TAM METİN KİTABI - symposium-ifwt.orgsymposium-ifwt.org/wp-content/uploads/2018/10/Taslak-Kitap.pdf · participants were analysed via content analysis (Dörnyei, 2007). In this

Do.Dr. Osman Kubilay GL * Dr. Berker KURT * Dr. Celal Can AKMAKCI

TAM METN KTABI PROCEEDING BOOK

I. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler

Sempozyumu

II. International World of Turks Symposium of

Social Sciences

i

Trklerin Dnyas Enstits (Institut fr die Welt der Trken)/Institute for the World of Turks

Goce Delcev niversitesi/ Goce Delcev University Kiril ve Metodiy niversitesi / Cyril and Metodius University

Uluslararas Vizyon niversitesi/ International Vision University

II. ULUSLARARASI TRKLERN DNYASI SOSYAL BLMLER SEMPOZYUMU

BLDR TAM METN KTABI

Editrler/Editors Do.Dr. Osman Kubilay GL

Dr. Berker KURT Dr. Celal Can AKMAKCI

Kapak Tasarm/Cover Design Ceyda EREFLOLU

Bu kitap, 20-22 Nisan 2018 tarihleri arasndaTrklerin Dnyas Enstits, tip Goce Delcev niversitesi, Makedonya Uluslararas Vizyon niversitesi ile Kiril ve Metodiy niversitesi tarafndan ortaklaa dzenlenen II. Uluslararas Trklerin Dnyas Sosyal Bilimler Sempozyumu kapsamnda sunulan bildirilerin tam metinlerini kapsamaktadr. Metinlerin hukuki ve etik sorumluluu yazarlarna aittir.

ISBN: 978-605-67570-2-D ANKARA 2018


Sempozyumu


Social Sciences

iii

Sempozyum Bakan

Prof. Dr.Necati DEMR

Onur Kurulu

Prof. Dr. Blazo BOEV Goce Delev niversitesi Rektr

Prof. Dr.Fadl HOCA Uluslararas Vizyon niversitesi Rektr

Prof. Dr. Aneta DUEVSKA Kiril ve Metodiy niversitesi Blaje Koneski Filoloji Fakltesi Dekan

Prof. Dr.Necati DEMR Trkleri Dnyas Enstits Bakan

Prof. Dr.Oktay Ahmed AYBERK Kiril ve Metodiy niversitesi Trk Dili ve Edebiyat Blm Bakan

Dzenleme Kurulu

Do. Dr. Osman Kubilay GL (Bakan)

Do. Dr. lker EN Do. Dr. Ebru BOZPOLAT Dr. Berker KURT Dr. Celal Can AKMAKCI

Dr. brahim ZBAKIR Dr. zkan AYDODU Dr. Seluk Krad KOCA


Sempozyumu


Social Sciences

iv

Bilim Kurulu

Ad Soyad Grev Yeri

Prof. Dr. Ahmet BURAN Frat niversitesi / Trkiye

Prof. Dr. Ahmet GNEN Trakya niversitesi / Trkiye

Prof. Dr. Ali YAKICI Gazi niversitesi / Trkiye

Prof. Dr. Amina SLJAK Saraybosna niversitesi / Bosna Hersek

Prof. Dr. Aykut Emre BOZDOAN Gaziosmanpaa niversitesi / Trkiye

Prof. Dr. Behruz BEKBABAY Allameh Tabatabai niverstiesi / ran

Prof. Dr. Bilgehan Atsz GKDA Krkkale niversitesi/ Trkiye

Prof. Dr. Celal DEMR Afyon Kocatepe niversitesi / Trkiye

Prof. Dr. aatay ZDEMR Gazi niversitesi / Trkiye

Prof. Dr. Ekrem CAUSEVC Zagrep niversitesi / Hrvatistan

Prof. Dr. Ercan ALKAYA Frat niversitesi / Trkiye

Prof. Dr. Erdal AIKSES Frat niversitesi / Trkiye

Prof. Dr. Erdoan ALTINKAYNAK Ardahan niversitesi / Trkiye

Prof. Dr. Fadl HOCA Vizyon niversitesi / Makedonya

Prof. Dr. Gadir GOLKARAN Yakn Dou niversitesi / KKTC

Prof. Dr. Galina MKNENE Vilnius niversitesi / Litvanya

Prof. Dr. Gyasettin AYTA Gazi niversitesi / Trkiye

Prof. Dr. Grsel UYANIK Atatrk niversitesi / Trkiye

Prof. Dr. rfan MORNA Kosova niversitesi / Kosova

Prof. Dr. Kubatbek TABALDEV Manas niversitesi / Krgzistan

Prof. Dr. Mahmut ELK Goce Delev niversitesi / Makedonya

Prof. Dr. Mammedov MAHARREM Bak Devlet niversitesi / Azerbaycan

Prof. Dr. Maria LEONTK Goce Delev niversitesi / Makedonya

Prof. Dr. Mehmet Nuri GMLEKSZ Frat niversitesi / Trkiye

Prof. Dr. Muhsin HALS Sakarya niversitesi / Trkiye

Prof. Dr. Mustafa SEVER Gazi niversitesi / Trkiye

Prof. Dr. Mustafa TALAS mer Halisdemir niversitesi / Trkiye

Prof. Dr. Nazm BRAHM Kiril ve Metodiy niversitesi / Makedonya

Prof. Dr. Nazmi AVCI Sleyman Demirel niversitesi / Trkiye

Prof. Dr. Necati DEMR Gazi niversitesi / Trkiye

Prof. Dr. Oktay Ahmed AYBERK Kiril ve Metodiy niversitesi /Makedonya

Prof. Dr. Osman KUNDURACI Seluk niversitesi/ Trkiye

Prof. Dr. Rahmi DOANAY Frat niversitesi / Trkiye

Prof. Dr. Rdvan CANIM Trakya niversitesi / Trkiye

Prof. Dr. Rfat RSTEMOV Bak Devlet niversitesi / Azerbaycan

Prof. Dr. Salih BARIIK Gazi Osman Paa niversitesi / Trkiye

Prof. Dr. Seyfettin RZASOY Milli Elmler Akademiyas / Azerbaycan

Prof. Dr. kr BALCI Seluk niversitesi / Trkiye

Prof. Dr. Tsendiin BATTULGA Moolistan Devlet niversitesi / Moolistan


Sempozyumu


Social Sciences

v

Prof. Dr. Turgut GEBAKAN Atatrk niversitesi / Trkiye

Prof. Dr. Zeki BOYRAZ Frat niversitesi / Trkiye

Do. Dr. Abdulhakim MEHMET Minzu niversitesi / in

Do. Dr. Adem GER Nevehir Hac Bekta niversitesi / Trkiye

Do. Dr. Ali amil HSEYNOLU Milli Elmler Akademiyas / Azerbaycan

Do. Dr. Blent AKBABA Gazi niversitesi / Trkiye

Do. Dr. Blent AKSOY Gazi niversitesi / Trkiye

Do. Dr. Cabbar IANKUL zbekistan Bilimler Akademisi / zbekistan

Do. Dr. Cavit YELYURT Kafkas niversitesi / Trkiye

Do. Dr. Ebru BOZPOLAT Cumhuriyet niversitesi / Trkiye

Do. Dr. Edina SOLAK Zenica niversitesi / Bosna Hersek

Do. Dr. Enderhan KARAKO Seluk niversitesi / Trkiye

Do. Dr. Erkan YELTA Cumhuriyet niversitesi / Trkiye

Do. Dr. Fatih ZEK Frat niversitesi / Trkiye

Do. Dr. Gl Banu DUMAN Blent Ecevit niversitesi / Trkiye

Do. Dr. Glbehrem MOLOTOVA Suleymenov arkiyat Enstits / Kazakistan

Do. Dr. lhan UAR Sakarya niversitesi / Trkiye

Do. Dr. smail KIVRIM Gaziantep niversitesi / Trkiye

Do. Dr. Kemalettin DENZ Gazi niversitesi / Trkiye

Do. Dr. Krat NCL Osmangazi niversitesi / Trkiye

Do. Dr. Luidmila FEDOTOVA Komrat Devlet niversitesi / Moldova

Do. Dr. Mutlu DEVEC Frat niversitesi / Trkiye

Do. Dr. Oksana SOROKNA uva Devlet niversitesi / uvaistan

Do. Dr. Onur BEKROLU Ondokuz Mays niversitesi / Trkiye

Do. Dr. Osman Kubilay GL Cumhuriyet niversitesi / Trkiye

Do. Dr. Paki KKER Sakarya niversitesi / Trkiye

Do. Dr. Qaliba HACYEVA Nahcivan Devlet niversitesi / Azerbaycan

Do. Dr. Sultan Murat TOPU Erciyes niversitesi / Trkiye

Do. Dr. Tudora ARNAUT Taras Shevchenko niversitesi / Ukrayna

Do. Dr. Trker KURT Gazi niversitesi / Trkiye

Do. Dr. lker EN Gazi niversitesi / Trkiye

Dr. r. yesi Akn KONAK Cumhuriyet niversitesi / Trkiye

Dr. r. yesi Aye lk KAN Frat niversitesi / Trkiye

Dr. r. yesi Berker KURT Akdeniz niversitesi / Trkiye

Dr. r. yesi Birsen SERHATLIOLU Frat niversitesi / Trkiye

Dr. r. yesi Can AKMAKI Blent Ecevit niversitesi

Dr. r. yesi Cengiz KARATA Yldrm Bayezt niversitesi / Trkiye

Dr. r. yesi Ergun ACAR Sinop niversitesi / Trkiye

Dr. r. yesi Esra Nur TRYAK Mustafa Kemal niversitesi / Trkiye

Dr. r. yesi Grkan Frat SAYLAN Giresun niversitesi / Trkiye

Dr. r. yesi Hikmet YILMAZ Cumhuriyet niversitesi / Trkiye

Dr. r. yesi brahim ZBAKIR Cumhuriyet niversitesi / Trkiye


Sempozyumu


Social Sciences

vi

Dr. r. yesi Levent DOAN Trakya niversitesi / Trkiye

Dr. r. yesi Mehmet ZMENL Giresun niversitesi / Trkiye

Dr. r. yesi Mustafa TATI Gazi niversitesi / Trkiye

Dr. r. yesi Onur TAYDA Cumhuriyet niversitesi / Trkiye

Dr. r. yesi zkan AYDODU Cumhuriyet niversitesi / Trkiye

Dr. r. yesi Remzi AYDIN Erciyes niversitesi / Trkiye

Dr. r. yesi Seluk Krad KOCA Sakarya niversitesi / Trkiye

Dr. r. yesi Ufuk KARAKU Gazi niversitesi / Trkiye

Dr. r. yesi mit EKER anakkale Onsekiz Mart niversitesi / Trkiye

Dr. r. yesi mmhan NER Frat niversitesi / Trkiye

Uzman Ahmet AYTA Seluk niversitesi / Trkiye


Sempozyumu


Social Sciences

vii

NDEKLER

NDEKLER ................................................................................................................................................... vii

SEMPOZYUM PROGRAMI ........................................................................................................................... xii

BLDR METNLER ......................................................................................................................................... 1

Topkap Saray Mzesinde Bulunan Ouzlar Destan ve Bu Destann Trk Kltr Tarihi Asndan

nemi .................................................................................................................................................................... 2

Necati DEMR Gazi niversitesi -Trkiye ....................................................................................................... 2

lhami Emin ve shak Raidovun Romanlarna Yansyan Yrk Kimlii ............................................ 13

