My request to teachers and parents is to use the book in the spirit in which it has been written. Encourage children to perform activities and learn by doing, rather than by rote. You can supplement, or even replace, the activities given here. If you feel that you have better alternatives, especially with your local/regional flavour, please write to us so that these activities could be used in the future editions of the book.

We have been able to include only a small subset of children’s experiences. You have a better knowledge of their experiences because you are in touch with them. Use them to illustrate the concepts being taught. Above all, please do not stifle children’s natural curiosity. Encourage them to ask questions, even if sometimes you feel uncomfortable. If you do not know the answer to a question on the spot, do not feel embarrassed. You can promise them to find the answer and deal with it later. Make a genuine attempt to get the answer from whatever resources are within your reach, such as senior school or college teachers, experts, libraries, internet, etc. If, in spite of your efforts, you cannot get the answer to some question, you could write to NCERT.

I must thank the NCERT for enabling us to talk to children through the medium of this book. Every member of the NCERT has been courteous and helpful to us. If you find this book useful and enjoy teaching/learning science through this book, the Editing Team and I shall consider ourselves well-rewarded.

V.B. Bhatia Chief Advisor Textbook Development Committee

vi vii

TexTbook deveLoPmenT commiTTeechairperson, advisory Group For Textbooks in Science and mathematics

J.V. Narlikar, Emeritus Professor, Inter University Centre for Astronomy and Astrophysics (IUCCA), Ganeshkhind, Pune University, Pune

chief advisor

V.B. Bhatia, Professor, Retd. (Physics), Delhi University, Delhi

members

Bharati Sarkar, Reader, Retd. (Zoology), Maitreyi College, Delhi University, Delhi

C.V. Shimray, Lecturer, Department of Education in Science and Mathematics (DESM), NCERT, Sri Aurobindo Marg, New Delhi

D. Lahiry, Professor, Retd, DESM, NCERT, Sri Aurobindo Marg, New Delhi

G.P. Pande, Uttarakhand Seva Nidhi, Paryavaran Shiksha Sansthan, Jakhan Devi, Almora, Uttaranchal

Harsh Kumari, Headmistress, CIE Experimental Basic School, Department of Education, Delhi University, Delhi

J.S. Gill, Professor, DESM, NCERT, Sri Aurobindo Marg, New Delhi

Kamal Deep Peter, TGT (Science), Kendriya Vidyalaya, Bangalore

Kanhiya Lal, Principal, Retd., Directorate of Education, Delhi

Lalita S. Kumar, Reader (Chemistry), School of Sciences, Indira Gandhi National Open University (IGNOU), Maidan Garhi, New Delhi

Mohd. Iftikhar Alam, TGT (Science), Sarvodaya Bal Vidyalaya (No.1), Jama Masjid, Delhi

P.S. Yadava, Professor, Department of Life Sciences, Manipur University, Imphal

R. Joshi, Lecturer (Selection Grade), DESM, NCERT, Sri Aurobindo Marg, New Delhi

Rachna Garg, Lecturer, DESM, Central Institute of Educational Technology, NCERT, Sri Aurobindo Marg, New Delhi

Ranjana Agrawal, Principal Scientist and Head, Division of Forecasting Techniques,

Indian Agricultural Statistics Research Institute, IARI Campus, Pusa, New Delhi

R.S. Sindhu, Professor, DESM, NCERT, Sri Aurobindo Marg, New Delhi

Ruchi Verma, Lecturer, PPMED, NCERT, Sri Aurobindo Marg, New Delhi

Sarita Kumar, Reader (Zoology), Acharya Narendra Dev College, Delhi University, Delhi

Sunila Masih, Teacher, Mitra GHS School, Suhagpur, P.O. Hoshangabad, Madhya Pradesh

V.K. Gupta, Reader (Chemistry), Hans Raj College, Delhi University, Delhi

member-coordinator

R.K. Parashar, Lecturer, DESM, NCERT, Sri Aurobindo Marg, New Delhi

vi vii

acknowLedGemenTS

The National Council of Educational Research and Training (NCERT) acknowledges the valuable contribution of the individuals and organisations involved in the development of Science textbook for Class VII. The Council acknowledges the valuable contribution of the following academics for reviewing and refining the manuscripts of this book: Sushma Kiran Setia, Principal, Sarvodaya Kanya Vidyalaya, Hari Nagar (Clock Tower), New Delhi; Mohini Bindra, Principal, Ramjas School, Pusa Road, New Delhi; D.K. Bedi, Principal, Apeejay Senior Secondary School, Pitampura, Road No. 42, Sainik Vihar, New Delhi; Chand Vir Singh, Lecturer (Biology), GBSS School, Rajouri Garden (Main), New Delhi; Renuka Madan, TGT (Physics), Air Force Golden Jubilee Institute, Subroto Park, Delhi Cantt; Reena Jhani, TGT (Science), Darbari Lal DAV Model School, Pitam Pura, New Delhi; Geeta Bajaj, TGT (Science), K. V. No. 3, Delhi Cantt., New Delhi; Gagandeep Bajaj, Lecturer, Department of Education, S.P.M. College, Delhi University, Delhi; Shashi Prabha, Lecturer, DESM, NCERT, New Delhi; A.K. Bakhshi, Professor, Department of Chemistry, University of Delhi, Delhi; N. Rathnasree, Director, Nehru Planetarium, Teen Murti Bhavan, New Delhi; S.B. Singh, TGT (Science), J.N.V. Sonikpur, P.O. Trivediganj, Distt. Barabanki, Uttar Pradesh; Madhur Mohan Ranga, Lecturer (Selection Scale), (Zoology), Govt. College, Ajmer, Rajasthan; K.G. Ojha, Associate Professor, Department of Chemistry, M.D.S. University, Ajmer, Rajasthan; Puneeta Sharma, TGT (Science), L.D. Jain Girls Senior Secondary School, Pahari Dhiraj, Delhi; Manohar Lal Patel, Teacher, Govt. R.N.A. Exc. H.S.S. Pipariya, Distt. Hoshangabad, Madhya Pradesh; Bharat Bhushan Gupta, PGT (Biology), Sarvodaya Vidyalaya, No.1, Shakurpur, Delhi; Sushma Jairath, Reader, Department of Women Studies (DWS), NCERT, New Delhi; Mina Yadav, Lecturer, DWS, NCERT, New Delhi; Swadesh Taneja, Ex-Reader (Life Sciences), IGNOU, New Delhi and M.M. Kapur, Professor, Retd. (Chemistry), Delhi University, Delhi. The contributions of Pramila Tanvar and Ashish K. Srivastava, Assistant Professors, are acknowledged for being a part of the review of this textbook.

The council is highly thankful to the India Meteorological Department, New Delhi, for providing some illustrations for the Chapter 8: Winds, Storms and Cyclones. The Council gratefully acknowledges the valuable suggestions received from the National Monitoring Committee in the development of the manuscript of this textbook.

The dynamic leadership of Professor Hukum Singh, Head, DESM, for providing guidance in the final editing of the manuscript and extending infrastructure facilities is highly acknowledged. Special thanks are due to Shveta Uppal, Chief Editor; and Bijnan Sutar, Assistant Editor, for going through the manuscript and suggesting relevant changes.

The Council also acknowledges the efforts of Deepak Kapoor, Incharge, Computer Station; Purnendu Kumar Barik, Musarrat Parveen and Satish Kumar Mishra, Copy Editors; Neelam Walecha and Muhammad Aiyub, DTP Operators; and Randhir Thakur, Proof Reader.

The contribution of APC-office, administration of DESM, Publication Department and Secretariat of NCERT is also acknowledged.

viii ix

ªÀÄÄ£ÀÄßr

2005gÀ gÁ¶ÖçÃAiÀÄ ¥ÀoÀåPÀæªÀÄzÀ ªÀiÁUÀð¸ÀÆaAiÀÄ C£ÀéAiÀÄ gÀƦ¸À¯ÁzÀ gÁ¶ÖçÃAiÀÄ ¥ÀoÀåªÀ¸ÀÄÛªÀ£ÀÄß DzsÀj¹ gÀa¸À¯ÁVgÀĪÀ J£ï.¹.E.Dgï.n. - 7£Éà vÀgÀUÀwAiÀÄ «eÁÕ£À ¥ÀoÀå¥ÀŸÀÛPÀªÀ£ÀÄß MlÄÖ 7 ªÀiÁzsÀåªÀÄUÀ¼À°è 2019-20£Éà ±ÉÊPÀëtÂPÀ ̧ Á°£À°è eÁjUÉƽ¸À¯ÁUÀÄwÛzÉ. DAUÀè ªÀiÁzsÀåªÀÄzÀ ¥ÀoÀå¥ÀÀŸÀÛPÀªÀ£ÀÄß AiÀÄxÁªÀvÁÛV PÀ£ÀßqÀ, ªÀÄgÁp, vÉ®ÄUÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀ«Ä¼ÀÄ ªÀiÁzsÀåªÀÄUÀ½UÉ C£ÀĪÁzÀ ªÀiÁqÀ¯ÁVzÉ. DAUÀè, GzÀÄð ªÀÄvÀÄÛ »A¢ ªÀiÁzsÀåªÀÄzÀ ¥ÀoÀå¥ÀŸÀÛPÀUÀ¼À£ÀÄß £ÉÃgÀªÁV J£ï.¹.E.Dgï.n. ¬ÄAzÀ ¥ÀqÉAiÀįÁVzÉ.

2005gÀ gÁ¶ÖçÃAiÀÄ ¥ÀoÀåPÀæªÀĪÀÅ F PɼÀV£À ªÉʲμÀÖöåUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ.

• PÀ°PÉAiÀÄ£ÀÄß fêÀ£ÀzÀ CªÀ±ÀåPÀvÉUÀ¼ÉÆA¢UÉ eÉÆÃr¸ÀĪÀÅzÀÄ.

• PÀAoÀ¥ÁoÀ «zsÁ£À¢AzÀ PÀ°PÉAiÀÄ£ÀÄß ªÀÄÄPÀÛUÉƽ¸ÀĪÀÅzÀÄ.

• ¥ÀoÀå¥ÀŸÀÛPÀUÀ¼À ºÉÆgÀvÁV ¥ÀoÀåPÀæªÀĪÀ£ÀÄß ²æêÀÄAvÀUÉƽ¸ÀĪÀÅzÀÄ.

• eÁÕ£ÀzÀ C©üªÀÈ¢ÞUÉ PÀ°PÁ C£ÀĨsÀªÀUÀ¼À£ÀÄß §¼À¸ÀĪÀÅzÀÄ.

• ¨sÁgÀvÀzÀ ¥ÀæeÁ¸ÀvÁÛvÀäPÀ ¤ÃwAiÀÄ£ÀéAiÀÄ ªÀÄPÀ̼À CªÀ±ÀåPÀvÉUÀ½UÉ vÀPÀÌAvÉ ¸ÀàA¢¸ÀĪÀÅzÀÄ.

• ²PÀëtªÀ£ÀÄß EA¢£À ºÁUÀÆ ¨sÀ«μÀåzÀ fêÀ£ÁªÀ±ÀåPÀvÉUÀ½UÉ ºÉÆAzÀĪÀAvÉ ªÀiÁqÀĪÀÅzÀÄ.

• «μÀAiÀÄUÀ¼À ªÉÄÃgÉUÀ¼À£ÀÄß «ÄÃj CªÀÅUÀ½UÉ ¸ÀªÀÄUÀæzÀȶÖAiÀÄ ¨ÉÆÃzsÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß C¼ÀªÀr¸ÀĪÀÅzÀÄ.

• ±Á¯ÉAiÀÄ ºÉÆgÀV£À §zÀÄQUÉ eÁÕ£À ¸ÀAAiÉÆÃd£É.

• ªÀÄPÀ̽AzÀ¯Éà eÁÕ£ÀªÀ£ÀÄß C©üªÀÈ¢Þ¥Àr¸ÀĪÀÅzÀÄ.

7£Éà vÀgÀUÀwAiÀÄ «eÁÕ£À ¥ÀoÀå¥ÀŸÀÛPÀzÀ°è CAvÀUÀðvÀ «zsÁ£À (Integrated Approach), gÀZÀ£ÁvÀäPÀ «zsÁ£À (Constructive Approach) ºÁUÀÆ ¸ÀÄgÀĽAiÀiÁPÁgÀzÀ «zsÁ£À (Spiral Approach) UÀ¼À£ÀÄß C¼ÀªÀr¸À¯ÁVzÉ.

¤vÀå fêÀ£ÀzÀ°è «eÁÕ£ÀªÀÅ J¯Áè ºÀAvÀUÀ¼À°èAiÀÄÆ AiÀıÀ¹ìUÉ CvÁåªÀ±ÀåPÀªÁVzÉ. «eÁÕ£ÀªÀ£ÀÄß fêÀ£ÀzÀ ¸ÀPÀ® PÉëÃvÀæUÀ¼À®Æè §¼À¸ÀĪÀ ¸ÁªÀÄxÀåðªÀ£ÀÄß ¨É¼É¹PÉÆAqÀÄ fêÀ£ÀzÀ°è AiÀıÀ¸Àì£ÀÄß UÀ½¸ÀĪÀAvÉ ªÀiÁqÀ¨ÉÃPÀÄ. CzÀÄ ¸ÀºÀPÁj PÀ°PÉUÀÆ ¥ÀÇgÀPÀªÁVgÀ¨ÉÃPÀÄ. F ¥ÀoÀå¥ÀŸÀÛPÀzÀ°è£À «μÀAiÀÄ ºÁUÀÆ C¨sÁå¸ÀUÀ¼ÀÄ «zÁåyðUÀ¼À£ÀÄß D¯ÉÆÃa¸ÀĪÀAvÉ ªÀiÁqÀĪÀÅzÀgÉÆA¢UÉ, ZÀlĪÀnPÉUÀ¼À ªÀÄÆ®PÀ eÁÕ£À ºÁUÀÆ ̧ ÁªÀÄxÀåðUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀÄ®Ä CªÀPÁ±À PÀ°à¹PÉÆqÀ¯ÁVzÉ. ¥ÀoÀåªÀ¸ÀÄÛ«£ÉÆA¢UÉ CvÀåAvÀ CªÀ±ÀåPÀ fêÀ£À ªÀiË®åUÀ¼À£ÀÄß CAvÀUÀðvÀªÁV §¼À¸À¯ÁVzÉ. F ¥ÀoÀå¥ÀŸÀÛPÀªÀÅ ¥ÀjÃPÁë zÀȶ֬ÄAzÀ gÀavÀªÁV®è. §zÀ¯ÁV «zÁåyðUÀ¼À ¸ÀªÁðAVÃt ªÀåQÛvÀé «PÁ¸ÀPÉÌ ¥ÀÇgÀPÀªÁVzÉ. vÀ£ÀÆä®PÀ CªÀgÀ£ÀÄß ¸ÀévÀAvÀæ ¨sÁgÀvÀzÀ ¸Àé¸ÀܸÀªÀiÁdzÀ GvÀÛªÀÄ ¥ÀæeÉUÀ¼À£ÁßV ªÀiÁqÀĪÀ ¥ÀæAiÀÄvÀß £ÀqÉ¢zÉ.

viii ix

«eÁÕ£ÀzÀ vÀ¼ÀºÀ¢AiÀiÁVgÀĪÀ «ÃPÀëuÉ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀæAiÉÆÃUÀ²Ã®vÉUÀ½UÉ DzÀåvÉ ¤ÃqÀĪÀÅzÀgÀ ªÀÄÆ®PÀ «eÁÕ£ÀzÀ ¥ÀjPÀ®à£ÉUÀ¼À£ÀÄß ¤vÀåfêÀ£ÀzÀ C£ÀĨsÀªÀ ªÀÄvÀÄÛ GzÁºÀgÀuÉUÀ¼ÉÆA¢UÉ C£Àé¬Ä¸ÀÄvÁÛ, «zÁåyðUÀ¼ÀÄ ZÀlĪÀnPÉUÀ¼À ªÀÄÆ®PÀ D¯ÉÆÃZÀ£É, C£ÉéÃμÀuÉ ºÁUÀÆ ¸Àé-C£ÀĨsÀªÀzÉÆA¢UÉ wêÀiÁð£À PÉÊUÉƼÀî®Ä CªÀPÁ±À ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉÇæÃvÁìºÀUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃrgÀĪÀÅzÀÄ F ¥ÀoÀå¥ÀŸÀÛPÀzÀ ªÉʲμÀÖöåªÁVzÉ.

¸Àé-PÀ°PÉ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀºÀ¨sÁVvÀézÀ PÀ°PÉAiÀÄ ªÀÄÆ®PÀ «zÁåyðUÀ¼ÀÄ eÁÕ£À ¸ÀAgÀZÀ£ÉAiÀÄ°è QæAiÀiÁvÀäPÀªÁV vÉÆqÀUÀĪÀAvÉ ªÀiÁqÀĪÀÅzÀÄ F ¥ÀoÀå¥ÀŸÀÛPÀzÀ GzÉÝñÀªÁVzÉ. ¥ÀæAiÉÆÃUÀUÀ¼ÀÄ, ¸ÀÆavÀ ZÀlĪÀnPÉUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ AiÉÆÃd£ÁPÁAiÀÄðUÀ¼À£ÀÄß ¤ªÀð»¸À®Ä ²PÀëPÀgÀÄ «zÁåyðUÀ½UÉ CUÀvÀå ªÀiÁUÀðzÀ±Àð£À ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉÇæÃvÁìºÀªÀ£ÀÄß ¤ÃqÀĪÀÅzÀgÀ ªÀÄÆ®PÀ CªÀgÀ°è ¸ÀA±ÉÆÃzsÀ£Á ¥ÀæªÀÈwÛ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀÈd£À²Ã®vÉAiÀÄ£ÀÄß ¨É¼É¸À®Ä £ÉgÀªÁUÀÄvÁÛgÉ JAzÀÄ ¤jÃQë¸À¯ÁVzÉ.

gÁμÀÖç ªÀÄlÖzÀ ±ÉÊPÀëtÂPÀ ¸ÀÄzsÁgÀuÉ ºÁUÀÄ C©üªÀÈ¢ÞUÀ¼À£ÀÄß UÀªÀÄ£ÀzÀ°èj¹, PÀ£ÁðlPÀ gÁdåzÀ «zÁåyðUÀ¼ÀÆ ¸ÀºÀ gÁμÀÖç ªÀÄlÖzÀ°è ±ÉÊPÀëtÂPÀªÁV ºÁUÀÆ ¸ÀàzsÁðvÀäPÀ ¥ÀjÃPÉëUÀ¼À°è AiÀıÀ¹éAiÀiÁV vÀªÀÄä ¸ÁzsÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß ªÀiÁqÀ®Ä F ¥ÀoÀå¥ÀŸÀÛPÀªÀÅ ¸ÀºÀPÁjAiÀiÁUÀ° JA§ÄzÉà ¸ÁªÀðd¤PÀ ²PÀët E¯ÁSÉAiÀÄ ¥ÀæªÀÄÄR D±ÀAiÀĪÁVzÉ.

F ¥ÀoÀå¥ÀŸÀÛPÀªÀÅ «zÁåyð ¸Éßû ºÁUÀÆ ²PÀëPÀ ¸ÉßûAiÀiÁVzÉ. «eÁÕ£À PÀ°PÉAiÀÄÄ ¸ÀAvÉÆÃμÀzÁAiÀÄPÀ ºÁUÀÆ CxÀð¥ÀÇtðªÁUÀĪÀAvÉ ªÀiÁqÀ®Ä F ¥ÀoÀå¥ÀŸÀÛPÀªÀÅ ¸ÀÆPÀÛªÁzÀ zÁjAiÀÄ£ÀÄß gÀƦ¸ÀÄvÀÛzÉAiÉÄAzÀÄ £ÁªÀÅ ̈ sÁ«¸ÀÄvÉÛêÉ. F ¥ÀoÀå¥ÀŸÀÛPÀªÀ£ÀÄß E£ÀÆß GvÀÛªÀÄ¥Àr¸À®Ä vÀdÕjAzÀ, ²PÀëPÀjAzÀ, «zÁåyðUÀ½AzÀ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉÇÃμÀPÀjAzÀ gÀZÀ£ÁvÀäPÀ/«ªÀıÁðvÀäPÀ ¸À®ºÉUÀ¼À£ÀÄß ¸ÁéUÀw¸ÀÄvÉÛêÉ.

F ¥ÀoÀå¥ÀŸÀÛPÀzÀ ¨sÁμÁAvÀgÀ ¥ÀæQæAiÉÄAiÀÄ°è ¸ÀºÀPÀj¹zÀ ¨sÁμÁAvÀgÀ ¸À«ÄwAiÀÄ ¸ÀzÀ¸ÀåjUÉ, ¥Àj²Ã®PÀjUÉ, ¸ÀAAiÉÆÃdPÀ C¢üPÁjUÀ½UÉ, r.n.¦ PÁAiÀÄðªÀ£ÀÄß ¸ÀÄAzÀgÀªÁV ªÀiÁrzÀ ¸ÀA¸ÉÜAiÀĪÀjUÉ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀoÀå¥ÀŸÀÛPÀªÀ£ÀÄß ̧ ÀÄAzÀgÀªÁV ªÀÄÄ¢æ¹zÀ ªÀÄÄzÀæPÀjUÉ PÀ£ÁðlPÀ ¥ÀoÀå¥ÀŸÀÛPÀ ¸ÀAWÀªÀÅ vÀ£Àß ºÀÈvÀÆàªÀðPÀ PÀÈvÀdÕvÉUÀ¼À£ÀÄß ¸À°è¸ÀÄvÀÛzÉ. F ¥ÀoÀå¥ÀŸÀÛPÀªÀ£ÀÄß £ÀªÀÄä gÁdåzÀ°è eÁjUÉ vÀgÀ®Ä C£ÀĪÀÄw, ¸ÀºÀPÁgÀ ºÁUÀÄ ªÀiÁUÀðzÀ±Àð£ÀªÀ£ÀÄß ¤ÃrzÀ J£ï.¹.E.Dgï.n. ¸ÀA¸ÉÜ, £ÀªÀzɺÀ° ºÁUÀÆ D ¸ÀA¸ÉÜAiÀÄ C¢üPÁjUÀ½UÀÆ E¯ÁSÉAiÀÄÄ vÀ£Àß ºÀÈvÀÆàªÀðPÀ PÀÈvÀdÕvÉUÀ¼À£ÀÄß C¦ð¸ÀÄvÀÛzÉ.

ºÉZï.J£ï. UÉÆÃ¥Á®PÀÈμÀÚ

ªÀåªÀ¸ÁÜ¥ÀPÀ ¤zÉÃð±ÀPÀgÀÄ

PÀ£ÁðlPÀ ¥ÀoÀå¥ÀĸÀÛPÀ ¸ÀAWÀ(j.)

¨ÉAUÀ¼ÀÆgÀÄ - 85

x xi

Translation committee

1. Sri ramamoorthy, Head Master (Retd.), S.R. Layout,

Murugeshpalya, Bengaluru.

2. Smt.k.beena, Head Mistress, Govt. Tamil HPS,

Cox Town, Bengaluru.

3. Smt.S.nirmala, Asst. Mistress, Govt. Tamil HPS,

Belimutt Road, Bengaluru.

chief advisors

Sri H.n. Gopalakrishna, Managing Director, Karnataka Textbook Society, Bengaluru.

Sri k.G. rangaiah, Deputy Director, Karnataka Textbook Society, Bengaluru.

Programme co-ordinator

Smt. n.r. Shylaja kumari, Senior Assistant Director, Karnataka Textbook Society, Bengaluru.

x xi

©õnÁºPÐUS J¸ SÔ¨¦

C¨£õh¨¦uP® •ÊÁv¾® £÷í¼ ©ØÖ®

§÷áõ u©x SÊÄhß E[PÐh÷Ú £¯o¨£õºPÒ,

AÁºPÒ ÂÚõUPÒ ÷PmP ¸®¦ÁõºPÒ. AÁØøÓ

AÁºPÒ u[PÍx ø£PÎÀ ÷\P›¨£õºPÒ.

}[PÒ Azv¯õ¯[PøÍ £iUøP°À ]» ÷|µ[PÎÀ

AÁºPÒ CÆÂÚõUPøÍ E[PÐhß £Qº¢x öPõÒÍ»õ®.

£÷í¼ ©ØÖ® §÷áõÄ® Th ]» ÂÚõUPÐUS

Âøh ÷uiUöPõsi¸¨£º. ]» ÷|µ[PÎÀ AÁºPÒ

J¸Á¸UöPõ¸Áº ÂÁõvzu ¤ÓS ÂÚõUPÐUS ÂøhPÒ

QøhUP»õ®. ]» ÷|µ[PÎÀ ¤Ó ÁS¨¦z÷uõǺPÐh÷Úõ,

B]›¯ºPÐh÷Úõ AÀ»x AÁºPÎß ö£Ø÷ÓõºPÐh÷Úõ

ÂÁõvzu ¤ÓS® Th Âøh Põn»õ®. Caö\¯ÀPÐUS¨

¤ÓS® ÂÚõUPÐUS Âøh QøhUPõ©À ÷£õP»õ®.

ö\õ¢u©õP £›÷\õuøÚ,¡»PzvÀ ¦zuP[Pøͨ £izuÀ, ÂgbõÛPÐUS

ÂÚõUPøÍ Aݨ¦uÀ ÷£õßÓÁØøÓ AÁºPÒ ö\´¯ ÷Ási°¸US®. ÂÚõUPÐUS

Âøh PõqÁuØPõÚ AøÚzx \õzv¯U TÖPøͲ® ÷uõsiz ÷uõsi¨ £õºUP ÷Ásk®.

J¸ ÷ÁøÍ, ÂøhQøhUPõu ÂÚõUPøÍ AÁºPÎß ø£PÎÀ E¯º ÁS¨¦PÐUS AÁºPÒ

Gkzx ö\À» ÷Ási°¸US®.

AÁºPÎß ÂÚõUPÒ ø£°À }[PЮ ÷©¾® ]» ÂÚõUPøÍ

÷\ºUP»õ® AÀ»x AÁºPÍx ÂÚõUPÐUS }[PÒ Âøh¯ÎUP»õ®. CÁØÔÀ AÁºPøÍ

Esø©¯õP ©QÌa]USÒÍõUSÁx Gx. £õh¨¦zuPzvÀ SÔ¨¤h¨£mkÒÍ ö\¯À£õk-

PÒ. ©õnÁºPÎÀ £À÷ÁÖ AoPÒ PsköPõsh ]» A®\[PÒ ]» ÷|µ[PÎÀ

©õnÁºPÒ ®ØÖ® B]›¯ºPøÍ BºÁ¨£kzu»õ®. SÔ¨¤mkÒÍ ö\¯À£õkPøͨ

§ºzv ö\´u ¤ÓS AÁØÔß •iÄPøÍ £÷í¼ ©ØÖ® §÷áõÂØS }[PÒ Aݨ£»õ®.

Pzv›, ¤÷Ík AÀ»x ö|¸¨¦ ÷£õßÓÁØøÓ EmöPõsh ö\¯À£õkPøÍ Psi¨£õP

}[PÒ B]›¯›ß ÁÈPõmh¾hß uõß ö\´¯ ÷Áskö©ß£øu {øÚÂÀ öPõÒÐ[PÒ.

öPõkUP¨£mkÒÍ •ßöÚa\›UøPPøÍ ¤ß£ØÔ SÔ¨¤mkÒÍ ö\¯À£õkPøÍ ö\´x

©QÊ[PÒ. ö\¯À£õkPøÍ •Êø©¯õP §ºzv ö\´¯ÂÀø»ö¯ÛÀ, C¨£õh¨¦zuP®

E[PÐUS AvP Eu AÎUPõx Gߣøu ©ÚvÀ öPõÒÐ[PÒ.

Tº ÷|õUSPøÍ }[P÷Í ö\´¯ ÷Ásk® ©ØÖ® E[PÒ •iÄPøÍ }[P÷Í £vÄ

ö\´¯ ÷Ásk® Gߣx G[PÒ £›¢xøµ. ¯õöuõ¸ Âå¯zøu¨ £i¨£uØS B´Ä

ö\´¯ Tº ©ØÖ® Esø©¯õÚ PÁÛzuÀ ÷uøÁ. E[PÒ •iÄ® E[PÒ ÁS¨¦z

÷uõÇ›ß •iÄ® ÷ÁÖ£mi¸UP»õ®. PÁø»¨ £hõwºPÒ. •iÄPÎÀ PÁÚ® ö\¾zx-

ÁuØS¨ £v»õP AÁØÔØPõÚ Põµnzøu AÔ¯ •¯¾[PÒ. G¢u `Ǽ¾® E[PÒ ÁS¨¦z÷uõǺPÎß •iÄPøÍ £õºzx GÊuõwºPÒ.

E[PÒ P¸zxUPøÍ £÷í¼ ©ØÖ® §÷áõÂØS RÌUPõq® •PÁ›US }[PÒ

Aݨ£»õ®.

To,The Managing DirectorKarnataka Textbook Society (R.)100 Feet Ring Road,Banashankari 3rd Stage,Bengaluru - 560 085.

xii PB

ö£õ¸ÍhUP®

Foreword iii

©õnÁºPÐUS J¸ SÔ¨¦ xi

Azv¯õ¯® & 1 1

uõÁµ[PÎÀ EnÄ•øÓ

Azv¯õ¯® & 2 18

»[SPÎß EnÄ•øÓ

Azv¯õ¯® & 3 37

|õµ¼¸¢x xoÁøµ

Azv¯õ¯® & 4 54

öÁ¨£®

Azv¯õ¯® & 5 75

Aª»[PÒ, Põµ[PÒ ©ØÖ® E¨¦PÒ

Azv¯õ¯® & 6 88

C¯Ø¤¯À ©ØÖ® ÷Áv¯À ©õØÓ[PÒ

Azv¯õ¯® & 7 103

ÁõÛø», um£öÁ¨£{ø» ©ØÖ® um£ öÁ¨£

{ø»US »[SPÎß uÊÁÀPÒ

Azv¯õ¯® & 8 121

PõØÖPÒ, ¦¯ÀPÒ ©ØÖ® _ÇÀ PõØÖPÒ

Azv¯õ¯® & 9 144

©s

ö\õØ£mi¯À 161

uõÁµ[PÎÀ EnÄ•øÓ 1

uõÁµ[PÎÀ EnÄ•øÓ1

BÓõ® ÁS¨¤À AøÚzx E°›Ú[PÐUS® EnÄ AÁ]¯®

GߣøuU PØ÷Óõ®. Põº÷£õøím÷µmkPÒ, ¦µu[PÒ, öPõʨ¦PÒ,

øÁmhªßPÒ ©ØÖ® uõx E¨¦PÒ EnÄU TÖPÍõS®. CÆÄnÄU

TÖPÒ |©x Eh¾US ªPÄ® AÁ]¯©õÚøÁ. AÁØøÓ Fmha

\zxPÒ GÚ AøÇUQ÷Óõ®.

AøÚzx E°›Ú[PÐUS® EnÄ ÷uøÁ. uõÁµ[PÒ uõ÷©

u©x EnøÁz u¯õ›zxU öPõÒQßÓÚ, BÚõÀ ©ÛuºPÐUS®

»[SPÐUS® •i¯õx. AøÁ uõÁµ[Pμ¸¢x®, uõÁµ[PøÍ

Esq® »[SPμ¸¢x® EnøÁ¨ ö£ÖQßÓÚ. BP÷Á

©ÛuºPÒ ©ØÖ® »[SPÒ ÷|µi¯õP÷Áõ AÀ»x ©øÓ•P©õP÷Áõ

uõÁµ[PøÍ \õº¢xÒÍÚº.

§÷áõ, uõÁµ[PÒ GÆÁõÖ

EnøÁz u¯õ›UQßÓÚ

GßÓÔ¯ ¸®¦QÓõß

1.1 uõÁµ[PÎÀ EnÄ •øÓ

}º, P›ÁÎ ©ØÖ® uõx E¨¦UPøͨ £¯ß£kzv, |©USz

÷uøÁ¯õÚ EnøÁz u¯õ›UP ÁÀ» E°›Ú[PÒ uõÁµ[PÒ ©mk÷©.

‰»¨ö£õ¸mPÒ `Ǽ÷»÷¯ EÒÍÚ.

Fmha\zxUPÒ (nutrition) E°›Ú[PÎß EhÀ Pmk©õÚzvØS®,

Áͺa]US®, ÷\u©øh¢u EhÀ EÖ¨¦Pøͨ £Êx£õº¨£uØS®,

ÁõÌUøPa ö\¯À •øÓPÐUSz ÷uøÁ¯õÚ BØÓø»U öPõkUPÄ®

ÁøP ö\´QßÓÚ. Fmha\zx Gߣx, Kº E°›Ú® uÚ EnøÁ

AÔ¯À2

EmöPõÒЮ ö\¯ÀÁøP ©ØÖ® uÚx EhÀ AuøÚ¨ £¯ß£kzx®

•øÓ BS®. E°›Ú[PÒ, Gί ö£õ¸mPμ¸¢x u©x EnøÁz

uõ÷© u¯õ›zxU öPõÒЮ Fmh•øÓ÷¯ ußÞmh (autotrophic nutrition) BS®. (auto - _¯, trophos - Fmha\zx) Fmha\zx EnÄ •øÓ

GÚ÷Á uõÁµ[PÒ EnÁõUQPÒ (autotrophs) GÚ AøÇUP¨£kQßÓÚ.

»[SPЮ ©ØÓ E°›PЮ uõÁµ[PÍõÀ u¯õ›UP¨£mh EnøÁ

EsQßÓÚ. AøÁ £µFmiPÒ öPõßÖsoPÒ (hererotrophs) (heteros - £µ) GÚ AøÇUP¨£kQßÓÚ.

£÷í¼ |®•øh¯ EhÀ,

P›ÁÎ, uõx E¨¦UPøͨ £¯ß£kzv Hß

EnÄ u¯õ›UP C¯»õx GÚ AÔ¯

¸®¦QÓõÒ.

uõÁµ[PÎß öuõÈØ\õø»PÒ G[SÒÍÚ? EnÄz uõÁµ[PÎß

AøÚzx £õP[Pξ® EnÄ u¯õ›UP¨£kQÓuõ AÀ»x ]»

£SvPÎÀ ©mk÷© u¯õ›UP¨£kQÓuõ? uõÁµ[PÒ `Ǽ¼¸US®

‰»¨ö£õ¸mPøÍ GÆÁõÖ ö£ØÖUöPõÒQßÓÚ. uõÁµ[PÎß

EnÄz öuõÈØ\õø»PÐUS AÁØøÓ GÆÁõÖ PhzxQßÓÚ? GÚ

|õ® ÂÚÁ»õ®.

1.2 JÎa÷\ºUøP & uõÁµ[PÎÀ EnÄ u¯õ›¨¦ ö\¯À•øÓ

Cø»PÒ uõÁµ[PÎß EnÄ öuõÈØ

\õø»PÍõS®. uõÁµ[PÎß EnÄa ÷\ºUøP Cø»PÎÀ

|øhö£ÖQÓx. GÚ÷Á, AøÚzx ‰»¨ ö£õ¸mPЮ A[S

ö\ßÓøh¯ ÷Ásk®. ©so¾ÒÍ }º ©ØÖ® uõx E¨¦PÒ ÷ÁºPÎÚõÀ

EÔg\¨£mk Cø»PÐUS Phzu¨£kQßÓÚ. PõØÔ¾ÒÍ P›ÁÎ,

Cø»PξÒÍ ]Ö xøÍPÒ ‰»® EÒϺUP¨£kQÓx. Ca]Ö

xøÍPÒ £õxPõ¨¦ ö\ÀPÍõÀ `Ǩ£mkÒÍÚ. CzuøP¯ xøÍPøÍ

Cø»zxøÍPÒ (stomata) GßÓøÇUQ÷Óõ® [£h® 1.2(c)].

uõÁµ[PÎÀ EnÄ•øÓ 3

ö\ÀPÒ (E°µqUPÒ)

Pmhh[PÒö\[PØPÍõ

£h® 1.1 E°µq

E°µq £h»®

ø\m÷hõ¤Íõ\®

EmP¸»õÚøÁ Gߣøu £h® 1.1

CÀ }[PÒ £õºzv¸UQÕºPÒ.

Ax÷£õ», E°›Ú[PÎß

EhÀPÒ ‘E°µqUPÒ (cell) ö\ÀPÒ’ GßÓøÇUP¨ £k®

ªPa]Ô¯ A»SPÍõ»õÚøÁ.

ö\ÀPøÍ ~s÷nõUQ°ß

RÌ ©mk÷© £õºUP •i²®.

]» E°›PÒ J¸ ö\À»õÀ

BÚøÁ. E°µq \ÆÄ (cell membrane)GßÝ® J¸ ö©À¼¯ PÁ\zuõÀ

`Ǩ£mkÒÍx. £» E°µqUPÒ {³Uίì (£h® 1.1). GßÓøÇUP¨£k®

uÛ¨£mh ÷PõÍP Aø©¨¤øÚz u©x ø©¯¨£SvPÎÀ ö£ØÖÒÍÚ.

EmP¸ vµÁ®. Sȯ (cytoplasm) GßÖ AøÇUP¨£k® TÌ (jelly like) ÷£õßÓ

ö£õ¸ÎÚõÀ EmP¸ `Ǩ£mkÒÍx.

÷ÁºPÎÚõÀ

EÔg\¨£mh }º ©ØÖ® uõx

E¨¦UPÒ GÆÁõÖ Cø»PøÍ

ö\ßÓøhQßÓÚ Gߣøu¨ £ØÔ

AÔ¯ §÷áõÂØS BºÁ®.

uõÁµ[PÎß ÷ÁºPÒ, uskPÒ, QøÍPÒ ©ØÖ® Cø»PÎÞ÷h

•ÊÁx©õP ö\À¾® SÇõ´ ÷£õßÓ £õzvµ[PÎß (vessels) ÁȯõP

}º ©ØÖ® uõx E¨¦UPÒ Cø»PÐUSU Phzu¨£kQßÓÚ.

Fmha\zxUPøÍ Cø»PÐUSU Phzx® J¸ {µ¢uµ £õøu AÀ»x

Hmkøµ¨£Sv¯õP CøÁ Aø©QßÓÚ. £h® 11 CÀ uõÁµ[PÐUS¨

ö£õ¸mPÒ Phzu¨£kÁøuU SÔzx ÷©¾® PØ¥ºPÒ.

AÔ¯À4

uõÁµ[PÎß ©ØÓ £SvPøÍz uµ

Cø»PÒ EnøÁz u¯õ›US®

uÛa]Ó¨ø£ £ØÔ AÔ¯ £÷í¼

¸®¦QÓõÒ.

Cø»PÒ, £aø\¯® GßÓøÇUP¨£k® £aø\ {ÓªPøͨ

ö£ØÖÒÍÚ. `›¯ JÎ BØÓø»U øP¨£ØÓ Cx EuÄQÓx. C¢u

BØÓÀ, }º ©ØÖ® P›Áΰ¼¸¢x EnøÁz u¯õ›UP EuÄQÓx.

EnÄ u¯õ›¨¦ `›¯ JÎ C¸zu¼ß ÷£õx |øhö£ÖÁuõÀ AuøÚ

‘JÎa÷\ºUøP’ (photosynthesis) GßÓøÇUQ÷Óõ®. GÚ÷Á JÎa÷\ºUøP

|øhö£Ó £aø\¯®, `›¯ JÎ, P›ÁÎ ©ØÖ® }º AÁ]¯® GߣøuU

Psk¤iz÷uõ®. Cx §ª°ß «x |øhö£Ö® J¸ uÛ¨£mh

ö\¯À•øÓ BS®. Cø»PÍõÀ `›¯ BØÓÀ øP¨£ØÓ¨£mk, uõÁµz-

vÀ EnÁõP ÷\ªUP¨£kQÓx. GÚ÷Á, AøÚzx E°›Ú[PÐUS®

CÖv¯õÚ BØÓÀ ‰»® `›¯ß BS®.

§ª°À, JÎa÷\ºUøP CÀ»õu ÁõÌUøPø¯ E®©õÀ PØ£øÚ

ö\´¯ •i²©õ!

JÎa÷\ºUøP CÀ»õ©À EnÄ CÀø». HÓUSøÓ¯ AøÚzx

E°›Ú[PÎß E°ºÁõÌÄ, ÷|µi¯õP÷Áõ AÀ»x ©øÓ•P©õP÷Áõ

uõÁµ[PÎÚõÀ u¯õ›UP¨£mh EnøÁ÷¯ \õº¢xÒÍx. Ax

©mk©À»õ©À, AøÚzx E°›Ú[PÎß {ø»|õmhzvØSz ÷uøÁ¯õÚ

E°ºÁÎ, JÎa ÷\ºUøP°ß ÷£õx u¯õ›UP¨£kQÓx. JÎa÷\ºUøP

CÀ»õ©À §ª°ß «x ÁõÌÄ CÀø».

Cø»PøÍz uµ, £aø\ uskPÒ £aø\ QøÍPÒ & ÷£õßÓ uõÁµzvß

©ØÓ £_ø©¯õÚ £SvPξ® JÎa÷\ºUøP |øhö£ÖQÓx. £õø»ÁÚz

uõÁµ[PÒ }µõ¨÷£õUQÚõÀ }›ÈøÁU SøÓUP ö\vÀPÒ AÀ»x

•Ò÷£õßÓ Cø»Pøͨ ö£ØÖÒÍÚ. CzuõÁµ[PÒ JÎa÷\ºUøPø¯

|hzx® £_[QøÍPøͨ ö£ØÖÒÍÚ.

uõÁµ[PÎÀ EnÄ•øÓ 5

JÎa÷\ºUøP°ß÷£õx £aø\¯•ÒÍ Cø»PÎß ö\ÀPÒ

(£h® 1.2), ̀ ›¯ J롧 C¸zu¼ÚõÀ P›ÁÎ ©ØÖ® }øµ¨ £¯ß£kzv

Põº÷£õøím÷µmkPøÍz u¯õ›US® (£h® 1.3). ö\¯À•øÓø¯

Ca\©ß£õmiß ‰»® SÔ¨¤h»õ®.

P›ÁÎ + }º `›¯ JÎ

£aø\¯® Põº÷£õøím÷µm + E°ºÁÎ

£aø\¯®

£õxPõ¨¦ ö\ÀPÒ Cø»zxøÍ

(b) Cø»°ß öÁmk¨£µ¨¦

(a) Cø»

£õxPõ¨¦ ö\ÀPÒ

vÓ¢u

Cø»zxøÍ

(c) Cø»zxøÍ

£h® 1.2

AÔ¯À6

E°ºÁÎ

Cø»PÎÀ EÒÍ £aø\¯®

}º ©ØÖ® uõx E¨¦PÒ

JÎ BØÓÀ

P›ÁÎ

£h® 1.3 JÎa÷\ºUøPø¯ Põmk® £h®

Caö\¯À•øÓ°ß ÷£õx E°ºÁÎ öÁΰh¨£kQÓx.

Põº÷£õøím÷µmkPÒ ©õa\zuõP ©õÖ£kQÓx. Cø»PξÒÍ

©õa\zx JÎa÷\ºUøP°ß {PÌøÁU SÔUS®. ©õa\zx®

Põº÷£õøím÷µmkuõß.

§÷áõ, ]»

uõÁµ[PÎß Cø»PÒ ]Á¨¦,

Fuõ AÀ»x £Ê¨¦ {Ó©õP C¸¨£øu

PÁÛzv¸UQÓõß. C¢u Cø»PЮ

JÎa÷\ºUøPø¯ |hzxQßÓÚÁõ GÚ

AÔ¯ AÁß Â¸®¦QÓõß.

ö\¯À£õk 1.1

J÷µ ÁøP¯õÚ uõÁµ[PÒ |h¨£mkÒÍ Cµsk öuõmiPøÍ

GkzxUöPõÒP. JßÔøÚ C¸mhõÚ ChzvÀ (AÀ»x P¸¨¦

ö£mi°À) 72 ©o ÷|µ® Áøµ°¾®, CßöÚõßÔøÚ `›¯ JÎ

ÂÊ® Chzv¾® øÁUPÄ®. BÓõ® ÁS¨¤À ö\´ux ÷£õ»

Cµsk uõÁµ[PÎß Cø»PÎß «x A÷¯õiß ÷\õuøÚø¯

|hzuÄ®. E©x •iøÁ¨ £vÄ ö\´¯Ä®. C¨ö£õÊx C¸miÀ

øÁzv¸¢u uõÁµzøu `›¯ JÎ ÂÊ®£i 3&4 |õmPÒ Áøµ øÁzx

©Ö£i²® Auß Cø»PÎß «x A÷¯õiß ÷\õuøÚø¯ |hzuÄ®.

}[PÒ PÁÛzuøu E[PÐøh¯ ÷|õmk¨ ¦zuPzvÀ £vÄ ö\´¯Ä®.

uõÁµ[PÎÀ EnÄ•øÓ 7

£aø\ {ÓªÀ»õu Cø»PЮ £aø\¯zøu¨ ö£ØÖÒÍÚ.

AÁØÔ¾ÒÍ AvPÍÄ ]Á¨¦, £Ê¨¦ ©ØÖ® ©ØÓ {ÓªPÒ £aø\

{Ózøu (pigments) ‰kQßÓÚ (£h® 1.4). CzuøP¯ Cø»Pξ®

JÎa÷\ºUøP |øhö£ÖQÓx.

£h® 1.4 öÁÆ÷ÁÖ {Ó•ÒÍ Cø»PÒ

SÍ[PÒ AÀ»x ÷u[Q²ÒÍ }º {ø»PÎÀ ÁÇÁǨ£õÚ £_ø©

{Ó JmkPÒ ÷£õßÓ ]» ö£õ¸mPøÍ |õ® AiUPi £õºUQ÷Óõ®.

ö£õxÁõP, CøÁ £õ] (algae) GßÓøÇUP¨£k® E°› Áͺa]°ÚõÀ

E¸ÁõÚøÁ, £õ] Hß £aø\ {Ózv¾ÒÍx Gߣøu TÓ•i²©õ?

£aø\ {ÓzøuU öPõkUS® £aø\¯zøu AøÁ ö£ØÖÒÍÚ. £õ]²®

JÎa÷\ºUøP°ß ÷£õx uÚx EnøÁ uõ÷Ú u¯õ›zxUöPõÒQÓx.

Põº÷£õøím÷µmk÷Íõk Th uõÁµ EnÄ u¯õ›¨¦

JÎa÷\ºUøP°ß ‰»® uõÁµ[PÒ Põº÷£õøím÷µmk-

PøÍz u¯õ›UQßÓÚ Gߣøu |õ® C¨ö£õÊx PØ÷Óõ®.

Põº÷£õøím÷µmkPÒ, P›ÁÎ, }ºÁÎ ©ØÖ® E°ºÁΰÚõÀ

BÚøÁ. ©ØÓ EnÄU TÖPÍõÚ ¦µu[PÒ ©ØÖ® öPõʨ¦a

\zxUPøÍz u¯õ›UP CøÁ £¯ß£kQßÓÚ. BÚõÀ ¦µu[PÒ

ø|mµáøÚ EÒÍhUQ¯ ö£õ¸mPÍõS®. uõÁµ[PÒ G[Q¸¢x

ø|mµáøÚ¨ ö£ÖQßÓÚ? ø|mµáß, Áõ² ÁiÁzvÀ PõØÔÀ

ªSv¯õP EÒÍx Gߣøu {øÚÄTµ»õ®. B°Ý®, uõÁµ[PÒ

AÔ¯À8

CÆÁi¾ÒÍ ø|mµáøÚ EÔg]UöPõÒÍ C¯»õx. Áõ²

ÁiÁ ø|mµáøÚ £¯ß£kzuzuUP ÁiÁzvØS ©õØÓU-

Ti¯ J¸ ÁøP £õUj›¯õ ©so¾ÒÍx. Cx ©soØSÒ

ø|mµáøÚ öÁΰkQÓx. CUPøµ¯zuUP ÁiÁ[PÒ, }¸hß

Th uõÁµ[PÍõÀ EÔg]UöPõÒͨ£kQßÓÚ. ÂÁ\õ°PÒ

ø|mµáß {øÓ¢u Eµ[PøÍ ©s÷nõk P»¨£øu }[PÒ

£õºzv¸¨¥ºPÒ. Cuß ÁȯõP uõÁµ[PÒ, ©ØÓ Fmha\zxU

P÷Íõk Th u©x ø|mµáß ÷uøÁø¯ {øÓ÷ÁØÔU öPõÒQßÓÚ.

uõÁµ[PÍõÀ, Põº÷£õøím÷µmkPøÍz uµ ©ØÓ EnÄU TÖPÍõÚ

¦÷µõmiß ©ØÖ® öPõʨ¦a \zvøÚ A¨÷£õx u¯õ›UP •iQÓx.

1.3 uõÁµ EnÅmhzvß ©ØÓ ö\¯ÀÁøPPÒ

]» uõÁµ[PÒ £aø\¯zøu¨

£h® 1.5 K®¦¨£°›ß «xÒÍ

PìQ³mhõ (A®£º ö£À)

ö£ØÔ¸¨£vÀø». CÁØÔØS

u©x EnøÁz u÷© u¯õ›zxU

öPõÒÍ C¯»õx. CøÁ G¨£i

ÁõÌQßÓÚ ©ØÖ® Fmha

\zxUPøÍ G[Q¸¢x

ö£ÖQßÓÚ? ©ÛuºPÒ ©ØÖ®

»[SPøͨ ÷£õ»÷Á,

CzuøP¯ uõÁµ[PÒ, ©ØÓ

uõÁµ[PÒ u¯õ›zu EnøÁ

\õº¢x ÁõÌQßÓÚ. CøÁ

£µFmh EnÄ •øÓ

(heterotrophic nutrition) ø¯¨

¤ß£ØÖQßÓÚ. £h® 1.5 I¨

£õºUPÄ®. J¸ ©µzvß QøÍ

AÀ»x usiøÚ _ØÔU

öPsi¸US® SÇõ´ ÷£õßÓ

©g\Ò {Ó £iÁ[PøÍ }[PÒ

£õºzv¸UQÕºPÍõ? Cx

PìQ³mhõ (cascuta) GßÓ

uõÁµ©õS®. CvÀ £aø\¯®

CÀø». Cx ußøÚz uõ[S® uõÁµ® u¯õ›zx øÁzxÒÍ EnøÁ

GkzxUöPõÒQÓx. AuøÚz uõ[S® uõÁµzøu K®¦¨£°º AÀ»x

uõ[S°º (host) Gߣº. A›¯ Fmh\z\zxUPøÍ uÚx K®¦¨£°¸US

öPõkUP ©Ö¨£uõÀ AuøÚ Jmkso GßÓøǨ£º. |õ•® ©ØÓ

uõÁµ[PÎÀ EnÄ•øÓ 9

»[SPЮ JmksoPÍõ? Aøu¨£ØÔ ]¢vzx E[PÒ B]›¯¸hß

P»¢xøµ¯õhÄ®.

|©x ö\¢}øµ EÔg] ÁõÊ®

öPõ_UPÒ, ‰møh¨ §a]PÒ, ÷£ßPÒ ©ØÖ®

Amøh¨§a]PÒ JmksoPÍõ GÚ £÷í¼ AÔ¯

¸®¦QÓõÒ.

»[SPøÍ Esq® uõÁµ[Pøͨ £õºzv¸UQÕºPÍõ AÀ»x

AÁØøÓ¨ £ØÔ ÷Pmi¸UQÕºPÍõ? §a]PøÍ ¤izx, Esk ö\›zxU

öPõÒÍzuUP uõÁµ[PÒ ]» EÒÍÚ. Cx ¯UPzuUPx AÀ»Áõ?

CzuøP¯ uõÁµ[PÒ £aø\ {Ózv÷»õ AÀ»x ÷ÁÖ {Ózv÷»õ

C¸UP»õ®. £h® 1.6 C¾ÒÍ uõÁµzøu¨ £õºUPÄ®. C[SÒÍ Sh®

÷£õßÓ Ámh÷© Cø»°ß ©õØÔ¯ø©UP¨£mh ÁiÁ©õS®. Sh®

ÁiÁzv¾ÒÍ Aø©¨¤ß Áõø¯ ‰iz vÓ¨£x Cø»°ß Ea]¨

£Sv¯õS®. CUShzvØSÒ Áͺ¢xÒÍ |õº ÷£õßÓ Aø©¨¦PÒ §a]

PøÍ ]UPaö\´QßÓÚ. J¸ §a] AUShzvØSÒ ö\ßÓÄhß, ‰i

AøhUP¨£kQÓx ©ØÖ® |õ›À §a] ]UQUöPõÒQÓx. Sh® ÷£õßÓ

ÁiÁzvØSÒ _µUP¨£k® ö\›©õÚ \õØÔÚõÀ §a] ö\›UP¨£kQÓx. §a]

PøÍz vßÖ ÁõÊ® CzuøP¯ uõÁµ[Pøͨ §a] Esoz uõÁµ[PÒ

(insectivorous plants) GÚ AøÇUQ÷Óõ®. CzuøP¯ uõÁµ[PÐUS AøÁ

Á͸® ©so¼¸¢x GÀ»õ ÁøP¯õÚ Fmha\zxUPЮ QøhUPõ©À

÷£õPU Ti¯ Áõ´¨¦ Eshõ?

¤m\º uõÁµ®

£aø\¯õP C¸UQÓx ©ØÖ®

JÎa÷\ºUøP |hzxQÓx

GÛÀ Ax Hß §a]PøÍzvßÖ

ÁõÌQßÓx GßÓ \¢÷uP®

§÷áõÂØS

Á¢ux.

£h® 1.6 ‰i ©ØÖ® Sh®

ÁiÁzv¾ÒÍ ¤m\º uõÁµ®

‰i

Sh® ÁiÁzvÀ ©õØÔ¯ø©UP¨£mh Cø»

AÔ¯À10

1.4 AÊPÀ ÁÍ›PÒ

Põ´PÔU Pøh°À PõÍõßPÒ £õUöPmiÀ Aøhzx ÂØP¨£kÁøu

}[PÒ £õºzv¸¨¥ºPÒ. ©øÇUPõ»zvÀ, AÊQ¯ ©µzvß «x

£g_÷£õßÓ Søh ÁiÁz uõÁµ[PøͲ® £õºzv¸¨¥ºPÒ

(£h® 1.7). AøÁ E°ºÁõÌÁuØS GzuøP¯ Fmha\zxPÒ ÷uøÁ

©ØÖ® AÁØÔøÚ G[Q¸¢x ö£ÖQßÓÚ Gߣøu |õ® PshÔ÷Áõ®.

AÊPÀ

ö£õ¸Îß «x

Á͸® PõÍõß

£h® 1.7

PõÍõÛß

£õUöPmk.

CÆÄ°›Ú[PÒ

Fmha_zxUPøÍ GÆÁõÖ

ö£ÖQßÓÚ GßÓÔ¢xöPõÒÍ

§÷áõÂØS BºÁ® AvP® AÁØÔØS

»[SPøͨ ÷£õ» Áõ´ CÀø». AøÁ

£_ø©z uõÁµ[PÒ ÷£õßÓøÁ¯À».

HöÚÛÀ AÁØÔÀ £aø\¯zvß

SøÓ£õk EÒÍx ©ØÖ®

JÎa÷\ºUøP°ß ‰»®

EnÄ u¯õ›UPÄ®

C¯»õx.

ö\¯À£õk 1.2

J¸ öµõmiz xsiøÚ Gkzx }›À

£h® 1.8 öµõmi°ß «x

§gø\PÒ Áͺ¢u¸zuÀ.

FÓøÁUPÄ®. 2&3 |õmPÐUS Aøu

DµzuÚø©²ÒÍ öÁx öÁx¨£õÚ ChzvÀ

øÁUPÄ® AÀ»x £g_ ÷£õßÓ JmkPÒ

Auß «x E¸ÁõS® Áøµ°¾® øÁUPÄ®.

C¢u JmkPÒ öÁÒøÍ, £aø\, £Ê¨¦

AÀ»x ÷ÁÖ {Ózv¼¸UP»õ®. A¢u Jmk-

UPøÍ J¸ ~s÷nõUQ AÀ»x

E¸¨ö£¸US[ Psnõi°ß RÌ øÁzx

PÁÛUPÄ®. ÷|õmk¨ ¦zuPzvÀ }[PÒ PÁÛzuøu GÊuÄ®.

A÷ÚP©õP £g_ ÷£õßÓ ¡ÀPÒ öµõmiz xsiß «x £µÂ°¸¨£øu

}[PÒ Põs¥ºPÒ.

uõÁµ[PÎÀ EnÄ•øÓ 11

CÆÄ°›Ú[PÒ §gø\PÒ (fungi) GßÓøÇUP¨ £kQßÓÚ.

CøÁ öµõmi°¾ÒÍ Fmha\zxUPøÍ EÔg_QßÓÚ CøÁ Âz-

v¯õ\©õÚ EnÄ •øÓø¯¨ ö£ØÖÒÍÚ. CøÁ AÊQ¯ AÀ»x

CÓ¢u ö£õ¸mPμ¸¢x ö\›©õÚ CzuøP¯ EnÄ •øÓ AÊPÀ

ÁÍ› EnÄ•øÓ¯õS® (saprotrophic nutrition). CzuøP¯ EnÄ

•øÓø¯¨ ¤ß£ØÖ® uõÁµ[PÒ AÊPÀ ÁÍ›PÒ (saprotrophs) GÚ

AøÇUP¨£kQßÓÚ.

FÖPõ´, ÷uõÀ, EøhPÒ ©ØÖ® }shPõ»® Áøµ Dµzußø©

©ØÖ® ÷PõøhU Põ»zvÀ Ch¨£mkÒÍ ö£õ¸mPÎß «x® §gø\

PÒ ÁͺQßÓÚ.

£÷í¼, •UQ¯©õÚ

|õmPÎÀ £¯ß£kzx® uÚx

AÇPõÚ åýUPÒ

©øÇUPõ»zvÀ §gø\°ÚõÀ

|õ\©øh¢uuõ GßÓÔ¯

¸®¦QÓõÒ. ©øÇUPõ»zvÀ

§gø\PÒ G¨£i vjöµÚz

÷uõßÖQßÓÚ Gߣøu²®

AÔ¯ ¸®¦QÓõÒ.

§÷áõÂß £õmhß ußÝøh¯

÷Põxø©¨ £°º J¸ÁøP¨

§gø\°ÚõÀ |õ\©øh¢ux GÚ

J¸•øÓ TÔ²ÒÍõº. §÷áõ, §gø\

PÒ ÷|õø¯ EshõUS©õ GßÓÔ¯

¸®¤Úõß £÷í¼, §÷áõÂØS

xøµ©® (Dìm) ©ØÖ® PõÍõß

÷£õßÓ §gø\PÒ £¯ÝÒÍøÁ,

BÚõÀ ]» §gø\PÒ uõÁµ[PÒ,

»[SPÒ

©ØÖ® ©ÛuºPÐUS ÷|õ´

EshõUSQßÓÚ. GÚÄ® ÷©¾®

]» §gø\PøÍ ©¸¢xPξ®

£¯ß£kzxQßÓÚº GÚÄ®

TÔÚõÒ

©øÇU Põ»zvÀ £» ö£õ¸mPøÍ CøÁ |õ\©õUSQßÓÚ.

E[PÒ ÃmiÀ §gø\PÒ HØ£kzx® Aa_Özuø»¨ £ØÔ E[PÒ

ö£Ø÷Óõ›h® ÷PmhÔ¢xU öPõÒÐ[PÒ.

§gø\°ß ÂzxUPÒ ö£õxÁõP÷Á PõØÔÀ EÒÍÚ. C¢u Âzx-

UPÒ Dµ©õÚ AÀ»x öÁxöÁx¨£õÚ ö£õ¸mPÎß «x £i²®÷£õx

•øÍzx ÁͺQßÓÚ. C¨ö£õÊx, E[PÐøh¯ ö£õ¸mPøÍ G¨£i

|õ\©õPõ©À PõzxUöPõÒÍ»õ® GߣøuU PshÔúPÍõ?

AÔ¯À12

]» E°›Ú[PÒ J¸[÷P ÁõÌ¢x u[Sªh® ©ØÖ®

Fmha\zxUPøͨ £Qº¢x öPõÒQßÓÚ. Czöuõhº¤øÚU

TmkÁõÌÄ (symbiosis) GßÓøǨ£õºPÒ.G.Põ&]» §gø\

PÒ uõÁµ[PÎß ÷ÁºPÎÀ ÁõÌQßÓÚ. uõÁµ® §gø\US

Fmha\zxUPøÍU öPõkUQÓx. £v¾US §gø\ uõÁµzvØS }º ©ØÖ®

]» Fmha\zxPøÍU öPõkUQÓx.

PØ£õ] (lichens) GßÝ® E°›°À, £aø\¯® {øÓ¢u BÀ÷P

©ØÖ® §gø\ J¸[÷P ÁõÌQßÓÚ. §gø\ BÀ÷PÂÓS u[Sªh®,

}º ©ØÖ® Fmha\zxUPøÍU öPõkUQÓx. £v¾US BÀ÷P

JÎa÷\ºUøP°ÚõÀ u¯õ›zu EnøÁU öPõkUQÓx.

1.5 ©soÀ Fmha\zxUPÎß {øÓÁõUP® ö\´Áx G¨£i?

ÂÁ\õ°PÒ, Á¯¼À Eµ[PøÍz yÄQÓøu PÁÛzv¸UQÕºPÍõ,

AÀ»x ÷uõmhUPõµº öuõmiPÎÀ AÀ»x ¦ÀöÁÎPÎÀ AÁØøÓ¨

£¯ß£kzxÁøu PÁÛzv¸UQÕºPÍõ?

uõÁµ[PÒ ©so¾ÒÍ uõx Fmha\zxUPøÍ EÔg]U

öPõÒQßÓÚ GÚU PØÕºPÒ. CuÚõÀ ©so¾ÒÍ Fmha\zxPÎß

AÍÂÀ SøÓ£õk HØ£kQÓx. Eµ[PÒ, ø|mµáß, ö£õmhõ毮,

£õ죵ì ÷£õßÓ Fmha\zxUPøͨ ö£ØÖÒÍÚ. ©sÁÍzøu

AvP›UP AÆÁ¨ö£õÊx CÆÅmha\z xUPøÍ ©soØS AÎUP

÷Ásk®. uõÁµ[PÐUS ÷Ási¯ Fmha\zx ÷uøÁPøÍ |õ®

{øÓÄ ö\´¯ C¯¾÷©¯õ°ß, uõÁµ[PøÍ |ßS Áͺzx AÁØøÓ

B÷µõUQ¯©õP |®©õÀ øÁUP •i²®.

¦µu[PøÍ u¯õ›¨£uØS, £°ºPÐUS ø|mµáß AvP©õPz

÷uøÁ¨£kQÓx. AÖÁøhUS¨ ¤ÓS ©so¼¸¢u ø|mµáß

SøÓ¢x ÂkQÓx. PõØÔÀ ø|mµáß Áõ² AvPÍÂÀ C¸¢uõ¾®,

Põº£ß øh BUøéiøÚ £¯ß£kzxÁx ÷£õ», ø|mµáß

Áõ²øÁ AÁØÓõÀ £¯ß£kzu •iÁvÀø». AÁØÔØS ø|mµáß

Pøµ¯zuUP ÁiÁzvÀ ÷uøÁ¨£kQÓx. ©soØS uõx Fmha\

zxPÒ ©ØÖ® Eµ[PøÍa ÷\º¨£uõÀ ©s Áͨ£kQÓx. øµ÷áõ¤¯®

(Rhizobium) GßÓøÇUP¨£k® £õUj›¯õÂØS PõØÔ¾ÒÍ ø|mµáøÚ

GkzxUöPõsk Aøu Pøµ¯zuUP ÁiÁzvØS ©õØÓ •i²®. BÚõÀ

uõÁµ[PÎÀ EnÄ•øÓ 13

øµ÷£õ÷áõªÚõÀ uÚx EnøÁzuõ÷Ú u¯õ›zxUöPõÒÍ C¯»õx.

