T-19053054 HH-238013(.3) SPA-Basque Steam r3.pdf #Pg.14 ......kolaz edo zinta itsasgarriz CDaren alde batean. 4. irudia: Lotu kortxoa motorrari, eta motorra CDaren goiko aldeari, baina

0 1 0 1 1 1 1 1 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 1 1 1 1 1 0 10 1 1 1 0 1 0 1 1 1 1 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0

Proo

f 1

2T

Job: 13098 Title: Steam Lab for kids (RP)WLY Page: 14

STEAM Lab_Spreads_Close Text Files_012618_C3.indd 14 1/29/18 10:50 AM

steam esperimentuak haurrentzat14

MAteRiALAk → Labea→ koloretako gozoki gogorrak→ izozteko plastikozko poltsa txikiak

(poltsa bat gozokien kolore bakoitzeko)→ izozteko plastikozko poltsa handi bat→ begiak babesteko betaurrekoak→ mailua→ Labeko erretilua→ ez itsasteko sukaldeko espraia→ 5-10 gaileta-molde

JARdueRA1. Berotu labea (180 °C).

2. Kendu papera gozokiei eta sailkatu itzazu kolorearen arabera (1. irudia).

3. Sartu kolore bakoitzeko gozokiak izozteko plastikozko poltsa txiki batean eta itxi poltsak. Sartu poltsa txiki guztiak poltsa handian. Itxi poltsa handia.

4. Jantzi begiak babesteko betaurrekoak eta txikitu gozokiak mailuaz (2. irudia).

5. Gorde gozoki txikituak izozkailuan.

6. Busti labeko erretilua sukaldeko espraiarekin.

7. Ipini gaileta-moldeak erretiluan eta bota esprai apur bat.

8. Jarri kolore desberdinetako gozoki txikituak gaileta-moldeen barruan (gutxi gorabehera 1,5 cm-ko lodiera) (3. irudia).

Sortu sekulako artelan jangarriak gozoki gogorrak urtuta. SeguRtASun-AhoLkuAk→ Heldu baten laguntza behar da esperimentu hau egiteko. Urtzean, gozokiak oso bero eta likatsu egoten dira, eta erre egin zaitezke.

→ Babestu begiak gozokiak mailuaz txikitzean.

→ Labeko erretiluan horizontalki geratzen diren forma arrunteko gaileta-moldeak dira egokienak esperimentu honetarako.

4. irudia: Sartu gozoki txikituak labean, urtzeko. Utzi hozten.

1. eSPeRImeNtUa

goZoki txikituZ egindAko koLoRetAko beiRAk

T-19053054 HH-238013(.3) SPA-Basque_Steam r3.pdf #Pg.14

1 1 0 1

Proo

f 1

2T



zientzia 15

9. Sartu erretilua labean bost minutuz edo gozokiak urtu eta koloretako beirak diruditen arte (4. irudia).

10. Atera erretilua labetik eta itxaron gozokiak erabat hoztu arte.

11. Kontu handiz atera gozokiz egindako koloretako beirak gaileta-moldeetatik (5. irudia).

12. Jateko prest daude! (6. irudia)

onDo pASATzEn Dugun biTArTEAn LAnTzEn DiTugun

STEAMkonTzEpTuAk

Gozoki gogor gehienek elikagaien zientzialariek dioten beira-egitura hori dute. Ez dute banakako azukre-kristalik (mahai-azukreak edo azukre-kristalezko gozokiek bezala), baizik eta egitura nahasia. Gozoki gogorrak egiteko, mahai-azukrea urtu (sukrosa), eta arto-jarabea (glukosa eta fruktosa) eransten zaio, azukre molekulak ez kristalizatzeko. Arto-jarabeko azukre-kate luzeek kristalak sortzea eragozten dute; ondorioz, gozoki gogorrak gardenak eta beira-itxurakoak dira hoztuta ere.

Koloretako beiren artea Erdi Aroan sortu zen. Gozoki gogorrak ez bezala, benetako beirak silizio dioxidoa du, harearen osagai nagusia.

1. irudia: Sailkatu gozokiak kolorearen arabera.

3. irudia: Jarri gozoki txikituak gaileta-moldeen barruan.