Attila JOMRA .................................................................................................................................................. 13

Ardahan niversitesi -Trkiye ........................................................................................................................ 13

zmir Tirede Hasrclk ve Bir Usta: Aye Narin ........................................................................................ 23

Ahmet AYTA ................................................................................................................................................. 23

Seluk niversitesi -Trkiye ............................................................................................................................ 23

Error Analysis of Turkish Learners ............................................................................................................... 29

ala ATMACA .............................................................................................................................................. 29

Pamukkale niversitesi -Trkiye ..................................................................................................................... 29

randa evirinin Beii: Tebriz ..................................................................................................................... 35

Reza Hosseini BAGHANAM ........................................................................................................................... 35

Tebriz slam Azad niversitesi -ran ............................................................................................................... 35

Chidam CHTAKOGLU .................................................................................................................................. 35

Khameneh slam Azad niversitesi -ran ........................................................................................................ 35

Trk Dnyasnda lk Profesyonel Operann Oluumu ve Estetik Prensipleri ..................................... 41

Derya ACA .................................................................................................................................................... 41

Bak Mzik Akademisi -Azerbaycan ............................................................................................................... 41

Varolu Felsefesinin Psikolojik Temas: lm ........................................................................................ 49

Abdullah DURAKOLU ................................................................................................................................. 49

Abant zzet Baysal niversitesi -Trkiye ........................................................................................................ 49

Hamit COKUN .............................................................................................................................................. 49


Bolu li Azlarnda Kullanlan Pekitirici Morfemler ............................................................................. 53

Erol ZTRK .................................................................................................................................................. 53


Sempozyumu


Social Sciences

viii


Mevlevlik Geleneinde Mzik ve Kozmoloji likisi .............................................................................. 57

Fulya SOYLU BAEC ................................................................................................................................ 57

Nide mer Halisdemir niversitesi -Trkiye ............................................................................................... 57

Oya LEVENDOLU NER ........................................................................................................................... 57

Erciyes niversitesi -Trkiye ........................................................................................................................... 57

Kutadgu Biligde Cesaret: Memlk Sultan Baybars rnei .................................................................... 63

Hatice GLER ................................................................................................................................................. 63

Ahi Evran niversitesi -Trkiye ...................................................................................................................... 63

Eski ve Yeni Trke Ders Kitaplarnn ekil, Tr, erik ve Okunabilirlik Dzeyleri zerine Bir

Karlatrma ...................................................................................................................................................... 69

Berker KURT .................................................................................................................................................... 69

Akdeniz niversitesi -Trkiye ......................................................................................................................... 69

Dokuzuncu Snf rencilerinin Yazl Anlatmlarnn Metinleraraslk Balamnda ncelenmesi:

Gazi niversitesi Vakf zel Fen Lisesi rnei ......................................................................................... 81

Mustafa ULUTA Uak niversitesi -Trkiye ............................................................................................... 81

Mehmet KARA Gazi niversitesi -Trkiye ..................................................................................................... 81

Osmanl Divan iirinde Gazeller .................................................................................................................. 92

Mariya LEONTK Goce Delev niversitesi -Makedonya .............................................................................. 93

Trakya Azlarnda Giysi Adlar zerine Bir nceleme ............................................................................ 99

Levent DOAN Trakya niversitesi -Trkiye.............................................................................................. 100

Ceyda ERDN Trakya niversitesi -Trkiye ................................................................................................. 100

Kaybolmaya Yz Tutan Geleneksel ocuk Oyunlar zerine Bir nceleme ....................................... 121

Muharrem ZDEN Trakya niversitesi -Trkiye ........................................................................................ 121

Taassubun Snrlarn Ykan Dnr: bn-i Sina ................................................................................... 133

Mustafa NDER Cumhuriyet niversitesi -Trkiye ................................................................................... 133

Dnemin Hatrat Yazarlarnn Tanklnda Yahya Kemal Beyatl Profilinin Grnleri ............ 145

Nesrin KARACAUluda niversitesi -Trkiye ............................................................................................ 145

rann Marand ehri ve Yakn evresindeki Evlilik Merasimleri ....................................................... 159

Halide ERDAK SOHRAB ............................................................................................................................ 159

Atatrk niversitesi -Trkiye ........................................................................................................................ 159

Ara ve U Szcklerinin Anlam ve Trkedeki Ara ve U Adlar ....................................................... 176


Sempozyumu


Social Sciences

ix

Songl ERDOAN........................................................................................................................................ 176

Ahi Evran niversitesi -Trkiye .................................................................................................................... 176

Trkiye ve Almanyada Ana Dili retmeni Yetitirme Srecinde Verilen Okul Deneyimi ve

retmenlik Uygulamas Derslerinin Karlatrlmas ......................................................................... 185

Celal Can AKMAKCI .................................................................................................................................. 185

Blent Ecevit niversitesi -Trkiye ............................................................................................................... 185

Trkiye ve Almanya'da ki Dilli Trk ocuklarna Trke retimi in Hazrlanan Ders

Kitaplarnn Deerlendirilmesi .................................................................................................................... 196

lker EN ...................................................................................................................................................... 196

Gazi niversitesi -Trkiye ............................................................................................................................. 196

Mill Kltr ralar ve Trke Eitimi ..................................................................................................... 206

lker EN ...................................................................................................................................................... 206

Gazi niversitesi -Trkiye ............................................................................................................................. 206

Yahya Kemal Beyatlnn Kaybolan ehri: skp .................................................................................... 213

Salim PLAV .................................................................................................................................................. 213

Krkkale niversitesi Trkiye ...................................................................................................................... 213

Bilge Bac AYRANCI ................................................................................................................................... 213

Yozgat Bozok niversitesi- Trkiye ............................................................................................................... 213

aatay Trkesi ile Yazlm Bir Risale: Drt mam (Dil ncelemesi-evriyaz) ............................. 220

mit EKER .................................................................................................................................................... 220

anakkale Onsekiz Mart niversitesi -Trkiye ............................................................................................. 220

Sosyal Bilgiler retmen Adaylarnn Corafya Okuryazarlna likin Grleri ........................ 236

mmhan NER .......................................................................................................................................... 236

Frat niversitesi -Trkiye ............................................................................................................................. 236

Erhan VATANSEVER ................................................................................................................................... 245

Trakya niversitesi -Trkiye ......................................................................................................................... 245

Sabri Can SANNAV ...................................................................................................................................... 245

Trakya niversitesi -Trkiye ......................................................................................................................... 245

Ksa Vadeli Sermaye Hareketlerinin Para Politikasna Etkisi 2000 Sonras Dnem: Trkiye rnei

............................................................................................................................................................................ 266

Salih ZTRK .............................................................................................................................................. 266

Namk Kemal niversitesi -Trkiye ............................................................................................................... 266

Emine ORAL .................................................................................................................................................. 266


Sempozyumu


Social Sciences

x


Mustafa Latif EMEK ...................................................................................................................................... 266


Derin ve Yzey Yaplar Balamnda Trke Dilbilgisi Kategorlerinin Analizi ................................. 274

Ramazan ERYILMAZ .................................................................................................................................... 274

Mill Eitim Bakanl -Trkiye ..................................................................................................................... 274

Altn iein Laneti Filminin ktidar ve Sylem Analizi Balamnda ncelenmesi ......................... 285

Onur TAYDA .............................................................................................................................................. 285

Cumhuriyet niversitesi -Trkiye ................................................................................................................. 285

Yksek Lisans Eitimi Alan rencilerin Yksek Lisans Eitimine likin Grleri .................... 290

Ebru BOZPOLAT .......................................................................................................................................... 290


Yksek Lisans Eitimi Alan rencilerin Tez Aamasnda Karlatklar Sorunlara likin

Grleri ........................................................................................................................................................... 307

Ebru BOZPOLAT .......................................................................................................................................... 307


deoloji, Dil ve Sylemin Sinemada tekiletirme Balamnda Kullanm: Gran Torino rnei. 331

Onur TAYDA .............................................................................................................................................. 331


Enderhan KARAKO .................................................................................................................................... 331

Seluk niversitesi -Trkiye .......................................................................................................................... 331

Osmanldan Cumhuriyete Aydn Bir Kadn Portresi: Rebia Tevfik Baoku ..................................... 337

Osman Kubilay GL ...................................................................................................................................... 337


1317 (1899-1900) Maarif Salnamesine Gre Kosovada Eitim ............................................................... 343

Osman Kubilay GL ...................................................................................................................................... 343


ecere-i Terkime (St. Petersburg Nshas)nin Dil zellikleri ........................................................ - 366 -

zkan AYDODU .................................................................................................................................... - 366 -

Cumhuriyet niversitesi -Trkiye ............................................................................................................. - 366 -

Units of Numerative Phraseologists in Turkic Languages .................................................................. - 385 -

K.S.KALYBAEVA ...................................................................................................................................... - 385 -


Sempozyumu


Social Sciences

xi

Kazak Devlet Kadn Pedagoji niversitesi- Kazakistan ............................................................................. - 385 -

A.O.TYMBOLOVA ................................................................................................................................... - 385 -


D.Zh.RYSKULBEK ................................................................................................................................... - 385 -


60 Numaral Sivas er'iye Siciline Gre (H. 13121314 /M. 1895-1897) Kadnn Toplumsal Hayattaki

Yeri ................................................................................................................................................................. - 392 -

lk YANCI .............................................................................................................................................. - 392 -


Osmanl Tarih Aratrmalarnda Tarik Defterlerinin nemi ............................................................ - 400 -

lk YANCI .............................................................................................................................................. - 400 -


Afganistan'da Yaayan Ouz Trklerinin Boyu zerine Bir Aratrma ..................................... - 408 -

Firoz FAOZ ............................................................................................................................................... - 408 -

Kabil niversitesi- Afganistan ................................................................................................................... - 408 -

Trke renen Yabanc rencilerin Trkeye Maruz Kalma Durumlar ................................... - 409 -

Berker KURT .............................................................................................................................................. - 409 -

Akdeniz niversitesi Trkiye ................................................................................................................... - 409 -

Celal Can AKMAKCI .............................................................................................................................. - 409 -

Blent Ecevit niversitesi- Trkiye ........................................................................................................... - 409 -

Sempozyum Fotoraflar..-420-


Sempozyumu


Social Sciences

xii

SEMPOZYUM PROGRAMI

II. ULUSLARARASI TRKLERN DNYASI

SOSYAL BLMLER SEMPOZYUMU

(20-22 NSAN 2018)

II. INTERNATIONAL WORLD OF TURKS

SYMPOSIUM OF SOCIAL SCIENCES

(APRL 20-22, 2018)

AILI VE KONUMALAR

20 NSAN 2018 CUMA

09:00-10:30

Prof. Dr. Necati DEMR (Trklerin Dnyas Enstits Bakan)

Prof. Dr. Fadl HOCA (Vizyon niversitesi Rektr)

Prof. Kiril BABREEV (Goche Delcev niversitesi Rektr Yardmcs)

Prof. Dr. Aneta DUEVSKA (Kiril ve Metodiy niversitesi )

Prof. Dr. Oktay Ahmed AYBERK (Kiril ve Metodiy niversitesi )

Prof. Dr. Mahmut ELK (Goche Delcev niversitesi)

Prof. Dr. Gyasettin AYTA (Gazi niversitesi)


Sempozyumu


Social Sciences

xiii

OTURUMLAR

20.04.2018 Cuma

SALON 1

OTURUM 1

Oturum Bakan Prof. Dr. Mahmut ELK

SAAT 10.45-12.15

10.45-11.00 Dr. r. yesi Seluk Krad Koca Makedonya Yrk Trklerinin Giyim Kuamlarna Sosyo-Kltrel Bak

