170

Tamazight Tura 01 Yen09

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Tamazight Tura 01 Yen09

Citation preview

Page 1: Tamazight Tura 01 Yen09
Page 2: Tamazight Tura 01 Yen09

TAMAZIƔT TURA

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

IMḌEBBER N TESƔUNT Youcef MERAHI

AGRAW N TIRA Hamid BILEK

Abdenour HADJ-SAID Said CHEMAKH

Ramdane ABDENBI

URAN DEG WUṬṬUN-AGI :

Youcef MERAHI, Said ZANOUN, Cherifa BILEK, Malek HOUD, Hamid BILEK, Ramdane LASHEB,

Djedjiga ANARIS, Chafia DJAMER, Djamila MIMECHE, Meziane BOULARIAH, Lydia GUERCHOUH,

Said CHEMAKH, Saadia BOUNADI, Nora MAHI, Mohamed MEDJDOUB, Abdelhafid CHENANE,

Djaffar MESSAOUDI, Nacera KEDDACHE Hacène HALOUANE, Kaci SADI, Mohand AIT IGHIL,

Ramdane ABDENBI, Abdenour HADJ-SAID.

19, avenue Mustapha El Ouali (ex Debussy) Alger

Tél : 021-64-29-10/11 - Fax : 021-63-59-16 B.P. 400, 16070, El Mouradia - Alger

Page 3: Tamazight Tura 01 Yen09

TAGDUDA TAZZAYRIT TAMAGDAYT TAƔERFANT TASELWIT N TEGDUDA

ASQAMU UNNIG N TIMMUZƔA

TAMAZIƔT

TURA

tamazi$t tura

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa Tamaziɣt tura Un 1 / yennayer 2009

Dépôt légal : 4832-2008

Page 4: Tamazight Tura 01 Yen09

Tamaziɣt, imira, teḥwaǧ kan ad tt-naru ad tt-nɣer.

Page 5: Tamazight Tura 01 Yen09

AGBUR

TAJMILT Tabrat i Dda U Yidir Youcef MERAHI 11 Tajmilt i yinaẓuren Said ZANOUN 13

TIGEMMI Yennayer, azamul n yimaziɣen Cherifa BILEK 19 Tadukli Malek HOUD 24 Timecreḍt, yiwen wensay n tmurt n leqbayel Hamid BILEK 35

TAZRAWT Ismawen uddisen Ramdane LASHEB 41

TULLIST Tiɣaltin Djedjiga ANARIS 49 Amgun Chafia DJAMER 61 Timedlin Djamila MIMECHE 74 Xalti tabuclaɣmit Meziane BOULARIAH 80 Mi ara yemmet wul Lydia GUERCHOUH 84 Tayri tamezwarut Said CHEMAKH 90 D aseklu i d-yennan Ramdane ABDENBI 93

Page 6: Tamazight Tura 01 Yen09

Yekfa laman Nacera KEDDACHE 101

TAMACAHUT Lxir uxellaq Saadia BOUNADI 115

TAMEDYAZT Aɣerbaz n tayri Nizar QEBBANI – Tasuqelt : Nora MAHI 123 Amezruy Mohamed MEDJDOUB 125 Innan Abdelhafid CHENANE 129 I tura Youcef MERAHI - Tasuqelt : Mohand OUANECHE 132

IḌRISEN Taweṭṭuft d werǧeǧǧi Djaffar MESSAOUDI 135 Tamekrust Hacène HALOUANE 138 Tiɣimit akked Djamel Benaouf Kaci SADI 142 Tidet… Ramdane ABDENBI 152 Ma teẓriḍ ansi d-tekkiḍ ? Abdenour HADJ-SAID 155

TASUQELT Taɣaṭ n Si Sliman Alphonse DAUDET - Tasuqelt : Mohand AIT IGHIL 159

Page 7: Tamazight Tura 01 Yen09

TIGEJDIT

Tamazi$t tura d tas$unt tamaynut s tmazi$t n Usqamu Unnig n Timmuz$a. Tikti tusa-ya$-d asmi d-nessufe$ krav n wuîîunen n Timmuz$a s tmazi$t. Nwala amek tt-id-ssuturen ime$riyen d umkan teîîef yakan di rreêba n wayen d yetteff$en s tmazi$t. Nenna-yas tamazi$t tuklal ad tesâu tas$unt i yiman-is.

I wakken kan ur nesse$lav ara ime$riyen, ilaq ad éren belli Timmuz$a yettwarun s tmazi$t d tefransist d taârabt ad tkemmel amecwar-ines. Tamazi$t tura d iswi i nella nessaram ad t-nawev acêal aya, acku Asqamu Unnig n Timmuz$a d lwaoeb fell-as ad yeqdec s tmazi$t i tmazi$t ! Akka i d-yewwi ad ddun lec$al.

Ihi hattan gar yifassen-nwen. D tas$unt-nwen. Neb$a-tt ad tili d annar i tira s tmazi$t i tmazi$t. d annar n usqerdec d tussna s tagi-nne$. D annar anda yal amedyaz, yal amyaru, yal amusnaw di tmazi$t, ama d tutlayt ne$ d tasekla ne$ d idles, ad yaf amkan-is. Deg wuîîun-agi amezwaru, ma teb$am maççi d aneggaru, ad tafem tacemlit n yimagraden d-icudden $er yal aêric n tmazi$t, abeâda tasekla d tesnelsit. Imi d tawwurt n useggas, yella yiwen uvris yis-s i tebda

Page 8: Tamazight Tura 01 Yen09

tes$unt $ef yennayer. Llant di$en aîas n tullisin akked d tmedyazt d tsuqlin, mebla ma nettu tazrawt $ef yismawen uddisen d kra n yivrisen nniven i d-yewwin $ef waîas n isental am umezruy d wansayen n tmetti s umata. Akka ihi, hattan $ur-wen. Arut-a$-d, acku tamazi$t, imira, teêwao kan ad tt-naru ad tt-n$er !

Agraw n tira

Page 9: Tamazight Tura 01 Yen09

TAJMILT

Page 10: Tamazight Tura 01 Yen09
Page 11: Tamazight Tura 01 Yen09

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 11 -

Tabrat i Dda U Yidir

Youcef MERAHI

D Azul seg wul ara k-n-ceyyɛeɣ a Dda U Yidir,

ss-a, 30 di tuber 2008, aql-aɣ nusa-d si Tmanaɣt, i tikkelt nniḍen, nemlal-d ɣer dagi, ɣer Tihert, i wakken ad ak-nerr tajmilt. Nekni s yimḍebbren d

yiɛeggalen n Usqamu Unnig n Timmuzɣa, iɣef telliḍ d imḍebber amezwaru, nfures tagnit-agi i wakken ad nessemlil widen i k-yessnen, widen k-iḥemmlen akked widen ukud teccerkeḍ amennuɣ ɣef tmurt n Lezzayer ama d timmunent-is ama d tutlayt-is tanaṣlit. Timlilit-agi n wass-a d ameslay fell-ak, kečč yuran Kker a mmi-s umaziɣ, ɣef tudert-ik tesɛeddaḍ deg umennuɣ ɣef timmunent, laṣel d tutlayt, ɣef tmurt-ik ama d Tiqiḍunt ideg d-tluleḍ neɣ d Tihert ideg teddreḍ. D ameslay n yimusnawen i d-nenced i wakken ad ɣ-d-inin tamuɣli-nsen ɣef wayen yessemlalen tudert-ik, tamurt-ik d umennuɣ-ik. D ameslay daɣen ɣef wayen i ɣ-d-teǧǧiḍ, ulamma d tidet, mačči d ayen ara d-nini deg yiwen wass, maca iswi-nneɣ d lebɣi-nneɣ, s usirem d ameqqran, ad k-in-yaweḍ yizen i nebɣa ad k-t-in-nceyyeɛ si temlilit n wass-a : D izen n ccfaya ur ntettu; D izen n ukemmel n wayen tebdiḍ; D izen n uḥareb ɣef uzamul i telliḍ asmi teddreḍ gar-aneɣ.

A

Page 12: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 12 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Akken tefkiḍ aḥric ameqqran si tudert-ik i tmurt-ik, i laṣel-ik, i tutlayt-ik tayemmat ara nefk ula d nekni aḥric si tudert-nneɣ i wakken ad tidireḍ deg wulawen-nneɣ ɣas tbeɛdeḍ ɣef wallen-nneɣ. Ihi, skud yebded Usqamu, ad yebded yisem-ik a Dda U Yidir. Acḥal d aseggas... Tirga s tuffra uɣalent d asirem armi yeffeɣ leɛtab ɣer tafat... Tudert d amennuɣ. Tudert daɣen d asirem. Nekni ad nkemmel tikli deg ubrid n umennuɣ-ik s usirem d ameqqran ad tidireḍ, ad yidir wayen iɣef tennuɣeḍ yal ass… i lebda... Steɛfu di talwit a Dda U Yidir.

Page 13: Tamazight Tura 01 Yen09

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 13 -

Tajmilt i yinaẓuren

Said ZANOUN

I kenwi ay inaẓuren Tulawin d yirgazen n tmurt-iw

aẓuri, lfenn, l’art, taẓuri s tmaziɣt tettwassen, mucaɛet di ddunit merra ! Tafat-is tecɛel, tebrareḥ, tḍal akin i tlisa. Sidi Rebbi yefka-yas

lɛezza yufraren ɣef tqacuct ur yezmir yiwen ad tt-yaweḍ. Aḥemmel n tẓuri yezdeɣ akk madden. Ḥala taẓuri i ikesben tisura n wulawen. Ḥala taẓuri i yessnen tameslayt i fehmen akk yimusnawen. Taẓuri tessakay, tettrebbi allaɣ. Leqraya-s d lebḥer lqayen, yeɣmeq. Kra n yimeɛduren n wallaɣ yuḍnen tawekka n tismin qqaren belli tussna n tẓuri d lɛic uqemmuc ur nesɛi tidi n yiɣallen. Lameɛna ɣur wid ifehmen, ḥṣan belli llant tidiwin n wallaɣ i irennun di temɣer n tussna, di leɛmer d tekcif bab-is i yir asekkud. Yella wanda tettili tidi timserrit yessnen azal-is, yefkan leqder i yiman-is. Timliliyin tucbiḥin irennun tidet n tẓuri ur ṭṭuqtent ara, leḥḥunt s uneɛruḍ mefquden yecban di leɛwayed-nni n trezzaf n yigellil di leɛwacer. Ass-a nefreḥ imi imḍebbren ifehmen sḥedren-d rreḥba-agi tameqqrant mucaɛen n Tmesrit tagraɣlant tis 13 n udlis di Lezzayer anda ttekkant 24 tmura i d-yeglan s 500 isuhar ara ɣ-d-yawin 120.000 yizewlen. Di temlilit-agi ara ɣ-yesduklen si 27 tuber alamma d 5 wember, 10 wussan akken ad nemyussan ad nembiddal tiktiwin, ad nemsɣer, ad nemrebbi tagmat gar-aneɣ. Imḍebbren-agi uklalen tanemmirt i leqdic-nsen. Uklalen

T

Page 14: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 14 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

tanemmirt tameqqrant imi ad rnun ad rren tajmilt i yinaẓuren d tnaẓuriniɣaben i tmuɣli lameɛna di leɛmer ttwattun. I lebda zedɣen deg wul n yinaẓuren yessnen leqder n lfenn. Di leɛmer ur t-krin si ttexmam n yimusnawen akk d wid i d-yeslemden tussna d lɛilm sɣur-sen, anda taqcict tekker-d d tamecṭuḥt iḥerzen ! aqcic yekker-d d argaz ikerzen amkan i s-d-ǧǧan imzewura d lemtel imeɛnen ! Gar-asen : ccahid Omar Yacef - Petit Omar-, Mahmoud Derwich, Aimé Césaire, Cheikh Abou Al-Yaqdhan, Mustapha Bekkouche, Mohamed Boudia, Anna Greki, tamaẓuẓt yuran di lḥerṣ yiwen usefru Poème ɣef tmunaḍelt tameqqrant Fatima Zekal-Benosmane yelli-s n Radio, s teqbaylit, taɛrabt d tefransis. D taneɣmast, d timḍebbert di FLN, yesɛedda fell-as lqebṭan almani Feld-Meyer la torture ddeg uxxam Sésini. Fatima d yelli-s n ccahid Mohamed Zekal. Fatima, ad tt-yerḥem Rebbi, tekker-d di twacult n iwaṭaniyen ! Asefru Poème n Anna Greki yenna-d : Je vous serre contre ma poitrine mes sœurs bâtisseuses de liberté et de tendresse et je vous dis à demain, car nous le savons, l’avenir est pour bientôt et pour demain. Di tejmilin-agi yedda-d Rachid Alliche, aneggal amezwaru s tmaziɣt. Ungal-ines amezwaru Asfel, wis sin Faffa. Rachid Alliche, umi nessawaḍ rreḥma am netta am yirfiqen-is ara yeccerken yid-s tajmilt, si taddart n Tgemmunt Ɛezzuz n At Dwala. At Dwala i d-yessefrurin acḥal n lɣella n tẓuri n yal d lḥirfa n tussna ; Mouloud Feraoun n Tizi Hibel, Fadhma Ait Mansour-Amrouche n Tewrirt Musa Waɛmer i d-yeǧǧan tarwa-s Jean Mouhoub akked Taos Amrouche yettwassnen s tẓuri-nsenmefquden, ula d ccahid Matoub Lounès n taddart n Tewrirt Musa. Dagi ilaq ad d-nin s ttbut belli akk tuddar n leqbayel fkant-d inaẓuren n yal lḥirfa ! ulac amḍiq yugaren wayeḍ ! ismawen ad cehden. Yir zzux di leɛmer yessemɣer di ccan n bab-is, ḥala tidet i ibedden ! Tulawin n umaziɣ tura banent, ssnent, fehment bla leqraya, ssekrent-d Mouloud Feraoun, Mouloud Mammeri, Ammar Said Boulifa, Si Mohand ou Mhand, Ramdane Abane, Amirouche, Mourad Didouche… Ma yella di tid yeɣran, tella Aldjia Benalleque-Nourredine n taddart Wagnun, tettili-as i Cheikh Nourredine n Larebɛa n At Yiraten,

Page 15: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 15 -

d tameṭṭut tamejjayt tamezwarut ikecmen l’Académie de Médecine de France di 1982. Malika Hallab-Yaker, tameṭṭut tamezwarut, si Tefriqt, yewwin Doctorat n uswir wis 3 di Sciences nucléaires di 1966. Fatima-Zohra Imalayen umi qqaren Assia Djebar, tekcem l’Académie française di 16 yunyu 2005, tedda akked « 40 ur nettmettat » tmeṭṭut tamyarut, tineslemt n Tefriqt Ugafa, d tis 5 i yesɛan amkan deg tsuda-agi. Acḥal d wacḥal i mazal llant tulawin nniḍen yessulin aserhu i tjaddit n tmurt -timmuzɣa- ur nezmir ad d-nebder dagi ismawen yiwet yiwet, neḥṣa ad fehment, ad aɣ-semmḥent ssmaḥ n tegmat. Ad farseɣ tagnit, ad d-smektiɣ belli amyaru Messaoud Oulamara, deg udlis i d-yura s uzwel « Iberdan n tissas »yelhan d ayen kan, yenna-d di lweqt n lgirra llant aṭas n tudrin n leqbayel yexlan seg yirgazen, ḥala tulawini tent-iɛemren. Gar cwiṭ d waṭas, ayagi d tidet yellan si zik, si zzman n zzman. Irgazen ttmettaten d imecṭaḥ di lgirra n Fransa akked Lalman 1914-1918 / 1939-1945 / 1945-1962, wiyaḍ ttmenṭaren d iminigen di lɣerba ɣef unadi n uɣrum iquccen di tmurt. Ula d Albert camus yenna-d «J’ai vu des petits kabyles disputer de la nourriture aux chiens ». Kra n yirgazen i d-yeggran : d imɣerran, ma yella d imecṭaḥ ad ttuḥasben deg yiḍudan n yiwen ufus, d tulawin i irefden ixxamen, i irebban, i iḥerzen tameslayt tamaziɣt ! Dderk d lebda d tameṭṭut i t-ibubben (Ayagi nniɣ-t-id gar tacciwin). Ad d-uɣaleɣ ɣer Rachid Alliche i teɛna tejmilt n wass-a. Rachid Alliche yelmed aṭas ɣur unaẓur ameqqran Mouloud Mammeri. Rachid Alliche s timmad-is d aselmad, yettrebbi imecṭaḥ di nnuba « Emission infantile » n rradyu n teqbaylit Chaine II, anda sen-yemmal d acu i d taẓuri, lfen, l’art, akken ad ten-yerr d imusnawenn wayen ilaqen d wayen ur nlaq ara, akken ad issinen, ad izmiren s wayen akk lemden akken ad qazmen ddunitbla akukru, bla amkerwa. Rachid Alliche yeǧǧa-d ixulaf i d-yettuleqmen s wadif n tussna-s ara yesmeɣren aselmed n leqdic-is n tmeslayt n tmaziɣt di yal amḍiq n tmurt n lejdud, tameslayt taqdimt, tameslayt gar tmezwura s wayes Ramdane Ait Mansour akked Cheikh Tayeb sterjmen-d amaɛzuz n Leqran lɛaḍim yettwaɣran

Page 16: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 16 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Rachid Alliche

akken ilaq, yettwafham akken iwulem bla leɣlaḍ. Am akken Dda Abdellah Hamane, yiwen unaẓur ameqqran n Wehran, yessuqel tamedyazt n « Rubaɛiyyat » n Omar Khiyam ɣer tmaziɣt s tezdeg n bab-is ! Ayagi d ttbut belli tameslayt n tmaziɣt tezmer ad d-tessenṭeq akk timeslayin nniḍen yellan di ddunit s sshala bla uguren. Dda Lmulud yeǧǧa-d awal s wazal-is yellan yettwassen n at zik -ileqqem-it-id d asmekti n tjarib usduqqes- n takwayt i leǧyal i d-iteddun, yenna-d : Yella yiwen : ulac-it yella, yella yiwen : yella ulac-it. Rachid Alliche yaǧǧa-d amkan-is i lebda yeɛmer. Yeǧǧa-d tiṣeḍwin yefrurin s ṣṣaba n tmaziɣt, ad t-yerḥem Rebbi s rreḥma-s yal amusnaw yessnen azal n leqder d tẓuri, lfen, l’art ttɛuzzun akk medden. Tanemmirt n tegmat i yinebgawen n lḥerma i d-yeccerken yid-neɣ s yidlisen d tẓuri n tmurt-nsen ara ɣ-d-ǧǧen d tarzeft n tussna ara yilin d ambaddel n tẓuri yesduklen taẓuri iferqen.

Page 17: Tamazight Tura 01 Yen09

TIGEMMI

Page 18: Tamazight Tura 01 Yen09
Page 19: Tamazight Tura 01 Yen09

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 19 -

Yennayer, azamul n yimaziɣen

Cherifa BILEK

al a$ref deg umaval yesâa leâwayed d yensayen-is i t-yepaooan ad yili yemxallaf $ef wiyav. D ayen iverrun deg umezruy d wayen yellan di tgemmi i

ibennun tamagit n yal a$ref anda i d-yepban yidles d lsas u d aéar icudden imdanen yettidiren deg-s. Ma nezzi-d awal $ef u$ref amazi$ ad naf tigemmi d yidles-ines cudden akk $er wayen yellan n leâwayed d yensayen lqayen deg umezruy d t$erma-ines, anda nettaf belli leâwayed-agi cuddent akk imdanen, ttêulfun akk yis-sent, ttidiren ar ass-a deg-sent u llant di ccfawat n yal yiwen. Akken yal a$ref $ur-s tigemmi-ines, tigemmi iccerken akk arraw-is. D tigemmi-agi i ibennun, i yesbeddayen tamagit n yal tamurt yettwalin di lemri n tmetti-ines i wakken ad teddu $er zdat Qqaren a$ref ad yili ur yelli ma ur yesâi kra n tmu$li $er deffir i wakken ad iéer ansi d-yekka d wansi d-yefruri ; i wakken ad iéer anda iteddu ssya $er zdat. £ef waya i ilaq ad nêareb $ef umezruy-nne$ d leâwayed tiqburin i $-d-ooan lejdud. I wakken ad nêareb fell-asent ilaq ad tent-nissin, ur netsetêi yis-sent lhant ne$ dir-itent. Maca amdan, $er zdat, ilaq ad yissin ad yefrez gar walim d ukerfa. Ayen yelhan ad t-yeîîef, ad t-yesnerni, ayen n dir ad as-yecfu i wakken ur i$elli deg-s. Leâwayed-agi ttu$alent-d deg waîas n yiêricen n tudert n yal amdan, di téuri, di tudert-is n yal ass, di tme$riwin, di lfuruê d

Y

Page 20: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 20 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Ayrad – Bni Snus leqruê, ssawavent-a$-d timusniwin yemxallafen icudden s amezruy, $er tmetti, $er téuri, tawennavt, d ugama ideg yettâici umdan. Awal $ef leâwayed d yensayen n yimazi$en d ayen yellan deg umezruy akk d ccfawat. Amezruy lqay maca ur yettwassen ara akken iwata imi neéra belli maççi aîas n leqdic i d-iûaêen aêric-agi. Ula d ayen i t-id-iûaêen ur yelli d leqdic n warraw-is. £ef waya i ilaq ass-a ad as-nezzi s warraw-is i wakken ad t-id-nessekfel, ad t-id-nbeggen i wakken ad slen yis-s, ad t-issinen akk leonas. Annect-a d lwaoeb fell-a$ ma neb$a ad t-idirent tsuta i d-iteddun ssya $er zdat deg ubrid i d-neoren wid i $-d-yezwaren. I wakken ad neqqim kan deg unnar-agi n umezruy, tikkelt-agi ad nezzi awal $ef yiwen wensay, ne$ yiwen wass yifen akk ussan, wagi d ass n yennayer. Yennayer d ixef n usseggas n yimazi$en. Aya tura yu$al yettwassen di yal tamnavt n umaval maca ansi d-yusa, melmi i yebda, d acu d lmeâna-ines, d acu d lfal-ines… Aya ilaq ahat ad yettwafhem.

Page 21: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 21 -

Yennayer d yiwet n tme$ra icerken akk a$ref n Tefriqt Ugafa. Ahat êala tagi i ten-icerken akken ma llan. Di yal tamnavt n tama-agi ttraoun ass n yennayer s ccuq d lferê imi d ass i d-igellun êala s lfal yelhan. Iseggasen yezrin tame$ra n yennayer, ne$ akken yettwassen “imensi n yennayer” ttidiren-t medden d ansay kan mebla ma cudden-t $er kra, ma d iseggasen-agi ineggura yu$al d azamul yesâan anamek lqayen deg umezruy n yimazi$en. D yiwen n uzamul yellan d lsas n tmagit tamazi$t. Wid ireûûan tafada n tmazi$t ibeddun ass amezwaru n yennayer yettmagaren ass n 12 yennayer di tfada tagrigurit, d wid i t-yessulin $er tallit n Cacnaq, ukin s wannect-a, éran belli yal a$ref yesâa azref ad yefk beddu i umezruy-is. Tallit i xtaren tettwassen u d ayen yellan deg umezruy n yimazi$en imi tcudd $er tallit-nni ideg yessawev yiwen umazi$ $er tqacuct n udabu di tmurt n Maûer. Aya yensex, yettwaru deg umezruy, imi amezruy n yimazi$en d win n imaûriyin d win yebnan tikwal $ef îîrad tikwal $ef talwit gar sin i$erfan-agi si zzman iferâunen imenza, aya azal n 30 leqrun QTSÄ. Yella deg umezruy d akken akk i$erfan yemxallafen cudden tazwara n tudert-nsen $er kra n tegnatin i yevran di zzman aqbur. I$erfan akk ssalayen amezruy-nsen $er kra n tedyant yevran irennun di ccan-nsen. Amedya n yi$riqiyen yessalayen leêsab-nsen $er 776 (QTSÄ) tallit ideg d-vran wuraren “Jeux Olympiques”. Imasiêiyen xtaren talalit n Sidna Äisa d azamul n umezruy-nsen, Inselmen kifkif, bdan leêsab-nsen si lhiora n Nnbi (TSRF)... Llan wid yebdan amezruy-nsen si tedyant n îîrad anda agellid seg imezwura-nsen yufrar-d. Imazi$en ttekkan deg wid-agi, imi xtaren aseggas n 950 (QTSÄ) d azamul deg umezruy-nsen anida agellid amazi$ Cacnaq yessawev i wakken ad ye$leb iferâunen u ad yeîîef leêkem di tmurt n Maûer u ad yessali tagelda tis 22 u ad yili $ef uqeruy-is. Annect-a d azamul. D azamul yesâan ccan di lebni d usnerni n tmagit n wemdan imi ur yezmir êedd ad yidir mebla ma yesâa kra n icuddan deg wayla-ines. Ma nezzi i wakken ad nessefhem i wacu amenzu n tfada tamazi$t yettas-d ass n 12 di furar n tfada tagrigurit ilaq-a$ ad nu$al $er deffir, $er tallit taqburt i wakken ad nwali amek i d-

Page 22: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 22 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

yebda leêsab d usali n wussan, n wagguren d yiseggasen, d wamek d-lulent tfadiwin yemxallafen. Nezôa d akken di tallit taqburt, d imaûriyen akked i$riqiyen i yebdan sseêsaben i yiseggasen, maca aûûeggem n tfada ur d-yusi akken iwata alarmi d tallit n Rruman anida bvan aseggas $ef 10 wagguren. Teqqim akken alarmi d talit n ugellid Cesar imi d netta i ibeddlen tafada i wumi yefka isem-is. Yessuli-tt $er 12 wagguren ideg llan 365 wussan.yerna yesbedd ass n umenzu n furar d ixf n useggas. Aya yussa-d deg useggas n 46 QTSÄ . Tafada tayulyanit ($ef yisem n Jules Cezar), telêa amecwar $ezzifen, si lqern amezwaru QTSÄ alarmi d lqern wis 16 MTSÄ. Acêal n leqrun iâeddan beggnen-d belli tafada-agi yella deg-s cwiî n lexûaû aya d ayen yessawven le Pape Gregoire wis 13 ad yawi kra n ubeddel deg-s u ad as-yefk isem-is “tafada tagrigurit” deg useggas 1582 anida i s-yerna azal n 10 wussan i yellan xuûûen-p. Seg yimir-nni ar ass-a rnan xuûûen deg-s sin wussan ayen ara yessiwven lexûaû $er 12 wussan. D$a degmi ass amezwaru n yennayer yettas-d ass n 12 di Janvier n tfada tagrigurit imi ar ass-a imazi$en îîfen di leêsab-nni n tfada i d-yesbedd ugellid arumani “Jules Cesar” di 46 (QTSÄ) “le calendrier julien”. Maca tafada-agi ssexdamen-tt kan deg unnar n tfellaêt d tmusniwin icudden s agama d twennavt. Ma d iêricen nniven yessexdam deg-sen tifadiwin nniven. Ihi ass-a nezmer ad d-nini belli imazi$en sseqdacen 3 n tfadiwin yal yiwet deg-sent tesâa aêric anida tettwasexdam : * Tafada tagrigurit d tin yeîîfen akk iêricen yemxallafen yessedduyen tadbelt, tadamsa, d leqdic n yal ass di tudert tartar. * Tafada tahiorit tettuseqdac deg wayen yeânan laâyudat d wansayen n ddin ineslem. * Tafada n tmazi$t tettuseqdac deg unnar n tfellaêt d ugama d twennavt. Deg wayen yeânan azamul, amezwaru n yennayer ttqabalen-t yimdanen, lad$a di Tefriqt Ugafa s umata, s lferê meqqren imi ass yecban wagi d lfal i useggas n rrbeê d l$ella ara iburkten i wakken ad idiren yimdanen di lehna d liser. D ass ideg tettemlili twacult, ttbeddilen imensi, sfilliten i wayen yelhan d

Page 23: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 23 -

wayen éiden i useggas amaynut ara d-yeldin tawwurt-is. D ass n twizi d lemâawna, d ass n useddeq i yime$ban, d ass n tdukli d tegmat gar yimdanen. Akka i ttqabalen imazi$en aseggas-nsen amaynut i wakken ula d netta ad ten-id-iqabel s wudem yessefraêen, n usfukti d unerni n l$ella d isufar n temâict yemxallafen i wakken amdan ad iâic di liser d lehna. Azamul n yennayer d azamul lqayen di leâwayed tiqburin n yimazi$en. Iseggasen-agi ineggura di tmurt-nne$, imi i d-yella fell-as aîas n leqdic d unadi, yufrar-d, iban-d belli ilaq ad yili d ass a$elnaw am wussan n lficîat nniven ti$elnawin. Nessaram ad yu$al umezwaru n yennayer d ass n lâid ta$elnawt di Lezzayer.

Imensi n yennayer : seksu s uyaziḍ

Page 24: Tamazight Tura 01 Yen09

- 24 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tadukli

Malek HOUD

aḍṣa d lheffa n yiḍarren d ugrireb n yiẓra imecṭaḥ ad sen-d-tesleḍ mebɛid. D ilemẓiyen n taddart n Tɣalaḍt i d-yuɣalen seg teẓgi i d-yezgan deffir n

udrar. Abrid yesgesser, teddun ttaḍsan ɣas ma ɣef wudmawen-nsen banen-d ɛyan nezzeh. Refden-d ɣef tuyat-nsen ijga, tal tarbaɛt n tlata n yirgazen tɛebba-d yiwen n ujgu, yiwen deg-sen ɣer sdat, yiwen ɣer deffir aneggaru deg tlemmast. Tlata n yijga i yettemḍafaren deg ubrid yeččuren d ikeddran. Ihi tẓa n medden i d-idhan s talutf-a n uɛebbi n yijga ma d semmus-nniḍen wwin-d yid-sen allalen n uqedder d ugzam n usɣar am icuqar d tgelziyam d tmenčarin. Tarbaɛt yeɛyan ad tt-tesseɛfu tayeḍ alamma wwḍen ɣer taddart anda yella uxxam n Dda Meqqran. Dda Meqqran d alemmas n yirgazen deg tudert-is, ccib mazal ur yuɣ ara merra aqerruy-is d tyuga n claɣem i yeṭṭfen akken i ilaq talemmast n wudem-is, timiwin-is d tizuranin, anyir-is yezga dima yekres ama yezɛef ama yeḍsa ɣef wayagi i s-ssawalen yimeddukal-is « tawenza tukrist », tiddi-ines ur ɣezzifet ur wezzilet, ɣur-s semmus d tarwa snat n teqcicin d krad n warrac. Tamenzut-is d taqcict ha-tt-an deg uxxam-is tejwej. Yerna-d fell-as uqcic, fkan-as Yidir d isem acku yemma-s ur tessidir ara arrac. Aṭas n tdusin i s-d-yeɣlin neɣ ad d-lalen kan warrac-is ad rnun kra n wussan ad s-mmten, ɣef waya i tessemma i uneggaru-ines Yidir. Yidir, yesseɣzef-as Rebbi tudert armi i d-yewweḍ ass-a d argaz ad as-yeg baba-s axxam am tizzya-as. Ijga-nni i d-wwin

T

Page 25: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 25 -

yimeddukal-is seg teẓgi d nutni ara yeṭṭfen ssqef n uxxam i s-ibennu baba-s. Mi d-wwḍen yiwaziwen n usiweḍ n yijga ɣer taddart, kecmen s afrag n uxxam n Dda Meqqran, ssersen s lemḥadra deg teɣmert ttɛebga-nsen. Ɛyan mačči d kra, maca yal yiwen deg-sen yexdem nnif, ur d-yesskin ara yerna-t ɛeyyu. Hṣan akk s wannect-a, yef waya Mḥend i iḥemmlen nezzeh aqesser yenna-d s leɛyaḍ ayen ttxemmimen akk s tuffra : « Barkat tura ur ttarrat ara iman-nwen amzun d wid ur neɛyi ! Wellah ar d tidet i s-yerra Ceɛban, yiwen n yilemẓi i ixuṣṣen cwiṭ deg tezmart. Ma d ijga wwḍen-d, axxam n Yidir ad iseqqef, tislit ad s-tt-id-nawi, ma d nekkni ad nerwu seksu d uksum i d-yenna Qasi. Qasi d yiwen n yilemẓi yeččuren, lqedd i s-yefka Rebbi d aṣefṣaf, yiwen deg taddart ur t-yugir, d tasraft deg wučči ayen i s-d-tefkiḍ drus, ad ak-d-yeqqar kan : rnu-d ! Isem n “Mejɛar” i s-fkan yimedduka-is yezga-as-d akken i ilaq. Ẓriɣ teɛyam nezzeh, seg udrar ɣer taddart d amecwar, rnu ajgu ɣef tayet, d ayen kan, ad awen-ibarek Rebbi, d lxir ara wen-yuɣalen assen ara wen-xedmen imawlan-nwen ixxamen am Yidir-iw, ma d tura ɛeddit-d ad teččem, ɛeyyu yeslaẓay, i sen-d-yenna Dda Meqqran . D tidet a Dda Meqqran neluẓ aṭas, i s-yerra Mejɛer. Cabḥa, yemma-s n Yidir tessers-d lmetred annect-ilat, teččur-it-id d seksu, tseqqa-t-id s lmerqa n tfejɣal tileqqaqin, tessenta acḥal d tijɣelt n usɣar deg seksu-nni, tendeh ɣef yirgazen-nni yelluẓen ad d-ɛeddin ad ččen. Llaẓ itekkes leḥya, ur rujan ara ad ten-id-tenced snat n tikkal ar seksu. D tirni i d-zzin ɣef lmetred-nni n seksu am umeqyas deg tlemmast n tɣerɣert. - Ḥercet ay arrac, ɣiwlet deg wučči-nwen Mejɛer yelluẓ i d-yenna Mḥend aqessar. - Ma yella ur iyi-tesserwa ara tiremt-a n seksu ad gluɣ yis-k kanakken d amuddir i s-yerra Qasi i izeɛfen cwiṭ ɣas ma yeḥṣa lehdur n Mḥend d aqesser. - Ččet kan a tarwa, lxir yugar, ur ttsetḥit ara, ččet ad terwum i tenna Nna Cabḥa.

Page 26: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 26 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- Rnu-as-d i mmi-m Yidir akken ad tt-iɛemmer, azekka d nnuba-s ad isuffeɣ ajemmaɛ n lmal s adrar, i s-yerra Mḥend abelheddar. - D ayen yellan a Mḥend, azekka zik send tafrara ad nawi lmal ad ikes deg udrar nekk d Leḥlu mmi-s n Dda Ɛacur Uciban. - Azekka d nnuba n tyessawt n Yidir d Leḥlu, ma d kunwi akken ma tellam u ad d-rnun kra n yilemẓiyen-nniḍen fiḥel ma nniɣ-awen-d d acu i ken-yettrajun. Ijga-ihin i d-tewwim seg udrar, ilaq ad ɛnun imeḍqan-nsen, yes-sen ara nseqqef axxam n mmi Yidir. ihi Yuwat ad tettum a tarwa. Ddurt i d-iteddun, ass n lḥed zik deg tnezzayt ad iyi-d-tafem heggaɣ-awen-d tixmirt n wakal. Akka i sen-isseggra awal Dda Meqqran i yiwaziwen-is send ad ruḥen. Ajemmaɛ n lmal n taddart n Tɣalaḍt meqqer, d aqḍar. Yal axxam yekki deg-s s yiwen n yixef neɣ ugar. Ilemẓiyen n taddart kessen s nnuba almend n umḍan n waxfiwen i sɛant twaculin-nsen, ma ɣur-sent yiwen n yixef n lmal am taɣaḍt neɣ tixsi d tayessawt n yiwen n wass, ma ɣur-sent sin waxfiwen d tayessawt n sin wussan… atg. Imeksawen iwimi d-tewweḍ nnuba ttnekkaren-d zik send tafrara, ttɛeddayen-d ɣef yixxamen si tama wadda alamma d tin n ufella n taddart. Yal axxam iɣef d-kkan berrun-d wa i taɣaḍt wayeḍ i txsi d warraw-is, dɣa netta ajemmaɛ skudmal yettimɣur, yettuɣal d aqḍar ma yelḥeq ɣer ubrid aneggaru nnig taddart, win akken yettawin srid s adrar. Yidir d Leḥlu d nnuba-nsen, yal yiwen iɛleq-d leǧbira n wusran anda i d-iger aɣrum aquran d kra n yiniɣman d zzit n uzemmur. Asɣar n uzebbuj aquran deg ufus ayeffus yes-s sɛukkuzen neɣ ttwehhin ɣer wulli ad d-uɣalent s abrid ma ffɣent-t. Leḥlu yezwar sdat n uqḍar ma d Yidir d sin yiḍan ggran. Aydi yetturebban yeẓwer i tyessawt, yessen ad d-yerr izimer neɣ iɣid ma yeɛzel ɣef tqeḍɛit ma ulac ad t-izuɣer wuccen ɣer yiɣẓer ad t-yečč. Mi ara awḍen yimeksawen ɣer wadeg anida ara ikes lmal ttserriḥen i tɣeṭṭen d wulli ad calint akken ad d-nadint ɣef yimɣi i iḥemmlent ad t-ččent. Rrbiɛ yegget acku deg tsemhuyt n tefsut i nella. Imeksawen ad d-bedden mebɛid ad ttɛassan ma ur d-ixutel wuccen iɣid neɣ ma ur yewḥil ara yizimer deg yinijel. Kra

Page 27: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 27 -

yekka wass d tagi i d lxedma-nsen. Imdanaen imeksawen ssexdamen allen-nsen deg tyessawt ma d iḍan imeksawen ssexdamen allen d wanzaren-nsen, seg wanda i d-tejba rriḥa n wuccen ad tt-mmagren s useglef. Biccuḥ, akken i s-qqaren warrac, yeḥṣa ur yezmir ara i uqjun dɣa ad yerwel d taffugt. Maca ala tuɣalin ara d-yuɣal, wissen kan melmi. Ad yeǧǧ alamma yeɣfel uydi ad yeḥweṣ izimer amecṭuḥ, ad t-yawi ɣer wabɛaḍ icudax ad t-yečč deg lisser. Ḥacama kan dayen wanag imeksawen d yiḍan ur yettɛedday ara fell-asen uzaylal, aɣfal ur t-ssinen, zgan dima ukin, kra yeḍran sdat-sen ɣef tiṭ-nsen. Mi ara izeggen wass Leḥlu d yiḍan ad d-dhun d tyessawt n lmal ma d Yidir ad iɛeddi ad d-iẓẓeg ulli alamma yeččur-d snat neɣ kradet n tegdurin n uyefki ad yuɣal ad d-ikkes aqurḍaɛ seg tenqelt ma yella neɣ ifer-is. Liqa-nni tamellalt i d-iɣellin seg-sen ad isiqi snat ɣer kradet n tmiqwa seg-s ɣer daxel n uyefki-nni, wagi ad yuɣal yebbugla. Liqa n uqurḍaɛ ɣur-s tigawt takrurant ɣef uyefki, tbeṭṭu-t ɣef sin n yiḥricen : aman d tedɣart. Tadɣart-agi neqqar-as abuglu. Lmal ad t-id-gren s asensu anda ara ixeggel deg laman ma d nutni ad d-ssersen ad ččen imekli. Ad d-qqimen i sin ad d-rnun yiḍan, ad d-refden leǧbirat-nsen ad d-kksen seg-sent tiḥedrin n uɣrum-nni aquran d zzit d yiniɣman. Ttǧewwizen aɣrum s ubuglu i d-ihegga Yidir. Asegri d tibxsisin neɣ tizwal ma wwant. Tameddit ad d-ssuffɣen lmal-nni seg yisensa, ad rnun cwiṭ n tyessawt alamma alaḥal ad yeɣli yiṭij imiren ad d-aɣen abrid n tuɣalin. Mi ara d-awḍen ɣer taddart yal ixef yessen tawwurt n uxxam-is, yettarra srid ɣer din. Ma d azekka-nni ad d-tezzi nnuba n yimeksawen-nniḍen. Wissen n Mḥend, wissen n Mejɛar, wissen… Tɛedda ddurt, yezzi-d wass n lḥed, d ass yelhan i useqqef, tignewt teṣfa, ulac asemmiḍ ulac azɣal d akud n tefsut. Ilemẓiyen n taddart n Tɣalaḍt jebbun-d yiwen yiwen s axxam n Dda Meqqran. Wid i d-issawḍen ijga seg udrar ussan-d merra, rnan-d kra-nniḍen meẓẓiyit cwiṭ ɣef yimezwura i izmren i tlufa tiẓayanin am tuddma n yijga ɣef umecwar aɣezzfan. Mi d-ttawḍen ufan-d Dda Meqqran d mmi-s Yidir rekkin-d tixmirt ara rren i ssqef. Tixmirt am ta ttheggin-tt akka : ad d-refden akal yifafen, ad d-rnun alim, ad ten-rwin deg sin ad

Page 28: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 28 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

uɣalen ad ten-ssebzagen cwiṭ cwiṭ s waman nutni ad rekkin ad ɛerken s yiḍarren-nsen alamma ssawḍen ad skurruyen tikurin. Send ad ɛeddin ɣer umahil i ten-yettrajun Nna Cabḥa temmuger-iten s lqahwa d uyefki akk d tesfenǧtin d tmeqruḍin. - Mačči d tameɣra n Yidir d tin n Mejɛar imi d-yufa lqahwa s lesfenǧ d lmeqruḍ, wissen ma ad d-yekker akk ass-agi fell-as, i d-yenna Mḥend s taḍṣa. Iɛeggalen merra n ugraw ttemyewwaten ɣef tuyat ttaḍsan. - Aha kan a Mḥend, yiggas tilset-nni inek taqerḥant ad k-tt-id-gezmeɣ s lmus n duk-duk ad tt-fkeɣ i yimcac yelluẓen akken ur ttuɣaleɣ ara ad sleɣ i taɣect-ik i s-yerra Qasi i d-ibedden melba lebɣi-s ɣer yixeddim, wiyiḍ cergen seg teḍsa, ula d nutni kkren-d ɣef tikkelt ɣer useqqef. Amahil n useqqef mačči d ayen yuɛren maca d ayen ẓẓayen ɣef waya i ilaq aṭas n yifassen ijehden akken ad ssersen ixfawen n krad n yijga-nni ɣef leswar yettemgadalen. Mi tfukk tmersiwt n yisulas, alemmas d yiqerniyen, ad cudden tisariwin fell-asen s yin ad fesren aẓeṭṭa n uɣanim fell-asent, ma ulac aɣanim ttarran ccḍeb n uzebbuj ; s tzukar neɣ s yigeḍman n semmar teqqnen aɣanim-nni ɣer tsariwin, dɣa mi fukken cced ad ɛeddin ad ḍelqen akal-nni n texmirt ɣef merra n uẓeṭṭa-nni n uɣanim. Ilemẓiyen yellan deg lqaɛa ttdeggiren tikurin n wakal s leɛyaḍ i wid yellan ɣef ssqef, akka alamma yessa merra d akal ibezgen, s yin ad ɛeddin imaren ɣer usrusu n uqermud n tɣanimt. Neqqar deg yiwet n temseɛreqt : ”D acu-tt d acu-tt ? Timeqbert Imeàmuden wa tinegnit wa ɣef wudem“. Tifrat n teqnuẓt-a d lqermud. D tidet akka i ttseqqifen s lqermud n tɣanimt, ttweddiɛen abennay yessnen i umahil am wa, d amahil ara yilin igerrez, tiqit n waman n lgerra ur ilaq ad d-tɛeddi ɣer tɣerɣert n uxxam. Ɣer taggara akken aḍu ur ireffed ara aqermud-a ssrusun fell-as kra n yiẓra iẓayanen deg kra n tamiwin n ssqef. Ilemẓiyen n taddart dduklen-as i umahil, zzin-as akken ara t-rnun, agmuḍ i d-yeffɣen ɣer taggara d wa : ass-a ssawḍen ad sdarin yiwen deg-sen -Yidir- heggan-as-d adeg anda ara yidir netta d twacult-is, azekka ad d-tezzi nnuba n yiwen-nniḍen, wissen d Mḥend, wissen d Qasi neɣ… Akka i tetteddu tudert deg tudrin-nneɣ.

