Słownik języka polskiego, part 1, Introd

7/17/2019 Słownik języka polskiego, part 1, Introd.

http://slidepdf.com/reader/full/slownik-jezyka-polskiego-part-1-introd 1/111

Jerzy Dargiewicz

S=ownik j"zyka polskiego

San Francisco2015

8

s=[w podstawowych



Page intentionally left blank.To be used by publisher.



Jerzy Dargiewicz

M[j j"zyk polski

San Francisco2015

K



Adres do poprawek i korespondencji& [email protected] zmiany b"d' nieuniknione, szczeg[lnie poprawione liter[wki, i inne b="dydrukarskie; odsy=am do fragment[w S=ownika zamieszczonych na Internecie.

Ostrze/enieS=ownik pisany przez obywatela by=ego PRL-u, Polaka osiad=ego na sta=e poza

granicami Polski, przez co zawarte tu opinie lub sugestie, szczeg[lnie w sprawiewiary, historii, i p=ci, stoj' lub mog' sta: w sprzeczno>ci z pogl'dami, nastawieniem,i zasadami znacznej cz">ci spo=ecze<stwa polskiego w macierzy.Nie na umys=y os[b my>li kr[tkiej i zak=amanych – nie dla podrostk[wi doros=ych lecz wysoce pobo/nych.



Obja>nienie skr[t[w i znak[w....................................................

Wst"p...................................................................................................

Geneza s=[w.....................................................................................

Zg=oski................................................................................................S=ownik ]zasadnicza cz">:\.................................................................

S=ownictwo kroniki w j. polskim, z 1550 roku1\.....................

Popularno>: nazwisk ....................................................................

Nazwiska w Polsce ........................................................................

Nazwy1\ dotycz'ce bada< Wiek[w Írednich, g=[wnie Litwy i Rosji..........

Uwagi o s=ownikach1\.....................................................................S=ownik j"zyka polskiego ]Sjp 1807\ – S. B. Linde.................................. 810S=ownik etymologiczny j"zyka polskiego ]Sejp 1927\ – A. Brückner....... 820S=ownik staropolski ]Ss 1953\ – S. Urba<czyk i inni................................ 830S=ownik staropolski ]Ss 2011\ – R. Mazurkiewicz.................................... 832

ma=y S=ownik j"zyka polskiego ]mSjp 1969\ – zbiorowej redakcji........... 840Wielki s=ownik etymologiczno-historyczny j"zyka pol. ]Wseh 2008\ –K. D=ugosz-Kurczabowa................................................................... 850

S=ownik wyraz[w obcych ]Swo 1980\ – zbiorowej redakcji..................... 860S=ownik ang.-pol. i pol.-ang. ]Sap 1958\ – T. Grzebieniowski................. 870Podr"cznik ros. zg=osek; Handbook of Russian Roots ]HRR 1961\ –

C. A. Volkovsky, M. A. Poltoratzky.................................................... 880Inne, m.in. Webster’s New World Dictionary.................................................... 890

J"zyk indo-europejski....................................................................Wykaz {r[de=....................................................................................

1\ Trzy rozdzia=y powt[rzone z mej “Litwy w XIII-tym wieku”opublikowanej na Internecie z datami 10 czerwca 2011 i 23 wrze>nia 2013,tu wi"cej uwag o s=ownikach.Ci'g dalszy przypisu na nast"pnej stronie.

numer

— —

000400500550600650700800

900 —

SPIS TREÍCI

Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.



Przypisu ci'g dalszy.1\ Trzy rozdzia=y powt[rzone z mej “Litwy w XIII-tym wieku” opublikowanej na Inter-necie z datami 10 czerwca 2011 i 23 wrze>nia 2013. Tu adaptowa=em, tj. g=[wnieopu>ci=em odno>niki do innych rozdzia=[w “Litwy” kt[rych tutaj nie ma.

Rozdzia=y te powt[rzy=em w S=owniku jako przydatne nie tylko do bada< dziej[w Litwyi Rosji – do Polski te/, bo wiele nieporozumie< j"zykowych istnieje do dzi> w podr"cz-

nikach historii i naros=ej literaturze charakteru omal gaw"dziarskiego, noweli, powie>ci,lecz z ambicjami powa/nego dzie=a, pisane przez poet[w i pisarzy ]pisarz – osobakt[ra umie pisa: i niewiele wi"cej; prominent w czasach powszechnego analfabetyzmuXIX wieku; tw[rczo>ci' pisarzy zmy>lenia, urojenia, fikcja, do dzi>\.Tak i b="dy w s=ownikach.• Piast ]Piastun; Opiekun, Plenipotent rodu\ – od piasty u ko=a ˘ Piast Ko=odziej

]przed chat' siedzia= i ko=a “dzia=” – czyni=, a Rzepicha straw" gotowa=a\.piastowa: – obejmowa:, szczeg[lnie stanowisko. Piastowie obejmowali co urodziwszedziewice, pie>cili je, ze skutkiem. Tak i w Rosji. Ludno>: by=a w=asno>ci' feuda=a.

• Boles=aw Krzywousty ]Fa=szywy, Oszuka<czy, Szkodliwy “podzieli= Polsk" jak g=ow"

kapusty”\, 1107–1138 – bo krzywe usta mia=, zdeformowane, t=umaczony na j"zykangielski Wrymouth ]Wykrzywione Usta, fizycznie\.Fa=szywy – przydomek u/ywany od Skandynawii ]Eyjolf Fa=szywy, z sagi ok. 963–981A.D.\ po Bizancjum ]Micha= Trawny †867 A.D., tu rzecz problematyczna\.

• Leszek Bia=y ]Niski, niskiego wzrostu\, 1202–1210–†1227 – bo siwe w=osy mia=.• W=adys=aw +okietek ]Zak'tek ¯ =okie: ^ k't; Brze>: Kuj.\, ¿1260–1306–1320–

†3333 – bo wzrostu =okcia ]=okie: – miara d=ugo>ci 576 mm, nieco ponad 0.5 m.\,bratem +okietka – Leszek Czarny ]wysoki – co> {le z «=okciem»\.

• Zawisza Czarny ]Wysoki lub Karny, Zdyscyplinowany\ †1420 –„...w m"ztwie czarnego rycerza” ]koloru czarnego; 1816 r.\.

• Bia=oru> ]Ru> Niska, Nizinna, bagna\ t=umaczona na j"zyk angielski White Russia,na franc. La Russie Blanche, niem. – Weissrussen ]bia=oruski; koloru bia=ego\.

• a Ma=opolska ]M=oda Polska, w przeciwie<stwie do Wielkopolski – Starej Polski,kolebki\ – t=um. na j"zyk francuski jako Petit Pologne ]Ma=a, rozmiarem, rzadziejwiekiem, mo/na wi"c w ko<cu uzna:\.Ma=opolska – wzgl"dnie nowy nabytek, odebrana Wielkomorawii przez Boles=awaChrobrego †1025 ]Dzielnego, Czynnego, pewnie i st'd przydomek, bo i Kijowadobywa=, 1018 r.\.dzielny ^ czynny ˘ z=o(dobro(ko=o•dziej(czy<ca, u•dzielny, u•dzielaj'cy si" ^ u•czynny;samo•dzia=aj'cy ^ samo•czynny ^ auto•mat; samo ^ pod ^ auto ˘ auto•graf ^ pod•pis,

Pod•lasie ^ same lasy, nie ‘kraj przy Lachu‘, itd.chrabor ]dos=. chronicznie, stale, ci'gle, nieustannie walcz'cy\ ¯ chra % bor ¯ borba.ma=y – m=ody, wielki – stary, ten, kto do/y= s"dziwego wieku, zmar= ze staro>ci ˘ Kon-stantyn Wielki †337 A.D. ]za=o/. Konstantynopola na miejscu staro/. Bizancjum\, W=odzi-mierz Wielki †1015, Kazimierz Wielki †1370, Wielkie Ksi"stwo Litewskie ]nie rozmiarem,zasi"giem ziem\, Nowogr[d Wielki, Wielkomorawia, ang. Great Britain ]Wielka Brytania\,great-grandfather ]pradziadek\, little sister ]m=odsza siostra\.w pisowni starorosyjskiej&men;wπj-mie<szij – 1. ma=y, 2. m=ody ]ang. little, small; slender, scant, short\,bol;wπj-bolszij – 1. wielki, 2. stary ]ang. great, big, large, grown-up\.

• sto ^ 100, wielo` ˘ stopa ]wielopalec\, stokrotnie ]wielokrotnie\, sto•k=osa(noga;stolica ¯ stolec, tak i 40 – liczba 40 i wielo`. Nie >wiadomi, lecz pisz'cy&stokro: – stokrotnie, sto razy; Noe p=ywa= na swej Arce dni 40, kwarantanna ̂ 40 dni,ani dnia mniej, ani wi"cej, dos=ownie. Uj>: Wo=gi – 72, liczba j"zyk[w – 72, i inne.

• wasza mo>: ]wysoko>:\ ˘ waszomo>: ˘ wa>:; ang. His lub Her Royal Highness]H.R.H.\ ˘ Jego Kr[lewska Mo>: ]J.K.M.\, w mSjp 1969& skr[t s=owa mi=o>:.

W mym S=owniku ostrze/enie, /e zanim kto przyst'pi do pisania,powinien naby: troch" wiedzy w j"zykach, a w j"zyku polskim najpierw.Jerzy Dargiewicz – S=ownik j"zyka polskiego, 2015.




PRZYJ´TE SKRØTY I ZNAKIA.D. — =ac. anno Domini,

w roku naszego Pana,r[wnowa/nik «po Chrystusie»,pisane czasem ˚p.n.e.

adm. — administrac-ja(yjny(yjneAm. — American ]American

International Encyclop.\am. — ameryka<sk-a(ieanat. — anatomicznyarch. — archaizmarchitekt. — architektonicznyarchit. szt. — architektonicznej sztukiastr. — astronomicznyb. — bardzoB.C. — ang. before Christ,

przed Chrystusembibl. — biblijnybiol. — biologicznybot. — botaniczny, nazwa botanicznabryt. — brytyjsk-a(iebu=g. — bu=garskic. — c[rkac.d. — ci'g dalszycharakt. — charakterystyczn-e(ychem. — chemicznycerk. — cerkiewnechron. — chronologiczniecyber. — cybernetycznyczyt. — czytajd. — dom ]z d. – z domu\daw. — dawnydent. — dentystyczny.dialekt. — dialektyczn–y(ed=. — d=ugo>:dos=. — dos=own–ie(y, literalniedot. — dotycz-y:('cyekon. — ekonomicznyencyklop. — encyklopediaetym. — etymologiaetc. — =ac. et cetera ]i reszta, i podobnie\f. — foliat ]strona\film. — filmowyfiloz. — filozoficznyfiz. — fizycznygat. — gatunekgeogr. — geograficzn-a(ygeolog. — geologicznygerm. — germa<ski(eg=. — g=[wn-y(iegot. — gotycki(eg[rn. — g[rniczygram. — gramatycznygubern. — gubernator, gubernia ]woj.\h. — has=o

holender. — holenderski(ehutn. — hutniczyindoeurop. — indoeuropejski(einstr. — instrumentin/. — in/ynierIpat. — Ipatiewskaja letopisisl. — islandzkiitd. — i tak dalejitp. — i temu podobnie

jedn. — jednostka, np. miary jez. — jezioro

j., j"z. — j"zyk j. ang. — j"zyk angielski j. dun. — j"zyk du<ski j. franc. — j"zyk francuski j. gr. — j"zyk grecki j. isl. — j"zyk islandzki j. niem. — j"zyk niemiecki(germa<ski j. pol. — j"zyk polski j. ros. — j"zyk rosyjski j. szw. — j"zyk szwedzkii inne j"zyki, podane z nazwy,w tym staro`, pra`, >redniowieczny.

j.w. — jak wy/ejk( — ko=o ]blisko miejscowo>ci,

opodal, w pobli/u, obok\kier. — kierunek, kierownictwokn. — knia{km — kilometrks. — 1. ksi'/", ksi"/na, 2. ksi'dzL. — Carolus Linnaeus ]ur. Karl von Linne\ 1707–1778, szwedzki botanik.l. — liczba ]l. poj. – pojedyncza, l. mn. – mnoga\

lit. — litewski]poz. lit. — pozycja literatury\

Lmk. — Jean Babtiste Pierre Antoine de Monet Lamarck, 1744– 1829, francuski naturalista.ltps — latopisltpsc — latopisecLub. — Lubelski ]np. Che=m Lub.\=ac. — =acina, j. =aci<ski+awr. — +awrentewskaja letopism — metr(yM. — morze

mat. — matematycznyMaz. — Mazurinskij letopisecm-c — miesi'cm.in. — mi"dzy innymimed. — medycznymeteor. — meteorologicznymin. — minera=mit. — mitologiczn-y(e

OBJAÍNIENIE SKRØTØW I ZNAKØW



OBJAÍNIENIE SKRØTØW I ZNAKØWmjsc. — miejscowo>:mSjp — ma=y S=ownik j polskiego

PWN, Warszawa 1969muz. — muzy-ka(czny(cznemuzu=. — muzu=ma<skie ̄ Muslimn( — nad ]nad rzek'\nazw. — nazw-a(iskonord. — nordycki(enorm. — norma<ski(eNowogr. — Nowogrodzka letopisnp. — na przyk=adodpow. — odpow-iednik(iadaj'cyodwr. — odwrotn-o>:(ieok. — oko=oord. — ordynarn-e(ie(yp. — 1. paginat, strona, liczbowe

oznakowanie stron, nr strony — 2. pan lub paniPAN — Polska Akademia Naukp=d. — po=udniep=n. — p[=nocpalat. — palatyn(at, palatalizacjapierw. — pierwot-nie(nym; pierwiastekp.n.e. — przed nasz' er', A.D. ¯

anno Domini, przed Chr.podkr. J.D. — moje podkre>lenie,

Jerzego Dargiewiczapoet. — poetyckiepokr. — pokrewn-y(e ]s=owotw. pokr. – s=owotw[rczo\pol. — polskipolit. — polityczn-e(ypo=. — po=owapopr. — poprawniepor. — por[wnajposp. — pospoliciepot. — potocznypow. — powiat, powierzchniapowsz. — powszechn-e(iepot. — potoczniepraw. — prawniczyprawdop. — prawdopodobn-ie(yprzen. — przeno>niaprzest. — przestarza=yprzym. — przymiotnikprzyp. J.D. — przypisek Jerzego D.psych. — psychologicznypubl. — publikacjaPWN — Pa<stwowe Wydawnictwo

Naukowe PWN, w Warszawiept. — pod tytu=emr. — rokrel. — religi-a(jnyroln. — rolniczyrz. — rzekarzecz. — rzeczywisto>:skr. — skr[t, skr[conys=owotw. — s=owotw[rczo ]s=owotw. pokr. – pokrewne\spo=. — spo=eczn-e(ystaro/. — staro/ytny, w staro/ytno>ciSwo — S=ownik wyraz[w obcych

PWN, Warszawa 1980szl. — szlachecki(e


szw. — szwedzki>redniow. — >redniowiecznyt. — tomtechn. — technicznietj. — to jestt=um. — t=umaczenietzn. — to znaczytzw. — tak zwanyukr. — ukrai<ski, ègour. — urodz-enia(onyv. — velvol. — volume, tom ]>redniow. ang.

i franc. ¯ =ac. volumen –rolka, zw[j\

w. — wiekw. ks. lit. — wielki ksi'/" litewskiW. Ks. Lit. — Wielkie Ksi"stwo Litewskiewet. — weterynaryjnewg — wed=ugw=. — w=a>ciwy, w=asnywn. — wnuk, wnuczkawoj. — wojew[dz-two(ki, wojewodawo=. — wo=y<ski ]Letopisiec Wo=.\Wo=. — Wo=y<ski,

np. W=odzimierz Wo=y<skiwsch. — wsch[d, wschodniwulg. — wulgarneww — wy/ej wymienion-a(ywyj. — wyj'tekwzgl. — wzgl'd, wzgl"dnyzach. — zachodnizat. — zatokaz d. — z domuzm. — zmar=znacz. — znaczeniezool. — zoologiczny/art. — /artobliwie/egl. — /eglarskie/m. — /mudzki

} | — 1. w wymowie,2. uzupe=nienia i komentarze

¿ — 1. urodzony, 2. nie istniej'ce† — zmar=÷ — od – do, np. 1250÷1270,

tj. od 1250 do 1270˚ — patrz — wymienno>: d{wi"k[w¯ — st'd te/, pochodzi od,

pochodna od° — stopie< geograficzny* — minuta geograficzna




I. tan wiedzy i opisu j"zyka polskiego wymaga znacznej poprawy, dalszej pracy nad opisem&• istniej'ce dwa bezokoliczniki& czasu tera{niejszego i przesz=ego – nie opisane /e istniej' takie,• nie>wiadomo>: /e przedrostki tworz' formy czasu przesz=ego& za(po(prze(wy(w(od(do•bi:,• b='d w kolejno>ci liter zmi"kczaj'cych w alfabecie polskim nie wykryty&

c – cz, :,s – sz, >, alez – {, /, gdy / sz ]d{wi"czne bezd{wi"czne\, za> { >, {:, ˚?,

• mieszane «dobry» ]waleczny\ z «lepszy» ]wi"kszy\; jako «dobry» ˘ «lepszy» ]stopie< wy/szy\,pod jednym has=em, «kr[tki» jako& 1. nie wystarczaj'cy, ang. short, 2. =askawy, =agodny ̄ s=aw.,

• szereg b="dnych poja>nie< – nieznane funkcje s=[w, w tym «bia=y», «bi:»& ko< bia=onogi – o bia=ych

nogach, poja>niaj' }a to wa/ne, o jakim kolorze n[g#|, pozycje spo=eczne «pod`» – poni/ej stopnia,bo tak dzisiaj jest, lecz w dawnej Polsce tak/e «sam, jeden» ˘ Pod•lasie ]same lasy\.• w Ss 1953 bez r[/nicy mi"dzy «sze>ci`» ]sz[sta cz">:\ a «sze>cio`» ]sze>ciokrotnie\, jak «w :wierci» ]w czwartej cz">ci\ – sze>cipi"dek jest 6-t' cz">ci' pi"ty ]futa, ang. foot\,nie 6-krotnej wysoko>ci, tj. ok. 1,2 m.,

• kuleje pochodzenie staropolskich s=[w z j"zyk[w obcych, a nawet pokrewnych&- bathuch ]r"cznik k'pielowy\ ¯ ang. bath ]k'piel\ – wpisany pod botuch, na wyczucie,- broszat ¯ >redniow. ang. brusshe ¯ starofranc. brosser – znaczenie $ ]niewiadome\,- brzudzyc abhorrere ]brzydzi:\, staropol. YU, =ac. abhorrere }#| – jako brudzi:,- buk ]gat. drzewa\ ¯ >redniow. ang. book,- butynek ¯ starofranc. butin – wpisany pod bitunek ]butibitu\ ¯ }w domy>le| bi:, bo =up,

- sinder ]odpad po obr[bce gor'cego metalu\ ¯ >redniow. ang. sinder, cinder – jako ¢zynder,- smathtlaki ]g=adkie d=u/yce\ ¯ ang. smooth % tall – znaczenie $ ]nieznane, niewiadome\,- brutka sponsa ]panna m=oda lub m"/atka tu/ po >lubie\ – jako oblubienica, na domys=,- schromi: ]okulawi:\ ̄ chromi: ]utyka:, ang. to limp, to halt, to lame\ – jako okaleczy:, na domys=,s=aw.-ros. shest;-sczest ˘ staropol. sczy>: ]zcziszcz\, EY – Bohemizm, na domys=,

- s=aw.-ros. poto=ok ]powa=a, sufit\ ˘ staropol. t=o – pod=oga wg autor[w Ss 1953,i inne; autorzy znali zasady zapisu d{wi"k[w, i stosowali je >lepo, neologizmy& botuch, ¢zynder,gubili si" w przypisywaniu =aci<skiej terminologii staropolskim s=owom; abhorrere jest znamienne.

• sporadycznie zdarzaj' si"& – chaos sk=adni zdania& bywa: „s=owo posi=kowe s=u/'ce }do czego$, J.D.| w po='czeniu z imies=o-

wem biernym do tworzenia czasu tera{niejszego i przesz=ego strony biernej czasownik[w&a. niedokonanych..., b. dokonanych... itd.”powinno by:& s=owo posi=kowe, w po='czeniu z imies=owem biernym s=u/'ce do tworzenia... itd.,

– dr"twe, niezrozumia=e definicje, jak wy/ej& „s=owo posi=kowe... itd.” dot. bywa: – zdarza: si", – psuty, wik=any j. polski& sad ̆ sadowi: ]czas tera{n.\ ̆ o` % sadzi: ̆ osadzi: ̆ osadza: }po co$#|. – b="dy r[/nej natury, has=o&

by=o& «czynno>: odby=a si" w przesz=o>ci» – je/eli odby=a si", to w przesz=o>ci,westybul& «...przy wej>ciu w du/ym gmachu...» – nie ma ma=ych gmach[w; g ^ wielki ¯ ang.zni/y:& «znosi: na d[=» – nie ma znoszenia do g[ry; tak i korzeczny «z g[ry spada woda»,zmierzy:& «okre>li: wielko>:, ilo>:» – ilo>: nale/y do nieokre>lonych,staropol. z=oty kuwszyk ]dzbanek\, zapisany koschik – jako koszyk }plecionka ze z=ota..., J.D.|,

staropol. sesnal ]przyzna=\, ze` ^ przy` – jako $ ]niepewne, nie wiadomo co\,staropol. zembry – Zambr[w, przy trasie Warszawa – Bia=ystok,staropol. lgn':, zapisane gln': ]przestawka& lg – gl ¯ glina\ – $,mSjp 1969, nadbiera: «bra: wi"cej ni/ si" nale/y, bra: za wiele» – na opak, troszk",tak i nadpi:, nadgry{:, lecz gdy wi"cej& przebra: ˘ przebra: miark".w Swo 1980, mebel «przeno>ny sprz"t, zwykle z drzewa» – z drewna; drzewo jest /yw' ro>lin'.Wi"cej uwag pod numerami& Ss 1953 – nr 830, mSjp 1969 – nr 840, Swo 1980 – nr 860.

WST´P

S



• wypociny, czyli wymuszone u/ycia s=[w w za='czonych przyk=adach;zbyt wiele by zacz': tu wylicza:, masa, ale, by nie by: go=os=ownym&

dogra:& Dograli parti" bryd/a }uko<czyli, J.D.|.dogry{:& Dogryz= ostatni kawa=ek chleba }zjad=, J.D., dogryzam tu autorom mSjp 1969|.dogrza:& S=o<ce z ka/dym dniem mocniej dogrzewa=o }grza=o; dogrzewa: ̂ przypieka:, J.D.|.

• mechanicznie tworzone dziwol'gi j"zykowe, gdy z formy czasu przesz=ego tworzyli form" czasutera{niejszego, na opak, d=u/yzn" j"zykow', istotnie, u/ywan' w rzadkich okoliczno>ciach&

cie<czy: ˘ wycie<czy: si" ˘ wycie<cza: si"czerpa: ˘ wyczerpa: si" ˘ wyczerpywa: si"dobywa: ˘ wydoby: si" ˘ wydobywa: si"

ja=owi: ˘ wyja=owi: ˘ wyja=awia:A istnienie w PAN-ie, w dziedzinie literatury i filologii, literackiej nagrody im. A. Brücknera –fa=szerza i hochsztaplera, w mej opinii – wyjawia jak nisko >wiat polonist[w zna sw[j j"zyk,znamienne#

II. S=ownik utworzony przeze mnie zawiera&1. Poprawki i uzupe=nienia&

• do “ma=ego S=ownika j"zyka polskiego” ]mSjp\ 1969& almanach, brzeg, dobry i dobrze, klamka,lato, leszczyna, maczuga, ma=y, mija:, mierzeja, mo>:, nadobny, or"dzie i proklamacja, po-dajnica, przyczko, staw, tryb, zaj':, zamar=y, zapyzia=y, zaszczepka.

• do “S=ownika wyraz[w obcych” ]Swo\ 1980& erster, ukr. kiternoha ̆ kuternoha, latarnia, laweta,maczuga, manekin, margaryna, mebel, teodolit.

• do Encyklopedii Powszechnej& obrz"d.• do S=ownika staropolskiego ]Ss\ 1953& bia=o-grzywy(nogi, biele<, binduga, czeladnie, dziebrz ̄

debr, dech ¯ oddech ]mas=o ma>lane\, dyb-a(y, krzywousty, smathtlaki, smolnianin, spusz-cza:, sta:, stawny, szleftuch, zarzecki, zawoda, zawodzi:, zaw[d, zdrowie, zender, z=o/y:.˚nr 830.

2. Moje definicje hase=& bez`, czasownik, g'szcz, gniew, gwiazda, jajko, klimat, ko=ata:, liczba, =ama:,

matador, nacjonalizm, okoliczno>:, plecionka, prawda, ra{ny, wiedza, /ycie, i potencjalnie inne.3. Moje poja>nienia&• hase=& bawi:, byd=o, ci'g, czas, deska, dow[d, dr'g i kr'glak, drobnica, dzieli:, dziesi":, gi':,gniew, gor'cy, grasowa:, i>:szed=, jako, jaruga, jele<, je>liby, kalisko, karczemny, klamka,k=ama: i =/e:, kod, ¢ko=odnik, kopa:, ko>:, kreacja, kropla, kr[lik, kruszy:, krzywo i prosto, kula]ziemia\, kupa=a, kurhan, kutas, kwarc, kwas, kw"ka:, kwiat, la:, ladaco, latopis, lepiej, le/e:,liczba, =ad(ny, =ajno, =opata, maczuga, mag ]uzup.\, malina, ma=-o(y(e, ma=/e<stwo, mianownik,mierzeja, mi"kki, mimo, mniema:, most, mo>ci, musztra, nabawi:, nadobny, obces, obrz"d, oko,okolicznik, okolica, omal, opanowa:, og[=, osob-a(ny, piana, pi=ka, p=ot, poczet, podbudowa,pokost, polski, potoczny, ra{n-y(o, ruch, smalec, sok, sosna, sowa, staw, stodo=a, strona, syn-chronizacja, sztama, >wierk, to, troska, tryb, wa=ko<, wielki, wiosna, w[dka, w[=, wskaz-a:([wka,

wysoki, wszystko, zabawa ]zaj"cie\, zaczepka, zadawa: si", zagrywa:, zakalec, zakrawa: i za-kroi:, zaledwie, zamiesza:, zar"czyny, zarzecze, zawarty i zawiera:, zbie/ny, zestaw, zwa>ni:,/achn': si", /e, /y:, i inne ]przesta=em w ko<cu notowa: – zbyt wiele ich\,• form czasownikowych& da, is, ist, pra, ra{]no\, tym, tem, te, /e,• form przecz'cych i twierdz'cych& da, tak, no,• funkcje liter.

4. Znaczenia zapomnianych zg=osek& ba, ina, kro, kur, le]n\, nia, on, pa, po, ski,«wielko>:», «woda», «ziemia», i wielu innych.

5. Sk=ad s=[w – z jakich zg=osek sk=adaj' si".6. Historyczne pisownie s=[w&

• z j"zyka s=aw. ˘ starobia=orus. ˘ staropol.• z j"zyk[w obcych& grecki ˘ =ac. ˘ ]staro\franc. ˘ ang.,

got. ˘ anglosas. ]staroang.\ ˘ >redniowiecz. ang. ˘ ang.7. W jaki spos[b powsta=y te s=owa i jak w"drowa=y, w jakim kierunku.8. W jaki spos[b mog=y powsta:.Nie w spos[b mi wyliczy: naniesionych zmian, bo zbyt wiele spraw musia=em kontrolowa:, czyn-no>: odnotowywania r[/nic by=a jedn' z ostatnich w wa/no>ci.

WST´P




W mym S=owniku, w cz">ci wprowadzaj'cej, tutaj, nie ma wyk=adania teorii fleksyjnej ]deklinacjii koniugacji – odmiany wyraz[w przez przypadki i liczby, oraz form czasownikowych\,˚nr 099 Pr[bka.

W cz">ci zasadniczej S=ownika nie ma opisu form gramatycznych ]zaimek, przydawka, imies=[wprzymiotnikowy, przys=[wkowy, uprzedni, bierny, przesz=y; tryb\ – czynno>ci kt[r' mi=uj' Polacy,biurokraci z natury, lubuj'cy si" w klasyfikowaniu, szufladkowaniu wszystkiego, co mo/liwe.

Gwiazdkami ]¢\ opatrzy=em s=owa i zg=oski “teoretyczne” – dzi> nieistniej'ce, odtworzone&1. nie istniej'ce w j"zyku polskim – zaczerpni"te z innych j"zyk[w, kt[re wesz=y do j. polskiego po

przer[bce d{wi"k[w, ich zg=oski wesz=y, lub mog=y wej>:,2. zg=oski polskie ]nie s' to pe=ne s=owa\ z podaniem ich znacze<, oraz3. pisowni" s=[w odtworzon' na podstawie staropolskiej, tj. jak wygl'da=aby ona w dzisiejszych czasach;

staropolska do='czona poni/ej.

S=owa ='czy=em w ich wi'zki, opisuj'c zaledwie podstaw". Pochodne podstaw poprzez zastoso-wanie przed` i przyrostk[w do='cza=em w takiej formie, jak powstawa=y, nie bacz'c na niezgodno>:przenoszenia ich sylabami&

kr[l(owa(ewna(ewicz(estwo(ewski(owa:(owanie(owy ^ podstawa& kr[l,i pochodne& kr[lowa, i pozosta=e;ksi"g-a(arnia(arski(owy(owo>:(ozbi[r ^ podstawa& ksi"ga, i pochodne& ksi"garnia, i pozosta=e.

W korzystaniu niewielkie utrudnienie, lecz oszcz"dno>: miejsca wielka, i uwaga skupiona nasednie.

Znaczenia przed` i przyrostk[w, i – og[lnie – zg=osek, w Zg=oskach, nr 400.

M[j S=ownik wymaga dalszej pracy nad nim.

Korzysta=em g=[wnie• ze S=ownika staropolskiego, 11-tomowego wydawanego w zeszytach, ]Ss 1953–2002\,

• z ma=ego S=ownika j"zyka polskiego, jednotomowego ]mSjp 1969\,• za> ze S=ownika wyraz[w obcych ]Swo 1980\ przenosi=em wielce wybi[rczo.wi"cej o materiale wyj>ciowym ˚Wykaz {r[de=.

M[j S=ownik nie jest po='czonym zakresem s=ownictwa wszystkich trzech s=ownik[w, bo prze-nosz'c wybi[rczo z ka/dego z nich, nanosi=em poprawki i wprowadza=em swoje definicje dlawielu hase=.

Przez to m[j S=ownik znacznie r[/ni si" od nich, je/eli zwa/y: wszystko, o czym uprzednio, aw tym& naniesione poprawki, dla wielu moje obja>nienia znacze<, definicje, w='czenie s=[w z j.s=aw., stare pisownie obcych s=[w, i znaczenia polskich zg=osek kt[rych nigdzie nie spotka=em,

jak i analiz" przedrostk[w – kt[re z kt[rych wy=oni=y si".Zagadnienie etymologii wymaga dalszych bada<. Tre>: S=ownika do praktycznego u/ytku.

J"zyk jest /ywym tworem – ca=y czas wchodz' do< nowe s=owa, a niekt[re wypadaj', stare i tylko cowesz=e, i wszystko co pomi"dzy, bo nie przyj"=y si". Nie ma w nim /adnego wzorca, stabilizacji w zasobie.Na ile s=ownik jest w stanie pom[c u/ytkownikowi – tyle jest warty; zrozumie: znaczenie s=owa,

jego pochodzenie, zwi'zki z innymi. Oto m[j.

San Francisco, 2015, maja 25, poniedzia=ek.

WST´P




III. W s=ownikach, dotychczasowy spos[b uj"cia czasownik[w jest cz">ciowo b="dny.• rzeczowniki, w j"zyku polskim i s=awia<skich w og[le, r[/ni' si" przyrostkami,

czyli ko<c[wkami ]odmiana ich zwana deklinacj'\,• a czasowniki, na opak – przedrostkami ]odmiana ich zwana koniugacj'\.

W obu wypadkach – rzeczownik[w i czasownik[w – podstaw' do zamieszczenia s' rdzenie,nie dodatki, z przodu, z ty=u, lub po obu stronach razem.

Jak rzeczownik[w, w s=ownikach, nie ustawiamy wed=ug ko<c[wek, przyrostk[w& m=otek]pod K\, m=otka ]pod A\, m=otkowi ]pod I\, m=otkiem ]pod M\, tak i czasownik[w nie powin-ni>my ustawia: wed=ug przedrostk[w& za`, na`, i innych, bo jest to ich odmiana, swoistegorodzaju. A tak w=a>nie robimy, /e ustawiamy przedrostkami. I st'd d=ugie spisy pod nimi,szczeg[lnie wy`, tych samych czasownik[w& bi:, ci'gn':, jecha:, la:, itp.,pod za`& za•bi:, za•ci'gn':, za•jecha:, za•la:,pod na`& na•bi:, na•ci'gn':, na•jecha:, na•la:,pod od`& od•bi:, od•ci'gn':, od•jecha:, od•la:.Tak i podobnie z pozosta=ymi przedrostkami – wyk=adnia zrozumienia koniugacji, do jakiego

stopnia jest rozumiana, bo czasowniki odmieniane s' przez przyrostki i przedrostki tak/e.Odmian" w przyrostkach zauwa/yli akademicy, w przedrostkach – nie. Nie wszystkie cza-sowniki odmieniane s' przez wszystkie przedrostki, odmiana ich u=omna – to dlatego.

Gdy przedrostk[w kilkana>cie, a czasownik[w w dziesi'tkach, lista ich do='czona do ka/-dego z nich, tj. do ka/dego przedrostka – s=ownictwo staje si" g'szczem form nie do prze-nikni"cia, i – po cz">ci – zbyteczne przyk=ady bicia w ka/dym wypadku. Sytuacj" pogarszaj'dziwol'gi j"zykowe, tworzone przez dziwak[w, ekscentryk[w, z tytu=ami naukowymi – formyteoretycznie mo/liwe, lecz nie istniej'ce w j"zyku, jak zdrobnienia Samuela B. Lindego, 1807,za kt[rym Aleksander Brückner, 1927 ]ale nie przyzna= si"\& kontusz ˘ kontusik, surma ˘surmeczka, szyb ̆ szybik, warsztat ̆ warsztacik. Ja, przy okazji zmiany prezentacji, dziwol'gi

spod wy` i innych, wy=apa=em i opisa=em& dostosowywa:, doszlusowywa:, naczesywa:,wydeptywa:, wydusza:, wydziedzicza:, wydzier/awia:, wygarnia:, wyg=adza:, wygniata:,wygotowywa:, wygwie{dzi:, wyimaginowa:, wyja=awia:, wyjaskrawia:, wyja>nia:, wyjmo-wa:, wyjednywa:, wyje>:, wyj"zyczy: si", wyk=[ca: si", wykopywa:, itp., w dziesi'tkach,d=u/yzny j"zykowe, ̊ dziwol'g, j"zykoznawca.

szyb ˘ zrobn. szybik, warsztat ˘ zdrobn. warsztacik, krawat ˘ zdrobn. krawacik, kon-tusz ˘ kontusik. Nic z=ego z formami zdrobnie<, wynikaj'cymi z regu=y ich tworzenia,poza tym, /e nie ma ich w j"zyku, nigdy nie by=o i nie b"dzie. Tak i z czasownikami& nienad'/a=em przygotowywa:, gdy... ¯ przygotowa:, powsta=a d=u/yzna j"zykowa w tymwypadku, wynik=a z regu=y. Ale nie mo/na ni' tworzy: wszystkich czasownik[w, jak wy-

/ej, bo powstaj' czasownikowe szybiki, warsztaciki, krawaciki – formy nieistniej'ce.Je/eli d=uga forma jest jednak konieczna, istnieje czasem w j"zyku – nale/y poda: regu="tworzenia i opisa: w jakich sytuacjach ma zastosowanie, lecz samo tworzenie zostawi: ju/ pisz'cemu.

Bogactwo j"zykowe nie jest zalet', lecz wad', gdy nadmiernie rozbudowane, bo tworzyg'szcz form, puszcz", w kt[rej poloni>ci gubi' si", jaka to i jak wyraz rozumie:. Akademicy,zamiast j"zykowi narzuci: regu=y i kontrolowa: ich wykonawstwo – nast"puj' za tw[rczo>ci'narodu, staraj'c si" opisa: formy ju/ przeze< utworzone i tworzone, czyli rozw[j j"zykapuszczony na /ywio= spo=ecze<stwa. Tak by=o i nadal jest. Mamy wi"c bogactwo form... i

d=u/yzny, w mej opinii, najzupe=niej zbytecznie.Gdy wk=ad innych polega na w=o/eniu ]st'd coraz wi"cej form, j"zyk coraz d=u/szy\, m[j

– na wyci"ciu zbytecznego bo nie u/ywanego, wynaturze<. Mo/e – pod>wiadomie – kr[tki j"zyk angielski ma tu wp=yw, z kt[rym obcuj" na co dzie<, u/ywam go. Kr[tko, prosto, celnie,zrozumiale – wyrazem elegancji, za> d=u/yzny, gmatwanina – nieudolno>ci w uj"ciu my>li,wys=awianiu si". Tak i uporz'dkowanie zasad vs. ich chaos – wyrazem braku kontroli.

San Francisco, 2016, lutego 05, pi'tek.

WST´P




IV. robi: ]niedok.\ ˘ za` % robi= ˘ zarobi= ˘ zarobi: ]dok.\ ˘ zarabia: ]niedok.\; j"zyk polski ma trzy bezokoliczniki&• czasu tera{niejszego ]robi:\ – cz"sto u/ywanego,• czasu przesz=ego ]zarobi:\ – rzadziej u/ywanego,• i czasu pozaprzesz=ego ]zarabia:\ – niezmiernie rzadko.Bezokolicznik czasu pozaprzesz=ego ]zarabia:\ musi by: w=a>ciwie opisany, /e jest to

pochodna dw[ch innych bezokolicznik[w& robi: ˘ zarobi: ˘ zarabia:, z odno>nikiem dopoja>nienia o czasie pozaprzesz=ym, odnosz'cego si" do wielu wielu takich form, by niepowiela: jego definicji za ka/dym razem.

Bezokolicznik czasu pozaprzesz=ego u/ywany jest specyficznych wypadkach, np. pocz'=w[wczas zarabia:, tylko dla niekt[rych czasownik[w, i nie mo/na – w zwi'zku z tym – tworzy:tej formy dla wszystkich pozosta=ych, mechanicznie, na wszelki wypadek, zmieniaj'c ì:]zarobi:\ na à: ]zarabia:\. A tak w=a>nie utworzone s' i zestawione w mSjp 1969.

W s=ownikach, bezokoliczniki czasu tera{niejszego i przesz=ego na u/ytek zewn"trzny

]w tym dla obcokrajowc[w\, bo cz"sto maj' one tam odpowiedniki, a pozaprzesz=ego, tentrzeci – wy='cznie na potrzeby wewn"trzne, polskie – nie ma go w s=ownikach, bo nie ma ju/ odpowiednik[w w innych j"zykach.

Je/eli nie zamieszczamy form rzeczownik[w odmienianych przez przypadki ]deklinacj"&m=otek ̆ m=otka, m=otkiem, m=otkowi, itd.\, tak i nie powinni>my zamieszcza: czasownik[wodmienianych przez przedrostki i przyrostki ]koniugacj"\, w tym i bezokolicznik[w, zarobi:i zarabia:, bo pochodnych od robi:.

Inaczej, powstaj' a/ 3 r[/ne bezokoliczniki jednego czasownika, ka/dy dla r[/nego celu,i g'szcz form w zestawieniach, trudny do przenikni"cia i opanowania nawet dla rodak[w,

i opisania go.Bezokoliczniki te jedynie powinny by: wyliczone w zestawieniach, jak ja to zrobi=em,skoro takie formy istniej' tak/e, dla u/ytkownik[w nie>wiadomych aspektu, i gorzej – by=ywymienione uprzednio.

San Francisco, 2017, stycznia 23, poniedzia=ek.

V. informacja zamieszczona tymczasowo dla Szanownych U/ytkownik[w na internecie

Stan zaawansowania tre>ci S=ownika na koniec stycznia 2017

S=ownik sk=ada si" niejako z 3-ch cz">ci&

• pocz'tkowej, gdzie wprowadzenie do tre>ci zasadniczej – Wst"p ]Introd.\,• >rodkowej, o tre>ci zasadniczej S=ownika – S=ownik,• ko<cowej, gdzie rzecz m.in. o nazwiskach polskich – R[/ne ]Misc., Suppl.\.

Cz">: pocz'tkow' i ko<cow' mam praktycznie zamkni"t' – zasadniczych zmian w nichnie b"dzie, tak w uk=adzie tre>ci jak i w niej samej. Mo/na za=o/y: /e jest gotowa na ok.95@. Przyk=ad[w mo/e by: nieco wi"cej.

Za> w cz">ci >rodkowej, nad kt[r' obecnie pracuj", nast"puj' du/e zmiany – stron przy-bywa, a w samej tre>ci dokonuj" zmian w miar" potrzeb. Nie ma tu nic wielce pewnego.

I nie jest ona rozwini"ta, opracowana r[wnomiernie. I tak&

• litery A – K i S – Z mam opracowane w ok. 70@, dlatego zamie>ci=em na internecie,• litery L – R mam opracowane w ok. 40@, dlatego zamie>ci=em je w kilku fragmentach.W nich, wyrazy has=owe wymagaj', w wielu wypadkach, do='czenia definicji i cytat[w ze Ss1953. Ca=o>:, przewiduj", uko<cz" za oko=o dwa lata – b"dzie gotowa w ko<cu roku 2018,powinna by: w[wczas gotowa, lub bliska tego stanu, je/eli zdrowie mi dopisze.

San Francisco, 2017, stycznia 31, wtorek.

WST´P




VI. Nie ma mocnych«Voivodeship» ma by: wojew[dztwem, «pu=k» ma pochodzi: z >redniow. niem. wy/yn

¢fulka ]lud zbrojny\.Czuj" nieodpart' potrzeb" podzielenia si" uwag' z u/ytkowaniem mego S=ownika, /e

w Polsce tworzone s' terminy na polskie potrzeby i wyobra/enia ]jak voivodeship\, tak iznaczenia i pochodzenia s=[w w s=ownikach ]pu=k ¯ niem. ¢fulka\.

Lecz na “mi"dzynarodowych drogach” to nie zdaje egzanimu. Ka/dy termin jest sprawdzanypod r[/nym k'tem, z r[/nymi s=ownikami, i dlatego informacje ze s=ownik[w polskich s'pomijane, bez wzgl"du na to, na ile prawdziwe one s'. Przyczyn' niski stopie< zaufania –ociekaj' fa=szem, zmy>leniami. P[=g=[wek – nie wie co pisze. Nie tak, jak by=o czy jak jest,lecz jak chcemy rzecz widzie: – cecha wszystkich wiernych; S=awianie ^ Wierni.

Niedow=ad umys=owy..., ci"/ka wada S=awian, kraje fa=szu i bajarzy. W Polsce – krajudobrych manier i obyczaj[w – autorzy wydaj' swe s=owniki bez&1. wykazania swej wiedzy w temacie, tj. czy s' osobami kompetentnymi do tego celu

]nazwisko i nic wi"cej\, nie wiadomo jakie ma przygotowanie j"zykowe, jakiego jest roz-garni"cia ]cz"sto pobo/ni wydaj' je\, i w jakim celu zaj'= si" tematem,

2. bez cytowania materia=[w {r[d=owych – powszechna wada polskiej Nauki.I tak, «morowym powietrzem» okra>lano «zaraz"», bo uwa/ano /e mor powietrzem przenosisi"; w Ss 2011, pobo/nego Romana Mazurkiewicza, wyczyta=em, /e }samo| «powietrze»zwano «morem, zaraz'». S"dziego miano zwa: uznawc', ˚s"dzia, wszitko ˘ szytko ]$#\.I tak w wielu innych miejscach – rozbie/no>ci ze Ss 1953, jedynym s=ownikiem cytuj'cymmateria=y {r[d=owe. W nim, autorzy nie wahali si" wykaza: miejsca dla nich w'tpliwe iznaczenia zupe=enie zatarte, im nieznane.

Ka/dy ma prawo do anonimowo>ci, ale, je/eli wychodzi ze sw' wiedz', dzia=alno>ci', napubliczne forum, platform" – staje si" przedmiotem przegl'du i wci'gni"cia nazwiska na

list" s=awnych lub nies=awnych, fa=szerzy, k=amc[w.Nie ka/dy cz=owiek nadaje si" do wszystkiego, jak dobrze wiemy – s' arty>ci w sztuce, rze-

mie>lnicy, i partacze, gdyby zleci: im wykonanie dzie=a. S=owniki nie nale/' do wyj'tku.

Nawet w zespo=owym uk=adaniu s=ownika, jak Ss 1953, trafiaj' si" b="dy, wyjawiaj'ce brakiw przygotowaniu. I tak, w Íredniowieczu, w Polsce i ca=ej Europie, obowi'zywa= kalendarz julia<ski; od jesieni 1582 – gregoria<ski, w Watykanie, w Polsce po 1586.W kalendarzu julia<skim kalendarzowy rok ko<czy= si" 24 marca, po kt[rym nast"powa= 25marca, nowego ju/ roku. St'd marzec, w j"zyku polskim zwany by= “unorem” ]pierwszymmiesi'cem\, i st'd sierpie< by= sz[stym miesi'cem roku, a luty – 12-tym. W Ss 1953, sierpie<

opisany jest [smym miesi'cem roku, tak i inne – jak dzi> je odliczamy.Tak i znaczenia przedrostk[w, w tym za`& zadworski – za dworem le/'cy, zag[rny – po=o-

/ony, usytuowany za g[r', za="/ny – po=o/ony za =azem czy po=o/ony za ="giem, zarzecki – za rzek', zawoda – za wod'. Opisa=em z przek'sem, /e Kraje Zaleskie – dla Rosjan – zalasami, Zamo>: – dla Polak[w – za mostem, Zabu/niak – za Bugiem. Znaczenia i funkcjeprzedrostk[w nie s' w Polsce rozpracowane. Podobnie wiedza o ˚hrabim.

I z t' wiedz', przygotowaniem, do pracy nad Ss 1953.Sporadycznie widzia=em wstawiane litery w >rodek wyraz[w, najzupe=niej zbytecznie bo

prawid=owo pisane, by pisownia ich by=a bli/sza lub zgodna z naszymi wyobra/eniami.Widoczne s' te/ braki w j"zykach obcych. Lecz tu trudno wini: autor[w, gdy zwa/y: ogrom

materia=u kt[ry mieli do opracowania – przeliczyli si" w czasie i liczbie tom[w.Je/eli przy zespo=owym opracowaniu przedzierzgn"=y si" b="dy – w systemie, gdzie ludzie

wzajemnie kontrolowali siebie, to mo/na sobie wyobrazi: skal" czy te/ stopnie odchyle<w przypadku indywidualnych autor[w. Mo/naby ich by=o okre>li: mianem dowcipnisia lub/artownisia; warto>ci gaw"dziarskiej, gdyby nie mia=y ambicji powa/nego dzie=a.

San Francisco, 2016, sierpnia 10, >roda.




GENEZA S+ØW

002. Do rdzeni dostawiano przed`, lub przyrostkio okre>lonych funkcjach ]˚nr 040 i Zg=oski nr 440\&A. b[r garn':; ]za lub na\&

zab[r – zagarni"cie, nab[r – nagarni"cie.bor groda, >ciana grodu, p=ot; ]za\&

zaborole i zagroda, szlachta za>ciankowa.ci'g wiew; ]prze, po\& prze•ci'g(wiew, po•ci'g(wiew.

cud dziw& cud•ak – dziw•ak.chow kry:; ]za, od, wy, po, u\&za(od(wy(po(u¶chowa: – za(od(wy(po¶kry:.

grzeb kop ]prze, wy, po, za\&prze(wy(po(za¶grzeba: – prze(wy(po(za¶kopa:.

harat grzmot; ]wy\& wyharata: – wygrzmoci:. j>: i>:, chodzi:; wy(przy(za(ode(p[(na¶j>:,

oraz wy(przy(za(od(na¶chodzi:.le/e: wisie:; ]za\&

zale/¶y(e: i ros.-pol. zawisie:, zawis=y ]zale/ny\.=og sad(zi:; ]pod, za, na, o\&

pod(za¶=oga – pod(za¶sadzi:,

ob=o/y: – osadzi:, na=[g – nasad]zi: si" na co>\.=o/e k=ad; ]pod, za, przy\&pod(za(przy¶=o/e]nie\ i pod(za(przy¶k=ad]amy\.

leg =o/; ]za, przy, od\& za(przy(od¶leg=y ]lega:\ –za(przy(od¶=o/y:, oblega:, nocleg, zal'/ek, wyl"ga:;ob=o/nie ]chory\, po=[g i po=o/na, itp.

=o/y: stawi:; ]przed\& przedstawi: i przed=o/y:.kolwiek b'd{; ]kto, co, kiedy, jak\&

kto(co(kiedy(jak¶kolwiek..., itd.koleno r[d; ]po\& pokolenie – por[d.komplet zupe=; ]`ny, `nie\&

komplet¶ny(nie – zupe=¶ny(nie.

kot kos ]ci':\; ]po\& pokot – pokos, TS.kr[j ci':& po(wy(roz¶kr[j – po(wy(roz¶ci':.krug drug, dr'g& kru(dru•/y:, kr'(dr'•/y: ]wierci:\.kut kus; ]po\& pokuta – pokusa, pokuszenie, TS]z\.kwit >wiad& pokwitowa¶:(nie – po>wiadcz¶y:(enie.miot(a: rzu¶t(ca:, o(szczep ]na, po, pod, prze(d\&

na(po(pod(przed¶miot – na(po(pod(prze¶rzut.prawda ist ]prawda, rzeczywisto>:\; ]za\&

zaprawd" i zaiste ]powiadam wam\.puszy: straszy:; ]na\& napuszy: ]si"\ – nastraszy:.r"/y: ruszy:; ]na, wy\&

nadwy(wy¶r"/y: – na(wy¶ruszy:.

rost nie>: ]na, za, od, przy, wz\&na(za(od(przy(wz¶rost... ro>ci: pretensje ]wnosi: je\.

rozmait r[/n& rozmait¶y(e(o>ci – r[/n¶y(e(o>ci;po(roz(od¶r[/ni:, pokr. dzieleniu – po(roz(od¶dzieli:.

tarcie parcie& na•ciera:(piera:.wdzi"k d{wi"k& wdzi"czny – d{wi"czny.zi'b ch=[d, stud& wy(prze(za¶zi"bi:....


Nowe s=owa i terminy powstawa=y&001. W oparciu o istniej'ce pierwiastki.002. Przed`, lub przyrostki dostawiane do rdzeni.

A. Odpowiedniki s=[w s' zbli/one do siebie,B. Stopniowanie,C. Odmian" wyraz[w.

003. Sk=adano s=owa id'c wstecz,

t=umaczenia starych «od ty=u».004. Stosuj'c zaprzeczenia lub potwierdzenia.005. Symbolik" poszczeg[lnych liter.006. Zapo/yczano z s'siednich j"zyk[w.007. Opuszczano lub dostawiano d{wi"ki

do istniej'cych s=[w.008. Zmieniano wymow", kieruj'c si" kolejno>ci'

d{wi"k[w w alfabecie.009. Przez dorozumienia i niezrozumienia.010. Zniekszta=cano niekt[re, obce s=owa,

wskutek trudno>ci w ich wym[wieniu.

011. Zmieniano ci"/ko>: znacze<.012. Przestawiano sylaby lub litery.013. Tworzono synonimy.014. D{wi"ki fauny przenoszono na ludzi.015. Znaczenia utrwalano w powiedzeniach.016. Przez skrajno>ci, skrajne terminy.017. T=umaczenia starych form.018. Ros.-pol. koncepcje s=owotw[rcze.019. Nadawano nazwy b"d'ce t=umaczeniami.020. Cz">ciowo t=umaczono nazwy.021. “T=umaczono” nazwy, np. Zacerkowna.022. Obce wyrazy czytano od ko<ca, wspak.023. Wymawiano wspak, literami, b'd{ sylabami.024. Czytano obce wyrazy ze zmianami,

np. pbdp, dg, i inne.025. Wag" s=[w wzmacniano przed`

lub przyrostkami, np. `/e, àj, no, nic.Razem ponad 20 sposob[w.

¢ ¢ ¢W rozwini"ciu temat wygl'da tak, nowe s=owapowstawa=y na podstawie&001. Istniej'cych pierwiastk[w, np. ata& chata,wiata, komnata; liszka i pliszka,woda ^ =[d ˘ g=[d, p=[d ]wody odesz=y\, =[dka.

000.



zow wo= b"d&nie•od•zow•ny – nie•od•wo=•alny, nie•z•b"d•ny.

staropol. czo>my to>my, kam ]gdzie\ – tam, jam(o kam(o ]k"dy\, j"dy ]k"dy\ t"dy, jele ]ile\ wiele tyle ˘ od wielu lat od tylu,siu•da tu•da, ja{nia ka{nia, jak kak,dz•upecz cz•upecz, dracz bracz,

tszczywy ]/'dny\ chciwy, pluska: bluzga:,kpiny drwiny, >mingus-dyngus, k¶ryg d•ryg,k•'sa: d'•sa: si", kie•dy wte•dy, =okie: ]k't\˘ +okie•tek Zak'•tek, pryska: tryska:,blask brzask, wie>: wie{:, wy/ ni/,powiat•owe ujazd•owe, j•a{< k•a{<,p's d's, cz">: cze>: te>:,czasto ciasto ]cz ^ :\, cz"sto g"sto,kraniec koniec, step stop, raz kaz,pi">: pi"d{, z=oto s=ota ]=oto, =ota ^ woda\,mied{ >nied{, ku•ka: hu•ka:, stuk•a: puk•a:, l"k•a: n"k•a:, g•rzmi b•rzmi,tak siak jak kak, jako kako tako,cz•ego t•ego, kto to co, sk'd in'd,=a•giew st'•giew, do•lina kot•lina,gra< ˘ g•ranica d•ranica ]gont\, krok skok,o•siek za•siek, d•r"ga p•r"ga, zn[j gn[j,trud brud, ko•ryto ko•pyto, ry: pi: ̆ ryj pij,da: bra: ˘ na•daj•nik od•bior•nik ]na ^ do\,kwa>•ny prza>•ny ]pszenny, s=odki\,klucz•nik ='cz•nik ]klucz•ka ='cz•ka\,cha•=upa sza•lupa ¯ =up•ie/ grab•ie/,gr•z z•gr ˘ gryzm•o=y bazgr•o=y,

p=yc•izna miel•izna, mitr¶"ga mord•"ga,pra•wica le•wica, pasa•/er woja•/er,rdze< pie<pion poziom ]wzd=u/ ziemi\,prag•nienie =ak•nienie, na•pi': na•gi':,tere-fere kuku bajka, mia•zga drza•zga ˘zmia/dy: ^ rozbi: w drzazgi,pod(nie> pod(wie> ˘ nioska wioska,miasto ]dzia=ka\ ciasto ]cz'stka\,ros. kust ]krzak\ pol. pust ]1. ¢g'szcz, g"stwina;las, 2. lud\ % `ynia ]bez`, od`\ ˘ pustynia]1. bezlesie, 2. odludzie\, puszcza ]st ˘ szcz\,

kus ̆ k"s k's, =upu# cupu# niem. ripps, rapps#,niem. geld ]pieni'dz\ gold ]z=oto\ ˘ pol. z=oty]jednostka monetarna Polski\,gr. pontos ]morze, szczeg. Morze Czarne Pontemzwane\, potamos ]rzeka\ pol. pot ang. sweat}s=et| wet }=et| ]wilgo: ̂ woda\ water after]po, za\ pot, potter pond ]staw\ pol. dno franc. fond ]dno\, PF,polsko-angielski zwi'zek& pal pole ]s=up\,s=up(ek stup•id ]g=up•i(ek\,ang. flip flop, when then, where there,

potato tomato, step forward toward,thumb ]kciuk\ numb ]bez czucia\,thither hither, to blink to wink, i inne.

Odpowiedniki s=[w maj' zgodne przed(przy•rostki.

B. Stopniowanie, stopie<&wy/szy – `szy& mi=y ˘ milszy, lepszy, d=u/szy,najwy/szy – naj`szy& najmilszy, najlepszy.

C. Odmieniano wyrazy, stosuj'c utarte zamianyd{wi"k[w, zachowuj'c wsp[lne przyrostki i kon-cepcj" s=owotw[rcz' ]w tym& d=ugo>: s=[w, te samed{wi"ki i analogie – podobizn" s=[w pochodnych\.Tak powsta=y&a. Wsp[lne cz">ci sk=adowe&rdze< i pie< ]drzewa\, krew i drewno ]krw – drw;

krwisty, krwawi, drwa; no – staro`\, szpila, pilnik ipi=a, k'sa:, d'sa: i dzi's=o, tak/e w's, w'ski i p's]usy – w'sy, uzkij – w'ski\, fr"dzel i p"dzel, frez ifryz]ura\, g"sty i cz"sty, ucho, s=uch i g=ucho ]uch ̂powietrze\, >mierdzie: i pierdzie:, kala: ]grzeszy:\i kaja: ]/a=owa: za grzechy\, piston i kapiszon,kogda i togda; kiedy i gdy, huta, kut•a(y, >rut i drut¯ ut – metal, ch": i n": ]zach"ci: – zan"ci:\, cukieri lu•kier(nik ]polewa z cukru\, =agiew i konew, pasa-/er – woja/er, ha=da i fa=da.

b. Zamiany d{wi"k[w, wsp[lne cz=ony i d=ugo>:

s=[w&BFW& brama – frame, barwa – farba,

furiat – wariat, futryna – witryna,BP& babra: si" – papra: si",

bryzga: – pryska: SZ, GK,BPH& gr. phero ]nosz", nios"\ ang. bear,

gr. phrater – ang. brother ]brat\,BW& Basili-Bazyli – Wasil, Byzantium – Wizan-

tja, zwyczaj – obyczaj, obraca: – wrota,CDz& dzie< i cie<, dzi"giel i ci"giel, dziupla i

ciupa ]wi"zienie\, dzieciniec i dziedziniec, dzieci i

dziedzic, dzie/a i c≠';-cie/ ]kwas\ ˘ zakwas,rdze< i serce ˘ sierdzi: si", mi=osierdzie,

ÇD{& >nie: – >nied{; pi"d{ – pi":, pi">:;sie: – sied{, siedzie:, zwuk ˘ :wi"k ˘ d{wi"k,>mier: – >mierdzie: ˘ smr[d, =ac. turp – trup,staropol. sna: – snad{ ]mo/e, podobno\,

DDz& d'sa: i dzi's=o, rozynek ]rodzynek\,D{Z& d{wi"k i zwuk,Dz?, DzZ& wodze, po(wo/" i wozak,

zar'av≠t; – zardzewie:, bar-zo – bardzo,FB& farba – barwa,

GH& g'szcz i chaszcz, gani: i ha<ba,]grecko-celtyckie\ HS& hala i sala, harpe i sierp,hex i sex, six ]6\, helios i solei, hella i sella, heptai septem, hekaton i sto, hals i salt ]s[l\, `hemia ̄haima ]krew\ i s=aw.semja ]r[d, krewni\,hydor ]woda\i Sydon ]stolica staro/. Fenicjan\, nazwisko Sidor;]niem.\ hertz i serce ]s=aw. serdce, TD, ZC\,

KC& kica: ]skaka:\, fica: ]kopa:\ i fika:]robi: kozio=ki\, knoci: i cnota,

KCzG& kust, g'szcz, g"st(o(y – cz"st(o(y,KG& karb, garb i bark, kibi: i gib]ko>:\,

koi: i goi:,KL+MN& =apcie i kapcie, n"ka: i l"ka:,klaska: i mlaska:,

KS& k=ania: i s=ania: ]si"\, kl"cze: i >l"cze:,PF& pillar – filar, platform – flat form,PR& kopyto i koryto ]z kopytami do koryta\,

]nieprzyzwoite\ i dura,Sz?, L+& sza= i /al,

GENEZA S+ØW




GENEZA S+ØW


ST& kos i kot ]ci':; pokot i pokos\,pokuta i pokusa, pokuszenie ]kut – kus\,

W, VF& furjat i warjat, futryna i witryna, valor]zaleta\ i feler ]wada\, valor dos=. warto>:, st'dodwaga, m"stwo,

WZ& wyspa i zaspa,TC& tobie – ciebie, t"gi – c"gi ˘ obc"gi,

TZ& /ytny i /yzny ¯ /yt – syt ]T ˘ Z\,TD& dw[r i otw[r ]$\, drzazga i trzaska,trep i drep]ta:\,

inne& wieko ]koniec\ ˘ wie<cz'cy – ko<cz'cy,polok – /ar=ok; po ]/ar\ ˘ pali: – /arzy:,franc. cerise ]wi>nia\ – merise ]czere>nia\,ch": – ¢n": ]n"ci:\, zach"ta – przyn"ta,Å´& k'dziel i k"dzior,U´& k"pa i kupa,UY& s=uch i s=ycha:, stud i wstyd,OEO, z j"zyk[w obcych i pokrewnych&

gr. angelos ̆ wo=. stx̨= aggl̨= agge= – anio=, niem. Esel ̆ osio=, ang. snow ̆ >nieg ]no ̂ nie\, ang. step]krok ˘ kroczy:\ ˘ stopa ˘ st'pa:, =ac. respond –Rospond ]nazw.\, franc. mer – more ˘ morze,>redniow. ang. lesen – losen ˘ ang. loss,ros. toska ˘ staropol. steska:,staropol. stryjow]y\ – stryjew]y\,ros. drebiezgi – pol. trzaski ]drobiazgi\,oje& ole< – jele<, nord. asser ˘ ozero – jezioro,

ose< – jesie<, odin – jeden,o=e=& Swiatopo=k – Íwi"tope=k,

'eludok – /o='dek, =ob – =eb,cho=m – Che=m, cze=o – czo=o, poso= – pose=,pcze=a – pszczo=a, po=no – pe=no, pope= – popi[=,czlen – cz=on, plen – plon, d;qvol= – diabe=,kotël= – kocio=, /e=w – /[=w,

okek& Adamok – Adamek,poczatok – pocz'tek, zamok – zamek,piesok – piasek, synok – synek, kubok – kubek, jezdok – je{dziec, napitok – napitek,

owew& Narow’ – Narew, krow’ – krew,morkow’ – marchew,

orer& gerbort= – Herbert,

omem& potom – potem, darom – darem, darmo,oses& doska – deska, podoszwa – podeszwa,

vow; – wesz,ioie& wpion – szpieg, vesna – wiosna,

tesat; – ciosa:,etot& metla – miot=a, metat;, miecz – miota:,edod& lebeda – lebioda, sreda – >roda,wszystkie ̀ gom`giem, `kogo`kiego,

np. sniegom – >niegiem, biegom – biegiem, Ro-stowskogo – Rostowskiego,kotorogo – kt[rego,son= – sen maz. hogo – czego;

pol. pie>< – piosenka, wie> – wioska, pion – pie<,lecie: – lot, lata:, s=aw.-ros.-pol. tok ̆ toczy:, taczka – ciec, p=ot – ple>: ˘ plecionka, =o/y: – le/e:,gnie>: – gniot, nie>: – nioska,ozor – j"zyk, j"zor,sztorc – stercze:,

c. Dodawano i obcinano litery ]tu kolumnami\&boor – gburcios – zaciosckni – t"sknidaj – bodajdali: si" – oddali: si"dobycza – zdobycz

duch – wzoduchdwornie – wytworniedzenie – odzieniedzielnik – r"kodzielnikdzierca – zdziercagadka – zagadkagalant – elegantgie=k – zgie=kgoni: – pogo<gr'/a: – pogr'/a:huragan – uragan

imo – mimoisep – wyspaiska: – zyska:iszczy: – niszczy:i>cie – zaiste jele ]ile\ – wielekarbana – skarbonkakarma – pokarmkasa: – zakasa:kraj(ny – skraj(nykrzat – skrzat

krzecze: – skrzecze:krzele – skrzelekrzyd=o – skrzyd=okrzynia – skrzyniakupi: – skupi:=ama: – k=ama:=aska: – g=aska:le – ale, leczle/e: – zale/e:=om – z`, u=omny=szczenie – b=yszcze:=yska: – b=yska:matnia – gmatwa:miastek – namiestnikmiasto – zamiastmienie – imieniemierzka: – zmierzcha:mieszka: – omieszka:miono – znamiononajmniej – bynajmniejnalazek – wynalazekniecka – doniczkanim – zanim

msta – zemstaodwa – ledwoomys= – po(za-mys=osiad=o>: – posiad=o>:ostawi: – zostawi:ostrada: – postrada:o>: – ko>:

pach – zapachpada: – zapada:pisa: si" – popisywa:p=aci: – pop=aca:potka: – spotka:p[ki – dop[ki

pok[j – spok[jprzeciwia: si" – s`raz – zarazrud – grudarzeczenie – orzeczenies'g – pos'gsienica – przedsioneksienie – nasienieskierka – iskierkaskrzesi: – wskrzesi:sok(o(i – wysok-o(i

spa=o>: – ospa=o>:spolity – pospolityspo=u` – wsp[=`spomina: – wspomina:statek – dostatekstawne – ustawowest'pi – wyst'pi=sterka – usterkasudar – gosudarszczecca – oszczercatedy – wtedy

niem. ton – zduntrafi: – potrafi:trata – stratatwirdza: – utwierdza:uczyciel – nauczycielupe=nie – zupe=nieu/y: – s=u/y:viczøstwa – zwyci"stwawabny – powabnywaga – u(po-wagawiem – al(bowiemwierciad=o – zwierc`wi=o>: – zawi=o>:w=oszcze – zw=aszczawn'trz – wewn'trzwrost – wzrostwrotny – powrotnywszedni – powszedniw>ci'ga: – pow>ci'g`wykn': – przywykn':zajemnie – wzajemniezams – gzymszby: – pozby: si"

zmianka – wzmiankaznawa: – uznawa:zni[s= – przeni[s=zrok – wzrokzrost – wzrostzwala: – po(ze- `/ivot – do/ywocie



GENEZA S+ØW


Kazimierz ]miernie m[wi'cy\ ¯ kaz ]m[wi:\% i ]='cznik\ % mierz ¯ mier,

Modlin ]przeci"tnie p=yn'ca\ ¯ moderat ]kilkaznacze<\ % lin ]p=yn':\,

Nebla ]gr[d, ziemia Nebasta\ ¯ Neb]ast\% la ]ziemia\, niem. nebel ]mg=a\,

Olbracht, Olbrycht ]ja>niepan\ ¯ adal ]pa<stwo\

% bereht ]ja>nie\,Paderewski ]ziemi Drewlan syn\ ¯ pa ]syn\% derewa ]Drewlanie\ % ski ]ziemia\.

Pu=awy ¯ pu ]przy, wzd=u/\ % sp=aws=owo nowe, 1628, bo od przodu,

Ralph, anglosas. R≤dwulf, Rudolf, Rolf ]wilcza ra-da\ ¯ rath ]rada\ % ulfr, ulf, ulv, wolf, wulf ]wilk\,

Sandomierz ]miernie do rz. San\ ¯ San % do% mierz ¯ mier,

Skandynawia ]g[rzysta ziemia /eglarzy\¯ =ac. scandere % navia ¯ =ac. navigare,

Skowro<ski ]ziemi lasu jarz"binowego\ ¯ ski]ziemia\ % skowrøn ]jarz"binowy las\ ¯ røn]jarz"bina\ % skov ]las\,

Staryko< ]wielce stary\ ¯ stary % ko< ]wiel•ki(ce\;koniec ]ma=y\,

Sydon ]wielka woda\, gr.-celt. HS; syd ^gr. hyd ¯ hydor ]woda\ % on ]wielka\, stolica staro/.Fenicjan; Poseidon ¯ posei % don ¯ d % on,

Íl'sk ]ziemia u podg[rza\ ¯ >l ]pog[rze\% ' ]u\ % sk ]ziemia\, ¯ plemi" Íl"/anosiad=e w rejonie Wroc=awia,

Ukraina ]na granicy, nadgraniczny\¯ ukraj ]granica\ % na,

Warszawa ]woda Warsza\ ¯ Warsza % wa,Wis=a ¯ is, ys, =a ]woda, rzeka\ % S-wij'ca ]si"\$,

woda-woda jak +a-ba$, mo/e od Wissigot[w,Wis=oka ]dop=yw Wis=y\ ¯ Wis=a % oka ]dop=yw\,Witkacy ]ci"ty dowcip\ ¯ wit ]dowcip\

% kacy ]ci"ty\ ¯ kat ]ci':\,W=adymir ]lud{mi w=adaj'cy\ ¯ w=ad ]w=ada:\

% y ]='cznik\ % mir ¯ mer ¯ men,Wojciech ¯ 1. niem. voigt ]w[jt\,

2. pol. woj ]ny\ % ciech ]do>:\,

Wolin, Wo=y< ]p=yn'c•a(e wod•a(y\ ¯ wo]wod•a(y\ % lin, =y< ]p=yn(':, ciecz w ruchu\,

Wozwagl ]w'w[z\ ¯ woz ]w[z\ % wa ]w'\ % gl,Wsewo=od ]w=adaj'cy wszem\

¯ wse ]wszem, wszystkim\ % wo=od,wo=. by by= ]by=by\ ¯ by= ¯ by: % by,wo=. do/e ]a/ do\ ¯ /e ]a/\ % do,ba:ko ]dow[dca\ ¯ ba: ]wodzi:\ % ko ]do\,bez ang. without ¯ with ]z\ % out ]be\,czegodla ]dlaczego\,cze=owiek ]cz=owiek, czo=o do g[ry\ ¯ ko ]do\

% wie ]g[ry\ % cze=o ]czo=o\,dru/yna ]nie r[/ni\ ¯ dru/ ¯ drug % yna ]nie\,gniazdo ]dla nioski\ ¯ g ]do, kierunek\

% nie>: ]nest\ % do, anglosas. nest ]gniazdo\ ˘nie>: ]sk=ada: jajka\ ˘ nioska, donie>:,

je/yna ]na krew j'\ ¯ je/ ]kolce\ % /y ]krew\% na ]do\; je/ ̂ kolce ̄ >redniow. ang. ege, egge˘ ang. edge,

Ale nie& ci"(/ar[wka, ku(brak, za(konnik, mas(talerz,go(le<, =o(puch, o(ko<, wy(trawny, wie(so(czysty,k(=[dka, ro(bak, stra(szy:, za(pa=ka, pod(r"cznik,sz(czeka:, m=(odzie/, m(ruga:, st(ruga:, try(kot,g(astronomia, ry(bitwa, g="bo(ko>:, ro(>lina, l(i>:,/'(danie, wyna(le{:, ob(rok, al(truizm, kul(turysta,ma(szynka, sprz'(taczka, trze(paczka, po(/yczy:,sie(rota, szkor(but, mole(stacja, ra(do>:, ha(mak,biuro(krata, ma(ruda, gli(wis(koza, st(orczyk, k(rok,kon(traktor, g(rzeczny, mira(belka, kono(wa=, gra(nit,g(ope(ado(frust(melio(racja, pisk(lak, kata(strofa,>nieg(uliczka, grze(byk, za(b[r, mo(tyczka, i inne.

Cz">: s=ownictwa przytoczy=em za Ss 2011 – Ro-mana Mazurkiewicza, zanim zorientowa=em si" jakiejklasy to s=ownik i jego autor, a ten b="dami upstrzy=swoje dzie=o, czyt. jego poja>nienia nie s' wysocewiarygodne, ̊ 832#

W dostawieniach zdaje si" dominowa: litera z,

za ni' litera s, i po` tak/e u/ywane, przypadek$

d. Analogiczne formy i powi'zania s=owotw[rcze&>cieg, >nieg i bieg ]>cie/ka od >ciegu, >nie/kaod >niegu\, warzy: i parzy: ]trzyma: nad par',st'd zaparzy:, poparzy: si", wyparzy: i wywar\,knot i parciany pasek ]sknoci= – zpartoli=, spar-taczy= – nie wykona= prawid=owo, pokpi=, zepsu=plan, nie stan'= na wysoko>ci zadania, kr'g i tok]okr'g i otok czapki; okr'/y: i otoczy:\.

003. Sk=adano s=owa id'c wstecz, t=umaczenia

starych «od ty=u»&Ba=tyk ]fale wodne\ ¯ ba= ]wodne\ % tyk ]fale\,Bogdan ¯ ukr. Bohdan ]oddany Bogu\

¯ Boh % dan ]oddany\,Bogumi= ]mi=uj'cy Boga\, Bogus=aw ]wierny

Bogu\ ¯ s=aw ^ chwal ^ wierny,Bogurodzica ]matka Boga\ ¯ rodzica ]matka\

% Bogu ¯ B[g,Boles=aw ]s=awi'cy wi"kszo>:; upraw" ziemi$\

¯ bo ]uprawia:\ % le ]ziemia\ % s=aw,Ciechan[w ]do>: nowy\ ¯ ciech¶a ]do>:\ % n[w;

istotnie, bo od przodu,Dniepr ]przep=ywaj'ca woda\ ¯ dnie ]woda\%p ]prze\ % r ]rejati\,

Dniestr ]p=yn'ca szybko woda\ ¯ dnie ]woda\% st ]szybko\ % r ]rejati\; ster ]woda\, +a•ba,

Finland, Fundland, Vinland ]odkryty l'd\ ̄ isl. finna,fundr ]kilka znacze<\ % land ]l'd, ziemia\,

Gawri=o ]s=owa m[wi'cy\ ¯ =o ]s=owo\ % gawr]m[wi:\ ¯ gawarit*, w rzecz. ¯ Gabriel,

Grunwald ]las zielony\ ¯ niem. gr¥n ]zielony\% wald ]las\,

Hernestus ]gniazdo /urawia\ ¯ hern ]/uraw\% nest ]gniazdo\,Lubart ]sztuk" kochaj'cy\ ¯ art ]sztuka\

% lub(i: ]koch(a:\,Ludmi=a ]mi=a cz=owiekowi\ ¯ mi=a

% lud ]cz=ek, cz=owiek\,Karkonosze ¯ sze ]wody, morze\ % on(o

]wielkich\ % kark ]grzbiet([w\,



karygodny ]godny kary\,komnata ]pok[j go>cinny\ ¯ komn

]wsp[ln•y(a(e\ % ata ]izba\,kropiwnica ]piwnica wielka\ ̄ piwnica

% kro ]wielka\,kunig ]opiekun\ ¯ kun ]pleni\ ¯ ig ]potent, opie\,lato ]pe=nia roku\ ¯ lat ]rok\ % o ]pe=nia\,

=aska ]dow[d\ ¯ =as ]w[d\ % ka ]do\¯ niem. Wasser ^ s=aw. pol. =ad,mi=osierdzie ¯ sierdzi: si" ¯ serce % mi=o,matriarcha ]w=adza matki\ ¯ =ac. mater

% gr. archos ]w=adca\,morze ]p=ywanie wod'\ ¯ mo ]woda\ % re ]p=yw\

¯ rejati; por. rzeka, franc. mer, EO,na`& naoczny ¯ oczy na, napad ¯ pada: na, nap[r ¯

parcie na, naoko=o ¯ oko=o na& wo=. 1289 no oby-wedwe ákolo na Vorota ]lecz obszed=wszynaoko=o Wr[t\,

nied{wied{ ̄ miedwied* ]wiedziony miodem\¯ s=aw. mied* % wied*,

`no ]staroziem\ ¯ o ]staro`\ % n, m ]ziemia,l'd ¯ land\& Gniezno, Kutno, Grodno, Kowno,Wilno, Dubno, Czermno, R[wno, i inne,

òn ]wielki\& dzwon ]wielki d{wi"k ¯ zwuk\, rz.Don ]wielka woda ¯ d % on\, Briton ˘ WielkaBrytania, Leon ]wielki lew ¯ leo\, baron ]wielkim'/\ ¯ germ. baro ]m'/\, faraon, panteon,pyton, wazon,on ]wielki, wi"kszy\, ona ]niewielka, mniejsza\¯ on % a ]nie\, i inne,

oko ]dope=nienie\ ̄ o ]pe=nienie\% ko ]do\ ˘ okolica ]mniej wi"cej\, ˚strona,

okolicznik ]osob' dope=nienie\ ¯ oko % licznik]liczb', licem\ ¯ o ]pe=no\ % ko ]do\; przyrostekczasownika& ̀ =em, ̀ =am, ̀ >my ̆ bezokolicznik]niedope=nienie; bez ̂ nie\& ̀ a:, ̀ e:, ̀ i:, ̀ y:, ̀ u:.

osobny ]nie czyni'cy tako\ ¯ ny ]nie\% soba ]czyni'cy tak\ % o,

p¢¢¢¢ ]wydzielaj'ca mocz\ ¯ p¢ ]mocz\ % izdawa:]dziela:, wydawa:\ ̆ gwizda: ̆ gwizd; zakazemuderzenie w opony m[zgowe& znaczenie do

pot"gi, poza wszelkie granice wyobra{ni, skorou/ycie zakazem obj"te,prawid=o ]rzecz wygl'da dobrze\ ¯ praw

% wid % =o ]rzecz\,prz"s=o ]prosto przez\ ¯ s=o ]prosto\

% prz" ]przez\; s ]wysoko\,pustynia ]bez(od•ludzie, bezwodzie\ ̄ ynia ]nie\

% pust(y ]lud, cz=owiek; ust – woda\,r"kawica ]wi"ksza od r"ki, d=oni\ ¯ r"ka

% wica ]wi"ksza\,rzeka ]dop=yw\ ¯ re ]p=yw\ ¯ rejati ]p=yn':\

% ka ]do ^ ko, ku, na\,sok ]do g[ry\ ¯ so ]g[ra ˘ wysoko\¯ ho, gr. HS % k ]do\,

sosna ]rosn'ca wysoko\ ¯ sna ]rosn'ca\% so ]wysoko\,

starodawny ]z dawnych wiek[w\ ¯ star ]wiek\,strona ]okolica\ ¯ oko=o ]mniej wi"cej\

¯ str ]wi"cej\ % ona ]mniej\, ˚oko ˘ okolica,

GENEZA S+ØW


>niadanie ]lekki posi=ek po >nie\ ¯ danie% >niad ¯ s=aw. snadno ]lekko, =atwo\,

>wierk ]ku g[rze\ ¯ > ]g[ra\ % wier ]wierzch\% k ]ku, do\,

wa=ko< ]wielki le<\ ¯ ko< ]wielki\ % wa= ]le<\,wied{ma ¯ ma % wiedz" ¯ wiedzie:,wiecz[r 1. ]mrok g[r'\ ¯ wie ]wierzch\ % cz[r

¯ kar(y ]czarno>:\, Ø ^ A;2. }wieczur| ]granica >wiat=a\ ¯ wie ]>wiat=o\% czur ]granica\.

wiekuisty ]istniej'cy wiecznie\ ¯ isty ]istniej'cy\% wieku` ¯ wiek,

wozwagl ]w'w[z\ ¯ gl % wa ]w'\ % woz ]w[z\,wszystko ]do najdrobniejszego\ ¯ ko ]do\

% wszyst ]najdrobniejsze\ ¯ wszy ]drobnica\ %st ]naj`, stopie< najwy/szy\,

zabawa ]pl'sy robi:\ ¯ baw¶a(i: ¯ ba ]czyni:,robi:\ % wi: ]pl'sa:\,

ba ]woda\ ̆ bawi: ]wodzi:\ ̆ korow[d, zgadka]do odgadni"cia\ ̄ ka ]do\ % gad % za ]oddo\.