11.00-11.15 Dr. r. yesi Seluk Krad Koca Edebiyat rt. Yldz are

Sesler Dergisinde Trklerle lgili Yaplan almalar ve Bu almalara Dnemsel Bir Bak

11.15-11.30 Dr. r. yesi Zeki Grel Prof. Dr. Mahmut elik

Trk Dnyas Edebiyatlar Ansiklopedisinde Makedonyal Yazar ve airler

11.30-11.45 Dr. r. yesi erife Seher Erol alkan Ar. Gr. Mzeyyen Salam

zbek Halk iirinde ekil ve Trler

11.45-12.00 Dr. r. yesi Songl Erdoan

Ara ve U Szcklerinin Anlam ve Trkedeki Ara ve U Adlar

12.00-12.15 Deerlendirme - Tartma

OTURUM 2

Oturum Bakan Oturum Bakan Prof. Dr. Erol ZTRK

SAAT 14.00-15.30

14.00-14.15 Prof. Dr. Erol ztrk Bolu li Azlarnda Kullanlan Pekitirici Morfemler

14.15-14.30 Do.Dr. Nesrin Gnay Eski Ouz Trkesinde Bir Kiplik aretleyicisi Olarak {-A} Biimbirimi

14.30-14.45 Dr. r. yesi R. Hosseini Baghanam Dr. r. yesi Chidam Chitakoglu

ran`da evirinin Beii: Tebriz

14.45-15.00 Dr. r. yesi G. Ospanova Yabanclara Trke retiminde rtmece: Yunus Emre Enstits Trke retim Seti rnei

15.00-15.15 Dr. Baak Uysal Peyami Safa ve Sezai Karakoun topyas zerine Karlatrmal Bir Deerlendirme


OTURUM 3

Oturum Bakan Do. Dr. Gl Banu DUMAN

SAAT 15.45-17.15

15.45-16.00 Do. Dr. Gl Banu Duman Do. Dr. Oksana Sorokina

Konstantin Vasilyevi vanovun Narspi Manzum Hikyesindeki Folklorik Unsurlar

16.00-16.15 Dr. r. yesi Eda Tok Divan iirinde Sv Etme Geleneinin zleri

16.15-16.30 Dr. r. yesi Halide Erdak Sohrabi rann Marand ehri ve Yakn evresindeki Evlilik Merasimleri

16.30-16.45 Okt. Furkan Kurt Gvercin Kz Efsanesinde Trk Mitolojik Unsur Olarak Don Deitirme zerine

16.45-17.00 Okt. Dr. Hatice Gler Kutadgu Biligde Cesaret: Memlk Sultan Baybars rnei



Sempozyumu


Social Sciences

xiv

SALON 2

OTURUM 1

Oturum Bakan Prof. Dr. Gyasettin AYTA

SAAT 10.45-12.15

10.45-11.00 Prof. Dr. Gyasettin AYTA Trklerde rdek

11.00-11.15 Dr. r. yesi Muharrem zden Kaybolmaya Yz Tutan Geleneksel ocuk Oyunlar zerine Bir nceleme

11.15-11.30 Dr. r. yesi Levent Doan Yksek Lis. r. Ceyda Erdin

Trakya Azlarnda Giysi Adlar zerine Bir nceleme

11.30-11.45 Dr. r. yesi Mehmet Gedizli Trke Gramerde Adlandrlmam Szck Trleri

11.45-12.00 Doktorant K.S.Kalybaeva, Doktorant A.O.Tymbolova, Doktorant D.Zh.Ryskulbek

Unts Of Numeratve Phraseologsts in Turkc Languages


OTURUM 2

Oturum Bakan Dr. r. yesi brahim ZBAKIR

SAAT 14.00-15.45

14.00-14.15 Dr. r. yesi brahim zbakr Yade Karann Selam Berlin Adl Romannda Hibrit Kltrel Kimlikler

14.15-14.30 Dr. r. yesi Atilla Jorma lhami Emin ve shak Raidovun Romanlarna Yansyan Yrk Kimlii

14.30-14.45 Dr. Limko Beyzarovski Yugoslavya-Trk Hesaplarnda Trk Kltrl Mslmanlar

14.45-15.00 Dr. r. yesi Mustafa nder Taassubun Snrlarn Ykan Dnr: bn-i Sina

15.00-15.15 Ar. Gr. Kayhan nan Kazakistanda Yaayan Ahska Trklerinde Trke Dil Ballnn ncelenmesi

15.15-15.30 Ar. Gr. Dr. Smeyye Konuk Genlerin Okuma ve Yazma Alkanlklarndaki Deiimlerin ncelenmesi


OTURUM 3

Oturum Bakan Prof. Dr. Hamit COKUN

SAAT 15.45-17.15

15.45-16.00 Do. Dr. Abdullah Durakolu Prof. Dr. Hamit Cokun

Varolu Felsefesinin Psikolojik Temas: lm

16.00-16.15 Do. Dr. Abdullah Durakolu Prof. Dr. Hamit Cokun

Oda yks Balamnda Sartre Etiine Eletirel Bir Bak

16.15-16.30 Dr. r. yesi Salim Pilav Dr. r. yesi Bilge Bac Ayranc

Yahya Kemal Beyatlnn Kaybolan ehri: skp

16.30-16.45 Ar. Gr. Erhan Vatansever Dr. r. yesi Sabri Can Sannav

I. Dnya Savanda Bulgaristan Trkleri

16.45-17.00 Dr. ala Atmaca Trke renenlerin Hata Analizi


OTURUM 4

Oturum Bakan Prof. Dr. Nesrin KARACA

SAAT 19.00-20.00


Sempozyumu


Social Sciences

xv

19.00-19.15 Prof. Dr. Nesrin Karaca Dneminin Hatrat Yazarlarnn Tanklnda Yahya Kemal Beyatl Profilinin Grnleri

19.15-19.30 Prof. Dr. Mariya Leontik Osmanl Divan iirindeki Gazeller

19.30-19.45 Dr. r. yesi Mehmet Ertu Yavuz Birmanya ve Orwell


SALON 3 OTURUM 1

Oturum Bakan Prof. Dr. Oya LEVENDOLU NER

SAAT 10.45-12.15

10.45-11.00 Prof. Dr. Oya Levendolu ner Makam Kavram zerine Karlatrmal Bir nceleme: Trkiye ve Azerbaycan rnei

11.00-11.15 Dr. r. yesi Fulya Soylu Baeci Prof. Dr. Oya Levendolu ner

Mevlevlik Geleneinde Mzik ve Kozmoloji likisi

11.15-11.30 Dr. Derya Aca Trk Dnyasnda lk Profesyonel Operann Oluumu ve Estetik Prensipleri

11.30-11.45 Okt. Emre Erdoan Kanun craclnda Hasan Ferit Alnar: Hseyni Taksim rnei

11.45-12.00 Ar. Gr. Ahmet Tolga zdemir Mevlevi Devrinde Edvar- Sad


OTURUM 2

Oturum Bakan r. Gr. Dr. lker EN

SAAT 14.00-15.45

14.00-14.15 r. Gr. Dr. lker en

Yurt Dnda Yaayan Trk ocuklarna Trke retimi in Almanya ve Trkiyede Hazrlanan Ders Kitaplarnn Deerlendirilmesi

14.15-14.30 r. Gr. Dr. lker en Mill Kltr uralar ve Trke Eitimi

14.30-14.45 Dr. r. yesi Kemal Saylan Yksek Lis. r. Yldrm Okatan

Bir Kafkas ehidi Cemal Paann ldrlmesinin Tiflis Basnna Yansmalar

14.45-15.00 Doktorant Ramazan Erylmaz Derin ve Yzey Yaplar Balamnda Trke Dilbilgisi Kategorilerinin Analizi

15.00-15.15 Ar. Gr. Murat Sarba sviredeki Milli Eitim Bakanlna Bal Trk Okullarnda Grev Yapan retmenlerin Yaad Sorunlar ve zm nerileri

15.15-15.30 Ar. Gr.Seyhan Murtezan BRAHM Zorunlu G (Srgn) Kavram Balamnda Tarih ile Roman likisi


OTURUM 3

Oturum Bakan Do. Dr. Mehmet KARA

SAAT 15.30-17.15

15.45-16.00 Ar. Gr. Dr. Mustafa Uluta Do. Dr. Mehmet Kara

Onuncu Snf rencilerinin Yazl Anlatmlarnn Metinleraraslk Balamnda ncelenmesi: Gazi niversitesi Vakf zel Fen Lisesi rnei

16.00-16.15 Dr. r. yesi Selcen zyurt Uluta Maniheizm nancnn Uygur Toplum ve Devlet Yapsna Etkileri

16.15-16.30 Ar. Gr. Derya Ycel etin Trke retiminde kilemeler

16.30-16.45 Dr. r. yesi Mustafa Said Kymaz Dinlemeye Etki Eden Unsurlar ve Bu Unsurlarn Trke retimine Etkileri: Uluslararas Balkan niversitesi rnei

16.45-17.00 Dr. r. yesi Mustafa Said Kymaz ocuk Edebiyatnda Destan Tr ve Bilgin Adalnn anakkale Destan Adl Eserinde ne kan Temalar


Sempozyumu


Social Sciences

xvi


SALON 4 OTURUM 1

Oturum Bakan Prof. Dr. Mehmet Nuri GMLEKSZ

SAAT 10.45-12.15

10.45-11.00 Prof. Dr. Mehmet Nuri Gmleksiz Ortaokul rencilerinin renme Anlaylarna likin Grleri

11.00-11.15 Prof. Dr. Mehmet Nuri Gmleksiz Ortaokul rencilerinin Okula Ballk Durumlarna likin Grleri

11.15-11.30 Dr. r. yesi Birsen Serhatlolu Okul ncesi retmen Adaylarnn Yaplandrmac Yaklama likin Alglar

11.30-11.45 Dr. r. yesi Birsen Serhatlolu Dr. r. yesi hsan Serhatlolu

Tp Fakltesi rencilerinin Akademik Motivasyon Alglarnn Belirlenmesi

11.45-12.00 Dr. r. yesi mmhan ner Sosyal Bilgiler retmen Adaylarnn Corafya Okuryazarlna likin Grleri


OTURUM 2

Oturum Bakan Dr. r. yesi mit EKER

SAAT 14.00-15.30

14.00-14.15 Dr. r. yesi. Salih Glerer r. Gr Nimet Glerer

Szl Kltrden Yazl Kltre Saltknme

14.15-14.30 Dr. r. yesi Salih Glerer Doktorant Alpay Orman ahin

Yabanc Dil Olarak Trke retiminde Karlalan Sorunlar-skp rnei

14.30-14.45 Dr. r. yesi mit Eker aatay Trkesiyle Yazlm Bir Risale: Drt mam (Dil ncelemesi- evriyaz-Trkiye Trkesine Aktarm)

14.45-15.00 Doktorant Mustafa Latif Emek Trkiyedeki eker Fabrikalarnn ktisadi Kalknmaya Etkileri

15.00-15.15 Do. Dr. Osman Emin Phd Cant. Havva aban

ok Kltrl Toplum ve Kltrel Psikoloji


OTURUM 3

Oturum Bakan Do. Dr. Osman Kubilay GL

SAAT 15.45-17.15

15.45-16.00 Dr. r. yesi zkan Aydodu Trkenin slamiyet ncesi Dnemlerinde Yabanclara Trke retimi