Page 29: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 29 -

Dda Meqqran, Nna Cabḥa d Yidir d wat uxxam akk ferḥen nezzeh, ččan d yiwaziwen ayen i d-nawlen, nnan leɛquba ɣur-wen ay arrac-nneɣ. Am leɛwayed-is d Mḥend i d-ineṭqen d amezwaru : Yella yiwen dagi iḥar ad d-yaweḍ unebdu. - Neṭqen-d ɣef tikkelt, d Yidir d netta ara yilin d isli. - Awaaah ! yewet-iken merra wugur, d Mejɛar neɣ Qasi akken i wen-yehwa, iḥar ad d-taweḍ tmeɣra n Yidir akken ad iwet seksu alamma yezleg. - Ruḥ kan a ɛeẓẓi bu tqemmuct yettawḍen, i s-yerra Qasi. Xedmen aṭas ḍsan-d cwiṭ, ddaqqes aya i iɛedda uɣelluy n yiḍ, yal yiwen yuɣal s axxam-is yeɛya maca iḥulfa i yiman-is ɣer daxel fessus am tmeččimt n taduṭ acku ayen akk i iga ass-a igerrez. Tudert deg tudrin tetteddu almend n tsemhay. Tal tasemhuyt s tegnewt-is d lecγal-is. Tafsut ddaqqes aya i teffeɣ. Werǧeǧǧi anza n unebdu, seg wasmi yebda ccna-s ur yeḥbis. Deg wakken d azɣal, iṭij amzun iṣubb-d cwiṭ ɣer tmurt, dɣa netta igran n temẓin d yirden ḥeḍmen, yewweḍ-d lawan n tmegra-nsen. Irgazen n taddart nnejmaɛen d agraw, awal yewwi-d ɣef tmegra n yigran n wat n taddart. Gren-d tasɣart seg wanwa iger ara bdun. Tasɣart tṣaḥ-d Dda Ɛacur Uciban, imɣaren fkan-d urawen n lxir rnan-d lweɛd i uzekka ɣer wayla n Dda Ɛacur. Ihi tawacult n bab n wayla ad teqqim deg uxxam ad d-theggi učči n waɛwin ara n-tawi ɣer lexla mi ara izeggen wass. Ma d tiwaculin-nniḍen, argaz tameṭṭut, amger deg ufus, tabanta tɣumm idmaren d ddaw n wammas, ha-ten-id deg uγeggad n Dda Ɛacur i d-yezgan tama n ugafa n taddart. Seg mi d-yuli wass ifellaḥen d tfellaḥin ɛekfen am umger. Tal tarbaɛt n snat tmerwin n yiterrasen teṭṭef tirni tmegger timẓin. Afus azelmaḍ ad d-issemḥilleq i tgemmict n tyedrin s tama wadda, afus ayeffus ad iwet s umger ad tt-id-yegzem. Tagemmict d tayeḍ ttuɣalent d tadla ara icudd ufellaḥ u ad tt-idegger ɣef tmurt ad ternu ɣer tiyiḍ i yettuɣalen d lḥala mi ara timɣur tirect. Mi ččan aɛwin-nni i d-yewwi Dda Ɛacur d imekli, ur rnin ara aṭas uɣalen yer tmegra. Maca azɣal d ɛeyyu ssefcalen tiḥerci n

Page 30: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 30 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

tnezzayt, amger yuɣal ẓẓay, afus yuɣal ur yettaɣ awal. Mḥend bu texba i ifaqen s wannect-a yenǧeɛ Leḥlu bab n wayla ad d-yecnu akken tabɣest yebdan tettaǧǧa ifellaḥen ad sen-d-tezzi. Nna Malḥa tameṭṭut n Dda Ɛacur d mmi-tsen Leḥlu sserḥen i taɣect-nsen s ṭṭelq n ugerjum : Ay iwaziwen Rebbi ad ken-iɛiwen Kemmlet-aɣ-d tirni Akka d asawen Mḥend imegzi uḥric ibeddel-as akk i ccna-agi, netta yeqqar-as: Ay iwaziwen Rebbi ad ken-iɛiwen Qasi d win iẓewren Deg tmegra yugar-iken Qasi mi yesla i lehdur am wi, Mḥend iwenneɛ-as acuffu n uqendur, yuɣal d mraw n yifellaḥen, ad s-tiniḍ tura kan i yebda lxedma. Imeddukal-is mi t-id-walan akken iɣeṭṭel-d acḥal d leḥwali, dɣa ɛunden-t. Send ad d-yeɣli yiṭij, tiyedrin n Dda Ɛacur yellan beddent tanezzayt uɣalent rsent d tirac tameddit. Iger-nni n ṣṣbeḥ rran-t yifellaḥen tameddit isettef d leḥwali n temẓin. Ass-a, iwaziwen dhan-d d yiger n Dda Ɛacur azekka d yiger n Dda Meqqran win akin d yiger n Nna Werdiya yiwet n taǧǧalt n taddart, akka alamma igran merra n taddart ad teḍru yid-sen am win n Dda Ɛacur. Assen ara tfakk tmegra, s zzwayel, iserdyan d yiɣyal ara neqlen yifellaḥen timẓin deg yicebbaken ɣer ugni n Tɣalaḍt anda i ggten yinurar, anda ara tent-ssersen d taffa. Inurar ad qqimen zzint-asen-d taffwin n temẓin d yirden amzun ttrajun-tent ad d-kecment. D ayen ara yeḍrun imi inurar ttwaheggan, ttwaseggmen, ttwaɣerran s leɣbar. Afellaḥ s tazzert ad d-yessrusu timẓin seg taffa ɣer unnar. Yuɣ lḥal sin n yizgaren ikummen qqnen s umrar ɣer lmernuna, tigejdit ibedden deg tlemmast n unnar. Afellaḥ s uɛekkaz ad yettwehhi, izgaren ad

Page 31: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 31 -

tezzin ad sserwaten timẓin, amrar ad iberren i lmernuna. Deg tazwara izgaren ttilin deg ṭṭerf n unnar, skudmal amrar ad itezzi i lmernuna skudmal ttẓẓiẓin ɣer tlemmast n unnar. Imiren ad yuɣal ufellaḥ ad sen-ibeddel anamek n tuzzya. Yal ma rewtent temẓin, annar ad s-isseččay ufellaḥ timẓin seg taffa. Ma tama n ufella n unnar tenɣed ttqelliben-t s tuzzar. Asmi ara neɣdent akken i ilaq temẓin, ifellaḥen berrun-d i yizgaren, jemmɛen nneɛma d tirect deg unnar. Agni d amkan ɛlayen, tameddit n wass yettili-d lɛun, abeḥri swayes zuzuren yifellaḥen timẓin d yirden. Deg tazwara s tuzzar, mi ara tekkes ṭṭaqa n uclim d walim ttuɣalen imiren ɣer uzuzer s telwiḥt. Tikkelt ɣer tayeḍ ssirriwen-d tirect s yimeṣleḥ n umezzir neɣ n uzebbuj, tekksen i lḥeb akerfa. Ɣer taggara maḍi tggerri-d tirect n temẓin i yesɛan cwiṭ kan n yixeclawen .Bab n temẓin ad d-yerfed lgelba ad yektil nneɛma, mi i ifukk ad tt-yerr ɣer daxel n teswalin ara ɛebbin yiɣyal s axxam. Imiren tamɣart ad tt-terr deg yikufan. Bab n nneɛma yettektili ad iẓer acḥal i d-yerra uɣeggad-is d wayen ara ifek i yimeɣan d ccix n taddart. Aseggas-agi lxir yugar, ad tt-ikemmel kanakka Rebbi i dɛan yimɣaren n taddart. Zerrin wussan d wayyuren, Leqbayel msakit ttnaɣen d lehmum n ddunit, tudert ur tettqili ara, tuɛer nezzeh, maca akken i qqaren : “ittak Rebbi lhem i win i s-izemren“. Anebdu d win iɛeddan, tiẓurin d tbexsisin quccent, legruri n lexrif bdant-d, ifellaḥen ttheggin iman-nsen ad kerzen tamurt-nsen am yal aseggas. Deg taggara n tmenzut akken qqaren i lexrif watmaten-nneɣ Icawiyen, timetti taqbaylit s umta tebges iman-is ɣer ulqaḍ n uzemmur. Aɣrum neɣ seksu ur nedhin ara s zzit n uzemmur mačči d učči. Tikkelt-a azemmur yurew ma d ilindi ulac maḍi. Akka i d-qqaren yimɣaren : “Aseggas azemmur yettarew, aseggas-nniḍen xaṭi“. Alqaḍ n uzemmur d aɣbel n twacult merra, seg lṭufan i ggaren yimawlan-is daxel n teqfact, ttɛelliqen-tt ɣer ufurek n tzemmurt amzun d dduḥ ɣer umɣar yetterjujuyen ddaw n useklu mi ara iɛeddi ad icumm.

Page 32: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 32 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tawacult tettnekkar-d zik, tettawi abrid n yiɣewdan am twaculin-nniḍen. Asemmiḍ n tnezzayt tikwal igezzem ifassen, allalen n yixeddim. Imelqaḍen n uzemmur mi ara wwḍen s ayla-nsen ssiγiyen times akken ad ẓẓiẓnen acku yenɣa-ten fuccil d qajjar. Mi ara ten-iɛeddi uqraḥ-nni n usemmiḍ ad d-ssun icellafen ddaw n tzemmurt. D irgazen i yettalin ɣef tzemmrin akken ad d-ccerwen iɛeqqayen n uzemmur ɣer daxel n ucerraɛ neɣ ɣer yicellafen-nni i d-ssan, ma d tilawin ẓewrent deg ulqaḍ n uzemmur n leqwaɛi. Azemmur ma yurew ulac am ucraw-is, ma d kra kan n yiɛeqqayen i yettilin deg tseṭṭa, dɣa nzewwi-ten-id s umextaf. Amɣar, d netta i bab n wayla amezwaru , ma mazal ɣur-s cwiṭ n tezmart ur isserkad ara iman-is, ha-t-an da iferres, ha-t-an dihin ileqqem iẓebbjan. Arrac xeddmen-tent akk, ttɛiwinen tilawin deg ulqad n leqwawi, kessen lmal neɣ ttandin tixeftin d tqellaɛin i yimerga d yiẓerẓar. Icellafen mi ara ččaren, ttarran azemmur-nni ɣer yiwen, akken i yeshel ufran-is, yeɛni tukksa n yiferrawen d yikeccaḍen. Azemmur yettwafernen ssurugen-t ɣer teqfacin simira ad t-rren s akurbu. Akurbu ma yeččur yettɛebbi-t uɣyul ɣer lemɛinesra i d-iqerben. Tikwal, ilemẓiyen ssawaḍen alamma d kradet n ttɛbegat deg yiwen n wass. Tameddit, send ad yeɣli yiṭij, ttuɣalen-d yimelqaḍen s axxam, ttaǧǧan-n din icellafen d yisellumen, alamma ifukk uzemmur i ten-id-jemmɛen s axxam D tarrawt n uzemmur i yessiɣzifen neɣ i yessiwzilen akud n ulqaḍ-is. Imlan n uzemmur ma walan yella lxir neccden-d iwaziwen ara ten-iɛiwnen. Iɣewdan merra rekmen seg leɛyaḍ d ccna, ad as-tiniḍ d tameɣra. Tikwal ma yella kra n yimelqaḍen fkan cwiṭ n lwi ɣef ulqaḍ, ur yettɛedday ara uzaylal ɣef yimawlan n uzemmur, ssekayen-ten-id s ccna-a :

Ay imelqaḍen Rebbi ad ken-ihenni Rnut-aɣ-d tirni Alamma d agni

Page 33: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 33 -

Tarbaɛt-nni i yettwaqesden ad d-terr s ccna-nniḍen i tmezwarut : Tekkat lgerra

Tekkat ɣef yinujal A wid izeggin Lqahwa d ufenǧal

D izen i ceyyɛen i bab n wayla ad d-iheggi lqahwa akken ad d-akin ma yebɣa ad ɛejlen deg ulqaḍ n uzemmur. Ma yella wwḍen ɣer lebɣi-nsen, lqahwa-nni swan-tt ccna ara isel wumli d wa : Tekkat lgerra Tekkat ɣef uzezzu A bab n uḥriq Laɛyun n ufalku Akka i ttɛeddayen wussan n uzemmur. Taggara n ulqaḍ-is tewweḍ-d. Azemmur-nni ha-t-an ires d tirect deg ufrag n lemɛinesra. Mi ara d-tewweḍ nnuba-s sɛeddayen-t ɣer yiɣuraf n tessirt ad d-iẓed, yettuɣal-d d zzit. Zzit n uzemmur d yiwen n usafar yettaken acbi ɣer uraɣ, d yiwen n ufaris ur nxeṭṭu ara učči n uqbayli. Zzit dehnen yes-s, ttarran-t deg tal tagella, d ddwa n tussut diɣen. Win yeččan ssem, sswayen-as zzit n uzemmur itejji. Ass amezwaru mi ara d-yaweḍ zzit n useggas, tilawin ttnawalent-d tiɣrifin neɣ tisfenǧtin, tuččit s tawant, zzit yugar ulac acuḥu. Irden d temẓin ččuren ikufan, tazart deg teylutin ala nettat ma d zzit ha-t-an deg sin n yicbuyla itekkan deg yiwet n teɣmart n uxxam n lexzin. Axxam n Dda Meqqran ur ixuṣṣ ara, yerbeḥ. Tasemhuyt n tegrest tɛedda, terna tin n tefsut, bdan wussan imenza n unebdu. Dda Meqqran yexdem yiwet n tmeɣra ara yeqqimen deg umezruy n taddart n Tɣalaḍt, yiwen ur-tt-itettu. Yewwi-d tislit i umenzu-ines Yidir, terkeb-d ɣef userdun amellal, telsa-d abernus diɣen d amellal akken ad imlulen

Page 34: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 34 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

wussan-is d wid n urgaz-is. Tewweḍ-d ɣer umnar n tewwurt n uxxam-is amaynut, tdegger urawen n waman d lfal i Jemɛen warrac d teqcicin, tekcem s axxam n Yidir teṭṭef tasga. Tameddit n wass tiwaculin merra n taddart ttwaɛerḍent-d ad ččent seksu d uksum. Qasi, Mḥend, Leḥlu, Caɛban d yimeddukal n Yidir ussan-d d tirni ad s-srebḥen tissulya-ines. Tilawin kkatent urar, ceṭṭḥent, sbuɣurent deg ufrag n lḥara ma d irgazen deg ṭṭerha ḥman-tt s lbarud d yiḍebbalen. Tameɣra tɛedda deg lisser, tewwi-d ala tumert i Dda Meqqran d twaculti-s. Azekka-nni yal yiwen yuɣal ɣer wayen yennum ixeddem-it. Akkagi i tettidir tmetti taqbaylit zik, ma d tudert n tura, akken yeqqar Ccix Muḥend U Lḥusin : “Wa iɛab (ɛeggben-t), wa iɣab (nfan-t), wa yedda d yimejdab (ɛelfen-t)“ d taqṣiḍt-nniḍen… neɣ d tullizt-nniḍen.

Page 35: Tamazight Tura 01 Yen09

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 35 -

Timecreḍt, yiwen wensay n tmurt n leqbayel

Hamid BILEK

kken tebna ddunit u seg wasmi tebda, yella wayen yessefraḥen, yella daɣen wayen yessruyen, yella wayen ẓiden, yella wayen rẓagen, yella

wayen n dir d wayen yelhan… Akka i tberren ddunit, tesɛa sin wudmawen. Nekni, a win yufan yal ass ad d-nemlil idis-nni zeddigen, xas ulamma neẓra annect-a d awezɣi. Akken dɣa di ddunit yal tirect tesɛa akerfa. Ma nger-asent tamawt i leɛwayed-nneɣ, leɛwayed n lejdud-nneɣ, ad naf yella wayen igerrzen deg-sent, akken ara naf daɣen ayen ur nzad ara, ur nemɛin ara si zik, neɣ di lawan-agi zeglen-t wussan. Di lweqt am wass-a, a win yufan amdan ad yissin ad yessif ad yefrez gar tɛawsiwin, i wakken ad yejmeɛ u ad d-yessebgen kan tid akk ara t-yesselḥun ɣer zdat. Akken s-yeqqar Lwenna Maɛtub : Ur lliɣ seg wid inekkren leɛwayed d tiẓedt n lejdud, tamusni d win yettqelliben ad yesnefsi yir leqyud. Gar leɛwayed i nesɛa, ad naf dɣa timecreḍt neɣ lewziɛa am akken s-qqaren di kra n temnaḍin. Timecreḍt d yiwet si leɛwayed n lejdud ideg nettaf at taddart merra kifkif-iten, ulac amerkanti ula igellil, ulac amecṭuḥ ulac ameqqran; lɣaci merra d atmaten yessemlal-iten lferḥ. Timecreḍt d timezla n yizgaren di taddart, ad bḍun aksum ɣef yiɛeggalen di yal tawacult. Yal aɛeggal di taddart, d argaz neɣ d tameṭṭut, d amɣar neɣ d tamɣart, yeḥder neɣ iɣab, yesɛa neɣ ur yesɛi, ad t-id-iṣaḥ wamur-is. Timecreḍt d asfel ɣef yimezdaɣ

A

Page 36: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 36 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

n taddart merra. Ɣef wayagi, llan widen yeqqaren belli awal-agi n tmecreḍt yekka-d si ticraḍ, imi timecreḍt neɣ asfel d timezla, d tazzla n yidammen; ula d ticraḍ d wag ii d anamel-is. Am akken qqaren : Ulac ticraḍ ur d-nefki idammen. Timecreḍt ihi d lfal yelhan ɣef yimezdaɣ n taddart d wayen akk yettidiren yid-sen neɣ iss ttidiren ama d lmal neɣ d tafellaḥt… Timecreḍt tessawal i lxir d ṣṣaba, tetteẓẓeɛ lmuṣayeb d wayen n dir. Di taddart mi ara bɣun ad aɣen timecreḍt, d imɣaren ara d-yessiwlen ɣer tejmaɛt. Ad ḥedren merra yirgazen, din ara d-yili umeslay ɣef wamek ara d-yili uheggi n tmecreḍt. Mi msefhamen gar-asen, adtebdu lweɛda, yal yiwen ad d-yefk ayen iɣef tebna nniya-s. Ticki ur d-tqadd ara lweɛda, ayen ixuṣṣen ttkemmilen-t imezdaɣ s tebzert. Mi d-yettwajmeɛ wayen iketben d idrimen, ad wekklen wid ara isewwqen ad d-aɣen axfiwen-nni i taddart. Ass-nni n teswiqt, aṭas n yirgazen i iḥeddren di ssuq. Zik-nni, ttaɣen-d timecreḍt di ssuq u ttawin-tt-id ɣef uḍar alamma d taddart, imsewwqen merra ad d-ddun deffir-s. Imɣaren ad teddun ddekkiren si ssuq alamma d amkan-nni ideg ara ttwaqqnen yizgaren-nni, arrac mi ara sen-slen, ad azzlen ad ten-mmagren, ass-nni dɣa yif akk ussan.Mi ara d-awḍen yirgazen ɣer taddart, aṭas n yixxamen i d-yessuturen ad ten-awin ɣer yixxamen-nsen, ad d-lhin yid-sen, ad ten-ksen alamma yusa-d wass n tmezla, ayen ara qqimen yizgaren-nni deg uxxam n win umi d-ṣaḥen igellu-d s lbaraka i bab-is; akka i ttamnen imezwura-nneɣ. Ass n tmezla, yettili-d taṣebḥit n wass : timecreḍt tettili-d ama deg wass n lɛid tameẓyant neɣ deg wass n tɛacurt neɣ lmulud, tikwal daɣen tetteddu-d tewwurt n iweǧǧiben. Ass-nni, irgazen n taddart ad d-mlilen deg ubraḥ n taddart neɣ deg umkan n tmezla. Imukan ideg d-tettili tmezla, d imukan iwesɛen yeddurin ideg llan waman. Ass n tmecreḍt, yesseḥḍar-d akk at taddart, ula d iɣriben ḥemmlen ad d-asen. Tiwaculin yesɛan arrac imeẓyanen ara iḥeḍren i tikkelt tamezwarut di tmecreḍt, ad ten-skecmen, ttawin yid-sen lqahwa d latay d lexfaf. Mi ara d-uɣalen si tmecreḍt, ttaken-asen-d ticeddwin n uksum.

Page 37: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 37 -

Win ara yezlun axfawen-nni n tmecreḍt, d win itewwlen i wayenni, yernu ad yili yetẓalla. I ugzar n yizgaren-nni taddart tettwellih wid i tewwlen, iwaziwen. Iwaziwen-agi ula d nitni ttawin yid-sen ɣer taggara ticeddiwin n uksum d tunṭict ɣef wayen xedmen.

Faruq neɣ beṭṭu n uksum yettruḥu d tuna Faruq neɣ beṭṭu n uksum yettruḥu d tuna (tunt, d taxxamt neɣ d taɛemmurt deg-s 8 iɛeggalen). Yal tunt neɣ amur ad yili deg-s uksum n tasilt, afessug, iɣes, tasa, ikerciwen… Faruq am wagi yettas-d iwenneɣ u igerrez. Mi heggant akk tɛemmurin, ad nnejmaɛen yirgazen ɣer yiwen umkan i wakken ad zzenzen s ssuma meqqren iqerra-nni d tinsa akked inefren. Ad neddhen lɣaci s nnuba, ad ttaken ssuma, win d-yefkan aṭas ɣef wiyaḍ, d netta i umi ara d-ṣaḥen. Akken kan ara kfun aznuzu, ad fken ddeɛwa n lxir, d yiwen seg yimɣaren n taddart i ttwellihen ad tt-id-yefk, d ameqqran akk di taddart mačči d ccix n lǧameɛ. Imir-nni ad d-ɣlint lewɛadi, wid yenwan ɣef kra ad t-id-yefk. Mi tekfa ssadiqa d ddeɛwa n lxir ad d-gren tisɣar akken ad d-

Page 38: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 38 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

iban udrum ara yezwiren ɣer unerfud n tɛemmurin d tirni. Yal adrum ad yerǧu nnuba-s i wakken ad yerfed ayen i t-id-iṣaḥen. Ssyin akin, yal adrum ad yefreq ayla-s akken yal tawacult ad tawi amur-is. S wakka, taddart ad tili tesɛedda ass n lferḥ, ass n temlilit; yal yiwen yewwi amur-is n lbaraka. D tigi i d leɛwayed-nneɣ ɣas ulamma iseggasen-agi ineggura drus-itent tuddar ideg mazal annect-a. Llant tuddar yettwalin timecreḍt d aḍegger n yidrimen. Imi akken neẓra, xuṣṣent aṭas n tɣawsiwin deg tuddar-agi ideg zedɣen leqbayel. Taddart n leqbayel mačči am temnaḍin nniḍen di tmurt n Lezzayer, yewwi-d fell-as ad d-telhi d yiman-is akked uguren i d-tettemlili ama d iberdan ama d aman d wayen nniḍen. Qqaren at zik : Win ur nekmiz i yiman-is, ulac win ara s-ikemzen. Lemmer mačči d tadukli n yimesdurar, ur d-yettɣimi wara di tudrin. Ɣas akken d nitni i yezwaren ɣer tmess di tegrawla n 54, Lezzayer n wass-a iɣef sberbren imesḥaf d iqennanen ur s-d-rrin ara amur wis ɛecra n wayen d-fkant d asfel. Ɣef wayagi merra, i ilaq useḥseb ɣef wayen ideg ttruḥun yidrimen n tudrin imi adabu yettu tudrin, ḥala afus deg ufus n tarwa-nsent i d-yeggran i wakken ad d-lhun d iɣeblan-nsent, akka ay d Lezzayer...

Page 39: Tamazight Tura 01 Yen09

TAZRAWT

Page 40: Tamazight Tura 01 Yen09
Page 41: Tamazight Tura 01 Yen09

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 41 -

Ismawen uddisen

Ramdane LASHEB

amurt n Leqbayel idder deg-s umdan seg tallit n uzermezruy. Ttbut n wayagi mmalen-t-id kra n wallalen, unu$en d teklut i d-iooa umdan $ef

yiblaven di kra n tamiwin n later icban Tifrit n At Lêao, Agni Gizem deg Iâeééugen, Tadlest deg Tigzirt, Aéru Imedyazen di Tariêant… Ihi, tamurt n Leqbayel tettwazde$ si zzman n zik, seg tallit n uzermezruy. Xas akken ddren d ilelliyen i yiman-nsen maca ur qqimen ara d iêiziyen deg yidurar. Assa$en imezwura d yigduden nniven i nezmzer ass-agi ad d-nebder d assa$en n tdamsa (Relations économiques) i yellan gar yimesdurar d Yifniqen. Ttbut n wayagi d « Les comptoirs commerciaux » i igten rrif n yilel agrakal iêuzan tamurt n Leqbayel. Imnekcamen ttemsevfaren wa deffir wa, Ifniqen, Iôumyen, Iwandaliyen, Ibiéantiyen, Aâraben, Iîurkiyen d Ifôansisen, imezda$ zgan d aqameô. Seg Yifniqen alarmi d Iîurkiyen idurar n Leqbayel ulac amnekcam i issawven ad ten-ikcem ne$ ad ten-yerr seddaw leânaya-s. Imezda$ êerzen akken iwata $ef nnif n wedrar n Oeroer, qumôen yal amnekcam. D amnekcam afransis seddaw tecvavt n Marical Randon d Mac Mahon i issawven i tikkelt tamezwarut ad yeré lêerma n yimesdurar di 1857, 27 iseggasen seg d-tekcem Fransa akal n Lezzayer di 1830. Amnekcam ur issawev ara ad ikcem tamurt n Leqbayel alarmi issexdem azal n 2500 iserdasen d leslaê illan d amaynut imir-nni. Alarmi issa$ akk timess i tmurt n

T

Page 42: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 42 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Leqbayel, iqucc-itt akk, ur d-iqqim deg-s teégi wala aseklu imeânen. Leqbayel deg yidurar sbedden tudrin $ef tqacucin i wakken yiwen ur ten-ittawev. I uêuddu-nsen akken iwata. Qqaren imezwura : «Ur d-sbedden tudrin alarmi ooan tineswin». Tuddsa n tmurt n Leqbayel Tudrin n temnavt n tmurt n Leqbayel yiwet-nsent. Tazrawt n yiwet d tin ad a$-d-isseknen amek tella d wamek tbedd tmetti n Leqbayel. Ad naf : Tawacult axerrub adrum taddart lâerc taqbilt. Tawacult : deg-s am$ar, tam$art, argaz d tameîîut-is d warraw-nsen. Axerrub: deg-s tiwaculin i sduklen idammen. Adrum : deg-s snat ne$ ugar n txerrubin1. Taddart, d awal d-ikkan seg wawal dder, anamek-is d tama n tudert imi ttidiren yimdanen deg-s. Kra n tudrin mi ara mlilent sbeddayent lâerc. Tikwal ilmend n uêuddu-nsent, lâerc iddukul d wayev sbeddayen taqbilt. Ismawen n tamiwin yettwazed$en Akken ad ggen amgired gar imezda$ n taddart d tayev, imezwura-nne$ fkan isem i yal taddart. S wakka, imezda$ ttwassnen s yisem n tudrin-nsen. Amedya : Malêa Tabuzeêrirt si taddart n Buzeêrir deg At Frawsen2. Di tmurt n Leqbayel tuget n yismawen n tamiwin yettwazed$en d ismawen uddisen (Noms composés). Amedya : Taddart Ufella, Tawrirt Musa, At Yidir… Ismawen-agi i d-nebder d ismawen uddisen ibedden $ef sin wawalen : amezwaru d wis sin. Amedya : Taddart Ufella Taddart : d uddis (Composant) amezwaru.

                                                            1 Mi ara tili taddart tamecîuêt, anda akk imezda$ ccerken-ten idammen icban tudrin n yimrabven, adrum ne$ axerrub yiwen-nsen. 2 Yenna-yas Ccix Muêend, M Mameri.

Page 43: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 43 -

Ufella : d uddis wis sin. Uddis wis sin, yettili-d i usemgired gar yisem d wayev. Amedya : Tawrirt Musa, Tawrirt Meqqôan, Tawrirt Mimun, Tawrirt Äeddan.

Ismawen-agi n tamiwin yettwazed$en $ur-sen akk awal amezwaru Tawrirt, maca mgaraden deg wawal wis sin. D

aneggaru-agi i ten-issemgarden. Awalen imezwura n yismawen n tamiwin yettwazed$en di tuget ttwaksen-d seg yismawen n udrar, n waman, n yim$i, n tnezdu$t, n wussan, n umdan.

Aâerqub, Tigemmunin, At Wasif 1)- Ismawen isâan awal amezwaru n tamiwin n udrar Adrar : Awrir Awrir Uzemmur Agemmun Agemmun Gizem Tagemmunt Tagemmunt Äezzuz Ibur Ibur Ëemmu

Page 44: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 44 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

I$il I$il Bbemmas Ti$ilt Ti$ilt n Lêao Aâli Agni Agni Ge$ran Tizi Tizi n Ttlata Adrar Adrar Ufarnu Tawrirt Tawrirt Musa Lexla : Alma Alma Bbaman Iger Iger Gedmim Tigert Tigert Bbe$lis Tamazirt Tamazirt Urabaê Aâerqub Aâerqub n Tbarda Timizar Timizar Lle$bar Urti Urti Bbaqac Tasga Tasga Mellul Aza$ar Aza$ar Ukerruc Ablav : Ad$a$ Ad$a$ Acebêan Aéru Aéru U$eddu Taérut Taérut n Äewda Tiéra Tiéra n Äisa 2)- Ismawen isâan awal amezwaru n waman Tala Tala n Lluê I$zer I$zer Ameqqran Asif Asif Llêemmam Tamda Tamda Buzwi$ Taâwint Taâwint Llbur Tiâwinin Tiâwinin ufella 3)- Ismawen isâan awal amezwaru n tnezdu$t Taddart Taddart ufella Laâzib Laâzib Ëmed Lêara Lêara ufella Taxxamt Taxxamt n loir Axxam Axxam n Ëmed

Page 45: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 45 -

4)- Ismawen isâan awal amezwaru n wemdan At At Aâli Waâli At At Yidir Sidi Sidi Smaâil 5)- Ismawen isâan awal amezwaru n yim$i Tadekkart Tadekkart Ujeooig Tazebbujt Tazebbujt Tizi Tasaft Tasaft Ugemmun Tamada$t Tamada$t n Ëemmuc Azemmur Azemmur Äisa 6)- Ismawen isâan awal amezwaru n wussan Leomaâ Leomaâ n Sario Larebâa Larebâa n At Wasif Ismawen n tamiwin yettwazed$en n tmurt n Leqbayel gten akken gten leûnaf n wakal n tmurt-is. Yal isem izzu$ur deffir-s amezruy n yimezda$-is.

Larebâa n At Wasif

Page 46: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 46 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Bibliographie - ADLI YOUNES, La Kabylie à l’épreuve des invasions, Éditions Zyriabes Algérie, 2004. - AHMED ZAYED MALIKA, «Toponymie villageoise Kabyle » in Revue Tiziri N°17, Bulletin de l’Association Culturelle n Imazighen de Belgique, 1999. - BOULIFA SI AMAR, Le Djurdjura à travers l’histoire, Bringau, Alger, 1925. - CHERIGGUEN FODIL, Toponymie algérienne des lieus habités. Les noms composés, Épigraphe, Alger, 1993. - DAHMANI MOHAMMED, Économie et société en grande Kabylie, O.P.U., Alger, 1987. - HANOTEAU A et LETOURNEUX A, La Kabylie et les coutumes Kabyles, Challamel, Paris, 1893. - MAHE ALAIN, Histoire de la Grande Kabylie, Éditions Bouchene, Paris, 2001. - MAHE ALAIN, Présentation de la grande Kabylie sous le régime Turc (1874), de JOSEPH Nil Robin, Éditions Bouchéne, Paris, 2001. - MAHE ALAIN, Notes historiques sur la grande Kabylie de 1830 à 1838, présentation de JOSEPH .Nil Robin(1876), Éditions Bouchéne, Paris, 2001. - PELLIGRIN, Essai sur les noms des lieus d’Algérie, de Tunisie, étymologie et interprétation, Édition S.A.P.I, Tunis, 1949. - Direction de la planification et de l’aménagement du territoire «Listes des villages par commune » 1996.

Page 47: Tamazight Tura 01 Yen09

TULLIST

Page 48: Tamazight Tura 01 Yen09
Page 49: Tamazight Tura 01 Yen09

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 49 -

Tiɣaltin

Djedjiga ANARIS

gris n tnezzayt-agi iteqqes maççi d kra, ssem-is yewwev-as armi d i$es. Ivarren qrurfen d ayen kan, ifassen da$en akken. Igefran i d-i$ellin

gumman ad awin, ad tiniv d igenni i d-iqqersen. Taâelamit n lefjer i yeffe$ seg wexxam, lawan mi tqelleâ tmacint tamezwrut. Amecwar n wass-agi maççi d ayen ara yezgel ne$ d ayen ara iwexxeô. Ciî-nni i yedda, seg wexxam-is armi d anda yerkeb, ibbeémuma akk seg yizhiven n ugeffur. Tamacint, ugar n snat tsaâtin ara teddu. Mi yuli, akken yeîîef amkan, yezzi akka d wakka yenna ahat ad iwali albâav i yessen. Ur yeâqil yiwen; udmawen i iwala merra d imaynuten fell-as. Werdin ha-tt-a-ya tuli-d yiwet tleméit. Tamu$li di tleméit-nni tezzu$er-it azal n 15 d aseggas $er deffir, asmi yedda amecwaô i icuban wagi. D amecwaô i t-id-yewwin $er temdint-agi ideg yella imir-a d amezda$. Ass-nni d$a sin yiberdan i as-d-ibanen. Yiwen d abrid i t-yewin $er temdint ara t-ijemâen ssyen d afella, wayev d win i t-yewwin $er tin ukud ara ikemmel tameddit. Ayen akka i d-yemmekta d$a d ti$imit-nni i d-yellan yid-s anda i as-d-issawev tadyant-is ne$ tilawt-is. Armi d tikkelt-nni d$a i d-yules kra yellan s usefruri. - Akken kan i d-ldi$ allen afe$-d lêila n temêeqranit thegga-yi akken seg-s ad snigire$, ur fell-i ad sêaêi$ ne$ ad yi-d-yali wawal, fell-i kan kennu, zdat yal yiwen, i kra ma yella. D ayagi merra i iççuren teméi-w ; d adegger, d alaqeb, amzun rewle$-d i bab-iw, fiêel ccweô. Yiwen ur t-sâi$ d amêaddi, yiwen ur t-

A

Page 50: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 50 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

sâi$ d imsenned. Ula d imeîîi ittwakkes-iyi uzref-is, bexlaf tidernac u$ur ttarra$ leânaya. D agujil si snat tamiwin; yemma tamsalt-is d adrug, baba d amjaê, yekkes-iyi rrbeê si tasa-s. Mi meééiye$ $as akken ur yeâqid walla$-iw, êulfa$ s lexûas meqqren, acku ayen i yi-tekksen ccuq d îîmeâ ur yelli d asferfed n tem$art deg yiciwi ne$ d amâenfer di tyemmust. Tin akken i$ef ttekle$ ad tesseêbiber fell-i ; jida deg yisem, tessekfel-d tmeééu$t-iw a$unzu i teffer, acku imeqqranen êeqqren imelsayen3, tikwal gar-asen mi ttmeslayen, tt$ilen wid meééiyen, $as ma sellen alla$ meééi ur ittmeyyiz ayen t-iwven. Ur érin gar wayen i ttmeslayen yella wayen inettun ur iqelleâ, ne$ yella wayen inettun yiwen wass ad d-ifeggev. Sli$-as yiwen wass tettmeslay yelli-s trekkem, treggem, gar wayen tenna leqve$-d : «Xzi$-tt, ad xzu$ ula d i$san-is, nettat temmut awer tt-irêem, $er deffir teooa-yi-d ammus-is ad yi-iîîafar am tili-w. Yal mi ara t-wali$ ad ttêulfu$ i daâwessu». Ass-a, ssawve$ ad êûu$ belli tinna ittwaxzan d yemma, ma d ammus i d-teooa $er deffir d nekkini. Maca ayen ur gzi$, d tuccva i tt-yessawven $er xezzu ? Cfi$ s kra tesdari tzeqqa, yiwen ur tesâi$ $er tama, bexlaf tin i turez tesga, alarmi tewwi isem-is : «Nna n tesga» i as-sawalen akk yimeéyanen. Nna n tesga i tu$al seg i tt-yeîîef karaf. Kra yevran $ef tiî-is $ef tmeééu$t-is. Maca ur tessugut ara awal, mi ara d-tenîeq, di yal tafyirt tamsirt. Nekk cfi$ tettâuzzu-yi s waîas, wissen ahat tettwali deg-i ta$test4. Si tikkelt $er tayev steqsaye$-tt $ef tilawt-iw, nettat tettaf-d amek i yi-tezzuzun, amek trewwel $ef tririt. Nna n tesga, deg wakken tettemyaf d yiman-is aîas, $ur-s d tagnit akken ad tmeyyez, ad tessif ad t$er ddunit d tlufa-s. Telmed teqseê n yimdanen, telmed amek tteggten yijenwiyen $er uzger ye$lin. Di t$er$ert-nni, di tesga-nni, tuâa kra n lbaîel izerrin, kra n nneyya i yeggaren deg u$ilif. Teqqar-iyi-d yal tikkelt : «Yemma-k d nneyya i tt-i$edren». Nna n tesga, tu$ tiyita ur nêellu : seg zik i tt-tebda lmeêna. Seg uxxam amezwaru i terra, suff$ent-tt-id tismin tisemmamin n

                                                            3 Innocents 4 Victime

Page 51: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 51 -

tem$art, tettwakkes-as terbut gar yifassen. Tekka acêal di nnfaq, tamkant-is n zik truê, d îîerf i tt-id-iûaêen. Tu$al tetti tallit, terra axxam nniven, maca « ssuq i tt-isxaben di tafrara, tameddit ur tt-izgil ara». D acu tt-id-iûaêen: d amexlul i yettihin deg yiberdan, ur nferren gar wayen n dir d wayen ilhan. Yiwen wass, yeffe$, uysen-t ur d-yu$al ara, nudan fell-as ur ooin tama, zi$ d tin i d tuff$a-ines taneggarut. Zrin wussan, yiwen wass yewwev-iten-id yisali qerriêen. Ufan agerbuz-is $ef yiri n teftist5, susfen-t-id waman. D tagi i d tawenza n Nna n tesga ! Tezzi-d i tikkelt nniven, texnunes i tikkelt nniven. Lemmer tt-iréiq s uqcic tili yis-s ad teckentev, imi d tamsarit fell-as kan ad tu$al d taklit, akka i tt-id-iûaê ad tkemmel tameddit. Yella waya, yella wayen yugaren aya : yiwen wass deg wussan n uzemmur, tedda ad telqev netta d tnegmatin, nettat tazmert tesâa, imi ur turiw teqqim-as akken temmed, teéwer d ccîîara d ayla-s, anda tella kra n tciîa tewwev-itt, maca ayen yuran di twenza, yiwen ur t-iseffev. Tuli tazemmurt akken tennum, seg tewwev $er tciîa, tukel yiwen ufurek yerkan, iclex-d tedda-d yid-s, infev-itt-id. Teçça tiyita deg wammas-is, seg yimir-nni yeîîef-itt karaf ur ntejji. Tu$ tasga, tu$ lweêc d te$zi n wuvan. Tezga tqummec gar yimeréan, yal yiwen tewwi-as tuccva-s, yal yiwen tewwi-as teqseê i t-ized$en. Di tesga-nni, tuâa tismin n tnuvin, kra yellan $ef tiî-is, twala atmaten amek semsawayen s yiles akken ad fren asmenteg n tlawin-nsen. Tessen-iten akk mi llan meééiyit, twala-ten akk amek u$alen seg reclen, yal yiwen amek ixerrez tarkasin i beîîu. Nekk yid-s neâdel tamkant, amzun d iâiniven di twacult. Nettat di tesga tezga tettgani, tettâenni, tezga tekna-asent ad âeddint ama d tid tsell tmeééu$t, ama d tid tettwali tiî. Win i teîîef tesga aêlil, yezga ittayes, ur iêeyyu ara aâebbeô d usen$el, deg wussan imegger isennanen, uvan $ur-s d imraren, d acu n tmeddurt ? Maca ula d nekk ur yi-izgil wara. Gar yimeéyanen nniven i tsugar kan umi lli$, i tâekmin kan umi lhi$. Gemmu$ gar-asen d akli fell-asen. ulac tiremt ur tessaéey tselqebt, ulac

                                                            5 Plage

Page 52: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 52 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

naddam ur yezwar usenqed n wayen i d-têawec tmeééu$t. Ass ideg ttuqerêe$ ugar, ad as-$li$ i Nna n tesga $er yirebbi, ad ttêellile$ deg-s ad iyi-d-tessiwev tidet. Akken yal tikkelt. Yiwen wass yewwev-iyi wurrif $er yixef d$a saggde$-tt : - Tikkelt-agi ggulle$ a Nna ar yi-d-tiniv tidet ne$ ur teqqilev ad twaliv udem-iw, ur iyi-d-teggri ara tmeddurt deg uxxam am wagi, âyi$ si tselqab. Nna n tesga ur tezmir ad tefk afus fell-i, fell-as kan ad yi-teddu di leb$i, ad yi-d-tmel tidet yellan. Têennec-iyi $er yidmaren-is, teslef-iyi akken ad êulfu$ i ciî n leênana, ahat yis-s ad ckentve$ deg usirem ? Ssyin yal yiwen deg-ne$ d acu n teâwint n yimeîîi i issendeh, acku yal yiwen deg-ne$ d acu n tyita i yeçça. Mi nêulfa tennefsusi ciî fell-ane$, yal yiwen deg-ne$ yecrew imeîîi i wayev. - èri$ a mmi, fell-i ad k-id-siwve$ akk tidet yellan, ma ur tt-tesliv deg yimi-w, ur tt-tsellev deg yimi nniven. Nni$ kan ad k-rnu$ ciî ahat ad tettumlev i teméi, ad tettumlev i tmelsa. - La tettwaliv a Nna, akken llan $unfan-iyi, akken llan $unzan-iyi, ur éri$ d acu i asen-gi$. - Ad tlemdev a mmi amek wid iteddun s nneyya rran tama, amek at tiddas d tkerkas rran tayev. At txidas seqdacen kra yellan zdat n nneyya akken ad tt-$evlen. Nni$-ak-t-id acêal n tikkal, yemma-k d nneyya i tt-i$edren. Llan kra n yimdanen ugaren izerman ssem. Yemma-k fell-as leâfu d rreêma, d leâmum i isewqen fell-as. Baba-s yella amzun ur yelli, ur yetta$ ur yettak. Yerna qqaren : «Leâmum tasga n lehmum». Yevêa-d d tidet, ihi wissen d acu n îîlaba i yellan gar âemmi-s n yemma-k d jeddi-k Meqran. Jeddi-k ur yessawev ara ad yerr îîlaba-nni. Winna d acu i s-d-yufa d tifrat ? Ad as-d-yefk yelli-s n gma-s i mmi-s, fiêel ma ixelleû-as tuççit d wayen akk issefken, dayen ad isemmeê di îîlaba-nni. Jeddi-k yeqbel $as akken mmi-s d amjaê, ur ishil ara fell-as akken ad t-id-yeqqen $er tmurt, yenna : «Fell-i kan ad knu$, awi-d kan ur yi-d-ittefvaê ara yal tikkelt di tejmaât, ur ittihi ara yis-i gar medden». Lemmer yesâi mmi-s d aneâmar, s wallen-is ad ireffed ula t-issiwven ad ireîîel. Imi d amjaê i yella, ula d netta yundi-as-tt, yenwa d tamaqqant iss ara t-id-iqqen i lebda. Ttu$-ak deg wawal, âemmi-s n yemma-k i ib$an ad issentev yelli-s n gma-s