004. Stosuj'c zaprzeczenia lub potwierdzenia.Znane mi formy przecze<&1. a`, e ¯ gr. a ]nie\& z•=ud•a – za•k=am-a•nie,u•wag•a – po•wa/•nie, a nie$ ]a – negatywem\,o, tak ]o – pozytywem\, 2. ajtam ¯ aj % tam ¯ a,3. tak, ros. da da ¯ gr. a, 4. nie, opo`, opodal ¯opo ^ nie % dal]eko\, 5. nic, 6. nigdy ˘ niegdy> ˘àk, 7. bez`, 8. przeciw`, 9. `> ]jaki> – niejaki\.Dla wzmocnienia wagi przecze<, powtarzano je z

synonimem, b'd{ form' skrajnie r[/n' – twierdz'c',st'd& a nie m[wi=em$, nie tak, tak nie r[b, nie bezpowodu, no nie$ ]no form' twierdz'c'\, no tak, nicnie zrobiono, nie lada co ]da ^ nie\ ˘ ladaco – niewarty, bezwarto>ciowy, nicpo<.Podw[jne zaprzeczenie – form' twierdz'c', jak wlogice i matematyce na niej opartej ]dwa minusy ̆plus\& nie bez powodu ]pow[d jest\, a nie m[wi=em$]tak, m[wi=em\, za ]z % a\, na ]n % a\ – pozytywami.Natomiast dwa pozytywy dawa=y pozytyw tak/e&poza ¯ po % za.

005. Poszczeg[lne litery ]g=[wnie sp[=g=oski\ by=ysymbolami& A, B, W, G, D, E – wody& aqua, ba, wa, ga, da. A, An, E, ENNE – niebios, powietrza,

i ziemi i wody&1. Niebiosa, gr. nephos, nefos ]chmura\, =ac.nebula ]chmura, ob=ok\.2. A – niebo, An – b[g niebios, Enil – b[gpowietrza w wierzeniachstaro/. Sumer[w, rodem z Babilonii, sk'dgreccy i nasi przodkowie.

An ˘ manna z nieba w Biblii, aist ]bocian\, asamo en – ne ]Enil\ da=o podstaw" do nie-bios, w j. ang. heaven – en na ko<cu, jak na j. angielski przysta=o ]j"zyk ten cechuje wieleodwrotno>ci\.Pan ]B[g\, anio=, ang. angel tak/e z niebiosamizwi'zani my>lowo.



GENEZA S+ØW

S=aw. z niebios – át nbs≠, (6709) 1201, wkopii 1420 – át nebese.3. ziemi i wody& land ˘ la, le, al, el, ea ]èja\,ia, ka, =a, a=, sze, wa.

B, G, D – 1. B, D, U – =uku, 2. Boga& b[g, god,deo. Z kultem Boga, bog[w i b[stw mog' by:zwi'zane terminy&

B - pol. B[g, s=aw.-ros. Bog= ]Bog\,bogatstvo ]bogactwo\, bies

B, D –b≠da ]bieda\,pob≠da ]zwyci"stwo\,ang. bend ]sk=on\.B, G – b=ogo]s=awiony\, ubogi ]biedny\.

G - zgi"cie, ros. gib- ]gib`\& gibkij ]gibki\,gibel; ]ruina\, gibnut; ]gin':, przepa-da:\, grzech ]ros. grex-grech\, groza]ros.groza-groza\, grom ]ros.grom-grom\,s=uga ]ros.sluga ̄ s=u % ga ̂ pose= Boga;s= – pose=\, ros. gospoden; ]gospode<\,

Gospod; ]Pan\; ogie<.G, D - pol. godnie, gad ]p=az\; ang. glad,good, God.

D - ang. God, good, day, demon, devil,pol. cud, dziw, dusza, duch, dzie<, dobrze,podoba:, s=aw. koudesnik= ]czarodziej,czarnoksi"/nik\, ros. hud ]çud ¯ kud,KCz\, dux ]duch\, duwa ]dusza\.

B – 1. by: ]ang. to be, s=aw. bu`, pol. by`, b"`\,2. bi:, bitwa, b[j, s=aw. boi, borba, bran;,

ang. beat, battle. D – 1. dzia=, dzieli: s=aw. d≠l=, delit;,

ang. divide]n\ ¯ =ac. dividere, 2. d[=;pad]a:\, sad]za:\, siedzie:, ang. down.

E – 1. istnienia, egzystencji& =ac. ego, pol. jego, jest, je>:, jecha: ˘ jazda, s=aw. ≠zd(a)]jezd ¯ e % z % d\, ang. being, itp.,

2. wody& èa, èja, `sze ]l'd, ziemia\ ¯a ]ziemia\.

F – nie istniej'ce w j. s=aw., reprezentuj'cegr.-=ac.-anglosas. Th ]Theodoros ̄ theos,mathematikos ̄ mathema\, Ph ]pharmake-ia ¯ pharmakon\, i wiele innych.

G, HS – 1. kierunek ]g[ra, wysoko; d[=& grunt\,2. ciep=o ]ogie<, s=o<ce, gr. helios\, woda

]gr. hydra\ ˘ po/oga, struga i inne.I, J – ja; posiada:, chwyta:;

pol.-ang. ja } ai |, ja{<, ima:, i inne. J, K, L, N, A, E – ziemia, l'd, przy czym&

J, K – przez plemiona s=aw.,L – gotyckie; zg=oski, g=[wnie przyrostki zziemi' ]i wod'\ zwi'zane& al, el, la, le, len,ea ]èja\, ja, ia, k, ka, sk, ski, ska, skie, a=,=a, sze, sz[w, wa, aw, awa;

`ja, ìa& Rosja, Grecja, Francja, Szwecja,Anglia, Skitia, itp.,k, ka, sk, ska, ski& Anglia – Anglik, kamie<,ska=a, skiba, Polska,w nazwach grod[w& Bra<sk, Mi<sk, Smo-le<sk, itp.,la(nd, al, le(n, el& Polska – germ. Polen, ang.Poland, Lenward, lenno, wasal, las, pole, ziele

]zielsko, sk...\, zaborole, i wiele innych,n ¯ land& dno, pion, `czyn, `szyn, `tyn.

K, KI – ziemi ¯ szumer. KI – ziemia ˘`sk w nazwach grod[w i ziem.

S – ziemia ˘ ang. soil, island,pol. wyspa, s=aw. ostrow.

L – 1. lotu, 2. lekko>ci, 3. d=ugo>ci,

4. ziemi, obszaru, 5. jasno>ci&1. lotu& holend. vlucht, starosaks. fluht,anglosas. flyht, >redniow. ang. fliht, ang.flight, ros. flot, pol. lot. Ang. fly ]muchai znaczna grupa insekt[w, posiadaj'cychskrzyd=a\; niem. fliege, anglosas. fleoge,flyge, >redniow. ang. flie, flege.

2. lekko>ci& niem. leicht, anglosas. leoht,>redniow. ang. lighte, pol. lekk•i(o>:, ros.lëgk-ij/oe/ost;, leg-ko/he ]liogkij,legçe\.

Podniesienia& niem. l¥ften, staronord. lypta,>redniow. ang. lif(lef•ten.3. d=ugo>ci, odleg=o>ci& dal, daleko, s=aw.

dlina, bliz, bli/`,ang. length, lang, long, franc. longueur,niem. länge.

4. ziemi, obszaru – la, le, =, a=& l'd ]land\,lemiesz, pole, zawale, zaborole, Podole, Pod-hale; L+ ˘ d[=, wa=; ='cznie z KI ˘ `ski.

5. jasno>ci& blask, l>ni:, pali:, ang. light]jasny, lekki\, luster;L+, b=ysk, b=yszcze:, po=ysk, bia=y, ang.white } =ajt | light } lajt |.Tak/e, L – lewa, R – prawa.

+ – s=owa, czasu przesz=ego&g=os, ang. word; by=(a(o, ang. was, were,

M i W – 1. wody i moczu ]M odwrotno>ci' W\&more, mer; woda, water, wasser, mokro,mocz, macza:, ang. moisture ¯ starofranc.moiste.

2. ruchu& miota:, miesza:, maza:,ang. motion ¯ =ac. motio ¯ motus.

N, P ]kolejno>: w alfabecie N, P rozrywa litera

O, p[{niej dostawiona\ –1. numeru, liczby ]wielo`\, wielko>ci;

liczne ]pstry, pszczo=a\, w tym èn, ìn,2. N – negatywu ]ang. no, ros. niet, pol. nie;

noc, nat, nacht, night\,P, D – pozytywu ]dzie<, da, ang. day\,dzie<(noc – pozytyw(negatywtak/e D ¯ da – tak, pozytyw;D – p=odny, N – p=onny, dzi'... s=o•dki(ny,D – dolina, ang. down, N – ni/, nisko, niz,

3. N – nocy, P – spania; N – pol. noc,

germ. nacht, ang. night,P – pol. spa:, ang. sleep,4. N – znania, wiedzy& `gnoza ¯ gr. gnosis,

ang. know(ledge, ros.-pol. znanie. R – 1. p=ynu, p=ynu w ruchu, ruchu&

gr. hydor, germ. wasser, ang. water;rzeka, ang. river, werwa, kr"ci:, ruch,

2. rewan/u i odnowy& krew, re`,




3. L – lewa, R – prawa&niem. recht, anglosas. riht, ang. right.

4. Ra – terminy zawieraj'ce odg=oszgrzytu, uszczerbku na ciele i duszy& dra-pa:, dra/ni:, drasn':, dra<, razi:, obrazi:,rani:, bran;.

5. Ru – p"kni"cia& erupcja, ruptura, rupie:

¯ =ac. rumpo, rupi, ruptum.6. Ro – drogi& ang. route road, ros. doroga,tor ]dor, TD\; ang. drive ¯ drift.

S – s=o<ca, seksu ]p=ci\ i gada&‘s=o<ce’ – skwar, sma/y:, spali:, spaw,sp=on':, spoci: si", s=ota, sezon,spa:, sowa, >wiat(=o, >wit, sie< ]pokr. cie<,ìe< ^ nie\, ang. sun, anglosas. sunne, germ.sonne, =ac. sol, franc. solei,‘seksu’ – samiec, sarna, siostra, ssak, stad=o,stosunek, suka, swat,

‘gada’ – syk, smok, skarga ]karga – wrona\,spisek, >luz, >lina, ang. snake i inne, →w i z. T – czasu& w j. ang. formy czasownikowe – to;

w j. s=aw. – à: ^ àt;;i wysoko>ci ]s=aw.-ros.. wysota\& lot i lata:,wzrost, Tatry.

T, TR – ziemi i lasu& wiatr, trawa, trakt, trop,trasa, trup, >wiat; forest,

U – 1. my>li& um ̆ umiej"tno>:, rozum, duma,ZU – szumer. m'dry,

2. niemego, lub bardzo g=o>nego]U i Z – d{wi"k\,

3. zmagania& utarczka, ubijstwo, uderza:,,4. gor'ca, prastare, si"gaj'ce cywilizacji

Szumer[w – UTU, b[stwa s=o<ca& huta,5. U i W – wiedzy, chwytania, pojmowania,

imania si"& nauka, wied{ma, ang. know, witch,wise; s=uch i inne.

W – 1. gr.-celt. WB, W – z=y, {le,B – ang. bad ]{le\& wojna ang. war,s=aw. voina, bor;ba, voi - boi ]b[j\; vor]wor - z=odziej\, vrag ]wrag - wr[g\, wirutne]przewrotne\ k=amstwo, wina.

2. wa ^ =a ]woda\& `[w, àwa, àw, `wo˘ wodzi: ]prowadzi:\ i pochodne]prze(do(od(z•wodzi:, w[dz\.

3. wid – widzie: ¯ =ac. visio ¯ visus ¯ videre;s=aw. vid, i inne.

W, Z – W – wzrostu, Z – 1. upadku& z=o, zach[d,zapad]a: si"\, zst'pi:, zgon; W – wst'pi= donieba, Z – zst'pi= do piekie=,

Z – 2. d{wi"ku& az ]st'd azyk ^ jazyk, j"zyk;kaz i jego pochodne\, zwuk ]pol. d{wi"k\,zwa:, zew, zmora, zima, ku{nia, i inne;

zvonit;, zvanie, zov.Z, T, Ç – czasu; niem. zeit, ang. time, to `]np. to go ^ i>:\, s=aw. t;, pol. : ]à:, è:.ì:, `y:\& raz, teraz, zegar(ynka.

? – g"sto>ci ]o cieczy\, twardo>ci ]w materii\&/art, /elazo, /[=w, /uk, /u=awy, /ur, ma=/.D{wi"k ? wy=oni= si" z d{wi"ku S, Sz;odmian' G ]noga – no/na\.


GENEZA S+ØWZaimki zwrotne, w wi"kszo>ci w ko<cowej cz">cialfabetu, od litery S&S – ang. self, pol. si", T – ang. their, pol. ty, tw[j,W – ang. we, pol. wy,Y – ang. you, yours, Z – s=aw. az ]ja\.Ale zbyt wiele wyj'tk[w na regu=".Natomiast zaimek ty w przedrostkach idzie pod

pr'd kolejno>ci alfabetu&...T, U, W, Z; za`, u`, wy`, ty. U/ywany w pole-ceniach, przez to cz"sto z zaimkiem si", np. umyjsi". Formy te przesz=y na dokonane& umyty, ipierwotne znaczenie tych przedrostk[w kompletniezatar=o si".

006. Zapo/yczano s=owa z s'siednich j"zyk[w, w j. polskim i rosyjskim a/ do j. ang. i =ac., np.• kon` – za i przeciw; w zgodzie i w opozycji,

=ac. contra, koncept, koncesja, kondycja, konduk-t(or, koneser, konferencja, konsylium, konwencja,

konsument, konsumpcja, konstytucja, kontrakt,konserwatorium, koncert, konkurs, konkluzja,konkurent, konkret, konwent, konwenans, konty-nuacja, konwersja, konwersacja, konw[j, konflikt,koniec ]odwr. pocz'tku – nacza=a\.

• kap` ¯ =ac.-ital. caput, capo ]g=owa\,st'd kapelusz, kaptur, kapitan, kapral, kapusta]g=owa kapusty synonimem\.

• rup ¯ =ac. rumpo, rupi, ruptum ]p"ka:\;ruptura, strup, chrup, skorupa, rupie:, chrust,erupcja.

• man` ¯ =ac. manus ]r"ka\; mandat,manatki, manele, manewr, maniera, manipu-lacja, manuskrypt, mankiet, ma<kut ]syno-mimem\.

• mono`, mona` – jedyny, gr. monos;nonotonia, monolog, monaster, monarcha, mo-nopol, monitor.

• leg, =ac., leg¶enda(alny(gion(at, delegat.• bat, =ac. batuere – bi:; batali¶a(on, bateria,

batuta.Bat ]bicz\ ¯ staronord. bauta,

anglosas. beatan, ang. beat ]bi:\.• kom` ¯ staro=ac. commoinos,sk'd ang. common ]wsp[ln¶e(y\, st'dkomnata, komoda, kompilator, kompot, kompost,kompozycja i inne.

• tuch ¯ niem. tuch ]sukno, chustka\; fartuch,flejtuch ]flejtuch da= podstaw" do smrodu, brudu,poprzez dorozumienie, st'd\, >wintuch, leniuch,koniuch, zaduch i cuchn':, T ˘ C.

• polsko-angielskie gmera: – rummage;gniew – avenge, gn[j – dung, czytane od ty=u.

• laszsko-wo=. wozwagl ¯ woz ]w'\ % wagl ]w[z\.• prostych zapo/ycze< wprost trudno mi przyto-czy: – jest ich tak du/o, od s'siednich j"zyk[w podalsze, a/ do j. angielskiego i perskiego.... Wielez nich ma nieco tylko zmienion' pisowni", b'd{zosta=y wch=oni"te w s=owa polskie ]obudowaneprzed` i przyrostkami\, np. chwast ]ang. waste\,muszelka ]ang. shell\, cyc(ek ]ang. tit,>redniow. ang.



titte, anglosas. titt\, z innych& cerkiew, chata, dym,klecha, mi[d, onegdaj, sie:, sievier, ogni¶a a¶go<. Wsp[lne z j. perskim& b[br, bohater, kaleka,kord, mzda, pigwa, sobaka, stan, srom.Kupieckie z tureckiego& kilim, kobierzec, dywan,kaftan, dyma, cybuch, lulka, kapciuch, imbryk,fili/anka, bazar, targ.

Uzbrojenie z tatarskiego& ko=czan, sajdak, taftaj,dziryd.?o=nierskie z w"gierskiego& huzar, dobosz, szereg,orszak ]$\, do=oman, ci/ma.

007. Do istniej'cych s=[w dostawiano,b'd{ opuszczano d{wi"ki, patrz punkt 002 C.

008. Zmieniano wymow", kieruj'c si" kolejno>ci' d{wi"k[w wzd=u/ liter alfabetu. Np. Rosjanie re-gularnie do dzi> czytaj' przyrostek w nazwiskach`go przez `vo ]A, B, W, G, D...\.

? ^ Sz ^ S; s=aw. ? ]"\ ^ pol. Sz, S. I tak,L≠skonogyi Me';ko, 1254 – Mieszko La-skonogi; vizl=o'e, 1268 – Wis=osze ]dzi>Kozienice\; v=r';, 1268 – Warsz; "alow;,1252 – Szalosz ]w"gierski pose=\; bene', 1254]w rzecz. 1252\ – Benesz, }gr[d$| "ak= w Ja-twie – Sak]owicze\, Bu/sk; Bou';sk= – Buskn(rz. Bug, u {r[de=, centrum staro/. Duleb[w;/agiel – segel ]germ.\; u/ika – usikker ]dun.\,?mud{ – smuds ]dun. b=oto\, /mija – zmej]s=aw. smok\, szelk ]ros.\ – silk ]ang. jedwab\,

/e – se ]sobie\, /yt – syt ]nakarmiony\, sto/ek –stosek, Grau/a – Graws, rubie/ – Hrubiesz[w,?eligowski – Szelig•a(owski – jez. Seliger,wie> – wie/’, ve';, germ. spise – spi/,ba/ant, popa/ela – popaszela, itp.

009. Sporadycznie dorozumienia i niezrozumieniamia=y wp=yw, w tym tatarska orda – horda; latarnia;herbarz od herb ]ro>lina, ziele\, wieloryb ̄ niem.walfish, prowadz'cy do b="du – olbrzymia ryba.Drwiny, kpiny i na>miewania si" by=y powodemodwracania znacze<, przej>cia ich na przeciwne.

I tak, anglosas. bryd ]panna m=oda\ na brzydka.Íredniow. ang. gloum, ang. gloom ]mrok, w przen.smutek, przygn"bienie, pos"pnie:\ ̆ s=aw. gloumgloum=, glouma ]szumne wesele, zabawa;po>miewisko, b=aznowanie\. Niem. Karl, Karol]ch=op t"gi, wysoki\ ̆ karze= ]niskiego wzrostu, lili-put\. Ros. urod ]po•tw[r, pokraka\ – pol. urodziwy]wyj'tkowo dobrej postawy, wygl'du\. Niebo ̄ gr.nephos ]chmura\. Kciuk ¯ ang. thumb numb.Przez dorozumienie «or"dzie» sta=o si" «pro-klamacj'», gdy w rzecz. jest «instrumentem» ¯

s=aw. orudie ]narz"dzie, instrument\; oficjalnymdokumentem g=[w Ko>cio=a Rzym.-Katol., wy-danym na okazj", z zamierzonym celem zmiany,czytanym przez ksi"/y w ko>cio=ach, z ambony,podczas mszy ]pe=ne wykorzystanie definicjiinstrumentu\.Przez dorozumienie, {le – proklamacja – w mSjp1969 i s=owniku ang.-pol. T. Grzebieniowskiego

1958 i nast"pnych jego wydaniach, bez daty.Niezrozumienie >wiadcz'ce o p=ytkiej znajomo>cirozwoju j. pol.; s=aw. U ̆ pol. Å, ́ , termin z czas[wmetropolii w Gnie{nie ¯ s=aw. gniezdo.Dorozumieniem jest «nadobne» w mSjp 1969, jako «pe=en powabu, pi"kny, dorodny, przystoj-ny», gdy w rzecz. «podobne», na ^ po % dobne,

niezrozumienie z powiedzonka& ]odwzajemni:\pi"knem za nadobne, tj. pi"knem za takie samo,podobne ˘ nadobne ^ pi"kno, b="dnie.Rzeka przez Rz ¯ ros. reka. Nieporozumie-niem jest pisownia /ebro, przez ?; powinnoby: rzebro ¯ anglosas. rib, s=aw. rebro ]sic#\,odmienia si" przez liter" R, wi"c – wygodnie – zapomnieli>my o j. ros. w tym wypadku...,nie ma uzasadnienia pisowni, przez ?. Nie-porozumieniem jest pisownia tch[rz ¯ tchnieu/astno, tuchnie →cuchnie ]strasznie >mierdzi,

zieje smrodem\, bo nie odmienia si" przez liter"O, ani Rz; powinno by: tchu/ ]s=aw. u/\. Nie-zrozumieniem jest pisownia wyrazu krawcowa,powinno by: krafcowa, od ang. craft.Nieporozumienia wynik=e z u/ycia obcych s=[wi barier j"zykowych&Asaf, imi" biskupa W=odzimierza Wo=. pocz.13 w. – dobrowonny zapach, gdy asafetida jestnieprzyjemnym zapachem wyci'gu z /ywicyr[/nych azjatyckich ro>lin rodziny marchewek.Serene – ang. pogodny, jasny, spokojny; Rusini,z wyprawy na Jatw", zim' 1245 ]pod 1250\,zawr[cili z drogi na rz. Nur, z powodu ‘sniegu iserenu’ ]niskich chmur, brzydkiej pogody\, Rosja-nie t=umacz'& seren ̂ >ry/ ]mo/na i tak rozumie:ze skomponowanego zdania\.U/ika – dun. niepewny; na Rusi u/ywane w zna-czeniu pewniak& u/ik' mi jeste> i swojakiem.We wst"pie do Powie>ci wrem. let, w Gilii kobietywykonuj' m"skie powinno>ci, a m"/czy{ni –/e<skie. Kobiety orz', buduj' >wi'tynie i zajmuj'si" mi=ostkami, poluj' na grubego zwierza i wydaj'polecenia m"/om.... Szkockie sukienki m"/czyzn

przyczyn' pomy=ki$

010. Niekt[re obce s=owa uleg=y zniekszta=ceniom,wskutek trudno>ci w ich wym[wieniu, np. krokodyl]gr. krokodilos, =ac. crocodilus, >redniow. ang.cocodril \, na korkodil=-korkody= w j. wo=.]k•ro – k•or\, gr. klerikos ]k•ler – k•ril ˘ k•ry=\,Kropiwnica – rz. Koprzywnica ]k•rop – k•opr\,k¶nife fin¶ka, durschlag – druszlak; Leokadia;ledykimacja; kwadrat – kradwat ]sam utarty kwadrat jest zniekszta=con' form' kwarty; kwa¶rt – kwa¶dr,

TD\; Languin ˘ Lawgmin, zna: ¯ gnoza ]$\ ¯gr., zniekszta=cone& Chozdroj – car perski, Fefel –Theophilos, Nuktria – Baktria, Obry – Awary]OA, BW\, Selu< – Thessaloniki w Grecji,Urmane – Normani ]Norwedzy\ i wiele innych wPowie>ci wrem. let. z lat 1118–1160.Tak/e& O¶dy` – Di¶o`, Odysej" – Diosi[; Renev-skogo – Nerevskogo ]ne¶re – re¶ne\, k Mizeni – k


GENEZA S+ØW



GENEZA S+ØWNemize ]z Mazurinskiego latopisu, str. 54\.Got. silubr, germ. silber, ang. sylver ̆ silver – nasrebro, ros. serebro, got. skauts – chusta; arms,arm – ram]i"(iona\, turn ˘ nurt,niem. absatz – obcas ]sac – cas\.

011. Znaczenia niekt[rych s=[w zmienia=y ci"/ko>:,np. korzy>: ]=up\ na po/ytek; skarby ]sprz"t domo-wy\ na wielkiej warto>ci& z=oto, srebro, kamienieszlachetne i bi/uteri".

012. Przestawienia&gr. potamos ]rzeka\, pot top(i: ˘ Potop,gr. a•st•r•on – ang. st•a•r ]gwiazda\,=ac. aq¶ua ]woda\ – ka¶=a ]ka=a¶marz ¯ mar ^ciemny ˘ marmur\ ˘ ko¶=o ]wo¶da\, za¶ka=a ^za¶w[d,=ac. sol ˘ ros. s¶o=n¶ce – pol. s¶=o<¶cegot. dulgs – d=ug,

ang. bott¶le – but¶el, land ˘ lond, dno ]$\p¶eni¶s – }p¶ine¶s|, E¶u¶rope – }ju¶e¶rop|,Fo¶re¶ster – Fo¶er¶ster, smak – gums }gams|]dzi's=a\ KG, gn[¶j – d¶ung, s¶tos – tos¶s,toll – c=o, TC, chwi¶la – ang. whi¶le,arm – rami", n¶ui¶sance – }n¶iu¶sens|,gnat }gnet; komar| – teng¶i ]t"gi; oty=y, ci"/ki\,rap¶t – t¶rap, fla¶t – ta¶fla, pu¶st¶y – st¶up¶id ]durny\,niem. absatz – obcas ]saccas\,niem. nein – nie,Ryga ˘ Ry/an – Wir/an, Chorwat – Croat,

Ka¶u¶ka¶z ]z ^ granica\, d¶anu – d¶una(j,oktoich ]okto` – o>mio`\ – ochtaik, to=m – t=um,Ody¶sej" – Dio¶siju-Diosi[, ok¶men – ka¶mie<,wag¶a ]wa/ne\ – gaw¶no ]g[wno; niewa/ne\,rz. Narwa ˘ Nerewski – Renewski, koli – ile,ros. dar•om – dar•mo, bodzie – dziobie.ros. st•o=b ]kolumna\ – st•wo= ]pie< drzewa\,staropol. pa•rd ]lampart\ ˘ staroros. pa•dr•us]1. puma, kugar; jaguar, 2. leopard, 3. pantera\,staropol. z•edch•la – z•dech•=a ]pad=a\,staropol. /luty – /[=ty, skr•aw•i: – skr•wa•wi:,staropol. al•b – d•la, sjem – sejm,okru•ch – ukro•ch ]k"sek\, m¶ar¶mur – m¶ra¶mor,tacz¶ka – ka¶czat ]toczy:\, ìm¶sja – `my si",>lep¶o – o¶>lep, t¶raf – far¶t,b•[r – b•ra:, ØA ˘ za•b[r(bory – za•bra:,pe¶rz – rze¶pa ˘ k¶rzepa ]moc\, d=o< – =ado<,mass – sam, aku¶st(yka – st¶uka, on – na,o¶po<¶cza – po<¶czo¶cha, ty= – =yd¶ka TD,wtyk – tkwi, gz=azg=a ]koszula\,bo•rona – ob•rona, sz•emr(a: – sz•mer(a:p¶roch – p¶urch¶awka, p¶e=z¶n': – p¶=az,k•rew cz•erw]ony\, KCz, =o/ l/e,

?ele{nik – Ziele/nik ]/ele•{ – ziele•/\,turp – trup, ma•to= to=•ma(cz ]t=umacz\, to=k,mo==om& go¶mo=¶ek – go¶=om¶'d,graagr, GH& hra¶brest – agr¶est,bazgr(o=ygryzm(oli:, g•ar•b – b•ar•k,KG – k•ar•k ¯ ark ]=uk\, d{w•i"k – wdz•i"k,

013. +'czono synonimy& dziwo/on ]dziwo ^ /on\,g=owa kapu>ciana, ma<kut, kuternoga, ci'gn':drog', ot co, to i owo, surowe, jutro z rana, pazno-kie:, pasierb, dop[ki, ponad, obydwa, tymczasem,teraz, tak/e, szybkostrzelny, rozum, rozmy>lnie,praworz'dny, rozpocz':, strona >wiata, stanposiadania; wi"cej ̊ synonim ]nr 700\.

014. D{wi"ki fauny przenoszono na ludzi&czemu rechoczesz ]o >miechu; /aba\, szczekana mnie ]o szkalowaniu; pies\, nie kracz, bowykraczesz ]o przepowiadaniu z=a, nieszcz">cia;wrona\, nie rycz, nie becz ]o p=aczu dziecka;krowa, baran\,tak/e nazwy cz=onk[w& zamknij pysk ]st'd pyskat-y(a\, dosta= w ryj, la=em po mordzie, jucha z nosa,itp. Formy uwa/ane za nieliterackie.

015. Niekt[re znaczenia zosta=y utrwalone w po-

wiedzonkach, powtarzanych dzi> bezwiednie, np.proste jak dwa razy dwa – cztery ¯ ]çet – para\,prosto z mostu ]most prosto przez wod"; mo %st; mo>: – wysoki, wysoko>:\, ciechoroba ]ciech% choroba\ – do>: choroby ]uciecha ^ rado>:\,strach ma wielkie oczy ]str ^ wielki\, {le patrzyz oczu ]{le ^ p=ocho; {re ^ patrzy ˘ =oszak {rebak\, byle jaki, no tak, tak czy siak, to i owo,tamo i owamo, tu i tam, itp.

016. Te same zg=oski u/ywano do skrajnychtermin[w& jas, s=o – jasny, ciemny np. jaskinia i jask[=ka,

jaskrawy, s=o< ]ciemny\, s=o<ce;kro – ma=o, du/o, np. kropla i krok, krocie;krupa – drobnica i ros. krupnyj ]gruby\;le< ]len – ziemia\ – szybki, wolny, np. jele<, le<;od` – za, przeciw, za& odkroi:, i przeciw& odkry:;pewien – niew'tpliwy(w'tpliwy, nieokre>lony,

w stu procentach, gwarantowany, i jaki>,nieokre>lony, tj. wielce niepewny;

p=o – ogie<, woda, np. p=omie<, Gop=o;s=o – s=odki, s=ony& s=[d, s=odycz, soli:, ros[=.

017. Ros. dostowierenie ^ pol. wiarygodno>:;wiera ̂ wiara; dosto]jny\ ̂ godny. W z=o/eniachwyraz[w, powsta=ych przez t=umaczenie z obcych j"zyk[w, lub pokrewnych, t=umaczono wyraz wwyraz, st'd dzi> =atwiej odnale{: znaczenia sta-rych form, kt[re ju/ zapomniano zupe=nie.I tak, autograf – podpis; auto ^ pod; graf ^ pis;auto ^ sam, samo` ^ pod.St'd Podlasie – sam las, same lasy.Ponizie ^ Podole ]nizina – dolina\.S=aw. edinoczad ^ pol. jedynak; edin ^ jeden,czad ]dziecko\ ^ ak. St'd àk jest ko<c[wk'patronimiczn' w nazwiskach. Itd.




GENEZA S+ØW018. W j"zyku s=aw.-pol. istnia=y koncepcje&

• sta: nie>:& przestawi: ]si"\ – przenie>:]si"\, prestavisja ]prestavisœ\ – przeni[s= si"na inny >wiat, zszed=, przekr"ci= si", zmar=,

• wisie: le/e: sta:& odleg=y – otstoq;zawisie: – zale/e:, niezawis=y ¯ in ]nie\ %dependent ¯ =ac. pendere ]wisie:\,

nie•zale/ny – samo•stojatelnyj,za•sada ]za•=o/enie\ – k•was ]do•w[d\,na•sadzenie si" na co> – na•=[g ¯ =ac.,u•za•sad•nie•nie – po•stano•wie•nie,=ac. sedere, >redniow. ang. sitten ˘ ang. sit;=ac. situs ˘ >redniow. =ac. situatio – po•=o/enie,

• sta: sadzi:& stanowisko – wo=. stan ]siedzi-ba\, o Jatwie/ach /e wr[cili do swych stan[w,podatek zwany =owcze „od ka/dego sta”.

• sta: pada:& nie przystoi – nie wypada,• ciec ]toczy:\ biec chodzi: i>:

jecha: sta: pada: lecie: la:&istok=-is¶tok – wy¶bieg, wy¶ciek ]{r[d=o\ ˘istohnik=-istocznik, p"d – pobeg-pobieg,wyciec – wybiec ]z grodu – wycieczka\,ciec chodzi: biec& docieka: – dochodzi:,nastoq]ij-nastojaszczij – bie/'cy ¯ bieg,sxodnyj-schodnyj – zbie/ny ¯ bieg,ros. obstoqtel;stvo – zbieg okoliczno>ci,toczy: i>: pada:& wsch[d – wostok,zach[d ]za(ode¶j>cie\ – zapad, opad – nalot,toczy: la:& zaliv-zaliw – zatoka,i>: jecha:& nawestvie – najazd ]inwazja,wtargni"cie zbrojne; Rusini chodzili na wyprawywojenne, Polacy – je{dzili na nie\,prob≠c – prze•j>:(biec,najazd napad, chodzi: le{:&naxodit;, nawël, naitti – znale{:,

• dzie< noc& wielki dzie< – Wielkanoc,• znika: jawi: si"&voznikat; – pojawi: si",

• j'= ]jak wzi'=\ da= mia=&ne qt= very – nie da= wiary,u•da=•y – >•mia=•y,

• trawi: je>:&pol. po•trawa – s=aw. jeda ¯ jad ]trutka\,s=aw. o•trawa – pol. jad, trutka,

• burza ]rozruchy\ razruwat; ]burzy:\,• fijo=ek, ros. brat z siostr' siostra z bratem,• pol. za•wsze wsie•gda-vsegda,• pol. od•pis s=aw. s•pis•ok-spisok=,

od ^ s, ko ]do\ ok ]od\,• pol. Szczyrk Hryszczata, KH, czyt. wspak,• ØA ˘ z[rraz ˘ pol. w•z[r ros. ob•razec.

019. Nadawano nazwy b"d'ce t=umaczeniamiinnych&• ang. to piss ]siusia:, mocz oddawa:\ ˘

rz. Pisa ]na granicy Prus i Mazowsza\ rz. Szczireka ]w rejonie Lwowa\,

• niem. wasser ]woda\ % rade, rod ]jecha:\ ˘Aszerade ]nad rz. Daugva, ros. Dwina\ Rodnia ]nad Dnieprem; gdzie dnia ^ woda\,

• angel, angul, winkel]k't ˘ zak'tek, prowincja; pro` ^ za`\ ˘plemi" Angle ]w rejonie Holstein, Niemcy\ Kutno, K'ty, Katowice ]w Polsce\ Uglnice ]nad Dniestrem; ugo= ^ k't\.

020. Koncepcj' tak/e, jej pewnym rodzajem jestcz">ciowe t=umaczenie obcych nazw i termin[w&• lit. Jurbork ¯ jura, gr[d po prawej stronie Niem-

na\ ˘ niem. Georgenburg ]Jurgen ^ Georg\,• Aquilea ]staro/. miasto nad p=n. Adriatykiem\

˘ akwilejski ˘ staroros. jawle<ski ]aqua ^ jaw\,• gr. Theo•logos ˘ pol. Bogu•s=owiec ]s=owo Bo-

/e, r[/ny od Bogus=awa ¯ s=awi'cy Boga\,• ang. v•ain pol. p•r[/ny ]ain, ein ^ r[/ ^ raz\.Niekt[re z nich hybrydami – po cz">ci swojskiea po cz">ci nadal obce, a niekt[re wr"cz neolo-gizmami – zupe=nie obce, np.• ang. welcome ]powitanie w progu przybysza,

go>cia mile widzianego\ t=umaczone na ros. dobrodoszli,

tak widzia=em w publicznym miejscu, w San Fran,gdzie «welcome» widnia=o w r[/nych j"zykach.

021. Kolejn' “koncepcj'”, wynik=' z t=umacze<, jest jej zupe=ny brak.W t=umaczeniach nazwisk Polak[w, powraca- j'cych, najwyra{niej, z Rosji, mo/na znale{:&• Zacerkowna ¯ rosyjskie t=um. Zako>cielna,• Proborszcz ¯ ros. borszcz ]barszcz\,

• Kruglikowski ¯ ros. krug ]kr'g\, Kr[likowski,• Markiewka ¯ ros. morkow ]marchew\, w rzecz.Marchlewski ̄ markiz, >redniow. =ac. marchenis]wojewoda pogranicznego grodu\

– znaczenia wprowadzaj'ce w b='d.

Pisownia innych nazwisk zniekszta=cona wielce&Bus=owicz ̄ Bogus=owicz ̄ Bogus=owiec,

t=umaczenie gr. Theologos ¯ Theo % logos,Dawidzi[g ¯ Dawidziuk,Komada i Kamoda ¯ Komoda,Kowia=o ¯ Kowad=o ]ros. `=o ¯ pol. `d=o\,Liegiejza ¯ Ligenza lub Lig"za ¯ niem. liegen,Madziong ¯ Maci'g,Mark•iewka(iefka(efka(ewka ̄ Marchlewski,Murmy=owski ̄ Murmyd=owski,Modzylewski, Modzolewski, Mondzielewski,Mozolewski, Muzalewski, i Modelewski

¯ Modzelewski lub staropol. Mozelewski,Ziele/nik ̄ ?ele{nik ]ziele•//ele•{\.z licznymi innymi b="dami drobniejszej natury.Z j"zyka niemieckiego ]szczeg. N od +ucka\&Cenckiewicz, Cienkiewicz ̄ Zentner ]cetnar\,

Fulfszty<ski ¯ Wolff ¯ Wolf ]wilk, ang. wolf\,Grygier ¯ Krieger ]wojak, ang. warrior\,Szel, Szil ̄ Schell ̄ Schale ]skorupa, ang. shell\.wi"cej ˚nr 650, w nim grupa 56 ]nazw. obce\.

022. W szcz'tkowej formie nowe wyrazy powsta-wa=y przez czytanie innych cz">ciowo od ko<ca&gr. logo•s s=aw.-ros.-pol. s•=owo, GW,




GENEZA S+ØWgr. hyp•nos s=aw.-ros. son ˘ pol. sen, OE,gr. au•to niem. t•eu ]autochthon ˘ Teutoni\,=ac. impluvia pol. piwia=,=ac. ment•al]is\ pol. la•ment,=ac. co•pu•la ]para\ ang. co•up•le,=ac. ur•b•s ]miasto\ ang. b•ur•g berg ]g[ra\,=ac. apis ]pszczo=a\ ang. waspe, w≤sp ]osa\,

=ac. l•ava•re, ang. lava ang. ava•l•anche,]lawina\ ¯ p[{no=ac. labina ]>liskie miejsce\,

=ac. vertex ]szczyt, w=a>ciwie& punkt zwrotny\ ˘vertex, verticis ]pion\ ˘ verticalis ]pionowy\;vert drew]o\, TD, i bart]nik\, bar: ]pie<\,s=aw.-ros. t•wer•d]o\ ]twardo, twierd•za(ynia\,

franc. p•le•in pol. p•e=•ny ˘ ros. po=nyj, OE,staronord. hross ]ko<; hrossvalr\ ang. hors,anglosas. i ang. ar•m pol. ra•mi",anglosas. l•ea•f ]li>:\ franc. f•eui•lle,anglosas. cnawl•≤c ]wiedza, znanie\ ˘

pol. znaw•ca, s=aw.-ros. znanie,anglosas. g•ear•d, niem. garten, ang. g•ar•den

pol. og•r[•d, Ø ^ A, g•ro•dza,>redniow. ang. sparwe, ang. sp•arrow

ros. worobej ]wr[bel\, BP, OA,>redniow. ang. ancle, ang. ank•le wo=. =o•knia, ang. p•eo•ple ]ludzie\ anglo-franc. p•oe•ple,ang. Eu•rope wymawiane }ju•e•rop| “Ue•rop”,ang. p•eni•s ]pr'cie\ wymawiany }p•ine•s|,ang. be•ar ar•kuda ]nied{wied{\ ¯ api•ar•ist,

ang. cross•bow staropol. be=•t ]cross ^ T\,ang. dun•g pol. g•n[j,ang. wor•m pol. rob•ak, BW, mrowie,ang. `le ]np. bott•le\ pol. but•el]ka\,ang. turn ]obraca: si", prze(za•wraca:\

pol. nurt ]pr'd w rzece p=yn'cy\,ang. t•rap ]pu=apka\ pol. rap•t]ownie(us\,ang. mur•mur ]szmer\ pol. ]ani\ mru•mru,

tak i pol. sz•mer pol. sz•emr]a:\niem. ku•n•st ]sztuka\ pol. szt•uk]a\,serb. gom•ila s=aw.-pol. mog•i=a,

s=aw. to=•macz pol. t=u•macz,s=aw. reka ]rzeka, dos=. dop=yw\¯ re ]p=yw, p=yn\ % ka ]do\,

s=aw. mud]rost\ s=aw.-staropol. dum]a:\,s=aw. odrina ]sypialnia\ ¢na odr ]na =o/e\,wo=.-ros. gord•yj ]wynios=y\ pol. drog•i,staropol. Warsza•wa woda W`, Sie•ciech,staropol. aza•li czy•/ ]s=aw.-pol. li ^ czy\,staropol. l•arm•a pol. a•l•arm,staropol. ni nacz na nic, ni zacz za nic,staropol. ni ocz o nic, ni oczym o niczym,

staropol. ni w czym w niczym,staropol. ni z kim z nikim,staropol. ni•s•k'd z•ni•k'd, SZ,staropol. o•mie•nie•: o•nie•mie•: ]zaniem[wi:\,staropol. p•=esz•ka p•che=•ka, ChSz,staropol. szw•a wsz•a, bracz skarb, KCz,

staropol. wa•r•tes r•we•tes ]ha=as\,]staropol.$\ Pijajko jajkopij ]pij'cy jajka\,pol. ma=•o pol. o•mal,pol. m•rok, s=aw.-ros. mracznyj pol. m•ark]otny\,pol. ]s\tok, toczy: ros. pokatnost ˘ katat(sja.pol. ty= pol. =yd]ka\, TD,pol. l'd }lond| dno; na•lot lot•na,

pol. brak pol. bark, karb ]brak z=o/y: na karb\,pol. moszna na noszenie,pol. k•r'g d•r'g ]okr'glak\; k ^ do ]o\d,pol. on – ona; /•ona m•'•/, MN, o ˘ ',pol. sadz•a o•sad, pad•a o•pad,kap•ie o•kap, za(grod•a o•gr[d,wi"cej ̊ nr 012 ]Przestawienia\.

023. S=owa powsta=y te/ przez wymow" wspak,literami, b'd{ sylabami; cz">: najbardziej speku-lacyjna, najwi"cej b="d[w& t¶rap rap¶t; le¶ka

ka¶le ]le¶karz ka¶leka(rz\; wie> siew; fart traf; troska eskort; stuk¶a a¶kust]yka\;brut]al\ turb]owa:\; Dule¶ba ab¶dule,wola ang. allow ]pozwala:\; baw•i: wab•i:;Ital]ia\ Lati]n\; Roma amor; Syr¶ja ja¶syr;Ug¶ry gu¶ry ]g[ry\; pol.-ang. wola allow; nurt turn ]skr"t\; li¶si silly ]g=upi\; brush } brasz | szabr]owa:\, almost }olmoust| omal, river]rzeka\ rewir, wol•ny s•low, ang. paw ]=apa\}pa=| =ap(a:, hor•n roh ]r[g\, eli•ko ile,ku•da do•k'd, sac cas ̆ miesac ̆ miesi'c,

`'c czas, np. id'c, robi'c, p•etal p•=ate•k, jed•baw•ny jed•wab•ny, latoro>l ratolo>:,ma•jor•an ma•ryj•an, l•awe•nda l•ewa•nda;drewo twerd, lit. jez. Íwita{ ros. jez. Zatie; gr.H¶allas Alla¶h, ang. A¶spin spin¶a; hebr.-ang.Sarah ang. harass; k¶nife fin¶ka, raj jar,brig gibr, sp•[r wo=. ra•sp•ra lub ra•sp•ria ]Ø^ A\, s=aw. led(o` ]l[d, lodo`\ ˘ staropol. obel,/n n/ ]/n': n[/\, ang. last – >lad, ruja...,rak kar(mazyn ]kolor czerwony\ ˘ karma,lit. Ger¶wa]zy\ – ]iz\wa¶reg; lit.-s=aw. Gleb – Belgniem. z¶wer¶g ]karze=\ q¶uar¶z ]karlik\, kunst,hebr. amen ]prawdziwie, wiernie, szczerze, rze-czywi>cie, pewnie, bezwarunkowo, oczywi>cie\ ̆a•min ]wierz\ ̆ a•nim(al ]z•wierz\, sia•br sie•rb.d•ruz•g g•ruz, po<cz¶o o¶po<cz, dziw widz,ajta¶m m¶ajta, pol.-ang. ta¶fla fla¶t ]p=aski,p=ytki\, ogni¶a a¶go<, spa:, noc, nocka ̆ ockn':si" ]obudzi:\, go= =og, kajak, level, revolver,staroniem. wy/yn stur•jo ˘ je•siotr, ang. seek ¯>redniow. ang. sekan, sechen ˘ szukaj, is•ka:,staronord. dagr, goth. dags ̆ >redniow. ang. dai,dei ˘ ang. day ˘ staropol. dzen, tego dnya,

t•oru•< ]ko<\ t•uro•<, ciemnica ˘ kmie:nica...,se•rwat•ka – ros. sy•worot•ka,tapar r'bat – r'ba:labor robal – robakdark krad]=\ – kra>:kaszel kaszl]a=\ – szlak ]niech go ` trafi\




GENEZA S+ØW024. Gdy czytane prosto, litery reprezentuj'ced{wi"ki widziane by=y od ty=u, w lustrzanym od-biciu i przez topbdp, dg, td, mn.

=ac. scindula ˘ niem. schindel – >redniow. ang. schingle ˘ ang. shingle

=ac. jus % dicere ˘ judex ]s"dzia\ ˘ starofranc. i >redniow. ang. juge ˘ ang. judge]=ac.$\ s` ]od`\ ̆ =ac. sub` ]pod`\, sup` ]nad`\starofranc. trompe ˘ ang. trumpet, staroniem. trumba, staropol. tr'ba, wo=.-ros. truba

wiatr skrzyd=o, zima ˘ wind wing;anglosas. windan, >redniow. ang. winden ]wiatr\ >redniow. ang. winge, weng ]skrzyd=o\ang. wind ]wiatr\ ˘ ang. winter ]zima\, ˘ ros. wieter ]wiatr\ ˘ ang. wing ]skrzyd=o\

ang. tread ]st'pa:, kroczy:\ – pol. trep i drepta:ang. gargle ]p=ukanie gard=a\ – pol. gard=oang. tread ]st'pa:, kroczy:\ – pol. trep i drepta:ang. g•ol•d ]z=oto\ – g•el•b ]/[=ty\ ^ y•el•lowniem. gelb ]/[=ty\ – geld ]pieni'dze\ ¯ z=ote monety ¯ anglosas. gold ]z=oto\, oeniem. sieben – siedemniem. blech ]arkusz metalu\ – staropol. plachniem. schmied ]kowal\ – pol. >mig ]cios, uderzenie, batem, pr"tem, m=otem\

staropol. drapi: – grabi:, dg, pb,staropol. obnowienie – odnowieniestaropol. mogli: si" – modli:drobnica ˘ dr[b ˘ drapa:, da: drapaka ]zbiec\d's(y – p's(y ¯ us ˘ us(y ]w's(y\]wulg.\ d... ]pusta\ – pupa jur – ruj ˘ jurny – rujabies ]z=y, diabe=\ – piesbryzga: – pryska:dr"ga – pr"gada: ]w jedn' stron"\ – bra: ]w drug'\ ¯ wrot

prut ]pr"t\ drutpre – brze ˘ pregnancy brzemi"g•rzmi b•rzmipluska: – bluzga:, bp, sz, gk, ˚002.Agra< ]ostra linia, szczeg. stromy grzbiet g[rski\

– dra< ]ostro obchodz'cy si" z kim>\ ˘g•ranica d•ranica ]1. gont, 2. ¢deska na szczycie dachu, wie<cz'ca dach\, ˚002.A

025. Gdy czytane wspak, litery reprezentuj'ced{wi"ki tak/e widziane by=y od ty=u, w lustrzanymodbiciu i przez to• pbdp, dg, mn,• tak/e odmieniane gh, g ˘ /, aoe, [ ^ a,

bd ]down\ ^ low; g ^ y ^ j.O ostatnich j"zykoznawcy powinni wiedzie:.

gnis sind ˘ praeurop. agnis ]ogie<\ – ang. sinder, gdyby =ac. qua ^ dwa ]q d\, to qua•rtar•ius ]:wiartka\ ^ dwie pary=ac. cardo ]zawias\ ˘ staropol. serkopl=ac. tractus ˘ track ]1. ci'gn': po ziemi, 2. ¢ziemia ¯ ang. a continuous expanse of land, etc.; stretch; extend; area\ ˘ tractor ]ci'gnik\, niem. erdapfel, kartoffel ]ziemniak\,

kartoffel` ]kartofl•any(owy\ kartoffelgrabmachine ]kartoflarka, koparka ziemniak[w\ ̄ trakkartstaronord. dust ˘ anglosas., >redniow. ang. i ang. dust ]py=, kurz, proch\ ˘ niem. staubanglosas., >redniow. ang. i ang. horn ˘ s=aw.-ros. roh, rog ]r[g\, ghanglosas. bugan ]=uk\ ˘ ros. dugaanglosas., >redniow. ang. i ang. god }gad| ˘ s=aw.-ros-pol. bog, b[g, [ ^ a>redniow. ang. i ang. beard ˘ broda

>redniow. ang. burstan, brestan ]p"ka:\, pokr. niem. bersten – strup i bursztynang. rud•e ˘ pol. g•burang. haspe ˘ skobel HKang. th•ron•g ]t=um, t=ok\ – g•rom•adaniem. morgen – pol. rano, morrans=aw. god ]rok, czas, pora\ bieg, oe ˘ bie/'cy ]rodzaj czasownika\, g ˘ /s=aw. god pad ˘ przy•godny(padkowy, god•nie – wy•pada, po•goda – o•pads=aw. =aw ]woda\ ba= ]woda\

s=aw. led ]l[d\ ˘ biel(mo, oes=aw. ledo` ]lodo`\ ˘ obel ]l[d\s=aw.-ros. porog, pol. pr[g gorb, garb, [ ^ aprzez przypadek lub nie& burg gr[d,burg ̄ berg ]g[ra\ gr[d ̄ gorod ̄ gora ]g[ra\staropol. burt – druid ]wieszcz\, tdstaropol. dracz ]poborca podatk[w\ skarbalb – dla ˘ albowiem – dlategodyg – gib ]zgi"cie& nogi lub cia=a, jego sk=on\




GENEZA S+ØW026. Waga s=[w by=a wzmacniana przed` i

przyrostkami, wywierany nacisk na nie,w j"zykach&• =ac. co` ]cooperire\,

de` ]denominare\,dis` ]disturbare\,in` ]inpedicare\,

per` ]persuadere, pertinere\,sic# ]=ac. tak#\,

• anglosas. i ang. be` ]belangian\,s` ]smash ¯ s % mash; splash\,

• pol. `/e ]zr[b-/e, podejd{-/e\; ju/, pokr. u/e,àj ]podaj, ruszaj, s=uchaj, i wiele innych,u/ywane do polece<;przeczenie& ajtam ^ nie,niepoprawne dzi>& tamaj, hetaj, unaj\,s` ]s•klei:(k=ama:(p=ata:(podoba: si"((prowadzi:(pr[bowa:(twierdzi:\no ]zr[b-no, no tak, no w=a>nie\,nic ]no nic, nic nie r[b\,wcale jako zupe=nie ]wcale nie\,w=a>nie ]w=a>nie tak, no w=a>nie\,owszem ]tak, tak jest, oczywi>cie\,tak ˘ przeczenia& nie tak, tak nie.

030. W s=owotw[rstwie, podstawymi przedrostkamis' przedrostki wskazuj'ce pobli/e miejsca&• «za`» 12, «na`» 11, «po`» 10, «u`» 10, – najwi"ksz' liczb" razy u/ywane ]obok – cz"stotli-wo>: w liczbach\, i b"d'ce w zwi'zku ze sob'.Przedrostki u/ywane do form czasownikowych&• «prze`» 12, «przy`» 12, «wy`» 9, «z`» 8.

Z obu grup wy=oni=y si"&• «o`» 8,• «do`» 7, i «od`» 7 ]przez przestawienie\,• «pod`» 5, i «nad`» 2 ]powy/ej i poni/ej\.

Z przedrostka «z`» 8 ]d{wi"k «z»\, powsta=y&• «roz`» 3, i «bez`» 2,• a z przedrostka «za`» 12 ˘ «poza`» 2.

Ni/ej wymienione przedrostki ='czy=y inne&«za`» – 12& na, po, u, prze, przy, pod, o, do,

od, nad, pro, wy.«na`» – 11& za, po, u, prze, przy, pod, o, do, z,w, roz.

«po`» – 10& za, na, u, prze, przy, do, o, pro, wy,z ]po % za ˘ «poza`» – 2& prze, o\.

«u`» – 10& za, po, prze, przy, na, do, od, z, w,wy ]u` ˘ «w`» – 2& na, u\.

«wy` – 9& za, po, z, u, do, od, po, pro, o.«prze`» – 9& za, na, po, u, pod, roz, z, poza, pro.«przy`» – 7& za, na, po, u, do, pod, nad.«pro`» – 5& za, po, prze, od, wy.«o`» – 8& za, na, po, poza, prze, bez, z, wy.«do`» – 7& za, na, po, z, u, przy, wy.«od`» – 7& za, u, z, roz, bez, pro, wy.«pod`» – 5& za, na, prze, przy, woz.«nad`» – 2& za, przy.

d{wi"k «z»&«z`» – 8& na, po, u, wy, prze, o, do, od.«roz`» – 3& na, prze, od.«bez» – 2& o, od.«przez`» – 1& o.


✥✴✹✵✳✦✧✫✺✸✣✶✢❉

❆❇❈❋❃❖❂



GENEZA S+ØW


040. Poni/ej lista czasownik[w u=o/ona wed=ug liczby stosowanych przedrostk[w, od najwi"kszej –16-tu, do 3-ch; w grupach – w kolejno>ci alfabetycznej.Czasowniki «ruchu» zdaj' si" dominowa: – i>:, chodzi:, jecha:, p"dzi:, szed=, gna:, gania:, i biec,za «ruchem» – «posiadanie» i czynno>ci z tym zwi'zane& da: i dawa:, grodzi:, dzieli:, trzyma:.Statystyczna analiza zestawienia na jego ko<cu.Ka/dy wiersz rozpoczyna liczba przedrostk[w, a za liczb' nast"puj' przedrostki a/ do czasownika.

16 za na po u prze przy ob do od pod nad w wy roz s ws chodzi:

16 za na p[ u prze przy obe do ode pode nade we wy ze roze wze j>: ¯ i>:16 za na po u prze przy ob do od pod nad w wy z roz przed =o/y:16 za na po u prze przy ob do od pod nad w wy ze roz zo stawi: ]si"\

15 za na po u prze przy o do od pod nad w wy z roz bi:15 za na po u prze przy ob do od pod nad w wy roz > ci':15 za na po u prze przy o do od pod nad w wy z roz ci'gn':15 za na po u prze przy ob do od pod nad w wy z roz jecha:15 za na po u prze przy o do od pod nad w wy roz s k=ada:15 za na po u prze przy o do od pod nad w wy z roz la:15 za na po u prze przy do od pod nad w wy z roz wz lecie:

15 za na po u prze przy ob do od pod w wy z roz o m[wi:15 za na po u prze przy ob do od pod w wy z roz wz nie>:

14 za po u prze przy o do od pod nad w wy z roz biec14 za na po u prze przy o do ode pode nade wy ze roze bra:14 za na po u prze przy do od pod nad w wy z roz da:14 za na po u prze przy o do od pod w wy z roz gania:, goni:14 za na po u prze przy o do od pod w wy roz s kr"ci:14 za na po u prze przy ob od pod nad w wy z roz =ama:14 za na po u prze przy o do od pod w wy roz s pa>: ¯ pada:14 za na po u prze przy o do od pod w wy roz s p"dzi:

14 za na po prze przy o do od pod nad w wy roz s pisa:14 za na po u prze przy o do od pod w wy roz s p=yn':14 za na po u prze przy o do od pod w wy roz s prowadzi:14 za na po u prze przy o do od pod w wy roz s pu>ci:14 za na po u prze przy ob do od pod wz wy z roz rost, rosn':14 za na po prze przy ob do od pod nad w wy z roz rzuci:14 za na po u prze przy ob do pod w wy z roz o sadzi:14 za na po u prze przy o do od pod w wy z roz si'>:, siada:14 za na po u prze przy ob do od pod w wy z roz st'pa:, st'pi:14 za na po u prze przy do od pod nad w wy z roz szed=14 za na po u prze przy o do od pod w wy z roz wali:

14 za na po u prze przy ob do od pod wy z roz zobo wi'za:13 za po prze przy o do od pod nad w wy z roz budowa:13 za na po u prze przy do ode pode we wy ze roze gna:13 za na po u prze przy o do od ws wy roz s kaza:13 za po u prze przy o do od pod w wy roz s kopa:13 za na po u prze przy ob do od nad wy z roz mierzy:, miar13 za na po u prze przy do ode pode we wy ze roze pcha:13 za na u prze przy o do od pod w wy roz s pi':13 za na po u prze przy o do od w wy roz s prawi:13 za na po u przy o ode pode we wy roze wes prze: ¯ parcie13 za na po u prze obe do ode pode nade wy ze roze rwa:13 za na po prze przy obe do ode pode nade wy ze roze s=a:13 za na po u prze przy ob do od w wy roz zo sta: ]si"\13 za na po u prze przy do od pod w wy z roz sun':13 za po u prze przy o do od pod w wy roz s toczy:13 za na po u prze przy o do pode we wy z roz trze:13 za na po u prze przy do od pod w wy z roz wie{: ¯ wodzi:13 za na po u prze przy do od pod w wy z roz wodzi:



GENEZA S+ØW


12 za na po u prze przy o do od wy z poz by:, bywa:12 za na po u prze przy ob do od w wy > ciska:12 za na u przy ob do od pod w wy z roz lepi:12 za na po prze ob do od pod w wy z roz liczy:12 za na po prze przy o do od pod wy roz s pali:12 za na po u prze przy o do pod w wy roz patrz-y:(e:12 za na po u prze o do pod nad wy roz s pi:

12 za u prze ob do od pod nad w wy z roz robi:12 za na po u prze ob do od w wy roz siu sia:12 za na u prze przy o do od pod w wy ze skoczy:12 za na po u prze do od pod nad wy z roz wa/y: ¯ waga

11 za na po u przy do pod nad wy z roz bawi:11 za na po u prze obe pode nade wy ze roze drze:11 za na prze przy o do pod w wy roz spo gl'da:11 za na po u prze przy ob od pod wy zd j': ¯ ima:11 za u prze przy obe do pode we wy roze spo jrze:11 za zna po prze od pod w wy z roz wyna le{:

11 za po prze przy do od pod w wy z roz ='czy:11 za po prze przy o do od nad w wy s p=aci:11 na po u prze przy ob od w wy z roz rodzi:11 za na u prze przy ob od pod nad wy z rzeza:11 za na po u prze przy o od pod w wy s=ucha:11 za po u prze przy o do pod ws wy pows trzyma:11 za na po u prze przy ob do od w wy roz wie>: ¯ i>:11 za na po u prze o od pod wy z roz wija: ¯ wi:

10 za na po u przy o od wy roz s kry:10 za na po u przy ob do pod wy roz lega: ¯ lec10 za na po u prze ob do wy z roz my>l-e:(i:(nie10 za prze przy o do od pod wy roz s powiedzie:10 za na po u prze ob w wy z wyob razi:10 za u prze przy obe do pode wy ze roze schn':10 za po u prze o od pod wy ze roz strzeli:10 za na po u prze przy do we wy ze tkn': ]si"\

9 po u prze ob do od pod wy > ciec, cieka:9 za po u prze przy pod wy roz s chwyci:9 za na po u przy od wy roz wsz czyni:, czyna:9 po u prze przy ob od wy z roz dzieli:9 za na przy o od pod wy z roz garn':

9 za na prze ob do od pod wy s kupi:9 za na u prze o w wy roz s ple>:9 za na po u przy o od wy z rzec9 za po u prze przy ob do od wy s=u/y:9 za na po u prze o do pod wy suszy:9 po u prze przy od w wy roz s tr'ci:9 za na po prze o pod wy z roz wia:9 za na po prze przy do od wy z wlec9 za na po prze przy ob od wy z wr[ci:

8 za po u prze do od wy s chowa:

8 na po u prze przy od wy s chyli: si"8 za na po u przy od wy rozpo cz': ¯ czyna:8 za na po przyo o w z roz dzia:8 na po u prze o do pod wy karmi:8 za prze od pod nad wy z roz mieni:(miana8 zanie po u prze dopo wz wy z m[c, moc8 za przy ob do pod nad w wy murowa:8 za prze ob do od pod wy z ora:



GENEZA S+ØW


8 za na u przy do nad wy s piec8 za po u prze do w wy s prosi:8 za na po u ob do od zd radzi:8 na po ob nad wz wy z roz ruszy:8 po u przy ob do wy roz o smarowa:8 za po u prze do ode wy roze spa:, >pi:8 za na po u o pod wy roze >mia: si"

8 za prze przy do od pod wy roz >piewa:8 za na po przy o pod wy roz >wieci:8 za na po przy ob od wy z wo=a:8 za po prze o do od wy z /y:

7 za po prze do od wy roz grzeba:7 na po przy ob pod wy z =apa:7 za na po u wy z roz maza:7 za na po prze przy wy z m"czy:7 za na u prze pod z roz moczy: ¯ mocz7 za po u przy obu wy ze mrze:

7 na po u o wy roz s pa>: ¯ karmi:7 za na po prze do wy s pe=ni:, pe=en7 za na u przy do wy ws pomnie:7 za po prze do od wy s pyta:7 za na po prze od wy ze straszy:7 za na po u wy roz s t=uc7 na po prze przy ode we wy zwa: ]si"\

6 za o pod wz wy z burzy:6 za u prze przy wy roz czesa:6 po u prze od w wy czu:6 na po u wy roz s kruszy:6 za po u prze z roz mie>ci:6 za po u przy wy z morzy:6 za u prze w wy z nikn':6 za po do w wy st r"czy:6 za na prze o wy roz siedli:6 za na u przy do pod sma/y:6 za po prze o do wy >wiadczy:6 u prze o od wy s tworzy:6 za na po prze o wy s trz'>:6 na po przy od pod wy uczy:6 za po u do z sprze... wierzy:

6 po prze od wy z roz w=[czy:

5 prze o do pod wy czy>ci:5 za na o wy roz grabi:5 za prze o od roz grodzi:5 po u prze wy z jedna:5 na po u od s k=oni: si"5 za u do wy s ko<czy:5 po ob w wy z =upi:5 po prze o wy roz min':5 za po do wy z rozumie:

5 za u przy wy z rz'dzi:5 za po przy o roz s'dzi:5 na prze pod w wy si'ka:5 za po o do wy si"gn':5 u przy o pod wy smali:5 za po u wy s traci:5 u przy o w s tuli:5 za po u przy s twierdzi:



GENEZA S+ØW


¢ inne ]='czone, po dwa i wi"cej\&dopo – do•po•m[c ]do % po\,pows – po•ws•trzyma: ]po % ws\,poz – po•z•bawi: ]po % z\,przed – przed•=o/y:,przyo – przy•o•dzia: ]przy % o\,rozpo – roz•po•cz': ]roz% po\,spo – spo•gl'da: ]s % po\, spo•jrze: ]s % po\, sprze•nie•wierzy: ]s % prze % nie\, st•r"czy:,

wes – wes•prze: ]we % s\, ws•chodzi: ]w % s\, wspomnie: ]w % s\, ws•kaza: ]w % s\,wsz•czyna: ]w % sz\,wy – wy•ob•razi: ]wy % ob\, wy•na•le{: ]wy % na\,wz(e – w•ze•j>: ]w % z(e\, w•z•lecie:, w•z•nie>:, w•z•burzy:, w•z•ruszy:, w•z•m[c, w•z•rost(rasta:,z – zd•j': ]z % d\, zd•radzi:, zna•le{: ]z % na\, zo•stawi: ]z % o\, zo•sta:, zobo•wi'za: ]z % obo\,za – zanie•m[c ]za % nie\ ¯ nie•moc.W przedrostkach dominuje d{wi"k i litera «z», tak samoistna «z(e», jak i w po='czeniach& «za», «roz(e», «wez», «prze», «przy»,a w innym& «doz» ]dozwoli:\, «poz» ]pozwoli:\, «przyz» ]przyzwoli:\, «wyz» ]wyzwoli:\,tak/e «wz» ]wzburzy:, wzrasta:, i inne\, «zobo» ]zobowi'za:\, «zd» ]zdj':, zdradzi:\ – jak wy/ej.Trudno nie zauwa/y:.W przyrostkach& «te(za•raz» ]ang. time ^ czas\ ˘ pewnego razu ]czasu\, ang. once upon a time.W innych, w postaci «cz» ^ «:»& czas(ownik ]anglosas. tima\, rzecz ]s=owo, mowa\ ¯ gr. logos.

Litera «z» jest d{wi"kiem «czasu», wynika z analizy, z niem. «zeit» zaczerpni"ta.Tak i «za`» ^ «na`» ^ «po`» ^ «do`» ¯ niem. nach.

4 prze o wy z bada:4 za prze ob od ci'/y:4 po u do z godzi:4 za na u prze k=u:4 u przy z roz mi=owa:4 po u wy ze myka: ¯ mkn':4 po u od wy siec

4 o w wy roz s=awi:4 za po do wy stuka:4 poz przyz doz wyz ze woli:

3 za po prze mieszka:3 prze o pod pasa:, otoczy:3 prze wy s p=oszy:3 u przy s podoba:3 za po s przysi'c3 na ode wy tchn':3 za u prze szkodzi:

3 prze wy s trawi:3 przy wy z wabi:3 za prze ob wini:3 prze pod wy wy/szy:3 za po u wzi':

Zestawienie zawiera 185 czasownik[w ]i nie s' to wszystkie\, posiadaj'cych wi"cej ni/ dwa przedrostki,i do kt[rych obecnie u/ywa si" 1690 przedrostk[w w ='cznej ich liczbie, w tym&za 153 – 9,05@na 103 – 6,09@po 136 – 8,05@u 123 – 7,28@prze 130 – 7,69@przy 105 – 6,21@

o(ob 116 – 6.86@do 101 – 5,98@od(e 101 – 5,98@

pod(e 91 – 5,38@nad(e 33 – 1,95@w(e 73 – 4,32@

wy 162 – 9,59@z(e 86 – 5,09@roz(e 104 – 6,15@

s(> 45 – 2,66@inne¢ 28 – 1,66@



042. Odmiana czasownik[w... przez przedrostki320 bardziej rozbudowanych, cz"sto u/ywanych

~ bada: czas niedok.dok=adnie, gruntownie poznawa:&a. docieka: za pomoc' analizy,b. sprawdza:, wyja>nia:, dotyka:,

przygl'da: si", s=ucha:,c. wypytywa: si", dowiadywa: si",d. przes=uchiwa: w >ledztwie,e. podda: dok=adnym ogl"dzinom

lekarskim.ros. ]dochodzi:\ is/ras-sledvat;,ang. to investigate,ros. ]wypytywa:\ ispytyvat;,ang. to examine.prze•bada: – na wskro>, na wyloto•bada: – dooko=awy•bada: – wyci'gn':, na zewn'trzz•bada: – czas dok. ¯ bada:

~ bawi: czas niedok.1. rado>: przynosi:, uciech",

zadowolenie,2. dawa: ]si"\, j': ]si"\; j': ˘3. przebywa: gdzie przez czas jaki>.ros. zabavlqt;, ang. to entertain,ros. prebyvat;, ang. to stay, to live.za•bawi: – 1. przez chwil" czas jaki>, ¯ zabawa, 2. zaj': ˘ nie zabawi mi d=ugo ]nie zajmie\na•bawi: si" – wpa>: w co, zwykle w k=opot, np. chorob"u•bawi: si" – wi"cej ni/, ¯ ubawprzy•bawi: – przyda:, przy ^ poddo•bawi: – doda:pod•bawi: – przyda:, przy ^ podnad•bawi: – nadda:, wi"cej ni/wy•bawi: – z k=opotu, wy naz•bawi: – ocali:, ¯ zbawicielrozbawi: – roz>mieszy:

~ bi: 1. uderza: ]a/ do >mierci\, t=uc,=oi: ]sk[r"\, 2. trzaska:, 3. =adowa:.ros. bit;-bit, ang. to beat, to strike,

to kill, to slay.za•bi: ]si"\ – u>mierci:na•bi: – na=adowa:, nasadzi:po•bi: – pot=ucu•bi: – zawrze:, u ^ zaprze•bi: – na wskro> biciemprzy•bi: – przymocowa:o•bi: – dooko=ado•bi: – doko<czy: biciemod•bi: – od='czy: biciempod•bi: – od spodu `nad•bi: – troszk" `w•bi: – do >rodkawy•bi: ]si"\ – poza obr"b, normyroz•bi: – roztrzaska:z•bi: – st=ucNie nale/y&«`bi:» jako czynno>: og[lna, «by:»ro•bi: – wykonywa:, tworzy:trze•bi: – wycina:, niszczy:tak/e& ki•bi:, i inne «bicia» kt[reuderzeniami nie s'.

~ biec, bieg 1. szybko>: ]ruch[w,i inne\ ̆ silnik na biegu, sport. przed-biegi, bieg=y, w lot, lotna, ulotni: si",lata: po dworze ]biega:\, ˚lecie:,2. cyrkulacja ˘ obieg,3. pr'd rzeczny ˘ z biegiem rzeki,4. bie/'cy rok, ros. teku]ij god

-tiekuszczij god ]s=owotw. zwi'zanez ciekiem\, bieglec ]uciekinier,zbieg\, przebieg wydarzenia&

za•biec – do celu, pieszopo•biec – biegiem w drog"za•po•biec – przeszkodzi:, nie dopu>ci:u•biec – uprzedzi:prze•biec – od punktu A do Bprzy•biec – tu, sk'd in'd, biegiemo•biec – wok[=, dooko=a

do•biec – do celu, zabiec, do ^ za ^ przyod•biec – oddali: si", biegiempod•biec – zbli/y: si", biegiemnad•biec – przyby: biegiemw•biec – do >rodkawy•biec – wy ^ od, na zewn'trz; wybieg ]wym[wka\z•biec – uciec, ¯ zbiegroz•biec si" – rozproszy: si"

~ bole: czas niedok. ¯ b[ls=owotw. pokr. bolesny.ros. ]odczuwa: b[l\ bolet;-bolet,]ubolewa:\ so'alet;-so/alet,ang. ]odczuwa:\ to feel pain, ache;]ubolewa:\ to pity, to take pity, tobe sorry, to regret.za•bole: – czas dok., kr[tkopo•bole: – czas jaki>u•bolewa: – u/ala: si", /a=owa:prze•bole: – przej>: przez b[l, na wskro>o•bole: – zupe=nie; obola=yroz•bole: si" – na ca=ego

~ bra: 1. ujmowa:, chwyta:, j':,2. przyjmowa: w swoje posiadanie.ros. brat;-brat ]bra:\, ang. to take.za•bra: – przej': ]cz"sto si='\na•bra: – wiele wzi':po•bra: – wzi':u•bra: ]si"\ – w=o/y: na siebieprze•bra: – 1. wybra:, prze ^ wy, 2. przekroczy: miar"przebra: si" – zmieni: odzie/przy•bra: – ozdobi:o•bra: – wok[=, dooko=a ˘ obierkido•bra: – dopasowa:ode•bra: – przej': ]czasem si='\pode•bra: – podej>: podst"pemnade•bra: – uj': troch"wy•bra: – wyselekcjonowa:,ze•bra: – zgarn':roze•bra: si" – zdj': odzie/

~ broni: czas niedok. ¯ bro< ¯ bra<]w Íredniowieczu& walka na bro<sieczn', bia=', tj. kr[tk', bitwa\.chroni: przed zadaniem ciosu, szkody,dos=ownie, tj. fizycznie, i w przeno>ni.ros. oboronqt;-oboronjat,s=owotw. pokr. borona-borona]brona, ang. harrow\ ˘ bronowa:.ang. to defend ]to\ fence]1. szermierka, 2. fechtowa:\.za•broni: – czas dok. ¯ broni:, poleceniem narzuci: kar" za wykonywanie danej czynno>cio•broni: ]si"\ – broni' odeprze: atak napastnika, o ^ dooko=a, wok[=wy•broni: – na zewn'trz, wyci'g-

n': z opresji

~ brudzi: czas niedok. ¯ brud ¯ rud,wala: ¯ wa= ]ziemia, ruda\, pa:ka:.ros. pahkat;-paczkat,ang. to soil, to make dirty.za•brudzi: – czas dok., troch", w jednym miejscupo•brudzi: – cz">ciowo, za ^ pou•brudzi: si" – u ^ po ^ przy ^ zawy•brudzi: – ca=kowicie

~ brzydza: czas niedok. ¯ brzydki¯ anglosas. bryd ˘ >redniow. ang.bryde, bride ̆ ang. bride ]panna m=odalub oblubienica tu/ przed >lubem; ang.a woman who has just been married oris about to me married\.czyni: co brzydkim, wstr"tnym.s=owotw. koncepcji 009& drwiny,kpiny, na>miewania si" – przez do-rozumienie przyczyn' przej>cia naznaczenie opaczne& brydka tj. pi"kna˘ brzydka, urod ]pokraka\ ̆ urodziwytj. dorodny.

ros. gnuwat;sq-gnuszatsja,imet; otvra]enie> omerzenie,ang. to abhor ¯ =ac. abhorrere,to loathe, to destest.o•brzydza: – czyni: wstr"tnym co komuwy•brzydza: – grymasi:, wybieraj'c – wykazywa: niech": do niekt[rychz•brzydzi: – czas dok., zniech"ci:

~ budowa: konstruowa:&1. wznosi: budowl", pomieszczenia,

ich cz">ci lub zespo=y,2. kre>li: figury geometryczne.za•budowa: – budowl' wype=ni: woln' przestrze<po•budowa: – czas dokonanyprze•budowa: – dokona: zasadniczych zmianprzy•budowa: – do='czy: budowa-

GENEZA S+ØW




niem; przybud[wkao•budowa: – dooko=ado•budowa: – do='czy:, do ^ przyod•budowa: – od podstawpod•budowa: – troch", cz">ciowonad•budowa: – z wierzchuw•budowa: – do >rodkawy•budowa: – czas dok., wy ^ po

z•budowa: – czas dok., z ^ wyroz•budowa: – powi"kszy:

~ budzi: czas niedok. ¯ s=aw. ¢bud;˘ nibud; ˘ kto-nibud;,hto-nibud;, U ˘ Å, ´ ˘ pol. b'd{,b"dziesz ˘ co b'd{ ]cokolwiek, byleco\, jak b'd{ ]jakkolwiek, byle jak\.w zwi'zku znacz. z wsta:, wstawa:&spa: ]le/e:, poziom\ na jawie by: ]sta:, pion\ ˘ wstawaj#1. przerywa: komu sen, przywraca:

osob" do >wiadomo>ci, na jaw", byodbiera=a rzeczywisto>: zmys=ami&wzroku, s=uchu, i pozosta=ych,

2. impulsem powodowa: g="bsze za-interesowanie, nami"tno>:, rzecz',spraw', tematem, dziedzin'.

ros. budit;-budit,ang. to waken, to arouse.po•budzi: – impulsem wznieci:prze•budzi: si" – na chwil"o•budzi: ]si"\ – zupe=niedo•budzi: si" – doko<czy: budzenia, przywr[ci: na jaw",

szczeg. nie mog=em dobudzi: si" osobyz•budzi: ]si"\ – zupe=nieroz•budzi: – 1. ze snu, zupe=nie, 2. o/ywi: impulsem zainteresowanie

~ burzy: czas niedok. ¯ bor ˘ burza.atmosferyczny stan gwa=towno>ciczynnik[w& wiatru, deszczu, i wy=ado-wa< atmosferycznych, przeniesione nadzia=alno>: cz=owieka, jego charakter,i zdrowie& riunowa:, niszczy:, roz-wala:; zak=[ca: spok[j ˘ podburza:,funkcjonowanie organizmu, rozruchy.znaczeniowo pokr. zawierucha ]burza\¯ wierci: ]ros. swierlit, burit\ ̄ wiert=o,bor, >wider ]ros. swier=o, buraw, ang.borer, drill, auger\, ˚wierci:.ros. razruwat;-razruszat ]burzy:\,rasstraivat;-rasstraiwat ]rozstra- ja:\; ang. to destroy, to disturb.za•burzy: – czas dok. ¯ burzy:,

zaburzenie ]zak=[cenie\w organi{mie

o•burzy: si" – zareagowa: gwa=-townym sprzeciwemmy>low' “burz'”

pod•burzy: – skryciewz•burzy: si" – ]o falach morskich\

podnie>: si"wy•burzy: – ca=kowicie, zruinowa:z•burzy: – zruinowa:

~ by: czas niedok. o licznych zasto-sowaniach, ¯ byt, z nich cz"sto&1. istnie:, trwa:, w zwi'zku z up=y-

wem czasu, jestestwem, bytem,2. pomnie:, pami"ta:, ˘ pomnik;

mi", mnie: ¯ mnie, mi ¯ ja,3. mie: taki a taki charakter, stan,4. liczne odmiany czasownik[w,

jak i>: ˘ wyj>:, robi:, pozby: si".s=owotw. pokr. obyczaj ]nawyk\,bywalec, obywatel.za•by: – s=aw. zapomnie:; zabytek – pomnik z przesz=o>cina•by: – wej>: w posiadanie, zwykle przez kupno, ¯ }>wie/y| nabytekpo•by: – czas jaki>, po ^ prze; ¯ pobyt }tymczasowy lub sta=y|prze•by: – co od czasu A do B, drog" od A do Bu•by: – umniejszy:, ¯ ubytekprzy•by: – przyda:, ¯ przybyteko•by: si" – poradzi: sobie bez òd•by: ]si"\ – odprawi: ̆ odbytnica odprowadzeniedo•by: – wyci'gn':, wydosta:wy•by: – opu>ci: miejsce, wyj>:wyz•by: si" – wyj>: z posiadania np. na=ogupoz•by: si" – jak wy/ej, wy ̂ po

~ ca=owa: ]si"\ czas niedok. ¯ cia=o.dotyka: wargami.ros. po/celovat;-po(ce=owat,ang. to kiss.po•ca=owa: – czas dok.u•ca=owa: – u ^ poob•ca=owa: – dooko=awy•ca=owa: – do syta

~ ceni: ¯ cena ]u/yteczna, szacun-kowa warto>: czego lub osoby\.1. nadawa: komu znaczenie, warto>:,

powa/a: kogo, uznanie mie:,2. okre>la: cen" ˘ wycena.s=owotw. pokr. cennik, ]drogo\cenny.znaczeniowo pokr. drogi ]cenny\– zwrot grzeczno>ciowy w listachprywatnych; ceni: sobie adresata.ros. cenit;-cenit, ocen-qt;/it,¯ cena-cena,uva'at;> doro'it;.ang. to value, to esteem.prze•ceni: – 1. obni/y: cen"; przecena, 2. oceni: wi"cej(mniej ni/ rzecz warta

nie doceni: ]mniej ni/\o•ceni: – oszacowa:; ocenado•ceni: – uzna: warto>: po czasiewy•ceni: – okre>li: cen"

~ ch=odzi: czas niedok. ¯ ch=[d ¯cho= % =[d ]woda\, s=owotw. pokr. l[d.obni/a: temperatur" czego, ozi"bia:,studzi:.

znacz. zwi'zane ze studni' i wstydem&stud wstyd ]ch=[d\, UY.tak i w j. ang. cool hot ]napalony, go-r'cy, pieprzny, nami"tny, pobudliwy\ heat ]libido, ruja, /'dza wsp[=/y-cia seksualnego, stosunkowania si",znane tak/e jako “the period of sexualexcitementin animals; rut or estrus”\.

ch=op ̄ cho=op ̄ cho=}od| % op}posite|.ros. proxla-'dat;/dit;-leczit,oxla-'dat;/dit;, o/studit;,ang. to chill. to cool.prze•ch=odzi: – troch" ostudzi:, ozi"bi:o•ch=odzi: – do pe=na, zupe=niewy•ch=odzi: – ca=kowicie, np. pomieszczenie zim'

~ chodzi: ¯ i>: z dodaniem elemen-tu cz"stotliwo>ci& wielokrotnie;1. kroczy:, st'pa:,2. ciec; p=yn':,3. dal ˘ oddala:, blisko ˘ przybli/a:,4. bywa: ¯ by: czasami&za•chodzi: – z(w•st"powa:na•chodzi: – nagabywa:po•chodzi: – pocz'tek bra:u•chodzi: – ucieka:prze•chodzi: – przekracza:przy•chodzi: – przybywa:ob•chodzi: – chodzi: wok[=do•chodzi: – docieka:od•chodzi: – oddala: si"

pod•chodzi: – przybli/a: si"nad•chodzi: – przybywa:w•chodzi: – wst"powa:wy•chodzi: – wy•bywa:(p=ywa:roz•chodzi: – ubywa:s•chodzi: – zst"powa:ws•chodzi: – wst"powa:

~ chorowa: czas niedok. ¯ choroba.wpa>: w os=abienie wskutek zaburze-nia czynno>ci organizmu przez wirusy,drobnoustroje, lub inne czynnikisprzeczne z jego dzia=aniem.wg mSjp 1969& «by: chorym, cier-pie: na jak'> chorob"»ros. bolet;-boliet,ang. to be ill, to suffer from.za•chorowa: – czas dok. raz jeden, wskutek czegoprze•chorowa: – od dnia do dniaod•chorowa: – przyp=aci: chorob' jakie> prze/ycieroz•chorowa: si" – na ca=ego

~ chowa: 1. kry:, utrzymywa: w

miejscu bezpiecznym, niewidocznym,2. zapewnia: byt po/ywieniem, po-mieszczeniem zwanym “dachem nadg=ow'”, i rozwojem intelektualnym– wiedz'.ros. 1. prqtat;-prjatat, xranit;-chranit, 2. rastit;-rastit, vospi-tyvat;-wospitywat,ang. 1. to hide, to conceal, 2. to keep,


GENEZA S+ØW



to bring up, to educate.za•chowa: – czas dok. ¯ chowa:, dotrzyma:; odruch

samozachowawczy.po•chowa: – zwykle o pogrzebie zmar=egou•chowa: – uchroni: ˘ uchowaj Bo/e

prze•chowa: – od czasu A do Bdo•chowa: – do w=a>ciwego czasuod•chowa: – do lat doros=ychwy•chowa: – wy ^ od, zapewni: byt do w=a>ciwego wieku; ¯ wychowaneks•chowa: – skry:

~ chwali: czas niedok. ¯ chwa=a.1. uznanie mie: wyra/ane s=owami,2. czci:, s=awi:, wielbi: ˘chwali: Boga ]ros. slava Bogu, ang.

praise be to God# ¯ =ac. laus Deo\.ros. (po)xvalit;> vosxvalqt;slavit;, proslav-lqt;/it;,ang. to praise, to commend, to extol,to glorify.za•chwali: – czas dok., zaleci:po•chwali: – nagrodzi: s=owami, wyrazi: uznanie; pochwa=au•chwali: – wsp[lnie przyj': na zebraniu; uchwa=aprze•chwala: si" – przesadnie m[- wi: o sobie, o swych

mo/liwo>ciach, czynach; przechwa=kiwy•chwala: – wynosi:, szczeg. kogo ponad innych

~ chwyci: j':, z=apa: ¯ =apa(:.s=owotw. pokr. chwat ]ujmuj'cy,zuch\ ¯ s=aw.-ros. xvatat;-chwatat,xvat-chwat ]ang. sharp lad, the devil ofa fellow\, ros. zaxvat-zachwat,ang. to hold, to grasp; seisure; usur-pation; booty.za•chwyci: – czas dok. ¯ chwyta: zachwy-t(conypo•chwyci: – uj': w og[le, z=apa: na r[/ne sposobyu•chwyci: – uj': r"k', ¯ uchwytprze•chwyci: – przej': w drodzeprzy•chwyci: – z=apa: na gor'cym uczynkupod•chwyci: – podst"pnie ˘ pod- chwytliwe pytaniewy•chwyci: – wy=apa:, np. g=osy z t=umu, b="dy z dzie=as•chwyci: – uj':, s ^ po

roz•chwyci: – przez r[/ne osoby

~ chyli: ]si"\ zgina: cia=o w pasiew kierunku ziemi, sk=ania: si" ku `.s=owotw. pokr. i>: chy=kiem.znaczeniowo pokr. mie: si" ku ko<-cowi, zbli/a: si" do upadku ˘ s=o<cechyli si" ku zachodowi, ros. zapad.na•chyli: si" – czas dok., na ^ po

po•chyli: si" – czas dok., na ^ pou•chyli: – 1. cz">ciowo, troch", np.

np. drzwi, zas=on" w oknie,2. odsun': ˘ wniesion'skarg",

prze•chyli: si" – wag" wzi': na jed-n' stron"; przechy=

przy•chyli: si" – sk=oni: si" ku `

przy ^ u.od•chyli: si" – oddali: si" od >rodka,

normy; odchy=kawy•chyli: si" – na zewn'trzs•chyli: si" – czas dok., s ^ na ^ po

~ ci': ¯ 1. znaczy:, 2. kroi:,oba przy u/yciu ostrego narz"dzia,3. r'ba:, k=u:, smaga:,4. ]o owadach\ gry{:, k'sa:,5. robi: co z zapa=em, nasadzi: si".ang. to cut.za•ci': ]si"\ – z zapa=em; ¯ zaci"ciena•ci': – na kawa=ki ci':po•ci': – na kawa=ki ci':u•ci': – czas dok., zapa>: w `prze•ci': – na wskro> ci"ciemprzy•ci': – dopasowa: ci"ciemob•ci': – pozbawi: ci"ciemdo•ci': – do ^ przy ˘ przytykod•ci': – od='czy: ci"ciempod•ci': – od spodu `nad•ci': – troszk" `, naznaczy:w•ci': – wci"ciem w >rodekwy•ci': – wy•kroi:, wy ^ od

roz•ci': – rozdzieli: ci"ciem>•ci': – czas dok.