16.00-16.15 Dr. r. yesi zkan Aydodu ecere-i Terkime (St. Petersburg Nshas)nin Dil ve slup zellikleri

16.15-16.30 Dr. r. yesi Ebru Bozpolat Yksek Lisans Eitimi Alan rencilerin Tez Aamasnda Karlatklar Sorunlara likin Grleri

16.30-16.45 Do. Dr. Osman Kubilay Gl Maarif Salnamelerine Gre 19. Yzyl Sonunda skpte Eitim

16.45-17.00 r. Gr. Dr. lk Yanc 60 Numaral Sivas eriye Sicilene Gre (H. 1312-1314 /M. 1895-1897) Kadnn Toplumsal Hayattaki Yeri



Sempozyumu


Social Sciences

xvii

SALON 5

OTURUM 1

Oturum Bakan Prof. Dr. Necati DEMR

SAAT 10.45-12.15

10.45-11.00 Prof. Dr. Necati Demir Topkap Saray Mzesinde Bulunan Ouzlar Destan ve Bu Destann Trk Kltr Tarihi Asndan nemi

11.00-11.15 Dr. r. yesi Berker Kurt Eski ve Yeni Trke Ders Kitaplarnn ekil, Tr ve Okunabilirlik Dzeyleri zerine Bir Karlatrma

11.15-11.30 Dr. r. yesi Ebru Bozpolat Yksek Lisans Eitimi Alan rencilerin Yksek Lisans Eitimine likin Grleri

11.30-11.45 Dr. r. yesi Celal Can akmakc Trkiye ve Almanyada Ana Dili retmeni Yetitirme Srecinde Verilen Okul Deneyimi ve retmenlik Uygulamas Derslerinin Karlatrlmas

11.45-12.00 Dr. r. yesi Esra Nur Tiryaki stanbul Yabanclara Trke Ders Kitab (B1-B2 Seviyesi) Yazma Etkinlikleri zerine Bir Deerlendirme


OTURUM 2

Oturum Bakan Do. Dr. Osman Kubilay GL

SAAT 14.00-15.30

14.00-14.15 Do. Dr. Osman Kubilay Gl Osmanldan Cumhuriyete Aydn Bir Kadn Portresi: Rebia Baoku

14.15-14.30 Doktorant Firoz Faozi Afganistan'da Yaayan Ouz Trklerinin Boyu zerine Bir Aratrma

14.30-14.45 r. Gr. Dr. lk Yanc Osmanl Tarih Aratrmalarnda Tarik Defterlerinin nemi

14.45-15.00 Dr. r. yesi Berker Kurt Dr. r. yesi Celal Can akmakc

Trke renen Yabanc rencilerin Trkeye Maruz Kalma Durumlar

15.00-15.15 r. Gr. Ahmet Ayta zmir Tirede Hasrclk ve Bir Usta: Aye Narin


OTURUM 3

Oturum Bakan Dr. r. yesi Onur TAYDA

SAAT 15.30-16.30

15.30-15.45 Dr. r. yesi Onur Tayda Do. Dr. Enderhan Karako

deoloji, Dil ve Sylemin Sinemada tekiletirme Balamnda Kullanm: Gran Torino rnei

15.45-16.00 Dr. r. yesi Onur Tayda

Altn iein Laneti Filminin ktidar ve Sylem Analizi Balamnda ncelenmesi

16.00-16.15 Doktorant K.S.Kalybaeva, Doktorant A.O.Tymbolova, Doktorant D.Zh.Ryskulbek

Unts of Numeratve Phraseologsts in Turkc Languages

16.15-16.30 Dr. r. yesi Esra Nur Tiryaki Suriyeli rencilerin Bilgilendirici Metinlerinde Badaklk geleri



Sempozyumu


Social Sciences

1

II. ULUSLARARASI TRKLERN DNYASI

SOSYAL BLMLER SEMPOZYUMU

(20-22 NSAN 2018)

II. INTERNATIONAL WORLD OF TURKS

SYMPOSIUM OF SOCIAL SCIENCES

(APRL 20-22, 2018)

BLDR METNLER


Sempozyumu


Social Sciences

2

Topkap Saray Mzesinde Bulunan

Ouzlar Destan ve Bu Destann Trk

Kltr Tarihi Asndan nemi

Necati DEMR1

Gazi niversitesi -Trkiye

Giri

Ouzlar Destanndan kastedilen eser, Topkap Saray Revan 1391 numarada kaytl bir Tevarih-i l-i

Selu adl el yazma eserin kapandan sonra yer alan bo sayfalara yazlm sayfalk manzum

mensur bir metindir2. Tek nshas tespit edilmitir. Yazar ve yazl tarihi belli deildir. Belli olmayan

ve bilinmeyen konularn banda ise bu metnin kayna gelmektedir. Metin Dede Korkut

Destanndaki manzumelere benzemekte ve Dede Korkut Destannda ad geen kahramanlardan

bahsetmektedir. Fakat oradan alnm deildir. Bu hliyle bu metin, Dede Korkut Destannn da

kaynaklar arasnda saylmaktadr.

Metin, Ouza (Ouz Trklne) dua ve vg ile balamaktadr. Bir blm ise Osmanloullarna

vg ve duadr. Sonraki blmde Dede Korkuta ve ozanlara vg ve dua bulunmaktadr. Yazar daha

sonra Salur Kazan, Kara Gne, Afrasiyap olu Alp Uruz Beg, Yar olu Yazr Kondan, Ucan olu

Emen Bey, , Etlere olu Atil Alp, Urulmu Han, Bay Bora olu Beg Beyrek Yigit, Kanl Koca Olu

Kan Tural Bey, Toku Koca olu Turul Sultan, Kyan Selukolu Deli Dndar Beg, Alp Rstem,

Ensi Koca Olu Ok Kozan Beg iin ayr ayr vg ve dua sylemitir.

Bu eserde Dede Korkut Destannda ve Ouznamede geen isimlere de rastlanmaktadr: Selim olu

Karaman, Uralm Han, Etlere olu Atil Alp, Yarn olu Yazr, Yazr, Ensi ol Ok Kozan

bunlardan bazlardr.

Dede Korkut Destannda Kazan olu Uruz Bey, bu manzumede Afrasiyap olu Alp Uruz Bey olarak

gemektedir. Her iki manzumede Uruz Beyin zellikleri anlatlmaktadr ve zellikler birbirine ok

benzemektedir.

Dede Korkut Destannda Yarn olu lalm adl bir kiiden bahsedilmektedir. Bu manzumede ad

geen Yarn olu Yazr, lalmn kardei olmaldr.

Dede Korkut Destannda ad geen Bgdz Emen, bu manzumede Ucan olu Emen Bey olarak

gemektedir.

Adn doru okuyup okuyamadmzdan emin olmadmz tlere ol Etil Alp,Dede Korkut

Destannda gememektedir. Ancak bu kiiyi tantmak zere sylenen szlerin benzeri Dede Korkut

Destannda Eylk Koca olu Alp Eren ve Eylk Koca olu Dlek Evren iin sylenmitir3.

1Prof. Dr.,[email protected]

2 Fahrettin Krzol, bu yazmay Topkap Ouznamesi bal ile incelemitir (Krzol M. Fahrettin, Dede - Korkut Ouznameleri, Ankara

2000). Tufan Gndz Ouz Kaan Destan adl almasnn sonunda ek olarak metnin Trkiye Trkesine aktarlm biimini vermitir (Tufan Gndz, OuzKaan Destan, stanbul 2016, s. 157-166).

3Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 113, 201.


Sempozyumu


Social Sciences

3

Dede Korkut Destannda Tepegz ldren Basattr. Bu manzumede ise Tepegz ldren kii

yle tantlmaktr: Yedi yl Elburza sefer lan, aydb dnen, yan Busat arda ann alan, t

Tepegzi ldrp aln Ouzda ad koyan Urlm n.

Manzumede anl oca ol an uralu yle tantlmtr: aln Ouz ellerinden kalkup dirilen,

r yigidin yanna alan, anlu kfir ellerine aan, aynar aar al rmalarn geen, arbl ellere

fil den, Arslan-la boasn burasn greisin ldren, Otuz ouz yigidn ann alan, Adlu

Ouzda ad koyan, Saru donlu Selcen adn alan anl oca ol an uralu Buradaki bilgilerin

Dede Korkut Destannda yer alan bilgilerle benzerlik gsterdii hemen dikkat ekmektedir.

Eserde Dumrul ad yerine Turulun gemesi Dumrul adn tartmal hle getirmitir: Selim ol

araman sevp Tar yaradan, Ulu suln buda, Altun kpr yapan, Azril-ile sava lan,

alum salum don giyen, aar atn oynadan, oku oca ol orul Suln. oku oca ol

orul Sulnn kpr yapan ve Azrail ile sava yapan kii olmas aslnda btn tereddtleri ortadan

kaldrmaktadr.

Dede Korkut Destannda ad gemeyen ve yeni tandmz kiilerden birisi Esi oca ol O

ozandr.Onunla ilgili metinde Ucan olu Emen Beyin adnn gemesi, ilgi

ekicidir.ManzumedeEsi oca ol O ozan yle tantlmaktadr: Beili bede ann alan,

al Ouzda ad oyan, ara bana olanlunda yan, Ucan ol Emen Begden cin alan Esi

oca ol O ozan.

Bu metin daha nce Zeki Velid Togan tarafndan tespit edilmi, Trk Tarih, Arkelogiya ve Etnografya

Dergisinin 2. saysnda yaymlanmtr1. Daha sonra Bahaeddin gel metni ksaca deerlendirmitir2.

Abdullah BakrYazczade Ali, Tevr-i l-i Selu [Seluklu Tarihi]adl eserini hazrlarken bu metni

eserinin son ksmna ek metin olarak vermitir3 Tufan Gndz ise Ouz Kaan Destan adl

almasnn sonunda ek olarak metnin Trkiye Trkesine aktarlm biimini vermitir4.

OUZLAR DESTANI5

METN

(1) Gn ous ge yirden opan Ouz,

Gmi gkl ban evl brghlu Ouz,

Ar suya yayaduda bdestl Ouz,

Aln yer oyduda namzlu Ouz, (2)

Bir Tary bilp urunc ar dn serveri

Muammedn-Neb dilde ydlu Ouz,

Ala al, orun dekl Ouz,

abas altnlu, kerdikl Ouz,

zlar ymatlu, (3) yigitleri mrvvetl Ouz,

ocalar atl rmetl Ouz,

Ggslce ara talar yayalu Ouz,

utluca ag sallaru lalu Ouz, (4)

anlu kfir ellerinden arc alan Ouz,

arc vermeyeni ran Ouz,

Ggslce grkl yaylalar aa ylda bulup sren Ouz,

1 Zeki Velidi Togan, Trk Tarih, Arkelogiya ve Etnografya Dergisi, S. 2. 2 Bahaeddin gel, Dede Korku Kitabnn Eski ve Yazl Kaynaklar Hakknda (Topkap Sarayndaki Ouz Destan Paralar ile

Karlatrma), TDAY Belleten 1988, s. 113-128. 3 Abdullah Bakr, Yazczade Ali, Tevr-i l-i Selu [Seluklu Tarihi] , (Hz. Abdullah Bakr), stanbul 2009, s. 93-98. 4 Tufan Gndz, OuzKaan Destan, stanbul 2016, s. 157-166. 5 Tevr-i l-i Selu (stanbul Topkap nshas, Revan 1391, (n kapaktan, asl metnin balad yere kadar sonradan eklenen/

yazlan metin).