Page 53: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 53 -

i win yufa, netta leb$i-s akken kan ad tt-yekkes gar wallen n mmi-s i ismentagen deg-s yal ass akken ad as-tt-ya$. Mmi-s si tama tameîîut-is si tayev, teggul ur tu$ yelli-s n tnuvt. Tu$al d aâeqqa di tsirt, gar yi$uraf mi tewqeâ tettgani kan iéid. Ass-nni ideg i tt-fkan, tfaq s tebrek i d-iteddun. Baba-k, s têilet d tkerkas sawven-t ad ismundel jjiê, yezzi-d $er tmurt ur ismeâvel, awi-d kan ad d-ilêeq tarwiêt n baba-s am wakken i t-yewwev deg yizen. Mi d-yelêeq, yaf-d heggan akk ayen issefken i udruz, yeggra-d kan ad imekken afus ad as-sel$en lêenni. D acu i yezmer ad yeg seg yi$il ad d-yaf baba-s di tesga yeééel, yesselqaf, fell-as kan ad yanez i bab-is imi t-id-yufa s tezmert-is, amek âad ara t-yesnu$ni, ne$ ara s-ijeggeê ssuq i yefra ? Ass-nni n tme$ra, cfi$ am yimir-a, ass-nni meqqar suff$en-iyi si teênact-agi fkan-iyi ti$mert di tzeqqa, wala$ medden walan-iyi. Safesse$ ciî $ef wul-iw, ttekka$ ula di tbu$arin anda i d-ncekker irgazen n twacult s wid yuklalen s wid ur nuklal, maca acekker d awal kan i d-ireqqeâ yiles, di tuget ibâed aîas $ef tidet. Wala$-tt mi d-tbedd $ef u$aref n tsirt, mudden-as abuqal n waman d t$erbalt n tgella, imiren kan êulfa$ i tasa-w tezza. Ssne$ wid ukkud d-te$li, éri$ maççi d ayen tessarem i as-heggan. Zrin wussan, tekfa tmezgunt, amjaê yezzi $er wanda ur d-yettezzi, nettat teggra-d am tsekkurt i turez tqerract, terna tadist n nneqma. Fiêel ma nebder-d tir$i d ugris i tt-inulen, tiddas d tneggas i as-yezzin, maca kra yellan tewwi-as acku teméi d tamelsa, tezzuzun, tetta$ afus i zaylal. Yecfa fell-as ubrid n tala, agem kan ad swen yiâerman. Yecfa fell-as yi$zer, si tarda zgan neûlen waccaren-is, maca di tin n leqdic ur telli ara d tamxaleft, gar cwiî d waîas kan, wamma tameîîut si zik neqqden fell-as s tid tt-izwaren, s tid i d-yernan fell-as. Di tallit-nni ttqissin tirrugza s jjiê, win isemden deg wagguren ur d-inneqlab ara s axxam, imawlan-is yis-s ad zuxxen. Ula d tamkant-nsen di tlemmast ideg teddren turez $er jjiê-nni, d wayen akk d-ittazen i yimawlan-is, ama d isufar n tgella, d iselsa ne$ d ayen nniven, maca ur yelli d jjiê n win izegren tilisa, ur yessefk ad as-nsemmi jjiê di tilawt, acku win yeff$en

Page 54: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 54 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

taddart, d lêif d laé i t-idehmen, iswi-s ad ireqqeâ di tmeddurt n twacult-is, $as ad isenêaf iman-is $as ad ittumermed netta. Awi-d kan ass-nni ideg ara d-yerzu, s tmendit ad d-yeglu, yal aferdis di twacult ad t-id-yemmekti s t$awsa. Yeggra-d kan lemmer imawlan ttarran tajmilt i waya. Qqaren «ur se$rat ur kkat llir ad yim$ur ad ibin». Meéyan Umuê wulment-as te$ratin seg i d-yejba d aneâmar, maca tajmilt i as-issefken kkant nnig-s tismin tider$alin, allarmi ttint tegnatin amzun d ifîiwej mi yekcem atemmu. Tikkelt-nni d$a seddis n wagguren i n-yekka, si yennayer ur d-yezzi ara armi d ûmayem n unebdu. Yenwa $er lferê i d-iteddu. Mi d-yelêeq yufa-ten-id ççan sefven imawen, win ur neb$i i$eé tamrart. Mi yekcem isres tiâekmin, yal yiwen yekcem wayla-s di tâekmin-nni. Immekta-d yal yiwen, ur yezgil yiwen. Ibda la iferreq di tunîicin, d$a ikcem-d gma-s amaéué. Yeooa-t akken kan ittdaddac, yufa-t-id innerna, ameslay iserreê deg yiles-is. Di tazwara, ikukra ad yaé $ur-s, iruê yettu-t, d$a d netta i t-yeânan, irfed-it $er yirebbi issenser-as-d ayen i as-d-yewwi. Winna si lferê-nni dayen yekkes-as ukukru. Ula d iles-is yu$al iserreê, iêar ad d-yenîeq s wayen yevran di tiba-s uqbel ad t-zwiren wiyav : - Nekni nexdem tame$ra, Nna Tasa tedda d tislit. Yetti wudem-is $ef tikkelt. Imuqel yemma-s s wurrif, tin tsader aqerru. - D tidet i la d-yeqqar ? Teqqes-it tsusmi n yemma-s, tessenquqel-it tidet i d-yeff$en deg yimi n win meééiyen. Ur yeb$i ara ad t-walin immerme$ d imeîîi d$a isres gma-s seg yirebbi, yekker yesfezwi wissen sani? Yezzi-d s wurrif, ur iluâa yiwen, i$unza yal yiwen. Imme$ $er yiwen seg yiqerban i d-yewwi, isferfed deg-s. Yessenser-d kra, iger-it di loib. Nitni akk deg-s smuqulen netta yiwen ur t-imuqel, yesfezwi i tikkelt nniven. Awwah ! Meskud ur d-issekfel ara win i tent-icudden i tent-ikersen, ur irekked ara walla$-is. Iruê srid $er uxxam n âemmi-s Lunas. Yufa-n tameîîut âemmi-s (Nanna-s Malêa) tferren irden, tezzuzun iman-is s yicewwiqen, têulfa s yilem meqqren seg teffe$ yelli-s tamenzut. Niqal kra yellan terra-t fell-as, ula d tannant n yimeéyanen, wamma leqdic n uxxam armi tettu ansi ara as-

Page 55: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 55 -

tekk. Gar teswiât d tayev cleqfen-as-tt s zzuô. Imme$ issuden-as aqerru, isteqsa-tt akk $ef at wexxam amek llan. Nettat si tama-s teêmed-as imi d-yufa imawlan-is ur ten-yu$ wara. - Ttxilem a Nanna ma ur yi-tenniv anwa yuowen ? Anwa inefqen di ôôay-agi, di c$el-agi ? Nettat srid tegza d acu yenwa : - A mmi yak teériv âemmi-k Lwen ittwakkes-as wawal alarmi yu$al ur ittqecciâ ara izan $ef wallen-is. Ula $ef tarwa-s ur ittaoew ara aluf. Baba-k a mmi yuker ôôay d wawal i twacult merra. Ma deffir usmendeg wissen anwa ? - Emh… gzi$. Yewwet deg yifassen-is, yerra deg uqerru-s yeffe$. ula d awal-nni n talwit ur t-id-iseggra ara. Iruê yewwi abrid n tala, ur yecqi ma zerrint tnagamin, awi-d kan ad d-yemlil Tasa. Ad as-imekken tunîict-is, da$en ahat ad tt-yezzem. Maca $ef wacu ara tt-izzem ? Nettat ur yelli kra deg ufus-is; d tavellaât deg ufus n bu yi$il. Ne$ ahat ad tt-issevmeâ ne$ ad tt-issedhu, ad issedhu iman-is. Ur yeéri d acu yeb$a, d urrif i t-isedduyen, d urrif i t-issenîaqen. Abrid n tala d amecwar $ezzifen. din i ttmirint tezmar n tulawin ur ttfaqent, acku, si tama nniven, $ur-sent d tagnit i tukksa $ef wul. Nnig ubrid n tala, yiwet tsawent ideg yella yiwen uéru meqqren, qqaren fell-as d aâessas. Zgant u$ent deg-s teftilin, ççuren akk yiran-is. Lexyuv si yal ini, yal yiwen tanfust deffir-s. £er uéru-agi d$a i yuli, yeggul ur imbawel ssyin alamma d-tezri. Yuyes seg ugani, yal mi ara iwali agraw tefka-t-id ti$ilt, ad yini ahat tedda-d gar-asent. Akken alarmi d tikli ad yekfu wass, yu$al armi tt-id-yefka ubrid-nni. Issenser-itt-d seg ugraw, ula d nettat akken t-twala tuker avar $ef terbaât. Teggra, win iûubb-d $ur-s, din ciî d tuzzma, ciî d alummu, ciî d asedhu, ciî d asiyes. Maca taswiât i tbedd yid-s am win ittakren, win igza, d$a ur iâeîîel ara, imekken-as kan tunîict-is yenna-as : «Ax amendil-agi ad am-t-id-ooe$ d aktay. Nekk aql-i gulle$ ur d-rkive$ taddart-agi alamma sli$ twurbev. Nettat tger amendil deg yiciwi, teddem asagem, têerêer ad teqveâ timeddukal-is. Teçça-tent $er wul tessusem. Netta immerme$, d$a issenser uqbel ad t-twali. Iruê srid s axxam, ikmes icettiven-is, yerra-ten deg uqrab, isawel i gma-s-nni amaéué imme$ fell-as issuden-it, yettru. Ëala win i

Page 56: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 56 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

as-igezmen tasa-s, ib$a ad t-iwali mi yettim$ur. Wamma wiyav icuêen-iten maççi d kra, iwala zi$ kra isseêbibir fell-asen, nitni ur nêerwan ara deg-s, ur cqin ma innu$na ne$ innejla. Netta di l$erba yeôwa amdegger, yeôwa agrireb d uqazem n lewêuc, zi$ d tagi i d tajmilt ara s-yu$alen. Yesfezwi ula d iv-nni yugi ad t-isâeddi gar-asen. Tasa, seg telêeq s axxam, tessers asagem. tessuzel $er tkanna, tga tamrujt di twujôut. Tessenser-d amendil-nni seg yiciwi, tekmes-it di tbeênuqt, tger-it di temrujt-nni, temdel-it s teblavt. Zrin îam (8) wagguren, d lawan ad d-tesers aleqqaq-nni i d-ye$lin $er tqaâet n lewêuc, $er tqaâet n tedyanin ideg yella d asentel. Mi zrin rebâin wussan $ef assen ideg d-terba, issefk-as ad teffe$ ad d-tagem. Tessenser-d lfuva i yeddan di sdaq, terna tessenser-d amendil-nni. Tesêurrem-it, têulfa amzun terra-as tajmilt i Meéyan, mmi-s âemmi-s, seg wass-agi i yufraren gar wiyav. Seg wass-agi ideg tessarem lemmer i as-yelli $er tama. Teddem asagem, terna akemmic n yibawen, teîîef abrid $er tala. Uqbel ad teffe$, tessawel-as i tem$art-is, i yellan deg uqwir tesnufrus, akken ad d-tezg i lmendad di leâvil ar d-tezzi si tala. Tin tuli-d seg uqwir, tin tetteddu $er tala. Tessemlal-itent tewwurt n usqif. Tam$art, trevqent wallen-is srid deg umendil-nni. Din yetti wudem-is, acku si tikkelt $er tayev, ad tt-teoo mi teffe$ tesfedwic-as deg usenduq-is. Te$ra akk icettiven-is tafersust s tayev. Ma d amendil-nni, tecfa akken iwata, ur yelli deg usenduq, ur d-yeddi di terzeft n yemma-s. Ansi i as-d-yekka ? D ayenni i tettnadi ad tessiwev $ur-s. Tkemmel abrid $er tala, telêeq tveqqer akemmic-nni n yibawen $er waman. Deffir wayenni, lfal ne$ turda iswi ad tefti tarwa am wakken ara ftin yibawen ne$ yirden, acku llant tid yettawin irden. Teççur-d asagem-is tezzi-d, tufa-d tam$art tetti twenza-s. Werâad tesris asagem, werâad tgir unfu testeqsa-tt : - Ansi i am-d-ikka umendil-nni ? Tinna t$il d awal kan, $as s tkerkas ad tâeddi, tenna-as : «D yemma i yi-t-id-yefkan». Terra iman-is tumen, tessusem ur as-terni awal. Tezzi akken ciî, am win umi yewqeâ kra. Teggumma ad terked, d$a tenna i yiman-is : «Kker a yul-iw ad d-tessisev tidet !»

Page 57: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 57 -

Teddem taâekkazt-is teffe$, srid $er tveggalt. Telêeq, terra iman-is tejjem-itt. Tin tâuzz-itt, tessers-as aqedduê n zzit d uqessul n tazart. Ameslay iserreê gar-asent d izumal. ulac tamâayt ur d-wwint, ad twehmev di leêmala-nni i d-i$lin di teswiât ! Nettat i wakken kan ad as-tessi$ laman, ad d-teccev s tidet ur tettêulfu. Tewwi-as-d asentel $ef tluba, $ef lefwavi d temleêfin, $ef yisura d têellsin, alarmi tessawev $er temêermin d$a tejbed-as-d amendil-nni : - Amendil-nni i as-n-tefkiv i yelli-m izad, wissen anda i t-id-tu$ev ? Tin di laman-nni ideg i tt-tger tenna-d kan tidet : - Ur as-in-fki$ ara amendil i yelli ! Tageswaêt-nni, tugad d acaêen i tt-tcuêen, acku ma tefka amendil i yelli-s ilaq ad as-ternu wayev i nettat, ne$ xersum d timeêremt tafessast. Maca tinna ur yelli d ayagi u$ur tezzi lwelha-s. Deg ubrid n tu$alin, ur teéri amek i tetteddu, têar ad telêeq, ad tt-tesâeddi di tsirt ne$ ad tt-tger deg yidikel. Mi tewwev, tufa-tt tessutuv mmi-s, teîîef iman-is tettgani ad tessers aleqqaq-nni seg yirebbi. Tewwi alemsir $er usqif, tessers iman-is, teddem taruka tettellem. Tettqeââid deg yisteqsiyen d rregmat di leâvil ad s-taf abrid. Mi d-teffe$ si tzeqqa, temme$ $er teênayt n usqif ad d-teddem aqettun n t$eddiwt i d-tekkes tem$art i tanezayt-nni, tin tsu$-d fell-as : - Sers ar din a m-yihedman, t$ilev ad tkellxev fell-i. D nekk umi qqaren Ferruoa n Ämer. Seg wasmi d-kkre$, yiwen ur iskeârer fell-i. Tlulev-d kemm ivelli… “d yemma-s i as-t-ifkan…” ! Tesxec teqqim, tfaq $ef umendil-nni i tt-tu$. Teggugem, ur tufi d acu ara d-tini. Teldi-as abrid i tem$art ad d-tesmir ayen i as-yellan di tnafsit. - D acu ara d-ternuv nniven ? Yemma-m tenna-d ur as-fki$ ara. Ma llant kra n tkerkas nniven $as rnu-d, a tin umi yuza uqadum ! Twala d tasusmi kan i as-d-tewwi. Tugad ad tim$ur taluft. Nettat tger limin ur d-tebdir isem n Meéyan, win i as-d-ifkan amendil, $as ad telêeq $er tmezla. Maca Ferruoa n Ämer ur tecqi ma meqqret taluft, acku mmi-s d amjaê. Dayen ur yelli

Page 58: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 58 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

wayen ara t-id-iqnen $er tmurt. Ma d aqrur-nni i d-yeooa d taraêt-is, di teswiât tbeddel takti fell-as. Di teswiât terra-t di wissen. Simmal tesseftay, simmal tessiqsiê deg yimeslayen d rregmat. Tislit tame$bunt teggugem ur tufi ara d-tini; ayen ara d-tesmeêtel merra yexva tidet. Tam$art, si tama-s, simmal ikeffu-as wawal $as akken urrif simmal yettzad. Twala ur d-iqqim umeslay d teslit-is yeggra-d kan ad tessiwev aluf i um$ar-is. Yewwev-d um$ar si ssuq, la d-yessensar ayen akk i d-yeddan deg ucwari, ur iêulfa ara s tmess ara ilefzen si teswiât $er tayev, timess n ccwal d derdiê. Tam$art s kra tessusem nettat d areqqeâ di twinas ara yessenquqlen nnif n um$ar-is. Ayen ara t-yeooen ad d-immel tirrugza-s, ur ittâemmid i wammus ad d-yelêeq $er yijufar-is. Turoa-t armi yeâna tasga-s, yeééel. Teqqim-as s yimeslayen. Ur iban acu i as-tenna armi i as-yewwev wurrif âemrayen. Yeffe$-d si tzeqqa, srid $er tâeccuct n uqwir, yeéra din ara yaf Tasa. Yebda la yettgalla, yettsalla ar das-d-tini tidet ne$ ar issiwev taluft $er yimawlan-is. Tin teîîef deg yiman-is. Ulac tikerkas ur d-tjuba, yiwet ur tt-tesâedda. Seg ur d-issenser ara tidet, yeîîef abrid srid $er win ukkud isewweq. Tasa tewqeâ anda ur tezmir ad tessenser. I wumi ara tcetki ? I yemma-s ? D acu ara s-texdem tura imi tewwev taluft $er yirgazen ? Ma d baba-s, ulac fell-as ttkal, ur yelli wayen ara tevmeâ seg-s. Fiêel ma tezzi ne$ tennev. Tedda di loerra n takti i d-yerzan s alla$-is. D acu ara texdem imi d-tufa iman-is terra idis n llum, wid ara yezzmen ne$ ara iregmen ggten, wid ara isellken nuqan. I wakken yiwen ad iqazem tudert akken d-tusa, s yi$ilifen-is d yiâekkiren-is, issefk tab$est meqqren. I wakken yiwen ad yenxerwaâ ad yerwel $ef tudert-agi, ad ismenyif ad yerr talast i wussan-is issefk tab$est meqqren ugar-is. £as ulamma wiyav ttwalin ayagi d lexûaû n teb$est. Akken yeb$u yili u$ilif, ma d ayen ur nennul ara ise$ ne$ agemmir6, bab-is yezmer ad yessiwev $er tifrat. Mi ara yili d a$ilif ara d-yesse$lin $ef

                                                            6 Dignité

Page 59: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 59 -

umdan tacmat, ad yu$al d ifeé deg yimawen, i$ilifen yecban wagi di tugget ttwellihen $er yir tifrat, tikwal ssawaven mavi $er tun$iman7... Yiwen wass, tanezzayt, mazal itran crurqen, iyuzav urâad ddnen, tekker teddem-d mmi-s i d-inneéman, tmekken-as iff ad yettev, tessed-as deg uyefki armi yeqber, ssyin tezzuzen-it yu$al $er yives. Teçça-t akken s wallen azal n tsaâet. Akken i t-tessers di dduê, srid tessenser iman-is s tsusmi. Tewwi tanila8 n weqwir tedda armi d anda yella wanu9. Tekkes tarkasin i tessuêeb, tebded $ef yiri n lbir, tveqqer iman-is $ef uqerru, tebleâ, tebleâ tni$ma i d-tesseggra. Teooa-d $er deffir timesseâreqt. Teooa-d lad$a ammus i twacult-is. Acêal kan nitni yuder-asen uqerru. Imdanen feééen deg wawal âawden, yal yiwen yefka-d turda ne$ tamentilt s$ur-s, ma d lêir ur asen-yekkis ara acku tidet temvel yid-s. Amuttuv-nni yeggra-d $er deffir yeôwa tid-is, ééay $ef iâeggalen n twacult akken llan. Ur telli tasa ara isseêbibren fell-as d iâiniv kan i d-yeggra gar-asen. Segmi yesla i tidet, i tilawt qerriêen nezzeh, ad tiniv d adrar i d-i$lin fell-as. Maca, yefka lemâahda ur issensar ara alamma imdel-as allen i Nna n tesga. Imi d nettat i as-ildin allen. d nettat i yesnefsusuyen fell-as acêal d tikkelt. D nettat da$en i t-yeooan ad ickentev, ad d-itezzi s axxam yal mi ara d-ye$li yiv, ur itemme$ ara di lexlawi. Urâad izemmem useggas $ef wasmi yesla tadyant-is tilawt, akken d-yezzi si tmeqbert d wid akk yeddan, dayen yu$al wakal $ef “Nna n tesga“, inuda yakk taddart, tazniqt s tayev. Yerza $er kra n temviqt i iêulfa ad tt-yejjem asmi ara yejlu fell-as. Ur inneqlab ara s axxam armi d tikli ad yezgen yiv, iv-nni da$en d iv n âawaz. Yufa-n ddeqs n yimâawzen i mazal. Yeqqim akken gar-asen, ifuôes tagnit issekles kra n wudmawen di cfawa-s. Acku netta $ur-s frant, d win i d iv-is aneggaru deg wexxam-nni. Yu$ lêal iciddi i t-yeqqnen $ur-s acêal aya ideg i t-yefsi. Kra n tsaâtin kan, mazal tafat n tziri, yeddem taqrabt-is,

                                                            7 Suicide 8 Direction 9 Puit

Page 60: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 60 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

yessenser iman-is. S wakka i t-itlef metluf. Ma d abrid ara yawi ur iban sani ! Urâad izemmem 12 asmi yeffe$ axxam n lejdud, d leâmeô anda amrar ara t-ijebden $er tizzelgi yeqwa ugar n win ara t-ijebden $er tweqmi. £as akken tisawnin i t-id-immugren maççi d tid umi zemren yifadden-is leqqaqen. Tilufa da$en i t-id isuman maççi d tid yewwi walla$-is. £as akken yeôwa amdegger, yeôwa êafi d âeryan. Iseggasen i d-irnan, d wid i t-yerqan, d wid i t-ismesden akken iwata armi d-yejba d argaz d wawal. Ur yeooi di tôamit, di tneflit, ne$ di tnifit. Amecwaô i yewwi ass-a, ssebba-s d tiririt i te$ri n wakal n lejdud. Akken yesla s umxix i iêuzan taddart-is, ur ismeâvel ara mavi. Gar lme$reb d lâica i t-id-yewwev lexbar $ef wayen ivran, $ef wakken i t-yewwev yisali, tseggex akk ur yeggri deg-s wacemma. D$a tanezzayt-nni kan, uqbel ad yali wass i yeîîef abrid, ôaqen-d yidammen, iêerêer ad sen-yili $er yidis i widen ukud yejbed izir. Maççi d yiwen ne$ d sin, kkes-d tameîîut ur yettiv si tyemmatin n tnudwin-is. Ayagi merra iêulfa yis-s. Aêulfu-agi yemla-t-id acêal n tikkelt. Maççi abrid ne$ sin i ten-i$at. Seg wasmi yerfed iman-is, maççi ye$fel fell-asen, yekkat akk s wayen umi yezmer ama d tadrimt ne$ d ayen nniven. Nitni, at taddart-is, s kra i ten-yettawven maççi éran ansi i asen-d-yekka. Wid i asen-issawaven lamana qqaren-asen kan, d yiwen i yeff$en tamurt seg wacêal aya i wen-tt-id-yuznen. Ass-a, d tasa-s i yeqlalêen i t-idehmen ad yerzu, akken ad asen-yili $er yidis i wid ivruran. Widen ara d-tesseggri tbaxixt-agi, asmi ara tizdig akk tegnit, asmi ara iêiz lêebb $ef walim. Win umi kfan wussan ad yawev amkan-is. Win umi $ezzif, ciî ciî ad itettu tivrat. Ssyin ad d-tekfel tnettit n imsellek-agi, ad yesfev u$ebbar yulin $ef uzmam-ines, ur yelli ccek acêal d izerrig ara yernun $ur-s.

Page 61: Tamazight Tura 01 Yen09

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 61 -

Amgun

Chafia DJAMER

awez$i di ddunit-a ! Ass ur yeddi d gma-s, yal ass maççi am wayev, wa ad d-yeglu s ucaqur wayed s uba$ur, sennan am uzrar deg umgerv

n tlafsa. Talafsa-agi d ddunit : win tsumav ad k-id-yeçç, yerna mbabben wa $ef wa, lqerê netta d lferê, talalit nettat d lmut, zzwao d beîîu, tayri d nnêas, lêeq d lbaîel, lxir d ccer, tatut d ccfawat, tidet d tkerkas… ad d-mqabalen sin sin, d amâebber anwa ara i$elben wayev, netta d$a wa ur yezmir ad yili ma ulac wayev, anda ara tafev yiwen ara tafev wayev si zzman n zzman. Lêasun yella wayen ara iéer umdan, ad rnunt ula d lmuluka, ma d ccwaîen fiêel ma nenna-d. Ma d amdan d win ne$ d wayev asmekti n waîas, d cckal kan i d-irennu i walla$ ! Ma suma$ yiwen kan akka deg ussan-agi, ma sselfe$-as netta ad iyi-d-ikerrec, nekk ad jebde$, ad rre$ avar, ad wexxre$ akken ad ttu$, netta ad isumm alla$-iw, ad yi-yeqqes s tsuqqas-is am t$irdemt. B$i$ ad awen-d-skefle$ yiwen deg-sen, menna$-awen win n leêrir legga$en d winna i tuklalem, jebde$ tas$art-iw, fki$ afus-iw $er umgerv n tlafsa, su$ey s îîelq-iw, sulfet-iyi yedda-d yiwen deg ussan widak semmumen, ôzagen, imi d wigi i iîîuqten, d ccfawat timerzuga am mernuyet ne$ am qlilu. D ass n ssemayem unebdu maççi am wiyad, d aseggas n u$urar, teffud tmurt maççi êala aman, teffud ula d laman, teffud arraw-is, i$riben ur d-ussin ara acêal-aya, izenqan n

D

Page 62: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 62 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

taddart ur zehren ara am zik, d aseggas aberkan gar iseggasen i tesidda tmurt-nne$, rrebrab issers-d lxuf d rrehba di yal ti$mert. Maca taddart-nne$ ur tt-iêuza ara s waîas ne$ ulac mavi, ur sâin ara afus yimcumen-nni $er din, ûûeê ûûeê Rebbi kan, loameâ n taddart êala im$aren i t-iâemren yerna d widak-nni kan i tent-yessem$aren, ilmeéyen n taddart Remvan tekksen-as aqerru, cwiî deg-sen i yettuéumen, yerna ass n lâid d nutni i d imezwura $er lem$afra, d deâwesssu tamaynut akka i as-isemma baba. Cfi$ d azal azaylal, iîij ireqq am usafu, tem$umbas, tekuffer tegnawt. Kfi$ cc$el-iw, d ussan imuras neêbes-d ta$uri ilaq ad xedme$ cc$el n uxxam ad $erme$ akk ayen akken ur qdice$ ara deg useggas, ilaq ad âerke$, ad fetle$, ih am nekk am tlawin ! I uzekka âni s temruyt ara qable$ argaz-iw ne$ arraw-iw, lad$a tam$art-iw. Ih ! argaz-iw, i$av-iyi win ara a$e$, d ûûura-w kan ara as-fke$, ma d ul-iw yemmut, iruê d asfel n zzman, d cfawat. Assen at uxxam akk sgunfan, ma d nekk lêeqq-iw n yives rni$-as-t i win t-ib$an. Uli$ am yal azal $er t$urfet ufella, êemmle$ ad qqime$ din, êemmle$ azal yesâa rehba lad$a deg unebdu, din d tidet ad têulfuv i ukud amek i yettmettat $as ad d-ilal anda nniven, amzun issefsay-it uz$al, ibéaz cennun-asen ne$ sbu$uren fell-asen. Si teswiât $er tayev, ad d-sukke$ aqerru-w si îîaq am ted$a$at, ad d-rre$ akk taddart seddaw-i, ttêulfu$ i yiman-iw d tagellidt yefka Rebbi d Sfuniûeba tina i $ef nnu$en igelliden imazi$en, n zik d Cleopatra $as ur cbiêe$ ara, ne$ ma Sifaks d Massnsen, ivher-awen lêal d ayenni i ten-ixxuûûen. Ëala nekk d Uéru n Ïîhur i nettemqabal deg uzal, ula d nekk b$i$ ad ttikki$ gar ûûellaê igawawen $as d tameîîut, $as ur krife$ ara am lalla Xlioa, yerna âuhde$-ken s Rebbi ur ooi$ tamurt-a akken tt-ooan ûûellaê n zik, s lberhan-iw ad tawvem akk $er leb$i-nwen, $as nekk leb$i-w i$req di temda lqayen. Tekkse$ lxiq, ttweêêide$ Rebbi amek myenîaven yixxamen n taddart wa $er wa am yidurar i asen-d-yezzin d inigan n leqrun kkes-d tawa$it i wumi ur d-cfin ara. Nettemyeédaê, nettemyeémav amer win ara irewlen $ef wayev, igguni-k lêal tzad tayri d tegmat lad$a gar leâmum, tettfeggiv ! alarmi win yeb$an ad yebnu ur yettaf ansi ara yesâeddi aman, yerna d

Page 63: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 63 -

yiwen seg yidammen-is ara s-d-yesqeîîiâen. Asmi ara yenna$ d uberrani ad t-id-$eééent tanzarin-is ad d-yekker mgal uâdaw n gma-s, ur êmile$ gma ur êmile$ win ara t-yewwten, d gma d nekk kan ara t-yewwten akken ad as-wennâe$ tiyita, tagi d deâwessu taqburt akka i s-qqare$ i baba, tasuta tettaooa-tt i tayev, maççi am tin i wumi isemma netta deâwessu tamaynut. Cqi$-d si deâwessu n tsuta-w, ma zemre$ i tagi-inu d aîas ! i nekk i d-yettalin $er da akken ad âasse$ îîaq n texxamt n Yidir, netta atan di lâesker ur tugar ara deâwessu ?! Maca cedha$-t aîas, yerna ugade$ fell-as taswiât-a d yir nettat. £as netta ur yesli ara yakk yis-i imi ul-is yekkat i tayev, tewwi-t temrabevt, anef d nettat i isâan lbaraka, taggara-agi tessem$i-d ula d afriwen. Iêekku-iyi-d akk ul-is nekk ttake$-as akk ul-iw, ame$bun Rebbi turez-it, am wakken i yi-yurez, yettwa$, ka d aluv ka d abelluv, a$bel n rrebrab yerna win n temrabevt. Mi d-yusa tikkelt iâeddan, ikcem-d $er Muêend-nne$, yegzem tasa-w, yeqlelles seg yiîij am tirgit, maca nekk aken yella ad t-wali$ yecbeê. Ifuk-iyi-d akk ul-is, yeslal-d akk alla$-is, ma d nekk ççure$ ul-iw, skuffte$ alla$-iw. Ugade$ ma yella d isiv i t-d-yebdan $ef wayen iwala, aîas i d-yessaven di lâesker lad$a tagnit-a tubrikt. Yenna-d, éri$ amek ara tevru yid-i, ma irad fuke$-d lâesker, ad fake$ anaveê d irebraben, ad d-u$ale$ ad ssekre$ îîrad d yimrabven. Nni$-as awi-d kan ad tidirev a Yidir, ma deg wul-iw yenna-d, xarûum d aya xedment yimrabven yelha di tmurt n Leqbayel, ur ttaken ara yessi-tsen i yiqbayliyen, akkka Yidir ur yetta$ ara tawra$t-nni tacyentêant m allen n temcict ! U$ale$ nneêcame$ gar-i d yiman-iw mi yebda Yidir iêekku-yi-d $ef wayen akk i yesâedda di lâesker. Yenna-k ur ggane$ uvan, ur ufi$ talwit, b$i$ ad êku$ ayen érant wallen-iw, d wayen slan imeééu$en-iw. Yeççur wul-iw yeqber yeb$a ad ifelleq, meâna ayen ara m-d-ini$ ad yeqqim gar-ane$. Cerwe$, si tfednin armi d aqerru. - Niqal lli$ am nekk am yimeddukal-iw, mi nella di Blida $as sêerûen fell-a$ imi teêreû tegnit, ad zerbe$ deg wawal, éri$ ur tfehmev ara imi ur tesâeddav ara lâesker ur teériv ara amek. Nni$-as deg wul-iw, keçç zreb deg wawal nekk ad kecme$ di lebêer n wallen-ik, d tidet ur fehhme$ ara timsal-agi n rrûaû

Page 64: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 64 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

amek ara d-yeffe$ si zznad, fehme$ kan tirûaûin i d-yessufe$ yimi-k, ikemmel yenna : - Taqsivt-iw tebda mi yekka fell-a$ waggur, yewwev-d lawan ad a$-rren $er texxamt n tillas ad neqqim di îîlam, akken ad nemâebbar d lxuf i d-yettarew walla$, imi amdan ulac ayen yettagad am yiman-is, di îîlam ne$ di tillas ara yemmager umdan êala iman-is, nekk maççi d iman-iw i wala$. - D acu i temlalev, d acu i twalav ? - Ahat ad as-tiniv argaz-agi yedderwec, d tameîîut i wala$. Yal iv tettbeddad-iyi-d, d tacyentêant n wudem amzun tuven, acekkuê-is d awra$ maca yekkerîeîîi am tavut. - Ini d turqimt-nni-inek i tettxayalev, yerna yal iv ay uêric ! Yidir yekres unyir-is : nekk mi ara m-d-ttmeslaye$ s tidet, kemm la d-tettawiv lweqt yis-i, ma yella ur teb$iv ara ad iyi-d-teslev ini-d ad ssusme$ ? - Ih ! Tetcabi $er temrabevt yerna éer kan d acu i la yi-d-teqqarev, d ayen yecban awez$i, ma yella d ûûeê ilaq ad teérev îîbib, d lxiq kan i txaqev. Yidir yeîîef-iyi-d si tuyat ihucc-iyi-d, êulfa$ i yifassen-is am sin yisufa ireqqen, uroin i tt-yexdim akken, ccarwent ula d tifednan-iw. Yenna-ak, $ile$ kemm ad iyi-d-tfehmev. Ttwali$-tt, d tidet d tameîîut tesâa iferrawen, teb$a-yi i yiman-is am wakken ara teb$u tmeîîut argaz. Temmal-iyi iberdan ma êeûle$, teériv tagnit-a teêreû fell-a$, gar lminat i nleêêu, d nettat i n-yeqqaren anda ara serse$ avar-iw. Ma zzeâfe$-tt wwte$-tt s waman akken ad d-truê, tini-yi mazal-ak kan cwiî ad k-awi$ yid-i, ad k-sâu$, $as ma tewwtev-iyi-d s waman, aman d laman, ad iyi-d-tecmumeê ad truê. Teériv akken wala$ ayen yecban leâoeb, wala$ iqerra n yimeddukal-iw mi ufgen zdat-i, jemâe$-d leâvam-nsen s yifassen-iw, nettat dinna kan i yi-d-teffe$, anda tella lmut tella, ad iyi-d-tecmumeê, tikwal tettak-iyi-d tab$est tayev tessefcal. A Yidir ammer d ayen kan i twalav, i ak-igan akka ? Nekk $er daxel-iw tekcem-iyi tergagayt, uroin éri$ Yidir akken, udem-is d awra$ am lmegget, yettban u$ilif fell-as. Ur uêtame$ ara, alarmi d-$lin imeîîawen deg wallen-iw d tiregwa, êulfa$-asen sser$en imuyag-iw, ur éri$ ma d imeîîawen n tayri ne$ n usêissef, ne$ di sin. Isîuggen-iyi wayen iyi-d-yenna, i$av-iyi,

Page 65: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 65 -

yerna ugade$ fell-as, nni$-as kan ûûber maççi aîas i k-d-mazal, d ayen iâeddan i aîas, $ef wayen i d-yeqqimen. Imuqel-iyi-d, tamu$li-s d talqayant ur tt-fêime$ ara, yenna-k sulef-iyi a taâzizt, waqila ce$be$-kem, sulef-iyi ur uksane$ ara, teérid kemm am weltma ur sâi$ tin nniven i wumi ara êku$. - Ih ula d nekk ttwali$-k am gma, am Muêend-nne$. Wissen d$a annect-a ma d tidet ? D tin i tamu$li taneggarut n Yidir, d imeslayen-is ineggura, tenhezz deg-sen akk ûûura-w, iv-nni s te$zi-s îîsen waman d yis$aren ur yemdil ccfer-iw, s imeslayen n Yidir i yeggane$, yis-sen i d-ttaki$, yis-sen ara ddre$ ar taggara n wussan-iw. Deg uzal-nni êusse$-as i wul-iw yeb$a ad ifelleq, ttmekti$-d kan ayen akk i yi-d yeêka Yidir, ttwali$ si îîaq n texxamt-is, qqare$-as wissen d acu la ixeddem tura. Armi d-sli$ i yisu$an : - Abbuh a lmumnin cave$, yer$a uffad-iw. Nuzzel-d akken nella, ur d-âqile$ abrid, d agrireb i d-grarbe$. Ufi$-d Nanna Xlioa, amendil ye$li-as $er lqaâa, teééel ivarren-is deg useqqif, tekkat deg yirebbi-s : - Texdeâ-iyi tewwi awêid n tasa, akka i yi-tenna am t-awi$ d ileméi. D taqsivt n ttar, d lâar d nnger i d-yu$alen, d amezruy i d-yettin fell-a$, d akud i yeîîsen yuki-d ass-a, d idammen i d-issawlen ad kemmlen i d-yeggran, annect akk quble$ n terwiêin, i gezme$ n timivin ur iga tilas i lmut. Yemmut Yidir-iw, zzewren-asen-d irebraben deg ubrid n taxuxt, zlan âecra iterrasen, yedda gar-asen, Yidir-iw, yemmut, Yidir-iw d ayen tewwev d ajmam tektal, d ayen teqqed teêya. Yemmut Yidir, êulfa$ i ddunit tezzi yis-i, amek i tesâa tab$est tewwi-d abrid yemma-s, amek i d-yenîeq yiles-is s wayen yecban aya, $li$ kecme$ di temda n tillas war tilas, uki$-d ufi$-d iman-iw deg yirebbi n yemma, tesnektay, teslufu i uqerru-w. Imeîîi, axlul ru$-ten-id d iêemmalen, akken uroin i ten-id-ru$ seg wasmi i yi-tegzem Nanna Xlioa timiî , tthuzzu$ di yemma rennu$, $li$ deg yirebbi-s skecme$ aqerru-w deg uâebbuv-is b$i$ ad u$ale$ anda i d-kki$, ad u$ale$ s aâebbuv n yemma, ad rewle$ amzun ur d-lule$ ara akken ur êeddre$ ara yakk i wannect-a, d ayen i wumi ur zmire$ ara, qqare$ kan d acu n deâwessu ? D acu n ttar ? B$i$ ad fehme$, êekku-yi-d, netta d akellex kan i ttkellixe$ $ef yiman-iw, d acu ara yi-d-texdem

Page 66: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 66 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

teqsivt n Yidir, d yemma-s, ur iyi-d-tettarra ara Yidir-iw, ih tura mi akka yemmut yu$al inu. Teîîef-iyi-d yemma akked weltma seg uqerru, yettafeg armi d igenni wis ssebâa yettu$al-d $er llqaâa, ma d alla$-iw êulfa$-as yuzeg yerkem, tigecrar-iw ttergigint, iles-iw la ixebbev deg uqemmuc-iw, tettali-d deg-i lêamu deg uâbbuv armi d idmaren, êulfa$ i wul-iw yeb$a ad d-yeffe$. Gar wannect-agi akk i yi-yu$en b$i$ ad sle$ i teqsivt n yidir-iw d lqebla-w, di teqsivt-a ara temlil tlalit-iw d lmut-iw, lferê-iw d lqerê-iw, tayri-iw d ccum-iw, êulfa$ i yiman-iw wessre$ rni$ xemsin n yiseggasen deg yiwen wass ne$ âad di yiwet n ddqiqa. Tenna-k yemma, s ûûut ixenqen : - Anna$ a yelli taênint annect-a akk i yeffren deg-m, d talqaqt, ur tuksanev ! Nekk zik ur d-refde$ allen-iw zdat yemma, rréent wallen-iw si leêya, yettkaw yimi-w zdat-s, tura d ayen qqle$ d tameîîut d tacaraft, ad d-ini$ akk ayen nevle$ deg wul-iw, ur lli$ d taqcict tamecîuêt d ayen wessre$, d Tameîîut $er Tmeîîut nekk d yemma. Ëku-d a yemma âzizen ad am-n-sle$, zzuzen lêif-iw awi-d taqsivt am ucewwiq i trefdev mi yi-tetthuzzuv di dduê. Dayen tura ff$e$-d seg uâebbuv n yemma, lule$-d ur faqe$ i tikkelt tis snat, qeble$ ad d-ff$e$ seg uâebbuv-is, ad iyi-terr $er dduê, awi-d kan ad sle$ i teqsivt n Yidir-iw ur neddir, taqsivt n ttar, n nnger d deâwessu, amzun yella kra ara ibeddlen. D acu ara m-texdem teqsivt, taqsivt n lâar d nnger, d ttar zik akk d tura maççi yiwen-nsen ? Ëku-d a yemma êku-d, ur yelli i ibeddlen, d ayen i $-d-ooan at zik di tarbut ara nmeççeê alamma kfan wussan-nne$. - Nanna-m Xlioa terwa lêif d u$ilif, tezweo d tileméit $ef rbaâîac iseggasen ne$ ur tewwiv ara, tella d tagujilt, ma d ûûifa êekkun kan fell-as di leârac, akka d tam$art twalav mazal-itt s sser-is. - Ruêêêê kan a yemma ruê, aéar yettabaâ tara, akken ye$li lêebb ara yem$i. - Taqsivt tebda uqbel tagrawla n 54 s waîas, uqbel îîrad wis sin gar lalman d urumi, ayen i d-yefka wass ad t-yeçç yiv. Ussan tezzin, tiwwura $elqent. Awal d win n urumi rray d rray-is.

Page 67: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 67 -

Zik yal taddart $ef uqerru-s yella îîamen. Di taddart-nne$, sbedden Ëemmuc U Belâid, d argaz maççi am wiyad, yerna d anifi, d bab n llzem, d aêeqqi, d ahendaz acku yettêulfu s wayen ara d-yevrun uqbel ad d-yevru, amek i ixeddem ad as-yeslufu i uqerru n llufan ma yesxunéer-d fell-as, ad yerr tilisa gar-as d yimawlan n llufan-nni, laman yid-sen ur yelli. Ula d Rebbi yefk-as ûûifa d lhiba, annect n ujgu alemmas, d ahrawan n tuyat, d aççaran. Ahat d annect-a i yeooan aîas i yettasmen seg-s, maca yekkes-as ayen nniven, d agujil, deg yiwen useggas tfuk twacult-is, ifuk-itt yir lehlak, ggran-as-d êala sin watmaten-is. Lawan-nni, tella yiwet twacult di taddart-nne$ qqaren-asen at Äli U Sâid, d nettat i d tameqqrant akk di lâerc, cban At Qasi n Temda n Leblav lqeggad n ddula taîerkit, wid-nni i yekkren i At Jennad. Tiferkiwin n At Äli U Sâid îîfent seg umalu armi d asammer, aîas yid-sen d tawacult n yirgazen, $ef aya i ttarran ddreâ d tuzert $er yiman-nsen, yal yiwen deg-sen yesâa snat $er tlata tlawin, yerna si tidak akk icebêen di lâerc. At Äli U Sâid-agi ur êemmlen ara win ara d-iâeddin nnig-sen, d aya i ten-yeooan ur ttiêmilen ara Ëemmuc-agi U Belâid, imi yeîîef amkan-is gar at taddart, yerna ur yesâi win i$ef ara isenned. Yesâa yiwet yelli-s êekkun kan fell-as, tessleb akk ilmeéyen. Areéqi At Äli U Sâid, yesâa snat tlawin, yeb$a ad yernu yelli-s-agi n Ëemmuc d tis tlata, yessuter afus-is i baba-s $as akken yeéra ur as-tt-id-yettak ara, yenna-as ma teçça teçça, ma ulac meqqar d ssebba ad iyi-d-iwali, ad nemyeâqal nekk yid-s. Akken i tevra, asmi i as-yessuter yelli-s, $as akken ur as-d-yerri ara Ëemmuc s yir awal, maca yewwet-it-id s lemâun, yenna-as, keçç a Dda Areéqi aql-ik deg umviq n gma ameqqran, taqcict-agi d tizya n yelli-k ammer terbiê, ma yeb$a Rebbi ad tt-yawi win meééiyen, win yessnen Rebbi. Yezâef, d acu i teb$id ad d-tiniv ? Nekk ur ssine$ ara Rebbi, bran ccla$em-agi-inu seg wass-agi akin ar anda i teddiv ad iyi-d-taffev d aâekkir zdat-k, anda truêev ad teswev ad ak-tt-id-slu$e$, azekka-nni ûûbeê yufa-d Ëemmuc tafurkect n udmim zdat n tewwurt n usqif, yefhem Dda Areéqi n At Äli U Sâid i as-t-id-iveggren, d ayen yuli ssenoaq n îîrad gar-asen.