6. irudia: Jateko prest daude! 5. irudia: Atera gozokiz egindako koloretako beirak gaileta-moldeetatik.

2. irudia: Sartu gozokiak bi poltsatan eta txikitu itzazu mailuaz.

JARdueRA oSAgARRiA→ Urtu gozoki mota desberdinak eta ikusi zer gertatzen den.


0 1 0 1 1 1 1 1 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 1 1 1 1 1 0 10 1 1 1 0 1 0 1 1 1 1 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0

Proo

f 1

2T




MAteRiALAk → erretzeko pipak garbitzeko eskuilak

(1-2 eskuila izaki bakoitzeko)→ beira gardenezko 2-3 poto, 150-285 ml-koak

(edo beste edozein tamainatakoak)→ epsom gatza (720 g)→ Lapiko handi bat edo mikrouhin-laberako

egokia den ontzi bat→ elikagai-koloragarria eta lupa (aukerakoak)→ ura (475 ml) → arkatza edo zurezko broxeta

JARdueRA1. Okertu erretzeko pipak garbitzeko eskuilak eta eman forma bereziak. Ziurtatu potoetan sartzen direla (1. irudia).

2. Bota Epsom gatza lapiko handi batera edo mikrouhin-laberako egokia den ontzi batera. Begiratu kristaletako batzuei lupaz. Zer ikusten duzu?

3. Gehitu ura Epsom gatzari.

4. Berotu soluzioa mikrouhin-labean (potentzia handia) edo sutan (su bizia) bizpahiru minutuz, Epsom gatza guztiz disolbatu arte; nahas ezazu tarteka.

5. Atera ezazu mikrouhin-labetik edo ken ezazu sutatik, eta utzi hozten.

6. Bota ezazu ontzietan.

7. Nahi izanez gero, erantsi elikagai-koloragarria (2. irudia).

Sortu kristalezko eskultura ederrak, erretzeko pipak garbitzeko eskuilak, Epsom gatza eta ura erabilita. SeguRtASun-

AhoLkuAk→ Heldu baten laguntza behar da likido beroekin eta Epsom gatzarekin lan egiteko.

3. eSPeRImeNtUa

5. irudia: Atera kristalezko izakia pototik.

kRiStALeZko iZAkiAk


1 1 0 1

Proo

f 1

2T



zientzia 19


STEAMkonTzEpTuAk

Epsomita ere esaten zaio Epsom gatzari. Mineral baliagarri hau magnesio sulfatoz eta urez osatuta dago, eta medikuntzan eta nekazaritzan erabiltzen da.

Uretan Epsom gatz asko jarri eta dena berotzean, soluzio gainase bat sortzen da; alegia, giro-tenperaturan izango lukeen baino askoz ere gatz gehiago duen soluzioa lortzen da. Soluzioa hoztu ahala, gatz molekuletako batzuk pipak garbitzeko eskuilen zurdei eransten zaizkie. Beste gatz molekulak aurrekoen gainean jartzen dira, puzzleetako piezak bezala, eta kristal-itxura duten hiru dimentsioko eredu errepikakorrak sortzen dira. Gatz molekula gehiago erantsi ahala, kristalak agertzen hasten dira. Ohartuko zarenez, forma bera dute guztiek, nahiz eta tamaina desberdinak izan.

Artea, harribitxiak eta beste kristal batzuk aurki ditzakegu; adibidez, Txinako jadea eta Fabergé arrautza ezagunak.

1. irudia: Okertu pipak garbitzeko eskuilak eta eman forma bereziak.

3. irudia: Sartu erretzeko pipak garbitzeko eskuilak gatz-soluzioan.

4. irudia: Utzi kristalei handitzen gau osoan, sukalde-gainekoan.

2. irudia: Disolbatu Epsom gatza uretan eta, nahi izanez gero, erantsi elikagai-koloragarria.

JARdueRA oSAgARRiA→ Egin kristalen marrazkia edo atera iezaiezu argazkia. Begira iezaiezu lupaz.→ Handitzen al dira Epsom gatz-kristalak beste objektu batzuetan jarriz gero (adibidez, arrautza-oskol bat)?