~ ci'gn': ]si"\,~ ci'ga: czas niedok.wlec ]si"\, i>:, wolno posuwa:,¯ niem. zug, U ̆ Å, ´. s=owotw. pokr.cugle, sprz"g=o, zaprz"g. ang.-ros.&]to pull\ po/tqnut;-po(tjanut,]to drag\ po/ta]it;-po(taszczit,]to attract\ privle-kat;/h;,]to suck\ vs-asyvat;/osat;,]a sword\ vyta-skivat;/]it;,]a tooth\ vyta]it;, vydërgivat;,]to tug\ silno dërg-at;/nut;,ang. to pull, to draw, ]wlec\ to drag,]n"ci:, poci'ga:\ to attract,]ci'gn':, holowa:, szarpa:\ to tug.za•ci'ga: – 1. zapo/ycza: spos[b wymawiania zg=osek z danego j"zyka, 2. zawiewa: ]smrodem\ za ^ po, powia: czymzaci'ga: si" – wch=ania: dymza•ci'gn': – zawlec; zaci'g ]najem\na•ci'gn': – nawlec; naci'g,

` na siebie – wdzia: ` herbat" – naparzy:po•ci'gn': – szarpn':; powia:; poci'g ]ci'g wagon[w\u•ci'gn': – podo=a: ci'gni"ciemprze•ci'gn': – przewlec; przeci'gprzy•ci'gn': – przywlec ]w pobli/e\ob•ci'gn': – dooko=ado•ci'gn': – dowlec ]do celu\

od•ci'gn': – 1. odwlec ]w czasie\, 2. oddali: si", odej>:, 3. odwie>:, zniech"ci:, 4. oddzieli: ]>mietan"\pod•ci'gn': – 1. troch" ]do g[ry\, 2. w pobli/enad•ci'gn': – zbli/y: si", nadej>:w•ci'gn': – do >rodka

wy•ci'gn': – poza obr"b, normy, wydosta: si"; wyci'groz•ci'ga: ]si"\ – rozlega: ]si"\>•ci'gn': – zwlec, zdj':, zrzuci:; przepisa: co od kogo

~ ci'/y: czas niedok. ¯ ci"/ar ]waga\¯ ci'g ¯ niem. zug ]ci'g\, U ˘ Å, ´.znaczeniowo pokr. brzemi" ̄ bremja,sk=nia: si" ku czemu.s=owotw. baz'& ugina: si" pod ci"/a-rem, pochyla:.ros. obremenqt;-obremeniat,tqgotet;-tjagotet,ang. to weigh, to incline, to tend]sk=ania: si" ku `\, to bear.za•ci'/y: – zawa/y:, za ^ przeprze•ci'/y: – przewa/y:, prze ^ nadmiar ˘ przeci'/enieob•ci'/y: – do pe=na, zupe=nieod•ci'/y: – uj': wagiNie nale/'&u•ci'/liwy – ci"/ki, dokuczliwy, m"cz'cy

w ci'/y by: – ci"/arn', brzemienn'za•ci"/ny – najemny, ¯ zaci'g

~ ciec czas niedok. ¯ ciecz ̆ ciek.s=owotw. pokr. biec ¯ bieg,toczy: ]si"\ ¯ tok ˘ potok,cieczka, wycieczka ]dawne& nag=ywybieg, wypad z grodu w celu od-p"dzenia, rozproszenia oblegaj'cegowroga\, zaciek, naciek ]za ^ na ^ u\.znaczeniowo poch. s'cz ]ciek\ ˘wy•s'czy:(ciec, pod•si'k(ciek.ros. teh;-tiecz, ang. to leak,ros. polyhit; teh;,ang. to spring a leak,ros. utehka-utieczka, ang. leakage,ros. tekuhij-tiekuczij, ang. leaky.po•ciec – czas jaki>, po ^ przeu•ciec – zbiec, ¯ zbieg, uciekinier prze•ciec – przez co, na wskro>. ¯ przeciek, prze ^ wyo(ob•ciec – znaczn' cz">: cia=a, ¯ ocieka: krwi'do•ciec – doj>: do {r[d=a,

prawdy, ˘ dociekliwyod•ciec – ods'czy: si", sp=yn':pod•ciec – od spoduwy•ciec – poza obr"b, ¯ wyciek, wycieczka ]nag=y wybieg, wypad z grodu\>•ciec – z g[ry, w d[=, ¯ >ciekNie nale/'& za(na•ciek, oj•ciec.

GENEZA S+ØW




~ ciera: czas niedok. ¯ trze: ̄ tarcie.przesuwa: co po czym, z naciskiem.s=owotw. pokr. zatrze:, zacier(ka,>cierka, utrze: ]komu nosa, rozdrob-ni:, zmia/d/y: przez tarcie\.w zwi'zku s=owotw. tarcie parcie˘ naciera: napiera: ]˚002.A\.ros. teret;-teret, vytirat;-

wytirat, ang. to rub.za•ciera: – 1. usuwa: tarciem, szczeg. >lady czego>, 2. zanikn': w pami"cina•ciera: – napiera:, szczeg. /o=nierzami; natarciepo•ciera: – jednym o drugieu•ciera: si" – stawa: si" powszech- nym ˘ utar=o si"; utarczka ]kr[tki b[j, potyczka\ob(o•ciera: – jednym o drugie, np. but o stop"; otarcieo•ciera: si" – omal napotka:, przechodzi: tu/ obokdo•ciera: – 1. doko<czy: tarcia, 2. zbli/a: si" do celu ¯ ang. target ]cel\pod•ciera: – usuwa: tarciem, od spodu& nos, ty=ekw•ciera: – do >rodka, pod sk[r"wy•ciera: – usuwa: r"k', >cierk'roz•ciera: – w r[/ne strony, r"k'>•ciera: – z powierzchni; >cierka>•ciera: si" – zej>: w boju, tarczami;

starcie si" obu stron

~ cierpie: czas niedok. ¯ ¢cierp]ko\.znosi: b[l fizyczny lub moralny,bole: nad czym, ˘ nie cierpie: ]nieznosi:\ czego.wg. mSjp 1969, cierpie:&1. «odczuwa:, prze/ywa: b[l fizycz-

ny lub moralny; bole: nad czymlub z powodu czego»,

2. «chorowa:»,3. z przeczeniem& «nie znosi:,

nie lubi:, nienawidzi:».punkt 3-ci jest wynikiem wadliwej de-finicji «cierpienia» – zamiast «znosi:» jest «odczuwa:», ˚pocz'tek.ros. stradat;-stradat, terpet;-tierpiet, ang. to suffer, to endure,to bear, to stand, to tolerate;sufferer ^ ros. bol;noj ]chory\.na•cierpie: si" – wielepo•cierpie: – troch"prze•cierpie: – od czasu A do Bod•cierpie: – swoje, odpokutowa:, znie>: cier-

pienia do ko<cawy•cierpie: si" – d=ugo, wy ^ oz•cierpie: – wytrzyma:, znie>:

~ cieszy: czas niedok. ¯ uciecha]rado>:, weso=o>:, zabawa\.sprawia: rado>:, radowa:, weseli:,zabawia:.

ros. radovat;-radowat,veselit;-weselit,ang. to delight, to rejoice, to gladden,to make or become glad, to bringfeeling of joy, pleasure, happiness,contentment.na•cieszy: si" – d=ugo, do wolipo•cieszy: – tchn': nadziej',

podtrzyma: na duchu,doda: otuchy

u•cieszy: ]si"\ – sprawi: rado>:komu lub sobie, rozweseli:,uradowa:, zadowoli:

~ ciosa: czas niedok. ¯ cie>la¯ ang. chisel }czizl| ]d=uto\;obrabia: siekier' drzewo, lub m=o-tem – kamie<, uderzeniami.ros. tesat;-tiesat ]ciosa:\,tës-tios ]deski, ang. planks, boards\,

ang. to hew, to cut ]lengthwise\.ros.plotnik-p=otnik, ang. carpenter.za•ciosa: – czas dok. ¯ ciosa:,

wykona: wci"cie w drewnia-nym elemencie np. w belce, wcelu po='czenia z drugim;zacios

ob•ciosa: – dooko=a, np. pie<, k=od", z ga="ziwy•ciosa: – nada: form", kszta=t, ciosaniem, np. pomnik

~ ciska: miota:, rzuca: ¯ miot, rzut,

cisk, strza=, se=, let, lot, kid, wierg.czasownik niedokonany i przedrostkinie czyni' go dokonanym.dla czasu tera{niejszego w przesz=o>ci;by uczyni: go przesz=ym – s=owo posi=-kowe musi by: dodane, np. pocz'=}czas przesz=y| ciska: kamieniami.ciska: ]niedok.\ ˘ cisn': ]dok.\za•ciska: – czas niedok. ¯ ciska:na•ciska: – wywiera: presj"po•ciska: – porzuci:, ¯ pocisku•ciska: – uwiera:

prze•ciska: si" – z trudem przez >cisk, t=um ludziprzy•ciska: – napiera:, ¯ przyciskob•ciska: – dooko=ado•ciska: – cisn': do ko<caod•ciska: – odgnie>:, ¯ odcisk, pi"tno, piecz":, znakw•ciska: – do >rodkawy•ciska: – na zewn'trz, wy ^ od>•ciska: – w obj"ciach, np. pi">ci, d=oni

~ cisn': czas niedok.,

wywiera: presj";1. gnie>:, t=oczy:, wy/yma: ̆ wy/':,2. uwiera: sprawiaj'c b[l,3. nalega:, nagli:, zmusza:,4. gn"bi:, ciemi"/y:, obarcza:

nadmiernymi ci"/arami.5. czas dok. ̄ ciska: ]miota:, rzuca:\,s=owotw. pokr. ciska: ˘ pocisk.ros. 1. 'at;-/at, gnesti-gnesti,

5. brosit;-brosit ¯ brosat;,kinut;-kinut,ang. 1–4. to press, to urge, to force,to opress, 5. to throw.za•cisn': – czas dok., zupe=niena•cisn': – raz jeden, kr[tkou•ciska: – uwiera:, gn"bi:u>•cisn': – d=oni', u ^ przy

prze•cisn': si" – na wskro>, przez t=umprzy•cisn': – do siebie; przyciskob•ciska: – uwiera:; obcis=y ^ przylegaj'cydo•cisn': – do='czy: dociskiemod•cisn': – wyt=oczy:; odciskw•cisn': – do >rodkawy•cisn': – na zewn'trz, wy ^ od>•cisn': – co w d=oniach, obj': mocno w d=oniach, mocno zewrze:, st=oczy: ˘ >cisk

~ czai: ]si"\ czas niedok. ¯ czajka]gat. ='kowego ptaka, b=otnego iwodnego, Venellus vanellus, z cha-rakterystycznym czubkiem na g=owie,w Polsce pospolity, przelotny, znanyz ukrywania gniazda, ang. peewit –d{wi"kona>ladowcze\.skrycie czeka: na co, kogo, czyha:.ros. podstergat;-podstiergat,ang. to lurk, to waylay.za•czai: si" – czas dok., zasi'>: si"

przy•czai: si" – przybra: postaw"trudn' do wykrycia

wy•czai: – nielit., /argon,doj>: w czym skryta rzecz

~ cz': ¯ czyna: ̄ czyn ]dziej\.znaczeniowo pokr. kwas ]czynnik\,`dzie< ]`czy<ca\ ̆ zbrodniarz ]zbro-dzie<\, dobrodziej ]dobroczy<ca\,dzieje ]czyny\, spodnie ]spodzie<\, iszereg innych, ˚kwas.dzie< – dla czynu, noc – dla snu.za•cz': – pocz'tek da: dzie=u, przyst'pi: do czynu, dzia=aniana•cz': – pocz':, na ̂ po; naczynie

]pojemnik “do czynu”,np. mieszania i innych podobnych czynno>ci

po•cz': – wzi': si" do pracyu•czyni: – zdzia=a:, ¯ uczynek, uczynny ]udzielaj'cy si"\przy•czyni: si" – troch", cz">ciowo, ¯ przyczynekod•czyni: – odczynem traktowa:wy•czynia: – pokazywa:, ¯ wyczyn

rozpo•cz': – pocz': szerokim frontem, rozmachemwsz•czyna: – zwykle o k=[tni, burdzie, zwadzie

~ czeka: czas niedok.spodziewa: si" zdarzenia, przewidy-wa: /e takie nast'pi, /e kto> nadejdzie,mie: je na uwadze, rozmy>la: o tym,


GENEZA S+ØW



lub o nim, cz"sto lub ci'gle.ros. 'dat;-/dat,ang. to wait for, to expect.s=owotw. baz' «czas» ̄ ¢czes ]czesne,doczesny, wczesny, cze>nik, i inne\,st'd trudno>: w u=o/eniu prostej,kr[tkiej definicji, bo i inne terminy zczasem zwi'zane napotykaj' ten sam

problem, s' wzgl"dnie trudno uchwyt-ne, jak przemijanie, i sam czas.

Czas jest jedynym wymiaremWszech>wiata, wszystko inne jest jego pochodn', np. dystans, odleg=o>:mi"dzy gwiazdami, mo/e by: mierzo-na, i jest, latami biegu >wiat=a, czyliup=ywem czasu.wg. S=ownika Webstera ]Webster’sDictionary, 1962\, czeka: ]to wait\&1. przebywa: w miejscu lub stanie

bezczynnym, lub w oczekiwaniu/e co> nast'pi, jak& czekaj a/ ci"wezwiemy, czekaj na nas,

2. gotowym by: lub w pobli/u, jak& obiad czeka na nas,

3. by: w stanie tymczasowo niedo-ko<czonym lub zaniedbanym, jak& praca musi poczeka:,

4. us=ugiwa: jedzeniem, jak& “shewill wait at table” ]dzi> nie mazastosowania w j. polskim; to wait ̆waitress ̂ kelnerka; w dawnej Pol-sce& ̊ cze>nik – urz"dnik na dworzekr[la maj'cy piecz" nad napojami\.

wg mSjp 1969,• czeka:& 1. «przebywa: w jakimmiejscu, zatrzyma: si", licz'c na czyje> przyj>cie, na nast'pienie jakiego>zdarzenia; by: w pogotowiu»,2. «spodziewa: si", przewidywa:, /eco> nast'pi, pragn': /eby co> nast'pi-=o; obawia: si", /e co> nast'pi»• zaczeka:& «sp"dzi: gdzie pewienczas, zatrzyma: si" gdzie, spodzie-waj'c si", /e kto> przyb"dzie, /e si"co> zdarzy»• poczeka:& «sp"dzi: gdzie pewienczas, zatrzyma: si" gdzie, spodzie-waj'c si", /e kto> przyb"dzie, /e si"co> zdarzy; zwlec z czym do pewnejprzewidywanej chwili»• przeczeka:& 1. «sp"dzi: pewien okresczasu na czekaniu», 2. przebywaj'cgdzie doczeka: si" ko<ca czego lubodej>cia obecnych»• doczeka:& 1. «czekaj'c dotrwa: dopewnego spodziewanego momentu»,2. «osi'gn': co, dorobi: si", do/y:czego»

• wyczeka:& «poczeka: do pewnegomomentu, przeczeka: co; doczeka:,zaczeka:»˚“mas=o ma>lane”za•czeka: – czas dok. ¯ czeka:, chwil", spodziewaj'c si" nadej>cia, przyby- cia czego> lub kogo>po•czeka: – kr[tko, po ^ za

prze•czeka: – od czasu A do B, np. trudne czasydo•czeka: – dotrwa: do czasuod•czeka: – po wydarzeniu, czas jaki>, pewien, lub okre>lonywy•czeka: – d=ugo, naczeka: si", ¯ wyczekiwa:, wy ^ o

~ czepi: ¯ ¢czep ]='cze\.ros. zadevat;-zadiewat,]kogo\ pristavat;-pristawat,ang. to catch hold of, to hook;to vex, to provoke; to bother; to join,to side ]with\, to take part of.za•czepi: – czas dok. ¯ czepi:, zahaczy:; zaczepka, zaczepna•czepi: – od g[ry; naczepu•czepi: si" – uchwyci: si", zawisn':, upiera: si"przy•czepi: – do='czy:, przy ^ dodo•czepi: – do='czy:od•czepi: – od='czy:pod•czepi: – od spodu, pod ^ us¶czepi: – z='czy:roz•szczepi: – roz='czy:

~ czerni: czas niedok.¯ s=aw. czernyj ˘ pol. czarny.my>lowo&• dzie< – biel ˘

w bia=y dzie< ]pe=ni' dnia\,

• noc – czer< ˘ciemno>ci ]zmierzch\.

st'd czer< jest przeciwstawieniembieli, i tak powsta=y te terminy.przy tym,• biel ˘ bia=y ^ niski lub p=ytki,• czer< ˘ czarny ^ wysoki lub g="bokizwierciadlane odbicia, pod powierzch-ni' wody – te/, st'dMorze Bia=e – p=ytkie,Morze Czarne – g="bokie,i inne czarno bia=e terminy, jakLeszek Bia=y i Leszek Czarny.dzie< – dla czynu; noc – dla snu.dzie< – pozytyw, dla ludzi i anio=[w,noc – negatyw, dla diab=[w, duch[w.z kolorem czarnym zwi'zane s' r[/-nego rodzaju nieszcz">cia, k=opoty np.czarna godzina, kolor /a=oby.

Me poja>nienie jest proste, czarno nabia=ym, nieprawda/$ ̊ bia=y.

wyk=adnia wyobra/e< akademik[w;wg mSjp 1969 has=o czarny ma 7 r[/-nych zastosowa<&1. «koloru najciemniejszego ze

wszystkich»,2. «ciemny, wyra{nie odbijaj'cy si"

od ja>niejszego t=a»,3. «mroczny, nie o>wietlony»,4. maj'cy ciemn' sk[r", ciemne

w=osy»,5. «brudny, powalany»

}rud, wa= ^ ziemia ˘ g(ruda, J.D.|,6. «nie/yczliwy, szkodliwy, z=o>liwy,

niegodziwy, zgubny»,6.a. «osoba o z=ych sk=onno>ciach,wyst"pna»,6.b. «w utworach literackich po-sta: przejawiaj'ca z=e sk=onno->ci, dzia=aj'ca na szkod" postacidodatnich»,

7. «smutny, trudny do zniesienia, nie-

pokoj'cy, z=owiezczy, z=owr[/bny»Nauka nie by=aby Nauk', gdyby prosterzeczy wyk=adane by=y prosto.s=owotw. pokrewnych jest szeregnazw, kt[rych wszystkich trudno mi tuwymieni:, w j. polskim i rosyjskim;z polskich& czernica, czerni: i czernie:,czernid=o, ale czer< ]t=um, ci/ba, po-sp[lstwo\ ̄ starobia=orus. czernye ludi]“czarni ludzie”, tj. poddani ¯ karni,KCz\, z ang.-ros.]siostra zakonna, nun\

hernica-czernica,]dark-brown\ hernoburyj,]blackish, rather black\ hernovatyj,]in the rough\ hernovoj,]black haired\ hernovolosyj,]black eyed\ hernoglaznyj,]black earth, mould\ hernozëm,]the black art, magic\ hernokni'ie ,]leafy forest or wood\ hernolesle,]dark-complexioned, swarthy\

hernomazyj,]blackness, darkness\ hernota,]soiled linen\ hërnoe bel;ë,

]to lay by for the rainy day\ bereh;dene'ku na hërnyj den;,

]a fatal, unlucky day\ hërnyj den;,]ebony, pol. heban\ hërnoe derevo,]backstairs\ hërnaq lestnica,]daybook\ hërnaq kniga,]rough, dirty work\ hërnaq rabota,]the mob, the rabble\ hërnaq sotnq,]inferior cook\ hërnaq kuxarka,]jet-black, pitch black\

hernym-herno,ros. hernit;-czernit ¯ hërnyj,ang. to black]en\; to colour black;to slander, to calumniate.po•czerni: – pokry: czarn' farb', zabarwi: na czarnopo•czernie: – pociemni:, sta: si" czarniejszym lub czarnymo•czerni: – obmawia:, szkalowa:, przedstawia: kogo w z=ym >wietlepod•czerni: – troch", przyciemni:

~ czesa: czas niedok., dos=. =adzi:.

1. uk=ada: na g=owie w=osy przypomocy grzebienia, szczotki,

2. w=[k., pozbawia: surowce w=[-kiennicze stwardnia=ych {d{be=,=odyg, za pomoc' specjalnychszczotek metalowych, grzebieni,lub maszyn.

znaczeniowo pokr. grabi: ¯ grabie ¯grab ]chwyci:, j':\ ˘ grzebie<.

GENEZA S+ØW




s=owotw. pokr. czochra:, OE ]wi-chrzy: w=osy\, czochra: si" ]drapa: si"r"k'\, czy>ci:, staropol. YE.ros. hesat; ]1. czesa:, 2. drapa:\,ros. prihësyvat;/sq,ang. to comb, to dress ]the hair\.za•czesa: – czas dok. ¯ czesa:u•czesa: ]si"\ – u=o/y: w=osy

prze•czesa: – na wskro>, na wylot np. las, tyralier'przy•czesa: – troch", przy ^ podwy•czesa: – na zewn'trz, np. wszyroz•czesa: – w r[/ne strony, szczeg. d=ugie

~ czu: odbiera: wra/enia zmys=amidotyku, w"chu, smaku, tak/e my>lii serca.znaczeniowo pokr. w"szy: ¯ w"ch.

ros.hustvovat;

-czustwowat,ang. to feel.po•czu: – zmys=em w"chuu•czu: – g=osem swego serca, wn"trza, ¯ uczucieprze•czu: – przed czasem, my>l'od•czu: – zmys=em dotyku, cia=em ˘ odczu: b[lw•czu: si" – znale{: si" w >rodku, w sytuacji innej osobywy•czu: – wyw"szy:, wy ^ od, na wyczucie – troch" na >lepo, po omacku

~ czyna:, ~ czynia: czas niedok.¯ czyn ]dzie=o, post"pek\.dzia=a: i jego pochodne& wykonywa:,wciela:, wprowadza:, urzeczywist-nia:, przyst"powa: do czego.w mSjp 1969, przyczynia: «dodawa:wi"cej» }“mas=o ma>lane”, nie madodawania mniej, J.D.|.s=owotw. pokr. uczynek, naczynie,odczyn, zaczyn ]zakwas\, r"koczyn,czynno>ci, czynnik, wsp[=czynnik, w

stanie czynnym, uczynny ]udzielaj'cysi"\, samoczynny ]samodzia=aj'cy,automat\, i inne.ros. nah-inat;/at;-nacz-inat(at,pristup-at;/it;,ang. to begin, to commence.za•czyna: – czas dok., za ^ po¢na•czyna: – ros. nahinat;po•czyna: – pocz'tek dawa:przy•czynia: si" – powodowa:, sprawia:, dodawa:, wp=ywa: na cood•czynia: – traktowa: odczynem,

czym>, co zapobiegawy•czynia: – zachowywa: si" nie- zwykle; gdy lepiej, >mia=o ^ wyczynroz•czynia: – wszystko; rozczyn

~ czy>ci: czas niedok., ¯ czysto(>:.1. usuwa: wszystko co zbyteczne,

zwykle brud z mieszkania, b=oto ikurz z but[w, cz">ci metalowe zerdzy, z"by z resztek jedzenia mi"dzyz"bami, szczoteczk', itp., st'd

2. kastrowa:, trzebi: samc[wzwierz't z narz'd[w rodnych,

3. powodowa: rozwolnienie ˘>rodki czyszcz'ce.

wg. mSjp 1969, czy>ci: 1. «czyni: czy-stym; usuwa: brud, zanieczyszczenia,>miecie, odpadki itp.; oczyszcza:,}czy>ci: czysto>ci', zanieczyszczenia-mi, oczyszczaniem, poja>niono, J.D.|˚mas=o ma>lane,2. «kastrowa:, trzebi: zwierz"»,3. powodowa: rozwolnienie»prze•czy>ci: – na wskro>, na wyloto•czy>ci: – zupe=niedo•czy>ci: – do ko<capod•czy>ci: – troch", niezupe=niewy•czy>ci: – ca=kowicie, wy ^ od

~ czyta: czas niedok., zamienia: lite-ry na d{wi"ki, ich sk=ady, z=o/enia – ws=owa, s=owa – w zdania nios'ce tre>:.wg. mSjp 1969, czyta: «rozr[/nia: i='czy: litery w wyrazy; zapoznawa:si" z tre>ci' pisma, druku».czyta: od deski do deski «czyta: odpocz'tku do ko<ca, dok=adnie» }nie-gdy>, w Íredniowieczu, ksi"gi, pisanena pergaminie, oprawione by=y wdeski, J.D.|.

czyta: mi"dzy wierszami «czytaj'ctekst domy>la: si" tego, co nie zosta=onapisane»,przen. «odgadywa:, przepowiada:,wr[/y:».¯ s=aw.-ros. htenie-cztie<je ]czyta-nie, ang. reading; lecture; delivery of alecture\ ¯ hto-czto ]co\ ˘ ¢cyta:]cytowa:\, cytat ]$\, w zwi'zku z=ac. citatio ̆ starofranc. citation ̆ >re-dniow. ang. citacion ˘ ang. citation.ros. hitat;-czitat, hitat; po skla-dam-czitat po sk=adam ]literowa:, ang.to spell; ang. to read, to deliver ]a lec-ture\, to lecture.s=owotw. pokr. czyt•anie(anka((elnia(elnictwo(elnik(elny(nik.za•czyta: si" – czas dok., bez opa- mi"tania trac'c kon- takt z otoczeniem, zatopi: si" w czytaniu, zatraci:na•czyta: si" – wielepo•czyta: – przypisa: co komu; niepoczytalny

prze•czyta: – na wskro>, na wyloto•czyta: si" – do pe=na, zupe=niedo•czyta: – do ko<caod•czyta: – od='czy:, fragment; odczytwy•czyta: – na zewn'trz, gdzie>roz•czyta: si" – na ca=egoczytywa: – od czasu do czasu

~ da: czas dok.1. przekaza: co> komu˘ da: lekcj" ]w postaci s=[w, pobicia\,2. szereg funkcji czasownika.ros. dat;-dat ]da:\, ang. to give; tobestow; to allow; to permit.za•da: – poleci:, ˘ zadanie, zadated ]przedp=ata\, za ^ przed ^ u ^ przy

na•da: – przekaza:po•da: – przekaza:u•da: ]si"\ – 1. wyby: do miejsca, 2. powie>: si"prze•da: – przekaza: ˘ sprzeda:prze•da: si" – 1. zmieni: stron" 2. podda: si" wrogowiprzy•da: – dobawi:, przy='czy:do•da: – dobawi:, przyda:, do ^ przy ^ zaod•da: ]si"\ – 1. zwr[ci:, 2. zaprzeda: si"pod•da: – podsun': ]np. pod rozwag", w'tpliwo>:\nad•da: – dobawi: troch"w•da: ]si"\ – wci'gn': si" w co>,z•da: ]si"\ – 1. z=o/y: egzamin, 2. polega: na kim>, 3. zrzec si" czego>roz•da: – da: r[/nym osobom, rozdzieli:

~ darzy: czas niedok. ¯1. obdziela: kogo uczuciami, szczeg.

pozytywnymi& =ask', wzgl"dami,

2. dawa: w podarunku, ¯ dar,3. traf, przypadek ˘ przydarzy: si",

wy(z-darzenie.ros. sluhit;sq-s=uczitsja, ang. tohappen, to occur, to come to pass.na•darzy: si" – zjawi: si", nadej>: ˘ nadarzy=a si" okazjaprzy•darzy: – przypa>:, przytrafi:ob•darzy: – obdzieli: otoczenie, ˘ by: obdarzonym talentemwy•darzy: si" – mie: miejsce; wydarzenie, wy ^ zz•darzy: si" – zrz'dzi:, sprawi:, spowodowa:

~ depta: czas niedok.1. st'pa: drobnym krokiem, niszcz'c

i zostawiaj'c >lady but[w, brudzi:,2. kroczy:, i>: za kim ˘

depta: po pi"tach,3. stara: si" pozyska: kogo lub co ˘

depta: ko=o kogo, czego ]chodzi:\,4. zool. o samcach ptak[w&

zap=adnia:.

s=owotw. baz' step ]krok, kroczy:\,z wp=ywem ptak ]$\; pokr. drepta:.ros. toptat;-toptat, ang. to treaddown, to trample, to crush.za•depta: – czas dok., ca=kowicie, st'paj'c wielokrotniena•depta: – raz jeden, nast'pi:po•depta: – pod(z•niszczy: dep- cz'c butami, nogami


GENEZA S+ØW



u•depta: – wyrobi: co, zwykle >cie/k", deptaniem, ugnie>: tak, wyg=adzi:wy•depta: – zniszczy: deptaniem, utorowa: >cie/k"roz•depta: – zniszczy: przez przypadek nast'pieniem nog', butem

~ do=a: czas niedok.da: rad", zaradzi: potrafi:, m[c,sprosta: zadaniu.s=owotw. poch. herb Do="ga, Do-="gowski, zdolny.zezem, z przek'sem& g[ra vs d[=, ludziedziel' si" na zg[rnych i zdolnych;zg[rny – durny, g=upi, t"py;nie ubli/aj'c Zag[rnym,za ^ przy ^ u ^ pod ^ przed ^ pro,kop ^ d[= ˘ kopa:, kopalnia, okop;kopa ^ g[ra ˘ Zakopane ^ Zagreb ^Prohora ]pol. Zag[rny\.ros.moh;-mocz ]m[c\,byt; v sosto-qnii- byt w sostojanii ]by: w stanie\,ang. to be able to, be up to sth.po•do=a: – potrafi: co> zrobi:wy•do=a: – da: czemu rad", sprosta:; niewydolno>: systemu kr'/enia krwi, wy ^ poz•do=a: – by: z stanie co zrobi:Nie nale/y&nieudolny – niezaradny, niedo="/ny;cecha wytworu& {le wykonany; nie-

udany; wadliwy, kiepski, marny.

~ drapa: czas niedok.1. skroba:, rysowa: czym ostrym,

szczeg. paznokciami, pazurami,2. podra/ni: sk[r", b=on" >luzow',

zwykle gard=a,3. w przen., drapn':, da: drapaka –

uciec, czmychn':.ros. hesat;-czesat,carapat;-carapat,ang. to scratch ]drapa:, skroba:\,to scrape ]skroba:, drapa:\.za•drapa: – czas dok.po•drapa: – wiele, paznokciamiw•drapa: si" – na szczytz•drapa: – usun': drapaniem, paznokciamiroz•drapa: – paznokciami zerwa: goj'c' si" ran", strupa

~ dra/ni: czas niedok. lub dok.w zale/no>ci od przedrostka lub jego braku;gdy jego brak ]dra/ni:\ – niedok.,

przedrostek ]za` i in.\ czyni go dok.;1. dzia=a: na zmys=y w spos[b zak=[-

caj'cy prac" organizmu, wywo=uj'cich reakcj", odrzut czynnika,

2. pobudza: do gniewu, droczy: si",przedrze{nia:, irytowa:.

ros. razdra'at;-razdra/at,ang. irritate, to gall, to tease, toprovoke, to exasperate.

za•dra/ni: – czas dok., raz jedenpo•dra/ni: – troch"roz•dra/ni: – ca=kowicie, zupe=nie

~ drze: czas niedok. ¯ darcie.niszczy: rwaniem na kawa=ki, szar-paniem, ci'gni"ciem obu ko<c[w wprzeciwne strony a/ do rozdzielenia

ca=o>ci.s=owotw. pokr. rwa:, targa:, tarmosi:.za•drze: – zatarg spowodowa:na•drze: – naniszczy: darciempo•drze: – na kawa=kiu•drze: – kawa=ek, u ^ poprze•drze: – przez co, na wskro>, szczeg. ` si"obe•drze: – zerwa:, ob=upi:, np. ze sk[rypode•drze: – od spodu, pode(nadenade•drze: – troch", cz">ciowo

wy•drze: – wyszarpa:, wy ^ odeze•drze: – pozbawi: darciemroze•drze: – troch", cz">ciowo

~ dusi: czas niedok. ¯ dech, dusza.1. odcina: dop=yw powietrza do dr[g

oddechowych naciskiem na gard=o,dra/ni: je, ˘ dym, kaszel dusz',

2. cisn':, gnie>:, przy(wy•ciska:,3. gotowa: mi"so, jarzyny, itp., na

wolnym ogniu, pod przykryciem,w ma=ej ilo>ci wody lub t=uszczu.

s=owotw. pokr. zaduch.

ros. zaduw-at;/it;-zadusz-at(it,zadyxat;sq, sdavlivat;,ang. to suffocate, to strangle, to stifle.za•dusi: – czas dok. ¯ dusi:na•dusi: – nacisn':, raz jedenu•dusi: si" – samemu, skona:wy•dusi: – na zewn'trz, z siebiez•dusi: – >cisn': w d=oniachroz•dusi: – zniszczy: naciskiem

~ dzia: czas dok. ¯ `dziewa:.1. wlec ]nabija: kogo, co, na co\,

d{ga:, gubi:, traci:, u>mierca:,2. nak=ada:, ubiera: si", ¯ odzie/,dzianina.

ros. vde-vat;/t;-wdie-wat(t,prode-vat;/t; nitku (v iglu),ang. 1. to thread, 2. to put on.na•dzia: – nawlec, np. ig="po•dzia: ]si"\ – zgubi: ]si"\o•dzia: ]si"\ – ubra: ]si"\w•dzia: – w=o/y: na siebieroz•dzia: ]si"\ – zdj': z siebieNie nale/y& rozdziawa ¯ ziew,dzianina.

~ dzieli: czynno>: ci"cia ca=o>ci nacz">ci, drobienia.ros. delit;-dielit,raz/ot-delilqt;, razdavat;,ang. to divide, to distribute, to share.s=owotw. baz' dzia= ˘ po(od•dzia=.po•dzieli: – rozdrobni: na “dzia=ki” tj. cz">ci,

podzia=(kau•dzieli: – przyda:, da:, np. udzieli: porady, udziela: ̆ udzieli: si", u ^ pod ^ przy ^ zaprze•dzieli: – na wskro>, na wylot; przedzia=przy•dzieli: – przypisa: co komu

ob•dzieli: – przyda: otoczeniuod•dzieli: – od='czy:, ¯ oddzia=wy•dzieli: – 1. przeznaczy:, 2. cz">:, ¯ wydzia=z•dzieli: – uderzy: czym, zada: cios& batem, r"k'roz•dzieli: – w r[/ne strony, dla r[/nych os[b ¯ rozdzia=Nie nale/'&dziel•ny ]czynny\, udziel•ny ]uczyn-ny\, samo•dzielny ]samoczynny\,podod•dzia=.

~ dziwi: czas dok. ̄ dziw ˘ dziwia:.zdumie:, wprowadzi: w zadum",zamy>lenie.dziw ]cud\ ˘ dziw•ak ]cud•ak\,prze•dziwny ]prze•cudny\.ros. udiv-lqt;/it;-udiw-ljat(it,ang. to astonish.za•dziwi: – czas dok., zdumie:na•dziwi: si" – wiele, d=ugopo•dziwia: – przez czas jaki>u•dziwni: – zrobi: dziwacznym,

odr"bnym od wyobra/e<, normywy•dziwia: – na>miewa: si" z dziwactw, szydzi:, natrz'sa: si" z kogoz•dziwi: ]si"\ – zosta: zaskoczo- nym wydarzeniemNie nale/y& przedziwny ]przecudny\.

~ dzwoni: czas niedok. ¯ dzwon¯ s=aw.-ros. zwuk ]d{wi"k\ ¯ uk]chwyta:, j':\.s=owotw. pokr. s=aw.-ros. venok-wienok ]wianek, ang. wreath\.ros. zvenet;-zwieniet ]dzwoni:,ang. to sound, to ring, to tinkle\,zvonit;-zwonit ]dzwoni:\,zvyhat;-zwuczat ]d{wi"cze:\,ang. to ring, to toll ]przeci'g=y dzwon,zwykle pogrzebowy\.za•dzwoni: – czas dok., raz jedenprze•dzwoni: – zadzwoni: do kogo>do•dzwoni: si" – “dzwonkiem” osi'gn': drugi koniec linii telefonicznej

od•dzwoni: – odpowiedzie: tele- fonem, “dzwonkiem”wy•dzwoni: – 1. wyda: d{wi"k, np. telefonemNie nale/y&podzwonne – dzwonienie po umar=ym

~ gada: m[wi:, pyta:, papla: ̄ gad.znaczeniowo pokr. m[wi:.

GENEZA S+ØW




za•gada: – czas dok. ¯ gada:, zapyta:; zagadkapo•gada: sobie – troch", kr[tko; pogadankau•gada: – ujedna: mow'prze•gada: – 1. od czasu A do B, 2. ` kogo – wygra: argumentem

przy•gada: – przym[wi: do siebieob•gada: – zupe=nie, dooko=ado•gada: si" – porozumie: si"wy•gada: si" – wypapla:z•gadn': – wpa>: na trop, znale{: odpowied{, rozwi'za: zagadk"roz•gada: si" – na ca=ego, d=ugo

~ garn': sun': po ziemi& siano,piasek, cz"sto narz"dziem, grabiami.s=owotw. pokr. gar>: ]g•arg•ra\.

znaczeniowo pokr.1. grabi:, rabowa:, zabra:, przej':,2. obj': ]r"kami, w posiadanie\.ros. 1. grabit;-grabit,2. zaxvatyvat; ]chwyta:\,ang. 1. to rob, to grab, to seize,2. to hold, to grasp; to take over.za•garn': – zagrabi:na•garn': – wiele, szczeg. na kup"przy•garn': – 1. blisko, w pobli/e, 2. obj': rakamio•garn': – ca=kowicie, my>l', wzrokiem

od•garn': – odsun': narz"dziem, r"kami, np. w=osypod•garn': – troch"wy•garn': – wyrzuci: co komu, s=owniez•garn': – skupi:, zebra:; garnek ]pojemnik\roz•garn': – 1. w r[/ne strony, 2. wszechstronnie o>wieci: g=ow" naukami ˘ ]nie\ rozgarni"ty

~ gasi: czas niedok.¯ ga ag ]ogie<\ % si is ]woda\.dos=. t=umi:, szczeg[lnie ogie<, /ar&po/ar, ognisko, >wiec", lamp", >wiat=o]/ar[wk"\, pragnienie ]pali w gardle\.s=owotw. pokr. ga>nica.wg mSjp 1969, gasi: «sprawia:, /eco> ga>nie, przestaje si" pali:».ros. po/gasit;-po(gasit,ang. to extinguish, to quench.po•gasi: – w wielu miejscach, np. ognie

u•gasi: – st=umi: ogie<, u ^ zaprzy•gasi: – troch", cz">ciowodo•gasi: – do ko<cawy•gasi: – zupe=nie, ca=kowiciez•gasi: – czas dok.

~ gi': czas niedok.1. tworzy: =uk z pr"ta, ga="zi,2. z cia=a – chyli: si", sk=ania: si",

3. nada: czemu kszta=t kab='kowaty.s=owotw. baz' =uk, krzywizna.ros. gnut;(sq)-gnut]sja\,sgibat;(sq)-sgibat]sja\, ang. tobend, to bow, to crook, to curve.za•gi': – czas dok.za•gi': kogo – zada: pytanie na kt[- re pytany nie mo/e

odpowiedzie:na•gi': ]si"\ – 1. napr"/y:, nachyli:, 2. poda: si", pochyli:u•gi': si" – ust'pi: pod presj', naciskiemprze•gi': – wi"cej ni/, przesadzi:, poza >rodek, umiarprzy•gi': – zbli/y: gi"ciemod•gi': – od prostego, gi"ciemwy•gi': – wykrzywi:, wy ^ zz•gi': ]si"\ – utworzy: =uk z pr"ta, cia=a, sk=oni: si"

~ gin': czas niedok.gubi:, traci:; ponie>: >mier:, straci:/ycie, zosta: zabitym, polec, pa>:,szczeg. traci: /ycie >mierci' niena-turaln', gwa=town', nag=', od miecza,przez powieszenie, w topieli.s=owotw. pokr. nikn':, przestawka&gin•': nik•n':, GK, ¯ nic.ros. pogib-at;/nut;-pogib-at(nut,]>mierci', w Íredniowieczu& od mie-cza, dzi> tak/e naturaln', ang. to die\um-irat;/eret;,-um-irat(eret,

]wygasn':\ ugas-at;/nut;,ang. to perish.za•gin': – czas dok.,

zagubi:, zatraci:po•gin': – po ^ zawy•gin': – zupe=nie, ca=kowiciez•gin': – czas dok.

~ gl'da: `jrze:, `trze: ¯ try ]oko\.przedrostki pe=ni' tu g=[wnie funkcj"cz"stotliwo>ci& wielokrotnie, cz"sto,d=ugo lub d=u/ej.ros. smotret;-dielit, glqdet;-gljadiet, ang. to look up, to look ]at\,to see, to look after, to superintend.za•gl'da: – wielokrotniena•gl'da: – cz"sto spogl'da:spo•gl'da: – cz"sto rzuca: okiemprze•gl'da: – na wskro>, na wylotprzy•gl'da: si" – przypatrywa: si"o•gl'da: – dooko=a, d=ugodo•gl'da: – dopatrywa:, cz"stopod•gl'da: – podpatrywa:, skrycie, ukradkiemw•gl'da: – do >rodka, ¯ wgl'd

wy•gl'da: – na zewn'trzroz•gl'da: si" – w r[/ne stronyNie nale/y& wz•gl'd

~ g=aska: czas niedok. ¯ =aska]dobro:, =agodno>:\.dobrotliwie, lekko posuwa: d=oni'po powierzchni, g=adzi:, muska:.s=owotw. pokr. =askawie, =askotki.

ros. gladit;-=adit, laskat;-=askat,ang. to stroke, to fondle ]a dog\.po•g=aska: – szczeg. po g=owieu•g=aska: – udobrucha:, u=agodzi:, uspokoi:przy•g=aska: – troch", cz">ciowo

~ g="bi: czas dok. ̄ glubina-g=ubina

]g="bia, ang. depth\, s=aw. U ˘ Å, ´.za•g="bi: – czas dok., zag="biepo•g="bi: – przyda: g="boko>ci, pog="biarkaw•g="bi: ]si"\ – wnikn':, zapu>ci: do g="bi, w g='bz•g="bi: – wnikn':, pozna: do- dok=adnie, do g="bi, ang. in-depthNie nale/y& dog="bnie

~ g=odzi: czas niedok. ¯ g=[d ]brak,

szczeg. wody, dzi> wszelkiego po-karmu, po/ywienia\ ¯ =[d ]woda\.ros. golodat;-go=odat,ang. to hunger, to starve;]to die of hunger\ umeret;

golodno[ smert;[,]year of famine\ golodnyj god,]hunger\ golodyxa,]pressed by hunger\ c goloduxi.za•g=odzi: – g=odem doprowadzi:

do >mierciwy•g=odzi: – wymorzy: g=odemwy•g=odzi: si" – odczuwa: silny g=[d

z powodu braku spo/ywa-nia posi=k[w, pokarmu

~ g=osi:, ~ g=osowa:, ~ g=o>ni:¯ g=os, d{wi"k. s=owotw. poch. odg=os,pog=os, przyg=os, rozg=os, zg=oska.ros. golos-go=os ̆ provozglawat;,]podniesiony\ glas-g=as,]d{wi"k\ zvuk-zwuk,ang. voice ]g=os\, sound ]d{wi"k\,ros. odinoglasno-odinog=asno]jednog=o>nie\ ̂ ang. with one voice,

ros. glas sovesti-g=as sowiesti âng. the voice of conscience.za•g=osowa: – odda: g=os w wyborachna•g=o>ni: – wype=ni: sal" stosow- n' si=' g=osu; nag=o>nienieprze•g=osowa: – g[r" wzi': na kim w g=osowaniuo•g=osi: – wszem, dooko=apod•g=o>ni: – wzmocni: nag=o>nie- nieNie nale/'&od•g=os – d{wi"k towarzysz'cy

czemu>, brzemienie czego>, czasem echopo•g=os – echo, g=os odbity z dala od {r[d=aprzy•g=os – g=os przy(t=umiony ustamiroz•g=os – na wszystkie stronyz•g=os•ka – sylaba, 2–3 d{wi"ki


GENEZA S+ØW



~ gna: p"dzi:, >ciga:, ˚p"dzi:, go-ni: gania: ]element cz"stotliwo>cidodany, jak chodzi: chadza:, tj.wielokrotnie\,gon ˘ gonitwa, ogon, samogon.za•gna: – zap"dzi:na•gna: – nap"dzi: ¯ nap"dpo•gna: – p"dzi:

u•gna: – dogoni:, do>cign':prze•gna: – przep"dzi:przy•gna: – przyp"dzi:o•gania: – dooko=ado•gna: – dop"dzi:, do ^ uode•gna: – odp"dzi:pode•gna: – troch", cz">ciowowe•gna: – do >rodkawy•gna: – wyp"dzi:; wygonze•gna: – sp"dzi:roze•gna: – rozp"dzi:

~

gni: czas niedok.ulega: procesowi rozk=adu podwp=ywem dzia=ania bakterii, psu:si", butwie:, pr[chnie:.s=owotw. pokr. gn[j& gn•i: gn•[j.ros. gnit;-gnit,sgni-vat;/t;-gnit,ang. to decay, to putrefy.prze•gni: – na wskro>, zupe=nie, ca=kowicienad•gni: – troszk"wy•gni: – ca=kowicie, wy ^ zz•gni: – czas dok., zupe=nie

~ godzi: czas niedok. ¯ ¢god¯ >redniow. ang. gode ¯ anglosas.god, pokr. niem. gut ]dobrze\.po•godzi: – doprowadzi: strony do zarzucenia r[/nic, uspokojenia obuu•godzi: si" – przysta:, zgodzi: si"do•godzi: – sprawi: pe=ne zadowolenie, “do ko<ca”z•godzi: si" – przysta: na coNie nale/y&

u•godzi: – zrani:& strza=', kul'. ~ goi: ]si"\ czas niedok.

powodowa: zabli{nianie si" miejscskaleczonych, ran, wrzod[w; leczy: je, opatrywa:.s=owotw. pokr. koi: ]=agodzi:\, GK.ros. za'ivat;-za/iwat, ang. to healup, to cure, to close ]of a wound\.za•goi: ]si"\ – czas dok., zupe=niewy•goi: ]si"\ – zupe=nie, wy ^ za

~ goni:,~ gania: 1. p"dzi:, 2. >ciga:&

gon ]o•gon\ ^ p"d ^ odrostza•goni: – zap"dzi:na•goni: – nap"dzi:, ¯ nap"d do>cign':po•goni: – pop"dzi:, ¯ pop"du•goni: – dogoni:, u ^ do ^ na,prze•goni: – prze•p"dzi:(>cign':przy•goni: – przyp"dzi:o•gania: – op"dza:, ¯ ogon

do•goni: – dop"dzi:, do>cign':od•goni: – odp"dzi:pod•goni: – podp"dzi:, troch"w•goni: – wp"dzi: do >rodka,wy•goni: – wyp"dzi:; wygon ^ wyp"d dla zwierz'tz•goni: – sp"dzi:roz•goni: – roz•proszy:(p"dzi:

~ gotowa: czas niedok.1. czyni: sprawnym, zdatnym,

do dzie=a ˘ gotowa: w drog",by: przygotowanym do czego,rychtowa:,

2. sposobi: do spo/ycia, konsumpcji˘ znacz. bliskie& wrze:, kipie:,kucharzy:,

oba terminy mieszane w j. polskim,i bliskie sobie w j. rosyjskim&ros. 1. pri/iz-gotovit;,2. strqpat;-strjapat,gotovit;-gotowit.ang. 1. to make ]get\ ready,to prepare, 2. to cook, to boil.za•gotowa: – czas dok., szczeg. wod", do stanu wrzenia, kipienia ]2\u•gotowa: – przyrz'dzi: do spo- /ycia, konsumpcji ]2\prze•gotowa: – doprowadzi: do stanu wrzenia ]2\przy•gotowa: ]si"\ – przyrz'dzi:, przystosowa: ]1\

pod•gotowi: – cz">ciowo ]1\wy•gotowa: – pozbawi: sk=adnik[w gotowaniem ]2\

~ grabi: czas niedok. i przedrostkiczyni' go dokonanym.¯ ang. grab ]1. porywa:, chwyta:,2. grabi: – przejmowa: si=', bez-prawnie, drog' przemocy, gwa=tu,obdziera:, =upi: ¯ =upie/.˚garn':, czesa:.za•grabi: – zagarn':na•grabi: – wieleo•grabi: – zupe=niewy•grabi: – do ostatka, wy ^ oroz•grabi: – w r[/ne strony przez r[/nych

~ gra: czas niedok.1. wydawa: d{wi"ki na instrumentach

muzycznych,2. bra: udzia= w zmaganiach sporto-

wych ˘ igrzyska olimpijskie,3. nie by: sob', udawa:& kogo inne-

go ˘ gra: na scenie, gra: durnia,

4. szarpa: ˘ gra: na nerwach.s=owotw. pokr. igra: ]bawi: si"\ ˘nie igraj z ogniem#, naigrywa: si"]na>miewa:, szydzi:, drwi: sobie,natrz'sa: si" z kogo\.ros. igrat;-igrat, ang. to play.za•gra: – czas dok. ¯ gra:, raz jeden, kr[tkona•gra: – wiele,

nagrania muzyczneu•gra: – swoje, w kartachprze•gra: – ulec w grze, wojnieprzy•grywa: – akompaniowa:obe•gra: – zupe=nie, ze wszystkiegodo•gra: – dodatkowo gra:, ¯ dogrywka

ode•gra: – ca=o>:, np. hymnw•gra: – do >rodkawy•gra: – na zewn'trz, np. los na loterii, meczz•gra: si" – dostroi: do innych, zharmonizowa: si"roze•gra: – r[/ni z r[/nymi, rozgrywkiNie nale/y&zgraja – sfora ps[w dzia=aj'ca jako zesp[=

~

grodzi: czas niedok. ¯ grodza ¯gr[d ]>redniow. zbiorowe siedliskoludzkie otoczone palisad', p=otem\.s=owotw. pokr. podgrodzie.ros. za/o-gora'ivat; ˘za/o-gorodit;-za(o-gorodit,ang. to hedge, to fence.za•grodzi: – czas dok. ¯ grodzi: 1. zamkn': p=otem; zagroda, 2. wej>: komu w drog", w poprzekprze•grodzi: – na wskro>, na wylot

przedzieli:o•grodzi: – dooko=a; ogr[dod•grodzi: – grodz' oddzieli: od

ca=o>ciroz•grodzi: – rozdzieli: przegrod'Nie nale/'&na•grodzi: ¯ nagrodapod•grodzie ¯ gr[d

~ grozi: czas niedok. ̄ gro{ba, groza.straszy: zapowiedzi' z=ego.ros. po/grozit; (komy hem)-po(grozit ]komu czem\,po/strawit; (komu hem)-po(straszit ]komu czem\.ang. to threaten.za•grozi: – czas dok., zagro/enie ̄ grozapo•grozi: – przez chwil", pogr[/ka

~ gry{: niedok., k'sa:, ci': z"bami,i w przen. s=owami, docina: komu>.s=owotw. poch. gryzo<, zgryzoty]wielkie zmartwienie\ ¯ ang. grizzle

]to worry; fret; complain\.ros. kusat;-kusat, gryzt;-gryzt,ang. to bite, to gnaw.za•gry{: – na >mier:po•gry{: – dotkliwie, w wielu miejscachu•gry{: – raz jedenprze•gry{: – prze(za•k'si:przy•gryza: – bole>nie, docinkami

GENEZA S+ØW




ob•gry{: – dooko=a np. jab=kodo•gryza: – bole>nie, docinkamiod•gry{: – kawa=eknad•gry{: – troszk", troch"w•gry{: si" – do >rodkawy•gry{: – dziur" w czymz•gry{: – zmia/d/y: z"bami, usta >cisn': z"bami

roz•gry{: – rozpracowa: co> wyj'tkowo trudnego, ukrytego

~ grza: czas niedok. ¯ gorze: ̄ gore]pali, piecze\ goriaczij ]gor'cy\.dostarcza: ciep=a swym cia=em lubogniem, obdziela: nim kogo lub co,ciep=ym czyni:, roz(pod(na•pala:.s=owotw. poch. grzanka, gor'czka.ros. gret;-gret ]lub gre:\,ang. to warm, to heat.za•grza: ]si"\ – czas dok. ¯ grza:, ciep=ym uczyni:po•grza: – przez chwil"prze•grza: – nadmiernieprzy•grza: – przypiec, przy ^ doo•grza: ]si"\ – zupe=niedo•grza: – 1. doko<czy: grzania, 2. przypiec komu docinkiem, przy ^ dood•grza: – zamarzni"te, ociepli:pod•grza: – troch"wy•grza: – ca=kowicie, do ko<caroz•grza: ]si"\ – rozpali:;

rozgrzewka

~ grzeba: czas niedok. ¯ greb]1. kop, 2. czes\ ˘ kop•a:, czes•a:.s=owotw. pokr. ukr. Hrebenne.znaczeniowo. pokr. kopa:, okop.ros. 1. kopat;-kopat, rytsq-rytsja,2. hesat;-czesat,greben;-grebe< ]grzebie<\.ang. 1. to dig, 2. to comb.za•grzeba: – czas dok. ¯ grzeba:; Zagreb ^ Zakopane za ^ przed, kopa ^ g[ra, gdy kop ^ d[= ˘ kopalaniapo•grzeba: – 1. zakopa:; pogrzeb, 2. zaprzepa>ci:, np. szans"prze•grzeba: – przeczesa: rzeczydo•grzeba: si" – dokopa: si"od•grzeba: – odkopa:wy•grzeba: – na zewn'trz, wykopa:roz•grzeba: – rozkopa:Nie nale/y&z•grzebny – parciany, uszyty z grubego

p=[tna lnianego lub konopnego.

~ gubi: ¯ guba ]g"ba\, U ̆ Å, ´,otch=a<, otm"t, topiel, czelu>:;z czas[w Íredniowiecza gdy topionoludzi – wrog[w, heretyk[w, itp.1. upu>ci: co>, uroni:, bezwiednie,

szczeg. w drodze, przez nieuwag",niedopatrzenie, w zam"cie czego,

otm"cie, otch=ani, topieli,2. traci:, topi: ˘ zatraci: si" ^

zatopi: si" w czym, np. w czytaniu,my>lach, w dzia=aniu,

3. wybija:, tj. mordowa:, ci':,g=adzi:, pozbawia: /ycia.

s=owotw. pokr. zguba ]rzecz utraconai znaleziona przez t' sam' osob" lub

kogo innego\, ros. glubina-g=ubina]ang. depth, profundity\.wg mSjp 1969, gubi: 1. «przestawa:mie:, traci: co>, upuszcza:», «traci:orientacj", panowania nad my>l'»,1.a. «niechc'cy zsun': oczko z drutu»,1.b. «zamyka: oczko dla skr[cenia

przerabianego rz"du»,2. nara/a: kogo na zgub",

doprowadza: do zguby»}doprowadza:... ile/ to razy$# dopro-wadzi:; zgubi: jest czasem dok.,forma «doprowadza:», czas niedok.,sztucznie utworzona by by=a w zgo-dzie z czasem niedok. «gubi:», bezwzgl"du na logiczny lapsus, bezsens;tw[r akademik[w, faryzeusz[w j"zy-kowych – litera zasady ponad ducha,˚dziwol'g, J.D.|.ros. terqt;-tierat,ang. to lose, to forfeit,ros. terqt;sq-tiertatsja,ang. to disapear, to lose one’s head.za•gubi: – czas dok., zatraci: na sta=e lub tymczasowo,

chwilowo, bezwiedniepo•gubi: – kilka, np. buty w czasie ucieczki, za ^ powy•gubi: – wszystkich, wybi:, tj. wymordowa:z•gubi: – czas dok. ¯ gubi:

~ hamowa: czas niedok. ¯ hamulec.powstrzyma:,1. zwykle ruch k[= pojazdu

urz'dzeniem do tego celu, ale i2. zap"dy innych os[b, utrudnia: im,

przeszkadza:, i wszystkimi do-st"pnymi >rodkami, metodami.

ros. tormozit;-tormozit,ang. to brake.za•hamowa: – czas dok., do pe=nego stopu, bezruchupo•hamowa: si" – powstrzyma: si"przy•hamowa: – troch"od•hamowa: – od='czy: hamulcewy•hamowa: – stopniowo

~ igra: czas niedok. ¯ gra:,zabawia: si" lub kogo beztrosk'.

wg mSjp 1969, igra: 1. «robi: sobiez czego zabawk", igraszk"; /artowa:,bawi: si", zabawia: si"; lekcewa/y:»,2. «bawi: si", figlowa:»,3. poet. «migota:, mieni: si", drga:,gra:, barwami, >wiat=ami».ros. igrat;-igrat, ang. to play.znaczeniowo pokr. nasmexat;sq(nad kem)-nasmiechatsja ]nad kiem\,

ang. to laugh at, to deride, to scoaf at,to make fun of, to joke at.na•igrywa: si" – na>miewa: si"do•igra: si" – doczeka: przykrych nast"pstw igrania

~ j': `chwyci: ¯ `chwaci: ¯ chwat. j': ¯ ùk, U ˘ Å, ´, ˘ nauka, paj'k.

s=owotw. pokr. wzi': ˘ zawzi"cie.s=aw. qt;-jat, ]chwyci:\ poimat;,]s(po•chwyci:\ sxvatit;-schwatit,]rozumie:\ razumet;, ang. to catch.za•j': – wzi': w posiadanie, zaw=adn':, zagarn':, zachwaci:, okupowa:za•j': si" – chwyci: si" czego, wzi': si", ¯ zaj"ciena•j': – wzi': w czasowe u/yt- kowanie ̄ wynajem, lub korzysta: z cudzych us=ug, ¯ najemnikpo•j': – pochwyci:, ¯ poj"cie, poj"cia nie ma – naukiu•j': – uchwyci:, u ^ za zachwyci:, chwatprze•j': – przechwyci:prze•j': si" – wzi': do serca, zaniepokoi: si"przy•j': – 1. wzi': do siebie, akceptowa:, 2. ugo>ci:, ¯ przyj"cieob•j': – dooko=a, np. r"kamiod•j': – odbawi:, odliczy:

pod•j': – 1. unie>:, od do=u, – 2. przej': sum" pieni"dzy z kasy pod ^ przed ^ przypod•j': si" – zgodzi: si" na co, st'd i ˚naj':, pod ^ na ^ za ^ uwy•j': – na zewn'trz, wy ^ odzd•j': – z g[ry w d[=, pozbawi:, np. odzie/ z siebie, obraz ze >cianyNie nale/y&roz•ejm, s•ejm ¯ j': si"

~ jecha: 1. przenosi: si" z miejscana miejsce za pomoc' >rodk[w loko-mocji& pojazd[w, koni,2. odbywa: podr[/,3. udawa: si" w jakim> kierunku&za•jecha: – przyby: na miejscena•jecha: – napa>:po•jecha: – czas przesz=yu•jecha: – nie do ko<ca, celuprze•jecha: – od punktu A do B

przy•jecha: – przyby: pojazdemob•jecha: – dooko=ado•jecha: – na miejsce, przyjecha:, do ^ za ^ przyod•jecha: – wyruszy: w podr[/, oddali: si" pojazdempod•jecha: – troch", w pobli/enad•jecha: – zbli/y: si"w•jecha: – do >rodka


GENEZA S+ØW



wy•jecha: – poza obr"b, normyz•jecha: ]si"\ – w d[=; spotka: si" w wyniku jazdyroz•jecha: ]si"\ – rozsta: si", jazd' wracaj'c do dom[w

~ jedna: pozyskiwa:, ujmowa:sobie kogo, zjednywa:, w “jedno>ci

by:” tj. w zgodzie, o wsp[lnymstanowisku, opinii.ros. soedinqt;-sojediniat,ang. to unify, to unite, to join ]with\.po•jedna: – pogodzi: zwa>nione strony, czyni'c je jedn'u•jedno•lici: – ='cz'c cz">ci w ca- =o>:, wprowadzi: jeden wz[r dla r[/nych¢prze•jedna: – pojedna:, prze ^ po ˘ nieprzejednany wr[g

wy•jedna: – uzyska: co od kogo ]z zewn'trz\, szczeg. zgod", w trudnym wypadku, sytuacjiz•jedna: – pogodzi: strony czyni'c je jedn'Nie nale/y&roz•ejm – w osobne kierunki wrogiesobie stronnictwa ]èjm jem ¯“j': si" za bary” – zmagania\

~ je>: czas niedok.spo/ywa: pokarmy prze/uwaj'c i

po=ykaj'c je, od/ywia: si".ros. est;-iest, ]dok.\ s=est;-sjest,]>niadanie\ zavtrakat;-zawtrakat,]obiad\ obedat;-obiedat,]kolacj"\ u'inat;-u/inat,]spo/ywa:, je>:\ kuwat;-kuszat.ang. to eat, to drink, to consume.s=owotw. baz' s=aw. jeda ̆ pol. jad=o.po•je>: – troch", posili: si"prze•je>: – nadto, wi"cej ni/ ˘ przejad=o si" co komudo•je>: – doko<czy: spo/ywaniapod•je>: – ukradkiem; podjadekwy•je>: – wszystko, do ko<caz•je>: – czas dok.

~ jrze: `gl'da:, `trze: ¯ try ]oko\,`baczy: ]zwa/a:, mie: na uwadze\.przedrostki pe=ni' tu funkcj" cz"stotli-wo>ci& «raz», ‘jeden raz» w tym wy-padku, r[/nie od wypadku `gl'da:.ros. smotret;-dielit, glqdet;-gljadiet, ang. to look up, to look ]at\,to see, to look after, to superintend.za•jrze: – rzuci: okiem

do >rodka, razspo•jrze: – rzuci: okiem, razu•jrze: – zobaczy:, razprze•jrze: – przepatrzy:przy•jrze: si" – przypatrzy: si"obe•jrze: – dooko=ado•jrze: – dopatrzy:pode•jrze: – podpatrzy:we•jrze: – do >rodka, ¯ wgl'd

wy•jrze: – na zewn'trzroze•jrze: si" – w r[/ne strony

~ j>: ¯ i>:, chodzi:, st'pa:, kroczy:;liczne zastosowania wynik=ez r[/nych znacze< s=owa «i>:»&za•j>: – wst'pi: ]na czas jaki>\na•j>: – napa>:

p[•j>: – wyruszy: pieszou•j>: – ucie:, u ^ zaprze•j>: – 1. na wskro> pieszo, przekroczy:, 2. od punktu A do Bprzy•j>: – przyby:obe•j>: – dooko=ado•j>: – dociec, dotrze:ode•j>: – oddali: si"pode•j>: – zbli/y: si"nade•j>: – przyby: pieszowe•j>: – do >rodka, wkroczy:wy•j>: – poza obr"b, normyze•j>: ]si"\ – przyby: na miejsceroze•j>: ]si"\ – rozdzieli: ]si"\, w r[/ne strony

~ karmi: /ywi:, tuczy:.ros. kormit;-kormit, ang. to feed.na•karmi: – czas dok., do sytapo•karmi: – czas dok., pokarmu•karmi: – upa>: karm', nadtoprze•karmi: – nadto, prze(d ^ uo•karmi: – do pe=na, i wi"cej

do•karmia: – dodawa: karmy – jad=a, paszypod•karmi: – troch"wy•karmi: – czas dok., wy/ywi:

~ kaza: jawi:, ¯ kaz ]1. mowa,wie>: ̆ powie>: ̆ powiada:, 2. jaw\.ros. prikazyvat;-prikazywat,zakazyvat;, ang. to order.za•kaza: – zabroni:na•kaza: – wyda: rozkazpo•kaza: ]si"\ – ujawni: ]si"\,

przejawi:u•kaza: – pokaza:, u ^ poprze•kaza: – przeda:, ¯ przekaz ]podanie\przy•kaza: – przy(prze•m[wi:, nak=oni: mow' pod gro{b' karyo•kaza: – pokaza:, o ^ po ^ udo•kaza: – dowie>:, do ^ wyod•kaza: – odm[wi:ws•kaza: – mow' zwr[ci: na co lub kogo uwag"s•kaza: – wyda: wyrok

skazuj'cywy•kaza: – udowodni:, dowie>: czego mow', wy ^ doroz•kaza: – wyda: polecenie o trybie przymusu

~ k'si: czas dok. ¯ k"s ˘ k'sa:.gry{:, szarpa: z"bami, ci': /'d=em.ros. kusat;-kusat, ang. to bite.

za•k'si: – czas dok., zak'ska – ka- napka, w"dlina, w usta po kieliszku alkoholuu•k'si: – raz jeden, ugry{:prze•k'si: – troch", cz">ciowo, dla zaspokojenia g=odu

~ kl': czas niedok. ¯ kl'twa

1. hist. pozbawi: kogo praw spo=ecz-nych, szczeg. w Ko>ciele Rzym.-Kat., w Wiekach Írednich,

2. pozbawi: kogo nale/nych mu praw.3. kl': – z=orzeczy:, wypowiada:

s=owa uznawane za brzydkie, prze-ciw komu, czemu, w z=o>ci.

kl': si" – zaklina: si", przysi"ga:,szczeg. na Boga, ̄ kl'twa ]przysi"ga\,s=aw.-ros. klatwa.ros. 1 i 2. liwit;-liszit,3. proklinat;-proklinat;ang. 1. renege ]†to deny, to renounce\,2. to deprive, 3. to curse.za•kl': – czas dok., raz jedenprze•kl': – z=orzeczy:wy•kl': – zupe=nie, ca=kowicie

~ klei: czas niedok.='czy: co za pomoc' kleju lub innejsubstancji lepkiej.ros. kleit;-kleit, ang. to glue.za•klei: – czas dok., klej'c – za=ata:, zakry:na•klei: – z wierzchu, klejem

u•klei: – wykona: z klejuprzy•klei: – przy='czy: klejemo•klei: – dooko=ado•klei: – doda:, przyda: klejemod•klei: – od='czy: co przy='- czonego klejempod•klei: – od spoduw•klei: – do >rodkawy•klei: – na zewn'trz, wykona:roz•klei: – w wielu miejscach, klejem; rozerwa: w miejscu sklejonyms•klei: – czas dok. i wzmocn., z='czy: klejem

~ k=ada: czas niedok., =o/y:, ̄ k=ad,k=am ^ =o/ ˘ przyk=ad ^ przy=o/enie;czasownik niedokonany i przedrostkiwskazuj'ce na czas dokonany nie czy-ni' go dokonanym; s=owo posi=kowe,wskazuj'ce na czas przesz=y, musi by:u/yte by czyni: go dokonanym, np.przesta= zak=ada:; u/ywany do czasutera{niejszego w przesz=o>ci.ros. klast;-k=ast ˘ zakladyvat;,

ang. to put, to set, to lay, to place.za•k=ada: – 1. ustanawia:, 2. przyjmowa: chwilowo ˘ za=[/myna•k=ada: – na=o/y:po•k=ada: – po=o/y:u•k=ada: – u=o/y:prze•k=ada: – prze=o/y: z A do Bprzy•k=ada: – przy=o/y:, przyk=ad

GENEZA S+ØW




o•k=ada: – ob=o/y:do•k=ada: – do=o/y:od•k=ada: – od=o/y:, na bokpod•k=ada: – pod=o/y:, z do=unad•k=ada: – nad=o/y:, z g[ryw•k=ada: – w=o/y: do >rodka,wy•k=ada: – wy=o/y:, na zewn'trzs•k=ada: – z=o/y:, do kupy

roz•k=ada: – roz=o/y:

~ kluczy: czas dok. ¯ klucz ]='czka\.posuwa: si" naprz[d, zmierza: docelu kr"t' drog'.wg. mSjp 1969, kluczy: «i>: lub jecha:, posuwa: si" do celu okr"/n'drog', zmieniaj'c ci'gle kierunek,najcz">ciej w celu zatarcia swoich>lad[w, zmylenia pogoni; zbacza: zdrogi, kr'/y:».ros. zakl[hat;-zakliuczat âng. to inclose, to shut in;to conclude; to deduce, to infer,ros. zakl[hat; v sebe-zakliuczat wsebie ^ ang. to contain, to comprise.¢za•kluczy: – ros. w='czy:w•kluczy: – w='czy:, do >rodkawy•kluczy: – wy='czy:, na zewn'trz

~ k=ama: czas niedok. ¯ k=am ]=o/\.>wiadomie m[wi: nieprawd", fa=-szowa: mow', wprowadza: w b='d.znaczeniowo pokr. ̀ =o/y:.przeciwstawne znaczeniem& nie-

z=omny ]ang. integral ¯ integrity, tj.rzetelny, prawy\.ros. lo';-=o/ ¯ ang.,ang. to lie ]1. le/e:, 2. k=ama:\.za•k=ama: – czas dok., wypaczy: prawd"na•k=ama: – wieleprze•k=ama: – w jednym miejscuo•k=ama: – oszuka:, k=am zada:s•k=ama: – wprowadzi: w b='d˚=o/y:.