GÚ÷Á, Ax £¸¨¦ £mhõo, £¯ÖPÒ, ¥ßì ©ØÖ® Cuµ AÁøµ

ÁøPPÎß (legumes) ÷ÁºPÎÀ ÁõÌ¢x AÁØÔØS ø|mµáøÚU

öPõkUQÓx. ö£¸®£õ»õÚ £¸¨¦ÁøPPÒ •ia_ ÁøPz

uõÁµ[Pμ¸¢x (leguminous plants) ö£ÓzuUPøÁ. £v¾USz uõÁµ[PÒ,

£õUj›¯õÂØS EnÄ ©ØÖ® ÁõÈhzøuU öPõkUQßÓÚ. GÚ÷Á

AøÁ TmkÁõÌ EÓÄ•øÓø¯¨ ö£ØÖÒÍÚ. C¢uU TmkÓÁõÚx

ÂÁ\õ°PÐUS uÛa]Ó¨¦ Áõ´¢ux. HöÚÛÀ •ia_ ÁøPz uõÁµ[PÒ

Á͸® ©soØS ø|mµáß Eµ[PøÍ ÷\ºUP ÷Ási¯vÀø».

C¢u Azv¯õ¯zvÀ ö£¸®£õ»õÚ uõÁµ[PÒ _¯ EsoPÒ

EnÁõUQPÒ GߣøuU PØÕºPÒ. ]» uõÁµ[PÒ ©mk÷© Jmkso

©ØÖ® \õÖsoPÍõP EÒÍÚ. AøÁ ©ØÓ E°›Pμ¸¢x

Fmha\zxUPøͨ ö£ÖQßÓÚ. EnÂØPõP uõÁµ[PøͲ® ©ØÓ

»[SPøͲ® \õº¢v¸¨£uõÀ AøÚzx »[SPЮ £µFmiPÒ

GÚ ÁøP¨ £kzu¨£mkÒÍ. §a]²sozuõÁµ[PøÍ £µFmiPÒ

GÚU TÓ»õ©õ?

•UQ¯a ö\õØPÒ

ußÞmh® §a] EsoPÒ JÎa÷\ºUøP

£aø\¯® Fmha\zxPÒ \õÖsoPÒ

\õÖsoPÒ EnÅmh® AÊPÀ ÁÍ›PÒ

K®¦uÀ Jmkso Cø»zxøÍ

}[PÒ PØÓøÁ

• AøÚzx E°›PЮ u©x EhÀ Áͺa] ©ØÖ® £µõ©›¨¦UPõP

EnÄ EmöPõÒQßÓÚ ©ØÖ® Av¼¸¢x QøhUS®

BØÓø»¨ £¯ß£kzxQßÓÚ.

• £_¢uõÁµ[PÒ JÎa÷\ºUøP°ß ‰»® u©x EnøÁz uõ÷©

u¯õ›zxU öPõÒQßÓÚ. AøÁ _¯EsoPÍõS®.

• PìQ³mhõ uõÁµ[PÒ \õÖsoPÍõS®. AøÁ ¸¢÷uõ®¤

uõÁµ[Pμ¸¢x EnÂøÚ¨ ö£ÖQßÓÚ.

• uõÁµ[PÒ Põº£ß øh BUøém ©ØÖ® uõx E¨¦PÒ ÷£õßÓ

Gί ÷Áv¨ ö£õ¸mPøͨ £¯ß£kzv EnÄ u¯õ›UQßÓÚ.

AÔ¯À14

• JÎa÷\ºUøPUS, £aø\¯®, `›¯ JÎ ÷£õßÓ Azv¯õÁ]¯

÷uøÁPÒ Esk.

• Põº÷£õøím÷µmkPÒ ÷£õßÓ Tmk ÷Áv¨ ö£õ¸mPÒ JÎa÷\

ºUøP°ß Âøͨ ö£õ¸mPÍõS®.

• `›¯ BØÓÀ, £aø\¯zvß Eu¯õÀ Cø»PÎÀ EnÁõP

÷\P›UP¨£kQÓx.

• JÎa÷\ºUøP°ß ÷£õx öÁίõS® BUêáß, E°›Ú[PÎß

E°ºÁõÌÂØS¨ £¯ß£kQÓx.

• JÎa÷\ºUøP°ß ÷£õx öÁίõS® BUêáß, E°›Ú[PÎß

E°ºÁõÌÂØS¨ £¯ß£kQÓx.

• §gø\¯õÚx ©i¢u, AÊQ¯ ö£õ¸mPμ¸¢x uÚx EnøÁ

GkzxUöPõÒQÓx. CøÁ AÊPÀ ÁÍ›PÍõS®. ‘PìQ³mhõ’ ÷£õßÓ uõÁµ[PÒ JmksoPÍõS®. AøÁ u©x K®¦¨

£°›¼¸¢x EnøÁ GkzxUöPõÒQßÓÚ.

• ]» uõÁµ[PÒ ©ØÖ® AøÚzx »[SPЮ

u©x EnÂØPõP ©ØÓÁºPøÍ \õº¢xÒÍÚ. CøÁ

öPõßÖsoPÒ GÚ AøÇUP¨ £kQßÓÚ.

£°Ø]PÒ

1. E°›Ú[PÒ Hß EnÄ EmöPõÒÍ ÷Ásk®?

2. J¸ Jmkso ©ØÖ® J¸ AÊPÀ ÁÍ›ø¯ ÷ÁÖ£kzxP.

3. Cø»PÎÀ ©õa\zvß C¸zuø» GÆÁõÖ

÷\õv¨¥ºPÒ?

4. £_¢uõÁµ[PÎÀ EnÄ u¯õ›¨¦ •øÓø¯¨ £ØÔ J¸ ›ÁõÚ

ÂÍUPzøuz u¸P.

5. uõÁµ[P÷Í CÖv¯õÚ EnÄ ‰»® Gߣøu J¸ Áøµ£hzvß

Áõ°»õP PõmkP.

6. ÷Põimh Ch[PøÍ {µ¨£Ä®.

(a) u©x EnÂøÚ uõ÷© u¯õ›zxUöPõÒÁuõÀ £_¢uõÁµ[PøÍ

.................. GßÓøÇUQ÷Óõ®.

(b) Cø»PÍõÀ u¯õ›UP¨£mh EnÄ .................. BP

÷\P›UP¨£kQÓx.

(c) JÎa÷\ºUøP°À, `›¯ BØÓ»õÚx ..................

GßÓøÇUP¨£k® {Óª¯õÀ øP¨£ØÓ¨£kQÓx.

uõÁµ[PÎÀ EnÄ•øÓ 15

(d) JÎa÷\ºUøP°ß ÷£õx uõÁµ[PÒ .................. I

EÒöÍkzxUöPõsk .................. I öÁΰkQßÓÚ.

7. RÌPõs£ÚÁØøÓ¨ ö£¯›hÄ®

(a) ö©À¼¯, SÇõ´ ÁiÁzv¾ÒÍ ©g\Ò {Óz usiøÚ¨

ö£ØÖÒÍ Jmksoz uõÁµ®.

(b) ußÞmh ©ØÖ® £µFmh EnÄ •øÓPÒ CµsiøÚ²®

¤ß£ØÖ® J¸ uõÁµ®.

(c) Cø»PÒ CzxøÍPÎß ‰»® Áõ²UPøͨ

£›©õÔUöPõÒQßÓÚ.

8. \›¯õÚ Âøhø¯ () ö\´¯Ä®.

(a) PìQ³mhõ CuØPõÚ GkzxUPõmhõS®.

(i) _¯Eso (ii) Jmkso

(iii) AÊPÀ ÁÍ› (iv) uõ[S°› uõÁµ®

(b) §a]Pøͨ ¤izxsq® uõÁµ®

(i) PìQ³mhõ (ii) ö\®£¸zv

(iii) ¤m\º uõÁµ® (iv) ÷µõáõ

9. £mi¯À I C¾ÒÍÁØÖhß, £mi¯À II C¾ÒÍ øÁPøͨ

ö£õ¸zuÄ®.

£mi¯À ---- I £mi¯À ---- II£aø\¯®

ø|mµáß

A©ºö£À

»[SPÒ

§a]PÒ

£õUj›¯õ

\õÖsoPÒ

¤m\º uõÁµ®

Cø»

Jmkso

10. \›¯õÚ TØÓõP C¸¢uõÀ (\) GßÖ® uÁÓõP C¸¢uõÀ (u) GßÖ®

SÔ¨¤hÄ®.

(a) JÎa÷\ºUøP°ß ÷£õx Põº£ß øh BUøém öÁΰh¨

£kQÓx. (\/u)

(b) u©x EnøÁz uõ÷© u¯õ›zxU öPõÒЮ uõÁµ[PÒ

\õÖsoPÍõS® (\/u)

AÔ¯À16

(c) JÎa÷\ºUøP°ß ÂøÍÄ ¦µu® AÀ» (\/u)

(d) JÎa÷\ºUøP°ß ÷£õx `›¯ BØÓÀ ÷Áv BØÓ»õP ©õØÓ®

AøhQÓx. (\/u)

11. RÌPõs£ßÁØÔ¼¸¢x \›¯õÚ Âøhø¯z ÷uº¢ukUPÄ®.

uõÁµzvß C¢u £õP® JÎa÷\ºUøPUPõP Põº£ß øh BUøéøh

EÒöÍkzxU öPõÒQÓx.

(i) \À¼ ÷Áº (ii) Cø»zxøÍ

(iii) Cø» |µ®¦PÒ (iv) ¦À¼PÒ

12. RÌUPshÁØÔ¼¸¢x \›¯õÚ Â¸¨£z÷uºÂøÚz ÷uº¢x GÊuÄ®.

uõÁµ[PÒ PõØÔ¾ÒÍ Põº£ß øh BUøéøh CÁØÔß ‰»®

GkzxU öPõÒQßÓÚ.

(i) ÷ÁºPÒ (ii) usk

(iii) §UPÒ (iv) Cø»PÒ

13. ö£¸®£õ»õÚ £Ç® ©ØÖ® Põ´PÔz uõÁµ[PøÍ ö£›¯ £_ø©U

SiÀPÒ ÂÁ\õ°PÒ Hß ÁͺUQÓõºPÒ? ÂÁ\õ°PÒ ö£Ö®

|ßø©PÒ GßÚ?

÷©¾® AÔ¢x öPõÒÍÄ® & ö\¯À£õkPÒ ©ØÖ® ö\¯À vmh[PÒ.

1. ö\¯À vmh®

J¸ öuõmi°À |h¨£mkÒÍ

£h® 1.9 JÎa÷\ºUøP°ß {PÌÂøÚ

÷\õv¨£uØPõÚ J¸ £›÷\õuøÚ

©ØÖ® AP»©õÚ Cø»Pøͨ

ö£ØÖÒÍ uõÁµ® JßÔøÚ

GkzxU öPõÒÍÄ®. Cµsk

P¸[PõQU RØÖPøÍ GkzxU

öPõsk AÁØÔß |kÂÀ

]Ô¯ \xµzxøÍPøÍU

Pzu›UPÄ®. Cµsk

Cø»PÎß J¸ £Svø¯

PõQuU RØÖPÍõÀ ‰i,

AÁØøÓ PõQuU QΨ¦PøÍU

öPõsk \›¯õP¨ ö£¸zuÄ®

(£h® 1.9). CzuõÁµzøu 2.5 |õmPÒÁøµ `›¯ JÎ ÂÊ® Chz-

uõÁµ[PÎÀ EnÄ•øÓ 17

vÀ øÁUPÄ®. PõQuzuõÀ ©øÓUP¨£mh ©ØÖ® ©øÓUP¨£hõu

Cø»°ß {ÓzvÀ HØ£mh ©õØÓzøuU PÁÛUPÄ®. Auß «x

A÷¯õiß ÷\õuøÚø¯ |hzuÄ®. ÷\õuøÚ°ß •iÂÀ Cµsk

£SvPξ® HuõÁx ÷ÁÖ£õk Põn¨£mhõuõ? C¨ö£õÊx

Cµshõ® Cø»ø¯ GkzxUöPõÒÍÄ®. P¸[PõQuU RØÖPøÍ

APØÔ ©øÓUP¨£mh £Svø¯ 2&3 |õmPÐUS `›¯

J롧 RÌ øÁUPÄ®. A÷¯õiß ÷\õuøÚø¯ ©Ö£i²®

ö\´¯Ä®. EßÝøh¯ Tº÷|õUSPøÍ ÂÍUPÄ®.

2. } ÁõÊ® ChzvØS A¸÷P J¸ £_ø©U SiÀ C¸¢uõÀ ö\ßÖ

£õºUPÄ®. A[S uõÁµ[PøÍ GÆÁõÖ ÁͺUQßÓÚº Gߣøu

PÁÛUPÄ®. AÁºPÒ uõÁµ[PøÍ ÁͺUP `›¯ JÎ, }º ©ØÖ®

Põº£ß øh BUøéiøÚ GÆÁõÖ JÊ[S ö\´x u¸QßÓÚº

GߣøuU ÷PmhÔP.

3. J¸ \UPµÁÒÎUQÇ[QøÚ öÁÖ® }›À ÁͺUP •¯Ø]UPÄ®.

EßÝøh¯ £›÷\õuøÚø¯²® Tº ÷|õUSPøͲ® ÂÁ›UPÄ®.

RÌUPõq® Cøn¯uÍzvÀ Cx£ØÔ CßÝ® AvP©õP

AÔ¢xUöPõÒÍ»õ®.

www.phschool.com/science/biology_place/biology_place/biocoach/photosynth/overview.htm

E[PÐUSz öu›²©õ?

Cø»PÐUS `›¯ JÎ ªPÄ® •UQ¯® GÚ÷Á AøÁ AvPÍÄ `›¯

JÎø¯U øP¨£ØÓ £» ÁiÁ[PÎÀ ÁͺQßÓÚ.

_ _ _ _ _

AÔ¯À18

»[SPÎß EnÄ•øÓ2

uõÁµ[PÒ JÎa÷\ºUøP°ß ÷£õx u©x EnøÁz uõ÷© u¯õ›zxU

öPõÒQßÓÚ, BÚõÀ »[SPÍõÀ C¯»õx Gߣøu 1 B®

Azv¯õ¯zvÀ PØÕºPÒ. »[SPÒ ÷|µi¯õP uõÁµ[PøÍ Es£uõÀ

AÀ»x ©øÓ•P©õP uõÁµ[PøÍ Esq® »[SPøÍ Es£uõÀ

EnøÁ¨ ö£ÖQßÓÚ. ]» »[SPÒ uõÁµ[PÒ ©ØÖ® »[SPÒ

Cµsøh²® EsQßÓÚ. ©ÛuºPÒ EÒ£h AøÚzx E°›Ú[PÎß

Áͺa], £Êx £õºzuÀ ©ØÖ® ö\¯Ø£õmiØS EnÄ ÷Ásk®

Gߣøu {øÚÄTµ»õ®. »[S EnÄ•øÓ¯õÚx Fmha\z

xUPÎß ÷uøÁ, EnÄ EmöPõÒЮ ö\¯À ÁøP ©ØÖ® Eh¼À

Auß £¯ß£õkPøÍ EÒÍhUS®.

EnÄ £» TÖPøͨ ö£ØÖÒÍx Gߣøu BÓõ® ÁS¨¤À

PØÕºPÒ. AÁØøÓ {øÚÄ Tº¢x £mi¯¼h •¯Ø]UPÄ®.

1. .........................................

2. .........................................

3. .........................................

4. .........................................

5. .........................................

6. .........................................

EnÄU TÖPÍõÚ Põº÷£õøím÷µmkPÒ ÷£õßÓøÁ P»¨¦¨

ö£õ¸mPÍõS®. Ca]UP»õÚ ö£õ¸mPøÍ A¨£i÷¯ £¯ß£kzu

•i¯õx. GÚ÷Á AøÁ Gί TÖPÍõP EøhUP¨£kQßÓÚ.

Ca]UP»õÚ EnÄU TÖPøÍ Gί ö£õ¸mPÍõP •Ô¨£÷u ö\›zuÀ

(digestion) BS®.

»[SPÎß EnÄ•øÓ 19

P»¨¦¨ ö£õ¸mPÒ Gί ö£õ¸mPÒ

2.1 EnÅmhzvß ö\¯À ÁøPPÒ

Eh¼ØSÒ EnøÁ GkzxUöPõÒЮ •øÓ¯õÚx

öÁÆ÷ÁÖ E°›Ú[PÎÀ ÷ÁÖ£kQÓx. ÷uÜUPÒ ©ØÖ® Ÿ[Põµ

£m]PÒ uõÁµ[Pμ¸¢x AªÌuzøu EÖg]UöPõÒQßÓÚ.

SÇ¢øuPÒ ©ØÖ® »[SPÒ uõ´ £õø»U SiUQßÓÚ. ©ø»¨£õ®¦

÷£õßÓ £õ®¦PÒ ¤izu Cøµø¯ AuõÁx »[øP A¨£i÷¯

ÂÊ[SQßÓÚ. ]» }ºÁõÌ Â»[SPÒ A¸QÀ ªuUS® ]ßÚg]Ô¯

EnÄz xPÒPøÍ ÁiPmi EsQßÓÚ.

ö\¯À£õk 2.1

QÌUPõq® »[SPÎß EnÄ ÁøP ©ØÖ® EnÄ •øÓ GßÚ?

EßÝøh¯ Tº÷|õUSPøÍ öPõkUP¨£mkÒÍ AmhÁøn°À GÊxP.

R÷Ç öPõkUP¨ £mkÒÍ AmhÁøn°À SÔ¨¤h¨£mkÒÍ EnÅmh

•øÓ°ß £mi¯À E[PÐUS¨ £¯ß £¯US®.

AmhÁøn 2.1 ]» EnÅmh•øÓPÒ

»[Qß ö£¯º EnÄ ÁøP EnÄ •øÓ

|zøu

GÖ®¦

PÊS

Ÿ[Põµ £m]

÷£ß

öPõ_

£mhõ® §a]

DUPÒ

(JmkuÀ, ö©À»À, JxUSuÀ, PÁºuÀ ©ØÖ® ÂÊ[SuÀ,

PhØ£g_, EÔg_uÀ)

AÔ¯À20

¯zuS {PÌÄ

|h\zvµ «ß BÚx, PõÀ毮 Põº÷£õ÷ÚmiÚõ»õÚ PiÚ©õÚ

KmiÚõÀ ‰h¨£mh »[SPøÍ EsQßÓx. Kmøh¨ ¤Í¢u ¤ÓS,

Ax KmiØSÒ C¸US® »[Qß ö©ß£Svø¯ Es£uØPõP uß Áõ°ß

ÁȯõP Á°ØøÓ öÁÎ÷¯ ÂkQÓx. ¤ÓS Auß Á°Ö Auß Eh¾USÒ

ö\ßÖÂkQÓx ©ØÖ® EnÄ ö©xÁõP ö\›UP¨£kQÓx.

£h® 2.1 |m\zvµ «ß

2.2 ©ÛuºPÎÀ ö\›zuÀ

Áõ´ ÁȯõP EnøÁ Esk, EnÄ ö\›UP¨£mh ¤ÓS

|õ® AuøÚ¨ £¯ß£kzxQ÷Óõ®. £¯ß£hõu EnĨ £SvPÒ

}UP¨£kQßÓÚ. E[PÐøh¯ Eh¾USÒ C¸US® EnÄ GßÚ BÚx

Gߣøu }[PÒ G¨ö£õÊuõÁx ]¢vzxshõ? EnÄ J¸ öuõhºa]¯õÚ

SÇõ°ß (buccal cavity) ÁȯõP ö\ÀQÓx. (£h® 2.2) Ax Áõ´USÈ°À

öuõh[Q ©»Áõ°À •iQÓx. CUSÇõø¯ |õ® öÁÆ÷ÁÖ ¤›ÄPÍõP¨

¤›UP»õ®. (1) Áõ´USÈ (2) EnÄ SÇõ´ AÀ»x D÷\õL÷£Pì

(3) Á°Ö (4) ]ÖShÀ (5) ©»USh¼À •i²® ö£¸[ShÀ ©ØÖ®

(6) ©»Áõ´. Cx }sh Cøn¢x £õøu¯À»Áõ? CÆÁzuøÚ

£õP[PЮ J¸[÷P EnÄU PõÀ Áõ´ (digestive tract) (ö\›©õÚ¨ £õøu)

BQÓx. EnÄ öÁÆ÷ÁÖ ¤›ÄPÎß ÁȯõPU Ph¢x Á¸®÷£õx

EnÄU TÖPÒ ö\›UP¨£kQßÓÚ. Cøµ¨ø£°ß Em_ÁºPÒ,

]Ö[ShÀ ©ØÖ® EnÄUPõÀÁõ´US öuõhº¦øh¯ £À÷ÁÖ

_µ¨¤PÍõÚ EªÌ}º _µ¨¤PÒ, PÀ½µÀ, Pøn¯® ÷£õßÓøÁ ö\›©õÚa

\õØÔøÚ _µUQßÓÚ. ö\›©õÚa\õÖ Á¼ø©¯õÚ ö£õ¸mPøÍ Gί

ö£õ¸mPÍõP ©õØÖQÓx.

»[SPÎß EnÄ•øÓ 21

EnÄUSÇõ´

PÀ½µÀ

¤zu¨ø£

Áõ´USÈEªÌ}º _µ¨¤

Cøµ¨ø£

Pøn¯®

]ÖShÀ

ö£¸[ShÀ

©»UShÀ©»Áõ´

£h® 2.2 ©Ûu ö\›¨¦ ©sh»®

§÷áõøÁ

AvPÍÄ

_¸sk Põn¨£k®

]ÖSh¼ß £h® (2.2)

PÁº¢ux. AÁß AuÝøh¯

}Ízøu AÔ¢xUöPõÒÍ

¸®¦QÓõß. Cx £ØÔ

÷uõµõ¯©õPU TÓ Â¸®¦

QÕºPÍõ? CuÝøh¯ ÷uõµõ¯

}Í® 27 Áx £UPzvÀ EÒÍx.

CzxøÚ }Í©õÚ Aø©¨¦ |©x

Eh¼À CÆÁÍÄ

]Ô¯ Ch GÀø»°À G¨£i

Aø©¢v¸US® Gߣøu

\ØÖ ]¢vzx¨

£õºUPÄ®.

ö\›©õÚ¨ £õøu ©ØÖ® AuØS öuõhº¦øh¯ _µ¨¤PÒ ÷\º¢x

ö\›¨¦ ©sh»zøu (digestive system) EshõUSQßÓÚ. C¨ö£õÊx

ö\›©õÚ¨ £õøu°ß öÁÆ÷ÁÖ £õP[PÐUSa ö\À¾® EnÄ GßÚ

BQÓx Gߣøu¨ £ØÔ AÔ¯»õ®.

Áõ²® Áõ´USȲ®

Áõ°ß ‰»® EnÄ Eh¾USÒ GkzxU öPõÒͨ£kQÓx. EnøÁ

Eh¾USÒ GkzxUöPõÒЮ ö\¯À•øÓ Emö\¾zuÀ (ingestion) GßÓøÇUP¨£kQÓx. |õ® EnÂøÚ £ØPÍõÀ \øÁzx J¸ C¯¢vµ®

÷£õ» AuøÚ ]Ö xskPÍõP EøhUQ÷Óõ®. DÖPÎÀ uÛzuÛ

SÈÄPÎÀ JÆöÁõ¸ £À¾® £vUP¨£mkÒÍx (£h® 2.3). |©x

£ØPÒ öÁÆ÷ÁÖ ÷uõØÓ•øh¯øÁ ©ØÖ® öÁÆ÷ÁÖ ö\¯ÀPøÍa

ö\´£øÁ¯õS®. AuØ÷PØ£ AÁØÔØS öÁÆ÷ÁÖ ö£¯ºPÒ

öPõkUP¨£mkÒÍÚ (£h® 2.3).

AÔ¯À22

£õÀ £ØPÒ ©ØÖ® {ø»¯õÚ £ØPÒ

]» BskPÐUS •ß¦ E[PÐøh¯ £ØPÒ ÂÊ¢ux E[PÐUS

{øÚÄshõ? SÇ¢øu¨ £¸ÁzvÀ •uÀ öuõS¨¦ £ØPÒ

ÁͺQßÓÚ ©ØÖ® BÔ¼¸¢x Gmk Á¯vÀ AøÁ ÂÊ¢x

ÂkQßÓÚ. CøÁ £õÀ £ØPÒ (milk teeth) BS®. £õÀ £ØPÐUS

£v»õP Ch[öPõÒЮ Cµshõ® öuõS¨¦ £ØPÒ {ø»¯õÚ

£ØPÒ (permanent teeth) BS®. C¢{ø»¯õÚ £ØPÒ ÁõÌ|õÒ

•ÊÁx® u[SQßÓÚ ©ØÖ® •vº Á¯x AÀ»x £À÷|õ°ß

Põµn©õP ÂÊ¢x ÷£õQßÓÚ.

PøhÁõ´¨£À

•ßPøhÁõ´¨£À

÷Põøµ¨£À

öÁmk¨£À

£h® 2.3 £ØPÎß Aø©¨¦ •øÓ ©ØÖ® ÁøP

ö\¯À£õk 2.2

øPPøÍU PÊÁÄ®. Psnõi°À £õºzu Ásn® £ØPøÍ

GsnÄ®. EßÝøh¯ BÒPõmi µø»U öPõsk £ØPøÍ öuõm-

knº¢x GsnÄ®. }[PÒ GzuøÚ ÁøP¨ £ØPøÍU PshÔ¢wºPÒ?

»[SPÎß EnÄ•øÓ 23

J¸ xsk B¨¤Ò AÀ»x öµõmiø¯ Gkzx EsnÄ®. Pi¨£uØS®

öÁmkÁuØS® GzuøP¯ £ØPøͨ £¯ß£kzxQÕºPÒ? xøÍUPÄ®

QȨ£uØS® GzuøP¯ £ØPøÍ £¯ß£kzxQÕºPÒ? Ax÷£õ»

ö©À¾ÁuØS® Aøµ¨£uØS® £¯ß£kzxÁÚÁØøÓ¨ £ØÔ²®

öu›¢xUöPõÒÍÄ®. AmhÁøn 2.2 CÀ EÚx Tº÷|õUSPøͨ £vÄ

ö\´¯Ä®.

AmhÁøn 2.2

£À ÁøP £ØPÎß GsoUøP ö©õzu®

RÌuõøh ÷©Øuõøh

öÁmk® ©ØÖ®

PiUS® £ØPÒ

Szx® ©ØÖ®

QÈUS® £ØPÒ

ö©À»À ©ØÖ®

AøµUS® £ØPÒ

|©x Áõ´ EªÌ}øµ _µUS® \ª¨£õmkg

_µ¨¤Pøͨ ö£ØÖÒÍx. EnÂß «x EªÌ }›ß ÂøÚø¯¨ £ØÔ

E[PÐUSz öu›²©õ? Cøu¨£ØÔ AÔ¯»õ®.

ö\¯À£õk 2.3

Cµsk ÷\õuøÚU SÇõ´PøÍ

A÷¯õiß Pøµ\À

}º

÷ÁPøÁzu A›]

÷ÁPøÁzx ©ØÖ® \øÁzu A›]A B

£h® 2.4 ©õÄa\zvß «x

\ª¨£õmkg \õØÔß ÂøÍÄ

GkzxU öPõÒÍÄ®. A ©ØÖ® B

GÚ AÁØøÓ ÷»¤Ò ö\´¯Ä®. A ÷\õuøÚUSÇõ´USÒ J¸

÷uUPµsi ÷ÁPøÁzu A›]ø¯¨

÷£õhÄ®, B ÷\õuøÚU SÇõ°À, 3

C¼¸¢x 5 {ªh[PÒÁøµ,

\øÁzu \õuzøu øÁUPÄ®.

Cµsk ÷\õuøÚU SÇõ´Pξ®

3&4 mL, }øµ ÷\ºUPÄ® ¤ÓS

JÆöÁõ¸ ÷\õuøÚU SÇõ°¾®

2&3 xÎPÒ A÷¯õiß Pøµ\ø»

FØÔ PÁÛUPÄ®. ÷\õuøÚU

AÔ¯À24

SÇõ´PÎÀ Hß {Ó©õØÓ® EshõÚx? E®•øh¯ B]›¯º ©ØÖ®

|s£ºPÐhß Cøu¨ £ØÔ P»¢xøµ¯õhÄ®. EªÌ}º, (saliva) ©õa\zvøÚ (starch) \ºUPøµ¯õP (sugar) EøhUQÓx.

|õUS, Áõ´USÈ°Ýøh¯ £õuzvß ¤ß¦ÓzvÀ CønUP¨£mh J¸

\øu¨¤i¨£õÚ uø\ EÖ¨¦ BS®. Cx •ß¦Ó® _u¢vµ©õP EÒÍx

©ØÖ® GÀ»õ vø\Pξ® C¯[PUTi¯x. E[PÐUS |õUQß ö\¯À£õk-

Pøͨ £ØÔ öu›²©õ? ÷£_ÁuØS |õ® |õUøP¨ £¯ß£kzxQ÷Óõ®.

Ax©mk©À»õ©À EnøÁ _øÁUS®÷£õx EªÌ}º EnÄhß P»¢x

EnøÁ ÂÊ[PÄ® |õUS EuÄQÓx. |õ® |©x |õUQÚõÀ EnøÁ

_øÁUQ÷Óõ®. EnÂß öÁÆÁÖ _øÁPøÍU Psk¤iUP EuÄ®

_øÁ ö©õmkPøÍ |õUS ö£ØÖÒÍx.

RÌUPõq® ö\¯À£õmiß ÁȯõP |õ® _øÁ ö©õmkPÎß {ø»ø¯U

Psk¤iUP»õ®.

CÛ¨¦PЮ £Ø]øuÄ®

ö£õxÁõP |©x Áõ°À £õUj›¯õUPÒ

D

A

£h® 2.5

£i¨£i¯õÚ £Ø]øuÄ

C

BEÒÍÚ. BÚõÀ AøÁ |©US w[S

Âøͨ£øÁ. B°Ý®, |õ® Esh

¤ÓS £ØPøÍ \›¯õP _zu®

ö\´¯õÂiÀ, £» w[S £¯US® £õU-

j›¯õUPЮ CvÀ ÁõÌ¢x Á͵z

öuõh[SQßÓÚ. C¢u £õUj›¯õUPÒ,

«u©õÚ En¼¸US® \õºUPøµPøÍ

Eøhzx Aª»[PøÍ

öÁΰkQßÓÚ. (Aª»[PÒ GßÓõÀ

GßÚ Gߣøu AÔ¢xUöPõÒÍ £õh®

5 IU PÁÛUP) Aª»[PÒ £i¨£i¯õP

£ØPøÍ ]øuÄÓa ö\´QßÓÚ

(£h® 2.5). Cx÷Á £Ø]øuÄ GßÓøÇUP¨£kQÓx. \›¯õÚ ÷|µzvÀ

]Qaø\ ö\´¯õ©À ÷£õÚõÀ, Pkø©¯õÚ £ÀÁ¼ HØ£k®, PÁÛUPõ©À

÷£õÚõÀ £Àø» CÇUPÄ® ÷|›k®. \õUö»mkPÒ, CÛ¨¦PÒ,

Sκ£õÚ[PÒ ÷£õßÓ ©ØÓ CÛ¨¦¨ ö£õ¸mPÒ £Ø]øuøÁ EshõUS®

•UQ¯ PõµoPÍõS®.

»[SPÎß EnÄ•øÓ 25

GÚ÷Á J¸Áº, u©x £ØPøÍ J¸ |õÎÀ C¸•øÓ¯õÁx, ¤µè, £À|õhõ

(dental floss) (£ØPÎøh÷¯ ]UQ²ÒÍ EnĨ xPÒPøÍ APØÓ C¸

£ØPÎøh÷¯ ö\¾zx® J¸ ¤µzv÷¯P Á¾ÁõÚ ¡À) CÁØøÓU öPõsk

_zu® ö\´x, JÆöÁõ¸ ÷ÁøͲ® EnÄ Esh ¤ÓS Áõø¯U PÊÁ

÷Ásk®. A÷uõk Th A_zu©õÚ ÂµÀPÒ AÀ»x PÊÁõu ö£õ¸mPøÍ

Áõ´USÒ ÷£õhUThõx.

]»\©¯[PÎÀ AÁ\µ©õP Es£uõ¾® ÷£_Áuõ¾®, ]›¨£uõ¾®

E[PÐUS C¸©À, ÂUPÀ AÀ»x öuõsøh°À EnÄ ]UQUöPõÒЮ

EnºÄ HØ£kQÓx. Cx EnÄz xPÒPÒ ‰a_U SÇõ´USÒ ö\ÀÁuõÀ

EshõQÓx. ‰a_USÇõ´ ‰UQß ÁȯõP ~øµ±µ¾US PõØøÓU öPõsk

ö\ÀQÓx. Ax EnÄUSÇõ´US A¸÷P ö\ÀQÓx. BÚõÀ

öuõsøhUSÒ, PõØÖ® EnÄ® ö£õxÁõÚ Áõ°ø»¨ £Qº¢x-

UöPõÒQßÓÚ. BÚõÀ ‰a_U SÇõ´USÒ EnÄ ö\ÀÁx GÆÁõÖ

ukUP¨£kQÓx? ÂÊ[S®÷£õx ‰a_USÇõ°ß Áõ°ø» ©hÀ ÷£õßÓ

Aøh¨£õß ‰kQÓx ©ØÖ® EnøÁ EnÄUSÇõ´USÒ ö\¾zxQÓx.

J¸ ÷ÁøÍ, EnÄz xPÒPÒ ‰a_USÇõ´USÒ ö\ßÓõÀ Aøh¨£k®

EnºÄ HØ£kQÓx. ÂUPÀ AÀ»x C¸©À Á¸QÓx.

ö\¯À£õk 2.4

1. (i) \ºUPøµ Pøµ\À (ii) \ø©¯À E¨¤ß

£h® 2.6 öÁÆ÷ÁÖ

_øÁPøÍ Enºzx®

|õUQß £SvPÒ

Pøµ\À (iii) G¾ªaø\ \õÖ ©ØÖ®

(iv) ÷Á®¤ß Cø» AÀ»x £õPØ\õÖ.

CÁØÔÀ JÆöÁõßÔß uÛzuÛ

©õv›PøÍz u¯õ›zx øÁzxUöPõÒP.

2. E®•øh¯ ÁS¨¦ |s£º J¸Á¸øh¯

PsPøÍU Pmi AÁøµz u©x |õUQøÚ

öÁÎ÷¯ Âmk, AuøÚ ÷|µõPÄ®

umøh¯õÚ {ø» C¸¨¤À øÁUS®£i

TÓÄ®.

3. J¸ _zu©õÚ £ÀSzv°ÚõÀ (tooth pick) ÷©ØPõq® ©õv›PøÍ JÆöÁõßÓõP |õUQß öÁÆ÷ÁÖ

£SvPÎÀ £h® 2.6 CÀ EÒÍx÷£õÀ øÁUS®£i TÓÄ®.

4. ÁS¨¦ |s£›h®, |õUQß G¢u¨ £SvPÎÀ CÛ¨¦, EÁº¨¦,

¦Î¨¦ ©ØÖ® P\¨£õÚ ö£õ¸mPÎß _øÁø¯a PshÔ¯ •i¢ux

GÚ ÂÚÁÄ®.

AÔ¯À26

5. £h® 2.6 CÀ EßÝøh¯ Tº ÷|õUSPøÍU GÊvUöPõÒÍÄ®.

CuøÚ ©ØÓ ÁS¨¦ |s£ºPÐhß ©Ö£i²® ö\´¯Ä®.

EnÄUSÇõ´

ÂÊ[Q¯ EnÄ, EnÄU SÇõ´ (foodpipe/oesophagus) AÀ»x

D÷éõL÷£PêØSÒ ö\ÀQÓx. £h® 2.2 I¨ £õºUPÄ®.EnÄU SÇõ´

PÊzx ©ØÖ® ©õº¤ß ÁȯõPa ö\ÀQÓx.

Áõ¢v

Á¸¨÷£õx, G¨£i EnÄ

Gvº vø\°À ö\ÀQÓx

Gߣøu AÔ¯ £÷í¼

¸®¦QÓõÒ

EnÄ

EnÄUSÇõ´

Cøµ¨ø£

£h® 2.7 EnÄUPõÀÁõ°ß EnÄUSÇõ´

ÁȯõP EnÂß C¯UP®.

EnÄUSÇõ°ß _ÁØÔß C¯UPzvÚõÀ EnÄ R÷Ç

uÒͨ£kQÓx. Esø©°À, C¢u C¯UP® EnÄU PõÀÁõ´

•ÊÁv¾® |øhö£ÖQÓx ©ØÖ® EnøÁ R÷Ç uÒÐQÓx

(£h® 2.7) ]» \©¯[PÎÀ Cøµ¨ø£ EnøÁ HØÖUöPõÒÁvÀø»,

GÚ÷Á Áõ¢v Á¸QÓx. Esh ¤ÓS }[PÒ Áõ¢v Gkzu ̀ Ì{ø»PøͲ®

AuØPõÚ Põµnzøu²® {øÚÄTÓÄ®. E[PÐøh¯ ö£Ø÷ÓõºPÒ

©ØÖ® B]›¯¸hß P»¢xøµ¯õhÄ®.

Cøµ¨ø£ (Á°Ö)

Cøµ¨ø£ (stomach) £¸©ÚõÚ _ÁØÔÚõ»õÚ ø£ BS®. Cx

umøh¯õÚ J ÁiÁzv¾ÒÍx ©ØÖ® Cx EnÄU PõÀÁõ°ß

AP»©õÚ £õP•® BS®.

EnÄU SÇõ°¼¸¢x J¸ Áõ°¼À Cøµ¨ø£ EnÂøÚ¨ ö£ÖQÓx

©ØÖ® CßöÚõ¸ Áõ°¼À ]Ö[Sh¾hß CønQÓx. Cøµ¨ø£°ß

Em¦Óo, IÆÄ øím÷µõS÷Íõ›U Aª»® ©ØÖ® \ª¨£õmkg

\õÖPøÍ _µUQÓx. áÆÄ, Cøµ¨ø£°ß ¦Óoø¯¨ £õxPõUQÓx.

Aª»®, EnÄhß ~øDz® £õUj›¯õUPøÍ AÈzx, Cøµ¨ø£USÒ

»[SPÎß EnÄ•øÓ 27

C¸US® Fmh FhPzøu Aª»©õP ©õØÖQÓx ©ØÖ® ö\›©õÚa

\õÖPøÍ ÂøÚ¦›¯a ö\´QÓx. ö\›©õÚa \õÖPÒ ¦µu[PøÍ ]Ö

xPÒPÍõP EøhUQßÓÚ.

]ÖShÀ

]ÖShÀ (small intestine) ªSv¯õP _¸sh EÖ¨¦ BS® ©ØÖ®

HÓUSøÓ¯ 7.5m }Í•øh¯uõS®. Cx PÀ½µÀ (liver) ~øµ±µÀ ©ØÖ®

Pøn¯zv¼¸¢x (pancreas) _µ¨¦Pøͨ ö£ÖQÓx. A÷uõk Th, Auß

_Á¸® (wall) \õÖPøÍ _µUQßÓÚ.

PÀ½µÀ, Á»x £UPzvÀ Á°ØÖ¨ £Sv°ß ÷©Ø¦ÓzvÀ

Aø©¢xÒÍ ö\®©soÓ _µ¨¤¯õS®. Cx Eh¼¾ÒÍ ªP¨ö£›¯

_µ¨¤¯õS®. Cx ¤zu¨ ø£ (gall bladder) (£h® 2.2) GßÓøÇUP¨£k®.

ø£°À ÷\ªUP¨ £mkÒÍ ¤zu }øµ _µUQÓx. ¤zu}µõÚx,

öPõʨ¦UPÎß ö\›zu¼À •UQ¯¨£[S ÁQUQÓx.

Pøn¯®, Cøµ¨ø£°ß RÌ Aø©¢xÒÍ J¸ ö£›¯ £õ÷»k

Ásn _µ¨¤¯õS® (£h® 2.2). Pøn¯a \õÖPÒ Põº÷£õøím÷µmk-

PÒ, öPõʨ¦PÒ ©ØÖ® ¦µu[PÎß «x ÂøÚ ¦›¢x AÁØøÓ Gί

ÁiÁ[PÍõP ©õØÖQÓx.

£h® 2.8 Aö»Uêì \°ßm

©õºiÛß SshiUPõ¯®

Â]zvµ©õÚ Â£zx JßÖ ÷|º¢uuõÀ

Cøµ¨ø£°ß ö\¯À PshÔ¯¨£mhx.

1822 CÀ Aö»Uêì ö\°ßm ©õºiß

GߣÁº J¸ x¨£õUQ SsiÚõÀ PiÚ©õP

Põ¯¨£mhõº. CUSsk CÁ¸øh¯

©õºø£ ÷\u¨£kzv Cøµ¨ø£°À

J¸ xøÍø¯ E¸ÁõUQ¯x. ÂÀ¼¯®

¤²©õßm GßÓ Aö©›UP CµõqÁ

©¸zxÁ›h® AÁº öPõsk ö\À»¨£m-

hõº. AÁº ÷|õ¯õÎø¯ Sn©õUQÚõº

BÚõÀ Cøµ¨ø£°À E¸ÁõÚ xøÍø¯

AÁµõÀ ‰h •i¯ÂÀø». xøÍø¯U

Pmk¨÷£õmk ÂmkÂmhõº (£h® 2.8) C¢xøÍ°ß ÁȯõP

Cøµ¨ø£ø¯U PõnUTi¯ |À» Áõ´¨£õP AÁº AuøÚU P¸vÚõº.

]» Aئu©õÚ ö\¯À£õkPøÍ AÁº PÁÛzuõº.

AÔ¯À28

Cøµ¨ø£¯õÚx EnøÁU Pøh²® ö\¯ø» ¤²©õßm Pshõº.

CuÝøh¯ _Áº EnøÁ ö\›UPa ö\´²® vµÁ® JßÔøÚ _µzux.

Cøµ¨ø£°À EnÄ \›UP¨£mh ¤ÓSuõß Cøµ¨ø£°ß PøhÁõ´

]ÖSh¾USÒ vÓUP¨£kQÓx Gߣøu²® PÁÛzuõº.

|ßS ö\›UP¨£hõu EnÄ, C¨ö£õÊx ]Ö[Sh¼ß RÌ£õPz-

vØS ö\ÀQÓx. A[S AøÚzx EnÄU TÖPÎß ö\›©õÚzøu ShØ

\õÖPÒ {øÓÄ ö\´QßÓÚ. SÑU÷Põì ÷£õßÓ Gί \ºUPøµPÍõP

Põº÷£õøím÷µmkPÒ, öPõʨ£õÚ Aª»[PÒ ©ØÖ® QøÍ\÷µõÀ

BP öPõʨ¦PÒ ©ØÖ® Aª÷Úõ Aª»[PÍõP ¦÷µõmißPÒ

]øuÄÖQßÓÚ.

]ÖSh¼À EÔg_uÀ ö\¯À£õk

C¨ö£õÊx ö\›zu EnÄ ShØ_ÁØÔß Cµzu |õÍ[PÐUSÒ

ö\ÀQÓx. Caö\¯À•øÓ EÔg_uÀ (absorption) GßÓøÇUP¨£kQÓx.

]Ö[Sh¼ß Em_ÁºPÒ B°µUPnUPõÚ ÂµÀ ÷£õßÓ

£UPÁͺa]Pøͨ ö£ØÖÒÍÚ. CøÁ µ¼PÒ

(villi) GßÓøÇUP¨£kQßÓÚ. (villi Cuß £ßø© villus). Sh¼À

ÂÀø»UPÎß £[S GßÚ Gߣøu E[PÍõÀ FQUP•i²©õ? ÂÀø»

ö\›UP¨£mh EnÂß EÔg_u¾UPõP ÷©Ø£µ¨¤øÚ AvP©õUSQÓx.

JÆöÁõ¸ ÂÀø»PЮ ußÝøh¯ ÷©Ø£µ¨¦US A¸QÀ ö©À¼¯

©ØÖ® ]Ô¯ Cµzu |õÍ[Pøͨ ö£ØÖÒÍx. ÂÀø»PÎß ÷©Ø£µ¨¦

ö\›zu EnĨö£õ¸mPøÍ EÔg]UöPõÒQÓx. EÔb\¨£mh

ö£õ¸mPÒ Cµzu |õÍ[PÎß ÁȯõP Eh¼ß öÁÆ÷ÁÖ £õP[PÐUS

Phzu¨£kQßÓÚ. A[S Eh¾USz ÷uøÁ¯õÚ ¦µu[PÒ ÷£õßÓ

]UP»õÚ ö£õ¸mPÒ E¸ÁõP¨ £¯ß£kQÓx. CuøÚ EmQµQzuÀ

(assimilation) GßÓøǨ£º. E°µqUPÎÀ SÑU÷Põì, E°ºÁΰß

Eu¯õÀ Põº£ß øh BUøém ©ØÖ® }µõP EøhUP¨£kQÓx ©ØÖ®

BØÓÀ öÁΰh¨£kQÓx. ö\›UP¨£hõu ©ØÖ® EÔg\¨£hõu

EnÄ ö£¸[Sh¾USÒ ö\ÀQÓx.

ö£¸[ShÀ

ö£¸[ShÀ, (large intestine) ]Ö[Shø»Âh AP»©õÚx ©ØÖ®

Smøh¯õÚx. Auß }Í® HÓUSøÓ¯ 1.5 m BS®. ö\›UP¨£hõu

EnĨ ö£õ¸mPμ¸¢x }º ©ØÖ® ]» E¨¦PøÍ EÔg_UöPõÒÁx

Auß ö\¯»õS®. «u•ÒÍ PÈÄPÒ ©»USh¾US ö\ßÖ £Sv

vh{ø» ©»©õP A[S u[SQÓx. ©»UPÈÄPÒ ©»Áõ°ß ÁȯõP

AÆÁ¨ö£õÊx APØÓ¨£kQÓx. Cx PÈÄ öÁÎ÷¯ØÓÀ (egestion) GßÓøÇUP¨£kQÓx.

»[SPÎß EnÄ•øÓ 29

Á°ØÖ¨ ÷£õUS

]» \©¯[PÎÀ AiUPi }º ©»® PÈUS® AÝ£Á® E[PÐUS

EshõQ°¸UP»õ®. CzuøP¯ {ø»ø©, Á°ØÖ¨ ÷£õUS GÚ¨£k®.

öuõØÖPÒ, EnÄ |g_ÓÀ AÀ»x AãµnzvÚõÀ Cx HØ£kQÓx.

C¢v¯õÂÀ, •UQ¯©õP SÇ¢øuPÎÀ CøuU PõsQ÷Óõ®. £Ÿu©õÚ

{ø»ø©PÎÀ Cx A£õ¯Pµ©õÚx. Eh¼¾ÒÍ }º ©ØÖ® E¨¦PÎß

ªSv¯õÚ CǨ¤ß Põµn©õP Cx EshõQÓx. Á°ØÖ¨ ÷£õUQøÚ

GÎuõP GkzxUöPõÒÍU Thõx. J¸ hõUh›ß £›¢xøµø¯¨ ö£ÖÁuØS

•ß¦ öPõvzx BµøÁzu }›À J¸ ]miøP E¨¦ ©ØÖ® \ºUPøµø¯ Pøµzx

AvPÍÂÀ öPõkUP ÷Ásk®. CuøÚ }›Ç¨ø£ Dkö\´²® Pøµ\À

(Oral Rehydration Solution - ORS) GßÓøǨ£º.

2.3 ¦À¾sq® »[SPÎÀ ö\›©õÚ®

©õkPÒ, G¸ø©PÒ ©ØÖ® Cuµ ¦À¾sq® »[SPÒ, ¦À

Esnõu ÷ÁøÍ°¾® Aø\¨ ÷£õmkU öPõsk C¸¨£øu }[PÒ

£õºzv¸U QÕºPÍõ? Esø©°À AøÁ ¦À¼øÚ ÷ÁP©õP ÂÊ[Q

Aø\²® Cøµ¨ø£ (rumen) GßÓøÇUP¨£k® •uÀ Cøµ¨ø£°À

÷\P›zxU öPõÒQßÓÚ. C[S EnÄ £Sv¯õP ö\›zxU öPõÒQßÓÚ.

C[S EnÄ £Sv¯õP ö\›UP¨£kQÓx ©ØÖ® Cx Aø\U SÇ®¦ (cud)

GßÓøÇUP¨£kQÓx. ¤ÓS C¢u Aø\U SÇ®¦ ]Ö ÷]Ö E¸søh-

PÍõP «sk® Áõ°ØSÒ Á¸QÓx ©ØÖ® »[S AuøÚ \øÁUQÓx.

Caö\¯ø» Aø\ ÷£õkuÀ (rumination) Gߣº CzuøP¯

»[SPÒ Aø\÷£õk® »[SPÒ (ruminants) GßÓøÇUP¨£kQßÓÚ.

EnÄUSÇõ´¹ö©ß

]ÖShÀ

ö£¸[ShÀ

^P®

Á°Ö

£h® 2.9 Aø\÷£õk® »[SPÎß ö\›¨¦ ©sh»®.

AÔ¯À30

¦À»õÚx J¸ ÁøP Põº÷£õøím÷µmhõÚ ö\À¾÷»õìøé

(cellulose) AvP©õP¨ ö£ØÖÒÍx. ©ÛuºPÒ EÒ£h £» »[SPÒ

ö\À¾÷»õøé ö\›zxUöPõÒÍ •i¯õx.

EnøÁ EmöPõsh

Eh÷Ú Hß CÆ»[SPÐUS

AuøÚ \›¯õP ö©ßÖ Esn

•iÁvÀø»? GßÓÔ¯ £÷í¼

¸®¦QÓõÒ

PõÀ|øhPøͨ

÷£õ» |®©õÀ Hß

ö\À¾÷»õø\ ö\›zxUöPõÒÍ

•i¯õx Gߣøu §÷áõ AÔ¯

¸®¦QÓõß

Aø\÷£õk® »[SPÒ, ]Ö[ShÀ ©ØÖ® ö£¸[Sh¾UQøh÷¯

ö£¸[ShØø£ (caecum) GßÝ® ö£›¯ \õUS¨ø£ ÷£õßÓ Aø©¨¦

•øÓPøͨ ö£ØÖÒÍÚ (£h® 2.9). C[S ©ÛuºPÎÀ CÀ»õu

J¸ ÁøP £õUj›¯õÂß ÂøÚ¯õÀ En¾ÒÍ ö\À¾÷»õì

ö\›UP¨£kQÓx.

CxÁøµ }[PÒ ö\›©õÚ ©sh»zøu ö£ØÖÒÍ Â»[SPøͨ

£ØÔ PØÕºPÒ. BÚõÀ Áõ²® ö\›¨¦ ©sh»zøu²® ö£ØÔµõu £»

¡sq°›PÒ EÒÍÚ. AøÁ EnøÁ GÆÁõÖ ö£ØÖUöPõÒQßÓÚ

©ØÖ® ö\›zxU öPõÒQßÓÚ? RÌUPõq® £Sv°À EnÄ

EmöPõÒÐu¼ß CßöÚõ¸ _Áõµì¯©õÚ •øÓø¯¨ £ØÔ AÔúPÒ.

2.4 A«£õÂÀ EnÄ EmöPõÒÐu¾® ö\›©õÚ•®.

Aª£õ SÍzx}›À Põn¨£k® J¸ ö\À ~sq°› BS®. A«£õ

ö\À»q \ÆÄ, Ahºzv¯õÚ Ámh ÁiÁ EmP¸ ©ØÖ® £» ]Ô¯ SªÈ

÷£õßÓ öÁØÔh[Pøͨ (vacuoles) ö£ØÖÒÍx (£h® 2.10). A«£õ

öuõhºa]¯õP ußÝøh¯ E¸Á® ©ØÖ® {ø»ø¯ ©õØÔUöPõÒQÓx.

Cx |PµÄ® ©ØÖ® EnøÁ¨ ¤iUPÄ®, ö£õ´UPõÀPÒ

(pseudopodia) GßÓøÇUP¨£k®, JßÖ AÀ»x £» µÀ ÷£õßÓ x›z-

vPøÍ öÁÎ÷¯ uÒÐQÓx.

EmP¸

ö£õ´UPõÀ

EnĨ ö£õ¸Ò

EnÄ öÁØÔh[PÒ

PÈÄ öÁÎ÷¯ØÓ®

£h® 2.10 A«£õ

»[SPÎß EnÄ•øÓ 31

A«£õ ]» ~sq°›PøÍ EsQÓx. Cx A¸÷P

En¸¨£øu Enº¢uÄhß EnĨ ö£õ¸øÍ _ØÔ¾®

`÷hõ÷£õi¯õøÁz uÒÎ ‰ÌPiU PiUQÓx. EnÄ

öÁØÔhzvÀ (food vacuole) EnÄ ]UQUöPõÒQÓx

£h® (2.10).

EnÄ öÁØÔh[PÐUSÒ ö\›©õÚa\õÖPÒ

_µUP¨£kQßÓÚ. AøÁ EnÂß «x ÂøÚ¦›¢x ]Ö¢x-

PÒPÍõP EøhUQßÓÚ. £i¨£i¯õP ö\›UP¨£mh EnÄ

EÔg]UöPõÒͨ£kQÓx. EÔg]UöPõÒͨ£mh ö£õ¸mPÒ, Áͺa],

£µõ©›¨¦ ©ØÖ® CÚ¨ö£¸UPzvØPõP¨ £¯ß£kQßÓÚ. ö\›UP¨£hõu

EnÂß ªSv öÁØÔh[PÎß ‰»® öÁÎ÷¯ØÓ¨£kQÓx.

EnÄ ö\›©õÚ®, BØÓÀ öÁÎ÷¯ØÓ® Ai¨£øh ö\¯À•øÓPÒ

AøÚzx »[SPξ® ö£õx ÁõS®. ¤ßÁ¸® Azv¯õ¯[PÎÀ,

Sh»õÀ EÔg]UöPõÒͨ£mh EnÄ Eh¼ß öÁÆ÷ÁõÖ

EÖ¨¦PÐUSU Phzu¨ £kÁøu¨ £ØÔ PØ¥ºPÒ.

•UQ¯a ö\õØPÒ

EÔg_uÀ öPõʨ£õÚ Aª»® EnÄUSÇõ´

Aª÷Úõ Bª»® EnÄ öÁØÔh® Pøn¯®

A«£õ ¤zu¨ ø£ •ßPøhÁõ´ £ØPÒ

EmQµQzuÀ QøÍ\÷µõÀ ö£õ´UPõÀ

¤zu }º öÁmk¨ £ØPÒ Aø\ Cøµ¨ø£

Áõ´USÈ Emö\¾zuÀ Aø\÷£õk® »[SPÒ

÷Põøµ DµÀ Aø\÷£õkuÀ

ö\À¾÷»õì £õÀ £ØPÒ EªÌ}º _µ¨¤

ö\›©õÚ® PøhÁõ´¨£ØPÒ ÂÀø»

PÈÄ öÁÎ÷¯ØÓ® {ø»¯õÚ £ØPÒ EªÌ}º

}[PÒ PØÓøÁ

• »[QÚ EnÄ•øÓ¯õÚx, Fmha\zxUPÎß ÷uøÁ,

EnÄ EmöPõÒЮ •øÓ ©ØÖ® Eh¼À Auß £¯ß£õkPøÍ

EÒÍhUS®.

AÔ¯À32

• ©Ûu ö\›¨¦ ©sh»® EnÄUPõÀÁõ´ ©ØÖ®

_µ¨¤Pøͨ ö£ØÖÒÍx. (i) Áõ´USÈ (ii) EnÄUSÇõ´

(iii) Cøµ¨ø£ (iv) ]ÖShÀ (v) ©»USh¼À •i²® ö£¸[ShÀ

(vi) ©»Áõ´ & CÁØÔøÚ¨ ö£ØÖÒÍx. ö\›©õÚ \õÖPøÍ _µUS®

ö\›©õÚa_µ¨¤ (vii) EªÌ }º _µ¨¤PÒ (viii) PÀ½µÀ (ix) Pøn¯®

BS®. Cøµ¨ø£ _Áº ©ØÖ® ]Ö[Sh¼ß _Á¸® Th ö\›©õÚ

\õÖPøÍ _µUQßÓÚ.

• EnÄ•øÓ öÁÆ÷ÁÖ E°›Ú[PÎÀ ÷ÁÖ£kQÓx.

• EnÄ•øÓ ]UP»õÚ ö\¯À•øÓ¯õS®. Cx (i) Emö\¾zxuÀ

(ii) ö\›©õÚ® (iii) EÔg_uÀ (iv) EmQµQzuÀ ©ØÖ® (v) PÈÄ

öÁÎ÷¯ØÓ® CÁØÔøÚ EÒÍhUS®.

• ©õÄa\zx ÷£õßÓ Põº÷£õøím÷µmkPÎß ö\›©õÚ®

Áõ´U SÈ°À öuõh[SQÓx. ¦µu[PÎß ö\›©õÚ®

Cøµ¨ø£°À öuõh[SQÓx. PÀ½µ¼À _µUP¨£k®

¤zu}º, Pøn¯zvÀ _µUP¨£k® Pøn¯g\õÖ ©ØÖ® ShÀ

_ÁØÔ¼¸¢x ö\›©õÚa \ª¨£õmkg\õÖ ]ÖSh¼¾ÒÍ

AøÚzx EnÄU TÖPÎß ö\›zuø» •Êø©¨ £kzxQÓx.

]Ö]Sh¼¼¸¢x ö\›UP¨£mh EnÄ Cµzu |õÍ[PÎÀ

EÔg]U öPõÒͨ£kQÓx.

• EÔg]UöPõÒͨ£mh ö£õ¸mPÒ Eh¼ß öÁÆ÷ÁÖ

£õP[PÐUS Phzu¨£kQÓx. ö£¸[Sh¼¾ÒÍ

ö\›UP¨£hõu En¼¸¢x }¸® ]» E¨¦UPЮ

EÔg_UöPõÒͨ£kQßÓÚ.

• ÷©²® »[SPÍõÚ ©õkPÒ, G¸ø©©õkPÒ, ©õß ÷£õßÓøÁ

Aø\÷£õk® »[SPÒ GÚ AøÇUP¨£kQßÓÚ. AøÁ

u®•øh¯ uøÇPøÍ ÷ÁP©õP Esk ÂÊ[SQßÓÚ ©ØÖ®

Aø\²® Cøµ¨ø£°À ÷\P›zxU öPõÒQßÓÚ. ¤ÓS C¢u

EnÄ ©Ö£i²® Áõ°ØSÒ Á¸QÓx ©ØÖ® »[SPÒ Cøu¨

ö£õÖø©¯õP \øÁzx EsQßÓÚ.

• A«£õ ußÝøh¯ ö£õ´UPõÀPÒ Eu²hß EnøÁ

EmöPõÒQÓx. EnÄ öÁØÔh[PÎÀ EnÄ ö\›UP¨£kQÓx.

»[SPÎß EnÄ•øÓ 33

£°Ø]PÒ

1. ÷Põimh Ch[PøÍ {µ¨£Ä®.

(a) ©Ûu EnÄ•øÓ°ß •UQ¯©õÚ £i{ø»PÒ ........, ........,

........, ........, ©ØÖ® ........ BS®.

(b) ©Ûu Eh¼ß ªP¨ ö£›¯ _µ¨¤ ............ BS®.

(c) Cøµ¨ø£, EnÂß «x ÂøÚ¦›²®

øím÷µõS÷Íõ›U Aª»® ©ØÖ® ............

\õÖPøÍ öÁΰkQÓx.

(d) ]Ö[Sh¼ß Em_Áº ............ GßÓøÇUP¨£k® µÀ ÷£õßÓ

£UPÁͺa]Pøͨ ö£ØÖÒÍx.

(e) A«£õ uÚx EnøÁ ............ CÀ ö\›zxU öPõÒQÓx.

2. \›¯õÚ ÁõUQ¯zøu (\›) GßÖ® uÁÓõÚ ÁõUQ¯zøu (uÁÖ)

GßÖ® SÔ¨¤hÄ®.

(a) ©õa\zvß ö\›©õÚ® Cøµ¨ø£°À öuõh[SQÓx. (\›/ uÁÖ)

(b) |õUS, EªÌ}¸hß EnøÁU P»UP EuÄQÓx. (\›/ uÁÖ)

(c) ¤zu¨ø£ uØPõ¼P©õP ¤zu}øµ ÷\P›UQÓx. (\›/ uÁÖ)

(d) Aø\ ÷£õk® »[SPÒ, ÂÊ[Q¯ uøÇø¯ ußÝøh¯

Áõ°ØSÒ ©Ö£i²® öPõsk Á¢x ]Ôx ÷|µ® \øÁUQÓx.

(\›/ uÁÖ)

3. RÌUPshÁØÔÀ \›¯õÚ Âøhø¯ () ö\´¯Ä®.

(a) C[S öPõʨ¦ •Êø©¯õP ö\›UP¨£kQÓx.

(i) Cøµ¨ø£ (ii) Áõ´

(iii) ]ÖShÀ (iv) ö£¸[ShÀ

(b) ö\›UP¨£hõu En¼¸US® }µõÚx •UQ¯©õP C¢u

ChzvÀ EÔg]UöPõÒͨ £kQÓx.

(i) Cøµ¨ø£ (ii) EnÄUSÇõ´

(iii) ]ÖShÀ (iv) ö£¸[ShÀ

AÔ¯À34

4. £mi¯À -- I CÀ C¸¨£ÚÁØøÓ £mi¯À - II CÀ C¸¨£ÚÁØÖhß

ö£õ¸zuÄ®.

£mi¯À -- I £mi¯À -- IIEnÄU TÖPÒ ö\›zu¼ß Âøͨ ö£õ¸Ò /

ö£õ¸mPÒ

Põº÷£õøím÷µmkPÒ öPõʨ£õÚ Aª»[PÒ ©ØÖ®

QøÍ\÷µõÀ

¦µu[PÒ \ºUPøµ

öPõʨ¦PÒ Aª÷Úõ Bª»®

5. ÂÀø»PÒ GßÓõÀ GßÚ? AÁØÔß Ch Aø©Ä ©ØÖ® ö\¯À£õk

GßÚ?

6. ¤zu }º G[S _µUP¨£kQÓx? EnÂß G¢uU TØÔøÚ

ö\›zxUöPõÒÁuØS Cx EuÄQÓx?

7. Aø\ ÷£õk® »[SPÍõÀ ö\›zxUöPõÒÍ C¯¾® BÚõÀ

©ÛuºPÍõÀ ö\›zxUöPõÒÍ C¯»õu Põº÷£õøím÷µmiß

ÁøP ¯õx?

8. |õ® SÑU÷Põ꼸¢x EhÚi BØÓø»¨ ö£ÖÁuØPõÚ Põµn®

GßÚ?

9. ö\›©õÚU PõÀÁõ°ß G¢u £õP® CvÀ Dk£kQÓx?