Page 68: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 68 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Deg uberreê n taddart At Äli U Sâid ttilin mgal îîamen $as d ûûwab i d-yenna, seg wassen uroin i iâedda unejmaâ ur nnu$en ara At Äli U Sâid nutni d îîamen. Yiwen wass uqbel taâacurt, nnejmaâen at taddart akken ad d-bezren idrimen ad xedmen timecreî d tiwizi ad fersen iberdan n taddart. At Äli U Sâid ugin ad d-fkken idrimen imi wagi d rray n îîamen, nnan-as ur d-nettak ara, alamma nbeddel îîamen. Inîeq $ur-sen îîamen, yenna-asen win ur d-nefki ara tabzert ad t-ssuf$e$ si ttufiq n taddart. Kkren-d akken ma llan At Äli U Sâid $ef tikkelt, ff$en-d seg unejmuâ. Iv-nni s te$zi-s At Äli U Sâid nsan $ef uqerru n Ëemmuc U Belâid, yenîeq Ureéqi : - D ayen tikkelt-a tewwev tfidi s i$es, mazal kan ad a$-iûeîîel ccla$em, tewwev-d $er nnif-nne$, Ëemmuc U Belâid, yeb$a ad a$-yessufe$ si ttufiq, ad d-ivegger baba timedlin, ur yeéri ara d acu i t-yettraoun, asmi ara d-ifaq i wacu imi yekker ad t-ifat lêal. Azekka-nni d ass n larebâa d ssuk n Uqbu, Ëemmuc am yal tikkelt, yerkeb aâudiw-is, yejba akken ad isewweq. Mi d-yu$al zzewren-as-d At Äli U Sâid $er lejba, kkan-as-d nnig ukeddar, yenîeq Ureéqi n Äli U Sâid yenna : - Cehhed a Ëemmuc, yusa-d lajel-ik ! Yerra-as-d : - Di lmut akin d akeddar !! Fkan-as-d yiwet terûaût s aqerru tekcem di tewwurt uqerru tayeffust, teffe$-d si téelmavt imi yugi ad t-yesseknu zdat uâdaw-is, ye$li-d $ef uâudiw-is, yemrarre$ di lqaâa. At Äli U Sâid rewlen-d ooan-t-in ye$req di temda n yidammen-is. Idammen teswa lqaâa armi d-ggurreâ arraw-is, idammen ssawalen i wiyiv, d tagi i taqsivt n ttar. - D acu i texdem tmeîîut-is, ma teûber, ne$ terna $ur-s ? - Anna$ a yelli âzizen amer d tin kan i wumi yemmut urgaz-is terna $er yidis-is, tili teêbes ddunit, ddunit tebna $ef tidi n tuooal d tgujilin. - Amek ihi i texdem ? Tkemmel ddunit-is akken i as-irad winna i tt-id-ixelqen.

Page 69: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 69 -

Mi yemmut Ëemmuc yeooa-tt-id s tadist n uqcic, tsemma-yas Mhenna. Niqal ad tt-yerr ulwes-is, ad tt-ya$ yu$al yewwi-t waîîan amcum, netta d gma-s nniven, akked d yelli-s n Ëemmuc. - Tinna i yesâerqen lehdur i warrac ? - Ih d tinna. Tewwi-tt lmut, qqaren-ak awer d-msetbaâent ula $er lxir, ad yeîîef Rebbi leqher-is, mi ara d-msetbaâent tin $er tin, lêaûum, wa ten$a-t terûaût, wayev yen$a-t waîan. Yu$al s tin n nnif yu$-itt yiwen seg udrum-nsen, ijmeâ-itt-id nettat d igujilen, xas akken yerna-tt d takna. Ruê a zzman u$al-d a zzman, meqqer Mhenna, teméi-s yesâedda-tt maççi am wiyav. D agujil, yu$al d argaz uqbel lawan. Yemma-s ur teffir ara fell-as ayen i as-yevran i baba-s, teqqar-as kan lqaâa i$ef ye$li baba-k mazal-itt teêma, tugi ad tismiv, d idammen kan n yiâdawen ara tt-yessisemven. Nettat d$a maççi $ef lqaâa i as-tettmeslay i mmi-s, maca d affad-is i ikenfen, d tasa-s d wul-is i yezzan. Teéra ayen akka i txeddem ur ilaq ara, tessekcam-as tuêsifin i mmi-s, tessibrik ul-is maca d tagi i d tas$art n Mhenna di ddunit, yeooa-t-id baba-s akken ad d-yerr ttar-is, ma ulac ur yettheni ara deg uéekka-as. Akka yettim$ur yettim$ur yid-s usêissef maççi kan mgal n wid i yen$an baba-s, maca mgal n yirumyen i yettekin di lmut-is, d nutni i yesswayen lbaîel, leêbus-nsen ççuren kan d wid êeqren, d wid ur asen-yetta$en ara awal, ma d iêeqqiyen gan-ten d iâdawen-nsen, ssebdaden-asen-d wid ara ten-yekksen. Mhenna $as teméi-is d taberkant, iâac-itt deg u$ilif d iêebbir, maca argaz n yemma-s iêemmel-it am mmi-s netta yeqqar-as jeddi acku i$leb yemma-s s waîas, issker-it-id, yefka-yas tiferkiwin-is, asmi meqqer izweo-as-d. Sin iseggasen seg mi yezweo, temmut yemma-s, truê ur teîîif mmi-s n mmi-s deg yirebbi-s. Asmi yekker îîrad wis sin gar lalman d urumi, Mhenna wwin-t $er lâesker am netta am yilmeéyen nniven. Mi âeddan kan tlata wagguren irwel-d, yu$al d azerîar deserteur, maca maççi weêd-s kan i d-yerwel, aîas n yilmeéyen n taddart i asen-d-irewlen, ff$en $er umada$ ne$ $er udrar, ur zmiren ara ad d-kecmen taddart êala deg yiv s tuffra, acku ttqelliben-ten

Page 70: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 70 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

irumyen. Mhenna yettruêu-d yal iv s tuffra, iéerr tameîîut-is d weltma-s akk d jeddi-s, ma d tameîîut n jeddi-s iv kan ideg ur tt-ittwali ara yelha, imi nettat ur t-têemmel ara, imi d tiâqert ur tesâi ara dderya. Yu$al mavi yettruêu-d s tuffra-s yugad ad t-id-tessenz $er lâesker. Yiwen yiv, iruê-d $er uxxam, am leâwayed-is yebda kan la d-yettûubbu tagessert n tbenzert, tevher-as $er zdat uxxam-is tafat iqqerb kan s lemkukrat, yiwen uvar $er zdat sin $er deffir, yu$al yeffer deffir n tzemmurt, d ayen yugad i d-yufa, d lâesker i d-iruêen ad t-qelben. Amek ara yexdem. Yuzzel $er uxxam n lmal n jeddi-s, yekka-d îîaq yeffer deg walim di teârict, yeqqim din azal n snat tsaâtin. Tewwi-t tnafa… Tssusem yemma. - Kemmel, ay$er ara tessusmev, tessedhav-iyi ttu$ lhemm-iw, s lhemm n wiyav. - Ur éri$ ara d acu n lfayda ara d-nessekfel tiârurin n zik, ayen iâeddan iâedda, i wacu ara nettu$al $er zik ? - Anna$ a yemma êebbu, ma neéra ansi i d-nekka, amahat ad nefhem ayen i$er d-newwev ass-a, ne$ ur nettâawad i tid xedmen imezwura. Ruê kan a yemma ruê, yelli-m ur teqqim ara kan d nneya-nni ur nfehhem ara. Tu$al, terna-d, Mhenna mbâid si tnafa yessaki-t-id uqehqeh n tevsa, yedduqqes-d, niqal i$il d targit i yettargu. Yefka tameééu$t-is, yeâqel ûûut n tmeîîut n jeddi-s. Yessenser-d iman-is am uzrem seddaw walim ifuo-d $er t$er$ert n uxxam, iwala $er te$mert udekkan lmeûbaê, yers fell-as ubeênuq azegga$, yué am acemma, ifuo $ef wayen ur yumin ara, iwexwer-d allen-is s llexfa, d ayen i wumi ur zmirent ara. Tameîîut n jeddi-s nettat d uâdaw-is ameqqran Lâerbi mmi-s n Ureéqi n Äli U Sâid, ttemâebbaren deg usu ! Iwala nnif n urgaz-nni i t-id-yessekkren, i yellan deg umviq n baba-s-nni uroin yessin, ye$li $er waluv zdat-s, yexnunes, yernunes. Di teswiât-nni u$alent-d akk $ef tikkelt $er uqerru-yis baba-s, Areéqi, yemma-s, irumyen, nnif, ttar, lâar yeb$a ad isu$, maca yeqqur am uzeqqur kerfen akk leâvam-is, idammen-is rekmen, alla$-is yettazeg. Yedduqqes i tikkelt nniven mi yesla i lluê n uxxam yemdel, d ayen ff$en sin n ccwaîen, lzen ! Yeqqim, ur iêulfa armi d-zrurgen imeîîawen $ef umayeg-is am tregwa, d

Page 71: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 71 -

acu-t wa ? Ay$er ur d-ijleb ara fell-asen ad yekkes izi$er-nsen ? Maççi $ef waya i d-yuker zznad si lâesker, i wakken ad yemêu wid yecban sin-a ? Yettru inehhet, anwa akka i as-yennan i yu$en irgazen ur ttrun ? Ahat d tidet imi ayen akka i yi-yu$en ur yu$ êedd êala nekk, amzun n$an baba i tikkelt nniven. Ma ooi$-ten, nekk maççi d mmi-s n Ëemmuc U Belâid, tura d tidet, tewwev tfidi s i$es, di lmut akin d akeddar ! Iruê Mhenna yeéra-d tameîîut-is d weltma-s, yensa-n iv-nni deg uxxam-is, ayen yekka yiv netta yettmeslay $ef yemma-s, amzun yeb$a ad d-isfiq iman-is akken yella wudem nniven n tmeîîut maççi êala winna i iwala $er tmeîîut n jeddi-s, udem n yemma-s, udem n tmeîîut-is, d win n weltma-s. Seg wassen ur d-yu$al $er-sen, yezde$ kan deg umada$, êekkun-d yexdem taxxamt deg umeééug, zik tella d tiégi tettqabal-d taddart. Si texxamt-agi-ines, yettmaqal-d s lbuq, yeéra anwa i yeff$en yeéra anwa i ikecmen, yettqari-d syin iâdawen-is. Asmi yeéra iman-is yewjed, iâemmer-d znad-is iûubb-d $er taddart. Tameddit n wass yeéra imir-nni i d-ttnejmaâen medden si lexla. At Äli U Sâid nehhren-d taqdart n yizgaren d tsita-nsen, wwin-ten $er Tgelmumin, d taâwit ideg d-tessen lmal. Wwin-d abrid n u$alad n Waâmer, Areéqi irkeb-d $ef uâudiw-is, yezwar-d. Tezwar deg-s lmut, amezruy iâawed tira, uzzlen-d watmaten-is isert-ten Mhenna wa $ef wa, wa yehda-t i rruê n baba-s, wayev i rruê n yemma-s, wayev i nnif n jeddi-s. Ioelleb-d $ef lqermud, yessefk tama n wadda, yevfer abrid n ugemmav, i tsehlev a lmut deg yiwet tmeddit, tenger twacult s lekmal-is. Seg wassen yiwen ur t-yeéri, mi yekker îîrad, yedda d yimjuhad, yu$al yesâa imeddukal, ixdem tarbaât, d wigi i t-ixedâen. D tislit n Ureéqi i ten-ixellûen, sseççen-as ssem, sersen-as ijerbuben âelqen-t-id di Semva $ef ufurek n tzemmurt, amzun d netta i yen$an iman-is. - S tidet tessethav-iyi, maca ur fhime$ ara, anda tella Nna Xlioa d Yidir di teqsi vt-a ? - D Nna Xlioa i d taooalt n Mhenna. Asmi yemmut urgaz-is yeooa-tt-id ur tesâi ara dderya. Ur tâawed ara zzwao armi

Page 72: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 72 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

iâedda âecrin iseggasen, tugi ad tezweo, $as tesâa aîas inexvaben. Yu$al yu$-itt Ëend n Waâli, baba-s n Yidir. - £ef waya i s-neqqar i Yidir, mmi-s n yim$aren, maca mazal ur fhime$ ara. - Asmi i d-tesâa Yidir niqal ad tûed, iâedda fell-as i yecban tikerkas. Tezga tettadded-as-d tmeîîut ackuê-is am tuga, d tawra$t d timerqiqt ad as-tiniv d yelli-s n teryel. Teqqar-as-d tadist-agi maççi inem, inu. Tbedd akk $ef lecyux d iâessasen, kkes-d lebxur ur texdim, rnu im$i ur teççi, yiwen-is kan, yenna-as-d ccix, ma tu$alev d lqabla deg mi ara d-terbuv, tirwiêin ara d-tawiv $er ddunit ahat ad d-fdunt tarwiêt n Yidir, texdem akken tu$al d lqabla n taddart, d netta i yi-uqeblen, asmi i kem-id-sâi$. - Ih a yemma, ula d nekk ur d-fdi$ tarwiêt n Yidir, zi$ akka lule$-d kan tarwiêt-iw tcudd $er tin n Yidir. Asmi i d-terba, niqal i tâedda deg ufus n Nna Ädidi, d nettat i d lqabla n taddart imiren. Tennak, tbedd-d $ur-i tewkilt-nni, tenna-iyi : - Ma ur iyi-tefhimev ara, nekk usi$-d ad fru$ taluft, ad gezme$ ayen yettwaâellqen, ad ssizedge$ idammen. Ay$er i tzewoev, tessakiv-d idammen yeîîsen deg uâebbuv-im âecrin iseggasen, tessakiv-d zzman d wakud yeîîsen éer fell-am kan ara d-zzin. Xtir ad t-awi$ tura ne$ mi ara yeqqel d ileméi. Tenna-yas : eoo-yi ad t-îîfe$ deg yirebbi-w d netta kan i yi-d-yeggran d rriêa n Mhenna. A win i yi-d-yewwten s terûaût, mmekta$-d ayen i yi-d-yeêka Yidir, $ef tmeîîut-nni i s-d-yettebdaden mi yella di lâesker, nekk $ile$-t d tamrabevt i t-imelken, d tayri i t-yesderwcen. Nni$-as i yemma, annect-a yecba $er uwez$i, yella ula di tussna, tameîîut mi ara d-tarew, seg uqraê-nni tettwali lexyalat, tameîîut mi ara d-tarew a yemma $as maççi d nekk ara m-yinin, teqreb s waîas $er at laxert, wala $er at ddunit. - Nanna Xlioa teêka-yi sser-is, uqbel ad d-terbu, tenna-k i tikkelt taneggarut mi éri$ Mhenna i refde$ s tadist, yegma tlata wagguren, yu$al yeîîes, yuki-d asmi i tâawed zzwao, Yidir a yelli d Amgun, d axalaf n nnger.

Page 73: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 73 -

- Awah a yemma, uroin yesâa nnger ne$ ttar axalaf, nnger d deâwessu, d aderfi i tettderfi s ixxamen, gellun s uzegzaw, rennun aquran. Annect-agi yakk i d-sli$, d ayen ur yettawi walla$-iw, amek ara igen llufan deg uâebbuv n yemma-s, sakin ad d-yekker d ayen ur tqebbel tussna. Si zzman n zzman ttamnen s wannect-a, i tmeîîut-nni i yettwali Yidir, d tin i tettwali yemma-s d yiwet-nsent, amek ara t-id-tessefhem tussna, êaca ma uvnen yiwen waîan. Nekk b$i$ kan ammer yedder ad nâic akken, ammer i yi-iêemmel akken i t-êemmle$, ammer iêulfa s wayen umi êulfa$. D ayen tura yu$al d amgun n lebda, nekk $ur-i d tayri-w ara yegnen i lebda, deggre$ aqerru-w $er uâebbuv n yemma akken ad gne$ ula d nekk dinna. Zi$ akka tayri-w d lmut, d amgun yegnen âecrin iseggasen deg uâebbuv n tmeîîut am nekk !

Page 74: Tamazight Tura 01 Yen09

- 74 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Timedlin

Djamila MIMECHE

$ilas, d wagi i d isem-iw. Isem-agi, aîas i t-yettawin s zzux : d mmi-s n yizem d tsedda… Acêal i ferêen igerdan mi ara d-inin baba d izem,

yemma d tasedda, am rrezg-nsen ! Nekk cukke$ yemma tsemma-yi akka acku tessaram ad tili d tasedda maca ur tessawev ara ! Nnan-iyi tasedda $ur-s i yetteîîev u$ilas tab$est, tasedda ad têareb $ef umecîuê-is alamma d lmut… Aîas n wayen yelhan i d-nnan $ef tsedda, $ef tyemmat, ma d nekk maca akka iwala$ yemma ! Suleft-iyi, d awal kan i yi-d-iccven ! Acku uroin tt-wala$, tesâa-yi-d kan teooa-yi di sbiîar, ulac i yi-tefka êala isem-agi : A$ilas, wagi amek ?! Wwte$ krav iseggasen ttmenvare$ gar yimîerêen n sbiîar, gar yivarren n îîebat d yimuvan… £ef akken i yi-d-êkan zgi$ s yijerbuben, êafi, imeîîi, $ef waya ulac win d-isteqsan fell-i akken ad yi-yawi s axxam-is ne$ ad yi-yerr am mmi-s… Yiwen wass, tusa-d yemma Dehbiyya ad d-testeqsi $ef yigerdan-agi n sbiîar ! d tameîîut yelêan di leâmer, war dderya, teâya di tinsufin… teb$a ad tawi ttwab di sin n llufanat ad ten-id-trebbi amzun ines. Adrim yella, awi-d kan win ara t-yeççen ! Mi tekcem $er texxamt n llufanat, wala$-tt, vefre$-tt. Tebda la tferren gar-asen, tasa-s tebva akk fell-asen acukan ilaq ad textir sin kan. Amzun yella win i yi-d-yennan ! Neîve$ s ijifer-is, ggumma$ ad as-serrêe$, ansi tekka kki$... Imi teéra d acu-tt tmetti-nne$, teb$a ad tawi kan arrac, tiêdayin ur tezmir ara, wissen ayen !? Imir tewwi-d Yasin d Äli, $ur-sen kra n

A

Page 75: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 75 -

wagguren kan. Akken i tt-id-wala$ teffe$-d, vefre$-tt-id s yimeîîawen d leâyav : Ad ddu$ yid-m ! Awi-yi ! Awi-yi !... Lêaûun ru$ imeîîi d aêmayan, $ave$-tt d ayen kan, tru ula d nettat, tenna-asen : Ad rnu$ wagi ! Ttnerni$ d watmaten-iw Yasin d Äli. Yal lxir texdem-a$-t yemma Dehbiyya, teêseb-a$ am arraw-is n ûûeê ! Tagi $as init-d fell-as d tasedda, ih ! D tasedda d wawal ! Mi kecme$ s a$erbaz i éri$ akken taddart-nne$ d taddart n wuccanen, rnu uccanen mi twesser tsedda ad $lin fell-as, ur s-ttaooan acemma ! Imi i yi-yefka Rebbi tazmert d lqedd, u$ale$ d nekk i d aqerru n u$erbaz. Ttagadent-iyi tizya-w, ayen d-nni$ ad yevru ma ulac bab-is yeéra taggara-s ! Ma yella win i t-iwwten ur t-id-ttêami$ ara, ad vse$ fell-as… atg. Zerben iseggasen akka… Yiwen wass, imir deg tesmilt tis ukkuz i lli$. Yusa-d Äli-nne$ (Netta maççi am nekk di tfekka, taqemmuct tesseblaâ, ûûura tessexlaâ ! Nessawal-as : Äeééi !) Qrib i t-xniqen imeîîawen. - D acu i k-yu$en ? hver ! - Yewwet-iyi Muêend, yessexnunes-iyi deg waluv. Lêaûun ur ssawve$ ara ad fehme$ d acu i d-yeqqar armi i d-yessuli ijeâbuben-iw ! Taqsivt-is ooi$-t iêekku-tt i wavu ! Uzzle$ $ur Muêend, mazal wwive$ $ur-s mi s-ceggâe$ yiwet n lbunya s aqemmuc, din din yeîîerveq d idammen… $as akken ur teqqid tasa-w armi i t-rri$ d aceîîiv. Azekka-nni, la d-tettazzal Nna Vrifa (Yemma-s n Muêend), tettmeooid Rebbi i tt-id-ixelqen : - Anda-t mmi-s-nni n leêram ? Yen$a-yi aqcic ! Jemâent-id si sbiîar, yu$al ifuk lâamma ! Wissen anwa i yi-yemlan ? Tusa-d $ur-i, tebda imir : - Ay aêviv afuêan ! Asmi ara teérev anwi i d imawlan-ik, imir ad tettferâinev $ef yimecîaê ! Nenwa d lxir i texdem Nna Dehbiyya mi k-id-tewwi, acukan, êala lebla i $-d-tewwi… Lêaûun tekfa-d awal-is, imir tecâel-iyi-d s ubeqqa, $li$ $er lqaâa ur kkire$ azal n tsaâet. Vsan warrac i yi-d-izzin, anef ! Rran-d ttar-nsen ! Awal-is izza-yi, iqreê-iyi ugar n ubeqqa-nni. Amek zaâma ? Mmi-s n leêram ?! Imawlan-ik ?!... Uzzle$ srid $ur yemma, mazal kcime$ si tewwut, nni$-as :

Page 76: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 76 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- D ûûeê a yemma ? Nekk d mmi-s n leêram ? Terra-yi gar yi$allen-is, tenna-yi : - D acu-ten imeslayen-agi ? Anda i ten-id-tewwiv ? Ëki$-as tamacahut akken tella, teêmeé-iyi $ur-s, teslufuy i ucebbub-iw armi i ssusme$ d ayen… Ttim$ure$, yetti$zif yiles n medden, ivudan ttwehhin kan $ur-i. Anda âedda$ ad sle$ i terûaûin-agi : Mmi-s n leêram, ur yessin la baba-s, la yemma-s… atg, imir nekk ad fure$, ad rekkme$, ad tt-rre$ i umceççew alamma fran-a$ medden. Asmi âyi$ deg umceççew, ruêe$ $ur yemma, âawede$-as : - D mmi-m nekk ne$ ala ? - A mmi nni$-ak d acu-ten imeslayen-agi ? - Ur mecîuêe$ ara ! Fehme$ timsal ! Ur iyi-tettkellixev ara ! - Nni$-ak yekfa wawal ! Qerrbe$ $ur-s, rni$-as : - Yal mi kem-id-steqsa$ allen-im ttrunt, êûi$ yakan kra d-qqaren fell-i d tidet ! Rri$ urfan-iw $ef tewwurt, ff$e$-d. Äyi$ di lehvur n medden d tavsa-nsen, u$ale$ d taluft n yal yiwen. Ttaxre$-d seg u$erbaz. Imir kkes-d ticebburda ur xdime$, seqqa$-tt-id i yemma : tissit, duxxan, yir awal, takerva… atg, armi tu$al teâya deg-i, hver ne$ qim, nekk d timenqas i d tafellaêt-iw ! - A mmi d acu-t ubrid-agi i d-tewwiv ? - Ccah ! Rnu kemm maççi d yemma, nekk maççi d mmi-m ! Äerqen-as wawalen, terra-yi-d : - D ayen ! A d ta tcacit-iw ! Ur k-zmire$ ara ! Rni$ kra n wussan, tusa-d tkerrust d tacebêant, ff$en-d seg-s sin yergazen, fkan-as attafttar i yemma, ulac d acu fehme$, armi d-usan $ur-i srekben-iyi s ddreâ. Ur sen-ooi$ ddin n baba-tsen wala yemma-tsen, baqi wwin-iyi ! Abrid ivul, wwin-t-iyi lwehmat… Ur faqe$ amek i yi-tewwi tnafa, gne$. - A$ilas ! A$ilas ! Kker, newwev-d. Ldi$-d allen-iw s tmara, wala$-d amkan icuba s a$erbaz n taddart-nne$, wagi yura fell-as : Axxam n ttrebga. D aleqqaq iyi-tewwet ddunit yir tiyita, ôwi$ lemrar. Acimi ? Acku yal lêaoa tesmektay-iyi-d d anwa-yi ? Ansi d-kki$ ?

Page 77: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 77 -

Wamma sani i teddu$ ur sâi$ ara azref ad xemme$ fell-as ! Amek ara tebnuv azekka ma ur tesâiv ivelli ? Atan wayen i yi-icerken d warrac nniven i ufi$ din. Ula d nutni yal yiwen s tmacahut-is, zi$ win umi teêkiv ad ak-d-iêku kter. Sâedda$ imuras n unebdu am umeêbus. Nekk yu$en tannumi deg yi$eéran d yisaffen, d walluy d uûubbu, ufi$-d iman-iw gar leûwar, deg umkan i yesâan inigan d tilas, win ten-iâeddan ad ixelleû ! U$ale$ nnume$ axxam-agi, xerûum dinna kifkif-a$ akk, wa ur yettqejjim wa, tella tegmat d tdukli gar-ane$. Nesâa rrezg, imi yiwen u$erbaz iqbel ad nelmed deg-s, $as ur nesâi azref-agi. Ahat ad na$ tannumi d warraw n leêlal, ad nûeggem tikli-nne$ ! Maca ula dagi, éri$ ayen ur éri$ di taddart-nne$ tamenêust ! Ula d iselmaden mi tevra twa$it di tesmilt ad as-inin : D arraw n le centre ! Akka i $-semman. Inelmaden, drus mavi wid d-yettqeûûiren yid-ne$ : wa yettagad imawlan-is, wa yettagad-a$ nekni, ad as-tiniv nesâa yir aîîan ! Deg wussan n usgunfu, sselmaden-a$ deg uxxam n ttrebga lêirfat n ufus. Ttafe$ iman-iw dagi xir n unelmud ! Xeddme$ tiqbucin, afexxar, ttreqqime$ ti$awsiwin… ula d ccix-nne$ isemma-yi : anaéur-nne$ ! Yiwen wass, iâedda-d Dda Reéqi, yewwi-a$-d kra n yiceîîiven, yufa-yi-d caxe$ deg teqbucin-iw. Äeobent-as maççi d kra, yu$ yiwet yerna icekker-iyi-d aîas : - Ma yella d acu teêwaoev, am ass-a am uzekka, aql-i zed$e$ di taddart ufella, steqsi-d kan fell-i ay uêric ! Lferê n wass-nni weêd-s ! Uroin i yi-d-yehver yiwen s leênana-nni, uroin sli$ i yiwen yenna-yi “uêric” êala yemma Dehbiyya. Ïîaxxre$-d seg u$erbaz, aqerru yeqqur yeqqur, i wacu leâtab ?! Rri$-tt i téuri, ssuff$e$-d ayen i yi-rzan di teqbucin… Mi wwve$ d argaz, ff$e$-d seg uxxam n ttrebga. Anda akka ara $-tenher ddunit ? Äedda$-d akk $ef yimukan ula yiwen ur yi-isserked… Acêal-aya ssarame$ tilelli, tura ur éri$ i wacu-tt ? U$ale$ $er tidak-iw ! Tissit, duxxan, takerva, zzu$ure$ deg wussan-iw, cbi$ ivan… A$ilas $ef teérut-nni kan, afus $ef umayeg-is, cbi$ yiwet gar teqbucin-iw n zzman, wamma tura ooant-iyi ooi$-tent ! - D acu akka i k-yu$en a mmi ? D lxir kan imi tneîvev $ef teblavt-nni ? Ur s-rri$ ara awal, amzun maççi d nekk i teâna temsalt.

Page 78: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 78 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- Waqila tettuv-iyi ! Nekk d Dda Reéqi ! - Sulef-iyi ! Wellah ma âeqle$-k-in ! Ëki$-as anda d-ggri$, yesmekta-yi-d awal-is ma yella kra i uêwaoe$ ad t-afe$. Yezzu$er-iyi s axxam-is, nni$-as anda yeb$u yawi-yi ur d-clige$ ara ! Truê, truê ! Zi$en Dda Reéqi yesâa taêanut tameqqrant, yenna-yi : - Xdem tiqbucin, tezzezev-tent. Nekk ad ttâessa$ tama tayeffust, keçç tazelmavt. Xdem $ef laé-ik a mmi… Ur yi-d-yuli wawal, qeble$ i yi-yenna, wamma ad rnu$ ?! Ufi$ akka ugi$ ?! Äeddan krav n wagguren, tu$al têanut-nne$ teoouooeg, kcem ffe$, ula d Dda Reéqi yefreê yis-i. Ma d nekk êulfa$ i tikkelt tamezwarut s yiman-iw d amadan !(Ur éri$ ara d acu lli$ uqbel). Ttêelli$-d s tidi n leêlal a$rum-iw, d ayen uroin urga$ ! Cfi$ am ass-a, d lêedd, tekcem-d yiwet n teqcict ad ta$ taqbuct ad tt-teg d arraz. Acêal tecbeê ! Ula di lehvur, di leêdaqa ur txuûû ara ! Wehme$ deg yiman-iw, nekk leâmer yesâin tameddakelt acku d mmi-s n le centre, amek i s-vsi$ ! Amek i s-hevre$ ! Amek i s-nni$ ncallah ad tu$alev tikkelt nniven ! Assen di$ ur zmire$ ara ad t-ttu$ ! Ur éri$ d acu i yi-ivran !? Iv kamel ur gine$, taqcict (Ur éri$ ula d isem-is !) tettâeddi-d gar wallen-iw. Rni$ kra n wussan, tusa-d. Tikkelt-a maççi $er teqbucin-iw maca akken ad ta$ iceîîiven $ur Dda Reéqi. Mi d-teffe$ ddi$-d yid-s, wwi$-d nnekwa-s, maççi êala aya ! Rni$ timlilit yid-s : ass n larebâa tameddit. Ur d-yewwiv wass-nni armi cabe$ ! Cebbêe$, ruêe$ s amkan uqbel lawan. Cwiî-nni i roi$ maççi yiwet n tekti i d-iâeddan : ahat ur d-tettas ara, ahat d akellex… Ahat… Ahat… Acêal ferêe$ mi tt-éri$ tetteddu-d. Nelêa-d akken aseggas. Tafat (Wagi i d isem-is) tewwi-d tafat i wussan-iw, d tameîîtut d wawal ! Tesselmed-iyi ccbaêa n tudert, amek tayri tif ini$ d uâeggev d wayen n dir i ssne$. $ur-s ufi$ talwit, tu$al-iyi d taselmadt acukan txulef tiyav : tagi êemmle$ ad $re$ $ur-s ! Teéra tamecîuêt, teéra tameqqrant fell-i, smare$-as-d akk taâebbuvt-iw. Teqbel-iyi akken lli$, tenna-k : Keçç maççi kan d a$ilas maca d izem ! Tafat tu$al d asirem-iw, d azekka-w. nekk i yeâyan di ddunit-iw $ef zik lêal, ammer ufi$ ad d-rre$ iseggasen yezrin i wid i d-iteddun ad ten-idire$ yid-s.

Page 79: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 79 -

I tikkelt tamezwarut i kesbe$ tayri, ugade$ ad iyi-truê, steqsa$ Dda Reéqi amek ara tt-êerze$ ? - Yeshel mavi ! Ad nruê ad k-tt-id-nexveb. Ttkel fell-i. ma teb$iv loemâa-ya ad nruê ? Ma b$i$ ?! Alukan ur ssevêa$ ara, ad k-id-ini$ tura ! Mi nerza s axxam n Tafat s tmeqqunt n yijeooigen, qublen-a$-d s ucmumeê. Ferêen yis-ne$. Uk ! D ayen ! D nnuba-k ay A$ilas ad tezhuv ! Assen i ilaq ad a$-d-rren awal, ruêe$ akk d Dda Reéqi. Skecmen-a$. Tikkelt-a ulac acmumeê, anyir yekres, yewwet wul-iw, êsi$ yella kra i d-innulfan. Wwin Dda Reéqi iman-is azal n tsaâet. Nwi$-as ad yafeg rruê-iw uqbel ad d-u$alen. - Qqimet di lehna, i sen-yenna s tmara kan. Deg uxxam, yettel yiles-is, âerqent-as. Aêeddad n wawal am netta ur yeéri amek ara yebdu awal-is ? D lewhayem ! Iserreê imir, ameslay yessawal i gma-s armi i yekfa. Imi ihedder, menna$ alukan tceqqeq lqaâa ad iyi-tessebleâ, alukan ur ssine$ ara Tafat, wamma umne$ ad tbeddel fell-i yiwen wass! Imawlan n Tafat éran d anwa-yi, ur zmiren ara ad tt-fken i yiwen ur nessin la baba-s la yemma-s, i yiwen i d-ikkren gar yiberdan d yixxamen n ttrebga. Tafat ur tuklal ara mmi-s n leêram ! Tesâam akk lêeqq êala nekk ! Acimi i d-lule$ ? Imi teéram amek tga tmurt-a, acimi ur yi-ten$im ara d llufan ? Acimi i tes$ezfem leâmer-iw ? Aîas i iâebba wul, yeççur, ula i t-id-iûaêen : la tazmert, la axxam, la imeddukal, la tayri… D acu i d-yeqqimen ? Tewwev tfidi s i$es. Kra rennu$ akk d a$ilif, d aéu$er, rou meqqar ad ooe$ liseâ i wiyav, tudert n win teb$a. Akken qqaren yim$aren n taddart-nne$ : Ma teâyiv af-tt ! Cudd tamrart ad tertiêev !?

Page 80: Tamazight Tura 01 Yen09

- 80 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Xalti tabuclaɣmit

Meziane BOULARIAH

med Waâli d agujil ! La baba-s la yemma-s. Ur yesâi leâmum wala lexwal. Asmi meééi mavi d loiran i s-igan ccan ! Di lweqt-nni Leqbayel

ttemâawanen akk, maççi am tura ! Di teswiât-nni, xas ur isâi ara yiwen, ur yezmir ara ad yeo wayev. Ipawi-ten akk nnif. Ma maççi d nnif d tasa. Tura kan i ibeddel zzman, ipnuzu wemdan. S usurdi lâebd ad yezzenz ula d yemma-s… Ihi, asmi d-immed ciî weqcic, ssendahen-t akk, wa iceggeâ-it wa yeksa-yas. Asmi meqqer ciî da$en ixeddem d amestajer. Leâtab-is weroin illa win i t-yeççan. Imaren, pemyerfaden akk medden ! D lâib $ur-sen ad ye$li yiwen deg-sen. Ass-a kan i tu$al i wemdan d tirrugza mi ara iwali yiwen yewwev $er tmurt. Ula ma ibedd ad t-sse$lin. Tu$al d lemâanda $ur l$aci anwa ara i$evlen gma-s ! Tuqqda n wul n bnadem, mi ara yexnunes win- is ! Ma ur izmir ara ad s-d-is$im ! Yak ula di lemtel yella : Tixsi d idammen-is i p-in$an !» Asmi yewwev d ileméi, ib$a ad isbedd axxam am nepa am at taddart akk. Inuda armi d-yufa lemtel-is. D tagujilt am nepa. Ur tesâi êedd : la baba-s la yemma-s, la gma-s la weltma-s. Lexwal ne$ leâmum akken nniven. Amzun kan seg yigenni i d-te$li ne$ si tmurt iseg d-teffe$ ! Wi éran ?… Myezwaoen. Äacen di taddart, ur rezzfen $ur êedd ur d irezzef êedd $ur-sen. Bexlaf loiran d at taddart ukud pemyekcamen. Ruê ruê, iâedda useggas ne$ sin, yu$al thedder-as-d $ef xalti-s ized$en di taddart agemmav. Acu ur tepruêu ara $ur-s imi nepat weroin d-truê testeqsa-d fell-as mi meééiyet.

Ë

Page 81: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 81 -

Xas akken asmi myezwaoen tenna-yas ur tesâi êedd d lwali, ur iban d tatut i yepu ne$ ur d-iwwi ara kan s lexbar, armi ssya $er da ad s-d-temmeslay fell-as, yiwen wass yenna-yas : - Ay$er ur tepruêuv ara ad trezfev $ur xalti-m yiwen wass ? Tenna yas : - Ur pruêu$ ara nekk $ur-s ! Yenna yas : - Amek ur tepruêuv ara $ur-s kemm ? Ne$ tenwiv-am d nekk ara yekkren ad s-bedde$ $ef tewwurt, ur p-ssine$ ur iyi-tessin ! Tenna yas : - Ur ak-nni$ ara d keçç ara iruêen $ur s ! D nepat i ilaq ad d-tas d tamezwarut. D imawlan i yepbeddan $ef twelliyin ! U yernu, d nepat i imeqqren tezmer ad telêu weêd-s, maççi d nekk ara iruêen ad bedde$ $ef taddart n medden ! Yenna yas : - I ma meqqret di leâmer ur tezmir ara ad telêu aîas ! Tenna yas : - Xas kkes ugur i wul-ik ! Teohed am tileft ! Yiwen wass, mi d-yekcem si berra, yufa-d tameîîut taberranit deg uxxam. Mazal-it $ef umnar n tewwurt mi tekker tmeîîut-is seg wagens temmuger-it s wecmumeê. Tenna yas : - Apan ihi xalti-nni i$ef k-d-pmeslaye$ dayem ! Yu$al ihda-p-id Rebbi tusa-d ! Ur iban ansi i s-d-yaâreq ubrid ! Yenna-yas urgaz-is : Atan ihwa-yam kan tepu$uv ayagi iâeddan ! Tenwiv tepu-kem ! Apan ihi tusa-d ! Argaz yuéa ad isellem fell-as. Issuden-ip-id seg wenyir. Mi yettanez akken $ef uqerru-s, vehren-as ccla$em yepwaseîîlen. Acu ur icukk acemma ! Inwa kan d tameîîut ipseîîilen am wakken xeddmen kra. Mi d-yewwev yiv, iêder-d lawan ideg ara îîûen, tenîeq tmeîîut $er urgaz-is tenna yas : - Ma ulac u$ilif ay argaz, ad îîûe$ akk d xalti iv-agi ! A nemfaras cwiî imi acêal ayagi ur nemméer ! Abaâda imi azekka ad truê ! Sal melmi da$en ara d-tu$al ! Argaz iqbel. Ur iwala ara lexûara deg waya. Nepa iîîes weêd-s deg wagens n tzeqqa, nepat d «xalti-s» îîûent di taârict.

Page 82: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 82 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Iv kamel maççi qqnent wallen-«nsent» ! Melmi d-yendekwal Ëmed Waâli si tnafa ad «tent»-id-yaf pmeslayent. Acu, s pawil kan akken ur ifehhem ara. Azekka-nni ûûbeê mi «tekker tnebgiwt ad truê», tenîeq tmeîîut $ur urgaz-is tenna yas : - Xalti tepagad aman ! Ma yella ur taâdizev ara ay argaz, ruê ad tedduv yid-s alamma d asif akken ad p-tezzegrev agemmav! Yenna-yas urgaz-is : - Ula lemmer d aya âedze$ maççi d ara p-ooe$ ad truê ne$ ad tezger asif weêd-s bla ma wanse$-p ! Abaâda d$a imi tepaggad aman ! Nitni refden iman-nsen di sin ruêen, tameîîut teqqim deg uxxam tqeddec. Tepraou melmi ara d-yu$al urgaz is. Mi wwven sin-nni $er wasif, Ëmed Waâli iqqummec akken ad ibib «tameîîut» $ef uârur-is ad p-yezzger. Lêan armi neûûfen asif, winna imverkal $ef uéru, «tin» truê ad d-te$li seg weârur-is. Akken ivegger Ëmed ifassen-is $er deffir ad p-id-iêerr si teqsebyav-is i wakken ur t$elli ara, imlal-d d iwetmen-is ! Ibra-yas di tlemmast n wasif yu$al-d d tazzla s axxam ! Mi d-yewwev, yerra qbala $er tesga iqqim. Anyir-is ikres. Aqerru-s gar yifassen-is. Iqqim tepayzag kan deg-s tyita. Awal maççi yenna-t-id. Tameîîut yu$ lêal tferru timéin $ef umnar n tewwurt. Mi twala argaz-is di liêala-nni, tefhem ansi i s-d-tekka tyita. Teççecmumuê kan weêd-s weêd-s. Ciî akka tewwev-d tyazivt tneqqeb di nnaâma-nni tferru. Mi p-teééaâ ad d-tu$al, mi p-teééaâ ad d-tu$al, akken acêal d abrid. Tikkelt-nni tvegger-as tidikelt tenna yas : - Eçç gerfayen ! Ul n urgaz-nne$ iççur d le$bayen, £ef xalti tabucla$mit, ff$en-as-d yeglalen, Ne$ mi tezger i waman ad as-kksen ! Ëmed Waâli iger-d nnehta. Am wakken tu$al-it-id terwiêt. Takurt-nni iberrnen deg yidmaren-is tûubb. Inîeq $er tmeîîut-is yenna-yas : - Ad am-ikkes Rebbi ugur akka i yi-t-tekksev ! Wellah ar segmi d-bdi$ abrid ar ccek maççi yettaxxer-iyi ula d ddqiqa !

Page 83: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 83 -

Tameîîut tesmaâreq terra iman-is am tin yepuregmen. Tenna-yas : - Anna$ ay argaz, dir-it waya ! D lâib fell-ak ! Xalti ur tûeêêa ara ! Seg wasmi meééiyet i p-wwten iruêaniyen ! Ihi mi tezger i waman tikkelt ad s-d-ff$en yeglalen ! Alamma tezger da$en abrid wis sin d wamek ara s kksen ! Yenna-yas : - Ihi a tameîîut semmeê-iyi ! Ur éri$ belli xalti-m tu$-itent di ûûeêêat-is ! Tameîîut tessamen argaz-is. «Tabucla$mit» tepu$al-d melmi p-id-terûel teggan d tmeîîut. U yal tikkelt ideg ara d-«tas», mi ara d-yeêder ad «tu$al» azekka-nni, d Ëmed ara yeddun yid-s ad «p»-izzger i wasif. Yal tikkelt ideg ara «p»-ibibb ad d-issemêilleq i yiwetmen-is u nepa maççi yewwi-d s lexbar belli Tabucla$mit d argaz !