Sempozyumu


Social Sciences

4

Evin barn oda uran Ouz, (5)

Aa oyun yanlu Ouz,

A uzun, al erdgi bintl Ouz,

Aa adr analu uzun, ulu begler ynalu, devletl Ouz,

Bayndur n ilenl (6) Ouz,

Ula Salur azan beglerbegil Ouz,

Emr Sleymn uurlu, Ouzlu Dede orkut bilgl Ouz,

Ucan (7) Da Ouz, beglerbegil Ouz; (8) Yarcu Allh olsun, Yalavacu Muammed olsun.

oar gn oac,

avuu gn yatus,

Grkl ev aydn,

oaldan devletl,

Ulaludan sadetl, (9)

Ulu suln buda,

z nu orun,

ara bulut rkni,

ara Tau aplan,

ara ahin yavrus,

ar Sazu arslan, (10)

aytabnu buras,

Dede orkut biligl

Salr KazanSadetl,

Emr Sleymn uurlu,

Bayndur n devletl,

Ya grse yardmlu,

dmen (11) grse durumlu,

Trkistnu diregi,

Tl uu yavrus,

Ulu begler yna,

Aa adr anal,

Ala al orunl,

Aa oyun yanl, (12)

Yalu gelse onatan,

Acn gelse oyuran,

An basup dizin kren,

Dvn durduran,

Glnn gcin sran, (13)

Gsze mdn viren,

anlu kfir ellerine an aanduran,

arabalarn bulu iden,

Olanclarn aladan,

avularn kaldadan, (14)

Olanclarn alatmayan,

avularn balatmayan,

Nkslarn alurmayan,

Osmn ol, (15)

Altuda a boz atu bdremesn,

olamalu bekit donu sklmesn,

Aln bata und au yorulmasun, (16)

aya keser gk lcu kedilmesn,

siirl at yayu yaslmasun,


Sempozyumu


Social Sciences

5

yelekl ayn ou dmene or varsun, (17)

Yazlu gelen ofralaru drilmesn,

aynadlan azanlaru soulmasn,

Ay altnda yriyen dman Allh ursun,

Gn altnda (18) yryen dman gn yandursun,

Sanduul balanma a ergrsn,

Ava varan yigitler avlu gelsn,

Ana varan (19) ullaru orunlu gelsn,

Aayld a bulun srp bsl gelsn,

Alum alayn olsun,

Dutduun iler olay (20) gelsn,

Yarcu Allh, Yalavacu Muammed olsun,

Dede orut biligl, yidi bilsin versn,

Emr Sleymn ulurlu, yidi uurn versn, (21)

Salr azan sadetl yidi sadetin versn,

Bayndur n devletl, y,di devletin versn,

Alp Uruz -yidi (22) virsn,

By anlu Bgdz Emen heybetl, yidi heybetin versn, (23)

Ucu ulalsun, yanu yaylsun,

Saa yaman nanlar ot gibi zlsn, Toprak gibi savrulsun,

Dmen baak, (24) baan eek yesn,

Eegin da urd yesn,

Dursun dnsn buu kile aru degirmene iletsn,

Degirmeni bozu olsun, (25)

gemi bulsun,

Etmegin oynna oyup yola gitsn,

yolda eletp dmi bulsun1. [2] (1)

Yir inden yimegin ylan bilr,

Brl yonca dadn borsu bilr,

Yidi dere osn dilk bilr,

uvldz ymetin nevgeri bilr,

Ar (2) yk hengini atr bilr,

Yidi yollar ayrmn deve bilr,

Er arn er yiynisin eren bilr,

ara baa ar gelse beyni bilr,

Ge yirler (3) otlan giyik bilr,

Datl suyu dadn ulan bilr,

Er nkesin er cmerdin ozan bilr2.

aru yatan albi seri (4) ara alar aup gelen ozan olsun,

ayna aan al rmalar gep gelen ozan olsun,

1 Manzumenin Dede Korkut Destannda benzeri: Yirl kara talarun yklmasun. Klgele kaba aacun kesilmesn kamn akan grkl

suyun kurmasun, kanatlarun ular krlmasun, apar-iken a boz atun bdrimesn, alanda kara polat z klcun gedilmesn, drtir-

iken ala gndern ufanmasun, a perekl anan yiri behit olsun, a sakallu baban yiri uma olsun, Hak yanduran raun yana tursun,

kadir Tanr seni namerde muhtac eylemesn hanum hey. (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 93-94).

2 Manzumenin Dede Korkut Destannda benzeri: Dede Korkut bir dah oylam, grelmhanum ne oylam: Gitdkde yirn otlaklarn

geyik bilr.Ggez yirler emenlerin kullan bilr. Ayru ayru yollar izin deve bilr.Yidi dere kohularn dilk bilr. Dn-ile karvan kdgin

turgaybilr. Oul kimden oldun ana bilr. Ern arn yiynisin at bilr. At ykler zahmetin katr bilr. Ne yirde szlar var-ise eken bilr.

Gafil baun arsn beyni bilr. Kola kopuz gtrp ilden ile bigden bige ozan gezer. Er cmerdin er nkesin ozan bilr. leynzde alup

aydan ozan olsun. Azupgelen kazay Tanr avsun hanum hey. (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 75).


Sempozyumu


Social Sciences

6

azl atuza binp (5) aftan donuuz geyen ozan olsun,

Ar a altun a aauz alan ozan olsun. (6)

Sarp ir duma donlu salum solum don geyen,

our atn oynaldan,

Ya grse yardmlu, dmn grse durumlu, Trkistanu (7) diregi, tl uu yavrus, anlu kfir

illerinden ulu orsna ad ardan,

Aairn eglik alup alan, grkl yzl gzel (8) zlarn olanlarn buluduran,

anlu kfir illerine an kaanduran,

ara balarn bulu iden,

Olancklarn aladuran,

tlerin (9) uluduran,

Tavularn ldaduran

Ula ol Salur azan Beg1

ara a armaduda kl eyleyen,

aa (10) aa buusndan duman ken,

ara dere aznda Kadir viren,

ara yiri kertp beik lan,

ara bura derisinden bartla (11) dzen,

Alt ay nerkid irnda dutsa olan

azan Beg arda ara Gne Beg2.

osan deriden krk olsa (12) opun rtmeyen,

ouz deriden ebklh olsa tlgin rtmeyen,

osan oyun dovaluk on koyun ynlk yitmeyen, (13)

ouz yaar congn silkp atan,

ynanda ggde tutan,

At ban yalamayup bir kez yudan

Afrsiyb ol(14)Alp Uruz Beg3.

ol deve getrmezdi anu yayn,

oa burda eglenmezdi anu o

Yarn ol Yazr(15)ondan4.

Byn esesinde kez dgen,

aduda armna an aanduran,

ara gzi ann dnen (16) yer evreni ylan,

demler evreni

Ucan ol EmenBeg1.

1 Bu manzumenin Dede Korkut Destannda benzeri: tl kuun yavruso, Beze mskin umudAmt suynn arslan, Karaugun kaplan

Konur atun iyesi, Han Uruzun aas Bayndr Hanun gyegsi, Kaln Ouzun devleti, Kalm yigit arkas Salur Kazan(Muharrem

Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 95).

2 Bu manzumenin Dede Korkut Destannda benzeri: Kara Dere aznda Kadir viren Kara bua derisinden biignn yapu olan, Ac

tutanda kara ta kl eyleyen, Kara bygn yidi yirden ensesinde den, Kazan karda Kara Gne (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab

I, Ankara 1989, s. 174). 3 Dede Korkut Destannda Kazan olu Uruz Bey. Bu manzumenin Dede Korkut Destannda benzeri: Altm e dersinden krk

eylesetopuklarn rtmeyen, Alt ge derisinden klah itse kulalarn rmeyen, Kol bud harana uzun baldrlr ince Kazan Bgn tays at

azlu Uruz Koca . (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 113).

4 Bu manzumenin Dede Korkut Destannda benzeri: Koa burta kayn okn elenmeyenYarn ol l-Am(Muharrem Ergin,

Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 201).


Sempozyumu


Social Sciences

7

Demrapu derbendin depp yan,

osan ouz kalanu (17) kilidin alan,

aru Sandal zna nik lan,

Alnmadu ierlerden arc alan,

Yaslmadu demeni yasan,

Kr kfir (18) ellerin basan

tlere olEtil Alp2

Yedi yl Elburza sefer lan,

aydb dnen,

yan Busat arda ann alan, (19)

t Depegzi ldrp aln Ouzda ad koyan

Urlm n.

Ban irndan parlayup uan,

Alt batman (20) som demri ayanda ran,

Apl apl yriyende boayn,

Zevil zevil zevleyende ylanlayn,

On alt yl Bayburt (21) irnda dutsalu eken,

Baldr uzun Baldraddan an alan,

Yce yirden alak yire gz gzeden

BayBora ol(22) Beg Beriy [Beyrek(?)] Yigit3.

aln Ouz ellerinden kalkup dirilen,

r yigidin yanna alan,

anlu kfir ellerine aan, (23)

aynar aar al rmalarn geen,

arbl ellere fil den,

Arslan-la boasn burasn greisin ldren,

Otuz (24) ouz yigidn ann alan,

Adlu Ouzda ad koyan,

Saru donlu Selcen adn alan

anl oca ol an uralu. [3] (1)

Selim ol araman sevp Tar yaradan,

Ulu suln buda, altun kpr yapan,

Azril-ile sava lan,

alum salum don giyen,

aar atn oynadan (2)

oku oca ol orul Suln.

1 Bu manzumenin Dede Korkut Destannda benzeri: Varuban Peygambern yzini gren, Gelbeni Ouzda sahabesi olan Ac

tutanda byklarndan kan kan, By kanlu Bgdz emen (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 113). 2 Adn doru okuyup okuyamadmzdan emin olmadmz tlere olEtilAlp,Dede Korkut Destannda gememektedir. Ancak bu

kiiyi tantmak zere sylenen szlerin benzeri Dede Korkut Destannda Eylk Koca olu Alp Eren ve Eylk Koca olu Dlek Evren in

sylenmitir: Bu manzumenin Dede Korkut Destannda (Eylk Koca olu Alp Eren iin sylenen) benzeri: Kafirleri it ardnda bragup

horlayan, lden kup Aygr Gzler Suyndan at yzdren Elli yidi kalanun kildin alan, A Melik eme kzna nikah iden Sof Sandal Melike

kan kusduran Krk cbbe brinp otuz yidi kala biginn mahbub kzlarn alup bir bir boynn kuan yzinde,, tutagnda pen Eylk Koca

olu Alp Eren (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 113). Bu manzumenin Dede Korkut Destannda (Eylk Koca

olu Dlek Evren iin sylenen) benzeri:Aygr Gzler Suyndan at yzdiren, Elli yidi kalanun kilidin alan Eylik Koca ogl Dlek Evren

(Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 201). 3 Bu manzumenin Dede Korkut Destanndaki benzeri: Parasarun Bayburd Hisarndan parlayp uan, Ap alaca gerdeine kar gelen,

Yedi kn umud, Kaln Ouz imrencesi Kanzn Begn inag Boz aygrlu Beyrek (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s.

113).


Sempozyumu


Social Sciences

8

Dum edigi duma donlu,

Drt bi er serveri,

azan Beg arbluda yolda

yan Selik ol Del Dundar Beg1. (3)

ara au urd,

ara aya aplan,

ara ahin yavrus,

arau donl atn erinden Alp Rstem2.

Beili bede ann alan,

al Ouzda ad oyan (4)

ara bana olanlunda yan,

Ucan ol Emen Begden cin alan

Esi oca ol O ozan3.