8. Jarri erretzeko pipak garbitzeko eskuila arkatzetik edo zurezko broxetatik zintzilik eta sar ezazu gatz-soluzioan (3. irudia).

9. Utzi kristalei handitzen gau osoan (4. irudia).

10. Atera kristalezko izakia pototik (5. irudia).


0 1 0 1 1 1 1 1 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 1 1 1 1 1 0 10 1 1 1 0 1 0 1 1 1 1 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0

Proo

f 1

2T




MAteRiALAk → 2 Led argi → 2 botoi-pila (3 voltekoak)→ zinta itsasgarria→ Paperezko edalontzia (izakiaren gorputza

egiteko zerbait)

11.

eSPeRImeNtUa

4. irudia: Itsatsi LED diodoak pilei zinta itsasgarriz.

→ eskulanetarako materiala; adibidez:

• Guraizeak • Errotuladoreak • Kartoi mehea • Erretzeko pipak garbitzeko

eskuilak • Eskulanetarako makilatxoak • Plastilina • Plastikozko sardexkak edo

koilarak

JARdueRA1. LED argiaren bi terminalak metal eroalez eginda daude, eta LED argia zirkuituan konektatzen dute. Terminal luzeena positiboa (+) da, eta laburrena, berriz, negatiboa (–) edo «lurrerakoa».

2. LED diodoa pizten den ala ez ikusteko, ukitu botoi-pila. LED terminal luzeak pilaren polo positiboa (+) ukitu behar du, eta LED terminal laburrak, berriz, polo

iZAki ARgidunAk

Toki askotan ikusi dituzu diodo argi-igorleak (LED), hala nola telefono adimendunetan (argi adierazleak), kale-argietan, ordenagailuetan (pizteko botoia) eta mikrouhin-labeetan (barruko argiak). Esperimentu honetan, izaki LED argidunak sortuko ditugu, zirkuitu sinpleek nola funtzionatzen duten ikusteko. Jarduera honetan, munstro, animalia eta bestelako izakiren bat diseinatuko duzu, eta argiztatu egingo duzu, LED argiz eta botoi-pilaz osatutako zirkuitu bat sortuta.

SeguRtASun-AhoLkuAk→ Botoi-pilek eta LED diodoek asfixia eragin dezakete. Heldu baten laguntza behar da jarduera hau egiteko.

→ kontuz zirkuitulaburrekin!Ziurtatu LED diodoaren terminal positiboak eta negatiboak ez dutela elkar ukitzen! Guztiz bereiz egon behar dute. Elkar ukitzen badute, zirkuitulabur bat sortuko da, eta LED argia hondatu egingo da!


1 1 0 1


Proo

f 1

2C

T STEAM Lab_Spreads_Close Text Files_012618_C3.indd 37 1/29/18 10:51 AM

teknologia 37


STEAMkonTzEpTuAk

Zirkuitu sinple batek biribilean konektatutako hiru zati ditu: elikatze-iturria, material eroalea eta karga bat (energia kontsumitzen duena); kasu honetan, argia!

Izakiak zirkuitu bat du LED argiz eta pilaz egindako konbinazio bakoitzeko. LED argiaren terminal metaliko positiboak eta negatiboak argia eta pila lotzen dituzte, eta elektroiak biribilean mugiarazten.

1. irudia: Probatu argia pizten den ala ez. 3. irudia: Egin zuloak LED diodoak jartzeko.

5. irudia: Erabili irudimena izakia apaintzean.

2. irudia: Diseinatu eta egin izakia.

JARdueRA oSAgARRiA→ Nola lortuko zenuke LED diodoa piztea pila 1 m-ra kokatu beharko balitz? → Zenbat LED argi konekta ditzakezu 3 volteko pila batera? Probatu ezazu!

negatiboa (–) (1. irudia). Piztu ez bada, saiatu berriro.

3. Diseinatu izakia. Izakiak gutxienez bi LED argi izango ditu; gainerakoa, zure esku. Ezer egiten hasi aurretik, zer motatako izakia egingo duzu? Nahi baduzu, prestatu maketa bat (2. irudia).