~

k=oni: si" czas dok. ¯ k=ania: si"]ci'/y: ku, zgina: cia=o ku =onu,chyli: si"\; gi"cie wymaga nacisku.ros. pereklpnqt;sq-pierek=onjat-sja, sgibat;-sgibat, ang. to bend.na•k=oni: – nam[wi:, z doz' perswazji , naciskupo•k=oni: si" – uk=on wykona:, po ^ u, czas dok., ¯ pok=onu•k=oni: si" – u ^ po, czas dok. ¯ uk=onod•k=oni: si" – odpowiedzie:

uk=onems•k=oni: – pochyli: g=ow"Nie nale/y&sk=on – nachylenie stoku wzgl"demstron >wiata, do stron >wiata

~ k=u: czas niedok.1. zadawa: razy czym> ostro zako<-

czonym, spiczastym, przebija:,

rani: przez uk=ucie,2. wywiera: wra/enie ostrego, prze-

nikliwego b[lu ˘ k=uje w boku,3. zazdro>: czyni: ˘ k=uje w oczy.za•k=u: – czas dok. ¯ k=u:, na >mier:na•k=u: – wieleu•k=u: – raz jeden ¯ oon, unus

prze•k=u: – na wskro>, na wylot

~ kocha: czas niedok., mi=owa:,wielce lubi: ¯ staroniem. luba.s=owotw. baz' ko` ]razem, do spo=u\% ]lubie/ne\ ocha: ¯ och, och#ros. l[bit;-ljubit, ang. to love.za•kocha: si" – czas dok.po•kocha: – umi=owa: kogou•kocha: – umi=owa:; ukochanyod•kocha: si" – przesta: kocha:pod•kochiwa: si" – skryciewy•kocha: – ca=kowicie, pieszczotamiroz•kocha: si" – na ca=ego, rozmi=owa:

~ kona: czas niedok., zbli/a: si" dogranicy jednego stanu z drugim.s=owotw. baz' >mier:, konanie, ago-nia ]ros. przed>m. bor;ba-borba,stradanie-stradanie, ang. agony,konhina-konczina, ang. end; dece-ase, death, demise\.

ros. konhat;/sq-konczat(sja,]przekona:, nak=oni:\ ubedit;/sq,]nam[wi:\ ugovorit;-ugoworit,ang. to end, to terminate;to persuade, to convince.po•kona: – zwyci"/y:prze•kona: – dowie>: prawdziwo>ciprze•kona: si" – 1. nabra: prze>wiadczenia o s=uszno>ci, 2. utwierdzi: w opinii w wyniku dozna-<(niado•kona: – osi'gn': co> niebywa- =ego, zwykle wyczynu, rzeczy skrajnej, zama- chu, do ^ wywy•kona: – 1. zrobi: co z czego, 2. urzeczywistni:, 3. od>piewa:, odegra:, odta<czy:s•kona: – umrze:

~ ko<czy: si" czas niedok.kra<cowa, finalna cz">: jakiej>dzia=alno>ci, stanu.¯ koniec ]1. ma=y, 2. >mier:\ ¯ ko<

]wielki\.s=owotw. pokr. ko<czyna ]r"ka, noga\.ros. konhina-konczyna ]ko<czy: si"\,ang. end; decease, death, demise,ros. konhik-konczik ]koniuszek\,ang. small end, tip.mSjp 1969, zako<czy: si"& «zosta:zako<czonym czym>, mie: jaki>koniec ]w czasie\» ˚mas=o ma>lane

za•ko<czy: ]si"\ – czas dok. ̄ koniec, osi'gn': kres& /ycia, czynno>ci, pracy, dzie=a, narady, itp.u•ko<czy: – doprowadzi: rzecz do ko<ca, zwykle tak o uko<czeniu szko=ydo•ko<czy: – przerwan' rzecz,

spraw", doprowadzi: do ko<cawy•ko<czy: – 1. dokona: ostatecz- nych zmian, kosmetyki; wyko<czenie mebli, 2. zabi:, tj. spowodowa: koniec, kres /yciawy•ko<czy: si" – ca=kowicie pozbawi: si=, energiis•ko<czy: si" – zako<czy: si", s ^ za, ca=kowicie ˘ sko<czony dure<

~ kopa: ¯ kop ]d[=\ lub kopa ]g[ra\;1. d{ga: ziemi" ostrym narz"dziem,

np. szpadlem, usuwaj'c zruszon'warstw",

2. uderza: nog',3. uderzenie kolb' broni palnej

o rami" strzelca ˘ bro< kopie.s=owotw. pokr. kopalnia, g[rnik,Zakopane ]w g[rach, dos=. Przed G[ra-mi, za ^ przed\, z kop' ]g[r'\.za•kopa: – czas dok. ¯ kopa:po•kopa: – pobi: dotkliwie

kopaniemu•kopa: – troch", cz">:, u ^ poprze•kopa: – przebi:, przeprowadzi: r[w kopaniemprzy•kopa: – kopem zada: cioso•kopa: – dooko=a, ¯ okopdo•kopa: – do ^ przyod•kopa: – odkry: kopaniempod•kopa: – od do=uw•kopa: – do >rodkas•kopa: – znaczny obszar pokry: kopaniemwy•kopa: – odkry: kopaniem, wy ^ od, wykopaliskoroz•kopa: – rozkry: kopaniem

~ kpi: czas niedok. ¯ kpiny ]drwiny\¯ kpina ]drwina, szyderstwo, /art\.na>miewa: si" z innych.s=owotw. pokr kiep ]dure<\.ros. nasmiexat;sq nad-nasmiechatsja nad, izdevat;sq(nad kem, nad hem), peredrazni-vat;-peredrazniwat ]przedrze{nia:\.

ang. to make a mock of, to ridicule.za•kpi: – czas dok., raz jedenpo•kpi: – za=atwi: w spos[b nieudolny, nieumij"tnieo•kpi: – oszuka:, zwie>:, zrobi: kiepa ]durnia\ z ofiarywy•kpi: – o>mieszy: kogo kpinami


GENEZA S+ØW



~ kra>: czas niedok. ¯ kradzie/.przej': cudze mienie w spos[b skryty,bezwiedny i bezprawny dla w=a>cicie-la, posiadacza.ros. u/krast;-krast, vorovat;,ang. to steal, to pilfer.za•kra>: si" – czas dok. ¯ kra>:, wej>: ukradkiem

na•kra>: – wiele, np. towaruu•kra>: – czas dok. ¯ kra>:o•kra>: – ze wszystkiego, ogo=oci:pod•kra>: si" – skrycie zbli/y: si"w•kra>: si" – do >rodkawy•kra>: – na zewn'trzroz•kra>: – w r[/ne stronys•kra>: – czas dok. ¯ kra>:

~ kr'/y: czas niedok. ¯ kr'g ̄ krug.1. wykonywa: ruch ko=owy,

2. przechodzi: z jednych r'k do dru-gich, z ust do ust ˘ plotki kr'/',3. o sokach, pokarmach, krwi –

obiega: uk=ad zamkni"ty wewn'trzorganizmu /ywego.

s=owotw. pokr. ˚kr"ci: ¯ krutit.ros. kru'it;-kru/it, ang. to turn,to move round, to wheel, to twirl;ros. obra]at;sq-obraszczatsja âng. to circulate;ros. okru'-at;/it;-okru/at(it âng. encircle.o•kr'/y: – dooko=a, zupe=nie

¢pod•kr'/y: – podkr'/one oczy, worki pod oczami

~ kre>li: czas niedok. ¯ kres ]brzeg,granica, skrajna linia\.liniami o=[wka, pi[ra, wykona: sche-mat czego> na papierze, czym> ostrymna powierzchni twardej, w przen.mow' obj': zasi"g przedmiotu przed-stawi: w zarysie.s=owotw. pokr. kresy ]tereny nadgra-niczne\, okres, ̊ rysowa:.

ros.hertit;

-czertit, ang. to draw,to sketch, to trace, to design, to outline.za•kre>li: – czas dok. ¯ kre>li:, przypisa: zasi"g i charakter przedmiotuna•kre>li: – przedstawi: w zarysiepo•kre>li: – porysowa:, bez=adnieprze•kre>li: – na wskro>, w poprzeko•kre>li: – opisa: cechy charak- terystyczne, oznaczy:pod•kre>li: – od spodu; mow' – z akcentem, naciskiemwy•kre>li: – na zewn'trz; wykres

s•kre>li: – uniewa/ni:, skasowa: kresk' w poprzek s=[w

~ kr"ci: ]si"\ czas niedok.,1. obraca:, toczy:, win':, kr"ci:,2. gi':, krzywi:,3. inaczej na>wietla:, lawirowa:.okr"t zawija do portu, na okr"tk".ros. krutit;-krutit,

ang. 1. to twist, to twirl, to wring;to whirl, 2. to bend, to curve,3. to distort, to veer.za•kr"ci: – zakrzywi:, ¯ zakr"tna•kr"ci: – na=o/y: >rub", mutr"po•kr"ci: – obr[ci: kilka razyu•kr"ci: – urwa: przez kr"cenieprze•kr"ci: – wykrzywi:

przy•kr"ci: – przymocowa: >rub'o•kr"ci: – owin':, ¯ okr"t(kado•kr"ci: – kr"ci: do ko<caod•kr"ci: – w przeciwn' stron"pod•kr"ci: – troch", cz">ciowow•kr"ci: ]si"\ – do >rodka, sposo- bem, ukradkiem, nieuczciwie, sprytniewy•kr"ci: – wykrzywi:, wy ^ zas•kr"ci: – 1. zakr"t wzi':, 2. z=o/y: skr"ceniem, 3. zwichn':, np. nog"roz•kr"ci: – roz=o/y: skr"cone

~ kroczy: czas niedok. ¯ krok.i>:, zw=aszcza wolno, oci"/ale, du/y-mi krokami; st'pa:.s=owotw. pokr. krocze ^ ang. groin.ros. wagat;-szagat, xodit; bol;-wimi wagami-chodit bolszymiszagami, ang. to stride, to pace;ros. rastopyrq nogi, sidet;verxom, ang. to bestride.prze•kroczy: – poza limit, granic"w•kroczy: – do >rodka

wy•kroczy: – na zewn'trzroz•kroczy: – nogi w r[/ne strony, rozkrok, stan': w `

~ kroi: czas dok. ¯ kraja: ¯ skraj]brzeg\ ˘ u skraju ˘ Ukraina.w mSjp 1969 kroi: jest czas. niedok.1. ci': na sztuki lub cz">ci,2. z ca=o>ci wyci': zamierzony

kszta=t,3. p=ata: komu z=o>liwe figle;

da: nauczk", z=oi: sk[r", pobi:.s=owotw. pokr. kr[j, ØA, kromka.ros. rezat;-rezat ]rzeza:\,ang. to cut ˘ cutter ]krojczy\.za•kroi: – czas dok. ¯ kr[j, zakre>li:, zaplanowa:po•kroi: – czas dok., po ^ za, ca=o>: na cz">ciu•kroi: – kawa=ek, kromk"prze•kroi: – na wskro>; przekr[jo•kroi: – dooko=a, zupe=nieod•kroi: – cz">:, kawa=ek, od ^ uw•kroi: – wlepi:, lanie sprawi:wy•kroi: – na zewn'trz, wyci':

s•kroi: – 1. poci': ca=o>:, 2. >ci': wierzchni' warstw", s ^ od

~ kruszy: ]si"\ czas niedok.¯ ang. crush } krasz | ]gnie>:, mia/-d/y:; niszczy:, t=oczy:; kruszenie,mia/d/enie\.s=owotw. pokr. okruch, kruszyna.

ros. krowit;/sq-kroszit(sja.na•kruszy: – wiele drobnych cz">cipo•kruszy: – czas dok. ¯ kruszy:u•kruszy: – od=ama: kawa=ekwy•kruszy: ]si"\ – odpa>: od ca=o>ciroz•kruszy: ]si"\ – na drobnes•kruszy: ]si"\ – rozbi: zatwardzia=e

serce, ¯ skrucha

~ krwawi: czas niedok. ¯ krew.sp=ywa:, broczy: krwi'; traci: kreww obiegu cia=a.ros. isxodqt;, izoiti krov[>istekat;> pus-kat;/tit krov;,ang. to bleed.za•krwawi: – czas dok., poplami: krwi'wy•krwawi: si" – zupe=nie

~

kry: 1. chowa:, tai:, ˘ skrycie,skrytka, co w tym si" kryje$,2. =o/y: warstw" ochronn',zabezpiecza:, powleka:, ˘ kry:domy dachem,3. zamyka:, zawiera: w czym ˘pokrywa.za•kry: – czas dok. ¯ kry:na•kry: – z wierzchupo•kry: – po ^ o ^ zau•kry: – schowa:, czyni: niewidzialnym, u ^ przy

przy•kry: – troch", cz">ciowoo•kry: – zupe=nie zakry:od•kry: – 1. dostrzec rzecz dotychczas nieznan', 2. zrzuci: okryciewy•kry: – ujawni: w drodze >ledztwa, wy ^ odroz•kry: – w r[/ne strony, pozbawi: okrycias•kry: si" – schowa: si"

~ krztusi: czas niedok. ¯ krzta

]okruch, drobina kt[ra wpad=a dodr[g oddechowych, w spos[b nieza-mierzony, niepo/'dany\, st'd& dusi:si", d=awi: si", kaszla: uporczywie.za•krztusi: si" – czas dok. ¯ krztusi:wy•krztusi: – wyrzuci: na zewn'trz

~ krzycze: czas niedok. ¯ krzyk.

1. wydobywa: z siebie ostry g=os, s=o-wa lub nieartykuowane d{wi"ki,˘ krzycze: nieludzkim g=osem,krzycze: z przera/enia, rado>ci,

2. ostro strofowa: kogo, wymy>la:,

3. o ptakach – wydawa: dono>ny,ostry g=os,

4. wo=a: kogo> dono>nym g=osem.s=owotw. baz' >redniow. ang schriken,wariantu scriken ̆ ang. shriek ]wybo-by: g=o>ne, ostre i przenikliwe wo=anielub d{wi"k jak pewnych ptak[w izwierz't, os[b w strachu, z=o>ci, b[lulub >miechu\ ˘ krzyk, skrzykn': si"

GENEZA S+ØW




]zwo=a: si"\, ˚wo=a:.ros.kri-hat;/knut;-kri-czat(knut, ¯ krik-krik, ang. to shout.na•krzycze: – zgani: kogo> ostropo•krzykiwa: – od czasu do czasu, robi'c co, szczeg. w ruchu, na zwierz"taprze•krzycze: – kogo swoim g=osem

o•krzycze: – dooko=a; okrzyczanywy•krzycze: si" – zupe=nie; wykrzyknikroz•krzycze: si" – na ca=egos•krzycze: – zgani: kogo> ostro

~ krzywi: czas niedok. ¯ krzywo ^nie prostolinijnie, wymijaj'co,oszuka<czo.1. gi':, zgina:, 2. krzywd" komu>czyni:, niesprawiedliwo>:, szkodli-wym by:, oszuka<czym ˘ krzywo-przysi"zca, Boles=aw Krzywousty1107–†1138, bo “podzieli= Polsk" jakg=ow" kapusty”.wg mSjp 1969, krzywi: «sprawia:, /eco> staje si" krzywym, wykrzywia:,skierowywa: w bok, przekrzywia:»}˚“mas=o ma>lane”, J.D.|.krzywi: si" 1. «ulega: krzywieniu, by:skrzywionym; paczy: si", wygina:si"», 2. «robi: grymas, krzywi: usta,twarz», przen. «okazywa: niezadowo-lenie, niech":».skrzywi: «zrobi: krzywym, zgi':;

ochchyli: od linii prostej, wykr"ci:na bok».ros. krivit;-kriwit,iskriv-lqt;//it;, sgib-at;/nut;, ]nieuczciwy\nehestnyj helovek,ang. to crook, to bend.za•krzywi: – czas dok., zagi':prze•krzywi: – na bok, odchyli:wy•krzywi: – wypaczy:, wy ^ zas•krzywi: si" – zgi':, zniekszta=ci:, szczeg. usta

~ kuli: czas dok. ¯ kule: ¯ kulawy ¯kula ]ziemia\, z interpretacj'ku ` ]do `\ % la ¯ land ]ziemia\.utyka: na jedn' nog" wskutek wadyorganicznej, okaleczenia, lub chwi-lowego b[lu.ros. xromat;-chromat ¯ chromoj]kulawy\, ang. to limp, to hobble;lame ]kulawy\.o•kule: – sta: si" kulawympod•kuli: – od spodu, troch", zgi': szczeg. nog"s•kuli: si" – schyli: si"

~ kupi: przej': w drodze wymianytowaru na pieni'dz.za•kupi: – naby: z drodze kupnana•kupi: – wieleprze•kupi: – zmieni: stanowisko osoby got[wk' lub innymi warto>ciamiob•kupi: si" – dooko=a

do•kupi: – doda: kupnemod•kupi: – zap=aci: za dobro ju/

sprzedane przejmuj'c jetym samym w swe ponowneposiadanie, tak/e& transak-cja kupna-sprzeda/y po razdrugi – kupi: od uprzednie-go nabywcy

pod•kupi: – przekupi:, pod ̂ przedwy•kupi: – p=ac'c okup, wy ^ os•kupi: ]si"\ – zebra: z r[/nych stron

¯ skup, np. p=od[w rolnych,zwierz't

Nie nale/'& po•kup(ny – zapotrzebo-wanie na rynku na jaki> towar; popyt.

~ kusi: ]si"\ czas niedok.n"ci:, wabi:, zach"ca:.kus kut, s=owotw. zwi'zane ze sob'&po•kuszenie, po•kusa po•kuta,ST, U ˘ Å, ´ ˘ kus ˘ k'sa:, k"s;kut ˘ k't i wularyzm zwany k'tkiem.ros. isku-wat;/sit;-isku-szat(sit,zamani-vat;/t;-zamaniwat,primani-vat;/t;-primaniwat,ang. to tempt, to allure, to entice.po•kusi: si" – o>mieli: si" pod wp=ywem zach"ty, mo/liwego zysku; pokuszeniepod•kusi: – kusz'c, sk=oni: do jakiego> czynu, zwykle z=ego ˘ licho

]z=o\ mnie podkusi=os•kusi: si" – s ^ po

~ kwitn': czas niedok. ¯ kwiat.rozwija: si", przechodzi:, z p'czkaw kwiat; stan mi"dzy p'czkiem aowocem, trwaj'cy kilka tygodni,zwykle wiosn'.s=owotw. pokr. w kwiecie wieku, tj.w m=odych latach dojrza=ych.ros. cvesti-cwiesti ¯ cvet-cwiet,ang. to flourish ¯ flower.za•kwitn': – czas dok., pocz'tek kwitnieniaprze•kwitn': – poza okres kwitnienia, traci: kwiatyroz•kwitn': – o/y: kwiatami, rozkwit ]o/ywienie, wzrost np. ekonom.\

~ la: 1. intensywnie przemieszcza:substancj" w stanie p=ynnym, zwyklewod" lub inn' ciecz, rzadziej metal, zmiejsca na miejsce, cz"sto pojemnik,istotne ]#\& poprzez warstw" powietrza

˘ deszcz leje jak z cebra,2. bi: ̆ wla: komu ]pobi: dotkliwie\&za•la: – uzupe=ni:na•la: – nape=ni:po•la: – troch", po wierzchuu•la: – ubawi:, odla:, u ^ odprze•la: – z naczynia do naczyniaprzy•la: – przy=o/y:, tj. uderzy:ob•la: – dooko=a

do•la: – dobawi:, przyla: do ^ za ^ przyod•la: – 1. upu>ci: troch", 2. dokona: odlewupod•la: – troch", w pobli/enad•la: – upu>ci: troch", cz">:w•la: – do >rodkawy•la: – poza pojemnik, wy ^ od

z•la: – wierzchni' warstw"z•la: si" – zsiusia: si", siu ^ turoz•la: – 1. rozprzestrzeni: ciecz po powierzchni, 2. rozdzieli: j' ˘ rozlewnia

~ lecie: 1. ¯ lot, lata:, 2. biega:&s=owotw. zwi'zane z pada: ˘polecia= jeden na drugiego ]upad=\,rozlecia= si" – rozpad= si"&za•lecie: – na miejsce, do celuna•lecie: – osadzi: si", ¯ nalotpo•lecie: – pobiecu•lecie: – do g[ryprze•lecie: – od punktu A do Bprzy•lecie: – przyby:, lotemob•lecie: – dooko=ado•lecie: – do celu, lotem, przy- lecie:, do ^ za ^ przyod•lecie: – wyby:, lotempod•lecie: – troch", w pobli/enad•lecie: – zbli/y: si", lotemw•lecie: – do >rodkawy•lecie: – poza obr"b, wy ^ od

z•lecie: – z g[ry, w d[=roz•lecie: – rozpa>: si" na kawa=ki

~ leczy: czas niedok. ¯ lek(arstwo.przywraca: do zdrowia lekami.s=owotw. pokr. lekarz i kaleka ]$\ ˘leczy: ka•leczy:, ˚002.A.wg mSjp 1969, leczy: «zwalcza: cho-rob", zapobiega: chorobie, stara: si"przywr[ci: zdrowie za pomoc' lek[w,zabieg[w; usuwa: lub =agodzi: dole-gliwo>ci; uzdrawia:, kurowa:».ros. lehit;-leczit,ang. to treat, to cure ]kurowa:\.za•leczy: – czas dok., dora{nie, powstrzyma: dalszy rozw[j chorobypod•leczy: – troch", niezupe=niewy•leczy: – ca=kowicie

~ lega: czas niedok., ˘ dok. lec ˘polec, poleg=y.¯ niem. liegen ]le/e:\, ang. lay ˘delay ]zwleka:, odk=ada:\.s=owotw. pokr. =o/y: ¯ =o/ ]k=am,

k=ad\ ˘ przyk=ad ]przy=o/enie\, =o/e]legowisko\, =o/ysko ]np. rzeki,koryto\.znczeniowo pokr. `stawa: ¯ sta:;le/e: sta:, koncepcji s=owotw. 018ros. le'at;-le/at ]le/e:\, ang. to lie,to be laid up.za•lega: – oci'ga: si" z p=atno>- ciami, zwleka:


GENEZA S+ØW



na•lega: – wielokrotnie dopomina: si", nastawa:po•lega: – zda: si" na kogo>, co>, wierzy: w niezawod- no>:, pewno>:u•lega: – poddawa: si" komu, czemu, uznawa: zwierzchno>:

u ^ pod ^ przyprzy•lega: – blisko, przystawa:ob•lega: – dooko=a, ca=kowicie, ˘ ob=o/nie chorydo•lega: – sprawia: b[l, przykro>:; dolegliwo>:pod•lega: – zale/e:, poni/ej by:wy•lega: – gromadnie, t=umnie, na zewn'trz, np. z groduwy•legiwa: si" – le/e: d=ugoroz•lega: si" – w r[/ne strony

~ lepi: formowa: z materia=u plas-tycznego, szczeg[lnie z gliny,borowiny ˘ lepianka ]chata z gliny\.za•lepi: – poprawi: stan lepem, np. zalepi: dziur"na•lepi: – 1. przylepi:, na ^ przy 2. wiele, np. garnk[wu•lepi: – u(wy•tworzy: lepi'c np. ba=wana ze >nieguprzy•lepi: – przytwierdzi: klejem, lepemob•lepi: – dooko=ado•lepi: – do(przy•da:

od•lepi: – zdj': przyklejonepod•lepi: – troch", od do=u,w•lepi: – 1. wklei: co w czym, 2. wlepi: >lipia, oczy – wpatrzy: si" uporczywie, 3. wymierzy: kar" biciem ˘ wlepi: komuwy•lepi: – na zewn'trz, np. >ciany plakatamiz•lepi: – z='czy: klejem, lepem ¯ zlepek ]lu{ne informacje zebrane i po='- czone w jedno>:\roz•lepi: – w wielu miejscach

~ le{: wlec si", sun': si", ci'gn':,i>: wolno.¯ ang. lazy ]leniwy\.s=owotw. pokr. =azi:, =zy, pe=za:,p=az, p=oza.za•le{: – dowlec si"po•le{: – powlec si"prze•le{: – na drug' stron"od•nale{: – odszuka:

pod•le{: – zbli/y: si"w•le{: – do >rodkawy•le{: – na zewn'trz, do g[ryz•le{: – z g[ryroz•le{: si" – czas dok. roz=azi: si"zna•le{: – napotka: w drodze =a/enia; znaleziskowyna•le{: – wymy>le: co> nowego,

utworzy:, skonstruo- wa:, ¯ wynalazek

~ l"ka: czas niedok. ¯ l"k ]obawa,ang. fear\, straszy: ¯ strach¯ str ]wieksz-y(e\ % ach.znaczeniowo pokr. l"ka: n"ka:.prze•l"kn': si" – na wskro>,

napawa: obaw'z•l"kn': si" – przestraszy: si"

~ liczy: ¯ 1. lik ]liczba\ ˘ bez liku,2. osoba “licem” zwana, cz=ek.za•liczy: – 1. w='czy: do grupy, 2. wzi': na poczet, przypisa: czyn komu, da: komu kredyt, 3. w='czy: na poczet sp=aty d=ugu, ̄ zaliczkana•liczy: – doda:, na ^ do

po•liczy: – doda: ka/de “lico” ]cz=eka\ z osobnaprze•liczy: – ca=o>:, na wskro>prze•liczy: si" – omyli: si" w licze- niu, zawie>: w swoich przewidywaniachob•liczy: – uzyska: wynikdo•liczy: – do(przy•da:(='czy:od•liczy: – odj':pod•liczy: – zsumowa:, od do=u,w•liczy: – doliczy:, w='czy:wy•liczy: – ka/demu z osobnaz•liczy: – doda:

roz•liczy: – przydzieli: kwotyroz•liczy: si" – rozliczy: siebie z kim

~ liza: czas niedok.wysuni"tym j"zykiem przesuwa:po czym, np. po talerzu ze >ladami jad=a.zakrawa /e lizard podstaw' s=owotw.,szczeg. p=az wysuwaj'cy cz"sto j"zyk,ang. lick nie wykluczone.ros. lizat;-lizat, ang. to lick.za•liza: – czas dok., zatrze: ci'g=ym pocieraniemob•liza: si" – zdj': resztki z ustpod•liza: si" – przymili: si" pochleb -stwem; lizus ]pochlebca\wy•liza: – ca=kowiciez•liza: – usun': lizaniemliz•n': – zna: powierzchownie

~ =ama: ]si"\ czas niedok.,1. niszczy: stan fizyczny poprzez u-/ycie si=y ponad wytrzyma=o>: mate-ria=u, prowadz'c do rozdzielenia ca=o-

>ci na cz">ci, kruszenia si" ]np. lodu\˘ =ama: lody ˘ lodo=amacz, =ama:ga="zie na ognisko, z=ama: nog",2. w przen. narusza: integralno>:,uczciwo>: ˘ k=ama:, za=ama: si" podpresj', naciskiem&za•=ama: – ostro zmieni: bieg, kszta=t, ¯ za=om, =om

za•=ama: ]si"\ – straci: nadziej", upa>: na duchuna•=ama: – wielepo•=ama: – na kawa=kiu•=ama: – cz">:prze•=ama: – na wskro>, ¯ prze=omprzy•=ama: – troch", nad=ama:ob•=ama: – oderwa:

od•=ama: – oddzieli: =amaniempod•=ama: – troch", cz">ciowonad•=ama: – troch", cz'>ciowow•=ama: ]si"\ – do >rodka, si=', bezprawniewy•=ama: – wy=om uczyni:z•=ama: – 1. naruszy: ca=o>: nadmiern' si=', np. z=ama: nog", r"k" 2. naruszy: przysi"g"roz•=ama: – rozdzieli: na cz">ci

~

=apa: czas niedok. ¯ =apa ]ko<czy-na zwierza, w tym wypadku psa lubkota\ ˘ czas dok. =api: ]si"\, z=apa:.s=owotw. pokr. =apanka.znaczeniowo pokr. chwyta:, j':,=owi: ¯ =[w ˘ po=[w, ob=owi: si".ros. lovit;-=owit, xvatat;-chwatat]chwyta:\, ang. to catch.na•=apa: – wiele, np. rybpo•=apa: – licznych zbieg[wu•=api: si" – uchwyci: si"przy•=apa: – na gor'cym uczynkuob•=api: – dooko=a

pod•=apa: – troch", podchwyci:wy•=apa: – wychwyci:, wy=owi:& 1. wszystk-ich(o, 2. cz">: z ca=o>ci, np. niekt[re d{wi"ki z cha=asu, zgie=ku, b="dy z publikacjiz•=apa: – czas dok. ¯ =apa:

~ =atwi: czas dok. ¯ =atwo ]lekko\.wg mSjp 1969, za=atwia: – za=atwi:‘zako<czy: jakie> czynno>ci w okre>-lonym zakresie, rozstrz'sa:, rozstrzy-ga: jak'> spraw" z kim zaintereso-wanym»,‘za=atwi: co szybko, natychmiast»,«za=atwi: co bez niczyjej pomocy,samodzielnie, samowolnie»,«unieszkodliwi: kogo, uniemo/liwi:mu dzia=alno>:»,` si"& «oddawa: mocz lub ka=».u=atwi: «sprawi:, /e co> staje si" =atwelub =atwiejsze; uczyni: co =atwym po-konuj'c lub omijaj'c trudno>ci»˚“mas=o ma>lane”.

ros. ustanovit;-ustanowit,ang. to settle, to arrange,]interesy\ to transact.za•=atwi: – czas dok., pozytywnie zako<czy: spraw", po my>liu•=atwi: – uczyni: l/ejszym do wykonania, przyst"p- niejszym, u ^ po ^ za

GENEZA S+ØW




~ ='czy: spaja:, jednoczy:.¯ s=aw.-pol. =uk ]kab='k i ci"ciwa ='-cz'ca dwa ko<ce kab='ka\, U ˘ Å, ´.s=owotw. pokr. prze="cz, na="cz.za•='czy: – do='czy:, ¯ za='cznikpo•='czy: – zetkn': i powi'za:, ¯ po='czenie np. na styk, na zak=ad, lotni-

cze i inneprze•='czy: – z jednego na drugieprzy•='czy: – do='czy:, przy ^ dodo•='czy: – doda:, doci'gn': do zespo=uod•='czy: – oddzieli:pod•='czy: – do='czy: do zespo=uw•='czy: – zespoli:, w obiegwy•='czy: – 1. wydzieli:, wyod- r"bni: z ca=o>ci, st'd 2. przerwa: obieg, 3. uwolni:, wydali:, usun':; wy='cznikz•='czy: – zespoli:roz•='czy: – oddzieli: od zespo=u

~ =owi: czas niedok. ¯ =[w, s=owotw.podst. ang. bow ]=uk\ }bo=|, BW.1. =apa:, chwyta: wszelkimi sposo-bami, szczeg. dzikie zwierz"ta i ryby,2. pilnie s=ucha:, wyt"/a: uwag",chwyta: ka/de s=owo.ros. lovit;-=owit, ang. to hunt]polowa:, s=owotw. podst. hund\.u•=owi: – uj':, pochwyci:

ob•=owi: si" – naby: czego wielewy•=owi: – wychwyci:, uj': sedno, rzecz szukan', szczeg. co> z tekstuz•=owi: – czas dok.

~ =o/y: ]si"\ czas dok.¯ ang. to lie ]1. le/e:, 2. k=ama:\¯ >redniow. ang. lien.le/ ^ =o/ ^ k=adk=amza=o/ ^ zak=ad ^ zak=amza=o/enie ^ zak=amanie,za•=o/y: – za•k=ad ]=o/ ^ k=am\ ˘przy•k=ad – przy•=o/enie ]do•datek\.s=owotw. zwi'zane z po=[g, po=o/na,lega:, da: ˘ =o/y: }na co| – dawa:,po•=o/y: si" – za•dawa: si" }z kim|;tak/e zwi'zane ze stawi:& stawi: =o/y: ˘ staw, ze¶staw z•=o/enie.za•=o/y: – czas. dok. ¯ zak=ada:, tj. ustanawia:za•=o/y: ]si"\ ¯ zak=ada: ]si"\na•=o/y: – wiele, np. wysi=ku, drogipo•=o/y: – w poziom

u•=o/y: – skomponowa:, u ^ poprze•=o/y: – z jednego na drugie& z miejsca na miejsce, z j"zyka na j"zykprzed•=o/y: – przedstawi: co komuprzy•=o/y: – przyda:, przystawi:ob•=o/y: – dooko=a, zupe=nie; ob=o/nie chorydo•=o/y: – doda:

od•=o/y: – na bok, odstawi:pod•=o/y: – od spodunad•=o/y: – wi"cej da:w•=o/y: – do >rodkawy•=o/y: – na zewn'trzz•=o/y: – 1. odda:, np. bro<, przysi"g", 2. zestawi:, ¯ sk=ada:

roz•=o/y: – rozdzieli: na cz">ciz innych&bar•=o/y: ¯ bar=[g ]legowisko nie-d{wiedzia\ ¯ bar ]nied{wied{, ang.bear ¯ >redniow. ang. bere ¯ bera\,st'd przeniesione na inne legowiskazwierz't, a nawet na pos=ania ludziw skrajnie zaniedbanych wypadkach

~ =upi: ¯ =upie/ ]grabie/\ ¯ =up.1. rabowa:, grabi:, zdziera:,

bezprawnie i si=' zabiera: mienie,2. uderza: mocno, bi:, t=uc.s=owotw. pokr. =upina,oba od =ac. lupus ]wilk\, niem. wolf – ulubione imi" =upie/c[w, rabusi[w,naje{d{c[w& Adolf, Rudolf,Wolfgang, i inne˚grabi:.ob•=upi: – zupe=nie, ze wszystkiegow•=upi: – lanie sprawi:, pobi:wy•=upi: – na zewn'trz; oczyz•=upi: – z=oi: sk[r", pobi:, poturbowa:, st=uc

~ maca: czas niedok. ¯ macka]narz'd dotykowy i chwytny\,wyczuwa: co za pomoc' dotyku,dotyka:, szczeg. lubie/nie.s=owotw. pokr. ckn': tkn': ˘ poomacku ]w ciemnym pomieszczeniukierowa: si" dotykiem r'k\, ockn':si" ]wr[ci: do stanu odbierania zmy-s=ami otaczaj'cej rzeczywisto>ci\.ros. ]upat;-szczupat,ang. to touch, to feel, to finger,]po ciemku\ to grope ]about\.na•maca: – natkn': si" macaniempo•maca: – przez chwil"ob•maca: – dooko=awy•maca: – wyczu: macaniemNie nale/y&maca ¯ hebr. matzoth ]p=aski, cienkikawa=ek bezdro/d/owego chleba\

~ maga: czas niedok. ¯ m[c ¯ moc]si=a, magia\.ros. ]wspiera:\ podder'ivat;-

poddier/iwat, ]pomaga:\ pomagat;-pomagat, ]m[c\ moh;-mocz, byt;v sostoqnii-byt w sostojanii,]g[r" wzi':\ vzqt;-wzjat luboder'at;-odier/at verx-wierch,ang. ]wspiera:\ to support;]g[r" bra:\ to prevail;]warunki stawia:\ to set up front

condition]s\, requirement]s\,]zmaga: si"\ to struggle.s=owotw. pokr. ̊ m[c ̆ m[g=, mog=a.po•maga: – wspiera:, zasila:prze•m[c – pokona:, g[r" wzi':do•maga: si" – /'da:; niedomaga: – chorowa:, dos=. w niemocy by:

wy•maga: – warunki stawia:, ¯ wym[g ]przymus\z•maga: si" – wda: si" w zapasy, si=owa: si" z czym lub kim, usi=owa:

~ malowa: czas niedok. ¯ malarz.1. powleka:, pokrywa: co farb',

lakierem; nadawa: czemu kolor;barwi:,

2. tworzy: obraz, podobizn",dzie=o malarskie.

malowa: si" – pokrywa: policzki r[-/em, rz"sy – tuszem, usta – szmink'.ros. risovat;, pisat; kraskami,ang. to paint.za•malowa: – czas dok. zakry: farb'na•malowa: – czas dok., wykona: malunek, obrazpo•malowa: – czas dok., za ^ pou•malowa: si" – pokry: twarz kosmetykamiprze•malowa: – z jednego na drugieo•malowa: – dooko=a, opisa:,

zwykle z=o>liwymi epitetamido•malowa: – doda: malowaniem, doko<czy: malowaniaod•malowa: – na nowo, malowaniemwy•malowa: – ca=o>:, do ko<ca

~ marzn': }r-z| czas niedok.¯ mr[z }mraz| Ø ^ A ˘ mrazmar-z.1. >cina: si", krzepn': od mrozu,

zmienia: wod" w l[d,2. odczuwa:, cierpie: zimno.ros. mërznut;-mier-znut,zamërz-at;/nut;-zamierz-at(nut,ang. to freeze, to feel cold.za•marzn': – czas dok., >ci': si" pod wp=ywem mrozu, szczeg. woda w rzeceprze•marzn': – na wskro>, na wylotod•marzn': – odtaja:wy•marzn': – ulec zniszczeniu pod wp=ywem mrozuz•marzn': – czas dok., troch"

~ marzy: sobie czas niedok., >ni:,¯ mary ]sen\.chcie: by rzeczy przyjemne zdarzy=ysi", rozmy>la: o nich by urzeczy-wistni=y si".ros. mehtat;-miecztat,ang. to dream, to fancy.za•marzy: sobie – czas dok., za-


GENEZA S+ØW



chcie:, zapragn':po•marzy: sobie – po ^ za, przez czas pewienwy•marzy: sobie – wy>ni: sobieroz•marzy: si" – da: ogarn': si" marzeniami

~ maza: ¯ ma{, smar, substancja

lepka, u/ywana do zmniejszeniaskutk[w tarcia stykaj'cych si"cz">ci maszyn.za•maza: – czas dok. ¯ maza:na•maza: – wielepo•maza: – czas dok., za ^ po, pomazaniec bo/y – tak o namaszczonym Jezusie Chrystusie, olejkiem, nie mazi'u•maza: si" – czas dok.wy•maza: – na zewn'trzz•maza: – znie>: win" przez zamazanie jejroz•maza: – w r[/ne strony

~ m"czy: czas niedok. ¯ m"ka ¯s=aw.-ros. muka, U ˘ Å, ´.przedrostki czyni' go dokonanym.s=owotw. pokr. m'ka ]m"ka ̆ dope=n.unikn': m'k\.u/ycie si=y do granic ludzkiej wy-trzyma=o>ci, lub poza ni'.ros. muhit;-muczit, ang. to torture.za•m"czy: – czas dok. ¯ m"czy:,

m"k' na >mier:na•m"czy: si" – wiele natrudzi:po•m"czy: – wszystkich, pomordowa:pom"czy: si" – troch", czas jaki>prze•m"czy: si" – nadmierniewy•m"czy: – uzyska: w drodze m"ki, u/ywania si=yz•m"czy: – czas dok. ¯ m"czy:

~ mi': czas niedok.¯ m ]wielokrotnie, multiple\ % j':.przydawa: zmarszczek >ciskaniem,gnieceniem, szczeg. w d=oni, odzie/– siedzeniem na niej.ros. mqt;-mjat ˘ izmqt;, smqt;,ang. to rumple, to crumple.po•mi': – w wielu miejscachwy•mi': – ca=kowicie, zupe=nie; wymi"z•mi': – czas dok., sciskaniem, gnieceniem

~ mieni: czas dok., ¯ `mienia: ¯miano ]nazwa ¯ zwa:\;

wg mSjp 1969, mieni: – czas niedok.s=owotw. pokr. mianownik.ros. pereobrazovyvat; ˘pereobrazit;-piereobrazit,pominat;-pominat, pomqnut;,ang. to transform, to mention.za•mieni: – czas dok. ¯ mieni:, da: co> za co>, za ^ wy

prze•mieni: – przeistoczy: si", przeobrazi: si"od•mieni: – gram. utworzy: inny przypadek; odmiana, odmiany ro>linpod•mieni: – w miejsce, na miejsce; podmiananad•mieni: – troszk", wspomnie:

napomkn':wy•mieni: – na co innego, za ^ wyz•mieni: ]si"\ – nabra: innej formy, by: innego uk=adu, charakteru, sytuacji; zmianaroz•mieni: – na drobne inne

~ mierzy: ¯ miara ̄ s=aw.-ros.mera;1. przyk=ada: miar" do przedmiot[w,dos=ownie i w przeno>ni,2. celowa:.s=owotw. poch. w miar" – dostatnio,mierny – dostateczny, Kazimierz– miernie m[wi'cy ¯ kazi: ^ m[wi:,mierzeja – miernie p=yn'ca ¯ reqt;]p=yn':\ ¯ gr. panta rhei ]wszystkop=ynie, ang. all things are in flux\.za•mierzy: – czas dok., ¯ zamiar na•mierzy: – nacelowa:po•mierzy: – dokona: pomiaru kilku rzeczyprze•mierzy: – przej>: dal, bezmiar, od punktu A do Bprzy•mierzy: si" – spr[bowa:

ob•mierzy: – dooko=a, ¯ obmiar do•mierzy: – przyda: miaryod•mierzy: – od ca=o>ci odci':, odliczy: miar' za=o/ony odcineknad(pod•` – nadmiar, niedomiar z•mierzy: – dokona: pomiaruwy•mierzy: – czy aby trafione wymiarem, wy ^ odroz•mierzy: – rozdzieli: stosuj'c miar", ¯ rozmiar Nie nale/y&u•miar(kowanie – w granicach miarymiarkowa: – 1. utrzymywa: w odpo-wiednich granicach, 2. dochodzi: doprzekonania

~ miesza: 1. wymienia: wzajemniepo=o/enie cz'stek substancji p=ynnychlub sypkich przez be=tanie, rozrabianie,k=[cenie; obraca: ̆ obrok ]mieszanka\,2. myli:, bra: jedno za drugie, nieodr[/nia: jednego od drugiego.ros.peremewivat;-pieremiesziwat,ang. to mix up.

za•miesza: – czas dok. ¯ miesza:, kr[tko, raz jeden; zamieszanie zrobi:na•miesza: – wielepo•miesza: – r[/ne rzeczy, ='cz'c jedno z drugimdo•miesza: – doda: do mieszaniny, domieszkaw•miesza: – do >rodka

wy•miesza: – wszystkoz•miesza: si" – chwilowo straci: swoje my>li, zamiar roz•miesza: – rozrobi:

~ mieszka: czas niedok. ¯ Mieszko]$\ †992 A.D., pierwszy osiad=yw=adca Polan w Wielkopolsce czyt.

w Starej Polsce, tj. w wiekachci'g=ych w"dr[wek plemion.za•mieszka: – czas dok., zacz':, osi'>: na sta=e w danym miejscupo•mieszka: – troch"prze•mieszka: – od czasu A do BNie nale/'&o•mieszka: – zaniedba: ˘ nie omieszka:do•mieszka – dodatek sk=adnik[w

~

mie>ci: czas dok. ¯ miasto ¯miejsce, s=aw.-ros. mesto-miesto,ang. to place in.za•mie>ci: – w(do-='czy: do innych, przy okazji, np. og=o- szenie, reklam", w co- dziennej gazeciepo•mie>ci: – da: dostatecznie du/o miejsca na z=o/enie, ¯ pomieszczenie, zwykle cz">: budynku jak magazyn, komorau•mie>ci: – zawrze: co w czym

prze•mie>ci: – prze-nie>:(wie{:, z miejsca A na Bz•mie>ci: ]si"\ – znale{: si" w granicach, obr"bieroz•mie>ci: – w r[/ne strony

~ mie>: czas dok. ¯ miota: ]rzuca:,ciska:, wierzga:, kida:, ˚rzuci:\.przesuwa: okruchy mio=t' ¯ ros.metla-miet=a ]ang. broom, besom\.s=owotw. pokr. >mie:, zamie:.ros. metenie-mietenie,ang. to sweep.za•mie>: – czas dok.o•mie>: – dooko=apod•mie>: – troch"w•mie>: – do >rodkawy•mie>: – na zewn'trzz•mie>: – z wierzchu, zrzuci:roz•mie>: – w r[/ne strony

~ mi=owa: czas niedok. ¯ mi=o>:.zapalonym by: do kogo lub czego,garn': si", ci'/y: cz"sto my>l'.dawne& lito>:, przebaczenie

s=aw.-ros. Gospodi, pomi=uj ¯ pomi-=owanie ]ang. pardon, forgivness,mercy\.znaczeniowo pokr. kocha:.ros. l[bit;-liubit,ang. to love, to be fond of, to like.u•mi=owa: – zakocha: si"przy•mila: si" – blisk' obecno>ci'z•mi=owa: si" – zlitowa: si"

GENEZA S+ØW




roz•mi=owa: si" – rozkocha: si"Nie nale/'&po•mi=owanie – lito>:, przebaczenieza•mi=owany – za(na-palony.

~ min': czas dok. ¯ mija:.zostawi: co w tyle , za sob' ]za sob' –czas przesz=y, przed sob' – przysz=y,

nadchodz'cy\, st'd1. przej>:, przejecha: obok czego

lub kogo,2. up=ywa:, przechodzi: ]bez-

powrotnie\; ustawa:, ko<czy: si".s=owotw. pokr. mijanka ]miejsca naw'skiej drodze gdzie pojazdy jad'cez przeciwka mog' min': si"\.ros. minovat;-minowat,ang. to pass.po•min': – opu>ci:, po ̂ u, nie uwzgl"dni:, przej>: obokprze•min': – przej>: w przesz=o>:, up=yn':, zanikn':o•min': – dooko=a, obej>: bokiem, jak woda – filar, szczeg. rzecz stoj'c', w bezruchuwy•min': – zostawi: za sob', szczeg. o pojazdach jad'cych w przeciwn' stron"roz•min': si" – w r[/ne strony, nie w parze, np. rozmin': si" z prawd'

~ minowa: czas niedok. ¯ mina.zak=ada: miny – =adunki wybuchowedzia=aj'ce samoistnie lub w sieci.ros. minirovat;-minirowat,ang. to mine ] to set an explosivecharge in a container, buried in theground for destroying enemy objectson land, or placed in the sea fordestroying enemy ships\.za•minowa: – czas dok. za=o/y: system minpod•minowa: – od spoduroz•minowa: – usun': miny

~ miota: czas niedok., ˚mie>:.

~ mkn': czas niedok. ¯ myka:.1. biec susami jelenia, 2. ¯ zamek.s=owotw. pokr. migiem, w mgnieniuoka.ros. 1. mhat;sq-mczatsja,2. zakryvat;-zakrywat,zatvor-qt;/it;-zatwor-jat(itang. 1. to flit, to fleet, to bolt, to whiskaway, 2. to shut, to close.

za•mkn': – czas dok., odci':, uda- remni: wszelki ruch przez otw[r, np. drzwi, okno, szyjk" butelkipo•mkn': – biegiem, przed siebieu•mkn': – zbiec niezauwa/enieprze•mkn': – zwykle b=yskiem, przez my>lprzy•mkn': – zamkn': cz">ciowo

do•mkn': – doko<czy: zamkni"- cia uchylonych drzwiode•mkn': – odtworzy:, np. drzwiwy•mkn': si" – zr"cznie wydosta: si" i zbiecze•mkn': – zbiec z matni

~ mno/y: czas niedok. ¯ ]liczba\

mnoga ¯ m % noga, G? ˘ no/ny.s=owotw. pokr. mno/-enie(nik(na(ny.ros. umno'-at;/it;-umno/-at(it,razmno'-at;/it;-razmno/-at(it,uvelihi-vat;/t;-uwielicziwat.ang. to multiply, 2. to increase innumber, to magnify, to augment.za•mno/y: si" – czas dok., zal"gn':na•mno/y: si" – narodzi: si" wielepo•mno/y: – jeden sk=adnik przez drugiprze•mno/y: – jeszcze raz, powt[rzy: mno/enieroz•mno/y: si" – rozrodzi: /ywe organizmy, cz"sto uci'/liwe, np. myszy; powi"kszy: liczb"

~ mocowa: czas niedok. ¯ moc]twierdza, ros. krepost;-krepost s=o-wotw. pokr. krepit;, pol. krzepi: ^wzmacnia:\. moc ^ magia ^ si=a.u•mocni: wz•mocni:,mocarz ]si=acz\.ros. ¢borot;-borot ˘ borot;sq

]mocowa: si", zmaga: si", ang. tostruggle, to contend, to wrestle\.ros. priklep-qt;/it;-priklepjat,ang. to affix ]firmly\.za•mocowa: – czas dok., przytwierdzi:, przymocowa:, za ^ przy ^ uu•mocowa: – przytwierdzi:, przy='- czy: mocno wi'zaniemprzy•mocowa: – przytwierdzi:, przywi'za: mocno

~

moczy: czas niedok. ¯ mokrz]woda, silny opad deszczu, ulewa\,mocz.ros. mohit;-moczit ]moczy:\,ang. moisten.znaczeniowo. pokr. wilgo: ¯ wilga.za•moczy: – zanurzy: w wodziena•moczy: – przez d=ugi czasu•moczy: – kr[tkoprze•moczy: – na wskro>, na wylot, szczeg. deszczempod•moczy: – od spodu ˘ teren pod- mok=y, mokrad=o

z•moczy: – kr[tko, z ^ uroz•moczy: – zniszczy: nadmiernym moczeniem, np. butyNie nale/y do grupy& wy•moczek.

~ mordowa: czas niedok. ¯ mortis.1. mord(erstwo, zbrodnia przez za-

bicie innego cz=owieka, zab[jstwo,2. mord"ga, udr"ka, m"-ka(czarnia.

ros. 1. ubi-vat;/t;-ubi-wat(t,2. trudit;sq, muhit;sq,skuhnaq rabota,ang. 1. to murder, to kill, to slay,2. to toil, to drudge.za•mordowa: – czas dok., dokona: morderstwapo•mordowa: – u>mierci: wielu

u•mordowa: si" – utrudzi: si"wy•mordowa: – wszystkich, zabi:z•mordowa: – osi'gn': z trudem ¯ mord"ga

~ morzy: czas niedok. ¯ m[r ]1. >mier:, 2. plaga\ ˘ pom[r.s=owotw. pokr. zmar=(y(a,muchom[r ]grzyb truj'cy o czerwo-nym kapeluszu w bia=e kropki\.s=aw.-ros. morit;-morit,ang. to kill, to destroy.

za•morzy: – czas dok. ¯ morzy:, na >mier:u•morzy: – 1. zamroczy:, szczeg. alkoholem, 2. prawn., zaniecha: post"powania s'dowegoprzy•miera: – blisko >mierciwy•morzy: – ca=kowicie, ludno>: na >mier:z•mar=(y(a – skona=(aNie nale/y&po•m[r – plaga

~ m[c czas niedok. ˘ dok. m[g=,mog=-a(o.s=owotw. baz' mag ˘ pomaga:.znaczeniowo pokr. zdrowie, krzepa,zdolnym by:, silnym, na si=ach.ros. moh;-mocz,byt; v sostoqnii-byt w sostojanii,ang. to be able to.za•nie•m[c – czas dok. ¯ m[c, zachorowa: ̄ niemoc ^ chorobapo•m[c – mocy udzieli:u•mocni: – poprawi: stan, szczeg. obietk[w nara/onych na zniszczenie, np. fortyfikacji, tamprze•m[c – pokona:, g[r" wzi':, przewa/y:do•po•m[c – doda: pomocywz•mocni: – pokrzepi:, wz ^ uwzmocni: si" – posili: ¯ posi=ekwy•m[c – co> na kim>, si='z•m[c – pozby: si", si='

~ m[wi: 1. kaza:, 2. powiada:, gada:&s=owotw. zwi'zane z rzek' ˘s=aw. tako reka ]rzecz'c tak\, rzec,potok s=[w, p=ynna mowa.ros. govorit;-goworit,ras/skazyvat;,ang. to speak, to say, to tell, to talk.za•m[wi: – nakaza: wykonaniena•m[wi: – nak=oni:, wp=yn':


GENEZA S+ØW



po•m[wi: – pos'dzi:u•m[wi: si" – uzgodni:prze•m[wi: – poda: do wiadomo>ciprzy•m[wi: – przyci': komu mow'ob•m[wi: – dooko=a, plotkowa:o•m[wi: – nakre>li:, opisa:¢do•m[wi: – uzgodni:, porozumie: si" ˘ niedom[wienie

od•m[wi: – 1. odrzuci: mow', 2. odm[wi: r[/aniecpod•m[wi: – nak=oni:, podjudzi:w•m[wi: – sk=oni: do uwierzeniawy•m[wi: – wypowiedzie:z•m[wi: si" – um[wi: si"roz•m[wi: si" – zako<czy: rozmow" i rozej>: si"

~ mrozi: czas niedok. ¯ mr[z.temperatur' poni/ej 0 °C zmienia:stan ciek=y w sta=y, stan skrajnie niskidla funkcjonowania cia=a, lodowaty,>cina: lodem.s=owotw. pokr. mro{ny, mro{nia,mro/arka, mro/onka, zamra/a:,odmro/enie, odmra/alnia.ros. zamr-a'ivat;/ozit;,ang. to freeze ¯ frost.za•mrozi: – czas dok. ¯ mrozi:,

spowodwa: bezruch&1. cieczy – nisk' temperatur',2. kapita=, pieni'dze – bez mo/li-

wo>ci przelewu przez d=ugi czas}w mSjp 1969& bez zysku ]$\|.

prze•mrozi: – cz">ci cia=a, mrozemod•mrozi: – 1. uszkodzi: mrozem

tkanki sk[rne cia=a,2. usun': skutki dzia=ania mrozu

wy•mrozi: –1. zniszczy: wegetacj" mrozem,2. wystudzi:, wyzi"bi: izb"

roz•mrozi: – przywr[ci: stanprzed zamro/eniem; roz ^ od.

~ mrze: czas niedok. ¯ >mier:¯ niem. schmerz ]bole>:\, cz"sto>mier: poprzedzaj'c'.za•mrze: – 1. zanikn': w spos[b

naturalny, szczeg. tak o ro>-linach, za ^ wy,2. znieruchomie:, zdr"twie:,z granicznego strachu, trwogi

po•mrze: – umrze:, po ^ uu•mrze: – sko<czy: >mierci'przy•miera: – blisko, g=odemobu•miera: – zupe=nie, zanika: stopniowo, wymiera:wy•mrze: – zupe=nie, ca=kowicieze•mrze: – umrze:, za ^ u ^ po

~ murowa: wznosi: budowl"z cegie= i zaprawy, lub kamienia.ang. to mason, to build in bricks]or to build in stone\.za•murowa: – pokry: murem woln' przestrze<przy•murowa: – przy='czy: muremob•murowa: – dooko=a

do•murowa: – przyda: murempod•murowa: – od spodu, podmur[wkanad•murowa: – u g[ry nadmur[wkaw•murowa: – do >rodkawy•murowa: – czas dok. ¯ murowa:

~ my: czas niedok.usuwa: brud za pomoc' wody, myd=a,>rodk[w chemicznych, szczotek,g'bki.ros. myt;-myt, vymyt;-wymyt,umyvat;-umywat,omy-vat;/t;-omy-wat(t,umy-vat;sq/tsq-umy-watsja(tsja,]to wash away, off\ smy-vat;/t;,]to wash up\ myt; posudu,ang. to wash.u•my: – usun': brud za pomoc' wody, u ^ podprze•my: – obmy: po wierzchuob•my: – usun': brud z wierzchudo•my: – doko<czy: myciaod•my: – myj'c, oczy>ci:pod•my: – od spoduwy•my: – o wodach p=yn'cych& unie>:, usun': piasek, /wir, z brzeg[w, dnaz•my: – usun': brud, warstw" czego za pomoc' myciazmy: si" – usun': si"roz•my: – o p=yn'cej wodzie&

rozpu>ci: i roznie>: warstw" ziemiNie nale/y&pomyje – ciecz po myciu wod' talerzyi naczy< z resztkami posi=ku, u/ywanado karmienia >wi<.

~ myka:, ~ mkn': 2 r[/ne rdzenie&1. czas niedok. ¯ mkn': ¯ mgnienie]szybko\, np. oka; pomy=ka ]oszibka\.biec tak szybko, r'czo, jak jele<.ros. bystro proxodit;,ang. to fleet; blink of an eyesobirajsq ]wyno> si", zbieraj si"\,po•myka: – gna:, p"dzi:u•mkn': – zbiecwy•mkn': si" – spod kontroli, zbiecze•mkn': – zbiec, ¯ zmyka: ˘ zmykaj st'd – uciekaj2. czas niedok. ¯ zamek]1. mechanizm u drzwi, w otworze,ang. lock, 2. twierdza, ang. castle\.ros. zaperat;, zakryt;,ang. to shut.za•mkn': – czas dok. ¯ zamyka:,

ca=kowicieprzy•myka: – cz">ciowodo•myka: – do ko<caod•myka: – odtwiera: ¯ otw[r

~ my>le:, ~ my>la: czas niedok. ˘~ my>li: czas dok.

¯ my>l ]wytw[r pracy m[zgu\.s=owotw. pokr. duma:, zamierza:.

za•my>li: si" – czas dok., zaduma:na•my>li: si" – wiele my>le: o tympo•my>le: – przez chwil"u•my>li: – zamierzy: si" u ^ za ^ przyprze•my>le: – my>l' na wskro>, na wylotob•my>li: – ca=kowicie, zupe=nie

do•my>li: si" – doda: reszty, ¯ domys=wy•my>la: – 1. tworzy: w my>li, ¯ wymys=, 2.a k=ama:, 2.b. z=orzeczy:, wyzywa:, =aja:z•my>l-a:(i: – uroi:, sk=ama: ¯ zmy>lenieroz•my>li: si" – odej>: od zamiaru

~ nie>: ¯ nos ]g[ra, stos, kupa\;pospolicie rozumiane jako przemiesz-czenie rzeczy pieszo ]w przeciwie<-stwie do transportu pojazdem – wie{:\,w r"ku lub r"kach, b'd{ na plecach.ros. nosit;-nosit, ang. to carry.za•nie>: – do celu, pieszona•nie>: – wielokrotnie przynie>:po•nie>: – da: si" komu, czemu ˘ ponosi mnie }krew|, poni[s= wilk razy kilka – ponie>li i wilkau•nie>: – ud{wign':prze•nie>: – od punktu A do B

przy•nie>: – tu, sk'd in'd, pieszoob•nie>: – wszem wok[= ˘ obnosi: si" dum'do•nie>: – do celu, zanie>:, do ^ za ^ przyod•nie>: – z powrotempod•nie>: – od spodu, do g[ryw•nie>: – do >rodkawy•nie>: – na zewn'trzz•nie>: – w d[=wz•nie>: – w g[r"roz•nie>: – rozproszy:

~ nikn': czas niedok. ¯ nic.stopniowo przechodzi: w stan nico>ci,rzecz nieistniej'c'; nikn': z oczu.przeciwie<stwem jawi: si" ̆ pojawi:,ujawni:, wyjawi:, przejawi:, i inne.wg mSjp. 1969, nikn':&1. «stawa: si" niewidocznym; znika:»,2. przestawa: istnie:, gin':, zanika:»,3. «o ludziach& chudn':, s=abn':».ros. ishezat;-isczezat,ang. to disappear, to be lost to view.za•nikn': – czas dok., w spos[b

naturalnyu•nikn': – uchroni: si", cz"sto wykonaniem unikuprze•nikn': – na wskro>, na wylot,

prze-jrze:(patrzy:w•nikn': – do >rodkawy•nikn': – na zewn'trz; wynikz•nikn': – czas dok. ¯ nikn':, z oczu

GENEZA S+ØW




~ niszczy: czas niedok. ̄ niczto ]nic\.unicestwia:, wszelka dzia=alno>:prowadz'ca do nico>ci, obni/eniawarto>ci, u/yteczno>ci, umy>lnie lubbezwiednie, stopniowo, systematycz-nie lub jednorazowo.znaczeniowo poch. psu:, burzy:,ruinowa:, t"pi:, drze:, zu/ywa: np.

sta=ym noszeniem odzie/y.¯ ros. ishezat;-isczezat ]N dodane\,ang. disappear, ˚nikn':, lub¯ s=aw.-ros. nihto-niczto ^ ang. no-thing ̆ nihto'nyj-niczto/nyj ̂ ang.of no importance, insignificant.ros. unihto'at;-uniczto/at,razruwat;-razruszat, ]unicestwia:,ang. to annihilate\ istreblqy;-istre-bljat, ]zabija:, u>mierca:, ang. to kill\umer]vlqt;-umierszczwljat,ang. destroy.zbiegiem okoliczno>ci lub nie, ros.stroit;-stroit ]budowa:, wznosi:,ang. to construct, to build, to erect;to dipose of, to arrange\ ang. de-stroy ]burzy:, niszczy:\ ˘ destroyer]statek\ niszczyciel.pod•niszczy: – troch", troch" zu/y:wy•niszczy: – zupe=nie, wyt"pi:z•niszczy: – czas dok.

~ ni/a: czas niedok. ¯ ni/ ¯ niski ¯is, ys ]woda\; `ni/y: – czas dok.,ni/ wy/ ]koncep. s=owotw. 002.A\ ̆

przeciwie<stwem `wy/-a:(y:.czyni: niskim, ni/szym; ruga:, gani:.ros. uni-'at;/zit;-uni-/at(zit,spus-kat;/tit;-spus-kat(tit;rugat;-rugat ]ur'ga:, U ˘ Å, ´\.ang. to lower ]value\ ˘ to blame, toabuse, to revile, to rail at, to insult.za•ni/a: – czas dok., celowo obni- /a:, szczeg. cen" poni- /ej warto>ci towarupo•ni/a: – gani:, ujmowa: warto>- ci s=owami, zwykle za wyst"pek, b='d, ur'ga:u•ni/a: si" – k=ania: si" ˘ forma grzeczno>ciowa& s=uga uni/ony wasza mo>:, waszmo>: ]wysoko>:\ob•ni/a: si" – opada:, np. stan w[dz•ni/a: si" – schyla: si"Nie nale/y& obni/enie ]depresja\.

~ notowa: czas niedok. ¯ nota]1. zapis, 2. uwaga\.1. zapisywa: co w pami"ci, zwykle

w skr[cie; robi: notatki;

1.a. rejestrowa:,2. ocenia:, ceni: ˘

wysoko lub nisko notowany.ros. za/ot-metat;-za(ot(mietat,pome-hat;/tit;-pomie-czat(tit,primie-hat;/tit;-primie-czat(itzapis-yvat;/at;-zapisy-wat(at.ang. to note, to take of note.za•notowa: – czas dok., zapisa:od•notowa: – 1. zauwa/y:,

2. zapisa:wy•notowa: – wypisa:, wy ^ od

~ nowi: czas niedok. ¯ nowy, nowo.wraca: do stanu pierwotnego, poprzed-niego; czyni: co na nowo ]ang. anew\.ros. vozovnov-lqt;(sq)/it;(sq)-wozonow-ljat(it ¯ snova-snowa,

poprav-lqt;/it;-popraw-ljat(it,ang. to renew, to resore.po•nowi: – raz jeszcze, na nowood•nowi: – 1. przywr[ci: stan pier-

wotny, usuwa: >ladyzu/ycia, zniszczenia,2. podejmowa: co na nowopo czasowej przerwie, po-wraca: do rzeczy dawnej

~ ora: kultywowa: ziemi" –spulchnia: jej wierzchni' warstw" –

przy pomocy p=uga i koni.¯ or ]ko<\ ¯ ang. horse ¯ >redniow.ang. hors ¯ anglosas. hors.s=owotw. pokr. =ac. aro ]orz"\,orszak ]ci'g woz[w konnych lub je{d{c[w\;wg. mSjp 1969& orszak «grono ludzitowarzysz'cych komu>; asysta,poczet» ¯ w"g.by: mo/e, mo/e zapo/yczony w XIIIwieku gdy W"grzy bili si" z Wo=y-nianami o gr[d Halicz n(Dniestrem, ig=owy W"gr[w, Lach[w zje/d/a=y si"

kilkakrotnie w celu uk=ad[w.ros. paxat;-pachat,ang. to till, to plough.za•ora: – czas dok. ¯ ora:prze•ora: – zora:, ca=o>:ob•ora: – dooko=ado•ora: – doko<czy: oranieod•ora: – od='czy: oraniem, zwykle bruzd'pod•ora: – troch", ˘ podorywkawy•ora: – wydoby: z ziemi, na zewn'trz, oraniemz•ora: – zaora:

~ pali: 1. niszczy:, grza: ogniem,nieci:, 2. strzeli:, st'd 3. czynno>ciz elementem “Ognia#” ]strza=u z bronipalnej, wypalenia z niej\.za•pali: – wznieci: ogie<,na•pali: – sporo, np. w piecu a/ b"dzie ciep=opod•pali: – podnieci:prze•pali: – 1. ca=o>:, na wskro>, 2. od czasu do czasuprze•pali: si" – ulec uszkodzeniu

wskutek nadmiernego paleniaprzy•pali: – do='czy: do pal'cego si", np. papierosao•pali: si" – promieniami s=o<cado•pali: – do ko<ca; niedopa=ekod•pali: – 1. przenie>: ogie< od `,

np. odpali: papierosa,2. wystrzeli:, wypali:,

od ^ wy,3. da: z elementem impetu&“Ognia#” – odpali: co komu,cz">: jak' da:

pod•pali: – podnieci:, od do=u,wy•pali: – 1. ca=kowicie,

2. co w czym, np. dziur", gar-nek w piecu ˘ wypalarnia,

3. strzeli:; niewypa=,4. uda: si"; nie wypali=o]nie uda=o si"\ ¯ niewypa=

s•pali: – czas dok.roz•pali: – wznieci: ogie<roz•pali: si" – napali: si", zaogni:

~ parzy: czas niedok. ¯ ]gor'ca\para ]wodna\, gotuj'cej si" wody.1. dotkn': czym gor'cym do cia=a,

wywo=uj'c tym podra/nienie sk[ry,2. zalewa: wrz'tkiem i otrzyma:

st'd napar,3. poddawa: dzia=aniu gor'cej

pary wodnej.ros. 1. ob'igat;-ob/igat,obvarivat;-obwariwat ¯ war,2. i 3 nastavit;-nastawit,zavarit; haj-zawarit czaj ]herbat"\ang. 1. to scald, to burn, to scorch,2. to infuse, to brew ]tea\.za•parzy: – czas dok., zala: wrz't-

kiem herbat"; napar, za ^ napo•parzy: si" – w jednym lub kilku

miejscach, par', ukropem

o•parzy: – obla: ukropem w celuusuni"cia sier>ci lub pierzaz zabitych zwierz't

o•parzy: si" – uszkodzi: tkank"sk[ry gor'cym p=ynem

od•parzy: sobie – wywo=a: zapaleniesk[ry wskutek gor'ca itarcia ni' o co> twardego

wy•parzy: – wrz'tkiem usun':brud, zapach, oczy>ci:

wyparzy: si" – wzi': k'piel parow's•parzy: si" – 1. oparzy: si", s ^ o,

2. dozna: dotkliwej stratyspowodowanej przez part-nera ]osob" lub instytucj"\

Nie nale/y&wparowa: do >rodka ¯ parcie

~ pasa: czas niedok. ¯ pas ]otoka\˘ opasa: ]otoczy:\.znaczeniowo poch. wi'za:.ros. vqzat;-wiazat, ang. to bind.ros. povqzka-powiazka ]przepaska\,ang. band, s=owotw. pokr. bandage.prze•pasa: – obwi'za:, otoczy:

o•pasa: – dooko=a, np. gr[dpod•pasa: – od spoduNie nale/y&za•pas – >rodki zebrane do u/ycia w przysz=o>ci, rezerwapo•pasa: – czasami, ¯ pa>:wy•pa>: – ca=kowicie, ¯ pa>:roz•pasa: si" – pa>: si" na ca=ego


GENEZA S+ØW



1. ~ pa>: 1. czas dok. ¯ pada: ¯ pad,2. ¯ pastwisko, wygon ¯ ang. ¯ >red-niow. ang. ̄ starofranc. pasture ̄ =ac.pascere ]karmi:\. s=owotw. zwi'zanez lotem ˘ o•pad na•lot, upad= polecia=,staniem ̆ przy•stoi wy•pada, cho-dem ˘ za•ch[d ]odej>cie\ za•pad,

st'paniem ̆ zapad=a ]nast'pi=a\ cisza, jazd'; o powi'zaniach ˚018.za•pa>: – 1. wej>: w stan, 2. termin medycznyza•pa>: ]si"\ ¯ zapadnia, za ^ przena•pa>: – najazd, agresjapo•pa>: – 1. czas dok. pa>: 2. pad(a: ˘ popa>: w nie=ask" ]wpa>: w ni'\u•pa>: – 1. ¯ pad, 2. utuczy:prze•pa>: – 1. zgin':, polec, 2. rozpadlina, urwiskoprzy•pa>: – polubi:o•pa>: – dooko=a, zupe=niedo•pa>: – do>cign':od•pa>: – od='czy: si" padempod•pa>: – straci: w oczachw•pa>: – do >rodkawy•pa>: – 1. na zewn'trz, ¯ pad, – 2. co zwierz"tamis•pa>: – 1. z g[ry, ¯ pada:, 2. spa>: si" – utuczy:roz•pa>: si" – samoistnie rozdzieli: si" na cz">ci

2. ~ pa>: syci: byd=o pasz'&krowy, konie, owce – zielenin',>winie, tuczniki – karm' z=o/on';dos=. ch=on': ˘ prze•pa>: – ot•ch=a<]pomieszane z pa>: ¯ pada: ¯ pad\.¯ pastwisko, wygon ̄ ang. pasturage,pasture ̄ >redniow. ang. ̄ starofranc.pasture ¯ =ac. pascere ]karmi:\.ros. pasti-pasti ]pa>:\ ˘ pastbi]e ]pastwisko, wygon\, ang. to pasture,to graze ˘ pasture, pasturage.na•pa>: ]si"\ – nasyci: karm'po•pasa: – czasami, byd=emu•pa>: si" – utuczy:, uty:o•pa>: si" – nadmiernie; opas=ywy•pasa: – byd=em zielenin"; wypass•pa>: ]si"\ – utuczy: ]si"\, uty:; spasiony, opas=yroz•pasa: ]si"\ – ty: na ca=ego

~ patrzy: ¯ patry ]oczy\ ¯ pa ]para\% try ]oko\ ˘ dawne& w try miga ]woka mgnieniu\, dzi> {le rozumiane jakowyko>lawiony zwrot ukrai<ski ]3\,

st'd jako zwrot nieliteracki ]$#\.Tatry Morskie Oko....ta ¯ wyso•ta ]wys•oko•>:\... sok(i.kszta=ty cyfr – cz">ciami cia=a&- zero ]0\ – owalu twarzy- jeden ]1\ – j"zyka- dwa ]2\ – nosa- trzy ]3\ – oka, ¯ try- cztery ]4\ – r'k i n[g ¯ czeta ]para\

- pi": ]5\ – stopy, “pi"ty”, itd.¢patrzy: s=owotw. pokr.¢gl'da: ˘ na(do(spo•gl'da:,¢jrze: ̆ do(spoj(wej•rze:.patrze: ]czas niedok.\ ̆ patrzy: ]dok.\.za•patrzy: si" – patrze: przez dobr' chwil"na•patrzy: si" – sporo, d=ugo

po•patrzy: – troch", przez chwil" popatrz – zwr[: uwag", sp[jrzu•patrzy: – wybra: wzrokiemprze•patrzy: – wybra: wzrokiemprzy•patrzy: si" – zatrzyma: wzrok na czym>o•patrzy: si" – w zapasy, np. /ywno>- ci, zaopatrzy:; baz'& przejrze:, przewidzie:do•patrzy: – do ko<capod•patrzy: – skrycie, z ukryciaw¶patrywa: si" – przygl'da: si"wy•patrzy: – 1. wybra: z wielu, upatrzy:, wy ^ u 2. wyszuka: wzrokiem uwa/nie patrz'c, 3. wypatrywa: – rozgl'da: si", patrze: na r[/ne stronyroz•patrzy: – wnikn':

~ pcha: ]si"\ czas niedok.1. nacisk wywiera:, 2. napiera:.¯ >redniow. ang. posshen ˘ ang. push.

ros. tolkat;(sq)-to=kat]sja\.za•pcha: – 1. co czym, np. torb", czas dok., ¯ pcha:, 2. na miejscena•pcha: – wielepo•pcha: – czas dok., po ^ zau•pcha: – do ko<ca, pe=naprze•pcha: ]si"\ – na wylot, na drug' stron", np. t=umuprzy•pcha: – na miejsce, przy ^ zado•pcha: – przybawi: pchaniemode•pchn': – odeprze:pode•pcha: – podeprze:we•pcha: ]si"\ – do >rodkawy•pcha: – wype=ni: pchaniemze•pcha: – z g[ry na d[=roze•pcha: – od >rodka

~ pe=ni: ¯ czas niedok. i przedrostkinie czyni' go dokonanym.¯ s=aw.-ros. po=nyj, po=on ]pe=en\.znaczeniowo poch. pusty pe=ny.ros. ]czyni: pe=nym\ napolnqt;,]ciecz', p=ynem\ nalivat;,ang. to fill ¯ fulfill(ment ]wype=ni:\.

za•pe=ni: – czyste strony tre>ci'na•pe=ni: – do granic pojemno>ci, wiadro, beczk", po brzegipo•pe=ni: – dopu>ci: si" czynuprze•pe=ni: – ponad miar", prze ^ nadmiardo•pe=ni: – doda: do pe=no>ciwy•pe=ni: – pe=ni: do ko<ca

s•pe=ni: – urzeczywistni: oczekiwania, zamiar

~ p"dzi: czas niedok. ¯ p"d ^ gon,bieg z elementem nag=o>ci, impetu;porywczy stan biegu ˘ p"dziwiatr.s=owotw. poch. nap"d, rozp"d,pop"dliwy.

za•p"dzi: – zagoni:za•p"dzi: ]si"\ – wi"cej ni/ ]nale/y, powinno si"\na•p"dzi: – nagoni:, do>cign':po•p"dzi: – pogoni:, ¯ pop"du•p"dzi: – ugoni:, do>cign':prze•p"dzi: – 1. wygoni:, 2. oddzieli: np. procesem destylacji... samogonprzy•p"dzi: – przygoni:o•p"dzi: – dooko=a, ¯ ogondo•p"dzi: – dogoni:, do>cign':od•p"dzi: – odgoni:pod•p"dzi: – podgoni:, troch"w•p"dzi: – do >rodkawy•p"dzi: – na zewn'trzs•p"dzi: – 1. do kupy, ¯ sp"d, 2. przebywa: czas jaki>roz•p"dzi: – roz•goni:(proszy:rozp"dzi: si" – nabra: p"du

~ pi': ]si"\ 1. nacisk wywiera:,2. gi': ]si"\,

koncepcji s=owotw. 002.A i 018.za•pi': – czas dok., ¯ pi':,na•pi': – naci'gn':, ¯ napi"cieu•pi': – do='czy:, u ^ przyprze•pi': – zmieni: zapi"ciaprzy•pi': – do='czy: pi"ciemo•pi': – dooko=ado•pi': – przybawi: pi"ciemod•pi': – roz='czy: co> spi"tegopod•pi': – przypi': od spoduw•pi': – do >rodkawy•pi': ]si"\ – wygi': si", wulg. pup" pokaza:s•pi': – z='czy: spink'roz•pi': – roz='czy: zapi"cie

~ pi: wch=ania: ciecz ustami.przedrostki spe=niaj' funkcj" miary&za•pi: si" – nadmiernie wypi:; najcz">ciej dotyczy picia alkoholu, a/ do >miercina•pi: si" – ot, tak sobie, do sytapo•pi: – uzupe=ni: napojem spo/ycie jad=a, troch"u•pi: ]si"\ – na um[r, u ^ za

prze•pi: ]si"\ – nadmiernie, jednorazowoo•pi: – zwyczaj picia alkoholu z r[/nych okazji& zawartej transakcji, zako<czenia prac w polu, itp., op[j ]pijak\do•pi: – do ko<capod•pi: ]si"\ – troch", pod ^ u

GENEZA S+ØW




nad•pi: – troch", pod ^ nad ^ us•pi: – z wierzchuwy•pi: – wszystkoroz•pi: si" – na ca=ego

~ piec ¯ piec ]urz'dzenie z ceg=ynapalane ogniem z polan, drew, dopoddawania masy wysokim tempera-

turom; wyposa/enie chaty\;1. przetwarza: mas" w piecu na

produkt spo/ywczy w postacichleba, bu=ek,

2. pali: s=o<cem cia=o a/ do b[lu,mow', docinkami ˘ przypieka:,

3. b[l z powodu rany na ciele.za•piec – czas dok. ¯ zapieka: zapiekanka, zapiecek,zapiec si" – zaskrzepn':, ¯ rana pieczena•piec – wiele, np. pieczywau•piec – czas dok. ¯ piecprzy•piec – do /ywego; przypiecekdo•piec – doko<czy: pieczeniawy•piec – czas dok., wypieks•piec si" – spali: na s=o<cuNie nale/y&za¶piecek, nad•piecek, przy•piecek.