Sar Sazda ulalan4,

ar arslan sdin emen, (5)

azda bymi saz delsi,

Gn gnden yeg olsun,

Dn dnden yeg olsun,

Dem demden yeg olsun,

Nefes gekn olsun,

lcu keskin (6) olsun,

r yoldau olsun.

uba uba tulaladum,

Er bualdurudum, pukunumda ben azan5,

aynar akar deizdm,

Er bualdurdum, cngmde ben azan, (7)

aytbanu barasydum,

Er bualdurdum, Kkredkde kat kapan abrar arslan-dum ben azan,

avdan er bualdur-dum,

Araduda Saru azda arslan (8) er bualdur-dum,

oraduda ara bulud rkni-y-idn,

aradeizden su alup yere brn atar-dum ben azan,

aracuu Clban andan kfir ta uursa (9)

aba uylun dutan ben azan-dum.

arau donlu tarn ya erse,

1 Bu manzumenin Dede Korkut Destanndaki benzeri: Demr Kapu Dervendindeki Demr Kapuy depp geen, Altm tutam ala

gnderinn unda er bgrden Kyan Selk ol Deli Dndar .. (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 112). 2 Bu manzumenin Dede Korkut Destanndaki benzeri: Kalkubeni yirinden tur gelen, ki karde bebein ldrp zelil gezenDzen ol

Alp Rstem(Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 242). 3 Ok ozan, Dede Korkut Destannda ad gemeyen bu ahsn bilinen ad O ozandr. Ad Yetim Kozan, Ana-Koca olu Oku

Kozan olarak da gemektedir. Bkdiz Aman okuyla vurduu iin ad oku kozan olarak kalmtr (Geni bilgi iin Krzolu M. Fahrettin,

Dede Korkut Ouznameleri, Ankara 2000, s.10). 4 Bu manzume, metnin sonuna kadar Salur Kazan iin yazlm bir destan parasdr. 5 Bu manzumenin Dede Korkut Destanndaki benzeri: Ak kayann kaplannn erkeinde bir kkm var, Ak sazn arslannda bir kkm

var. (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 238).


Sempozyumu


Social Sciences

9

anlu suya lavuzlu eden ben azan-dum,

alb seri ara dau alnda aplnu (10) ara Derbendde kr dmen gelse yine aydup ol

dmene den giren ben azan-dum,

at yaylar ndurup elde kaba oyan ben azan-dum,

ayn (11) olar atup yelek oyan elde ben azan-dum1,

Bi eren grdgmde ben azan, by burdum,

De bi eren grdgmde ben azan; (12) busanmadum,

On bi eren grdgmde oyunum demedm,

Yigirmi bi eren grdgmde yernmedm,

Otuz bi eren grdgmde utanmadum,

r bi eren (13) grdgmde pnmadum,

Elli bi eren grdgmde el vermedn,

Altm bi eren grdgmde alpm demedm,

Yetmi bi eren grdgmde yelemedm,

Seksen bi (14) eren grdgmde seksenmedm,

osan bi eren grdgmde olanmadum,

Yz bi eren grdgmde ben azan yz dndrmedm2.

ara o our (15) atu olann at ekdm,

adan girdm soldan dum,

oldan girdm sadan dum,

Ar dnl grkl Muammedi yda getrdm, (16)

Allhu inyeti Muammedin muciztndan ol yay anda basdum,

Alpm begim demedm.

Bu dnde gnme, gnmez a beglerm, gnrse yer gnsn3

1 Manzumenin Dede Korkut Destanndaki benzeri: Yksek yksek kara tadan ta yuvarlansa, Kaba kem uyluum karu tutan Kazan

er-idm, Firavun iler ykleyp yirden ksa,Kaba kem-ile perinklan Kazan er-idm, Kaba kaba bigler ogl gavga klsa, Kamalup

tindren Kazan er-idim, Yce talar tumantursa, Kara pusark del kopsa, Kara koumun kulagrinmez olsa, Kayr eren kulauzsuz yol

yanlsa, Kulauzsuzyol baaran Kazan er-idm. (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 236).

2 Manzumenin Dede Korkut Destanndaki benzeri: Bin bin erden ya grdm-ise ynm didm, Yigirmi bin er ya grdm-ise

yylamadm,Otuz bin er yag grdm-ise ona saydum, Krk bin er yag grdm-ise kya bakdum, Ellibin er grdm-ise el virmedm,Altm

bin er grdm-ise aytmadm, Seksen bin er grdm-ise segsenmedm, Toksan bin ya grdm-ise tonatmadum, Yz bin er grdm-ise

yzm dnmedm, (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 236).

3 Son manzumenin Dede Korkut Destanndaki benzeri: Yzi dnmez klcum ele aldum, Muhammedn dini kna kl urdum, A

meydanda yumr ba topa kesdm, gnen erleri ho grmezdm, Men yer yznde adam gmezin, Bir adam getrn bineyim, sizi

geyim (Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 236, 276). Yzi dnmez klcum ele aldum, Muhammedn dini ikna

kl urdum, A meydanda yumr ba topa kedm, Anda dah erem bigem diy ginmedm, ginen erenleri ho grmedm, Elne girmi

iken mere kafir ldr meni, Kara klcun sal boynuma kes baum, Klucundan aparum yok, Kendi aum kendi kkm smaum yok.

(Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitab I, Ankara 1989, s. 236).


Sempozyumu


Social Sciences

10

OUZLAR DESTANI

[TIPKIBASIM]

1


Sempozyumu


Social Sciences

11

2


Sempozyumu


Social Sciences

12

3


Sempozyumu


Social Sciences

13

lhami Emin ve shak Raidovun

Romanlarna Yansyan Yrk Kimlii Attila JOMRA1

Ardahan niversitesi -Trkiye

Giri

Karadenizin hem kuzeyinden hem gneyinden Dou Avrupaya yzyllarca sren gler

olmutur. Kuzey yolu ile beinci yzyldan itibaren Our, Bulgar, Peenek, Ouz ve Kuman Kpak

Trkleri, gney yolu ile ise onnc yzyldan itibaren balca Ouz Trkleri gelip yerlemitir.

Dou Avrupada ilkin Ourlarn siyasi oluumlar olmu; Karadeniz kuzeyindeki Byk Bulgaristan

Hazarlarn basksyla dalnca iki Bulgar devleti kurulmutu, dil Bulgar ve Tuna Bulgar devletleri;

Mool istilas btn oluumlar altst etmi olsa da bu iki Bulgar oluumu arasndaki paralellik Mool

istilas dneminde de grlr, ikisine ok sayda Kuman Kpak snmt. Bylelikle ada

Tatarlarn, Kuman Kpaklarn Bulgarlar, dillerini dhil, zmseme srecinin sonucu ortaya

ktklar sylenebilir. Kuman Kpaklar dil Bulgarlar zmsemiti; Tuna Bulgar devletinde de

benzer durum olmutu. Ourlardan sonra biri birinin ardnca Balkanlara Peenek, Ouz ve Kuman

Kpak Trkleri akn etmi; nihayet Kumanlar toplu halde Moollardan kap kitleler halinde

Balkanlarn eitli blgelerine yerleti. Osmanlnn Rumelide ksa zamanda kklemesinin en nemli

faktr bu olmutur. Yalnzca Mool istilasnn nemli miktarda Trk Anadolu ve rana iterek farkl

bir etki yaptni sylenebilir, yoksa Orta Asyadan baka yerlere ok byk kitlelerin hareket ettiini

dnme imkn yoktur. Ardnda mutlak siyasi gelimeler olmakla birlikte, Orta Asyann darya

nfus ihracnn ncelikli sebebi kukusuz hayat alanlarnn daralmas idi. Bunu nfusun art

dolaysyla hane bana otlak alannn azalmas olarak zetleyebiliriz. Bat bozkrlarna, Avrupaya

gelen gerlerin nfusu daima az olmutur. ok geni bir alanda yaayan Atrak ve ulusunun

Grcistanda kendilerine verilen araziye svermeleri, btn Peenek kitlesinin Balkan dalar ile

Tuna arasnda kalan kk blgede yerlilerden arta kalan topraklara yerletirilmesi, Kten han

ynetimindeki Kumanlara Macaristan ortasndaki kral has blgesinin verilmesi ve kimsenin dar

tamamas gibi gerekler buna iaret eder. Bununla birlikte ondokuzuncu yzylda bugnk

Bulgaristann yarsndan ounun, Dobruca blgesinin tamamna yaknnn Trk nfustan olumasn

ok allm ve bktrm Anadoludan Balkanlara Yrk glerine balamann demografik bir

aklamas olamaz.

Kagarl Mahmut Kpaklardan ve kimi dil zelliklerinden sz ederken onlar sk sk Ouzlarla

birlikte anar. Dou Trk bengtalarnda Irt boyu Kimek-Kpak boybirliinden sz edilmeyiini

A.B. Ercilasun Dou [Gk] Trklerinin kendilerinin Kpak oluuna balar. Onlar kendilerinden

Kpak olarak deil Trk olarak sz etmilerdir ve Trk kavramn Ouzlar da iine alacak

biimde daha geni bir anlamda kullanmlardr. Kimek asll Bayndrlar ile Bayatlar ve birka boy

daha Gney Sibirya kuandan gelmi ekirdek Ouz topluluunu oluturmu olmaldr. Esas

Ouzlar Trgiler deildi; Trgi boylar ekirdek Ouz topluluuna katlarak ortadan kalkmlar ve

Ouzluun bymesine sebep olmulardr. Aral glnn kuzeyi ve Sirderya blgesi Ouzlar, 11.

yzyldan itibaren dalgalar hlinde bir yandan Karadeniz kuzeyi bozkrlar, bir yandan da Harezm,

Horasan, Azerbaycan ve Anadolu zerinden Orta Avrupa'ya dein uzanmlardr. Balangta Ouz

1Dr. retim yesi, [email protected]


Sempozyumu


Social Sciences

14

kelimesiyle eanlaml olmayan Trkmen kelimesi zamanla daha ok tutulmaya, dolaysyla bir kimlik

olarak yaylmaya balad; Ouzlarn torunlarnn yaad yerlerde batya doru gidildiinde ise Trk

kelimesi ne kt. Soy havuzu bakmndan Trkmen ile Trk ayran kayda deer hibir farkllk

bulunmamasna ramen, kader bu ekilde tecelli etti. Her ikisi de Ouz asll olmayan Trk unsurlar,

hatta Trk d unsurlar iine alarak byd ve yayld. 10. yzylda Mslman olan Ouzlara 11.

yzyldan balayarak Trkmen denilmeye balanmt. 13. ve 14. asrlarda Ouz etnik ad yerini

tamamen Trkmen szne brakmt. Bu asrlarda hem Trkistandaki hem Azerbaycan ve

Anadoludaki Ouzlardan artk Trkmen diye bahsediliyordu. Ouz ad sadece destani rivayetlerde

kalmt. Trkmen etnik ad Trkmenistan blgesinde bugne dek kesintiye uramadan devam etti.