4. Sartu LED argiak edalontzian, eta, non jarri nahi dituzun, egin han zuloak edalontziari, terminalak erabilita. Nahi izanez gero, guraizeak edo arkatz bat ere erabil ditzakezu zuloak egiteko (3. irudia).

5. Elkartu LED diodoaren terminal positiboa eta negatiboa dagozkien pila-poloekin, eta itsatsi dena zinta itsasgarriz, mugi ez dadin. Jarri bi LED diodoak (4. irudia).

6. Izakia diseinatzeko, erabili eskulanetarako materiala edo inguruan aurkitzen duzun beste edozer. Atera argazkia izakiari (5. irudia).


0 1 0 1 1 1 1 1 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 1 1 1 1 1 0 10 1 1 1 0 1 0 1 1 1 1 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0

Proo

f 1

2T




19.

eSPeRImeNtUa

MAteRiALAk → aa piletarako konpartimentua → disko konpaktu bat (cd)→ kola (kola beroko pistola eta kola-barrak dira

egokienak) → aa motako 2 pila→ 4 botila-tapoi

→ konexio-pintzak edo piletarako brotxea

→ Jostailuen motor txiki bat (3 voltekoa)

→ zinta itsasgarria edo zinta isolatzailea

→ Hortzetako 4 eskuila berdintsu → kortxoa→ apaingarriak; adibidez, zinta

itsasgarria, pipak garbitzeko eskuilak, ezkata distiratsuak edo pintura (aukerakoa)

JARdueRA1. Jarri AA piletarako konpartimentua CDaren erdian eta itsats ezazu kolaz edo zinta itsasgarriz. Sartu pilak.

2. Kokatu botilen lau tapoiak pileta-rako konpartimentuaren inguruan, elkarrengandik distantzia berera, eta itsats itzazu kolaz (1. irudia).

3. Lotu konexio-pintzak edo piletarako brotxea motorraren terminalei edo kableei (2. irudia). Itsatsi konexioak zinta itsasgarriz.

4. Itsatsi hortzetako lau eskuilak kolaz, eskuilaren zurdak tapoien kontra jarrita, eta makilak CDtik kanpora begira daudela (3. irudia).

Sortu robot mugikor eta birakariak CD eta hortzetako eskuila zaharrak erabilita.SeguRtASun-AhoLkuAk→ Heldu baten laguntza behar da pilak erabiltzeko.

→ Heldu baten laguntza behar da kola beroko pistola erabiltzeko.

5. irudia: Lotu motorra eta piletarako konpartimentua, eta prest duzu robota!

Cd-RobotA


1 1 0 1

Proo

f 1

2T



teknologia 55


STEAMkonTzEpTuAk

Zurdaz egindako robotak mugitzen dira motor desorekatu batek material zurrunen bidez zurda askotara helarazten dituen bibrazioen ondorioz. Oso robot errazak dira, eta haien hasierako mugimenduaren noranzkoa zurden angelu orokorraren menpe dago hein handi batean.

Ikusiko duzunez, zurdak dituen robotak oztopo batekin topo egiten duenean, mugitzen jarraitzen du. Talka egitean, indar bera eta kontrakoa egiten dute objektuak eta robotak, eta horrek mugimenduaren noranzkoa aldatzen du.

Animalia batzuek zurdak erabiltzen dituzte mugitzeko. Poliketoek hankak diruditen apendize txiki batzuk dituzte, ile-itxurako zurdaz inguratuak. Hainbat gauzatarako erabiltzen dira zurda horiek, baina, batez ere, mugitzeko.

1. irudia: Itsatsi AA piletarako konpartimentua eta botilen tapoiak kolaz edo zinta itsasgarriz CDaren alde batean.

4. irudia: Lotu kortxoa motorrari, eta motorra CDaren goiko aldeari, baina ez estali kortxoa, biratu egin behar baitu.

3. irudia: Itsatsi hortzetako lau eskuilak, zurdak botilen tapoien gainean jarrita, makilak CDaren kanpoaldera begira daudela.

2. irudia: Lotu konexio-pintzak edo piletarako brotxea motorrari.