Page 84: Tamazight Tura 01 Yen09

- 84 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Mi ara yemmet wul

Lydia GUERCHOUH

îîan yiwen maca yal wa amek i as-iêulfa, yal wa amek i as-d-yesseggra ussan. Mi ara $-d-tevru twa$it, neqqar-as tenger, tekreh-a$ ddunit, iêqer-

a$ Rebbi, zi$ win umi teêkiv ad ak-d-yeêku kter. Ula d win yeîîfen imi-s, yeqqar-as kan tgerrez êsu-k ar daxel yexnez, yiwen wass ad d-yeîîerveq s yimeîîi. Anwa deg-ne$ ur njerreb ara teqseê n waîîan n tayri ? Anwa ileméi ne$ tileméit iêemmlen ur as-ffi$ent ara tirga mxalfa ? Drus mavi. Taqsivt n Damya tecba yakk tiqsivin n tayri maca akken ib$u mcubant, akken ib$u nefhem-itt, ay iêulfan ala win yettewten, wannag win yewwten $as ma ijerreb ur yezmir ad iêuss i tyita. Asmi tella Damya d tanubit, ur tecbi ara timeddukal-is, temgarad $ef tezzya-s. £as têemmel tavsa d uqeûûer maca teççur d nniya, ahat aîas n wid i tt-yettkellixen ! Telha-d kan d leqraya-s, tufrar-d $ef tezzya-s maççi s kra. Ahat d aya i tt-yeooan tezgel tayri ne$ ahat d tayri i tt-izeglen segmi teêûa belli baba-s yewâer maççi d kra, yezmer ad tt-yezlu lemmer ad tt-yaf thedder d uqcic ulamma deg u$erbaz. Acêal d abrid i tettergigi mi ara tekcem s axxam, teqqar-as : cukke$ iwala-yi-d mi heddre$ d flan ne$ ahat yella win i s-yennan. Lêaûun ula mi ara teddu yid-s tettaggad ad tt-yezlu deg ubrid yiwen ur iéerr. Yu$al-as baba-s d lweêc ! Asmi tekcem tasnawit, tebda tettfiqi, tettwali tizzya-s akk sâant imeddukal maca ur teêûi ara d acu-ten wafrayen n tayri d

A

Page 85: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 85 -

leênana i yettilin gar urgaz d tmeîîut. Mi ara s-d-teêku toaret-is tettwehhim kan d acu-t waya, maca teêûa d ayen yelhan i d-irennun afud. Teûber almi d aseggas wis sin, tu$al tekcem-itt tekti s alla$, teb$a ad tjerreb, ad têemmel, ad telêu am nettat am tiyav. Na$ ula d nettat d taqcict ! Maca aya d amaynut fell-as, ur teéri ara amek i tezmer ad d-tejbed aqcic i s-iâeoben $ur-s, yerna tetsetêi aîas, weroin i d-tenni ala ula deg wayen ara tt-ivurren. Tu$al tettezzi-as i yiwen weqcic iâoeb-as aîas. Tettqeûûir yid-s maca deg wakken ur tessin ara d acu i d tayri, yu$al ireggel fell-as, yettnadi tin ara s-yeççaren ul-is, ara yesseêmun tafekka-s. Damya ur teêzin ur terfi, amzun ur d-yevri wara. Teqqar i yiman-is : $as yeooa-yi xersum lemde$-d kra seg udrar-agi umi qqaren tayri, tikkelt nniven ad lemde$ ugar, akka asmi ara yim$ure$ ad iêmile$ s tidet yerna ad a$e$ win i b$i$. Deg uqerru-s frant akk, teddez tebrez, mazal kan ad tim$ur, teêûa akk abrid ara ta$, teéra amek ara tfak teqsivt-is n tayri. Asmi d-tewwi lbak, tekcem tasdawit, tebda tettfiqi ugar, tu$al telêa d Ämer i tt-iêemmlen aîas, yessarem-itt i zzwao. Maca nettat mazal ur s-tuki ara i tayri wannag tizzya-s ttwaxevbent yakan, qrib ad gent ixxamen. Nettat $ef 20 iseggasen i tettidir tudert i ilaq ad tt-tidir $ef 14. £as ma tura twala, tjerreb s timmad-is maca iruê am wakken ur s-yeâoib wara di tayri-agi i$ef yezga wawal ne$ ahat ifat-itt lêal. Tu$al tesserked iman-is, teooa timsal ad ddunt akken i tent-irad win i tent-id-ixelqen. Yiwen wass, mi d-tu$al seg tesdawit te$li di tedrujin n wexxam terreé deg ufus azelmav. Mi âeddan 20 wussan, tu$al tettruêu $er yiwen n umejjay (Nasim) yesselâab afus-is akken ad yu$al am zik imi aîas i yeqqim ur iêerrek ara. Tu$al Damya tettêiri melmi ara t-téer imi yettqeûûir yid-s, yettekkes-as $ef wul-is, ula d nettat tettekkes-as lxiq. Têekku-as akk i$eblan-is, ulac d acu i tetteffer fell-as. Netta da$en yeêka-yas-d akk tudert-is, yettaf iman-is yid-s. Äeddan wussan, Damya tfaq d yiman-is tetthuzzu-tt tayri-nni i weroin tefhim, teêûa d wagi i tettraju acêal-aya, maca ur teéri ara ansi ara s-tekk, ur teéri ara ma iêulfa ula d netta s ujajiê yecban win yekkren deg wul-is nettat. Rnan kra n wussan

Page 86: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 86 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

yu$al Nasim yessawal-as yal ass, tettâedday $ur-s, ttidiren kra n lewqat deg yirebbi n tayri d lêamu-s. Damya tefreê aîas mi t-tessen, ar $ur-s iêemmel-itt ula d netta tili ur telli tmara i t-yerran ad yili yid-s, maca… ulac lebêer ur nesâi lmujat. Yiwen wass, teffe$-d Damya zik seg tesdawit, tetteddu ad téer Nasim akken ad teqqim ugar n wakud yid-s. Deg wayen akk iâeddan d netta i as-d-yessawalen melmi i yestufa, tikkelt-a ur as-tessawel nettat ur as-tâeggen, teb$a ad t-tessefreê, ad terzu $ur-s melba ma yebna fell-as, ahat ad tt-iêemmel ugar. Tetteddu ur teéri amek iâedda ubrid ur teêûi anwa abrid iseg tekka. Tettwali kan udem n Nasim amek ara yu$al mi ara tt-id-iwali ur yebni fell-as. Tettwali amek ara yazzel $ur-s ad tt-iêennec $er yedmaren-is. Mi tewwev ar wanda ixeddem, tekcem $ur-s tufa yiwet n tmeîîut d ta$ezfant, tbedd aîas $er yiman-is maca tban-as-d tûeêêa, ur tt-yu$ wara, $ef wacu ihi i d-tusa s amejjay ? Damya tebda keççment-tt tesmin, ur tuksan ara. Ur teêûi ara anta-tt ne$ d acu i tt-id-yewwin $er Nasim maca terra-d avar $er deffir, tesmenyaf ad ten-teoo ad kfun ameslay. Mi la t-tettraju tkuffer, iâreq-as wayen i teb$a ad t-texdem, di dqiqa-nni tettu belli tusa-d akken ad t-tessefreê. Aîas n tektiwin i d-yerzan s aqerru-s, ttna$ent deg walla$-is anta i iûeêêan, anta ara textir Damya… Cwiî akka teffe$-d tmeîîut-nni, tsellem $ef Nasim, tekka abrid n tewwurt tettecmumuê. Twehha-yas i Damya ad tekcem terna tedâa-yas s tujjya. Damya yuli-tt lêamu s aqerru maca tecmumeê-as ula d nettat, tesnemmer-itt s tmara. S lem$awla tekcem $er Nasim s zzâaf. Uqbel ad t-id-yali wawal, tserreê-as-d i snesla n tuttriwin, tin $ef tin, ur t-teooi ara ad as-d-yerr : anta-tt tinna ? D acu i txeddem dagi ? D acu-yak-tt imi tsellmev fell-as ?… Nasim ur t-yeffi$ ara leâqel, yerked aîas ula di temsal i izemren ad huddent amdan, yeéra d acu i ixeddem, ur yettu$al ara $er deffir, ur inekker ara ayen yexdem ufus-is, ahat d aya i yeooan Damya têemmel-it ugar. Nasim yeêûa ad d-yas wass-a, d ulaqrar yiwen wass ad teêûu s tidet. Yekker-d, iqubel-itt udem s udem, yerfed-d afus-is azelmav, yesken-as-d taxatemt $ef uvav-is, yenna-yas : mazal ur zwioe$ ara maca xevbe$-tt-id aggur-agi. Damya tessusem, teqber, awal ur tt-id-yuli. Tewhem

Page 87: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 87 -

imi deg wayen iâeddan weroin teéri taxatemt-nni. Tcukk deg yiman-is, ur teêûi ara ma itekk-itt ne$ d nettat i yedre$len s leêmala, âerqent-as akk. Yeârev ad as-yessefhem tamsalt maca t$a, truê deg-sent. Ayen akk i tesâedda yid-s iâedda-d gar wallen-is, ur tesli i wawal seg wayen i d-yerna. Yu$al yenna-yas : êemmle$ aîas Liza, d nettat i d tayri n tudert-iw, d awez$i ad tt-ooe$ ne$ ad tt-beddle$ s tayev, d nettat i yellan $er tama-w ama di lferê ama di lqerê, maca ur s-qqar ara dir-iyi, ur iyi-tezzem ara, fhem-iyi-d akken i kem-fehme$ deg wayen yezrin. Mi d-yekfa imeslayen-is, Damya ççurent-d wallen-is d imeîîi, têuss i wul-is ye$li-d, tafekka-s tecrew. S tmara, amzun yella win i tt-ixenqen tenna-yas : ifut-iyi lêal tura, êemmle$-k. Tusa-d akken ad t-tessefreê, ad tefreê mi ara t-twali yefreê, taggara tu$al s wul-is yettquddur. Ur yezmir êedd ad iéer d acu i t-yettrajun $er zdat, ayen akk umi nesseêsab d ilem. Teffe$-d Damya, teîîef iman-is, terra imeîîawen $er daxel. Mi tewwev s axxam, teâzel iman-is di texxamt, tebda tessalay leêsabat i teqsivt-is. Yemlal lkerh d leêmala deg wul-is. Ur tumin ara kullec yekfa gar-as d Nasim, tevra-yas am lmut i$ef ur tebni. Ayen akk yekka yiv nettat d imeîîi, cuffent wallen-is. Azekka-nni ur teéri amek i d-tesâedda ass di tesdawit. Zik, tettraju kan tameddit akken ad tâeddi ad téer Nasim, tura xerben-as lec$al, tettawi tettarra. Tameddit mi d-tetteddu s axxam, teârev akk ad teîîef iman-is maca ur teûbir ara. Tâedda ad téer Nasim. Mi tewwev $ur-s, iban-as-d am wakken d ayen yettu kra i d-yevran, amzun ur tesâiv i d-yellan. Teârev Damya ad as-tessefhem liêala ideg tella d waîîan i s-d-yesseggra, tettêellil-it ur tfaq d yiman-is amzun teb$a ad tili yid-s ulamma yezweo. Xerbent-as akk. Xelvent-as akk, tu$al thedder kan, tettserriê-d kan… Ma d netta yewhem amek i tezmer ad teqqim yid-s netta iêemmel tayev. Yessen-itt d taqcict yetturebban. £as ma yeêûa yakan uqbel Liza d acu i d azal n tayri d waîîan i as-d-tesseggra tayri-s tamezwarut maca d awez$i ad iêuss i wayen umi têuss Damya ass-nni. S taéeyt d teqseê, yessayes-itt, yu$al am wakken yeâya deg-s, iwehha-yas ar tewwurt, yenna-yas : nekk

Page 88: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 88 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

zewoe$, êewwes $ef tezzya-m, ur am-b$i$ ara lexûara, amkan-im yella deg wul-iw ma teb$iv ad neqqim d imeddukal n lebda. Lemmer teldi lqaâa tili tt-tessebleâ. Ur tumin ara yezmer ad as-d-yini awalen am wigi. Asmi llan akken yella ênin aîas $ur-s, ur as-teqqarev ara akk d win. Teîîef-d ul-is, terra-d s axxam. Tikkelt-a tuyes, teêûa yekfa yakk wayen i tessaram d Nasim. Temvel-it deg wul-is akken ad yeqqim lebda. Iâedda waggur, sin,… aseggas, Damya mazal ur tesskew ara imeîîawen-is. Nasim yezweo, nettat yedda-d wul-is, tenzef, teggumma ad t-tettu. Teârev ad tiêmil wayev, ulac. Tettâedday seg uqcic $er wayev akken kan ad tettu Nasim imi teéra ur tezmir ara ad têemmel wayev am netta. S kra n win i tt-yeb$an, $as ur t-ixuûû wara, ad tesâeddi yid-s aggur ne$ sin ad t-tbeddel s wayev. Tu$al tewwi abrid n lexûara. Iâedda useggas d wezgen $ef teqsivt-is d Nasim maca ur t-tettu ara, ur ten$is ara tayri-s $ur-s, ur iêerrek ara wul-is $er wid-nni i tt-yeb$an. Mi ara temlil yid-s, $as tt$imin am yimeddukal, mazal têekku-yas i$eblan-is lad$a wid n twacult-is maca ul-is $er daxel yeêreq. Mi ara tâeîîel ur t-twala ara, tettergigi mi ara t-tqabel, tteâraqen-as lehdur, amer tufi ad tt-yeîîef gar yifassen-is… Aîas n wid d tid i s-yeqqaren tzemrev ad tettuv tayri tamezwarut ma yella telliv d wayev umi ara teldiv ul-ik maca cukke$ d awez$i ad tettu Damya Nasim akken ib$u yili win ara yeîîfen amkan-is. Ahat ad tt-yesserked maca ur t-tettu ara. Zrin sin yiseggasen $ef Nasim, Damya tessen Rayan, d ileméi yecbeê aîas. Iêemmel-itt seg wass amezwaru mi tt-iwala. Ula d netta tâedda fell-as. Yella iêemmel yiwet teqcict n taddart-is, yelêa yid-s 4 iseggasen, yevmeâ ad tecrek yid-s tudert-is maca textar ad tidir d umigri ara s-yefken ugar n ttawilat $as ma ad txaû di tayri. Rayan yeqqim d awêid azal n 4 iseggasen nniven almi d asmi i iwala Damya deg yiwet rreêba n yisaragen. Ur yeêûi amek i tekcem s ul-is, ur ifaq ansi i tâedda. Ad as-tiniv d Rebbi i ten-yessemlalen. Lêaûun iâceq-itt seg wul, yessarem ad tt-yexveb akken ur as-tverru ara am tmezwarut. Damya teqbel ad tili yid-s. Tikkelt-a d tikkelt taneggarut i teârev ad tettu Nasim yerna tessarem seg wul ad taf iman-is

Page 89: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 89 -

yid-s $as ma teéra ur t-tettiêmil ara am wakken têemmel Nasim. Mbeâd sin wagguren ideg ttemlilin yiwet ar snat n tikkal i yimalas, Damya têuss i yiman-is texneq, tegguma ad tettu Nasim, ahat tettiêmil-it ugar, yerna téerr-it aîas n tikkal. Ur tettaf ara iman-is mi ara tili d wergaz. Ur ten-tekrih ara maca teêûa ur tezmir ara ad tiêmil wayev. £as ma twala tiyav âawdent assa$ d yergazen nniven, êemmlent-ten maca yal wa amek iga, nettat almi d tura i tfaq yemmut wul-is. Teârev ad as-tessefhem i Rayan maca ifut-it lêal ula d netta, iêemmel-itt seg wul, ur iûebber ara fell-as aken ur teûbir ara $ef Nasim. Ifhem-itt akken ur tt-ifehhem yiwen maca tejreê-it akken i tettwajreê nettat. Wissen kan anta ara ijreê netta imi ddunit-agi d snesla, win yewwten ad yettwet, win yettewten ad yewwet. Teqqim-d Damya i yiman-is, tefka lweqt i loerê-is amer ahat ad d-yawev wass ad yeêlu ne$ xerûum ad yeqqar. Teb$a ad tekreh Nasim akken ad d-tâiwed talalit, ad d-yilqiq wul-is $er Rayan maca ur tuksan ara, têemmel-it nnig leb$i-s yerna ur tesâiv i s-yexdem n ccer, yezga $er tama-s ama uqbel ne$ mbeâd mi teêûa $ef Liza. Iêseb-itt am weltma-s maca ulac i yesseqraêen am win iêemmlen ur yettwaêmel ne$ yettwaêmel akken nniven.

Page 90: Tamazight Tura 01 Yen09

- 90 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tayri tamezwarut

Said CHEMAKH

Tullist-agi tamezwarut ad tt-hduɣ i Saida Matoub, seg wul.

yes. Akka i d isem n tayri-w tamezwarut. Ahat di$en d tayri-w taneggarut acku yezmer lêal ur ttâawade$ ara ad êemmle$ yiwen nniven akken

êemmle$ Lyes. Yal tikkelt ma nnu$ni$, $er-s kan i ttxemmime$. Qqare$-as deg wul-iw : limer yella Lyes atih ad iyi-d-yessenser seg unu$ni, ad iyi-yeddem yid-s s ill n lferê. Yerna yessen amek ara yi-yeddem ! Anef-iyi ad zedre$ di ccfayat-iw, ad idire$ target-nni anda mazal-iyi lli$ nekk d Lyes. Rzi$-d si Lpari ad sâeddi$ ussan n usteâfu di taddart ideg lule$. D taddart êemmle$ : tqubel Oeroer, tekka-d nnig wasif n Üûumam acku din i sâedda$ iseggasen âzizen fell-i : wid n teméi. Ssikide$ d acu i ibeddlen, tizenqatin anda tturare$ yella wazal n 15 iseggasen aya. Yettili-d cwiî n lferê ack-it ma tezziv $er imukan teooiv $as akken tiswiâin-nni n zzhu jbant, yezzu$er-itent zzman di tikli-s. Tiqernit inna n webrid, axxam n baba-ameqqran, likul n taddart… Yalci yezga-d gar wallen-iw akken ad iyi-d-yesmekti ayen yezrin, akken da$en ad iyi-mekken ad idire$. Ad idire$, ad qazme$ tiza. Deg wexxam n yiwet tnannatin-iw i d-mlale$ Lyes. Seg wasmi i nemyussan, nu$al ur nettemfaraq ara : kra yellan nebva-t gar-ane$. Ufi$-d ssebba d akken b$i$ ad sâeddi$ kra n wussan $ur Nanna di Bgayet. Tifawt, ddi$ $er temdint-a s wul yettfeggiven d lferê imi i yi-yettunefk ad idire$ kra n wussan d win âzizen fell-i.

L

Page 91: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 91 -

Lyes, skedd acu n temsal ur yesâi ara, ur iban lad$a ansi i d-rzan $er-s. Maca, ula akken, yettruéu aqerruy-is akken ad yefru timsal n wiyav, ne$ akken ad asen-yekkes i$eblan. £ef annect-a i yebda la yi-ikeççem s ul. Yessen ad isel i wayen ara s-yini walbaâv, ifehhem lec$al amek llan. Yessen ad iweûûi akken yessen ad yesslef i teksumt-iw armi êulfa$ d akken êala gar ifassen-is i ttafe$ laman. Mi ara yi-d-yessru yir asmekti ne$ yir awal, $ef tayet n Lyes i yettazzal imeîîi-w, gar i$allen-is i teffre$, d asuden-is iteqqden i d-yeslalayen si tfekka-w iziren imenza n tayri i yi-yettheddinen. Kra n tmeddit akken, nuli s ufella n wexxam ad neqqim ciî i ubeêri acku kra yekka wass d az$al. Alma, taddart-nne$, teqqel amzun d u$ud. Abeêri i d-yekkan seg yill Agrakal yejba-d isaffen d t$altin armi d lesmav n Oeroer, yessawev-d $er-ne$. Tameddit-nni, ur llin ara wayetma deg wexxam. D$a, neqqim nettqeûûir akken i $-yehwa. Ur éri$ ara acu i yi-yewwin sserse$ aqerruy-iw $ef tayet n Lyes ne$ i yi-d-yennev ifassen-is. Bri$ i yiman-iw imiren. Amek zemre$ ad ûebre$. Akken lli$ d tameéyant, êulfa$ i kra i yi-yettmekkin $er-s. Ëulfa$ i tcenfirin-is mi d-nnulen tid-iw. Ëulfa$-asent mi yi-âervent $er beîîu n tayri. Nekk yellan ffude$ tayri, ddi$. Di sin i nezder deg yill n zzhu. Wa yessluf i wa, tifekkiwin neîvent. Neooa tameddurt nekcem tayev. Nettu iman-nne$ akken nettu yezmer win ara $-d-yafen. A tawa$it, limer ad iéer gma ameqqran. Awi-d kan imi ur tufiv i d-yellan. Nkemmel deg wemsuden-nne$. D tagi i tayri, ne$ d tazwara-s. Di Bgayet, nufa iman-nne$ : ur éri$ ara amek fukent livakans-nni. Tayri d-ilulen gar-i d Lyes tewwi-yi, tegla yis-i. Ussan nesâedda di ttemriê di temdint, tama n lmersa, rrif n lebêer… d wid ur zmire$ ad ttu$. Amek ara ttu$ aftis n Ticci ! Acêal d abrid i nemyeêmal deg yijdi-s yer$an, ddaw igenni azegzaw, tama n lemwaji i $-d-yettwalin. Ass aneggaru, d awez$i ad t-ttu$. Yeîîef-iyi Lyes gar yifassen-is, yebda la yi-d-icennu ta$ect-nni n Jeane Manson, Faisons l’amour : Faisons l’amour, une dernière fois avant de nous dire adieu, puisque c’est fini entre nous deux...

Page 92: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 92 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Acu$er d ta$ect yesseêzanen am ta i yi-d-yettawi ? Ahat i$il ad t-ttu$ mi ara u$ale$ $er Lpari ? Nemôeggam ad nemyaru, nemyura tibratin. Yal wa yesmar-d ayen i wumi iêulfa di lka$ev. Nedder di lferê imi $as kkan gar-ane$ acêal d kilumitr maca amzun nemqarab. Qqime$ azal n sin wagguren ur d-îîife$ ara tabrat s$ur Lyes. Ulac tiririt i tebratin-iw. Steqsa$ yambaba, tenna-yi : Dayen Lyes ur yettâawad ad am-d-yaru… Ëetce$-tt akken ad ére$ acu$er. Ma iêemmel taqcict nniven ?… Steqsa$-tt amek i teéra d akken ur yettâawad ara ad iyi-d-yaru. Tenna : Lyes yemmut… Yen$a iman-is s lkaci. Amzun trab ddunit. B$i$ ad rnu$ ula d nekk, ad mmte$… Azal n sin iseggasen aya mi yi-tevra akka. Ur sâi$ ara zzher. Mi ssawve$ tmanya iseggasen, temmut yemma. Tura, terna tayri-w tamezwarut.

Page 93: Tamazight Tura 01 Yen09

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 93 -

D aseklu i d-yennan

Ramdane ABDENBI

as d tameddit, iṭij yeɣli deffir yixxamen, ɣas tesself tili i kra n tamiwin n temdint, maca d aẓɣal. Abeḥri yeḥman yesskar tikwal aɣebbar i d-yettrusun ɣef

wudem n U Mezyan yeccercuren s tidi. S tgiṭart gar yifassen, isenned ɣef yiwen lḥiḍ n lqahwa, i tili, yettraǧu Muḥend U Yidir ad d-yaweḍ seg uxeddim-is. Yella yettawi-d kra icewwiqen mi d-iḍal umeddakel-is deffir uxxam-nni i t-id-iqublen : - Azul a Uyidir ! - Azul a Umiz ! Acuɣer i teqqimeḍ akka di berra i uɣamac-agi? - Amzun ur tessineḍ ara lqahwa-agi, qerreb terreḍ-iyi-d axbir ! - D tidet, tzad rriḥa n tesmem n widen la yegganen deg-s aẓɣal am wa… Uyidir d Umiz, akka i ttemsawalen gar-asen, nnumen yal tameddit, lawan-nni ideg ikeffu ixeddim, ddukulen ɣer yiwen umkan ɣef icuḍaḍ n temdint ideg yella yiwen useklu annect-ilat, ahat d leqrun i yebded akkenni. Yedduri tawrirt, ur t-yettḥaz ara yiṭij n tmeddit d ayen iɣef yebbuḥra lḥal seddaw-as. D amkan zeddigen imi ilemẓiyen n temdint ssenyafen tiɣimit n leqhawi akked yisura ttwalin di tiliẓri wala amerreḥ deg ugama yellan berra n temdint. Aẓɣal am wa, ḥala win yewwin daɛwessu ara yelḥun deg yiberdan, akka i d-qqaren widen yettarran aḍar ɣef wayeḍ di leqhawi n temdint...

Ɣ

Page 94: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 94 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Leḥḥun di sin, yal yiwen d acu i s-yellan di lbal armi wwḍen s aseklu, qqimen. Amecwar, simi steɛfan, mmesmuqalen, Uyidir yenna : - Tiɣimit-nni berra n lqahwa akked ubeḥri-nni yeḥman ɛni ssefsin allaɣ-ik ! - Ur yelli d abeḥri ur yelli... - Ihi d acu-t ? Segmi d-nebda tikli, awal ur k-id-yuli. D nekk i yennumen qqareɣ-ak susem seg wakken tettkeṭṭireḍ awal, ass-a atan… - Ssawlen-iyi-d ad ruḥeɣ ɣer lɛesker… Ters-d tsusmi i tikkelt tis snat. Ṣubben iqerra-nsen di sin, ttxemmimen. Ẓran belli taswiɛt ur twulem ara i rrwaḥ ɣer lkazirna. Ugaden di sin maca yiwen deg-sen ur yebɣi ad yezziken i wayeḍ belli yeẓmek wul-is zdaxel. Uyidir ikukra rrwaḥ n umeddakel-is akken ikukra Umiz ula d netta rrwaḥ-agi-ines ɣer lkazirna. Yeṭṭef aqerru-s gar yifassen-is, am win yebɣan ad iru, yuɣal yenna i Umiz : - I yi-iɣaḍen d iman-iw… ad truḥeḍ ad iyi-teǧǧeḍ weḥd-i... - Aha kan, ula d nekk akkenni ! Teẓriḍ ḥala kečč i d ameddakel n tidet, ttafeɣ iman-iw yid-k ulamma tikwal tesserfayeḍ-iyi maca… - Mačči d lawan n lehdur-agi... - Uma kečč tesɛiḍ Zelgum... d taqcict taxlaft... llan daɣen imeddukal-ik deg yixeddim, widen n lḥuma... ma d nekk yessefk ad d-afeɣ imeddukal ijdiden, ur ssineɣ ara... akka di lɛesker... sin iseggasen ur teẓriḍ anda neɣ akked wumi... aha kan, ad k-d-aruɣ tibratin ! - D tidet, tayri n Zelgum... weḥd-s ! Tikwal tettuɣ-k ula d kečč, suref-iy… maca… Ḍṣan di sin. Ɣas d taḍṣa n nnig wul maca ḍṣan. Liḥala-nni n tugdi, atqelleq d ukukru i d-yersen fell-asen tekkes ɣef wudmawen, maca Uyidir ɣer daxel mazal yeqber imi yeẓra belli yiwen umeddakel-is n tidet i yellan, atan ad iruḥ ɣer lɛesker wamma widen yessen, ladɣa deg yixeddim-is, d imcumen, zgan ttnaqamen-t, ttlaqaben-t imi wezzil cwiṭ di lqedd. Yerra-d nnehta yenna i umeddakel-is : - Awi-yaɣ-d a Umiz kra n lmusiqa ara yesnefsusin fell-aɣ...

Page 95: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 95 -

Mazal i d-yekfi Uyidir awal-is, Umiz yebda ccna, yewwi-d Amẓarṭi, tizlit-nni n Ferḥat, maca ibeddel-as cwiṭ. - A widak i ɣ-iḥekkmen a wen-in-cnuɣ tizlit wis ma s-teslem ahat ma testufam mulac dayen Ṭṭfeɣ-d lekwaɣeḍ-nni Ad i-yawin d aɛsekriw Ad mmteɣ ɣef tmurt-iw Rran-aɣ-d lgirra-nni - Tgezreḍ-tt akk a winnat, awi-d ayen nniḍen aggad Rebbi... amdan yewweḍ ɣer lqaɛ kečč la t-teddehhimeḍ ad yebleɛ... ad yekcem seddaw tmurt... Awi-d ɣef tayri... ɣef teqcicin... ɣef wayen nḥemmel... neɣ teẓriḍ... efk-aɣ cwiṭ n tsusmi... ad nsel i ugama… Uyidir yuɣ-iten. Iḥulfa i rrwaḥ n umeddakel ɣer lɛesker amzun d tarewla i yerwel fell-as. Yers-d fell-as lxiq akked zzɛaf. Yeẓẓel, yeqqen allen-is. Amecwar yuɣal yesfezwi yekker yenna i Umiz : - Kker ad nruḥ... atan yeṭṭef-iyi facal... mačči bxir i lliɣ ! - Sin iseggasen ad ɛeddin am sin wagguren !... Yya ad teqqimeḍ... tizlit i k-yehwan ad k-tt-id-awiɣ... ma yehwa-yak ad tt-necnu di sin. - Semmeḍ wul, yesbek wallaɣ, yenneḍ yiles... Ccna ad s-nbeddel taswiɛt ma yehwa-yak. Yekker Umiz yerra tagiṭart ɣef tayet-is yezwar, yeḍfer-it umeddakel-is, ṭṭfen-d abrid di sin ɣer temdint. Leḥḥun ddac ddac ttxemmimen ɣef wayen i ten-iceɣben... yiwen ur yettmeslay i wayeḍ. Aqerru n Uyidir yettawel ; ayen yezrin d wayen i d-iteddun la ttemḍerkalen, la ttmidhamen, la ttmiwwaten deg wallaɣ-is. D tiddukla n Umiz akked tayri n Zelgum iss yedder gar lewḥuc n teẓgi i s-d-yezzin. Gar Umiz d Zelgum i tezzint tektiwin-is ; yiwen d aḥbib n temẓi, n lebda, di sin i ssnen tiẓidanin d tqerḥanin, dduklen di lferḥ akken dduklen di lqerḥ, tayeḍ d asirem, yis-s i yettwali immal-ines d tudert-ines.

Page 96: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 96 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Am win yettargun deg uzal, netta ileḥḥu... armi d-tujjaq tkerrust i d-yendekwi, yeṭṭes yuki-d, yufa-d iman-is di tlemmas n ubrid. Yezzi-d ɣer-s Umiz yenna-yas : - Ɛni tebɣiḍ ad temmteḍ ?! Ur tt-twalaḍ ara zdat-k ?! Tɛedda tkerrust, ters-d tsusmi. Uyidir yuẓ ɣer rrif n ubrid ur d-yenni awal, isuma-d Umiz, ileḥḥu-d tama-s armi d-kecmen tamdint. Dinna mfaraqen, yal yiwen iruḥ s axxam-is. Seg wassen dɣa ur mlalen imi Umiz iqelleɛ ɣer lkazirna. Ur mrafaqen ara ula ɣer lkar taṣebḥit-nni ideg iruḥ Umiz. Segmi i iruḥ Umiz ɣer lkazirna, Uyidir yezga di tudert-nni n yal ass ; seg uxeddim s axxam seg uxxam s ixeddim. Tikwal yettemlil Zelgum, yelli-s n bu tḥanut n lḥuma, tin yessarem d zzwaǧ-is maca baba-s d ugur : yebɣa i yelli-s win yifen ilemẓiyen merra, win yesɛan cci, amarkanti... Tikwal yettruḥu weḥd-s s aseklu, yettḥebbir, yettxemmim amek ara yejmeɛ adrim i wakken ad d-yawi Zelgum s axxam-is. Tikwal itezzi-d i leqhawi yellan war ma yeswa lḥaǧa. Tikwal ur d-iteffeɣ ara seg uxxam... Tikwal... ɛerqent-as ur tent-yufi. Akka i tedda tudert n Uyidir armi d yiwen wass mi iteddu s aseklu, yufa-n deg ubrid tlata yilemẓiyen ttemḍerkalen, ttmidhamen ur s-d-iban ara d acu i la xeddmen. Iqerreb ɣer-sen yenna : - Yaw ! D acu akka i ken-yuɣen ? Zzin-d ɣer-s, walan-t, dɣa sin deg-sen serrḥen i wis tlata ɣer lqaɛa, ǧǧan-t ruḥen. Uyidir iqerreb ɣer-s akken ad t-iɛiwen ad d-yekker, winna yugi, yezɛef-d fell-as. Uyidir iwexxer ɣer deffir, yeǧǧa-t, ikemmel abrid-is s aseklu. Azekka-nni mi d-yuɣal Uyidir s aseklu, yufa-n ilemẓi n yiḍelli-nni yettraǧu-t seddaw useklu yenna-yas : - D acu i la txeddmeḍ dagi ? - Nekk isem-iw Uḥend, suref-iyi ɣef yiḍelli ur lliɣ ara di liḥala igerrzen, kečč tebɣiḍ ad iyi-tɛawneḍ, nekk rriɣ-ak-d akkenni, suref-iyi di leɛnaya-k ! - Ur yelli uɣilif, imi labas i telliḍ... - Aseklu-agi d ayen ur ssineɣ, d amkan izaden maḍi, abeḥri, tili lemmer llin waman... - Kečč d widen i k-yecban ḥala leqhawi i tessnem...

Page 97: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 97 -

Uyidir yufa ameddakel ajdid ! Tlul-d tdukli gar-asen, mačči am tin yellan gar-as d Umiz maca d tadukli, yella wayen i ten-yeccerken, ddwa n yiwen yella ɣur wayeḍ... Uɣalen ttemlilin, ttqeṣṣiren seddaw useklu, tikwal ttawin ula d aɛwin mi ara ɛewwlen ad ɛeṭṭlen dinna akken ad kksen ɣef lxaṭer-nsen... Yiwen wass, mi d-yuɣal seg uxeddim, yeqqim la ites lqahwa mi s-tenna yemma-s belli Zelgum ruḥen-d ɣur-s inexḍaben d imarkantiyen ṣṣbeḥ-nni, ssutren-tt i bu tḥanut, yeqbel nnesba... slalwent tulawin... myefken ttiɛad taggara n waggur ad s-d-awin taxatemt... Uyidir tecreq-as lqahwa qrib yemmut. Simi d-yerra nnefs, yuɣal-it-id rruḥ, serrḥent turin-is, yekker yeffeɣ yeǧǧa yemma-s la tettru. Sani ara iruḥ... ? D acu ara yexdem... ? Amek ara t-yexdem... ? Geddac d asteqsi ur nesɛi tiririt deg wallaɣ n Uyidir. Xerbent-as tirga, iruḥ-as usirem, imenna-d lmut... inuda-tt... wissen ma ad tt-yaf... Yeẓra belli ur yesɛi ara amkan-is zdat n mmi-s n umarkanti. Ur yezmir ara ad yefk i Zelgum ayen ara s-yefk mmi-s n umarkanti. Tayri-s truḥ yewwi-tt win yesɛan adrim. Tekfa fell-as ddunit ; yekreh tudert-is, yekreh ixeddim, yekreh tamdint-nni... yekreh iman-is, yekreh igellilen... Yuzzel Uyidir s aseklu. Ur yeẓri ara amek i yewweḍ ɣer din di tuqqna n tiṭ. Ul-is iḥebbek yebɣa ad d-ineggez seg yidmaren-is... tidiwin ccercurent... iceṭṭiḍen-is bezgen... la ilehhet... ttergigin ifassen-is... yeɣli am uqejmur seddaw useklu... Mi yeẓẓel Uyidir seddaw useklu, yettargu, Uḥend yella yettnadi fell-as. Imi ur t-yufi ara di temdint yeẓra anida yettili. Yeṭṭef abrid n useklu. Mi yewweḍ yufa-t-in yeẓẓel, icukk belli d taguni, iruḥ s leḥder isuma-t-id, yeẓẓel d tama-s ula d netta. Amecwar, Uyidir yebda yeshetrif, yesxertim, yeqqar-d kra n yimeslayen ur ttwafhamen ara. Yecmumeḥ Uḥend imi iɣil d alejlej i yettlejlij. Iqerreb s ameẓẓuɣ-is yenna-yas s tin uqesser : - Ur fhimeɣ ara ayen i d-tenniḍ, ɛiwed-iyi-d ! Uyidir yerra-yas-d s usxertem : - Iruḥ-d ad tt-yawi ! Iruḥ-d ! Yewhem Uḥend si tririt n Uyidir amzun akken yesla, yefhem asteqsi, yerra-d fell-as netta di tnafa. Am win yebɣan ad yurar, iɛawed yenna-yas :

Page 98: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 98 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- Tebra yemma-k ! - Aha kan ad d-tuɣal... - Yemma-k attan la tceṭṭeḥ deg ubrid ameqqran ! - Ruḥ wwet-as afus, d tameɣra... Ɣas ma yella tiririt ur tettwafham ara akken iwata lḥal, maca d tiririt ɣef yesteqsiyen, mačči d targit mačči d alejlej. Uḥend imeyyez, yefhem ayen i t-yuɣen, yuɣal ihucc-it akken ad t-id-yessaki. Mi d-yuki Uyidir, allen-is zennqent, yesludduy, tafekka-s d tasellawt. Isenned ɣef Uḥend ulin-d di sin s abrid dɣa, ad s-tiniḍ yella win t-inebcen, yedduqqes-d Uyidir, yufa-d ameddakel-is zdat-s yenna-yas : - Tuɣal-d yemma si ccḍeḥ neɣ mazal ? Uḥend yewhem deg wayen yesla. Ur iɛudd ara ad yecfu Uyidir ɣef wayen i s-yenna. Yessusem. Mi la d-leḥḥun s axxam, Uḥend yettu ameddakel-is yettu liḥala-s, yettwehhim deg wayen umi yesla. Tecɣeb-it ccfaya n Uyidir. Ileḥḥu yettxemmim amek akka ur t-id-yeɛqil ur d-yeɛqil ṣṣut-is, yecfa ɣef wayen i s-yenna maca ur yeẓri ara belli d netta i t-id-yennan. Yessaweḍ-it Uḥend s axxam yufan yemma-s tetqelleq. Uyidir yerra srid s usu, yemma-s tenced-d Uḥend s imensi maca yugi ad yeqqim. Yeffeɣ-d. Uyidir tuɣal-as d tannumi. Mi yewweḍ s aseklu, ad yeẓẓel seddaw-as, ad yeqqen allen-is, amecwar ad yebdu lehdur. La d-yeqqar ayen iceɣben ul-is, ayen akken ur yezmir ad t-yini i medden, ula d ameddakel-is ur yeẓri ara ayen yeffer zdaxel-is. Yiwen wass, taggara n ddurt, yeffeɣ ṣṣbeḥ seg uxxam, yewwi cwiṭ n uɛwin iruḥ s aseklu ad yesɛeddi ass dinna alamma yeɣli yiṭij. Akken yennum, mi yewweḍ, inuda amkan n tili yeẓẓel, akken kan medlent wallen-is, yebda imiren aqeṣṣer akked yiman-is. Amecwar yesla i ṣṣut yeqqar : - Zelgum tenna-d « IH » i umcum mmi-s n umcum-nni bu yedrimen !... Teqbel ad teddu d tislit ɣer ṣṣraya m tebḥirin d yiceṛcuṛen n waman !... Tafekka n Uyidir tettruḥ seg yidis ɣer wayeḍ, ifassen ẓẓayit, allen medlent. Ṣṣut mazal-it. - Ass-a ad ɣren lfattiḥa n Zelgum... azekka ad s-tt-awin i win ara d-yelhun yid-s...

Page 99: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 99 -

Ul n Uyidir iḥebbek am win i d-yulin asawen s tazzla. Iceṭṭiden yelsa bezgen si tidi. Teṭṭef-it tirgigit, yeqnajjer, mi ibeddel idis iḥuza aẓru s uqerru-s yuɣal yuki-d. Allen ldint d azgen, udem-is yesxenfer, yeṭṭef aqerru-s, iqɛed iman-is maca yeggumma ad yebded, am akken ibubb aqenṭar. Yemḥaḥḥed yuli-d s abrid dɣa yufa-n Uḥend yebded yettraǧu-t. Leɛqel itezzi, tafekka ẓẓayet, Uyidir isenned ɣef umeddakel-is yenna : - Teǧǧa-yi Zelgum, teqbel amcum. Ma ɣran lfattiḥa dayen... Mrafaqen di sin, Uḥend yessaweḍ ameddakel-is s axxam di yir liḥala-nni ideg yella. Mi t-twala yemma-s qrib texcawet ula d nettat. Tuzzel teddem-d aman isemmaḍen trucc-it, tesself i wudem-is s ubeḥnuq ibezgen. - D acu i t-yuɣen ? D acu yuɣen mmi ? - Ahat yečča kra ixeṣren, ḥamu-agi ulac… - Ulac ḥamu ! mmi yezmer-as ! ala, ala mmi yella wayen t-yuɣen ! Uḥend yessaweḍ Uyidir s usu, iɛawen-it yeẓẓel, yessers-as tasummta, yezzi-d ɣer yemma-s yenna-yas : - Ma tebɣiḍ ad t-awiɣ ɣur ṭṭbib ? Uyidir irfed-d aqerru-s yenna : - Ulayɣer… D cwiṭ n uqraḥ n uqerru, d ayagi… Cwiṭ n latizan ad i-yekkes. Ruḥ ad truḥeḍ a Uḥend, azekka ad nemlil. Azekka-nni mi d-yekker, temla-yas yemma-s lexbar : - Iḍelli cwiṭ mbeɛd mi teffɣeḍ i d-ussan ɣran lfattiḥa n Zelgum. Ɣas akken d yir tanekra si yir tanafa, maca yemmekta-d ayen umi yesla seddaw useklu. Ur yefhim ara d acu i s-yeḍran, yenna : - Aha kan ẓriɣ. - Anwa i k-yennan ? Ahat d aya iɣef tuɣaleḍ akka d aceṭṭiḍ ! - Yezmer lḥal ! Ahat ! Wissen... Mi d-iban wayen umi yesla d tidet, iɛewwel ad yuɣal akken ad d-yawi lexbarat nniḍen imi icukk belli la teffren fell-as tidet. Am tikkelt-nni iɛeddan, taggara n ddurt taṣebḥit yeṭṭef abrid n useklu. Yebɣa ad iẓer tikkelt-a ma yella Zelgum tḥemmel amarkanti neɣ d adrim kan i tt-iceɣben neɣ ahat d ayen iceɣben baba-s. Akken kan yebda yessufuɣ-d ayen yeččuren ul-is, atan ṣṣut-nni yenṭeq-d :

Page 100: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 100 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- Ay irgazen a tifeɣwa, ad ak-awin tameṭṭut kečč ggan i tili ddaw useklu n temẓi. Irgazen n tidet ad sɛeddin uḍan lɛali akked tmeɛcuqin-nsen ma d igerdan ad ttaṭṭafen tiɣemmar... Lemmer d argaz i telliḍ dɣa d tidet, ad truḥed ad tḥarbeḍ ɣef nnif-ik ; ad d-terreḍ ttar-ik si mmi-s n ccmata yerna yessufeɣ awal belli d netta i d argaz i tḥemmel... maca nettat ur t-tebɣi ara, d aḥettem i ḥettmen fell-as zzwaǧ... d kečč i tḥemmel... Lehdur yesla qerriḥit. Am win umi yers usafu ɣef uglim, ldint-d wallen-is, berrant d tizeggaɣin, tidi tetcercur, yeskerker-d iman-is s abrid dɣa yufa-d ameddakel-is Uḥend yettraǧu-t. - Ziɣ d nekk i tḥemmel... ziɣ d nekk i tḥemmel... Zelgum inu... sɛiɣ ttbut... medden akk ad ẓren belli d nekk i tḥemmel... Am tikkelt-nni iɛeddan, Uḥend yessaweḍ-d Uyidir s axxam, maca yeǧǧa-t ɣef umnar n tewwurt iruḥ ur iban sani… D tarewla i yerwel…! yewweḍ s ayen yebɣa…! iǧuba-d aɛdaw i umɛellem-is aqdim… ad d-yerr ttar-is seg win i t-yeǧǧan gar yiberdan. Mi yekcem Uyidir s axxam tenna-yas yemma-s belli tameɣra ur ɛad tekfi. Yesxatel-itt mi s-d-tezzi s uzagur-is, yemmeɣ ɣef ujenwi yeffeɣ. Yuzzel inuda ɣef yisli… mi t-yemlal yewwet-it s aɛebbuḍ yenɣa-t. Nnejmaɛen-d lɣaci cekklen Uyidir, kksen-as ajenwi seg ufus-is, fkan-as kra n teɣrit qbel ad d-awḍen yiǧadarmiyen. Mi t-nudan ufan leǧyub-is ččuren d tiɛeqqacin mkul nnber d kra n igerra n lkif. Mi t-steqsan acuɣer yenɣa argaz di lbaṭel yenna-yasen : - D asklu i d-yennan !...