Azerbaycan ve Anadoluda ise genel ad Trk, nce yerleik olanlarn ad olarak kullanlrken sonra

yaygn hle geldi. Yerleiklere Trk denirken konarger hayat tarzn devam ettirenlere Trkmen

denilmeye devam ediyordu. Beylikler ve Osmanl devirlerinde uzun asrlar konargerlerin nfusu ok

fazla olmutur. Anadoluda 19. asrda bile nemli miktarda konarger vard. Onlar da yerletike

Trkmen ad yerine Trk adn alyorlard. Ancak son asrlarda yerleenler iin Trkmen ad

gnmzde de korunmaktadr. Anadolunun orta, bat ve zellikle gney blgelerinde Trkmen ad

verilen gruplar, adacklar hlinde yaamaya devam ediyorlar. el, Adana, Osmaniye, Hatay

izgisinden gney-douya uzanan Trkmen adacklar, Trkiyenin gney snrn aarak Suriye ve

Irakta devam etmektedir. Dou Anadoluda da adacklar hlinde Trkmen gruplar vardr.

Konargerlii srdren topluluklar ise yeni bir ad almlardr: Yrk.

Trkiye tarihi Seluklularla balar. Trkiye devleti 1040ta Horasanda Seluklu Turul Bein

padiahl ile kurulmu, sonra byyerek dier birok topraklarla birlikte Anadolu topraklarn da

kendisine katmtr. Bu devlet, zerinde kurulmu olduu topraklar yitirmi, kuruluundan sonra

fethettii yerlerde tutunabilmitir. Trkiyede onbeinci yzylda, hanedanclk zihniyetini yanstsa da

yine de belirli bir tarih grnn olduu sylenebilir; Trk tarihinin eski alar diye Ouz Handan

szedilir ve sonra Seluklu tarihi ksaca anlatlarak Osmanllara geilirdi. teki beyliklerden zellikle

bunlarn byk olanlarndan Trkiyenin bir blmnn meru hkmetleri olarak bahsedilir, beyler

sayg ile anlrd. Beyliklerinin gayrmeru saylmas hakkndaki telkki Fatihten sonra balamtr.

Bylece eski tarihiler, Osmanllar stn tutmakla beraber, Trk tarihini bir btn olarak gzden

geirirlerdi. Nihal Atsza gre Trkiye tarihinden Seluklular, beylikler ve Osmanllar diye

szedilmektedir. Atsz, bu konuda Seluklu, lhanl, beylikler ve Osmanl hkimiyetlerinin szkonusu

olabileceini ileri sryor. Kendisi, lhanllar yabanc ve hatt dman sayan Anadolcu zihniyete

gre, bu snflandrmann byk itirazlara urayaca bilincinde olduunu da belirtir. Atszn

snflandrmas tarih bilimi asndan tutarldr. 1243de Moollar Seluklular yenip, otoritesi olmayan

kukla bir hanedan gibi brakmt. ok saydaki beyliklerden biri, bata en nemlilerden de olmayan

Osmanl beylii 1299 gibi itibari bir tarih olarak tarihilerce dierlerinden stn klnmtr. Tarihleri

daha sonraki tarihilerce dierlerinden stn gsterilmitir. Bylelikle bozulmam bir sreklilik

gsterilmi olur. Hanedanclk zihniyetine gre hanedan kutsal bir varlk saylmakta, dmesiyle de

devletin yok olduu dncesi domutur. Ancak hanedanln demokrasilerde seimle i bana gelen

hkmetlerin dmesinden farkl bir olay deildir.

Osmanlnn beylikler arasndaki ayrcal Bizansn yanbanda olmalar ve Tatar basksnn da

etkisiyle Avrupada Mool etkisinden uzakta gelimesi olmutur. Nihayet son Tatar (Timur) saldrs

da Osmanlnn Avrupa imparatorluu konumunu glendirmi oldu. Bin yldan beri Balkanlarn ve

Orta Dou'nun en byk siyasi gc olan Dou Roma ykldktan sonra yerini Osmanl Trkleri

almtr. 13. yzyl sonlarnda bir u beylii olarak ortaya kan Osmanl Devletinin balangcnda

ynetenlerle ynetilenler arasndaki ilikiler geleneksel boy dzeni iinde biimleniyordu. Bata ilk

padiahlar olmak zere Osmanl ynetim evreleri, Kalenderiyyenin muhtelif ubelerine mensup

bulunan Rum Abdallar gibi sfilerle ibirlii iinde olup bu sufilerin mistik karakterli slam

yorumundan yararlanyorlard. Ancak Yldrm Bayezid zamanndan itibaren bu ilikiler deimee

ve daha ok ulema evreleri ile yaknlk kurulmaa balad. Osmanl devleti, siyasi ve idari

yaplanmasn, eski sfilerin yardmyla deil, ulemann yardmyla gerekletirebilirdi. Bylece

zellikle Yldrm Bayezid (1389-1402) dneminde medresenin temsil ettii fkha dayal kitabi,

kaideci slam anlay (Fkh), Osmanl Devletinin siyasi ve idari yapsna hkim oldu. Ankara

savandan sonraki dneminde (1402-21), sekin gruplarndan her biri, Yldrm Beyazt'n tahta


Sempozyumu


Social Sciences

15

geme iddiasyla iktidar mcadelesi yarna giren oullar, Sleyman, Musa ve Mehmetten birinin

tarafn tutmu ve desteklemitir. Ondrdnc yzylda yaayp bilinen ilk Osmanl tarihini yazan nl

air Ahmedi, Yldrm Bayezidden sonraki Osmanl padiah olarak Sleyman elebiyi tand gibi,

Ali Seydi Bey, 1329da yaynlad Osmanl Tarihinde Yldrm Bayezidden sonra elebi

Sleyman beinci padiah olarak kabul etmektedir; Sleyman da Ms elebinin izledii bilinir. O

zaman devletin bakenti Edirne olduundan, bakente hkim olan ehzadenin meru hkmdar

saylmas doaldr. Daha sonraki Osmanl mverrihleri tarafndan Sleyman elebi ile Ms

elebinin padiah saylmaynn sebebi, i kavgalardan sonra dierlerinin ldrlerek elebi Sultan

Mehmed neslinin hkimiyete gemi olmas ve ihtimal ki o zaman meru saylmayan bir saltanatn

meru gsterilmek istenmesidir. eyh Bedrettin Musa elebiye destek verdi. Musa elebi tahta

geseydi eyh Bedrettin eyhlislam olacakt. elebi Mehmet tahta geti ve eyh Bedrettin idam

edildi.

Osmanl devlet slamnn veya siyasilemi resmi slam anlay Fatih Sultan Mehmed (1451-

1481) devrinde merkeziyeti devlet anlaynn temel aracna dnm, Kanuni Sultan Sleyman

devrinde de bu sre tamamlanmt. Osmanl mparatorluunda siyasilemi bir devlet slamnn

olumasna en nemli etken yksek veya kitabi slam anlayn temsil eden medrese slam

anlayyd. Onbirinci yzyldan itibaren slam dnyasnda yaylmaa balayan klasik medrese

geleneini srdren Osmanl medreseleri, fkh hkimiyetinde olan slam yorumunun kurumlar

olarak, bir erhilik ve haiyecilik yolu oluturdular. Osmanl merkezi ynetimi, siyasi amalarnn

gereklemesinde ve fiillerini merulatrmada bundan yararland. Medrese slam siyasilemi devlet

slamnn gelimesinde nemli etken olduu gibi halk slamnn ortodoks kesimini de etkiledi.

Osmanl mparatorluunda slamn en tipik yorumlarndan olan tekke slamnn mistik karakteri

ile hem halk slam, hem de kendi mensuplar zerinde derin etkisi olmutur. Halk slam gibi,

heterodoks ve ortodoks olmak zere iki ana eilimde gelimi olan tekke slamnn yaratt zihniyet

ve hayat tarz, imparatorluun mslman tebaasnn btn tabakalarn kapsayan ortak bir dnya

gr oluturmutur. Osmanl tekke islam mistik mahiyetinden dolay siyasileme srecinden uzakta

gelimitir. Mevlevilik, Halvetilik, Celvetilik ve Nakibendilik zaman zaman merkezi ynetimle sk

ilikiler iinde grnmesine ramen Osmanl tekke slam, siyasi bir ideoloji haline dnmemitir.

Osmanl tekke slam zellikle Kalenderiler, Bektailer ve Bayrami Melamileri tarafndan 18. yzyla

kadar etkin olmutur.

Halk slam yahut geleneksel slam siyasi nitelii olmayan, yalnzca bir sosyal hayat tarz olarak

alglanan ve yaanan, kitabi esaslardan ok toplumun geleneksel inan ve hayat tarznn belirledii,

ksmen hurafelerle kark Mslmanlk anlay ve tarzdr. Halk slam, Osmanl mparatorluunda,

daha Trklerin slam kabulleri dneminden beri birbirine paralel olarak gelien heterodoks ve

ortodoks biimlerde varln srdrr. Birincisi, eski inan ve geleneklerin ifahi bir kltr unsuru

olarak n plana kyla kendini belli eder. Bu kesim Osmanl mparatorluunda Kalenderilik,

Bektailik ve 16. yzyldan itibaren de Alevilik tarafndan temsil edilir. kincisinde Snni slamn

kitabi esaslar n planda olmakla birlikte, eski geleneksel kltr ve inan unsurlar da belli lde bir

pay sahibidir. Her iki kesimin de ortak yan, nemli lde mistik slam yorumunun tasavvufi

unsurlar tarafndan ekillendirilmi olmalardr. Halk slam yine de tekke ve zaviyelerde yaanan

mistik bir slami hayat tarz deildir; temel karakteristii, mistik slam tarznn etkisiyle, belirgin bir

evliya klt etrafnda toparlanm olmasdr. Bu klt halk slamnn, heterodoks ve ortodoks

kesimlerinin her ikisini de kapsar.

Balkanlarda yaayan byk topluluklardan Trklerle Slavlarn blgeye ilk gelileri aa yukar ayn

ada olmutur. Dolaysyla bu topluluklarn buralardaki szl edebiyat gelenekleri de bir o kadar

eskidir. Yazl edebiyata gelince, ada Slav yaz dilleri ile ilgisi uzak olan ilk Slavca yazclk

gelenei Balkanlarda ortaya kmtr. lk Trke yazclk gelenei ise Balkanlarda gelimemi, yaz

dili daha sonra Osmanl Trkesi yaz dili olmu; ancak Dou Rumeli blgesi ayn zamanda

Trkenin konuma ve yaz diliyle belli bir organik ban bulunduu tek blge olmutur.

ada Ouz Trkesi, salt fonetik bak asyla szba /k/ sesinin gelimesiyle birincil uzun

nllerin durumunu lt, *ql- fiilini aar szck alarak drt altgruba bltrlebilir. Harezm Ouz

diyalektleri (ql-); Stavropol Trkmencesi ve Horasan Trkesi ile Trkmen yaz dili (gl-); ran, Irak

ve Dou Anadoludaki azlaryla Azerbaycan Trkesi yaz dili (gal-); Trkiye Trkesiyle Gagauz


Sempozyumu


Social Sciences

16

yaz dilleri (kal-). Mefkure Mollova da sz konusu fonetik lt kullanarak nseste sreksiz tmsz

/k/ nsznn kullanld kal- azlar ve nseste sreksiz tml g nsznn kullanld gal-

azlar olmak zere Ouzcay iki kmede toplayp bunu demografik gelimelere balar. kal-, Ouz-

Bulgar, Balkan veya Avrupa Ouz azlar grubuna Gagauzcay, periferik bat blgesini ve merkez

az blge azlarn, yani Balkanlara Osmanl ncesi kuzey g yoluyla gelenlerin azlarn dahil

eder, gal-, Asya Ouz azlar grubuna Balkanlardaki Osmanl Trklerinin azlar olarak

deerlendirdii Dou Rodop blge azlarn, Anadolu, Azerbaycan ve Trkmen azlarn dahil eder.