~ pilnowa: czas niedok. ¯ pilnie]bacznie, uwa/nie\.1. zwraca: ci'g=' uwag", strzec,

czuwa:, dozorowa:, dogl'da:,˘ pilnuj swego nosa ]miej sw[j

interes na uwadze\,2. przestrzega: czego, zachowywa:

co; trzyma: si" >ci>le, nie odst"po-wa: od czego ̆ pilnowa: porz'dku,przepis[w.

ros. streh; (hto), prismatrivat;(za hem), ang. to look after, to keep aneye on, to observe, to watch; to mind.po•pilnowa: – przez czas jaki>u•pilnowa: – u ^ po ^ przyprzy•pilnowa: – upilnowa:do•pilnowa: – pilnowa: do ko<ca

~ pi=owa: czas niedok. ¯ pi=a, pi=ka]ma=a pi=a\, pilnik.znacz. baz' nacisk i powtarzaj'casi" czynno>:, ruchy.1. rzn':, przecina: co pi=',2. >ciera:, wyg=adza: co pilnikiem,3. pot. /art. znudza: opowiadaniem,

uporczywie co powtarza:.ros. 1 – 3 pilit;-pilit ¯ pila-pi=a,ang. 1. to saw, 2. to file, 3. to annoy.za•pi=owa: si" – czas dok., zatrze:prze•pi=owa: – na wskro>, na wylot

przy•pi=owa: – dopasowa: pilnikiemdo•pi=owa: – doci':; dopasowa:roz•pi=owa: – powi"kszy: pilnikiem

~ pina: czas niedok. ¯ ang. pin]szpilka\ ¯ >redniow. ang. pinne,anglosas. pinn, pokr niem. pinne]skrzyd=o, p=etwa, skuwka\.1. ='czy: dwie cz">ci, np. po=y,

2. pr"/y: ¯ pi':.ros. zast-ëgnivat;/stegnut;prq'koj-zastiegniwat prja/koj,ang. to buckle, to button up.za•pina: – ='czy: zapi"ciem, np. na guziki, spink"na•pina: – napr"/a:, np. ci"ciw" =uku, stosunki

u•pina: – uk=ada: co, np. w=osy podpinaj'c je, u ^ pod ^ przyprze•pina: – z miejsca na miejsceprzy•pina: – przy='czy: spink'do•pina: – doko<czy: spinaniaod•pina: – roz='czy: zapi"cie, zamek u garderobypod•pina: – od spodu, od wewn'trz; palto na podpincewy•pina: si" – wypr"/a: si"roz•pina: – odpina:, roz` ^ od`s•pina: – po='czy: dwie cz">ci spink', klamr', szpilk'

~ pisa: czas niedok., utrwala: s=owa,my>li za, pomoc' pi[ra, o=[wka, zwy-kle na papierze, pergaminie.za•pisa: – utrwali: pismemza•pisa: si" – wci'gn': si" na list"na•pisa: – czas dok., na ^ zapo•pisa: – po ^ za, ¯ popisprze•pisa: – zapis A w zapis Bprzy•pisa: – przyda: co> komu>o•pisa: – dooko=a, gruntownie

do•pisa: – dobawi:od•pisa: – 1. wykona: drugi eg- zemplarz, ¯ odpis, 2. odpowiedzie: pisemniepod•pisa: – z=o/y: podpis pod `w•pisa: – do >rodkawy•pisa: – wyci'gu dokona:s•pisa: – 1. przeprowadzi: spis, 2. spisa: si" – popisa: si", wykaza: si"roz•pisa: – przypisa: zadanie r[/nym osobomrozpisa: si" – nabra: p"du w pisaniu

~ ple>: wik=a:, pl'ta:.¯ p` ]wielokrotnie, licznie ¯ plural ¯=ac. pluralis ¯ plus, pluris ^ wi"cej\% le>: ]fa=sz\.s=owotw. pokr. plotka, plecionka.ros. plesti-plesti ]ple>:\,ang. to twist, to plait ]1. uk=ada: wfa=dy, 2. splata:\.za•pl'ta: – czas dok. ¯ ple>:na•ple>: – wiele

u•ple>: – wykona: plecionk"prze•ple>: – na wylot, ¯ przeplata:o•ple>: – dooko=aw•ple>: – do >rodkawy•ple>: – wyrobi:, wy ^ us•ple>: – z='czy: splotemroz•pl'ta: – rozwik=a:, np. w"ze=, supe=

~ plu: czas niedok., plun': – dok.s=owotw. baz' plewa ]resztki owoc[w&sk[rki, =yka, pestki\ wyrzucane z ustpo spo/yciu mi'/szu, cz">ci jadalnej;UE.wielokrotnie strzyka: >lin' albo fleg-m', wyrzuca: z ust z impetem, jakkule z lufy; przen. 1. wyra/a: si" o

kim, o czym, u/ywaj'c niewybrednychs=[w, epitet[w, 2. /a=owa: utraconejokazji, szansy ˘ plu: sobie w brod",3. wyrzuca: kule seri' z broni ma-szynowej, automatycznej; nielit. ipotoczne& spluwa ]pistolet, rewolwer,bro< kr[tka\.wg mSjp 1969, plu: «wyrzuca: z ust>lin" albo flegm"»,«wypluwa: krew z plwocin' wsku-tek choroby»,«lekcewa/y: kogo, co; nie liczy: si"z kim, z czym; nie dba: o kogo, co»,«zerwa: z czym, pozby: si" czego»,«sp"dza: czas bezczynnie, nie mie:nic do roboty»,«wyrzuca: sobie co>; /a=owa: utra-conej okazji, szansy»,przen. «strzela:, sypa: gradem kul».ros. ]czas niedok.\ plevat;-plewat,]czas dok.\ pl[nut;-pliunut.ang. to spit.w mSjp 1969 nie ma zaplucia si".za•plu: si" – czas dok., skutek emocjonalnej, niekon-

trolowanej mowyo•plu: – dooko=a, kogo, cowy•plu: – na zewn'trz, z usts•plun': – raz jeden

~ p=aci: czym za co, zwykle pieni"-dzmi za towar, ale nie tylko, w przen.za swe czyny, w r[/ny spos[b, zwykleujemny, utrat' czego>, np. stanowiskaza spowodowanie straty, wypadku.z pac', p=atno>ci', my>lowo zwi'zana jest cena i praca ˘ jaka praca – takap=aca, koncepcji s=owotw. 002.A.za•p=aci: – czas dok., przesz=y, ¯ zap=atapo•p=aci: – przymiarka nak=adu pracy do wynagrodze- nia; ]nie\ pop=aca si", ¯ pop=atno>: zamiaruprze•p=aci: – nadp=aci:, prze ^ nadprzy•p=aci: – zap=aci:, przy ^ za,

szczeg. za co> z=ego, wyst"pek, ˘ ` /yciem, utrat' czego>

o•p=aci: – za ca=o>:,

o ^ do pe=na, zupe=niedo•p=aci: – doda: p=atno>ci',od•p=aci: si" – w drug' stron", ˘ odp=aci: si" pi"knem za nadobne, na ^ ponad•p=aci: – nadda:, wi"cej ni/w•p=aci: – przela:, ¢do przodu, ¯ wp=atawy•p=aci: – wycofa:, do ty=u


GENEZA S+ØW



¯ wyp=atas•p=aci: – cz">ciami, w ratach, ¯ sp=ata ]rata\

~ p=aka: czas niedok. ¯ p=acz.1. wylewa: =zy,2. ubolewa:, biada:, lamentowa:.s=owotw. pokr. p=aczka, p=aksa.

ros. plakat;-p=akat,ang. 1. to weep, to cry,2. ]po kim\ to mourn.za•p=aka: – czas dok., kr[tko, razpo•p=aka: – przez chwil"o•p=aka: – d=ugo, ze smutkiem, /a- lem, szczeg. zmar=egowy•p=aka: – uzyska: p=akaniemroz•p=aka: si" – na ca=ego, otwarcie

~ p=ata: czas niedok. ¯ p=at ]kawa=,dos=. i w przen. – dowcip\, dos=. ci':.

ros. ]ci':\rezat;

-rezat,rassekat;

-rassiekat, ]dowcip\ wutit;-szutit.ang. ]ci':\ to cut, to slice,]p=ata: figle\ to play tricks.roz•p=ata: – rozci':s•p=ata: – wyci': ]figla\ zrobi: kawa= ]dowcip\

~ p=oszy: czas niedok. ̄ p=ocho ]z=o\.znacz. baz' z=o wyrz'dzone nieopatrz-nym wystraszeniem celu polowania&zwierzyny =ownej, ptak[w, st'd stra-chem zmusi: do ucieczki, straszy:.

ros. is/pugat;-is(pugat } is ^ wy |,ang. to scare ]away\.prze•p=oszy: – przep"dzi:, strachem, wszystkiewy•p=oszy: – bezwiednie, celowo, na zewn'trz, z kryj[wkis•p=oszy: – zmusi: ptaki strachem do ucieczki lotem

~ p=uka: czas niedok.proces wielokrotnego, systematycz-

nego zanurzania czego> w wodzielub innej cieczy, w celu oddzielenianiepo/'danych sk=adnik[w; ko<co-wy etap prania.wg mSjp 1969, p=uka:& «obmywa:,przemywa:, oczyszcza: co> przezzanurzanie w cieczy lub przepusz-czenie cieczy przez co>».s=owotw. pokr. =ugowa:, =uk=ug,p ^ wielokrotnie, ¯ plural.ros. poloskat;-po=oskat,ang. to rinse.po•p=uka: – czas dok. ¯ p=uka:

prze•p=uka: – na wskro>wy•p=uka: – oddzieli: jedn' rzecz od drugiej procesem p=ukanias•p=uka: – zmy: brud, plam" w wyniku p=ukaniasp=uka: si" – pozbawi: si" got[wki, pieni"dzy, wyda: je

~ p=yn': czas niedok. ¯ p=yn ]ciecz\.przemieszcza: si" drog' wodn', pojazdem lub bez.s=owotw. pokr. lecie:, ciekn':, biegn':˘ z biegiem czasu ]jego up=ywem\.s=owotw. poch. p=ynna mowa, bieg=aznajomo>: j"zyka, =yn ^ lin ˘ p=yn,m=yn, szereg miejscowo>ci nad wo-

dami z przyrostkiem ̀ lin, np. D"dlin,Modlin, rz. +yna, itp., up=ynni: ]zli-kwidowa: ¯ liquid ^ p=yn, ciecz\.za•p=yn': – czas dok., za ^ dona•p=yn': – 1. czas dok., na ^ za 2. ¯ nap=ywpo•p=yn': – wyby: wod'u•p=yn': – ]o czasie\ przemin':prze•p=yn': – od punktu A do Bprzy•p=yn': – przyby: drog' wodn'o•p=yn': – dooko=ado•p=yn': – przyby: do celuod•p=yn': – odbi: od brzegupod•p=yn': – zbli/y: si" wod'w•p=yn': – 1. do >rodka, 2. wywrze: wp=ywwy•p=yn': – 1. odbi: od brzegu, 2. wynikn':s•p=yn': – 1. po powierzchni, 2. wod' w d[=, ¯ sp=yw kajakowyroz•p=yn': si" – rozla: si", rozproszy: w r[/ne strony ˘ chmura rozp=yn"=a si" bez deszczu

~ p=ywa: czas niedok. ¯ p=yw ¯ =y.porusza: si" po powierzchni wody.s=owotw. pokr. ˚p=yn':, p=ywak,sp=aw ]=a, =y, ba ^ woda ˘ rz. +yna,+aba, Wis=a, So=a, i wiele innych\.znacz. pokr. p=ytko ˘ p=yta.ros. plavat;-p=awit, plyt;-p=yt,ang. to swim.na•p=ywa: – przybywa:; nap=ywpo•p=ywa: – troch", kr[tkou•p=ywa: – ubiega:; up=yw czasuprze•p=ywa: – do punktu A do Bprzy•p=ywa: – w pobli/eo•p=ywa: – dooko=ado•p=ywa: – do celu, brzeguod•p=ywa: – oddala: si" wod'pod•p=ywa: – zbli/a: si", pod ^ przynad•p=ywa: – nadci'ga: wod'w•p=ywa: – do >rodka, mie: wp=ywwy•p=ywa: – na zewn'trzroz•p=ywa: si" – w r[/ne stronys•p=ywa: – po powierzchni

~ podoba: ]si"\ czas niedok.

¯ po` ]na, do\ % dobnie ]`stojnie,`godnie\.s=owotw. baz' mi=o]>:\, lubi:, ch":.mi=e co dla oka i po my>li, ch"tniewidziane; lubi: ¯ luba ]mi=o>:\,ch": ¯ chu: ]oblubienica\.wg. mSjp 1969, podoba: si" « do-gadza: czyjemu> poczuciu estetycz-nemu, wywiera: na kim przyjemne,

dodatnie wra/enie, przypada: dogustu, wydawa: si" komu> mi=ym,sympatycznym»,«ile, jak kto chce, co kto woli» ˘na wakacjach robi=, co mu si" /ywniepodoba=o.ros. ]podoba: si"\ nravitsq,]podobnym by:\ podobnyj-

podobnyj, poxo'ij-pocho/ij;wyra{ny wp=yw ang. ]to\ like ]1. po-dobny, 2. lubi:\ ˘ s=owotw. pokr.podoba: si" ]ang. please\,podoba mi si" to ]ang. I like this\,podobie<stwo ]ang. resemblance, likeness\,podobizna ]ang. likeness\,podobnie ]ang. likewise\,podobno ]ang. suppose\,podobny ]ang. similar, alike\.u•podoba: sobie – polubi:, u ^ po(d,

upodobanie ]sk=onno>:, gust,zami=owanie, ch": ^ daw.ulubienica, narzeczona\

przy•podoba: si" – przymili: si", zy-ska: czyje> wzgl"dy, sympati"

s•podoba: si" – czas dok. ¯ podoba:

~ pomnie: czas niedok. i przedrost-ki nie czyni' go dokonanym.pami"ta: ˘ pomnik ]pami'tka\.s=aw.-ros.-wo=. ja ˘ ¢mnet;-mniet]>redniow. mnqwe-mnjasze ^ mnie-maj'c, my>l'c\ ˘ ros. napomnit;-

napomnit ]przypomnie:, przysun':na my>l\,ang. `mind ]my>l\ ˘ remind.za•pomnie: – usun': z pami"cina•pomnie: – zwr[ci: }przykr'|

uwag", przywo=a: do po-rz'dku, karci:, strofowa:

u•pomnie: – udzieli: wym[wkiu ^ na

u•pomnie: si" – o rzecz nale/n',przypomnie: o niej komu,u ^ przy

przy•pomnie: sobie – odzyska: wpami"ci zdarzenie, w my>liodtworzy: je

do•pomina: si" – kilkakrotnie zwr[-ci: si" do kogo> o co>

wy•pomnie: – wyrzuci: komu cos=owami, szczeg[lnie dobroniegdy> uczynione

ws•pomnie: – wr[ci: my>l'ws•pomnie: sobie – spojrze: wstecz,

wspomnienie; wspominki

~ powiedzie: czas dok. ¯ powiada:

czas niedok. ̄ po` % wiada: ]m[wi:\.s=owo wyra{nie d=ugie, bo nowe.za•powiedzie: ]si"\ – przed czasem

¯ zapowied{,zapowiedzi >lubne

prze•powiedzie: – przed czasem,¯ przepowiednia, proroctwo¯ pro` % rok ]czas\

przy•powiedzie: – blisko

GENEZA S+ØW




¯ przypowie>:o•powiedzie: – do pe=na, zupe=nie

¯ opowiadaniedo•powiedzie: – doda:, do ko<ca ˘

niedopowiedzenieod•powiedzie: – 1. sw' mow' ci'g-

n': my>l innej, ̄ odpowied{,2. czu: si" w obowi'zku;

odpowiedzialno>:pod•powiedzie: – od spodu,

podda: my>lwy•powiedzie: – wys=owi: si"roz•powiedzie: – r[/nym osoboms•powiada: si" – wyjawi: swe

“grzechy” ksi"dzu, ¯ spo ]spo=em\ % wied{ ]m[wi:\.

~ pracowa: czas niedok. ¯ praca.czynno>ci zwi'zane z zatrudnieniem,u/yciem fizycznego wysi=ku, nabytychzdolno>ci i wiedzy, trudzi: si" czym,zajmowa: ¯ zaj"cie, praca.wg mSjp 1969, 1. pracowa: «wykony-wa: prac", zajmowa: si" czym, robi:co>, spe=nia: jakie> czynno>ci»,2. «mie: p=atne zaj"cie, by: na posa-dzie, na s=u/bie, by: zatrudnionymgdzie»,3. «by: w ruchu, by: czynnym, dzia=a:spe=niaj'c swe zadania, znajdowa: si"w akcji; funkcjonowa:, wytwarza:».ros. rabotat;-rabotat,trudit;sq-truditsja,

dejstvovat;-diejstwowat,ang. to work, to labour.za•pracowa: – czas dok., zarobi:po•pracowa: – troch", kr[tkoprze•pracowa: – od czasu A do Bo•pracowa: – zupe=nie, ca=kowicie, w ca=o>ci i szczeg.do•pracowa: – doko<czy: prac'od•pracowa: – odrobi: d=ug prac'wy•pracowa: – wyrobi: np. sobie pozycj" wysi=kiemroz•pracowa: – wnikn': w co> zagmatwanego, skrytego, rozpozna:

~ pra: czas niedok.usuwa: brud z bielizny, odzie/y, itp.,procesem traktowania wod' z dodat-kiem >rodk[w czyszcz'cych& myd=a,proszku do prania, lub p=yn[w;dawniej w strymyku, potoku, bij'ckijank' prane rzeczy ̆ pra:, tj. biciemsprawi: komu> lanie, i deszcz pierzegdy ulewny z wiatrem, zacina.ros. stirat;-stirat, ang. to wash.

za•pra: – czas dok., miejscowopo•pra: – czas dok., wszystkou•pra: – czas dok., u ^ po ^ wyprze•pra: – napr"dce, na poczekaniuo•pra: – wszystkich w domu, o ^ ca=kowicie, dooko=a, wok[=do•pra: – do w=a>ciwego,

po/'danego stanuode•pra: – pozby: si" np. plamywy•pra: – wszystko, wy ^ os•pra: – usun': zanieczysz- czenie, np. plam", z tkaniny; s ^ od(e

~ prawi: ]si"\ 1. rz'dzi: ¯ rz'd,

2. prowadzi: do stanu wymaganego,ko<cowego, gotowa: ̆ zaprawi: zup",got[w, sprawny ̂ na chodzie, do drogi.za•prawi: – dodatk[w przyda:za•prawi: si" – przygotowa: si", ¯ zaprawa, wprawa, za ^ przy ^ una•prawi: – przywie>: do porz'dku ¯ rz'dpo•prawi: – po(u•lepszy:u•prawia: – kultywowa:prze•prawi: si" – przez co>, np. rzek" ¯ przeprawaprzy•prawi: – dodatk[w przyda:, ¯ przyprawao•prawi: – dooko=a, np. w ram"do•prawi: – dodatk[w przyda: do ^ za ^ przyod•prawi: – czynno>ci, pouczenia przed odjazdem, odej- >ciem, wypraw', ¯ odprawaw•prawi: – wprowadzi:, np. w ruchwy•prawi: ]si"\ – wyruszy: na kogo,

gdzie, ¯ wyprawas•prawi: – dokona: czynno>ci ̀ , sprawi: lanie – pobi:, kupienia – sprawunekroz•prawi: si" – samos'du dokona: “rozprawa s'dowa” «si"» ]samemu\

~ prosi: 1. zwraca: si" uprzejmie do kogo w celu uzyskania czego,2. sugerowa: przybycie ˘ zaprosi:,3. w przen. domaga: si", b=aga: o co– co> prosi si" o co> ˘ kurtka prosisi" o =aty na r"kawach; a/ prosi si",4. samica >wini, dzika, prosi si" –wydaje na >wiat m=ode, ˘ prosiak.za•prosi: – czas dok. ¯ prosi:po•prosi: – czas dok., po ^ zau•prosi: – z trudno>ci' uzyska:prze•prosi: – kogo> za co>do•prosi: si" – uzyska: w drodze proszeniaw•prosi: si" – do >rodkawy•prosi: – na zewn'trzs•prosi: – zwo=a: zaproszeniami

~ prowadzi: wie>:, przewodzi:.¯ pro` ]za`\ % wadzi: ̄ wada ]woda\.za•prowadzi: – czas dok., za ^ dona•prowadzi: – nawie>:po•prowadzi: – powie>:u•prowadzi: – uwie>:prze•prowadzi: – od punktu A do B

przy•prowadzi: – przywie>:o•prowadzi: – dooko=ado•prowadzi: – dowie>:od•prowadzi: – odwie>:pod•prowadzi: – zbli/y:w•prowadzi: – do >rodka,wy•prowadzi: – wywie>:, ¯ wyw[ds•prowadzi: – przy(na•wie>:

roz•prowadzi: – roz(po•dzieli: i doprowadzi: do celu

~ pr[bowa: czas niedok. ¯ pr[ba.1. kosztowa:, na j"zyk wzi': w celu

ustalenia smaku,2. bada: warto>:, jako>: czego

poprzez do>wiadczenie,3. usi=owa: co zrobi:, robi: wysi=ki

w kierunku, szczeg. na granicy mo/-liwo>ci, czy uda si", powiedzie,

4. robi: pr[b" sztuki scenicznej,

np. teatralnej.ros. 1. probovat;-probowat,otvedyvat;-otwiedywat,2. ispytyvat; ¯ opyt-opyt ]ang.experience, knowledge, experiment\,3. pytat;sq-pytatsja, probovat;-probowat,4. repetirovat;-repetirowat,ang. 1. to taste, 2. to experience,3. to attempt, to challenge,4. to rehearse.po•pr[bowa: – troch"wy•pr[bowa: – ca=kowicie

s•pr[bowa: – troch", po ^ s

~ prze: ]si"\ ¯ czas dok. ¯ `piera:,np. zapiera: ]si"\, ¯ parcie ]nacisk\.znaczeniowo pokr. si=a, moc, nacisk.`prze: ˘ s=owotw. pokr. przekora,`prze: ̆ przek ̆ w poprzek ]zupe=nienie w zgodzie, zaprzeczenie\.za•prze: – zamkn': mocno, z podparciemza•prze: si" – zaprzeczy: ¯ przekna•prze: – nacisn':, natrze:

¯ natarciepo•prze: – wzmocni:, ¯ poparcieu•prze: si" – sta: na swoim, ¯ upartyprzy•piera: – przy(do•ciska:,o•prze: – wzmocni: podpor', fizyczn' lub argumentem ˘ w oparciu o òde•prze: – si=' zmusi: do odwro- tu, fizycznie, w przen. – odpowiedzie:pode•prze: – troch" wzmocni:we•prze: – wm[wi: usilnie

wes•prze: – wzmocni: parciemwy•prze: si" – zaprze: si", wy ^ za ¯ wyp[r ]parcie z zewn'trz, np. statku okalaj'c' wod'\roze•prze: si" – podda: si" rozparciu np. swobodnie si'>:


GENEZA S+ØW



~ przysi'c czas dok. ¯ przysi"ga]dawne& kl'twa, s=aw.ros. klqtva\.s=owotw. pokr. sprzysi"/ony.za•przysi'c – czas dok. ¯ przysi'c, z=o/y: przysi"g"po•przysi'c sobie – mocno postanowi:

~ puka: czas niedok., lekko uderza:,zwykle palcami o drzwi, okno.s=owotw. baz' puch ]delikatno>:\,ChK; stuk puk.s=owotw. pokr. stuka: ]mocniejczym uderza: o co, np. m=otkiem\.ros. stuhat;-stuczat ]v dver;\,ang. to knock, to rap, to tap.za•puka: – czas dok. ¯ puka:o•puka: – dooko=a, obada:do•puka: si" – uzyska: co pukaniemod•puka: – 1. ` w nie malowane

drzewo – zabobon, przes'd, 2. ` lata w wi"zieniu ¯ spos[b porozumie- wania si" wi"{ni[w

~ pu>ci: czas dok. ̄ s=aw. pust, pu>:]niech, ¢pust ^ ¢pr[/n,¢zwoli: ̆ po(ze•zwoli:\.s=owotw. pokr. uj>: ̄ uchodzi:, ucieka:¯ u` % ciek, ciecz ˘ ucieczka,wy(za(na(prze•ciek.za•pu>ci: – za•niecha:(niedba:

za•pu>ci: si" – 1. siebie, 2. w g='bna•pu>ci: – poszczu:, na ^ popo•pu>ci: – 1. pozwoli:, 2. troch"u•pu>ci: – ula: cieczyprze•pu>ci: – pozwoli: przekroczy:przy•pu>ci: – pozwoli: podej>:o•pu>ci: – 1. w d[=, 2. wyby:do•pu>ci: – dozwoli:, ¯ dopustod•pu>ci: – 1. odprawi:, 2. przebaczy:, darowa:, ¯ odpustpod•pu>ci: – poszczu:, pod ^ naw•pu>ci: – do >rodkawy•pu>ci: – na zewn'trzs•pu>ci: – 1. pustym uczyni:, 2. z(u•wolni:, ̄ spustroz•pu>ci: – roz•cie<czy:(proszy:

~ pyta: 1. zwraca: si" do kogow celu uzyskania informacji,dowiadywa: si" o co, w formiesugeruj'cej danie odpowiedzi}w mSjp 1969&„...w formie wyma-gaj'cej odpowiedzi...” – nie ka/depytanie wymaga odpowiedzi, J.D.|,

2. przes=uchiwa: ucznia z lekcji,egzaminowa:.ros. sprawyvat;-spraszywat,prosit;-prosit, ang. to ask.za•pyta: – czas dok. ¯ pyta:po•pyta: – wybi[rczo, r[/nychprze•pyta: – ca=kowicie, prze ^ od

do•pyta: si" – w ko<cuod•pyta: – wielu, zadaj'c pytania np. nauczyciel – klas" uczni[wwy•pyta: – dowiedzie: si" w drodze zadawania pyta<s•pyta: – czas dok., s ^ za

~ rachowa: czas niedok. ¯ rach,roch ]wielk-i(o>:\ ˘ proch, groch]ma=y, drobn-y(ica\, troch" ]ma=o\.1. wykonywa: dzia=ania arytmetycz-

ne na liczbach; sprawdza: liczb"czego, szczeg. dodawa: i odejmo-wa:; liczy:, oblicza: ̄ lico ]twarz\,

2. bra: pod uwag", spekulowa:.s=owotw. pokr. rach•uba(unek(mistrz,rachunkow-o>:(y, ob(roz•rachunek.ros. vyhisl-qt;/it;-wyczisl-jat(it,ishisl-qt;/it;-isczisl-jat(it ¯hislo

-czis=o ]liczba\; wyczisljat âng. to calculate, to count, to recon.wo=.-ros.oblihit;-obliczit ]wykry:,ujawni:, wykaza: si" w czym, kogo wczym& przekona:, oskar/y:, zdemasko-wa: ¯ lico, maska, twarz;ang. to detect, to disclose; to show i.e.,a talent; kogo w czym – to convict, toaccuse, to unmask\.po•rachowa: – 1. policzy:, 2. pobi:

¯ przen. porachowa: ko>ciprze•rachowa: – przeliczy:, raz jesz-

cze, obliczy: powt[rnie

do•rachowa: si" – doliczy: si"wy•rachowa: – wyliczy:; wyracho-

wany ]z premedytacj'\

~ radzi: czas niedok. ¯ rada1. s=owne pouczenie w sprawie

dalszego kroku, post"powania,2. wsp[lnie omawia:, zastanawia: si",

˘ narada, obrady.3. radzi: sobie – znajdowa: spos[b,

˘ radzi sobie ^ wiedzie mu si";od¶radzi: od•wie>:,znaczeniowo pokr. i>:, biec ˘za•rad•ny ̂ za•po•bieg•liwy.

w mSjp 1969, radzi: «udziela: komu>rad, proponowa: pewne post"powanie;doradza:, przedk=ada:».rada «to, co si" doradza; porada».˚mas=o ma>lane.ros. 1. sovet-sowiet,ang. 1. advice, counsel ]po(rada\,2. deliberate ]obradowa:\.za•radzi: – czas dok. ¯ radzi: zapobiec; zaradny ^ zapobiegliwy,

za ^ zapona•radzi: si" – z wieloma; naradapo•radzi: – udzieli: rady raz jeden, pojedy<czeju•radzi: – ustali: w grupie os[b, w wyniku narady

ob•radzi: – ca=kowicie; obrady, obradowa:do•radzi: – udzieli: rady, do ^ pood•radzi: – odwie>:zd•radzi: – 1. przej>: na stron" wroga, 2. wyjawi: rzecz

zabronion'zdradzi: si" – ujawni: sw' obecno>: w kryj[wce, np nieo- patrznym ruchem

~ ratowa: czas niedok. ¯ ratunek.nie>: pomoc, udziela: pomocy wniebezpiecze<stwie, wybawi: odzguby, nieszcz">cia.ros. spasat;-spasat, ang. to save.po•ratowa: – okaza: komu> pomoc, wesprze:, podd{wig- n': w potrzebieu•ratowa: – u ^ po ^ pod ^ przyod•ratowa: – przywr[ci: /yciepod•ratowa: – troch"wy•ratowa: – ca=kowicie, z opresji

~ razi: silne ciosy zadawa:, bi:.znaczeniow' baz' «si=a uderzenia» ˘silny blask razi w oczy; razi: =ga:.s=owotw. pokr. zara{liwy ]zaka{ny\.raz kaz ]mowa\, s=owotw. kon-cepcji 002.A. ˘ razkaz ]rozkaz\,wy¶raz ]wy•mowa\, ros. rasskaz

]opowiadanie\, obraz ˘ wyobra/enie]odbicie, odzwierciedlenie\ ̆ wyobra-zi: ]sobie\, wyobra{nia.ros. porazit;-potazit ]porazi:\,ang. to strike.za•razi: ]si"\ – czas dok. ¯ razi:, przej': co, zwykle chorob", od kogo, ale i zarazi: >miechem; ¯ zaraza, zarazekna•razi: – kogo lub si" na cios& niebezpiecze<stwo, przykro>:, szkod"po•razi: – zada: silny cios, np. pora/ony tr'demu•razi: – dotkn': do /ywegoprze•razi: – napawa: trwog', l"kiem, skrajnym strachem, ¯ przera/enie ̄ prze` ]wi"cej ni/\ % razi:ob•razi: – s=owem lub czynem zada: cios honorowi innej osoby, zniewa/y:, ¯ obraza ]obelga; `lga ¯ =ga:, k=ama:\

w•razi: – wbi:, do >rodkawy•razi: – na zewn'trz; wyraz, wyra/a: ]si"\ ¯ wyra/enie, wyra{nie ]dobitnie\z•razi: – wi"cej ni/ zniech"ci:, zrani:, z ^ uwyob•razi: – obraz w my>li utworzy:, wy ^ sobie ˘ wyobra{ sobie

GENEZA S+ØW




~ r'ba: 1. ci': toporem, siekier',st'd 2. topornie, np. gra: brzydko, je>: =apczywie, uderzy: w co z roz-machem, 3. zadawa: razy mieczem,szabl'.ros. rubit;-leczit, rezat;-rezat,otësyvat;-otiosywat;udar-udar, otrez-otrez,

ang. to chop.za•r'ba: – zaci': siekier'na•r'ba: – wiele, r'baniempo•r'ba: – wszystko poci':u•r'ba: – troch", u ^ pod ^ przyprze•r'ba: – na wskro>, na wylotprzy•r'ba: – mocnym ciosemob•r'ba: – dooko=ado•r'ba: – przyda: r'baniemod•r'ba: – od='czy: r'baniempod•r'ba: – od spodu, troch"nad•r'ba: – troszk"w•r'ba: – do >rodkawy•r'ba: – na zewn'trzz•r'ba: – >ci': toporem, siekier'roz•r'ba: – poci': na kawa=ki

~ r"czy: czas niedok. i dok., ¯ r"ka¯ s=aw.-ros. ruka, U ˘ Å, ´,¯ uk ]1. j':, chwyci: ˘ nauka, paj'k,2. d{wi"k ˘ zwuk, huk, stuk, i inne\.za•r"czy: ]si"\ – zapewni: ]zawar- cie zwi'zku ma=/.\, zar"czyny, obr'czkapo•r"czy: – zapewni:, /yrowa:;

por"czyciel, po ^ zado•r"czy: – r"k' do celu, dok.w•r"czy: – w d=oniewy•r"czy: – kogo> w czym>, zast'pi: tymczasowost•r"czy: – swata:, nak=ania: do zwi'zku ma=/e<skiegoNie nale/'&ob•r"cz – obejma klepek beczkipod•r"cznik – pod r"k', w jej zasi"guz•r"cznie – sprawnie, zwinnie

~

robi: czas niedok., u/ywa: swychzdolno>ci – umys=u i si=y, by uzyska:zamierzony cel;czyni:, wykonywa:, tworzy:, wy-twarza:, produkowa:, post"powa:,sprawia: ]np. wra/enie\, gotowa: ]np.obiad; podroby – narz'dy wewn"trznezwierz't nadaj'ce si" do spo/ycia\.s=owotw. baz' robota.ros. delat;-die=at,proizvodit;-proizwodit,sostavlqt;-sostawljat,ang. to make, to do.

robi: si" – ulega: samoistnej zmianie, czyni: si", ˘ robi si" ciemno, zimno, wiosnaza•robi: – zas=u/y: na wynagro- dzenie lub kar"; szczeg. prac' i uzyska: je; zarobekna•robi: – pot. zostawi: gdzie ka=

u•robi: – pozyska: ̆ urobeku•robi: – 1. wydoby:, pozyska: ¯ urobek, 2. uformowa: ˘ urobi: sobie opini"prze•robi: – 1. co> na co innego, gruntownie zmieni:, 2. przepracowa:

¯ przer[b ]norma\ob•robi: – 1. zupe=nie, 2. dooko=a obr[bka np. metalido•robi: – uzupe=ni: robot' brak, brakuj'c' cz">:; dorobkiewicz, dorobekod•robi: – 1. wykona: polecone zadanie ˘ dla ucznia& prac" domow', 2. d=ug sw' prac', odp=aci: go robot', tym samym w drug' stron", t' sam' prac'pod•robi: – 1. wykona: imitacj", sfa=szowa: w celach przest"pczych ˘ podr[bka, 2. pokruszy:, ¯ po` % drobi:nad•robi: – uzupe=ni: zap[{nienie np. czas, drog"w•robi: – wpl'ta: kogo w co szczeg. w k=opotwy•robi: – 1. wszystko zu/y: w trakcie wyrabiania;

wyr[b, 2. uformowa:, wy ^ u, wytworzy:; wyrobnikwy•robi: si" – o czasie& zd'/y:z•robi: – wykona: co, sp=odzi: wyczyni:roz•robi: – rozmiesza: r[/ne cia=a, masy, szczeg. p=yny przez mieszanie ich

~ rodzi: ]si"\ ¯ r[d ˘ por[d ]wyda-nie p=odu na >wiat; b="dnie& dziecka\.na•rodzi: si" – urodzi: si",

na ^ u ^ przy ^ podpo•rodzi: – urodzi:, po ^ u ˘

por[d ˘ porodzi=a synau•rodzi: si" – przyj>: na >wiatprze•rodzi: si" – przeistoczy:ob•rodzi: – dostatnio, do pe=na,

lato obfite w owoceod•rodzi: si" – odnowi: si", t=um.

reborn ̄ re•born; Odrodzenie,t=um. franc. renaissance,ang. rebirth, revival;Nowak ^ Rodak#

w•rodzi: si" – uda: si" w kogowy•rodzi: si" – wyobcowa: si" z ro-

du, rodziny ˘ syn wyrodny,wyrodek

z•rodzi: – wyda: na >wiatw spos[b naturalny „zrodzonya nie stworzony, wsp[=istotnyBogu”, z modlitwy

roz•rodzi: si" – rozmno/y: si",

rozp=odzi: si"Nie nale/'&samiec za•rodowy& byk, ogier do•rodny, tj. okaza=yprzy•rodzony – przyrodni brat, siostra, przyrodnie rodze<stwo

~ rosn': ¯ s=aw. rost; baz' «nos».1. rozwija: si" ku g[rze; wysoko>:,2. p"d, odrost, 3. rdze< drzewa, s=owa,4. rozmiar, ̆ wzrost, przyrost, zarost,odzie/ na wyrost, przed(przy•rostek tj.przed lub za rdzeniem s=owa,wy(pod•rostek, wyrostek robaczkowy,ro>ci: pretensje ]wznoci: je\, ro>lina.s=owotw. baz' nos ]g[ra\ ˘ wynios=y]wyg[rowany, wysoki\.ros. rastit;-rastit, ang. to grow.za•rosn': – czas dok., ca=kowicie pokry: si" czym> ros- n'cym& ro>linami, w=o- sami; zarost na twarzypo•rosn': – ca=kowicie, po ^ zau•rosn': – czas dok., od ma=ego do wieku, wysoko>ci, og[lnie – rozmiaru, u ^ pod ^ przy ^ zaprze•rosn': – ponad innych, przewy/szy:przy•rosn': – przyby:, ¯ przyrostob•rosn': – dooko=ado•rosn': – do pe=nego wieku,

do lat dojrza=ych, ¯ doros=y, do wymoguod•rosn': – wyrosn': na nowo, powt[rnie; odrostpod•rosn': – troch", pod ^ u podrostek ^ nieletniwz•rasta: – przez czas pewienwy•rosn': – 1. ze stanu uprzednie- go, 2. zupe=nie, 3. na kogo, wda: si" w kogoz•rosn': si" – scali: si" tkank'roz•rosn': si" – rozprzestrzeni: si", w r[/ne strony, powi"kszy: si"Nie nale/y&na•ro>l, po•rost, od•rost, podrostek

~ rozumie: czas niedok. ¯ rozum>wiadomo>: mie: zachodz'cychproces[w opartych na logice, zwi'z-k[w zachodz'cych mi"dzy rzeczami,zjawiskami.aspekt wynik=y z nauki, nauczania– wyk=ad[w w formie s=ownej, lubosobistych do>wiadcze< z natur'.

ros. ponimat;-ponimat,ang. to understand, to comprehand.po•rozumie: si" – wymieni: my>l]i\

stanowiska, na odleg=o>:,cz"sto przy pomocy po>red-nika, np. go<ca, telefonu.

do•rozumie: – doda: sobie my>l nie-zako<czon', cz"sto celowo

wy•rozumie: – pob=a/y:, wchodz'c


GENEZA S+ØW



w sytuacj" osoby post"pu- j'cej {le, niew=a>ciwie, wtrudnym dla niej po=o/eniu

z•rozumie: – poj':, pochwyci:przekazywan' my>l;nauka ¯ uk ]j':\

Nie nale/y& za•rozumia=y. .

~ r[wna: czas niedok.pozbywa: r[/nic, rozbie/no>ci&a. g=adzi:,b. w grupie ludzi – stawa: w linii

prostej.s=owotw. baz' r[w ]poziom, ang. le-vel\ ̆ r[wnoleg=y, r[wnina, r[wno>:,r[wnowaga, gdy pad ]pion\ ̆ prosto-pad=y, opad.ros. uravnivat;-urawniwat,ang. to equalize.po•r[wna: – rozwa/a: cechy obu

przy•r[wna: – zbli/y: jedno do drugiegodo•r[wna: – zr[wna: si" z osob' wiod'c'pod•r[wna: – troch"wy•r[wna: – ca=kowiciez•r[wna: si" – sta: si" r[wnym

~ ruszy: ¯ ruch, Ch ˘ Sz, jakduch ˘ dusza, s=uch ˘ s=ysze:, proch˘ pruszy:, piechota ˘ pieszo, sucho˘ suszy:, i wiele innych.ruszy: – przej>: ze stanu statycznego

w dynamiczny, z oboj"tno>ci – w stanzaanga/owany, cz"sto z postoju – wdrog", pieszo lub jazd', pocz': i>:,kroczy: ̆ naruszy: ]wykroczy:\,prawi: ˘ wyruszy: ]wyprawi: si"\.na•ruszy: – dzia=ano>ci' wyj>:

poza prawo, przepisy, normy,obyczaje

po•ruszy: – wszcz':, podnie>: ja-k'> spraw", temat; poruszenie]podniecenie, wzburzenie\

ob•ruszy: si" – oburzy: si" na kogo,na czyj' uwag"

wz•ruszy: ]si"\ – wn"trze osoby&przej': si", rozczuli: si",rozrzewni: si"

wy•ruszy: – na zewn'trz, w drog",wyprawi: si"

z•ruszy: – warstw" ziemiroz•ruszy: – wprowadzi: w ruch;

do dzia=ania, rozrusznik

~ rwa: ]si"\ 1. oddzieli: szarpni"-ciem, 2. drze:, p"ka:, =ama:, targa:,3. miota:, wyrzuca: z siebie z elemen-

tem si=y, gwa=tu, przemocy ˘wymioty – ros. rwotina.za•rwa: – zadrze:,na•rwa: – wiele, na ^ una•rwa: si" – napali:, ¯ narwanypo•rwa: – do ko<ca, po ^ u, porywczy charakter po•rwa: si" – rzuci: si" na kogo, targn': si"

u•rwa: si" – oddzieli: rwaniemprze•rwa: si" – wy=omu dokona:, ¯ przerwado•rwa: ]si"\ – dopa>: gwa=temobe•rwa: – odpa>: po urwaniuobe•rwa: si" – samoistnieode•rwa: – oddzieli: rwaniemode•rwa: si" – samoistnie,

obeode, koncepcji s=owotw. 018pode•rwa: – od spodunade•rwa: – troch", cz">ciowowy•rwa: si" – wydosta: si" si=', przemoc',ze•rwa: – urwa:, ze ^ uroze•rwa: si" – 1. samoistnie oddzieli: rwaniem, 2. zabawi: si", ¯ rozrywka, roz ^ od

~ rysowa: czas niedok. ¯ rysa]1. wy/=obiony >lad zrobiony czym>ostrym, 2. p"kni"cie, szczelina\.1. kre>li: kontur, wizerunek,

o=[wkiem na papierze,w przen. mow' uj': zasi"g przed-miotu i g=[wne jego cechy,

2. robi: rysy, skazy na twardej po-wierzchni, czym> ostrym, zosta-wia: wg="biony >lad, zadrapanie.

ros. risovat;-risowat, ang. to draw,to sketch, to design; to outline.za•rysowa: – czas dok. ¯ rysowa:,

nakre>li: problem ˘ zarys problemuna•rysowa: – ca=o>:, zako<czy: j'po•rysowa: – pokre>li: rysamiprze•rysowa: – nadto, nadmiar, przejaskrawi:ob•rysowa: – dooko=ado•rysowa: – doda: rysowaniemod•rysowa: – od kogo innego, cz">: lub ca=o>: z innego rysunku, ¯ odrysw•rysowa: – do >rodkawy•rysowa: – na zewn'trz, wyci'gu dokona:, np. wyrys z mapyroz•rysowa: – na r[/ne rysunki

~ rywa: ]si"\ ˚`rwa: ]si"\.

~ rz'dzi: czas niedok. ¯ rz'd.prawi:, wydawa: polecenia, w=ada:]=ad trzyma:, porz'dek\, u steru czyn-no>ci by:, stanowi: ˘ postanowienie,panowa:, ˚pan, rz'd.

s=owotw. pokr. prowadzi: ]si"\ ˘rozrz'd, nierz'd ]prostytucja, dos=.nie=ad, nieporz'dek\.ros. pravit;-prawit,gospodstvovat;-gospodstwowat,ang. to govern ˘ governor, to rule.za•rz'dzi: – czas dok. ¯ rz'dzi:, wyda: zarz'dzenie, polecenie

po•rz'dzi: – czas jaki>, okre>lonyu•rz'dzi: – krokami doprowadzi: do stanu, sytuacji, czynem& zorganizowa:, zrobi:, odby:u•rz'dzi: ]si"\ – uformowa: ]sw'\ sytuacj", po=o/enieu•rz"dowa: – urz'd sprawowa:

przy•rz'dzi: – troch", przygotowa:, zaprawi: co czymwy•rz'dzi: – sprawi: ˘ wyrz'dzi: szkod", krzywd"z•rz'dzi: – 1. sprawi:, spowodowa:, zleci:, si=a boska ˘ zrz'dzenie losu, z ^ wy, 2. traf, przypadek ̆ zrz'dzenie losuNie nale/' s=owa z przedrostkami& po`,na`, ob`, pod`, nad`, roz`, daj'ceformy «rz'dzenia»&po•rz'dny – 1. nale/yty ˘ porz'dne lanie, 2. prawy, uczciwy, przyzwoity, solidny, ¯ w porz'dku b"d'cyna•rz'd – cz">: organizmu ludz- kiego, zwierz"cego, lub ro>linnegona•rz"dzie – przyrz'd, na ^ przy, instrument, ̄ orudie -orudie ]ang. instrument, tool, implement\

s=aw. na¶radit – narz'dzi:, tj. na=o/y: uprz'/ rz"dem zwan' ˘ konia z rz"dem da:przy•rz'd – instrument, ¯ orudieob•rz'dek – powtarzaj'ca si" czynno>:, cremonia, zwyczajpod•rz"dny – u spodu, poni/ej, podporz'dkowany, podleg=ynad•rz"dny – zwierzchni, powy/ejroz•rz'd – w r[/ne strony, rozprowadzenienie•rz'd – prostytucja, “z=e” prowadzenie si"; ‘z=e» kwesti' spoj- rzenia, pogl'd[w, potrzeb obu stron

~ rzec czas niedok. ¯ rzeczy: ˘ dok.rzek= ]powiedzia=, wys=owi= si"\.s=owotw. baz' s=aw. reka ]rzeka\ ˘tako reka ]tak rzek=\.znaczeniowo poch. woda ˘ potok

s=[w, p=yn ˘ p=ynna mowa, maj'ceodpowiedniki w j. angielskim&fluid ]p=yn\ fluent ]p=ynny\ ¯=ac. fluidus ]p=yn\ fluens, fluentis]p=ynny\ ¯ fluere ]p=yn':, sp=ywa:\.znaczenia& «zarzec si"», «odrzec si"» –zdaje mi si" – pochodz' od odrzutumow' ]obiema elementami, nie jed-nym – mow' tylko& od «`rzekania», tj.

GENEZA S+ØW




mowy; >redniow. E ^ U, powszechniestosowane, pisane, ˚]litera\ E.tak i ‘urzec» – od uroku, nie mowy.za•rzec ]si"\ – “nigdy” powiedzie: sobie, baz' «rzec» i ‘odrzut» jednocze>niena•rzeka: – s=aw.-ros. nerekat ˘ 1. zwa: tak a tak,

2. narzeka:; narekat ˘ czas dok. narecz, narzeczon-y(a ]oblubieni•ec(ca\¢po•rzec – porzekad=o, przypowie>:u•rzec – zadziwi: mow', w zasadzie ¯ urok, za- uroczy: spojrzeniemprzy•rzec – obieca: s=owem, ¯ przyrzeczenieo•rzec – wypowiedzie:, wyrazi: s'd, opini", zdanie, ¯ orzeczenie, podmiot i orzeczenieod•rzec ]si"\ – wyrzec si", postanowi: s=owem “nigdy wi"cej”, s=owotw. ba- z' «rzec» i ‘odrzut», >redniow. E ^ Uwy•rzec ]si"\ – mow', zrezygnowa:, zerwa: z kim, czymz•rzec ]si"\ – mow' pozbawi: siebie praw, «si"» – siebie

~ rzeza: ci': ostrym narz"dziem, np.no/em, jak pi=', mordowa:.s=owotw. pokr. rze{nia ]miejsceuboju zwierz't\, rze{nik.ros. rezat;-rezat, ang. to slaughter,to kill; to engrave, to cut.ros. reznq-reznja, bojnq-bojnja,ang. butchery.za•rzeza: – czas dok. ¯ rzeza:na•rzeza: – naci':, zrobi: znak, narzynka, narzynaczu•rzeza: – uci':, u ^ pod ^ przyprze•rzeza: – przeci':, na wskro>przy•rzeza: – przyci':ob•rzeza: – dooko=aod•rzeza: – odci':pod•rzeza: – od spodu, troch"nad•rzeza: – troszk"wy•rzeza: – wymordowa: rzezi'z•rzeza: – >ci':niekt[re formy mog' by: nie u/ywa-ne w /ywym j"zyku, nie wiem.sama podstawa rzadko u/ywana.

~ rzuci: czas dok., cisn':, wierzgn':,

strzeli:, lecie:, ̄ rzut ]tu=, cisk, strza=,se=, let, lot, miot, kid, wierg\.s=owotw. zwi'zane z ang. ¢ject ̆ inject,]zastrzykn':, wstrzykiwa:\, reject]odrzuca:\ ̄ =ac. rejectus ̄ re` ]od`\% jacere ]rzuca:\.rzuci: si" na co lub na kogo – polecie:z elementem gwa=towno>ci, raptowno->ci; rzutki charakter.

za•rzuci: – 1. obwini:, ¯ zarzut,2. kogo czym> – nad-

miar spowodowa:, prac', zadaniami, 3. na wierzch, za ^ nana•rzuci: – 1. wiele, 2. na wierzch ¯ narzutapo•rzuci: – zarzuci:, poniecha:,

po ^ zaprze•rzuci: – ponadprzy•rzuci: – przyda:, przybawi:ob•rzuci: – dooko=ado•rzuci: – przybawi:, przyda:od•rzuci: – oddali: rzutem, ¯ odrzuca: ¯ =ac. re•jectuspod•rzuci: – troch", pod ^ unad•rzuci: – wi"cej ni/, nadda:w•rzuci: – do >rodkawy•rzuci: – na zewn'trz; wyrzutekz•rzuci: – w d[=z•rzuci: si" – zebra: w grupie os[broz•rzuci: – rozproszy: ciskaniem

~ sadzi: 1. ¯ niem. stezen, anglosas.settan, >redniow. ang. setten, ang. toset, ¯ sad, sadzonka, sadza ]osad\,

2. skokami, susem, ̆ przesadzi: r[w,3. sma/y: ˘ jaja sadzone,4. wydobywa: si" pod ci>nieniem ˘

para, gaz, sadzi z rury.zwi'zane ze stawi:, koncepcji ˚018.za•sadzi: – 1. wiele, za ^ na,

2. ` na czym>, posta-

wi:, oprze:, ¯ zasada, 3. zastawi: ]do pracy\zasadzi: si" – zasi'>: si", zasadzkana•sadzi: – wielena•sadzi: si" – zawzi': si" na kogo>po•sadzi: – 1. w pozycj" siedz'c', ¯ siad, osad ]opad\ 2. ziarna ro>lin, drzewka, umiejscowi: w ziemi, po ^ za; ¯ sad, sadzonkau•sadzi: – kogo> si='prze•sadzi: – 1. z miejsca A do B, 2. ponad miar", przekroczy:, ¯ przesadaprzy•sadzi: – przyda:, przybawi:ob•sadzi: – dooko=a, ¯ obsadkado•sadzi: – przybawi:, przyda:, ¯ dosadnieo•sadzi: – co> w czym>pod•sadzi: – troch", od do=u, w g[r"w•sadzi: – do >rodkawy•sadzi: – na zewn'trz,z•sadzi: – w d[=roz•sadzi: – rozprzestrzeni: sa-

dzeniem, szczepkami, ¯ rozsada

~ s'dzi: czas niedok. ¯ s'd ]opinia,waga, mniemanie\, rozstrz'sa: spra-wy w celu nabrania pogl'du, szczeg.przeciwnych stron.s=owotw. pokr. rozs'dek ]rozwaga\.ros. sudit;-sudit, ang. to judge.

za•s'dzi: – czas dok. ¯ s'dzi:,1. przyzna: wyrokiem s'dowym,2. skaza: wyrokiem

po•s'dzi: – my>l' przypisa: komuczyn kt[rego nie dopu>ci= si",pope=ni=; podejrzenie o to

przy•s'dzi: – skaza: wyrokiem,

przy ^ zao•s'dzi: – mniema:, po roz-

poznaniu “dooko=a”; os'droz•s'dzi: – wnikn': w spraw" i

wyda: wyrok, opini";rozs'dek, z` ˘ roz`

Nie nale/y&prze•s'd(ny – zabobonprze•s'dzony – s'd ju/ wydany,

z g[ry, przed rozpraw's'dow'

~ schn': pozbawia: wody, wilgot-no>ci dzia=aniem niedosyt[w powie-trza, promieni s=o<ca.za•schn': – czas dok. ¯ schn':, tak zwykle o ranieu•schn': – tak zwykle o ro>linie, u ^ pod ^ zaprze•schn': – na wskro>przy•schn': – troch", przy ^ pod(eobe•schn': – dooko=ado•schn': – zupe=niepode•schn': – troszk"wy•schn': – zupe=nie

ze•schn': si" – sta: si" zbyt suchym, ¯ zsycha: si"roze•schn': si" – pop"ka: wskutek schni"cia

~ sia: 1. sypa: ziarno w zaoran' rol",rzucaj'c r"cznie lub mechanicznie –siewnikiem,2. rzuca: g"sto, strzela:.za•sia: – czas dok. sia:na•sia: – wielepo•sia: – zasia:, za ^ pou•sia: – g"stoprze•sia: – przepu>ci: przez sitoob•sia: – zupe=nie, ca=o>:do•sia: – uzupe=ni:, doda:od•sia: – oddzieli: sianiemw•sia: – do >rodkawy•sia: – wszystkie ziarnoroz•sia: – w r[/ne stronysiu•sia: – siu ^ tu ¯ siu(tu•da, moczem z siusiaka

~ si'kn': czas dok. ¯ si'ka:]wch=ania: stopniowo wod",

w przen. pogl'dy, ideologi"\.na•si'kn': – stopniowo nasyci: p=ynem, wilgoci'prze•si'kn': – na wskro>, na wylotpod•si'kn': – od spodu; podsi'kw•si'kn': – do >rodkawy•si'kn': – na zewn'trz; wysi"k


GENEZA S+ØW




GENEZA S+ØW~ si'>: czas dok. ¯ siada: ¯ sad,

¯ niem. sitzen, anglosas. sittan,>redniow. ang. sitten, ang. sit.za•si'>: – 1. przyst'pi: do dzia-

=ania, wzi': si" ˘zasi'>: do pracy, za ^ u,2. by: na stanowisku,piastowa: je; by: sytuacji ˘

zasi'>: na =awie oskar/onychza•si'>: si" – zasadzi: si", zasadzkana•sidzie: si" – d=ugo ˘ nasiad[wka ]d=ugie zebranie\na•si'>: si" – zawzi': si" na kogo>po•si'>: – wej>: w posiadanie, naby: np. wiedz"u•si'>: – u` ]za`\ % si'>:prze•si'>: si" – z miejsca A na Bprzy•si'>: – 1. przybli/y: si", 2. troch", ¯ przysiadob•si'>: – dooko=ado•si'>: si" – si'>: przy kimo•si'>: – osiedli: si", ¯ osiedlepod•si'>: – zast'pi: w siedzeniuw•si'>: – do >rodkawy•si'>: – na zewn'trzz•si'>: – w d[=, np. z koniaroz•si'>: si" – rozprzestrzeni: si" w siedzeniu

~ siec r'ba: siekier', broni' sieczn'.s=owotw. pokr. sieczka(rniapo•siec – por'ba:u•siec – nawtyka: wiele, jak

sieczki, np. dzie=o b="dami, u ^ naod•siec – odr'ba:, ¯ odsieczwy•siec – wyr'ba: ]las, ludzi\, ¯ wyr'b lasu

~ siedli: czas dok. ˘ rzadkie niedok.`siedla:, np. pocz"li osiedla: si"]czas tera{niejszy w przesz=o>ci\.¯ s=aw. ros. sie=o ]wie>\;`=o ˘ pol. `d=o, jak my=o ˘ myd=o,ra=o ˘ rad=o, gor=o ˘ gard=o, i inne.

s=owotw. pokr. siedlisko, siod=o.ros. osedat;-osiedat ]osiada:\,ang. to settle ˘ settler.za•siedli: – rejon osadnikami,

przybyszamina•siedli: – wieleprze•siedli: – z miejsca A do Bo•siedli: ]si"\ – osi'>: na sta=e,

wznosz'c zabudowaniawy•siedli: – usun': poza rejon,

szczeg[lnie ludno>:;wysiedle<cy

roz•siedli: – w r[/ne strony

Nie nale/y&po•siad=o>: – ziemia z budynkami nale/'ca do kogo>

~ si"gn': czas dok. ¯ si"ga:.znaczeniowo pokr. dosta: ]r"k'\.ros. ¢stqg-stjag ]>ci'g\ ˘ pro-tqgnut;, dostignut;, nasti-gnut;, dostat;, ang. to reach.

`si"g, `si'g `ci'g,koncepcji s=owotw. 002.A.za•si"gn': – >ci'gn': co od kogo, ¯ zasi"g ]zakres\o•si'gn': – uzyska:do•si"gn': – dosta:wy•si"gn': – na zewn'trz; wysi"gnikNie nale/y&

przy•si"gn': ̄ przysi"ga

~ sili: ]si"\ czas niedok. ¯ si=a ]moc¯ mag, t"/yzna fizyczna, krzepa\.u/ywa: mocy do osi'gni"cia celu.ros. usilie-usilie, staranie-staranie, pomagat;-pomagat;ang. effort, to support, by force.za•sili: – czas dok., wzmocni:, pom[c, zasi=ekpo•sili: si" – spo/y:, posi=ekwy•sili: si" – da: z siebie wiele, wi"cej ni/ przeci"tnie, wysi=ekNie nale/'&usilnie, przesilenie, osi=ek, silnik,wysi=ek, s=aw.-ros. nasilie-nasile]przemoc, gwa=t, ang. violence, force\.

~ skar/y: czas niedok. ¯ skarga]narzekanie, ubolewanie, /al\.wyjawia: innym sw[j b[l, dozna-wan' krzywd".s=owotw. poch. skar/ypyta.ros. ]narzeka:\ 'alovat;sq,

]obwinia:\ obvinqt;-obwinjat,ang. ]narzeka:\ to complain, ]oskar-/y:\ to accuse, ]obwini:\ to charge.za•skar/y: – czas dok., poda: do s'du, zaskar/eniepo•skar/y: ]si"\ – wyjawi: sw' skar- g" komu, donie>: j'u•skar/a: si" – narzeka:o•skar/y: – obwini: kogo

~ skoczy: czas dok. ¯ skaka: –odbi: si" obiema nogami od ziemi,cz"sto przy tym ruchem do przodu˘ skoczy: przez co, np. przez r[w ˘przeskoczy:.s=owotw. baz' skot ]bydle rogte\.za•skoczy: – z nienacka, niespodziewaniena•skoczy: – zarzuci: co komu nagle, cz"sto nies=usznieu•skoczy: – w bokprze•skoczy: – przez przeszkod",ob•skoczy: – dooko=ado•skoczy: – zbli/y: si" skokiemod•skoczy: – oddali: si" skokiem

pod•skoczy: – do g[rynad•skakiwa: – narzuca: si" nad- miarem uprzejmo>ciw•skoczy: – do >rodkawy•skoczy: – 1. na zewn'trz 2. do g[ry, wy ^ si" ˘ wyskocz ]ty, sam\ze•skoczy: – w d[=

~ s=a: 1. wyprawia: w drog" ˘ pose=,s=aw. se= ]pokr. szo= ̆ poszo=\, 2. >cie-li:, np. =o/e, drog" ̆ zas=ana >niegiem.za•s=a: – po>cieli:, po ^ zana•s=a: – nawie>:po•s=a: – wys=a:, po ^ wy, ¯ pose=, “poszo= won#”u•s=a: – za>cieli:, u ^ za

prze•s=a: – z punktu A do Bprzy•s=a: – przyby: drog' ]po\s=aobe•s=a: – dooko=ado•s=a: – do='czy: wysy=k'ode•s=a: – odprawi: ]po\s=apode•s=a: – troch", cz">ciowo, niepe=nienade•s=a: – przyby:, nadej>:, nad(e ^ pod(ewy•s=a: – gdzie poza obr"bze•s=a: – z g[ry, w d[=roze•s=a: – do wielu miejsc

~ s=awi: czas niedok. ¯ s=awa]chwa=a\.ros. slavit;-s=awit,ang. to glorify, to extol, to prize.o•s=awi: – dooko=a; os=awionyw•s=awi: si" – okry: s=aw', uczyni: siebie s=awnymwy•s=awi: – wy(za-chwali: innymroz•s=awi: – w r[/ne strony >wiataNie nale/y&prze•s=awny – prze` ^ wi"cej ni/

~ s=oni: czas dok. ¯ s=o<ce.kry:, pierw. chroni: przed s=o<cem.ros. za/kryt;-za(kryt,ang. to cover, to veil.za•s=oni: – czas dok., ca=kowicieprze•s=oni: – o(po(za•kry:przy•s=oni: – troch"od•s=oni: – usun': zas=on"

~ s=ucha:, ~ s=ysze:odbiera: d{wi"ki uchem,¯ uch ]powietrze\ ˘ s=aw.-ros. woz-

duch, ruch, i inne; Ch Sz, jak duch dusza dysze:,ruch rusza:.znaczna cz">: obarczona zaimkiem«si"», cz">ciej ni/ gdzie indziej.za•s=ucha: si" – pogr'/y: si" w s=uchaniuna•s=ucha: si" – wielepo•s=ucha: si" – w jednym wypadku, ¯ pos=uch, pos=usznyu•s=ucha: si" – czyjej> radyprze•s=ucha: – ca=o>:, do ko<ca, ¯ przes=uchanie

przy•s=ucha: si" – bliskoo•s=ucha: si" – cz"stood•s=ucha: – ca=o>:pod•s=ucha: – skryciew•s=ucha: si" – wyt"/a: s=uchwy•s=ucha: – s=ucha: do ko<ca




GENEZA S+ØW~ s=u/y: czas niedok., ¯ s=uga, osoba

zatrudniona do wykonywania obrz'd-k[w, szczeg[lnie w gospodarstwiedomowym, dla innej lub innych.s=owotw. pokr. s=u/ba domowa.ros. slu'it;-s=u/it, ang. to serve.za•s=u/y: – czas niedok., dzia=alno>ci' uzyska: co,

pozytywn' – na nagrod", negatywn' – na kar", ¯ zas=ugapo•s=u/y: ]si"\ – narz"dziem lub >rodkiem uzyska: celu•s=u/y: – wy>wiadczy: pomoc, ¯ us=ugaprze•s=u/y: – lat tyle a tyleprzy•s=u/y: ]si"\ – troch"ob•s=u/y: ]si"\ – ca=kowicie, samoobs=ugado•s=u/y: ]si"\ – uzyska: s=u/eniemod•s=u/y: – lat tyle a tyle, od ̂ przewy•s=u/y: – co u kogo, prac', ¯ wys=uga lat

~ smali: czas niedok., przypieka: coogniem, “zmali:” procesem topienia.¯ ang. small } smol | ]ma=y, drobny\.s=owotw. pokr. smalec ]t =uszcztopiony\, smoluch, smolarnia,ale Smole<sk ¯ ang. small ¯ >re-dniow. ang. smal ]w'ski, szczup=y,cienki\ % len ^ sk ]ziemia, l'd\.u•smali: – czas dok. ¯ smali:

przy•smali: – troch"o•smali: – dooko=apod•smali: – troch", pod ^ przywy•smali: – ca=kowicie

~ smarowa: czas niedok. ¯ smar,lepka substancja u/ywana do po-wlekania ruchomych cz">ci maszyn,sprz"tu, w celu zmniejszenia tarciami"dzy nimi.¯ ang. to smear ¯ >redniow. ang.smerien ¯ anglosas. smerian ]na-maszcza:\, pokr. niem. schmieren.znaczeniowo pokr. ma{, ma>:.ros. mazat;-mazat ]maza:\,pahkat;-paczkat ]pa:ka:\po•smarowa: – na=o/y: smaruu•smarowa: si" – ubrudzi: smaremprzy•smarowa: – troch"o•smarowa: – dooko=a, ca=o>:ob•smarowa: – zupe=nie, o ^ ob, zwykle opisa: kogo uszczypliwie, w szczeg[=achdo•smarowa: – doda: smaru

wy•smarowa: – pokry: smaremroz•smarowa: – rozprzestrzeni: smar

~ sma/y: czas dok.,¯ smaga: ]pali:\ ogniem, G?.ros. 'arit; ˘ iz'arit;-iz/arit,ang. to fry.za•sma/y: – podrumieni:, za ^ pod

na•sma/y: – wieleu•sma/y: – do ko<ca, u ^ doprzy•sma/y: – troch", przy ^ zado•sma/y: – do ko<capod•sma/y: – troch", pod ^ za

~ smrodzi: czas niedok. ¯ smr[d]fetor, wo<, ang. odor\.

ros. ...]$\ ¯ von;-wo<,ang. to stink, pokr. stench ]smr[d\.za•smrodzi: – czas dok. ¯ smr[dna•smrodzi: – wiele smrodu wydzieli:, zostawi: za sob'

~ snu: czas niedok.ni: ci'gn':, w'tek.znaczeniowo pokr. sun':& s•nus•un.ros. prqst;-prjast ]prz'>: ̄ prz"dza\,ang. to spin.za•snu: – czas dok. ¯ snu:,

niebo zasnute chmu- rami ]zaci'gni"te\wy•snu: – na zewn'trz, wyci'g- n':, np. wniosek

~ spa: czas niedok., by: w stanie

wy='czonym od otaczaj'cej rzeczy-wisto>ci, nie odbiera: zmys=amiwzroku i s=uchu, czucia, np. dotyku,w"chu; naturalny stan wy='czenia>wiadomo>ci dla odpoczynku cia=a.mSjp 1969, spa:& «by: w stanie snu».ros. spat;-spat ]spa:\,

ang, to sleep, to be asleep.za•spa: – spa: za d=ugo, przespa: czas zbudzenia si", wstania z =o/apo•spa: – troch"u•spi: – doprowadzi: do snuprze•spa: – od godziny do godz.przespa: si" – troch", rzuci: si" w drzemk"do•spa: – do ko<ca; ospa=y ^ nie dospany, zaspany ˘ powolny w dzia=aniu

ode•spa: – nadrobi: brakuj'ce godziny snuwy•spa: si" – spa: do woliroze•spa: si" – pogr'/y: ca=kowicieNie nale/y& o•spa=y ]zaspany, st'dpowolny\.

~ ssa: czas niedok. ¯ ssak.1. ci'gn': mleko z piersi matki,

ci'gn': ciecz ustami przez wy-tworzenie podci>nienia, pr[/ni,wargami i i j"zykiem,

2. techn., o r[/nego rodzaju urz'-

dzeniach& wci'ga:, poch=ania:wskutek zmiany ci>nienia, np.ss'ca pompa ]ang. suction pump\.

s=owotw. poch. soska, osesek.ros. sosat;-sosat, ang. to suck.przy•ssa: si" – mocno przyczepi: wargami, jak pijawkawy•ssa: – na zewn'trz, w przen. ` z palca ]uroi: sobie\

~ sta: ]si"\ ˚sta:, gdzie szeregzastosowa<, w tym&1. stan bezruchu ˘ stoj'ca woda,2. dzia: si", by:;

2.a. wydarzy: si", wypa>:,przytrafi: si",

2.b. przej>: w inny stan.za•sta: – kogo> na miejscu

podczas pobytu tam tej osobyna•sta: – rozpocz':po•sta: – sta: chwil" jak'u•sta: – zatrzyma: si", cz"sto pod wp=ywem trudu, zm"czeniaprze•sta: – przerwa:, zako<czy:przy•sta: – zgodzi: si"ob•sta: – trwa: na swoimdo•sta: – otrzyma:od•sta: – sta: czas jaki>w•sta: – wznie>: si" z pozycji siedz'cej, le/'cejwy•sta: – sta: do skutkuzo•sta: – 1. gdy inni odeszli, 2. znale{: si" w jakim> po=o/eniu, sytuacjiroz•sta: si" – rozej>: si" w r[/ne strony, na d=ugi czas

~ stanowi: czas niedok. ¯ stan ]rz'd,w=adza, s'd, my>l ˘ stan umys=owy\.wg mSjp 1969, stanowi:&1. «decydowa: o czym, rozstrzyga:,

zarz'dzi:»,2. «odgrywa: decyduj'c' rol",

znaczy:, wa/y:»,3. «by: w czym, tworzy:, sk=ada:

si" na co, wynosi:»,4. «zootechn. dopuszcza: samca do

samicy».ros. 1. rew-at;/it;-resz-at(it,3. sostoqt; iz-sostojat iz,ang. 1. to decide, to make think;to settle, to determine,3. to consist of.za•stanowi: si" – czas dok.,

po(prze•my>le:po•stanowi: – zadecydowa:,

powzi': decyzj"u•stanowi: – 1. wprowadzi: jako

prawo, 2. zaprowadzi: je

~ stawi: ]si"\ ¯ staw ^ =o/ ˘postawa ^ po=o/enie,s=aw. sustaw ^ z=o/enie, zestaw&za•stawi: – 1. za=o/y:; zastaw, 2. co czym w poprzekna•stawi: – nakierowa:

po•stawi: – w pionu•stawi: – u=o/y:, u ^ zaprzed•stawi: – przed=o/y:prze•stawi: – prze•=o/y:(nie>:przy•stawi: – przy=o/y:, tu/ obokob•stawi: – dooko=a, ob=o/y:,ob•stawa: – sta: na swoim, podtrzymywa: swoje zdanie, stanowiskodo•stawi: – do=o/y:, przy='czy:




GENEZA S+ØWod•stawi: – od=o/y:, na bokpod•stawi: – pod=o/y:, od spodunad•stawi: – wysun': do dzia=aniaw•stawi: – w=o/y: do >rodkawy•stawi: – poza obr"b, normyze•stawi: – 1. z=o/y: w ca=o>:, 2. znie>:, obni/y:roz•stawi: ]si"\ – rozdzieli: ]si"\

zo•stawi: – opu>ci:, zaniecha:

~ st'pi: czas dok., `kroczy:, `j>:¯ i>:, s=owotw. zwi'zane z si'>: ¯siada:, kroczy:, i>:, st'pa:, depta:.¯ ang. step ̆ ang. to replace, approach,surround, walk-in, step down, i inne.za•st'pi: – 1. wej>: na czyje> miejsce, ̄ zast"pstwo, 2. zaj>: komu

w drog", w poprzekna•st'pi: – 1. nadej>:, nasta:, ¯ nast"pstwo, 2. nadepta:po•st'pi: – 1. obchodzi: si", post"powa:; post"pu•st'pi: – u` ]za`\ % st'pi: p[j>: na ust"pstwoprze•st'pi: – z miejsca A do B; wykroczy:; przest"pcaprzy•st'pi: – 1. przybli/y: si", podej>:, 2. wzi': si" do czegoob•st'pi: – dooko=ado•st'pi: – osi'gn': zaszczytu

od•st'pi: – odej>:pod•st"p – podej>ciew•st'pi: – do >rodkawy•st'pi: – na zewn'trz, wy ̂ prze ˘ wykroczenie, wyst"pekz•st'pi: – w d[=roz•st'pi: si" – rozej>: si", przej>cie da:Nie nale/y& s•t"pa ]krokiem, wolno\

~ stosowa: czas niedok.1. wprowadza: w /ycie, w czyn,2. czyni: co odpowiednim do czego,3. adresowa:, kierowa:, odnosi: co

do kogo.stosowa: si"&1. nagina: si" do kogo, czego, np.

do przepis[w, prawa,2. odnosi: si" ̆ zakaz stosuje si" do...ros. primenqt;-primenjat,stosowa: si" ]do czego\prisposoblqt;sq (k hemu),ang. to apply, to adapt,to put in practice, to conform ]to\.

za•stosowa: – u/y: odpowiedniozastosowa: si" – wykona: zgodnie z

wskazanymi warunkamiprzy•stosowa: – adaptowa:, dostroi:

do warunk[wdo•stosowa: – dopasowa:, dostroi:wy•stosowa: – starannie co> u=o/y:,

przygotowa: do okazania,pokazania, przedstawienia

~ straszy: czas niedok. ¯ strach ¯str` ]stopie< wy/szy\ % ach#]/achni"cie si"\.uczucie zagro/enia wobec zbli/aj'-cego si" niebezpiecze<stwa.znaczeniowo pokr. trwoga, l"k, przera-/enie ]mocniejszy rodzaj strachu\.ros. pugat;-pugat, ang. to frighten,

to scare, to terrify.za•straszy: – stytemamatycznym straszeniem wprowadzi: w stan l"kuna•straszy: – jeden raz, na ^ popo•straszy: – troch", pogrozi:prze•straszy: – na wskro>, na wylotod•straszy: – odp"dzi: strachemwy•straszy: – wyp=oszy: strachem, szczeg. ptaki i dzikie zwierz"ta, zmusi: je do ucieczkize•straszy: – ptaki z dachu

~ strzec, ~ strzega: czas niedok.¯ strze/, G?, baczy:, spogl'da:,¢jrze: ̆ spo(do(wy(za-jrze:.ros. osteregat;sq-osteregatsja,oxran-qt;/it;-ochran-jat(it,ang. to guard.za•strzec – postawi: warunekpo•strzec – dojrze:u•strzec si" – unikn':prze•strzec – zwr[ci: uwag" komu na potencjalny k=opot

o•strzec – zaleci: ostro/no>:do•strzec – dojrze:, dopatrzy: si"wy•strzec si" – unikn':, uchroni: si" przed kim, czym

~ strzeli: czas niedok., ¯ strza=]z broni palnej\ ¯ strza=a ]z =uku\.strza= – wyrzut pocisku z lufy bronipalnej wskutek ci>nienia gaz[w zpal'cego si" prochu.strza=a – pocisk do =uku i kuszy, sk=a-daj'cy si" z grotu i pr"ta ]brzechwy\,

czasem opatrzony pi[rem steruj'cym.ros. strelit;-strelit ˘ strel;ba,strelqnie, zastrelit;,ang. to shoot, to fire.za•strzeli: – czas dok. ¯ strzeli:, zabi: strza=empo•strzeli: – cz">ciowo, zrani:, po ^ podu•strzeli: – zabi: strza=em, za ^ uprze•strzeli: – na wskro>, na wyloto•strzela: – seri' strza=[wod•strzeli: – od='czy:, pozbawi: strza=em

pod•strzeli: – troch", ˘ podstrzelony tj. ciut nienormalnywy•strzeli: – strza= odda:ze•strzeli: – co> lec'cego, na ziemi", np. samolotroz•strzela: – zabi: strza=em lub strza=ami, egzekucj'

~ stuka: czas. niedok. ̆ dok. stukn':.wielokrotnie uderza: palcami,d=oni', m=otkiem, itp., o blat sto=u,drzwi wej>ciowe do domu; ko=ata:.s=owotw. pokr. puka:& stuk puk.znaczeniowo poch. bi: ˘ stukni"ty]odbi=o mu, tj. straci= troch" rozumu\.ros. stuhat;-stuczat, ang. to knock.

za•stuka: – czas dok. ¯ stuka:, kr[tko, tj. kilka razy uderzaj'cpo•stuka: – kr[tko, przez chwil"do•stuka: si" – uzyska: efekt stukaniem, np. stukaj'c do okna noc'od•stuka: – pot., odstuka: w nie- malowane drzewo – zabobon& odczarowa: stukaniem palc[wwy•stuka: – uderzeniami palc[w, narz"dziem

~ stygn': czas niedok., kusz'ce&¯ =ac. stigma ¯ gr. stigma ¯ stizein.zapewne odno>nik my>lowy do za-skrzep=ych ran Chrystusa, ukrzy/owa-nego w Palestynie, przez Rzymian.mo/e w zwi'zku ze «studnia» ]ch=[d\,i to bardziej prawdop., UY,GD koncepcji s=owotw. 023, 024.¢stud ˘ prostuda ]przezi"bienie\.ros. zasty-vat;/t;-zasty-wat(t,ang. to congeal.

za•stygn': – zakrzepn':prze•stygn': – troch", ozi"bi:o•stygn': – zupe=nie, ca=kowiciewy•stygn': – ca=kowicie wytraci: nadwy/k" ciep=a

~ sun': ]si"\ zmienia: po=o/enieprzedmiotu ruchem wzd=u/ powierzch-ni, ruchem p=ynnym, bez u/ycia k[=.za•sun': – do celu, czas dok.na•sun': – na wierzchpo•sun': – ruszy: z miejsca, ruch posuwisty – p=ynnyu•sun': – 1. oddali:, wydali:, 2. pozby: si" ˘ usun': b="dy, ze stanowiskaprze•sun': – z miejsca A na Bprzy•sun': – podsun': bli/ejdo•sun': – przystawi:od•sun': – odstawi:, od='czy:pod•sun': – troch", cz">ciowow•sun': – do >rodkawy•sun': – na zewn'trzz•sun': – z g[ry w d[=

roz•sun': – rozdzieli: suni"ciem

~ suszy: czas niedok., usuwa:wilgo: naturalnym pr'dem powie-trza, lub w suszarni.znaczeniowo poch. ˚schn':.ros. suwit;-suszit, ang. to dry.za•suszy: – czas dok. ¯ suszy:, zupe=nie




GENEZA S+ØWna•suszy: – wielepo•suszy: – r[/ne rzeczyu•suszy: – zupe=nie u ^ wy ^ zaprze•suszy: – 1. troch", podsuszy:, 2. nadmiernie, wi"cej ni/ ]prze` ^ nadmiar\o•suszy: – zupe=nie, ca=kowiciedo•suszy: – doko<czy: suszenia

pod•suszy: – troch", pod ^ prze(dwy•suszy: – zupe=nie

~ sypa: czas niedok.drobnic", mia=, okruchy, >nieg, pia-sek, przemieszcza: przez warstw"powietrza, powoduj'c ich opadaniesi=' grawitacji.tak i «la:» – koniecznie przez warstw"powietrza.wg. mSjp 1969, sypa: 1. «rzuca: czymsypkim; nape=nia: co czym sypkim;powodowa: opadanie czego> sypkiegoz g[ry na d[=» }“mas=o ma>lane”, J.D.,poza tym, nie ma opadania do g[ry|,2. «hojnie czym szafowa:»,3. pot. «sk=ada: obci'/aj'ce kogozeznania; ujawnia: czyje tajemnice;zdradza: kogo».ros. sypat;(sq)-sypat(sja,ang. to strew, to pour, to scatter.za•sypa: – sypaniem zawali: co, szczeg. d[=, jam", b=otona•sypa: – 1. pokry: co sypaniem, 2. wsypa: co do czego

po•sypa: – pokry: sypaniem, na ^ pou•sypa: – sypkim materia=em, np. kopiec, drog" kwiatamiprze•sypa: – z miejsca A do Bob•sypa: – dooko=a, piaskiem, obietnicamido•sypa: – doda: sypaniemod•sypa: – uj': sypkiego materia=u, np. zbo/a z workaw•sypa: – do >rodka; wsypa do poduszekwy•sypa: – na zewn'trzz•sypa: – sypki materia= zgroma- dzi: w jednym miejscu; zsyproz•sypa: – w r[/ne strony

~ szczeka: czas niedok.o psie, lisie, szakalu – wydawa: g=osim w=a>ciwy, seri' d{wi"k[w kr[tkotrwaj'cych; ¯ szcze ]drobny\;w przen. obmawia:, oczernia: kogo,szkalowa:.ros. laqt;-=ajat, ang. to bark.

za•szczeka: – czas dok., kr[tkopo•szczeka: – przez chwil"ob•szczeka: – dooko=awy•szczeka: si" – do woli

~ szczepi: czas niedok.1. uszlachetnia: drzewka przez prze-

niesienie ga='zki ]zraza ¯ zraz\

ro>liny szlachetnej, na ro>lin"uszlachetnian' ]dziczk"\,

2. med. wprowadza: do ustroju ludz-kiego albo zwierz"cego zabite lubos=abione drobnoustroje chorobo-tw[rcze lub ich toksyny, powodu- j'ce powstawanie przeciwcia=.

ros. 1. privivat; (derev;q),

2. ]med.\ privivat; ospu,ang. 1. ]drzewko\ to graft,2. ]med.\ to vaccinate.za•szczepi: – czas dok.prze•szczepi: – z jednego na drugie; przeszczepod•szczepi: – od='czy:; odszczepieniecw•szczepi: – do >rodkaroz•szczepi: – w r[/nych miejscach

~ szed= czas dok. ¯ i>: ̆ `j>:,u=omny przy tym, jakw j. ang. to go went,w j. pol. i>: po(szed=, s=aw. wël.s=owotw. zwi'zane z pa>: ¯ pad,wie>: ¯ wodzi: ¯ woda,st'pa:, kroczy:, biec.za•szed= – wst'pi= na chwil"na•szed= – nadpad=, ¯ napa>:,po•szed= – uda= si" gdzieu•szed= – unikn'=, zbieg=prze•szed= – z miejsca A do Bprzy•szed= – przyby= pieszoob•szed= – dooko=a

do•szed= – dotar= do celuod•szed= – oddali= si"pod•szed= – zbli/y= si"w•szed= – do >rodkawy•szed= – na zewn'trzz•szed= – w d[=roz•szed= si" – rozwi[d= si"

~ szkodzi: czas niedok. ¯ szkoda]uszczerbek, dos=. z=o uczynione\.s=owotw. pokr. poszkodowany]osoba kt[rej wyrz'dzono szkod",krzywd", z=o\.ros. vredit;-wredit, zlo-z=o ˘zlit;-zlit ]ang. to irritate, to anger,to provoke\; ang. to harm.za•szkodzi: – czas dok. ¯ szkodzi:u•szkodzi: – zepsu:, nadwyr"/y:, naruszy:, u ^ pod, dokona: szkodyprze•szkodzi: – stan': w poprzek, ¯ przeszkoda

~ szkoli: czas niedok. ¯ szko=a.uczy:, poucza: seri' kr[tkich wy-

k=ad[w, kursem, tj. w trybie skr[co-nym.ros. obuhit;-obuczit,ang. to teach, to instruct, to train.prze•szkoli: – w pe=nym zakresiedo•szkoli: – uzupe=ni: szkoleniempod•szkoli: – troch"wy•szkoli: – zupe=nie, zako<czy:

~ sz=y czas dok. ¯ szed= ¯ i>:.przyrostek zwi'zany z up=ywemczasu, wskazuj'cy na jego rodzaj&- za nami, z ty=u – przesz=y,- w tej chwili – bie/'cy, tera{niejszy,- przed nami, z przodu – przysz=y.my>lowo zwi'zany z biegiem ˘z biegiem lat, bie/'cy G?,

wi"cej ̊ 050.ros. vremq-wremja ˘ prowedwee,nastoq]ee, budu]ee vremq,ang. tense ]Past Tense, Present Tense,Future Tense\.poza•prze•sz=y – czas przysz=y w przesz=o>ci, np. m[wi= mi, /e pojedzie tamprze•sz=y – miniony, ubieg=y, zdarzony, dokonanyprzy•sz=y – maj'cy nadej>:, by:, sta: si", nast'pi:, niedok. ]przysz=y i tera{n.\

~ szuka: czas niedok.1. stara: si" znale{: co lub kogo,2. upatrywa:, wypatrywa:,

szpera:, bada:, tropi:, >ledzi:,3. usi=owa: sobie co> przypomnie:,4. dobiera: odpowiednie s=owa,

my>le: nad odpowiedzi',5. d'/y:, zmierza: do czego>, chcie:

czego usilnie, stara: si", zabiega: oco, upatrywa: co w kim lub czym.

s=owotw. pokr. wnika:, bra: ]dos=. i w

przen. ̆ bra: co za co, tj. przyjmowa:,zak=ada: /e tak jest\ ̆ wybra: ]wyszu-ka:\, wpatrywa: si" w co.ros. ]szuka: co\ iskat;-iskat,]tropi:\ issledovat;-issledowat,ispytyvat;-ispytywat,obmanyvat;-obmanywat,ang. ]szuka: co\ to search,]szuka: w pami"ci\ to try to think,]oszukiwa:\ to cheat, to swindle,]>ledzi:\ to investigate, to trace.po•szuka: – raz jeden, kr[tkoprze•szuka: – na wskro>, ca=o>:o•szuka: – celowo wprowadzi: w b='d dla w=asnej korzy>ci, zmyli:do•szuka: si" – dopatrzy: si"od•szuka: – odnale{:wy•szuka: – wybra:

~ szy: czas niedok. ¯ szew.przeplata: tkanin" nici', st'd, m.in.='czy: kawa=ki tkaniny nitk' nawle-czon' na ig=" robi'c >ciegi, szwy; wy-twarza: co ='cz'c szwami odpowiednio

wykrojone cz">ci tworzywa.wg mSjp 1969, szy: «='czy: kawa=kitkaniny nitk'... itd.», jak wy/ej,ale szycie to nie tylko ='czenie,patrz ni/ej, dalej, np. wyszywanka –wz[r na tkaninie wyszyty inn' nici',o innym kolorze, lub ni:mi.szy: znaczeniowo zwi'zane z wlec,np. nawleka: nitk" na ig=", st'd




GENEZA S+ØWposzewka ros. pavolohka-pawo=oczka ¯ powleczenie ¯ wlec.ros. wit;-szit ]szy:\,ang. to sew, to embroider.za•szy: – czas dok. ¯ szy:, z='- czy: szwem rozprucie, za=ata: dziur" w odzie/yna•szy: – wiele, np. serwetek

po•szy: – pokry:; poszewka, poszy: dach s=om'u•szy: – czas dok. ¯ szy:prze•szy: – na wskro>, na wylot, wzrokiem, wiatremprzy•szy: – przy='czy: szyciemob•szy: – dooko=a, brzegiemdo•szy: – doda:, do='czy: szyciem, do ^ przypod•szy: – od spodu; podszewka, podszycie lasu ]>ci[=ka& mchy, trawy; runo\w•szy: – do >rodkawy•szy: – na zewn'trz, wyszywankaz•szy: – z='czy: dwie cz">ciNie nale/y&pod•szycie.