JARdueRA oSAgARRiA→ Diseinatu mugitzeko zurdak darabiltzan beste robot bat. Zer eragin du eskuilen antolaketak robotaren mugimenduan?

5. Lotu kortxoa motorrari, eta itsatsi motorra kolaz edo zinta itsasgarriz CDaren goiko aldeari, baina ez estali kortxoa, biratu egin behar baitu (4. irudia).

6. Apaindu robota!

7. Lotu motorra eta piletarako konpartimentua konexio-pintzak edo piletarako brotxea erabilita.

8. Jarri robota lurrean, eta prest duzu! (5. irudia)


0 1 0 1 1 1 1 1 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 1 1 1 1 1 0 10 1 1 1 0 1 0 1 1 1 1 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0 1 0


Proo

f 1

2C

T



24.

eSPeRImeNtUa

Egin lasterketa-auto bat, material arrunta erabilita, eta neurtu noraino iristen den.SeguRtASun-AhoLkuAk→ Heldu baten laguntza behar da kola beroko pistola erabiltzeko.

8. irudia: Adi, prest, ja!

goMA eLAStikoZegindAko LASteRkARiA


1 1 0 1

Proo

f 1

2T



ingeniaritza 67

1. irudia: Inguratu kartoiz espezia-ontzi bat, hodi bat egiteko.

2. irudia: Gurpilen erdiko puntua aurkitzeko, marraztu karratu bat, eta, haren barruan, elkar gurutzatzen duten lerro diagonalak.

3. irudia: Hodiaren muturretako bakoitzean, egin bi zulo eta sartu arkatz bana haietan, elkarrekiko paralelo.

MAteRiALAk → kartoi lodia → espezia-ontzia → guraizeak → zinta itsasgarria edo karrozari-

zinta→ cda edo konpasa→ arkatzak eta erregela

→ kola (kola beroko pistola eta kola-barrak dira egokienak)

→ zurezko broxetak→ Plastikozko tutua→ apaingarriak→ goma elastiko finak→ erretzeko pipak garbitzeko

eskuila (aukerakoa)

JARdueRA1. Inguratu espezia-ontzi handi bat kartoiz, kartoia biribilduta. Moztu 23 cm luze inguru den kartoi zati bat ontzia inguratzeko. Moztu sobera dagoen kartoia, eta itsatsi bi muturrak zinta itsasgarriz, hodi bat egiteko (1. irudia).

2. Kartoiaren gainean, marraztu zortzi zirkunferentzia, 11,5 cm inguruko diametrokoak; horretarako, erabili CDa neurri gisa edo konpasa. Erregela erabilita, marraztu karratu bat zirkunferentzia bakoitzaren inguruan eta, ondoren, marra diagonalak zirkunferentzia bakoitzaren erdiko puntua markatzeko. Moztu zirkuluak. Itsatsi zirkuluak kolaz binaka, marrak kanpoalderantz jarrita; lau gurpil izango dituzu. Broxetez, egin zuloak gurpiletako bakoitzaren erdian (2. irudia).

3. Sartu broxeta bat kartoizko hodiaren muturretako bakoitzean, hodiaren ertzetik 4 cm inguruko distantziara. Ziurtatu broxetak elkarrekiko paralelo daudela eta lerrokatuta daudela hodiaren zulotik begiratzen duzunean.

4. Arkatzak erabilita, handitu zuloak (3. irudia).


STEAMkonTzEpTuAk

Autoaren goma elastikoa biribilkatzen duzunean, gorputzaren energia erabiltzen duzu goma elastikoa kartoizko autoaren ardatza den zurezko broxetaren inguruan tenkatzeko. Energia hori energia elastiko gisa gordetzen da ondo tenkatutako goma elastikoetan. Autoa askatzen duzunean, goma elastikoak hedatu egiten dira. Gurpilak birarazteko nahikoa indar egiten dute broxetan, eta energia hori higidura-energia bihurtzen da; hau da, energia zinetiko.


Documents

T-19053054 HH-238013(.3) SPA-Basque Steam r3.pdf #Pg.14 ......kolaz edo zinta itsasgarriz CDaren alde batean. 4. irudia: Lotu kortxoa motorrari, eta motorra CDaren goiko aldeari, baina