Mefkure Mollovaya gre Rumeli az blgeleri: a) merkez blge: Trakya'da, dousunda da batsnda

da, Bulgaristan'da, Romanya'da Trkenin konuulduu yerlerde, b) merkez blgenin bir altblm

olarak, Bat Trakya'nn kuzeyine de uzanan Dou Rodoplar az blgesi, c) periferik bat azlar

olarak belirlenebilir. Dou Rodop azlarnn belirgin zellii artnll szlerin bandaki k- > g-

deiimidir. lnl Trkiye Trkesinde /k/ yanndaki nllere gre n ve artdamaksl deikeleri

bulunan bir sestir. Azerbaycan Trkesinde ise artdamaksl /q/ szbanda kurall olarak /g/ (yazmda

) olur: qal- /gal-/, qol /gol/; sziinde k > x: yxl- x; q ikizletii takdirde korunur: doqquz

/dokguz/; okheceli szcklerin ile gsterilen sonsesi sylenite /x/ olur: otaq /otax/; dou

azlarnda ise sz sonu patlamal tmlleir: otaq /ota/. lnl sylenite her iki trls kabul

edilir. Trkiye Trkesinde ve gagauzcada /e/ sesbirimi deikeleri bulunan bir fonemdir. Azerbaycan

Trkesinde ise kkenden e: kartl korunmutur: l 'el' el 'el, il'.

Dil, lehe ve lnl yaz dili, yani belli normlar bulunan dil biimi ayr ayr kavramlardr. Yaz

dili dar anlamda dil normlarna gre yazlan lnl dildir. lnl konuma dili yaz diline yakndr.

lnl dil de bir btn olarak badak bir dzen deildir, ses ve biim yaps olduka birrnek olsa

da, szvarlnda deiik katmanlar grlebilir. Kimi durumlarda, uygarln en ileri dzeyde

bulunduu blgenin lehesi ye tutulur, kimi durumlarda siyasal egemenlii elinde bulunduran

merkezi iktidarn yer ald ilin lehesi seilir; kimi durumlarda da bir saray, dilini ulusa benimsetir.

Ayrcalkl lehe bir kez resmi ve ortak dil dzeyine ykseldi mi, ok seyrek olarak eskisi gibi kalr.

Baka blgelerin lehe zellikleri karr ona. Ayrcalkl lehe gitgide karma bir grnm alr, ama

balangtaki zelliklerini tmyle yitirmez. Trkiye Trkesinin lnl tr, stanbul Trkesi ad

verilen, Dou Rumeli diyalektine dayanan, Osmanlnn Bursa, Edirne ve stanbul saray evrelerinin

kullanm olduu, ondrdnc yzyln sonundan itibaren gnmze kadar kesintisiz yazl gelenei

olan dil trdr. stanbul Trkesi denilirse de bu dil tr stanbulun fethinden nce biimlenmitir;

stanbulun alnp daha sonra bakent olmas dilde bir deiiklik oluturmad; ona gre de bu dile

Edirne Trkesi de diyebilirdik. Trkiye Trkesinin diyalekt durumuna dair ilk bilgiler yine bu

dnemde ortaya kar. Bu bilgilerin deerlendirilmesi stanbula ilk yerleen Trklerin konutuklar

diyalektin Balkan diyalektlerinden farkl olmayp bu diyalektlerle genetik bir iliki iinde olduu

grlmektedir.

Bugnk Ouz Trkesinin lehe grubunu veya kuan ayrt edebiliriz. stanbul Trkesinin yani

lnl Trkiye Trkesinin temeli olan Dou Rumeli lehe grubu merkez grubudur, ikinci kuak ise

bunun dousundaki, Osmanl dndaki beyliklerin Trkesidir. Bu grubun dou snr ise Anadoluda

kabaca Frat nehri hattdr. Anadolu'ya iki byk Trk gnn ilki on birinci yzylda Dou ve

Anadolu'ya; ikincisi on nc yzylda Mool istilas sonucu Marmara ve Ege blgesine olmu,

bunun sonucunda da Bat Anadolu Beylikleri kurulmutur. nc grup veya kuak dou ve

kuzeydou grubu Anadolu azlarndan, Azerbaycan ve Horasan lehelerinden, Batda ise Bat Rumeli

azlarndan ibarettir. Yat-snr diye anlan snr gney Slavcay belirgin olarak iki leheye, dou veya

Bulgar ve bat veya Makedon lehesine ayrd gibi konuulan Trkeyi de ayn corafi snr belirgin

olarak farkl iki leheye ayrr; buradaki lehe farknn olumas da yerleim tarihi ile ilgilidir.

Trk edebiyat tarihiliinin ve genellikle de Trk edebiyatnn en byk sorunu her zaman siyasetle i

ie girmi olmasdr. Trke edebiyat birok devlette retildiinden okynl ve okyerli bir zellik

gstermekte; siyasi snrlar edebiyat iinde snrlar tekil edemez. Yapay snrlarn yaratlmas ise

apayr bir konu olup yakn gemite byle duvarlar, demirperdeler ok yaratlmtr. Balkan Trk

edebiyatndan bir aznlk edebiyat olarak ancak Osmanl Balkanlardan ekildikten sonra sz

edilebilir. Bu, aamal olarak nce Osmanlnn Tuna Vilayeti blgesinde 1878 ylnda Berlin

Antlamasna dayanlarak ve Balkan Savalarndan sonra Balkanlarn geriye kalan blgelerinde

olmutur. Balkanlarda kalan Trkler bundan sonra etnik aznlk durumuna dmlerdir. lber


Sempozyumu


Social Sciences

17

Ortaylnn ifadesiyle, "Balkan Savalar, bizim tarihiliimizde imparatorluun ykl sreci olarak

adlandrlr. Aslnda bu vaka, bir imparatorluun ykl olmaktan tedir. Biz bu savalar sonunda

Rumeli'deki anavatan kaybettik."

Kuzey Azerbaycan 1920de Sovyetler Birliine katlm olduu gibi 1944ten sonra Bulgaristan,

Romanya ve Yugoslavyadaki Trk aznlklar sosyalist dnyann bir paras olmulard ve aznlk

edebiyatlar da sosyalist gerekilik artna balanmt. Trkiyede ise ellili yllardan yetmili yllara

kadar sosyalist gerekiliin bir alt tr denilebilen ky gerekilii hkim akm olmutu.

Bulgaristanda bu dnemde Sovyetlerde retilen edebiyat kadar Trkiyedeki sol edebiyat da takip

ediliyordu. Souk sava dneminde Bulgaristandaki komnist rejim Trklerin eitimi ve kltr

faaliyetleri ile ilgili olarak birbirinin zdd olan iki politika gtmtr. Romanya ve Bulgaristanda

Trk aznlnn geleneksel eitim kurumlar nce devletletirildi, sonra tedricen yok edildi. Basn

yayn kurumlar ise nce devlet gdmnde yeniden yapland, altml yllardan sonra ise ortadan

kaldrld. Yugoslavyadaki Trk aznlnn eitim ve basn yayn kurumlar nce 1944den

balayarak Makedonya Cumhuriyetinde sonra 1951den balayarak Kosova eyaletinde yeniden

kurulmutur. Yugoslavyann Sovyetler Birlii ile arasnn bozulmasndan sonra Yugoslavya ile

Trkiye arasndaki ilikiler olduka geliti; dolaysyla Yugoslavyadaki Trk aznl Trkiye ile

kltrel alveriinde bulunabiliyordu.

Edebiyat, yaz dili ve eitim birbirleriyle dorudan bal olan konulardr. Trk Edebiyat

zellikle son yzylda siyasetle i ie girmi, ou zaman da siyasi dayatmalara maruz kalmtr.

Sosyalist gerekilik dneminde zellikle sanatn sanat iin deil siyaset iin bir ynlendirme arac

olmas ne kmtr. Bu srete milliyetilik ve sosyalizm gibi zt akmlar i ie olmu, Bulgaristan

ise bu akmlarn tam merkezinde yer almtr. Anadilli eitimden yoksun topluluklar iin szl

gelenekten yararlanma eilimi Gney Azerbaycanda veya Balkanlar'da yaayan btn Trk

airlerinde grlen bir zelliktir. iir szl gelenekten beslense de nesir iin durum farkldr. Herhangi

bir dilde edebiyatn ortaya kmas, ancak ciddi bir eitimle mmkndr. Yaz dili, eitimin de

tesinde bir birikime, bir gelenee yaslanmak zorundadr. Yazarlk yalnz eitimi deil, belli bir

okumuluu da gerektirir. 93 harbinden sonra yaratlm Bulgaristanda geleneksel Trk eitim

kurumu varln kesintisiz ikinci dnya sava sonrasna, altml yllara kadar yaatabilmitir.

1944ten sonra Trke eitim kurumu 1947de devletletirilmiti. Ellili yllarda ei olmayan bir

ykseli grd, sonra yetmilerin banda bsbtn kaldrld. Bulgaristan, 2007de Avrupa Birliine

ye olduu halde, aznlk okullar hl almad gibi, anadili retimi de sorunsuz deildir.

Aznlklarn basn yayn kurumlarnn ise zelletirmeyi atlatamad grlr. Gnlk yaynlarn

yokluu bir yana, kitap yayncl herhangi bir datma giremeyen zel basmlardan ibarettir.

Dolaysyla ada edebiyatn takip edilip tenkit edilmesi de zordur.

Bulgaristanda siyasi ynetim Trk okullarnn kapatlmas srasnda, Trke yazanlarn

desteklenmesinin gerekliliinden dem vuruyordu. Gerekte ise bu bir siyasi artma manevrasyd,

amac da Trke eitime son verilmesinin douraca tepkileri rtp nlemekti. Yine de Trk dilinde

edebi eserlerin yazlp yaymlanmasnn zendirilmesi 1960l yllarda Trk dilinde yerli romanlarn

bile ayr kitaplar halinde yaymlanmasn salam oldu. 1969 ylnda ise Trke edebi eserlerin

yaymlanmas durduruldu; Narodna Prosveta (Halk Eitimi) Yaynevi Trke ubesi 1969 ylnda

kapatld. Faistlerin Bulgaristan ynetimine getikleri 1934 ylna kadar Trk edebiyatnn

Bulgaristandaki konumu olduka bamsz kalmtr. Komnistler 1944 ylnda ibana geldikten

sonra edebiyat yine siyaseten skca gdml kalmtr. Siyasi ynetim 1960 ylnda, Trk okullarnn

kapatlmas srasnda, Trke yazanlarn desteklenmesinin gerekliliinden dem vuruyordu. Gerekte

ise bu pek belirgin olarak bir siyasi artma manevrasyd, amac da Trke eitime son verilmesinin

douraca tepkileri rtp nlemekti. Yine de Trk dilinde edebi eserlerin yazlmasnn zendirilmesi

1960l yllarda Trke romanlarn bile ayr kitaplar halinde yaymlanmasn salam oldu. 1969

ylnda ise Trke edebi eserlerin yaymlanmas durduruldu; bedii edebiyat bundan sonra ancak Bulgar

dilinde yazlacakt. 1960l yllarn nispeten serbest ortamnda da edebiyatta siyasi adan neyin

mmkn olduu skca kurallara balyd, bu da doal olarak dorudan yazlanlarn ieriini

etkiliyordu. 1960l yllarda Bulgaristanda km Tr

Documents

TAM METİN KİTABI - symposium-ifwt.orgsymposium-ifwt.org/wp-content/uploads/2018/10/Taslak-Kitap.pdf · participants were analysed via content analysis (Dörnyei, 2007). In this