~ >lepn': czas niedok. ¯ >lepota¯ >lipia ]oczy\.s=owotw. poch. >lepak – 1. b'k>lepo pij'cy krew zwierz't, 2. nab[jkarabinowy bez pocisku czubkiemzwanego; =uska z prochem i sp=onk'.

ros. slepnut;-slepnut,ang. to grow blind.za•>lepi: si" – dzia=a: w za>lepieniuo•>lepn': – zupe=nie, ca=kowicie utraci: wzrok

~ >mia: si" roz=adowanie napi"ciarozwi'zaniem z zaskoczenia, nag=ym.>miech& weso=y, seksualny, nerwowy.s=owotw. pokr. miech ]nad"cie si"\ ˘>miech ]wydech cz'stkami w kr[tkichcyklach, interwa=ach\.

w mSjp 1969& «charakterystycznywyraz twarzy, charakterystyczny g=os,do kt[rego wydania pobudza kogo> co>weso=ego, zabawnego lub ironia i szy-derstwo; wydawanie takiego g=osu».ros. smeqt;sq-smiejatsja ¯ smex-smiech, xoxotat; -chochotat ¯xoxot-chochot ]chichot\,ang. laugh(ter.za•>mia: si" – czas niedok. ¯ >mia:na•>miewa: si" – docina: w spos[b

>miech wywo=uj'cypo•>mia: si" – przez chwil";

po>miewiskou•>mia: si" – do wolipod•>miewa: si" – ukradkiem, skrycie, w duchuwy•>mia: si" – do woliwy•>miewa: – publicznie wytyka: >miech powoduj'croze•>mia: si" – na ca=ego

~ >piewa: czas niedok. ¯ >piew ¯pia: ]jak kogut\.¯ s=aw.-ros. pet;-piet, ang. to sing.wymawia: wiersz – s=owa w powta-rzaj'cym si" rytmie – w r[/nej skalig=osu, przeci'gaj'c ich zg=oski,moduluj'c tony.>piew zwi'zany jest z mow', szcze-

g[lnym jej rodzjem, st'd wy>piewa:– wyjawi:, wygada: si", wyda:;>piewa: sobie cen" – /'da:, mow'.wg. mSjp 1969& 1. «ci'g d{wi"k[wzmienionych w wysoko>ci, nat"/eniui barwie, wytwarzanych przez g=osludzki, tworz'cych muzyczn' ca=o>: ookre>lonej melodii; >piewanie»,2. «d{wi"ki wydawane przez ptak[w».Przyj"=o si", /e ptaki >piewaj', wrzeczy samej – nic podobnego, jestto krzyk, ostrzeganie konkurent[w,/e teren zaj"ty.za•>piewa: – czas dok. ¯ >piewa:, szczeg. pocz'tekpo•>piewa: ]sobie\ – o czasu do czasupod•>piewywa: sobie – nuci: pod nosemprze•>piewa: – np. noc ca='do•>piewa: – pot. dom[wi:od•>piewa: – cz">: ca=o>ciwy•>piewa: – pot. wyda:, wyjawi:, zdradzi: tajemnic"roz•>piewa: si" – na ca=ego

Nie nale/y& przy•>piew – refren,i przy•>piew•ka.

~ >wiadczy: czas dok. ¯ >wiadek]osoba rzecz znaj'ca, mo/e potwier-dzi:\, znanie, wiedza ]kto>, kto wie\.za•>wiadczy: – czas dok., wyda: potwierdzenie,

¯ za>wiadczeniepo•>wiadczy: – potwierdzi:u•>wiadczy: – napotka:, dojrze:prze•>wiadczy: – ca=kowicie, w przekonaniu by:o•>wiadczy: ]si"\ – oznajmi:do•>wiadczy: – dozna:, ¯ do>wiadczeniewy•>wiadczy: – na zewn'trz, komu> przys=ug"

~ >wieci: czas niedok. ¯ >wieca.i przedrostki czyni' go dokonanym.s=owotw. pokr. >wiat=o.>wieci: mylone z blaskiem& >wiecisi" b=yszczy ]blask bije ze<\;mieszane tak/e czasem ze znacze-

niem >wiadka ¯ >wiadectwo ¯ wiad.przyczyn' pomy=ki&>wiet ]>wietnie, s=aw.-ros. swiet=o\ >wiat ]>wiat=o\ ˘ >wiadek, TD.ros. svetit;-swietit, ang. to shine.za•>wieci: – pocz'tek da: >wiece- niuna•>wietli: – t=o ukaza:po•>wieci: – przez czas jaki>

u•>wieci: – napotka:& nie u>wie- cisz ani jednego – nie u>wiadczyszprzy•>wieci: – na uwadze mie: ˘ przy>wieca my>l, celo•>wieci: – do pe=na, zupe=nie; O>wieceniepod•>wietli: – od spodu

wy•>wieci: – ukaza:roz•>wieci: – w r[/ne strony

~ ta<czy: czas niedok. ¯ tany.porusza: cia=em, szczeg[lnie stopa-mi, w rytm, zwykle muzyki.ros. tancovat;-tancowat,ang. to dance.za•ta<czy: – czas dok., raz jedenpo•ta<czy: – czas jaki>prze•ta<czy: – noc ca='o•ta<czy: si" – do sytaNie nale/y& sta<czyk, pota<c[wka.

~ tchn': czas niedok.wydziela: z siebie.tch ]tchn':\, pch ]pchn': ¯ pcha:\ –przed siebie, z siebie.s=owotw. pokr. dech.znaczeniowo pokr. chuch ˘ chucha:.na•tchn': – “tchnieniem” ]chu-

chem\ podda: my>lode•tchn': – z=apa: oddechwy•tchn': – wydzieli: oddech ˘ bez wytchnienia

Nie nele/y&przy•dech – cz">ciowy wydech, szczeg[lny rodzaj wydawania d{wi"ku

~ tkn': czas dok. ¯ niedok. tyka:.1. wra/enie odbierane zmys=emczucia palc[w.s=owotw. pokr. potyczka ]kr[tki, nie-spodziewany b[j\, tyczka, zatyczka¯ zatka:, wtyczka, potkn': ]si"\ – wczasie drogi piechot', zaczepi: o conog', trac'c chwilowo r[wnowag",zawadzi: o co,zawada ]1. przeszkoda,w poprzek, 2. dzia= np. wodny ¯ wada^ woda\, ckn': ˘ ockn': ]si"\ ze snu,zamy>lenia, T ˘ C,2. ci': ˘ docinek ]przytyk\.ros. trognut;-trognut, ang. to touch.za•tkn': – osadzi: co w czym przez w=o/enie, wci>ni"ciena•tkn': si" – przez przypadekpo•tkn': – nog' o przeszkod", potyka: si", potyczka

u•tkn': – w miejscuprze•tkn': – na wskro>, na wylotprzy•tkn': – blisko; przytyk, ˚wydo•tkn': – zwykle palcami, d=oni', r"k', cia=em; ]nie\ dotyczy – ]bez\ zwi'zku, styczno>ciwe•tkn': – do >rodka, ¯ wtykwy•tkn': – z zewn'trz ukaza:,




GENEZA S+ØW wyliczy: negatywy, np. b="dy, z=' postaw"ze•tkn': – bezpo>rednio cz">ci ku sobie; ='cze na zak=ad, na styk, miesi'c stycze<zetkn': si" – napotka: kogo lub co

~ t=uc czas niedok. ¯ t=uczek ]bijak\.bi: silnie i systematycznie, uderza:.s=owotw. pokr. t=oczy: ¯ t=ok.za•t=uc – czas dok. ¯ t=uc, zabi:, na >mier:na•t=uc – wielepo•t=uc – na kawa=kiu•t=uc – odbi: cz">:, u ^ podwy•t=uc – wybi: ]pozabija:\, wycisk sprawi: laniem, biciems•t=uc – zbi:, na cz">ciroz•t=uc – na kawa=ki, cz">ci

~ toczy: ]si"\ zmienia: po=o/enieruchem obrotowym, p=ynnym, wzd=u/powierzchni, bez u/ycia k[=.u/ywane g=[wnie do cieczy ]w[d,napoj[w w beczkach\, k[=, i pi=ek.s=owotw. pokr. zatoka ]zalew, ros.zaliv-zaliw, ang. gulf, bay\,tokarnia ¯ ruch obrotowy.ang. ]o cieczy\ to flow, run, gush,]p=yn z beczki\ to draw,]kloc\ to roll.

za•toczy: – 1. do celu, 2. s=aw. zatoczenie – ob=o/na chorobapo•toczy: – ruszy: z miejsca, ruch posuwisty – p=ynny; ¯ potoku•toczy: – troch", np. z beczkiprze•toczy: – z miejsca A na Bprzy•toczy: – 1. w pobli/e, 2. zacytowa:o•toczy: – dooko=a, opasa:do•toczy: – doko<czy: toczeniaod•toczy: – oddali: toczeniempod•toczy: – troch", cz">ciowow•toczy: – do >rodkawy•toczy: – na zewn'trzs•toczy: – z g[ry w d[=roz•toczy: – rozdzieli:; Roztocze – dzia= wodny

~ topi: czas niedok.1. zanurza:, pogr'/a: w wodzie,

szczeg. w celu pozbawienia /ycia,znaczeniowo. pokr. ton': ¯ to<,

2. zamienia: cia=o sta=e w p=ynne pod

wp=ywem wysokiej temperatury,3. zag="bia: w co ˘ topi: miecz,

topi: maj'tek ]traci:\,topi: troski w w[dce.

¯ gr. potamos ]rzeka\, pot top;biblijny Potop ]wylew rzek Eufratui Tygrysu, b"d'cy na ca=ym >wiecieznanym pi>cowi, dzi> Globie... w obuAmerykach te/ by=. A w Chinach$ Te/\.

znaczeniow' baz' gubi:, traci:.ros. 1. pogru'at;-pogru/at,

]statek\ topit;-topit,2. ]mas=o, wosk\ topit;-topit,

]w ciecz\ raspuskat;(sq),]>nieg\ taqt;-tajat,]metale\ plavit;(sq)-p=awit(sja,

ang. ]statek\ 1. to sink; to drown,

2. ]metale\ to melt ]away\, to fuse,3. ]miecz\ to sink.za•topi: ]si"\ – czas dok. ¯ topi:, pogr'/y:, zatraci: si"po•topi: – wielu lub wszystkichu•topi: si" – straci: /ycie w topieliprze•topi: – powt[rniepod•topi: – od spodu, troch"w•topi: – do >rodkawy•topi: – na zewn'trz, ca=o>:; wytoproz•topi: si" – ca=kowicie; roztopys•topi: si" – rozp=yn': si", o >niegu

~ traci: czas niedok.gubi:, fizycznie i w przeno>ni;ubywa:.fizycznie – 1. pozbawia: si" czego, 2. u>mierca:,w przen. – 1. rwa: zwi'zki, powi'- zania, np. straci: z oczu, 2. traci: warto>:, i inneza•traci: – czas dok. ¯ traci:, utraci:, zagubi:, przepa>:, zawieruszy:, za ^ u

za•traci: si" – zagubi: si", wy='czy: z otoczenia, rzeczywisto>cipo•traci: – utraci:, u ^ po(du•traci: – straci:, postrada:, w spos[b bezmy>lny, utracjusz, utraci: prawo wskutek czegowy•traci: – wszystkich, u>mierci:s•traci: – czas dok. ¯ traci:, zgubi:, te/ z oczuNie nale/y&strata – ubytek

~ trafi: ]si"\ czas dok., m[c, zdo=a:¯ traf ]szansa, przypadek, ros. sluhaj-s=uczaj, ang. chance, accident\.s=owotw. pokr. fart ]szcz">cie mie:\¯ ang. fortunate ]szcz">liwy, pomy>l-ny\; s=owotw. koncepcji fart traf.1. osi'gn': cel, ¯ m[c, zdo=a:,2. znale{: drog" dok'd, doj>: gdzie

nie b='dz'c, ¯ m[c, zdo=a:,3. dosta: si" dok'd, dotrze: gdzie,4. zjawi: si" w jakim> momencie,

przybywaj'c gdzie zasta: co ˘trafi: na por" deszczow',¯ przypadek,

5. napotka: kogo, co, natkn': si" nakogo, co, znale{: kogo ]zwykleniespodziewanie\, ̄ przypadek,

6. zdarzy: si" ̆ trafi: si" – zdarzy: si"˘ przy•trafi: si" – przy•darzy: si",¯ przypadek.

ros. popast;sq-popastsja,ang. to fall ]in, into\,]w co\ to hit, to strike;to chance ]upon\, to chance to be ]at\;to meet ]with\, to fall in ]with\, tohit ]upon\.na•trafi: – napotka:po•trafi: – m[c, podo=a:

przy•trafi: si" – przydarzy: si"

~ trawi: czas dok. ¯ ¢traw ]kwas\.konsumowa:, po/era: ˘ ]o po/arze\&ogie< trawi.s=owotw. pokr. ci"/kostrawny,marnotrawny, soki trawienne,wino wytrawne ]kwa>ne, z mniejsz'zawarto>ci' cukru\, wytrawny ]1. stary,klarowny, 2. do>wiadczony, bieg=y\,trawa, potrawa ]pokarm, po/ywienie\,otrawi: ]otru:, ¯ s=aw.-ros. otrawa,

tj. trutka\.ros. unihto'at;-uniczyto/at]unicestwia:, ¯ niczto ^ nic\,s=edat;-sjedat ]zjada:\,ang. to consume, to eat.prze•trawi: – 1. substancje pokar- mowe roz=o/y: na

zwi'zki prostsze 2. podda: dzia=aniu >rodk[w chemicznychwy•trawi: – podda: dzia=aniu chemikaliis•trawi: – czas dok. ¯ trawi:

~ tr'bi: czas niedok. ¯ tr'ba ¯ truba.1. d': w tr'b" lub tr'bk",

gra: na tr'bie,2. =ow., o /urawiach – wydawa: g=os,3.a. pot. rozg=asza: co,

rozsiewa: plotki,3.b. pot. pi: w du/ych ilo>ciach.s=owotw. baz' ang. trump ¯ triumph.ros. trubit;-trubit,razglawat;-razg=aszat,ang. to trumpet.

za•tr'bi: – czas dok., kr[tkopo•tr'bi: – przez czas jaki>o•tr'bi: – dooko=aod•tr'bi: – da: sygna= tr'bieniemwy•tr'bi: – ca=o>:, tr'b'roz•tr'bi: – w r[/ne strony

~ tr'ci: czas niedok.1. dotkn': w spos[b bezwiedny,2. tchn': niemi=' woni', przykrym

zapachem, ˘ tr'ci: myszk',3. w przen. cech" czego mie:,

>mierdzie: ˘ to tr'ci podst"pem.

wszystkie 3 z=e w skutkach,niepo/'dane, negatyw.ros. 1. trogat;-trogat,2. vonqt; ˘ zlovonie-z=owonie,ang. 1. to touch, 2. to stink.po•tr'ci: – czas dok. ¯ tr'ci:,

1. zawadzi: o co nog' r"k',w bezwiedny spos[b, cz"-sto wywo=uj'c tym szkod",




GENEZA S+ØWuszczerbek,

2. odj': pewn' kwot"pieni"dzy od ca=o>ci

u•tr'ci: – odt=uc, od=ama:tr'ceniem, u ^ pod ^ przy

prze•tr'ci: – odbi:, uszkodzi:cz">: cia=a, np. nog"

przy•tr'ci: – troch"

od•tr'ci: – od='czy: nag=ym ruchem, odepchn':w•tr'ci: – w='czy:, w >rodekwy•tr'ci: – pozbawi:, np. bia=' bro< z r"ki, osad z roztworus•tr'ci: – na ziemi", s ^ wyroz•tr'ci: – w r[/ne strony

~ tru: czas niedok. ¯ trucizna.1. zabija: organizm trucizn',2. przen. martwi: si", gry{: si".s=owotw. baz' trawa ]kwas\ ˘ sokitrawienne, potrawa, wino wytrawne]kwa>ne\, ros. otrawa ]trucizna\.ros. otravlqt;, ang. to poison.za•tru: ]si"\ – czas dok.po•tru: – wieluprzy•tru: si" – troch", przy ^ podo•tru: ]si"\ – czas dok.pod•tru: si" – troch", przy ^ podwy•tru: – wszystkich, ca=owicies•tru: si" – czas dok. ˘ chodzi: chodzi: jak struty

~ trz'>:, trz'sn': czas niedok.do czynno>ci element si=y i cz"sto-tliwo>ci w='czony.1. wprawia: w systematyczne

drganie, telepa: ]lub telepn':\,2. pot., rz'dzi: czym despotycznie,

w=ada: wszystkimi.ros. trqsti-trjasti,ang. to shake, to jolt.za•trz'>: – raz jeden, silnie; zatrz"sienie ]wiele\ czego, ¯ za ^ nana•trz'>: – wiele np. gruszekpo•trz'sn': – raz jeden, po ^ za, np. g=ow' ]potakn':, skin':\prze•trz'sn': – wszystko, ca=o>:, jak przez sitoo•trz'sn': si" – zupe=nie, wr[ci:, przyj>: do siebie, np. z zamy>lenia, ze snu ]zbudzi:\wy•trz'>: – na zewn'trzs•trz'sn': – zrzuci: trz"sieniemNie nale/y&

roz•trz"siony – 1. ca=y dr/'cy, 2. roztrzepanyws•trz's – nag=y ruch, zdarzenie, o wielkiej sile; szok.

~ trze: ]si"\ ¯ tarcie ̄ tarcza.1. z naciskiem przesuwa: co> po czym>,2. rozdrabnia:, dzieli: na cz'stki ˘bu=ka tarta, placki z tartych kartofli,

3. wykonywa: funkcje rozrodcze ˘tar=o =ososi.s=owotw. pokr. parcie, parcietarcie,koncepcji 002.A., zacier, >cierka.ros. teret;-teret, vytirat; ˘vyteret;-wyteret,ang. to rub.za•trze: si" – 1. czas dok.¯ zatarcie

si" maszynyna•trze: – wielepo•trze: – troch", kr[tkou•trze: – troch", u ^ poprze•trze: – przeczy>ci:przy•trze: – troch", przy ^ u ^ poo•trze: ]si"\ – dooko=ado•trze: – osi'gn':, np. do celupode•trze: – od spodu, troch"we•trze: – do >rodkawy•trze: – na zewn'trzze•trze: ]si"\ – w boju, walce stronroze•trze: – rozprowadzi:, np. ma{ po ciele, d=oni'Nie nale/y&za•cier – w gorzelnictwie& masaskrobiowa scukrzona za pomoc's=odu, przeznaczona do fermentacjialkoholowej; w piwowarstwie& mie-szanina >rutu s=odowego z wod' wpierwszym etapie produkcji piwa

~ trzyma: czas niedok.1. mie: w uchwycie d=oni,

obejmowa: r"kami,

2. posiada:,3. trzyma: si" – trwa: w miejscu,4. stopowa:, ˘ wstrzyma: ruch,5. okre>la: stan czego ̆ mr[z trzyma,

okre>la: czynno>: ˘otrzyma: nagrod", trzyma: wart".

6. inne.znaczeniowo pokr. sta:; s=aw.-ros.dzier/y: ˘ wytrzyma: zdzier/y:,ang. to withstand ̄ with` ]z\ % stand.za•trzyma: – zastopowa: mimo woli strony drugiej, natury, ˘ ` oddechpo•trzyma: – czas jaki>u•trzyma: – czas dok. ¯ utrzymywa:, tj. chowa:, w pieczy mie:, w tym /ywi:, odziewa:u•trzyma: si" – mimo trudno>ciprze•trzyma: – przetrwa:przy•trzyma: – troch"o•trzyma: – wej>: w posiadaniedo•trzyma: – do ko<ca, np. s=owapod•trzyma: – swe stanowisko, mimo nacisku, pod ^ u

wy•trzyma: – mimo trudno>ciws•trzyma: – zatrzyma:pows¶trzyma: si" – wstrzyma: si" od czego

~ tuli: ]si"\ czas niedok. ¯ ¢tu= ]cisk,strza=, miot, i inne, ˚miot\ ˘ s=aw.tu=y bobrowe ]pochwy na strza=y zesk[r bobr[w\.

tuli: ]przyciska:\ miota: ]wyrzu-ca:\ ˘ wymioty.przyciska: kogo lub co do siebie,obejmowa:, szczeg. w trudnej sytuacji,/alu, drugiej osoby.u•tuli: – uspokoi:, u=agodzi:, u ^ przy; u ^ jeden,

¯ oon, =ac. unus

przy•tuli: – blisko, przywiera:o•tuli: – dooko=aw•tuli: – do >rodkas•tuli: – zewrze:, w tym usta ˘ nielit. stul g"b"#, ang. shut up.

~ twierdzi: czas niedok. ¯ s=aw.-ros.¢tverd-twierd ]tward\ ˘ tverdet;,tverdit;, tvërdost;, tverdynq]twierdza, ang. fortress, stronghold\.“twardo” tj. “mocno” – stanowczo,zdecydowanie wyra/a: si", swe my>li,opinie, prze-konania(>wiadczenia.za•twierdzi: – czas dok. ¯ twierdzi:, nada: mocy prawnejpo•twierdzi: – 1. po>wiadczy:, 2. potakn':u•twierdzi: ]si"\ – wzmocni:, szczeg. w przekonaniuprzy•twierdzi: – przymocowa:s•twierdzi: – uzna: za pewne, prawdziwe

~ tworzy: czas niedok. ¯ tw[r, pust

]cz=ek\ ̆ pu>cizna ]tw[rczo>:\, kapu-sta ]ludzkiej g=owy\, pustota, i inne.tworzy: ^ p=odzi: ^ poczyna: ˘ ot-worzy: ogie< ]rozpocz': strzelanin"\.s=owotw. baz' tw[r i dawne wierzeje]dwuskrzyd=owe wrota\ ˘ zwiera:]zamyka:\ ˘ otwiera: ]odmyka:\ ˘s=owotw. pokr. dwiery ]drzwi\.1. kszta=towa: z istniej'cych ele-

ment[w, materia=[w; formowa:,kreowa: ˘ kreatura ]stw[r\,

2. komponowa:, uk=ada:, pisa:dzie=a literackie lub muzyczne.

w mSjp 1969& „...pisa: utwory lite-rackie...” czyli tworzy: utwory,˚mas=o ma>lane.ros. sozdavat;-sozdawat,obrazovyvat;-obrazowywat;ang. to create, to make, to produce.u•tworzy: – czas dok. ¯ tw[r,

utw[r ]muzyczny, literacki\prze•tworzy: – z jednego na drugie;

przetworniko•tworzy: – czas dok. ¯ otwiera:,

rozewrze: r[/nego zamkni"-

cia& drzwi, okna, butelk",powieki; ¯ otw[r

od•tworzy: – na nowo, powt[rnie,od` ^ =ac. re` ˘ recreatus

wy•tworzy: – wyprodukowa:,pocz': istnie:, powsta:,pojawi: si"

s•tworzy: – powo=a: do istnienia,sp=odzi:, stworzenie, stw[r




GENEZA S+ØWNie nale/y&za•tworzy: – zawrze:, wzmocni:

zamkni"cie drzwi

~ uczy: czas dok. i niedok. r[wno-cze>nie; uczy:, dok. ¯ naucza:,niedok. ¯ nauczanie.¯ uk ]1. j':, chwyta:, 2. d{wi"k\ ˘

nauka, s=aw.-ros. pauk ]paj'k\, ruka]r"ka\, zwuk ]d{wi"k\ i inne, U ̆ Å, ´.znaczeniowo pokr. kszta=ci:,ros. obrazovat;-obrazowat ¯ ob %raz ]mowa\, ang. to teach.“nie ma poj"cia” ]nie na nauki, nie jestw stanie “uchwyci:”, tj. zrozumie:\traktowane jako nieliterackie, przezuczonych lecz nadal niedouczonych,tak i “w try miga” ]w oka mgnieniu\.na•uczy: si" – wiele wch=on': wiedzy; nauczk" komu da: ̂ po•turbowa:(bi:po•uczy: – poradzi:; pouczenieprzy•uczy: – troch", np. do zawoduod•uczy: – odzwyczai:, szczeg. odwie>: od nawykupod•uczy: – przyuczy:, pod ^ przywy•uczy: ]si"\ – wykszta=ci: ]si"\

~ wabi: czas niedok. ¯ wab]przyn"ta\. n"ci:, zach"ca:, kusi:.ros. primanivat;-primaniwat,ang. to bait.przy•wabi: – w pobli/e

wy•wabi: – na zewn'trz, wyci'gn':, np. plam"z•wabi: – czas dok. ¯ wabi:Nie nale/y&na wabia – =apa: na przyn"t",po•wab – poci'g fizyczny, atrakcja

~ wali: ¯ wa= ]ziemia; brud, ¯ ang.soil\. s=owotw. pokr. 1. bi:, uderza:,2. pada:, run':.za•wali: ]si"\ – run':, na ziemi", powali:, za ^ pona•wali: – wiele czego na kup"po•wali: ]si"\ – rzuci: na ziemi"u•wala: – pobrudzi:prze•wali: – z miejsca A do Bprzy•wali: – przy=o/y: czym mocno, uderzy:ob•wa=owa: – dooko=ado•wali: – przy=o/y:, do ^ przyod•wali: ]si"\ – oddali: si"pod•wala: – zaleca: si", zbli/a:w•wali: – do >rodka, wrzuci:wy•wali: – na zewn'trz, wyrzuci:, usun':

z•wali: – w d[=roz•wali: si" – rozpa>: si"

~ wa/y: 1. ci"/ar, 2. my>l, os'd.za•wa/y: – mie: decydyj'cy, rozstrzygaj'cy wp=ywna•wa/y: – wielepo•wa/y: – ca=o>:, wszystko

u•wa/a: – powa/a:, ¯ powaga, powa/anie, u ^ po(d ^ przy ^ zaprze•wa/y: – 1. wa/y: jeszcze raz, 2. przeci'/y:, g[r" wzi':, ¯ przewagado•wa/y: – doda: wagiod•wa/y: – 1. odj': wagi,

2. odchylony “od wagi” ]r[wnowagi\ ¯ odwa/nypod•wa/y: – od spodunad•wa/y: – wi"cej ni/, ¯ nadwagawy•wa/y: – naporem z zewn'trzz•wa/y: – 1. wzi': pod uwag", 2. pomierzy: wag'roz•wa/y: – 1. na r[/ne cz">ci, 2. rozmy>la:, ˘ nierozwa/ny ]krok\

~ wdzi"czy: czas dok. ̄ wdzi"czno>:¯ wdzi"k ̄ s=aw.-ros. zwuk ]d{wi"k\.moralny d=ug odp=acenia si" za zaskar-biony czyn, zas=ug".ros. byt; obqzannym (komu hem)-byt objazannym ]komu czem\,ang. to indebt; zezem& indebtin debt˘ s=owotw. pokr. d=ug wdzi"czno>ci ̆naxodq]ijsq v dolgu ]ang. in debt...czyli wpa>: w d=ug... wdzi"czno>ci\.za•wdzi"cza: – czas dok., mie: co dzi"ki komu lub czemuod•wdzi"czy: si" – odpowiedzie:

tym samym lub podobnymwy•wdzi"czy: si" – odp=aci: si" wdzi"czno>ci'

~ w"drowa: czas niedok., ¯ ang.odbywa: pieszo dalek' drog".ros. put; ˘ putiwestvovat;]1. podr[/owa:, 2. w"drowa:,ang. to travel, to voyage, to wander\,stranstvovat;-stranstwowat]ang. to travel, to wander, to rove\,ang. to wander ]about\, to stroll.za•w"drowa: – czas dok. przyby: do odleg=ego celu pieszo, piechot'po•w"drowa: – wyby: na w"dr[wk"prze•w"drowa: – od punktu A do Bwy•w"drowa: – wyj>: na w"dr[wk"

~ wia: czas niedok., uczucie przesu-waj'cych si" mas powietrza wskutekwarunk[w atmosferycznych – r[/nic wci>nieniach mi"dzy wy/ami a ni/ami.s=owotw. baz' wiatr, s=aw.-ros. wietier,gdzie tr, ter ¯ =ac. terra ]ziemia\.

ang. wind ]wiatr\ ˘ winter ]zima\,TD, ˘ s=aw. veter ]wiatr\ ˘ wia:.>redniow. ang. blowen ˘ ang. to blow,ros. dut;-dut ]d':\, veqt;-wiejat]wia:\, veter-wietier ]wiatr\.za•wia: – czas dok. ¯ wia:, przez chwil", za ^ pona•wia: – wiele, np. >niegu

¯ nawiewpo•wia: – kr[tko, porywem, ¯ powiewa:, po ^ zaprze•wia: – na wskro>, na wylot, wiatrem przez ubranie, do cia=ao•wia: – dooko=apod•wia: – od spodu, porywem

wy•wia: – na zewn'trzz•wia: – zbiec, uciecroz•wia: – w r[/ne strony, ˘ rozwia: nadziej"

~ wi'za: 1. wik=a:, ple>:, 2. ='czy:.s=owotw. pokr. ¢pasa: ̄ pas ̆ opaska,pasowa:.za•wi'za: ]si"\ – uformowa: ]si"\na•wi'za: – 1. wiele czego, 2. do='czy: ˘ w nawi'zaniu do...

po•wi'za: – po='czy: wi"zamiu•wi'za: – co> do czego>prze•wi'za: – przepasa:przy•wi'za: – do='czy: wi'zaniemob•wi'za: – dooko=ado•wi'za: – do='czy:, do ^ przyod•wi'za: – zwolni: z wi"zupod•wi'za: – troch", cz">ciowowy•wi'za: si" – wype=ni: zobowi'- zaniez•wi'za: – z='czy: wi"zemroz•wi'za: si" – pozby: si" wi"z[wzobo•wi'za: ]si"\ – narzuci: obowi'-

zek ]co> za co>\ komu lub sobie wype=nienia wymogu

~ widzie: czas niedok.postrzega: co wzrokiem; ˚patrze:.s=owotw. pokr. ¢jrze: ]¢gl'da:\.ros. videt;-widiet, smotriet-smotriet, ang. to see, to perceive.nie•na•widzie: – nie cierpie:, nie znosi:, /ywi: urazprze•widzie: – przed czasemod•wiedzi: – z=o/y: kr[tk' wizyt", nawiedzi:, od ^ naNie nale/'& dowiedzie: si", powie-dzie:, zwiedzi: ]$, obejrze: dla swejwiedzy, zapozna: si"\ ¯ wiedza.

~ wiera: czas niedok. ¯ ier.1. wiera ]si=a\ ̄ ier ̆ naciera:, napie-

ra: ]naciska:\, zawiera:, zwiera:;wierci: ¯ =ac. verticis,

2. tw[r ˘ tworzy: ˘ ¢twiera:.s=owotw. pokr. wierzeje, dwiery,twierdza ]zamek ˘ odmyka:;

zamkn': odemkn':\.ros. imet; vliqnie, vliqt;,ang. ]mie>ci: w sobie\ to contain,]wp=ywa:\ to influence.za•wiera: – mie>ci: w sobieu•wiera: – uciska:, u ^ pod ^ przywy•wiera: – 1. dzia=a: si=' na co, 2. oddzia=ywa: na kogo w jaki> spos[b




GENEZA S+ØWz•wiera: – ='czy:; zwarcieroz•wiera: – od='czy: jedno od drugiego; rozwarcie I. ot•wiera: – rozwiera: ˘ ` usta,II. o•twiera: ˘ otworzy: – 1. usun':

zamkni"cie, zdj': wieko ̆ ot-worzy: butelk", okno, drzwi,2. za=o/y:, ufundowa:,

uruchomi:, ustanowi: ˘otworzy: sklep

~ wierci: czas niedok. ¯ wiert=o ¯vert ]pion\ % =o ]narz"dzie\¯ =ac. vertex, verticis.1. >widrem wykona: otw[r w czym,2. dr'/y: otw[r w skorupie ziem-

skiej w poszukiwaniu wody,u/ytecznych kopalin.

znaczeniowo pokr. burza ]zawieru-cha\ ¯ bor ]$#\, OU, ˚burzy:.ros. sverlit;-swierlit, burit;,ang. to bore, to drill, to perforate.na•wierci: – czas dok., na ^ wyprze•wierci: – na wskro>, na wylotw•wierci: – do >rodkawy•wierci: – czas dok., wy ^ odroz•wierci: – powi"kszy:Nie nale/y& odwiert – otw[r wiertni-czy przygotowany do eksploatacji.

~ wierzy: czas niedok. ¯ s=aw.-ros.vera-wiera ]wiara ^ zaufanie\ ˘poverit;-powierit,

doverie-dowierie,ang. to believe, to trust.za•wierzy: – czas dok. ¯ wierzy:,

zaufa:po•wierzy: – przekaza: w r"ce

osoby zaufanej; powierniku•wierzy: – da: czemu wiar",

przyj': za prawd",u ^ za ^ przy

do•wierza: – do ko<ca wierzy: ˘niedowierza: ]z doz'w'tpliwo>ci\

z•wierzy: si" – powiedzie: co komuw tajemnicy, wyzna:s•prze•nie•wierzy: – przyw=aszczy:

sobie cudze mienie,pieni'dze, zdefraudowa:

~ wiesi: czas dok. ¯ wiesza: ̄ wies˘ pol. ¢wias, ¢wis, np. zawias, wieszak,nawis, wisiorek, zawis=y ]zale/ny\.koncepcji s=owotw. 018& wisie: le/e: sta:, S?, tak/e wie/ ]po=o-/enie\ ˘ Puszcza Bia=owieska ]NiskoPo=o/ona\, Nie>wie/ ]Wysoko `\.

¢wiesi: – umocowa:, zaczepi: co lubkogo na czym, w oderwaniu od ziemi,podstawy, np. na drzewie, bielizn" nasznurze, drzwi na zawiasach.wg. mSjp 1969& wiesza: 1. «przy-czepia: co do czego tak, aby wisia=o,zwisa=o» }˚“mas=o ma>lane”. J.D.|,2. u>mierca: kogo za pomoc' stryczka

umocowanego do szubienicy, belki,drzewa».ros. vewat;, ang. to hang ̄ >redniow.ang. hangen; s=owotw. pokr. hinge]zawias\ ¯ >redniow. ang. hengen]powiesi:\,ros. povesit;, ang. to execute.za•wiesi: – czas dok., raz jeden

po•wiesi: – 1. raz jeden, po ^ za 2. dokona: egzekucji, stracenia, u>mierci:u•wiesi: si" – uczepi: si", od spoduprze•wiesi: – 1. co przez co, np. plecak przez rami", prze ^ przez, 2. powiesi: w innym miejscupod•wiesi: – od spodu, pod ^ uwy•wiesi: – na zewn'trzroz•wiesi: – w r[/nych miejscachNie nale/'&obwieszczenie ̄ wie>: ]wiadomo>:\,Wies=aw(a ¯ wies ]wszystko\,owies ̄ wiesna ]wiosna\ ̄ wies % sna,Wis=a, Sesuwis w Prusach, Tigris ]pol.Tygrys\ i Eufrat ]Euphrates\ w Zat.Perskiej ̄ ¢is, ¢ys ]1. woda, 2. ogie<\˘ pryska:, iskra, i inne.

~ wie>: 1. prowadzi:, ¯ i>:;wiod" ˘ jak ci si" wiedzie$2. wiadomo>:, powiadanie, powia-domienie, `kaz ]mowa\ ˘ rozkaz,

kazanie, i inne.s=owotw. baz' «wada» ]woda\ kt[ragdzie> “prowadzi” ]p=ynie\ ˘ zw[d,obw[d ]okr"g ¯ krug ¯ k % rug, tj.pobli/e ˘ rugat;-ruga: ^ ubli/a:,ur'ga:, ang. to abuse, to revile, torail at, to insult\.r[/ne od «wie{:», pojazdem, ̄ jazda;wie>: wie{: s=owotw. koncepcji002.A.za•wie>: – czas dok. ¯ wie>:, zaprowadzi:na•wie>: – wielepo•wie>: – o(powiadanieu•wie>: – prowadzi: do..., u ^ pod ^ przyprze•wie>: – z miejsca A do Bprzy•wie>: – tu, na miejsce, bliskoob•wie>ci: – wszystkim do wiadomo>ci; obwieszczeniedo•wie>: – dokaza:, udowodni:od•wie>: – odci'gn':wy•wie>: – wyprowadzi:; wyw[dz•wie>: – wprowadzi: w b='d, ¯ zw[d

~ wie{: przemieszcza: co wozem,pojazdem, si=' nap"dow' np. ko<mi.za•wie{: – czas dok. ¯ wie{:na•wie{: – wielepo•wie{: – wyruszy: w drog" pojazdem, wozemu•wie{: – troch", u ^ po

prze•wie{: – z miejsca A do Bprzy•wie{: – tu, sk'd in'ddo•wie{: – osi'gn': celod•wie{: – z powrotempod•wie{: – troch", bli/ejw•wie{: – do >rodkawy•wie{: – na zewn'trzz•wie{: – w jedno miejsce

roze•wie{: – rozproszy: drog' jazdy, pojazdami

~ wija: 1. czas niedok. ¯ wi:, win':,2. kr"ci: si" wok[= czego>, pl'sa:.s=owotw. pokr. ¢wich ]¢kr"t\ ̆ zwich-n': ]skr"ci:, np. nog"\, wicher,okr"t zawija do portu, na okr"tk".ros. vit;-wit ]lub wi:\,ang. to twist, to wind, to roll ]up\.za•wija: – czas niedok. zakr"ca:na•win': – 1. wiele, czas dok., ¯ nawija: ˘ nawijacz, 2. co> na co>, np. ni: na szpul"po•win': – po>lizn': si" ˘ powin"=a si" noga }pierw. chyba skr"ci=a|u•wija: si" – kr"ci: si" z wykonaniem zadania, dzie=aprze•wija: – z jednego na drugieo•wija: – dooko=aod•wija: – nawini"te – w drug' stron"pod•wija: – od spodu, troch",

np. nogawk", r"kawwy•wija: – pl'sa:, ta<czy:z•wija: – skupia: w zw[jroz•wija: – w r[/ne strony roz ^ od ^ de; rozw[j ]development\

~ wik=a: czas niedok., pl'ta:, ple>:.znaczeniowo pokr. gmatwa:, czyni:rzeczy skomplikowanymi, kompli-kowa:.s=owotw. pokr. wiklina, trzewik.za•wik=a: – czas dok., zapl'ta:po•wik=a: – popl'ta:u•wik=a: – wpl'ta:, u ^ za ^ wod•wik=a: – odpl'ta:, rozwi'za:, uczyni: rzecz prost'w•wik=a: – do >rodka, wple>:roz•wik=a: – odpl'ta:, roz ^ od

~ win': ˚`wija:.

~ wini: czas niedok. ¯ wina ¯ wino]kwas\ ˘ winny ]kwa>ny\ ˘ winny]z=ego czynu\.

za•wini: – sta: si" winnym, pope=ni: co> z=egoprze•wini: – przestarza=e& dopu- >ci: si" wykroczenia, ¯ przewinienieob•wini: – zupe=nie, kogo> czynem karanym prawem




GENEZA S+ØW~ wlec 1. ci'gn': z trudem po ziemi,

2. przebija: co, dzia: ˘ w=[cznia.le/e:, `lega: ˘ lec ˘ polec ˘ poleg=y]zabity ^ przebity, za ^ prze;zw=oki\.ros. 1. tqnut;-tjanut ]ci'gn':\,ta]it;-taszczit ]taszczy:\.za•wlec – 1. zaci'gn': gdzie,

2. nawlec; zawleczkana•wlec – nadzia:po•wlec – poci'gn': gdzieprze•wlec – na wskro>, na wylot, np. nitk" przez ucho ig=yprzy•wlec – blisko, w pobli/e, tudo•wlec – doci'gn':od•wlec – odci'gn':wy•wlec – gdzie na zewn'trzz•wlec – oci'gn':, ̄ zw=oka, zwleka:

~

w=[czy:, wlec si" czas niedok. ¯ci'gn': ]si"\ ˘ oci'ga: si" ]zwleka:¯ zw=oka\.w zwi'zku s=owotw. z w=[cznia ]dzida\˘ nadzia: ]nawlec\, zw=oki.˚ci'gn':, ̀ le{:, ̀ wlec.dwa r[/ne rdzenie pomieszane, w s=o-wotw[rstwie u/ywane na przemian&1. ci'gn': co z trudem za sob', st'd2. zmusza:, sk=ania: kogo do

chodzenia, bywania gdzie,3. roln., spulchnia: i wyr[wnywa:

wierzchni' warstw" gleby przez >ci-

nanie g[rnej jej warstwy w=[k'.po•wleka: – obci'ga:prze•wlec – na wskro>, na wylotod•wlec – odci'gn':wy•wlec – na zewn'trz, wyci'gn':z•wlec – oci'gn': si", zw=okaroz•wlec – w r[/ne strony, rozwlek=y teren, rozwlek=a mowa – przeci'g=aNie nale/y&po•w=[czyste spojrzenie – przeci'g=e

~ woli: czas dok. ¯ wola ̄ang. to allow ̄ >redniow. ang. alowen,alow czyt. wspak.po•z•woli: – wyrazi: zgod",

pozwolenie – zgoda, przy-chylna odpowied{ na pro>b"

przy•z•woli: – udzieli: pozwoleniaze•z•woli: – wyrazi: zgod",

zezwolenie – oficjalna zgodawyra/ona na pi>mie

wy•z•woli: – oswobodzi:,

wi"z[w pozbawi:Nie nale/y&do•z•wolony – znajduj'cy si" w przyj"tych granicach, normach

~ wodni: czas niedok. ¯ woda.czynno>ci zwi'zane z nasycaniemwod' lub jej odprowadzeniem.

ros. ]nawodni:\ orowa-t;/it;,]rozpu>ci:\ razbavl-qt;/it;(vodo[),ang. ]nawodni:\ to irrigate,]odwodni:\ to dehydrate,]rozpu>ci:\ to dilute.na•wodni: – nasyci: wod'u•wodni: – u ^ na

od•wodni: – odprowadzi: wod"roz•wodni: – rozpu>ci: w wodzieNie nale/y& obwodnica ¯ wodzi:,przewodnicz'cy ]wiod'cy\¯ przewodzi: ¯ woda.

~ wodzi: prowadzi:, u czo=a by:,wie>:, kierowa:, narzuca: sw' wol",podporz'dkowywa: sobie innych.¯ woda, wada ˘ wojewoda, w[dz;˚`w[d,za•wodzi: – 1. czas dok. ¯ wodzi:

2. nie spe=ni: oczekiwania, ¯ zaw[dna•wodzi: – naprowadza:po•wodzi: – uk=ada: si", udawa:, si", wie>: si"u•wodzi: – ba=amuci:prze•wodzi: – wie>:, ¯ przewodnik przewodnicz'cy ]wiod'cy innych, naczelnik\przy•wodzi: – przywo=ywa:, tj. cytowa:, odwo=ywa: si"do•wodzi: – wydawa: polecenia

od•wodzi: – odci'ga: od zamys=upod•wodzi: – troch", bli/ejw•wodzi: – do >rodkawy•wodzi: – wnioskowa:z•wodzi: – 1. =udzi: nadziej', 2. podnosi: most zwodzonyroz•wodzi: si" – rozprawia:

~ wo=a: czas niedok. ¯ w[=.wzywa: kogo dono>nym, gromkimg=osem wo=a.ang. to call, ros. krihat;-kriczat,lecz krzycze: nie zawsze jest wo=a-niem, mo/e by: krzykiem – mocnymwydaniem g=osu – z b[lu, przera/enia,rado>ci, i innych przyczyn, strofowa:kogo ̆ nakrzycze:, pokrzykiwa: sobieid'c, na kogo, itp.krzycze: ¯ >redniow. ang. schriken,wariant scriken, prawdop. ¯ staro-nord. ¢skrika ]p=aka:, r[wnoleg=e doskrikia ]skrzek ptak[w\ i norw. skrika]p=aka:\ – wydawa: g=o>ny, ostry,k=uj'cy krzyk lub d{wi"k, pewnych

ptak[w i zwierz't, os[b w strachu,z=o>ci, b[lu, lub >miech, albo imitacjarzeczy wydaj'ca taki d{wi"k; skrze-cze:, piszcze:, wrzeszcze:; znacz. wgS=ownika Webstera.istotnie, st'd pol. skrzykn': si", po-tocznie u/ywane jako zebra:, zwo=a:si", np. ludzi do pomocy.>redniow. ang. scriken ˘ schriken ˘

ang. to shriek ]krzycze:, piszcze:,wykrzykiwa:\; to nie jest wo=anie.>ci>le& wo=a: ^ wzywa: ¯ zew ]g=os\˘ po•wo=anie ^ po•zew.za•wo=a: – kr[tko, jeden razna•wo=ywa: – wiele, przez czas d=ugipo•wo=a: – 1. we(po•zwa:, st'd

2. na(wy•znaczy: na stanowisko; powo=a- nie ^ przeznaczenieprzy•wo=a: – 1. w pobli/e, 2. do porz'dkuob•wo=a: – dooko=a, wszemod•wo=a: – pozbawi:, od po zdj': ze stanowiskawy•wo=a: – na zewn'trzz•wo=a: – skupi: wo=aniem

~ w[d nie czasownik# ˘ wodzi:,

wie>:, i st'd szereg czasownik[w.my>lowo `w[d ¯ woda, wada ]kt[ragdzie> prowadzi, wiedzie\, Ø ^ A.s=owotw. pokr. do(przy•w[dca, woje% woda ]wiod'cy woj[w... do boju\ ̆wojewoda, przewodnicz'cy, pow[d{,wodze, niew[d, zawada, zw[d, i inne.ros. vodit;-wodit, vesti,]ang. to conduct\ rukovodit;,ukaz-yvat;/at; (dorogu),]poprzedza:, ang. precede\perevoditel;stvovat;,]ang. to lead off\ uvodit;/uvesti,

]prowadzi:, ang. to lead to\ vesti,ang. lead(er ˘ to lead, to guide,to conduct.za•w[d – 1. fiasko, “nieudacza”, 2. profesja, fachpo•w[d – 1. przyczyna, racja, 2. rzemie< z fr"dzlem do prowadzenia koni, 3. strona wnosz'ca pozew, skar/'ca w procesie s'd.prze•w[d – 1. kana= lub rura prowa-

dz'ca ciecz, gazy,2. kabel prowadz'cyenergi" elektryczn',3. proces s'dowy, czyn-no>ci prowadz'ce do uzy-skania skutku prawnego

ob•w[d – 1. okr"g, 2. granica ko=ado•w[d – 1. >wiadectwo, oznaka, 2. dokument urz"dowy, 3. rozumowanie oparte na logice, wiod'ce do prawdziwego wnioskuod•w[d – oddzia= wojskowy poza lini' frontu, rezerwa

pod•woda – furmankaw•w[d – wprowadzenie, do >rodkawy•w[d – wyprowadzenie, dowo- dzenie swej s=uszno>ciz•w[d – unik ¯ zwodzi:roz•w[d – rozwi'zanie ma=/e<stwa przez s'd˚wodzi:, gdzie i na(przy•wodzi:.




GENEZA S+ØW~ wr[ci: ]si"\ czas dok. ¯ wraca:,

1. przeby: drog" przeciwn' do pier-wotnej, 2. nadej>: do poprzedniegomiejsca, uzyska: poprzedni stan.w mSjp 1969&1. «przyby: z powrotem, zjawi: si"

w miejscu, z kt[rego si" wysz=o,wyjecha=o»,

2. «spowodowa: czyj powr[t»,3. zacz': co> robi: po raz drugi,

powt[rnie, zacz': wykonywa: zpowrotem przerwan' prac"»,

czyli «wr[ci:» «powrotem obja>nio-no», ˚mas=o ma>lane.ros. vernut;sq-wiernutsja,vozvratit;sq-wozwratitsja,ang. to return.za•wr[ci: – czas dok. ¯ wraca:,

zmieni: kierunek drogi, mar-szu, o 180°, „nie zawracaj mig=owy” – idiom& nie zaprz'tajmi jej my>lami, nie odwracajuwagi

na•wr[ci: – zawr[ci:, na ^ za ^pona•wr[ci: si" – wr[ci: do poprzed-

niego wyznaniapo•wr[ci: – skr"ci:, po ^ na,

nie koniecznie o 180°prze•wr[ci: – z pozycji pionowej

w poziom'przy•wr[ci: – do stanu poprzedniegoob•r[ci: – zupe=nie, ¯ obr[tod•wr[ci: – 1. kart" na drug' stron",

2. uwag" na co innegowy•wr[ci: – 1. przewr[ci:, wy ̂ prze,

2. sp[d ubrania na wierzchz•wr[ci: – odda:

~ wy/szy: czas dok. ¯ wy/szy¯ wysoki ]wyg[rowany\ ¯ sok(i]do g[ry\.sok znaczeniowo pokr. nos ]g[ra\.ros. vozvywat;-wozwyszat,ang. to raise, to heighten, to lift,]o stopniu\ to upgrade;elevation ]podwy/szenie\.za•wy/y: – czas dok. ¯ wy/szy:, za ^ pod, wi"cej ni/prze•wy/szy: – ponad innychpod•wy/szy: – od spodu, podwy/szeniewy•wy/sza: – wznosi: kogo>... nos, ` si" ]siebie\ ˘ zadziera: nosa

~ wzi': czas dok. ¯ bra:.1. znaczeniowo pokr. j':, chwyci:.ang. 1. to take.

za•wzi': si" – czas dok. ¯ wzi':, wzi': si" z zapa=em, nasadzi: si" na kogopo•wzi': – podj':, np. decyzj"u•wzi': si" – nasadzi: si", u ^ zaNie nale/y&wzi': – 2. wej>: w posiadanie, np.

wzi': je<c[w do niewoli,3. przyj': ˘ wzi': X za Y.ros. 2. vzqt;-wzajat, brat;-brat]bra:\, ovladet;-ow=adiet,3. prinimat;-prinimat¯ pri` ]do\ % mniema: ¯ ja: ]j':\.ang. 2. to possess, to acquire,3. to assume.

¸r[d=os=[w ten sam& j': ¯ s=aw. uk,lecz ju/ bez przedrostk[w.

~ zdrowi: czas dok. ¯ zdrowie.1. przywr[ci: do zdrowia,2. /yczy: je komu.s=owotw. pokr. nie zdrowi si" komu– choruje, utyka na zdrowiu.ros. ]pozdrowi:\ privetstvovat;;privet-priwiet, poklon-pok=on,]uzdrowi:\ izlehit;-izleczit,ang. ]pozdrowi-:(enia\ greeting]s\,

]uzdrawia:\ to heal.po•zdrowi: – czas dok., /yczy: zdrowia; po- zdrowienia ]od ̀ , z `\u•zdrowi: – przywr[ci: do zdrowia, u ^ po(d ^ przyo•zdrowie: – wr[ci: do zdrowia ]po chorobie\, troch", nie ca=kowicie, jak oprzytomnie:wy•zdrowie: – ca=kowicie powr[ci: do zdrowia

~ zi"bi: ¯ zi'b ]ch=[d, ¢stud, ¢styd\.s=owotw. pokr. zi"ba ]gat. ptaka\.znaczeniowo poch. ros. prostuda-prostuda ]przezi"bienie\, ozi"b=o>:,studnia ˘ u/y: jak pies w studni.ang. to make cold, refrigerate.staroros. xolod≠t;-cho=odiet,ros. studit;-studit.•zi"bi: si" – czas dok. ¯ zi"bi:prze•zi"bi: si" – na wskro>o•zi"bi: ]si"\ – o•ch=odzi:(studzi:pod•zi"bi: si" – troch",

wy•zi"bi: – zupe=nie, ca=kowicie, np. mieszkanie, zim'

~ zna: czas niedok. ¯ znanie¯ gr. gnosis ]wiedza\ ¯ gignoskein]zna:, wiedzie:\, z Rosji do Polski.1. wiedzie: jaki to jest, jakie co> jest,

gdzie znajduje si", orientowa: si"w czym,

2. umie: co, mie: opanowanepami"ciowo, przyswojone.

ros. pozna-vnat;/t;-pozna-wat(t,vedat;-wiedat, prizna-vat;/t;,

sozna-vat;/t;-sozna-wat(t,znanie-znanie ]wiedza\,ang. to know, to acknowledge.za•zna: – czas dok., dozna:, do>wiadczy:, odczu:, za/y:, u/y:po•zna: – 1. obj': co umys=em, 2. zawrze: znajomo>:u•zna: – przyj':, zgodzi: si",

przyzna:, u ^ przyprzy•zna: – zgodzi: si" z kimprzy•zna: si" – wyjawi: ]z=y czyn\obe•zna: si" – zapozna: si" z tematem, spraw'; obeznanydo•zna: – do>wiadczy:, zazna:wy•zna: – wyjawi: co komuze•zna: – z=o/y: zeznanie, opis

w s'dzieroze•zna: – rozr[/ni: jedno od drugiego

~ zwa: ]si"\ czas niedok. ¯ zew]g=os\ ¯ zwuk ]d{wi"k\ ¯ uk ]j':,chwyci:\ ̆ zwon ]dzwon\, ruka ]r"ka\,nauka, pauk ]paj'k\, i inne.ros. zov-zow ˘ zvat;sq-zwatsja,prizyv, sozyvanie, nazyvat;,ang. to call.na•zywa: ]si"\ – posiada: przypisan'

nazw", s=owo, ¯ nazwiskopo•zwa: – wezwa:, ¯ pozewprze•zywa: – ubli/a:, uw=acza:

wymy>la:, np. zwa: kogo>wini', psem, inaczej,¯ przezwisko

przy•zwa: – za(przy-wo=a:,w pobli/e, przy ^ pod

ode•zwa: ]si"\ – odpowiedzie:,¯ odzew ]odd{wi"k\

we•zwa: – przywo=a:, we ^ po,¯ wezwanie

wy•zwa: – okre>li: – zwykle w

liczbie mnogiej – brzydkimiepitetami, ¯ wyzwiska

~ zwoli: czas dok. ¯ z woli ]kogo\.

¯ wola ]swoboda\, ros. svoboda,vol;q, ang. liberty.s=owotw. pokr. spu>ci: ]zwolni:\ ˘do•puszczal•ny ]do•zwolo•ny\.ros. pozval-qt;/it;-pozwaljat(it,dozval-qt;/it;-dozwaljat(it;osvobo'dat;-oswobo/dat,otpuskat;-otpuskat,ang. to permit ¯ permission ]pozwo-lenie\, permissible ]dopuszczalny,dozwolony\; to liberate.ze•zwoli: – czas dok., zgodzi: si", przysta: na copo•zwoli: – przychyli: si" do czyjej> pro>byprzy•zwoli: – skinieniem g=owydo•zwoli: – wyrazi: zgod"; dozwolony ^ dopuszczalnywy•zwoli: – spod okupacji, wi"z[w, opresji, obci'/enia

~ zwyczai: czas dok. ˘ `zwyczaja:¯ zwyczaj ]1. spos[b post"powania;nawyk, 2. rzecz utwierdzona w tra-dycji, przyj"ta powszechnie w spo-=eczno>ci\.przy•zwyczai: ]si"\ – naby: zwyczajuod•zwyczai: ]si"\ – pozby: si" goNie nale/y& zazwyczaj ]najcz">ciej,cz"sto, zwykle, przewa/nie\.




GENEZA S+ØW~ zyska: czas dok. ¯ `zyskiwa:.

zjedna: sobie, uj': kogo, zaskarbi:czyje wzgl"dy, przychylno>:.s=owotw. baz' zysk ]korzy>:, profit\˘ iska: ]szuka:\ ˘ poisk ]poszuki-wanie, ang. search, quest\, oszuka:.po•zyska: – zjedna: sobieu•zyska: – otrzyma:

od•zyska: – zyska: na nowowy•zyska: – wykorzysta:, wyci'gn': zysk

~ /egna: ]si"\ czas niedok., s=owo-tw. baz' zgon ]rozstanie si" z /yciem\,st'd w wierze chrze>cija<skiej&1. znak >w. Krzy/a wykonywany

r"k' na swym ciele; b=ogos=awi:,2. formu=ki wszelkiego rodzaju przy

rozstaniu si" ludzi na d=u/szy czas,w rodzaju& do widzenia, do zoba-

czenia, bywaj zdr[w.ros. 1. perekre]it;sq ¯ krest,ang. to cross oneself,2. pro]anie, ang. to farewell.za•/egna: – czas dok., zapobiecpo•/egna: ]si"\ – rozsta: si"prze•/egna: ]si"\ – wykona: znak >w. Krzy/a na swym cieleod•/egna: si" – wyprze: si" zwi'zku

~ /re: czas niedok. ¯ /arcie ]pasza, jad=o\ ˘ za/arty ]zajad=y, zawzi"ty\.1. chciwie, =apczywie konsumowa:,

2. gry{:, k'sa:, w przen. k=[ci: si".s=owotw. baz' da•je je•da;da•je ]w jedn' stron", od siebie\, je•da ]w drug', do siebie, bierze\;da: ]od siebie\ bra: ]j': ˘ wzi':\.s=owotw. pokr. /er ]pastwa ˘ pa>:\,/ar=ok, po/ar ]dobytek konsumowa-ny przez p=omienie\ ˘ /ar ]wysokatemperatura bij'ca od p=omieni lubpromieni s=onecznych, upa= ¯ pali:si"\, /arliwy ]p=omienny, gor'cy\.ros. po'irat;-po/irat,ang. to eat greedily.na•/re: si" – do syta, naje>: si"u•/era: si" – k=[ci: si" zajadleo•/re: si" – do pe=na, do sytawy•/re: – ca=kowicie, wygry{: wypa>:, wyje>:ze•/re: – czas dok., ca=kowicie

~ /yczy: czas niedok. ¯ /yczenie.chcie:, pragn':. s=owotw. baz' ys, is]woda\ ˘ syt ˘ syci:, rz. Syt lub Sy:,i praga ]nap[j\ ˘ pragnienie.ros. 'elat;-/e=at, xotet;-chotet,

ang. to wish, to desire, to long for.za•/yczy: sobie – czas dok., chcie:, za/'da:, wymaga:za•po•/yczy: si" – wpa>: w du/y, lub nadmierny d=ug,po•/yczy: – czas dok., raz jedenu•/yczy: – da:, udzieli: co komu bezp=atnie do u/ytku, na czas pewien

~ /y: czas. niedok., ¯ syt, S? ¯ ys]woda\; prze` ]poza\ % syt ˘ przesyt,poza szczytowanie ̆ prze/y:, rz. Sy:./yw ]krew\ ̆ /ywica, staropol. /ywi'y broni' ]krwi' i broni'\, je/yna.s=owotw. pokr. paso/yt ]/yj'cy nakim> lub czym>\, nie/yt, staro/yt,/ywiec, /ywik, /ywo, /ywop=ot, /y-

worodny, /ywor[dka, /ywot, /ywotny,/ywy, i inne «/ycia»;ros. /iwotn-oje(yj ]zwierz", byd=o,ang. animal, beast;ang. livestock – /ywy inwentarz\.dawne& /ywot ^ brzuch, ros. 'ivot-/iwot, ang. belly, abdomen.sztuka utrzymywania organizmu syste-matycznym i urozmaiconym jegosyceniem – jad=em i napojami, i pro-wadzenia si" tak, by nie narazi: go naprzedwczesn' lub zbyteczn' >mier:.fundamentalny aspekt istnienia, st'd iliczne zastosowania «/ycia»;na linii ros.-polsko-angielskiej,ros. 'it;-/it, ang. to live,pol. /y: ˘ /ywy, /ywi: ]si"\&'ivoj – /yw(y, /wawy – living, alive, live'ivost; – /ywotno>: – livelines, animation, vivacity'ivot – /o='dek – belly, abdomen'ivotvornyj – daj'cy /ycie, /y- worodny, o/ywiaj'cy – vivifying, life-giving

'ivotnoe – zwierz" – animal, beast'ivotnyj – zwierz"cy – animal'ivotrepe]u]ij – pe=en /ycia – alive, full of life'ivuhij – d=ugowieczny – long- lived, tenacious of life'ivhik – /wawy – lively person'iv;ëm – /yw(y – alive, livingna linii ros.-franc. ]'it;-vivre\&'ivit; – /ywi: – vivifier, ani- ranimer, raviver 'ivnost; – /ywno>: – la volaille, les volailles'ivoe – le vif, la chair vive'ivoj – vivant; vif; eveille'ivorodnyj – les animaux, vivipares'ivost; – la vivacite, vigueur, ardeur 'ivotvorit; – vivifier; ranimer 'ivotvornyj – vivifiant'ivotnoe – un animal'ivotrepe]u]ij – vivant, plein de vie; fretillant

'ivot= – le ventre'ivuhest; – la viabilite'ivuhπj – viable'ivhik= – enfant, vif 'iv;ëm= – en vie, vivantwg. mSjp 1969, /y:&1. «by: /ywym, egzystowa:, funk-

cjonowa: w spos[b w=a>ciwy dlaorganizm[w /ywych; istnie:,

2. «wie>:, prowadzi: /ycie, p"dzi:/ywot; przebywa:, mieszka:gdzie», «znajdowa: w czym>tre>: istnienia, g=[wny jego cel»˘ /y: sztuk',

3. «przestawa:, obcowa: z kim, utrzy-mywa: z kim stosunki; wsp[=/y:»,

4. «utrzymywa: si", /ywi: si"»

za•/y: – czas dok. ¯ /y:; zje>: lub wypi:, wprowadzi:

do /o='dkapo•/y: – z kim lub gdzie czas pewien; po/ycie mi"dzyludzkieprze•/y: – 1. od czasu A do B, prze/ytek, 2. do przesytu ˘ orgazm ]poza szczytowanie\o•/y: – wr[ci: do /yciado•/y: – do czasu, doczeka:od•/y: – odzyska: rytm /yciawy•/y: si" – na kim>, upust da:z•/y: si" – zespoli: si" osobowo>ciami

~ /ywi: ]si"\ czas niedok.s=owotw. pokr. ˚/y:, syci: ¯ syt(y&/yt syt, S?, ˘ paso/yt, nie/yt.sztuka utrzymywania organizmu syste-matycznym i urozmaiconym syceniem/o='dka jad=em i napojami; cz">: /ycia,˚/y: ]/yt ^ syt, S?\.wg. mSjp 1969, /ywi: «dawa: je>:, do-

starcza: po/ywienia, dawa: na /ycie,karmi:», przen. «mie:, chowa: wsercu, nosi: si" z czym».znaczeniowo pokr. jada:, karmi:,kosztowa:.ros. pitat;-pitat, kormit;,ang. to nourish, to feed.s=owotw. pokr. /ywokost, /ywop=ot,/yworodny, /ywor[dka, /yzny.za•/ywa: – czas niedok. ¯ za/y:,

1. konsumowa:,wch=ania:, np. tabak"2. do>wiadcza:, np. s=awy

po•/ywi: si" – posi=ek zje>:, nasyci:,¯ po/ywienie

od•/ywi: – podupad=y stan /ywieniaprzywr[ci: do normalnego,podtrzyma: go; warto>ciod/ywcze – podtrzymuj'ce

od•/ywia: si" – system, spos[b spo-/ywania posi=k[w,pokarmy przyjmowa:

wy•/ywi: ]si"\ – utrzyma: si" z do-st"pu do pokarmu;wy/ywienie ]pokarm\

Nie nale/y&/'dza ˘ /ywi: ]wielce chcie:, pa=a:\˘ /ywi: co do kogo, np. mi=owa:,nienawidzie: ˘ wy¶/ywa: si" ]dawa:sobie upust, szczeg. na kim, z=o>ci\,/ywica ]sok drzew iglastych\,/ywio=y ˚elementy& ogie< i woda...,/ywnie ]ile tylko, jak kto chce, do woli,dos=. nie syt ¯ /ywi: ^ syci:, S?\.




050. czasownik ¯ czasu % nik ]jed•en(nego\.piasek ˘ piaskowa:, >ruba ˘ >rubowa:, klin ˘

klinowa:, patry ]oczy\ ̆ patrze:, bat, bicz ̆ bi:, s'd˘ s'dzi:, m"ka ̆ m"czy:, szew ̆ szy:, itp. – cza-sowniki s' pochodnymi rzeczownik[w, og[lnie.

rzecz ]substancja, przedmiot\ ̆ rzeczownik ]pod-miot, w rzeczy samej\ ˘ orzeczenie ]czasownik\.

Czasowniki ko<cz' si" na& à:, è:, ì:, `y:,nie ma czasownik[w ko<cz'cych si" na ò:, tj.bezokolicznik[w ]dos=. niedope=nie< osobami\.

Formami czasownikowymi s'& tym ]tymczasem\,te, de, dy ]teraz, wtem\ ̄ =ac. tempus, anglosas. tima]czas\, pra ]za, prze\, gr. pro` ̄ pro ]przed ̆ prorok\,ist ]i>: ̆ szed=, sz=y\, step, bieg ]bie/'cy ̆ z biegiem,up=ywem czasu\, za(te•raz, z, /e ]zr[b /e\ ̄ niem. zeit.

Koncepcja czasownik[w&• z ty=u – czas przesz=y,• z przodu – czas przysz=y,• >rodek – czas tera{niejszy;id'c z kierunkiem pisania& ty= – >rodek – prz[d,st'd&• przedrostek – czas przesz=y, prze,• przyrostek – czas przysz=y, przy,• >rodek – czas tera{niejszy, bie/'cy, bie.W ten spos[b informacja o czasie przesz=ym zna-laz=a si" na pocz'tku s=[w, w formie przedrostka,gdy dzi> by=oby na opak& przed wyrazem czasprzysz=y, a za wyrazem – czas przesz=y.

• prze` ^ za ]sob'\ ˘ prze(za•sz=y, z ty=u,co by=o,

• przy` ^ przed ]sob'\ ˘ przysz=y, z przodu,co b"dzie.

Czas przesz=y u/ywany niewsp[=miernie cz">ciej,st'd przyrostek wykorzystano dla okolicznik[w ]do-pe=nie< formami dot. os[b& ja, ty, on(a(o\ ¯ lico&

liczba& pojedy<cza mnoga ja – `=em, `=am my – `li>myty – `=e>, `=a> wy – `li>cieon(a(o – `=(=a(=o on-i(e – `li, `=y

Zatem czas przysz=y wy=oni= si" z czasu przesz=egow po='czeniu z tera{niejszym, i jest w formie u=om-niej, stosownie do cz"stotliwo>ci u/ywania&czas przesz=y ]za`, na`, po`, prze`, wy`, do`, od`\% czas tera{niejszy ]robi, pisze, bije\ ˘czas przysz=y ]za•robi, na•pisze, po•bije, i inne\&by:, jest – by= ˘ b"dziebi:, bije – za•bi= ˘ za•bijei>:, idzie – po•szed= ˘ p[•jdziepisa:, pisze – na•pisa= ˘ na•piszerzuci:, rzuca – wy•rzuci= ˘ wy•rzuci

s=a:, >le – prze•s=a= ˘ prze•>leci':, tnie – przy•ci'= ˘ przy•tnienie>:, niesie – od•ni[s= ˘ od•niesielecie:, leci – do•lecia= ˘ do•lecirobi:, robi – z•robi= ˘ z•robirwa:, rwie – u•rwa= ˘ u•rwie=o/y: =o/y – ob•=o/y= ˘ ob•=o/yrozbi: rozbija – roz•bi= ˘ roz•bije

St'd czasownik ma 2 bezokoliczniki& czasu tera{-niejszego i przesz=ego& bi:, zabi:, nie>:, zanie>:.

Poniewa/ czas przysz=y wy=oni= si" z czasu prze-sz=ego ]w po='czeniu z tera{niejszym\, przedrostkiobu czas[w – przesz=ego i przysz=ego – s' na r[wnistosowane w s=owotw[rstwie.

055. Powszechnie uwa/a si", /e istniej' 3 czasy&przesz=y, przysz=y, i tera{niejszy, co nie jest zupe=n'prawd', s' bowiem jeszcze 3 niedokonane – niezdarzone w czasie przysz=ym, przesz=ym, i tera{n.Czas przesz=y w przysz=o>ci, ]niedokonany\, np.pomog" ci zrobi: ...}to i tamto|,pomog" – czas przysz=y }zamiar, domy>lny|,z•robi: – bezokolicznik czasu przesz=ego, ¯ robi:.Czas przysz=y w przesz=o>ci ]niedok.\ – na opak,rzadziej u/ywany, np.

nie zd'/y= od•jecha: gdy ...}co> zdarzy=o(sta=o si"|,nie z•d'/y= – czas przesz=y ¯ d'/y:, czyli ca=o>: wczasie przesz=ym, gdyod•jecha: – bezokolicznik czasu przysz=ego }mia=zamiar; domy>lny| w przesz=o>ci ]od`\, ¯ jecha:.Czas przysz=y w tera{niejszo>ci ]niedok.\, np.mog" to przy•nie>:, id" po•bi:, przesta< =adowa:,mog", id", przesta< ]tryb rozk.\ – czas tera{niejszy,przy•nie>:, po•bi: – bezok. czasu przysz=ego.

bi: ˘ odbi= ]dok.\, bi=, odbi: ]dwa niedokonane\,bi: ˘ wybi= ]dok.\, bi=, wybi: ]dwa niedokonane\,

bi: ˘ zabi= ]dok.\, bi=, zabi: ]dwa niedokonane\, – obszernych obja>nie< form niedokonanych& za((na(po(od(przy•bi:, czasownika «bi:», nie powinnoby: w s=ownikach, bo jest to jego odmiana, dla r[/-nych cel[w, jak w przypadku rzeczownik[w& ko<,konia, koniu, gdyby zamie>ci: wg ko<cowych liter. Ws=ownikach ca=e ga="zie s=ownictwa w ten spos[b,dla ka/dego przedrostka powt[rzenie czasownik[ww dziesi'tkach, najzupe=niej zbytecznie. I tak w mSjp1969 – wyk=adnia znajomo>ci j"zyka polskiego.

Rzeczowniki odmieniane s' przez przyrostki,a czasowniki – przez przedrostki, i przyrostkiz konieczno>ci, te za> o znaczeniu posi=kowym.Czasowniki odmieniane s' przez czasy& tera{niej-szy, przysz=y, przesz=y ]dok.\, i 3 niedok., posi=kowoprzez 3 osoby& ja, ty, on(a(o, dwie liczby& pojedy<cz'i mnog', tryby& oznajmuj'cy i rozkazuj'cy, ̊ nr 099.Liczba odmian nasuwa tak' konieczno>:.Posi=kow' okolicznik ]dope=nienie form' osob.\ ˘bezokolicznik ]niedope=nienie, bezosobowo\.

wg mSjp 1969& «cz">: mowy obejmuj'ca wyrazy

maj'ce koniugacj", oznaczaj'ce zwykle czynno>:lub stan; wyraz nale/'cy do tej cz">ci mowy»,kr[tko i naukowo, pomocy szukaj gdzie indziej;ci, kt[rzy wiedz' – doceni' lapidarno>: uj"cia,a ci, co nie wiedz' – nadal wiedzie: nie b"d'.wyraz – dos=. mowa ]w postaci s=[w\,wyra/enie – zwrot sk=adaj'cy si" z kilku s=[w.

GENEZA S+ØW



Litera Ç w j. staropol. pisana by=a Cz ]cz ^ :, sz^ > ̆ rysz ^ ry>, wisznia ̂ wi>nia, czasto ̂ ciasto\,Z oznacza czas ¯ niem. zeit }cait|, ˚nr 040.s=aw. glagol-g=ago= ̆ g=agolica ]jeden z dwu pier-wotnych alfabet[w s=awia<skich, innym cyrylica\.

Okazuje si", /e znajomo>: tworzenia w=a>ciwychform czasownikowych jest podstaw' znajomo>ci j"zyka polskiego i mu pokrewnych.Dla obcokrajowc[w jest to najwi"ksza przeszkodado pokonania w jego nauce.

060. rzeczownik ¯ rzeczy % nik ]samej\, do- s=. w rzeczy samej, istota, staropol. koncepcji 022.rzecz – oracja, s=owo, roz(mowa, gadanie, po-g=oska, s=owo, termin, j"zyk; istota ˘ istotnie ^ wrzeczy samej, z¶iszczy ^ u¶rzeczywistni;rzecz ^ s=owo ^ gr. logos ˘ do rzeczy, rzeczowy –logi•ka(czne ̆ nie•dorzeczny(logiczny,rzecz rok ^ czas, mowa; rzeczy: ^ m[wi: ^czasownikowa: ^ g=agoli: ˘ orzeczenie, rzec;zarzeka: si", wyrzec si", rzeczony ]zwany\; s=o-wotw. pokr. rzeka ˘ potok s=[w, potoczna mowa;s=aw. reka ]rzeka, rzek=\& i tako reka ]i tak rzek=\.ros. w g[rnym cieku – w g[rnym biegu ˘ bieg=y wmowie ]p=ynny\;rzecz•nik(owo(owy(ony(oznawca(ywisty(ywisto>:;Rzeczpospolita,staropol. O bodze y rzeczach nyebyeskich, 1526 r.staropol. rzecz&

1. to, co m[wi si", mowa,2. przedmiot materialny,3. abstrakcyjne poj"cie,4. sprawa, problem do rozwi'zania,5. sprawa, przedmiot pro>by, skargi, sporu s'd.,6. dzia=ania,7. czyn, uczynek, szczeg[lnie z=y,8. pow[d, przyczyna.

070. przymiotnik ¯ przy•miot ]za•leta\% nik ]jeden\; miot – rzut, let, cisk, strza=, tu=, kid;przy – za, na, po, u ˘ na•miot – na•rzuta, i inne.

Pierwotnie – jak pogoda – o znaczeniu u=omnym&dobry, =adny, pi"kny, poczciwy, /yczliwy, =agodny,przyjazny, nabra=o p[{niej stanu og[lnego cech, jakpogoda ̄ god ]sprzyjaj'ce warunki atmosferyczne&s=oneczna, bezdeszczowa, ciep=a\ na wszystkie&og[lny stan warunk[w, a wi"c i wichura, s=ota.

Oba terminy rozci'gni"to do zaprzecze< w='cz-nie; przymiotnikami s' wi"c i pod=y, nikczemny.

wg mSjp 1969 «cz">: mowy odmienna maj'ca

formy przypadk[w, liczb i rodzaj[w, kt[rej funkcj'sk=adniow' jest okre>lenie innych wyraz[w wzdaniu».

080. liczebnik ¯ licz•ba ̄ lico ]twarz, tw[r\.jed•en ¯ ros. od•in ¯ odd ]nieparzysty\ ¯ staronord.

oddi ]nie do pary, innego brakuje\ % in, en ]numer, liczba\; wszystko jedno, jedno>:, sam ̆ sam jeden ]w pojedynk"\, odyniec ]samiec\, 1 – j"zyk symbolem graficznym, – pierwszy ¯ pier ]pierwej, pocz'tek\ % wszy

]wszech, wszystkich\.dwa ¯ =ac. duo, gr. duo, anglosas. twa, ang. two,

niem. zwei TCZ ¯ para, po jednynce ˘ pojedynek ]po jednym\ – ang. duel; duet, 2 – nos symbolem graficznym, – drugi, wt[rny, ros. drugi ]inny\, =ac. secundus

]nast"puj'cy, nast"pny\ ̄ sequi ]nast"powa:\, ang. second ]1. id'cy za pierwszym w kolejno>ci miejsca lub czasu, 2. inny, dodatkowy, uzupe=- niaj'cy, itd.\, pol. sekunda ¯ =ac. secunda ]druga, maj'ca nast'pi:\.

trzy ¯ =ac. tres, anglosas. thrie, threo, ros. tri, >redniow. ang. thri, thre, ang. three, niem. drei, 3 – oko symbolem graficznym ]po=. pary oczu, dwie tr[jki zwierciadlanego odbicia – [semka; para try ̆ patry ̂ oczy ̆ patrze:, w try miga – w oka mgnieniu, w rzymskim systemie pisania liczb, III w koncepcji VIII, 8 – hiszp. ocho }oczo|, pol. oczom nie wierz"...\, – trzeci; =ac. tertia ]trzecia\ ˘ tercja, tercet; thri, tri, trzy ^ oko ^ mniej; 3 mniej od czterech.

cztery ]dwie pary\, ros. czetyre ̄ czeta ]para\ % ry, =ac. quartarius ]:wiartka\ ¯ quartus ]czwarta; quarta pars – czwarta cz">:\ ˘ pol. kwarta ]dawna miara pojemno>ci cia= p=ynnych\, kwart•a=(alnik(et(nik(o(yna, 4 – symbolem graficznym r'k i n[g, dwie pary, – cztwarty; gr. tetra•kys ]cztero•krotnie\, te•rt ]3\ te•tr ]4\; tr[•jka ]3\ w•t[r ]para\. Nazwy liczb i ich symbolika pochodz' od cz">ci twa-rzy, d=oni, i st[p ]zero, 0 – symbolem ust\. Ílady ich

w r[/nych j"zykach& twa, oczo, i koncepcji pisaniaznak[w; wi"cej ˚nr 700, has=o& cyfra.

Wg mSjp 1969, liczebnik «nazwa liczby albo cechyprzedmiotu b"d'cej w zwi'zku z liczeniem»&Liczebnik g=[wny, u=amkowy.

090. przys=[wek ¯ przy ]obok, tu/\ % s=owo;wg mSjp 1969& «nieodmienna cz">: mowy okre>-laj'ca cech", czynno>: lub stan».

092. przyimek «wyraz nieodmienny ='cz'cy

niejednorodne cz">ci zdania lub wyra/enia... itd.,rz'dzi przypadkami wyraz[w od niego zale/nych».

I zgadnij kt[re s=owa tu nale/'. Niezbyt pomocne,nieprawda/$ Oto nieudolno>:, wada, w jego wy-k=adaniu. Ci co wiedz' – przypomnienie, a ci, conie wiedz' – nadal wiedzie: nie b"d'.