Page 101: Tamazight Tura 01 Yen09

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 101 -

Yekfa laman

Nacera KEDDACHE

nif zik d azamul n tudert zeddigen $er umdan aqbayli, win i s-yefkan azal ur iteccev ara, yezga yerfed aqerru-s gar yirgazen, ne$ di taddart

wamma win i t-iveggren ad yevêu meêqur gar wiyav, ur neîîqen ara $ur-s, ad yidir i lebda i yiman-is. Ass-a taswiât tbeddel, yu$al yettnuzu s udrim, azal n udrim ye$leb win n nnif, amdan yesâan adrim ur yettwali ara iêulfan n wiyav. Yenna-yas unaéur Lwenna Meâtub : Nnif i$ef nesseêbibir Yebberttax $er daxel n lbir Yemmut ne$ yedder wissen Ihi, tadyant-agi d tadyant n yiwet n tleméit tekker-d deg yiwet n taddart tebâed $ef tudrin nniven, mbaâaden yixxamen amek bnan, yal yiwen weêd-s, taqcict ur tetteffe$ ara, u te$ri ara acku a$erbaz yebâed $ef tmezdu$t-ines, tadukli ukud ara teddu ulac. Tim$ur weêd-s, ur teéri ddunit anda tetteddu, ula d tiliéri ad twali amek ttidiren di tmura nniven tezga-yas-d yemma-s mgal acku tekreh tiliéri, têerrem-as-tt ula i yelli-s, ma tufa-tt-id $ur-s ad ta$ tavriêt. Ihi akka, teddun yiseggasen, taswiât tennerna, nnulfan-d aîas n wallalen imaynuten, ama d wid n usiwev ama d wid n usiwel, tennulfa-d di$en leqraya i wid ur ne$ri ara $as ddan di leâmer (maêw l umiyya).

N

Page 102: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 102 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Masiba tesla s leqraya-agi, tenna-yas i yemma-s i waken ad truê $er u$erbaz maca tugi. Masiba têar amek ara tqenneâ yemma-s, tenna-yas : Meqqar ad issine$ ad d-sneîqe$ awal n Rebbi, ad am-ôeggme$ ur teff$e$ ara i ubrid. Yemma-s tu$al teqbel, d nettat i s-yettakken adrim acku baba-s yemmut asmi telêeq 15 n yiseggasen di tudert-is. Masiba ur tennum ara tetteffe$, ussan imenza iteddu yid-s gma-s ameéyan. Mi tessen abrid $er u$erbaz-nni, tessen da$en ansi i d-rekkben akken ad d-tu$al s axxam, tu$al tettruêu weêd-s. Mi tebda tetteffe$ weêd-s tettaîîaf-itt tugdi, ula d tikli s leêya lad$a mi ara d-tâeddi anda llan yirgazen, tleêêu tettkukru, icebba-yas-d Rebbi medden akk $ur-s i ttmuqulen. Tebda ta$uri deg u$erbaz ul-is yefreê, tu$-d aqqrab d t$awsiwin i$ef ara taru, ma d adlis mudden-as seg u$erbaz. Masiba tebda tettissin ddunit tamaynut, tebda tettemyussan d teqcicin ukud te$$ar. Farida d taqcict tamezwarut ukud temmeslay deg u$erbaz-nni, d tin ukud tett$imi deg tne$rit, mseqrabent amek zed$ent, yessemlal-itent umkan ansi i rekkbent. Masiba d nniyya, win i s-d-yefkan iles ad as-tmudd ul-is, tenwa medden akk am nettat. Yekfa useggas, Masiba d Farida âeddant $er uswir wis sin. Kfant lferê bdant la ttissinent amek ara arunt, amek ara sneîqent awalen seg udlis. D lawan ad ff$ent imuras n usgunfu n unebdu, uqbel ad ff$ent msefhament ass ideg ara d-u$alent ad d-asent zik i wakken ad qeûûrent acku acêal d ass ur ttemyeérant ara. Kfan wussan n usteâfu ilêeq-d lawan n tu$alin $er u$erbaz. Masiba tumer, rnu txaq acêal aya ur teffi$ seg uxxam, tcedha tameddakelt-is. D taûebêit n wass n arim truê $er lbilao. Akken ters seg ufurgu terra abrid gar wallen, ha-t-a yiwen s tkerrust la tt-id-yeîîafar, ihder-as-d, maca nettat ur terfid ara allen-is, yu$al yeêbes takerrust-is yers-d nettat tleêêu netta yettmeslay-as, yeqqar-as : Azul, ma ulac u$ilif ad d-mmeslaye$ yid-m ? Tâeobev-iyi. Masiba tugad ur tennum ara tettmeslay d yirgazen teqqar-as kan : Acu teb$iv $ur-i ? Ruê beââed-iyi.

Page 103: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 103 -

Yerra-yas : Amek ? Acêal aya la ttnadi$ $ef zzin yecban wagi inem, $ef lqedd ibedd am usalas icuban wagi inem ! Amek teb$iv ad am-anfe$ kan akka ? Masiba t$eûûeb tikli almi telêeq $er u$erbaz-nni din tufa Farida tettraou-tt. Ileméi-nni mi tt-iwala d tmeddakelt-is yenna-yas : Xdem di leêsab-im mazal ad iyi-twaliv tikkelt nniven. Acu n wuzyin inna i la m-d-iheddren ? I s-tenna Farida. Susem kan. Ur éri$ ara ansi i d-ye$li, segmi i d-rse$ seg ufurgu netta d avfar deg-i, rnu yekker ad iruê yenna-yi-d mazal ad d-u$ale$. I s-terra Masiba. Tenna-yas Farida : Ma yelha d mmi-s n tfamilt ay$er ur t-tettissinev ara balak d lmektub-im. Terra-yas Masiba : Amek ? Ad t-issine$ ? Ur tettu ara âuhde$ yemma asmi bdi$ leqraya d akken ur teff$e$ ara i ubrid. Tenna-yas Farida : Ma yella d leêlal i yeb$a, ar melmi ur tettissinev ara, zzwao yeroa-kem yeroa-kem meqqar issin-it. Terra-yas Masiba : Aha tura ttu. Yezmer lêal ur ttâawade$ ara ad t-id-mlile$, ales-iyi-d tura amek tesâeddav ussan imuras deg uxxam. Cedha$-kem, cedha$ ad d-qqime$ deg us$im n tgida ad ttwali$ $er tfelwit, $er tselmadt-nni mi d-txeddem timsirin. I s-terra Farida. Mi d-kfant akk tiqdimin tenna-yas Masiba : Lêu tura ad nêewwes cwiyya ad d-neçç pizza, cedha$-tt ula d nettat. Teériv segmi ara nekcem $ef lweêda ur d-netteffe$ ara alamma d lxemsa n tmeddit. Ussan n Masiba teddun akken teb$a, ma d ileméi-nni yal arim d amhad cc$el-is d lari-nni anda i d-tettrusu Masiba. Yal mi ara d-iruê ad as-immeslay, nettat ur as-d-tettarra ara, t$eûûeb di tikli, yiwen wass am yal ass ters-d seg ufurgu nettat tleêêu netta yeqqar-as : èri$ tessetêav ad d-terrev awal, tettbiniv d yelli-s n tfamilt maca êess-iyi-d d nekk ara m-n-ihedren. Nekk isem-iw Qeddur, ssawalen-iyi âezrayen acku weâre$, ur tsemmiêe$ ara i win ara yi-ixedmen ayen n dir, sâi$ 33 n yiseggasen di tudert-iw, $ri$ kan 6 iseggasen deg u$erbaz amezwaru d$a êebse$ bdi$ xeddme$ lkumirs d baba, d nekk i d amaéué deg uxxam, atmaten-iw akk zewoen. Ttidire$ êala nekk d yemma d baba, maca sâi$ axxam i yiman-iw, mazal kan

Page 104: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 104 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

ad d-afe$ yelli-s n leêlal ideg ara kemmle$ tudert-iw. Waqila ufi$-tt-id ha-tt-a zdat n wallen-iw. Nettat tleêêu netta ihedder armi telêeq $er u$erbaz anda ara d-temlal Farida. Din netta ad yu$al nettat ad as-tales ayen i s-d-yenna. Tkemmel akken yal arim, yal amhad ad tt-yerou xas wamma yewâer akken ad tt-id-iûûenîeq, maca yexdem asirem deg walla$-is ad d-yas wass ad iyi-tennam ad tu$al d nettat ara iheddren nekk ad ssusme$. D ayen yebna deg uqerru-s ara ivrun, Masiba tu$al, tennum Qeddur tettenîaq $ur-s, tettavsa-yas, tebda merra merra ittâeddi-d gar wallen-is mi ara teqqim deg uxxam, tufa-d iman-is tettêiri melmi ara d-yelêeq wass ideg ara truê $er lbilao akken ad t-twali. Masiba ur tegzi ara acu ara ivrun yid-s, ayen akken tettêulfu d amaynut, testeqsay kan acu$er akka i t-id-tettmektay. Masiba tebda tettarra lwelha-ines $er yiman-is ama deg yiselsa ama deg ucebbub-is. Ass amezwaru mi truê $er têeffaft texdem-d la coupe mi tekcem $er uxxam twala-tt-id yemma-s tewhem, tewwet deg udem-is, tenna-yas : A lwexda iûaren, acu txedmev akka deg yiman-im ? Seg melmi akka i tessnev abrid $er têeffaft ? Terra-yas-d : S ttawil-im, ur kem-iteffe$ ara leâqel, semmeê-iyi imi ur kem-id-cawre$ ara, rnu di lweqt-agi ideg nella d lâib tileméit ad tebru i yiman-is, ttwalin-tt medden s yir tamu$li ne$ ttcabin-tt $er tem$arin-nni n zik, nekkini a yemma adrim yella yeooa-ya$-d baba ad t-irêem Rebbi, ayen iss ara nidir akken yelha ad nels ad neçç i wacu ara nesfillet i wayen n dir ? Armi aql-a$ di lqern wis 21. - Ur d-ttalse$ ara i wawal, aql-ikem tura 25 iseggasen ad d-ini$ meqqrev tessnev ayen yelhan d wayen n dir, lad$a nnif-im, irgazen yeffe$-iten leâqel, ttnadin kan anta ara kellxen. I s-tenna yemma-s. Terra-yas Masiba : Aha tura a yemma maççi mi yi-twalav akka ad ttcebbiêe$ ciîuê d$a tenwiv-as d ayen kecme$ di leêram, d yir iberdan. Teériv acu trebbav fiêel tugdi. Rnu tessnev-iyi xvi$ i yir abrid, ttéalla$ xvi$ i wayen yettagi Rebbi, xas îîes thenni. Mi d-ilêeq arim tekker tanezzayt tcebbeê, teéra ad taf Qeddur ad tt-yettraou di lari. Mi telêeq $ur-s tefka-yas afus-is

Page 105: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 105 -

akken nnumen xeddmen deg wussan-nni ineggura, yejbed-itt $ur-s isellem fell-as. Masiba tu$al d tazegga$t, tenna-yas : Acu$er txedmev akka ? Yerra-yas : Seg wass n amhad $er wass-a ur iyi-tejjimev ara ? Nekk wellah ar kem-jjme$, rnu la ttwali$ yella wacu i ibeddlen deg-m. Ass-a terniv di zzin. Masiba teggugem kan segmi i d-isellem fell-as, leêêun s kra yekka ubrid nettat tessusem alarmi i s-yenna : Ur éri$ ara ad kem-i$av lêal akk annect-a tili ur d-tsellime$ ara fell-am, d ayen suref-iyi ur as-ttalse$ ara. Almi i d-yekfa awal-is, tmuqel-it tenna-yas : Imi teériv iman-ik yelha ! Yerra-yas : Imi i d-tneîqev ihi yekkes-am reffu, lêun ihi ad am-xellûe$ kra ad t-teççev. Tenna-yas : Ala, tanemmirt-ik, fiêel. Yerra-yas : Wellah ad am-xellûe$, idrimen llan, rnu ggulle$-d wellah, dagi kan tella yiwet n pizzeria txeddem pizza telha nnume$ deg-s i tette$. Yya kan éri$ ula d kemm ad am-teâoeb. Masiba tesnezgem cwiya tu$al tedda. Ussan ttâeddin Masiba d Qeddur ttemlilin yal arim, yal amhad, msa$en tannumi. Masiba tekkes-as leêya, tekkes-as tugdi tu$al ula d nettat tettêiri melmi ara d-yawev wass ideg ara t-temlil acku imeslayen i s-d-yeqqar di leâmer i sen-tesla, rennun-as deg wazal, tettêulfu s lferê n ddunit akk tiwev-it, ur as-yettaooa : A tuzyint, a leâmer, d kemm i d ddunit-iw, d kemm i d tafat s wayes ttwali$, mebla kemm ula umi ddunit… Ar taggara n wawalen icebêen yeççuren d leênana, wamma ayen nniven ur tt-isxuû di walu, adrim yal mi ara mlilen ad as-imudd, yeqqar-as : A$-d ayen twalav iâoeb-am ama d iselsa, ama d tagella, nettat tettagi ad ten-teîîef. Yeggar-as-ten deg uqrab-is yeqqar-as ma ur ûerrfe$ ara fell-am $ef umi ara ûerrfe$ ? D tanzayt n wass n arim Masiba tekker, yemma-s tewhem aniwer i tbekker akka. Mi tekker ad teffe$, tenna-yas: Acu-t akka wass-agi mi ara teff$ev akka zik ? Yak tennumev tettruêuv $ef 10 ne$ 11 n ûûbeê ? Tezzi-d $er deffir akken ad as-d-terr awal, twala-tt yemma-s $er wudem tsu$, tenna-yas : A nnger-im ! Acu txedmev akka deg wudem-im ? Aé-d kan $ur-i. Acu-t uberkan-agi yellan deg

Page 106: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 106 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

wallen-im ? Acu-t uzegga$-agi n yicenfiren-im d leênak-im ? A tawa$it-im ! Rnu tekksev ula d timmiwin-im ? Aaaaala!!! Xaîi ! Annect-a d awez$i ad t-qeble$. Tgezmev acekkuê-im, ni$ ulac deg-s. Zi$ seg ucrured $er tikli ad tarwev leâoeb ay akli. Ruê kan tura tameddit ad am-d-rre$ s lexbar, ma ulac baba-m ad kem-iêkem lli$ nekkini, ruê kan. Masiba tebra kan i wallen-is, mi tfukk yemma-s ameslay teffe$-d. Mi d-telêeq $ur Qeddur tufa-t-id la tt-yettraou, yenna-yas : Acu n zzin-agi n wass-a ? Akka i kem-b$i$ ad tiliv d tidet tcebêev kan akka maca ass-a tzadev, waqil teb$iv ad iyi-tessuf$ev si leâqel-iw. Ass-a ad as-newwet yiwet n tteêwisa s tkerrust ad kem-yeâoeb lêal. Terra-yas : Amek ? Di tkerrust ala ! Ad neqqim kan dagi. Yenna-yas : Aha tura ad teff$ev cwiya, nekk âyi$ deg umkan-agi, rnu b$i$ ad tissinev ciî tamurt-im, yak tenniv di leâmer teffi$ev ? Ne$ ur iyi-tuminev ara? - Xaîi umne$-k lukan ur k-umine$ ara ur ttmeslaye$ ara yid-k maca teériv $ef lweêda ad $re$. I as-terra. Yenna-yas : Yya-n tura annect-a maççi d a$bel, ssne$ taselmadt-nni, tameddit ad mmeslaye$ yid-s, lêu tura ur sruêu ara akud. Masiba mi tuli $er tkerrust thedder d yiman-is : Aya d$a ayen akka xeddme$ ma yelha ne$ ala. Lukan ad yexdem laksida deg ubrid amek ara qable$ yemma ma ddre$ ? Ne$ Rebbi ma mmute$ ? Maca iêemmel-iyi ! èri$ ad yili d argaz-iw uzekka. Argaz am wagi êala tin umi telha twenza ara d-iûaê. Qeddur yessers afus-is $ef tayet-is yenna-yas : Ur ttaggad ara ad nesâeddi ass yelhan fiêel ma tugadev ad t$ilev yeâlem s wacu tettxemmim. Ruêen, vsan, zhan, mi d lawan ideg ilaq ad d-teffe$ seg u$erbaz, u$alen-d. Yenna-yas : Ha-t-in tura nu$al-d. yella wacu yevran ? La kem-ttwali$ tumrev. Seg wass mi i kem-ssne$ ur wala$ udem-im am wass-a ? lêaûun ula d nekk umre$, ssarame$ ad kemmlen wussan-nne$ akka. Ruê tura $er uxxam, kkes axemmem $ef tselmadt-im, êader iman-im, êemmle$-kem. Ussan-agi ur netteméer ara sâi$ cc$el akka 20 wussan, ad neméer, tanemmirt-im mi teddiv yid-i.

Page 107: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 107 -

Mi d-tu$al $er wexxam tufa-d yemma-s la tt-tettraou tessers-as ayen i$ef ara teêzen, tessegra-yas-d imeslayen-agi : Tikli-agi i d-tewwiv ur tessefraê ara, ddwa-inem ad d-têebsev seg leqraya-agi. Deg wawal-agi, tenîeq $ur-s tenna-yas : Amek akka ad iyi-têebsev si leqraya, tullas akk ad qqarent nekk ad qqime$ deg uxxam ? Aîas i qqime$, ur ooi$ iéevwa ur ooi$ aneqqel n waman, ur ooi$ lexla, ama d alqav uzemmur ama d leêcic n uhicur, im$ure$ meb$ir lawan si leâtab d unezgum. Ass-a mi $-d-temmekta ddewla teb$a ad a$-d-tessufe$ seg îîlam, ad d-tezgev deg ubrid-iw. Ala a yemma, abrid i bdi$ ad as-kemmle$ maççi $ef ciî-agi n ucebbeê ad iyi-d-têebsev. Ma $ef waya yeshel, ad t-êebse$, eoo-iyi kan ad kemmle$. S tidet, teooa-tt tkemmel maca tebda tessexdam lekdeb; seg uxxam ad teffe$ mebla acebbeê, mi telêeq $er lbilao ad truê $er têeffaft ad temcev, ad tcebbeê ssyin ad truê $er u$erbaz. Mi d lawan ad d-tezzi s axxam ad teîîef acebbub-is ad tekkes ayen tga deg udem-is. Masiba txaq acêal-aya ur teéri Qeddur, tcedha-t acku tennum-it, tufa êala temeddakelt-is tessufu$-as-d i tt-yerêan, tessen$as-as-d $ef wul-is. Ha-t-a ilêeq-d yiv n acer azekka-nni d arim, tettxemmim acu ara tels. Amek ara temcev $er têeffaft i wakken ad as-teâoeb kter i Qeddur. Ma d netta si tama-s yeqqar-as : Acêal-aya ur iyi-teéri ara ahat tcedha-yi, d ayen têemmel-iyi seg wul. Wissen amek ara tevru azekka. Ilaq ad farûe$ tagnit. Azekka-nni telêeq-d zik akken tennum tettawev deg wussan ideg t-tettemlili, mi d-iqerreb $ur-s mbaddalen azul, yenna-yas : Lêu ass-agi hegga$-am-d yiwet n takunt, ad kem-awi$ $er yiwen wadeg yif winna n tikkelt-nni yezrin. Yak ass-nni iâoeb-am amek i t-nesâedda. Terra-yas : Iâoeb-iyi aîas ur cukke$ ara yella kter n wayen. Yenna-yas : Lêu kan ulac d acu teddrev, rnu êala win i kem-iêemmlen ara m-ixedmen akka, yak tcedhav-iyi ? Terra-yas : Nezzeh. Yenna-yas : Ass-a waêêed-nne$, ulac acu ara nagad, ula d nekk cedha$-kem. Masiba tedda melba ma testeqsa aniwer, tedda di$en di leb$i i wul-is d yiêulfan-is melba akukru, tayri tesder$el allen-is, ma d

Page 108: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 108 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

leâqel-is terra-t deg ucekkar tvegger-it $er wasif. Mi leêqen, ûubben si tkerrust, yenna-yas : Zwir tura kemm, ulamek ara neddukkel acku nemyussan akk gar-ane$. Ali tirekkabin mi tleêqev $er liîaj wis tlata, rou-yi din. Masiba tettali tirekkabin, tettwali akin d wakka ul-is yekkat yeb$a ad d-yeffe$, maca tefka laman deg Qeddur, ma yenna-yas ddu yid-i $er lqaâ n yillel ad teddu melba ma txemmem $er taggara. Mi kecmen tufa ihegga tagella, ihegga lgazuz d lgaîu, qeûûren, ççan, swan, mi kfan, yerra-yas-d yiwen usaru deg ubidyu uqbel ad yecâel yenna-yas : Tura ad twaliv amek ara nidir asmi ara nezweo. Asaru-agi yemmal-d amek yettidir wergaz d tmeîîut-is, acu xeddmen deg uzal, acu xeddmen deg yiv. Masiba i tikkelt tamezwarut ara twali ayen akken tettwali, tegzem awal, uddint wallen-is, acu tettwali akka teqqim akken, mi s-ifaq ukin-d yiêulfan-is, yewwi-tt srid $er wussu yexdem ayen yexdem, ur tfaq amek. Almi i d-tufa ayen akken teêrez i yiman-is acêal d aseggas iruê, mi d-tfaq deg yiman-is tebda imeîîi d usu$u, teqqar-as : Txedâev-iyi ! I tura amek ara kemmle$ tudert-iw ? Anda ara gre$ iman-iw ? Yué $ur-s Qeddur yenna-yas : Ur ttiééif ara anwa i d-isellen, ur ttagad ara ur kem-ttaooa$ ara. Yenna i yiman-is : Akka melmi i kem-êwaoe$ ad d-truêev, ur tezmirev ara ad d-teêkuv. Ikemmel deg wayen i as-yeqqar : Teériv êemmle$-kem, limer maççi d tayri ur m-xeddme$ ara akka. Iéri-s yenoer tiregwa, teqqar-as : Beââed fell-i, xvu-yi, kerhe$-k, maççi d leêmala i yi-têemmlev. Txedmev-iyi ayen ara iyi-iâettben di tudert-iw i d-yeqqimen, ay$er ? Anda $elîe$ yid-k? Ini-yi-d ay axeddaâ, tewwtev-iyi s laman, tufiv-iyi d nniyya, umne$-k... Igzem-as awal, yenna-yas : Berka tura imeîîi, ayen iruêen iruê, lêu d lawan ad d-ff$ent teêdayin-nni. Yewwi-tt-id ifadden kkawen, temmut tevsa n wudem-is i lebda. Mi telêeq $er uxxam twala-tt-id yemma-yas, tenna-yas: Acu$er akka udem-im d awra$ ? Ur teççiv ara imekli ? Ne$ acu i kem-iqerêen ? Terra-yas-d : Helke$ cwiyya, ad ruêe$ ad îîse$, ur iyi-d-ssakay ara.

Page 109: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 109 -

Seg wass-nni yeddukel yiv d wass fell-as, tekfa tevsa, yekfa ucebbeê, yekfa usirem, tezga d imeîîi am yiv am wass, tagella ulac, tettet ayen kan ara yeîîfen rruê. Tarwiêt tebda tettdubu, teêbes-d leqraya, ti$imit ass weêd-s, tu$al ur tneîîeq ara êala di llzem. Yemma-s terra-yas tamawt tenwa d aîîan i tuven, yal ass teqqar-as : A yelli adubu-agi i la tettdubuv acu yellan, ruê ad twaliv amejjay, balak acu n waîîan, kemm ur s-tfaqev ara, ruê ma d adrim ur ttxemmim ara, tezwar tezmert-im. Masiba segmi tettwali akken yemma-s, tettezzem deg yiman-is, tettru teqqar : A yemma âzizen, xedâe$-kem, xedâe$ iman-iw, a yemma stahelle$ ajenwi maççi d amejjay. Mi twala yemma-s akken tugad ad tesseêres fell-as rrwaê $er umejjay, tenna-yas : Ass n arim ad ruêe$ $er u$erbaz ad kemmle$ ad d-âeddi$ kkes a$bel. Mi d-yelêeq wass-nni teffe$-d seg uxxam akken i tetteffe$ ass amezwaru, d tafellaêt kan, amgarad yellan ass amezwaru yefreê wul-is, tella s nnif-is tleêêu s isurrifen, allen-is di lqaâa. mi telêeq, twala-tt-id Farida, tuzzel-d $ur-s, tenna-yas : Ëemdullah mi d-tbanev. Acu i kem-yu$en akka ad t$ilev tenger fell-am ddunit ! £ef leêsab n lêal-agi ! Wissen ma ad am-d-kemmle$ lhemm nniven. Terra-yas Masiba : Ini-d kan lhemm ideg lli$ ye$leb akk lehmum n ddunit, rnu ur yesâi ara tifrat. Ini-d kan ddunit-iw truê, thudd $ef lsas, ur d-yeggri usirem, ne$ ayen ara iâawden lebni. Tenna-yas : D lxir kan ! Yella wacu yevran deg uxxam-nwen? Ne$ anwa i yemmuten ? Iban ayen i kem-yu$en d ayen qerriêen mliê. Terra-yas : aha tura ini-d d acu yellan mbaâd ad am-d-êku$ aha mmeslay. Tenna-yas : Ivelli tu$-iyi dagi, amexluq-nni i têemmlev akken waqil yezweo. Wala$-t ivelli iâedda s tkerrust-nni tedda-d tmeîîut-is yid-s $er zdat d sin igerdan $er deffir nekk cukke$ d aymi i m-d-nni$. Masiba ççurent-d wallen-is d imeîîawen tenna-yas : Têemmlev-iyi ne$ ala ? Terra-yas Farida : d ayen ibanen, êemmle$-kem, qrib âamayen tura mi neddukul akken, ad iyi-d-testeqsayev ?

Page 110: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 110 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tenna-yas Masiba : Lêu ihi ad tedduv yid-i ad nruê ad steqsi$ ma d tidet yezweo. Terra-yas : Zwir leâqel ! Acu tessnev kemmini ad truêev ad testeqsiv ne$ anwa ? Ne$ anda ? Tenna-yas : Lêu kan isselmed-iyi timevqatin. Lêu tura ma ad d-tedduv ne$ ad ruêe$ weêd-i. Masiba tleêêu Farida tedda yid-s, truê $er uxxam-nni anda i d-teooa nnif-is, mi leêqent tenîeq Masiba $er uxeddam-nni yella $ef tewwurt n lbaîima testeqsa-t $ef Qeddur, yenna-yas: Amek a yessi ? Qeddur yezweo acêal-aya, la yettrebbi sin warrac d teqcict yesâan sin wagguren, imi baba-s yesâa adrim yezweo-as zik, rnu ad kent-weûûi$ êadremt iman-nkent seg-s, amdan-nni yeûûev s udrim, $as akken s dderya yettawi-d tiêdayin $er uxxam-agi ttnusunt $ur-s, yettak-asent adrim, tfehmemt ? Yekfa laman, êadremt. Masiba tewwet deg uqerru-s te$li deg yimeîîi, Farida s kra yekka ubrid teqqar-as ini-yi-d acu yellan ahat yella wayen ideg ara kem-âawne$. Masiba tettru kan teqqar : Anda ara kem-rre$ a tarwiêt ! Acu n deâwessu i xedme$ mi d-mlale$ mmi-s n leêram icuban wagi ? Yak seg wasmi d-kkre$ d lêif, nwi$ d tidet ff$e$ $er tafat. Ha-t-in tura wergaz i yumne$ ! Ha-t-in wergaz i êemmle$ ! Tenna-yi yemma abrid-agi ur yelhi ara ! Ad ttkellixe$ $ef yiman-iw nwi$ d ayen yelhan ! Masiba d ayen teêbes lmakla, terra-tt êala i uxemmem, mi d-yewwev amhad truê am leâwayed-is $er u$erbaz maca tikkelt-a abrid-is srid $er uxxam n Qeddur. Teqqim $ef tewwurt, teddem-d taqerâet-nni n ddwa, tewwi-tt-id yid-s teswa-tt $ef tikkelt, ur tâeîîel ara tessufe$ rruê acku lisîuma-ines d tilemt. Yuli-d loar n Qeddur, yufa-tt-id, yu$al iruê $ur-s maca yeéra anda yettili. Mi d-yelêeq irfed-itt, yeqqar-as: Ulac akk anda ara ten$ev iman-im almi i d-tusiv $er tewwurt-iw, yak ur d-îîife$ ara aâekkaz $ur-m.teddiv-d s leb$i-m. yelli-s n tfamilt ur tettak ara laman deg urgaz alamma tedda-d d tislit $ur-s, nekk ggulle$ ayen texdem deg-i tmezwarut i yi-ixedâen s laman anda i d-ufi$ tin isehlen i ukellex ad as-kellxe$ akken i ttwakellxe$, aql-a$ deg zzman ur d-yeqqim wara tayri ye$li wazal-is. Tameîîut-iw d baba i yi-tt-id-yewwin ma ulac ur iyi-

Page 111: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 111 -

yettak ara ddubiz d tkerrust wamma ur zewwoe$ ara. Ihi win iqeddren taseîîa ad tt-yezzu$er. Yewwi-tt $er sbiîar akken ad ciâen $er yimawlan-is, mi yewwev, iruê $er unemhal n sbiîar yenna-yas : Wwi$-d yiwet teqcict tu$-itt tetteffe$ d umddakel-iw ikellex-itt, ten$a iman-is, tura b$i$ ad tefrem $ef yimawlan-is tamsalt-agi, ad asen-tiniv belli yewwev-d lajel-is yeêbes wul-is. Nettat tura temmut, fiêel ma éran d timen$iwt i ten$a iman-is ma ulac ad cukken yella wayen i texdem. Di tazwara yugi unemhal-nni, mi s-yenna Qeddur, muqel, acêal teb$iv akken ad txedmev ayen i k-d-nni$ ? Yelha i yimawlan-is, yelha i keçç, yu$al yeqbel, yenna-yas : Tesâiv lêeqq nettat truê fiêel ma uvnen yimawlan-is. Yeooa-tt-in di sbiîar, iruê-d.

Page 112: Tamazight Tura 01 Yen09
Page 113: Tamazight Tura 01 Yen09

TAMACAHUT

Page 114: Tamazight Tura 01 Yen09
Page 115: Tamazight Tura 01 Yen09

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 115 -

Lxir uxellaq

Saadia BOUNADI

ḥif d iɣeblan ɣlin-d ɣef twacult n Ṣifaks. Maca yella gar imenza igelliden di taddart. Ssebba n leflas-is, d gma-s Maṣyas i yettasmen fell-as.

Yettawi-yas-d ṭṭlaba d imenyulen. Seg wakken Ṣifaks d uḥnin, ur yezmir ara ad iwali, gma-s yesɛa aɣbel, netta ad yettwali. Tedda akka temsalt uxelles n wedrim n mmi-s n baba-s d yemma-s, almi uɣalen leǧyub n Ṣifaks ttṣeffiren. Maṣyas, yezga d aqemmer. Tameṭṭut-is, Tira, am netta. D acu teḥrec, tetteffer adrim i ccedda. Ma d Ṣifaks meskin, yuɣal yesnuzu lxeḍra di leswaq. Tameṭṭut-is Tamazɣa, ɣas akka tettidir di lehlak, meɛna tettak afus n lemɛawna i wergaz-is di lecɣal n tfellaḥt. Ad texdem di lexla ad ternu axxam. Yiwen wass, yekcem-d Ṣifaks, ɛeggu yettban-d ɣef wudem-is. Temmuger-it Tmazɣa : - Lɛeslama a Ṣifaks. - Yesselmek, yesselmek. (netta yeɛya) - Amek tesɛeddaḍ ass-ik ? - Am wussan-nniḍen kan. - Ṭixer, ncallah, ussan i d-iteddun ad ilin xir n wid iṛuḥen. - Ncallah. - Yya-d tura ad teččeḍ imensi. - Ad ruḥeɣ ad ẓalleɣ qbel. Kemm ruḥ siwel i warrac. - Yerbeḥ. Teqqim twacult, la tetten akk imensi. Tenṭeq yelli-s n Ṣifaks, Tiziri :

L

Page 116: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 116 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- A baba ! - Anɛam a yelli. - Ineɛm-ak lxir. Bɣiɣ a k-d-fkeɣ asteqsi, umaɛna, ugadeɣ a d-tzeɛfeḍ fell-i. - D lmuḥal ad zeɛfeɣ fell-am a taɛzizt. - Ussan-agi, ttwaliɣ ɛemmi Maṣyas, yettreqqiɛ axxam-is. Yerna sliɣ ad yelli taḥanut di tlemmast n taddart, akken a s-d-tawi rrbeḥ. - D acu i tebɣiḍ a d-tiniḍ si lhedra-yagi ? - Bɣiɣ ak-d-iniɣ : ansi i d-yiwi ɛemmi idrimen-agi merra, yak d kečč i s-yettxelliṣen ṭṭlaba-s. Yerna-d deg wawal-is Zulasen : - I balak yeskiddib. Ṭlaba, ur telḥiq ara imelyan i d-yeṭṭalab ɣur-k a baba. Ṣifaks, yerra-yas i Zulasen. - D lɛib fell-ak, ad theddreḍ ɣef ɛemmi-k akka. Dayen tuɣalem a yi-tettḥasabem. Ayen ? Mači akka i tellam. D idrimen i yettbeddilen amdan, ma zaden fell-as, ad yessali aqamum-is, kra kan ah. Ma ixuṣ, tabeɛ ad yettḥasab wiyaḍ deg waylay-nsen. Tiziri : Ih a baba, suref-aɣ. Tamazɣa : Dayen ay argaz, ččet amɛic-nni, yuɣal semmeḍ. Ṣifaks : Mazal awal-nniḍen : ḥṣur a tarwa belli aṣurdi weḥd-s ur yesserway ara amdan, yella daɣen lxuluq-ines, leḥnana n twacult. Ɛemmi-twen-agi a s-issuref Ṛebbi, mi yerwa ad yemmekti akk tigi. Maca, ur tent-yettaf ara deg wexxam-is. Ččet tura. Tamazɣa : Tura semmeḍ wemɛic, ilaq a t-id-sseḥmuɣ. Ṣifaks : Yyah ! lina yerɣa, tura yeḥma. Nezmer a t-nečč. Ččet ! Tiziri : D ṣṣeḥ a baba. (ḍṣan merra) Tamazɣa : Stezmert-nwen. Di lawan-a, Maṣyas yeqqim netta d tmeṭṭut-is d yelli-s la tetten imensi. Dɣa yenṭeq, yenna : - Azekka ad lliɣ taḥanut-iw di tlemmast n taddart. Tenṭeq yelli-s Tilelli : - Yyah ! Ur ẓriɣ ara n wacu-tt tḥanut-agi ? - N lkettan tebɣiḍ, leḥrir, cawlala tedduḍ : lfuḍat, tiqendyar n leqbbayel, tisfifin.

Page 117: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 117 -

- Ansi i d-tiwiḍ merra aṣurdi-yagi a baba ? - Aywah ! Tagi d tamaynut ! Kemm tessneḍ ad teččeḍ, txiḍeḍ imi-m. (yerfa) - Twalaḍ ttrabga-m sani tessawaḍ, tuɣal tlemẓit tettḥasab baba-s. telha tagi ! (i s-yenna i tmeṭṭut-is) - Ḥaca a baba. Bɣiɣ kan… - Susem. Tira : - S leɛqel-ik a Maṣyas. Tekker Tlelli, truḥ tettru di texxamt-is. Tira : - I tiniḍ-as, d idrimen n ɛemmi-s i tessexdameḍ. - Teddrewceḍ ? Ad truḥ a s-tini. - Mbeɛd a d-iban lɛar-ik. Uyerna at taddart merra, ad wehmen ansi i d-tiwiḍ idrimen n tḥanut, kečč tezgiḍ d aqemmar. - Ɛni tura tneddmeḍ ! Atan waqila yukli-d wul-im. - Ah ! Berka-k asmesxer. - Ih. Yak zik, teqqareḍ : “ay amɣar, a luka ad twaliḍ taqendurt telsa Tmazɣa, d acu teqqen d ddheb, lfeṭṭa, ɣas mači daya”. Tura waqila tbeddleḍ ṛṛay-im. - Ur beddleɣ ara. Akken lliɣ i lliɣ. Wehmeɣ kan, d acu ara skidbeɣ i wat taddart. - Tettuḍ nesɛa yiwen mmi-tneɣ, a t-an di lɣerba. A sen-nini, d netta i ɣ-d-icegɛen idrimen, ladɣa netta, asteqsi ur d-yesteqsay ara ma nemmut neɣ nedder.wellah ma yectaɣel deg yiwen. Meɛna, “ɛni ad ixalef mejjir aẓar”, akken i qqaren at zik, yecba ɣer ɛemmi-s. rnu ɣur-s, weltma-s. - Anef-as. A wi-d kan ad yili, a t-waliɣ d argaz. (tettru) - Susem kan, truḥeḍ ɣer yelli-m yettrun di texxamt. Sehlen imeṭṭaen ɣur-kent. Azekka-nni ṣṣbeḥ, yekker Maṣyas, dɣa yesla i tewwurt. Yuzzel, iwala d Tilelli i yeffɣen, yessawel-as : - Tilelli ! Teḥbes, tenna : - Anɛam, ṣbeḥ lxir a baba. - Ṣbeḥ lxir a yelli. Tura, fihel ma sfehmeɣ-am. Win i m-d-yennan ɣef yedrimen n tḥanut, ini-as d gma-m i d-yettceggiɛen idrimen.

Page 118: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 118 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

- Yerbeḥ. - Akken ! Ax tura ṣṣerf-agi. - Fiḥel. - Ṭṭef. - Ṣaḥit. - Ḥrec yelli. Deg uɣerbaz, Tileli nettat d Tziri, qqiment akken. Tenna Tziri : - A tilelli, sliɣ baba-m ad yelli taḥanut di tlemmast n taddart. - D ṣṣeḥ, ass-a ncallah. - Yelha ! Akka walaɣ ad tuɣalem d igelliden n taddart. - Ur ctaɣleɣ ara neck. Iswi-w d leqraya-w, d aya. - Bɣiɣ a kemm-steqsiɣ, meɛna balak ad tzeɛfeḍ. - Ur ttzeɛɛifeɣ ara ɣef weltma taɛzizt. - Ula d kemm ɛzizeḍ fell-i a Tilelli. - Muqel ! Ansi i d-yiwi baba-m idrimen-agi, merra ? - Ur ttkemmil ara i umeslay. Idrimen n gma “Imɣur” yellan di lɣerba. - Teẓriḍ ttuɣ akk sɛiɣ mmi-s n ɛemmi di lɣerba, suref-iyi a weltma. - Ulac deg-s. Mi akken heddrent, yekcem-d uselmad-nsen. Tenṭeq Tlelli : - Aselmad-agi d amaynut. - Mender ma yessen ad yesɣer, neɣ am win iɛeddan. (ḍṣant) Yenna uselmad : - Azul fell-awen. Rran-as warrac : “Azul”. Aselmad : - Wi ara ɣ-d-yinin azemz n wass-a ? Ṣifaks, yuɣ-it lḥal iteddu deg webrid, yemlal tamattart teddem mmi-s amecṭuḥ. iwala-tt, tɣaḍ-it, yebɣa a s-iseddeq meɛna ur yesɛi ara adrim. Yenna-yas : - Suref-iyi, lxeḍra-w, teqqim akken. Ur tenzi ara. - Ṛuḥ, a k-d-yefk Ṛebbi. - Aǧmaɛin. Yekker, yerza Ṣifaks ɣer texxamt n lexzin, iwala lxeḍra-yis akk, teffɣen-d deg-s iwekkiwen, yeqqim ar lqaɛa, yerkeɛ, yenna : - A Ṛebbi, d acu i xedmeɣ d ssiyya ? Tamazɣa, tejba-d daɣen twala kra din yerka, tenna-yas :

Page 119: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 119 -

- A Ṣifaks, akka Ṛebbi yettjerrib amdan di lemḥan, ma neṭṭef deg-s neɣ a nekfer. Wagi d cci n Ṛebbi, a t-nqabel akken i d-yusa. - Subḥanu ! Ihi aql-i ffɣeɣ ar tebḥirt,ma yella d acu ara d-kkseɣ. Yiweḍ Ṣifaks ɣer tebḥirt-is, iwala teɛmer d lxeḍra d lfakiyya, yemmekta-d amek i tt-yeǧǧa iḍelli-nni : lxeḍra, kra kan i yellan, ma d ṭṭjur n lfakiyya, qqurent. Dɣa yemmeslay iman-is : - Amek akka iḍelli, ǧǧiɣ drus i yellan n lɣella, ass-a teɛmer. Awwah ! Tagi ala amɣar azemni ara tt-id-yesfehmen. Iruḥ ɣur-s, mi yiweḍ, yenna-yas-d : - Lɛeslama a mmis n lxir. Kečč d argaz d wawal. - Azul a baba amɣar. - Azul a mmi. Ɣer wacu i ɣer i d-tqesdeḍ amɣar-agi amekfuf ? - Ala a baba amɣar. Amekfuf deg wallen kan, wama ayen-nniḍen d cci n Rebbi. (Amɣar-agi d aderɣal) - Subḥanu ! A mmi d tidet i d-tenniḍ. i tura mmeslay-iyi-d ɣef wacu i k-id-yecqan akka. - Aql-i tewwet-iyi lwehma a baba amɣar. Ayla-w iḍelli ǧǧiɣ-t lxeḍra d timexḍa kan. Wama lfakiyya, qqurent tjur-is. Asmi rziɣ ass-a fell-as, ufiɣ tibḥirt-iw tuɣal d lǧennet. D acu ara d-tiniḍ ? - Tesliḍ mi k-d-nniɣ di tazwara, kečč d argaz lɛali. Taddart akk teẓra ssebba n leflas-ik, d gma-k bu ṭṭlaba, yerna tiḥila sufella. Nniɣ-ak a mmi, Rebbi yettjerrib amdan-is, ma yezmer ad yeṭṭef deg-s neɣ ad yekfer. Kečč acḥal iɣeblan i iɛeddan fell-ak, meɛna teṭṭfeḍ di Ṛebbi. Lɣella-yagi a mmi, inek. d Ṛebbi i yebɣan ad yuɣal lxir s ayla-k. Ečč deg-s, tessenzeḍ. Lameɛna mi d-yuɣal rrbeḥ s axxam-ik kullec ad iruḥ. Akka myal ass, irezzu Ṣifaks d Tmazɣa tekksen-d lɣella. D lewhayem : amḍiq i deg ara d-kksen lɣella, azekka-nni a tt-in-afen tuɣal-d akken tella. Kemmlen wussan, mazal argaz lɛali ixeddem akken i s-d-yenna wemɣar azemni. Ɛeddan leɛwam, Ṣifaks, yuɣal mači kan ɣer wamek yella zik. D netta i d agellid ameqqran n taddart. Teḥbes lɣella di tebḥirt-is, yuɣal yexdem-itt s ufus-is, s lemɛawna n wid yessexdam yid-s. Ma d Maṣyas, taḥanut-is, simmal tettuɣal ɣer deffir.