(i) EnÄ EÔg\¨£kuÀ ..............

(ii) EnÄ \øÁUP¨£kuÀ ..............

(iii) £õUj›¯õ AÈUP¨£kuÀ ..............

(iv) EnÂß •Êø©¯õÚ ö\›©õÚ® ..............

(v) ©»® E¸ÁõuÀ ..............

10. A«£õ ©ØÖ® ©ÛuºPÎß EnÄ•øÓ°ß Cøh÷¯ EÒÍ J¸

JØÖø©ø¯²® J¸ ÷ÁØÖø©ø¯²® GÊxP.

»[SPÎß EnÄ•øÓ 35

11. £mi¯À -- I CÀ C¸¨£ÚÁØøÓ £mi¯À -- II CÀ C¸¨£ÚÁØÖhß

ö£õ¸zuÄ®.

£mi¯À -- I £mi¯À -- IIa EªÌ}º _µ¨¤ i ¤zu }º _µ¨¦

b Cøµ¨ø£ ii ö\›UP¨£hõu EnÂß ÷\P›¨¦

c PÀ½µÀ iii EªÌ }º _µ¨¦

d ©»UShÀ iv Aª» öÁαk

e ]ÖShÀ v ö\›©õÚ® •iÄ ö£ÖuÀ

f ö£¸[ShÀ vi }º EÔg]UöPõÒͨ £kuÀ

vii ©»® öÁÎ÷¯ÖuÀ

12. £h® 2.11 C¾ÒÍ ö\›¨¦ ©sh»zv¾ÒÍ £õP[Pøͨ

ö£¯›hÄ®.

£h® 2.11 ©Ûu ö\›¨¦ ©sh»zvß J¸ £Sv

13. |õ® £aø\¯õP EÒÍ Põ´PÔPÒ / uøÇPøÍ Esk ÁõÇ•i²©õ?

P»¢xøµ¯õhÄ®.

÷©¾® AÔ¢x öPõÒ÷Áõ® & ö\¯À£õkPÒ ©ØÖ® ö\¯À vmh[PÒ.

1. J¸ ©¸zxÁ›h® ö\ßÖ ÷PmhԯĮ.

(i) G¢{ø»°À J¸ ÷|õ¯õÎUS SÑU÷Põì ö\õmkÍõP (drips) ö\¾zu¨£h ÷Ásk®.

AÔ¯À36

(ii) GxÁøµ J¸ ÷|õ¯õÎUS SÑU÷Põì öPõkUP¨£h ÷Ásk®?

(iii) SÑU÷Põì G¨£i J¸ ÷|õ¯õÎø¯ Sn©øh¯a ö\´QÓx?

E®•øh¯ ÷|õmk¨¦zuPzvÀ ÂøhPøÍ GÊuÄ®.

2. øÁmhªßPÒ GßÓõÀ GßÚ GߣøuU Psk¤izx RÌUPõq®

ÂÁµ[Pøͨ ö£ÓÄ®.

(i) |©x EnÂÀ øÁmhªßPÒ Hß ÷uøÁ?

(ii) øÁmhªßPøͨ ö£Ó G¢u £Ç[PÒ AÀ»x Põ´PÔPøÍ

ÁÇUP©õP Esn ÷Ásk®?

E[PÍõÀ ÷\P›UP¨£mhÂÁµzøu¨ £ØÔ J¸ £UP SÔ¨¦øµø¯

GÊxP. J¸ ©¸zxÁº, J¸ h¯mjæ¯ß, E[PÒ B]›¯º

AÀ»x ÷ÁÖ J¸ |£º AÀ»x ©ØÓ ‰»[Pμ¸¢x EuÂ

ö£ØÖUöPÒÍ»õ®.

3. £õÀ £ØPøͨ £ØÔ AÔ¢xUöPõÒÍ E©x |s£ºPÒ, AUP®

£UPzvÚº AÀ»x Ehß £i¨£ÁºPÎh® ÷Pmk ÂÁµ[PøÍ

÷\P›UPÄ®.

E©x ÂÁµzøu AmhÁøn¨£kzuÄ®. Aøu ö\´ÁuØPõÚ J¸

ÁÈ R÷Ç öPõkUP¨£mkÒÍx.

Á.

Gs

•uØ£À

ÂÊ¢u Á¯x

Pøh]¨£À

ÂÊ¢u Á¯x

CÇ¢u £ØPÎß

GsoUøP

«sk® Áͺ¢u

£ØPÎß

GsoUøP

1

2

3

4

SøÓ¢ux C¸£x SÇ¢øuPÎh©õÁx ÷PmhÔ¢x, £õÀ £ØPøÍ

CÇ¢u \µõ\› Á¯vøÚU SÔ¨¤kP. E[PÐøh¯ |s£ºPÎß

EuÂø¯¨ ö£ØÖUöPõÒÍ»õ®.

E[PÐUS Cx öu›²©õ?

Bmk¨£õ¼¾ÒÍ öPõʨ¦a \zx, ©õmk¨£õ¼¾ÒÍ öPõʨ¦a \zøu

Âh GÎø©¯õÚx. GÚ÷Á, ©õmk¨ £õø» Âh Bmk¨£õÀ ö\›©õÚz-

vØS Gίx.

_ _ _ _ _

|õ›¼¸¢x xoÁøµ 37

|õ›¼¸¢x xoÁøµ3

BÓõ® ÁS¨¤À }[PÒ uõÁµ[Pμ¸¢x ö£ØÓ

|õºö£õ¸mPøͨ (CøÇPÒ) £ØÔ PØÕºPÒ. P®£Î ©ØÖ®

£mk CøÇPÒ Â»[SPμ¸¢x QøhUQßÓÚ Gߣøu²®

PØ÷Óõ®. P®£Îø¯ ö\®©Ô¯õk, AÀ»x Põmk G¸vß E÷µõ©z-

v¼¸¢x ö£ÖQ÷Óõ®. £mk CøÇPøÍ, £mk¨§a]°ß

£ÇUTmi¼¸¢x ö£ÖQ÷Óõ®. ö\®©Ô¯õmiß G¢u EhØ £Sv

CøÇPøÍU öPõkUQÓx? ìöÁmhºPøͨ ¤ßÝÁuØPõP \¢øu°À

Áõ[P¨£k® P®£Î CøÇPÍõP C¢u |õºö£õ¸mPÒ E¸©õØÓ¨£kQÓx

Gߣx E[PÐUSz öu›²©õ? £mk CøÇPÒ GÆÁõÖ £mhõP

E¸©õØÓ¨£mk ¦høÁPÍõP ö|´¯¨£kQÓx Gߣx E[PÐUSz

öu›²©õ?

CÆÁzv¯õ¯zvÀ CÆÂÚõUPÐUPõÚ ÂøhPøÍU Psk¤iUP

•Ø£h»õ®.

»[S CøÇPÒ & P®£Î ©ØÖ® £mk

3.1 P®£Î

ö\®©Ô¯õk, Bk, Põmk G¸x ©ØÖ® Cuµ »[SPμ¸¢x

P®£Îø¯¨ ö£ÖQ÷Óõ®. P®£Îø¯U öPõkUQßÓ CÆ»[SPÎß

Eh¼ß «x E÷µõ©® EÒÍx. CÆ»[SPÒ Hß Ahºzv¯õÚ

E÷µõ© ÷©À\møhø¯ ö£ØÖÒÍÚ GßÖ E[PÐUSz öu›²©õ?

E÷µõ©® AvP©õÚ PõØøÓ ukUQÓx. PõØÖ, öÁ¨£zvß A›vÀ

Phzv¯õS® ©ØÖ® Azv¯õ¯® 4 CÀ, PõØÖ öÁ¨£zvß A›vÀ

Phzvö¯ß£øuU PØ¥ºPÒ. GÚ÷Á E÷µõ©® »[SPøÍ öÁxöÁx-

¨£õP øÁzxU öPõÒQÓx. C¢u E÷µõ© CøÇPμ¸¢x P®£Î QøhU

P¨ö£ÖQÓx.

AÔ¯À38

ö\¯À£õk 3.1

E[PÐøh¯ EhÀ ©ØÖ®

£h® 3.1 Ahºzv¯õÚ E÷µõ©•ÒÍ

ö\®©Ô¯õk.

÷©ØøPPÎß «xÒÍ E÷µõ©zøu²®

uø»°¾ÒÍ E÷µõ©zøu²®

öuõmknµÄ®. E[PÐUS Âzv¯õ\®

öu›QÓuõ? Gx Ahºzv¯õPÄ® Gx

ª¸xÁõPÄ® C¸US®?

|®ø©¨÷£õ»÷Á, ö\®©Ô¯õmiß

E÷µõ©z ÷uõ»õÚx Cµsk ÁøP¯õÚ

CøÇPøͨ ö£ØÖÒÍx (i) Ahº¢u

uõi÷£õßÓ E÷µõ©® (ii) ÷uõ¼ØS

A¸÷P ]Ô¯ ª¸xÁõÚ RÌ E÷µõ©®.

]» ö\®©Ô¯õmk CÚ[PÒ, ]Ô¯

ª¸xÁõÚ RÌ E÷µõ©zøu ©mk÷© ö£ØÖÒÍÚ. AøÁ Cx ÷£õßÓ

E÷µõ©•øh¯ SmiPøÍ ©mk÷© DßöÓkUQßÓÚ. ª¸xÁõÚ RÌ

E÷µõ©® ÷£õßÓ ]Ó¨£õÚ £s¦Pøͨ ö£ØÖÒÍ PõÀ |øh ÁøPPøÍ

DßöÓkUS® PõÀ|øhPøÍz ÷uºÄ ö\´Áx ÷uº¢u CÚ¨ö£¸UP®

(selective breeding) GÚ AøÇUP¨£kQÓx.

P®£Îø¯ öPõkUS® »[SPÒ

|©x |õmiß öÁÆ÷ÁÖ £SvPÎÀ £» CÚ ö\®©Ô¯õkPÒ EÒÍÚ.

(AmhÁøn 3.1) B°Ý® ö\®©Ô¯õmk E÷µõ©® ©mk÷© P®£Î

QøhUP¨ö£ÖÁuØPõÚ ‰»©À». \¢øu°À QøhUS® ö£õxÁõÚ

P®£Î, ö\®©Ô¯õmk P®£Î (£h® 3.1) BS®. Põmk G¸vß P®£Î

(£h® 3.2) vö£zx ©ØÖ® »hUQÀ ö£õxÁõP QøhUQÓx. A[÷Põµõ

P®£Î¯õÚx ᮕ Põè«›ß ©ø»¨£SvPÎÀ Põn¨£k® A[÷Põµõ

BkPμ¸¢x (£h® 3.3) QøhUQÓx.

Bmk E÷µõ©zv¼¸¢x® (£h® 3.4) P®£Îø¯¨ ö£Ó»õ®. Põè«›

Bmiß RÌ E÷µõ©® ª¸xÁõÚx. Ax AÇPõÚ \õÀøÁPÍõÚ £èªÚõ

\õÀøÁPÍõP ö|´¯¨£kQÓx.

JmhP[PÎß Eh¼À «xÒÍ E÷µõ•® P®£Î¯õP £¯ß£kQÓx

(£h® 3.5). öuß Aö©›UPõÂÀ Põn¨£k® »õ©õ ©ØÖ® AÀ£õUPõÄ®

(JmhP CÚ Â»[S) P®£Îø¯U öPõkUQßÓÚ (£h® 3.6 ©ØÖ® 3.7).

|õ›¼¸¢x xoÁøµ 39

ö\¯À£õk 3.2

P®£Î¯õP £¯ß£kzuUTi¯ E÷µõ©zøu¨ ö£ØÖÒÍ

»[SPÎß £h[PøÍ ÷\P›UPÄ®. E[PÐøh¯ ìQµõ¨ ¦zuPz-

vÀ AÁØøÓ JmhÄ®. £h[PÒ QøhUPÂÀø»ö¯ÛÀ C¨¦zuPz-

v¾ÒÍ £h[PøÍ Áøµ¯ •¯Ø]UPÄ®.

E[PÐøh¯ Ámhõµ ö©õÈ°¾®, |õmiß ©ØÓ ö©õÈPξ®

ö\®©Ô¯õk, Bk, JmhP® ©ØÖ® Põmöh¸vß ö£¯ºPøÍU

Psk¤izx GÊuÄ®.

ö\¯À£õk 3.3

C¢v¯õ ©ØÖ® E»P Áøµ£h[PøÍ Gkzx AvÀ P®£Îø¯U

öPõkUS® »[SPÒ Põn¨£k® Ch[PøÍU Psk¤izx

SÔ¨¤hÄ®. öÁÆ÷ÁÖ ÁøP¯õÚ P®£Îø¯z u¸® »[SPøÍU

SÔ¨¤kÁuØS öÁÆ÷ÁÖ Ásn[Pøͨ £¯ß£kzuÄ®.

£h® 3.2 Põmk G¸x £h® 3.3 A[÷Põµõ Bk £h® 3.4 Bk

£h® 3.5 JmhP® £h® 3.6 »õ©õ £h® 3.7 AÀ£õUPõ

CøÇPμ¸¢x P®£Î

P®£Îø¯¨ ö£ÖÁuØS ö\®©Ô¯õkPÒ ÁͺUP¨£kQßÓÚ.

AÁØÔß E÷µõ©® Pzv›UP¨£mk P®£Î¯õP £u¨£kzu¨£kQÓx.

AÔ¯À40

ö\®©Ô¯õk ÁͺzuÀ ©ØÖ® CÚ¨ö£¸UP®

}[PÒ á®• Põ諺, î©õ\»¨ ¤µ÷u\®, Ezuµõß\À, A¸nõ\»¨

¤µ÷u\® ©ØÖ® ]UQª¾ÒÍ ©ø»¨¤µ÷u\[PÐUS AÀ»x

훯õÚõ, £g\õ¨, µõáìuõß ©ØÖ® Sáµõzvß

\©öÁΨ¤µ÷u\[PÐUS ö\ßÓõÀ Cøh¯ºPÒ u[PÐøh¯

Bmk ©¢øuPøÍ ÷©´a\¾UPõP AøÇzxa ö\ÀÁøuU Põn»õ®.

BkPÒ uõÁµ EsoPÒ ©ØÖ® AøÁ ¦À ©ØÖ® uøÇPøÍ

Es£øÁ. BkPøÍ ÷©´¨£÷uõk ©mk©À»õ©À, Bmiøh¯ºPÒ

uõÛ¯[PÒ, ÷\õÍ®, ¦snõUS (Gsön´ ÂzxUPμ¸¢x

Gsönø¯ Gkzu ¤ÓS «u•ÒÍ ö£õ¸Ò) ©ØÖ® PÛ©[PÎß

P»øÁPøÍ AÁØÔØSU öPõk¨£º. SκPõ»zvÀ BkPøÍ

Em¦Ó[PÎÀ øÁzx uøÇPÒ, uõÛ¯[PÒ ©ØÖ® E»º wÁÚ[PøÍU

öPõkUQÓõºPÒ.

P®£ÎUPõP |©x |õmiÀ £» Ch[PÎÀ BkPÒ

ÁͺUP¨£kQßÓÚ. AmhÁøn 3.1, P®£Îz u¯õ›¨¤ØPõP

|©x |õmiÀ ÁͺUP¨£k® ]» CÚ ö\®©Ô¯õkPÎß

ö£¯ºPøÍU PõmkQÓx. AÁØÔ¼¸¢x ö£ÓzuUP CøÇPÎß

uµ® ©ØÖ® CøÇ|¯•® CÆÁmhÁøn°À öPõkUP¨

£mkÒÍx.

]» CÚ ö\®©Ô¯õkPÒ u©x Eh¼ß «x

AvP©õÚ ©ØÖ® E¯ºuµ P®£Îø¯U öPõkUS® ui©ÚõÚ E÷µõ©

÷©¾k¨ø£¨ öµØÖÒÍÚ. •ß¦ SÔ¨¤h¨£mkÒÍx ÷£õ», CÆÁõk-

PÒ E¯›Ú ÁøPø¯a \õº¢u J¸ £õ»õÚ Bmkhß ÷uº¢u CÚ¨ö£¸UPz-

vØS Em£kzu¨£kQßÓÚ.

ÁͺUP¨£mh ö\®©Ô¯õkPÒ ö\Ȩ£õÚ E÷µõ© Áͺa]ø¯¨

ö£ØÓÄhß E÷µõ©zøu \Áµgö\´x P®£Îø¯¨ ö£ÖQßÓÚº.

CøÇPøÍU P®£Î¯õP £u¨£kzxuÀ

CzuøP¯ }Í©õÚ ö\¯À•øÓUS¨ ¤ÓS

QøhUP¨ö£Ö® CÖv Âøͨö£õ¸÷Í P®£Îa

\møhPøͨ (ìöÁmhºPÒ) ¤ßÝÁuØS® \õÀøÁPøÍ

ö|´ÁuØS® £¯ß£kQßÓÚ. ö\¯À•øÓ RÌUPõq® £i{ø»PøÍ

EÒÍhUS®.

|õ›¼¸¢x xoÁøµ 41

£i{ø» 1 : ö\®©Ô¯õmiß Eh¼¼¸¢x Auß E÷µõ©®

©ØÖ® ö©À¼¯ ÷uõ¼ß AkUS APØÓ¨£kQÓx [£h® 3.8(a)]. Caö\¯À•øÓ÷¯ Pzu›zuÀ (shearing) GßÓøÇUP¨£kQÓx

•izv¸zx£ÁºPÒ •iø¯a \Áµgö\´¯¨ £¯ß£kzx®

P¸ÂPøͨ ÷£õßÓÁØøÓ÷¯ C[S® £¯ß£kzxQßÓÚº.

ö£õxÁõP ÷PõøhUP»zvÀ E÷µõ©® \Áµgö\´¯¨£kQÓx.

CuÚõÀ ö\®©Ô¯õmkUS¨ £õxPõ¨£õP ÂÍ[S® E÷µõ©® ÷©À

\møh°À»õ©÷»÷¯ ö\®©Ô¯õk ÁõÇÁøP ö\´QÓx. ¤ÓS P®£Î

CøÇPÍõP P®£Î £u¨£kzu¨£kQÓx. |õ® uø»•iø¯z v¸z-

vUöPõÒЮ ÷£õx AÀ»x E[PÒ u¢øu AÁµu uõiø¯ \Áµgö\´x

öPõÒЮ ÷£õx G¨£i G¢u Põ¯•® HØ£kÁvÀø»÷¯õ A÷u÷£õ»

ö\®©Ô¯õmkUS® G¢u Põ¯•® EshõÁvÀø». Hß öu›²©õ?

÷uõ¼ß ÷©À AkUPõÚx E°µØÓ {ø»°¾ÒÍx. Ax©mk©À»õ©À

E[PÐøh¯ uø»©°º «sk® ÁͺÁx÷£õ» ö\®©Ô¯õmiß

E÷µõ©•® «sk® ÁͺQÓx.

AmhÁøn 3.1 £õµuzvß ]» Bk CÚÁøPPÒ

Á

Gs

CÚÁøP¨ ö£¯º P®£Î°ß uµ® Põn¨£k® ©õ{»®

1 ÷»õî |À» uµ©õÚ P®£Î Cµõáìuõß, £g\õ¨

2 µõ®§º ¦÷åº £Ê¨¦ {ÓUP®£Î Ezuµ¨ ¤µ÷u\®,

î©õ\»¨ ¤µ÷u\®

3 |õ¼ \•UPõÍU P®£Î µõáìuõß, 훯õÚõ,

£g\õ¨

4 £PºÁõÀ P®£Î

\õÀøÁPÐUPõP

ᮕ ©ØÖ® Põ諺

5 ©õºÁõ› ö\õµö\õµ¨£õÚ P®£Î Sáµõz

6 £zußÁõi EÒÍõøhUPõP Sáµõz

£i{ø» 2 : \Áµgö\´¯¨£mh E÷µõ©z ÷uõ¼À C¸US®

öPõʨ¦¨ £ø\, y] ©ØÖ® ©õ_ }[P öuõmiPÎÀ |ßÓõPU

PÊÁ¨£kQÓx. CuøÚ ‘A»_uÀ’ (scouring) GßQ÷Óõ®. CUPõ»z-

vÀ A»_uÀ C¯¢vµ[PÍõÀ ö\´¯¨£kQßÓx [£h® 3.8(b) ©ØÖ® (c)].

AÔ¯À42

£i{ø» 3 : A»_u¾US¨ ¤ÓS ÁøP¨£kzxuÀ

(sorting) ö\´¯¨£kQÓx. E÷µõ©z ÷uõÀ öuõÈØõø»PÐUS

Aݨ£¨£mk A[S öÁÆ÷ÁÖ ÁøPPÍõP ¤›U ¨£kQßÓx AÀ»

ÁøP¨£kzu¨£kQßÓx.

£i¼ø» 4 : ö©ß©°º (burrs) GßÓøÇUP¨£k® ]Ô¯ £g_÷£õßÓ

CøÇPÒ E÷µõ©zv¼¸¢x GkUP¨£kQßÓÚ. CøÁ |©x ìöÁm-

hºPÎß «x ]» \©¯[PÎÀ Põn¨£k® A÷u ‘L£µº’PÍõS®. C¢u

CøÇPÒ ©Ö£i²® A»\¨£mk E»ºzu¨£kQßÓÚ. CøÁ÷¯

CøÇPÍõP u¯õ›UP¨£k® P®£Î CøÇPÍõS®.

£i{ø» 5 : ö\®©Ô¯õmk E÷µõ©® C¯ØøP¯õP÷Á öÁÒøÍ,

P¸ø© AÀ»x £Ê¨¦ {Ó©õP C¸¢uõ¾® Aøu öÁÆ÷ÁÖ

Ásn[PÎÀ \õ¯ªh»õ®.

£i¼ø» 6 : CøÇPÒ ÷|µõUP¨£mk, ^Á¨£mk ©ØÖ® ¡»õP

_¸mh¨£kQÓx [£h® 3.8 (d)]. }Í©õÚ CøÇPÒ ìöÁmhºPøÍz

u¯õ›UP¨ £¯ß£k® P®£Î¯õPÄ®, Smøh¯õÚ CøÇPÒ ¡ØP¨£mk

P®£Îz xo¯õPÄ® ö|´¯¨£kQßÓÚ.

£h® 3.8 (a) Bmkz ÷uõ¼øÚU Pzu›zuÀ £h® 3.8 (b) öuõmiPÎÀ A»_uÀ

£h® 3.8 (c) C¯¢vµ[PÎÚõÀ A»_uÀ £h® 3.8 (d) ¡»õP ¡ØP¨£kuÀ

|õ›¼¸¢x xoÁøµ 43

|õ›øÚU P®£Î¯õP ©õØÖ® ÁÈ•øÓø¯ RÌUPõq® ÁøP°À

SÔ¨¤h»õ®.

÷uõ¼øÚU Pzu›zuÀ → A»_uÀ → ÁøP¨£kzxuÀ → ö©ß©°ºPøÍ A»_uÀ → \õ¯ªkuÀ → E¸mkuÀ

öuõÈØ\õº B£zx

P®£Î öuõÈØ\õø» |©x |õmi¾ÒÍ £» ©UPÎß •UQ¯©õÚ ÁõÌÁõuõµ

‰»©õP C¸¢uõ¾® ÁøP¨£kzx® ö\¯À B£zuõÚx HöÚÛÀ AÁºPÒ

BßzµõUì GßÓøÇUP¨£k® £õUj›¯õÂÚõÀ uõUP¨£kÁuõÀ, A£õ¯Pµ©õÚ

Cµzu ÷|õ¯õÚ ÁøP¨£kzx÷Áõº ÷|õ¯õÀ £õvUP¨£kQßÓÚº. G¢u öuõÈØ\

õø»°¾® öuõÈ»õÎPÒ GvºöPõÒЮ CzuøP¯ A£õ¯[PøÍ, öuõÈØ\õº

B£zxPÒ GßÖ AøÇUQ÷Óõ®.

¤Óº |©®•øh¯

uø» ©°øµ CÊUS® ÷£õx

Á¼ EshõQÓx BÚõÀ •i

v¸zvU öPõÒÍa ö\ßÓõÀ Á¼

EshõÁvÀø», Hß GßÖ §÷áõ

]¢vUQÓõß

J¸ £¸zv

Bøh, P®£Î

ìöÁmhøµ¨ ÷£õ» Sκ

Põ»zvÀ |®ø© öÁxöÁx¨£õP

øÁzxU öPõÒÍõx. Hß GßÖ

§÷áõ ]¢vUQÓõß

ö\¯À£õk 3.4

ö\®©Ô¯õmiøÚ Áͺzx, P®£ÎUPõP AÁØÔß E÷µõ©zøu

öÁmkÁx ©ÛuºPÒ £[QÀ {¯õ¯©õÚx Gߣøu£ £ØÔ E[PÐøh¯

ÁS¨¤Ú¸hß P»¢xøµ¯õhÄ®.

3.2 £mk

£mk CøÇPЮ Th »[Q¼¸¢x QøhUP¨ö£Ö® CøÇP÷Í

BS®. £mk¨§a]PÒ £mk CøÇPøÍz v›UQßÓÚ. £miøÚ¨

ö£ÖÁuØPõP £mk¨§a]PøÍ Áͺ¨£x £mk¨§a] ÁͺzuÀ (sericulture) BS®. E[PÐøh¯ A®©õ/Azøu/£õmi°h® GzuøÚ

ÁøP¨ £mk¨¦høÁPÒ EÒÍÚ GßÖ ÷PmhÔP. £mk ÁøPPøͨ

£mi¯¼kP.

£miøÚ¨ ö£Ö® ö\¯À•øÓø¯¨ £ØÔU P»¢xøµ¯õkÁuØS

•ß¦ £mk A¢x¨§a]PÎß Áµ»õØøÓ AÔ¢xUöPõÒÁx

_Áõµì¯©õÚx.

AÔ¯À44

£mk A¢x¨§a]PÎß ÁõÌUøP Áµ»õÖ

ö£s A¢x¨§a] •møh°kQÓx. Cv¼¸¢x £mk¨§a] AÀ»x

P®£Î¨§a] GßÓøÇUP¨£k® »õºÁõU Sg_Pøͨ ö£õ›UQßÓx.

P®£Î¨§a]PÒ Áͺ¢x Auß ÁõÌUøP Áµ»õØÔß Akzu PmhzvØSÒ

~øÇ¢x £¸Á¨§a] AÀ»x Tmk¨¦Ê (pupa) BQÓx. Ax ußøÚz

uõ[QU öPõÒЮ Áø» JßÔøÚ ö|´QÓx. ¤ÓS Ax uß uø»ø¯ 8

Cß ÁiÁzvÀ J¸ £UPzv¼¸¢x CßöÚõ¸ £UPzuØS Aø\UQÓx.

C¢u C¯UPzvß ÷£õx P®£Î¨§a] J¸ ÁøP¨ ¦µuzvÚõÀ BÚ

CøÇø¯ _µUQÓx. Cx PõØÔÀ öÁΨ£k®÷£õx PiÚ©õQ £mk

CøǯõQÓx.

(a) Bs

ö£›¯ £mk A¢x¨§a]PÒ

(b) ö£s

(c) •_UöPõmøh Cø»PÎß

«xÒÍ •møhPÒ

(d)£mk¨§a]

(e) £mkUTk (f) £mkUTmkhß Á͸®

A¢x¨§a]

£h® 3.9 (a-f) £mk

A¢x¨§a]°ß ÁõÌUøP Áµ»õÖ

|õ›¼¸¢x xoÁøµ 45

ÂøµÁõP P®£Î¨§a] £mk CøÇPÍõÀ ußøÚ •ÊÁx©õP

‰iUöPõÒQÓx ©ØÖ® Tmk¨¦ÊÁõP ©õÖQÓx. C¢u

©øÓzxUöPõÒÐuø» £mkUTk (cocoon) GßÖ AøÇUQ÷Óõ®.

£mkUTmiÀ, A¢x¨§a Tmk¨ ¦ÊÁõPz öuõhº¢x Áͺ¢xUöPõs÷h

ö\ÀQÓx (£h® 3.9). £mkzxoø¯ ö|´ÁuØPõP £mk CøÇPÒ

£¯ß£kQßÓÚ. ö©ßø©¯õÚ £mk CøǯõÚx J¸ E¸US C¸®¤ß

¡ø»Âh vh©õÁøu E[PÍõÀ |®£•i²©õ?

£mk ¡À, £mk A¢x¨§a]°ß £mkUTmi¼¸¢x

QøhUP¨ö£ÖQÓx. Âzv¯õ\©õPU Põn¨£k® £»ÁøP¯õÚ £mk

A¢x¨§a]PÒ EÒÍÚ ©ØÖ® AøÁ öPõkUS® £mk ¡¼ß CøÇ

|¯•® (texture) öÁÆ÷ÁÓõP EÒÍx. (ö\õµö\õµ¨¦, ö©ßø©,

£Í£Í¨¦ •u¼¯Ú) GÚ÷Áuõß hìéº £mk, ‰Põ £mk, ÷Põéõ £mk

•u¼¯ÚÁØøÓ¨ ö£ÖQ÷Óõ®. ªP¨ ö£õxÁõÚ £mk A¢x¨§a]

•_UöPõmøh £mk A¢x¨§a] BS®. C¢u A¢x¨§a]°ß

£mkUTmi¼¸¢x QøhUP¨ö£Ö® £mk CøÇ ö©ßø©¯õÚx.

£Í£Í¨£õÚx ©ØÖ® «Òußø©²øh¯x ©ØÖ® AÇPõÚ {Ó[PÎÀ

\õ¯ªhzuUPx.

£mk¨§a] ÁͺzuÀ C¢v¯õÂß ªP¨ £Çø©¯õÚ öuõÈ»õS®.

ÁoP AÍÂÀ C¢v¯õ AvP©õÚ £møhz u¯õ›UQÓx.

ö\¯À£õk 3.5

öÁÆ÷ÁÖ ÁøP¨ £mkz xoz xskPøÍ

÷\P›zx E[PÒ ìQµõ¨ ¦zuPzvÀ JmhÄ®. øu¯ØPøh°À EÒÍ

ÃnõÚ öÁmkzxskPÎß S¯¼¼¸¢x }[PÒ AÁØøÓ¨ ö£Ó»õ®

E[PÐøh¯ uõ´/Azøu AÀ»x B]›¯›h®

EuÂö£ØÖ •_UöPõmøh¨£mk, hìéº £mk, G›¨£mk, ‰Põ

£mk •u¼¯ £mk ÁøPPøÍ Aøh¯õÍ® Põn»õ®. C¨£miß

CøÇ |¯zøu, ö\¯ØøP CøÇPÍõ»õÚ ö\¯ØøP £mkz xsk-

PÐhß J¨¤hÄ®. öÁÆ÷ÁÖ A¢x¨§a]PÎß £h[PøÍ ÷\P›UP

•¯Ø]UPÄ®.

ö\¯À£õk 3.6

J¸ ö\¯ØøP £mk ¡¼øÇø¯²® A\À (pure) £mk ¡¼øÇø¯²®

GkzxUöPõÒÍÄ®. CÁØøÓ PÁÚ©õP G›UPÄ®. G›US®÷£õx

AÔ¯À46

Á¸QßÓ ©nzvÀ H÷uÝ® ÷ÁÖ£õmiøÚU PshÔQÕºPÍõ?

C¨ö£õÊx J¸ P®£Î CøÇø¯ PÁÚ©õP G›UPÄ®. Auß ©n®

ö\¯ØøP £miß ©nzøu¨ ÷£õ» C¸¢uuõ AÀ»x A\À £miß

©nzøu¨ ÷£õ» C¸¢uuõ? E®©õÀ ÂÍUP •i²©õ?

£mk A¢x¨§a]°ß ÁõÌUøP Áµ»õØÔÀ, £mk Tmiß {ø»,

A¢{ø»ø¯ Ax G¨ö£õÊx Aøh¢ux Gߣøu {øÚÂÀ öPõÒÍ

RÌPõq® ö\¯À£õmiøÚ ö\´x £õºUPÄ®.

ö\¯À£õk 3.7

£h® 3.9 Cß |Pö»õßøÓ GkzxUöPõÒÍÄ®. £mk A¢x¨

§a]°ß ÁõÌUøP Áµ»õØÔß £i{ø»PÎß £h[PøÍU

Pzu›zx AÁØøÓ PÚ©õÚ Amøh°ß «x JmhÄ®.

|ßÓõPU P»UPÄ®. C¨ö£õÊx {ø»PÎß \›¯õÚ Á›ø\ø¯

ÁmhÁiÂÀ AkUPÄ®. ÂøµÁõP AkUS£Áº öÁØÔ ö£ÖÁº.

CuÝøh¯ ÁõÌUøP Áµ»õØÔøÚ E[PÐøh¯

ö\õ¢u ÁõUQ¯[Pξ® ÂÍUP»õ®. ìQµõ¨ ¦zuPzvÀ AuøÚ

GÊuÄ®.

C¢v¯õÂÀ, £mk u¯õ›¨¦USz öuõhº£õÚ öÁÆ÷ÁÖ ÁøPz öuõÈØ \

õø»PÎÀ ö£sPÒ SÔ¨¤hzuUP ÁøP°À Dk£kQßÓÚº. Cx £mk¨§a]

ÁͺzuÀ, £mkUTmi¼¸US® £miøÚ _¸mkuÀ ©ØÖ® ‰»¨£miøÚz

xo¯õP £u¨£kzxuÀ BS®. CÁºPÐøh¯ öuõÈÀ •øÚÂÚõÀ

|õmiß ö£õ¸ÍõuõµzvØS ö£¸® £[PÎUQßÓÚº. £mkz u¯õ›¨¤À ^Úõ

•ßÚo°¾ÒÍx. £mkz u¯õ›¨¤À •ßÚo°¾ÒÍ |õkPÎß Á›ø\°À

C¢v¯õÄ® EÒÍx.

£mkUTmi¼¸¢x £mk Áøµ

£møh¨ ö£ÖÁuØPõP÷Á A¢x¨§a]PÒ ÁͺUP¨£kQßÓÚ

©ØÖ® £mk ¡¼øÇPøͨ ö£ÖÁuØS AÁØÔß £mkUTkPÒ

÷\P›UP¨£kQßÓÚ.

£mk¨§a]PøÍ ÁͺzuÀ : ö£s £mk A¢x¨§a] J¸ •øÓUS

£» ¡Ö •møhPøÍ CkQÓx [£h® 3.10(a)]. •møhPÒ J¸ xo

AÀ»x PõQuU RØÖPÎß «x PÁÚ©õP ÷\P›UP¨£mk £mk¨§a]

ÂÁ\õ°PÐUS ÂØP¨£kQßÓÚ. ÂÁ\õ°PÒ •møhPøÍ

|õ›¼¸¢x xoÁøµ 47

_Põuõµ©õÚ {ø»°À, ö£õ¸zu©õÚ öÁ¨£{ø» ©ØÖ® Dµ¨£u®

EÒÍ {ø»PÎß RÌ øÁUQßÓÚº

~s¦ÊUPÒ •møhPμ¸¢x ö£õÔ¢x Áµ AÁØøÓ¨

ö£õ¸zu©õÚ öÁ¨£{ø»°À öÁxöÁx¨£õP øÁUQßÓÚº. •_

UöPõmøh ©µ[PÎÀ [£h® 3.10 (b)] ¦v¯ Cø»PÒ Á͸®÷£õx

Cx ö\´¯¨£kQÓx. P®£Î¨§a] GßÖ AøÇUP¨£k® ~s¦ÊUPÒ

CµÄ® £P¾©õP AÁØøÓ Esk ö£›¯ÚÁõP ÁͺQßÓÚ

[£h® 3.10(c)]

(a) •møhPÐhß ö£s

£mk A¢x¨§a]

(b) •_UöPõmøh ©µ®

•_UöPõmøh

Cø»PÒ

(c) ~s¦ÊUPÒ (P®£Î¨ §a]/ £mk¨ §a])

•_UöPõmøh Cø»PøÍ Es£x

£h® 3.10 £mk¨§a_PøÍ ÁͺzuÀ

(d) £mkUTkPÒ

AÔ¯À48

£miß Psk¤i¨¦

£mk Psk¤iUP¨£mh Põ»® \›¯õPz öu›¯ÂÀø». £Ç[Põ»zx ̂ Ú ¦µõnz-

vߣi, ÷£µµ\º íü¯õ[ i AÁºPÒ ÷£µµ] ê.»[U ]°h®, AÁºPÐøh¯

÷uõmhzvÀ Áͺ¢u •_UöPõmøh ©µ[PÎß Cø»PÒ ÷\u©øh¢uuØPõÚ

Põµnzøu Psk¤iUS®£i TÔÚõº. ]Ô¯ öÁÒøÍ ¦ÊUPÒ •_UöPõmøh

Cø»PøÍ Es£øu ÷£µµ] Pshõº. AÁØøÓa _ØÔ £Í£Í¨£õÚ £mkUTk-

PøÍ AøÁ ¡Ø£øu²® Pshõº. J¸ £mkUTk uØö\¯»õP AÁ¸øh¯ ÷uܺ

P¨¤À ÂÊ¢x Âmhx. ]UP»õÚ ö©À¼¯ ¡¼øÇPÒ £mkUTmi¼¸¢x

¤›¢uÚ. ^ÚõÂÀ £mkz öuõÈØ\õø» öuõh[Q¯x ©ØÖ® £» ¡ØÓõskPÒ

Áøµ Ax CµP]¯©õP £õxPõUP¨£mhx. ¤ØPõ»zvÀ, ÁoPºPЮ £¯oPЮ

©ØÓ |õkPÐUS £miøÚ AÔ•P¨£kzvÚº. AÁºPÒ £¯n® ö\´u £õøu¯õÚx

CßÓÍÄ® £mk ÁÈ (silk route) GßÓøÇUP¨ £kQÓx.

~s¦ÊUPÒ, _zu©õÚ ‰[QÀ i÷µUPÎÀ ¦vuõP |ÖUQ øÁUP¨£mh •_UöPõmøh Cø»PÐhß øÁUP¨£kQßÓÚ. 25 C¼¸¢x 30 |õmPÐUS¨ ¤ÓS P®£Î¨§a]PÒ AÁØøÓ Es£øu {Ózv i÷µ°¾ÒÍ ‰[Q¼ß ]Ô¯ AøÓUSa ö\ßÖ £mkUTkPøÍ ¡ØQßÓÚ [£h® 3.10(d)]. i÷µUPÎÀ ]Ô¯ ÷µUSPÒ AÀ»x QøÍPÒ øÁUP¨£h»õ®. £mkUTkPÒ AÁØøÓ¨ £ØÔUöPõÒQßÓÚ. £mk¨§a] AÀ»x P®£Î¨§a]¯õÚx. £mkU TmiøÚ Em£Sv°À ¡ØQÓx ©ØÖ® £mk A¢x¨§a]ø¯ E¸ÁõUSQÓx.

£møh¨ £u¨£kzxuÀ : £mk CøÇPøͨ ö£ÖÁuØS £mkUT-miß J¸ S¯À £¯ß£kzu¨£kQÓx. £mkUTkPÒ `›¯Ûß RÌ øÁUP¨£kQßÓÚ AÀ»x ÷ÁPøÁUP¨£kQßÓÚ AÀ»x }µõ £k®£i øÁUP¨£kQßÓÚ. £mk CøÇPÒ ¤›QßÓÚ. £mhõP¨ £¯ß£kzxÁuØS £mkUTmi¼¸¢x CøÇPøÍ APØÖ® •øÓ¯õÚx £miß ¡Ø¦ (reeling of silk) GßÓøÇUP¨£kQÓx. ¡ØS® ö\¯À£õk ]Ó¨£õÚ C¯¢vµ[PÍõÀ ö\´¯¨£kQÓx. C[S £mkUTm i¼¸US® £mk ¡ÀPÒ AÀ»x ¡¼øÇPÒ ¤›UP¨£kQßÓÚ. £mk CøÇPÒ £mk ¡»õP ¡ØP¨£mh ¤ÓS ö|\ÁõͺPÍõÀ £mkz xo¯õP ö|´¯¨£kQÓx.

£÷í¼US £¸zv

©ØÖ® £mk ¡¼øÇPÒ Cµsk®

Cx÷£õ»÷Á ¡ØP¨£mk ö|´¯¨

£kQßÓuõ GßÖ AÔ¢xöPõÒÍ

¸®¦QÓõÒ.

|õ›¼¸¢x xoÁøµ 49

•UQ¯a ö\õØPÒ

£mkUTk A»_uÀ £mk A¢x¨§a]

E÷µõ©® £mk¨§a] ÁͺzuÀ £mk¨ §a]

¡Ø¦ Pzu›zuÀ ¤›zöukzuÀ

}[PÒ PØÓøÁ

• £mk¨§a]Pμ¸¢x £mk QøhUQÓx ©ØÖ® ö\®©Ô¯õk,

Bk ©ØÖ® Põmk G¸v¼¸¢x P®£Î QøhUP¨ö£ÖQÓx.

GÚ÷Á £mk ©ØÖ® P®£Î »[S CøÇPÍõS®.

• JmhP®, »õ©õ ©ØÖ® AÀ£õUPõÂß E÷µõ©®, P®£ÎUPõP

£u¨£kzu¨£kQÓx.

• ö£¸®£õ¾® C¢v¯õÂÀ P®£Îø¯¨ ö£ÖÁuØS

ö\®©Ô¯õkPÒ ÁͺUP¨ £kQßÓÚ.

• ö\®©Ô¯õmiß Eh¼¼¸¢x E÷µõ©® A»\¨£mk,

ÁøP¨£kzu¨£mk, E»ºzu¨£mk, \õ¯ªh¨£mk,

¡ØP¨£mk, P®£Î¯õP ö|´¯¨£kQÓx.

• £mk¨§a]PÒ £mk A¢x¨§a]PÎß P® £Î¨§a]PÍõS®.

• AÁØÔÝøh¯ ÁõÌUøPa _ǼÀ, £mk CøÇPÎß

£mkUTkPøÍ ¦ÊUPÒ ¡ØQßÓÚ.

• £mk CøÇPÒ ¦µuzvÚõÀ BÚøÁ.

• £mkUTkPμ¸¢x £mk CøÇPÒ ¤›UP¨£mk £mk ¡À

¡ØP¨£kQÓx.

• ö|\ÁõͺPÒ £mk ¡ø»¨ £mkz xo¯õP ö|´QÓõºPÒ.

£°Ø]PÒ

1. RÌUPõq® B[Q» ©Çø»¨ £õmkPøÍ }[PÒ AÔ¢v¸UP»õ®.

(i) Baa Baa black sheep, have you any wool

(ii) Maryhadalittlelamb,whosefleecewaswhiteasshow

AÔ¯À50

RÌUPõs£ÚÁØÔØS Âøh¯ÎUP.

(a) P¸¨¦ ö\®©Ô¯õmiß G¢u £õP[PÎÀ P®£Î EÒÍx?

(b) BmkUSmi°ß E÷µõ©® GßÓõÀ GßÚ?

2. £mk¨§a] J¸ (a) ¦Ê (b) ~s¦Ê BS®. \›¯õÚuøz ÷uº¢öukUP.

(i) a (ii) b (iii) a ©ØÖ® b (iv) a AÀ»x b

3. RÌUPõs£ÚÁØÔÀ P®£Îø¯U öPõkUPõuøÁ

(i) Põmk G¸x (ii) JmhP®

(iii) Bk (iv) E÷µõ© |õ´

4. RÌUPõq® ö\õØTÖPøͨ £ØÔ GÊxP.

(i) ÁͺzuÀ (ii) Pzu›zuÀ

(iii) £mk¨§a] ÁͺzuÀ

5. P®£Îø¯¨ £u¨£kzx® £i{ø»PÎß Á›ø\

R÷Ç öPõkUP¨£mkÒÍx. Âk¨£mh £i{ø»PÒ ¯õøÁ?

AÁØøÓ ÷\ºUPÄ®.

Pzu›zuÀ .................., ¤›zöukzuÀ, ............., .............,

.............

6. £mkz uõ›¨¤À ÷|µi¯õPz öuõhº¦ÒÍ £mk A¢x¨ ¦a]°ß

ÁõÌUøPa _Ǽ¾ÒÍ Cµsk £i{ø»PÎß £h[PøÍ Áøµ¯Ä®.

7. RÌUPõs£ÚÁØÔÀ £mk u¯õ›¨¤ØSz

öuõhº¦ÒÍ Cµsk ö\õØTÖPÒ ¯õøÁ?

£mk¨§a] Áͺ¨¦, •_UöPõmøh uõÁµ Áͺ¨¦, ÷uÜ Áͺ¨¦,

Põk Áͺ¨¦.

SÔ¨¦PÒ:

(i) £mkzu¯õ›¨¦, •_UöPõmøh Cø» ÂÁ\õ¯® ©ØÖ®

£mk¨§a]PÎß Áͺ¨ø£ EÒÍhUS®.

(ii) •_UöPõmøh°ß AÔ¯À ö£¯º ÷£õµì BÀ£õ.

|õ›¼¸¢x xoÁøµ 51

8. £mi¯À - I CÀ EÒÍ ö\õØPøÍ £mi¯À - II CÀ EÒÍ

ö\õØP÷Íõk ö£õ¸zuÄ®.

£mi¯À - I £mi¯À - II1. A»_uÀ a £mk CøÇPøÍU öPõkUQÓx.

2. •_UöPõmøh Cø»PÒ b P®£Îø¯U öPõkUS® »[S

3. Põmk G¸x c £mk¨§a]°ß EnÄ

4. £mkUTk d ¡Ø¦

e \Áµgö\´¯¨£mh ÷uõ¼ß

_zvP›¨¦

9. C¨£hzvØSz öuõhº£õÚ SÖUöPÊzx¨ ÷£õmi JßÖ R÷Ç

öPõkUP¨£mkÒÍx. R÷Ç öPõkUP¨£mkÒÍ SÔ¨¦Pøͨ

£¯ß£kzv ö\õØPøÍ •Êø©¨£kzx® GÊzxUPÍõÀ

Âk£÷mh Ch[PøÍ {µ¨£Ä®.

RÌÁ›ø\ (D) SÖUS Á›ø\ (A)1 |ßÓõPU PÊÄuÀ 1 öÁx öÁx¨£õP øÁUS®

2 »[S CøÇPÒ 2 CuÝøh¯ Cø»PÒ £mk¨

§a]°ÚõÀ Esn¨£kQÓx

3 }Í©õÚ ¡¼øÇ ÷£õßÓ

Aø©¨¦PÒ

3 A¢x¨§a]°ß •møh°¼¸¢x Sg_

ö£õ›UQÓx.

AÔ¯À52

÷©¾® AÔ¢x öPõÒ÷Áõ® &

ö\¯À£õkPÒ ©ØÖ® ö\¯À vmh[PÒ.

1.

£÷í¼ J¸

£mkUTmi¼¸¢x ö£ÓzuUP

AvP£m\ £mk ¡¼ß

}Ízøu AÔ¯ ¸®¦QÓõÒ.

AÁÐUPõP }[PÒ Psk¤i¨¥ºPÍõ?

2.~s¦ÊUPÒ ö£›¯ÚÁõP

Á͸® ÷£õx AøÁ AÁØÔß

÷uõø» APØÓ ÷Ásk®. BÚõÀ

©ÛuºPÒ ö\´ÁvÀø». Hß

GßÓÔ¯ §÷áõ ¸®¦QÓõß

Cx £ØÔ E[PÐUS HuõÁx öu›²©õ?

3.

øP²øÓ CÀ»õ©À Hß

P®£Î¨¦ÊUPøÍ ÷\P›U-

PUThõx. GßÖ §÷áõ

AÔ¯ ¸®¦QÓõß.

}[PÒ AÁ¸US EuÄúPÍõ?

4. £÷í¼ J¸ £mk Bøhø¯ Áõ[P \¢øuUSa ö\ßÓõÒ.

A[S ö\¯ØøP¨ £mk ©¼ÁõÚuõP C¸¢ux. Hß GßÖ AÔ¯

¸®¤ÚõÒ. Hß GßÖ E[PÐUSz öu›²©õ? Psk¤iUPÄ®.

5. ÂU³Úõ (vicuna) GßÓ Â»[S® P®£Îø¯z u¸QÓx GßÖ ¯õ÷µõ

£÷í¼USU TÔÚõº. C¢u »[QøÚ G[S Põn»õ® GÚU

TÓ•i²©õ? CuøÚ APµõv°÷»õ AÀ»x Pø»UPÍg]¯zv÷»õ

Psk AԯĮ.

6. øPzuÔ ©ØÖ® áÄÎUPøhU PsPõm]PÒ JÊ[S

ö\´¯¨£k®÷£õx, ]» PøhPÎÀ £»uµ¨ £miß Esø©¯õÚ

|õ›¼¸¢x xoÁøµ 53

A¢x¨§a]PЮ AÁØÔß ÁõÌUøP Áµ»õÖ® Pshõm]

US øÁUP¨£kQÓx. CUPøhPÐUS E[PÒ B]›¯º AÀ»x

ö£›÷¯õºPÐhß ö\ßÖ CÆÁ¢x¨§a]PøͲ® AÁØÔß

ÁõÌUøP Áµ»õØÔß {ø»PøͲ® Psk ©QÇÄ®.

7. E[PÒ ÷uõmh® AÀ»x §[Põ AÀ»x AvP uõÁµ[PθUS®

Ch[PÎÀ AÀ»x ©ØÓ Ch[PÎÀ A¢x¨§a]PÒ AÀ»x

£mhõ®§a]PøÍz ÷uhÄ®. AøÁ Cø»PÎß «x ]Ö

]Ö ¦ÒÎPÎß S¯ø»¨ ÷£õ»z öuߣkQßÓÚ. •møhPÒ

C¸US® Cø»PøÍ Gkzx J¸ Amøh¨ö£mi°À CkP.

A÷uuõÁµzvß Cø»PÒ AÀ»x A÷u CÚzøua ÷\º¢u CßöÚõ¸

uõÁµzvß Cø»PøÍ A›¢x ö£mi°À ÷£õhÄ®. •møhPÒ

P®£Î¨§a]PÍõP¨ ö£õ›¢x Á¸QßÓÚ ©ØÖ® CµÄ® £P¾®

CøhÂhõ©À Cø»PøÍ EsQßÓÚ. AßÓõh® Esn

AÁØÔØS ¦v¯ Cø»PøÍU öPõkUPÄ®. ]»\©¯[PÎÀ

E[PÍõÀ P®£Î¨¦ÊUPøÍ ÷\P›UPÄ® •i²®. BÚõÀ PÁÚ©õP

ö\¯À£k[PÒ. J¸ PõQu xøh¨¦USmøh AÀ»x J¸ PõQuzøuU

öPõsk J¸ P®£Î¨¦ÊøÁ¨ ¤izx GkUPÄ®.

AßÓõh® PÁÛzu CUSÔ¨¦UPøÍ SÔ¨¤kP.

(i) •møhPÒ ö£õÔzx Áµ GkzxUöPõÒЮ |õmPÒ

(ii) Tk Aø©US® {ø»ø¯ AøhÁuØS GkzxUöPõÒЮ

|õmPÒ

(iii) ÁõÌUøPa _Çø» •i¨£uØS GkzxUöPõÒЮ |õmPøÍ

SÔ¨¤mkU öPõÒÍÄ®.

E[PÒ Tº÷|õUSPøÍ ÷|õmk¨ ¦zuPzvÀ GÊvU öPõÒÍÄ®.

E[PÐUSz öu›²©õ?

E»PzvÀ ö\®©Ô¯õkPÎß GsoUøP°ß Ai¨£øh°À ^Úõ ©ØÖ®

Bìv÷µ¼¯õÄUS¨ ¤ÓS C¢v¯õ ‰ßÓõÁx {ø»°À C¸¢uõ¾® {³^»õ¢vß

ö\®©Ô¯õkPÒ E¯ºuµ P®£Îø¯U öPõkUQßÓÚ.

_ _ _ _ _

AÔ¯À54

öÁ¨£®4

3 B® Azv¯õ¯zvÀ P®£Î BøhPÒ Â»[S |õºPμ¸¢x u¯õ›UP¨£kQßÓÚ GߣøuU PØÕºPÒ. £¸zv BøhPÒ uõÁµ |õºPμ¸¢x u¯õ›UP¨£kQßÓÚ Gߣøu²® AÔ÷Áõ®. SκPõ»z-vÀ öÁΰÀ SÐø©¯õP C¸US®÷£õx P®£Î BøhPøÍ |õ® Ao¢xUöPõÒQ÷Óõ®. öÁ¨£® AvP©õP C¸US®÷£õx |õ® ©¢u {Ó¨ £¸zv BøhPøÍ AoQ÷Óõ®. Cx |©US J¸ Sκa]¯õÚ AÝ£ÁzøuU öPõkUQÓx. J¸ SÔ¨¤mh Põ»zvØS HØÓ SÔ¨¤mh ÁøP¯õÚ BøhPøÍ Hß Ao¢xöPõÒQ÷Óõ® GÚ }[PÒ {øÚUP»õ®.

SκPõ»zvÀ, ÃmiØSÒ SÐø©¯õP C¸¨£øu EnºQ÷Óõ®. öÁÎ÷¯ Á¢uõÀ `›¯ öÁ¨£zuõÀ |õ® öÁxöÁx¨£õP C¸¨£øu AÔQ÷Óõ®. ÷PõøhU Põ»zvÀ, ÃmiØSÒ C¸US®÷£õx® |õ® öÁ¨£©õP C¸¨£øu EnºQ÷Óõ®. J¸ ö£õ¸Ò öÁ¨£©õP C¸UQÓuõ AÀ»x SÐø©¯õP C¸UQÓuõ Gߣøu G¨£i AÔÁx? A¨ö£õ¸Ò GÆÁÍÄ öÁ¨£©õP AÀ»x GÆÁÍÄ Sκa]¯õP EÒÍx Gߣøu²® AÔÁx G¨£i? C¢u Azv¯õ¯zvÀ CuØPõÚ ÂøhPøÍU Psk¤iUP •¯Ø]UP»õ®.

4.1 öÁ¨£® ©ØÖ® Sκa]

|©x AßÓõh ÁõÌUøP°À |õ® £» ö£õ¸mPøÍU PõsQ÷Óõ®. AÁØÔÀ ]» öÁ¨£©õP EÒÍÚ ]» SÐø©¯õP EÒÍÚ. ÷uܺ (j) öÁ¨£® £ÛUPmi SÐø©. |õ® ö£õxÁõP¨ £¯ß£kzx® ]» ö£õ¸mPøÍ £mi¯À 4.1 CÀ £mi¯¼hÄ®. öÁ¨£©õÚøÁ, SÐø©¯õÚøÁ GÚU SÔ¨¤hÄ®.

AmhÁøn 4.1 : öÁ¨£©õÚ ©ØÖ® Sκa]¯õÚ ö£õ¸mPÒ.

ö£õ¸Ò SÐø© öÁ¨£®/öÁx öÁx¨¦

áì QŸ® jP¨¤À EÒÍ ì§ß

£Çg\õÖ

Áõn¼°ß øP¨¤i

ªPÄ® öÁ¨£©õÚ ö£õ¸mPøÍz öuõh÷Áshõ®. J¸

ö©ÊSÁºzv°ß _hº AÀ»x J¸ Ak¨ø£U øP¯õЮ÷£õx

|õ® PÁÚ©õP C¸UP÷Ásk®.

öÁ¨£® 55

]» ö£õ¸mPÒ SÐø©¯õPÄ® ]» ö£õ¸mPÒ öÁ¨£©õPÄ®

C¸¨£øu |õ® PõsQ÷Óõ®. ]» ö£õ¸mPÒ ©ØÓ ö£õ¸mPøÍ Âh

AvP öÁ¨£©õPÄ® ]» ö£õ¸mPÒ AvP SÐø©¯õP C¸¨£øu²® |õ®

AÔ÷Áõ®. C¨ö£õ¸Ò CßöÚõ¸ ö£õ¸øÍÂh AvP öÁ¨£©õÚx

Gߣøu G¨£i •iÄ ö\´Áx? |õ® ö£õ¸mPøÍz öuõmknºÁuß

‰»® AÔQ÷Óõ®. B°Ý® |©x öuõmknºÄ |®¤UøPUSÔ¯uõ?

Psk¤i¨÷£õ®.

ö\¯À£õk 4.1

‰ßÖ ö£›¯ öPõÒP»ßPøÍ GkzxU öPõÒÍÄ®. AÁØøÓ A, B,C

GÚ¨ ö£¯›hÄ®. A P»ÛÀ Sκ¢u }øµ²® B P»ÛÀ öÁ¨£©õÚ }

øµ²® FØÓÄ®.

}º AvP öÁ¨£©õP EÒÍuõ Gߣøu PÁÚ©õP¨ £õºUPÄ®. CÀø»÷¯À

øPPÒ _k®.

£h® 4.1 ‰ßÖ P»ßPξÒÍ }øµz öuõmknºuÀ

A B C

C P»ÛÀ Sκ¢u }øµ²® öÁ¨£©õÚ }øµ²® P»UP. C¨ö£õÊx

A P»ÛÀ Chx øPø¯²® B P»ÛÀ Á»x øPø¯²® øÁUPÄ®. 2&3

{ªh[PÒÁøµ C¸ øPPøͲ® C P»ÛÀ J÷µ ÷|µzvÀ øÁUPÄ®

(£h® 4.1). C¸øPPξ® A÷u EnºÄ C¸¢uuõ?

§÷áõ TÖÁx GßÚöÁÛÀ GßÝøh¯ Chx

øP C P»Ûß }º öÁ¨£©õP EÒÍx ©ØÖ® GßÝøh¯ Á»x øP A÷u

}º Sκa]¯õP EÒÍx GÚU TÖQÓx. |õß GßÚ •iÄ ö\´¯

÷Ásk®?

AÔ¯À56

|®•øh¯ öuõmknºÂÚõÀ G¨ö£õÊx® J¸ ö£õ¸Ò öÁ¨£©õP

EÒÍx AÀ»x Sκa]¯õP EÒÍx GÚz wº©õÛUP •i¯õx Gߣøu

uõß §÷áõÂß \¢÷uP•® _mkQÓx. ]»\©¯[PÎÀ Ax |®ø©

H©õØÖ®.

AÆÁõöÓÛÀ, J¸ ö£õ¸Ò GÆÁÍÄ öÁ¨£©õP EÒÍx Gߣøu

|õ® GÆÁõÖ Psk¤i¨£x? J¸ ö£õ¸Îß öÁ¨£ AÍÂß |®£P©õÚ

AÍÃk öÁ¨£{ø» (temperature) BS®. öÁ¨£{ø», öÁ¨£©õÛ (ther-mometer) GßÓ P¸Âø¯U öPõsk AÍUP¨£kQÓx.

4.2 öÁ¨£{ø»ø¯ AÍzuÀ

J¸ öÁ¨£©õÛø¯ }[PÒ £õºzv¸UQÕºPÍõ? E[PÐU÷Põ AÀ»x

Sk®£zvÀ CßöÚõ¸Á¸U÷Põ Põ´a\À Á¢uõÀ öÁ¨£©õÛø¯U

öPõsk öÁ¨£{ø», AÍUP¨£kÁøu {øÚÄTÓÄ®. Eh¼ß

öÁ¨£{ø»ø¯ AÍUS® öÁ¨£©õÛ ©¸zxÁ öÁ¨£©õÛ (clinical thermometer) GßÓøÇUP¨£kQÓx.

£h® 4.2 ©¸zxÁ öÁ¨£©õÛ

öÁ¨£©õÛø¯ øP°À ¤izx Aøu PÁÚ©õP B´Ä ö\´¯Ä®.

E[PÎh® öÁ¨£©õÛ CÀ»õÂiÀ |s£¸hß £Qº¢x PÁÛUPÄ®.

J¸ ©¸zxÁ öÁ¨£©õÛ £h® 4.2 CÀ Põn¤UP¨£mkÒÍ JßÔøÚ¨

÷£õ» C¸US®.

J¸ ©¸zxÁ öÁ¨£©õÛ }Í©õÚ. SÖP»õÚ, ^µõÚ PsnõiU

SÇø»¨ ö£ØÖÒÍx. J¸ •øÚ°À £À¨ (SªÌ) JßÖ EÒÍx. £À¨

ö©ºQ³›ø¯¨ (£õuµ\®) ö£ØÖÒÍx. £À¤ØS öÁÎ÷¯, £Í£Í¨£õÚ

]Ô¯ ö©ºQ³›°ß ¡¼øÇ Põn¨£kQÓx.

ö©ºQ³›°ß ¡¼øÇ öuߣhõ©À ÷£õÚõÀ AøuU Põq® Áøµ

öÁ¨£©õÛø¯ \ØÖ _ÇØÓÄ®. öÁ¨£©õÛ°ß «x J¸ AÍĨ£mi

C¸¨£øu²® |õ® Põn»õ®. |õ® £¯ß£kzx® AÍÃk ö\Àæ¯ì

AÍÃk BS® ©ØÖ® Ax 0C (iQ› ö\Àæ¯ì) GÚU SÔ¨¤h¨£kQÓx.

öÁ¨£® 57

4.2 Áx £hzvÀ Põmi²ÒÍ Cµsk

AÍĨ£miPÎÀ, §÷áõ Gøu¨ £iUP÷Ásk® GÚ

]¢vzuõß. £÷í¼ AÁÛh®, C¢v¯õ ö\Àæ¯ì AÍÂøÚ

HØÖU öPõshø©¯õÀ |õ® A¢u AÍĨ£miø¯¨ £iUP

÷Ásk®. 94&108 iUŸUPÒ Ãa]¾ÒÍ CßöÚõ¸ AÍÄ

L£õµßïm (F) AÍÁõS®. •ØPõ»zvÀ Cx £¯ß£õmiÀ

C¸¢ux, GßÖ TÔÚõÒ.

J¸ ©¸zxÁ öÁ¨£©õÛ 350 C C¼¸¢x 420 C Áøµ²ÒÍ öÁ¨£

AÍÂøÚU ö£ØÖÒÍx.

ö\¯À£õk 4.2

öÁ¨£©õÛø¯¨ £izuÀ

J¸ öÁ¨£©õÛø¯¨ G¨£i £i¨£x Gߣøu C¨ö£õÊx |õ®

AÔ¢xUöPõÒÍ»õ®. •u¼À, Cµsk ö£›¯ SÔPÐUQøh÷¯

SÔ¨¤h¨£mkÒÍ öÁ¨£ AÍÂß Cøh÷¯²ÒÍ Âzv¯õ\zøu

SÔ¨¤mkU öPõÒÍÄ®. CUSÔPÎÛøh÷¯ EÒÍ ¤›ÄPÎß

(]Ô¯ SÔPÍõP SÔ¨¤h¨ £mkÒÍøÁ) GsoUøPø¯²® SÔzxU

öPõÒÍÄ®. ö£›¯ SÔPÒ J¸ iQ›ø¯U SÔ¨¤kQÓx ©ØÖ®

AÁØÔØQøh÷¯ I¢x ]Ô¯ ¤›ÄPÒ C¸US©õÚõÀ, J¸ ]Ô¯ ¤›Ä 15 = 0.20 C GßÖ AÍÂh»õ®.

©¸zxÁ öÁ¨£©õÛø¯¨ £iUS®÷£õx |õ® Pøh¨¤iUP ÷Ási¯

•ß Ga]›UøP ÁÈ•øÓPÒ

• £¯ß£kzxÁuØS •ß¦® £¯ß£kzv¯ ¤ÓS®

öÁ¨£©õÛø¯U PÊÁ÷Ásk®. ¸®¤ÚõÀ Q¸ª |õ]Û

(antiseptic) Pøµ\ø»U öPõsk PÊÄÁx |À»x.