GENEZA S+ØW



099. PRØBKA GRAMATYKI POLSKIEJ100 Rzeczownik ]podmiot, w cz">ci zdania\; odmieniany przez siedem przypadk[w& mianownik,

dope=niacz, celownik, biernik, narz"dnik, miejscownik, wo=acz, i dwie liczby& pojedy<cz' i mnog'.110 Rzeczownik rodzaju m"skiego ` mian. dop. cel. bier. narz. mjsc. wo=.111 — — — typu pal pal ` à òwi ` èm ù –112 — — — typu pisarz pisarz ` à òwi `za èm ù ù113 — — — typu m=otek m=ot èk `ka òwi ` èm ù ù

114 — — — typu rak rak ` à òwi à ìem ù ù115 — — — typu bohater bohater ` à òwi à èm `ze `ze116 — — — typu poganin poganin ` à òwi ìna èm ìnie ìnie

130 Rzeczownik rodzaju /e<skiego131 — — — typu kula kul à ì ì `" `' ì ò132 — — — typu t"cza t"cz à `y `y `" `' `y ò133 — — — typu ='ka =' `ka `ki `ce `k" `k' `ce `ko134 — — — typu kobieta kobie `ta `ty `cie `t" `t' `cie `to135 — — — typu posta: posta `: `ci `ci `: `ci' `ci c̀i136 — — — typu noc noc ` `y `y ` `' `y `y

150 Rzeczownik rodzaju nijakiego151 — — — typu s=o<ce s=o<c è à ù è èm ù è152 — — — typu p=uco p=uc ò à ù ò èm ù –153 — — — typu =yko =yk ò à ù ò ìem ù –154 — — — typu d=uto d=u `to `ta ù `to `tem `tu –155 — — — typu piskl" piskl" ` `cia `ciu ` `ciem `ciu `156 — — — typu rami" rami `" ènia èniu `" èniem èniu –157 — — — typu muzeum muzeum ` ` ` ` ` ` `

200 Czasownik ]orzeczenie, w cz">ci zdania\, odmieniany przez dwie liczby& pojedy<cz' i mnog',trzy osoby& ja, ty, on(a(o, trzy czasy& tera{niejszy, przysz=y, i przesz=y ]dok.\ i 3 niedokonane,

tryby& oznajmuj'cy i rozkazuj'cy.210 Czasownik tera{niejszy ]niedokonany\ lub czas przesz=y prosty ]dokonany\, tak/e przysz=y.211 jak w 210, liczby pojedy<czej, osoby ja jestem by= b"d"212 jak w 210, — — osoby ty jeste> by=a b"dziesz213 jak w 210, — — osoby on(a(o jest by=(a(o b"dzie214 jak w 210, liczby mnogiej, osoby my jeste>my byli>my b"dziemy215 jak w 210, — — osoby wy jeste>cie byli>cie b"dziecie216 jak w 210, — — osoby oni s' byli b"d'

220 Tryb221 Oznajmiaj'cy, liczba poj., ja& czytam, daj", kupuj", szarpi", p=yn", mokn".226 Rozkazuj'cy&

227 — liczba poj., ty& czytaj, daj, kupuj, szarpnij, p=y<, zmoknij.228 — liczba mn., my& czytajmy, dajmy, kupujmy, szarpnijmy, p=y<my, zmoknijmy.229 — liczba mn., wy& czytajcie, dajcie, kupujcie, szarpnijcie, p=y<cie, zmoknijcie.

230 Imies=[w wsp[=czesny231 Imies=[w wsp[=czesny przymiotnikowy& czytaj'cy, umiej'cy, kupuj'cy, p=yn'cy, robi'cy, wa/'cy.232 Imies=[w wsp[=czesny przys=[wkowy& czytaj'c, umiej'c, kupuj'c, p=yn'c, robi'c, wa/'c, widz'c.240 Imies=[w przesz=y241 — — liczba poj., rodzaj m"ski& czyta=, da=, umia=, osiwia=, kupowa=, szarpn'=, p=yn'=.242 — — liczba poj., rodzaj /e<ski& czyta=a, da=a, umia=a, osiwia=a, kupowa=a, szarpn"=a.243 — — liczba poj., rodzaj nijaki& }czyta=o|, umia=o, osiwia=o, }kupowa=o|, szarpn"=o.

244 — — liczba mn., rodzaj m"sko-osobowy& czytali, dali, imieli, osiwieli, kupowali.245 — — liczba mn., rodzaj /e<sko-rzeczowy& czyta=y, da=y, umia=y, osiwia=y, kupowa=y

250 Imies=[w przesz=y przymiotnikowy& osiwia=y, zmok=y.260 Imies=[w uprzedni& dawszy, osiwiawszy, szarpn'wszy, zm[k=szy, us=yszawszy, wzi'wszy.270 Imies=[w bierny& czytany, dany, umiany, kupowany, szarpni"ty, zmokni"ty, robiony, wa/ony.280 Forma nieosobowa czasu przesz=ego& czytano, dano, umiano, kupowano, szarpni"to, robiono.290 Rzeczownik ods=owny& czytanie, danie, umienie, osiwienie, kupowanie, szarpni"cie, p=yni"cie.


GENEZA S+ØW



210 typu _01 _01 _02 _03 _04 _05a _05b _05c tera{n. przysz=y tera{n. przysz=y tera{n. przysz=y tera{n. przysz=y211 l. poj. – ja czyt•am d•am umi•em osiwi•ej" kup•uj" szarp•n" p=y•n" zmok•n"212 — – ty czyt•asz d•asz umi•esz osiwi•ej' kup•ujesz szarp•niesz p=y•niesz zmok•niesz213 — – on czyt•a d•a umi•e osiwi•eje kup•uje szarp•nie p=y•nie zmok•nie214 l. mn. – my czyt•amy d•amy umi•emy osiwi•ejemy kup•ujemy szarp•niemy p=y•niemy zmok•niemy215 — – wy czyt•acie d•acie umi•ecie osiwi•jecie kup•ujcie szarp•iecie p=y•niecie zmok•niecie216 — – oni czyt•aj' d•adz' umi•ej' osiwi•ej' kup•uj' szarp•n' p=y•n' zmok•n'

226 tryb rozkazuj'cy227 l. poj. – ty czyt•aj d•aj nie u/yw. nie u/yw. kup•uj szarp•nij p=y•< zmok•nij228 l. mn. – my czyt•ajmy d•ajmy nie u/yw. nie u/yw. kup•ujmy szarp•nijmy p=y•<my zmok•nijmy229 — – wy czyt•ajcie d•ajcie nie u/yw. nie u/yw. kup•ujcie szarp•nijcie p=y•<cie zmok•nijcie

230 imies=[w wsp[=czesny231 przymiotn. czyt•aj'cy d•aj'cy umi•ej'cy nie u/yw. kup•uj'cy nie u/yw. p=y•n'cy nie u/yw.232 przys=[wk. czyt•aj'c d•aj'c umi•ej'c nie u/yw. kup•uj'c nie u/yw. p=y•n'c nie u/yw.

210 typu _06a _06b _07a _07b _08a _08b _09 tera{n. tera{n. tera{n. przysz=y tera{n. tera{n. tera{n.211 l. poj. – ja rob•i" wa/•" widz•" us=ysz•" wid•uj" pods=uch•uj" wi'•/"

212 — – ty rob•isz wa/•sz widz•isz us=ysz•ysz wid•ujesz pods=uch•ujesz wi'•/esz213 — – on rob•i wa/•y widz•i us=ysz•y wid•uje pods=uch•uje wi'•/e214 l. mn. – my rob•imy wa/•ymy widz•imy us=ysz•ymy wid•ujemy pods=uch•ujemy wi'•/emy215 — – wy rob•icie wa/•ycie widz•icie us=ysz•ycie wid•ujecie pods=uch•ujecie wi'•/ecie216 — – oni rob•i' wa/•' widz•' us=ysz•' wid•uj' pods=uch•uj' wi'•/'

226 tryb rozkazuj'cy227 l. poj. – ty r[b wa/ zobacz us=ysz wid•uj pods=uch•uj wi'/228 l. mn. – my r[b•my wa/•my zobaczmy us=ysz•my wid•ujmy pods=uch•ujmy wi'•/my229 — – wy r[b•cie wa/•cie zobaczcie us=ysz•cie wid•ujcie pods=uch•ujcie wi'•/cie

230 imies=[w wsp[=czesny231 przymiotn. rob•i'cy wa/•'cy widz•'cy nie u/yw. wid•uj'cy pods=uch•uj'cy wi'•/'cy232 przys=[wk. rob•i'c wa/•'c widz•'c nie u/yw. wid•uj'c pods=uch•uj'c wi'•/'c

210 typu _10a _10b _10c _10d _11a _11b _11c _11d _12 tera{n. tera{n. przysz=y tera{n. tera{n. tera{n. tera{n. tera{n. tera{n.211 l. poj. – ja pi•j" grz•ej" we•zm" /•n" t=u•k" wi•od" t•r" m•iel" j•ad"212 — – ty pi•jesz grz•ejesz we•{miesz /•niesz t=u•czesz wi•edziesz t•rzesz m•ielesz j•edziesz213 — – on pi•je grz•eje we•{mie /•nie t=u•cze wi•edzie t•rze m•iele j•edzie214 l. mn. – my pi•jemy grz•ejemy we•{miemy /•niemy t=u•czemy wi•edziemy t•rzemy m•ielemy j•edziemy215 — – wy pi•jecie grz•ejecie we•{miecie /•niecie t=u•czecie wi•edziecie t•rzecie m•ielecie j•edziecie216 — – oni pi•j' grz•ej' we•zm' /•n' t=u•k' wi•od' t•r' m•iel' j•ad'

226 tryb rozkazuj'cy227 l. poj. – ty pi•j grz•ej we•{ /•nij t=u•cz wi•ed{ t•rzyj m•iel j•ed{228 l. mn. – my pi•jmy grz•ejmy we•{my /•nijmy t=u•czmy wi•ed{my t•rzyjmy m•ielmy j•ed{my

229 — – wy pi•jcie grz•ejcie we•{cie /•nijcie t=u•czcie wi•ed{cie t•rzyjcie m•ielcie j•ed{cie230 imies=[w wsp[=czesny231 przymiotn. pi•j'cy grz•ej'cy nie u/yw. /•n'cy t=u•k'cy wi•od'cy t•r'cy m•iel'cy j•ad'cy232 przys=[wk. pi•j'c grz•ej'c nie u/yw. /•n'c t=u•k'c wi•od'c t•r'c m•iel'c j•ad'c

Oto problem – g'szcz form i b="dy w opisie gramatyki. Czasownik dokonany – wed=ug logiki – jestczasownikiem czasu przesz=ego, a wed=ug tabeli w mSjp 1969, jest czasem przysz=ym prostym#$W tabeli znalaz=em te/ cztery b="dy&• nie ma form rodzaju nijakiego, czasu przesz=ego& «czyta=o», «kupowa=o» – rzeczy nie czytaj'.• istniej' natomiast formy imies=. wsp[=czesnego& «daj'cy», «daj'c», powiedzia=, daj'c przyk=ad na to.• czasownik «szarpn':» w liczbie mnogiej, drugiej osoby jest ]wy\ «szarpiecie», nie «szarpni"cie».

• trybem rozkazuj'cym od ]ja\ «widz"» jest ]ty\ «zobacz», forma u=omna, jak jestem – s', id" – szed=.W zamian biurokratyczne operowanie terminami, nie «ja» lecz «pierwsza osoba», nie czas«tera{niejszy» lecz «niedokonany» – utrudnianie zrozumienia zagadnie< cech' polskiej Nauki. 300 Przymiotnik, liczebnik, zaimek i przys=[wek; odmieniane przez trzy rodzaje&

m"ski, /e<ski, i nijaki, i w dw[ch liczbach ka/dy rodzaj& pojedy<czej i mnogiej, i 3-ch stopniach.310 Przymiotnik zako<czony na sp[=g=osk" tward', typu czarny, czarna, czarne.320 Przymiotnik zako<czony na sp[=g=osk" mi"kk', typu ostatni, ostatnia, ostatnie.


GENEZA S+ØW




396. AlfabetPierwociny i poprawki, uzupe=nienia

Zbi[r wszystkich liter pisma danej grupy etnicz-nej, u=o/ony w pewnym porz'dku; abecad=o.

Wed=ug mych docieka<, staro/ytni starali si"po='czy: dwie koncepcje jednocze>nie& u=o/y:kolejno>: wed=ug przechodzenia d{wi"k[w, jed-nych w drugie, oraz – by: mo/e – zaszyfrowa:

warto>ci staro/ytnego >wiata, jak b[g, s=o<ce, iinne. Pierwotny alfabet grecki sk=ada= si" z 16znak[w u=o/onych w 4 rz"dy po cztery znakiw rz"dzie. Alfabet by= bardzo kr[tki – ubogi wliczbie znak[w, nie zawiera= te/ samog=osek,i – przez to – niekt[re znaki czytano r[/norako,zw=aszcza B ^ B, W, +.

Samog=oski dostawiono p[{niej, rozpoczynaj'cka/dy rz'd czterech znak[w od jednej; w ten spo-s[b zosta=y rozrzucone, po rozpisaniu alfabetu wlini", lub ci'g; wi"cej ˚nr 700, has=o alfabet.L+; litera L zwi'zana jest z «alf'», a litera + i W

z «bet'», przez to pocz'tek alfabetu na zwi'zekz jego ko<cem.

Kolejno>: liter w alfabecie by=a przedmiotemzmian i uzupe=nie<, przede wszystkim miejsce G]w greckim\ zast'pi=a litera C ]w =aci<skim\&w gr. A ]alfa\, B ]beta\, G ]gamma\, D ]delta\...,w =ac. A, B, C, D...,a Konstantin, Grek w Konstantynopolu, ok. 864A.D., Kirollos w zakonie – autor s=aw. cyrylicy – dokona= gruntownych zmian, w tym, przesta-wi= – b="dnie – JU, JA na koniec zbioru przezutworzenie odr"bnych znak[w; tak/e s=ownictwo

opisane =ac. C rozbi= na CH, C, CZ zamieszczaj'cprzy ko<cu.W alfabecie =aci<skim wstawiono C w miejsce G,

oraz utworzono znaki& J, Q, V i W, kt[rych alfabetgrecki nie ma ]w pierwotnym alfabecie nie by=otak/e Z; W od XI wieku\. ¸le umiejscowione Q&...P, Q, R, rozerwa=o porz'dek&...M, N, P, R, S, T....W alfabecie polskim, po 1550, kto> wstawi= + po L&...K, L, +, M, gdy Lalfa, +beta.

M=ode i stare, czyli kolejno>: w alfabetachD{wi"k A jest najm=odszy, tj. najp[{niej ukszta=-

towany, dlatego w alfabecie znajduje si" na jego po-cz'tku, w my>l zasady staro/ytnych, /e m=odzie/na pocz'tku listy, starsi dalej, a najstarsi nasamym ko<cu – zupe=nie na opak dzisiejszymwyobra/eniom.

St'd d{wi"k Y by= pierwotny, z niego wy=oni=si" U, dalej O, i kolejno>: mo/na zapisa:& Y ˘ U ˘ O ˘ I, E ˘ A Y ˘ I O % I ˘ E O % E % I ˘ ASt'd te/ i niem. zeit }cait| ]A\,ang. time }taim| ]A\, i wiele innych.

Za> ros. miera ]E\ ̆ pol. miara ]A\, lecz mierny,miernik ]nadal dawne E\, staroros. pestun-pie-stun ]piastun\, pesok=-piesok ]piasek\, bieda – biada ci#, niem. leger – pol. legar, franc. velet – walet, w"ch – w'cha:, =o/ – =/e, i inne ]cza-sowniki wy=oni=y si" z rzeczownik[w& klin ̆ klino-wa:, wi"c =o/ ˘ =/e, O ˘ E, nie odwrotnie\.Rosyjskie U pisane cyrylic' kszta=tem Y ]u\.

398. Kszta=ty i wymowa znak[wKszta=ty znak[wA – znak swym kszta=tem nie ma podobizny w>r[dinnych liter alfabetu i ma=a litera A ]a\ tak samo;w r"cznym pi>mie i kaligrafii w druku,du/e A ma charakterystyk" greckiej alfy ]A\ ilambdy ]L\, za> ma=e A ]a\ oparte jest na bazieO ]o\ i d{wi"ki te przechodz' jedne w drugie,najcz">ciej wed=ug wzoru& YU ]Ø, Ö\O A E, I anglosas. I }Ai| ^ Ei time }taim|, zeit }cait| iA iE s=aw.Kszta=ty znak[w&• oddaj' podobizn" d{wi"k[w do siebie ]MN\,• przej>cia jednych w drugie ]pol. L+, gr.-celt.

BW, og[lnie GHJ, ST, UW\,• pami'tk" po poprzednim znaku w tym miejscu,

w przypadku przesuni"cia go w inne]G w miejsce C\,

• b'd{ wymbolizuj' rzeczy natury ]m – fal wod-nych, S – w"/a, Z – za=amania i ko<ca, bokoniec alfabetu ˘ New Zeland, B, D – =uku,V – waginy gdy P – pr'cia\.

R[/na wymowa tych samych znak[w• Zapisane E wymawiane jest raz jako E, a raz jako iE, np. ros. pepel-pepie= ]popi[=\,volnenie-wo=nienie ]e ^ iE, E\.• Tak i q – raz jako A, a raz jako iA,np. qt;-jat ]j':\, lecz ni'nqq-ni/<aja ]dolna\,q ̂ raz A, raz iA, dlq-dla, `pidemiq-epidemia.• Tak i [ – raz jako U, a raz jako iU, np. kl[h;-klucz, R[rik-Rurik ¯ Ruhr % rik, t[rma-turma¯ niem. turm ]wie/a\. W j. ros. jeden znak –l – opisuje dwa d{wi"ki& L i +;znak[ upewnia, /e znakl jest czytany jako L, nie +.Natomiast Anglicy – potomni Anglosas[w –odwrotnie& A ^ Ei, np. gate }geit| ]portal\.

Znak g opisuje g lub h, znak f – f, th, ph; w j.starorosyjskim odczyt jest kwesti' interpretacjiznak[w, tak, jak dzi> w wi"kszo>ci j"zyka an-gielskiego. Trzeba dobrze zna: wymow" s=[wby w=a>ciwie odczyta: zapis, czyli wymowa idziedo spo=u ze znakami, a znaki z wymow'.

gr. basileus ]kr[l\ ˘ Basileios ]kr[lewski\ ˘ =ac. Basilius ˘ ros. Vasilij, wi"c Basil czy Wasil$gr.-celt. BW; Bill – zdrobn. William.

Znajomo>: samych zasad nie wystarcza, st'dpocz'tkuj'cy, znaj'cy omal wy='cznie zasady,pope=niaj' b="dy w wymowie, i st'd w translite-racji przez nich dokonywanych.

Znale{li si" rodacy, kt[rzy j"zyka pokrewnegolub j"zyki obce zaledwie lizn"li, wi"c Lublin,Ílusarczyk, zapisany L[blin, Sl[sarhik transliteruj' jako Ljublin, Sljusarczik, i inne, >lepo,tj. nie bacz'c /e s' to czysto polskie nazwy, iw=a>ciwa ich pisownia znana jest wszystkim

doskonale. Bezmy>lno>:, bo wystarczy=o tylkowr[ci: do rodzimych pisowni.

Jeden w wielu objaw[w s=abej znajomo>ci j"zy-k[w w Polsce i sk=onno>ci rodak[w do biurokracji]biurokratyczne trzymanie si" zasad\. St'd i gdyB, R w s=owie, to broda razem z barci' w grupie,˚nr 850, tj. w zwi'zku s=owotw[rczym ze sob';vert(ical ]pion(owy\ ˘ bartnik, bar: i pie< ]ul zpnia\, O ˘ E ˘ A& pion ˘ pie<, vert ˘ bart, BW.

GENEZA S+ØW



410. PrzedrostkiOg[lnie, w europejskich j"zykach u/ywane s'&a`, an` ¯ gr. nie.ab`, abs` ¯ =ac. od, z.ac`, ad`, af`, ag`, al`, an`, ap`, ar`, as`, at`

¯ =ac. do, w kierunku.

ana`, cata` ¯ gr. ca=kowicie, gruntownie,=ac. co`, col`, com`, con`, cor`, per.apo` ¯ gr. hen, na uboczu, poza.cis` ¯ =ac. po tej stronie.de` ¯ =ac. w d[=.dys` ¯ =ac. dis – oddzielnie, na uboczu&

dyslokacja, dyssatysfakcja.e`, ec`, ef`, ex` ¯ gr. i =ac. na zewn'trz,

poza, hen, precz.el`, em`, en` ¯ gr. w, do.il`, im`, in`, ir` ¯ =ac. contra, przeciw, nie.mal`, mis` ¯ =ac. {le.

meta` ¯ gr. 1. poza, 2. zmieniony.ob`, oc`, of`, op` ¯ =ac. contra, przeciw.para` ¯ gr. obok, poza, opr[cz.po` ¯ =ac. post& po(malowa:& po(grzeba:.pre`, pro`, prze` ¯ =ac. {le& przem'dry, prostak.pro` ¯ 1. gr. i =ac. do przodu, 2. =ac. dla.re` ¯ =ac. znowu, zn[w & rewizja.sub`, suc`, suf`, sug`, sum`, sup`, sur`, sus`

¯ =ac. pod& suse=.sy`, syl`, sym`, syn` ¯ gr. z.

Przedrostki w j"zyku polskim ˚nr 040 ]w formietabelarycznej i ich cz"stotliwo>: u/ywania\.

420. Znaczenia zg=osekZnakomita wi"kszo>: przyrostk[w ma funkcje ro-dzajnik[w ]okre>laj'ca rodzaj rzeczy, przedmiotulub sprawy\, gdy przedrostki spe=niaj' funkcj"czasownikowo-zaimkow' ]okre>laj' rodzaj czasu iosoby, cz"sto oba jednocze>nie, skutek, pozytywnylub negatywny wyd{wi"k s=owa\.S=owa ko<cz'ce si" na przyrostki s' rodzajnikami&

à ]à, ̀ ata, ̀ ba, ̀ ca... itp.\, oraz& ̀ ak, ̀ arz, ̀ ciel,`ctwo, `dziej, ìsko, ìwo, `=o, `mie<, `nie, `nik,`no, `no>:, ò=ek, ò>:, òwnik, `stwo, `wie.

430. Rodzajnik-ko<c[wka «a»à – 1. rodzaj(nik, «od» i «do» ]czego\ ^ k, ko, ku,

ka, na, itp., oraz «nie», 2. ko<czyna& g=owa, szyja,noga, r"ka, prawa, lewa ]tu=[w nie jest ko<czyn'\,3. ga='{, dop=yw, odnoga& w nazwach rzek& Bie-brza, Bia=a, Bzura,4. jedna ]pewna, jaka>\, ang. a,5. po& przy•tu=•a – przy•cisk•a ]tul, tu= ̂ cisk ̂ strza=\,6. nie& z•=ud•a – za•k=am-a•nie, s•karg•a –za•/ale•nie, u•wag•a – po•wa/•nie, ˚nr 440 negat.

àjca – tak, potwierdzenie ¯ ajtam ]nie\,=ac. sic& zdrajca, winowajca.

àta – zadaszenie& chata, wjata, jatka, komnata,komn ¯ ang. common.

`ba, `ben, `bie< – robi:, czyni:, uprawia:,dzia=anie, dzie=o, ]wynik dzia=ania\&gro{ba, pro>ba, g"ba, choroba, /a=oba& rze{ba, torba,por"ba, skiba, siejba, szczerba, >ruba, d=uba:, buba,kolba, tr'ba, ros. borba; pokr. `ka, np. m=o:ba –m=ocka, siejba – siejka ]samo`\, g"d{ba ]muzyka\,w'troba, ros. 'enit;ba ]/enitwa\, po(trzeba,wei>ba, wi"{ba; ba ^ wa.Nie nale/y& niem. reibe ]tar=o\ ˘ reiben ]trze:, ucie-ra:\ ˘ ryba.

`ca – 1. osoby czynu& zna(wyna•lazca, zwyci"zca, drapie/ca, grabie/ca, =upie/ca, sprawca, zab[jca,przest"pca, k=amca, prze>ladowca, rozjemca, zbaw-ca, sprawozdawca,2. wi"cej, wi"kszy ̂ lica, nica, wica, terminy zwi'-zane z ko=em, okr'g=e ¯ =ac. circa ]oko=o\&dziewica, sp[dnica, kieca, donica, ma>lnica, ka-dzielnica, popielnica, miednica, m[wnica, pszenica,

drobnica, okolica, onuca ]owijak na nodze\, onu ôwij ˘ nu ^ wij, `ca ^ àkodpowiednik `ka ]dop=yw, odnoga, ga='{\ w przy-padku rzek,pokr. `ka, `na, ìna, `nik, `zna, `yzna.3. ziemia ¯ `ta ¯ =ac. terra& okolica, winnica,donica, sp[dnica,4. stare& rzeczy•ca – rzeczy•sko, 5. wysoko ̄ czarnobyl ̂ bylica ]czarno ̂ wysoko ̂ca& ale ros. czernyj ^ rudy ˘ Czernobyl\.

`cha – 1. wielka& locha, macocha, otucha, pociecha,pielucha, skrucha, radocha ]wielka rado>:\,

2. woda ^ ga& plucha, Siniucha ˚ka.`da – 1. formy czasownikowe ]czyni:, robi:\,

2. tym, tem, te& pogo•da, przygo•da, zagro•da,chocola•te – czekola•da.

`"ka – wysi=ek& r"ka, m"ka, udr"ka, st"ka ]szcz"k(aor"/a, szcz"k p[l bitewnych\.

`ga – 1. ga='{, dop=yw, odnoga, 2. woda, ziemia&rz. Ciemi"ga, Mroga, Rozoga..., itd., struga, wst"ga.

ZG+OSKI


400.



ZG+OSKI


ìna, ̀ yna – 1. patronimiczne ̀ od, 2. stare, stara,3. rzecz istniej'ca, teraz i niegdy>, 4. nie¯ ros. istina, inogda& dotycz'ce&1. okre>lenia terenu& dolina ]¯ d[=\, kotlina, kraina,nizina, r[wnina,2. drzew, krzak[w, zaro>li, ro>linno>ci& brzezina,d"bina, g"stwina, jarz"bina ]ros. rabina\, bez ]ros.buzina\, kosodrzewina, =ozina, malina, ro>lina, so-

>nina, tarnina, trzcina, wiklina; leszczyna,3. cz">ci cia=a, wyrob[w i kondycji rzeczy& =ysina, mina,pachwina, p"cina ]przegub, od p"ta\, p"pkowina,przepuklina ]puk – p"k\, spina, szczecina, wagina;padlina, s=onina, w"dlina, wieprzowina, wo=owina;ruina, zamarzlina, zgorzelina,4. cz">ci, u=amka, frakcji& darnina, godzina, =upina,]o\drobina, siekanina,5. materia=u& glina, naftalina, parafina, plastelina,wazelina; dzianina, popelina, tkanina,6. wykonawstwa& bazgranina, bieganina, krz'tanina,mieszanina, paplanina, partanina ]ang. part – cz">:\,pisanina, rycina, rytwina, wydzielina, wyk=adzina,

7. przedmiot[w i produkt[w& drabina, lina, machina,mandolina, turbina, trampolina; bo:wina, ros. rakovinai rogozina ]rogo/a – mata\; lignina, witamina,8. stare, liche, w z=ym stanie, n"dzne& psina ¯ pies,mie>cina ¯ miasto,9. inne& gmina, rodzina, stadnina; gadzina, szumowi-na; danina, go>cina, koleina, kotlina, lawina, lignina,nowina, salina ]solina\, szczelina.

`yna – pokr. ̀ ina& 1. wy/yna, 2. koniczyna, leszczyna,olszyna, 3. czupryna, =epetyna, ko<czyna,4. benzyna, brylantyna, cyna, faszyna, gabardyna,gliceryna, jodyna, margaryna, nikotyna, patyna, pla-tyna, rycyna, sacharyna, stearyna, /elatyna,5. futryna, witryna, oficyna, kantyna, suteryna; kurtyna,limuzyna, maszyna, peleryna, pierzyna, spr"/yna,szyna,6. dziewczyna, ros. /e<szczyna, jedyna]k\, serpen-tyna, szkarlatyna; doktryna, medycyna, przyczyna; jarzyna, je/yna, perzyna, dru/yna ]nie r[/ni\,7. stara& wsina ]stara wie>\, psina.

ìta, `yta ¯ gr. ìte – pochodz'cy od, cz=onek]plemienia, szczepu\& bandyta.

`ja, ìa, `lia – ziemia, l'd ¯ a, jak jest ¯ est;Anglia, Szkocja, Szwecja, Dania, Hiszpania, Francja,Rosja, S=owacja; T, D, K ˘ C w ko<c[wce wyraz[w,

w przedrostkach& jama, jar.ìza, ̀ yza – gr. praktyka, sta: si"&analiza, ekspertyza.`ka – 1. rodzaj ¯ kahestvo ]kaczestwo\,

2. do ¯ k, ko, ku ]do, na, w\ ok, uk ]od\;sp[=ka ^ do spo=u,3. czyn, czyni:, robi:, uprawia: ]odpow. s=aw.`ba; borba walka\,4. narz"dzia, przybory, sprz"t, maszyny ]do,do czego>, do u/ywania czego>\, gdy «àk»,«èk» ]od, od czego>\& pa=ka, zapa=ka, nitka,w"dka, wiertarka, spawarka, tokarka, kosiarka,/niwiarka; orka, m=ocka, walka,

5. tworzywo& laska, deska, belka ]glina, plastelina\,6. owoce i warzywa& marchewka, pietruszka, po-rzeczka, poziomka, truskawka, rzodkiewka, >liwka,gruszka ]wi>nia, czere>nia\,7. dop=yw, ciek, odnoga, odro>l, rzeczka, woda&witka, r"ka, rzeka i nazwy rzek& Oka, Wis=oka, iwiele innych, ma=ych& Baszenka, Bia=ka, Brzoz[wka,Derewenka... itd.,

8. nazwy odzie/y, okry:& burka, kurtka, marynarka,plandeka,9. zdrobnienia, l/ej/y gatunek& ksi"ga – ksi'/ka,opera – operetka. Wymieszane i uto/samione zrodzajem /e<skim `ka ]rodzaj m"ski& àk\;pokr. `ca, `na, ìna, `yzna, `zna, `nik.10. numer, liczba& quart•er ]er ̄ number\ ̂ :wiart•ka, jedynka, dw[jka, tr[jka, czw[rka, pi'tka... itd.

`la, ̀ le – 1. zaimek& ten ta, to, 2. kto>, jaki>, pewien,3. ziemia, rzeki& Stubla, Worskla.

`lica – wi"cej, wi"kszy& okolica ^ strona ]oko, ona –mniej\, rz. Niekolica, pokr. licz ˘ licznie.

`=a ]à=a ^ ànie\ – 1. `nie, 2. chcie:, 3. ˚woda&rzeki& Jasio=a ]ros. Jase=da\, Prego=a, Su=a.

`na – 1. rodzaj(nik, 2. jeden, 3. samo, por. ìna,`yna, pokr. `ca, `ka, ìna, `yzna, `zna, `nik&1. bylina, darnina, jarz"bina, je/yna, kalina, malina,ro>lina, perzyna,2. zwierzyna, wo=owina, baranina, wieprzowina,konina, w"dlina, s=onina, padlina,

3. rodzina, dziewczyna, s"dzina, hrabina,4. drabina, pierzyna,5. w nazwach rzek& Krzna, Le>na, Pichna, We=na,Berezyna, Cna..., itd.

`nica – jedna, ¯ nik ]jeden\, r[/ne zastosowania&do wody, cieczy& kry(kadziel(mied(ma>l•nica,do ziemi& do(kamie(sp[d(piw(popiel•nica ]urna\,inne& drob(m[w(podaj(prowad(kierow(ga>(g'sie((gra(dra(dzwon(szubie(odbyt(balet(d/d/ow(dziel((strzel(rakiet(rusz(men(ulicz(uczen•nica, itp.,Kropiwnica, Jasienica, ˚`nik.

òta – rodzajnik, wielki, wielce& g=upota, g=uchota,

brzydota, >lepota, ciemnota, ciasnota, piechota.òwnia – sztuka& pisownia, war]t\ownia, widownia,hurtownia, walcownia, powozownia.

`sna w nazwach rzek – 1. prawa ¯ s=aw. desno,2. ̀ ro>ni"ta& Desna, Prosna, Krosna, Sna. Niegdy>prawy dop=yw wi"kszej.

`szczyzna, `czyzna, ìzna – dla przymiotnik[wpochodz'cych od SKI]ziemia\& pa<ski – pa<szczyzna, polski – polszczyzna,angielski – angielszczyzna, ojczyzna, mielizna, itp.,przesz=o stopniowo na inne& bielizna, siwizna.

`wa – 1. czyni:, robi:, uprawia:, wa` ^ `ba, BW&

/niwa, uprawa, przeprawa, zaprawa, zabawa; krowa,sowa, ros. 'enit;ba ]/enitwa\,2. rodzaj /e<ski, kobieta& wdowa, i inne.

`wa, `wo, `=a, `=o, àwa, àw, `[w – woda&rzeki& Huczwa, Kaczawa, Mierzawa, Neretwa,Os=awa, Skawa..., itd.

`wica – wi"cej, wi"kszy& r"kawica ]wi"ksza od r"ki,d=oni\, b=yskawica, itp.

`zna – przyrostek o wszystkim co w przedrostku&ojczy(starszy(dziczy(t"/y(bieli(goli(opaleni(spaleni((mieli(pu>ci(siwi`; pokr. `ca, `ka, `na, `yna, `nik.

Ko<c[wka «a», mniemaj' rodacy, jest rodzajni-kiem. Z b="dem, bo «a» jest 1. liczb' pojedy<cz', jednym ]przedmiotem, rzecz'\, 2. przedrostkiemnieokre>lonym, odpowiednikiem angielskiego «a»,i innych, kt[ry j"zyki s=awia<skie tajemniczo “za-gubi=y”. Nie zagubi=y, lecz S=awianie zapomnieli,to st'd, i przenie>li na rodzajniki; w siekierze p=cidopatrzyli si".



ZG+OSKI


440. Zg=oskia` – nie, negatyw, wsp[lne z j. greckim a`&1. a` ^ u`, zaprzeczenie; anihilacja ^ unicestwienie]=ac. nihil ^ pol. nic\,2. zdrobnienienie& szmat ]kawa=\ ̆ szmata ]kawa=ek\.3. woda& aqua,

à – liczba pojedy<cza lub mnoga ]o, e ˘ a, i\&

osiedle ˘ osiedla, jab=ko ˘ jab=ka, dziecko – dzieci,pi=ka – pi=ki, i wiele innych,2. od czego, do czego> s=u/'ce ¯ =ac. addere]dodawa:\; do od& siekiera ]do sieczenia, od sie-czenia\, kosa ]do koszenia\, i wiele, wiele innych.

ab – wi"cej ni/& ab•normal, ab•undance.àc, `'c – litera c symbolem czasu ¯ niem. zeit&

miesiac ^ miesi'c, id'c, robi'c, itp.¢ad` ]=ac.\ – przy`, prze`, ˚przy`.àd ^ àk – syn& ros. lowad; ^ =oszak,

hado ^ dziecko ]przed chrztem\,niemowlak, Tadeusz ]dziecinny\.

àin, ̀ ein ]obce\ – ksi"stwo, kr[lestwo&Britain, Holstein, por. ània.

aj – 1. nie, 2. ˚woda& aj•tam – nie•tam;u•paj•a: ¯ pi: – na•paw•a: ]si"\ ¯ aj ^ aw ^ woda.

aj – nie, lub tak& 1. ajtam ]nie tam\, rataj ]nie wojownikna koniu, bo rolnik\, 2. z=e& cha=aj, hultaj, liszaj, mazgaj,szachraj, szajka, winowajca, =ajdak, =ajno, ]o z=ym psie\bur=aj, ros. =ajka ]+ajka\.

àj – nie, tak, no, d{wi"k wzmacniaj'cy my>l m[wi'cego,odpowiednik /e, =ac. sic#, u/ywany do wydawaniapolece<, np& ruszaj, s=uchaj, bujaj, dzisiaj ˘ ruszaj•/esi", s=uchaj•/e no, itp. wzmacniaj'c jeszcze bardziej

/'danie m[wi'cego; tutaj; rataj ]rolnik\, sochaj, szatraj¯ szatior.

441àk 1. z kraju, regionu, grodu, miasta ]rodzaj m"ski\,

`ka ]rodzaj /e<ski\& ch=opak, cherlak, chuderlak, flisak,p=ywak, rodak, >piewak, stra/ak; Polak, Bochniak.2. ̄ ak ]ostrze\, ak-m` ]kamienne narz"dzie lub bro<\,akm` kam ̆ kamie<, anglosas. hamor ]m=ot\; nazwynarz"dzi i przybor[w& bijak, przecinak, fajtak, chwytak,czerpak, durszlak, zmywak.3. dziecko, potomny& dzieciak, warchlak, prosiak,ch=opak ]syn ch=opa\, cielak, cio=ek, i inne.

Patronimiczny w nazwiskach, syn tego/. Odpowiednikros. èw, òw, anglosas. `s& 1. formy liczby mnogiej,2. patronimu& Graves ]grave – gr[b\, Hawkins ]hawk – jastrz'b\, Perkins ]perk – podnosi: /wawo, fizycznielub duchowo\, itp.;ang. twins ]bli{niaki\ ̄ twin ]bli{niak\; obja>nieniem jest«jedynak» – odinoczad,gdzie& czado – dziecko; jeden – odin; st'd ak – dziecko.Wi"cej w dalszej cz">ci,4. wysoki, wysoko& ptak, pisklak,5. z `, pochodz'cy od, wyci'gni"ty z&=ac. aurus ]z=oty\ – z•=oto ]z wody; =ac. aqua ˘ ua\.

al, a=, ba, bal, ba=, be=, wa, was, wat ˚woda&balia, Ba=tyk, ba=amuci: ]uwodzi:\.àl ¯ =ac. instancja, pro>ba, wypadek, przyk=ad,

wstawiennictwo.àl, ìon ]`cion, `sion, `tion\, `ment, ùre

¯ =ac. akt, akcja.àl, èl – 1. zaimek& ten, ta, to, 2. ziemia,

odpowiednik `ski& Moskal ]`ski\.

àl – lud ˘ krasnoludek ˘ krasnal, Suzdal]tuziemcy, tutejszy lud\.

an` – bez, przeczenie& w wyrazach z=o/onych,pochodzenia greckiego, p[{niej tak/e innych, rozpo-czynaj'cymi si" od samog=osek.

a ]nie\ dla sp[=g=osek; odwrotno>: =ac. przyrostkaàn ¯ ànus ]z, nale/'cy do\

àn, à<, ània, anin ˚wielko>:.àn – 1. sam, jeden, jedynak, 2. wielki,

najwy/szy, 3. stary, OAE ]òn, àn, èn\,4. `nica& ceber•nica – dzb•an.

anim – wierz$& anim•al – z•wierz.ànin ̄ an % in, ̊ wielko>:, nin ]mieszkaniec\, yn.apo` ¯ gr. apo` – od, z& apo•states – od•st"pca,

apostazja ¯ apostasis ]od•st"pstwo\,apokryfa ¯ apokryphos ]s•krycie; s(u•kryty cel\

¯ apo % kryptein,aposto= ̄ apostolus ]wy•s=aniec\ ̄ apo % stellein ]s=a:\,apopleksja ¯ apoplexia ]po•ra/enie\

¯ apo % plessein ]razi:\,apodyktyczny ̄ apodeiktikos ]wy•kaza:, jasno dowie>:\¯ apo % deiknynai ]po•kaza:\,

i inne.àr ˚ur, or.ar, [r, or – przekora, niezgoda, w poprzek, ˚war.àrz – 1. sztukmistrz, osoba maj'ca do czynienia

z tym rodzajem pracy& murarz, stolarz, tokarz, tynkarz,itp., dzi> okre>laj'cy zaw[d, profesj";¯ er ̄ gr. ergo ]praca\, polskie R ̆ Rz; arcy ]wielki,mistrz\, art ]sztuka\, lub wszystkie, CZTC,2. zbi[r& slowarz, brewiarz ]zbi[r modlitw\.

às, àszek, ùn ^ àk, èk – syn, m=ody, ma=y,przyrostek patronimiczny& Pietr•as – Piotr•ek,g=upt•as – g=up•ek.

às, os OA – ostry& kos i inne.às, òs, `so, `ho, `ko – wysoko, gr.-celt. HS&

dryblas, las.àster, ìst, òr ¯ =ac. praktyk&

master, maszynista, doktor.àszcz – jad=o ¯ s=aw. qstva, ST ˘ SzCz&

paszcza, jaszczur ]ùr ¯ gr. ouron\, p=aszcz ]$\àt, a: – od`& Nogat ]noga % at\ – odnoga.àta, `ba, `ca, ˚a, nr 430.

`'k, àc, `':, ùk, ùcz – chwyt& paj'k, pa='k, j'ka: ]si"\, ='ka, zaj'c, zaj':, pajac, poj':, nauka, =uk,ucze<, =ucznik.

442auto` ¯ gr. autos – sam, samo`, pod`, u`,

przedrostek w licznych z=o/eniach& autobus ]samoch[d\,autograf ]podpis\, autokrata ]samow=adca\, automat,autonomia, autoportret, autorytet.

az – 1. litera, st'd azbuk azbuk ]alfabet\, jazykqzyk ]j"zyk\ i liczne kaz&otkaz,ukaz, skazka,nakaz, rozkaz, przykaz, kazanie, kaznodzieja, Kazik.2. ja, ang. } aj |, az ^ ja; za ^ ty& az•ja synonimem;

ja/ gadam ]Z ˘ ?\, obraza, pyzaty, ja{< i inne.443

ba ^ wa – 1. czyni:, robi:& za(bawi:,w przyrostkach& pro>•ba, gro{•ba, ha<•ba, rze{•ba,strzel•ba, kol•ba, trze•ba ]wym[g\ ˘ potrzeba ˘ zapo-trzebowanie, staropol. z=oba,2. uprawia:& m=o:•ba ̂ m=ocka, ski•ba, rze{•ba, siej•ba,tor•ba, kol•ba, strzel•ba, choro•ba, w'tro•ba, g"d{•ba,



ZG+OSKI


ros. 'enit;ba ]/enitwa\, itp., ˚ka, ek,3. grub•y(a& ba•ba ]baba$\, wierzba ]gruby wierzch\,ba<ka, bary=ka,4. z=•y(a(e, bezwarto>ciowe ̄ >redniow. ang. bad&basan ¯ ba % san, staropol. z=oba,5. u& ba•kier ]u•kos; ba ^ u, kier ^ kos\,6. ˚woda& ba: ]wodzi:\, ba:ko ]dow[dca\ ¯ ba:

]wodzi:\ % ko ]do\.ba: – wodzi:& ba:ko ]dow[dca\ ¯ ba: % ko ]do\, wulg.bal, ba=, be= – woda, ˚al, a=.ba= – =up•ka(i:, trzaska&

wy•ba=uszy: ]oczy\ – wy=upi: ]je\, wytrzeszczy:,r'ba= ]siek= na =upki, trzaski\ ˘ r'ba:.

bar ¯ ver& bar: ¯ bart ¯ vert ¯ >redniow. =ac. verticalis¯ vertex, verticis, tak i chorw. bark ^ verh ]wierzch\.

be – po, prze, u, w, wy, za ]t, u, w, z, wy, za –dla zaimk[w zwrotnych\.

be` – k"dy ]kuda\, gdzie& be•ar – ar•kuda.ang. be` – po`, za`, na`, u` ]blisko, przy\&

be•side – po•za, be•neath, be•low – pod, be•havior – za•chowanie ]si"\, be•friended – za•przyja{niony,be•long – na•le/y, be•loved – u•kochany.

bel, b=o OE – b=oto, b=onie, bagno& Bie=oru>.bez` – negatyw, zaprzeczenie cz=onowi

za nim stoj'cemu& bezdomny, bezle>ny, i inne.b"d – byt& z•b"dny – z•byteczny,

B"dzisz, Budziszyn, Kosobudy, +abudy, +ab"dy.bie – razem ]$\& biesiada ]zebranie towarzyskie\

¯ bie % siada ¯ siada:.`bie<, `ben, `ba – 1. czyni:, uprawia:, dzia=a:,

2. radzi:& Szczer•bie<(ba, +o•bie<(ba, Du•bie<(ba,

Kor•bie<(ba, Zagubie< ¯ zguba, Sobie<(ka, Ciebie< ¯sobie, ciebie ]sobie osoba\, Gar(Gra(Ku•bie<, Bu•ben((bie< ]b"ben\, Bie<(ko(kowski(czak(czyk(ka, grze•bie<,i inne, ˚Nazwiska w Polsce ]nr 650, grupa 56\.

bier – granica& s=aw. biereg ]pol. brzeg\, Biernacki.bis, byss, wis – woda& Wis=a, Sesuwis, abyss, Abys-

sinia ]Etiopia\, Visigothi ]Wizygoci\ – nie od west.bleka: – wleka:, BW, dzia:&

na•wleka: – na•dzia:,staropol. o•bleka: – przy•odzia: ]przy ^ o\,

blud – garb ]$\& wier•blud ]wier – wierzch\ –wiel•b='d ]b='d – pustynia\, Blud ]garb$\.

bo – 1. ziemia& bo=oto ¯ bo % =oto ]woda\, bo=onie˘ b=onie, niebo, bocian ]cian ̂ tan\, boso ̄ bo % so ]tak\;gael. bog ˘ irland. bogach ˘ ang. bog ]bagno\,2. wielce, wi"cej, wi"ksz•y(a(e& rz. Boh, Bohemia,s=aw.-ros. boleje ]wi"cej\, bo, bowiem, albowiem,

bochn ^ okr"g, okolica& Bochnia, Bochotnica,bochenek ]chleba\, Bo>nia ]$\.

br, brz – g=os& broda, brzmienie, brz"k ]"k – d{wi"k\,brzuch ]bruch – garnek\.

buch – bije& o•buch, wy•buch, }ogie<| buch•a,buch•ta ]u•b[j\.

by` – nie`& niekto ^ byle kto ]lada, ladaco\.

`by` – nie`, czas niedokonany& jak•by – nie•jako.byl – ziem& tu•bylec(ziemiec, Czernobyl ]wysoka gdy

“czarno`” lub ruda ziemia gdy “czerno`”\.byt – praw, prow& od•bytnica ]od•prowadzenie\.ca, ce, czer, te 1. ˚ziemia ¯ =ac. terra, 2. stara.ca=a – wie>, wszystko& ca=a wie> ]synonim\,

ca=ko•wicie ]zu•pe=nie, do•szcz"tnie\.ce – do ]ec, ek ^ od\

`ce – 1. ˚ziemia ¯ =ac. terra, 2. `le& lej•ce – cug•le,3. `ce, `cze – ma=e, drobne, èk& Bartoszcze.

444ch, dch, tch – 1. powietrze& ros. wozduch,

dych(awica, od(wz•dycha:, dysze:, dech, duch i dusza,wybuch, zaduch, niuch, zwierucha, chata, dach, ch=[d,chmura, tchn':, schn':, cuchn':, ucho, s=uch, chuch,brzuch, >miech i miech, puch,U ˘ Å, ´ ˘ p"cherz, w"ch, t"chn':; ˚uch.2. woda& plucha, chlapa:, rz. Siniucha ^ sinewodsko.

ch ^ 1. st ]stopie<\& stupa: ]st'pa:\ ^ chodzi:,stud]nia\ ^ ch=od]nia\, =askocze ^ =echce ˘ sk ^ ch ^czew ^ ziemia ˘ tusk ]Pu=tusk\ ^ Tuchaczew(ski,2. by& nie•ch – /e•by ]/e ^ tak; ch ^ by\,3. =& by•chom – by•=em.

`cha – 1. ˚a, nr 430, 2. prze& cha•=aj – prze•=aj.cha: – /y:& kocha: ]ch, cho; wsp[=/y: ¯ ko ^ wsp[=\,

po(u•ciecha, chata, je•cha: – je•{dzi:.cho= – 1. g[ra, 2. zadziora, czubi'cy si"&

¯ =ac. culminatus ¯ culmen, culminis;chocho=, warcho=, cho=m, pacho=ek, cho=ota.

chow – kry:& za(od(wy(po(u•chowa:, schowek,ch[w ]trzody\, przechowalnia.

chwa – chwyt, uj"cie; po•chwa, brzechwa,chwa•=a ]za•chwyt\, chwat.

chyd – tr"t; hyb – trat&o•chyd•a(na – ws•tr"t(na ]baba, /mija – ros. echidna\,gib]n':\ ˘ na po•hyb•el – na za•trat•", s•trac•enie.

`ci ]po sp[=g=osce\ – partyku=a potwierdz. ˚`:.`ciany – bardzo& m=odo•ciany ]b. m=ody\, ch•ciany.

445

ci'g ^ p"d ^ dziej ^ czyn ^ mat ˘ metryka]ksi"gi dzie=, dzia=ania, czyn[w, dziej[w\, dzieje ]czyny\,auto•mat(yczny – samo•czyn(ny ]auto ̂ samo ̂ pod ˘auto•graf ̂ pod•pis i inne pod`& kancelerz – podkance-lerz, komorzy – podkomorzy\.

ci'g – lej& lej•ce – cug•le ̆ lej ̂ cug ]ci'g\ ̆ ko•lej ̂ po•ci'g.ci'/ – dal& w•ci'/ – na•dal, w dalszym ci'gu,

ci'g dalszy.cie – 1. wzniesienie, wierzchowina& /ycie – /ywie,

2. woda& cie•k – k•was ¯ niem. wasser;cie•cz – cz•yn, na•czynie – na wod", ciecz,czyn•no>ci ]s'dowe\ l. mn. – prze•w[d.

cie, ci" – wa, ¯ros.-pol.

wy – ty&za•ba•wa – za•j"•cie, wa•ga – ci"•/ar,wy ˘ was, ty ˘ ciebie, ci".

ciecha – do>:& u(po•ciecha, Ciechan[w ]do>: nowy\,Sieciech, Wojciech ¯ Wojtek ¯ w[jt ¯ voigt,cie]cha\ choroba ^ cie choroba ^ do>: choroby,U ^ RA utexa ]rado>:\.

`ciecz, `tecz, `tek – ty=& ciecz•ka, u•ciecz•ka,ws•tecz, ws•tecz•nik, wsze•tecz•nik, maj•tecz•ki,ma•tecz•nik, s•tek.

`ciel ¯ `tel – jeden& nauczy(krzewi(marzy(dr"czy((stworzy(burzy(dusi(wierzy(wielbi(niszczy(my>li((nosi•ciel.

`cier – tarcie& >cierka, wycieraczka, po(na•ciera:;wycior; ale za•cier ]za•czyn; za•czyn za•kwas\.

446cie/ – kwas& cie/ dzie/a zaczyn ]/a ^ za;dzie ^ czyn ^ kwas ^ kis\ ˘ za•kwas ^ za•czyn.

`cin, `tyn ¯ dun. tynd – 1. cienki, wiotki,szczup=y, chudy,2. marny, kiepski, nieszczeg[lny, n"dzny,



ZG+OSKI


3. cin – tynk,4. `tyn, `czyn, `cin – osada&anglosas. thynne, >redniow. ang. thinne, ang. thin.

`cina – rost& trzcina – ros. trost, szczecina, dziecina.`c=aw ^ chwa=a& chwa=a Bogu ]=ac. laus Deo\,

Wroc=aw ˘ germ. Breslau, Wac=aw;pokr. `s=aw, CS.

`ck – nazwy miejsc. zwi'zane z flisactwem,le/'ce przy szlakach wodnych&Kock ]n(Wieprzem, u uj>cia Ty>miennicy\, Serock ]n(Nar-wi', u po='czenia z Bugiem\, Otwock, P=ock ]n(Wis='\,Po=ock ]n(Dwin'\. Tak/e& Pu=tusk, Pu=awy.

447`cki, `dzki – z ziemi tej, ziemski

¯ c % ki ¯ k, c, ck, cz, t % KI ¯ =ac. terra % szumer.KI ]ziemia\, to/same ze `ski, zupe=nie zapomniane,przesz=o na przymiotnikowe formy& gotycki, niemiecki,szkocki, =ucki, halicki, Telicki ]nazwisko, od prze="czyTylickiej, s=aw. Telicz\, mazowiecki, potok ˘ Potocki,rz. Wis=ok, Wis=oka ̆ Wys=ocki, pokr. ̀ dzki& szwedzki,

grodzki, islandzki, itp.`cki dla rdzeni zako<czonych& ̀ k ]Wis=ok\, ̀ ka ]Wis=o-ka\, `c ]Niemiec\, `ck ]+uck\, `cz ]Telicz, Halicz\, `t]Szkot\; `dzki dla rdzeni zako<czonych na d, ˚dzki.

cn – $& cnota, zacny, knoci:.`ctwo – stworzenia, gatunek, rodzaj, w=a>ciwo>:,

warto>:, jako>:, dziedzina;pokr. `stwo, ˚two; dla s=[w zako<czonych naKCzCT ]`ca, `ta\&K& dziwak, ptak, robak, rybak, Cz& bogacz, kr"tacz, tkacz,T& brat, huta C& dziewica;ptactwo, robactwo, bogactwo, bractwo, kr"tactwo,

hutnictwo, tkactwo ]por. kno\, dziewictwo.cz – no, staroziem& je•no – le•cz.`czaj – ̀ nik& kazna•czaj – skarb•nik; czaj % nik ̆ czaj•nik.czan, tan – razem ]$\& ko=czan, taniec, tandem.

448czasownikowe formy – do form czasownikowych,

wykonania czynno>ci&do`, na`, o`, od`, po`, prze`, przy`, roz`, s`,u`, w`, ws`, wy`, z`, za`, zapo`, ze`.delivery – do•r"czenie, od•danie, wy•danie, do•stawadelusion – z•=udademeanor – za•chowaniedemolition – z•burzenie, roz•bi[rkademonstrate – wy•kazywa:, u•dowadnia:department – wy•dzia=depose – u•suwa:, s•k=ada: ]z tronu, urz"du\,depositus – depozyt; za•staw, kaucja; o•sad; z•=o/edeposition – ze•znanie, depot – s•k=addeputy – za•st"pcaderide – wy•>miewa:derogatory – po•mniejszaj'cydescend – s•chodzi:describe – o•pisywa:desert – o•puszcza:

exacerbate – roz•j'trzy:; po•gorszy:exact – do•k=adnieexaggregate – prze•sadzi:exalt – wy•wy/sza:, wy•nosi: ]ponad innych\example – przy•k=adexcavete – wy•kopywa:exceed – prze•wy/sza:, prze•kracza:excellence – wspania=o>:, do•skona=o>:except – wy•j'wszy, o•pr[cz

exception – wy•j'tek; za•rzut, s•przeciwproceed – po•d'/a:proceeding – po•st"powanieprocess – prze•biegprocrastinate – od•wleka:procure – do•starczy:, product – wy•r[bprohibit – za•kazywa:, ws•trzymywa:prolong – prze•d=u/a:

i wiele innych de`, ex`, pro`, re`, sub`,w ten spos[b, ˚s=owniki.Nie w zgodzie& przy•sz=y u•bieg=y ¯ bieg ]tok\ ˘w g[rnym biegu(toku, przy•wara za•zaleta,przy•ch[d ]przy•by=o\ roz•ch[d, od•ch[d ]u•by=o\przy•bytek u•bytek, przy•sz=o>: prze•sz=o>:,przy•rostek przed•rostek,przy u, za, prze(d, roz, od, do, na, o ]ca=kowicie\.

cze` – 1. po& cze•rez – po•przez,2. so& so•czewica – ros. cze•czewica.

czer, czar, cze, cza, ca, ce, te ̊ ziemia ̄ =ac. terra.czern – 1. wysoczyzna, wysokie miejsce,

2. s=aw.-wo=. rudy& Wsewo=od Czerny, 3. stary& Czer-niak[w ^ Czarnolas ^ Starolas ]`k[w, `kow – las\,4. czarny, czern ˘ tarn& czernica, tarnina, czerniec,5. karn ˘ czerny ]karny, poddany\ ˘ czerni ludzie.

czes – czas& do(wsp[=•czesny, czekaj KS, czesne,Czes=aw, cz"sto ]i pochodne\, tymczasem, dotychczas.

czka – cz"ste lecz drobne, zdrobn., pokr. szcze&czkawka ]s=owotw. pokr. szczeka:\, sieczka, cieczka.

`czko – 1. wielki, 2. stary& przy•czko – przy•kro,Micha= ˘ Micha=ko ]m=ody Micha=\ ˘ Micha=eczko.

`czno>: – `stance& oko•liczno>: – circum•stance.`czop, `czap, `czep ¯ =ac. cap – g=owa&

czop, czap•ka, czep•ek, za•czep•ka, przy•czep-a(ka;ale szczepi: ¯ szcze ]drobnica, drobi:\ ¯ nieroz=. st.`cz[w ^ `sz[w w nazwach miejscowo>ci&

berdysz ˘ Berdycz[w.czwara – tw[r& po•czwara – po•tw[r.`czy – czyn(i(ny(nik& krajczy, =owczy, go<czy, i inne.`czyk, `czka, w zdrobnieniach.

449`czyn – 1. gr[d ¯ tyn ]grodza\, 2. dolina, d[=,

przyrostek w nazwach geograficznych, wskazu- j'cy, okre>laj'cy miejsce, po=o/enie& Torczyn ¯gdzie Turcy, ?ydyczyn ̄ gdzie /ydzi, Debreczyn – debr

]d'browa, b[r\ % “gdzie”, k•was ]k•w[d ̄ wasser\ – za-•czyn; pier•doli:(do=a – po•czyna:(czyni: ]pier ^ po\,3. dziel, dzia= ]wodny\ – granica czego>&samo•dzia=aj'cy(czynny;wo=.& Drohiczyn, Korczyn, Kra>niczyn, Mi'czyn, Niem-czyn, Skryhiczyn, Str"czyn, Torczyn, Wereszczyn,Wo/uczyn, Zbuczyn, ?yczyn, ̊ czyn ]w[d\.

czyn – 1. ci'g ^ p"d ^ dziej ^ mat ˘ metryka]ksi"gi dzie=, dzia=ania, czyn[w, dziej[w\, dzieje ]czyny\,auto•mat(yczny – samo•czyn(ny ]auto ̂ samo ̂ pod ˘auto•graf ̂ pod•pis i inne pod`& kancelerz – podkance-lerz, komorzy – podkomorzy\,

re•kreacja ]od•poczynek\, re•action ]od•czyn\.2. `tyn, `czyn, `cin – osada,3. w[d& przy•czyna – po•w[d, czyn•no>: – prze•w[d]np. s'dowy\, k•was ]k•w[d ̄ wasser\ – za•czyn ̂ kis ̂cie/ ˘ dzie/a, cie•k – k•was ˘ cie•cz – czy•n,na•czynie – na wod", ciecz, ˚cie.

czyna – w[d& przy•czyna ^ po•w[d.`: ]po samog=osce\, `ci ]po sp[=g=osce\ – partyku=a

potwierdzaj'ca, tak, =ac. sic# ]`> – przecz'ca\&



ZG+OSKI


ciem ]ty\ oraz& abo:, aby, aczci, aczciby, aczkoli:,albo:, ale:, ale:by, ali:, ali/ci, ani:, ato:, aza:, aza:by,azali:, aza/ci, a/ci, a/ciby, a/e:, bo:, by:, e/ci, gdy:,gdy/ci, i/ci, i/to:, jedno:, ju/ci, li:, na>ci, niecha:,ono:, oto:, owa:, owo:, przeto:, przeto/ci, przezto:,to:, zali:, /e:.

450d – 1. rzecz o kt[rej mowa ̆ pod, nad, dla, dlatego, do,

2. d, dan, dnie, dnia – woda& stud ]ch=[d\ % dnia ˘studnia ]ch=odna woda\; ira<skie danu ]woda\ ̆ Dunaj]Danube\, ]d\anu]d\una]j\, Don ¯ d ]woda\ % on]wielka\, Dniepr, Dniestr, Jordan.3. przyrostek okre>lony, odpowiednik ang. the& gr[d. br[d, dot'd, nik'd, zewsz'd.4. czas& kiedy>, niegdy>, nigdy, wtedy.

da 1. tym, tem, te formy czasownikowe& teraz, zatem,tymczasem ]tym % czasem\, dawno temu, zaiste ]is – ang. jest\, tym, tem, te wsp[lne z ang. time ]czas\,temporary ]tymczasowy\ ¯ =ac. tempus, temporis]czas\ ˘ temporarius&

TD da•le]ko\ te•le`, daw•no te•mu, za•praw•de za•is•te, datak, chocola•te – czekola•da.2. `ba, `ka, àk, èk – czyni:, robi:, uprawia:&bro•da, nasa•da, >ro•da ̂ >rod•ek ]pon., wt., czw., pt.\,przygo•da, przyro•da, zagro•da, zgo•da, zrz"•da,3. tak, /e& daby /eby ]da ^ tak ^ /e\,4. by ̂ nie& la•da•co ]by•le, la, le – kto ̆ s=aw. nie•kto\,5. po(tok OA, woda ̄ danu`& rzeki& Gwda, Nida,Danube ]Dunaj\, Jasio=da,6. ziemia, ter& wa•ter – wo•da.

`da – stopie< wy/szy&grom ]wielki\ – groma•da ]wi"ksza liczba czego\.

da: – kaz(a: ^ leci:& re•commend – po•leci:,prze•kaz – po•danie, da: nauczk" – kazanie,dat – po•do=a:, sukces ˘ u(z(przy•datny(da=y(dolny.

dal – mia= ¯ mie:& u•dal – >•ma=o>:, Uda=y ]Ímia=y\.dal – ci'/& w•ci'/ – na•dal, w dalszym ci'gu,

ci'g dalszy.dan, den, don, dno – ziemia, woda& donica,

Den•mark, Posej•don.dar, uderzenie – raz& u•dar – u•raz.dar – dzia=]$\& darowizna, obdarzy: – obdzieli:,

z(wy•darzenie – z(wy•dzia=anie,zadarcie, Bo/ydar ]Bo/y dzia=\.

dat, da: – test, sprawdzian& z•dat•ny, przy•dat•ny,B=ago•dat – ]Stary\ Test•ament.

daw – star& staro•dawny – wielce stary ]staro ^ wielce\.dch, tch – powietrze, ˚chde, dy, te, tym, tem ]EY\ – czas ¯ =ac. tempus,

anglosas. tima ]czas\& kiedy, wtedy, tymczasem,wtem, zatem, ka/dym razem ˘ ka/dy ]raz ^ czas\,de ^ z ]czas\.

de, dzie – 1. kier, praw, 2. od ` ¯ =ac. de`, dis`&s=aw. gde ]gdzie\ ̄ g ]kierunek\ % de ̆ gdesz ]gdzie/\,desz ̄ destination ]cel, przeznaczenie, miejsce przezna-czenia, adres\ TZ, dziewi•ca – prawi•czka,desat ]dziesi":\ ¯ desatina ]dziesi"cina\ ¯ desno]prawo\ % sat, si": ̄ set ]ustanawia:, zasadza:\ – pra-wem ustanowione, zasadza si" na prawie,prawda ̄ prawde ]np. zasadza si" na prawdzie, prawd"m[wisz$\; de•klinacja – od•miana(mawianie.˚czasownikowe formy, dy.

den, dan, don, dno – ziemia, woda& donica,Den•mark, Posej•don.

des – pra, za& des•no – pra•wo, des•na – pra•wa.diew – nioska$& wz•diew – wz•ni[s=.dl – d=ugo>:& podle ]blisko, pod=ug\, wedle ]wed=ug\,

ros. dlin•a(nnyj(owatyj, miedlennyj ]powolny, zwlekaj'cy,oci'gaj'cy si"\, dlatego ]wyd=u/enie, uzasadnieniepoprzedniej cz">ci zdania\.

dla, dle – po, we, w, u& po•etomu – dla•tego,we•dle – po•d=ug.

451d=o – 1. bi:, odbicie, uderza:, stuka: ¯ =o

]d{wi"k, puls ̆ =ono\, d=o<,wahad=o, cykad=o, kowad=o,liczyd=o, straszyd=o, zwierciad=o, >wieci•de=ko(d=o,2. chwyt&d=o<, imad=o ]ima % d=o<; u % chwyt\, sid=o, gar-d=o, szczud=o, kadzid=o, kropid=o, szyd=o, w"dzid=o]w"dzi` ¯ wendig, holend. skr"t\, wi'zad=o, wiesza-k(d=o, mokrad=o, w przeno>ni& porzekad=o ]chwyta:my>l, analogi"\, abecad=o.3. rodzajniki poj": zwi'zanych z czasownikami;A, B, C, D...., ÇD&d=o ˘ `: ]ì:, `y:, à:, à>:, è>:, è:\ % =o& rad=o ]radli:\, kadzid=o ]kadzi:\, myd=o ]my:\, prawid=o]prawi:\, widziad=o ]widzie:\, jad=o ]je>:\, siod=o ]sia-da:, siedzie:\, sid=o ]sie:\, skrzyd=o ]skry•:(wa:\,posiad=o>: ]posiada: % =o>:\, przypad=o>: ]przypa>:\,przepad=o>: ]przepa>:\, wahad=o ]waha:\, cykad=o]cyka:\, gasid=o, kowad=o ]ku:\, kopyd=o, kr'/yd=o]cyrkiel\, liczyd=o ]liczy:\, pachnid=o, mijad=o, pisid=o,sikad=o, straszyd=o ]straszy:\, zwierciad=o ]zer-ka:, z wp=ywem =ac. verte\, md=o(>ci ]mdli:\, >wieci-de=ko(d=o ]>wieci:\, bielid=o ]bieli:\, czernid=o ]czer-ni:\, malowid=o ]malowa:\, omywad=o, prze>cierad=o]prane wod', du/e pranie wod'\ ¯ prze ]wielki(e\ %

>ciera: ]pra:\ % =o ]rzecz, woda\, s=owo nowe,4. materia=& prze>cierad=o, mokrad=o, bielid=o.5. rodzajniki& sad=o ]osad ¯ sadzi: ¯ =ac. sedimen-tum\, stad=o, sikad=o, {r[d=o, pud=o, god=o, rad=o,szyd=o, czupirad=o ]czupryna, kud=y\, przykrywad=o,puszczad=o.Nie nale/'& pochodne =o/y:& pod=oga ]pod % =oga\,pod=o/e, od=o/y: ]od % =o/y:\, przed=o/y: ]przed %=o/y:\, od=ogiem, jod=owa ]jod=a\.Czasowniki posz=y od rzeczownik[w, s' ich pochodnymi;od nazw przedmiot[w, rzeczy, nazywa si" czynno>cinimi wykonywane, np. piasek ˘ piaskowa:, d=uto ˘d=utowa:, >ruba ˘ >rubowa:, itp.

`d=y& kud=y, md=y, mod=y, pod=y, wid=y.dma – si=a& dmucha:, rozedma, staroros. nudma ]si='\,

wydma ]wydmuchana\, Dmowski;w zwi'zku s=owotw. z mag ]$\& d % mag.

dn, dnia, dnie – woda& rzeki& Don, Dunaj, Dniepr,Dniestr, Dwina, dno, wodny, studnia ]ch=odna woda\ ̄stud ]ch=[d\ % nia ]woda\

452do ^ na ^ o ^ para ^ po ^ pod ^ per ^ pro ^

prze ^ przy ^ roz ^ u ^ we ^ wy ^ za ^ zena•oko=o – do oko=a, na•bo/e<stwo – do Boga,pro•wokacja – wy•zwanie, per•fect – do•k=adnie,

wy(za•nie>:(rzec(prze: ]si"\, wy•chod – do•ch[d,vi•viodl ]wy•wi[d=\ – po•wi[d=, vi•bie/al ]wy•bie/a=\ –z•bieg=, po•trzeba – wy•m[g, po(za•>lubi:, po•bierzi –za•bierz, za•ufa: – po•ufnie, po•ciemnia=o – za•:mienie,po(u•topili, po(u•waga, po(u•stanowi:, po(u•lepszy:,po(u•/yczy:, po(u(za•s=uga, po(za•leci:, po(za•rzuci:,po•czesznie – u•czciwie, po(o•kowa= – za•ku=,po•dawal – roz•da=, po•pis'no – o•pisano, po•chwali:si" – prze•chwala: si", po•czynil – wy•czyni=,



ZG+OSKI


po(prze•da: – pod•da: ]si"\, za•pora – na•p[r, na•tura – przy•roda, para•metr – wy•miar, za(u(prze(przy•bi:,za(u•pewni: ]si"\, za(u•moczy:, ze•gna:, ze•s=a: – wy-•p"dzi:, po•sadnik – na•miestnik, do•maga: – u•silnie,za(pro•wadzi= – za•wi[d=, przy•szed= – na•szed=,przy•prawi: – za•prawi:, u•bieg=y – prze(za•sz=y,prze•sta: – u•sta:, roz•lewa – prze•lewa, na dor"czu – pod r"k', we•dle – po•d=ug, we czterech milach – po

4-ch milach, do(za•ko<czy:, do(za•kupi:, do•pa>: ^pod•pa>:, na•sienie – o•sie< ]je•sie<\ – do siania,do ucha – na ucho,na•za•jutrz – ang. to•morrow, anglosas. to morgen,

do – 1. w kierunku, ko ̂ ku ̂ ek ̂ e ̂ na; ̊ G, K, O&do domu, do ucha ^ na ucho, do ko>cio=a ^ na ko>ci[=,do ty=u ^ nazad, do Zamo>cia ^ na Zamo>:,paj•da – krom•ka ]da ^ ka ˘ do ^ ko\,2. jeszcze& dopisa:, dop=aci:, doda:,3. dokona:& donie>:, domy>le: si", dor"czy:,4. no, na, do, da, dak, tak TD – formy twierdz'ce,potakni"cia, ̊ no.

453do` – 1. kierunek czynno>ci, dope=nienie, doda:,

pozytyw ]s=aw. da – tak, OA\, por. o& dorobi:,dostawi:, doj>:, dopisa:, dostatek, itd., pokr. po,

2. pozytyw, s=aw. da, zgoda, dobrze, potakni"cie, na]we{\, u/ywany z zaimkami zwrotnymi& t ]ty\, u, w ]wy\, z ]za\, do wydawania polece<, przez to ˘

3. przedrostek pokrewny& ˚na`, k`, po`, prze`,przed`, przy`, u`, w`, wy`, z` ]s`\, za`, ze`&do(na(po(prze(przed(przy(u(w(wy(za(ze•staw]i:\,do(na(po(prze(przed(przy(u(w(wy(z(za•=[/, itp.,do ̂ przy ̂ pod ^ troch" ̆ przy(pod•gotowa:(nie>:,

pol. dop=yw ^ ros. przytok ]p=yw ^ tok ˘ toczy: si"\,nale/ny – ros. do=/nyj, do•pozywa: – pri•zywa:,przy•k=ad – ros. pri•mier – do•miar,do(uzu(wy(s•pe=ni:, do>:, dostatek – w miar",do ^ na& do•oko=a – na•oko=o, na•bawi: si" –

do•igra: si", do•>cign': – ros. na•stignut,do•goni: – na•p"dzi: ]gon ^ p"d\,do(na•wi'za:,

do ^ od& staropol. dozywa: si" – odwo=ywa: si",do ^ po& do(po•kazywa:,

staropol. do•radzi: si" – po•radzi: si",staropol. nie•po•>cigniony – nie•do•>cigniony,Do•maga•=a – po•moc•nik ]mag ^ moc\,

do ^ pod& do(pod•nios=y, do(pod•='czy:,staropol. pod•pom[c – do•pom[c,

do ^ przy& do(przy•w[dca, do(przy•si'>: si",dopuszcza: my>l – przywodzi: na my>l,do(przy•da:, do(przy•st"pny,do(przy•da:(nie>:(stawi:, do(przy•prawi:,do•zwo•lony – przy•zwo•ity,

do ^ prze& do•sadnie – z prze•sad',staropol. do(prze•winienie,

do ̂ u& do•maga: si" – u•si=owa: ]mag ̂ si=a, moc\,staropol. u•goniwszy – do•p"dzili,do•my>lili – u•zmys=owi:, do•gna: – u•p"dzi:,

staropol. u•rodny – do•rodny,do ^ wy& do(wy•w[d, do(wy•miar, do(wy•r[s=,do(wy•pe=eni:, do(wy•wiedzi: si",

do ^ we& we•sp[=, ze•sp[= – do spo=u,do ^ z, wz& do•statek, do>: – w miar", do•stateczny

– mierny, do(z•mys=, do(wz•ros=y,do ^ za& do(przy•puszczenie – za•=o/enie,

do(za•zna:, do(za•='czy: ̆ za•='cznik,do(za•ko<czy:, do(za•kupi:, do(za•mkn':,

do(za•przynie>:, do•patrzy: si" – za•uwa/y:,do(za•wini:, do(za•s=u/y: si", do(za•si"g,do(za•jecha:(la:(ko<czy:; wi"cej ˚`przy,staropol. do(za•s=u/enie, do(za•prawi:,

do ^ ze& do(ze•zwala:,7. czas dokonany, dope=nienie& do(wy•kona:,

czas dok., koniec& do•j>:(kr"ci:(nie>:(p=yn':((skona=y(/ynki, za(do•nie>:, zape=ni: ^ do pe=na,

uzup.& do•robi:(kszta=ci:(kupi:(kwaterowa:(la:((lutowa:(=o/y:(pe=ni:(pisa:(pracowa:(sypa:,do•/ywocie – za /ycia, do ko<ca /ycia,inne& dostatek,staropol. nie•po•>cigniony – nie•do•>cigniony,

8. te`& do•piero – te•pier, ]za ^ do\•po•m[/(moga,9. òd& dokupienie ^ odkupienie, tak i do(od•=owi:,

do(od•prowadzi:, do(od•razu, do(od•wieka.10. daleko& dono>ny – dalekono>ny.Odwrotno>ci' do` jest od` ^ roz.

dol – si=a, moc& u•doleti – po•do=a:, u(z•dolny(da=y(da:.don, dno, den, dan – ziemia, woda& donica,

Den•mark, Posej•don.dor, ter – woda-ziemia& woda ^ wo ^ water ^ hydor,

TD, OE. ˚dr, syt, woda.dr, tr – woda& modry, Adriatyk, gr. hydra ]woda, w'/\,

Drw"ca, Drawa, drown ]topi:, ton':\, anglosas. drifan]wiedziony\ ̆ >redniow. ang. dryft, drift, pokr. holend. drift,starogerm. wy/yn trift ]stado\ ̆ >redniow. ang. driven ̆ang. drive ]p"dzi:, jecha:, pop"dza:, zagania:\,>redniow. ang. drinken ]pi:\ ˘ ang. drink ]pi:\,>redniow. ang. dronke ˘ ang. drunk ]upity alkoholem,najcz">ciej w[dk' ¯ woda\, ang. water ]woda\;anglosas. treow ˘ >redniow. ang. trew ˘ ang. tree,wo=. derewa ]Drewlanie\, pol. drewno, ˚tr.

drze, dere – staro& dere•wo, drze•wo – staro•/yt;drze`, dere` ^ staro`; wo ^ /yt ^ syt.

dro, dra – ci'gn': ¯ anglosas. dragan¯ staronord. draga& droczy:, draka, drapa:, wydra.Nie nale/'& droga ¯ doroga ¯ tor•o % ga,wiadro ¯ w(ia ]wysoko\ % jadro ]woda\ ¯ gr. hydor.

dukt – w[d ]$\& wia•dukt – prze(z•w[d, in(de•dukcja,kon•dukt•or – prze•wod•nik, kon•dukt – prze•w[d.

dup ˘ dziup – pust•y(a(e, pr[/n•y(a(e&dupa, dziupla ]la – 1. drzewo, 2. las\.

dur – pust ]niech$\& durny – pusty, dur•ak – pust•ak.

dy – czas ̂ time ̂ raz& wte•dy – wten•czas, w[w•czas][w ̂ te(n\, gdy, kie•dy ̄ kie ]pytanie& jaki\ % dy ]czas\,ka/dy ˘ ka/do•razowo, m=o•dy, drug•dy, nieg•dy,s=aw.-ros. ̀ /dy ]razy, raz ̂ czas\& dwa•/dy, tri•/dy, itp.,˚de.

dyg, kiet, kier, kiel, kel, kat, ko – k't.dzi – czas ^ rok& u•rok – dzi•w ˘ uro•dziwy

]u ^ w; rok ^ dzi\, dzi•siaj`dzi: – tworzy:& chodzi:, rodzi:, je{dzi:, itp., por. d{.dzie – praw& dzie•si"cina ]podatek\ ˘ dziesi":,

dzie=o ]sprawa\ ˘ dzie= ]spraw\.dziej ^ czyn ^ p"d ^ ci'g ^ mat ˘ metryka

]ksi"gi dzie=, dzia=ania, czyn[w, dziej[w\, dzieje ]czyny\,auto•mat(yczny – samo•czyn(ny ]auto ̂ samo ̂ pod ˘auto•graf ̂ pod•pis i inne pod`& kancelerz – podkance-lerz, komorzy – podkomorzy\.

`dziej – `nia, `nik, czyn(i:, wytwarza:& z=o•dziej]z=o ^ szkoda\ – z=o•czy<ca, z=y•dnia – z=o•czy<cy,czyn•nik, dzie•/a – za•czyn ]/a ^ za\,dobrodziej, ko=odziej, bartodziej ^ bartnik.

`dzie/ – 1. kry:, chowa:& m=o•dzie/ ]chowanie\,



ZG+OSKI


o•dzie/ ]o•krycie\, dzie/•a ¯ kwas,2. tudzie/ ]tak/e, oraz, r[wnie/\ ¯ s=aw. tuda ]tam\,3. a gdzie/ tam ]zaprzeczenie\.

dzia=, dziel ^ czyn ^ ='•k(cz,="•k(cz – }z|='cze ¯ s=aw.-wo=.-ukr. =uk;miejscowo>ci po=o/one przy granicach&Dzia=dowo,Drohiczyn, +"czna i s=ownictwo pospolite& dziel, dzia= ̂czyn ^ ='cz, ="cz ˘ roz•='ka(dzielenie,od•='czy:(dzieli:, dzia=alno>: ̂ czynno>:.

dziew ̄ diew – nie>: ̄ wzdiew ]wzni[s=\ ̆ dziewica]nioska\, dziewczyna, odziewa:, odzie/.

dzie/ – ciep=o& o•dzie/, m=o•dzie/, dzie/•a ¯ cie/]kwas\.

`dzki – 1. z ziemi tej, dla nazw i poj": zako<czo-nych na «d»,2. dotycz'cy& s'siad – s'siedzki, gr[d – grodzki,lud – ludzki, ˚cki.

`dztwo, pokr. `ctwo.d{, dzi: – tworzy:& dzieje, chodzi:, rodzi:, je{dzi:, itp.,

gw[{d{, dzianina, +[d{;por. kno.454

e ]ec, el, en\ – liczba pojedy<cza lub mnoga,do wskazania ]okre>lenia\ liczby& osiedle i inne.

èc ¯ èt – 1. liczba poj., `ce ¯ `te – l. mn.&palec, budulec, szpilulec, widelec, kolec, kojec, strzelec,dziedziniec, wieniec, siniec, m=odzieniec, jeniec, piec,cielec, tubylec, zakalec, zawilec,2. od; ce ^ do,3. g[ra ̄ wie, wia& z=oj ̆ Z=ojec, Be=z ̆ Be=/ec, Sitno˘ Sitaniec, Ciechan[w ̆ Ciechanowiec, Grabowiec ]G[ra

Grabowiecka\, Jaros=awiec, Zwierzyniec ]na Roztoczu\,Dunaj ̆ Dunajec ]g[rski Dunaj\, niegdy> rz. Nur ˘ dzi>Nurzec. ˚`lec

ècz, e/ – ostrze, prastare, wsp[lne z anglosas.ecg ˘ >redniow. ang. ege, egge ˘ ang. edge } ed/ |]ostrze, cienka, tn'ca cz">: miecza, {d{b=a, li>cia\, s=aw.miecz ]meh;, m≠h;\, ]od\siecz ˘ siekiera, je/ ]\'\, zczas[w gdy HJ, ang. hedge hog.