Page 120: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 120 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Yiwen wass, iruḥ Maṣyas ɣer Ṣifaks, yufa-t-in yettmeslay i ixeddamen-is ɣef lecɣal n tfellaḥt. winna, akken i yuɛa gma-s, yettemsesay : “D acu i d-yiwin Maṣyas ɣer dagi ?”, yuɣal yenna-yas : - Kul wa ad yeɛnu ccɣel-is. Iɛedda ɣer Maṣyas, yenna-yas : - Azul ! D lxir ncallah. - Usiɣ-d ad ssutreɣ ɣur-k leɛfu. Rǧu, ẓriɣ d ayen meqqren i k-d-ssutreɣ, meɛna nedmeɣ ɣef wayen xedmeɣ deg-k. cciṭan iɣurr-iyi a gma ɛzizen. Anda rreɣ udem-iw si leḥya. Ṣifaks, iɣaḍ-it gma-s, yewhem d acu ara s-yini. Yerra-yas : - Ur zmireɣ ara ad waliɣ gma yettru, meɛna ad tegreḍ di leḥsab-ik, neck ur ɛeffuɣ ara yal tikelt ma tuɣaleḍ ɣer leɛwayed-ik. Ttu tesɛiḍ gma-k, isem-is Ṣifaks. - Tesɛiḍ lḥeqq ad tcukkeḍ deg-i a Ṣifaks. Aṭas i gezreɣ deg-k, meɛna daɣen aṭas i d-lemdeɣ seg wayen sɛeddaɣ d wayen walaɣ seg-k. timital-ik, qlilit lweqt-agi. Yekna Maṣyas ad yessuden afus n Ṣifaks, d acu yugi-yas : - Ala a gma. Idrimen akken i d-ttasen i ttruḥun. Adrim ma yella iruḥ, a d-yuɣal; meɛna tagmat, ma yella wi yejmeɛ deg-neɣ Ṛebbi, ur d-yettuɣal ara, ihi i yelhan d leɛfu. - Lehdur-ik, ur ten-regguɣara. Tanmirt-ik a Ṣifaks. S waya, ters-d talwit gar twaculin, tuɣal-d tegmat n zik-nni. Maṣyas d tmeṭṭut-is, xedmen tamurt-nsen. U yerna mmi-tsen yunagen, yuɣal-d ɣer tmurt. S wakka temlal tasa d way turew. Uɣalent snat twaculin d yiwet twacult. Taddart merra tettmeslay fell-asen. Yezzi-d useggas, sin watmaten xedmen zzerda, slant yes-s akk tuddar i d-yezzin i taddart-nsen.

Page 121: Tamazight Tura 01 Yen09

TAMEDYAZT

Page 122: Tamazight Tura 01 Yen09
Page 123: Tamazight Tura 01 Yen09

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 123 -

Aɣerbaz n tayri

Nizar QEBBANI

Madraset al-ḥubb Tasuqelt : Nora MAHI

eslemd-i, teslemd-i, teslemd-i Teslemd-i tayri-m leêzen D nekk, acêal aya êwaoe$

I tmeîîut ad iyi-rren êezne$ Tameîîut, ad ru$ gar yi$allen-is, am ufrux Tameîîut, ad iyi-jemâen am iceqqfan n tbaqit. Teslemd-i tayri-m yir amsayen Teslemd-i tissit n lqahwa di ttnaûfa n wuvan Ad âerve$ tiâeqqacin n yimejjayen Ne$ ad bedde$ $ef umnar n yiderwicen Selmed-i tuff$a seg uxxam, ad ggare$ azeîîa deg yiberdan Ad slufe$ deg wallen-im, i wacêal n yitran A tin icebblen tudert, ay agejdur, ay agejdur d uqriê Tessekcem-i tayri-m timura n leêzen Nekk uqbel-im, ur ssine$ timura n leêzen D awez$i éri$, imeîîi d amdan D amdan mebla leêzen, d asmekti n umdan. Teslemd-i tayri-m, lexdayem n yigerdan Ad resme$ udem-im s tbuxim A tin isâerqen amezruy-im

T

Page 124: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 124 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Aql-i mmezle$ seg-m deg uéar ar uéar Teslemd-i, mi ara êemmle$ têebbes tmurt $ef tuzzya Teslemd-i ti$awsiwin ur llint ara deg walla$. Rri$ timucuha n yigerdan, kecme$ ti$erma n yigelliden Urga$ ad a$e$ yelli-s n ugellid Allen-nni zeddigen ugar adfel n udrar Ticenfirin-nni éiden ugar ajeooig n rremman Urga$ megre$-tt-id am yimnayen Urga$ qqne$-as izurar n ssxab d umeroan Teslemd-i tayri-m d acu i d ashetref Teslemd-i amek i ttazzalen wussan Ur d-ttas yelli-s n ugellid.

Page 125: Tamazight Tura 01 Yen09

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 125 -

Amezruy

Mohamed MEDJDOUB

nwa i a$-yedâan Akken ur nettili D widak i as-yennan

Timmuz$a te$li Amezruy ad yeched, ad yer ivelli Ad twalim tidet n wegdud-agi Ass-nni mi ara d-nezzi I tebnam ye$li Ass-nni ad nwali D acu i d tilelli Ayen yedduklen, ur tbeîîum ara Loehd i nesâa, ur as-tezmirem ara Ïîerk d Rruman Ne$ Abiéenîi I tekka Ufiniqi Äcan-t akk êafi Ad nidir yiwen n wass s timmad-nne$ Wala yal ass d ddel ar $er-ne$.

A

Page 126: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 126 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Ïîlam Awal yewzen Imi izemmem Tebreq terâed £lin-d yimeîîawen Yewwet-d wedfel Qebren wulawen Ikemmel-as wavu Yeskaw ifadden D iîij i iffren Ddre$lent wallen Asigna i iûubben D tisiswa i ijerêen D nnda i d-yewten Iéuran qquren Wali-t a medden I yexdem yendem

Lbaîel

Ay$er a ddunit, mazal meééiyit Ay$er a ddunit i a$-tgiv akka Akken i a$-d-ooan akk yimezwura Akka i a$-d-ufan widak n wass-a Acêal i iâeddan d leqrun aya I tmazi$t-nni ar melmi tura Têekmev fell-a$ Tugiv ad d-neffe$ Ass-a ad nehder bezzaf i neûber Ma ulac a$-terrev ansi akken i d-nekka Tserêev-asen $ur-nne$ ad d-kecmen Nekni nefrev-iten yiwen deffir wa Ineggura-ya bezzaf i tâeîîlev Yerna teooiv-ten b$an a$-ççen

Page 127: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 127 -

Lemmer ttafen ur nettili ara Iban ttasmen s yisem n tmaz$a Ma d nekni nedder Ivelli d wass-a Ass-a ne$ azekka Ne$ ass-nniven

Targit n yiminig

Urga$ am wakken d ûûeê Urga$ alarmi d ûûbeê Bedde$ $ef yiwet teérut Lewhi n Oeroer i zzi$ Ul-iw immekta-d tamurt D wakal ideg lule$ Ar tama-w zzin-d irkelli Imdanen widen ctaqe$ Ëûi$ di targit i lli$ Targit-nni ssarame$ D igider s ufella n teérut èri$ fell-as ara mmte$ D tirect i d-ooan lejdud D abernus ad t-sburre$ Deg walla$ tenoer taddart-iw D izenqan ideg urare$ Mmekta$-d imawlan-iw D yimeddukal i êemmle$ Mmekta$-d lexlawi S yifrax-is d yi$ersiwen Leâwanûer ttregrugen Aman di leêcic ruêen Wala$ akk ifellaêen Deg wennar sserwaten Ass-agi merêent wallen Rri$-d kra n yimdanen Mmugre$-d ula d tulawin

Page 128: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 128 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

S tzedmin n yis$aren Azemmur deg yixxamen Idda-d akk deg yiqecwalen D tagi d targit n wulawen D tudert n yiqbayliyen £as ur b$i$ i$erbiyen Mi i d-uki$ cudden ivarren

Page 129: Tamazight Tura 01 Yen09

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 129 -

Innan

Abdelhafid CHENANE

Win umi yelha yiles-is Yezga yesɣerbil awal-is

Yella wawal d ajeǧǧig

Rran-t ur zeddig

Ma yella wamek i wawal yelha wawal Ma yeqḍeɛ wamek i wawal dir-it wawal

Win ixeddmen lemtul Allaɣ-is yecba llakul

Mi ɛyiɣ nekk ad ṭṭseɣ Di target ttkemmileɣ

Anda akken ilaq ad nɣiwel

Ur qqaret tazzla fiḥel

Awal n bab n wawal Amek ara s-tefkeḍ awal

I win ur nessin awal

Yusa-d wass ideg qeḍɛeɣ layas Lehlak yellan ufiɣ-as-d ddwa-s

Page 130: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 130 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Anda akken iḍelli i nella Ass-agi dinna i d-neggra

Ttwaliɣ ur ddreɣleɣ Mi tufeg ur s-faqeɣ

Ddreɣleɣ nekk ɛuddeɣ ttwaliɣ

Ayen mennaɣ ur t-wwiḍeɣ

Amdan i tetbeɛ tatut D ameḥbus deffir tewwurt

Win yettaṭṭafen lmizan s tiṭ

Yezga iruḥ-as cwiṭ

Ayen iḥman ikeccem-it rruḥ Ayen semmḍen kulci deg-s iruḥ

Afennan ǧǧan yisefra

Am win yeṭṭsen di tesga

Nnan-d akk tcudd ɣer-sen Tiɣersi anda nniḍen

S kra n win yetcawaren uccanen

Ad yefreq d watmaten

Yir tawenza Teɣɣaz tiɣezza

Ma yeqqim d awal Ma iruḥ d ajeɣlal

Tidet tferru-tent

Ma d lekdeb ixenneq-itent

Ma tsemmḥem imi ɣelḍen Azekka ad d-uɣalen

Page 131: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 131 -

Wid yettarun Zgan ttrun

Telha tɣawsa, yelha umgud

Lemmer ur neffud Ulac win ara t-id-ibedren

Yelha lxux, yelha rremman

Xas akken iɛedda lawan

Armi neẓra yelha I d-nɛedda ssya

Wid akken yukin d ṣṣeḥ laqen

Ma d widak yeṭṭsen Wellah ur xuṣṣen

Xas akken lǧib-iw yeqqur

Ma d allaɣ-iw yeččur

Ma nenna-d awal cfut Ma ulac ad ɣ-texdeɛ lmut

Page 132: Tamazight Tura 01 Yen09

- 132 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

I tura

Youcef MERAHI

Tasuqelt : Mohand OUANECHE

I Lyès ABOULAICHE ula d nekk ur d-clige$ ma yella wavu yezze$ze$ ma yella useklu yekna si teqriêt n wussan ula d nekk ur d-clige$ ma yella tafat teooa amviq i tebrek ma yella tafukt tensa tagnawt tcerreg ne$ itran lsan leêzen ula d nekk ur d-clige$ ma yella rrâud yebva ul-iw ma yella rruê-iw yu$al d tarfaî i taslubi ur d-clige$ seg wacemma a k-n-hevre$ sell-iyi-d ayen i s-yehwan ad yevru ayen i s-yehwan ad yejbu tura

Page 133: Tamazight Tura 01 Yen09

IVRISEN

Page 134: Tamazight Tura 01 Yen09
Page 135: Tamazight Tura 01 Yen09

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 135 -

Taweṭṭuft d werǧeǧǧi

Djaffar MESSAOUDI

macahu, ɣef tweṭṭuft d werǧeǧǧi. Kra yekka unebdu bu uchayli, taweṭṭuft la tetteddu la tettnadi, la treffed la tettɛebbi, la tgerrew la

tettawi ayen ara theggi i wussan n urgigi. Ma d werǧeǧǧi azehwani, kra yekka wass la yekkat agumbri, la iceṭṭeḥ la yettɣenni iman-is ddaw tili. Tikwal ma sdat-s ad d-tɛeddi tuḥrict n tweṭṭuft-nni, aɛeqqa n yirden deg yimi, netta ad yesteɛmel ur tt-yeẓri, ur yessusum ad tt-ilaɛi, ur tt-yettɛawan deg uṣubbu wala asali. Asmi ay d-tewweḍ ccetwa, s usemmiḍ yesserkaben tawla, d waḍu yetthubbun si yal tama, d udfel iregglen tiwwura, taweṭṭuft-nni dɣa tekna, ɣer uxemmuj-is ay teččur d-tamečča. Nettat tuɣal testufa; ala i yiḍes ay tt-tettarra, yerna deg wusu tezga teḥma. Ma d werǧeǧǧi-nni ameɛdazu, yejjawnen deg unebdu zzhu, ur yufi s wayes ara yessedhu, takerciwt-is yecban amnitru, yerna asemmiḍ la deg-s yettazu. Mi yebda laẓ la t-yettḍurru, yemmekta-d taxeddamt-nni n unebdu. Dɣa yenna deg yiman-is s usirem ɣezzifen am ujgu : “Ḥeqqa tella tmexluqt-nni igan s yirden atemmu”. Sakin yessuɣel ɣer tinna ideg yeḍmeɛ ṛeggu. Mi yewweḍ lewhi lmeɣreb, ɣef tewwurt n lalla yesseqqreb. Taweṭṭuft mi d-teldi tawwurt tettɛeǧǧeb. “Acu akka ɛni ay k-id-isrezfen ɣur-i ay-imjeddeb ?! Ɣileɣ werǧin lliɣ deg wallaɣ-ik imǧelleb !” Ay das-tenna mi ɣer-s tqerreb, ammar ɣer ugensu ad d-iǧelleb.

A

Page 136: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 136 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Dɣa yenṭeq werǧeǧǧi umi ddunit texreb, yenna i tweṭṭuft s wawal icebbeḥ s lekteb : “ Ah a nna taneɛmart, teswiḍ ddheb ! Aniwa werǧin yurga ad kem-yekseb ?” Tɛedda tweṭṭuft ɣer wawal n tidet tezreb : “Ah, tuɣaleḍ ass-a d imqezzeb ! Amer twennɛeḍ iḍelli aseḥseb, tali ass-a afus-ik si yal lxir ad d-yenqeb. Win deg uẓɣal yecna u ddaw tili yeḥjeb, dulaqrar ad yecḍeḥ di ccetwa u deg usemmiḍ ad yeɛteb”. Tuɣal tweṭṭuft ɣer way temlek, lafeɣ seg waḍu ad tehlek. Mi yesla werǧeǧǧi i tewwurt teṣṣerbek, tberreq tkerciwt-is zun s ujenwi teftek. Yeẓra ur yettaf yiwen ad t-isellek.

Rebbi ur ittettu Qqaren at zik, llan tikkelt sin watmaten ; yiwen isem-is Wanneǧǧkan, wayeḍ isem-is Wanawidkan. Wanneǧǧkan d nneyya, ixeddem ɣef twacult merra. Ma d Wanawidkan d bu tḥila, ittxemmim kan i uzekka. Asmi yemmut baba-tsen, yeǧǧa-d si yal lxir atmunen. Wanneǧǧkan ɣur-s tikti, yenna i gma-s ahwawi : ad yerḥem Rebbi baba-tneɣ lɛali, i ɣ-d-yeǧǧan akk ayagi. Deg-neɣ tajmilt yuksan-itt, ad as-tt-nerr ma tadrimt-is nessefti-tt. Ineggez Wanawidkan s wurrif, jmaɛliman afus-ik ur ten-yeṣrif. Wa d baba-inu, ayla-s inu, kečč ur telliḍ d gma-inu. Wanneǧǧkan ibat seg wayen la isell, yugad idim ad yazzel, yeṭṭef abrid-is iɣawel, ɣer at Rebbi issuɣel, ad as-d-ciren ɣef win s-isswen aɣbel. Deg ubrid-is yemlal-d win ɣer-s Rebbi yuzen-d. Iseqsa-t d yimeṭṭi itturug-d : a kečč umi zeddig wudem am lmelk, talwit melmi ara yi-d-tettunefk ? Ma mazal gma ad idder, tuɣalin ur tt-id-bedder. Inṭeq umexluq yini-as, tlatin iseggasen i s-d-mazal. Tɣaḍ-it twacult-is n-yeǧǧa i udeɣli. Immuqel Wanneǧǧkan ɣer igenni, yini wekkleɣ-ak a gma Rebbi. Sakin ɣer uxxam yebda-d tikli. Ɣer tewwurt temmuger-it-id tmeṭṭut-is, seg yimeṭṭi yejreḥ yiẓri-s, melmi ara ifak Rebbi si ẓẓur ? Ṣṣber kan d aya i ɣ-d-iṣaḥen d amur, tlatin iseggasen werɛad bdin, s igenni terfed tmeṭṭut iẓri-s ineggin, wekkleɣ-ak Rebbi a win yeččan gma-s d amuddir, nekni neshel-ak Rebbi d uwɛir. Sakin ɣer tɣerɣert

Page 137: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 137 -

temmuger-it-id yelli-s, tettel tyersi di tgerjumt-is, a baba melmi ara d-fell-aɣ teflali? Ṣṣber kan a taɛzizt-iw a yell-i, akka tlatin iseggasen ur d-icerreq ur tt-nettwali. Ɣer igenni terfed teqcict iẓri-s ismeqqin, wekkleɣ-ak Rebbi a ɛemmi wer yellin d aḥnin. Azekka-nni kan isselqef Wanawidkan, tbat twacult n Wanneǧǧkan. Ɛni skiddiben at Rebbi ? Iṭṭef abrid ɣur-sen ad ten-isseqsi. Di ttnaṣfa n webrid immuger-it-id lmelk-nni. A mazal-ik themmleḍ ula d ass-a, yax kfan fell-ak iɣeblan tura ! Usiɣ-d ad iyi-d-tessefruḍ adrug-ik. Yax tenniḍ tlatin iseggasen i d-yeggran, akken ad faken fell-i ineẓman. Smuzget ihi mliḥ akken ad tfehmeḍ : aql-aken di twacult-ik di tlata, yal ma yiwen deg-wen iwekkel Rebbi i winna, nekẓen-d ɛecra iseggasen dinna. Rebbi ur ittettu ara, win deg-s issutren kra.

Page 138: Tamazight Tura 01 Yen09

- 138 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tamekrust

Hacène HALOUANE

ebâa iseggasen-aya ur sen-uri$ ur steqsa$ fell-asen. Win yekkren $er wayev yinas «Ad k-yeg Rebbi am twaff$a uberriq seg uêriq». Neqqar-it d

awal, nekk ass-agi éri$ d acu-t. Nadin tesâa inebgawen. Tesnejmaâ-d imeddukal-is : wid n zik, wid n teméi, wid n tirga, d wid n wass-a. Mi d-kecme$ s axxam, s axxam-iw, ufi$-t-id yaâmer. àçan, swan, wa iceîîeê, wa ittavûa kan weêd-s ur yeêûi $ef wacu. Uma âeggne$-as. Nukni maççi akka i nga. Mi ara d-nawi inebgi s lêerma-s : ad yeçç, ad isew, ad ikker ad fell-as isahel Rebbi. Yal yiwen ad t-ihenni Rebbi deg uxxam-is. Uma nni$-as : nekni $ur-ne$ d irgazen i yesnubguten irgazen. Si zik akka. Uma nni$-as ur qebble$ ara akken nniven. Tevûa-yi-d, tevûa fell-i, tenna-yi-d : “Lemmer i teb$iv akka talla akka ad n-teqqimev deg yifri-k, deg udaynin-ik ula i k-id-yewwin $er Lpari”. Annect-a yakk ikfel-iyi-d am tidi, pmuqule$ deg yinebgawen-is deg wagu n wabbu n dduxan. Bbi$ iman-iw ad ére$ ma maççi d targit. Twala-yi-d Nadin, tga-d i yiman-is abrid gar imeddukal-is amzun di teégi ; $as akken ula d nettat teswa mazal-itt tqeîîeb. - Ani$ tettuv, mon petit Akli, ass-a d amulli-w ? - Ih ttu$, teériv tezde$ deg-i tatut : ttu$ baba d wayen reoome$, ttu$ yemma, ttu$ taddart, ttu$ tamurt… tikwal qqare$-as wis

R

Page 139: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 139 -

ma s tidet nekk d Akli, Akli n Yidir d Tsaâdit ne$ m$i$-d kan akka weêd-i gar iberdan, ur éri$ d acu i yi-d-yewwin ur éri$ d acu ttnadi$. - Sew, sew ad k-ikkes âeggu. Swi$. Yiwen lkas, sin lkisan, tlata… yeâreq-iyi leêsab. Ëulfa$ i yidmaren-iw b$an ad îîrevqen, ttaqqfe$. Muqle$ akka, yiwen ur d-ilhi yid-i, yiwen ur iyi-d-iwala ceîîêen, tessen. Ff$e$. Ruêe$ ad nadi$ cwiî ubeêri i turin-iw, ufi$-n acelyav. Din din ikkes-iyi udubbez-nni lli$ ddubbze$. Tafat n yiv werra$et, avu yetsuvu, aqjun yesseglaf… muqle$ akin, anga tenneqva tmu$li wala$ yemma, d lexyal kan, maca d yemma tessawal-d s lqedd ugerjum-is imi ti$ri-s ittawi-tt wavu, sli$-as teqqar : ”Ay Akli a mmi !!! £urek tamekrust ad ak-tefsi !” èri$ yemma di tmurt, acu ara tt-id-yawin ? Ur tesâi s wacu, ur tessin abrid, u lemmer tesâa, lemmer tessin ur as-ttâemmiden. Nettat am tyazivt m rrebg : seg uxxam, $er tala, $er lexla. Qqaren tbeddel teswiât, $ef yemma, d ivelli i d ass-a. Teéra u éran akk medden. Qqime$ $ef utrottoir, rri$-d ayen swi$ d wayen ççi$, $li$ am uzeqqur. Kemce$ iman-iw am llufan, $umme$ aqerru-w s lkol ubalto, ruêe$... D asemmiv, yewwet udfel $ef udrar, widen la ileqqven azemmur, zik i ûubben $er lexla. S kra n win izemren ad yexdem yedda, neqqim-d deg uxxam nekk d yemma : nettat ad theggi imekli, nekk ad t-awi$. £as akken d asemmiv, taddart teâmer. Wa yewwi-d is$aren, wayev yettheggi asa$ur, ta tugem-d, ta tezdem-d… Mi qrib d lawan imekli, teddem-d yemma tabernust-iw, d tamecîuêt am nekkini. Teîîef-iyi icuvav-is deffir temgervt-iw, tcudd-iten d tamekrust. Tenna-yi : ”Ëader ad k-fsin icuvav n tbernust-ik, ma ulac ad k-yeddem wavu”. Tiyerrist tekres, tcudd-iyi imekli di tyemmust, teîîef-iyi-d si tuyat tennak : ”Ruê a mmi, $iwel, win ixeddmen yettlaé”. Ëemmle$ aûubbu si taddart, êemmle$ akessar. Di tmurt-nne$ ulac luva : d akessar ne$ d asawen : asawen d taâkumt $as ma d annan, yeqqim-d ukessar êemmlent-t tqejjarin tileqqaqin. Ula d nekk akken. Asawen, mi tegrev avar ad tu$alev d timendeffirt, abrid yettnejbad ur ikeffu. Ma d akessar ijebbed :

Page 140: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 140 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

$as tbubbev rfed kan avar-ik ad k-issum. Muqel kan anga ara tedduv imi akken teshel tikli i yewâer una$luy. Ëemmle$ akessar imi la teddu$ cennu$. Hemmle$ ad êulfu$ i ubeêri deg yimeééu$en-iw $as akken i$umm uqerru-w. Akken ara yi-d-walin at uxxam-nne$, win yellan $ef tzemmurt ad d-yers, win yeîîfen aâeqqa ad t-issers. Ad iyi-d-zzin, ad iyi-kksen tayemmust, ad iyi-fsin tamekrust, ad êulfu$ i ucelyav asemmav yeskawayen tidi n tazzla. Asemmiv ikcem-iyi i$es, nuda$ icuvav n tbernust-iw ad $umme$ yis-sen, nuda$, nuda$... ldi$ allen-iw, ufi$-d iman-iw $ef utrottoir i îîse$, zdat uxxam-iw. U$ale$ $er deffir. D amulli n Nadin. Axxam yeççur d inebgawen-is, nekk swi$. Äarve$ ad sefve$ udemi-w, ula s wacu : ivuvan-iw dduzen. Kkre$, ddi$ armi d axxam, sîebîbe$ sîebîbe$… ulac. Qqime$ $ef tewwurt n uxxam-iw… Dinna i yi-d-ufan mi d-kkren ûûbeê inebgawen n Nadin. Sli$ mi s-nnan “muqel wid ur nessin ad swen !”. Nitni ruêen, nekk kecme$ afe$-n Nadin tnax. Ddme$-d tabalizt n wasmi d-usi$. Bella$ tawwurt n texxamt-iw s tsarut. Ddme$-d abernus-iw, êala winna i yi-d-têettem yemma, tennak : “Timura n medden waârent !” Ddme$-t-id, zwi$-t yettraê d lkafur i s-d-terra yemma mulac tuneîî. Lsi$-t. Sbedde$ lqedd-iw. Muqle$ iman-iw di lemri, tekfel-iyi-d yiwet tefyirt ne$ra-tt asmi nella d arrac imecîaê : “Akli est un petit kabyle”. Ëulfa$ zzin-iyi-d warrac n taddart deg uêeccad n wafir, kkaten-iyi afus, cennun-iyi, ttavûan fell-i amzun ye$li-yi wagus. èemve$ icuvav n ubernus-iw $ef tuyat-iw, qqime$ $ef umeîreê, ttru$. Refde$, serse$ : Nadin, yemma, l$erba, tamurt, tadrimt, a$rum… yak ttmeréan deg walla$-iw am warrac deg wennar. Dayen : truê ufi$-tt ! Maççi da u$ale$ s axxam mebla takarrust, mebla l’Euro ! Maççi da qqime$ dagi. Dayen ayen i$er d-nettazzal wala$-t. Öwi$ barka-yi ! Azekka zik ad kkre$, ad ddme$ idrimen si texrivt n Nadin, ad qesde$ ORLY, dinna ad asen-ini$ d yemma i yemmuten ad iyi-zzewren. Ad awve$ $er tmurt : si Lezzayer $er Tizi, si Tizi $er Tizi. Iwsawen, Tizi uqellal, anga i mlalen idurar, dinna i tella tewwurt b avu. Ansi d-illul cwiî uzemeêrir ad t-iccuf, ad t-yerr d tabucivant. Aêlil a win ara d-yaf dinna ccetwa. Ad keble$

Page 141: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 141 -

iman-iw di tbernust-iw, ad cudde$ icuvav-is zdat-i ssyin akin d tawazya kan ara tezzi$. Ad qqime$ dinna. Di ccetwa abrid-nni yezga yergel seg udfel, ttkukrun medden ad kken ssyinna. Dinna ara qqime$ : ur tette$, ur tesse$ ad tâeddi fell-i ccetwa, adfel ad yefsi, imsebriden ad u$alen ad afen agecmuc-iw yettel deg ubernus. Yiwen ur iéer ansi d-kki$, yiwen ur iéer wi yi-ilan. Yemma ad terou ad tru ad iyi-tayes. Nadin ddurt ne$ snat ad iyi-tettu. Nekkini : akka i ttverru d win ittaooan tamekrust ad as-tefsi.

Page 142: Tamazight Tura 01 Yen09

- 142 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tiɣimit akked Djamel Benaouf

Kaci SADI

ẓuran : D anwa i d Ǧamal Benɛuf ? (Melmi/Anda tluleḍ, temẓi-inek…)

Ǧamal Benɛuf : Ɣas ulamma yal amdan s wazal-is, maca yettimɣur ugar wazal-ines s wayen d-yeǧǧa d wayen iga. Isem n twacult : Benɛuf. Azarisem-inu : Ǧamal. Luleɣ ass n sa (7) mayyu 1960 deg Iɣil-Ali, aẓi n At Ɛebbas (Bgayet). Luleɣ di tefsut iɣef nniɣ deg yiwen usefru : Nekkni d tarwa n tafukt Tilelli nteg-as azal Nekkni d tarwa n tefsut G irebbi ugama i d-nettlal Nekkni argaz tameṭṭut Tayri seg wul nemyeḥmal Nekkni d tarwa n tmurt Nettak asfel ɣef wakal Nekkni tegguni tatut Mi nettemyefk afus tikkwal Ahat irad-iyi ad d-laleɣ di taddart n yemyura yecban : Lmuhub d Ṭawes Ɛemruc d Malek Wari… Wamag nekk n yiwet taddart i wumi qqaren Tiniri (isem-agi yebɣa a d-yini : Ṣṣeḥra s tmaziɣt, ahat imi d-tezga ɣef weẓrar, yernu d tigellilt nezzeh, maca, di rreẓq kan, wamag d tamerkantit si tama n yidles d leɛwayed, a d-fkeɣ sin imedyaten kan : Qqaren-d “Tiniri-yagi d teryel i tt-iṣaken (yebnan)”. Tadyant-nniḍen daɣen, d tin n

I

Page 143: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 143 -

yizem : Qqaren-d “izem aneggaru di tmurt n leqbayel yenɣa-t yiwen umezdaɣ n taddart-agi, isem-is Ḥmed U Muna”… Werɛad mmideɣ sḍis (6) iseggasen ufiɣ-d iman-iw deg Wehran, acku lliɣ ttidireɣ di taddart ɣer jeddi akk d jida, ssyen ḍefreɣ-d tawacult-inu i yellan yakan di temdint-agi (Wehran). Nekk i d-yeldin allen-iw deg irebbi n tmucuha d leɛwayed n teqbaylit, din din kan ufiɣ-d iman-iw di tmettit-nniḍen, tameslayt-nniḍen, lɛeqliya-nniḍen… Teḍra-yi am weslem-nni i yuɣen tannumi d tudert n waman, ur yuḥtam meskin alammi d-yufa iman-is yetteqliliḥ di tkajut (tasenduqt)!... ɣas llan kra n leqbayel di lḥuma ideg nezdeɣ, maca, di berra ttmeslayen akk taɛrabt, ula d Imerrukiyen (ladɣa Icelḥiyen) akken daɣen, d acu kan, tulawin-nsen (ticelḥiyin) ur ttagadent ara, sɛant tissas ur ttsetḥint s tmeslayt-nsent, ttmeslayent-tt ɛinani si ṭṭaq ɣer wayeḍ, s isuɣen mačči seddaw tinzert kan ! Ahat d ayagi merra i yeqqimen yecreḍ deg wallaɣ-iw. Iẓuran : Amek almi i tkecmeḍ s amaḍal/annar n tira ? Ǧamal Benɛuf : Lemmer mačči d tafrit neɣ d asefri (prise de conscience)-nni yili d acu ara yi-yawin s amaḍal-agi ? Imi ur d-ufiɣ ara kra n temyart neɣ n lɛada n tira, la di twacult-inu neɣ deg wayen i yi-d-yezzin s umata. Iẓuran : Mmeslay-aɣ-d cwiṭ ɣef yal aḥric/taɣult di ddunit-ik n tsekla, amedyaz, amyaru, argaz umezgun (agzul n wayen txedmeḍ di yal taɣult) Ǧamal Benɛuf : Di tmedyezt, ssaẓergeɣ-d yakan ɣur teẓrigin “Harmattant”, yiwen wammud isefra s yezwel: “Tujjma tuzzma”. Deg-s 30 isefra, ma d ayen yerzan asentel-ines nezmer a t-nebḍu ɣef sin : yiwen weḥric yewwi-d ɣef usuter izerfan-nneɣ akk d tyita s leqseḥ di lbaṭel i d-yeɣlin fell-aɣ, aḥric wis sin, yerza tayri d iḥulfan. S umata tella tujjma, tella tuzzma. Tujjma n wayen nḥemmel d tuzzma deg wayen nugi. Di tsekla, ssaẓergeɣ-d ɣer teẓrigin i d-yettwabedren yakan, yiwen wungal s yezwel ”Timlilit n tɣermiwin”, ma d asentel-ines s tewzel kan d wa : Yewwi-d ɣef yal idis n tudert i ttidiren

Page 144: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 144 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

kra imezdaɣ n yiwen uɣaram (tamdint) iɣef yerfed azwel wungal-a. Uriɣ daɣen kra n tullisin, yiwet seg-sent “Taklit n tayri” tzemrem a tt-tafem deg wesmel “imyura.net”, tiyaḍ mazal deg-sent areqqeɛ. Deg umezgun, ar tura uriɣ kuẓ (4) tmezgunin, kraḍ (3) turar-itent-id terbaɛt “Tigawt d wawal” n tiddukla Numidya. Isental-nsent : walit iselɣat (les prospectus) i d-yeddan d weḍris-agi, ma d taneggarut “Ccix lkanun”, tagi werɛad tt-id-nurar, tettawi-d ɣef kra n yemdanen i d-irewlen si temnaḍin-nsen, taggara a d-mlilen deg yiwen wexxam yellan di tmurt n Leqbayel, ssyen a sen-d-yeffeɣ Ccix lkanun… Iẓuran : Yadra truḥeḍ si tmedyazt ɣer wungal mbeɛd s amezgun, neɣ tezgiḍ tettruḥuḍ tetticewwleḍ gar-asen ? Ǧamal Benɛuf : Tesmaktaḍ-iyi-d s tedyant-nni “seg usennan ɣer tmellalt”. Yella wayen yugaren aya, sslemdeɣ tamaziɣt ugar n mraw (10) iseggasen deg tiddukla Numidya, lliɣ d lmendad i waṭas n yelmeẓyen akken ad arun tamaziɣt, ddeqs n yedlisen i sseɣtaɣ... Bdiɣ-tt s tmedyazt, ssyen ɣer wayen-nniḍen. “Yal tafsut s tefsut-is” akka i qqaren. Iẓuran : Ayagi akk ahat tkesbeḍ-t/ iruḥ-d netta war lebɣi-k. I umennuɣ ɣef tmaziɣt amek ?. (Mmeslay-aɣ-d cwiṭ ɣef tsawnin i k-id-yemmugren, d wamek i tɛeddaḍ deg-sent ?) Ǧamal Benɛuf : Ɣas ḥṣu ayagi : Nekk, teḍra-yi am tedyant-nni ”Amejjay war lebɣi” n Mulyar. Kra yellan giɣ-t s war lebɣi, neɣ giɣ-t s tin n lwaǧeb kan. Lemmer ur lliɣ ara d ameɣnas, yili ur ttiliɣ ara d ayen-nniḍen… Maca, mačči lmeɛna-s daɣen usiɣ-d akken ad ssrewteɣ deg wennar ur ssineɣ ! Acku alammi ḥṣiɣ zemreɣ a d-gluɣ s kra, d wamek begseɣ. Tegra-d di tagi umennuɣ ɣef tmaziɣt : Zemreɣ a d-iniɣ anagar aya i giɣ s lebɣi, imi d nettat i yi-yezzuɣren ɣer wayen-nniḍen (tira d tigawin-nniḍen…). Aḥlil ɣef win yesɛan tafrit (conscience) yeddren ad yerwu lḥif, ad iɛeddi di tiṭ n tsegnit.

Page 145: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 145 -

Iẓuran : A d-nuɣal s amezgun. Mmeslay-aɣ-d cwiṭ ɣef terbaɛt-nwen ? Amek almi i s-tsemmam “Tigawt d wawal” ? Ǧamal Benɛuf : “Amezgun” ɣur-s azal meqqren di tmetti yeddren s yedles imawi, daɣen di kra n tmetti yettidiren deg wuguren n yal tawsit, ladɣa timetti yecban tagi-nneɣ. Amezgun d yiwen wallal neɣ ttawil s wayes nezmer ad nesker tagrawla tadelsant, qesdeɣ a d-iniɣ nezmer yes-s ad nbeddel yir tikta, ad neẓẓu yes-s tikta talsanin, tid n tlelli, tugdut, izerfan n wemdan, leqder d talwit gar yemdanen… Akken i yella deg yiwet tmenna yettwassnen : “Efk-iyi-d amezgun, a k-n-fkeɣ agdud imegzi neɣ ufhim”. Takti-yagi umezgun s tmaziɣt d taqdimt ɣer ɣur-neɣ, di 1985, asmi nella di terbaɛt “Imnayen n Numidya” i d-nerra lwelha-nneɣ s annect-a, maca, ṭṭuqqten wuguren, ulac anda ara neg allusen-nneɣ, ulac anda ara nurar... Amzun akken amezgun s tmaziɣt yella megdul, neɣ d leḥram ! Imiren dɣa i d-ncawer yiwen weqcic isem-is Lmulud Ciban, yella d amarir, yettwassen nezzeh s leqdic-ines di terbaɛt n tesnawit “ Ḥemmu Butlilis”, yuɣ lḥal ssulin yiwet tmezgunt isem-is “Lɛerbi Ɛebdelmalek”. At terbaɛt-agi llan tgen allusen-nsen deg wexxam n yelmeẓyen di “Mirucu”, anda i tteg allusen-ines terbaɛt-nneɣ n ccna “Tilelli”; yenna-yaɣ-d “Ma tebɣam amezgun s tmaziɣt, ɣas kkret ɣur-s, ur ttraǧut tullin sɣur-i neɣ sɣur wayeḍ”. Nenna-yas : Taɣult-agi umezgun teḥwaǧ tamusni, teḥwaǧ daɣen tirmit, nekkni ur nesɛi annect-a. Yenna-yaɣ-d : “Amezgun yettwalmad deg wennar, mačči deg yedlisen d wayen-nniḍen… Dɣa, nemserwi d unemhal n wexxam n yelmeẓyen-nni, yessuseq-d ula d tarbaɛt-nni-nneɣ n ccna. Asmi d-nesnulfa tiddukla Numidya, deg useggas n 1990, nsedda-d amezgun deg yeswiyen-ines. Dɣa, d gma-tneɣ Mebruk At Ḥami (i wumi ssawaḍeɣ azul ass-a) i yebdan leqdic-agi umezgun deg wennar, almi i d-yewweḍ gma-tneɣ Kamal Waɛi (i wumi ssarameɣ ḥellu, yuɣ-itent di tezmert-ines meskin) d wamek i nebda leqdic umezgun n tidet, imi netta ɣur-s tamusni, ɣur-s daɣen tirmet meqqren di taɣult-agi umezgun, yeɣra amezgun ɣur Ṣayem Lḥaǧ, ddeqs n tmezgunin i yurar s taɛrabt, yurar ula di kra n isura yettwagen di tilivizyun n Wehran. Ssyen dɣa i d-tlul terbaɛt-nneɣ

Page 146: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 146 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

tamezwarut “Tafrara”, tessuli snat tmezgunin, tewwi-d daɣen kra n warrazen… Imaririn n terbaɛt-agi tigti-nsen llan qqaren tamaziɣt di Numidya, ɣas ur sɛin ara tirmit deg umezgun, maca, ufan-d gma-tneɣ-agi (Kamal Waɛi) ɣer tama-nsen. Almi d aseggas 2002 i teḥbes terbaɛt-agi. Imi kra seg iɛeggalen-ines unagen ɣer berra, wiyaḍ ur stufan ara, wa yebri, wayeḍ yewwi-t ubeḥri ! Akken qqaren akken : “Wa meɛḍur, wa d leḥeqq-is”. Di taggara useggas 2002 nwala yessefk ad nɛiwed a d-nerr amezgun ɣer tiddukla Numidya, acku d ayen yesɛan azal meqqren di temdint yecban Wehran, maca, bdant tmeckukkal, iqdimen ur zmiren ara, neɣ ur bɣin ara ad ttumerrten di leqdic umezgun, acku leqdic umezgun mačči d ayen fessusen, maca, sṭuqqten anekcum n lekluf, wa yeqqar “Ilaq akka, ma ulac ur ttiliɣ ara”! Wayeḍ yeqqar “Ilaq waya d waya, ma ulac ur yettili ara umezgun s timmad-is di Numidya”! Lḥaṣun ṭṭuqqtent tmenna, newweḍ-d ɣer tinna akken “Ur ḥemmleɣ gma, ur qebbleɣ win ara t-yewwten”! Dɣa, nesnulfa-d tarbaɛt tamaynut, s yisem amaynut, s imariren imaynuten… Isem i s-d-nefren i terbaɛt: “Tigawt d wawal”, ur d-yusi kan akka ?! Isem-agi “Tigawt d wawal”, ɣur-s aṭas inumak (lmeɛnat) yesɛan azal, di taɣult umezgun, neɣ di tin umennuɣ i yidra n izerfan-nneɣ : - Amezgun, d taẓuri (lfenn) yebnan ɣef tigawt akk d wawal. - Amennuɣ-nneɣ daɣen yeḥwaǧ tigawt, am wakken i yeḥwaǧ daɣen awal. Ihi deg-s ad neqdec s tigawt, deg-s ad nesselḥu awal-nneɣ (tameslayt-nneɣ), ɣef waya i nefren isem-agi, acku iwulem nezzeh i tewsit (ṣṣenf)-agi umezgun amugez (engagé). Asmi i nekker ɣer leqdic-nneɣ deg umezgun, aṭas i ɣ-d-yettwalin s yir tiṭ, neɣ s tiṭ n temḥeqranit, am wakken walan ur nezmir ara ad neg amezgun; kra deg-sen nnan-d aya : “Wagi d ssuq mačči d amezgun i la txeddmem”!? Ass-a, ahat zemren ad afen leǧwab di tririt-agi yerzan asteqsi-inek. Iẓuran : Arrazen i d-tewwim ? Ǧamal Benɛuf : Attan tririt : Ar tura ḍren-as-d semmus (5) warrazen i terbaɛt-nneɣ “Tigawt d wawal”:

Page 147: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 147 -

1- Tamezgunt “Tamurt uɛekki” iḍer-as-d warraz n usensayes amyifi di teẓrigt tis 6 n wussan umezgun amaziɣ, Tizi-Wezzu di 2004. Daɣen arraz n weḍris amyifi di teẓrigt tis 10 n tfaska taɣelnawt Malek Bugermuḥ, deg Yeɣẓer Ameqqran-Uzellagen (Bgayet) di 2004. 2- Tamezgunt “Aneggaru a d-yerr tawwurt, yeččur wesqif n ṭṭmana” ḍren-as-d kraḍ (3) warrazen : - Arraz n tseqqamut n yenzurfa, di teẓrigt tis 11 n tfaska taɣelnawt Malek Bugermuḥ, deg Yeɣẓer Ameqqran-Uzellagen (Bgayet) di 2005. - Arraz uhanay amyifi di teẓrigt tis 8 n wussan umezgun amaziɣ, Tizi-Wezzu di 2006. - Arraz n tmarirt tamyifit i Kahina Cardwan di teẓrigt tis 8 n wussan umezgun amaziɣ, Tizi-Wezzu di 2006. * Tamawt : Arrazen-agi ssebganen-d azal n leqdic-nneɣ, imi mačči kan yiwet taɣult i rzan. Ugar ɣef usebɣes i nettaf ɣur imusnawen di taɣult-agi umezgun. Iẓuran : Ma nger tamawt : Ulac aṭas/akk tullas yid-wen. Ayɣer? Ǧamal Benɛuf : ɣas ma tuɛer kra tririt, imi asteqsi-inek lqay nezzeh. Ahat ula d tiririt-inu ad tḥaz kra n yemdanen, acku tidet tjerreḥ, imi nuɣ tannumi s ufuxxu d uzuxxu ! Tullas ur d-ttasent ara ɣer leqdic umezgun, imi amezgun deg-s leɛtab. Tullas-nneɣ uɣent tannumi s ttnefcic ! Ur d-ttmeslayeɣ ara ɣef tullas i wumi ur ssulfent ara twaculin-nsent akken ad gent amezgun, maca, ttmeslayeɣ ɣef tid ssneɣ yakan; tigi am wakken xuṣṣent kra di tefrit, neɣ rewlent si lwaǧeb-nsent. Tullas-nneɣ tura bɣant ad rẓent asalu s tmuɣli kan mačči s leɛtab, kra seg-sent la qqarent : Fiḥel leɛtab, fiḥel allusen (répétitions), ar d-yaweḍ uhanay (spectacle) a d-nas ad nurar, daya ! Aql-i, rriɣ-ak-n s wezgen n tririt kan, wamag ur d-yettqam (yettqid) ara weɣmis-agi i tririt lqayen.