• £¯ß£kzxÁuØS •ß¦ ö©º÷Q³›°ß AÍÄ 350 C US RÌ

C¸UQÓuõ GÚ EÖv¨£kzvUöPõÒÍÄ®.

• ö©ºQ³›°ß \›©mh® £õºøÁU ÷PõmiØS Cn[S©õÖ

¤izx öÁ¨£©õÛø¯¨ £iUP ÷Ásk®. (£h® 4.3 I¨

£õºUP)

AÔ¯À58

• öÁ¨£©õÛø¯ Ga\›UøP²hß øP¯õÍ÷Ásk®. HöÚÛÀ

÷ÁÖ HuõÁx J¸ PiÚ©õÚ ö£õ¸Îß «x ÷©õvÚõÀ Ax

Eøh¢x ÷£õP»õ®.

• öÁ¨£©õÛø¯¨ £iUS® ÷£õx Auß £À¤øÚ¨ ¤izx

£iUP÷Áshõ®.

öÁ¨£©õÛø¯ •UQ¯©õP J¸

£h® 4.3 ©¸zxÁ öÁ¨£©õÛø¯

£iUS® ÁÈ•øÓ

Q¸ª |õ]Ûø¯U öPõsk PÊÄÁx

|À»x. AuøÚ C¸P¨ ¤izxU

öPõsk \ØÖ S¾UPÄ® S¾USÁuõÀ

ö©ºQ³›°ß AÍÄ RÈÓ[S®. 350 C S® R÷Ç ö©ºQ³›°ß AÍÄ R÷Ç

CÓ[Q°¸UQÓuõ Gߣøu EÖv¨

£kzvU öPõÒÍÄ®. C¨ö£õÊx

öÁ¨£©õÛ°ß £À¤øÚ |õUQØ

Pi°À øÁUPÄ®.

J¸ {ªhzvØS¨ ¤ÓS

öÁ¨£©õÛø¯ öÁÎ÷¯ Gkzx

AÍÂøÚ SÔzxUöPõÒÍÄ®. Cx÷Á

E©x Eh¼ß öÁ¨£ {ø»¯õS®. öÁ¨£ {ø»ø¯ G¨ö£õÊx® 0C

GßQßÓ A»QÚõÀ SÔ¨¤hzuUPx.

E[PÐøh¯ Eh¼ß öÁ¨£ {ø»ø¯ GßÚöÁßÖ

SÔzv¸UQÕºPÒ?

J¸ ©Ûu Eh¼ß C¯À£õÚ öÁ¨£ {ø» 370 C öÁ¨£ {ø»ø¯

AuÝøh¯ A»QøÚU öPõs÷h SÔ¨¤h¨£h÷Ásk® Gߣøu

©ÚvÀ öPõÒÍÄ®.

£÷í¼,

ußÝøh¯ Eh¼ß öÁ¨£ AÍÂøÚ

AÍ¢uõº. Ax 370 C US \©©õP CÀø»

GßÖ ÁÖzu¨£mhõº.

öÁ¨£® 59

£÷í¼US JßÖªÀø» GßÖnºzxÁuØS •¯Ø]UP»õ®.

ö\¯À£õk 4.3

E[PÐøh¯ |s£ºPÒ (SøÓ¢u £m\® 10 ÷£º) ]»¸øh¯ EhÀ öÁ¨£ {ø»ø¯ ©¸zxÁ öÁ¨£©õÛø¯U öPõsk AÍUPÄ®. E[PÐøh¯ Tº÷|õUSPøÍ AmhÁøÚ 4.2 C¾ÒÍx ÷£õ» SÔ¨¤hÄ®.

AmhÁøn 4.2 : ]» |s£ºPÐøh¯ EhÀ öÁ¨£ AÍÄ

ö£¯º öÁ¨£ AÍÄ (0C)

J¸ |£›ß Eh¼ß öÁ¨£ {ø» 370 C BP÷Á EÒÍuõ?

JÆöÁõ¸ |£›ß Eh¼ß öÁ¨£{ø» 370 C BP CÀ»õ©¾®

÷£õP»õ®.

Ax \ØÖ AvP©õP÷Áõ AÀ»x SøÓÁõP÷Áõ C¸UP»õ®. AuõÁx,

C¯À£õÚ öÁ¨£ {ø» Gߣx £» B÷µõUQ¯©õÚ ©ÛuºPÎß \µõ\›

EhÀ öÁ¨£ {ø» BS®.

©¸zxÁ öÁ¨£©õÛ¯õÚx ©Ûu Eh¼ß öÁ¨£ {ø»ø¯

©mk÷© Aͨ£uØPõP ÁiÁø©UP¨£mkÒÍx. J¸ ©Ûu Eh¼ß

C¯À£õÚ öÁ¨£ {ø» 350 C I ÂhU SøÓ¯õx ©ØÖ® 420 C I Âh

AvP©õPõx GÚ÷Á, C¢u öÁ¨£©õÛ 350 C C¼¸¢x 420 C Áøµ²ÒÍ

AÍÄ Ãa]øÚ¨ ö£ØÖÒÍx.

§÷áõ, SÖ®¦zuÚ©õÚ J¸ ö\¯ø»a

ö\´¯ vmhªmhõß. AÁß ©¸zxÁ öÁ¨£©õÛø¯U

öPõsk `hõÚ £õ¼ß öÁ¨£ AÍøÁU Psk¤iUP

¸®¤Úõß. £÷í¼ AÁøÚz ukzuõÒ.

Ga\›UøP

©Ûu Ehø»z uµ ÷ÁÖ G¢u¨ ö£õ¸Îß öÁ¨£ {ø»ø¯U Psk¤i¨£uØS

©¸zxÁ öÁ¨£©õÛø¯¨ £¯ß£kzuUThõx. öÁ¨£©õÛø¯ `›¯Ûß RÌ

©ØÖ® wa_h¸US A¸÷P øÁ¨£øuz uºUP ÷Ásk®, HöÚÛÀ Ax Eøh¢x

÷£õP»õ®.

AÔ¯À60

4.3 B´ÄUTh öÁ¨£©õÛ

©ØÓ ö£õ¸mPÎß öÁ¨£ {ø»ø¯ |õ®

£h® 4.4 B´ÄUTh

öÁ¨£©õÛ

G¨£i Psk¤i¨£x? CuØS öÁÆ÷ÁÖ

öÁ¨£©õÛPÒ Esk. AzuøP¯ J¸ öÁ¨£©õÛ,

B´ÄUTh öÁ¨£©õÛ (laboratory thermometer) GßÖ AøÇUP¨£kQÓx. C¢u öÁ¨£©õÛø¯

B]›¯º E[PÐUSU Põs¤¨£õº.

öÁÆ÷ÁÖ £¯ß£õkPÐUPõP öÁÆ÷ÁÖ

ÁøP¯õÚ öÁ¨£©õÛPÒ £¯ß£kzu¨£kQßÓÚ.

•¢øu¯ |õÎÀ AÔÂUP¨£mh ÁõÛø»°ß

AvP£m\ ©ØÖ® SøÓ¢u öÁ¨£{ø»PøÍ,

AvP£m\&SøÓ¢u£m\ öÁ¨£©õÛø¯U öPõsk

AÍÂkQ÷Óõ®.

AøuU Tº¢x PÁÛzx Ax AÍÂk® ªP

E¯º¢u ©ØÖ® ªPU SøÓ¢u öÁ¨£{ø»ø¯U

SÔ¨£mkU öPõÒÍÄ® B´ÄUTh öÁ¨£

©õÛ°ß Ãa_ ö£õxÁõP &100 C C¼¸¢x

1100 C Áøµ EÒÍx (£h® 4.4). B´ÄUTh

öÁ¨£©õÛ°À ö\´ux ÷£õ», C¢u öÁ¨£©õÛ°ß ]Ô¯ ¤›ÄPÒ

GzuøÚ GߣøuU Psk¤iUPÄ®. C¢u öÁ¨£©õÛø¯ \›¯õP¨

£i¨£uØS C¢u ÂÁµ® E[PÐUSz ÷uøÁ¨£k®.

C¨ö£õÊx |õ® C¢u öÁ¨£©õÛø¯¨ £¯ß£kzx® •øÓø¯

\AÔ¯»õ®.

ö\¯À£õk 4.4

J¸ SÁøÍ°À AÀ»x J¸

£h® 4.5 J¸ B´ÄUTh öÁ¨£©õÛø¯U öPõsk }›ß öÁ¨£ÍøÁ AÍzuÀ

©UQÀ ]Ôx SÇõ´ }øµ Gkzx-

UöPõÒÍÄ®. öÁ¨£©õÛ°ß

SªÌ (£À¨) SÁøÍ°ß

Ai¨£Svø¯÷¯õ AÀ»x £UP-

[PøÍ÷¯õ öuõhõuÁõÖ }›À

AªÌzuÄ®. Aøu ÷|µõP¨

¤izxU öPõÒÍÄ® (£h® 4.5).

öÁ¨£©õÛ°¾ÒÍ ö©ºQ³›°ß

C¯UPzøu PÁÛUPÄ®.

öÁ¨£® 61

ö©ºQ³›°ß ¡¼øÇ {ø»¯õP C¸US® Áøµ Põzv¸UPÄ®.

J¸ ©¸zxÁ öÁ¨£©õÛø¯¨ £iUS® ÷£õx ¤ß£ØÓ ÷Ási¯ £õxPõ¨¦

•øÓP÷Íõk, B´ÄUTh öÁ¨£©õÛø¯

• ÷|µõP¨ ¤izxUöPõÒÍ ÷Ásk® (£h® 4.5).

• SªÇõÚx öÁ¨£ÍÄ AÍUP¨£h ÷Ási¯ ö£õ¸Îß, GÀ»õ¨

£UP[PЮ ̀ Ǩ£mkÒÍ ÁøP°À C¸UP ÷Ásk®. SªÌ £õzvµzvß

Ai¨£UPzøuz öuõhUThõx.

AvP öÁ¨£{ø»ø¯ Aͨ£uØS

§÷áõ, ©¸zxÁ öÁ¨£©õÛø¯ £¯ß£kzu

•i¯õuuß Põµnzøu AÔ¢uõº. BÚõÀ uÚx Eh¼ß

öÁ¨£{ø»ø¯ Aͨ£uØS B´ÄUTh öÁ¨£©õÛø¯¨

£¯ß£kzu •i²©õ Gߣøu¨ £ØÔ²® ]¢vzuõß.

AÍÃkPÎÀ H÷uÝ® ÷ÁÖ£õkPÒ EÒÍÚÁõ? \õzv¯©õÚ

Põµn[Pøͨ £ØÔ P»¢xøµ¯õhÄ® CÆÂÚõÂØS Âøh¯ÎUP

|õ® •Ø£h»õ®.

ö\¯À£õk 4.5

J¸ SÁøÍ°À AÀ»x J¸ ©UQÀ öÁ¢}øµ GkzxU öPõÒÍÄ®.

öÁ¨£©õÛø¯ }›À ‰ÌPÄ®. ö©ºQ³›°ß CøÇ {ø»¯õP C¸US®

Áøµ Põzv¸UPÄ®. C¨ö£õÊx }›¼¸¢x öÁ¨£©õÛø¯ öÁÎ÷¯

GkzuÄhß ö©ºQ³›°ß AÍÄ RÈÓ[SQÓx. öÁ¨£©õÛ }›À

C¸US®÷£õ÷u öÁ¨£{ø» AÍÂh¨£h ÷Ásk® Gߣ÷u Cuß

ö£õ¸ÍõS®.

|®•øh¯ öÁ¨£{ø»ø¯ AÍÂkÁuØS |õ® |®•øh¯

Áõ°¼¸¢x öÁ¨£©õÛø¯ öÁÎ÷¯ Gkzx AÍÂkQ÷Óõ®.

}[PÒ E[PÐøh¯ Eh¼ß öÁ¨£{ø»ø¯ Aͨ£uØS B´ÄUTh

öÁ¨£©õÛø¯¨ £¯ß£kzu •i²©õ? Caö\¯À£õmiØS B´ÄUTh

öÁ¨£©õÛø¯¨ £¯ß£kzxÁx HØÓuÀ».

öÁ¨£©õÛ°ß SªÌ CßöÚõ¸ ö£õ¸Ðhß öuõhº¦ öPõÒЮ÷£õx öÁ¨£{ø»°À Hß ©õØÓ® EshõQÓx? GßÖ

§÷áõ ]¢vzuõß.

AÔ¯À62

Áõ°¼¸¢x öÁÎ÷¯ Gkzu÷£õx ©¸zxÁ öÁ¨£©õÛ°¾ÒÍ

ö©ºQ³› Hß RÈÓ[SÁx® CÀø» ÷©÷»ÖÁx® CÀø».

J¸ ©¸zxÁ öÁ¨£©õÛø¯

£h® 4.6 ©¸zxÁ öÁ¨£©õÛ ußÝÒ J¸

•ÖUPø»¨ ö£ØÖÒÍx.

©Ö£i²® Tº¢x ÷|õUPÄ®.

SªÊUP¸QÀ }[PÒ J¸

•ÖUPø»U (kink) PõsQÕºPÍõ?

(£h® 4.6)

C¢u •ÖUP¼ß £¯ß GßÚ?

Cx ö©ºQ³›°ß AÍÄ uõÚõP÷Á CÓ[SÁøuz uºUQÓx.

öÁ¨£©õÛPÎÀ ö©ºQ³›ø¯¨

£¯ß£kzxÁvÀ ªS¢u AUPøÓ

öPõÒÍ ÷Ásk®. ö©ºQ³› J¸

|a_¨ö£õ¸ÍõS®, ©ØÖ® Ax Eøh¢x

÷£õÚõÀ AuøÚ A¨¦Ó¨£kzxÁx

PiÚ©õQÓx. uØPõ»zvÀ C»UP•øÓ

öÁ¨£©õÛPÒ (digital thermometer) QøhUQßÓÚ CøÁ ö©ºQ³›ø¯¨

£¯ß£kzxÁvÀø».

4.4 öÁ¨£U PhzuÀ

J¸ Áõn¼ø¯ Ak¨¤ß «x øÁUS®÷£õx Ax öÁ¨£©øh-

QÓx. HöÚÛÀ _h›¼¸¢x £õzvµzvØS öÁ¨£® Phzu¨£kQÓx.

Ak¨¤¼¸¢x £õzvµzøu CÓUQ¯Ähß öÁ¨£® uoQÓx.

öÁ¨£® Hß uoQÓx? £õzvµzv¼¸¢u öÁ¨£® `ǾUS

Phzu¨£mhx. GÚ÷Á CƵsk {PÌÄPμ¸¢x öÁ¨£® `hõÚ

ö£õ¸Î¼¸¢x Sκa]¯õÚ ö£õ¸ÐUS Phzu¨£kQÓx Gߣøu¨

¦›¢xUöPõÒÍ»õ®.

£÷í¼ ÂÚÂÚõÒ :

C¸ ö£õ¸mPÎß öÁ¨£® \©©õP C¸¢uõÀ AÁØÔØQøh÷¯

öÁ¨£UPhzuÀ C¸¨£vÀø» GßÖ ö£õ¸Íõ?

öÁ¨£® 63

GÀ»õ {PÌÄPξ® J¸ `hõÚ ö£õ¸Î¼¸¢x Sκ¢u

ö£õ¸ÐUS öÁ¨£® Phzu¨£kQÓx Gߣx Esø©÷¯.

öÁ¨£® GÆÁõÖ £õ´QÓx? |õ® Psk¤iUP»õ®.

ö\¯À£õk 4.6

A¾ªÛ¯® AÀ»x C¸®¦U P®¤°ß J¸ umøh¯õÚ RØÔøÚ

GkzxU öPõÒÍÄ®. AUP®¤°ß «x ]Ô¯ ö©ÊSz xsk-

Pøͨ ö£õ¸zuÄ®. ÷uõµõ¯©õP CzxskPÒ \©z öuõø»ÂÀ

C¸UPmk® (£h® 4.7). CUP®¤ø¯ J¸ uõ[Q°À £ØÖU P¸Â°ß

(QÍõ®¦) Eu¯õÀ ö£õ¸zuÄ®. E[PÎh® uõ[Qö¯õßÖ CÀø»

GÛÀ P®¤°ß CßöÚõk •øÚø¯ Cµsk ö\[PØPÐUQøh÷¯

ö£õ¸zu»õ®. C¨ö£õÊx P®¤°ß CßöÚõ¸ •øÚø¯

öÁ¨£¨£kzuÄ®.

ö©ÊSz xskPÒ GßÚ

£h® 4.7 J¸ E÷»õPU RØÔß ÁȯõP

öÁ¨£U PhzuÀ

B°Ú? CzxskPÒ ÂÇz

öuõh[SQßÓÚÁõ? G¢uz xsk

•u¼À ÂÊQÓx. _h¸UP¸QÀ

C¸US® P®¤°ß J¸

•øÚ°¼¸¢x CßöÚõ¸

•øÚUS öÁ¨£® Phzu¨£kQÓx

GßÖ {øÚUQÕºPÍõ?

J¸ ö£õ¸Îß öÁ¨£©õÚ •øÚ°¼¸¢x Sκ¢u •øÚUS

öÁ¨£® Ch©õØÓ©øh²® •øÓø¯ öÁ¨£U PhzuÀ (conduction) GßQ÷Óõ®. ö£õxÁõP vs©[PÎÀ öÁ¨£U Phzu¼ÚõÀ öÁ¨£®

Ch©õØÓ® ö\´¯¨£kQÓx.

£h® 4.8 öÁÆ÷ÁÖ ö£õ¸mPÎÚõÀ öÁ¨£U PhzuÀ

AÔ¯À64

AøÚzx¨ ö£õ¸mPЮ öÁ¨£zøu GÎuõPU PhzxQßÓÚ.

\ø©¯¾US¨ £¯ß£kzx® E÷»õP Áõn¼PÒ ¤ÍõìiU AÀ»x ©µz-

vÚõÀ BÚ øP¨¤iø¯¨ ö£ØÖÒÍøu PÁÛzv¸¨¥ºPÒ. E[PÐUS

Põ¯® HØ£hõ©À, J¸ öÁ¨£©õÚ Áõn¼°ß øP¨¤iø¯¨ ¤izxz

yUP•i²©õ?

ö\¯À£õk 4.7

J¸ ]Ô¯ Áõn¼°À AÀ»x £õzvµzvÀ }øµ öÁ¨£¨£kzuÄ®.

ìjÀ ÷uUPµsi, ¤ÍõìiU AÍÄ÷PõÀ, ö£ß]À ©ØÖ® £õøP©õÛ

÷£õßÓ ö£õ¸mPøÍ ÷\P›UPÄ®. C¨ö£õ¸mPÒ JÆöÁõßÔß

•øÚPøÍ öÁ¢}›À ‰ÌUPÄ® (£h® 4.8). ]» {ªh[PÒ Áøµ Põz-

v¸UPÄ®. CßöÚõ¸ •øÚø¯ öuõmk¨ £õºUPÄ®. E[PÐøh¯

Tº÷|õUSPøÍ AmhÁøn 4.3 CÀ SÔ¨¤hÄ®.

AmhÁøn 4.3

ö£õ¸Ò ‰»¨ö£õ¸Ò u¯õ›U

P¨£mh ö£õ¸ÒÁøP

CßöÚõ¸ •øÚ

öÁ¨£©õQÓuõ? B®/CÀø»

ìjÀ ÷uUPµ-

si

E÷»õP® B®

u©USÒ GÎuõP öÁ¨£® Phzu¨£h AÝ©vUS® ö£õ¸mPÒ

öÁ¨£U PhzvPÍõS® (conductors). GkzxUPõmk : A¾ªÛ¯®,

C¸®¦, uõªµ®. u©USÒ GÎuõP öÁ¨£® Phzu¨£kÁuØS

AÝ©vUPõu ¤ÍõìiU, ©µ® ÷£õßÓ ö£õ¸mPÒ A›vÀ PhzvPÍõS®

(poor conductors). A›vÀ PhzvPÒ öÁ¨£UPõ¨¦¨ ö£õ¸ÒPÒ (insulators) GÚ AøÇUP¨£kQßÓÚ.

}º ©ØÖ® PõØÖ öÁ¨£zvß A›vÀ PhzvPÍõS®. BÚõÀ

C¨ö£õ¸mPÎÀ öÁ¨£U PhzuÀ GÆÁõÖ |øhö£ÖQÓx GÚU

Psk¤i¨÷£õ®.

ö\¯À£õk 4.8

J¸ ÷PõÍÁiÁU SkøÁø¯ GkzxUöPõÒÍÄ®. (SkøÁ

CÀø»ö¯ÛÀ J¸ £õzvµzøu¨ £¯ß£kzu»õ®) AvÀ ‰ßÔÀ C¸

£õP® }øµ {µ¨£Ä®. J¸ •UPõ¼°ß «x øÁUPÄ® AÀ»x SkøÁø¯

J¸ ö©ÊSÁºzv°ß «x øÁzx öÁ¨£©õUS® ÁøP°À J¸

HØ£õmiøÚ ö\´¯Ä®. SkøÁ°¾ÒÍ }º {ø»¯õP C¸US® ÁøµU

öÁ¨£® 65

Põzv¸UPÄ®. J¸ EÔg_ SÇø»¨ (émµõ) £¯ß£kzv ö£õmhõ]¯®

ö£º©õ[P÷Úmiß £iP® JßøÓ ö©xÁõPU SkøÁ°ß Ai¨£UPz-

vÀ øÁUPÄ®. C¨ö£õÊx J¸ ö©ÊSÁºzvø¯ A¨£iPzvß RÌ

øÁzx }øµ öÁ¨£¨£kzuÄ®.

J¸ ÷|õmk¨¦zuPzvÀE[PÐøh¯

£h® 4.9 }›À öÁ¨£a \»Ú®

PÁÛ¨¦PøÍ GÊv, }[PÒ Pshvß £h®

JßøÓ²® Áøµ¯Ä® (£h® 4.9). }øµ

öÁ¨£¨£kzx® ÷£õx, _h¸UP¸Q¼¸US®

}º öÁ¨£©øhQÓx. `hõÚ }º E¯ºQÓx.

£UP[Pμ¸US® Sκ }º öÁ¨£‰»zøu

÷|õUQ R÷Ç ö\ÀQÓx. C¢u }¸®

öÁ¨£©øh¢x E¯ºQÓx ©ØÖ® £UPz-

v¼¸US® }º R÷Ç ö\ÀQÓx. }º •ÊÁx-

©õP öÁ¨£©øh²® Áøµ°¾® C¢u

ö\¯À•øÓ öuõhº¢x |øhö£ÖQÓx.

CzuøP¯ öÁ¨£ Ch©õØÓzøu öÁ¨£a

\»Ú® (convection) GßÓøÇUQ÷Óõ®.

öÁ¨£® PõØÔÀ GÆÁõÖ £¯n® ö\´QÓx? ¦øP Gzvø\°À ö\

ÀQÓx?

öÁ¨£ ‰»zvØP¸QÀ C¸US® PõØÖ öÁ¨£©øh¢x E¯ºQÓx.

£UPzv¼¸US® PõØÖ A¢u Chzøu GkzxU öPõÒÍ |PºQÓx.

C®•øÓ°À PõØÖ öÁ¨£©øhQÓx. RÌUPõq® ö\¯À•øÓ

CUP¸zvøÚ EÖv ö\´²®.

ö\¯À£õk 4.9

J¸ ö©ÊSÁºzvø¯ HØÓÄ®. J¸ øPø¯ _h›ß «x® CßöÚõ¸

øPø¯ _h›ß £UPzv¾® øÁUPÄ®. E[PÐøh¯ øPPÎÀ J÷µ

\©©õP öÁ¨£ EnºÄ HØ£kQÓuõ? G¢u øP AvP©õÚ öÁ¨£zøu

EnºQÓx. Hß?

E[PÒ øPPøÍ _h›¼¸¢x £õxPõ¨£õÚ öuõø»ÂÀ øÁzxU

öPõÒÍÄ®, CÀø»ö¯ÛÀ øPPÒ _mkÂk®. PÁÚ©õP

C¸UPÄ®.

AÔ¯À66

£h® 4.10 PõØÔÀ öÁ¨£a\»Ú® ‰»®

öÁ¨£® Ch©õÖuÀ

÷©Ø¦Ózv¾ÒÍ PõØÖ öÁ¨£\ »ÚzvÚõÀ öÁ¨£©øhÁøuU

PõnÄ®. GÚ÷Á, _h›ß «xÒÍ øPPÒ öÁ¨£ EnºøÁ¨ ö£ÖQßÓÚ.

£UP[PÎÀ öÁ¨£a\»Ú® CÀø», GÚ÷Á ÷©¼¸¢uøu¨ ÷£õ»

PõØÖ öÁ¨£©õP CÀø».

Ph÷»õµ¨ £SvPÎÀ ÁõÊ® ©UPÒ J¸ _Áõµì¯©õÚ

{PÌÂøÚ AÝ£ÂUQßÓÚº. £PÀ ÷|µzvÀ }øµ Âh {»®

÷ÁP©õP öÁ¨£©øhQÓx. {»zvß «xÒÍ PõØÖ öÁ¨£©øh¢x

E¯ºQÓx. Ph¼¼¸US® Sκ¢u PõØÖ {»zøu ÷|õUQa

ö\ßÖ A¢u Chzøu GkzxUöPõÒQÓx. Ca_ÇØ]ø¯ {øÓÄ ö\´¯,

{»zvß «xÒÍ PõØÖ Phø» ÷|õUQa ö\ÀQÓx. Ph¼¼¸¢x

Á¸® PõØÖ PhØPõØÖ (sea breeze) GßÓøÇUP¨£kQÓx. CUSκ¢u

PõØÔøÚ¨ ö£ÖÁuØS Ph÷»õµ¨ £SvPξÒÍ ÃkPÎß

\ßÚÀPÒ PhØPøµø¯ ÷|õUQ¯£i Aø©UP¨£mkÒÍÚ. CµÂÀ Cx

Gvº •P©õP |øhö£ÖQÓx (£h® 4.11). {»zøu Âh }º uõ©u©õP

Sκa]¯øhQÓx. GÚ÷Á {»zvß «xÒÍ Sκ¢u PõØÖ Phø»

÷|õUQ ö\ÀQÓx. Cx {»UPõØÖ (land breeze) BS®. £h® 4.11 C¢u

{PÌÂøÚU SÔ¨¤kQÓx.

öÁ°À ÷|µzvÀ |õ® öÁÎ÷¯ Á¸®÷£õx öÁxöÁx¨£õP

C¸¨£øu EnºQ÷Óõ®. `›¯Ûhª¸¢x öÁ¨£® |®ø© G¨£i

AqSQÓx. Ax öÁ¨£U PhzuÀ AÀ»x öÁ¨£a \»ÚzvÚõÀ AqP

•i¯õx. HöÚÛÀ §ª ©ØÖ® `›¯ÝUQøh÷¯²ÒÍ öÁΰß

AvP©õÚ¨ £Sv°À PõØÖ ÷£õßÓ FhP® CÀø». `›¯Ûhª¸¢x

öÁ¨£® PvºÃa_ (radiation) GßÓ •øÓ°ÚõÀ |®ø© Á¢uøhQÓx.

öÁ¨£® 67

£PÀ ÷|µ® CµÄ ÷|µ®

Sκ

öÁ¨£®Sκ

öÁ¨£®

£h® 4.11 {»UPõØÖ ©ØÖ® PhØPõØÖ

PvºÃa]ÚõÀ öÁ¨£® Ch©õØÓ©øhÁuØS G¢u Âu FhP•®

÷uøÁ°Àø», FhP® C¸¢uõ¾® CÀ»õÂi¾® Ax |øhö£Ö®. J¸

AøÓ `÷hØÔUS (room heater) •ß¦ EmPõº¢uõ¾® |õ® C®•øÓ°ß

ÁȯõP÷Á öÁ¨£zøu¨ ö£ÖQ÷Óõ®. Eø»°¼¸¢x CÓUQ øÁzu

£õzvµ® Pvº Ãa]ß ‰»® öÁ¨£zøu Ch©õØÓ® ö\´ÁuõÀ Ax

Sκa]¯øhQÓx. |©x Eh¾® PvºÃa]ÚõÀ `ǾUS öÁ¨£zøuU

öPõkUQÓx ©ØÖ® öÁ¨£zøu¨ ö£ÖQÓx.

öÁ¨£©õÚ ö£õ¸mPÒ AøÚzx® öÁ¨£zøu¨ £µ¨¦QßÓÚ. C¢u

öÁ¨£® J¸ ö£õ¸Îß «x ÂÊ®÷£õx J¸ £Sv ¤µ£¼UP¨£kQÓx,

J¸ £Sv EÖg]UöPõÒͨ£kQÓx ©ØÖ® J¸ £Sv Phzu¨£kQÓx.

öÁ¨£® EÔg]UöPõÒͨ£mh £Sv°ÚõÀ ö£õ¸Îß öÁ¨£{ø»

AvP©õQÓx. öÁ°¼À öÁÎ÷¯ ö\À¾®÷£õx J¸ Søhø¯U

öPõsk ö\À¾©õÖ Hß AÔÄÖzxQÓõºPÒ?

AÔ¯À68

4.5 ÷PõøhUPõ»zvÀ ©ØÖ® SκPõ»zvÀ Ekzx® EøhPÎß ÁøPPÒ.

÷PõøhUPõ»zvÀ |õ® ö©À¼¯&öÁsø© {Ó EøhPøͲ®

SκPõ»zvÀ C¸sh {Ó BøhPøͲ® Ekzu ¸®¦Q÷Óõ®

Gߣøu }[PÒ AÔúPÒ. Põµn® GßÚ? Psk¤iUP •Ø£k÷Áõ®.

£°Ø] 4.10

Cµsk Jzu E÷»õP£õzvµ[PøÍ GkzxU öPõÒÍÄ®. AÁØÔÀ

J¸ £õzvµzvß öÁΨ¦µzøu P¸¨¦ {Ózuõ¾® CßöÚõßøÓ

öÁÒøÍ {Ózuõ¾® {µ¨£Ä® (£h® 4.12). Cµsi¾® \© AÍÄ

}øµ {µ¨¤ ©v¯ ÷|µzvÀ Aøµ ©o ÷|µ® Áøµ öÁÎ÷¯ øÁUPÄ®.

öÁ¨£ {ø»PÎÀ H÷uÝ® ÷ÁÖ£õmiøÚU PõsQÕºPÍõ?

|®•øh¯ ÃkPøÍU SÐø©¯õP AÀ»x öÁxöÁx¨£õP øÁzxUöPõÒÁuØS

AÆÁ¨ö£õÊx |õ® ªß\õµzøu²®, {»UP›, ÂÓS ÷£õßÓ G›ö£õ¸mPøͲ®

£¯ß£kzxQ÷Óõ®. öÁΰ¾ÒÍ öÁ¨£® ©ØÖ® SεõÀ £õv¨¦USÒÍõPõu

Pmih[PøÍ Aø©UP •i²©õ? PõØÖ ]UQ²ÒÍ AkUSPÒ C¸US® öÁÎa

_ÁºPøÍ Pmih[PÐUS Aø©¨£uß ‰»® CuøÚa ö\´¯»õ®. uØPõ»zvÀ

QøhUP¨ö£Ö® EÒÏhØÓ ö\[PØPøͨ (hollow bricks) £¯ß£kzxuÀ CuØPõÚ

J¸ ÁÈÁøP¯õS®.

£h® 4.12 P¸¨¦ ©ØÖ® öÁÒøÍ öÁΨ¦Ó[PÐÒÍ £õzvµ[PÒ

G¢u £õzvµzvÀ EÒÍ }º öÁxöÁx¨£õP EÒÍx. Cµsk

£õzvµ[Pξ® EÒÍ }øµz öuõmknºÁuß ‰»•® |õ®

÷ÁÖ£õmøh AÔ¯»õ®.

ö\¯À£õk 4.11

ö\¯À£õk 4.10 CÀ £¯ß£kzv¯ £õzvµ[PÎÀ \©©õÚ

öÁ¨£{ø»°À (AuõÁx 600 C) öÁ¨£¨£kzv¯ öÁ¢}øµ \©

AÍÂÀ {µ¨£Ä®. ÷PßPøÍ J¸ AøÓ°÷»õ AÀ»x {ǾÒÍ

Chzv÷»õ øÁUPÄ®. 10&15 {ªh[PÐUS¨ ¤ÓS öÁ¨£{ø»ø¯

SÔ¨¤mkU öPõÒÍÄ®. C¸ ÷PßPξÒÍ }›ß öÁ¨£ {ø» \©

AÍÂÀ SøÓQÓuõ?

öÁ¨£® 69

÷PõøhUPõ»zvÀ ©¢u {Ó BøhPøͲ® Sκ Põ»zvÀ C¸sh

{Ó BøhPøͲ® EkzxÁx Hß |À»x Gߣøu Caö\¯À£õk-

PÒ E[PÐUSz öuÎĨ£kzxQßÓÚÁõ? C¸sh ÷©Ø£µ¨¦PÒ

AvP öÁ¨£zøu EÔg]UöPõÒÁuõÀ, SκPõ»zvÀ C¸sh {Ó

BøhPøÍ Ao²®÷£õx |©US öÁxöÁx¨£õP C¸US®. ©¢u {Ó

BøhPÒ u®«x ÂÊ® öÁ¨£zøu¨ ¤µv£¼¨£uõÀ, ÷PõøhUPõ»z-

vÀ AÁØøÓ AoÁx |©US Cu©õPC¸US®.

SκPõ»zvÀ P®£Î BøhPÒ |®ø© öÁxöÁx¨£õP øÁUQßÓÚ

SκPõ»zvÀ |õ® P®£Î BøhPøͨ £¯ß£kzxQ÷Óõ®.

P®£Î öÁ¨£zvß A›vÀ Phzv¯õS®. Ax©mk©À»õ©À, P®£Î

|õºPÐUQøh÷¯ PõØÖ ]UQ²ÒÍx. CUPõØÖ, |©x Eh¼À EÒÍ

öÁ¨£zøu SÐø©¯õÚ `ǾUSU Phzu¨£kÁøuz ukUQÓx.

GÚ÷Á |õ® öÁxöÁx¨£õP C¸UQ÷Óõ®.

SκPõ»zvÀ J¸ PÚ©õÚ P®£Î AÀ»x Cµsk ö©À¼¯

P®£Îø¯z ÷uº¢öukzx¨ £¯ß£kzxÁuØPõÚ Áõ´¨¦ öPõk-

UP¨£mhõÀ }[PÒ GßÚ ÷uºÄ ö\´ÃºPÒ? P®£ÎPÐUQøh÷¯

PõØÔß J¸ AkUS EÒÍx Gߣøu {øÚÄTÓÄ®.

•UQ¯a ö\õØPÒ

ö\Àæ¯ì AÍÄ öÁ¨£UPõ¨¦¨ ö£õ¸mPÒ PhØPõØÖ

öÁ¨£UPhzuÀ {»UPõØÖ öÁ¨£{ø»

öÁ¨£UPhzvPÒ PvºÃa_ öÁ¨£©õÛ

öÁ¨£a \»Ú®

}[PÒ PØÓøÁ

• |©x öuõmkn¸® ¦»ÚõÚx J¸ ö£õ¸Îß öÁ¨£zvß

AÍÂøÚU SÔ¨¤kÁuØPõÚ |®£zuUP ÁÈPõmi AÀ».

• J¸ ö£õ¸Îß öÁ¨£zvß £õøP öÁ¨£{ø» BS®.

• öÁ¨£ {ø»ø¯ AÍUP¨ £¯ß£kzx® P¸Â

öÁ¨£©õÛ¯õS®.

• |©x Eh¼ß öÁ¨£ {ø»ø¯ AÍUP ©¸zxÁ öÁ¨£©õÛ

£¯ß£kzu¨£kQÓx. C¢u öÁ¨£©õÛ°ß AÍÄ Ãa_

350C C¼¸¢x 420C Áøµ BS®. ©ØÓ ö\¯À£õkPÐUS |õ®

AÔ¯À70

B´ÄUTh öÁ¨£©õÛPøͨ £¯ß£kzxQ÷Óõ®. C¢u

öÁ¨£©õÛPÎß Ãa_ ö£õxÁõP 10 C¼¸¢x 1100C Áøµ¯õS®.

• ©Ûu Eh¼ß \õuõµn öÁ¨£{ø» 37 0C BS®.

• AvP öÁ¨£{ø» EÒÍ J¸ ö£õ¸Î¼¸¢x SøÓ¢u

öÁ¨£{ø» EÒÍ ö£õ¸ÐUS öÁ¨£® £õ´QÓx. J¸

ö£õ¸Î¼¸¢x CßöÚõ¸ ö£õ¸ÐUS öÁ¨£® ‰ßÖ

ÁÈPÎÀ £õ´QÓx. AøÁ öÁ¨£U PhzuÀ, öÁ¨£a\»Ú®

©ØÖ® PvºÃa_.

• vs©[PÎÀ, ö£õxÁõP öÁ¨£® öÁ¨£UPhzu¼ß ‰»®

Ch©õØÓ® ö\´¯¨£kQÓx. }º©[PÒ ©ØÖ® Áõ²UPÎÀ

öÁ¨£® öÁ¨£a \»Ú® ‰»® Phzu¨£kQÓx. PvºÃa]

ÚõÀ öÁ¨£® Ch©õØÓ©øhÁuØS GzuøP¯ FhP•®

÷uøÁ°Àø».

• öÁ¨£zøu u©USÒ GÎuõPU Phzu¨£h AÝ©vUS®

ö£õ¸mPÒ öÁ¨£U PhzvPÍõS®.

• u©USÒ öÁ¨£zøu GÎuõPU Phzu¨£h AÝ©vUPõu

ö£õ¸mPÒ öÁ¨£UPõ¨¦¨ ö£õ¸ÒPÍõS®.

• C¸sh {Ó¨ ö£õ¸mPÒ, ©¢u {Ó¨ ö£õ¸mPøÍÂh

PvºÃa]øÚ AvP©õP EÔg]UöPõÒQßÓÚ. GÚ÷Á |õ®

÷PõøhUPõ»zvÀ ©¢u {Ó BøhPøÍ AoÁx Á\v¯õP

C¸US® GßÖ AÔQ÷Óõ®.

• SκPõ»zvÀ P®£Î BøhPÒ |®ø© öÁx öÁx¨£õP

øÁzxUöPõÒQßÓÚ. HöÚÛÀ P®£Î BøhPÒ öÁ¨£zvß

A›vÀ PhzvPÍõS® ©ØÖ® AøÁ AÁØÔÝøh¯

|õºPÐUQøh÷¯ PõØÔøÚ ]UQøÁzxU öPõÒQßÓÚ.

£°Ø]PÒ

1. B´ÄUTh öÁ¨£©õÛ ©ØÖ® ©¸zxÁ öÁ¨£©õÛU

Qøh÷¯²ÒÍ JØÖø©PøͲ® ÷ÁØÖø©PøͲ® SÔ¨¤hÄ®.

2. öÁ¨£UPhzvPÒ ©ØÖ® öÁ¨£UPõ¨¦PÐUSz u»õ Cµsk

GkzxUPõmkPøÍz uµÄ®.

3. ÷Põimh Ch[PøÍ {µ¨£Ä®.

(a) J¸ ö£õ¸Îß öÁ¨£zøu AuÝøh¯ ............... CÀ ‰»®

SÔ¨¤h¨£kQÓx.

öÁ¨£® 71

(b) öPõvUS® }›ß öÁ¨£{ø»ø¯ ............... öÁ¨£©õÛø¯U

öPõsk AÍÂh •i¯õx.

(c) öÁ¨£{ø», iQ› .................... BÀ AÍÂh¨£kQÓx.

(d) .............. •øÓ°À öÁ¨£® Phzu¨£kÁuØS G¢u FhP•®

÷uøÁ°Àø».

(e) `hõÚ £õ¾ÒÍ J¸ P¨¤ØSÒ Sκ¢u ÷uUPµsi JßÖ

‰ÌP¨£kQÓx. AuÝøh¯ CßöÚõ¸ •øÚUS ..............

•øÓ°À öÁ¨£® Phzu¨£kQÓx.

(f) .............. {Ó BøhPÒ, ©¢u {Ó BøhPøÍ Âh öÁ¨£zøu

AvP©õP EÔg]U öPõÒQßÓÚ.

4. RÌUPshÁØøÓ¨ ö£õ¸zuÄ®.

(i) {»UPõØÖ Ã_Áx (a) ÷PõøhUPõ»®

(ii) PhØPõØÖ Ã_Áx (b) SκPõ»®

(iii) C¸sh {Ó BøhPøÍ AoÁx (c) £PÀ

(iv) ©¢u {Ó BøhPøÍ AoÁx (d) CµÄ

5. SκPõ»zvÀ J¸ PÚ©õÚ Bøhø¯ AoÁøu Âh AvP

AkUSPÐÒÍ BøhPøÍ AoÁuõÀ AvP öÁxöÁx¨¦

QøhUS®. CuØPõÚ Põµnzøu¨ £ØÔ P»¢xøµ¯õhÄ®.

6. £h® 4.13 I PÁÛUPÄ®. öÁ¨£U PhzuÀ, öÁ¨£a \»Ú®

©ØÖ® Pvº Ãa]ÚõÀ öÁ¨£® G[S Phzu¨£kQÓx GߣøuU

SÔ¨¤hÄ®.

£h® 4.13

AÔ¯À72

7. AvP öÁ¨£•ÒÍ Ch[PÎÀ ÃkPÎß öÁÎa_ÁºPÐUS

öÁÒøÍ {Ó® §\¨£kÁx |À»x GßÖ TÖÁº. ÂÍUSP.

8. 300 C C¾ÒÍ J¸ Âmhº }›À 500 C C¾ÒÍ }º P»UP¨£kQÓx.

CUP»øÁ°ß öÁ¨£{ø» CxÁõS®.

(a) 800 C (b) 500C US® AvP©õPÄ® 800C US® SøÓÁõPÄ®

C¸US®.

(c) 200C (d) 300C ©ØÖ® 500 C UQøh÷¯

9. 400 C öÁ¨£{ø»°¾ÒÍ J¸ C¸®¦¨ £¢x 400 C öÁ¨£{ø»°¾ÒÍ

J¸ ©US }›À ÷£õh¨£kQÓx. öÁ¨£©õÚx

(a) C¸®¦¨ £¢v¼¸¢x }¸US¨ £õ´QÓx.

(b) C¸®¦¨ £¢v¼¸¢x }¸U÷Põ AÀ»x }›¼¸¢x C¸®¦¨

£¢xU÷Põ £õ¯õx.

(c) }›¼¸¢x C¸®¦¨ £¢xUS¨ £õ´QÓx.

(d) C¸ öÁ¨£{ø»PøÍ AvP›US®.

10. J¸ P¨ Iì QŸªÀ J¸ ©µzuõ»õÚ ÷uUPµsi ‰ÌP¨£kQÓx.

AuÝøh¯ CßöÚõ¸ •øÚ

(a) öÁ¨£U Phzu¼ÚõÀ Sκa]¯øhQÓx.

(b) öÁ¨£a \»ÚzvÚõÀ Sκa]¯øhQÓx.

(c) PvºÃa]ÚõÀ Sκa]¯øhQÓx.

(d) Sκa]¯øhÁvÀø».

11. ö£õxÁõP GLS Áõn¼PÒ (ìöh´ß»ì ìjÀ) uõªµ

Ai¨£UP[PÍõÀ BÚøÁ. CuØPõÚ Põµn® CxÁõS®.

(a) uõªµ Ai¨£Sv¯õÚx, Áõn¼ø¯ }shPõ»® {ø»UPa

ö\´QÓx.

(b) CÆÁõn¼PÒ Ásn©¯zxhß Põm]¯ÎUQßÓÚ.

(c) GLøP Âh uõªµ® öÁ¨£zøu AvP©õPU PhzxQÓx.

(d) GLøP Âh, uõªµzøuU PÊÄÁx GÎx.

öÁ¨£® 73

÷©¾® AÔ¢xöPõÒ÷Áõ® & ö\¯À£õkPЮ ö\¯Àvmh[PЮ

1. J¸ ©¸zxÁ›h® ö\À»Ä® AÀ»x A¸Q¾ÒÍ B÷µõUQ¯

ø©¯zvØSa ö\À»Ä®. ©¸zxÁº ÷|õ¯õÎPÎß öÁ¨£

{ø»ø¯ GÆÁõÖ PshÔQÓõº Gߣøu PÁÛUPÄ®.

÷PmhÔ¢xUöPõÒÍÄ®.

(a) £¯ß£kzxÁuØS •ß¦ ©¸zxÁº öÁ¨£©õÛø¯ Hß J¸

}º©zvÀ •USQÓõº?

(b) öÁ¨£©õÛ |õUQß RÌ øÁUP¨£kÁx Hß?

(c) Áõø¯z uµ Eh¼ß ©ØÓ £õP[PÎÀ öÁ¨£©õÛ¯õÀ

öÁ¨£{ø»ø¯ AÍUP •i²©õ?

(d) Eh¼ß ©ØÓ £õP[PÎÀ öÁ¨£{ø» \©©õP÷Á EÒÍuõ

AÀ»x ÷ÁÖ£kQÓuõ?

E[PÒ {øÚÂØS Á¸® ÷©¾® ]» ÂÚõUPøÍ }[PÒ

CÁØÖhß CønUP»õ®?

2. J¸ PõÀ|øh ©¸zxÁ›h® (»[SPÐUS ]Qaø\¯ÎUS®

©¸zxÁº) ö\À»Ä®. Ãmk »[SPÒ ©ØÖ® £ÓøÁPÎß

\õuõµn öÁ¨£{ø»ø¯U Psk¤izx ÂÁõvUPÄ®.

3. J¸ C¸®¦U P®¤ _ØÔ¾® J¸ ö©À¼¯ PõQuU RØÔøÚa _ØÓÄ®.

C¸®¦U P®¤ø¯z öuõhº¢x _ÇØÔ AUPõQuzøu G›UP •¯Ø]U

PÄ®. Ax G›QÓuõ? E[PÒ Tº÷|õUQøÚ ÂÍUPÄ®.

4. J¸ PõQuzøu GkzxUöPõÒÍÄ®. Auß«x £h® 4.14 CÀ

Põs¤zxÒÍx ÷£õ» _ÇÀ JßÔøÚ Áøµ¯Ä®. ÷Põmiß «x

PõQuzøuU Pzu›UPÄ®. £h® 4.14 CÀ Põs¤zxÒÍx÷£õ»

PõQuzøu J¸ G›²® ö©ÊSÁºzv°ß «x Cøh{ÖzuÄ®. GßÚ

|hUQÓx GßÖ PÁÛUPÄ®. CuØPõÚ J¸ ÂÍUPzøuU öPõkUP

]¢vUPÄ®.

£h® 4.14

AÔ¯À74

5. AP»©õÚ Áõ²ÒÍ Cµsk Jzu JΦS® (transparent glass) Psnõi

£õmiÀPøÍ GkzxUöPõÒÍÄ®. J¸ £õmi¼À ö£õmhõ毮

£º©õ[P÷Úmiß ]» £i©[Pøͨ ÷£õhÄ® AÀ»x ]» C[U

(ink) xÎPøÍ FØÓÄ®. CßöÚõ¸ £õmi¼À Sκ¢u }øµ

{µ¨£Ä®. Sκ¢u }¸ÒÍ £õmiø» ÷£õìm Põºm ÷£õßÓ J¸

PÚ©õÚ PõQuz xsøhU öPõsk ‰hÄ®. J¸ øP°ÚõÀ PõQuz

xsøh AÊzv¨ £izxU öPõsk CßöÚõ¸ øP°À £õmiø»¨

¤izxU öPõÒÍÄ®. £õmiø»z uø»RÇõP¨ ¤izu£i öÁ¢}¸ÒÍ

£õmi¼ß«x øÁUPÄ®. Cµsk £õmiÀPøͲ® AÊzu©õP¨

¤izxUöPõÒÍÄ®. CßöÚõ¸Áøµ A¨ ÷£õìmPõºiøÚ CÊUPa

ö\õÀ»Ä®. GßÚ |hUQÓx GÚ¨ £õºUPÄ®. ÂÍUPÄ®.

E[PÐUSz öu›²©õ?

ö\Àæ¯ì AÍÃhõÚx J¸ ìÃhß |õmk ÁõÛ¯»õµõÚ Bßhºì ö\Àæ¯ì

GߣÁµõÀ 1742 B® Bsk vmhªh¨£mhx. öPõvUS® }›ß öÁ¨£{ø»

1000 C ©ØÖ® Eøµ²® }›ß öÁ¨£{ø» 00 C GßÖ® AÁº \›ö\´uõº. C¸¨¤Ý®

C¢u JÊ[S ÂøµÁõP÷Á ©õÔ¯x.

_ _ _ _ _

Aª»[PÒ, Põµ[PÒ ©ØÖ® E¨¦PÒ 75

Aª»[PÒ, Põµ[PÒ ©ØÖ® E¨¦PÒ5

|®•øh¯ AßÓõh ÁõÌUøP°À |õ® G¾ªaø\, ¦Î, \ø©¯À

E¨¦, \ºUPøµ ©ØÖ® ¦ÎUPõi ÷£õßÓ £» ö£õ¸mPøͨ £¯ß£kzx-

Áx Esk. CøÁ AøÚzx® J÷µ _øÁ²øh¯øÁ¯õ? AmhÁøn 5.1

CÀ £mi¯¼h¨£mkÒÍ ]» EsnzuUP¨ ö£õ¸mPÎß _øÁPøÍ

{øÚÄTµÄ®. AÁØÔÀ GøÁ÷¯Ý® }[PÒ _øÁUPõu £m\zvÀ

AÁØøÓ C¨ö£õÊx _øÁzx¨ £õºzx AmhÁøn 5.1 CÀ SÔ¨¤m-

kUöPõÒÍÄ®.

Ga\›UøP

1. _øÁzx¨ £õºUPa ö\õÀ¾® Áøµ Gøu²® _øÁzx¨ £õºUP ÷Áshõ®.

2. öuõmk¨ £õºUPa ö\õÀ¾® Áøµ Gøu²® öuõmk¨ £õºUP ÷Áshõ®.

AmhÁøn 5.1

ö£õ¸Ò _øÁ (¦Î¨¦/P\¨¦/ Ax ©ØÓx)

G¾ªaø\ \õÖ

Bµg_ \õÖ

¦ÎUPõi

u°º

¦Î¯®£Ç®

\ºUPøµ

\ø©¯À E¨¦

ö|À¼UPõ´

\ø©¯À ÷\õhõ

vµõmø\

öÁÒÍ›UPõ´

C¨ö£õ¸mPÎÀ ]» ¦Î¨¦, ]» P\¨¦, ]» CÛ¨¦, ]» EÁº¨¦

_øÁ¯øh¯øÁ Gߣøu }[PÒ Põs¥ºPÒ.

AÔ¯À76

5.1 Aª»[PÒ ©ØÖ® Põµ[PÒ

u°º, G¾ªa\g \õÖ, Bµg_ \õÖ ©ØÖ® Põi, ¦Î¨¦

_øÁ²øh¯øÁ. Aª»zøu¨ (acid) ö£ØÔ¸¨£uõÀ CøÁ ¦Î¨£õP

EÒÍÚ. CzuøP¯ ö£õ¸mPÎß Cµ\õ¯Ú C¯À¦ Aª»©õS® (acidic). Bêm (Aª»®) GßÓ ö\õÀ B]÷µ (acere) GßÓ C»zvß ö\õÀ¼¼¸¢x

GkUP¨£mhx ©ØÖ® Cuß ö£õ¸Ò ¦Î¨¦. C¨ö£õ¸mPξÒÍ

Aª»[PÒ C¯ØøP Aª»[PÍõS®.

\ø©¯À ÷\õhõ GzuøP¯x? CxÄ® ¦Î¨¦ _øÁ²øh¯uõ? Cx

¦Î¨¦ _øÁø¯¨ ö£ØÔµõuuõÀ CvÀ Aª»® CÀø». Cx P\¨¦

_øÁ²ÒÍx. E[PÒ ÂµÀPÎÀ CuøÚz ÷u´zuõÀ Cx ÁÊÁʨ£õP

C¸US®. P\¨£õPÄ® ©ØÖ® öuõmkn¸®÷£õx ÁÇÁǨ£õPÄ®

C¸US® ö£õ¸mPÒ Põµ[PÒ (bases) GßÓøÇUP¨£kQßÓÚ.

C¨ö£õ¸mPÒ Põµzußø© (basic) Eøh¯øÁ GßÖ TÓ¨£kQÓx.

JÆöÁõ¸ ö£õ¸øͲ® |®©õÀ _øÁUP •i¯õu £m\zvÀ

CÁØÔß ußø©ø¯ |õ® Psk¤i¨£x G¨£i?

J¸ ö£õ¸Îß ußø© Aª»©õ AÀ»x Põµ©õ Gߣøu

AÔ¯ ]» ]Ó¨¦ ÁøP¨ ö£õ¸mPÒ £¯ß£kzu¨£kQßÓÚ.

C¨ö£õ¸mPÒ SÔUPõmiPÒ (indicators) GßÓøÇUP¨£kQßÓÚ.

Aª»® AÀ»x Põµzußø©²ÒÍ Pøµ\¼À SÔUPõmiPøÍ

÷\ºzuõÀ {Ó® ©õÖQÓx. ©g\Ò, ¼m©ì, ø\Úõ ÷µõì CuÌPÒ

(gudhal) •u¼¯Ú, C¯ØøP SÔUPõmiPÍõS®.

E[PÐUSz öu›²©õ?

A©»zvß ö£¯º Ax C¸US® ö£õ¸Ò

A]iU Aª»® ¦ÎUPõi

L£õºªU Aª»® GÖ®¦U Pi

]m›U Aª»® Bµg_PÒ, G¾ªaø\PÒ ÷£õßÓ

]m›U £Ç[PÒ

»õUiU Aª»® u°º

BUéõ¼U Aª»® £\ø»U Røµ

BìPõº¤U Aª»® (øÁmhªß c) ö|À¼UPõ´, ]m›U £Ç[PÒ

hõºhõ›U Aª»® ¦Î¯®£Ç®, vµõmø\, ©õ[Põ´

•u¼¯Ú

÷©ØPõq® AøÚzx Aª»[PЮ C¯ØøP°À Põn¨£kQßÓÚ.

Aª»[PÒ, Põµ[PÒ ©ØÖ® E¨¦PÒ 77

Põµzvß ö£¯º AxC¸US® ö£õ¸Ò

PõÀ毮 øímµõUøém _snõ®¦ }º

A÷©õÛ¯® øímµõUøém áßÚÀ QÏÚºPÒ

÷\õi¯® øímµõUøém/

ö£õmhõ]¯® øímµõUøém÷\õ¨¦

ö©UÜ]¯® øímµõUøém ö©UÜ]¯õ £õÀ

_øÁø¯U PshÔÁuØPõP

|õ® AøÚzx¨ ö£õ¸mPøͲ® _øÁUP

•i²©õ? CÀø». Ga\›UøPU SÔ¨ø£ }[PÒ

£iUPÂÀø»¯õ? öu›¯õu ö£õ¸mPøÍ |õ®

_øÁUPU Thõx. AøÁ |©USz w[S £¯US®.

5.2 |®ø©a _ØÔ²ÒÍ C¯ØøPU SÔUPõmiPÒ.

¼m©ì : J¸ C¯ØøP¯õÚ \õ¯®.

ªP¨ ö£õxÁõP¨ £¯ß£kzu¨£k® C¯ØøP \õ¯® Âm©ì

(litmus) BS®. Cx PØ£õ] Pμ¸¢x GkUP¨£kQÓx [£h® (5.1(a)]. Cx Põ´¢u Ái¢u}›À (distilled) ö©À¼¯ Fuõ {Ózøu¨ ö£ØÖÒÍx.

Aª»U Pøµ\¼À ÷\ºUS®÷£õx Cx ]Á¨¦ {Ó©õPÄ® PõµU Pøµ\¼À

÷\ºUS®÷£õx }» {Ó©õPÄ® ©õÖQÓx. Cx Pøµ\À Ái¾®,

¼m©ì ÷£¨£º GßÓ PõQuU RØÖ Ái¾® QøhUP¨ ö£ÖQÓx.

ö£õxÁõP Cx ]Á¨¦ ©ØÖ® }» ¼m©ì PõQu©õPU QøhUQÓx

[£h® 5.1(b)].

£h® 5.1 (a) PØ£õ]

(b) ]Á¨¦ ©ØÖ® }» ¼m©ì

(a) (b)

AÔ¯À78

ö\¯À£õk 5.1

• J¸ ¤ÍõìiU P¨ / u®Íº / ÷\õuøÚU SÇõ°À G¾ªaø\

\õØÔøÚ Gkzx A÷uõk }øµ P»UPÄ®.

• ÷©¾ÒÍ Pøµ\ø» J¸ ö\õmkUSÇõ´ (dropper) iµõ¨£›ß

Eu¯õÀ J¸ ]Á¨¦ ¼m©ì RØÔß «x J¸ ö\õmk ÂhÄ®.

{ÓzvÀ ©õØÓ® HØ£kQÓuõ?

• Caö\¯À£õmiøÚ }» ¼m©ì uõÎß «x® ö\´¯Ä®.

C÷u ö\¯À£õmiøÚ RÌPõq® ö£õ¸mPÐhß ö\´¯Ä®.

SÇõ´ }º, ihºáßm Pøµ\À

£h® 5.2 ¼m©ì

÷\õuøÚø¯a ö\´¯Ä®

PõØ×mi¯ £õÚ®, ÷\õ¨¦U Pøµ\À,

åõ®§, \ø©¯À E¨¦ Pøµ\À, \

ºUPøµ Pøµ\À, ¦ÎUPõi, \ø©¯À

÷\õhõ Pøµ\À, _snõ®¦ }º. \õz-

v¯©õÚõÀ Põ´¢u Ái}›ÚõÀ

CUPøµ\ø»a ö\´¯Ä®.

AmhÁøn 5.2 C¾ÒÍx÷£õ»

E[PÐøh¯ Tº ÷|õUSPøͨ

£vÄ ö\´¯Ä®.

C¢u AmhÁøn°À Âm©êß

«x G¢u ÂøÍøÁ²® HØ£kzuõu

ö£õ¸Ò H÷uÝ® Eshõ?

A¨ö£õ¸mPøÍU SÔ¨¤hÄ®.

]Á¨¦ AÀ»x }» ¼m©êß «x G¢u ÂøÍøÁ²® HØ£kzuõu

Pøµ\ÀPøÍ |k{ø»U Pøµ\ÀPÒ (neutral solutions) GßÓøÇUQ÷Óõ®.

CøÁ Aª»z ußø©²ÒÍøÁ²® AÀ» Põµz ußø©²ÒÍøÁ²® AÀ».

AmhÁøn 5.2

Á›ø\

Gs

÷\õuøÚU

PõÚ Pøµ\À

]Á¨¦ ¼m©ì

uõÎß «x

HØ£kzx® ÂøÍÄ

}» ¼m©ì uõÎß

«x HØ£kzx®

ÂøÍÄ

AÝ©õÚ®

Aª»[PÒ, Põµ[PÒ ©ØÖ® E¨¦PÒ 79

©g\Ò ©ØöÓõ¸ C¯ØøPU SÔUPõmi¯õS®.

ö\¯À£õk 5.2

• J¸ ÷©ø\UPµsi {øÓ¯ ©g\Ò ö£õiø¯ GkzxUöPõÒÍÄ®.

}øµa ÷\ºzx Aøu öPmi¯õÚ £ø\ (paste) u¯õ›UPÄ®.

• ÁiPmk¢uõÒ EÔg_ PõQuzvØS ©g\Ò Pøµ\ø»z uhÂUPõ¯

øÁzx ©g\Ò uõÒ JßÔøÚz u¯õ›UPÄ®. QøhUP¨ ö£ØÓ

©g\Ò uõøÍ ö©À¼¯ RØÖPÍõPU Pzu›UPÄ®.

• ©g\Ò uõÒ RØÔß «x J¸ xÎ ÷\õ¨¦U Pøµ\ø» ChÄ®.

}[PÒ Pshx GßÚ?

_snõ®¦ }øµz u¯õ›UP, J¸ £õmiÀ }›À ]Ôx _snõ®ø£U PøµUPÄ®.

Aøu |ßÓõPU P»¢x ]Ôx ÷|µ® øÁUPÄ®. ÷©¾ÒÍ }øµ GkzxUöPõÒÍÄ®.

Cx÷Á _snõ®¦ }µõS®.

E®•øh¯ uõ¯õ›ß ¤Ó¢u |õÐUS J¸

£ø\ ©g\Ò ÷\õ¨¦U

Pøµ\À

ÁõÌzxAmøhø¯z u¯õ›UP»õ®.

Pøµzu ©g\øÍ J¸ PõQuzvß «x

§] E»ºzuÄ®. ÷\õ¨¦U Pøµ\ø»z

u¯õ›zx J¸ £g_ £miøÚU (cotton bud) öPõsk Áøµ¯Ä®. J¸ AÇPõÚ

ÁõÌzx Amøhø¯ }[PÒ ö£ÖúPÒ.

Ax÷£õ»÷Á, AmhÁøn 5.3 CÀ £mi¯¼h¨£mh Pøµ\ÀPøͨ £›÷\õvzx £vÄ ö\´¯Ä®. ©ØÓ ö£õ¸mPÎß Pøµ\ÀPÐhÝ® }[PÒ Cøu ö\´x £õºUP •¯Ø]UP»õ®.

AmhÁøn 5.3

Á.

Gs

÷\õuøÚUPõÚ

Pøµ\À

©g\Ò Pøµ\¼ß «x

EshõÚ ÂøÍÄ

P¸zxPÒ

1 G¾ªaø\ \õÖ

2 Bµg_ \õÖ

3 ¦ÎUPõi

4 ö©UÜê¯õÂß £õÀ

5 \ø©¯À ÷\õhõ

6 _snõ®¦ }º

7 \ºUPøµ

8 \ø©¯À E¨¦

AÔ¯À80

ö\®£¸zv & J¸ SÔUPõmi

ö\¯À£õk 5.3

]» ö\®£¸zv CuÌPøÍ ÷\P›zx J¸ SÁøÍ°À øÁUPÄ®.

AvÀ ]Ôx öÁxöÁx¨£õÚ }øµ FØÓÄ®. }›ß {Ó® ©õÖ®

Áøµ°¾® Pøµ\ø» øÁUPÄ®. CÆÁsn }øµU SÔUPõmi¯õP¨

£¯ß£kzu»õ®. AmhÁøn 5.4 CÀ öPõkzxÒÍ JÆöÁõ¸

Pøµ\¼¾® SÔUPõmi°ß ]» xÎPøÍ ÷\ºUPÄ®.

Aª»®, Põµ® ©ØÖ® |k{ø»U Pøµ\ÀPÎß «x SÔUPõmi°ß

ÂøÍÄ GßÚ? ö\®£¸zvU SÔUPõmi¯õÚx (£h® 5.3) Aª»U

Pøµ\ÀPøÍ C¸sh CÍg]Á¨¦ (megenta) {Ó©õPÄ®, PõµU Pøµ

\ÀPøͨ £aø\ {Ó©õPÄ® ©õØÖQÓx.

©g\Ò Pøµ

£i¢u GßÝøh¯

\møhø¯ ÷\õ¨¤ÚõÀ

xøÁzu ÷£õx Ax Hß

]Á¨£õP ©õÔ¯x GßÖ

C¨ö£õÊx AÔ¢xU

öPõs÷hß. Põµn®

÷\õ¨¦U Pøµ\À Põµzußø©¨

ö£ØÖÒÍx.

£h® 5.3 ö\®£¸zv¨ § ©ØÖ®

Av¼¸¢x u¯õ›zu SÔUPõmi

Aª

»®

SÔ

UPõm

i

Põµ®

AmhÁøn 5.4

Á.

Gs

÷\õuøÚU Pøµ\À •ß¤¸¢u

{Ó®

CÖv¯õP¨

ö£Ö® {Ó®

1 åõ®§ (}ºzu Pøµ\À)

2 G¾ªa\g \õÖ

3 ÷\õhõ }º

4 ÷\õi¯® øímµáß Põº÷£õ÷Úm Pøµ\À

5 ¦ÎUPõi

6 \ºUPøµU Pøµ\À

7 \ø©¯À E¨¤ß Pøµ\À

Aª»[PÒ, Põµ[PÒ ©ØÖ® E¨¦PÒ 81

vs© \ø©¯À

÷\õhõøÁ E»º¢u Âm©ì

uõÎß «x £¯ß£kzv¯÷£õx

GÚUS A÷u ©õØÓ® QøhU

PÂÀø». Hß? \ø©¯À

÷\õhõÂß Pøµ\ø»a ö\´x,

¤ÓS •¯Ø]UPÄ®

Põ¤°ß {Ó® £Ê¨¦

_øÁ P\¨¦

Ax Aª»©õ? AÀ»x Põµ©õ?

GzuøP¯ ÷\õuøÚ²®

ö\´¯õ©À Âøhø¯U öPõkUPõwº

AuÝøh¯ _øÁ²hß }[PÒ

C¸miÀ C¸UPõwº.

£÷í¼ E[PÐUPõP C¢u Âk-Pøuø¯U öPõsk Á¢uõÒ.

ö\¯À£õk 5.4

£ÒÎ B´ÄUTh® AÀ»x A¸Q¼¸US® £Òΰ¼¸¢x

RÌUPõq® }ºzu (dilute) ÷Áv¨ ö£õ¸mPøÍU öPõsk Á¸©õÖ B]›¯¸US, TÓ¨£mhx. øím÷µõS÷Íõ›U Aª»®, À¨³›U Aª»®, ø|m›U Aª»®, ÷\õi¯® øímµõUøém, A÷©õÛ¯® øímµõUøém, PõÀ毮 øímµõUøém (_snõ®¦ }º).

AmhÁøn 5.5

Á.

GsAª»zvß ö£¯º

¼m©ì

uõÎß «uõS®

ÂøÍÄ

©g\Ò PõQuz-

vß «uõS®

ÂøÍÄ

ö\® £¸zvU

Pøµ\¼ß

«uõS® ÂøÍÄ

1}ºzu øím÷µõ

S÷Íõ›U Aª»®

2

3

Aª» ©øÇ (acid rain) GßÓ ö\õØTØÔøÚ¨ £ØÔ E[PÐUSz öu›²©õ? Aª» ©øÇ £¯US® AÈÄPøͨ £ØÔ }[PÒ ÷Pmhxshõ? ö£¯º Enºzx-Áx ÷£õ»÷Á AvP Aª»[Pøͨ ö£ØÖÒÍ ©øÇ÷¯ Aª» ©øǯõS®. C¢u Aª»[PÒ G[Q¸¢x Á¸QßÓÚ? Põº£ß øhBUøém, \ÀL£º øh BUøém ©ØÖ® ø|mµáß øh BUøém (PõØÔÀ öÁΰh¨£mh ©õ_U PõµoPÒ) ©øÇ }ºÀ Pøµ¢x •øÓ÷¯ Põº÷£õÛU Aª»®, \ÀL¨³›U Aª»® ©ØÖ® ø|m›U Aª»©õQ, ©øÇ }º Aª»©õQÓx. C¢u Aª» ©øǯõÚx Pmih[PÒ, Áµ»õØÖa ]ßÚ[PÒ, uõÁµ[PÒ ©ØÖ® »[SPÐUS w[S £¯UP»õ®.

Ga\›UøP

B´ÁP Aª»[PÒ ©ØÖ® Põµ[PøÍU øP¯õЮ÷£õx |õ® AvP PÁÚ® ö\¾zu

÷Ásk®. HöÚÛÀ AøÁ C¯ØøP¯õP÷Á ]øu²® (corrosive) ußø©²ÒÍÚ,

÷uõ¼ØS G›a\ø»²® w[øP²® £¯UQßÓÚ.

AÔ¯À82

Pøµ\ÀPÒ JÆöÁõßÔß «x® ‰ßÖ SÔUPõmiPÎß ÂøÍÄPøÍ {¹¤UPÄ®. E[PÐøh¯ Tº ÷|õUSPøÍ AmhÁøn 5.5 CÀ £vÄ ö\´¯Ä®.

5.3 |k{ø»¨£kzxuÀ

Aª»[PÒ }» ¼m©øé ]Á¨£õPÄ® Põµ[PÒ ]Á¨¦ ¼m©øé }»©õPÄ® ©õØÖQßÓÚ GßÖ PØ÷Óõ®. J¸ Aª»zxhß J¸ PõµzøuU P»¨£uÚõÀ GßÚ BS® Gߣøu¨ £õºUP»õ®.

C¨ö£õÊx |õ® CxÁøµ¨ £¯ß£kzuõu SÔUPõmiø¯¨ £¯ß£kzu¸UQ÷Óõ®. Cx÷Á ¤ÚõÀL¨u¼ß (phenolphthalein) GÚ¨£k®.

ö\¯À£õk 5.5

ÁS¨£øÓ°À B]›¯µõÀ {¹¤zx Põmh¨£h ÷Ási¯x.

J¸ ÷\õuøÚU SÇõ°À |õßQÀ J¸ £[S }ºzu øím÷µõS÷Íõ›U Aª»zøu {µ¨£Ä®. AuÝøh¯ {ÓzøuU SÔzxU öPõÒÍÄ®. ¤ÚõÀL¨u¼ß Pøµ\¼ß {Ózøu²® SÔzx øÁzxUöPõÒÍÄ®. Aª»zvØS 2&3xÎ SÔUPõmiø¯ ÷\ºUPÄ®. C¨ö£õÊx ÷\õuøÚU SÇõø¯ ö©xÁõPU S¾UPÄ®. Aª»zvß {ÓzvÀ ©õØÓzøuU PõsQÕºPÍõ?

J¸xÎ ÷\õi¯® øímµõUøém Pøµ\ø» J¸ iµõ¨£øµU öPõsk Aª»U Pøµ\¾hß ÷\ºUPÄ®. ö©xÁõPU P»UPÄ®. AUPøµ\¼ß {ÓzvÀ HuõÁx ©õØÓ•ÒÍuõ? P»¢u£i÷¯ ÷\õi¯® øímµõUøém Pøµ\ø» JÆöÁõ¸ xίõP CÍg]Á¨¦ {Ó©õP

©õÖ® Áøµ°¾® ÷\ºUPÄ®.

£h® 5.4 |k{ø»¨£kzx® ö\¯À£õk

Aª»® +

SÔUPõmi

Põµ®

Aª»[PÒ, Põµ[PÒ ©ØÖ® E¨¦PÒ 83

Pøµ\À Põµ©õP C¸¢uõÀ, ¤ÚõÀL£u¼ß CÍg

]Á¨¦ {Ózøuz u¸QÓx Gߣx öuÎÁõPz öu›QÓx. Ax©m-

k©À»õ©À, Pøµ\À Aª»z ußø©²øh¯uõP C¸¢uõÀ, {Ó®

©õÖÁvÀø».

J¸ PõµU Pøµ\¾hß Aª»U Pøµ\ø»U P»US®÷£õx,

C¸ Pøµ\ÀPЮ Jß÷Óõk JßÖ P»¢x ÂøÍÄPøÍ

|k{ø»¨£kzvU öPõÒQßÓÚ. uS¢u AÍÂÀ J¸ Aª»U

Pøµ\¾® PõµU Pøµ\¾® P»UP¨£mhõÀ, Aª»zußø©²®

Põµzußø©²® AÈQÓx. Cuß ÂøÍÂÚõ»õÚ Pøµ\À,

Aª»•® AÀ» Põµ•® AÀ». |k{ø»ø©US¨ ¤ÓS Eh÷Ú

÷\õuøÚU SÇõø¯z öuõmk¨ £õºUPÄ®.

}[PÒ PÁÛ¨£öußÚ? |k{ø»¨£kzxuÀ (neutralisation) GvºÂøÚ°ß ÷£õx G¨ö£õÊx® öÁ¨£® öÁΰh¨£kQÓx.

öÁΰh¨£mh öÁ¨£©õÚx GvºÂøÚU P»øÁ°ß öÁ¨£{ø»ø¯

AvP›UQÓx.

|k{ø» GvºÂøÚ°ß÷£õx J¸ ¦v¯ ö£õ¸Ò E¸ÁõQÓx.

Cx E¨¦ GßÓøÇUP¨£kQÓx. E¨¦ C¯ØøP°À Aª»®, Põµ®

AÀ»x |k{ø»ø©°À C¸UP»õ®. GÚ÷Á |k{ø»¨£kzxÁøuU

RÌÁ¸©õÖ Áøµ¯ÖUP»õ®.

J¸ Aª»® ©ØÖ® PõµzvÛøh÷¯ EshõS® GvºÂøÚø¯

|k{ø»¨£kzxuÀ GßQ÷Óõ®. C¢u ö\¯À•øÓ°ß ÷£õx öÁ¨£

öÁαmkhß E¨¦ ©ØÖ® }º E¸ÁõUP¨£kQÓx.

Aª»® + Põµ® → E¨¦ + }º (öÁ¨£® öÁΰh¨£kQÓx)

RÌUPõq® GvºÂøÚ J¸ GkzxUPõmhõS® :

øím÷µõS÷Íõ›U Aª»® (Hcl) + ÷\õi¯® øím÷µõUøém(NaoH)

→ ÷\õi¯® S÷Íõøµm (Nacl) + }º (H2O).

§÷áõ, }ºzu \ÀL¨³›U Aª»zxhß _snõ®¦ }øµ ÷\ºUQÓõº.

Gvº ÂøÚU P»øÁ öÁ¨£©õP C¸US©õ AÀ»x Sκa]¯õP

C¸US©õ?

5.4 AßÓõh ÁõÌUøP°À |k{ø»¨£kzxuÀ.

Aãµn®

|®•øh¯ Á°Ö øím÷µõS÷Íõ›U Aª»zøu¨ ö£ØÖÒÍx.

Azv¯õ¯® 2 CÀ PØÓx ÷£õ» Ax EnÄ ö\›©õÚzvÀ

AÔ¯À84

£¯ß£kQÓx. B°Ý® AvP¨£i¯õÚ Aª»® Á°ØÔÀ Aãµnzøu

EshõUSQÓx. Aãµn®, ]» \©¯[PÎÀ Á¼ø¯ HØ£kzxQÓx.

Aãµnzv¼¸¢x {Áõµn® ö£Ó Aª» }UQ¯õÚ (antacid) ö©UÜ]¯®

øímµõUøéøh¨ ö£ØÖÒÍ ö©UÜ]¯õÂß £õø» GkzxU

öPõÒQ÷Óõ®. Cx AvP¨£i¯õÚ Aª»zvß ÂøÍøÁ |k{ø»¨

£kzxQÓx.

GÖ®¦U Pi

GÖ®¦ |®ø© PiUS®÷£õx, Ax Aª» }º©zøu (formic acid) ÷uõ¼À Emö\¾zxQÓx. C¢u Aª»zvß ÂøÍÂøÚ â[U

Põº÷£õ÷ÚmiøÚ¨ ö£ØÖÒÍ Põ»ø©ß Pøµ\À AÀ»x Dµ¨£kzv¯

\ø©¯À ÷\õhõøÁz ÷u´¨£uõÀ |k{ø»¨£kzu»õ®.

©s ]Qaø\

÷Áv¯À Eµ[PÎß ªøP¨ £¯ß£õk ©soß Aª»zußø©ø¯

AvP›UQÓx. Aª»® AÀ»x Põµ® ªP AvP©õP C¸¢uõÀ uõÁµ[PÒ

ö\Ȩ£õP Á͵õx. ©soÀ AvP©õÚ Aª»z ußø©°¸¢uõÀ,

SÂU ø»® (PõÀ毮 BUøék) AÀ»x ì÷»Um ø»® (PõÀ毮

øímµõUøék) ÷£õßÓ Põµ[PøÍU öPõsk \›ö\´¯¨£kQÓx.

©s Põµzußø©²øh¯uõP C¸¢uõÀ, E°›¨ ö£õ¸mPÒ

÷\ºUP¨£kQßÓÚ. E°›¨ ö£õ¸mPÒ ©soß Põµzußø©ø¯

|k{ø»¨£kzx® Aª»[PøÍ öÁΰkQßÓÚ.

öuõÈØ\õø»U PÈÄPÒ

£» öuõÈØ\õø»PÎß PÈÄPÒ Aª»zøu¨ ö£ØÖÒÍÚ. AøÁ

}º {ø»PÐUSÒ vÓ¢xÂh¨ £mhõÀ Aª»[PÒ «ßPøͲ® ©ØÓ

E°›PøͲ® AÈzx ÂkQßÓÚ. CzöuõÈØ\õø» PÈÄPÐUS Põµ¨

ö£õ¸mPøÍ ÷\ºzx |k{ø»¨£kzxQßÓÚº.

•UQ¯a ö\õØPÒ

Aª»® Põµzußø© |k{ø»¨£kzxuÀ

Aª»zußø© SÔUPõmi E¨¦

Põµ® |k{ø»ø©

Aª»[PÒ, Põµ[PÒ ©ØÖ® E¨¦PÒ 85

}[PÒ PØÓøÁ

• Aª»[PÒ ¦Î¨¦ _øÁ²øh¯øÁ. Põµ[PÒ P\¨¦

_øÁ¯øh¯øÁ ©ØÖ® ÁÇÁǨ£õÚøÁ.

• Aª»® }» ¼m©øé ]Á¨¦ {Ó©õP ©õØÖQÓx. Põµ[PÒ

]Á¨¦ ¼m©øé }» {Ó©õP ©õØÖQÓx.

• Aª»zußø© AÀ»x Põµzußø© CÀ»õu ö£õ¸mPÒ

|k{ø»¨ ö£õ¸mPÒ GßÖ AøÇUP¨£kQßÓÚ.

• Aª»®, Põµ® ©ØÖ® |k{ø»U Pøµ\ÀPÎÀ öÁÆ÷ÁÖ

{Ó[PøÍU Põmk® ö£õ¸mPÎß Pøµ\ÀPÒ SÔUPõmiPÒ

GßÓøÇUP¨ £kQßÓÚ.

• Aª»® ©ØÖ® Põµ® JßøÓ JßÖ |k{ø»¨£kzv E¨ø£

E¸ÁõQÓx. E¨¦, Aª»®, Põµ® ©ØÖ® |k{ø»ø©z

ußø©ø¯¨ ö£ØÖÒÍx.

£°Ø]PÒ

1. Aª»[PÒ ©ØÖ® Põµ[PÎÛøh÷¯²ÒÍ ÷ÁÖ£õkPøÍU

SÔ¨¤hÄ®.

2. £» Ãmk¨ £¯ß£õmk¨ ö£õ¸mPÍõÚ áßÚÀ QÏÚºPÒ

÷£õßÓÁØÔÀ A÷©õÛ¯õ EÒÍx. Ax ]Á¨¦ ¼m©øé }»

{Ó©õP ©õØÖQÓx. Cuß ußø© GßÚ?

3. ¼m©ì Pøµ\À ö£ÓUTi¯ ‰»® ¯õx? CUPøµ\¼ß £¯ß

GßÚ?

4. Põ´¢u Ái}º Aª»®/Põµ®/|k{ø»z ußø©²øh¯øÁ¯õ?

CuøÚ }[PÒ GÆÁõÖ \›£õº¨¥º?

5. |k{ø»¨£kzxu¼ß ö\¯À•øÓø¯ J¸ GkzxUPõmiß ‰»®

ÂÍUPÄ®.

6. RÌUPõq® TØÖPÒ \›¯õP C¸¢uõÀ (\›) uÁÓõP C¸¢uõÀ (uÁÖ)

GÚU SÔ¨¤hÄ®.

(a) ø|m›U Aª»® ]Á¨¦ ¼m©øé }»©õP ©õØÖQÓx. (\›/uÁÖ)

(b) ÷\õi¯® øímµõUøém }» ¼m©øé ]Á¨£õP ©õØÖQÓx.

(\›/uÁÖ)

AÔ¯À86

(c) ÷\õi¯® øímµõUøém ©ØÖ® øím÷µõ S÷Íõ›U

Aª»® JßøÓ JßÖ |k{ø»¨£kzv E¨¦ ©ØÖ® }øµ

E¸ÁõUSQßÓÚ. (\›/uÁÖ)

(d) Aª»® ©ØÖ® PõµU Pøµ\ÀPÎÀ öÁÆ÷ÁÖ {Ó[PøÍU

Põmk® ö£õ¸Ò SÔUPõmi¯õS®. (\›/uÁÖ)

(e) £Ø]øuÄ Gߣx J¸ Põµzvß C¸zu¼ÚõÀ EshõQÓx. (\›/uÁÖ)

7. ÷hõºâ, u®•øh¯ EnÁPzvÀ ]» Sκ£õÚ £õmiÀPøÍ

øÁzxÒÍõº. BÚõÀ, Gvº£õµõu Âu©õP, CøÁ

ö£¯›h¨£hÂÀø». ÁõiUøP¯õͺPÎß ÷uøÁU÷PØ£ AÁº

Sκ£õÚ[PøÍU öPõkUP÷Ási¯uõ°ØÖ. J¸ ÁõiUøP¯õͺ

Aª»¨ £õÚ®, CßöÚõ¸Áº Põµ¨ £õÚ®, ©ØöÓõ¸Áº |k{ø»¨

£õÚ® ÷Pmhõº. ÷hõºâ ¯õ¸US G¢u £õÚ® öPõkUP÷Ásk®

GßÖ G¨£i wº©õÛ¨£õº.

8. Põµn® GßÚ?

(a) Aª»zußø© AvP©õS®÷£õx J¸ Aª» }UQ (antacid) ©õzvøµ GkzxUöPõÒͨ £kQÓx.

(b) GÖ®¦ PizuõÀ ÷uõ¼ß «x Põ»ø©ß Pøµ\À §\¨£kQÓx.

(c) öuõÈØ\õø»U PÈÄPøÍ }º {ø»PÎÀ A¨¦Ó¨£kzxÁuØS

•ß¦ AuøÚ |k{ø»¨ £kzxQßÓÚº.

9. E[PÐUS ‰ßÖ }º©[PÒ öPõkUP¨£mkÒÍÚ. JßÖ

øím÷µõS÷Íõ›U Aª»®, CµshõÁx ÷\õi¯®

øím÷µõUøém ©ØÖ® ‰ßÓõÁx \ºUPøµU Pøµ\À. CÁØøÓ

GÆÁõÖ Aøh¯õÍ® Põs¥ºPÒ? E[PÎh® ©g\Ò SÔUPõmi

©mk÷©²ÒÍx.

10. }» ¼m©ì PõQu® J¸ Pøµ\¼À AªÌzu¨£kQÓx. Cx }»

{Ó©õP÷Á EÒÍx. CUPøµ\¼ß ußø© GßÚ? ÂÍUPÄ®.

11. RÌUPõq® TØÖPøͨ £iUPÄ®.

(a) Aª»[PЮ Põµ[PЮ SÔUPõmi°ß {Ózøu ©õØÖQßÓÚ.

(b) Aª»zxhß J¸ SÔUPõmi {Ó©õØÓzøu HØ£kzu

ÂÀø»ö¯ÛÀ, PõµzxhÝ® Cx {Ó©õØÓzøu HØ£kzuõx.

(c) J¸ Põµzxhß J¸ SÔUPõmi {Ó©õØÓzøu HØ£kzuõÂiÀ,

Aª»zxhÝ® Ax {Ó©õØÓzøu HØ£kzuõx.

Aª»[PÒ, Põµ[PÒ ©ØÖ® E¨¦PÒ 87

(d) SÔUPõmi ÁøP°ß Ai¨£øh°À J¸ Aª»® ©ØÖ®

Põµzvß {Ó® ©õÖQÓx.

CÁØÔÀ \›¯õÚ TØÖ Gx?

(i) |õßS® (ii) a ©ØÖ® d

(iii) b, c ©ØÖ® d (iv) d ©mk÷©

÷©¾® AÔ¢xUöPõÒ÷Áõ® & ö\¯À£õkPЮ ö\¯Àvmh[PЮ.

1. Aª»[PÒ ©ØÖ® Põµ[Pøͨ £ØÔ¯ AÔøÁ¨ £¯ß£kzv,

\ø©¯À ÷\õhõ ©ØÖ® ¥m¸miß Eu²hß J¸ CµP]¯ ö\´vø¯

GÊuÄ®. Ax GÆÁõÖ ö\¯À£kQÓx Gߣøu ÂÍUPÄ®.

(SÔ¨¦ : }¸hß \ø©¯À ÷\õhõÂß Pøµ\ø»z u¯õ›UPÄ®. J¸

öÁÒøÍz uõÎß «x CUPøµ\ø» J¸ £¸zv _ØÔ¯ Sa]ø¯¨

(cotton bud) £¯ß£kzv GÊuÄ®. Aaö\´v°ß «x ¦v¯ ¥m¹m

xsiøÚ Eµ\Ä®.)

2. J¸ ]Á¨¦ ÷P÷£ä xsøh }›À öPõvUP øÁzx

]Á¨¦ ÷P÷£ä \õØÔøÚz u¯õ›UPÄ®. AuøÚ J¸ SÔUPõmi¯õP¨

£¯ß£kzv, Aª»® ©ØÖ® PõµU Pøµ\ø» ÷\õvzx¨ £õºUPÄ®.

J¸ AmhÁøn°ß ÁiÂÀ E[PÐøh¯ Tº÷|õUSPøÍ

ÁÇ[PÄ®.

3. E[PÐøh¯ ÁõÈhzvß ©s ©õv›ø¯U öPõsk Á¢x, Ax

Aª»®, Põµ® AÀ»x |k{ø»z ußø©²øh¯uõ GߣøuU

Psk¤iUPÄ®. EÇÁºPÒ GÆÁøP°À CuøÚ \›ö\´QÓõºPÒ

Gߣøu EÇÁºPÐhß ÷PmhÔ¢x P»¢xøµ¯õhÄ®.

4. J¸ øÁzvøµa ö\ßÖ PõnÄ®. Aª»zußø©ø¯

}USÁuØS øÁzv¯º £›¢xøµUS® ©¸¢xPøÍU ÷PmhԯĮ.

Aª»zußø©ø¯z uº¨£x G¨£i GßÖ AÁøµU ÷PmPÄ®.

E[PÐUSz öu›²©õ?

|®•øh¯ JÆöÁõ¸ ö\À¾® J¸ Aª»zøu¨ ö£ØÖÒÍx.

iBUêøµ÷£õ{³U¼U Aª»® AuõÁx DNA. Cx |®•øh¯ Eh¼ß

÷uõØÓ®, Psoß {Ó®, E¯µ® •u¼¯ A®\[PøÍU Pmk¨£kzxQÓx. |©x

ö\ÀPÎß J¸ £Svø¯ Aø©US® ¦µu[PЮ Aª÷Úõ Aª»zvÚõÀ (amino acid) BÚøÁ. |®•øh¯Eh¼¾ÒÍ öPõʨ¦a \zx öPõʨ¦ Aª»[Pøͨ

(fatty acid) ö£ØÖÒÍÚ.

_ _ _ _ _

AÔ¯À88

C¯Ø¤¯À ©ØÖ® ÷Áv¯À ©õØÓ[PÒ6

E[PÐøh¯ `ǼÀ £» ©õØÓ[PÒ HØ£kÁøu }[PÒ

Psi¸¨¥ºPÒ. C¢u ©õØÓ[PÒ JßÖ AÀ»x £» ö£õ¸mPøÍ

EÒÍhUSQßÓÚ. GkzxUPõmhõP E[PÐøh¯ uõ¯õº J¸ Sκ

£õÚzøuz u¯õ›¨£uØS }›À \ºUPøµø¯ PøµUS® £i TÔ°¸¨£õº.

\ºUPøµU Pøµ\ø»z u¯õ›¨£x J¸ ©õØÓ©õS® Ax÷£õ», £õ¼¼¸¢x

u°µõÁx® J¸ ©õØÓ©õS®. ]»\©¯[PÎÀ £õÀ ¦Î¨£õÁøuU

PõsQÕºPÒ. £õÀ ¦Î¨£õÁx® J¸ ©õØÓ©õS®. }miUP¨£mh

Cµ¨£º ÷£ßk® J¸ ©õØÓzøuU SÔUQÓx.

E[PøÍa _ØÔ¾® }[PÒ Psh £zx ©õØÓ[Pøͨ £mi¯¼hÄ®.

C¢u Azv¯õ¯zvÀ |õ® ]» ö\¯À£õkPøÍ ö\´x, C¢u

©õØÓ[PÎß £s¤øÚ AÔ¯»õ®. ›ÁõP, C®©õØÓ[PÒ C¯Ø¤¯À

(physical) ©ØÖ® ÷Áv¯À (chemical) ©õØÓ[PÒ GÚ C¸ÁøP¨£k®.

£h® 6.1 PõQuz xskPÒ

6.1 C¯Ø¤¯À ©õØÓ[PÒ

ö\¯À£õk 6.1

J¸ PõQuzøu \xµz xskPÍõP Pzu›UPÄ®. JÆöÁõ¸ \xµz

xsøh²® ÷©¾® |õßS \xµz xskPÍõPU Pzu›UPÄ®. AÁØøÓ

C¯Ø¤¯À ©ØÖ® ÷Áv¯À ©õØÓ[PÒ 89

J¸ ÷©øá AÀ»x {»zvß «x £µ¨¤ PõQuzvß A\À ÁiÁzøu¨

÷£õ»÷Á CzxskPøÍ øÁUPÄ® (£h® 6.1).

öÁΨ£øh¯õPU TÓ÷Áskö©ßÓõÀ, A\À PõQuzøu¨ ÷£õ»

E[PÍõÀ ©Ö£i²® CzxskPøÍ CønUP •i¯õx, BÚõÀ

PõQuzvß £s¤À H÷uÝ® ©õØÓ® EÒÍuõ?

ö\¯À£õk 6.2

E[PÐøh¯ ÁS¨£øÓ°À P¸®£»øP°ß RÌ uøµ°À

ÂÊ¢v¸US® ^ø©a_snõ®¦z yøÍ ÷\P›UPÄ®. CÀø»ö¯ÛÀ,

^ø©a_snõ®¤ß ]Ô¯ xsøh yÍõP¨ ö£õi ö\´¯Ä®. AvÀ

]Ôx }øµ FØÔ J¸ P»øÁ¯õPa (paste) ö\´¯Ä®. J¸ ^ø©a

_snõ®¤ß ÁiÁzvÀ Aøu E¸mi E»µøÁUPÄ®.

ö£õi°¼¸¢x }[PÒ ^ø©a_snõ®ø£ «mjºPÍõ?

ö\¯À£õk 6.3

J¸ Psnõi AÀ»x ¤ÍõìiU u®Í›À ]Ôx £ÛUPmiPøÍ

GkzxUöPõÒÍÄ®. u®Íøµ ̀ ›¯Ûß RÌ øÁzx J¸ ]Ô¯ £Svø¯U

PøµUPÄ®. C¨ö£õÊx E[PÎh® }º ©ØÖ® £ÛUPmi°ß P»øÁ

EÒÍx. C¨ö£õÊx Azu®Íøµ J¸ Eøµ²® P»øÁ°À øÁUPÄ®.

(£ÛUPmi²® \ø©¯À E¨¦®)

}º ©Ö£i²® £ÛUPmi¯õP ©õÖQÓuõ?

ö\¯À£õk 6.4

J¸ £õzvµzvÀ ]Ôx }øµU öPõvUP øÁUPÄ®. }›ß ÷©Ø£Sv°À

B GÊ®¦ÁøuU Põn»õ®. öPõvUS® £õzvµzvß «x \ØÖ

öuõø»ÂÀ CßöÚõ¸ £õzvµzøu¨ ¤i°ÚõÀ ¤izxU öPõÒÍÄ®.

}[PÒ A[S }ºzxÎPøÍ PõsQÕºPÍõ?

ö\¯À£õk 6.5

Ga\›UøP

J¸ wa_høµU øP¯õЮ÷£õx Ga\›UøP²hß C¸UPÄ®.

£¯ß£kzu¨£mh AÔÁõÒ JßÔøÚ J¸ CkUQ°ÚõÀ, ¤izxU

öPõÒÍÄ®. J¸ •øÚø¯ ÷Pì ìhÆÂß Pv›ß «x ¤izxU

öPõÒÍÄ®. ]» {ªh[PÒ ÁøµU Põzv¸UPÄ®.

¤÷Íiß •øÚ°ß {Ó® ©õÖQÓuõ?

AÔ¯À90

¤÷ÍøhU Pv›¼¸¢x GkzxÂhÄ®. ]Ôx ÷|µzvØS¨ ¤ÓS ¤÷Íiß •øÚø¯ PÁÛUPÄ®.

Ax AuÝøh¯ A\À {Ózøu «sk® ö£ÖQÓuõ?

÷©¾ÒÍ 6.1 ©ØÖ® 6.2 ö\¯À£õkPÎÀ, PõQu® ©ØÖ® ^ø©a_snõ®¦z xskPÎß AÍÂÀ ©õØÓ® HØ£mhx. ö\¯À£õkPÒ 6.3 ©ØÖ® 6.4 CÀ }›ß {ø» ©õÔ¯x (vs©v¼¸¢x }º©zvØS AÀ»x Áõ²Â¼¸¢x }º©zvØS) ö\¯À£õk 6.5 CÀ, AÖUS® ÁõÎÝøh¯ ¤÷Íiß {Ó® öÁ¨£¨£kzv¯ ÷£õx {Ó® ©õÔ¯x.

J¸ ö£õ¸Îß ÁiÁ®, AÍÄ, {Ó® ©ØÖ® {ø»°ß £s¦PÒ, Auß C¯Ø¤¯À £s¦PÒ (physical properties) GßÖ AøÇUP¨£kQßÓÚ. HØ£k® ©õØÓ[PøÍ C¯Ø¤¯À ©õØÓ[PÒ (physical change) GßÓøÇUP¨£kQßÓÚ. J¸ C¯Ø¤¯À ©õØÓ® ö£õxÁõP «ÍUTi¯uõS®. (reversible) CzuøP¯ ©õØÓzvÀ GzuøP¯ ¦v¯¨ ö£õ¸Ð® E¸ÁõÁvÀø».

C¨ö£õÊx |õ® CßöÚõ¸ ÁøP¯õÚ ©õØÓzøuU Põn»õ®.

6.2 ÷Áv¯À ©õØÓ®

C¸®¦ x¸¤izuÀ E[PÐUS ªPÄ® £ÇUP©õÚ ©õØÓ® BS®. J¸ C¸®¦z xsiøÚ ]Ôx ÷|µ® öÁΰÀ øÁzuõÀ, Auß «x J¸ £Ê¨¦{Óö©ß£h»® £iQÓx. C¨ö£õ¸Ò x¸ (rust) GßÓøÇUP¨£kQÓx ©ØÖ® Ca ö\¯À•øÓ x¸¨¤izuÀ (rusting) BS® (£h® 6.2). §[PõUPÒ AÀ»x Á¯À{ø»PÎß C¸®¦U PuÄPÒ, ÷uõmh[PÒ AÀ»x ¦ÀuøµPÎÀ øÁUP¨£mkÒÍ C¸®¦ ÷©ø\PÒ, öÁΨ¦ÓzvÀ øÁUP¨£mkÒÍ JÆöÁõ¸ C¸®¦¨ ö£õ¸Ð® x¸¤iUQÓx. ÃmiÀ, ]Ôx ÷|µ® PõØÖUS öÁΨ£k®

©sÁõ›PÒ ©ØÖ® ©söÁmiPÒ x¸¤izv¸¨£øu £õºzv¸¨¥ºPÒ.

£h® 6.2

x¸¨¤iUS® C¸®¦

C¯Ø¤¯À ©ØÖ® ÷Áv¯À ©õØÓ[PÒ 91

\ø©¯»øÓ°À J¸ Dµ©õÚ C¸®¦z umøh (tawa) A÷u{ø»°À

]Ôx ÷|µ® øÁzu÷£õx x¸¤iUQÓx. x¸ÁõÚx C¸®¦ AÀ». J¸

ö£õ¸Îß «x £iQßÓ C¨ö£õ¸Ò C¸®ø£ Âh ©õÖ£mhx.

C¨ö£õÊx ¦v¯ ö£õ¸mPÒ E¸ÁõPUTi¯ ÷©¾® ]»

©õØÓ[PøÍU Põn»õ®.

ö\¯À£õk 6.6

(B]›¯µõÀ ö\´x Põs¤UP¨£h÷Ási¯x.)

Ga\›UøP

G›QßÓ ö©UÜ]¯® ›¨£ß JßÔøÚ AvP ÷|µ® £õº¨£x B£zuõÚx.

B]›¯ºPÒ, G›QßÓ ›¨£øÚ AvP ÷|µ® £õºUPUThõx GßÖ ©õnÁºPÐUS

AÔÄÖ¢u ÷Ásk®.

ö©UÜ]¯zvß J¸ ö©À¼¯ RØÖ

£h® 6.3 ö©UÜ]¯® ›¨£ß G›uÀ

AÀ»x J¸ ›¨£øÚ Gkzx

AuÝøh¯ •øÚø¯ \õßm

÷£¨£µõÀ _zu¨£kzuÄ®. J¸

•øÚø¯ ö©ÊSÁºzv°ß

_h¸UP¸QÀ øÁUPÄ®. Cx

¤µPõ\©õÚ öÁs _hºÂmk G›QÓx

(£h® 6.3). RØÖ•Êø©¯õP G›¢u

¤ÓS \õ®£À ¤ßu[SQÓx.

C¢u \õ®£À ö©UÜ]¯®

›¨£øÚ¨ ÷£õ» EÒÍuõ?

C¢u ©õØÓzøu RÌUPõq®

\©ß£õmiß ‰»® SÔ¨¤h»õ®.

ö©UÜ]¯® (Mg) + BUêáß (O2) → ö©UÜ]¯® BUøém (MgO)

C[SÒÍ \©ß£õkPÒ Pouzv¾ÒÍÁØøÓ Âh ©õÖ £mhøÁ. CzuøP¯

\©ß£õkPÎÀ, A®¦USÔ¯õÚx ‘EshõQÓx’ GߣøuU SÔ¨¤kQÓx. C¢u

{ø»°À \©ß£õmøh \©©õUS® •¯Ø]ø¯ ö\´¯UThõx.

\õ®£ø» ÷\P›zx ]ÔuÍÄ }¸hß AuøÚU P»UPÄ®. P»øÁø¯

(}º©U P»øÁø¯) |ßÓõPU P»UPÄ®. CUP»øÁø¯ }»® ©ØÖ®

]Á¨¦ ¼m©øéU öPõsk ÷\õvzx¨ £õºUPÄ®.

CUP»øÁ ]Á¨¦ ¼mh©øé }» {Ó©õP ©õØÖQÓuõ?

AÔ¯À92

Ca÷\õuøÚ°ß Ai¨£øh°À, C¢u }º©U Pøµ\ø» J¸ Aª»®

AÀ»x Põµ® GÚ GÆÁõÖ wº©õÛ¨¥ºPÒ?

\õ®£ø» }›À PøµUS®÷£õx J¸ ¦v¯ ö£õ¸Ò E¸ÁõQÓx. C¢u

©õØÓzøuU RÌUPõq® \©ß£õmiß ‰»® SÔ¨¤h»õ®.

ö©UÜ]¯® BUøém + }º → ö©UÜ]¯® øím÷µõUøém

(MgO) (H2O) [Mg(OH)2]

Azv¯õ¯® 5 CÀ •ß¦ |õ® PØÓx÷£õ», ö©UÜ]¯® BUøém

J¸ Põµ©õS®. GÚ÷Á ö©UÜ]¯zøu G›zuuõÀ EshõÚ J¸ ¦v¯

ö£õ¸Ò ö©UÜ]¯® BUøém BS®. ö©UÜ]¯® øímµõUøém,

ö©UÜ]¯® BUøéøh }›À P»¨£uõÀ EshõÚ CßöÚõ¸ ¦v¯

ö£õ¸ÍõS®.

ö\¯À£õk 6.7

(B]›¯µõÀ ö\´x ÂÍUP¨£h÷Ási¯x.)

J¸ SÁøÍ°À AÀ»x u®Í›À AøµP¨ }›À J¸ ÷uUPµsi

{øÓ¯ Põ¨£º \À÷£møhU (}» Âm›÷¯õÀ AÀ»x }»õ ÷uõzuõ)

PøµUPÄ®. CUPøµ\¾US ]» xÎPÒ }ºzu \ÀL¨³›U Aª»zøu

÷\ºUPÄ®. }[PÒ J¸ }» {ÓU Pøµ\ø»¨ ö£Ó ÷Ásk®. J¸ ÷\

õuøÚU SÇõ´ AÀ»x J¸ ]Ô¯ Psnõi £õmi¼À ]ÔuÍÄ

Pøµ\ø» ©õv›¯õP ÷\ªzx øÁzxUöPõÒÍÄ®. «u•ÒÍ Pøµ\¼À

J¸ Boø¯÷¯õ AÀ»x £¯ß£kzv¯ \Áµgö\´²® ¤÷ÍiøÚ÷¯õ

÷£õhÄ®. Aøµ©o ÷|µ® Áøµ Põzv¸UPÄ®. CUPøµ\¼ß {Ózøu

PÁÛUPÄ®. uÛ¯õP ÷\ªzx øÁzxÒÍ ©õv›U Pøµ\¾hß

CUPøµ\ø» J¨¤mk¨ £õºUPÄ® (£h® 6.4).

£h® 6.4 C¸®¤ß ö\¯ÀÂøÚ¯õÀ Põ¨£º \À÷£m Pøµ\¼ß

{ÓzvÀ HØ£k® ©õØÓ®

C¸®¦

\À÷£mPõ¨£º

\À÷£m

C¯Ø¤¯À ©ØÖ® ÷Áv¯À ©õØÓ[PÒ 93

Pøµ\¼À }[PÒ ©õØÓ® H÷uÝ® PõsQÕºPÍõ?

Boø¯ AÀ»x ¤÷ÍiøÚ GkzxÂhÄ®.

HuõÁx ©õØÓ® HØ£mhuõ?

}[PÒ Põq® ©õØÓ©õÚx Põ¨£º \À÷£m ©ØÖ® C¸®¦UQøh÷¯

EshõÚ GvºÂøÚ BS®. Pøµ\ø» }» {Ózv¼¸¢x £aø\ {Ó©õP

©õÔ¯uØPõÚ Põµn® J¸ ¦v¯ ö£õ¸ÍõÚ C¸®¦ \À÷£m E¸ÁõÚ÷u,

BS®. C¸®£õo°ß «x £Ê¨¦ {Ó©õP¨ £i¢u CßöÚõ¸ ¦v¯

ö£õ¸Ò Põ¨£º BS®. C¢u GvºÂøÚø¯ |õ® CÆÁõÖ GÊu»õ®.

Põ¨£º \À÷£õm Pøµ\À (}»®) + C¸®¦ → C¸®¦ \À÷£m Pøµ\À

(£aø\) + Põ¨£º (£Ê¨¦ {Ó¨ £iuÀ)

ö\¯À£õk 6.8

J¸ ÷uUPµsi {øÓ¯ ¦ÎUPõiø¯ J¸

÷\õuøÚU SÇõ°À GkzxUöPõÒÍÄ®. AvÀ J¸

]miøP \ø©¯À ÷\õhõøÁ ÷\ºUPÄ®. J¸ Cøµ¨¦ J¼ø¯ }[PÒ

÷Pm¥ºPÒ ©ØÖ® Áõ²U SªÌPÒ öÁΨ£kÁøuU Põs¥ºPÒ. C¢u

Áõ²øÁ ¦vuõPz u¯õ›UP¨£mh _snõ®¦ }›À PhzuÄ®. (£h® 6.5

CÀ Põs¤zxÒÍx ÷£õ»)

_snõ®¦ }¸US GßÚ BS®?

÷\õuøÚU SÇõ°À EshõÚ ©õØÓ® RÌÁ¸©õÖ.

¦ÎUPõi (AêiU Aª»®) + \ø©¯À ÷\õhõ (÷\õi¯® øímµáß

Põºö£õ÷Úm) → Põº£ß øh BUøém + ©ØÓ ö£õ¸mPÒ.

Põº£ß øh BUøém ©ØÖ® _snõ®¦ }›Ûøh÷¯²ÒÍ

GvºÂøÚ RÌÁ¸©õÖ.

Põº£ß øh BUøék

¦ÎUPõi + \ø©¯À ÷\õhõ

_snõ®¦ }º

£h® 6.5 _snõ®¦ }¸USÒ Áõ²øÁU

PhzxÁuØPõÚ Aø©¨¦ •øÓ

AÔ¯À94

Põº£ß øh BUøém (CO2) + _snõ®¦ }º Ca(OH)2 → PõÀ毮

Põºö£õ÷Úm (CaCO3) + }º (H2O).

_snõ®¦ }›USÒ Põº£ß øh BUøéøh PhzvÚõÀ, _snõ®¦

}øµ¨ £õÀ ÷£õ» ©õØÖQßÓ PõÀ毮 Põºö£õ÷Úm E¸ÁõQÓx.

_snõ®¦ }º £õÀ ÷£õ» ©õÖÁx Põº£ß øh BUøéiß {ø»¯õÚ

÷\õuøÚ BS®. |õ® _Áõ]US®÷£õx öÁÎ÷¯Ö® PõØÔÀ Põº£ß øh

BUøém AvP©õP EÒÍx GߣøuU PõmkÁuØPõP Ca÷\õuøÚø¯

}[PÒ Azv¯õ¯® 10 CÀ £¯ß£kzxúPÒ.

ö\¯À£õkPÒ 6.6&6.8 CÀ, |øhö£Ö® JÆöÁõ¸ ©õØÓzv¾®

¦v¯ ö£õ¸mPÒ E¸ÁõQßÓÚ GߣøuU Ps÷hõ®. ö\¯À£õk 6.6 CÀ

ö©UÜ毮 G›ÁuõÀ EshõÚ ¦v¯¨ ö£õ¸Ò \õ®£À, ö\¯À£õk 6.7

CÀ, Põ¨£º \À÷£m ©ØÖ® C¸®¤Ûøh÷¯ HØ£k® GvºÂøÚ°ÚõÀ

¤÷Íiß «x Põ¨£º £iQÓx. ö\¯À£õk 6.8 CÀ, ¦ÎUPõi ©ØÖ®

\ø©¯À ÷\õhõ Cµsk® _snõ®¦ }øµ¨ £õÀ÷£õ» ©õØÖQßÓ

Põº£ß øh BUøéøh E¸ÁõUSQÓx. C¢u GvºÂøÚ°ß ÷£õx

E¸ÁõÚ ¦v¯ ö£õ¸øÍ E[PÍõÀ SÔ¨¤h •i²©õ?

JßÖ AÀ»x JßÖUS® ÷©Ø£mh £» ¦v¯ ö£õ¸mPøÍ

E¸ÁõUS® ©õØÓ® ÷Áv¯À ©õØÓ® BS®. J¸ ÷Áv¯À ©õØÓ®,

÷Áv¯À GvºÂøÚ (chemical reaction) GßÖ® AøÇUP¨£kQÓx.

|©x ÁõÌUøP°À ÷Áv¯À ©õØÓ[PÒ CßÔ¯ø©¯õuøÁ.

AøÚzx ¦v¯ ö£õ¸mPЮ ÷Áv¯À ©õØÓ[PÎß ÂøÍÂÚõÀ

E¸ÁõQßÓÚ. GkzxUPõmhõP, |©x Eh¼À EnÄ ö\›©õÚ®,

vµõmø\ ö|õvzuÀ, £Ç[PÒ £ÊzuÀ •u¼¯Ú öuõhº ÷Áv¯À

©õØÓ[PÎÚõÀ EshõÁuõS®. ÷Áv¯À GvºÂøÚPÎß

\[Q¼ ÂøÍö£õ¸Ò ©¸¢uõS®. £¯ÝÒÍ ¦v¯ ö£õ¸mPÍõÚ

¤ÍõìiU, ihºáßmkPÒ ÷£õßÓøÁ ÷Áv¯À GvºÂøÚ°ÚõÀ

u¯õ›UP¨£kQßÓÚ. ÷Áv¯À ©õØÓ[PøÍ B´Ä ö\´ÁvÚõÀ

JÆöÁõ¸ ¦v¯ ö£õ¸Ò Psk¤iUP¨£kQÓx.

JßÖ AÀ»x £» ¦v¯ ö£õ¸mPÒ ÷Áv¯À ©õØÓzvÚõÀ

E¸ÁõQßÓÚ Gߣøu¨ £õºz÷uõ®. C¨¦v¯ ö£õ¸mPÐhß Th

RÌUPõs£ÚÁØøÓ²® ÷Áv¯À ©õØÓzvÚõÀ E¸ÁõUP»õ®.

• öÁ¨£®, JÎ AÀ»x ©ØÓ PvºÃa_ (G.Põ. ¦Ó FuõU Pvº)

öÁΰh¨£h»õ® AÀ»x DºUP¨£h»õ®.

C¯Ø¤¯À ©ØÖ® ÷Áv¯À ©õØÓ[PÒ 95

• J¼ø¯ E¸ÁõUPUTk®.

• ©nzvÀ J¸ ©õØÓ® HØ£h»õ® AÀ»x ¦v¯ ©õØÓ•®

öÁΨ£h»õ®.

• {Ó ©õØÓ•® HØ£h»õ®.

• Áõ²Ä® E¸ÁõUP¨£h»õ®.

÷©¾® ]» GkzxUPõmkPøͨ £õºUP»õ®.

ö©UÜ毮 ›¨£ß G›ÁuõÀ ÷Áv¯À ©õØÓ®

HØ£kQÓx GߣøuU PsjºPÒ. {»UP›, ©µ®

AÀ»x Cø»PøÍ G›¨£x® ÷Áv¯À ©õØÓ÷©¯õS®.

Esø©¯õP÷Á, AøÚzx¨ ö£õ¸mPøÍ G›¨£x J¸ ÷Áv¯À

©õØÓ÷©. G›²®÷£õx G¨ö£õÊx® öÁ¨£® öÁίõQÓx.

J¸ £mhõ_ öÁi¨£x® ÷Áv¯À ©õØÓ©õS®. CzuøP¯

öÁi¨¦PÒ PõØÖ ©sh»zøu ©õ_£kzx® öÁ¨£®, JÎ, J¼ ©ØÖ®

¸®£zuPõu Áõ²UPøÍ öÁΰkQßÓÚ Gߣøu }[PÒ AÔúPÒ.

GÚ÷Á £mhõ_PÐhß ÂøͯõhUThõx GßÖ }[PÒ AÔÄÖzu¨

£kQÕºPÒ.

EnÄ öPmk¨÷£õÚõÀ xºÁõ\øÚ öÁίõQÓx. C¢u ©õØÓzøu

÷Áv¯À ©õØÓ® GÚ AøÇUP»õ©õ?

J¸ B¨¤Ò xsøh Eh÷Ú Esnõ©À øÁzuõÀ Auß «x£Ê¨¦

{Ó® £iQÓx. C÷u ö\¯À£õmiøÚ J¸ xsk E¸øÍUQÇ[S

AÀ»x Pzv›UPõ²hß ©Ö£i²® ö\´¯Ä®. ¦v¯ ö£õ¸mPÎß

E¸ÁõUPzuõÀ {Ó ©õØÓ® HØ£kQÓx. C¢u ©õØÓ[PÒ ÷Áv¯À

©õØÓ[PÍÀ»Áõ?

Azv¯õ¯® 5 CÀ }[PÒ Aª»zxhß J¸ Põµzøu

|k{ø»¨£kzxܺPÒ. |k{ø»¨£kzxuÀ J¸ ÷Áv¯À ©õØÓ©õS®.

J¸ £õxPõ¨£õÚ PÁ\®

|®•øh¯ Áõ² ©sh»zv¾ÒÍ K÷\õß ©sh»zøu¨ £ØÔ }[PÒ

÷Pmi¸¨¥ºPÒ. Cx, `›¯Ûhª¸¢x Á¸® w[PõÚ ¦Ó FuõU PvºPμ¸¢

|®ø©¨ £õxPõUQÓx. K÷\õß CUPvºPøÍ EÖg] BUêáÚõP

EøhUQÓx. BUêáß K÷\õÛ¼¸¢x ©õÖ£mhx. K÷\õß EøhQÓøu J¸

÷Áv¯À ©õØÓ® GßÖ |õ® AøÇUP»õ©õ? ¦ÓFuõUPvºPÒ K÷\õÛÚõÀ

EÖg]UöPõÒͨ£hÂÀø» GßÓõÀ, Ax §ª°ß ÷©Ø£µ¨¤À Á¢uøh¢x

|©US® ©ØÓ E°›Ú[PÐUS® w[S £¯US®. K÷\õß CUPvºÃa]øÚz ukUS®

J¸ C¯ØøPU PÁ\©õP ÂÍ[SQÓx.

AÔ¯À96

uõÁµ[PÒ

JÎa÷\ºUøP GßÓ

•øÓ°ÚõÀ EnøÁz

u¯õ›UQßÓÚ Gߣøu Azv¯õ¯® 1 CÀ

PØ÷Óõ®. JÎa÷\ºUøPø¯ J¸ ÷Áv¯À

©õØÓ® GßÖ |õ® AøÇUP»õ©õ?

£÷í¼, ö\›©õÚ•® J¸ ÷Áv¯À

©õØÓ® GßÖ TÖQÓõÒ.

6.3 C¸®¦ x¸ ¤izuÀ

x¸¨¤izu¾US «sk® ö\À÷Áõ®. C¸®¦¨ ö£õ¸mPøÍ

|õ\¨£kzv AÁØøÓ ö©xÁõP AÈUS® ©õØÓ[PÎÀ Cx JßÓõS®.

£õ»[PÒ, P¨£ÀPÒ, PõºPÒ, iµUSPÒ ©ØÖ® ÷©¾® £» ö£õ¸mPÎß

E¸Ázøu Aø©UP C¸®¦ £¯ß£kzu¨£kÁuõÀ x¸¨¤izuÀ

AvP©õÚ £n CǨø£ HØ£kzxQÓx.

C¸®¦ + BUêáß + }º → x¸

(Fe) (PõØÔ¼¸¢x O2) (H2O) (C¸®¦ BUøém Fe2O3)

PõØÔÀ Dµzußø© ªP AvP©õP C¸¢uõÀ x¸¨¤izuÀ ÂøµÁõP

|øhö£ÖQÓx.

x¸¨¤izuø» |õ® GÆÁõÖ uºUP»õ®? C¸®¦¨ ö£õ¸mPøÍ

BUêáß AÀ»x }º AÀ»x CµskhÝ® öuõhº¦ öPõÒÁøuz

uºUP ÷Ásk®. J¸ Ásn® (paint) AÀ»x QŸìøé¨ §_Áx J¸

Gί ÁȯõS®. AÁØøÓ AiUPi §_ÁuõÀ |õ® x¸¨¤izuø»z

uºUP»õ®. S÷µõª¯® AÀ»x â[U ÷£õßÓ J¸ E÷»õP AkUøP

C¸®¤ß «x £i¯a ö\´Áx CßöÚõ¸ ÁȯõS®.

K ! CuÚõÀ uõß

GßÝøh¯ ÷uõÈ C¸®¦¨

ö£õ¸mPÒ ÷ÁP©õP

x¸¨¤iU QßÓÚ GßÖ

SøÓ TÖQÓõÍõ? AÁÒ

Ph÷»õµ¨ £Sv°À

ÁõÌQÓõÒ.

C¯Ø¤¯À ©ØÖ® ÷Áv¯À ©õØÓ[PÒ 97

J¸ AkUS xzu|õP® (zinc) C¸®¤ß «x £i¯a ö\´²®

ö\¯À•øÓUS |õP •»õªkuÀ (galvanisation) GßÖ AøÇUQ÷Óõ®.

|®•øh¯ ÃmiÀ }øµU PhzxÁuØS¨ £¯ß£kzx® C¸®¦U

SÇõ´PÒ (pipes) x¸¨¤iUPõ©¼¸UP ‰»õ® §\¨£kQÓx.

P¨£ÀPÒ C¸®¤ÚõÀ ö\´¯¨£mkÒÍÚ ©ØÖ® Auß J¸

£Sv G¨ö£õÊx® }›ß «x u[SQÓx. }›ß ÷©Ø£Sv°¾®

}ºzxÎPÒ P¨£¼ß öÁΨ£Sv°À ÂÊ¢xU öPõs÷h C¸US®.

Ax©mk©À»õ©À, PhÀ }›À £» E¨¦PÒ EÒÍÚ. PhÀ }›À

x¸¨¤izuÀ ÷ÁP©õP |øhö£ÖQÓx. ö£°ßm ö\´¯¨£mhõ¾®

P¨£ÀPÒ x¸¨¤izu¼ÚõÀ AvP©õP ÷\u©øhQßÓÚ.

ìöh°ßö»ì ìjÀ BÚx, C¸®¦hß Põº£ß ©ØÖ® S÷µõª¯®, {UPÀ,

©õ[PÜì ÷£õßÓ E÷»õP[PøÍU P»¨£vÚõÀ u¯õ›UP¨£kQÓx. GÚ÷Á Cx

x¸¤i¨£vÀø».

P¨£¾øh¯ C¸®¤ß J¸ £Sv JÆöÁõ¸ Bsk® ©õØÓ¨£h

÷Ási²ÒÍx. CuÚõÀ E»PzvØS CøÇUP¨£k® £n CǨø£

E[PÍõÀ PØ£øÚ ö\´¯ •iQÓuõ?

6.4 £iP©õuÀ

BÓõ® ÁS¨¤À, PhÀ }º B¯õÁuõÀ E¨ø£¨ ö£ÖQ÷Óõ®

Gߣøu AÔ¢xUöPõsjºPÒ. CÆÁøP°À ö£ØÓ E¨¦ y´ø©¯õÚx

AÀ» ©ØÖ® E¨¤ß £iP[PÎß ÁiÁ® öuÎÁõPz öuߣkÁvÀø».

y´ø©¯õÚ ö£õ¸mPÎß ö£›¯ £iP[PÒ Auß Pøµ\¼ÚõÀ

E¸ÁõQßÓÚ. C¢u ö\¯À•øÓ £iP©õuÀ (crystallisation) GßÖ

AøÇUP¨£kQÓx. C¯Ø¤¯À ©õØÓzvØS Cx J¸ GkzxUPõmhõS®.

ö\¯À£õk 6.9

(B]›¯›ß •ßÛø»°À ö\´¯¨£h÷Ási¯x)

Ga\›UøP

}ºzu \ÀL¨³›U Aª»zøu ©mk÷© £¯ß£kzuÄ®. }øµ öPõvUP

øÁUS®÷£õx PÁÚ©õP C¸UPÄ®.

J¸ P¨ {øÓ¯ }øµ J¸ SÁøÍ°À GkzxU öPõsk AvÀ ]»

xÎPÒ }ºzu \ÀL¨³›U Aª»zøu ÷\ºUPÄ®. }øµ öÁ¨£¨£kzuÄ®.

öPõvUPz öuõh[Q¯x® öuõhº¢x P»¢u£i Põ¨£º \À÷£møh

AÔ¯À98

{uõÚ©õP ÷\ºUPÄ® (£h® 6.6). Põ¨£º \À÷£m ö£õi ÷©¾®

Pøµ¯õu Áøµ°¾® Aøu ÷\ºzxU öPõs÷h C¸UPÄ®. Pøµ\ø»

ÁiPmhÄ®. Sθ® Áøµ Aøu Aø\UPõ©À Põzv¸UPÄ®. ]Ôx

÷|µzvØS¨ ¤ÓS Pøµ\ø»¨ £õºUPÄ®. Põ¨£º \À÷£m £iP[PøÍ

}[PÒ PõsQÕºPÍõ? CÀø»ö¯ÛÀ, CßÝ® ]Ôx ÷|µ® Áøµ Põz-

v¸¢x ¤ÓS PÁÛUPÄ®.

Põ¨£º \À÷£m

£iP[PÒ

£h® 6.6 Põ¨£º \À÷£m £iP[PÒ

C¯Ø¤¯À ©ØÖ® ÷Áv¯À ©õØÓ[Pøͨ £ØÔ

}[PÒ PØÕºPÒ. E[PøÍa _ØÔ¾® Põq® ©õØÓ[PøÍ C¯Ø¤¯À

AÀ»x ÷Áv¯À ©õØÓ[PÒ GÚ Aøh¯õÍ® PõnÄ®.

•UQ¯a ö\õØPÒ

÷Áv¯À ©õØÓ® £iP©õuÀ C¯Ø¤¯À ©õØÓ®

÷Áv¯À GvºÂøÚ •»õªkuÀ x¸¨¤izuÀ

}[PÒ PØÓøÁ

• C¸ ÁøP¯õÚ ©õØÓ[PÒ EÒÍÚ, C¯Ø¤¯À ©ØÖ® ÷Áv¯À

©õØÓ[PÒ.

• ö£õ¸mPÎß C¯Ø¤¯À £s¦PÎÀ HØ£k® ©õØÓ[PÒ

C¯Ø¤¯À ©õØÓ[PÍõS®. CzuøP¯ ©õØÓ[PÎÀ ¦v¯

ö£õ¸mPÒ E¸ÁõPõx. C¢u ©õØÓ[PÒ «ÍUTi¯øÁ¯õS®.

• ÷Áv¯À ©õØÓ[PÎÀ ¦v¯ ö£õ¸mPÒ E¸ÁõQßÓÚ.

• ]» ö£õ¸mPøÍ, AÁØÔß Pøµ\ÀPμ¸¢x £iP©õUP¼ÚõÀ

y´ø©¯õÚ ÁiÁzvÀ ö£Ó»õ®.

C¯Ø¤¯À ©ØÖ® ÷Áv¯À ©õØÓ[PÒ 99

£°Ø]PÒ

1. RÌUPõq® ö\¯À•øÓPÍõÀ EshõS® ©õØÓ[PøÍ C¯Ø¤¯À

AÀ»x ÷Áv¯À ©õØÓ[PÒ GÚ ÁøP¨£kzuÄ®.

(a) JÎa÷\ºUøP

(b) }›À \ºUPøµø¯U PøµzuÀ

(c) {»UP›ø¯ G›zuÀ

(d) ö©ÊS E¸SuÀ

(e) A¾ªÛ¯z uPøhz u¯õ›UP A¾ªÛ¯zøu AizuÀ.

(f) EnÄ ö\›zuÀ.

2. RÌUPõq® TØÖPÒ \›¯õ AÀ»x uÁÓõ GÚU SÔ¨¤hÄ®. J¸

÷ÁøÍ uÁÓõP C¸¢uõÀ, \›¯õÚ TØøÓ E[PÐøh¯ ÷|õmk¨

¦zuPzvÀ GÊuÄ®.

(a) J¸ ©µzxsøh ]Ö xskPÍõP öÁmkÁx ÷Áv¯À

©õØÓ©õS®. (\›/uÁÖ)

(b) Cø»Pμ¸¢x Eµ® EshõuÀ C¯Ø¤¯À ©õØÓ©õS®. (\›/

uÁÖ)

(c) xzu|õPzvÚõÀ §\¨£mh C¸®¦¨ ø£¨¦PÒ GÎuõPz

x¸¤iUQÓx. (\›/uÁÖ)

(d) C¸®¦®, x¸Ä® J÷µ ö£õ¸ÒÁøPUS ÷\º¢uøÁ. (\›/uÁÖ)

(e) B _¸[PÀ J¸ ÷Áv¯À ©õØÓ©À». (\›/uÁÖ)

3. RÌUPõq® TØÖPξÒÍ Âk¨£mh Ch[PøÍ {µ¨£Ä®.

(a) _snõ®¦ }¸USÒ Põº£ß øh BUøéiøÚU Phzx® ÷£õx,

............ E¸Áõu¼ÚõÀ Ax £õÀ ÷£õ» ©õØÓ©øhQÓx.

(b) \ø©¯À ÷\õhõÂß ÷Áv¯À ö£¯º ............

(c) C¸®¦ x¸¤i¨£øuz uºUS® Cµsk •øÓPÒ ............

©ØÖ® ............ BS®.

(d) J¸ ö£õ¸Îß ............ £s¦PÒ ©mk÷© ©õÖÁx C¯Ø¤¯À

©õØÓ[PÒ GßÖ AøÇUQ÷Óõ®.

AÔ¯À100

(e) ¦v¯ ö£õ¸mPÒ E¸ÁõS® ©õØÓ[PÒ ............ GßÖ

AøÇUP¨£kQÓx.

4. G¾ªa\g\õØÖhß \ø©¯À ÷\õhõøÁU P»US®÷£õx, Áõ²

öÁΨ£mk SªÌPÒ E¸ÁõQßÓÚ. Cx GzuøP¯ ©õØÓ®?

ÂÍUPÄ®.

5. J¸ ö©ÊSÁºzv G›²®÷£õx C¯Ø¤¯À ©ØÖ® ÷Áv¯À

©õØÓ[PÒ Cµsk÷© |øhö£ÖQßÓÚ. C¢u ©õØÓ[PøÍ

Aøh¯õÍ® PõnÄ®. }[PÒ AÔ¢u, ÷Áv¯À ©ØÖ®

C¯Ø¤¯À ©õØÓ[PÒ Cµsk÷© |øhö£Ö® CßöÚõ¸

GkzxUPõmøhz uµÄ®.

6. £õÀ, u°µõÁx J¸ ÷Áv¯À ©õØÓö©ß£øu GÆÁõÖ {¹¤¨¥ºPÒ?

7. ©µzøu G›¨£x ©ØÖ® ]Ö xskPÍõP öÁmkÁx Cµsk÷©

öÁÆ÷ÁÖ ÁøP¯õÚ ©õØÓ[PÍõS®. Hß GÚ ÂÍUPÄ®.

8. Põ¨£º \À÷£m £iP[PÒ GÆÁõÖ E¸ÁõUP¨ £kQßÓÚ Gߣøu

ÂÁ›UPÄ®.

9. ö£°ßm ö\´uÀ GÆÁõÖ x¸¨¤izuø»z uºUQÓx Gߣøu

ÂÍUPÄ®.

10. £õø»ÁÚ[PøÍ Âh PhØPøµ¨ ¤µ÷u\[PÎÀ C¸®¦¨

ö£õ¸mPÎß x¸¨¤izuÀ Hß ÷ÁP©õP |øhö£ÖQÓx Gߣøu

ÂÍUPÄ®.

11. \ø©¯»øÓ°À £¯ß£kzx® G›Áõ² vµÁ ö£m÷µõ¼¯

G›Áõ² (LPG-Liquified Petroleum gas) GßÓøÇUP¨£kQÓx.