Page 148: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 148 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Iẓuran : Amek tettwali tmetti n leqbayel amezgun ? Akken-nniḍen, acu n wuguren i tettmagarem ? Ǧamal Benɛuf : Tamettit taqbaylit ur tuɣ ara tannumi s umezgun, imi werɛad nesɛi ansayen neɣ timyarin (leɛwayed) deg umezgun. Ar tura tigwti n leqbayel ssawalen-as i umezgun “rriwayat”, acku ɣilen amezgun d taḍṣa kan, d asqecmeɛ kann !... Ur ẓrin ara d akken amezgun d yiwen ttawil yesɛan azal meqqren deg wesnefli n tmetti, ur ẓrin ara daɣen d akken amezgun yecba lemri, yes-s i tezmer ad twali iman-is yal tametti, ama d ayen yelhan, neɣ d ayen ur nelhi deg-s. Rnu ɣer wannect-a iwellihen n leḥkem i yeẓẓan deg iqerray n yemdanen aya : Amezgun = tibbuhlelt, ccḍeḥ, asfelqeḍ… Uguren mačči d yiwen a t-id-nebder ?! Iẓuran : Yedra llan isenfaren (projets) ɣer zdat ? Ǧamal Benɛuf : Isenfaren ṭṭuqqten, mačči d ayen ixuṣṣen, awi-d kan ad nidir, awi-d kan ad tili tezmert d tebɣest, daɣen cwiṭ n wallalen. Iẓuran : Amek yettili umezgun n tmaziɣt ? Ǧamal Benɛuf : I umezgun n teɛrabt amek yettili ?! Asteqsi-agi i wid-nni yeskeɛriren, i ɣ-d-yeqqaren : “amezgun amziɣ ixuṣṣ, neɣ ur yelli ara maḍi ! A sen-d-fkeɣ yiwen umedya kann, deg teẓrigt tis sḍis (6) n wussan umezgun amaziɣ, yeḍran di Tizi-Wezzu, di 2004, nettekka deg-s nekkni, iḍer-aɣ-d warraz, am wakken i s-d-ḍren warrazen i terbaɛt n Larebɛa n at Iraten. Tarbaɛt-agi tettekka di tfaska taɣelnawt umezgun i d-iḍerrun yal aseggas di Mestɣanem (a d-nesmekti d akken d tafaska-yagi n Mestɣanem i yesɛan azal meqqren akk di tmurt-nneɣ, imi d taqdimt nezzeh), dɣa ḍren-as-d sin neɣ ma kraḍ (3) warrazen i tmezgunt “Takna” i d-turar terbaɛt-agi i d-nebder yakan. Ɛad mačči d ayen ara d-nesserwes (nqaren) si tama n wallalen akk d ttawilat i yesɛa umezgun n taɛrabt ɣer win n tmaziɣt ?! Si tama-nniḍen, ur d-qqareɣ ara tgerrez lḥala umezgun amaziɣ, imi ur yezmir ara ad yidir d amxalaf ɣef wayen-nniḍen akk,

Page 149: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 149 -

neɣ ɣef taɣulin-nniḍen yakk n tudert ideg tettidir tmurt-nneɣ. Tegra-d kan deg uṣennef-agi : “Amezgun amaziɣ” ur ẓriɣ ara ma iwulem neɣ ala ?! Tban-iyi-d ma nsemma-yas “Amezgun amaziɣ” yessefk ad yili d amaziɣ di kra yellan : Tawsit, asnulfu, tameslayt, isental, tikta, allalen i nesseqdac… Maca, ayagi merra ur yelli ara deg-s akken a s-nsemmi “Amezgun amaziɣ”! Nekk, tban-iyi-d yif ma nsemma-yas “Amezgun yessawalen s tmaziɣt”, acku akk isental d tlufa iɣef d-nettawi rzant akk talsa merra, ula d ayen yerzan tamusni d ttawilat i nesseqdac d ayen yellan d imeɣraden (universelle); ula d tameslayt, tikkwal d tameɛlalt-nni yeččuren d tifawtin i sseqdacen yemdanen : ama sṭuqquten di tefransist neɣ di taɛrabt ! Dɣa di temsalt-agi n tmeslayt ur ilaq ara ad nehmel tameslayt-nneɣ, nekk ur mwataɣ ara d wid-nni yeqqaren ulac fell-as, acku ma ulac, ula d isem-agi “ amezgun yessawalen s tmaziɣt” ad nernu a t-nekkes, a d-yegri kan yisem “amezgun”! Iẓuran : S Anda i d-yewweḍ ass-a ? Acu uzekka i yesɛa ? Ǧamal Benɛuf : Tesmektaḍ-iyi-d s wawal-nni umedyaz Benmuḥemmed (netta yenna-t ɣef wawal, nekk a t-iniɣ ɣef umezgun) : “Ur yuli, ur yudir iban”. Ur d ak-qqareɣ ara yewweḍ sanda ara naweḍ ! Maca, yewweḍ sanda newweḍ nekkni. Atan yettmurud, yettraǧu deg-neɣ a s-nefk afud akken ad yekker ad yeddu ɣef iḍarren-is. Yegra-d deg ifassen-nneɣ nekkni, wissen ma a s-ngerrez azekka-s, neɣ a s-neɣz aẓekka-s Iẓuran : Amek tettili tmaziɣt di Wehran ? Ǧamal Benɛuf : Am wakken tella kan anda-nniḍen. Yella wanda tuẓa ɣer zdat, yella wanda tuker cwiṭ taqejjirt, tuɣal s kra isurifen ɣer deffir, yella wanda tekref, teqqim kan din… Ahat a d-tban temgerrad kra tririt-agi, maca, d tagi kan i d tidet qerriḥen : Si tama uselmed tuɣal aṭas ɣer deffir imi ula di snat tesnawiyin-nni (Benbadis d Luṭfi) anda tella tettwalmad, tura teqqur, ulac-itt maḍi ! Tegra-d kan di cwiṭ uselmed-nni yellan di tiddukla Numidya, ama deg usideg-ines yellan di tlemmast n temdint n Wehran neɣ deg usideg i tekra di Lḥasi.

Page 150: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 150 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Ma di taɣult unadi, di tegnit ɣer tayeḍ ttilin inelmaden i ifernen tamaziɣt (ama di taɣult n tsekla neɣ tametti…) akken ad tili d asenfar swaydeg ara ssezrin ikayaden-nsen n “liṣuns”... War ma nebder-d ayen akk i tqeddec tiddukla Numidya, ama d irmad neɣ d isenfaren... Ma deg wennar usuter d umennuɣ ɣef izerfan n tmaziɣt, dagi i tuḍen icc-is ! Ttbanen-d amzun ɛyan yemdanen, amzun akken yefsi-yasen wagus ! Ahat ayagi merra d ayen icudden ɣer liḥala ideg ttidiren yemdanen akk d ttwekka n beṭṭu i ikecmen imeɣnasen n tmaziɣt… Ssarameɣ kan ad tbeddel fell-aɣ tallit, wamag ma teqqim akka, ɣas “ad nekker ad nɛezzi tafsut” I yenna Lewnis. Iẓuran : S yiwen/kra n wawalen kan d acu i d Tamaziɣt ? Taẓuri ? Tamedyazt ? Iẓuran ? Ǧamal Benɛuf : Tamaziɣt, d tilin-nneɣ, d tudert-nneɣ, ma ulac-itt, amek ara nili nekkni i yeqqaren “nekkni d imaziɣen”?! Akken i t-yenna Lwennas : “Ma ulac tamaziɣt, ulac, ulac…”! Taẓuri (lfenn), d iman (tarwiḥt) n tlelli. Tamedyazt, d iman iḥulfan, yes-s i nezmer ad nissin ayen yellan deg wemdan s yimmad-is. Iẓuran, ma negren nenger yid-sen. Awer d aɣ-teḍru am useklu-nni i wumi qquren iẓuran ! Yenna ucennay Si Muḥ : D aẓar iɣef ters ttejra Kra teḥwaǧ seg-s tewwi-t Iẓuran : Ɣef wacu tebɣiḍ a d-temmeslayeḍ, nekk ur k-steqsaɣ ara fell-as ? Ǧamal Benɛuf : Skud ur nemmut, kra ur ifut. Mazal tignatin-nniḍen ideg ara d-nini ayen-nniḍen... Tanemmirt i weɣmis Iẓuran i ɣ-d-yeldin isebtar-ines akken a d-nini kra seg wayen i ɣ-iberken ɣef wul. Yeggra-yi-d kan ad snemmreɣ nezzeh kra n tin d win i ufiɣ di tegnatin n ẓẓmek d lḥerṣ. A s-iniɣ daɣen i gma-tneɣ Kamal U Ẓerrad “ayen akken akk i uriɣ nekkini, d wayen akk i uran imeddukal-nneɣ yellan dagi deg Wehran, tajmilt a d-tuɣal i kečč, imi d kečč i d aɣ-yesslemden, d kečč i d aɣ-iwellhen”. War ma ttuɣ abuddu n tebɣest i unelmad

Page 151: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 151 -

“Ɛebdelwehhab Ɛetmani” ugezdu n tsekla d tẓuri di tesdawit n Wehran, i ifernen tamezgunt-inu “Di tmurt uɛekki” akken ad tili d asenfar swayes ara yessezri akayad n liṣuns-ines di taggara n waggur n yunyu 2007; ma d asentel-ines ad yili s yezwel-a : “Tarmit umezgun amaziɣ di Dzayer”.

Massa Raǧa Ɛellula i yerran tajmilt i “Tigawt d wawal” ilmend n tejmilt i tga i wergaz-is i yenɣa rrebrab.

Page 152: Tamazight Tura 01 Yen09

- 152 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tidet…

Ramdane ABDENBI

… akka, tettak i wawal azal,

tettak-as tameddurt tis snat ur nettmettat...

al yiwen akken yedder temẓi. Yal yiwen akken iwala ayen yedder di teswiɛt neɣ di tayeḍ. Yal yiwen akken iḥulfa i wayen s-d-yezzin d wayen

yettwali. Yal yiwen yettaf deg wannect-a ayen yebɣa d wayen yugi. Yella win i d-yeqqaren ineḍruyen yeckenṭiḍen di tudert, akken yella win i ten-iteffren. Llan widen ifernen ad awin “tidet-nsen” yid-sen asmi ara ten-tawi tmettant ur nzeggel yiwen. Widen i d-yeqqaren, d “nitni” i yettarun amezruy imi d imeslayen-nsen akked tirawin-nsen iɣef tsenniden widen yellan deg unnar n tira n umezruy. Ɣas akken s “tmuɣliwin-nsen” maca ayen yeḍran ur yezmir yiwen ad t-yeffer neɣ ad as-ibeddel iswi. Tikwal, ayen yeḍran merriɣ i tmenna, maca tidet d tidet, yessefk ad tt-id-nini... yessefk ad tt-naru. Akka i tt-id-ǧǧan, akka i tt-id-nufa : Ttif tidet yesseqraḥen wala lekdeb yessefraḥen. Ddren iɣerfan s tidet bɣan nitni neɣ s tin i sen-ḥettmen yimḍebbren-nsen. Ɣas tikwal lekdeb ur yelli maca ula d tidet ur d-tban ara akken iwata lḥal, ad d-inin : ur neskaddeb ur d-nenni tidet merra. Tagi d tidet yebḍan ɣef sin yiḥricen : - Kra iban-d, wagi d ayen nettaf ɣur widen ur d-neqqar ara tidet merra imi ɛemmden ad ffren tidet-nni i ten-iḍurren.

Y

Page 153: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 153 -

- Kra yeffer, wagi d ayen ur d-qqaren ara widen ur neskiddib ara imi ma nnan-d, yessefk ad skiddben. Tikwal tatut tettban-d i “kra” am tafat di ṭṭlam ; … akken s-yehwu yili wudem n tatut, iswi-s d aɣummu n wayen yeḍran d wekbal n widen yeẓran... ufan di tatut allal mgal angar-nsen, mgal tanekra n tidet… Gar tidet d tayeḍ, ass ideg ara mqabalen iɣerfan-agi akked tidet yellan, ad tt-walin zdat-sen mačči d tin i ssnen neɣ d tin i sen-d-nnan... d tidet nniḍen, d aḥric nniḍen s wudem nniḍen… assen, kulci ad irab ɣer llsas10. Timenna n tidet mačči ɣur medden akk i tella. Llan widen yessburren talaba n tugdi seg wakken aṭas n tebɣest i ilaqen akken ad d-inin kra n tidet i bɣan wiyaḍ ad tt-ǧǧen teffer. Llan widen yessburren talaba n tengef -neɣ ahat ɣur-sen d tiḥḥerci- seg wakken tudert ɣur-sen d aɛebbuḍ d wayen yeqqnen ɣur-s. Tidet ddren-tt, ttidiren-tt ur tt-id-qqaren. Tella yid-sen yal ass. Ttwalin-tt, ttḥulfun-as, maca, di taggara, tettruḥu tettawi yid-s asirem tettaǧǧa-d ilem. D ilem ideg yedder yilemẓi. D tudert taḥerfit war immal i tugget n widen tegguni lmut yeffren deffir yal asirem. D tudert s tmagit ixerben i t-yeǧǧan yettnemḍar gar “uneẓruf” d “ugaraw” yettnadi aẓar yellan di tmurt-is... Tudert-is d tayri tawezɣit, tezga la trewwel fell-as. D ilem ideg yedder urgaz. D tudert n tmeckukal, lexṣaṣ d maḥyaf. Ugur n wexxam yettak-it i win n yixeddim, win i s-iserrḥen ad t-yeṭṭef wayeḍ, gar-asen yettaf-d iman-is ɛeryan. Tudert-is tebḍa gar umured d uḥnunef. D ilem ideg tedder tmeṭṭut. D tudert s tmara seddaw leɛnaya n widen tt-yettwalin kan d tefekka. Teḥreṣ fell-as anda akken hrawet ɣef wiyaḍ. Tudert-is i leqdic d tuzzuft. Attan tidet n yimir-a. D tidet taḥerfit i ɣ-d-yesmektayen ayen akken ugint ad walint wallen, ayen ugin ad slen imeẓẓuɣen d wayen yugi ad d-yini yimi. Ugur-agi n tidet iḥuza-yaɣ ula d nekni s imaziɣen deg wayen ur neddir ara : d ayen yerzan imenza-nneɣ, lejdud-nneɣ d                                                             10 Slimane Azem, A taqbaylit a tigejdit.

Page 154: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 154 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

wayen yellan d aqbur. Ɣas ma ccerkent-aɣ ddeqs n tɣawsiwin akked tmura nniḍen, maca “ayen yellan n César yessefk ad yuɣal i César ” ayen yellan n umaziɣ yessefk ad yuɣal i umaziɣ. Nekni imira, nebna tamagit-nneɣ ɣef wayen i ɣ-d-yewwḍen ama ɣef lkaɣeḍ ama ɣef uẓru. Tira n tfinaɣ ɣef uẓru attan tban, d azamul n tilin n yimaziɣen anda uzzaren merra yiẓra-agi. Ayen yettwarun ɣef lkaɣeḍ mačči s tmaziɣt i ɣ-d-yewweḍ. Ɣas ma uran imaziɣen, idlisen-nsen s tlatinit neɣ s tegrikit i ten-uran. Aṭas n wayen yerzan imaziɣen d tɣerma-nsen atan di tmura n lberrani, ffren-t widen d-ikecmen tafriqt ugafa. Asmi ffɣen, ǧǧan tidet-nsen akked tilawt-nsen, ad tent-id-afen widen ara d-yawḍen, ad kksen kra, ad rnun kra, akken xedmen widen i ten-yezwaren, ad ffɣen, ad t-id-ǧǧen i widen ara d-ileḥqen… Ffɣen neɣ qqimen, d nitni i uran ayen yellan imira d amezruy n tefriqt ugafa. Uran akken i “sen-yehwa”… neɣ akken “bɣan”… neɣ ahat d “ayen yellan” akken “t-ufan” deg yittafttaren iqburen n yal tallit i mazal, ahat, imira ḥurben fell-asen. Amek ara nexdem nekni, imira, gar wannect-agi n talɣut n umezruy ? Imusnawen-nneɣ zemren ad nadin, ad afen ayen yellan akken yella, akken yeḍra. Ma yella cwiṭ n ccek yessefk ad t-id-inin, ad t-id-arun i medden akken ad t-ɣren. Ma nenna-d belli ayen uran “yimnekcamen” ixuṣṣ imi ur ɣ-yeɛǧib ara wayen d-nnan, yessefk ad d-iban waya u ad mmeslayen fell-as alamma tufrar-d tidet. Ayen ara naru yessefk ad yizdig i wakken ur d-yettbeɛzaq ara fell-aɣ azekka mi ara d-iban belli tira texreb... Di teswiɛin am tigi i nessaram ad d-nekker si targit, ad d-naki si tnafa i ɣ-yewwin s anda akken ur nezmir ad naweḍ. Nezzuzen iman-nneɣ s lebɣi-nneɣ armi ncax deg wayen ur nefṛiz ɣas akka targit tesɛa amkan-is di tudert-nneɣ. Maca gar targit d tilawt… D tidet, tikwal asmekti yuɛer ladɣa mi ara naf belli ayen akken iɣef nebna, nessuli lebruǧ, d rrmel iɣef ur yettaṭṭaf ara lsas... Ayen akk la nbennu, neḥder mi la tetthuddun11.

                                                            11 Slimane Azem, Zik ay ul-iw.

Page 155: Tamazight Tura 01 Yen09

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 155 -

Ma teẓriḍ ansi d-tekkiḍ

Abdenour HADJ-SAID

Ma teériv ansi d-tekkiv, ad teérev anda i tettedduv

mezruy d ayen d-icudden $er iéuran d wayen yezrin. I wakken amdan ad yaé $er zdat, yessefk fell-as ad imuqel $er deffir. Ad imuqel $er deffir i

wacu ? I wakken ad iéer d acu i iâeddan $ef wid-is : ma d ayen n dir, atan ur i$elli ara deg tesrafin ideg $lin yakan imezwura, ad yerwel i tuccviwin, d wuguren. Ma d ayen yelhan, atan iban, d abrid i yessefk ad t-yevfer. Maççi ala ayagi, ilaq di$en amdan ad imuqel $er deffir, $er umezruy. Amezruy n Lezzayer d alqayan. Imazrayen heddren-d $ef imnekcamen d-yusan, maca zgan ttun inaûliyen ized$en tamurt-a. Drus mavi n yidlisen i d-yewwin $ef umezruy n Lezzayer. Ass-a azzayri, ilaq ad yissin amezruy-ines, bdu-tt-id seg Ilibiyen, imezda$ imenza n Tefriqt Ugafa, ar Tgelda n Tahert, ar Lezzayer ddaw n leêkem aîerki, armi d amezruy n umnekcam arumi d tegrawla, nezmer ad nawev s umeslay- nne$ alamma d ayen yevran melmi kan, ne$ ayen umi qqaren “l’histoire récente ”. Maca amezruy n tidet, maççi d win n tkerkas. S tmusni n umezruy n tmurt-is i yezmer uzzayri ad yissin d acu-t, ansi d-yekka, u s wakka ad yissin di$en anida iteddu. Amezruy n Lezzayer d a$ezfan, yella wayen yelhan deg-s am wakken yella wayen n dir. Yessefk $ef imazrayen-nne$ ad ten-id-inin akken llan, akken vran, ur ssen$asen, ur rennun. Ur

A

Page 156: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 156 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

tcuffun aqendur, ur sseqcaren mebla lmeâna. Yal tallit deg umezruy s wazal-is. Yal tallit deg umezruy ad s-fken lêeqq-is. Ilaq tisuta d-iteddun ad issinent amezruy-nsen akken yella, akken yevra. Annect-a, am akken d-zzware$ deg-s linna, ad ten-iâiwen i wakken ad bnun azekka-nsen, i wakken ad walin anda teddun mbeâd mi éran ansi d-kkan. Ass-agi di tmurt-nne$, ileméiyen-nne$ ffuden amezruy am akken ffuden idles, ffuden amezruy acku ulac amezruy di lakul, ne$ ma yella, d amezruy yettuêerrfen, yettucewhen. Di leânaya-nwen, amek anelmad n wass-a, am win n yivelli, yessen Äerruo d Xeyr Ddin Barbarus i yellan d iberraniyen, maççi d izzayriyen, ameâna ur yessin ara Ëend U Lqavi, Agellid n Kuku i yellan netta d azzayri anaûli. D ayen yessewhamen u d ayen iss ara yesêissef umdan. Annect-a ur ilaq ara ad yili. Wagi d yiwen umedya kan d amecîuê yerna qqwan am wigi. Ihi, amezruy d netta i d lsas n tudert n yal tamurt. Ma yella umdan ur yessin ara amezruy-ines, atan $as ini-as ulac d acu yessen.

Page 157: Tamazight Tura 01 Yen09

TASUQELT

Page 158: Tamazight Tura 01 Yen09
Page 159: Tamazight Tura 01 Yen09

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 159 -

Taɣaṭ n Si Sliman12

Alphonse DAUDET

La chèvre de M. Seguin Tasuqelt : Mohand AIT IGHIL

i Sliman, yekseb ta$aî, ur yeooi ur s-yexdim d lxir. Maca, gar te$remt i s-d-iga deg udaynin, d tlelli ara d-temlil deg teégi gar wuccanen, textar abrid

wis sin. Akka ara teqqimev, a Gaya, weroin ad tbeddlev ! Amek ! Ad rzun $ur-k a wihin n temdint, ad k-d-ssutren $er uxeddim yugar wa txeddmev da, keçç, ad tagiv… Wali iman-ik, amek telliv. Lqec d aqdim, sebbav qersen, i$essan wudem-ik qrib ad d-neqren taglimt. Qeddem akkin, qbel axeddim-a amaynut, ay uzlig ! Zwi $ef yiri-k izan. Ad tettuv llaé, netta ad k-yettu. Tugiv ? Ur tqebblev ? Anda telliv akka i têulfav s tlelli ? Sel ad k-d-mle$ tamacahutt n ta$aî n Si Sliman. Weroin yiwen wass, yefreê s t$eîîen-is. Tesxev-asent lmut. Ad s$ersent iciddi, ad jbunt $er umada$, din ad atent-id-imager wuccen ad tent-yeçç. Akka, tal tikkelt, ur tent-yecliâ kra, la lêenna n Si Sliman, la tugdi deg wuccanen, ma nnant-id kan, ad rzunt $er umada$. Si Sliman yenna : « Ad twalem d ti$eîîen n lexla, êemlent aîas tilelli». Maca $as akken uccanen ççan-as setta n t$eîîen, yugi ad yebru i yi$allen. Yehwa $er ssuq yu$-d tayev; acu kan, tikkelt-a, yextar-d ta$aî d tileméit, akken ad ta$ tanumi d wefrag.

                                                            12 In : Ayamun cyber-tas$unt n tsekla n Tmazi$t (= ayamun cyber-revue de littérature berbère), N°10, Janvier 2002, 55p. Cf. www.ayamun.com. 

S

Page 160: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 160 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Aah ! A Gaya, ay tecbeê ta$aî n Si Sliman ! Ay melêent, taççamart-is, tifenza-ines, acciwen-is ijerven, tamulli n têedduft-is $ef tgerbuzt am ubalîun tettiriq ! Tecbeê am ta$aî-nni n Gandhi. Deffir wexxam, Si Sliman izerreb-d i yiwen ubeîîeêvaê, yerra-t d tabêirt, iteééu deg-s izegza. Din i yeqqen ta$aî. Yextar-as amviq anda ur tettxussu deg wayra, ula d amrar isa$zef-it. Tikkwal yesfiqid-as-d. Am ta$aî am Si Sliman, ferêen i sin yid-sen. «Lêemd-ik a Rrebbi, mi ufi$ ta$aî yestaêlan ti$imit $ur-i !» zi$en maççi akken i yenwa i tevra. Ula d ta$aî-a terfa. Tesakked $er wedrar, tenna : «A win yejban $er dihin, ad yawev armi d tama tanoit ! Ad yeddu ad yu$al, ad iniggez $ef wexleno. Ah ! Limer maççi d tamaqqant-a, i yi-ixenqen !… Tlaq i we$yul d wezger izemren ad ksen deg yiwen wemviq !… Wama ti$eîîen êemlent iger ahrawan. Seg yimar, ta$aî n Si Sliman m-têedduft tamellalt, tettwala a$ecic yellan deg teb$eirt sellaw, ur bnin ara. Din din yerkeb-itt unezgum, tugi uççi; anagar i$essan ttbonen-d deg-s, ayefki in$es. Win i tt-yeéran, yal ass, tettemɛetnay d tmaqqant, ad s-t$iv. Ma d nettat asekkud-is weroin yeqcer-d seg wedrar. Ad tesîibbiâ akken teêzen. Si Sliman, yefhem kra kan yu$ ta$aî-is, maca a win yeéran d acu-t… Yiwen wass, $er tafrara, mi yekfa tuééga, tebren-d $ur-s ta$aî, ula d nettat teéra Si Sliman ur yefhim acu tt-yu$en. Temmeslay-as-d : Sel-iyi-d a Si Sliman, ilaq ad tawiv lexbar, ayen teb$uv txedmev-it-id, amviq-a ur staêlaye$ deg-s. nekk, amviq-iw dihin deg wedrar i yella. - Ah, a tawa$it !… Ula d ta terfiv!…» I isu$ Si Sliman. Ibat, yebra i ufenoal gar yifassen-is, iserreê i yiman-is $ef weêcic yeqqim zdat ta$aî : «Amek akka, a Qerquca, teb$iv ad truêev ad yi-teooev ? Terra-yas-d awal : - Ih, a Si Sliman. - D aêcic i kem-ixussen, da ? - Ala, a Si Sliman.

Page 161: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 161 -

- Wezzil wemrar, teb$iv ad t-si$ezfe$ acemma ? - Ur ttceqqi iman-is, a Si Sliman. - Ihi, acu ilaqen, acu teb$iv ? B$i$ ad ruêe$ $er wedrar, a Si Sliman. - A Qerquc, deg wedrar yella wuccen, ma ifaq iman-im i telliv, ad d-ineggez fell-am ad kem-yeçç !… Acu ara txedmev ma iwala-kem-d ? - Ad t-cekkve$, a Si Sliman. - Ur tt-teserwalev ara s wacciwen-im. Yeçça-yi ti$eîîen ikesben acciwen ugarent agla-m… Merquca, ta$aî yellan $ur-i ilindi, tezmer i yiman-is tettawev lmal nniven, tecba aêuli. Iv yemmed nettat tettna$ d wuccen, armi d tafrara n wass, yeçça-tt. - Merquca tame$bunt !… Ulac fell-as, a Si Sliman, eoo-iyi kan ad rzu$ $er wedrar. - A tawa$it, acu akka i sent-xedme$ n diri i t$eîîen-a ? Tayi da$en ad yi-tt-yeçç wuccen… Ur qebble$… $as kem, tqeblev, nekk ad kem-d-selke$ ! Tura ad kem-nehre$ $er udaynin, ad medle$ fell-am tawwurt. Akken ma tesnebrav-d iman-im seg tmaqqant, ulac anda ara terrev» Si Sliman, izu$er ta$aî $er udaynin isulles, iger-itt, yeffe$-d, yemdel tawwurt deffir-s. Taswiât kan immekta-d yettu îîaq yeldi. Mi d-yu$al yufa lêal ta$aî yneggez, terwel… Tettavsav a Gaya ? Ayen yevran terniv tufiv abrid ad tevsev ! Ula d keçç, teddiv d tama n t$eîîen teooiv Si sliman ? Mi d-kemle$ taqsiî ad nwala ma ad tafev amek ara tevsev. Mi tel$eq ta$aî m-t$edduft tamellalt $er wedrar, temlal d teégi tezha. Têulfa s yiman-is tu$al d tagellidt. Isekla n uqezîel knan-d armi qrib ad nnalen lqaâa akken ad sselfen s wafriwen-nnsen, azezzu i d-iberrun i rriêa, yezîa abrid i d-tu$. Adrar d tirni yesker tame$ra. Ad twalem twalav, a Gaya, amek tefreê ta$aî m-têedduft tamellalt ! Ulac amrar, ulac iggig… Ulac ayen ara tt-id-isêebsen, ne$ ara s-yagin aneggez, tawaksa melmi i s-yehwa. Da, ay ameddakel, aêcic yegma armi tt-i$um ! Yerna bnin, aîas n ssnufat i yellan… Ixulef win n tebêirt. Ula d ijeooigen, da, ggten !

Page 162: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 162 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Ta$aî m-têedduft tamellalt, temlelli s lferê, tettegliliz $ef weêcic, tettegririb $ef yicuqan… Taswiât kan, tezdi-d lqed-is $ef nnuba, aqerruy yezwar zdaxel umada$, tebda tikli, i tt-yewwin i tt-yerran gar yizerdax d tqintucin, tikkwal tettbaddid $ef sin yivarren, attan zelmev attan yeffus… Ad tenwuv aîas t$eîîen n Si Sliman i yellan da deg wedrar.Ta$aî m-têedduft tamellalt n Si Sliman, ur tugad kra. Tettneggiz $ef waman n yi$ezran i tt-isebzagen. Akken tettengay, ad taé $er timri ad tesred fell-as, ad teskiw iman-is $er yiîij… Yiwen wass, $ef yixef wedrar, ta$aî m-têedduft tamellalt twala-d $er tama tamaddayt axxam n Si Sliman. Tevûa $ef wussan yezrin fell-as din armi s-d-hwan imeîîawen. «Amek i meééi wexxam n Si Sliman ! I tenna i yiman-is; amek i sebre$ qqime$ din» Ass-a, d tikkelt tamezwarut i têulfa s yiman-is meqqret. Ta$aî m-têedduft tamellalt n Si Sliman, tekka ass yemmed nettat tefreê. $er tlemmast wass, twala yiwet terkeft yizerzar kessen deg uza$ar. Tehwa $ur-s. Anagar i tt-walan izerzar s têedduft d tamellalt ferêen yess. Gan-as-d amviq gar-asen, ttmeslayen yid-s d tirni, s wawal éid. Akken sli$ -$ur-k ad tt-temlev i yiwen a Gaya– teêmel yiwen izerzer. Din din rewlen $er umada$, uraren armi âyan, u$alen-d. Taswiât kan ihubb-d wavu d asemmav. Adrar ibeddel tirmi, d tameddit… «Yekfa wass ?» I d-tenna ta$aî, tbat. Deg yidis amadday, tagut tedla igran. Tabêirt n Si Sliman te$ba deg tmulli, ula d axxam-is yettbin-d anagar uqermud s ansa i d-iteffe$ wabbu n tmes yessa$en zdaxel wexxam. $er lembaâd yettlaêaq-itt-id ssut uninay iâelqen $er wemgerv n lmal i d-inehher umeksa s axxam, din din ires-d fell-as lweêc, teêzen… Tez$eb mi tt-id-innul yiwen yigider s yifer-is… Taswiât kan tessal i usu$u : «Uuuh ! Uuuh !» Din din temmekta-d uccen. Ass yemmed nettat d turart tettu-t armi d tura i d-yekcem $er lbal-is… Yettlaêaq-d ssut n ujawwaq seg wexxam n Si Sliman, yessawal-as-d wissen ahat ad tt-d-yu$al wul ad tu$al. «Huuh ! Huuu !…, i d-yettsu$u wuccen

Page 163: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009 - 163 -

- U$al-d ! U$al-d !…» i s-d-icennu ujawwaq. Ta$aî m-têedduft tamellalt teb$a ad tu$al; maca mi twala tamaqqant iggig axerciw d usefreg n teb$eirt, ad tendem. Mi tjerreb turart d tlelli yezgan deg wedrar dayen. Si sliman yeêbes asiwel s ujawwaq, yegzem layas, inejbar s axxam… Ta$aî m-têedduft tamellalt testewêec acemma, tesmeêsis i wesxerwec wafriwen deffir-s. tebren ad tesikked d acu-t. twala $er yiwen wemviq isules snat wallen ttiriqent-d d snat tmejjatin beddent… D uccen. Uccen, annect ugejdur yeqqim $ef yivarren-is ineggura, isikkid deg ta$aî-a i s-d-yusan fiêel leâtab, yebda isibnin-itt s wallen. Ur yuyis ara, yeéra ulac amêaddi i ta$aî. «Ha ! Ha ! Ta$aî n Si Sliman m-têedduft tamellalt» Ileêêes tanzarin-is. Ta$aî têulfa s wakal irewwel ddaw yivarren-is… Temmekta-d tadyant yevran d Merquca, i s-yemla Si Sliman, iv yemmed tekka-t s umennu$, akken azeka-nni ad tettwiçç. Tenna acu$er ara d-mtteççawe$ ma yella taggara d yiwet-is. Maca, d lmut i tt-yettraoun, ulac tarwiêt iqeblen lmut s talwit. Temended $ef yiman-is, teserxa aqerruy-is akken ad temager uccen s wacciwen… Ur tevmiâ ad tne$ uccen -lad$a weroin kra wass ta$aî tne$a uccen– maca ilaq ad têami $ef yiman-is. Uccen iqeddem-d $ur-s. A win i k-yeêkan a Gaya ! Ta$aî tame$bunt ! Texdem ayen i wumi ur tezmir ! Acêal tikkwal i teserwal uccen. Mi yeêbes umennu$, ta$aî n Si Sliman m-têedduft tamellalt, ad teknu ad tkes… Iv yemmed nettat d amtteççew… Taswiât ad terfed aqerruy-is $er yigenni ad tessirem : «Awi-d kan ad îîfe$ alamma d azekka…» Itran deg yigenni, tt$iben yiwen yiwen. Tarwiêt d tezmert u$alent-d ta$aî n Si Sliman m-têedduft tamellalt, mi teéra qrib ad yali wass, nettat tekkat s wacciwen, uccen yettarra-yas-d s wuglan… $er lembaâd yebda yettali-d yiîij… Yettlaêaq-d $er teégi ssut n tuddna uyaziv n Si Sliman. «Lêemdulleh !» tenna ta$aî, tewwev lmer$ub-is, tedder armi d-yuli wass, wama teéra lmut tettraou-d deg-s.

Page 164: Tamazight Tura 01 Yen09

Tasɣunt s Tmaziɣt n Usqamu Unnig n Timmuzɣa

- 164 - Tamaziɣt tura - Un 1 - H.C.A. / yennayer 2009

Tellez mi teîîef armi d azekka-nni, tedder ass d tilellit, texdem ayen i s-yehwan. Tesred $ef weêcic, taêedduft-nni-ines tamellalt tbeddel tirmi, tu$al d tazegga$t s yidammen. Uccen yemme$ fell-as, yeçç-itt.

Page 165: Tamazight Tura 01 Yen09

Tiẓrigin n Usqamu Unnig n Timmuzɣa Editions du Haut Commissariat à l'Amazighité

-o-O-o- Collection “Idlisen-nneɣ” 01- Khalfa MAMRI, Abane Ramdane, ar taggara d netta i d bab n timmunent, 2003 (Tasuqelt Abdenour HADJ-SAID d Youcef MERAHI ) 02- Slimane ZAMOUCHE, Uḍan n tegrest, 2003. 03- Omar DAHMOUNE, Bu tqulhatin, 2003. 04- Mohand Akli HADDADOU, Lexique du corps humain, 2003. 05- Hocine ARBAOUI, Idurar ireqmanen (Sophonisbe), 2004. 06- Slimane ZAMOUCHE, Inigan, 2004. 07- S. HACID et K. FERHOUH, Laṣel ittabaɛ laṣel akk d : Tafunast igujilen, 2004. 08- Y. AHMED ZAYED et R. KAHLOUCHE, Lexique des sciences de la terre et lexique animal, 2004. 09- Lhadi BELLA, Lunǧa, 2004. 10- Antoine de St EXUPERY, Le Petit Prince, 2004 (Tasuqelt Habib Allah MANSOURI, Ageldun amecṭuḥ ) 11- Djamel HAMRI, Agerruj n teqbaylit, 2004. 12- Ramdane OUSLIMANI, Akli ungif, 2004. 13- Habib Allah MANSOURI, Amawal n tmaziɣt tatrart, édition revue et augmentée , 2004. 14- Ali KHALFA, Angal n webrid, 2004. 15- Halima AIT ALI TOUDERT, Ayen i ɣ-d-nnan gar yetran, 2004. 16- Moussa OULD TALEB, Mmi-s n igellil, 2004 (Tazwart : Youcef MERAHI) 17- Mohand Akli HADDADOU, Recueil des prénoms amazighs, 2004. 18- Nadia BENMOUHOUB, Tamacahut n Basɣar, 2004. 19- Youcef MERAHI, Taqbaylit ass s wass, 2004. 20- Abdelhafidh KERROUCHE, Teɣzi n yiles, 2004. 21- Ahmed HAMADOUCHE, Tiɣri n umsedrar, 2004. 22- Slimane BELHARET, Awal ɣef wawal, 2005. 23- Madjid SI MOHAMEDI, Afus seg-m, 2005. 24- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij - aḥric I, 2005. 25- Collectif, Tibḥirt n yimedyazen, 2005. 26- Mourad ZIMU, Tikli, tullisin nniḍen, 2005. 27- Tayeb DJELLAL, Si tinfusin n umaḍal, 2005. 28- Yahia AIT YAHIATENE, Faḍma n Summer, 2006. 29- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij - aḥric II, 2006. 30- Lounes BENREJDAL, Tamacahut n bu yedmim, 2006. 31- Mezyan OU MOH, Tamacahut n umeksa, 2006. 32- Abdellah ARKOUB, Nnig wurfan, 2006. 33- Ali MAKOUR, Ḥmed n ugellid, 2006. 34- Y. BOULMA & S. ABDENBI, Am tmeqqunt n tjeǧǧigin, 2006. 35- Mohand Akli SALHI, Amawal n tsekla, 2006. 36- O. KERDJA & A. MEGHNEM, Amawal amecṭuḥ n ugama, 2006. 37- Ali EL-HADJEN, Tudert d usirem, 2006. 38- Hadjira OUBACHIR, Uzzu n tayri, 2007. 39- Djamel BENAOUF, Di tmurt uɛekki, 2007. 40- Akli OUTAMAZIRT, Targit, 2007. 41- Mohamed Salah OUNISSI, Tametna n umenzu, 2007.

Page 166: Tamazight Tura 01 Yen09

42- Ramdane ABDENBI, Anagi, 2007. 43- Ramdane LASHEB, Ccna n tlawin ɣef ṭṭrad 54/62, 2007. 44- Said CHEMAKH, Ger zik d tura, 2007. 45- Said IAMRACHE, Timenna n Saɛid Iɛemrac, 2007. 46- Mohamed MEDJDOUB, Baba Carlu, 2007. 47- Nadia BENMOUHOUB, Tafunast igujilen, 2007. 48- Ali MOKRANI, Agama s tugniwin, 2007. 49- Fatma ELKOUCHA, Tamedyazt n Yasmin, 2007. 50- Naima HADJOU, Amennuɣ n tudert-iw, 2007. 51- Hocine LAOUES, Gar umqadmu d umnelti, 2007. 52- Omar KHAYAM, Rubaɛiyyat, 2007 (Tasuqelt Abdellah HAMANE) 53- Ferdinand DUCHENE, Tamilla, 2007(Tasuqelt Habib Allah MANSOURI) 54- Slimane ZAMOUCHE, Agellil akk d ineffuten yelhan, 2007. 55- Djamel HAMRI, Anadi di tmedyazt, 2007. 56- Khaled FERHOUH, Ḥku-yaɣ-d tamacahut, 2007. 57- Lhadi BELLA, Awal d usefru, 2007. 58- Omar DAHMOUNE, Agu, 2007. 59- Yahia AIT YAHIATENE, Untigun, 2007. 60- Tiddukla Yusef U Qasi - Si Muḥend U Mḥend, Tafaska n tmedyazt, 2008. 61- Sadi DOURMANE, Abrid n tudert-iw, 2008. Actes de colloques 01- Actes des journées d'étude sur La connaissance de l'histoire de l'Algérie, mars 1998. 02- Actes des journées d'étude sur L'enseignement de Tamazight, mai 1998. 03- Actes des journées d'étude sur Tamazight dans le système de la communication, juin 1998. 04- Actes des journées d'étude sur Approche et étude sur l'amazighité, 2001. 05- Actes du colloque sur Le mouvement national et la revendication amazighe, 2002. 06- Actes du colloque international sur Tamazight face aux défis de la modernité, 2002. 07- Actes des séminaires sur la formation des enseignants de Tamazight et l'enseignement de la langue et de l'histoire amazighe, 2003. 08- Actes des colloques : Identité, langue et Etat -/- La permanence de l'architecture amazighe et l'évolution des cités en Algérie, 2003. 09- Actes des stages de perfectionnement pour les enseignants de tamazight, mars 2004. 10- Actes du Colloque : Le passage à l'écrit des langues et cultures de tradition orale, le cas de Tamazight, 2004. (Voir Timmuzgha N°13) 11- Actes du Colloque : La littérature amazighe : de l'oralité à l'écrit, 2005 (Voir Timmuzgha N°14) 12- Actes du Colloque : Tamazight dans les médias et à l'école : hypofonctionnalité et usages du lexique, 2006 (Voir Timmuzgha N°15) 13- Actes du colloque sur Le patrimoine culturel immatériel amazigh, 2006. 14- Actes du colloque sur Le libyco-berbère ou le Tifinagh ; de l'authenticité à l'usage pratique, 2007.

Page 167: Tamazight Tura 01 Yen09

Revue « Timmuzgha » Revue d'études amazighes du Haut Commissariat à l'Amazighité : N° 01, avril 1999, ----- N° 19, août 2008. - N°10, octobre 2004, Spécial Mohya, Entretien. - N°12, décembre 2006, Tajmilt i Si Muḥend U Mḥend. - N° spécial en Tamazight : . N°16, janvier 2008. . N°17, avril 2008. . N°19, août 2008. Autres publications 01- Chafik MOHAMED, Aperçu sur trente trois siècles de l'histoire des imazighènes, 1997. 02- Annuaire des associations culturelles amazighes, 2000. 03- Idir El-Watani, L'Algérie libre vivra, 2001. 04- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et son harmonie. Tome1, Histoire et fondements d'un débat argumentaire, 2007. 05- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et son harmonie. Tome2, Analyse et représentation phonologique, 2007. 06- Collectif, Mouloud FERAOUN, Evocation, Actes du Colloque, 2008. 07- Catalogue des publications du HCA, 2008. Consultings 01- Kamel BOUAMARA, Nekni d wiyiḍ, 1998. 02- Mouloud FERAOUN, Ussan di tmurt, 1999 (Tasuqelt Kamel BOUAMARA) 03- Nora TIGZIRI - Amar NABTI, Etude sur « L'enseignement de la langue amazighe : bilan et perspectives », 2004. 04- Iddir AMARA, Les inscriptions alphabétiques amazighes d'Algérie, 2006. 05- Kemal STITI, Fascicule des inscriptions libyques gravées et peintes de la grande Kabylie, 2006. 06- Mohand Akli HADDADOU, Dictionnaire des racines berbères communes, 2006/2007. 07- Abdellah NOUH, Glossaire du vocabulaire commun au Kabyle et au Mozabite, 2006/2007. 08- Sadaq BENDALI, Awfus amaynut n tutlayt tamaziɣt, 2007. 09- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tesrit taqbaylit, 2007. 10- Kamel BOUAMARA, Amawal n tunuɣin n tesnukyest, 2007. 11- Moussa IMARAZENE, Manuel de syntaxe berbère, 2007. 12- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tmedyazt taqbaylit, 2007. 13- Moussa IMARAZENE, Timɛayin n leqbayel, 2007. 14- Nora BELGASMIA, L'expression écrite en tamazight, 2007. 15- Mouloud LOUNAOUCI, Projet de création d’un Centre de terminologie amazighe, TERAMA, 2007. 16- Zahir MEKSEM, Isuraz n usezdi tenmeẓla taḍrisant n tmaziɣt : Asnekwu d

tesleḍt, 2008. 17- Mohammed Brahim SALHI, La tariqa Rahmaniya : De l’avènement à l’insurrection de 1871, 2008.

Page 168: Tamazight Tura 01 Yen09
Page 169: Tamazight Tura 01 Yen09

Conception et PAO Ramdane Abdenbi

© Tous droits réservés

Widen yebɣan ad ɣ-d-arun TAMAZIƔT TURA, Tasɣunt s Tmaziɣt

[email protected]

[email protected]

Page 170: Tamazight Tura 01 Yen09

Achevé d’imprimer sur les presses de Les Oliviers

Tizi-Ouzou Tel : 026-21-07-19 Fax : 026-21-95-40