]¼ßh¸USÒ Cx }º©©õP EÒÍx. ]¼ßhøµÂmk öÁÎ÷¯

Á¸®÷£õx Cx Áõ²ÁõQÓx (©õØÓ® & A) ¤ÓS Cx G›QÓx

(©õØÓ® & B). RÌUPõq® TØÖPÒ C® ©õØÓ[PÐUS›¯øÁ &

\›¯õÚøuz ÷uº¢x GÊuÄ®.

(i) ö\¯À•øÓ A & J¸ ÷Áv¯À ©õØÓ©õS®.

(ii) ö\¯À•øÓ B & J¸ ÷Áv¯À ©õØÓ©õS®.

(iii) A ©ØÖ® B GßÓ Cµsk ö\¯À•øÓPЮ ÷Áv¯À

©õØÓ[PÍõS®.

(iv) C¸ ö\¯À•øÓPЮ ÷Áv¯À ©õØÓ[PÒ AÀ».

C¯Ø¤¯À ©ØÖ® ÷Áv¯À ©õØÓ[PÒ 101

12. BUêáß AÀ»õu £õUj›¯õ »[SU PÈøÁ ö\›zxUöPõsk

£÷¯õ Áõ²øÁ E¸ÁõUSQÓx. (©õØÓ®&A). C¢u £÷¯õ Áõ²

G›ö£õ¸ÍõP £¯ß£kzu¨£kQÓx (©õØÓ®&B). RÌUPõq®

CUTØÖÒ C®©õØÓ[PÐUS›¯øÁ. \›¯õÚøuz ÷uº¢öukUPÄ®.

(a) ö\¯À•øÓ A J¸ ÷Áv¯À ©õØÓ©õS®.

(b) ö\¯À•øÓ B J¸ ÷Áv¯À ©õØÓ©õS®.

(c) A ©ØÖ® B ö\¯À•øÓPÒ Cµsk÷© ÷Áv¯À ©õØÓ[PÍõS®.

(d) Caö\¯À•øÓPÎÀ GøÁ²® ÷Áv¯À ©õØÓ[PÍÀ».

÷©¾® AÔ¢xöPõÒ÷Áõ® & ö\¯À£õkPЮ ö\¯À vmh[PЮ.

1. w[S £¯US® Cµsk ©õØÓ[PøÍ ÂÁ›UPÄ®. AøÁ w[PõÚøÁ

GßÖ Hß P¸xQÕºPÒ?Aøu GÆÁõÖ uºUP»õ®.

2. AP»©õÚ Áõ²ÒÍ ‰ßÖ Psnõi £õmiÀPøÍ

GkzxUöPõÒÍÄ®. AÁØøÓ A, B ©ØÖ® C GÚ¨

ö£¯›hÄ®. A £õmi¼À Aøµ£õP® SÇõ´ }øµ {µ¨£Ä®.

B £õmi¼À, A £õmi¼À EÒÍ A÷u AÍÄ BÚõÀ AvP

÷|µ® öPõvUP øÁzu }øµ GkzxUöPõÒÍÄ®. ©ØÓ

£õmiÀPÎÀ C¸¨£x ÷£õ»÷Á C £õmi¼¾® öPõvzu

}øµ GkzxUöPõÒÍÄ®. }›À •ÊÁx©õP ‰ÌS©ÍÄ ]»

J÷µ ©õv›¯õÚ BoPøÍ JÆöÁõ¸ £õmi¼¾® ÷£õhÄ®.

£õmiÀ C C¾ÒÍ }¸hß Auß ÷©Ø£Sv°À J¸ ö©ß£h»®

E¸ÁõS©õÖ J¸ ÷uUPµsi {øÓ¯ \ø©¯À Gsön´ø¯a

÷\ºUPÄ®. C¢u £õmiÀPøÍ ]» |õmPÒ Áøµ J¸ ChzvÀ

øÁUPÄ®. JÆöÁõ¸ £õmi¼¼¸¢x Cµsk BoPøÍ

öÁΰö»kzx PÁÛUPÄ®. E[PÐøh¯ Tº ÷|õUSPøÍ

ÂÍUPÄ®.

3. £iPõµ® (alum) B»® £iP[PøÍz u¯õ›UPÄ®.

4. E[PÐøh¯ ÁmhõµzvÀ \ø©¨£uØPõP¨ £¯ß£kzx®

G›¨ö£õ¸mPÎß ÁøPPøͨ £ØÔ¯ ÂÁµzøu ÷\P›UPÄ®.

E[PÐøh¯ B]›¯ºPÒ/ö£Ø÷ÓõºPÒ/©ØÓÁºPÐhß GÆÁøP

G›¨ö£õ¸ÒPÒ ©õ_£kuø»U SøÓUQßÓÚ? Hß? Gߣøu¨

£ØÔ P»¢xøµ¯õhÄ®.

AÔ¯À102

E[PÐUSz öu›²©õ?

vÀ¼°¾ÒÍ Sx¨ ªÚõ¸US A¸QÀ 7«mhøµ

£h® 6.7 C¸®¦z ys

Âh E¯µ©õP C¸US® J¸ C¸®¦z ys EÒÍx

(£h® 6.7). Cx 6000 kg I Âh AvP©õÚ

Gøh²ÒÍx. Cx 1600 Á¸h[PÐUS •ß¦

Aø©UP¨£mhx. CzuøÚ |õmPÍõ°Ý® Cx

x¸¨¤iUPÂÀø». E»Qß £» £SvPξÒÍ

ÂgbõÛPÒ Czyoß x¸¨¤iUPõz

ußø©ø¯¨ £ØÔ B´Ä ö\´x Á¸QßÓÚº. 1600

Á¸h[PÐUS •ß÷£ E÷»õPz öuõÈÀ~m£zvÀ

C¢v¯õÂß •ß÷ÚØÓzøu Cx SÔ¨¤kQÓx.

_ _ _ _ _

ÁõÛø», um£öÁ¨£{ø» ©ØÖ® um£ öÁ¨£ {ø»US »[SPÎß uÊÁÀPÒ 103

ÁõÛø», um£öÁ¨£ {ø» ©ØÖ® um£ öÁ¨£ {ø»US »[SPÎß uÊÁÀPÒ

J¸ ©ø» ÁõÈhzvØS ö\ÀQÕºPÒ GÛÀ, E[PøÍ

öPõsk ö\À¾©õÖ TÓ¨ £k® ö£õ¸mPÒ GøÁ Gߣx

E[PÐUS {øÚÄ Eshõ? ÁõÚ® ÷©P‰mhzxhß

Põn¨£k®÷£õx, E[PÐøh¯ ö£Ø÷ÓõºPÒ Søhø¯U öPõsk

ö\À¾©õÖ TÖQßÓÚº. J¸ Sk®£ ÂÇõøÁz vmhªkÁuØS

•ß¦, ÁõÛø»ø¯¨ £ØÔ E[PÒ Sk®£zvÚº P»¢xøµ¯õkÁøuU

÷Pmi¸UQÕºPÍõ? J¸ Âøͯõmk öuõh[SÁuØS •ß¦ {¦nºPÒ

ÁõÛø»ø¯¨ £ØÔ¨ ÷£_Áøu²® ÷Pmi¸¨¥ºPÒ. Hß GßÖ }[PÒ

¯¢uxshõ? ÁõÛø» Âøͯõmiß «x J¸ BÇ©õÚ uõUPzøu

HØ£kzxQÓx. |©x ÁõÌUøP°ß «x® J¸ BÇ©õÚ uõUPzøu

HØ£kzxQÓx. J¸ SÔ¨¤mh |õÎß ÁõÛø»°ß •ßSÔ¨¤ß

Ai¨£øh°À |®•øh¯ AßÓõh ÁõÌUøPa ö\¯À£õkPÒ

vmhªh¨£kQßÓÚ. öuõø»UPõm], ÁõöÚõ¼ ©ØÖ®

ö\´vzuõÒPÎÀ AßÓõh ÁõÛø» AÔUøPPÒ EÒÍÚ. BÚõÀ

Esø©¯õP÷Á C¢u ÁõÛø» GßÚöÁßÖ E[PÐUSz öu›²©õ?

C¢u Azv¯õ¯zvÀ, ÁõÛø» (weather) ©ØÖ® um£ öÁ¨£

{ø»ø¯¨ (climate)£ØÔ |õ® AÔ÷Áõ®. u®•øh¯ ÁõÈh[PÎß

um£ öÁ¨£ {ø»US HØ£ öÁÆ÷ÁÖ ÁõÌÂPÒ GÆÁõÖ ö£õ¸¢v

ÁõÌQßÓÚ Gߣøu²® AÔ÷Áõ®.

7.1 ÁõÛø»

£h® 7.1 CÀ ö\´vzuõμ¸¢x GkUP¨£mh ÁõÛø» AÔUøP°ß

©õv› JßÖ öPõkUP¨£mkÒÍx. AßÓõh ÁõÛø» AÔUøP°À Ph¢u

24 ©o ÷|µzvÀ öÁ¨£{ø», Dµ¨£u® ©ØÖ® ©øǨ ö£õÈøÁ¨

£ØÔ¯ ÂÁµ® C¸¨£øu |õ® Põn»õ®. A¢|õÎß ÁõÛø»ø¯¨

£ØÔ¯ Po¨ø£²® Ax TÖQÓx. }[PÒ AÔÁx ÷£õ» Dµ¨£u®

(humidity) Gߣx PõØÔ¼¸US® Dµzvß AÍÁõS®.

ÁõÛø» AÔUøPPøÍ Aµ_ ÁΩsh»z xøÓ°Úº (meteorological department) u¯õº ö\´QÓõºPÒ. CzxøÓ¯õÚx öÁ¨£{ø», PõØÖ •u¼¯ÁØÔøÚ¨ £ØÔ¯ ÂÁµzøu ÷\P›zx ÁõÛø»ø¯U Po¨¦ ö\´QßÓÚº.

7

AÔ¯À104

C¢u AÔUøPPøÍ ¯õº u¯õº ö\´QÓõºPÒ GߣøuUPsk |õß Â¯¨£øhQ÷Óß.

£h® 7.1 ö\´vzuõμ¸US® ÁõÛø» AÔUøP°ß J¸ ©õv›

ö\¯À£õk 7.1

Pøh] ÁõµzvÀ öÁίõS® ÁõÛø» AÔUøPø¯ H÷uÝ®

J¸ ö\´vzuõμ¸¢x Pzu›zx GkUPÄ®. E[PÐUS ö\´vzuõÒ

QøhUPõ©À ÷£õÚõÀ E[PÐøh¯ |s£ºPÒ AÀ»x AUP®

£UPzvÚ›h® Áõ[Q C¢u ÁõÛø» AÔUøPø¯ E[PÐøh¯

÷|õmk¨¦zuPzvÀ GÊvU öPõÒÍÄ®. ¡»Pzv¼¸¢x® ÁõÛø»

AÔUøPPøÍ }[PÒ ÷\P›UP»õ®. J¸ Áøµz uõÎß «x AÀ»x

öÁÒøÍz uõÎß «x JmhÄ®.

AmhÁøn 7.1 CÀ }[PÒ ÷\P›zu ÁõÛø» AÔUøPPμ¸¢x

÷\P›zu ÂÁµ[PøÍU SÔzxU öPõÒÍÄ®. •uÀ {øÓ Á›ø\ J¸ ©õv›

©mk÷© BS®. }[PÒ u¯õ›zu AmhÁønø¯ ÂÁµ[PÐU÷PØ£

AøÚzx {µÀ Á›ø\PøͲ® {µ¨£Ä®.

AmhÁøn 7.1

J¸ Áõµzvß ÁõÛø» ÂÁµ®.

÷uv

AvP£m\

öÁ¨£{ø»

(0C)

SøÓ¢u £m\

öÁ¨£{ø»

(0C)

SøÓ¢u £m\

Dµ¨£u®

(%)

AvP £m\

Dµ¨£u®

(%)

©øǨ

ö£õÈÄ

(mm)23-.08-.06 36.2 27.8 54 82

*(AßÓõh® ©øÇ ö£´¯õuuõÀ GÀ»õ |õmPÎß ©øǨ ö£õÈøÁU

SÔ¨¤h ÷Ásk®. ÂÁµ® QøhUPõ©À ÷£õÚõÀ ©øǨ ö£õÈÂØPõÚ

Chzøu Põ¼¯õP ÂhÄ®)

ÁõÛø», um£öÁ¨£{ø» ©ØÖ® um£ öÁ¨£ {ø»US »[SPÎß uÊÁÀPÒ 105

©øǨö£õÈøÁ ©øÇ AÍ (rain gauge) GßÓøÇUP¨£k® J¸ P¸Âø¯U

öPõsk AÍUP»õ®. Ai¨£øh¯õP Ax uß«x ©øÇ }øµ ÷\ªUP¸US® J¸

¦Ú¾ÒÍ AÍøÁ ]¼ßhµõS®.

GÀ»õ HÊ |õmPÎß AvP £m\ ©ØÖ® SøÓ¢u £m\

öÁ¨£{ø»PÒ, Dµ¨£u® ©ØÖ® ©øǨ ö£õÈÄ J÷µ {ø»°À

EÒÍÚÁõ? ]» |õmPÎÀ £vÁõÚ AvP£m\ ©ØÖ® SøÓ¢u £m\

öÁ¨£{ø»PÒ \©©õP÷Á C¸UP»õ®. HuõÁx Cµsk |õmPξ®

AøÚzx AÍĸUSPÒ (parameters) JßÓõP CÀø». J¸ ÁõµzvØS®

÷©¾® Po\©õÚ ÷ÁÖ£õkPÒ Põn¨£h»õ®. öÁ¨£{ø», Dµ¨£u®,

©øǨö£õÈÄ, PõØÔß ÷ÁP® •u¼¯ÁØøÓ¨ ö£õ¸zx J¸

Chzvß JÆöÁõ¸ |õÎß PõØÖ ©sh»zvß {ø»ø© A¢u Chzvß

ÁõÛø» GßÖ AøÇUP¨£QÓx. öÁ¨£{ø», Dµ¨£u® ©ØÖ® Cuµ

PõµoPÒ ÁõÛø»°ß TÖPÒ (elements) GßÖ AøÇUP¨£kQÓx. J¸

Chzvß ÁõÛø», JÆöÁõ¸ |õЮ JÆöÁõ¸ Áõµ•® ©õÖQÓx.

BP÷Á |õ® AiUPi, “CßøÓ¯ ÁõÛø» Sκ/SÐø©¯õP EÒÍx’’ AÀ»x “Ph¢u Áõµ® ÁõÛø» öÁxöÁx¨£õP C¸¢ux’’ GÚU

TÔQ÷Óõ®.

ÁõÛø»¯õÚx J¸ ªPU SÖQ¯ Põ» ÷|µzvÀ ©õÖ£hU Ti¯

]UP»õÚ {PÌÄPÍõS®. ]» ÷|µ[PÎÀ Põø»°À öÁ¨£® AvP©õP

C¸UP»õ® ©ØÖ® Eh÷Ú ÷©P‰mh® HØ£mk PÚ ©øǨ ö£õȯ»õ®

AÀ»x ]» {ªh[PÎÀ PÚ ©øÇ ©øÓ¢x ¤µPõ\©õÚ `›¯ JÎ

Ã\»õ®. CzuøP¯ AÝ£Á[PÒ £»ÁØøÓ }[PÒ ö£ØÔ¸UP»õ®.

Cx ÷£õßÓ H÷uÝ® J¸ AÝ£Ázøu {øÚÄTº¢x E[PÐøh¯

|s£ºPÐhß £Qº¢x öPõÒÍÄ®.

ÁõÛø» J¸ ]UP»õÚ ö\¯À•øÓ GߣuõÀ Aøu GÎuõP

³QzxU TÓ •i¯õx. BPìm 03, 2006 C¼¸¢x BPìm 09, 2006

Áøµ ÷©Põ»¯õÂÀ æÀ»õ[QÀ £vÁõÚ AvP£m\ öÁ¨£{ø»ø¯U

PõmkQßÓ RÊÒÍ £hÂÍUP (graph) Áøµ£hzøu PÁÛUPÄ® (7.2).

AÔ¯À106

÷uvAvP£m\

öÁ¨£{ø»

03-08-2006 26.00 C04-08-2006 23.50 C05-08-2006 25.00 C06-08-2006 22.00 C07-08-2006 25.50 C08-08-2006 23.30 C09-08-2006 24.40 C

£h® 7.2 BPìm 03 C¼¸¢x 09, 2006 Áøµ²ÒÍ AvP£m\

öÁ¨£{ø»°À EshõÚ ©õØÓ[PøÍU Põmk® £hÂÍUP Áøµ¨£h®.

öÁÆ÷ÁÖ ÁõÛø» AÔUøP°¼¸¢x |©US öuÎÁõPz öu›Áx

GßÚöÁÛÀ |õÎß AvP£m\ ©ØÖ® SøÓ¢u £m\ öÁ¨£{ø»PÎß

£vÄ BS®. C¢u öÁ¨£{ø»PÒ GÆÁõÖ £vÁõQßÓÚ Gߣx

E[PÐUSz öu›²©õ? Azv¯õ¯® 4 CÀ }[PÒ AvP £m\ & SøÓ¢u

£m\ öÁ¨£{ø»PøÍ AÔ²® C¢÷|õUPzvØPõP Ca]Ó¨¦ ÁøP¯õÚ

öÁ¨£©õÛPÒ EÒÍÚ GßÖ PØÕºPÒ. £PÀ ÷|µzvÀ |©US

G¨ö£õÊx AvP £m\ ©ØÖ® SøÓ¢u £m\ öÁ¨£{ø»PÒ G¨ö£õÊx

QøhUQßÓÚ GßÖ ³QUP •i²©õ?

J¸ |õÎß AvP£m\ öÁ¨£{ø» ö£õxÁõP ©v¯ ÷|µzv¾®

SøÓ¢u £m\ öÁ¨£{ø» AvPõø» ÷|µzv¾® {»ÄQÓx. |õ® Hß

÷Põøh°À ©v¯ ÷|µzvÀ Pkø©¯õÚ öÁ¨£{ø»ø¯²®, AvPõø»°À

CÛø©¯õPÄ® EnºQ÷Óõ® Gߣøu E[PÍõÀ C¨ö£õÊx

¦›¢xUöPõÒÍ •i¢uuõ?

ÁõÛø» Hß AiUPi

©õÖQÓx GßÖ GÚUS

¯¨£õP EÒÍx.

ÁõÛø» •u¼hzvÀ

C¸¨£uØPõÚ Ai¨£øhU

Põµnö©ßÚ?

ÁõÛø», um£öÁ¨£{ø» ©ØÖ® um£ öÁ¨£ {ø»US »[SPÎß uÊÁÀPÒ 107

ÁõÛø»°À EshõS® AøÚzx ©õØÓ[PЮ `›¯ÚõÀ EshõQßÓÚ.

ªP AvP©õÚ öÁ¨£ {ø» ©ØÖ® öÁ¨£©õÚ Áõ²UPøͨ ö£ØÖÒÍ ö£›¯

÷PõÍ® `›¯ß BS®. |©US® `›¯ÝUS® Cøh÷¯²ÒÍ öuõø»Ä ªP

AvP©õS®. B°Ý® `›¯Ûhª¸¢x öÁίõS® BØÓÀ GÆÁÍÄ AvP®

GßÓõÀ §ªUSz ÷uøÁ¯õÚ GÀ»õ öÁ¨£® ©ØÖ® BØÓ¼ß ‰»® Ax-

÷Á¯õS®. GÚ÷Á, ÁõÛø»°À ©õØÓ[PøÍ EshõUS® ̀ ›¯ß BØÓ¼ß •uÀ

‰»©õS®. §ª°ß ÷©Ø£µ¨¦, ö£¸[PhÀPÒ ©ØÖ® PõØÖ, ©sh»zvÚõÀ

EÔg]UöPõÒͨ£mh ©ØÖ® ¤µv£¼UP¨ £mh BØÓ»õÚx, H÷uÝ® J¸

ChzvÀ {»Ä® ÁõÛø»ø¯ AÔ¢xU öPõÒÁuØS •UQ¯¨ £[S ÁQUQÓx.

}[PÒ Ph¾UP¸÷P ÁõÌ£ÁµõP C¸¢uõÀ AÆÂhzvÀ {»Ä® ÁõÛø»,

£õø»ÁÚ®, ©ø»US A¸÷P²ÒÍ Chzvß ÁõÛø»ø¯Âh ©õÖ£mhx

Gߣøu Enº¢v¸¨¥ºPÒ.

`›¯ß EvUS® (sunrise) ©ØÖ® ©øÓ²® (sunset) ÷|µ[PÎÀ GßÚ

÷|ºQÓx? £ÛUPõ»[PÎÀ ÂøµÁõP C¸mhõQÓx ©ØÖ® Âøͯõh

E[PÐUS AvP ÷|µ® QmkÁvÀø». ÷PõøhUPõ»zøuÂh £ÛU

Põ»zvÀ £PÀ ÷|µ® SøÓÁõP EÒÍuõ. £õhzvß CÖv°À öPõk-

UP¨£mkÒÍ ö\¯À vmhzøu {øÓÄ ö\´Áuß ‰»® }[P÷Í Psk

¤iUP •¯Ø]UP»õ®.

7.2 um£ öÁ¨£ {ø»

JÆöÁõ¸ |õЮ ÁõÛ¯À {¦nºPÒ (meteorologists) ÁõÛø»ø¯ £vÄ

ö\´QßÓÚº. Ph¢u £» \uõ¨u[PÍõP ÁõÛø» AÔUøPPÒ £õxPõzx

øÁUP¨£mkÒÍÚ. CøÁ J¸ Chzvß ÁõÛø» ©õv›ø¯ AÔ¢xU

öPõÒÍ £¯ß£kQÓx. J¸ Chzvß um£ öÁ¨£ {ø» Gߣx }sh

Põ»® AuõÁx 25 Á¸h[PÐUS® ÷©Ø£mh Põ»zvÀ GkUP¨£mh

\µõ\› ÁõÛø» ©õv›¯õS®. öÁS Põ»©õP J¸ Chzvß öÁ¨£{ø»

AvP©õP C¸¢uõÀ, A¢u Ch® öÁ¨£UPõ» {ø»ø©ø¯¨ ö£ØÖÒÍx

GÚU TÓ»õ®. A÷u ChzvÀ £» |õmPÍõP AvP ©øÇ ö£õÈ¢uõÀ,

Ax öÁ¨£® ©ØÖ® DµUPõ» (hot and wet) {ø»ø©ø¯¨ ö£ØÖÒÍx

GÚU TÓ»õ®.

AmhÁøn 7.2 ©ØÖ® 7.3 CÀ, C¢v¯õÂß Cµsk Ch[PÎÀ

{»Ä® um£ öÁ¨£ {ø»ø©PÒ öPõkUP¨£mÒÍÚ. öPõkzx-

ÒÍ ©õuzvß \µõ\› öÁ¨£{ø» Cµsk £i{ø»PÎÀ Psk¤i-

UP¨£kQÓx. CµshõÁuõP, öÁS|õmPÐUPõÚ CzuøP¯ \µõ\›

öÁ¨£{ø»PÎß \µõ\›ø¯U Psk¤iUQ÷Óõ®. Ax |©US \µõ\›

öÁ¨£{ø»ø¯ u¸QÓx.CƵsk Ch[PÍõÁÚ : ᮕ Põè«›ß

ÿ|Pº ©ØÖ® ÷PµÍõÂß v¸ÁÚ¢u¦µ®.

AÔ¯À108

AmhÁøn 7.2 ÿ|Pº (ᮕ ©ØÖ® Põ諺)

©õu®

\µõ\› öÁ¨£{ø» 0C ö©õzu

\µõ\› ©øǨ

ö£õÈÄ (mm)AßÓõh® SøÓ¢u

£m\®

AßÓõh® AvP

£m\®

áÚÁ› &2.3 4.7 57

¤¨µÁ› &-0.6 7.8 65

©õºa 3.8 13.6 99

H¨µÀ 7.7 19.4 88

֩ 10.7 23.8 72

áüß 14.7 29.2 37

áüø» 8.2 30.0 49

BPìm 17.5 29.7 70

ö\¨h®£º 12.9 27.8 33

AU÷hõ£º 6.1 21.9 36

|Á®£º 0.9 14.7 27

i\®£º &-1.6 8.2 43

(SÔ¨¦ : ö©õzu \µõ\› ©øǨö£õÈÄ ÷uõµõ¯©õUP¨ £mkÒÍx.)

AmhÁøn 7.2 v¸ÁÚ¢u¦µ® (÷PµÍ®)

©õu®

\µõ\› öÁ¨£{ø» 0C ö©õzu

\µõ\› ©øǨ

ö£õÈÄ (mm)AßÓõh® SøÓ¢u

£m\®

AßÓõh®

AvP £m\®

áÚÁ› 22.2 31.5 23

¤¨µÁ› 22.8 31.9 24

©õºa 24.1 32.6 40

H¨µÀ 24.9 32.6 117

֩ 24.7 31.6 230

áüß 23.5 29.7 321

áüø» 23.1 29.2 227

BPìm 23.2 29.4 138

ö\¨h®£º 23.3 30.0 175

AU÷hõ£º 23.3 29.9 282

|Á®£º 23.1 30.3 185

i\®£º 22.6 31.0 66

(SÔ¨¦ : ö©õzu \µõ\› ©øǨö£õÈÄ ÷uõµõ¯©õUP¨ £mkÒÍx.)

ÁõÛø», um£öÁ¨£{ø» ©ØÖ® um£ öÁ¨£ {ø»US »[SPÎß uÊÁÀPÒ 109

AmhÁønPÒ 7.2 ©ØÖ® 7.3 I¨ £õºUS®ö£õÊx |õ® ᮕ

Põ諺 ©ØÖ® ÷PµÍõÂß um£ öÁ¨£ {ø»PξÒÍ ÷ÁÖ£õkPøÍ

GÎuõPU Põn»õ®. ᮕ Põ諸hß J¨¤k® ÷£õx ÷PµÍ® Bsiß

J¸ Põ»zvÀ öÁ¨£® ©ØÖ® DµUPõ» {ø»ø©ø¯¨ ö£ØÖÒÍx

GߣøuU Põn»õ®.

C¢v¯õÂß ÷©ØQ¢v¯¨ £SvPÎÀ, GkzxU PõmhõP

CµõáìuõÛÀ Bsiß AvPU Põ»® öÁ¨£® ªP AvP©õP

EÒÍx. BÚõÀ ]» ©õuPõ»® Áøµ°À ©mk÷© £ÛUPõ»®

{ø»zx, öÁ¨£{ø» ªPU SøÓÁõP EÒÍx. C¨£Sv ªPU

SøÓÁõÚ ©øǨö£õÈøÁ¨ ö£ØÖQÓx. Cx £õø»ÁÚ um£

öÁ¨£ {ø»ø©US Jzux. Cx öÁ¨£©õPÄ® ÁÓshuõPÄ® (hot and wet) EÒÍx. Bsiß AvP |õmPÒ ÁhQÇUS C¢v¯¨ £SvPÒ,

©øÇø¯¨ ö£ÖQßÓÚ. GÚ÷Á ÁhQÇUS C¢v¯¨ £SvPÒ DµUPõ»

(wet) {ø»ø©ø¯¨ ö£ØÖÒÍÚ.

7.3 um£ öÁ¨£ {ø» ©ØÖ® uÊÁÀ

AøÚzx E°›Ú[PÎß «x® um£ öÁ¨£ {ø» BÌ¢u

ÂøÍÄPøÍ HØ£kzxQÓx.

»[SPÒ uõ® ÁõÊ® {ø»ø©PøÍz uÊ ÁõÌQßÓÚ.

AvPU Sκ AÀ»x öÁ¨£UPõ» {ø»ø©°À ÁõÊ® »[SPÒ

AÆ£Ÿu©õÚ Sκ ©ØÖ® öÁ¨£zøu GvºöPõÒÁuØS EuÄ® ]Ó¨¦

A®\[Pøͨ ö£ØÖÒÍÚ. BÓõ® ÁS¨¦ AÔ¯À £õh¨ ¦zuPzvß

9 B® Azv¯õ¯zvÀ uÊÁÀ Gߣuß Áøµ¯øÓø¯ {øÚÄTÓÄ®.

»[SPÒ u®•øh¯ `Çø»z uÊ ÁõÌÁuØS EuÄ® A®

\[PÒ ©ØÖ® £ÇUP[PÒ £›nõ© Áͺa]UPõÚ ö\¯À•øÓ°ß

ÂøÍÁõS®.

Azv¯õ¯® 9 CÀ ©soß «x ÁõÛø» ©ØÖ® um£öÁ¨£

{ø»°ß ÂøÍÂøÚ¨ £ØÔ AÔúPÒ. C[S »[SPÎß «x um£

öÁ¨£ {ø»°ß ÂøÍÂøÚ¨ £ØÔU PØ¥ºPÒ. Azv¯õ¯® 6 CÀ, ]»

SÔ¨¤hzuUP ÁõÈh[PÎÀ, um£ öÁ¨£ {ø»ø©PÐUS Cn[P

»[SPÎß uÊÁÀPÒ, GkzxUPõmhõP, x¸Á¨ £SvPÒ ©ØÖ®

öÁ¨£©sh» ©øÇUPõkPÎÀ ÁõÊ® »[SPøͨ £ØÔ ©mk÷©

|õ® P»¢xøµ¯õh»õ®.

AÔ¯À110

ö£¯º EnºzxÁx ÷£õ», x¸Á¨ £SvPÒ x¸Á[PÐUS A¸÷P

EÒÍÚ. AuõÁx Áhx¸Á® ©ØÖ® öuß x¸Á®.

x¸Á¨ £SvPøÍa ÷\¸® |ßS AÔ¯¨£mh ]» |õkPÍõÁÚ

PÚhõ, R›ß»õ¢x, Iì»õ¢x, |õº÷Á, _Ãhß, ¤ß»õ¢x, ².Gì.G

Âß A»õìPõ ©ØÖ® Hè¯õÂß ø\¥›¯õ¨ £SvPÍõS®.

öÁ¨£©sh» ©øÇUPõkPÒ Põn¨£k® ]» |õkPÍõÁÚ.

C¢v¯õ, ©÷»]¯õ, C¢÷uõ÷Ú]¯õ, ¤÷µ]À, Põ[÷PõÂß ›£¨¼U,

öP߯õ, ²Põshõ ©ØÖ® ø|㛯õ.

ö\¯À£õk 7.2

J¸ E»P Áøµ¨£hzøu GkzxUöPõÒÐ[PÒ. x¸Á £SvPøÍ

}»©õPÄ®, öÁ¨£©sh»¨ £SvPøÍ ]Á¨£õPÄ® SÔUPÄ®.

(i) x¸Á¨ £SvPÒ

x¸Á¨ £SvPÒ (polar regions) £Ÿu©õÚ um£ öÁ¨£ {ø»ø¯¨

ö£ØÖÒÍÚ. Bsiß £» |õmPÒ Áøµ C¨£SvPÒ £Û¯õÀ ̀ Ǩ£mk

ªPÄ® Sκa]¯õP C¸UQßÓÚ. BÖ ©õu[PÐUS x¸Á[PÎÀ ̀ ›¯ß

©øÓÁvÀø» ©ØÖ® Akzu BÖ ©õu[PÐUS `›¯ß Ev¨£vÀø».

©ÛUPõ»zvÀ &370 C Áøµ öÁ¨£{ø» SøÓQÓx. CzuøP¯ ÷©õ\©õÚ

{ø»ø©PÐUS Cn[P »[SPÒ ÁõÌQßÓÚ. AøÁ GÆÁõÖ

\õº¢x ÁõÌQßÓÚ Gߣøu GkzxUPõmhõP £ÛUPµiPÒ ©ØÖ®

ö£ßSÂßPøÍU P¸v¨ £õºUP»õ®.

£Û‰i¯ öÁsø©¯õÚ ¤ßÚoUS HØ£ GÎuõP

öuߣhõu ÁøP°À £ÛUPµiPÒ öÁsø©¯õÚ E÷µõ©zøu¨

ö£ØÖÒÍÚ. Ax AÁØøÓz uõUS® »[SPÎhª¸¢x AÁØøÓU

PõUQßÓÚ. ÷©¾® u®•øh¯ EnøÁ¨ ¤izxöPõÒÍÄ®. Ax

EuÄQÓx. ÷©õ\©õÚ Pkø©¯õÚ SΛ¼¸¢x u®ø©¨ £õxPõzxU

öPõÒÁuØS CµshkUS E÷µõ©zøu¨ ö£ØÖÒÍÚ. AøÁ u®•øh¯

÷uõ¼ß RÌ J¸ AkUS öPõʨø£²® ö£ØÖÒÍÚ. Esø©¯õP÷Á

AøÁ GvuøP¯ öÁ¨£U Põ¨¤ÚõÀ £õxPõUP¨£kQßÓÚ GßÓõÀ,

«Sv¯õP öÁ¨£® EshõPõ©À C¸UP AøÁ ö©xÁõP |h¢x ö\ßÖ

AiUPi K´öÁkzxU öPõÒÍ÷Ási¯uõQÓx.

öÁxöÁx¨£õÚ |õmPÎÀ, Sκa]UPõP EhØ ö\¯À£õkPÒ

÷uøÁ. GÚ÷Á, £ÛUPµiPÒ }¢ua ö\ÀQßÓÚ. £ÛUPµi |ßÓõP

}¢x®. AuÝøh¯ £õu[PÒ (paws) AP»©õPÄ® ö£›¯uõPÄ®

EÒÍÚ. CuÚõÀ AuØS |ßÓõP }¢u •iQÓx. }¢x® ÷£õx CuÚõÀ

ÁõÛø», um£öÁ¨£{ø» ©ØÖ® um£ öÁ¨£ {ø»US »[SPÎß uÊÁÀPÒ 111

ußÝøh¯ |õ]zxøÍPøÍ ‰i¯ÁõÖ öÁSPõ»® }¸UPi°À C¸UP

•iQÓx. uÚx Cøµø¯¨ ¤iz xs£uØS Ax Á¾ÁõÚ ~PºÄnºa]

ø¯¨ (sense of smell) ö£ØÖÒÍx. £h® 7.3 CÀ öPõkUP¨£mkÒÍ £õ´Ä

Áøµ¨£hzøu¨ £¯ß£kzv £ÛUPµiPÎß ö£õ¸¢vÁõÌ ußø©ø¯¨

£ØÔ ¦›¢xUöPõÒÍ»õ®.

£h® 7.3 £ÛUPµi°ß ö£õ¸¢v ÁõÊ® ußø©

x¸Á¨ £SvPÎÀ ÁõÊ® ©ØÓ Â»[SPÍõÁÚ.

£h® 7.4Jmi {ßÔ¸US®

ö£[SÂßPÒ

£ÀÁøP «ßPÒ, Pìy› ©õkPÒ (musk oxen) Pø»©õßPÒ, |›PÒ, }º|õ´PÒ, vª[P»[PÒ

©ØÖ® £ÓøÁPÒ. |õ® AøÚÁ¸® AÔ¢u

x¸Á¨£SvPÎÀ ÁõÊ® ©ØöÓõ¸ »[S

ö£[SÂß BS® (£h® 7.4) öÁsø©¯õÚ öÁs

£Û°ß ¤ßÚoUS HØÓõº ÷£õ» AuÝøh¯

÷uõÀ ui¨£õPÄ® ©ØÖ® SΛ¼¸¢x u®ø©U

PõzxU öPõÒÍ AvPÍÂÀ öPõʨø£U

ö£ØÖÒÍx. ö£[SÂß Jß÷Óõk JßÖ Cøn¢x

C¸¨£øu }[PÒ £h[PÎÀ Psi¸UP»õ®. CuÚõÀ CÁØÔß EhÀ öÁ¨£©õPÄ® ^µõPÄ® C¸US®. J¸ Th® •ÊÁx® ©UPÒ {øÓ¢x

AÔ¯À112

C¸¢u÷£õx }[PÒ öÁ¨£©õP Enº¢uøu {øÚÄUS öPõsk ÁµÄ®.

£ÛUPµiPøͨ ÷£õ»÷Á, ö£[SÂßPЮ |ßÓõP }¢xQßÓÚ. ö|Ô¨£kzu¨£mh (streamlined) Eh»ø©¨¦Pøͨ ö£ØÖÒÍÚ ©ØÖ® |ßÓõP }¢va ö\À» AÁØÔß PõÀPÒ ÷uõ¼øÇ©[Pøͨ ö£ØÖÒÍÚ

(£h® 7.5).

£h® 7.5 ö£[SÂÛß PõÀPÒ

£»ÁøP «ßPÒ, Pìy›©õS, £Û¨£ÓøÁ, |›, ^À, vª[P»® ©ØÖ® £» ©ÓøÁPÒ x¸Á¨ ¤µ÷u\[PÎÀ Á]US® ¤Ó »[SPÍõS®.

öÁS÷|µ® Áøµ «ßPÐUS Sκa]¯õÚ }›À C¸UP•i²® GÛÀ, £ÓøÁPÒ E°ºÁõÇÄ® öÁxöÁx¨¦ ÷uøÁ. £ÛUPõ»® öuõh[S®÷£õx AøÁ öÁxöÁx¨£õÚ £SvPÐUS Ch® ö£¯ºQßÓÚ. £ÛUPõ»® •i¢u ¤ÓS AøÁ «sk® Á¸QßÓÚ. C¨£ÓøÁPÒ £»ÁØÔß C»USPÎß C¢v¯õÄ® JßÖ Gߣx E[PÐUSz öu›²® CµõáìuõÛß £µz§º, 훯õÚõÂß _Àuõߧº, ]» ÁhQÇUS¨ £SvPÎß \x¨¦ {»[PÒ (wet lands) ©ØÖ® C¢v¯õÂß ©ØÓ £SvPÐUS ø\¥›¯õ¼¸¢x, Á¸QßÓÚ. ø\¥›¯õ

öPõUSPøͨ £õºzv¸¨¥ºPÒ AÀ»x ÷Pmi¸¨¥ºPÒ (£h® 7.6).

£h® 7.6 ÁõÈh[PÎÀ Ch®ö£¯¸® £ÓøÁPÒ/

£Ó¢x ö\ÀQßÓ Ch®ö£¯º £ÓøÁPÒ

£ÓøÁPøͨ ÷£õ»÷Á «ßPЮ

£mhõ® §a]PЮ Ch® ö£¯ºQßÓÚÁõ?

ÁõÛø», um£öÁ¨£{ø» ©ØÖ® um£ öÁ¨£ {ø»US »[SPÎß uÊÁÀPÒ 113

E[PÐUSz öu›²©õ?

uõ® ÁõÊ® Chzv¾ÒÍ Pkø©¯õÚ um£ öÁ¨£ {ø»ø©Pμ¸¢x

u®ø© PõzxUöPõÒÍ ]» Ch¨ö£¯¸® £ÓøÁPÒ, HÓUSøÓ¯ 15,000 km

ö\ÀQßÓÚ. ö£õxÁõP C¨£ÓøÁPÒ u©US¨ £¯ÝÒÍ PõØ÷Óõmh•ÒÍ E¯µ©õÚ

Ch[PÎÀ £ÓUQßÓÚ ©ØÖ® C[S {»Ä® Sκa]¯õÚ {ø»ø©PÒ, u®•øh¯

£ÓUøPz uø\Pμ¸¢x öÁÎ÷¯Ö® öÁ¨£zøu Pø»UP ÁÈÁSUQÓx.

C¨£ÓøÁPÒ G¢uz vø\°À £Ó¢x ö\À» ÷Ásk® GßÖnºzx® Enºa]

Aø©¨¦PøÍz u©USÒ÷Í ö£ØÔ¸UQßÓÚÁõ®. ]» £ÓøÁPÒ u©US ÁÈPõmh ]»

Aøh¯õÍ[Pøͨ £¯ß£kzxQßÓÚ. ]» £ÓøÁPÐUS £P¼À ̀ ›¯Ý® CµÂÀ

|m\zvµ[PЮ ÁÈPõmkQßÓÚ. vø\ø¯ AÔ¯ £ÓøÁPÒ Põ¢u¨ ¦»zøu¨

£¯ß£kzxQßÓÚ GߣuØPõÚ ]» Buõµ[PЮ Esk. Ax ©mk©À»,

£ÓøÁPÒ AÀ»õ©À, £õ¿miPÒ, £»ÁøP¯õÚ «ßPÒ ©ØÖ® §a]PÒ u©US

BuµÁõÚ um£ öÁ¨£ {ø»ø©PøÍz ÷ui ]» £¸Á[PÎÀ Ch®ö£¯ºQßÓÚ

Gߣx |õ® AÔ¢u÷u.

(ii) öÁ¨£ ©sh» ©øÇUPõkPÒ.

ö£õxÁõP {»|kU ÷PõmiøÚa _ØÔ¾® C¸¨£uõÀ öÁ¨£

©sh»¨ £SvPÒ öÁ¨£©õÚ um£ öÁ¨£ {ø»ø¯¨ ö£ØÖÒÍÚ.

Sκ ªSv¯õP EÒÍ ©õuzv¾® öÁ¨£{ø» 150 C US ªøP¯õP

C¸¨£vÀø». ÷PõøhU Põ»zvÀ, 400 C US® AvP©õP öÁ¨£{ø»

©õÖQÓx. Bsk •ÊÁx® £PÀ ©ØÖ® CµÄ \© AÍÂÀ {»ÄQßÓÚ.

C¨£SvPÒ AvP©õÚ ©øǨö£õÈøÁ¨ ö£ÖQßÓÚ. C¨£Sv°ß

•UQ¯©õÚ A®\® öÁ¨£©sh» ©øÇUPõkPÍõS®. C¢v¯õÂß

÷©ØSz öuõhºa] ©ø»PÒ ©ØÖ® Aìéõ®, öußQÇUS B]¯õ,

©zv¯ Aö©›UPõ ©ØÖ® ©zv¯ B¨¤›UPõÂÀ öÁ¨£ ©sh»U

PõkPÒ EÒÍÚ. C[S ÁõÊ® £» »[QÚ[PÍõÁÚ Sµ[SPÒ,

©ÛuUSµ[SPÒ öPõ›À»õUPÒ, ¦¼PÒ, ¯õøÚPÒ, ]ÖzøuPÒ,

£À¼PÒ, £õ®¦PÒ, £ÓøÁPÒ ©ØÖ® §a]PÒ BS®.

J¸ öÁ¨£©õÚ ©ØÖ® DµUP]ÁõÚ Põ» {ø»ø©PÎÀ »[SPÎß

uÊÁÀPøͨ £ØÔ £iUP»õ®.

AvP©õÚ ©ØÖ® £»ÁøP¯õÚ Â»[SPÐUS BuµÄ AΨ£uØS

©øÇUPõkPÎß um£öÁ¨£ {ø»ø©PÒ ªPÄ® HØÓuõP EÒÍÚ.

GsoUøP AvP©õP C¸¨£uõÀ, EnÄ ©ØÖ® EøÓÂhz-

vØS AvP©õÚ ÷£õmi EÒÍx. £» »[SPÒ ©µzvß «x ÁõÊ®

`Çø»z uÊÄQßÓÚ. ]Á¢u Psqøh¯ uÁøÍ (£h® 7.7) uõ®

AÔ¯À114

ÁõÊ® ©µ[PÎß «x HÖÁuØS EuÄ® ÁøP°À u®•øh¯ PõÀPÎß

«x £ø\¯õÚ vskPÎß Áͺa]Pøͨ ö£ØÖÒÍÚ. ©µ[PÎß

«x ÁõÇ EuÄÁuØS (£h® 7.8) QøÍPøͨ £ØÔUöPõÒÁuØS HØ£

Sµ[SPÒ }Í©õÚ ÁõÀPøͨ ö£ØÖÒÍÚ. QøÍPøÍ GÎuõP¨

£ØÔUöPõÒÍ EuÄ® ÁøP°À øPPЮ PõÀPЮ EÒÍÚ.

EnÄUS ÷£õmi C¸¨£uõÀ, GÎuõP AqP •i¯õu EnøÁ²®

ö£ØÖUöPõÒЮ ÁøP°À ]» »[SPÒ ö£õ¸¢v ÁõÌQßÓÚ.

SÔ¨¤hzuUP J¸ GkzxUPõmk ÷hõUPß (£h® 7.9) GßÓ £ÓøÁ¯õS®.

Cx }Í©õÚ ©ØÖ® ö£›¯ A»QøÚ¨ ö£ØÖÒÍx. ußÝøh¯

Gøhø¯z uõ[P •i¯õu. Á¾ÁØÓ QøÍPξÒÍ £Ç[PøÍ Gmi¨

¤izx Es£uØS Cx EuÄQÓx.

£» öÁ¨£©sh» »[SPÒ Tºø©¯õÚ ÷PmhÀ vÓß,

Tºø©¯õÚ Ps£õºøÁ, £¸zu ÷uõÀ ©ØÖ® ÷uõ¼ß {Ó® `Ǿhß

P»¢x ÁõÌÁuØS¨ £¯ß£k® E¸©øÓÄPøͨ ö£ØÖÒÍÚ. Cx

u®ø© öPõÀ» Á¸® »[SPμ¸¢x AÁØøÓ¨ £õxPõUQÓx.

GkzxUPõmhõP ö£›¯ §øÚPÒ (][P[PÒ ©ØÖ® ¦¼PÒ) £¸zu

÷uõø»²® EØÖU÷PmhÀ vÓøÚ²® ö£ØÖÒÍÚ.

£h® 7.7 ]Á¢u

Psqøh¯ uÁøÍ£h® 7.8

Sµ[S

£h® 7.9

÷hõUPß £ÓøÁ

][P ÁõÀ Sµ[S (¤¯ºm H¨ GßÖ® AøÇUP¨£k®), ÷©ØSz

öuõhº] ©ø»PξÒÍ ©øÇUPõkPÎÀ (£h® 7.10) ÁõÌQßÓÚ.

PßÚ[Pμ¸¢x uõøhÁøµ°¾® uø»ø¯a `Ì¢xÒÍ ¤h›

E÷µõ©®, Auß ]Ó¨¦ A®\® BS®. |ßÓõP ©µ® HÓUTi¯x ©ØÖ®

ußÝøh¯ ö£¸®£õ»õÚ ÁõÌUøPø¯ ©µzvß «x PÈUQÓx.

•UQ¯©õP £Ç[PøÍ EsQÓx, ÂøuPÒ, CÍ® Cø»PÒ, uskPÒ,

§UPÒ ©ØÖ® ö©õmkPøͲ® EsQÓx. ©µ¨£møhPÐUPi°À

§a]PøÍz ÷ui²® EsQÓx. ©µ[PÎß «x uÚUSz ÷uøÁ¯õÚ

EnøÁ¨ ö£ÖÁuõÀ Cx {»zvß «x Á¸Áx A›x.

ÁõÛø», um£öÁ¨£{ø» ©ØÖ® um£ öÁ¨£ {ø»US »[SPÎß uÊÁÀPÒ 115

£h® 7.10 ][P ÁõÀ Sµ[S

C¢v¯ öÁ¨£ ©sh» ©øÇUPõkPÎß CßöÚõ¸ »[S

GÀ÷»õ¸® AÔ¢u ¯õøÚ (£h® 7.11) BS®. Ax £» SÔ¨¤hzuU

ÁøPPÎÀ ©øÇUPõkPÎß öÁ¨£ {ø»ø©PøÍz uÊ ÁõÌQÓx.

AuÝøh¯ x®¤UøPø¯¨ £õºUPÄ®. AuøÚ ‰UPõP¨ £¯ß£kzx-

QÓx. GÚ÷Á Ax Á¾ÁõÚ •PºÄ Enºa]ø¯¨ ö£ØÖÒÍx. EnøÁ

GkzxsnÄ® x®¤UøP £¯ß£kQÓx. ÷©¾® AuÝøh¯

u¢u® ©õØÔ¯ø©UP¨£mh £ØPÍõS®. ¯õøÚ Esn ¸®¦®

©µ¨£møhPøÍ CuÚõÀ QÈUP •iQÓx. GÚ÷Á, ¯õøÚ

uÚx EnøÁ¨ ö£ØÖUöPõÒЮ ÷£õmiø¯ |ßÓõP÷Á

GvºöPõÒÍ •iQÓx. ¯õøÚ°ß PõxPÒ ö©À¼¯ J¼ø¯²®

÷Pm£uØS® EuÄQßÓÚ. öÁ¨£©õÚ ©ØÖ® Dµzußø©²ÒÍ

©øÇUPõkPÎß um£ öÁ¨£ {ø»°ÚõÀ ¯õøÚø¯ Sκa]¯õP

øÁzxUöPõÒÍ EuÄQßÓÚ.

£h® 7.11 J¸ C¢v¯ ¯õøÚ.

AÔ¯À116

•UQ¯a ö\õØPÒ

uÊÁÀ AvP£m\ öÁ¨£{ø» öÁ¨£ ©sh» ©øÇUPõkPÒ

um£ öÁ¨£ {ø» Ch¨ö£¯ºÄ öÁ¨£ ©sh»¨ £SvPÒ

ÁõÛø»U TÖPÒ SøÓ¢u £m\ öÁ¨£{ø» ÁõÛø»

DµUP]Ä x¸Á¨ £SvPÒ

}[PÒ PØÓøÁ

• öÁ¨£{ø», Dµ¨£u®, ©øǨö£õÈÄ, PõØÔß ÷ÁP®

•u¼¯ÁØøÓ¨ ö£õ¸zx J¸ Chzvß JÆöÁõ¸ |õÎß PõØÖ

©sh»zvß {ø»ø©, A¢u Chzvß ÁõÛø» GßÓøÇUP¨

£kQÓx.

• J¸ Chzvß ÁõÛø» JÆöÁõ¸ |õЮ JÆöÁõ¸ Áõµ•®

©õÖQÓx.

• J¸ |õÎß AvP£m\ öÁ¨£{ø» ö£õxÁõP ©v¯ ÷|µzv¾®

SøÓ¢u £m\ öÁ¨£{ø» AvPõø» ÷|µzv¾® {»ÄQÓx.

• `›÷¯õu¯® ©ØÖ® ̀ ›¯ Aìu©Ú® BS® ÷|µ[PÒ Á¸hzvÀ

©õÖ£kQßÓÚ.

• ÁõÛø»°À EshõS® AøÚzx ©õØÓ[PЮ `›¯ÚõÀ

EshõQÓx.

• J¸ Chzvß um£ öÁ¨£ {ø» Gߣx }sh Põ»® AuõÁx

25 Á¸h[PÐUS® ÷©Ø£mh Põ»zvÀ GkUP¨£mh \µõ\›

ÁõÛø» ©õv›¯õS®.

• £Ÿu©õÚ Põ» {ø»ø©Pøͨ ö£ØÖÒÍ §ª°ß Cµsk

£SvPÒ, öÁ¨£ ©sh»® ©ØÖ® x¸Á¨ £SvPÍõS®.

• »[SPÒ uõ® ÁõÊ® {ø»ø©PøÍz uÊ ÁõÌQßÓÚ.

• x¸Á¨ £SvPÎÀ Bsk •ÊÁx® ªPÄ® Sκa]¯õP EÒÍÚ.

C[S BÖ ©õu[PÐUS `›¯ß ©øÓÁvÀø» ©ØÖ® BÖ

©õu[PÐUS `›¯ß Ev¨£vÀø».

• öÁsø©¯õÚ E÷µõ©®, EÖv¯õÚ •PºÄnºa], ÷uõ¼ß RÌ

J¸ AkUS öPõʨ¦, }¢u, |hUP ©ØÖ® Cuµ ö\¯À£õkPÐUS

AP»©õÚ ©ØÖ® ö£›¯ £õu[PÒ ÷£õßÓ ]Ó¨¦ A®\[Pøͨ

ö£ØÖÒÍø©¯õÀ x¸Á¨ £SvPξÒÍ Â»[SPÒ Pkø©¯õÚ

SκPõ» öÁ¨£{ø»PøÍz uÊ ÁõÌQßÓÚ.

ÁõÛø», um£öÁ¨£{ø» ©ØÖ® um£ öÁ¨£ {ø»US »[SPÎß uÊÁÀPÒ 117

• Pkø©¯õÚ Sκ {ø»ø©Pμ¸¢x u¨¤zxUöPõÒÁuØS

Ch®ö£¯ºuÀ CßöÚõ¸ ÁÈ•øÓ¯õS®.

• öÁ¨£ ©sh» ©øÇUPõkPÎÀ BuµÁõÚ um£ öÁ¨£

{ø»PÒ, {»ÄÁuõÀ £» uõÁµ[PÒ ©ØÖ® »[SPÒ A£õµ

GsoUøP°À Põn¨£kQßÓÚ.

• öÁ¨£ ©sh» ©øÇUPõkPÎÀ Põn¨£k® »[SPÒ, EnÄ

©ØÖ® EøÓÂhzvØPõÚ ÷£õmiø¯ öÁÀ» öÁÆ÷ÁÖ

ÁøP¯õÚ EnÂøÚ EsQßÓÚ.

• öÁ¨£ ©sh» ©øÇUPõkPÎÀ ÁõÊ® »[SPÎß ]»

uÊÁÀPÍõÁÚ & ©µ[PÎß «x ÁõÌuÀ, Á¾ÁõÚ ÁõÀ

Áͺa], Eµzu SµÀ, ö£›¯ ©ØÖ® }Í©õÚ A»SPÒ,

¤µPõ\©õÚ {Ó[PÒ, £Ç[PøÍ EnÁõP A¸¢xuÀ, EØÖU

÷PmhÀ vÓß, Tºø©¯õÚ Ps£õºøÁ, £¸zu ÷uõÀ, u®ø©U

öPõßÖ vßÚ Á¸® »[SPμ¸¢x u¨¤UP E¸©øÓÄz

vÓß •u¼¯øÁ.

£°Ø]PÒ

1. J¸ Chzvß ÁõÛø»ø¯U SÔUS® A®\[Pøͨ ö£¯›hÄ®.

2. J¸ |õÎÀ AvP£m\ ©ØÖ® SøÓ¢u £m\ öÁ¨£{ø»PÒ

G¨ö£õÊx {»ÄQßÓÚ?

3. Âk¨£mh Ch[PøÍ {µ¨£Ä®.

(a) öÁS Põ»©õP GkUP¨£mh \µõ\› ÁõÛø» .........

GßÓøÇUP¨£kQÓx.

(b) J¸ Ch® ªPU SøÓÁõÚ ©øǨö£õÈøÁ¨ ö£ÖQÓx ©ØÖ®

Á¸h¢÷uõÖ® öÁ¨£{ø» AvP©õP EÒÍx, A¢u Chzvß

um£öÁ¨£ {ø» ......... ©ØÖ® ......... BS®.

(c) £Ÿu©õÚ um£ öÁ¨£ {ø»PÐÒÍ §ª°ß Cµsk £SvPÒ

......... ©ØÖ® .........

4. RÌUPõq® £SvPÎß um£ öÁ¨£{ø»°ß ÁøPø¯U

SÔ¨¤hÄ®.

(a) ᮕ ©ØÖ® Põ諺 : ..............

AÔ¯À118

(b) ÷PµÍ® : ..............

(c) Cµõáìuõß : ..............

(d) ÁhQÇUS C¢v¯õ : ..............

5. CøÁPÎÀ Gx AiUPi ©õÖQÓx, ÁõÛø»¯õ?

um£öÁ¨£{ø»¯õ?

6. RÌUPõs£øÁ »[SPÎß ]» A©\[PÒ BS®.

CøÁ JÆöÁõßÖ® öÁ¨£©sh» ©øÇUPõkPÒ AÀ»x x¸Á¨

£SvPÐUPõÚ uÊÁÀ A®\[PöÍÚU SÔ¨¤hÄ®. CÁØÔÀ ]» C¸

£SvPÐUPõÚ uÊÁÀ A®\[PöÍÚ }[PÒ {øÚUQÕºPÍõ?

(i) £Ç[PøÍ AvP©õP EsQßÓÚ

(ii) öÁsø©¯õÚ E÷µõ©® ö£ØÖÒÍx

(iii) Ch®ö£¯µ ÷Ásk®.

(iv) Eµzu SµÀ.

(v) £õuzvß «x £ø\¯õÚ vskPÒ

(vi) ÷uõ¼ß RÌ öPõʨ¤ß AkUS.

(vii) AP»©õÚ ©ØÖ® ö£›¯ £õu[PÒ.

(viii) ¤µPõ\©õÚ {Ó[PÒ.

(ix) Á¼ø©¯õÚ ÁõÀPÒ.

(x) }Í©õÚ ©ØÖ® ö£›¯ A»S.

7. öÁ¨£©sh» ©øÇUPõkPÎÀ »[SPÎß GsoUøP AvP®.

Põµn® TÓÄ®.

8. J¸ SÔ¨¤mh um£ öÁ¨£ {ø»ø©°À ]» ÁøP¯õÚ ÁõÌUøP

•øÓø¯ Hß PõsQ÷Óõ®. GkzxUPõmkPÐhß ÂÍUPÄ®.

9. öÁ¨£ ©sh» ©øÇUPõkPÎÀ ÁõÊ® J¸ ̄ õøÚ A¢{ø»ø©ø¯

GÆÁõÖ uÊÂ ÁõÌQÓx?

RÌUPõq® ÂÚõUPÐUS Âøh¯õP C¸US® \›¯õÚ Â¸¨£z

÷uºÂøÚz ÷uº¢öukUPÄ®.

ÁõÛø», um£öÁ¨£{ø» ©ØÖ® um£ öÁ¨£ {ø»US »[SPÎß uÊÁÀPÒ 119

10. ußÝøh¯ Cøµø¯¨ ¤iUS® ÷£õx ªP ÷ÁP©õP C¯[SQßÓ

©ØÖ® Eh¼ß «x £miPøͨ ö£ØÖÒÍ J¸ öPõßÖso,

AuøÚU Põq® Áõ´¨¦ÒÍ Ch®.

(i) x¸Á¨ £SvPÒ (ii) £õø»ÁÚ[PÒ

(iii) ö£¸[PhÀPÒ (iv) öÁ¨£ ©sh» ©øÇUPõkPÒ

11. Pk[Sκa]¯õÚ um£ öÁ¨£ {ø»ø¯z uÊ ÁõÌÁuØPõÚ

£ÛUPµi°ß A®\[PÒ ¯õøÁ?

(i) öÁsø©¯õÚ E÷µõ©®, ÷uõ¼ß RÌ öPõʨ¦, Tºø©¯õÚ

•PºÄnºa].

(ii) ö©À¼¯ ÷uõÀ, ö£›¯ PsPÒ, öÁsø©¯õÚ E÷µõ©®.

(iii) }Í©õÚ ÁõÀ, Á¾ÁõÚ |P[PÒ, öÁsø©¯õÚ ö£›¯

£õu[PÒ.

(iv) öÁsø©¯õÚ EhÀ, }zxÁuØS £õu[PÒ, E°ºzu¾US

ö\ÄÒPÒ.

12. G¢u ¸¨£z÷uºÄ öÁ¨£ ©sh»¨ ¤µ÷u\zøu ÂÍUSQÓx?

(i) öÁ¨£©õÚx ©ØÖ® DµUP]ÁõÚx.

(ii) ªu©õÚ öÁ¨£{ø», AvP ©øǨö£õÈÄ.

(iii) Sκa]¯õÚx ©ØÖ® DµUP]ÁõÚx.

(iv) öÁ¨£©õÚx ©ØÖ® ÁÓshx.

÷©¾® AÔ¢xUöPõÒ÷Áõ® & ö\¯Àvmh[PЮ ö\¯À£õkPЮ.

1. £ÛUPõ»zvÀ (i\®£º ©õuzvÀ) HÊ öuõhºa]¯õÚ |õmPÎß

ÁõÛø» AÔUøPø¯ ÷\P›UPÄ®. ÷PõøhU Põ»® AuõÁx ÷ÁÛØ

Põ»zvÀ (áüß ©õuzvÀ) A÷u ÷£õßÓ AÔUøPPøÍ ÷\P›UPÄ®.

C¨ö£õÊx `›¯ Eu¯® ©ØÖ® `›¯ Aìu©©õÁuØPõÚ

AmhÁønø¯ Põs¤zxÒÍx ÷£õ»z u¯õ›UPÄ®.

AÔ¯À120

AmhÁøn

áüß i\®£º

÷uv `›¯ Eu¯® `›¯ Aìu©® ÷uv `›¯ Eu¯® `›¯ Aìu©®

RÌUPõq® ÂÚõUPÐUS Âøh¯ÎUPÄ®.

(i) ÷ÁÛØ Põ»® ©ØÖ® SκPõ»zvÀ `›¯ß EvUS® ©ØÖ®

Aìu©® BS® ÷|µ[PÎÀ HuõÁx ÷ÁÖ£õk Eshõ?

(ii) `›¯ß G¨ö£õÊx ^UQµ©õP EvUQÓõß?

(iii) áüß ©ØÖ® i\®£º ©õu[PÎÀ ̀ ›¯ß AìuªUS® ÷|µzv¾®

HuõÁx ÷ÁÖ£õmiøÚU PõsQÕºPÍõ?

(iv) AvP ÷|µ® £P¼¸¨£x G¨ö£õÊx?

(v) AvP ÷|µ® CµÄPÒ C¸¨£x G¨ö£õÊx?

(vi) ]» \©¯[PÎÀ £PÀ ÷|µ® Hß AvP©õP

EÒÍx, ]» \©¯[PÎÀ SøÓÁõP EÒÍx?

(vii) áüß ©ØÖ® i\®£›À ÷uº¢öukzu ÷uvPÐUS Gv÷µ £PÀ

÷|µzvß {PÌÂøÚU SÔ¨¤hÄ®.

(Áøµ¨£hzvÀ SÔ¨¤kÁuØPõÚ £°ØÖøµPÒ Azv¯õ¯® 13

CÀ öPõkUP¨£mkÒÍÚ.)

2. C¢v¯ ÁõÛø»z xøÓø¯¨ £ØÔ¯ ÂÁµzøu ÷\P›UPÄ®.

\õzv¯©õÚõÀ AuÝøh¯ Áø»zuÍzøu AqPÄ®. :

http//www/imd.gov.in. CzxøÓ°ß ö\¯À£õkPøͨ £ØÔ¯

_¸UP©õÚ AÔUøPø¯ GÊuÄ®.

E[PÐUSz öu›²©õ?

§ª°ß ÷©Ø£µ¨ø£ ©øÇUPõkPÒ 6% BUQµªUQßÓÚ, BÚõÀ ÷PõÎß

Aøµ£õPzvØS® AvP©õP »[QÚ[PøͲ®, ‰ßÔÀ C¸ £õP® §US¢

uõÁµ[PøͲ® ö£ØÖÒÍÚ. B°Ý®, CÆÄ°›Pøͨ £ØÔ¯ AvP©õÚ ÂÁµ®

|©US CßÝ® öu›¯ÂÀø».

_ _ _ _ _

PõØÖPÒ ¦¯ÀPÒ ©ØÖ® _ÇÀ PõØÖPÒ 121

PõØÖPÒ, ¦¯ÀPÒ ©ØÖ®

_ÇÀ PõØÖPÒ8

1999 AU÷hõ£º 18® |õÒ ©oUS 200 km/h ÷ÁPzvÀ ¦¯ÀPõØÖ J›

\õøÁ uõUQ¯x. C¨¦¯À PõØÖ 45,000 ÃkPøÍ |õ\¨£kzv, 7,00,000

©UPøÍ ÃiÇUPaö\´ux. A÷u Bsk 29 AU÷hõ£›À CµshõÁx

¦¯À PõØÖ ©oUS 260 km/h ÷ÁPzvÀ J›\õøÁ «sk® uõUQ¯x.

CuÝhß Ph»ø»PÒ 9 «mhº E¯µzvÀ Ehß ÷\º¢x öPõshx.

B°µUPnUPõÚ ©UPÒ E°›Ç¢uÚº. ÷PõiU PnUQÀ ö£õ¸mPøͲ®

£nzøu²® CÇ¢uÚº. C¨¦¯À PõØÓõÀ ÷ÁÍõsø©, ÷£õUSÁµzx

öuõø»z öuõhº¦ ©ØÖ® ªß Cøn¨¦PÒ £õv¨£øh¢uÚ.

£h® 8.1 ö\¯ØøPU ÷PõÒ ‰»® GkUP¨£mh £h®

¦¯ÀPõØÖ J›\õÂß PhØPøø¯ ö|¸[SQÓx.

|ßÔ : C¢v¯ ÁõÛø» Bµõ´a]UPÇP® ¦x öhÀ¼.

¦¯ÀPõØÖPÒ GßÓõÀ GßÚ? CÆÁzv¯õ¯zvÀ

CÆÂÚõUPÐUPõÚ Âøhø¯ AÔ÷Áõ®.

PõØÖz öuõhº£õÚ ]» ö\¯À£õkPøÍ öuõh[S÷Áõ®.

Caö\¯À£õkPÒ ¦¯À PõØÖPÒ £ØÔ¯ Ai¨£øh¯õÚ •UQ¯ A®

\[PøÍ öuÎÁõUSQÓx. |õ® öuõh[SÁuØS •ß C¯[S® PõØøÓ

|õ® Ã_® PõØÖ (wind) GßÖ AøÇUQ÷Óõ®.

AÔ¯À122

8.1 PõØÖ wµ©õÚ AÊzuzøu AÎUS®.

ö\¯À£õk 8.1

G¨ö£õÊx® ö\¯À£õmøh ö\´²® ÷£õx ©ØÖ® öÁ¨£¨ £kzx®÷£õx®

öÁS Ga\›UøP²hß C¸zuÀ AÁ]¯®. Cøu¨÷£õßÓ ö\¯À£õkPøÍ

ö\´²®÷£õx Ãmi¾ÒÍ ö£›÷¯õºPÎß •ßÛø»°À ö\´¯ ÷Ásk®. GÚ

AÔÄÖzu¨£kQÓx. AÀ»x Caö\¯À£õkPøÍ E[PÒ B]›¯º •ßÛø»°À

ö\´¯ ÷Ásk®.

RÌUPõq® ö\¯À£õmkUS }[PÒ }øµU Põ´a\ ÷Ásk®.

‰i²ÒÍ J¸iß, AÀ»x ÷PøÚ

£h® 8.2 _k}¸ÒÍ ÷Pß

Sκa]¯øhQÓx.

GkzxU öPõÒÐ[PÒ. J¸ ö©ÊSÁzv

_Áõø»°À }º öPõvUS® Áøµ°À

öÁ¨£¨ £kzx[PÒ ]» {ªh[PÒ

}øµ öPõvUPÂk[PÒ. ö©ÊSÁzvø¯

Aønzx Âk[PÒ. EhÚi¯õP

÷PÛß ‰iø¯ CÖUS©õUS[PÒ.

öÁ¨£©õÚ ÷PøÚ øP¯õÒÁvÀ

Ga\›UøP¯õP C¸UP ÷Ásk®.

umøh¯õÚ E÷»õP £õzvµ® AÀ»x

Áõì÷£]ÝÒ ÷PøÚ Ga\›UøP²hß øÁUP÷Ásk®. ÷PÛß «x

Sκ¢u }øµ FØÖ[PÒ. ÷PÛß ÁiÁzvØS GßÚÁõ°ØÖ?

÷PÛß ÁiÁ® E¸©õÔ¯uØPõÚ Põµnzøu E[PÍõÀ ³QUP

•i¢uuõ?

E[PÐUS iß AÀ»x ÷Pß QøhUPÂÀø»ö¯ßÓõÀ ª¸xÁõÚ

¤ÍõìiU £õmiø» GkzxU öPõÒÐ[PÒ. AvÀ _k }øµ {µ¨¦[PÒ.

EhÚi¯õP £õmiø» Põ¼ ö\´x ‰i¯õÀ CÖUP©õP ‰k[PÒ. Kk®

}›À £õmiø» øÁ²[PÒ.

E[PÐUS HØ£mh AÝ£Á[PøÍ {øÚÄUSU öPõsk Áõ¸[PÒ.

£mhzøu ÁõÛÀ £ÓUPÂk® ÷£õx PõØÖ E[PÒ ¤ß £UPzv¼¸¢x

Á¢x EuÄQÓuõ?

}[PÒ, J¸ £hQ¼¸US®÷£õx, E[PÐUS ¤ß¦Óª¸¢x PõØÖ

Ã]ÚõÀ £høP ö\¾zu Eu¯õQÓuõ?

PõØÖPÒ ¦¯ÀPÒ ©ØÖ® _ÇÀ PõØÖPÒ 123

Gvº vø\°¼¸¢x PõØÖ Ã]ÚõÀ E[PÐUS ø\UQÒ Kmh

PiÚ©õP C¸US©õ?

|õ® ø\UQÒ h¯›¾ÒÍ i³¤À PõØøÓ {µ¨¦Q÷Óõ®. Ax

EÖv¯õP £ØÔUöPÒQÓx Gߣx E[PÐUSz öu›²©À»Áõ? ÷©¾®

ø\UQÒ i³¤À AvPÍÄ PõØøÓ {µ¨¤ÚõÀ i³¨ öÁizx Âk®.

i³¦USÒ÷Í PõØÖ GßÚ ö\´QÓx?

ø\UPÎÀ EÒÍ PõØÖ i³ø£ J¸ ÁiÁzxhß øÁUQßÓx.

CuøÚ¨ £ØÔ Eß |s£ºPÐhß ÂÁõv²[PÒ.

CÆÁøÚzx AÝ£Á[PÒ ‰»® |õ® AÔÁx, PõØÖ wµ©õÚ

AÊzuzøu²øh¯x Gߣx öuÎÁõQÓx. CÆÁÊzuzvÚõÀ

©µ[PÎÀ EÒÍ Cø»PÒ, ÷£ÚºPÒ, AÀ»x öPõiPÒ PõØÖ

Ã_®÷£õx £h£höÁÚ AizxUöPõÒQßÓÚ.PõØÖUS AÊzu®

Esk GߣuØPõÚ ]» AÝ£Á[PøÍ £mi¯¼k[PÒ.

uPµh¨£õ (AÀ»x £õmiÀ) E¸©õÔ¯x Hß? Gߣøu |õ®

C¨ö£õÊx ÂÁ›¨÷£õ®. h¨£õÂß «x }º FØÔ¯x® ]ÔuÍÄ

}µõ Sκ¢x }µõÚx. EÒθUS®ö©õzu PõØÖ® SøÓ¢x

Âmhx. EÒθUS® AÊzu® SøÓ¢x ¤ß AÊzu\Uv, h¨£õÂß

öÁΨ¦ÓzvÀ EÒÍ PõØÔß AÊzu \Uv¯õÀ CÖv°À h¨£õ AÊzv

CÖUP¨£kQÓx. Caö\¯À£õmiÚõÀ, PõØÖUS AÊzu \Uv Esk

Gߣx ©Ö£i²® EÖv¯õQÓx.

8.2 öÁS ÷ÁP©õÚ PõØÖPÐhß SøÓ¢u PõØÓÊzu® ÷\º¢x Á¸QÓx.

ö\¯À£õk 8.2

£h®8.3 £õmi¾USÒ FxuÀ

AÔ¯À124

J¸ Põ¼ £õmi¼ß PÊzøu Âh ]Ô¯ PõQuzuøu P\UQ

E¸søh¯õUQ J¸£¢vß AÍÄUS ö\´²[PÒ Põ¼ £õmiø»¨ ¤izxU

öPõsk ÷£¨£º £¢øu £õmi¾USÒ Auß Áõ´ A¸QÀ öPõsk ö\

À¾[PÒ. C¨ö£õÊx £õmi¾USÒ ÷ÁP©õP Fu •¯Ø] ö\´²[PÒ.

Caö\¯À£õmøh £À÷ÁÖ AÍ»õÚ £õmiÀPøÍU öPõsk

ö\´²[PÒ. E[PÒ |s£ºPÐUS \ÁõÀ Âk[PÒ J¸ ÷ÁøÍ AÁºPøÍ

Á¼ø©²hß £õmi¾USÒ PõQu £¢øu ÷|õUQ Fua ö\´²[PÒ.

RÌUPõq® ÂÚõUPøͨ £ØÔ §÷áõ ©ØÖ® £÷í¼²® BÌ¢u

]¢uøÚ°À Dk£mhÚº.

£õmi¾USÒ £¢øu PõQu £¢x «x Âø\ø¯ ö\¾zxÁuØS Hß

PiÚ©õQ¸¢ux?

ö\¯À£õk 8.3

£¿ßPøÍ Fx[PÒ

÷uõµõ¯©õP J÷µ AÍÄÒÍ Cµsk

£h® 8.4 £¿ßPÐUS

Cøh°À PõØøÓ FxuÀ

£¿ßPøÍ GkzxU öPõÒÐ[PÒ.

]ÔuÍÄ }øµ £¿ßPÎÀ FØÖ[PÒ

Cµsk £¿ßPøͲ® Fv ]Ö ¡»õÀ

Pmk[PÒ, J¸ ø\UQÒ P®¤ AÀ»x J¸

Sa]°À Pmi 8&10 cm CøhöÁΰÀ

C¸£¿ßPøͲ® öuõ[PÂk[PÒ.

Cµsk £¿ßPÐUS® Cøh÷¯ Fx[PÒ

}[PÒ Gvº£õºzux GßÚ? |h¢ux

GßÚ? öÁÆ÷ÁÖ ÁÈ•øÓPÎÀ £õ¿ßPÎß ÷©ÀFu •¯Ø]

ö\´²[PÒ GßÚ |øhö£ØÓx Gߣøu Põq[PÒ.

ö\¯À£õk 8.4

E[PÍõÀ Fv GkUP •i²©õ

20 cm }Í® 3 cm AP»•ÒÍ J¸ PõQuz xsøh E[PÒ

Pmøhµ¾US® BmPõmi µ¾US® Cøh÷¯ £hzvÀ Põmi¯ÁõÖ

£h® 8.5 ¤izxU öPõÒÐ[PÒ, C¨ö£õÊx PõQuzvß «x Fx[PÒ.

PõQuzxsk ÷©ö»Ê® GßÖ £÷í¼ {øÚzuõÒ. PõQuzxsk

RÌ ÷|õUQ ÁøͲ® GßÖ §÷áõ {øÚzuõß.

PõØÖPÒ ¦¯ÀPÒ ©ØÖ® _ÇÀ PõØÖPÒ 125

£h® 8.5 PõQuzxsiß «x FxÁx

PõQuzvØS GßÚÁõ°ØÖ GßÖ }[PÒ {øÚUQßÕºPÒ?

ö\¯À£õk 8.2, 8.3 ©ØÖ 8.4 À PÁÛzux GßÚ Gߣøu ¦Ô¢x öPõÒÍ

•¯Ø] ö\´÷Áõ®.

}[PÒPÁÛzu Á›PÒ {øÚ¼¸¢uõÀ {øÚÄUSU öPõsk

Áõ¸[PÒ.

PõØÔß ÷ÁPzøu AvP©õUQ¯÷£õx AuÝhß PõØÔß AÊzu®

SøÓ¢ux GßÝ® EnºøÁ¨ ö£ØÕºPÍõ? £õmi¼ß Áõ´£õPzvÀ

Fv¯÷£õx Áõ°ß A¸QÀ PõØÔß ÷ÁP® AvP©õP C¸US®. A[S

PõØÔß AÊzu® SøÓQÓx. £õmi¾USÒ PõØÔß AÊzu® Áõ°ß

A¸Q¼¸¨£øu Âh AvP©õP C¸US®. £õmi¾USÒ C¸US® PõQu

£¢øu PõØÖ öÁΨ¦Ó® uÒЮ.

ö\¯À£õk 8.3À £¿ßPÐUS Cøh÷¯ PõØøÓ Fv¯÷£õx

AøÁ JßøÓ ÷|õUQ JßÖ |Pº¢uÚ. Cx GÆÁõÖ |øhö£ØÓx?

£¿ßPÐUS Cøh÷¯ PõØÔß AÊzu® GÆÁõÖ SøÓ¢ux?

£¿ßPÐUS öÁΨ£Sv°¾ÒÍ PõØÔß AÊzu® £¿ßPøÍ

JßøÓ ÷|õUQ JßÖ uÒÎÚ.

ö\¯À£õk 8.4À PõPuzxsiß «x PõØøÓ Fv¯÷£õx Ax

÷©À÷|õUQ ö\ßÓx. ©Ö£i²® £¿ßPÐUQøh÷¯ SøÓ¢uÍÂÀ

PõØøÓ Fv¯÷£õx PõØÖ PõQuzxsiß ÷©¼¸¢ux.

PõØÔß ÷ÁPzøu AvP©õUQ¯÷£õx AuÝhß PõØÔß SøÓ¢u

AÊzuzøu |õ® Ps÷hõ®.

J¸ ÷ÁøÍ Pmihzvß ÷©ØTøÓ°ß «x ªP ÷ÁP©õP PõØÖ Ã]

ÚõÀ GßÚ |øhö£Ö® Gߣøu E[PÍõÀ {øÚzx¨£õºUP •i²©õ?

J¸ ÷ÁøÍ ÷©ØTøÓ £»©ØÖ C¸¢uõÀ Ax PõØÔß ÷ÁPzuõÀ

yUQö¯Ô¯¨£k®. Cøu¨ ÷£õßÓ AÝ£Á[PøÍ }[PÒ

ö£ØÓxshõ? CuøÚ E[PÒ |s£ºPÐhß £Qº¢x öPõÒÐ[PÒ.

AÔ¯À126

PõØÖ GÆÁõÖ E¸ÁõQÓx. Ax GÆÁõÖ ©øÇø¯U

öPõskÁ¸QÓx. ]» \©¯[PÎÀ Ax GÆÁõÖ AÈøÁU öPõsk

Á¸QÓx Gߣøu²® |õ® •¯Ø]zx ¦›¢x öPõÒÍ÷Ásk®.

PõØÔß \»Úzøu¨ £ØÔ }[PÒ HØPÚ÷Á AÔúPÒ. AuøÚU

PõØÖ GßÖ AøÇUQß÷Óõ®.

öPõvUPøÁUS® SÇ°ß

PÊzx £õPzvÀ

Pmh¨£mh £¿ß.

_k }›À öPõvUP øÁUS®

÷\õuøÚU SÇõø¯ _k}›À

‰ÌPøÁzu÷£õx

÷\õuøÚU SÇõø¯

£ÛUPmi Sκ¢u }›À

‰ÌPøÁzu ÷£õx

£h® 8.6 _hõÚ }º ©ØÖ® Sκ¢u }›À £õ¿Ûß ÁiÁ[PÒ

PõØÖ AvP AÊzu•ÒÍ £Sv°¼¸¢x SøÓ¢u PõØÖ

AÊzu•ÒÍ £SvUS C¯UP©øh²® PõØÖ ÷ÁP©õP Ã_ÁuõÀ PõØÔß

AÊzuzvÀ E¯ºÁõÚ ÷ÁÖ£õkPθUS®. BÚõÀ C¯ØøP°À GÆÁõÖ

PõØÔß AÊzuzvÀ ÷ÁÖ£õ÷kPÒ EshõQ²ÒÍx? öÁ¨£ÍÂß

öuõhº¤¾® ÷ÁÖ£õkPÒ EÒÍÚÁõ? RÌUPõq® ö\¯À£õkPÎß

Eu¯õÀ }[PÒ CuøÚ¦›¢x öPõÒÍ»õ®.

8.3 PõØøÓ öÁ¨£¨ £kzvÚõÀ ›Áøh²®.

ö\¯À£õk 8.5

J¸ ÷\õuøÚU SÇõø¯ GkzxUöPõÒÐ[PÒ. J¸ £¿øÚ

Áõ´£õPzvÀ CÊzx ÷\õuøÚUSÇõ°ß SÖP»õÚ £Sv°À

EÖv¯õP ö£õ¸zx[PÒ. ¥UP›À ]ÔuÍÄ _k }øµ FØÖ[PÒ,

÷\õuøÚU SÇõø¯ _k }›À AÊzv øÁ²[PÒ. AuøÚ 2&3 {ªh[PÒ

PÁÛzx¨ £õºUPÄ®, £¿Ûß ÁiÁzvÀ HuõÁx ©õØÓ® öu›QÓuõ?

÷\õuøÚUSÇõø¯ öÁΰö»kzxÂhÄ®, AuøÚ AøÓ°ß

öÁ¨£{ø»USU öPõsk Áõ¸[PÒ. £ÛUPmi¯õÀ Sκ¢u }øµ

PõØÖPÒ ¦¯ÀPÒ ©ØÖ® _ÇÀ PõØÖPÒ 127

©ØöÓõ¸ ¥UP›À FØÔøÁ²[PÒ. AuÝÒ £¿ß EÒÍ ÷\õuøÚU SÇõø¯ Sκ¢u }›À 2&3 {ªh[PÒøÁzv¸UPÄ®. £¿Ûß ÁiÁzvÀ HØ£mkÒÍ ©õØÓ[PøÍ PÁÛUPÄ®.

Âøh¯Ô¯ ]¢vzx •¯Ø] ö\´x £õ¸[PÒ. _k }›À ÷\õuøÚUSÇõø¯ øÁzuÄhß GuÚõÀ £¿ß E¨¤¯x?

A÷u£¿ß Sκ¢u }›À øÁzuÄhß Gß E¨£ÂÀø»?

•uÀ PÁÛzu¼À öÁ¨£zvÚõÀ PõØÖ Hß Â›Áøh¢ux GßÖ ]¢v¨÷£õ®?

÷\õuøÚU SÇõø¯ PõØÔÀ SεÂmhõÀ GßÚÁõS® Gߣøu E[PÍõÀ TÓ•i²® AÀ»Áõ?

Akzuö\¯À£õk ªPÄ® FUP©ÎUS® ö\¯À£õhõS®. öÁ¨£U

PõØøÓ¨£ØÔ }[PÒ ÷©¾® AvPÍÂÀ ¦›¢xöPõÒÍa ö\´²®.

ö\¯À£õk 8.6

Cµsk PõuQu¨ø£PÒ AÀ»x Põ¼ PõQu P¨¦PÒ J÷µ

AÍÄÒÍøÁPøÍ GkzxU öPõÒÐ[PÒ. Cµskø£PøͲ®,

Cµsk E÷»õP AÀ»x ©µUSa]PÎÀ uø»RÇõP £hzvÀ Põmi¯ÁõÖ

öuõ[PÂk[PÒ.

Ga\›UøP

G›²® ö©ÊSÁzvø¯ Ga\›UøP²hß øP¯õÐ[PÒ.

Sa]°ß |k¨£Svø¯ J¸ xsk ¡»õÀ

£h® 8.7 öÁ¨£U

PõØÖ ÷©À ÷|õUQ

ö\À¾®

Pmk[PÒ. Sa]ø¯ \© {ø»°¼¸US©õÖ

öuõ[P Âk[PÒ (£h® 8.7). £hzvÀ Põmi¯ÁõÖ

J¸ G›²® ö©ÊS Ázvø¯ HuõÁx J¸ ø£°ß

RÌøÁ²[PÒ.ø£PÎß \© {ø»°À Hß

÷ÁÖ£õk Põn¨£kQÓx?

Ca ö\¯À£õk öÁ¨£UPõØÖ ÷©ö»ÊQÓx

GߣøuU PõmkQÓuõ? öÁ¨£UPõØÖ

÷©ö»Ê®÷£õx Ax ö©ÊS ÁzvUS ÷©÷»

ø£ø¯ uÒÐQÓx. Ca\© {ø» ÷ÁÖ£õmhõÀ

|õ® AÔÁx ¯õöuÛÀ öÁ¨£U PõØÖ, Sκ¢u

PõØøÓ Âh ÷»\õÚx Gߣøu AÔÄÖzxQÓx

AÀ»Áõ?

¦øP Hß G¨ö£õÊx® ÷©À ÷|õUQ÷¯

ö\ÀQÓx Gߣøu E[PÍõÀ C¨ö£õÊx ÂÁ›UP

AÔ¯À128

•i²©õ? ÷©¾® PõØøÓ öÁ¨£¨£kzx®÷£õx PõØÖ Â›Áøh¢x

AvP Chzøu AøhzxU öPõÒQÓx, Gߣøu }[PÒ •UQ¯©õP

{øÚÂÀ öPõÒÍ ÷Ásk®. A÷u ö£õ¸Ò AvP Chzøu Aøhzx-

UöPõsk C÷»\õQÓx. BøP°ÚõÀ öÁ¨£UPõØÖ Sκ PõØøÓ Âh

C÷»\õÚx. ¦øP ÷©÷» ö\ÀÁuØS Ax uõß Põµn©õS®.

C¯ØøP°À £» `Ì{ø»PÎÀ öÁ¨£UPõØÖ K›hzv¼¸¢x

÷©÷» ö\À¾®÷£õx AÆÂhzvÀ PõØÔß AÊzu® SøÓ²®.

_ØÖ¨¦Ó Ch[PÎÀ EÒÍ Sκ¢u PõØÖ AÆÂ÷hzøu Dk ö\´¯

÷ÁP©õP ö\ÀQÓx. PõØÔÀ öÁ¨£a \»Ú® EshõQÓx Gߣøu Az-

v¯õ¯® 4À PØÔ¸UQÕºPÒ.

8.4 {»zvÀ \©©ØÓ öÁ¨£zvÚõÀ ¦¯À PõØÖPÒ (¤µõÁõP[PÒ)

HØ£kQßÓÚ.

Ca `Ì{ø»PÒ Á¸©õÖ :

(i) {» |kU÷PõmkUS® x¸Á[PÐUS® Cøh÷¯ EshõS®

\©©ØÓ ußø©.

{» |kU÷PõmkUS A¸Q¾ÒÍ

£h® 8.8 PõØÖÃ_® ÁøP

GöÚßÓõÀ §ª°À {»Ä®

\©©ØÓ öÁ¨£{ø»

¤µ÷u\[PÒ `›¯Ûhª¸¢x

ö£¸©ÍÂÀ öÁ¨£zøu¨ ö£ÖQßÓÚ

Gߣøu }[PÒ ¦Â°¯À £õh[PÎÀ

}[PÒ PØÖ C¸UQÕºPÒ. C¨¤µ÷u\

[PÒ öÁ¨£UPõØøÓ¨. ö£ÖQßÓÚ

öÁ¨£UPõØÖ ÷©ö»Ê¢x ö\ÀQÓx.

A¨¤µ÷u\[PÐUS SκPõØÖ 0&300

Am\÷µøP öÁÎ ©sh»® {»|kU

÷Põmiß C¸£UPVPÐUS® ö\ÀQÓx.

{»|kU÷Põmøh ÷|õUQ

CUPõØÖPÒ ÁhUS ©ØÖ® öuØS £SvPμ¸¢x Ã_QßÓÚ.

x¸Á[PÎÀ PõØÖ Am\÷µøP 600 ÷©À C¸¨£øuÂh Sκa]¯õP

C¸US®. CÆÁm\÷µøPPÎÀ EÒÍ PõØÖ ÷©÷» ö\À» x¸Á¨

£SvPξÒÍ SκPõØÖ AÆÂhzøu ÷ÁP©õP ö\ßÓøhQÓx.

CÆÁÈ°À PõØÔß _ÇØ] £hzvÀ (£h® 8.8) Põmi¯ÁõÖ PõØÖ

PõØÖPÒ ¦¯ÀPÒ ©ØÖ® _ÇÀ PõØÖPÒ 129

•Ø÷£õUPõP x¸Á[Pλ¼¸¢x öÁ¨£ Am\÷µøPÒ ‰»® PõØÔß

_ÇØ]ø¯¨ ö£ÖQßÓÚ.

£hzvÀ Põmh¨£mh PõØÖUPÒ \›¯õP Hß ÁhUS & öuØS vø\PøÍ PõmhÂÀø» GßÖ |õß Â¯¨£øhQ÷Óß.

PõØÖUPÒ ÁhUQ¼¸¢x öuØQØSvø\US Ã_® PõØÖUPÒ,

ÁhUQ¼¸¢x öuØQØS® AÀ»x öuØQ¼¸¢x ÁhUQØS® Ã_QßÓÚ

AÆÁ¨ ö£õÊx vø\PÎÀ ©õØÓ® EshõÁuØS Põµn©õP Aø©Áx

§ª°ß _ÇØ]¯õS®.

(ii) {»® ©ØÖ® }›À HØ£k® \©©ØÓöÁ¨£ {ø»PÒ.

4 Áx Azv¯õ¯zvÀ PhØ PõØÖ ©ØÖ® {»U PõØøÓ¨ £ØÔ }[PÒ

£izxÒϺPÒ.

÷PõøhUPõ»zvÀ {» |kU ÷PõmkU A¸QÀ EÒÍ {»¨£SvPÒ

AvP öÁ¨£©õP C¸US® ©ØÖ® AøÚzx ÷|õ[Pξ® Ph¼À EÒÍ

}øµ Âh{»¨£SvPÎÀ }›ß öÁ¨£ÍÄ AvP©õP C¸US® {»zvß

«xÒÍ PõØÖ öÁ¨£©øh¢x ÷©÷» ö\À¾®. Ph¼¼¸¢x {»zøu

÷|õUQ PõØÖPÒ Ã_ÁuØS Cx Põµn©õP Aø©QßÓx. CøÁ÷¯

£¸ÁUPõØÖPÒ GÚ AøÇUP¨£kQßÓÚ (£h® 8.9).

©õß`ß GßÝ® ö\õÀ Aµ¤U ö©õÈ°ß ö©Íé® GßÝ®

ö\õÀ¼¼¸¢x Á¢xÒÍx. Cuß ö£õ¸Ò Põ»® season GߣuõS®.

Sκ Põ»zvÀ PõØÖ Ã_® vø\ GvµõQÓx {»zv¼¸¢x Phø»

÷|õUQ Ã_QßÓÚ (£h® 8.10).

CUPõØÖPÒ |©US

GuøÚAÎUQßÓÚ Gߣøu

|õß AÔ¯ ¸®¦Q÷Óß.

Ph¼¼¸¢x Ã_® PõØÖPÒ }øµUöPõskÁ¢x ©øÇø¯

AÎUQßÓÚ. Cx }º _ÇØ]°ß J¸ £õP©õS®.

£¸ÁUPõØÖPÒ }øµU öPõskÁ¸QßÓÚ ©ØÖ® ©øÇø¯

AÎUQßÓÚ.

AÔ¯À130

÷©P[PÒ ©øÇø¯U öPõskÁ¢x ö£õÈ¢x |©US Cߣzøu

AÎUQßÓÚ. |©x |õmiß ÂÁ\õ°PÒ u[PÐøh¯ ÂøÍa\

ÀPÐUS ö£›x® ©øÇø¯ \õº¢x ÁõÌQÓõºPÒ. ÷©P[PÒ ©ØÖ®

©øÇø¯¨£ØÔ {øÓ¯ |õmk¨¦Ó £õhÀPÒ EÒÍÚ. A¨£õhÀPøÍ

|s£ºPÐhß ÷\º¢x £õi Bi ©QÊ[PÒ. E[PÐUS A®©õv›¯õÚ

£õhÀ öu›¯ ÷Ásk©õ. C÷uõ E[PÐUPõP J¸ £õhÀ

ÁõÛÀ J¸ ÁõÚ ÷ÁiUøP

Ci Cizx ªßÚÀ G[S®

£¸ÁPõ»® öuõhUPzøu ÷©P[PÒ EnºzvÚ

P¸ ÷©P[PÒ ö£õÈ¢ux ©øÇø¯

©øÇzxÎPÒ EshõUQÚ ©sÁõ\øÚ

ö\Èzux G[S® ÷ÁÍõsø©

£µ¢u Phø» E¯ºzv¯x

`À öPõsh ÷©P[PÒ ö£õÈ¢ux

§ª°¼¸¢x Ph¾US® & Ph¼¼¸¢x

øÁ¯Pzøu ÁõÌ Áõ[S ÁõÊ®

÷©P÷© } ÁõÌP.

(C¨£õhø» E[PÒ B]›¯º, ö£Ø÷ÓõºPÎß Eu²hß

ÁS¨¤Ú¸hß £õi ©QÌP.)

£h® 8.9 {»zvÀ \©©ØÓ öÁ¨£ {ø»¯õÀ •UQ¯©õP Cµõáìuõß

£õø»ÁÚ® £¸ÁUPõØÖPÍ EshõUQ öuß÷©ØS vø\ ÷|õUQ

÷Põøh°À Ã_QÓx. CUPõØÖPÒ ö£¸©ÍÄ }øµ C¢v¯

ö£¸[Ph¼¼¸¢x öPõskÁ¸QÓx.

PõØÖPÒ ¦¯ÀPÒ ©ØÖ® _ÇÀ PõØÖPÒ 131

£h® 8.10 \©©ØÓ öÁ¨£zvÚõÀ {»® ©ØÖ® }º SκPõ»zvÀ

Áh÷©ØS vø\°À PõØÖPøÍ EshõUSQÓx.CUPõØÖPÒ

]ÔuÍ÷Á }øµU öPõsk Á¸QÓx. AuÚõÀ SκPõ»zvÀ

SøÓ¢uÍ÷Á ©øǨö¯õȲ®

|ßÔ : ÁõÛø» Bµõ´a]zxøÓ ¦x vÀ¼

B°Ý® CvÀ G¨ö£õÊx® \¢÷uõå©õÚ •iÄ C¸¨£vÀø».

©øÇ AiUPi ¤µa\øÚPøÍ HØ£kzx®. ©øǯõÀ HØ£mh ]» ¤µa\

øÚPøÍ E[PÍõÀ £mi¯¼h •i²©õ?

E[PÒ B]›¯º ©ØÖ® ö£Ø÷ÓõºPÎh® Põµn[PÒ ©ØÖ® AuØPõÚ

ÁÈ•øÓPøͨ £ØÔ ÂÁõv²[PÒ.

C¯ØøP ]» ÷|µ[PÎÀ ö£¸® |õ\[PøͲ® £zxUPøͲ® Es-

hõUSQÓx ©ØÖ® P®¥µ©õÚ £¯zøu ©Ûu CÚzxUS®, »[SPÒ

©ØÖ® uõÁµ ÁõÌUøPUS® ]» `Ì{ø»PÎÀ ÷£µõ£zøu²® Esh-

õUQ ÂkQÓx.

Ci²hß Ti¯¦¯ÀPÒ ©ØÖ® £»zu _ÇØPõØÖUPÒ CƵsk

{ø»Pøͨ £ØÔ |õ® PØ÷£õ®.

8.5 Ci²hß Ti¯ ¦¯À ©ØÖ® _ÇÀ PõØÖPÒ

AvP öÁ¨£©sh»® ©ØÖ® \ØÖ Dµ©õÚ £SvPÎÀ AiUPi

Ci²hß Ti¯ ¦¯ÀPÒ C¢v¯õ ÷£õßÓ |õkPÎÀ HØ£kQÓx.

E¯¸® öÁ¨£{ø» £»zxhß ÷©À ÷|õUQ ö\À¾® PõØÖPøÍ

EØ£zv ö\´QßÓÚ. CUPõØÖPÒ }ºzxÎPøÍ ÷©À ÷|õUQU öPõsk

ö\ÀQßÓÚ. A[S AøÁ Sκ¢x ©Ö£i²® R÷Ç ÂÊQÓx. ÷ÁP©õP

R÷ÇÂÊQßÓ }ºzxÎPÒ E¯µa ö\À¾® PõØÖhß P»¢x Ciø¯²®

AÔ¯À132

ªßÚø»²® EshõUSQßÓÚ. C¢{PÌøÁ |õ® Ci²hß Ti¯

¦¯À (thunderstorm) GßÖ AøÇUQ÷Óõ®. ÷©À ÁS¨¦PÎÀ }[PÒ Ci,

ªßÚø»¨ £ØÔ £i¨¥ºPÒ.

J¸ ÷ÁøÍ ¦¯À HØ£k®÷£õx AuÝhß ªßÚÀ HØ£k®.

Aa\©¯zvÀ |õ® RÌUPõq® •ßöÚa\›UøPPøÍ ÷©ØöPõÒÍ

÷Ásk®.

• uÛ ©µzvÚi°À Jx[PUThõx. }[PÒ Põmi¼¸¢uõÀ J¸

]Ô¯ ©µzvß Ai°À Jx[P ÷Ásk®. uøµ°ß «x £kUP

÷Áshõ®.

• E÷»õP ‰i²ÒÍ Søhø¯ £¯ß£kzu ÷Áshõ®.

• \ßÚ¾US A¸QÀ, vÓ¢xÒÍ ÷©õmhõºÁsiPÒ £Êx

}USªh®, ÷\ª¨¦ Qh[SPÒ E÷»õP öPõmiÀPÒ, CÁØÔß

A¸QÀ EmPõµ ÷Áshõ®. AøÁPÒ £õxPõ¨£ØÖøÁ.

• J¸ Põº AÀ»x £ì £õxPõ¨¦US HØÓ Ch©õS®.

• J¸ ÷ÁøÍ }[PÒ }›¼¸¢uõÀ EhÚi¯õP PmhhzvØS

EÒ÷Í ö\ßÖ Âk[PÒ.

Ci²hß Ti¯ ¦¯À GÆÁõÖ ¦¯»õP ©õØÓ® AøhQÓx.

vµÁ[PÒ }µõ {ø»US ©õØÓ©øh¯ öÁ¨£® ÷uøÁ Gߣx

E[PÐUSz öu›²®. }µõÂø¯ Sεa ö\´uõÀ vµÁ©õQÓx. AuøÚ

öÁ¨£¨£kzvÚõÀ }º v¸®£ QøhUS©õ? CuØS BuõµÁõP E[PÍõÀ

HuõÁx AÝ£Ázøu {øÚÄUSU öPõsk Áµ•i²©õ?

¦¯À PõØÔß ÁiÁ®

¦¯À PõØÔßø©¯¨£Sv Aø©v¯õÚ £Sv¯õS®. AuøÚ ¦¯¼ß Ps

GßÖ AøÇUPQÓõºPÒ. ö£¸® ¦¯À PõØÖPÒ EUQµ©÷õP PõØÖ©sh»z-

vÀ 10 •uÀ 15 km E¯µzvÀ PõØÖhß JßÖ ÷\º¢x _Ǿ®. ¦¯À Psoß

Âmh® 10 •uÀ 30 km Áøµ ÷ÁÖ£k® (£h® 8.11). C¨£Sv°À ÷©P[PÒ

CÀ»õ©À SøÓ¢uÍ÷Á PõØÖÃ_® £Sv¯õS®. öuÎÁõÚ ¦¯À Psøna

_ØÔ¾® 150 km. AÍÂÀ ÷©P¨ £Sv C¸US® (£h® 8.12) C¨£Sv°À ÷ÁP©õÚ

PõØÖPÐhß (©oUS 150 •uÀ 250 km) ö£¸©øÇ Ahºzv¯õÚ ÷©P[PÐhß

`Ì¢x C¸US®. C¨£SvUS A¨£õÀ PõØÔß ÷ÁP® £i¨ £i¯õP SøÓ¢x

öPõs÷h Á¸®. ¦¯À PõØÔß Aø©¨¦ ªPÄ® ]UP»õÚ •øÓ°À EÒÍx.

£h® 8.11, 8.12, 8.13 À J¸ ©õu› Põmh¨ £mkÒÍx.

PõØÖPÒ ¦¯ÀPÒ ©ØÖ® _ÇÀ PõØÖPÒ 133

÷©P[PÒ E¸ÁõÁuØS •ß£õP }º }µõ¯õP ©õØÓ©øh¢x,

PõØÖ ©sh»zvØS öPõsk ö\À»¨ £kQÓx. }µõ ©Ö£i²®

}ºzxÎPÍõP ©õØÓ©øh¢x ©øÇzxÎPÍõQÓx. PõØÖ ©sh»zvÀ

öÁ¨£® öÁΰh¨£kQÓx. öÁΰh¨ £mh öÁ¨£zvÚõÀ PõØÖ

©sh»® öÁ¨£©øh¢x _ØÔ¾® EÒÍ PõØÖ® öÁ¨£©õQÓx.

PõØÖ J¸ vUQÀ •ß÷ÚÔ E¯µa ö\ßÖ AÊzuzvÚõÀ xÎPÒ

HØ£h Põµn©õQÓx. ¦¯À PõØÔß ø©¯¨ £SvUS AvP PõØÖPÒ

Âø\²hß £õ´¢x ö\À¾®. Ca_ÇØ] v¸®£ v¸®£ HØ£k®.

\[Q¼z öuõhº {PÌÄPÒ, ªPU SøÓ¢u PõØÓÊzuzøu E¸ÁõUQ

•iÁøh²® ©ØÖ® AuÝhß öÁS ÷ÁPzvÀ PõØÖPÒ ußøÚa _ØÔU

öPõsk _ØÔ¾® _Ǿ® Czum£ öÁ¨£{ø»ø¯ ¦¯ÀPõØÖ (cyclone) GßÖ |õ® AøÇUQ÷Óõ®. PõØÔß ÷ÁP®, PõØÔß vø\, öÁ¨£ÍÄ

©ØÖ® Dµ¨£u® ÷£õßÓøÁPÎß £[PΨ¦hß ¦¯ÀPÒ E¸ÁõQßÓÚ.

öPõ¢uΨ¦

E¯¸® PõØÖ ‰ÌS®

PõØÖ

¦¯À PõØÖ

C¯[S® vø\

Køh £õ´uÀ

Ps

£i¨£i¯õP AvP›U

S® £»zu PõØÖ

¦¯ÀPõØÖ £i¨£i¯õP SøÓ²®

£»zu PõØÖ

£h® 8.11 ¦¯À PõØÖ E¸ÁõUP®

£h® 8.12 J¸ ¦¯¼ß Ps E¸Á®

£h® 8.13 ¦¯ÀPõØÓõÀ

EshõÚ }º öPõ¢uΨ¦

|ßÔ : C¢v¯ ÁõÛø» Bµõ´a]UPÇP® ¦x vÀ¼.

AÔ¯À134

8.6 AÈÄUSU Põµn©õÚ ¦¯ÀPÒ

¦¯ÀPÒ AvPÍÂÀ AÈøÁ EshõUSQßÓÚ. ¦¯ÀPÒ ¡ØÖU

PnUPõÚ Q÷»õ«mhº yµzv¼¸US® ÷£õ÷u £»zuU PõØÖUPÒ

PhØ PøÓø¯ ÷|õUQ }øµ uÒÎ ÂkQÓx. CøÁ ¦¯À Á¸ÁuØPõÚ

AÔSÔPÒ BS®. PõØÓõÀ E¸ÁõUP¨£k® PhÀ Aø»PÒ ªPÄ®

÷£µõØÓÀ ªS¢uøÁ, AÁØøÓ J¸ ©ÛuÚõÀ öÁØÔ öPõÒÍ

•i¯õx. Psoß SøÓ¢u PõØÖ AÊzu¨£Sv }›ß ÷©À ©mh

ø©¯zv¼¸¢x }øµ ÷©¼ÊUS® Aø»°ß AÍÄ 3&12 «mhº (£h®

8.13) E¯µ® Áøµ°À C¸US®.

}º&QnØøÓ¨ ÷£õßÓ ÷uõØÓzxhß PhØ Pøµø¯ ÷|õUQ ¦¯À

|Pº¢x ö\À¾®. Cuß £»ÚõP PhÀ }º PhØPøµPÎÀ EÒÍ uõÌÁõÚ

£SvPÐUSÒ Em¦S®. CuÚõÀ E°ºPÐUS® Eøhø©PÐUS®

ö£¸® CǨ¦ HØ£k®. ÷©¾® ©soß ÁÍzøu²® SøÓzx Âk®.

öuõhº ö£¸©øÇU Põµn©õP öÁÒͨö£¸US HØ£mk

{»ø©ø¯ ÷©õ\©õUQ Âk®.

¦¯¾hß ÷ÁP©õP Ã_® PõØÖ® ÷\º¢v¸¢uõÀ

ÃkPÒ, öuõø»÷£] ÷\øÁ, ©ØÓ uPÁÀ öuõhº¦PÒ ©ØÖ® ©µ[PÒ

•u¼¯ÁØøÓ ÷\u¨£kzvÂk® ©ØÖ® E°º CǨ¦ ©ØÖ® ö\õzx-

UPÐUS CǨø£ HØ£kzv Âk®.

E»Qß £À÷ÁÖ

£õP[PÎÀ ¦¯À

PõØÖPÒ öÁÆ÷ÁÖ

ö £ ¯ º P Í õ À

AøÇUP¨£kQßÓÚ.

Aö©›UPõ Pshz-

vÀ í›÷Pß GßÖ

AøÇUP¨£kQÓx.

¤ ¼ ¨ ø £ ß ì

©ØÖ® ᨣõÛÀ

øhL§ß GßÖ

A ø Ç U P ¨ £ k Q Ó x

(£h® 8.14).

£h® 8.14 {»|kU÷PõmkUS A¸Q¾ÒÍ £SvPÎÀ

¦¯ÀPÎß E¸ÁõUP® ©ØÖ® E»PÍÂÀ HØ£k®

A§ºÁ©õÚ ¦¯ÀPÒ

Áh£]¤U ö£¸[PhÀ

øh÷£õß

Áh£]¤U

ö£¸[PhÀ

¦¯ÀPõØÖ í›÷Pß ¦¯ÀPõØÖ

Áh Am»õsiU

ö£¸[PhÀ

C¢x ©Põ ö£¸[PhÀöuߣ]¤U

ö£¸[PhÀ

í›÷Pß

PõØÖPÒ ¦¯ÀPÒ ©ØÖ® _ÇÀ PõØÖPÒ 135

öhõº|õ÷hõ (_ÇØPõØÖ)

|©x |õmiÀ AøÁ AiUPi

£h® 8.16 öhõº|÷hõÂß ÁiÁ®

[National severe storm laboratory (NSSL)]|ßÔ : C¢v¯ ÁõÛø» Bµõ´a]UPÇP® ¦x vÀ¼.

HØ£kÁvÀø». öhõº|õhì J¸

P¸zu ¦ÚÀÁiÁ ÷©P©õS®. Ax

ÁõÛ¼¸¢x {»zøu ÷|õUQ

ÁµUTi¯x (£h® 8.16)ö£¸®

AÍ»õÚ öhõº|õmì

£»ÃÚ©õÚøÁ. EUQµ©õÚ

(violent) öhõº|÷hõ ©oUS 300 km

÷ÁPzvÀ £¯oUPU Ti¯øÁ

¦¯ÀPμ¸¢x öhõº|÷hõì

E¸ÁõQßÓÚ.

C¢v¯õÂß ö©õzu PhØPøµPÐ÷© ¦¯»õÀ ÷\u©øhQßÓÚ.

Av¾® QÇUSU PhØPøµ ö£¸©ÍÂÀ £õv¨£øhQÓx. C¢v¯õÂß

÷©ØSU PhØPøµ SøÓ¢uÍ÷Á £õvUP¨£kQÓx ©ØÖ® ¦¯À

PõØÖPÍõÀ Cµsk PhØPøµPЮ SÔ¨¤mhÁõÖ AiUPi ¦¯À

PõØÖPÍõÀ Pkø©¯õP £õv¨¦ AøhQßÓÚ.

J¸¦¯À PõØÔß ‘tornado’ Âmh® ªPa ]Ô¯ AÍÁõÚ 1 «mh›¼¸¢x

1 Q÷»õ «mhº AÍÄ ö£›¯õuõQ¸US®. AÀ»x \©©õÚ AP»®

Eøh¯uõP C¸US®. öhõºÚ÷hõ ¦¯¼ß ¦ÚÀ £õP® y_PÒ,

PÈÄPÒ Ai£õPzv¾ÒÍ AøÚzøu²® EÔg_® ußø©²øh¯x.

(SøÓ¢u AÊzuzvÚõÀ) ©ØÖ® AuøÚ ÷©À £õPzvß £UPzvÀ

GÔ¢x Âk®. C[S ¦¯¼¼¸¢x E°¸hß «shÁºPÎß PnUS

EÒÍx. (iìPÁ› ÷\Ú¼ß ¯[ iìPÁ› ]Ÿì).

|õß J¸ ÷©Pzøu £õºz÷uß Ax ÷©¾® ÃmiØSa ö\À» •¯Ø]

zux. ÂøµÂÀ PuÄUP¸QÀ ö\ß÷Óß Ãk ÁõÚzvØS ö\ßÓx.

GÚUS £õv¨¦, GxÄ® HØ£hÂÀø».

¦¯¾US ¤ß |õ[PÒ ÷Põxø© Á¯¼¼¸¢x Á¢x Ci¢u

ö£õ¸mPÒ ÷\º¢u S¨ø£PøÍ _zu® ö\´÷uõ®. JÎ ªS¢u £»øPPÒ,

©µUQøÍPÒ CÓ¢u ÷PõÈPÒ ©ØÖ® AøÁPÎß CÓSPøͲ®

ö£õÖUQ Gkz÷uõ®. AøÁ ÷uõ¾ÔUP¨£mh •¯ÀPøͨ ÷£õßÖ

C¸¢uÚ.

AÔ¯À136

¦¯¼¼¸¢x PõzxUöPõÒÍ |õ® BÇ©õÚ Em £Sv AÀ»x

§ªUS Ai°À \ßÚÀPÒ CÀ»õu AøÓ°À £õxPõ¨£õÚ Chzøu

Aø©zx u[P ÷Ásk®. AÀ»x AøÓ°ß \ßÚÀPøÍ Aøhzx-

Âmk J¸ ÷©øá AÀ»x £o ö\´²® ö£g]ß RÌ £hzvÀ (£h®

8.15) Põmi¯ÁõÖ £õxPõ¨¦ ö£Ó÷Ásk®. A[S S¨ø£ TÍ[PÒ

Áµõx. J¸Áº •Ê[Põ»PÎß «x ÁøÍ¢x uø» ©ØÖ® PÊzøu,

øPPÍõÀ Põøu, ‰i¯ÁõÖ ¤izxUöPõsk EmPõµ ÷Ásk®

(£h® 8.15).

£h® 8.15 ¦¯¼¼¸¢x ußøÚU PõzxU öPõÒÁx

8.7 |Ø£¯ß AÎUPTi¯ £õxPõ¨£ HØ£õkPÒ

• ¦¯À •ß AÔ¨¦ ©ØÖ® Ga\›Uø ÷\øÁPÒ.

• Aµ\õ[P xøÓPÒ, xøÓ•P[PÒ, «ÚÁºPÒ, P¨£ÀPÒ

©ØÖ® ö£õx©UPÐUS ÂøµÁõÚ ö\´v ÷£õUSÁµÄ ©ØÖ®

Ga\›UøPPøÍ AÎzuÀ.

• ¦¯À uõUS® £SvPÎÀ £õxPõ¨¦UPõP ¦P¼h[Pø»U

Pmh÷Ásk® ©ØÖ® A[S Á¢x u[S® ©UPÐUS {ºÁõP

HØ£õkPøÍ ö\´x uµ÷Ásk®.

|ßÔ : C¢v¯ ÁõÛø»zxøÓ ¦x öhÀ¼

PõØÖPÒ ¦¯ÀPÒ ©ØÖ® _ÇÀ PõØÖPÒ 137

AøÚzx ¦¯ÀPЮ

SøÓ¢uÊzu, uõÌÄ

Aø©¨ø£U öPõskÒÍÚ

Gߣøu |õ® PØÓÔ¢÷uõ®

¦¯ÀPÒ HØ£kÁuØS

PõØÔß ÷ÁP® ªPÄ®

•UQ¯©õÚuõS®. BøP°ÚõÀ

PõØÔß ÷ÁPzøu Aͨ£x

ªPÄ® •UQ¯©õÚuõS®.

PõØÔß ÷ÁPzøu AÍUS® J¸

P¸Âß ö£¯º PõØÖ÷ÁP©õÛ

(anemometer) AÛ÷©õ «mhº

BS®.

£h® 8.17 PõØÔß ÷ÁPzøu AÍÂk®

AÛ÷©õ «mhº

|ßÔ : C¢v¯ ÁõÛø»z xøÓ,

¦x iÀ¼.

©UPÎß |hÁiUøPPÒ

• ÁõÛø»z xøÓ, öuõø»U Põm], ÁõöÚõ¼ ©ØÖ® ö\´vz

uõÒPÒ ‰»©õP AÎUP¨£k® Ga\›UøPPøÍ |õ® ¦ÓUPoUPU

Thõx.

|õ® |©US AÁ]¯©õÚ Ãmk E£÷¯õP¨ ö£õ¸mPÒ, Áͺ¨¦¨

¤µõoPÒ, ©ØÖ® ÁõPÚ[PÒ •u¼¯ÁØøÓ £õxPõ¨£õÚ

Ch[PÐUSU öPõsk ö\À»÷Ásk®.

öÁÒͨö£õ¸USPÍõÀ £õv¨£øh¢x ÷u[Q¯ }¸ÒÍ

\õø»PÎÀ ÁõPÚ[PøÍ Kmi ö\ÀÁøuz uºUP ÷Ásk®.

©ØÖ® G¨ö£õÊx® |õ® AÁ\µ ÷\øÁPÐUS PõÁÀxøÓ , w

Aøn¨¦ {ø»¯[PÒ ©¸zxÁ Eu ø©¯[PÎß öuõø»÷£]

GsPøÍ u¯õº {ø»°À øÁzv¸UP ÷Ásk®.

¦¯À £õv¨¦ HØ£k® £SvPÎÀ J¸ ÷ÁøÍ u[P ÷|µ¢uõÀ øP öPõÒÍ

÷Ási¯ •ßöÚa ]›UøPPÒ.

• A_zu©õÚ }øµ SiUP÷Áshõ®. AÁ\µz ÷uøÁUPõP ÷\P›zx

øÁUP¨£mh Si }øµ÷¯ SiUP ÷Ásk®.

• R÷Ç ÂÊ¢x QhUS® ªß\õµ P®¤PøÍ÷¯õ AÀ»x Dµ©õÚ

_Âm_PøÍ÷¯õ öuõh ÷Áshõ®.

• ÷ÁiUøP £õºUP öÁΰÀ ö\À» ÷Áshõ®.

• {øÓ ÷ÁØÓ •i¯õu ÷Põ›UøPPÐhß £õxPõ¨£øh°Ú¸hß

Ãs ÁõUSÁõu® ö\´x AÁºPÐUS ©Ú AÊzuzøu AÎUPU

Thõx.

AÔ¯À138

• E[PÒ |s£ºPÒ ©ØÖ® EÓÂÚºPÐhß JzxøǨø£ AÎzx

Eu ö\´¯ ÷Ásk®.

8.8 •ß÷ÚØÓ ©øh¢u öuõÈÀ ~qUP® |©US EuÄ®.

C¢|õmPÎÀ |õ® |ßS PõUP¨£k÷Áõ® Ph¢u ¡ØÓõsiß

öuõhUP Põ»zvÀ ÁµUTi¯ ¦¯ø» \©õÎUP PhØPøµ¨ £SvPÎÀ

Á]¨÷£õº u[PÒ ÃkPøÍ Âmk öÁÎ÷¯ÖÁuØS SøÓ¢ux J¸

|õÍõÁx BS®. CßÖ CÆÄ»P® ªPÄ® Âzv¯õ\©õÚx. xønU

÷PõÒPЮ, C¸¨¤h[PøÍ AÔ¯ EuÄ P¸Â ÷µhõºPÎß Eu¯õÀ

48 ©o ÷|µzvØS •ß£õP÷Á ¦¯À Ga\›UøP (cyclone alert) AÀ»x ¦¯À

Gvº£õº¨¦ Ga\›UøPPÒ 24 ©o ÷|µzvØS •ß£õP÷Á öu›ÂUP¨

£kQÓx. ¦¯À PøµUS Á¸®÷£õx PhØPøµ A¸Q¼¸¨÷£õ¸US

JÆöÁõ¸ ©o AÀ»x Aøµ ©o ÷|µzvØS J¸ •øÓ Ca ö\´vø¯

J¼£µ¨¦ÁõºPÒ. £À÷ÁÖ ÷u]¯ ©ØÖ® AøÚzx»P \[P[PÒ ¦¯À

öuõhº£õÚ Ga\›UøPPøÍ AÎzx JzxøÇUQßÓÚ.

•UQ¯ ö\õØPÒ

PõØÖ÷ÁP©õÛ SøÓ¢u PõØÓÊzu® öhõºÚöhõ

¦¯À £¸ÁU PõØÖPÒ øhL§ß

í›U ÷Pß AÊzu® PõØÖ Ã_® {ø»

ªßÚÀ Ci ©øÇ

}[PÒ PØÓøÁ

• |®ø©a _ØÔ¾® EÒÍ PõØÖ, AÊzu \Uvø¯ AÎUQÓx.

• PõØøÓ öÁ¨£¨kzvÚõÀ ›ÁøhQÓx. SεøÁzuõÀ

_¸[SQÓx.

• öÁ¨£U PõØÖ÷©ö»Ê®, Sκ¢u PõØÖ J¸vUQÀ •ßÚÔ

_¸[Q uøµ¨ £Sv°÷»÷¯ u[QÂk®.

• öÁ¨£U PõØÖ ÷©ö»Ê®ö£õÊx A[SÒÍ PõØÓÊzu®

SøÓ¢x, Sκ¢u PõØÖ AÆÂhzvÀ ~øÇQÓx.

• C¯[S® PõØøÓ Ã_® PõØÖPÒ GßÖ AøÇUP¨£kQßÓÚ.

• PõØÖPÒ C¯[SÁuØS Põµn©õÚøÁPöÍßÓõÀ §ª°À

{»Ä® \©©ØÓ öÁ¨£÷© Põµn©õS®.

• PõØÖPÒ }º ©ØÖ® }µõÂø¯U öPõskÒÍÚ.

• |©US ©øÇø¯ AÎUQßÓÚ ÷ÁP©õP Ã_® PõØÖUPÒ ©ØÖ®

PõØÓÊzu® CÁØÔß ÷ÁÖ£õkPÎß PõµnzvÚõÀ ¦¯ÀPÒ

HØ£kQßÓÚ.

PõØÖPÒ ¦¯ÀPÒ ©ØÖ® _ÇÀ PõØÖPÒ 139

• |ÃÚ öuõÈÀ •ß÷ÚØÓzvÚõÀ, xønU ÷PõÒPÒ, ©ØÖ®

÷µhõºPÒ ‰»©õP ¦¯ÀPÒ E¸ÁõÁøu •ßÚuõP÷Á

AÔ¯•i²®.

• ‘_¯ EuÂ÷¯, ]Ó¢u EuÂ’ BøP°ÚõÀ ÷uøÁ¯õÚ

•ß÷ÚØ£kPøÍ ö\´xöPõsk, ÁµUTi¯ ¦¯ÀPøÍ GvºU

öPõÒÍ u¯õµõP C¸UP ÷Ásk®.

• RÌUPõq® AmhÁøn ÷©P[PÎß Aø©¨¦ ©ØÖ® ¦¯ÀPÒ

©ØÖ® `ÓõÁÎU PõØÖPÍõÀ EshõUP¨£k® ©øǨ

ö£õÈÄ •u¼¯ÁØÔß A§ºÁ©õÚ ÷uõØÓzøu ¦›¢x öPõÒÍ

Eu¯õP Aø©QÓx.

Cµsk ¤µ÷u\[PÐUQøh÷¯ öÁ¨£ {ø»°À HØ£k® ÷ÁÖ£õkPÒ

PõØÔÀ öÁ¨£a\»Ú® HØ£kQÓx

öÁ¨£UPõØÖ ÷©ö»Ê¢x SøÓ¢u PõØÓÊzu¨

£Svø¯ E¸ÁõUS®.

Sͺ¢u PõØÖ SÖQ SøÓ¢u PõØÓÊzu

£Svø¯ ÷|õUQö\À¾®.

öÁ¨£UPõØÖ ÷©ö»Ê¢x, Sθ® ©ØÖ®

}µõ Sκ¢x ÷©P©õS®.

÷©P[PÎÀ EÒÍ ö£¸® }ºzxÎPÒ, {»zvÀ ©øǯõPÄ®, B»[P-

miPÍõPÄ®, £Û¯õPÄ® ö£õÈQÓx.

E¯µzv¼¸¢x R÷Ç ÂÊ® }ºzxÎPÒ ©ØÖ® ÷©ö»Ê® PõØÖUPÐhß \

Uvö£ØÖ PõØÖPÒ JßÖ Ti ¦¯À ©øǯõQßÓÚ.

]» um£öÁ¨£ {ø»PÍõÀ ¦¯ÀPÒ E¸ÁõQ

`ÓõÁÎPÍõP ©õØÓ©øhQßÓÚ.

£°Ø]PÒ

1. RÌUPõq® ö\õØöÓõhºPÎÀ Âk£mh ö\õØPøÍ ÷Põimh

Ch[PÎÀ {µ¨¦P.

(a) ............ PõØ÷Ó ¦¯À.

(b) Ã_® PõØÖPÒ öÁ¨£zvÚõÀ ............ §ª°À EØ£zv

ö\´QßÓÚ.

AÔ¯À140

(c) §ª°ß Áh £õPzvÀ ............ PõØÖ ÷©¾¯º¢x ............ PõØÖ

R÷Ç Á¸®.

(d) PõØÖ J¸ ¤µ÷uõ\zv¼¸¢x C¯[Q ............ AÊzu¨ £Svø¯

............ AÊzu©øhQÓx.

2. öPõkUP¨£mh ChzvÀ PõØÔß vø\ AÔ¯ £¯ß£kzx®

Cµsk•øÓPøÍ SÔ¨¤kP.

3. PõØÖ AÊzu \Uvø¯ AÎUQÓx. GߣøuE[PÐUS HØ£mh

AÝ£Á[PøÍU öPõsk SÔ¨¤kP. (£õh¨ ¦zuPzøuU uºzx

©ØÓøÁPÒ)

4. }[PÒ J¸ Ãk Áõ[P ¸®¦QÕºPÒ. PõØ÷Óõmh® (ventilators) CÀ»õu \ßÚÀPÒ EÒÍ Ãmøh Áõ[SÁuØS ¸®¦QÕºPÍõ?

E[PÒ Âøhø¯ ÂÁµ©õPU TÖ[PÒ.

5. öuõ[P Âh¨£mh ÷£ÚºPÒ ©ØÖ® ÂÍ®£µ[PøÍ Jmk®

£»øPPÎÀ Hß KmøhPÒ ÷£õh¨£kQßÓÚ ÂÁ›UPÄ®.

6. E[PÒ Qµõ©®/|Pµ® BQ¯ £SvPøÍ ¦¯À uõUQÚõÀ E[PÒ

Asøh A¯»õ¸US GÆÁõÖ Eu ö\´ÃºPÒ?

7. ¦¯À EshõS® `Ì{ø»PÎÀ, •ßÚuõP }[PÒ

øP öPõÒÍ GßöÚßÚ vmh[PøÍ ÷©ØöPõÒúPÒ?

8. RÌUPõq® Ch[PÎÀ ¦¯»õÀ £õvUP¨£mh J¸ Ch® EÒÍx.

Ax Gx GߣøuU SÔ¨¤kP.

(i) ö\ßøÚ (ii) ©[PѸ, (©[PѺ)

(iii) Aªºu\º (iv) §›

9. R÷Ç TÓ¨£mh Âå¯[PÎÀ Gx\›¯õÚx.

(i) SκUPõ»zvÀ PõØÖPÒ {»zv¼¸¢x Phø» ÷|õUQ Ã_®.

(ii) ÷PõøhU Põ»zvÀ PõØÖPÒ {»zv¼¸¢x Phø» ÷|õUQ

Ã_®.

(iii) AvP AÊzu©õÚ PõØÖPÍõÀ ¦¯À PõØÖPÒ E¸ÁõQßÓÚ,

AøÁ \Uv Áõ´¢uøÁ ªP ÷ÁP©õÚ PõØÖPÒ _ØÔ¾®

_ÇßÓiUS®.

(iv) C¢v¯õÂß PhØPøµPÒ ¦¯ÀPÍõÀ £õv¨¦ AøhÁvÀø».

÷©¾® AÔ¢xöPõÒ÷Áõ® & ö\¯À£õkPÒ ©ØÖ® ö\¯À vmh[PÒ

1. ö\¯À£õk 8.5 I }[PÒ ö\´wºPÒ AuøÚ÷¯ ]Ôx ©õØÔ

E[PÒ ÃmiÀ ö\´²[PÒ. J÷µ AÍÄÒÍ Cµsk¤ÍõìiU

PõØÖPÒ ¦¯ÀPÒ ©ØÖ® _ÇÀ PõØÖPÒ 141

£õmiÀPøÍ GkzxU öPõÒÐ[PÒ. JÆöÁõ¸ £õmi¼ß

PÊzx¨£Sv°¾® £¿øÚ CÊzxU Pmk[PÒ. J¸ £õmiø»

`›¯ JΰÀ øÁ²[PÒ. ©ØöÓõßøÓ {ÇÀ £Sv°À øÁ²[PÒ.

}[PÒ PÁÛzuøu £vÄ ö\´²[PÒ. }[PÒ PÁÛzuøu 8.5

ö\¯À£õmkhß J¨¤mk¨ £õ¸[PÒ.

2. }[PÒ E[PÐUPõÚ AÛ÷©õ «mhøµ u¯õº ö\´¯ CÁØøÓa

÷\P›UPÄ®.

RÌUPõq® ö£õ¸mPøÍ ÷\P›²[PÒ. 4 ]Ô¯ PõQu P¨¦PÒ,

(£¯ß£kzv¯ IìQŸ® P¨¦PÒ) 2 xsk Põºk÷£õºk (20 cm }Í®, 2 cm. AP»® EÒÍx) £ø\, ìhõ¨»º, J¸ ìöPma ö£ß,

TµõUP¨£mh J¸ ö£ß]¾hß J¸ AȨ£õß.

ì÷Pø»GkzxUöPõsk Põºk ÷£õºkxskPÎß «x£hzvÀ

Põmi¯ÁõÖ SÖUSU ÷PõkPøÍ Áøµ²[PÒ. £h® 8.18. CuÚõÀ

Põºk÷£õmiß ø©¯¨¦ÒÎ QøhUS®.

£h® 8.18 Põºk ÷£õºk xskPÎß

ø©¯zøuU PshÔuÀ

£h® 8.19 J¸ PõØÖ÷ÁP©õÛ J¸ ©õu›

ìi›¨ìPøÍ ø©¯zvÀ ö£õ¸zx[PÒ. JßÔß ÷©À

JßøÓ ö£õ¸zx[PÒ Ax J¸ TmhÀ (+) SÔ÷£õßÖ

Põn¨£k®. C¨ö£õÊx P¨¦PøÍ Põºk ÷£õºk xskPÎß

~Û£õPzvÀ ö£õ¸zx[PÒ. AÁØÔÀ J¸ P¨¤ß öÁΨ

£SvUS ©õºUPº AÀ»x ìöPma ÷£ÚõÂÚõÀ Ásn®

wmk[PÒ. AøÚzx P¨¦PЮ J÷µ vø\ø¯ ÷|õUQ

C¸US©õÖ ö£õ¸zx[PÒ.

Põºk ÷£õºk xskPÎß ø©¯zvÀ J¸ Ssl]ø¯ ~øDz[PÒ

©ØÖ® xskPÐhß ö£ß]À, AȨ£õß, P¨¦PøÍ Cøn²[PÒ.

AÔ¯À142

P¨¦PÎß «x }[PÒ PõØøÓ ö\¾zv¯ ÷£õx AøÁ GÎuõP _

ÇÀQÓuõ Gߣøu ÷\õvzx £õ¸[PÒ. E[PÐøh¯ AÛ÷©õ «mhº

u¯õµõQ Âmhx. Ax J¸ {ªhzvÀ GzuøÚ •øÓ _ÇÀQÓx

GߣøuU öPõsk ÷uõµõ¯©õP PõØÔß ÷ÁPzøu C¨ö£õÊx }[PÒ

PnUQh»õ®. PõØÔß ÷ÁPzvÀ HØ£k® ©õØÓ[PøÍ PÁÛ²[PÒ.

J¸ |õÎÀ öÁÆ÷ÁÖ Ch[PÎÀ, \©¯[PÎÀ CuøÚ £¯ß£kzv

PõØÔß ÷ÁPzøu AÔ²[PÒ.

E[PÎh® ö£ß]À CÀø»ö¯ßÓõÀ £õÀ ö£ßÛß •øÚø¯¨

£¯ß£kzvU öPõÒÐ[PÒ. CuÝøh¯ J÷µ {£¢uøÚ ¯õöuÛÀ

GÎuõP _Ç» ÷Ásk® Gߣ÷u¯õS®. CuÚõÀ PõØÔß ÷ÁPzøuz

xÀ¼¯©õP AÍÂh•i¯õx. \›¯õÚ PõØÔß, ÷ÁPzøu²®

AÎUPõx.

3. ¦¯ÀPÒ ©ØÖ® `ÓõÁÎPøͨ £ØÔ ö\´vz uõÒPÎÀ Áõµ

£zv›UøPPÎÀ Põn¨£k® PmkøµPÒ, uPÁÀPÒ ©ØÖ® £h[PøÍ

÷\P›²[PÒ.

4. J¸ ÷ÁøÍ }[PÒ J¸ SÊÂß EÖ¨¤ÚµõP C¸¢x, Ax ©õ{»U

PhØPøµ°ß •ß÷ÚØÓ vmhzøu E¸ÁõUQ, ¦¯ÀPÍõÀ

©UPÐUS HØ£k® xߣ[PøÍ ÷£õUP GkUP ÷Ási¯

|hÁiUøPÒ £ØÔ J¸ ]Ö Eøµø¯ u¯õ›UPÄ®.

5. ¦¯ÀPÍõÀ ÷|µi¯õP £õvUP¨£mhÁºPøÍU Psk AÁºPÐUS

HØ£mh AÝ£Á[PÒ £ØÔ J¸ ÷£mi GkUPÄ®.

6. 15 cm }Í® ©ØÖ® 1&1.5 cm Âmh•ÒÍ J¸ A¾«Û¯® SÇõø¯

GkzxU öPõÒÐ[PÒ J¸ E¸øÍU QÇ[øP GkzxU öPõÒÐ[PÒ.

AvÀ 2 cm PÚzvØS J¸ xsøh öÁmi Gk[PÒ. Azxsøh

A¾ªÛ¯® SÇõ°ÝÒ÷Í ö\¾zv AuøÚ AÊzx[PÒ. AuøÚ

2&3 •øÓ _ÇØÖ[PÒ. ¤ìmhøÚ¨ ÷£õßÖ E¸øÍUQÇ[S

xsk C¸¨£øuU Põs¥ºPÒ. A¾ªÛ¯® SÇõ°ß ©ØöÓõ¸

•øÚ°¾® CuøÚ¨ ÷£õßÖ v¸®£ ö\´²[PÒ. C¨ö£õÊx

A¾ªÛ¯® SÇõ°ß Cµsk •øÚPξ® E¸øÍU QÇ[Qß

xskPÒ ¤ìmhøÚ¨ ÷£õßÖ ö£õ¸¢v C¸¨£øuU Põn»õ®.

Cµsk xskPÐUQøh÷¯ PõØÖ {µ®¤ C¸US®. •øÚ

©Ê[Q¯ J¸ ö£ß]ø» KkzxU öPõÒÐ[PÒ. AuøÚ SÇõ°ß

J¸ •øÚ°¾ÒÍ E¸øÍUQÇ[S xsiß J¸ •øÚ°À

AÊzuÄ® (£h® 8.20). GßÚ|hUQÓx Gߣøu PÁÛUPÄ®.

Caö\¯À£õk ö£›¯ÍÂÀ viöµÚ HØ£k® PõØÔß AÊzu®

AvP›zx ö£õ¸mPøÍ öÁÎ÷¯ uÒÐQÓx GߣøuU PõmkQÓx.

PõØÖPÒ ¦¯ÀPÒ ©ØÖ® _ÇÀ PõØÖPÒ 143

£h® 8.20

Ga\›UøP

Caö\¯À £õmøh ö\´²®÷£õx, A¾«Û¯® SÇõ°ß •ß¦ ¯õ¸® {ßÖ

öPõsi¸UPõ©À £õºzxU öPõÒÐ[PÒ.

}[PÒ CuøÚ¨ £ØÔ ÷©¾® £izuÔ¯ CuØS öuõhº£õÚ uø»¨¦PøÍ

RÇUPõq® Áø»zuÍzvÀ £izuÔ¢x öPõÒÐ[PÒ.

http://www.imd.gov.in

E[PÐUSz öu›²©õ?

J¸ ªßÚÀ £¯oUS® yµzvß ÷ÁP® ©oUS 400,000 km/h Ax _ØÖa ̀ ǼÀ

EÒÍ PõØøÓ öÁ®ø©¨ £kzxQÓx. Ax ̀ ›¯Ûß ÷©Ø¦Ózv¾ÒÍ öÁ¨£zøu

Âh 4 ©h[S AvP©õÚx ©ØÖ® Ax ªßÚø»²® EshõUSQÓx. Ax ªPÄ®

A£õ¯Pµ©õÚx.

_ _ _ _ _

AÔ¯À144

©s9

©s (soil) Gߣx C¯ØøP ö\ÀÁÁÍ[PÎÀ ªPÄ® •UQ¯©õÚx.

÷ÁºPÒ {»vÀ ¤i¨ø£¨ ö£ÖÁuØS® Áͺa]¯øhÁuØS®

÷ÁºPÒ ‰»©õP }øµ²® ©ØÖ® \zxUPøͲ® ö£ÖÁuØS ©s

ªPÄ® £¯ß£kQÓx. Ax ö£¸®£õßø©¯õÚ E°›Ú[PÐUS

EøÓÂh©õP vPÌQÓx. ÷ÁÍõsø© ö\´ÁuØS ©s AÁ]¯©õS®.

÷ÁÍõsø© |©US EnÄ, Eøh ©ØÖ® AøÚÁ¸US®

EøÓÂhzøu²® AÎUQÓx. ©s |©x ÁõÌUøP°¼¸¢x ¤›UP

•i¯õu JßÓõS®. •uÀ ©øÇ ö£´uÄhß Á¸QßÓ ©n©õÚx ©s

Áõ\øÚ²hß. |® AøÚÁ¸US® ¦zxnºøÁ AÎUQÓx.

£h® 9.1 SÇ¢øuPÒ ©soÀ ÂøͯõkQßÓÚº

9.1 ÁõÌUøPø¯ ö\Ȩ£øh¯a ö\´²® ©s

J¸ |õÒ ©øÇ÷|µzvÀ J¸ ©s ¦Ê ©so¼¸¢x öÁΨ£kÁøu

£÷í¼²® §÷áõÄ® PÁÛzuÚº. ©soÀ Cøu¨ ÷£õßÖ ÷ÁÖ

E°›PÒ EÒÍÚÁõ GÚ AÁºPÒ Ba\›¯¨£mhÚº. C¨ö£õÊx

AuøÚ |õ® PshÔ÷Áõ®.

ö\¯À£õk 9.1

©soß ©õv›PøÍ ÷\P›zx AÁØøÓ Ga\›UøP²hß PÁÛ²[PÒ.

}[PÒ øP ö»ßì E¸¨ö£¸UQ (hand lens) I £¯ß£kzu»õ®. JÆöÁõ¸

©õv›ø¯²® Ga\›UøP²hß £›÷\õvzx AmhÁøn 9.1 {µ¨¦[PÒ.

©s 145

AmhÁøn 9.1

Á Gs

©s ‰»® uõÁµ[PÒ Â»[SPÒ©ØÓ

SÔ¨¦PÒ

1 ÷uõmhzx ©s ¦À ....... GÖ®¦ ....

2 \õø»÷¯õµzx ©s ............ ............

3Pmhh[PÒ Pmk® Chz-

v¾ÒÍ ©s............

4 ............ ............

5 ............ ............

• }[PÒ PÁÛzuøu E[PÒ |s£ºPÐhß ÂÁõv²[PÒ.

• E[PÒ |s£ºPÒ ÷\P›zu ©s ©õv›PЮ }[PÒ ÷\P›zu ©s

©õv›PЮ J÷µ©õu›¯õP EÒÍÚÁõ?

§÷áõÄ® ©ØÖ® £öí¼²® ©søn £» ÁÈPÎÀ £¯ß£kz-

vÚõºPÒ. AÁºPÒ AuÝhß Âøͯõi ©QÌ¢uÚº. Ax AÁºPÐUS

ªS¢u Cߣzøu AÎzux.

©soß £¯ß£õkPÒ £ØÔ J¸ £mi¯À uõ¯õ›²[PÒ.

\õø»÷¯õµ[PÒ ©ØÖ®

÷uõmhzv¾ÒÍ ©s ©õv›PøÍ ÷\P›US®

÷£õx AvÀ Hß ¤ÍõìiU ö£õ¸mPÒ

©ØÖ® £õ¼zvß ø£PÒ C¸¢uøuU Psk

|õß ªPÄ® ¯¨£øh¢÷uß.

£õ¼zwß ø£PÒ ©ØÖ® ¤ÍõìiUSPÒ ©søn ©õ\øh¯ ö\´QßÓÚ.

AøÁ ©sqÒÁõÊ® E°›PøÍU öPõÀQßÓÚ. AuÚõÀ uõß £õ¼zwß

ø£PÐUS® ©ØÖ® ¤ÍõìiU ö£õ¸mPÐUS® uøh ÂvUP ÷Ásk÷PõÒPÒ

ÂkUP¨£kQßÓÚ. ©søn ©õ_£kzx® ©ØÓ ö£õ¸mPÍõÚ £»

ÁøP¯õÚ PÈÄPÒ, Cµ\õ¯Ú[PÒ ©ØÖ® §a]U öPõÀ¼PÒ, PÈĨ

ö£õ¸mPÒ •u¼¯ Cµ\õ¯Ú[PøÍ öÁÎ÷¯ØÖÁuØS •ßÚº AÁØøÓ

_zvP›zxöPkuÀ AÎUS® ö£õ¸mPøÍ {UP÷Ásk®. §a]U öPõÀ¼PÒ

£¯ß£kzxÁøu SøÓUP ÷Ásk®.

£õøÚPÒ ©ØÖ®

ö£õ®ø©PÒ ö\´ÁuØS

©søn¨ £¯ß£kzxÁøu

|õß \¢øu°À £õºz÷uß.

AÔ¯À146

9.2 ©soß E¸Á Aø©¨¦

©soß Aø©¨¦ £À ÷ÁÖ£mh AkUSPÍõÀ Aø©¢xÒÍx.

RÌUPõq® ö\¯À£õmøh ö\´x CÆÁkUSPÎß Aø©¨ø£U

PshÔ²[PÒ.

ö\¯À£õk 9.2

]ÔuÍÄ ©søn GkzxU

Cø»©US

}º

PΩs

©nÀ

\µøÍUPØPÒ

£h® 9.2 ©soß AkUSPÒ

öPõÒÐ[PÒ. ui¨£õÚ ©s

PmiPøÍ E[PÒ øPPÎÚõÀ

ö£õi¯õUS[PÒ. J¸ Psnõi

u®Íøµ GkzxU öPõÒÐ[PÒ, Auß

•UPõÀ £õPzøu }µõÀ {µ¨¦[PÒ.

AuÝÒ J¸ øP¨¤i AÍÄÒÍ

©nøn ÷£õk[PÒ. J¸ Sa]°ÚõÀ

AuøÚ |ßS P»US[PÒ. AuøÚ

]Ôx ÷|µ® Aø\UPõ©À øÁUPÄ®

(£h® 9.2). ¤ÓS AuøÚ |ßS

PÁÛzx RÌUPõq® ÂÚõUPÐUS

Âøh¯ÎUPÄ®.

• Psnõi u®£Í›À AkUSPÎÀ (layer) EÒÍ ö£õ¸mPÒ

öÁÆ÷ÁÖ AÍÄPÎÀ EÒÍÚÁõ?

• CÆÁkUSPøÍU Põmk® £h® Áøµ¢x PõmhÄ®.

• E»º¢u AÊQ¯ Cø»PÒ C¸¢uÚÁõ AÀ»x }›ß ÷©À

¦Ê§a]PÒ ªu¢uÚÁõ?

©soÀ ©UQ¯ AÊQ¯ ö£õ¸mPøÍ Cø»©mS (humus) GßÖ

AøǨ£õºPÒ.

©soß C¯ØøP Aø©¨¦ £õøÓPÒ PõØÖ Ã_ÁuõÀ, }º ©ØÖ®

um£öÁ¨£{ø»PÒ ‰»©õP E¸ÁõQÓx. Caö\¯À Põ»{ø»

©õÖ£õmhõÀ HØ£kQÓx. AvÀ öÁÆ÷ÁÖ ÁøP¯õÚ uõÁµ ÁøPPÒ

ÁͺQßÓÚ.

J¸ ö\[SzuõÚ CÆÂøÚø¯ ]øuÄ (weathering) Gߣº. G¢uöÁõ¸

©soß AøÚ¨¦® Ax EØ£zv¯õS®. £õøÓ ©ØÖ® A[S Á͸®

uõÁµ[PøÍa \õº¢xÒÍx. ©s AkUS ¤›ÄPÒ ‰»® ©soß

öÁÆ÷ÁÖ AkUSPøÍ •Pa\õ¯À ©s (soil profile) GßÓøÇUQÓõºPÒ.

JÆöÁõ¸ ©s AkUøPø¯²® Enº¢x öPõÒÍ AuÝøh¯ {Ó®,

BÇ® ©ØÖ® Cµ\õ¯ÚöuõS¨¦PøÍU öPõsk AÔ¯¨£kQÓx.

C¨£køPPÒ AiÁõÚ® (horizons) GÚ AÔ¯¨ £kQÓx (£h® 9.3).

©s 147

A - £køP

B - £køP

C -£køP

ÁshÀ£i¢u

£õøÓPÒ

£h® 9.3 ©soß Aø©¨¦

|õ® ö£õxÁõP ©soß ÷©Ø£Svø¯U PõsQ÷Óõ®. Ai°¾ÒÍ

AkUSPøͨ £õºUP •i¯õx. \«£zvÀ öÁmh¨£mh SÈ°ß

£UP[PÎÀ |õ® AuøÚU Põn •i²®. A¨ö£õÊx EÒ AkUSPøͲ®

Th |õ® Põn •i²®. AÆÂhzvß ©soß Aø©¨¦U

Põm]ø¯ |õ®©õÀ PÁÛzuÔ¯ •i²®. ©soß Aø©¨ø£ |õ®

QnÖ öÁmk® ÷£õx AÀ»x ©ø»¨£SvPÎß÷©À \õø»PøÍ

Aø©US® ÷£õx AÀ»x BÇ©õÚ |vUPøµPξ® |õ® ©soß

Aø©¨ø£U Põn •i²®.

©soß ÷©Ø£køP ö£õxÁõPU P¸{Ózxhß Cø» ©USPÐhß

©ØÖ® AvP uõx¨¦UPøÍU öPõsi¸US®. Cø» ©US ©ØÖ AÊQ¯¨

ö£õ¸mPÒ ©soÀ Á͸® uõÁµ[PÐUS \zxUPøÍ AÎUQßÓÚ.

CÆÁkUS ö£õxÁõP ª¸xÁõPÄ®, ~sxøÍPÒ öPõshuõPÄ®,

AvP }øµ uUPøÁzxU öPõÒЮ CuøÚ ÷©À ©s AÀ»x A-£køP

©s GßÖ AøǨ£õºPÒ. APÌöÁ¼PÒ, Ásk, SÍÂPÒ ©ØÖ®

¦ÊUPÒ ÷£õßÓ A÷ÚP E°º ÁõÌÂPÐUS ÁõÊ® Ch©õP Aø©¢x-

ÒÍx. ÷©À ©soÀ ]Ö, SÖ uõÁµ[PÒ •Êø©¯õP £v¢xÒÍÚ.

Akzu AkUQÀ SøÓ¢uÍÂÀ Cø»©USPÒ C¸US® BÚõÀ

E¨¦UPÒ ö£¸©Í¼¸US®. C¢u AkUS ö£õxÁõP PiÚ©õPÄ®

AvPÍÂÀ ö|¸UP©õP C¸US® CuøÚ B-£køP ©s GßÖ

AøÇUP¨£kQÓx.

‰ßÓõÁx AkUS C-£køP ©s. Cx ]Ô¯ PØS¯ÀPÐhß

öÁi¨¦PÒ ©ØÖ® ¤ÍÄPÐhÛ¸US® CuØPkzu AkUS

PØ£õøÓPÐhÛ¸US® Cx AvP PiÚ©õPÄ®, ©s öÁmi¯õÀ

öÁmkÁuØS ]µ©©õQ¸US® £køP¨£õøÓ (bed rock) BS®.

AÔ¯À148

9.3 ©soß ÁøPPÒ

Põ»{ø» ©õØÓzuõÀ £õøÓPÒ ]øu¢x ]Ö xPÒPøͲ® öÁÆ÷ÁÖ ÁøP¯õÚ ö£õ¸mPøͲ® EshõUSQßÓÚ Gߣx E[PÐUSz öu›²®. CÁØÖhß ©n¾® PΩsq® ÷\º¢xÒÍÚ. ©nÀ ©ØÖ® PΩs öuõhº£õÚ ö©õzu AÍÄ xPÒPÒPÍõÀ Aø©¯¨ö£ØÓ £õøÓPøÍ \õº¢v¸US® ©ØÖ® AøÁ÷¯ ‰» £õøÓPÍõS®. £õøÓPÎß xPÒPÒ ©ØÖ® ©UQ¯ ö£õ¸mPÎß P»øÁø¯ ©s GßÖ AøǨ£õºPÒ. ÁõÊ® E°›Ú[PÍõÚ £õUj›¯õ uõÁµ ÷ÁºPÒ ©ØÖ® ©s¦Ê •u¼¯Ú ©soß •UQ¯©õÚ £õP[PÍõS®.

öÁÆ÷ÁÖ AÍÄÒÍ ö£õ¸mPÎß ÂQuzøuU öPõsk Auß Ai¨£øh°À ©s ÁøP¨£kzu¨ £kQÓx. ©soÀ ö£›¯ AÍ»õÚ xPÒPÒ AÀ»x ö£õ¸mPÎß ÂQu® \›¯õÚ Aͼ¸¢uõÀ AuøÚ ©nÀ©s (sandy soil) GßÓøǨ£õºPÒ. ª¸x-ÁõÚ xPÒPÒ ö£¸®£õ¾® AvP©õP C¸US® ©søn PΩs (clayey soil) GßÓøǨ£õºPÒ ö£›¯ ©ØÖ® ª¸xÁõÚ ö£õ¸mPÒ J÷µ ÂQu Aͼ¸¢uõÀ AuøÚ ö\®©s (loamy soil) GßÓøǨ£õºPÒ. GÚ÷Á ©søn ©nÀ, PΩs ©ØÖ® ö\®©s GÚ ÁøP¨£kzu»õ®.

J¸ ©soÀ Auß xqUSPÒ ªPÄ® •UQ¯©õP AuÝøh¯ Sn[PÎß «x ö\ÀÁõUøP ö\¾zx® ©nÀ xqUSPÒ GÀ»õ® ö£›¯ AÍÂÀ C¸US®. AøÁ JßÖhß JßÖ ö|¸UP©õP C¸UPõx AøÁPÐUQøh÷¯ ö£¸® AÍÂÀ CøhöÁÎ C¸US®. AÆÂh[PÎÀ PõØÖ {µ®¤ C¸US®. ©nÀ AvP PõØøÓ |ßS Em¦P ö\´²® GßÖ |õ® TÓ»õ®. ©nÀ xqUSPÎß Cøh°À }º ÷ÁP©õP EÔg\¨ £mk Âk®. BøP¯õÀ ©nÀ©s Gøh SøÓÁõP, PõØÖ¦S® ©ØÖ® E»ºÁõP C¸US®. PΩs xqUSPÒ ªPÄ® ]Ô¯øÁ JßÖhß JßÖ CÖUP©õP ¤øn¢v¸US®. PõØÖUS ]ÔuÍÄ CøhöÁΰ¸US®, ©nÀ ©s ÷£õÀ AÀ»õ©À ]Ô¯ CøhöÁÎPÎÀ }øµ¨ ¤izv¸US®. BøP¯õÀ PΩsoÀ PõØÖ ]ÔuÍ÷Á C¸US®. BÚõÀ AøÁ PÚ©õÚøÁ, PΩs ©nÀ ©søn Âh AvPÍÂÀ }øµ EmöPõsi¸US®.

uõÁµ[PÒ ÁͺÁuØPõÚ ]Ó¢u©s ÁÍ® {øÓ¢u ÷©À ©snõS®. ©nÀ, PΩs ©ØÖ® ÁshÀ (silt) GßÓ ©ØöÓõ¸ÁøP ©sxPÒPÎß P»øÁ÷¯ ö\®©s. PΩs ©ØÖ® ©ØÓ ÁøP¯õÚ ©soß xqUSPÎÀ C¸US®. ÁshÀ £i¢u ©snõS®. ÁshÀ £i¢u ©s BØÔß PøµPÎÀ ÷\º¢v¸US®. ÁshÀ £i¢u ©soß xqUSPÎß AÍÄ ©nÀ PΩs ©ØÖ® ©ØÓ ÁøP¯õÚ ©soß

xqUSPÎÀ ÁshÀ £i¢u ©soß xqUSPÎß AÍÄ ©nÀ

©ØÖ® PΩsoÛøh÷¯ C¸US®. ÁÍ® {øÓ¢u ©soÀ ©UQ¯

©s 149

ö£õ¸mPЮ EÒÍÚ. uõÁµ[PÒ Áͺa]¯øh¯ ÷uøÁ¯õÚ }øµ

uUPøÁzxU öPõÒЮ vÓÝøh¯x.

©s £õsh[PÍõÚ

£õøÚPÒ u¯õ›UP GÆÁøP¯õÚ

©s £¯ß£kzxQÓõºPÒ

Gߣøu |õß AÔ¯

¸®¦Q÷Óß.

ö\¯À£õk 9.3

PΩs ©ØÖ® ÁÍ® {øÓ¢u ©soß ©õu›PøÍ ÷\P›²[PÒ.

A®©õu›PÎÀ J¸ øP¨¤i {øÓ¯ ©søn Gk[PÒ. Av¾ÒÍ

TÇõ[PØPÒ, PØPÒ AÀ»x Cø»PÒ öÁmh £¯ß£k® Qµõì ¤÷Ík-

PøÍ Gkzx Âh÷Ásk®. AvÀ ö\õmk ö\õmhõP }øÓ Âmk

£ø\¯¨ ÷£õ» ¤ø\¯ ÷Ásk® [£h® 9.4 (a)] AvÀ ÷£õx©õÚ AÍÄ

}øÓ FØÔ J¸ £¢øu ÷£õßÖ, BÚõÀ A÷u÷|µzvÀ Ax JmhU Thõx

[£h® 9.4 (b)]. A¢u ©soÀ J¸ £¢øu ÷£õßÖ [£h® 9.4 (c)]. ö\´¯

•¯Ø]UP ÷Ásk®. AuøÚ £µ¢u ChzvÀ J¸ ]¼shøµ¨ ÷£õßÖ

u¯õ›UP ÷Ásk® [£h® 9.4 (d)]. C¢u ]¼sh›¼¸¢x J¸ Áøͯzøu

ö\´²[PÒ. Caö\¯À£õmøh ©ØÓ ©õv›©sPμ¸¢x® ö\´²[PÒ

[£h® 9.4 (e)]. ªSv²ÒÍ ©s©õv›PÎÀ C¸¢x GÆÂu©õÚ ©s

ÁiÁ[PøÍ EshõUP»õ® GߣøuU SÔ¨¤kQÓuõ?

a

b

c

d

e£h® 9.4 ©sqhß ö\¯»õØÖuÀ

AÔ¯À150

©m£õøÚPÒ, ö£õ®ø©PÒ ©ØÖ® ]ø»PÒ ö\´ÁuØS GÆÁøP¯õÚ

©s ]Ó¢ux GßÖ E[PÍõÀ SÔ¨¤mkU TÓ•i²©õ?

9.4 ©soß £s¦PÒ

}[PÒ ©soß E£÷¯õP[PÒ £ØÔ £mi¯¼mjºPÒ. |õ®

©soß £s¦PÒ £ØÔ PshÔ¯ ]» ö\¯À£õkPøÍ ö\´÷Áõ®.

©soÀ }º Ái²® AÍÄ

§÷áõ ©ØÖ® £÷í¼ C¸Á¸® 50 cm x 50 cm AÍÂÀ Cµsk

\xµ[PÒ Áøµ¢uÚº. JßøÓ Ãmi¾® ©ØÖ® ©ØöÓõßøÓ Pa\õ

\õø»°À SÔ¨¤mhÚº. J÷µ AÍÄÒÍ Cµsk £õmiÀPÎÀ }º

{µ¨¤Úº. £õmi¼¼¸¢x J¸Á¸US JßÖ Ãu® }øµ Põ¼ ö\´uÚº.

A÷u ÷|µzvÀ Cµsk \xµ[Pξ® uøµ°À FØÔ¯ }º R÷Ç Ki¯x

©ØÖ® Ax EÔg\¨£hÂÀø» Gߣøu PÁÛzuÚº. Pa\õ \õø»°À

FØÔ¯ }º EÔg\¨£mhx.

Cµsk \xµ[PÎÀ

}º EÖg_ÁvÀ Hß

÷ÁÖ£õkPÒ EÒÍÚ GßÖ

§÷áõ ¯¨£øh¢uõÒ.

CuøÚ ¦›¢x öPõÒÁuØS |õ® C¨ö£õÊx J¸ ö\¯À£õmøh

ö\´÷Áõ®.

ö\¯À£õk 9.4

C a ö \ ¯ À £ õ m i Ø S

£h® 9.5 }º P]¢x •ØÔ¾® £µÄuø» AÍÂkuÀ

}[P÷Í E[PøÍ ‰ßÖ AoP-

ÍõP ¤›zxU öPõÒÐ[PÒ. AuØS

A, B ©ØÖ® C GßÖ ö£¯›k[PÒ.

©soÀ RÌ÷|õUQ }º GÆÁÍÄ

÷ÁP©õP £õ´QÓx Gߣøu EÖv

ö\´x öPõÒÐ[PÒ. E[PÐUS

J¸ Põ¼¯õÚ ]¼shº AÀ»x

SÇõ´PÒ ÷uøÁ¨£k®. JÆöÁõ¸

Ao°Ú¸US® J÷µ Âmh•ÒÍ

SÇõ´PøÍ £¯ß£kzxÁøu EÖv ö\´x öPõÒÍ ÷Ásk®.

AÆÁõÓõÚ SÇõ´PøÍ øÁzx C¸¨£ÁºPÐUS ]» ÷¯õ\øÚPÒ

R÷Ç uµ¨ £mkÒÍÚ.

©s 151

1. •i¢uõÀ J¸ ]Ô¯ h¨£õ ©ØÖ® ÷PÛß Ai£õPzøu Pzv›zx

Âk[PÒ.

2. P.V.C SÇõ´ (÷uõµõ¯©õP Âmh® 5 cm) QøhzuõÀ AuøÚ 20

cm }ÍzvØS xskPÍõP öÁmi Gk[PÒ.

}[PÒ ©s ÷\P›zx AÆÂhzvÀ 2 cm BÇzvØS uøµ°À £v¯

øÁ²[PÒ. SÇõ°À 200 mL }øµ ö©À» ö©À» FØÖ[PÒ CuØPõP

}[PÒ Põ¼¯õÚ 200 mL öPÒÍÍÄÒÍ £õmiÀ AÀ»x ÷PøÚ £¯ß

£kzx[PÒ. AøÚzx }¸® P]¢u ¤ß SÇõ´ Põ¼¯õÚ ÷|µzøu

©Ö£i²® SÔzxU öPõÒÐ[PÒ. }[PÒ }º FØÓ öuõh[S®

÷|µzøu²® SÔzxU öPõÒÐ[PÒ. AøÚzx }¸® •ØÔ¾® Ái¢x

SÇõ´ Põ¼¯õÚ |µzøu²® ©Ö£i²® SÔzxU öPõÒÐ[PÒ. }º

FØÖ®÷£õx AvPÍÂÀ Áȯõ©¾®, SÇõ°ß öÁΨ¦ÓzvÀ }º

öÁÎ÷¯Óõ©¾® Ga\›UøP ÁQUP ÷Ásk®. RÌUPõq® `zvµzøu

£¯ß£kzv }º Ái¯ (rate of percolation) GkzxU öPõsh ÷|µzøuU

PnUQk[PÒ.

Ái¢u AÍÄ (mL/min) = }›ß AÍÄ (mL)

Ái¯ GkzxU öPõsh÷|µ® (min)

GkzxUPõmhõP J¸ ©õv›US 200 mL Ái¯ GkzxU öPõsh ÷|µ®

20 {ªh[PÒ BøP°ÚõÀ

Ái¢u AÍÄ = 200 mL20 min

= 10 mL/min

E[PÐøh¯ ©s ©õv›°À }º Ái²® AÍøÁU PnUQk[PÒ.

E[PÒ Psk¤i¨ø£ ©ØÓÁºPÐhß J¨¤mk¨ £õ¸[PÒ ©ØÖ® HÖ

Á›ø\°À ©s ©õv›PÎÀ Ái²® AÍøÁ Á›ø\¨£kzx[PÒ.

9.5 ©soß Dµ¨£u®

öÁ¨£©õÚ ÷Põøh |õÎÀ £søn {»[PÐU Qøh÷¯ }[PÒ Ph¢x

ö\ßÓxshõ? J¸ ÷ÁøÍ {»zvß ÷©Ø£Sv°À EÒÍ PõØÖ ©[P»õP

¤µPõ]¨£øu PÁÛzv¸UP»õ®. Hß GuÚõÀ? Caö\¯À£õmøh

•¯Ø]zx Âøhø¯U PshÔ²[PÒ.

AÔ¯À152

ö\¯À£õk 9.5

J¸ ÷\õuøÚU SÇõø¯ }ºz xÎPÒ

öÁ¨£

÷\õuøÚU

SÇõ´

©s

©õv›

£ºÚº

£h® 9.6 ©so¼¾ÒÍ }øµ }USuÀ

uõ[Q

GkzxU öPõÒÐ[PÒ. AvÀ

Cµsk ÷uUPµsi¯ÍÄ ©õv›

©søn¨ ÷£õk[PÒ. AuøÚ

wa_h›À öÁ¨£¨ £kzx[PÒ

(£h® 9.6). ©ØÖ® AuøÚ

PÁÛ²[PÒ. öÁ¨£¨

£kv¯÷£õx |h¢ux GßÚ

Gߣøu Põs÷£õ®.

AvÀ G[PõÁx }ºz

xÎPøÍU PsjºPÍõ? B®

GßÓõÀ, AÁØøÓ G[S Ps-

jºPÒ?

öÁ¨£¨ £kzv¯÷£õx

©so¼¸¢x }º B¯õQ,

öÁ¨£ ÷\õuøÚU SÇõ°ß ÷©Ø¦Ó EÒ _ÁØÔÀ Sκ¢x }ºzxÎPÍõP

©õØÖ©øh¢ux.

J¸ öÁ¨£©õÚ ÷Põøh |õÎÀ {»zv¼¸¢x öÁΨ£k® }µõÂ

`›¯ JÎø¯ ¤µv£¼US® ©ØÖ® {»zvß ÷©Ø£Sv°¾ÒÍ PõØÖ

©[P»õP ¤µPõ]US®.

©søn öÁ®ø©¨£kzv¯¤ß SÇõø¯ öÁΰÀ Gkzx

Âh÷Ásk®. AuøÚ öÁ®ø©¨ £kzu¨ £hõu ©sqhß J¨¤m-

k¨£õ¸[PÒ. CµskUS® Cøh÷¯²ÒÍ ÷ÁÖ£õkPøÍ PÁÛ²[PÒ.

9.6 }øµ EmQµQUS® ©s

AøÚzx ©s ÁøPPЮ J÷µ AÍÂÀ }øµ EmQµQzxU

öPõÒQßÓÚÁõ? AuøÚ |õ® PshÔ÷Áõ®.

ö\¯À£õk 9.6

J¸ ¤ÍõìiU ¦Úø» GkzxU öPõÒÐ[PÒ. J¸ ÁizuõøÍ

(AÀ»x ö\´vzuõÎß J¸ xskPõQu®) £hzvÀ Põmi¯ÁõÖ

©izxøÁUP ÷Ásk® (£h® 9.7). 50 g Gøh²ÒÍ ö£õi¯õUP¨£mh

©søn ¦Ú¼À ÷£õh÷Ásk®. SÔ¨¤mh AÍÄ }øµ GkzxU

öPõsk AÍÄPõq® áõi ÷£õmk ö\õmk ö\õmhõP ©soÀ

©s 153

FØÖ[PÒ. CuØPõP J¸ ö\õmkUSÇõø¯¨ £¯ß£kzx[PÒ. J÷µ

ChzvÀ AøÚzx }øµ²® FØÓ÷Áshõ®.

ÁizuõÒ

¦ÚÀ

¥UPº

£h® 9.7 ©s }øµ EmQµQzuÀ

ö\õmkUSÇõ´

©s •ÊÁvØS® }øµ FØÖ[PÒ ö\õmkö\õmhõP }º Ái¯z

öuõh[S® Áøµ°À FØÖ[PÒ. AÍÄ áõi°À •u¼À }º FØÓ

öuõh[SÁuØS •ß¤¸¢u }›¼¸¢x FØÔ¯ }øµU PÈUP ÷Ásk®.

C¢}º ©soÀ EÔg\¨£mh }µõS®. RÌU Põq©õÖ E[PÒ £°Ø]

÷|õmk ¦zuPzvÀ £vÄ ö\´²[PÒ.

©soß Gøh = 50 gAÍÄ áõi°À öuõh[SÁuØS •ß¤¸¢u }º = U mLCÖv°À AÍÄ áõi°¼¸¢u }º = V mL©s EÔg]¯ }›ß AÍÄ = (U - V)mL©s EÔg]¯ }›ß Gøh = (U - V)g(1 mL }›ß Gøh 1g US \©©õS®.)

EÔg\¨£mh }›ß \uÃu® = (U - V)

50× 100

AÔ¯À154

öÁÆ÷ÁÖ ÁøP¯õÚ ©s ©õv›PøÍU öPõsk Caö\¯À£õmøh

©Ö£i²® ö\´²[PÒ. AøÚzx ©s ©õv›Pξ® J÷µ Âu©õÚ

•iÄPÒ QøhzuÚÁõ? C®•iÄPÒ £ØÔ E[PÒ |s£ºPÐhß

ÂÁõv²[PÒ ©ØÖ® RÌUPõq® ÂÚõUPÐUS Âøh¯Î²[PÒ.

• G¢u ©s AvPÍÄ }ºP]²® AÍøÁU öPõskÒÍx.

• G¢u ©s SøÓ¢uÍÄ }º P]²® AÍøÁU öPõskÒÍx.

• ©øǨ ö£õÈ¢u 8&10 |õmPÎÀ QnÖ ©ØÖ® SÍ[PÎÀ }›ß

AÍÄ AvPÍÄ E¯¸® GÚ §÷áõ ußÝøh¯ Asøh A¯»õº

TÓU ÷PmkÒÍõß. GÆÁøP¯õÚ ©s QnØÔÀ ö£¸©ÍÄ }º

÷ÁP©õP P]¯ AÝ©vUQÓx?

• GÆÁøP¯õÚ ©s ußÛÀ AvPÍÄ }øµU öPõsi¸US®

©ØÖ® SøÓ¢uÍ÷Á }øµU öPõsi¸US®.

• {»zui°À ©øÇ}º AvPÍÂÀ P]¯ G®•øÓ ]Ó¢ux GßÖ

SÔ¨¤h E[PÍõÀ •i²©õ?

9.7 ©s ©ØÖ®ÂøÍa\ÀPÒ

C¢v¯õÂß £À÷ÁÖ £õP[PÎÀ öÁÆ÷ÁÖ ÁøP¯õÚ ©sÁøP-

PÒ Põn¨£kQßÓÚ. ]» £õP[PÎÀ PΩsq® ]»£õP[PÎÀ

ÁÍ® {øÓ¢u ©sq® ©ØÓ £õP[PÎÀ ©nÀ ©sq® EÒÍÚ.

©s PõØÖ, ©øǨ ö£õÈÄ, öÁ¨£ {ø», JÎ ©ØÖ® Dµzußø©

÷£õÚÓøÁPÍõÀ £õv¨¦ AøhQÓx.

ö£õ¸Ò voÂß •UQ¯©õÚ A»SPöÍßÓõÀ Qµõ® (g) ©ØÖ® Q÷»õ Qµõ® (kg) GߣÚÁõS®. J¸ ö£õ¸ÒvoÂÀ 1 Qµõ® Gøh¯õS® ©ØÖ® J¸ Q÷»õQµõ®

ö£õ¸Ò voÂß öøh 1 Q÷»õ Qµõ©õS®. ÁºzuP® ©ØÖ® öuõÈØ\õø»PÎÀ

AßÓõh ÁõÌUøP°À Qµõ® ©ØÖ® QµõªØS Cøh÷¯²ÒÍ Gøh ÷ÁÖ£õkPÒ

ö£õxÁõP }UP¨£mkÒÍx.

]» •UQ¯©õÚ um£öÁ¨£ {ø»U PõµoPÒ CøÁ¯øÚzx

©sPÎß Aø©¨¤À £õv¨ø£ ²shõUQ ©s Aø©¨ø£ ©õØÓ®

Aøh¯a ö\´QßÓÚ. J¸ Chzvß ÁõÛø» ©so¾ÒÍ A[P-

P[PÒ £À÷ÁÖ uõÁµ ÁøPPÒ ©ØÖ® ÂøÍa\À •u¼¯ÁØøÓz

wº©õÛUQßÓÚ. ©ØÖ® AøÁG¨£Sv°¾® Á͸® ußø©²øh¯Ú

PÎ ©s ©ØÖ®, ÁÍ©õÚ ÷©À ©s CøÁ°µsk® C¸Âøu

uõÛ¯[PÍõÚ ÷Põxø© ©ØÖ®£¸¨¦ ÁøPPÎß ÂøÍa\¾US

HØÓ ©snõS®. CÆÁøP¯õÚ ©s }øµ u®ªÀ uUPøÁzxU

öPõÒQßÓx. PΩs ©ØÖ® A[PP E°º¨ ö£õ¸mPÒ EÒÍ ©s

©s 155

}øµz uUPøÁzxU öPõÒЮ vÓß Eøh¯x. GÎuõP }øµ Áizx

Âk®. ©nÀ P»¢u ÁÍ©õÚ ©s AÀ»x, ÁÍ® {øÓ¢u ©s £¸zv

ÂøÍa\¾US HØÓx, }øµ Áizx Âk® ©ØÖ® AvPÍÂÀ PõØøÓ

EmöPõsi¸US® ö£õ¸zu©õÚ ©snõS®.

J¸ {PÌa]ø¯¨£ØÔ AÔuÀ

©zv¯¤µ÷u\ ©õ{»zv¾ÒÍ ÷\õU §º GßÝ® F›À Á]US® ½»õuº uõuõ

©ØÖ® \¢÷uõè ©õͯõ ÃmkUS áõß, µæuõ ©ØÖ® µõuõ BQ÷¯õº ö\ßÓÚº.

½»õuº uõuõ _µõæ, ©mQ, PÀ»õ (ÁÖUS® ©m£õsh[PÒ) •u¼¯ÚÁØøÓ

u¯õ›UP ©søn u¯õº ö\´x öPõsi¸¢uõº. AÁºPÒ ½»õuº uõuõ Ähß

|hzv¯ Eøµ¯õhÀ RÌUPõq©õÖ EÒÍx.

-& ©søn G[Q¸¢x ö£ÖQÕºPÒ?

uõuõ |õ[PÒ CUP¸©søn £»ÚÎUPõu xsk {»zv¼¸¢x öPõsk

Á¸Q÷Óõ®.

-& ©søn GÆÁõÖ u¯õº£kzxQÕºPÒ?

uõuõ E»º ©sønU öPõsk Á¢x J¸ ö£›¯ öuõmi°À ÷\ºzx Av¾ÒÍ

TÇõ[PØPÒ ©ØÖ® PÈĨ ö£õ¸mPøÍ }UQ, A®©søn 8 ©o

÷|µzvØS® AvP©õP FÓøÁUP¨£kQÓx C®©sqhß Svøµ°ß

\õnzøu²® ÷\ºzx |ßS ¤ø\¯¨£kQÓx. ¤ø\¢u u¯õµõÚ ©søn

\UPµzvß «xøÁzx _ÇØÔ ÷uøÁ¯õÚ ÁiÁzvÀ ÁøÚ¯¨£kQÓx.

CÖv ÁiÁ® øPPÍõÀ uµ¨£kQÓx. u¯õ›UP¨£mh ö£õ¸mPøÍ 3

|õmPÒ E»ºzv Ásn® ÷\º¢x PõØÔÀ |ßS E»ºzv¯ ¤ß¦ AøÚzx¨

£õsh[PøͲ® `øÍ°À AvP öÁ¨£vvÀ _h¨£kQßÓÚ.

-& ©soÀ Hß Svøµ°ß \õnzøu ÷\ºUSQÕºPÒ

uõuõ _h¨£mh Svøµ°ß \õn® ©so¾ÒÍ ~so¯ xøÍPøÍ vÓUP

EuÄQÓx. AuÚõÀ £õøÚ ©ØÖ® TáõUPÎÀ }º P]¯õx ©ØÖ®

EÒθUS® }øµ Sκa]¯õP øÁzv¸US® ÷\õíU §›, _µõíì

©ØÖ® £õøÚPÒ ªPÄ® ¦P̨ ö£ØÓøÁ ©ØÖ® yµ¨ ¤µ÷u\[PÍõÚ

á£À§º, |õU§º ©ØÖ® A»Põ£õz ÷£õßÓ Ch[Pξ® ¦PÌ ö£ØÖ

EÒÍÚ Gߣx E[PÐUSz öu›²©õ?

£h® 9.8 ©s £õsh[PÒ u¯õ›zuÀ

AÔ¯À156

÷Põxø©¨ ÷£õßÓ £°ºPÒ ö©sø©¯õÚ PÎ ©soÀ |ßS

ö\Èzx Á͸®. HöÚßÓõÀ AøÁ AvPÍÂÀ uõÁµ[PÒ ©ØÖ®

»[SPÎß PÈÄhß ©UPÀ ©ØÖ® {øÓ¢u ©s ÁÍ•øh¯õx.

E[PÒ ¤µ÷uõ\zvÀ Á͸® £°ºPøͨ £ØÔ B]›¯º, ö£Ø÷Óõº ©ØÖ®

EÇÁºPÎh® ÷PmhÔ¢x öPõsk R÷Ç öPõkUP¨£mkÒÍ AmhÁøn

9.2À SÔ¨¦PøÍ GÊx[PÒ.

ö|À £°¸kÁuØS HØÓ, ö£õ¸zu©õP GÆÁøP¯õÚ ©s ÷Ásk®?

AvPÍÄ AÀ»x SøÓ¢uÍÄ }º Ái¯U Ti¯ ©s Gx?

AmhÁøn 9.2

Á›ø\ Gs ©soß ÁøPPÒ ÂøͲ® £°ºPÒ

1. PΩs ÷Põxø© ..............

2.

3.

}º Áiu¾US® ©ØÖ®

{ø»UP ö\´ÁuØS® Cøh÷¯

GßÚ ÷ÁÖ£õkPÐÒÍx? §÷áõ

CuØS •ß uõß £izuøu ©Ó¢x

Âmhõß }[PЮ ©Ó¢v¸UP»õ®.

ö\ßÖ A¨£õhzøu ©Ö£i²®

|ßS £izx Âøhø¯

PshÔ²[PÒ

©s A›¨¦

§ª°ß ÷©º £µ¨¤À }º, PõØÖ AÀ»x £Û ÷£õßÓøÁPÎÚõÀ ©s A›¨¦

(erosion) HØ£kQÓx. uõÁµ[PÎß ÷ÁºPÒ {»zøu EÖv¯õP £ØÔ C¸US®.

uõÁµ[PÒ CÀø»÷¯À ©s uß EÖvø¯ CÇ¢x ö©ßø©¯õQ Âk®.

Ã_® PõØÖ £õ²® }º ©søn A›zxa ö\ßÖ Âk®. ©s A›¨¦ ]»

¤µ÷u\[PÎÀ SøÓÁõPU Põn¨£k®. uõÁµ[PÒ AØÓ £Sv,

£õø»ÁÚ[PÎÀAÀ»x u›_ {»[PÎÀ, ©ØÖ® £õxPõ¨£ØÓ {»[PÎÀ ©s

A›¨¦ AvP©õQ¸US® BøP°ÚõÀ ©µ[PøÍ öÁmkÁx, PõkPøÍ AȨ£x

÷£õßÓ ö\¯ÀPÐUS uøh ÂvUP ÷Ásk® ©ØÖ® £_ø©¨ £SvPøÍ HØ£kzu

ö£¸® •¯Ø]ø¯ ÷©Ø öPõÒÍ ÷Ásk®.

©s 157

}[PÒ PØÓøÁ

PΩs Dµzußø© ﳩì

©nØ£õ[PõÚ ö\®©s }º ÷\P›¨¦

ÁiuÀ

}[PÒ PØÓøÁ

• §ª°ß ÷©Ø£õPzvÀ ÁõÊ® AøÚzx E°µÚ[PÐUS® ©s

ªPÄ® •UQ¯©õÚx.

• ©soß •PU SÔ¨¦¨ ¤›ÄPÒ Gߣx öÁÆ÷ÁÖ

AkUSPøÍU öPõsh ©snõS®. öÁÆ÷ÁÖ AkUSPøÍ

AiÁõÚ® (horizon) GßÖ AøǨ£õºPÒ.

• ©soÀ £À÷ÁÖ ÁøPPÒ EÒÍÚ AøÁ PΩs, ÁÍ©õÚ

÷uõmh©s ©ØÖ® ©nÀ ©s, •u¼¯Ú.

• }º Ái²® AÍÂÀ ÷ÁÖ£õkPÒ EÒÍÚ. ©soß ÁøPPÎÀ

÷ÁÖ£õkPÍõÁÚ. ©nÀ ©soÀ Cx AvPͼ¸US®, PÎ

©soÀ SøÓÁõQ¸US®.

• öÁÆ÷ÁÖ ÁøP¯õÚ ©sPøÍ £¯ß£kzv÷ÁÖ ÷ÁÖ

ÁøP¯õÚ £°ºPÒ ÂøÍÂUP¨ £kQßÓÚ. PΩsq®,

ö\®©sq® ÷Põxø©, £¯ÖPÒ ©ØÖ ö|Ø £°¸US HØÓøÁ.

• ©s ußÛÀ }øµ uUP øÁzxU öPõÒЮ. ©soß Dµ¨£u®

GßÖ AuøÚ AøÇUQ÷Óõ®. öÁÆ÷ÁÖ ÁøP¯õÚ £°ºPÐUS

•UQ¯©õÚx ¯õöuÛÀ ©s ußÛÀ öPõskÒÍ Em

£›©õn©õS®.

• PΩs £õøÚPÒ, ö£õ®ø©PÒ ©ØÖ® ]ø»PÒ u¯õ›UP

£¯ß£kzu¨£kQÓx.

£°Ø]PÒ

ÂÚõUPÒ 1 ©ØÖ® 2 US ö£õ¸zu©õÚ Âøhø¯ PshÔ¢x (P)

SÔUPÄ®

1. CuÝhß ÷\º¢x ©s £õøÓz xqUSPøÍU öPõsi¸US®.

(i) PõØÖ ©ØÖ® }º.

(ii) }º ©ØÖ® uõÁµ[PÒ

(iii) E¨¦PÒ, A[PP¨ ö£õ¸mPÒ, PõØÖ ©ØÖ® }º.

(iv) }º, PõØÖ ©ØÖ® uõÁµ[PÒ.

AÔ¯À158

2. AvPÍÄ }øµU öPõsi¸US® vÓߣøhzux.

(i) ©nÀ ©s

(ii) PÎ ©s

(iii) ÁÍ©õÚ ©s

(iv) ©nÀ ©ØÖ® ÁÍ©õÚ ©s

3. £Sv I ©ØÖ® £Sv II ö£õ¸zv GÊx[PÒ.

£Sv & I £Sv & II(i) ÁõÊ® E°›Ú[PÐUS

¦P¼h®

(a) ö£¸® xqUSPÒ

(ii) ©soß ÷©»kUS (b) AøÚzx ©s ÁøPPÒ

(iii) ©nÀ ©s (c) P¸¨¦ {Ó® EÒÍ ©s

(iv) ©s AkUQß |k¨£Sv (d) ]Ô¯ xqUSPÒ ©ØÖ®

C¸US©õÚ Cøn¨¦

(v) PΩs (e) SøÓ¢uÍÄ ÁÍ®

{øÓ¢u ©sønU

öPõsi¸US®.

4. ©s GÆÁõÖ EshõQÓx Gߣøu ÂÁ›²[PÒ?

5. PÎ ©s £°ºPÐUS GÆÁõÖ £¯ß AÎUQÓx?

6. PΩs ©ØÖ® ©nÀ ©soØS® Cøh÷¯²ÒÍ ÷ÁÖ£õkPÒ

¯õøÁ? £mi¯¼k.

7. ©sAkUSPÎß SÖUS öÁmkz ÷uõØÓzøu £h® Áøµ¢x

öÁÆ÷ÁÖAkUSPÎß ö£¯ºPøÍ GÊx?

8. µâ¯õ Á¯¼À }º ÁiÁuØSz öuõhº£õÚ J¸ £›÷\õuøÚ

ö\´uõÒ. 200 mL }ºÁiÁuØS 40 min GkzxU öPõshx Gߣøu

©õv› ©soß ‰»® PÁÛzx AÔ¢uõÒ. }º Ái²®Âuzøu

PnUQk[PÒ.

9. ©s ©õ\øhuø»²®, ©s A›¨ø£²® GÆÁõÖ uk¨£x Gߣøu

ÂÁ›²[PÒ.

©s 159

10. RÌUPõq® SÖUöPÊzx ÂkPøuø¯ öPõkUP¨ £mh EÍøÁU

öPõsk Âk²[PÒ.

1

2

3

4

5 6

7

8

Chª¸¢x Á»®

1. uõÁµ[PÒ |h¨£kÁuõÀ Cx ukUP¨£k®.

2. ©s ©õ\øhuø»z ukUP CuøÚ uºUP÷Ásk®.

3. ©m£õsh[PÒ u¯õ›UP CÆÁøP¯õÚ ©s £¯ß£kzu¨£kQÓx.

÷©¼¸¢x RÌ.

4. £õø»ÁÚ[PÎÀ ©s A›¨¦ CuÚõÀ HØ£kQÓx.

5. PΩs ©ØÖ® ö\® ©s Cøu¨ ÷£õßÓ C¸Âøuz uõÛ¯[PÒ

ÂøÍÂUP HØÓx.

6. CÆÁøP¯õÚ ©s ußÛÀ }øµ ]ÔuÍ÷Á øÁzv¸US®.

7. ©s AkUSPÎß ö£õxÁõÚö£¯º.

8. ©soÀ ÁõÊ® E°›

PØÓ¼ß AÍÄ & ö\¯À£õk ©ØÖ® vmh[PÒ

1. \õuµn ©sqUS® _h¨£mh ©sqUS® Cøh÷¯ EÒÍ

÷ÁÖ£õkPøÍ AÔ¯ §÷áõ ¸®¤ÚõÒ. ©mPõUPÒ (£õøÚPÒ)

ö\´²® ©soØS®, ]ø»PÒ ö\´¯ £¯ß£k® ©soØS®

Cøh÷¯²ÒÍ ÷ÁÖ£õkPøÍ PshÔ²[PÒ.

AÔ¯À160

2. £÷í¼ Á¸zu©øh¢uõÒ Põµn® AÁÒ Ãmi¼¸¢x

]Ôx yµzuÀ J¸ ö\[PÀ `øÍø¯ £õºzuõÒ A[S

ö\[PØPÒ u¯õ›UP¨£mk Á¢uÚ. `øÍ°¼¸¢x ö£¸©ÍÄ ¦øP

öÁΰÀ Á¢x öPõsi¸¢ux. |À» uµ•ÒÍ PΩs £õøÚPÒ

ö\´ÁuØS® ö\[PØPÒ ö\´ÁuØS® ÷uøÁö¯Ú AÁÐUSU

TÔÚõºPÒ. Pmih[PÎß Pmk©õÚ £oPÐUS »õ›PÎÀ HØÔ

Aݨ£¨£kÁøu AÁÒ £õºzuõÒ. C¢{ø»°À ©s CÀ»õ©À

÷£õ´ GÀ»õ® wº¢xÂk® Gß÷Ö £¯¨£mhõÒ. E[PÒ £Sv°¾ÒÍ

ö£Ø÷ÓõºPÒ B]›¯ºPÒ, ]Ó¢u ÁÀ¾ÚºPÐhß ÂÁõvzx J¸

AÔUøP u¯õ›²[PÒ.

3. ©õv› ©soÀ EÒÍ Dµ¨£zuøuU PshÔ¯ •¯Ø]²[PÒ. C[S

J¸ •øÓ (method) öPõkUP¨ £mkÒÍx.

ö\¯À£õk : 100g ©søn GkzxU öPõÒÐ[PÒ. (CuØPõP

PøhUPõµ›ß Eu²hß ©søn Gøh°k[PÒ) A®©søn

J¸ ö\´vzuõÎß ÷©¼mk Cµsk ©o ÷|µ® `›¯ JΰÀ

øÁ²[PÒ. Caö\¯À£õmøh ¤Ø£P¼À ö\´²[PÒ. £õºzxU

öPõÒÐ[PÒ. ©s E»º¢u ¤ÓS ©søn ©Ö£i²® Gøh

Ch÷Ásk®. E»º ÁuØS •ß¦® ©ØÖ® ¤ß¦® 100g ©soÀ

GÆÁÍÄ ÷ÁÖ£õkÒÍx GߣøuU Põmk®.

J¸ ÷ÁøÍ E[PÒ ©õu› ©s E»º¢u ¤ß 10g Gøhø¯

AøÇzv¸¢uõÀ.

©soß Dµzußø©°ß \uÃu® =Dµzußø©°ß Gøh (g)

Esø©¯õÚ ©õv› ©soß Gøh (g)×100

GkzxU PõmhõP :

©soß Dµzußø© \uÃu® = 10 × 100

100 = 10%

E[PÐUSz öu›²©õ?

C©¯©ø»°À EØ£zv¯õQ Áh C¢v¯õÂÀ £õ²® Áh C¢v¯ |vPÒ ÁshÀ

£i¢u ©s, PÎ ©s, ©nÀ ©ØÖ® \µøÍU PØPÒ ÷£õßÓ öÁÆ÷ÁÖ ÁøP¯õÚ

ö£õ¸mPøÍU öPõsk Á¢x ÷\ºUQßÓÚ. Áh C¢v¯ \©öÁΰÀ ÁÍ©õn

©s, ÁshÀ ©s ÷£õßÓøÁPøÍU öPõsk Á¢x ÷\ºUQßÓÚ. C®©s

ªPÄ® ÁÍ©õÚx ©ØÖ® C¢v¯õÂß Aøµ£õP® AÍÄÒÍ ©UPÒ öuõøPUS

ÁõÌÁõuõµzøu AÎUQßÓÚ.

161

ö\õØ£mi¯À

A

Aø\ Cøµ¨ø£ Rumen

Aø\°k® Rumination

Aø\÷£õk®Â»[S Ruminant

Ao•i Canopy

AvP£m\ öÁ¨£® Maximum temperature

A«£õ Amoeba

Aª»® Acid

Aª»zußø© Acidic

Aª÷Úõ Aª»® Amino acid

AÊUPPØÓÀ Scouring

AÊzu® Pressure

AÊPÀ Eso

EnÄ •øÓ

Saprotrophic

C

Cu¯zxi¨¦ Heartbeat

Cu¯zxi¨¦©õÛ Stethoscope

Cµzu® Blood

Cµzu|õÍ® Blood vessels

CµzuÁmkPÒ Platelets

Cø»zxøÍ Stomata

CiªßÚئ¯À Thunderstorm

C¯Ø¤¯À ©õØÓ® Physical change

D

Dµ¨£u® Humidity

E

EmP¸ Embryo

EmQµQzuÀ Assimilation

EmSÇõ´z v_ Xylem

Em_Áõ\® Inhalation

Emö\¾zxuÀ Ingestion

EnÄUSÇõ´ Oesophagus

EnÄUSªÌ Food Vacuole

E°µq_Áõ\® Aerobic respiration

E°ºÁΩ® Biogas

EªÌ}º Saliva

EªÌ}º _µ¨¤PÒ Salivary glands

E¨¦ Salt

E÷µõ©® Fleece

EÔg_uÀ Absorption

EuµÂuõÚ® Diaphragm

F

Fmh® Nutrition

Fmha\zx Nutrient

Fk¸ÄuÀ Infiltration

Fk¸ÂzuÀ Percolation

J

Jzuø©uÀ Host

Jmkso Parasite

JÎa÷\ºUøP Photosynthesis

P

Phzv Conductor

PhzxuÀ Conduction

Pøn¯® Pancreas

PvºÃa_ Radiation

PøhÁõ´¨£À Molar

162

P¸•møh Zygote

P¸ÄÖuÀ Fertilisation

Pk®¦¯À Typhoon

PÀ½µÀ Liver

PΩs Clayey soil

PÎUPøµ Glycerol

PÈÄ}º Wastewater

PÈÄ }º¨£õøu Sewage

PÈÄ öÁÎ÷¯ÖuÀ Excretion

PÈÄ ©sh»® Excretory system

Pzu›zuÀ Shearing

Põ

PõØÖ÷ÁP©õÛ Anemometer

Põ¢u ÂøÍÄ Magnetic effect

PõØÖ Ã_® •øÓ Wind flow pattern

Põµ® Base

Põ» AÍÄ Time period

R

RÌ AkUS Understorey

S

SøÓuÀ Depletion

SøÓ¢u AÊzu® Moisture

SøÓ¢u£m\ öÁ¨£® Minimum temperature

T

TÓõUPÀ Fragmentation

TÌ©¨ ¤›¨¦ Dialysis

öPõ

öPõʨ¦ Aª»® Fattyacid

÷Põ

÷Põøµ¨£À Canine

\

\À»øhU SÇõ´ Phloem

]

]øu©õØÓ® Decomposers

]Ö}µP® Kidney

]Á¨¦ Cµzu Aq Red blood cell

]Ö}ºU SÇõ´ Ureter

]Ö}º¨ø£ Urinary bladder

]笣q Haemoglobin

]øµ Vein

_

_Põuõµ® Sanitation

_ØÖ Áøµ£h® Circuit diagram

_ÇØ] ©sh»® Circulatory system

_ÇÀ PõØÖ Tornado

_ØÖuÀ Reeling

_Áõ\ Ãu® Breathing rate

`

`ÓõÁÎ Cyclone

ö\

ö\®©s Loamy soil

ö\›©õÚ® Digestion

ö\ÄÒPÒ Gills

ö\À]¯ì AÍÄ Celsius scale

÷\

÷\Ö Sludge

163

ö\õ

ö\õmk }º¨ £õ\Ú® Drip irrigation

u

u©Û Artery

uß©¯©õUPÀ Autotrophic

ußÞmh® Autotroph

u¢xQ Capillary

um£ öÁ¨£® Temperature

v

v_ Tissue

x

x¸Á¨£¸v Polar region

x¸¨¤izuÀ Rusting

öu

öußÓÀ Breeze

|

|k{ø» Neutral

|k{ø»¯õUPÀ Neutralisation

|õ

|õº¨ö£õ¸Ò Cellulose

|õizxi¨¦ Pulse

{

{»UPõØÖ Land breeze

{µ¢uµ¨ £À Permanent teeth

{»zui }º©mh® Water table

{»zui }º Groundwater

}

}º¨£køP Aquifer

}º ÷\ª¨¦ Water harvesting

}ºu ÷uUP® Water retention

£

£µÅmh® Heterotroph

£iP©õuÀ Crystallisation

£¸ÁUPõØÖ Monsoon winds

£mk¨§a] Áͺ¨¦ Sericulture

£mk¨§a] Silk moth

£mk¨¦Ê Silkworm

£v•øÓ £µÁÀ Vegetative propagation

£õ

£õÀ£ØPÒ Milk teeth

¤

¤zu® Bile

¤zu¨ø£ Gall bladder

¤Íõì©õ Plasma

¦

¦ÊUTk Cocoon

¦n›PÒ Gametes

¦»®ö£¯µuÀ Migration

¦¯À PõØÖ Storm

¦¯À Hurricane

§

§a_so Insectivorous

§gø\ CøÇ Algae

ö£õ

ö£õ¸¢xuÀ Adaptation

ö£õ´UPõ¼ Pseudopidia

©

©s A›¨¦ Soil erosion

164

©mS®ö£õ¸Ò Humus

©Pµ¢uz yÒ Pollen grain

©Pµ¢uU SÇõ´ Pollen tube

©Pµ¢ua ÷\ºUøP Pollination

©ÖFmh® Recharge

©ÖF¸ÁõUP® Regeneration

©µUQŸh® Crown

©õ

©õ_¨ö£õ¸Ò Contaminant

ª

ªßÚÀ Lightning

•

•ßPøh¨£À Premolar

•»õªkuÀ Galvanisation

‰

‰a_USÇõ´ Trachea

Á

Ái SÇõ´ Urethra

Áøµ£h® Diagram

ÁøP¨£kzx Sorting

Áõ

Áõ´USÈ Buccal cavity

ÁõÛø» Weather

ÁõÚÂÀ Rainbow

ÁõÛø» TÖPÒ Elements of weather

Â

¢x Spore

¢x¨ø£ Sporangium

¯ºøÁ Sweat

Âøu £µÄuÀ Seed dispersal

µ¼ Villi

öÁ

öÁ¨£® Heat

öÁ¨£UPhzuÀ Conduction

öÁ¨£©õÛ Thermometer

öÁ¨£ÂøÍÄ Heating effect

öÁ¨£a\»Ú® convection

öÁ¨£©sh»¨

£Sv

Tropical region

öÁ¨£©sh»

©øÇUPõkPÒ

Tropical rainforest

öÁÒøÍ Cµzu

Aq

White blood cell

öÁÎa_Áõ\® Exhalation

öÁmk¨£À Incisor

÷Á

÷Áv¯À ©õØÓ® Chemical change

÷Áv¯À ÂøÚ Chemical reaction

øí

øíL£õ Hypha