èj – 1. stopie< wy/szy lub ni/szy& lepiej, gorzej,wy/ej, ni/ej, dalej, bli/ej, wi"cej, mniej, bardziej, szybciej,wolniej, dalej, bli/ej.2. pokolenie&Andrus ]m"ski\ ˘ Andrej ˘ Andrzejuk,B=aginia ]b=ogos=awiony\ ˘ B=a/ej ˘ B=aszczuk,Indrun, J"drun ˘ J"drzej ˘ J"drzejukMusi ]nachmurzony\ ˘ Musiej,Mat` ˘ Matej ˘ Matejuk,Maciej, Pociej, i inne,3. o, wielki, stary& B=a/ej – B=ogo.

èk ^ ùnek ^ po` – pojedy<cza rzecz,zwykle w nazwach przedmiot[w&m=otek, trzonek, rysunek, malunek, pakunek, poca=unek,itp., wszystko ^ wszystek, Lestko ^ Leszek, podw[rko^ podw[rze.

èk ^ `ba ^ `da ^ `ka ^ àk –1. czyni:, robi:, uprawia:& nazwisko Dobek,2. do ̂ ko ̂ e ̂ na& spytek ]dopytuj'cy si"\ ̄ ek ]do\% spyt ¯ s % pyt ¯ pyta:,nazwy narz"dzi i przyrz'd[w, jak& m=otek, m=ynek.

èl, àl }arch.| – arabski przedrostek,zaimek wskazuj'cy, odpowiednik ang. «the», nieistniej'cy w j"zykach s=aw. Najbli/szym odpowied-nikiem «the» jest ten, ta, to, tego, tej, np. ang. what was

the result$ – pol. jaki by= }tego| rezultat$W j. pol. istnieje nadal, widnieje na ko<cu wielu termin[w,znaczenia jego zupe=nie zapomniano.

455èl – 1. liczba poj., `le – liczba mnoga&

cypel, hycel, sznycel, krzewiciel, duciciel, my>liciel,burzyciel, karmiciel, nauczyciel, hotel, kierdel,mendel, kaszel; cugle, kartofle, pantofle,

2. zaimek& ten, ta, to,3. ziemia, ˚`le, `la, àl,4. zdrobnienie, jak franc. roux ]rudy, ry/y\ ˘ ang.

Russell ]rudzielec\ ˚lec& szufla ˘ szufelka, p"tla˘ p"telka, =ac. corvus ]kruk\ ˘ starofranc. corb ˘>redniow. ang. i ang. corbel,

5. èl, `le, è=, ò= – narz"dzie, przedmiot&szpadel, ang. wimpel ]>wider\, kettle ]kocio=\, segel]/agiel\, trowel ]kielnia\, grapnel ]kotwiczka\,anglosas. candel ˘ ang. candle ]>wieca\,niem. löffel ]=y/ka\,kube=, knebel, kabel, kafel, hacel, dyszel, sopel,

6. òn& szpicel – szpion,7. `no& Kowel ^ Kowno ]starolas\,8. na, przy, od, z& modzel ]na nodze, pol. N ˘ M\,

musiel ]przymus\, niem. kufa ]kad{\ ˘ pol. kufel.e= ̊ woda, miesza: ]wod"\& be=kot, be=ta:, kube=, E=k.e=k, a=k, u=k, =uk – strza=& os•e=•ka o•strza=•kaèn – forma przymiotnikowa& silen ]silny\,

Kowen ]le>ny\ ¯ kow.èn, è< ^ ìn – wielk•i(a(ie, stary, ˚wielko>:.

456è<, ìe<, `y< – 1. liczba poj., `nie – liczba mnoga&

dzie<, jele<, pie<, sie<, trzpie<,2. samiec gatunku, ze< ]on\& seleze< ]kaczor\, jele<,le<, korze<, ze<, szersze<, bie< ]byk; grze•byk(bie<\.3. wielk•i(a(ie, ˚wielko>:, 4. wysoki, wysokopo=o/ony, d=ugi& Katy< ]D=ugi K't\ ¯ ang.short ]1. kr[tki, 2. niski\ ˘ long ]1. d=ugi, 2. wysoki\.

er ˚ur, or.èr, `r, `str, `ster – stopie< wy/szy ]wi"kszy `\;

`st – najwy/szy; ̀ st, ̀ ta – wielki, wielce, wysoki,wysoce.

ès – o`& es•say – o•powiadanie.èta, àta – izba& kleta, chata, wiata.

èw ^ òw ^ àk – pochodz'cy od ˘ syn&w nazwiskach patronimicznych." – fauna& istoty /ywe, wydaj'ce d{wi"ki& zwierz",

piskl", jagni", ciel", szczeni", prosi", dzi"cio= ]od ci"cia\ – " zwykle na ko<cu wyraz[w. Przedmioty& b"ben.

", "k – 1. d{wi"k ¯ zwuk; ', " ¯ u& st"k(a:, brz"k,p"k(a:, kw"k(a:, j"k i j'ka:, b"c, b"ben, b'k i bucze:.2. m"ka& udr"ka, n"ka:, l"k, kl"k ]kl"ka:, ukl"kn':\,>l"cze:, gn"bi:, mord"ga, mitr"ga, m"da, szw"da,gl"da, zrz"da.

`"ka, ˚a, nr 430."/ – si=a& pot"/ny, wyt"/a:, m"/czyzna, or"/, ci"/ar

]od wyt"/ania, t"/ar TC\, pr"/ny.far, faris, fary/ – ko<& PF, ja s'dz", /e franc. Paris,

pol. Pary/ od konia pochodz', jak pol. Toru<, krakowskitoro< ]lajkonik\ ¯ s=aw. toron ]konnica\, tak i gr. Paris]pol. Parys\ – drugi syn Priama, kr[la Troji.

fer, ter – no>nik, no>nia, ¯ gr. pherein ]nosi:\& transfer.



ZG+OSKI


457g – 1. kierunek, do& d=ugo>:, g="boko>:, gdzie,

nigdy – niekiedy, jug ]po=udnie; ju ̄ u – gor'co\, Gda<sk,Gdynia, Gdeszyn ]g•deszyn ¯ destin, TZ, YI, docelu\, gwoli – do woli; poj"ciowo pokr. ˚K, O,G przeczy S& s•=uch, s•=uchy – g•=uchy.2. przeczenie& gruchot, g=owa, g=os]kot\, gnie>:.

ga – 1. ciep=o, /ar, p=omie<, ocieplenie& gacie,gatki, gat ]granica, w"gie=\ ̆ rogatka, gaci: ]ociepla:\˘ zagata, gacek ]nietoperz\, gasi: ]ga % sika:\, po-/oga ¯ /ga:, po/ar, sma•li: – sma•ga: ]li: ^ ga:\˘ pa•li: – /•ga:,

2. ga='{, dop=yw, odnoga& r[zga, noga, droga,nazwy rzek ˚przyrostek `ga,

3. chcie:, =akn':& pragn':, praga ]jad=o\,gawied{ ¯ wiedza,

4. ziemia ¯ gr. gaia; gaj ]pokr. zagajnik, gajowy\, gad(zina ]w'/\, g[ra ]Ø ^ A\ ^ ros. gora }gara|, droga.

gad – pyt& za•gad•ka – za•pyta• nie, gad – pyton.gar – 1. chwyt, j"cie& ogar ]my>liwski pies\, ogarek

]uchwyt >wiecy\, za(na(o(wy•garn': ]uj':, uchwyci:\,garnek ]gar % nek – naczynie z uchwytem przy szyi\,gar>: i nadgarstek, gard•=o ]wzi': za gard=o\,g•ar g•rab ˘ rabunek ¯ robbery ¯ roberie,2. miara& ze•gar ]miara czasu\, gar•niec ]ma=a miara\.

gaw, ga(d – m[wi:, wys=awia: si"& gaworzy:,ros. govorit;, gawron, ligawka, gaw"da, gawied{,gada: ˘ gadu=a, gadka.

gda – za& wsie•gda – za•wsze, Gde•szyn ]Za•wad(a\ – dzia=y wodne.

`gent& a•gent ¯ =ac. agens, agentis ¯ agere ]dzia-=a:, czyn(i:, robi:, uczynek\

̄ gr.

agein]p"dzi:, jecha:,

pop"dza:, zagania:\,re•gent ̄ =ac. regens, regentis ]kieruj'cy, rz'dz'cy\ ¯ regere ]rz'dzi:\.

gib ˚gub.giew, kiew – wysoko& /agiew, chor'giew, st'giew,

Giewont, Me=giew, +agiewniki, krokiew.gl'd ̂ zor – patrze:, spoziera:& do(za(prze(wy•gl'da:,

po(wz•gl'd. wzgl'd – wzor, pogl'd – pozor`, przegl'd – przezor`.

gle – 1. ziemia ¯ =ac. gleba ]dos=. grudka ziemi\&gle•ba, wozwa•gl ]w'w[z\, ang. glen ]dolina g[rska\,

2. czas& =ac. tempus ˘ w•tem – na•gle.458god – 1. dobrze& godnie, godno>:, pogodny nastr[j,

wypogodzi: czo=o, ugoda, =a(godzi:, gody weselne, poradogodna, zanosi si" na pogod" ]lub na deszcz\,godziwy, u•wiary•god•nienie – u•wierzy•tel•nienie,2. rok, pora, czas, raz, bieg; stoj, stoi, pada,3. pad, lot& przy•goda(padek, god•nie – wy•pada,po•goda – o•pad ]po ^ o ^ na\ – na•pad – na•lot,przy•god•ny – przy•padkowy – prze•lot•ny,4. fort& kom¶fort – wy•goda ]com`, kom` ^ wy`\.

gon – p"d, p"dzi: za, ko<& goni•:(twa, gania:, goniec,

go<•ca(czy, ogon, ogania:, za(wy•gon, za(wy(po(na•gania:, goni: ]p"dzi:\ bimber – samogon.Zgon. pokr. ang. gone ]przemin':\,za(wy(po•p"d – za(wy(po•go<.Zapewne te/ i Pogo< ]Pop"d\ – herb Litwy tu nale/y, boprzybysze zacz"li rozmna/a: si" na ?mudzi, st'd ?m[d{od mno/enia wyprowadzono ok. 1480 roku.

go< – pal& o•go< ]o•pal\ – goni si" ]pali si", go•re\ –bie•ga ]o` form' czasownikow', bie\.

g[r – 1. g[ra gora – wzniesienie terenu, stos,kupa, g[r•al(ski(zysty, pag[rek, wzg[rze,2. ponad, na g[rze ]ponad g=ow', np. na p[=ce, nastrychu\, patrz(e: w g[r", g[rowa: ]by: ponad innych\,g[rnolotny, ]otrzyma: co>\ z g[r'.

gr'/]y:\ – top]i:\, za•nurz]y:\& po•gr'/y: ]za•topi:\.grod – dzia=& prze•groda(dzia=, gr[d ]dzia=ki$\,

grodzi: ]od(dzieli:\.grom, grzm – 1. g=os& grzmot ]=oskot\, grzmi,grom(nica, gromko ]g=o>no, podniesionym g=osem\,2. niesamowita, du/a ilo>: czego, rozmiar taki& gromada, gremialnie, ogrom(ny(na(ne.

gub, gib – 1. ch=on':, 2. =ono ¯ ang. womb }=um|,guba – g"ba, usta; g=ubina – g="bia, g='b, U ˘ Å, ´;prze•gub – prze(z•gi"cie,z•gub•i: ]poroni:\ – s(u•traci: ]ci'/"\,ros. s•gib – z•gi"cie, s•k=on, na•chylenie, KCh,gib•ki – kib•i:, KG, ...poch=on"=y wody jeziora.

ha – pe=en& haust – usta pe=ne wody.ho, so, os, as, ko – 1. wysoko, hoso,

gr.-celt. HS& horyzont,2. ho – wielce& ho/y ]/wawy\.

459ì – liczba mnoga& pi=ki, nogi, wiele innych.ìca ˚a, nr 430.ìc, ìcz – syn& pa•rent – rodz•ic, dziedzic, szlachcic,

kr[lewicz.ìd – czas, raz& idus ˘ idy marcowe, ob•ida – ob•raza.iel – ziele& ziele, chmiel, trzmiel, pieli: ]chwasty\,

zielewiele WZ.ì" ˚j".

460ìk, `yk – 1. jeden, 2. do` ]do czego\ ¯ gr. sztuka&

komik, tragik, magik, cyrulik, m"tlik,3. wykonawstwo, nawyk ̆ zaw[d, ̀ or, ̀ er& alko-holik, cukiernik, hydraulik, polityk, historyk, fizyk, muzyk,kosmetyk; pracownik – ang. worker ]nik – er\; j"zyk – ozor ]yk – or\, OE,ik ˘ yk, ycz, yczny ˘ zw(ob•yczaj&z(od•wykn': K ˘ Cz, maik, mai: ¯ maj;ekonomika ˘ ekonomiczny; kosmetyczny, i inne;˚`nik ]jeden\ ¯ nic ]zero; zaprzeczenie\.

i=, y= ¯ soil ]ziemia, brud\, >redniow. ang. soilen

¯ starofranc. soiller ¯ =ac.& i= ¯ ilasty, py= ¯ pyli:.im ˚Przedrostki, nr 410.im zaimek dotycz'cy stopnia& im d=u/ej – tym lepiej,

im bardziej..., im g="biej...,ìn, `yn, `y<, èn, è< – 1. wielk•i(a(ie, 2. stary&

przyrostek patronim., szczeg[lnie w j. ros., Agroskin,Puszkin, Ryfkin, bas•en(in, inny – odmienny ]in ̂ odmien¯ od imienia\, itp. ˚nia& Lithuania,3. czyj, 4. `yn – woda, ˚czyn.

461ìna – 1. ma=e, zdrobnienie& mie>cina, ˚a, nr 430.

2. ina, yna ^ auto ^ samo& masz•yna ^ auto•mat,]masz ^ mat\ ˘ b"bina, so>nina, grabina, brzezina,bukowina, ro>lina, bylina, g"stwina, ziemina, itp.,baranina, bo:wina, padlina, dolina, babina, barwina,bazgranina, pisanina, branina ]kraina\, danina,b{dzina, ok=adzina, tkanina, i wiele innych,dziewczyna, jedyna, je/yna, braczyna,3. `yna – ò>: ]ilo>:, jedno>:\&wy•/yna – wy•soko>:, Jan•ina ]jam jedna$\;



ZG+OSKI


godzina ]jedna\, ˚te/ `na nr 420.ino – 1. niegdy>, ¯ inogda ]ino ^ nie\, 2. wody,

zw=aszcza w nazwach miejscowo>ci& w•ino – k•was¯ k ^ do, was ¯ niem. wasser ^ w[d ^ ino,Borodino, Ostankino ̄ Borodin, Ostankin ̄ Borod % in,por. ìn, `no ]staroziem\,3. jedno`, inno`& ros. inostrannyj ]“jednostronny” –obcy, dziwny, dziwaczny, nieparzysty, ciekaw, niesw[j\

t=um. na j. ang. strange; odd, singular, curious, queer.is ]pra\ ˘ iste ˘ ìszcze, `yszcze&

zaiste – zaprawd", horodyszcze, historia, i inne.462

ìsko, `ysko – 1. miejsce& blisko, nisko, klepisko,ognisko, palenisko, uzdrowisko, stanowisko, uroczysko,rozlewisko. Biczysko zgrub. ¯ bicz; ˚iszcze,2. stare& Nisko, Iskoroste< zwany Bie=grodem ]bie= –niski\ ¯ Niskoroste< ]$\ lub I % skoro ]pr"dko\ % roste<psisko, konisko, wilczysko.

ìst, ìta ¯ gr. poplecznik, zwolennik.ist – prawda, rzeczywisto>:, ist, st'd istnie•:(nie,

istny, zaiste ]zaprawd"\, samoistny, istot•a(ny.ìszcze, `yszcze – przechodz'ce w nico>: ¯

szcze ]drobny\& u•rocz•yszcze – u•czest•nictwo,horod ˘ horodyszcze, zgliszcze, piszczel, iszczez=.

ìta, `yta, ˚a, nr 430.ìty, wity, ˚lityìwo, `ywo – materia= na& =uczywo, krzesiwo,

paliwo, ogniwo, spoiwo, /eliwo, ˚wo.iz` – ˚wy`, przy`& izvoliti – przyzwoli:.ìza, `yza, ˚a, nr 430.`ja, ìa, `lia ˚a.

jad=o – /ar, jad, wa, pra& /arcie, jad=o, strawa, trawa,potrawa, trawi: ˘ ]sok, uk=ad\ trawienny, praga,i picie& ga, /og, =o, ci", cie;logika zawarta w zwi'zkach&wa•ga – ci"•/ar, po•/o•ga – po•/ar,/ar•cie – pra•ga ]jad=o\, za•/ar•ty – za•jad•=y,zg=oski odpowiadaj' sobie parami&• /ar, jad, wa, pra – jad=o,• cie, ci", =o, ga, /og – picie, nap[j, woda.

jan – B[g& Janina ]bogini, B[g-pani\, tworzyjan]tworzyb[g\, patrz AN, Jan, Alijan.

`ja<stwo – ub[stwianie ¯ jan ]b[g\&

chrze>cija<stwo, pija<stwo. jas – 1. chwyt ¯ s=aw. qt;, ST, 2. proste& jas=a, jastrz'b, jasyr, pojas ˘ pas, rz. Jasio=a ]prosta\.

jask – jasny lub ciemny& jaskier, jaskrawy, jasno(>:(widz,ob(po•ja>ni:, piask(owy ]piasek\; jaskinia, jask[=ka.

jasna – g[ra, wzniesienie& Jasna G[ra w Cz"stochowie,Jas=o, Jasnogorsk 128 km S od Moskwy, Jassy ]$\, jastrz'b, ja>niepan ]mo>ci panowie\, jegomo>:,

jaw – kaz, w[d& ob(wy•jawi – o(po(wy•ka/e. j': – bra:, przyj(poj•mowa:, qt;,

u(od(po(pod(na(prze(przy(za(zd(ob•j':. je – czas tera{niejszy& jestem, ‘panie, on je ]taki a taki\’,

budu(sprzeda(kupu•je,pracu(wynajmu•je, i wiele innych. je` 1. o`& je•den ̄ od•in ̄ odd ]nieparzysty\ % n ]numer\,

je•zioro – o•zero, je•le< – o•le<, je•sie< – o•sie<,2. tyl& je•no – tyl•ko ]no ^ ko; je ^ tyl\ ˘ mo•tyl, je•ba: ]ty=•kowa:; ̀ ba – robi:, czyni:; uprawia:\, ˚ba.

`jec ¯ lec ¯ lette – zdrobnienie&Dunaj – Dunajec, Sitno – Sitaniec. kojec.

jed – 1. r[w& r[wno•cze>nie – jedno•cze>nie, ̊ je,2. mon& jedno•lity – mono•lity ¯ gr. monolithos,mon•arch – jedyno•w=adca.

j" – ja, az ¯ j"•zyk ja•zyk& `j"& robi", id", pr[buj",pisuj", pojmuj", i wiele innych.

j>cie – pust ^ wodzi: ¯ woda& u•j>cie – u•pust,na•j>cie – na•pust – do•pust,pusto•szy: – upro•wadza:.

463k, ka, sk, ski, ska, le, la, al, ja, ia, wa ˚ziemiak, ko, kot, ka, ku –

1. do& k, ko, ku ]do\ ok, uk ]od\ ˘ spisok ^ odpis&koc – ko•oc ]do ocieplania; koc – kot, T ˘ C, =apa:\,rzeka – rze•ka ]p=yw do – dop=yw\, kali: – ka•lit ]dolit – do >wiecenia, zapalenia\,koszula – k•oszula ]k•otula; T ˘ Sz, do otulania\,stra/ak – stra/•ak ]do stra/y\.Inne& bary=ka ]do barrel\, beczka, belka, deska; kad=ub,ksi"ga i ksi'/ka, Ksi"/yc, k=adka, k=oda ]=ad, =oda – woda\,2. ziemia, 3. materia=, surowiec& marchewka,

pietruszka, porzeczka, poziomka, rzodkiewka, >liwka,truskawka, 4. kierunek, wskazanie&s=aw. ko k= ]ku\; poj"ciowo pokr. ˚G, O5. pod& k•mie: ]ch=op ¯ cho=•op ¯ cho=od, ch=[d % op¯ oppositus\ – k•nieci: ]pod•pali:, k•not ]pod•pa-lacz\ – koncepcji& kmie: i ch=op ]gor'cy, na•palony,pod•niecaj'cy\,6. na& k•rosta – na(przy•rost.7. prze, przy& k•ust•osz – prze•wod•nik ]ust ^ wod\.

ka – z& ang. de•luge ]pow[d{\ – staropol. ka•=u/.ka` – nie`, bez` ]$\& ka•p=on – nie•p=odny ¯ p=[d.`ka ^ àk ^ èk ^ `ba ^ `da ]czyni:, robi:,

uprawia:\, ˚a, nr 430.kad ^ tu& kad=ub ^ tu=[w, =ub ^ =[w ˘ sk'd, k"dy,

kuda ˘ t"dy, tuda, tutaj.ka=a – w[d& za•ka=a – za•w[d,

ka=a•marz ̄ mar ]ciemny\ ̆ marmur, murzyn, chmura.kamara – k't, ¯ gr. kamara ]sklepiona komnata,

krypta\ w przen. zwana “k'tem”, sw[j k't – swoj'izb", miejsce w budynku, cerk. komara ̆ komarycerkiewne& za•kamarek – za•k'tek.

kan – uchwyt& kania, kanka, kantar,ros. kapkan ]pu=apka\.

kani – $& Kaniku=a ]ku=a ^ ziemia(nin\, Kanicar,mjsc. Kanie E od Lublina.kar – stromizna, ]z\ g[ry& Karpaty, Karkonosze, skarpa;

kara:, karci:, kark.kasz – drobn•y(ica& kasza, kaszel, ˚szcze ]nr 700\.kaz – 1. mowa, st'd otkaz, ukaz, skazka, nakaz,

rozkaz, przykaz, kazanie, kaznodzieja, Kazik. Kaz ̄ azaz ]litera\, azbuk azbuk ]alfabet\, jazyk qzyk-jazyk,2. brud(zi:, kala:, ka=, nieczysto>ci, zepsuty,

za(s•kazi:, zaka/enie, choroby zaka{ne,nieskazitelno>:, kazirodztwo,nieska/ony ]niepokalany\,

3. kaz ^ jaw ^ w[d& ob(wy•jawi – o(po(wy•ka/e,Kaza<, Kaukaz,4. kaz(a: ^ da: ^ leci:& re•commend – po•leci:,

prze•kaz – po•danie,5. kara& kaz ˘ ka{ni•a(: ]kara(:\ ˘ s•kaz•aniec.

`ki – k"dy, zaimek okre>lony, ten, odpowiednikang. the& zapus•ki(ty ]ty ¯ tyj ^ ten\,p[•ki, dop[•ki – po•k'd ¯ k"dy.



ZG+OSKI


`ki ̊ ziemia& Cze>niki, +agiewniki, Trawniki, Troki.ki` – w kierunku ziemi ]$\& kin':, kida:, kiwa:.kier – wskazywa:, kier•unek(owa:(ownik(ownictwo(rat

]rat – ko<, por. or–ra\,Do wskazania kierunku& do `, od `, k, ko, ku, ek, e,na, o ]o, tam\, wz`, ws`, ̀ j& tutaj, dalej, bli/ej, ni/ej,wy/ej, ]dzi> nieliterackie\& tamaj ˘ tam, unaj, hetaj.

kiet, kier kiel – k't ]w tym& miejsce oddalone od cent-rum\& mankiet, =okie:, winkiel ˘ prowincja ]zak'tek,=okietek\, Kielce, kielnia, bakier, ekierka, ]kolano$\.

kiew ˚giew.kis – kwas& cie/ dzie/a zaczyn ]/a ^ za;dzie ^ czyn ^ kwas ^ kis\ ˘ za•kwas ^ za•czyn;kis=y – kwa>ny.

kl – g=os, wo=anie& klepa:, klik ]ros. krzycze:,wo=a:, wiwatowa:\, klik•a:(nu: krzycze:, p=aka:,wykrzykiwa:, proklamowa:\, kliç ]ros., jak klik\, kl'twa,klekot, kleci: bajki ]ple>:, sk=ada:, m[wi:, st'd klitu>-bajdu>\, klaska: ]w d=onie\.

kl" – zgi"cie& kl"•ka:, w•kl"•s=y.k=ad – 1. wysi=ek& na(po(pod(wy(prze(za•k=ad ]zak=ad

pracy\, k=adka ]do wody, =ad\, k=ad" ]¯ k=a>:\, zak=adnik]od dyb wykonanych z k=ody; s=ow. ko=odnik\,2. woda& s•k=ad – s•wod ˘ k=ad•ka – wod•a,3. k=am, =o/, sad& za•k=amanie(=o/enie(sada,koncepcji& za•=o/enie ]za•sada\ – do•w[d ]k•was\;przy•k=ad – przy•=o/enie – pri•mier – do•miar.

kno – 1. tw[r, tworzy: ]˚two\& okno – otw[r,2. dzia:, robi: na drutach, tka:&w=[kno, sukno, knot, knoci: ]tworzy:\ ¯ holend. knot,germ. Knoten ]w"ze= na sznurze, nitce| ˘ anglosas.cnotta ˘ cnyttan, germ. kn¥ttjan, ang. knit ]dzia:, robi:na drutach\, nord. knutr ]w"ze=, s"k\.

ko, ka, ku, k ^ ek – 1. do; k, ka, ko, ku ]do\ ok, uk ]od\ ˘ spis•ok ^ od•pis, ko•lano ^ do ziemi,paj•da – krom•ka ]da ^ ka ˘ do ^ ko\.2. po& ko•lej – po•ci'g ]lej ^ ci'g ¯ niem. cug\.

ko, os, as, ho, so – wysoko, gr.-celt. HS.ko` – wsp[=`, do spo=u, razem.`ko, kow – /elazo& kowal, kowad=o ]d=o – bicie\,

podkowa, /elazko. Kowel ¯ kow ]las\.464

`ko ]s=aw.-wo=.-pol.-lit.\ – 1. przymiotnik, jaki$,

2. ma=y, m=ody ]`czko, `szko – wielki, stary\& staropol. kolica – okolica ]mniej wi"cej\,gr. Andreas ]m"ski\ ˘ lit. Andruszko, bol ]b[l\ ˘ Bolko]bolesny\, chodzi: ]w ruchu by: na nogach\ ̆ Chod{ko]chodzony\, jan ]b[g\ ˘ Janko ]boski\, ko=od ]dow[d\˘ Ko=odko ]dowodny\, lest ]podst"p\ ˘ Lestko, Leszek]podst"pny\, mest ]zemsta\ ̆ Mieszko ]m>ciwy\, szym]honor\ ̆ Szymko ]honorowy\, zbytek ]figiel\ ˘ Zbyszko]zbytnik, figlarny\, Ko>ciuszko, Stanko, i inne,3. kr[l& mat•ka – mat•rix ]reiks ^ kr[l ^ ko\,4. no& je•no –tyl•ko ]je ^ tyl; no ^ ko\ ˘ mo•tyl,wszyst•ko – jed•no.

kocz ˚kosz.ko=, kol, k[= – kr'g& ko=o ]Ko=o Polarne, Podbiegunowe

– Kr'g\, oko=o, dooko=a, wok[= ]okr'/enie\, ko=ek]okr'glak\, okolice ]o % kol % i % ce\, ros. koleso.

ko=o – woda& Ko=o n(Wart', Ko=obrzeg, Ko=omna n(Ok',Ko=omyja n(Prutem,ko=o ̆ czo=o& wojewoda ]czo=o woj[w, wiod'cy\, cz[=no,pszczo=a ]wiedziona zapachem ̄ pach(n':\, cze=owiek]cz=owiek\ ¯ k ]do\ % wie ]g[ry\ % cze=o ]czo=o\, ˚t=u-

maczenia od ty=u.kon – 1. zna]nie\& za•kon – za•znanie, prze•konanie,

za(po(prze(o•>wiadczenie,2. wsp[lnie ¯ kom, MN ¯ communis.

k[= – wy•soko(/ej& ostrok[=, cok[=, sok[=, jask[=ka.kom – wsp[ln•e(y ¯ staro=ac. commoinos,

=ac. communis, starofranc. comun,

>redniow. ang. commun, ang. common& komnata,komoda, komora, kompilator, kompot, kompost, kom-pozycja, komenda, i inne.

kon – znanie, >wiadomo>: ¯ ang. conscious¯ =ac. conscius& za•kon – za(po•znanie,do•>wiadczenie – do•znanie,za(po(prze(wy(o•>wiadczenie,za(po(przy(wy(u•znanie, oznajmienie.

kora – zgodno>:& pokora ¯ po % kora,przekora ]w poprzek, zapora\, ˚ora.

kosz, kocz – splot& kosz(yk, warkocz.ko>: – krzyw& po•kost ]po•krywa\, u•kos ]krzyw•o\.

kot – 1. miska& kocio=, zakot=owa: ]zamiesza:\,kotlina ]wg="bienie terenu\;got. katlis, germ.Kessel, >redniow. ang.ketel, kettel, =ac. catillus,zdrobnienie od catinus ]miska\, pokr. gr. kotyle.2. =apa: ¯ ang. cought ]z=apany, czas przesz=y ¯ang. catch – =apa:, ujmowa:\,kotw•ica(a, kociuba ]do wyci'gania chleba z pieca\, kot,3. kierunek, ko ^ do ^ ek ^ e ^ na&kotlina ^ dolina ]lin – p=yn, ciecz w ruchu\.

kow – 1. /elazo ˚`ko, kow, 2. kucie& kowal,kowad=o, pod•kowa – pod•kucie, 2. las ¯ dun. skov.

kra, kro, OA – 1. woda& kra, ikra, kraw"/nik, kran,kraj, krawat, mokrz, rz. Krosna, Krak[w, Krasnystaw,2. ]bardzo\ ma=e lub du/e ¯ gr. mikros ]ma=e\,makros ]d=ugie\& ikra, kratka, krop•i:(elka, krok, krosta,krotochwila, rz. Sna i Krosna; kraj, krocie.

kr"t, r"t – krzywy, zgi"ty, ¯ krut ¯ rut ]gi"tki\& drut,kr"t•y(acz, za(s(wy•kr"t, o(po(na•kr"tka, pr"t, okr"t.

krew ̂ kryw ̂ sok – u(wz•niesienie& Krew•o, Rew•b.kriw – 1. para, 2. kriwyj – wynios=y, na wzniesieniu,

3. kriwo – fa=szywie&po•krywa ]nad•par'; po ̂ nad\, po•krzywa ]po•parzy:\,skrzyd=o; Krywiczanie, kriwyj gorod w Wilnie 1390, Kriwyj

Rog na Ukrainie, Krywko.kro` – 1. staro`& tro – kro – wiel(o – star, ˚tro,

2. kro ˚kra& kro•wa ]wa ^ trawa, ziele<\.krom – 1. paj& paj•da – krom•ka ]da ^ ka ˘ do ^ ko\,

2. wyj':& staropol. o•krom – be•z, z wyj'tkiem ]o ^ z\.kry – wie, ˚ta& po•kry•wa – po•wie•ka ]wa ^ ka\.krze – twarde& krzes=o, krzemie<.krzyw, ˚kriw – ko>:& po•kost – po•krywa,

u•kos – krzy•wo, na(u(po(za•krywa.krz"t – kr"cenie, kr'g, obr[t w ko=o ¯ kr"t&

krz'ta: si", skrz"tnie.

kun – pleni& opiekun ]opie, ig – potent\, kunig(as.kur – ma=y, niski& kura, kurdupel, kurzajka, i inne.kus – 1. ch":, 2. kawa=, zabawa, heca, 3. k"s,

st'd k'sa:; kuszenie, pokusa, psikus, wkus ]ros, smak\,przek's(i:, kusza: ]ros. je>:\; kustosz ¯ kust ]krzak\.

kut – 1. ku:, TZ, kuty, ku{nia, 2. grzech, ch":,chcie:, TS& pokuta, pokusa,3. ko<czyna& ma<kut, kuternoga i inne.



ZG+OSKI


465la – 1. ten, ta, to, przed` i przyrostek odpowiadaj'cy

ang. the, sk=adnik wielu s=[w, dzi> zupe=nie zapomniany]archaizm\,2. zaimek nieokre>lony ̆ lala, ladaco, itp.

¢le, la 1. † ten, ta, to, przed` i przyrostek odpowiada- j'cy ang. «the», sk=adnik wielu s=[w, dzi> zupe=niezapomniany,2. † kto>, jaki>, pewien ]zaimek nieokre>lony\.Znowu – znaczenie zupe=nie zapomniane;la, le ˘ lada ]byle\ ¯ da ^ by ^ nie,ladaco ¯ lada kto ]byle kto, nijaki\, ˚pokr. niekto,3. by ̂ nie& la•da•co ]by•le; la, le – kto ̆ s=aw. nie•kto\,4. † ziemia.Wszystkie trzy znaczenia-archaizmy, kompletnie za-pomniane, dzi> tylko w zwi'zkach z innymi zg=oskami&Moskwa – Moskal, Polska& ang. Poland, Pole ]Polak\,niem. Polen ]Polska\, ukr. Lachi ]z ko<c[wk' ̀ ski w na-zwiskach ̄ szumer. KI\, Les=aw, Leszek, hale ]Podhale – same hale\, Podole ]po % dole\, zaborole ]zawale\, pole,miejscowo>ci z `le ]np. Krasnopole, Miropole, Opole,

Widukle\, land ̆ l'd; ziele, ziele<, jele< ]s=aw. ole<\, wola,len, lenno, wasal, zaro>la, wala: ]si"\ – brudzi: ubranie,ziemi:, tarza: si" po ziemi; powali: ]na ziemi"\, przewali:np. robot" – przerzuci: z miejsca na miejsce, walonki]rodzaj obuwia z cholewkami\, lemiesz ]miesza ziemi"\,szuf•la(elka, szpad •el(le, byle ̆ bylina, izobile ]obfito>:warzyw, owoc[w\, tubylec, kartof•el(le(lany( (lanka,wszech>wiat – ros. vselennost; ]len – ziemia\,tubylec, tuziemiec – s=aw. t=umacz. gr. auto-chthon]pochodz'cy, wywodz'cy si" z tej ziemi\ ¯ auto %chthon ]˚ziemia\; s=aw. toziemiec OU;L+ ˘ la, le =a, =e& d[=, wa= ziemny ]zawale ˘ wie>

Zawal[w& za Roztoczem\, kawa= drogi;d{wi"ki J i L w zwi'zku ze sob', st'd podobne kszta=-tem znak[w; obie zg=oski& ja i la ¯ a.

la, le, les – 1. las, 2. drzewo& topola, dziupla]dziup – puste, pr[/ne\, ˚ziemia.

`lec – 1. ma=y, zdrobnienie ¯ =ac.-ang. `let, `lette,ètte T ˘ C, 2. ostrze ]$\, 3. ¯ leg, le/e:&Robin ˘ Robinette, Nicole ˘ Nicolette, =ac. lancea ˘lance ˘ lancet, etc.\, padalec, ciele(c, szpikulec, wid=y˘ wide=ki, widelec, smali: ]ogniem, topi: na nim\ ˘smalec, pal ˘ palec, ma=y ˘ malec, rudy ˘ rudzielec,chudy ˘ chudzielec, wa= ˘ walec, zaka=a ˘ zakalec,zawilec, ˚ec.

`le:, `leci: 1. ¯ ang. let& ]pozwoli:, przyzwala:,przypuszcza:\, TC; po(z(za•leci:,2. kaz(a: ^ da: ^ leci:& re•commend – po•leci:,prze•kaz – po•danie, da: nauczk" – kazanie.

led ¯ let – ma•=y(lec& led•wo – o•mal.leg, lec – 1. =o/e, 2. ty=, ostatek, 3. zwleka:, op[{nia:

si" ¯ ang. lag, 4. poziom& za(przy(od•leg=y ]lega:\ – za(przy(od•=o/y:, legowisko, le/e: obozem, oblega:,nocleg, zal'/ek, wyl"ga:, ob=o/nie ]chory\, po=[g i po=o/-na, p•lecy, z•wleka:, za•lega: – o•ci'ga: si", u(po•leg=,przy•lega:, na(ob•leka: ]BW\, od•w=ok; r[wnoleg=y.

lej – ci'g& lej•ce – cug•le ˘ lej ^ cug ]ci'g\ ˘ko•lej ^ po•ci'g.

lek – ulga& lek(arstwo, lekko,ros. legkij, legcze, ˚leg, lec.

`leniec – $& sza= ̆ szaleniec, zapa= ˘ zapaleniec, ̊ ec.`len, `=a – ziemia& per•len – per•=a.le< – 1. szybki lub wolny, jele<, le<, gole<,

2. len ¯ le, la ]ziemia\.lep – 1. ma{ ]b=oto, klej, smar\, 2. lgn':&

lepianka, lep na muchy, przylepka, oklep ]lgn': do konia\,sklepienie ]pieca\, klepisko, lepi:, >lepia. Por. >l.

li ]czy\ – 1. cienko, 2. delikatnie& piskliwie,piszczy ¯ pisk ]K ˘ Cz\ % czy,tkliwie, igliwie ¯ ig ]k=[:\ ˘ ig=a.]nowy$\ u•sta•li: – u•sta•nowi:.

lica – wi"cej, wi"ksza& okolica ]mniej wi"cej\ ^ strona]wi"cej mniej\, rz. Niekolica. rz. Pilica, Machalica

]przewodnik Mach\, okolica ]obw[d\, ulica ¯ u % lica]od front[w\ ¯ lico ]front, czo=o budynku\.

`lice – obszar, powierzchnia& Kotlice, Malice, i inne.lich, lisz – z=o& licho, lichwa ¯ niem., lichy, liszaj, liszka.lin ¯ lijan ^ p=yw& w•p=yw – w•lijanie.lit, licz – r[d& monolit ̆ jedno•lity ]jedno•rodny\, raz•liczne

– r[/no•rodne, pospo•lity,prawo•wity, po•wity ]u•rodzony; po ^ u\.

licz ¯ lik& 1. ciek, 2. twarz, maska, 3. wi"cej,wi"kszy ¯ lica& Halicz, licznie, liczba,ob(liczy: ¯ ob(lik ˘ bez liku.

liga ¯ staronord. leggja ˘ starofranc., >redniow.

ang. i ang. lagan; w prawie morskim& dobra wyrzucaneza burt" statku, np. w czasie sztormu, burzy na morzu, zprzymocowan' boj' w celu ustalenia ich w=a>ciciela.Nazwiska ?eliga, ?eligowski; /e ¯ holend. zee ]morze\,germ. see, ang. sea, S?.

`lin, ìn, `yn, `=yn, `=y< – 1. p=yn('cy,ciecz w ruchu, ciek, s'cz, struga,strumie<, linia, ̊ woda,2. wielki& Wolin, Wo=y<, Zlin, Lublin, Berlin, Dublin.

`lina – 1. wg="bienie, niecka, 2. niewielka ¯ lin]wielki\ % a ]nie, lub tak\& dolina, kotlina, Wetlina,Solina ]so – wysoko\, pokr. `=yna, `=yn ]woda\.

`lity – `rodny, rodzaj ¯ =ac. qualitas, ang. quality& jednolity, pospolity, powity – urodzony, rozma•ity –r[/no•rodny, rodo•wity ]rodo ^ wity; synonim\.

`liwy – przymiotnik&cierp(krzyk(obrzyd(pop"d(zdrad(z=o>•liwy i inne.

lot, lat, let – 1. porusza: si" w powietrzu,2. szybko; ¯ =ac. lotion ]p=yn\, lation ˘ trans %lation ˘ translation ]przek=ad ¯ prze % k % =ad ^woda\, 3. pad& lot(nik, nalot – napad, polecia= jeden nadrugiego – pad=, lata:, lecie:, pole:, od(wy•lot, lot•ka(ny,ulotni: ]si"\, nalecia=o>:.

lub – po(doba: si", mi=o>:& po(lubi:, ulubieniec,luba, lubie/ny, >lub,lubi: ^ doba: ˘ po•lubi: ^ po•doba:.

lud, pul – cz=owiek, ludy& ludzie, wielkolud, Ludmi=a,populacja ¯ =ac. populus.

=a – 1. woda ̄ =aw& sp=aw, =awica, 2. szybko, 3. ̀ =a ̂^ `nik, 4. wi"ksza& =apa:, strza=a, ˚u=a, =y, a.Do•maga•=a – po•moc•nik ]do ^ po\.

=aj – szkoda& prze•=aj – prze•szkoda,=aj•dak – szkod•nik, =aja: – szkodzi:.

='•k(cz, ="•k(cz – =uk, =ug& ='ka, ='cz•e(nie(nik,z='cze, roz='ka, pa='k, ros. =uka,S=ucz ]S•=ucz\, Pas="k, +"czna, Na="cz[w;pokrewne znaczenia& dzia=, dziel ^ czyn,roz•='ka(dzielenie. ̊ ="g.

="cz ¯ ="k – siod=o, KCz, u(z•gi"cie ¯ =uk&+"czna, Na="cz, prze="cz.

="g, =ug – d[=& do•="ga – po•do=a:, z•dolny.`=o – 1. cia=o, 2. g=os, 3. rzecz, 4. bicie ̆ ̀ d=o& d=o<,

5. woda lub ogie<& wiele wyraz[w, 6. wi"cej, wi"k-sze& oko=o, okolica ]mniej wi"cej\,



ZG+OSKI


àd=o& mokrad=o, prze>cierad=o, porzekad=o, i inne.=om – 1. d[=, 2. dzia=& +om, +omazy, +omianki,

+omna, +omnica, +om/a, prze(za(wy•=om. ˚czyn.=op – ziemia& =opian, =opata, ch=][d\ % op ˘ ch=op

]wie>niak\, +opatyn ]dzi> +opiennik w woj. lubelskim\.=os – d{wi"k& g=os ]g=o>n•o(y, wy(roz•g=asza:,

od(po(roz•g=os, g=os•owa:(iciel,=oskot, zg=oska. Ha=as ]=os =as, OA\.G=os wsp[lne z ang. voice } vois | poprzez w"drowanied{wi"ku wzd=u/ liter alfabetu& A, B, V, G, D..., g]=os\ – v]ois\.starofranc. vois, >redniow. ang. vois, voce, ang. voice.

=o/ – k=am, k=ad, sad& za•k=amanie(=o/enie(sada,koncepcji& za•=o/enie ]za•sada\ – do•w[d ]k•was\;przy•k=ad – przy•=o/enie.

=[g, =og – sad, wyk& na•=[g – na•sadzenie si" ]na co\,za•=oga – za•sada, G=og[w ]osada\, na•=[g – na•wyk.

=[g, =o/ – da:& za(na(po(u(do(przy(wy(z•=o/y: –za(na(po(u(do(przy(wy(z•da:;z=o/y: egzamin – zda:, tak i inne& do•=o/y:(da:.

=ub – =[w& kad=ub ^ tu=[w, kad ^ tu ˘ sk'd, k"dy,kuda ˘ t"dy, tuda.

=uk – trzyma:& po•=uczy: – o•trzyma:.=up – 1. p"k(trzask(r'b(rozbij(obdzier•a:, grabi:,

2. drewno& =up ]wojenny\ i =upi: ]obdziera:\, =upi: ]ob-dziera: ze sk[ry\, da: =upnia ]pobi:\, =upie/ ]na g=owie&=uski zrogowacia=ej warstwy nask[rka\, =upina ]p"kaj'ca,zdrewnia=a pow=oka owoc[w\, =upka ]sk[rka, skorupka;szczapka drewna, klepka, trzaska\ ̆ wy=upi: oczy ]wy-trzeszczy: je, wyba=uszy:\, =upn': ]p"ka:, rozbija: nakawa=ki\, s=up ]zr'bane drzewo\, cha=upa ]drewnianydom wiejski, odr"bna\, g=upi ]twardog=owy$\.

=y, li – 1. >lizga: si", >liski, trudny do uchwycenialub okre>lenia& k=y, go=y, ob=y, p=yn':, =y/ka, =y/wa,liza: i inne, 2. szybko& bieg=y, b=yskblask =ys•y(ina, =yka:, =ypa:, =y/wa, p=yn.

=yga ¯ 1. =u/a, =y/a ]$\, 2. k=ama:& mama=yga,nazwiska& +ygas, Pa=yga. Por. liga.

=yn, =y< ¯ lin – p=yn, ciecz w ruchu&m=yn, p=yn, rz. +yna, Wo=y<, ˚woda.

466m ]èm, è>my, `my, ìm\ – symbol pierwszej

osoby ]ja, o sobie\ ˘ jestem& wo=. 1289 es ]jest\,az; esm; ]ja jestem\, esmy ]jeste>my\,sanskr. asmi, asti ]by:\, goth. im, ist, ang. am, is,germ. ist, gr. esti, =ac. est ˘ bylim, robilim ˘ byli>my,robili>my, chodzili>my, itp.

ma, mo – 1. pokrywa:, smarowa:& ma>:, ma>lak,ma>lanka, mas=o, macza: ¯ maka: ¯ moczy: ˘za(na•maka:, mokry, pomad•a(ka,2. mi"kkie& mi"so ¯ miaso ¯ maso, miazga, mak,s=oma, mas=o, mama.

maga – moc, si=a& Do•maga•=a – po•poc•nik,magister, majster – mistrz ¯ meister.

maj – r[d& maity – rodny ˘ roz•maity – r[/no•rodny.man, men ^ len – ziemia& wo=. ma<stwo – lenno,

jez. Ilmen.mar – 1. ciemny, chmurny& marmur, chmara, por. mur,

2. ch=odny; zi'b, ¢stud, ¢styd& m-c marzec ]mart\,3. siny, ciemnoniebieski& zmar=y, marynata,marine ˘ marynarka.

mart, mary – >mier:, u(za•miera:& zmartwi•:(enie,martw•y(ie:, umartwia:, mary.

mat ^ czyn ^ ci'g ^ dziej ˘ metryka ]ksi"gi dzie=,

dzia=ania, czyn[w, dziej[w\, dzieje ]czyny\, auto-mat(yczny – samo•czyn(ny ]auto ^ samo ^ pod ˘auto•graf ^ pod•pis i inne pod`, b="dnie przyjmowane jako stopie< ni/szy& kancelerz – podkancelerz, komorzy – podkomorzy\.

mek, myk – twar, twer(d& zamek, twierdza ˘ `wier&zwiera: ]zamyka:, ='czy:\, zamkn': – zatwierdzi: ˘sprawa zamkni"ta ]zatwierdzona\, zawiera: ]posiada:

w sobie ̆ zawarto>:\, z(u(wy•myka: ]p"dem, susami, wpodskokach, migiem; poza obr"b, ograniczenie\ ̆ za(u((wy•mkn': si"; myk ̆ ka•mie<(myk ]twardy\, krze•mie<,rze•mie<(myk, pro•mie<(myk; od•myka: – ot•wiera:.

ment, m"t – woda, `wa& po•stu•ment – pod•sta•wa,Twery•ment, =ac. sacramentum, momentum ]zapewneod cieczy w r[wnowadze chwiejnej, gdy jedna stronanaczynia nabiera wagi, st'd i moment jako natychmiast\,sedyment, ferment, m"tna woda, m"ty, atrament;dokumentinstrument strumie< ]$\, rz. Struma w SWBu=garii i NE Grecji, wpadaj'ca do Morza Egejskiego,Dniestr, ˚str.

mian – staw& mian•ownik – pod•stawa – za•sada]ownik ^ pod ^ za\, miano – imi", ros. imia.

miast – 1. czas, 2. miejsce& na(do•tychmiast.]na(w•tenczas\, namiastka ]w miejsce\,natomiast ]za to, przeciwnie, za>\, miasto.

`miec – ziemiec& cudzoziemiec, Niemiec, tasiemiec.miejsce – s=owa posi=kowe ]przyimki, przedrostki\

wskazuj'ce na miejsce&nad, przed, pod, po, za, poza, przy, obok, tu/.

`miel, mia= – drob•ny(nica& mielonka, chmiel, trzmiel.`mie< – jeden ̄ gr. mon& Strymon, kamie<, krzemie<,

rzemie<, j"czmie<,2. zdrobnienie ̄ mie<sze ]mniej\ ̄ ma=yj& strumie<¯ str ]rzeka\ % u ]='cznik\ % mie<, so=omie< ]pag[rek\,p=omie<, promie< ^ promyk, ˚myk.

`mienity, mity – mieni'cy si", rodzaj& mieni: si"]twierdzi:, utrzymywa:\, wy>mienity, znamienity, znako-mity,`mienity ]mieni'cy si"\ skr[cone do mity;wy> – wysoko; zna – znaczny, znamienny, znakomy]zna•ny(jomy\.

`mi" – k& rami" – rak, znami" – znak, wymi" – wyk˘ nawyk ]poci'g\.

min – bieg& min•iony – u•bieg•=y,>redniow. ang. bygone.

467

miot – tu=, cisk, strza=, se=, let, lot, rzut, kid, wierg&za•lety – przy•mioty, po•cisk, strza=(a, wy•mioty, zaloty,na•miot – na•rzuta, miot=a, miecz, pod•miot, rzuci: irzutk•i(a(ie, po•rzuci: – ros. po•mietat ̆ po•miot ]=ajno,g[wno\, o•se=•ka o•strza=•ka, prze(wy•lot ]wskro>\ – prze•strza=, pro•jectile – po•cisk ]e•ject – wy•rzuci:,sub•ject – pod•miot i przed•miot, ob•ject – przed•miot,in•ject – za•strzykn':, w•strzykiwa:\, ˚stry.

mir – man ]cz=owiek\& Miros=aw, S=awo(Rado(W=adi•mir, Wi=ko•mir ¯ wilcome, jez. Ilmen ¯ Ilmer.

misja – j"cie, za(danie, z(lecenie, przy(prze•kaz$trans(com(e(per(sub•mission ̆

permission – po(ze•zwolenie, transmisja ^ przekaz,emisja ^ wydanie, submisja ^ przed(z•=o/enie.mist – moc, si=a, mag& mistrz, majster ¯ meister,

magister; pomocnik.mo – 1. woda& mokro ¯ mo % kro, mokrad=o, moczy:,

moczar(y, morze, modry,2. wielki, wysoki, d=ugi& morze ]mo % re ¯ rejati\,mot=och ]mo % t=ok\, motyka ]mo % tyka, wielce tn'ca; do-tyk(ci':\, mo>: ]wysoko>:\, most, Moskwa ]mo•sk•wa\,



ZG+OSKI


modrzew ]mo•drzew\ por. sosna ¯ so % sna, mota:;=ac. monstrum, mont, monte ]g[ra\,monument; franc. monde ]>wiat\.

mur, nur – ciemny, MN& ch•mura, po•nury,murz•yn, mura•wa, ang. murky ]mroczny\.

`myk ̂ ̀ mie< ]ma=y\, mniejszy ̄ mie<szy, ̊ mek.468

n – symbol ziemi iran. zamin, ang. land&dno, pion, gdzie& ˚o ]kierunek\, `czyn, `szyn, `tyn.

`n& `czyn, `szyn, `tyn, `na, `no ]ziemia\w nazwach geogr. ¯ l•a•n•d.

na – do, k, ko, ku, kierunek do pewnego miejsca&1. w kierunku, ko ^ do ^ ek ^ e ¯ name&

na ucho, na Krak[w.na(do(prze(przy•pisano, na niego – do niego,

2. w& na Litwie, na Rusi, nareszcie ^ wreszcie,w ko<cu, na•skoro – w•kr[tce,na miejsce – ros. wmiesto.

3. za& na okup – za okupem, u•bisza – za•bili,za•go=owki – na•g=[wki, na•czinajatsja – za•czynaj'si", za 3 niedieli – na 3 tygodnie przed...na po=tynu – za po=tyn",

4. po& nabo/ny ]pobo/ny\,5. do& na ucho – do ucha, nazad ]do ty=u\,

na Zamo>: ]do Zamo>cia\, na•oko=o – do•oko=a,na(do•bo/e<stwo, na gorkuju – do gorzkiej,da: bra: ˘ na•daj•nik – od•bior•nik ]na ^ do\,na•za•jutrz – ang. to•morrow, anglosas. to morgen,

6. powy/ej ]na stole, w przeciwie<stwie do pod – poni/ej; NP ˘ pion\,

7. pod& pod•gawariti – na•mawia:,8. èl, przy& modzel ]na nodze\, musiel ]przy•mus\.

469na` – 1. ch": ̆ nawidzie: – ch": widzenia, napali: si",

2. zgoda na ^ w ˘ we{; pozytyw ]bo dwa nega-tywy& n % a\ ˘ na – we{, traktowane jako nielite-rackie,

3. roz` ̂ za` ̂ po` ̄ poczatok ̂ na` ̄ nacza=o&namy>la: si" ̂ rozwa/a: ̂ zastanawia:, my>l ̂ waga^ stan; na(za(roz ̆ po namy>le, zamys=, rozmy>lnie;na(roz•palony ̆ zapaleniec, na(za•sadzi: si",na•my>la: si" – za•stanawi: si", roz•wa/a:,na(po•staw, na(po•lej, na(po•dobne,za(po•rzu:, za(wy(na(nad(po•rzuci:,

na•czasja – po•cz"li, na•czinaja – po•czynaj'c,po•wab – po•kusa, na(po(do•tychmiast,po•mieszczeny – za•mieszczone, za(na•mierza:,na ^ spo& nadzieja ^ spodziewa: ]si"\za(na(spo•gl'da:, za(na(w•miast(o, za(na•rybek;o ̂ na ̂ pa ̂ po ̂ za ̆ osad ̂ nalot, osada ̂ zasada,za=oga, na(po•bo/ny, ros. orudie ^ narz"dzie, ros.po>ledztwo ̂ nast"pstwo, narodzenie – por[d, po•rad – na•rada, na•czinaja – po•czynaj'c, na•pis – za•pis,na(po(u(za•krywa, na•kaz – u•kaz, u(na•rodzi= si",na•czasza – po•cz"li, za> – natomiast,}odp=aci: si"| na(po•dobnym, na(po•chylenie,za(na•sadzi: ]si"\, na•gminnie – po•spolicie,na(po•dobnym, na(po(pod•pu>ci:,staropol. na•ty=y – o•ty=y, o•sili: – s=aw. na•silie;za`& na(za(roz•=adowa: ]roz` zaprzeczeniem\,na(za(roz•bi: ]roz` potwierdzeniem\, za(na•garn':,za•czynaj' – na•czynajut, za(na•goni:,na•za•jutrz – ang. to•morrow, anglosas. to morgen,za(na(u•parcie, staropol. nam[wiony – um[wiony,za•mierzenie – ros. na•mierenie, po•bo/ny – ros.

na•bo/ny, staropol. nadziela: ]si"\ – udziela: ]si"\,staropol. namys=em – rozmy>lnie,staropol. naroczyty – uroczysty,staropol. narok – urok,staropol. na•wtorki – po•wt[rnie,staropol. u•sadzi: si" – na•sadzi:, za•wzi': si",staropol. za•=o/nica – na•=o/nica,

4. prze`& prze•/y: – na•syci: si", do syta;prze ^ na ^ do, pri•spa ]prze•spa\ – na•syp.

5. przy` ]troch"\ ̂ do`, do, po ̆ przy(do(na•bawi:,przyda:, na(do•liczy:, do pe=na& na(do•pe=ni:, pobrzegi, le/ ^ k=ad ˘ nale/ycie ^ przyk=adnie,na•tychmiast – po(do•tychmiast ]na ^ po ^ do\,na(do(przy•da:(nie>:(stawi:(pisa:, nabo/e<stwo,nabo/ny ̂ pobo/ny, na•chodnik – przy•bysz, pri•spa – na•syp, na•tura – przy•roda, na•bawi: si" –do•igra: si", na•rz"dzie – przy•rz'd – o•rudie,na•le/ny – do•=/n•yj(ik ]d=u/n•y(ik\,na(przy•darzy: si", na•le/y•cie – przy•k=ad•nie,

6. w, w [w& nareszcie ^ wreszcie, w ko<cu,

na•to•miast – w to miejsce, w•tr'canie – na•tr"t,na•ten•czas, w•[w•czas – na•raz, na•gle,staropol. po•godny ¯ po ]na, w\ % god ]pora, rok\,na•miestnik – w miejsce,

7. wy& wy•/y: si" – na•syci: si" ]/yt ^ syt\,8. od& od(na(z•wiedza:,

staropol. namierzy: – odmierzy:,staropol. nawiedzi: – odwiedzi:,

9. o& z•nie•na•cka – o•ckn': si", na•sienie – o•sie<,o•pad – na•lot – na•pad ]o ^ na\,staropol. na•s=abnie: – o•s=abn':,staropol. o•silnik ]gwa=ciciel\ – staroros. na•sile,

10. s& ros. na•k=on ]pochylnia\ – s•k=on,11. spo& staropol. na•dziewa: si" – spo•dziewa: si".12. du/o, wiele, d=ugo& forma czasownika wskazuj'ca

na trwanie, rozci'gni"cie czego w czasie przesz=ymdo chwili obecnej, odpowiednik ang. Past ContinousTense& w rezultacie& du/a ilo>: czego& na=apa:,na=ama:, nasuszy:, natworzy:, nawodni:, nacier-pie: si", itp.,

13. pierwotnie osobne& naoczny ¯ oczy na, napad¯ pada: na, nap[r ¯ parcie na, natarcie ¯ tarciena, na=adowa: ¯ =adowa: na, na=o/y: ¯ =o/y: na,napisa: ¯ pisa: na, nakry: ¯ rzuci: na, nastawi: ¯stawi: na }miejsce|,

Przeczy& na•kaz ]przymus\ za•kaz ]zabronione\,przeczy& przy(na(u•pomnie: – za•pomnie:.przeczy& na(przy•bytek – u•bytek.˚za, te, tem, ty, tym, po, raz.

`na, ˚a, nr 430.nacka ^ zapu& w•nie•zapu ̂ z•nie•nacka

]nacka macka ^ czucie, MN\.nad` i pod` – troch"& nadwyr"/ony, nadw'tlony&

podpity, pod=amany.nad]e\` przyimek wskazuj'cy; okre>laj'cy miejsce

i czas, wskazuj'cy na przedmiot, temat& powy/ej]nad g=ow'\, w pobli/u ]nad brzegiem, nad ranem ^

przed ̀ \, o ]dyskusja nad losem, nad projektem\, poza]nade wszystko\.

nad` – 1. mniej ]u\ lub wi"cej, przesad" ]przy,do\, stopie< wy/szy ]prze`\&mniej& nadkroi:, nadpi:; wi"cej& nadmurowa:, nad-p=aci:; wi"cej ni/& nadspodziewanie; stopie< wy/szy&nadle>niczy, nadci>nienie, nadrz"dny; przekraczaj'cy&nadliczbowy, nadmetra/, nadludzki, naddatek, nadmiar;przewy/szenie& nadprodukcja; prze` ]zbytnio\& nadwra/-



ZG+OSKI


liwy; wy`& nadstawi:, nadwiesi:; na(nad(za•rzuci:,ang. sub` ]i.e., substract\, over` ]i.e., overweight,overbuilt, overeaction\,sur` ]i.e., surface, surreal\, ultra` ]i.e., ultraviolet\,2. pod`& nad(pod•ci'gn':, pode(nade•s=a:,3. nie`& nie•samo•wity – nad•przy•rodzony.

naj` – stopie< najwy/szy przymiotnik[w,

tak/e ˚samo, samo` u/ywane.`nal – hak ¯ niem. nagel& ufnal, bretnal.ne, nek – 1. syn, 2. zdrobnienie&

ang. nephew ]bratanek\, baran ˘ baranek;Hrebenne ]Grzebyk\, Hostynne ]Go>ci<czyk\;`ne ]ma=y\ èn ]du/y, wielki\.

470negatywy – przeczenia&

1. a, e ¯ gr. a ]nie\,z•=ud•a – za•k=am-a•nie, u•wag•a – po•wa/•nie,a nie$ ]a – negatywem\, o, tak ]o – pozytywem\,s•karg•a – za•/ale•nie,

2. ajtam ¯ aj % tam ¯ a,3. tak, ros. da da ¯ gr. a,4. nie, opo`, opodal ¯ opo ^ nie, % dal]eko\, konop,5. nic,6. nigdy ˘ niegdy> ˘ àk,7. bez`,8. przeciw`,9. `>& za>, to>, bo>,

10. `/& przecie/, gdzie/ tam.ner – ty=.`nia – 1. ˚wielko>:, 2. `czyni, `czy<ca ¯ dzie<,

`dziej ]czyn\ ̆ pomieszczenie& ch=odnia, lodownia,myjnia, powozownia; z=ydnia ]z=oczy<cy\.

nic – zaprzeczenie istnienia czegokolwiek, /adnarzecz, zero ˘ `nik, `ni&nico>:, ni:, niczyj ]staropol. cz ̂ :\, ros. niczto, niczego,niczut ]w /aden spos[b, w og[le\, nikogda ]nigdy\.

471`nica – 1. skraj, obw[d, kr'g, okr"g, 2. ziemia,

3. zbi[r ]czego\$, 4. czyni:, robi:, 5. wodzenie&1. dia•meter – >red•nica, donica, sp[dnica, miednica,

popielnica, chrzecielnica,2. granica, stanica i stra/nica, dzielnica, pszenica,

piwnica, kamienica, krynica, k=onica i podajnica uwozu, g'sienica,

Polanica, Koprzywnica ]Kropiwnica\, Radecznica,3. ]zbi[r$ ¯ nik; zawiera, sk=adaj'ca si" z(ze\

papiero>nica, konnica, drobnica, jajecznica,4. ladacznica ¯ lada ]byle\ % co, baletnica,

mennica ¯ mint ¯ moneta; ˚a, nr 430, niki.5. $ – dzwonnica, szubienica, gromnica, od•byt•nica,

]od•pro•wadzenie\, rakietnica.6. wielki, najwy/szy, stary& ceber•nica – dzb•an.

`nictwo – dziedzina zwi'zana z& cukiernictwo,lakiernictwo, przewodnictwo, i wiele innych,por. `nik, òwnik, òwnictwo.

nid – syn, krewny ¯ isl. niƒr.

nie` – 1. negatyw, zaprzeczenie,2. by& niekto ^ byle kto ]lada, ladaco\,3. za& za•pewne – nie•pewne ]w'tpliwe\,4. nie – czas, chwila, rok ˘ ninie ]teraz\, ni ]te\ ˘

nigdy ]niegdy>\,5. nad& nie•samo•wity – nad•przyrodz•ony,

niesamorodny ̄ samo•rodny ]w•rodzony\,6. o`& nie•s=awa – staropol. o•s=awa.

472`nie – 1. rodzaj(nik& ci>nienie, marzenie, orzeczenie,

polecenie, przeczenie, przedstawienie, przepe=nienie,stworzenie, trz"sienie, zarz'dzenie, zagadnienie,i setki innych ¯ czasowniki ko<cz'ce si" na ì:,à:, `y:, è:,

2. tak ¯ o ^ nie ]nie, «o» na ko<cu s=[w ^ «tak»\&n – negatyw, o – negatyw,

n % o ^ no ]pozytyw; dwa negatywy ˘ pozytyw\& jaw•no(nie, pi"k•no(nie, ra{•no(nie, r[w•no(nie, r[w-nie/ ]/ ^ tak\, no nie$ ]czy tak$\ – no tak,

3. niegdy> ¯ inogda ]ino ^ nie\, partyku=a, wyrazwzmacniaj'cy czas dokonany za`, prze`, u`, wy`&stworzenie i inne,

4. do, na, za& =adnie – do =adu, przyjemnie – dodo przyj"cia, na przyj"cie, wzajem•nie – na•wzajem,za•iste, na•prawd" – istot•nie,za•nie•m[wi:, zobowi'•za•nie,

5. z& z•now•u – po•now•nie ]po ^ u, z ^ nie\,6. `d=o ˘ `nie& straszy•d=o ̆ strasz•enie, kowa•d=o

˘ kowa•nie, liczy•d=o – licze•nie, i inne, ˚d=o.`niec – 1. g[rski, 2. d=ugi, 3. zdrobnienie,

4. osadnik, `nik, 5 pal& pali: – nieci:,rzeki& Dunaj – Dunajec, Don – Doniec, Jasieniec,miejscowo>ci& Sitno – Sitaniec, Mszyniec, Strzyrzyniec,Zwierzyniec,tan ˘ taniec, ko< ˘ koniec, r[/aniec, siniec,mn ̆ tasiemiec, kieca ̆ kiecka, dziedziniec, niecka ]wg[rach\, garnek ˘ garniec, zaskroniec ˚wielko>:.

`nienie – ex`, by=o ]czas dok.\ ¯ `':, à:, è:,partyku=a, wyraz wzmacniaj'cy czas dokonanyo przedrostkach& za`, na`, prze`, u`, wy`, z`,

s`, roz`, zw`, ws`,pochodz'cy od termin[w zako<czonych na ̀ no&pew(daw(trud(drob(=ak(wol(pe=(p[{•no,i od niekt[rych zako<czonych na `n':&p=yn(tch(westch(skin•n':,`ni:& uwiarygod(up=yn(zaczerwie(poro•ni:;ist•nienie – ex•ist, egzystencja;zapew(zagad(zatrud(zadra/(zaczerwie(zaczar(zabro((zdrob(zwol(zwyrod(wspom(wzmoc(westch(uwiarygod((uwierzytel(urzeczywist(up=yn(uwod(uwol(uog[l((upodob(upom(ud{wi"cz(uczy(tch(ski(schro(roztarg((rozpowszech(rozdra/(podra/(przewi(por[/(prag(

(poro(poja>(op[{(ol>(osamot(obja>(natch(tch((nadmie(mg(=ak(drg(dzi"kczy(ci>•nienie,za(wy(prze(do(s•pe=•nienie,za(wy(prze•lud•nienie,za(prze•daw•nienie,na(od(u•wod•nienie.

`nies, nios – g[ra& nie>:, wz(u(pod•niesienie,wynios=y ]wyg[rowany\, niebiosa ]$\. ˚rew, so.

473`nik – 1. jeden, ¯ nic, 2. rodzaj, do` ]do czego\

¯ =ac. qualitas ¯ qualis ]jakiego rodzaju\, kwalifikacja¯ =ac. qualificatio&pokr. `ca, `ka, `na, ìna, `yzna, `zna&1. profesja, zaw[d, zaj"cie, osoba czynu, funkcja, èr,

stanowisko& bartnik, cukiernik, czynownik, dzwonnik,hurtownik, g[rnik, kierownik, komornik, le>nik ]le>-niczy\, najemnik, namiestnik, ogrodnik, pomocnik,posadnik, prawnik, robotnik, rolnik, ptasznik, rzecznik,samotnik, wyrobnik, zakonnik, zalotnik, z=otnik,zmiennik, po•moc•nik – po•mag•ier ]moc ^ mag\,work•er – robot•nik,



ZG+OSKI


òwnik – sam jeden& mian ^ staw; ownik ^ pod&bojownik, czynownik, wartownik.

2. osoba czynu, akcji& grzesznik, kornik, p'tnik,p=atnik, psotnik, szkodnik.

3. przedmiot, narz"dzie& barwnik, chodnik, licznik imianownik, miernik, mocznik, naszyjnik, nocnik,no>nik ]podno>nik\, obornik, palnik, parnik, pilnik, r"cz-nik, my>lnik, przetwornik, rzeczownik i przymiotnik,

r[wnik, siennik, siewnik, stanik, >wiecznik, itp.4. zbi[r& podr"cznik, poradnik, notatnik, rocznik,sennik, s=ownik, >piewnik, kurnik, pi[rnik, popielnik,>mietnik, trawnik, zbiornik ]synonimem, zbi[r % nik\,zielnik, igielnik, ˚arz.

5. potrawa, jad=o, nap[j& ch=odnik, krupnik, nale>nik]od nalewania >mietany na patelni", nie od lasu&nale•>•nik\, piernik, s=onecznik,

6. inne& wynik.`niki, nica – ziemia& Cze>niki, +agiewniki, Trawniki,

Zaleszczyki, ziemica, donica, sp[dnica,˚ziemia.

nin – mieszkaniec& grodzia(mieszcza(opola(ziemia((poga•nin ]wie>niak, mieszkaniec wsi\,Rosjanin, Dunin ]Du<czyk\ ¯ Denmark; ˚yn.

no, na, do, da, dak, tak TD –formy twierdz'ce, potakni"cia&=ajno – =ajdak, Gniezno ¯ s=aw. gnezdo ]gniazdo\ ¯anglosas.->redniow. ang. nest,no nie$ ]czy tak$\ – no tak ]no ^ tak\.

`no – 1. zaprzeczenie, bez `, lub potwierdzenie&krosno, wrzeciono, =ono, r[wno, drewno, g[wno,2. staroziem, ˚ziemia, 3. `no ^ `wo ]komuna,spo=eczno>:\, ̊ wo& pra•wo ^ des•no ]pra ^ des\,

=ac•no ̂ =at•wo, 4. ̀ ko& je•no –tyl•ko ]je ^ tyl; no ^ ko\˘ mo•tyl, wszyst•ko – jed•no, 5. ˚nos }nieme S|.nos – g[ra& wynios=y – wyg[rowany, g[ruj'cy.`no>: ^ è – dla form rzeczownikowych

od przymiotnikowych& czynny, pi"kny, powinny&czynno>:, pi"kno>:, powinno>:, sk=onno>:,ros. legkomy>le ^ pol. =atwomy>lno>:.

ntr – >rodek& =ac. inter, sanskr. antar, ros. wnutrnyj,pol. wn"trze, wszystkie ¯ gr. kenter ˘ =ac. center;˚srt.

nu – wi ˘ onuca – owijak, skr"t.nur – kr"ci:& sznur, nurt ̄ turn; knur ̄ gr. ouron ]mocz\,

2. gr'd& za•nurza: – po•gr'/a:.`ny, ̀ any – 1. do tworzenia przymiotnikowych form&

glina – gliniany, owies – owsiany, dzie< – dzienny, okno – okienny, sukno – sukienny,2. pe=en, odpowiednik ang. ̀ ful&pi"k•ny – beauti•ful,god•ny – pe=en godno>ci.

o – kierunek& szeroko(>:, wysoko(>:, g="boko(>:,\pion ]N – ziemia\, blisko, p=ytko, oko, ang. North ]P=n.\,South ]P=d.\, germ. Ost ]Wsch.\, =ac. oriens. occidens ̆Orient ]Bliski Wsch[d, Turcja, Arabia\, Occident]Zach[d\; poj"ciowo pokr. ˚G, K, O.

ò, è – liczba pojedy<cza& jab=ko, dziecko,

osiedle ˘ osiedla, i inne, gdyì – liczba mnoga& pi=ka ˘ pi=ki, noga ˘ nogi.474

o` – pozytyw& 1. pe=nia ˘ pe=n•o•letni, lat•o•ro>l]o potomku, /e do(wz•ros=y, lat pe=en r[s=\, lat•o]pe=nia roku\, ob="d ]w pe=ni b='dz'cy\, o>lep]>lep•o o•>lep\, og=upiony ]w pe=ni g=upi\,okrutny ]w pe=ni cruel\,

2. negatyw, nie& o•mal – nie•mal,

3. poprzez, poza& zbo/e ozime, ozim•y(ina ]poprzezzim"\, owies, ]ovës – poprzez wiosn"\, analog. doang. over ]nad, ponad, powy/ej; na, po, w, przez,poprzez, po drugiej stronie, za, poza, wi"cej, zbytnio,z ok=adem, ponownie, jeszcze raz, znowu\, ̄ o ^ po,`ver ^ `za ]i przeciw ˘ versus\,

4. za ^ do& o>cienny ]za >cian'\, za(po(o•tarcie,za(o•win':, za(o•durzy: ]si"\, za(o•gar, za(o•s=ona,

za(o•kre>li:, za(o•p[{ni:, za(o•puch(ni"cie, za•=oga – o•sada, za(o•siedli:, staropol. oci"ty – zaci"ty,o•panowa: – za•w=adn':, o•kr"/ny – do•oko=a,staropol. o•nie•mie: ]g=os straci:\ – za•nie•m[wi:,staropol. o•spany – za•spany, o•spa=y,

5. po`, np. wo=. 1289 poszczadisza – oszcz"dzili,po•=uczy: – o•trzyma:, o(po(za•tarcie, Latopis 1116o•dalati – po•do=a:, po•goda – o•pad, staropol.o•strada: – po•strada:, staropol. po•pisa: – s(o•pisa:,po•trawa – jeda jad ]trutka\, tra ^ tru, Ø ]U\ ^ A,o•trawa – jad, trutka, o•kaza=y – po•ka{ny,

6. u& o•dzie/ ]w•k=ad, UW\ – u•branie,staropol. nie•o•baczny – nie•u•wa/ny,

7. prze`& staropol. nie•prze•p=acony – nie•o•ceniony,staropol. prze•kowy – o•kowy,

8. przy`& przy•rzeczenie – o•bietnica,staropol. o•piewa: – przy•>piewa:,

9. o` ^ na` ^ za` ˘ osad ^ nalot, osada ^ zasada,za=oga, odwa ^ zaledwie, ros. orudie ^ narz"dzie,o•>cienny – za >cian', o•kre>li: – za•kre>li:,o•br[ci: – za•wr[ci:, za•o•patrzy:, o(za•tarcie,na•rz"dzie – przy•rz'd – o•rudie, za•ko<czenie – ...,o•pad – na•lot – na•pad, na•szyjnik – ros. o•szejnik,z•nie•na•cka – o•ckn': si", na•sienie – o•sie<,za•gata – o•cieplenie, o(za•czarowa:,

o•>cienny – za >cian', staropol. na•ty=y – o•ty=y,staroros. na•silie ]gwa=t\ – staropol. o•slinik,

10. pod& pod•piastun – o•piekun, pod(za(o•grza:,11. og[=(em& cena ˘ ocena,12. ob`, dooko=a ˘ okr'/y:, okr"ci:, osadzi:,

ob[z ]o•baza, Ø ^ A\, otw[r, obok, obr•"cz('czka,obok, okrycie, okucie, obr[ci: ]o•wr[ci:, BW\,otoczy:, oko, okolica, okop ]¯ kopanie\, okr"g, okr"t,onuca, opaska ]¯ paska\, owal, obieg ]¯ bieg\, op=atek]okr'g=y p=atek\, i>: po o•macku ]maca: dooko=a\,Przesz=o na form" dokonan'& bi: – obi:, poprzezdwuznaczniki ]o•bi: bi: dooko=a\.

Por[wnaj gar(n, pory ]roku\,13. bez, nie& o•mal – bez ma=a, nie•mal,o ma=o co, ledwie, o krzt",staropol. o•krom – bez, z wyj'tkiem,staropol. o•s=awa – nie•s=awa ˘ os=awiony,

14. z, ang. de`& z•wleka: – o•ci'ga:, ang. de•lay,z•my=ka – o•my=ka, z numerami – o numerach,

15. s, se& staropol. s•koci: si" – o•koci: si",s•kraj – o•brze/e, s(o•parzenie, s(o•pasiony,s(o•pa>:, sadza – osad, o•kres – se•zon,

16. p=yw& o•ka – do•p=yw ]ka ^ do; o ^ p=yw\,17. wo& led•wo – o•mal ]led ^ mal; wo ^ o\,

18. w, ws& o•raz – w•raz z, o•pak – ws•pak,19. pro& pro•tekcja – o•chrona, o•s=ona, o•pieka,o•bietnica – pro•miss,

20. ogrom, olbrzym; wielki, stary, gdy szcze`szczo` – drobnostka, drobiazg; m=ody&o•g[=szcze•g[=, B=a/ej – B=ago ]G?\,

21. d{wi"k& ucho, echo, g=os, mowa, =oskot, voice,talk }tok|,



ZG+OSKI


22. wy`& o(wy•g=ada, o(wy•cieka, o•kup – wy•kup,23. le& o•dwa – le•dwo,24. przeciwnie, w opozycji& podal ]daleko\ – o•podal,

ko>: ]krzywo\ – òko>: ]prosto\ ˘ wys(szer•oko>:,25. circ& circ•ular – o•k[lny, kolisty.

o` – 1. przed czasownikami – forma czasu prze-sz=ego, ubieg=ego, bie& goni si" – bie•ga,

2. sezon, pora& o•cieplenie, o•sie<, o•czekiwanie,o•ckn': ]si"\,3. wy& staropol. o•strzega: si" – wy•strzega: si",

ò ¯ ang. old ̄germ. Angl[w ald – stary, senior&Jan ̆ Jano, i wiele innych imion.

ò` – 1. dope=nienie& pe=no`, r[wno`, kr[tko`,d=ugo`, g[rno`, dolno`, itp., siem ]7\ ˘ wosiem ]8\,˚odliczanie; pokr. pe=nia ˘ rok ]lat\ % o ]pe=nia\ ˘ lato]pe=nia roku\; latoro>l,2. do& ogon ]p"d\ ̆ ]do gonienia, p"dzenia much\, i inne.

ob – 1. osoba, sam& obydwaj, obywatel ̂ osoba, obcy,ob•raz – spo•s[b ]raz(em ^ spo(=em; ob` ^ `s[b\,

podobny ¯ pod ^ nad, % obny ]samy\ ¯ ob ]sam\ ˘os•obny, sam ]osobi>cie\, taki sam ]ang. the same\,2. za& ob=adannyj ]zaw=adni"ty\, ob(za•rys,

ob(za•wr[ci:, ob•c"gi – za•ciski,3. po`& staropol. po•ciasowa: – ob•ciosywa:,

staropol. po•mawia: – ob•mawia:,4. pod, na& pod(na(ob•liczy:,5. od`& staropol. od•my>le: – ob•my>le:,6. prze& prze(ob•jawi:, ob•struction – prze•szkoda,

ob•solete – prze•starza=y, ob•r[t –prze•wr[t,7. wy& ob•liczy: – wy•kaza:,8. zupe=nie, kompletnie, totalnie& ob=uda,

obmaca:, obna/a:, obs=uga, obumiera:, obycie,obecnie ]teraz\,9. z& ob•dal – z daleka,

10. zw& zw•yczaj – ob•yczaj, BW,11. so& ob•ficie – so•wicie, ob(so(ze•branie, ob(so•sied.

obe`, ob`, o` – dooko=a, ca=kowicie, zupe=nie,przez ]na wskro>\ ˘ prze`& obliczy:, obrachowa:,objawienie, obj':, obst'pi:, otoczy:, i inne, ˚o`.

ob= – kr"g& ob=awa ^ okr'/enie, st'd =[w, Ø ^ A,pokr. nagonce; ob=owi: ]si"\, ob="d ]b='dzenie\, ob=ok]ob=y kszta=t, A. Br¥ckner – mylnie – od wleczenia\,ob=y ]okr'g=y, por. =y\; ros. ob=ast; ob=uda ˚b=ud.

och – blisko, kr'g& kocha:, Boch•nia(otnica, bochen.475

od` – 1. skr[t od odj':,2. kierunek, w przeciwn' stron" ]pokr. wy`\,

od•wrotny – ad•vert, ad•verse,3. za`, po`& zadawa: si" – podawa: si" ]oddawa:\,

proda: ]sprzeda:\ ^ odda:, za•siek – od•r"bno>:,pod(od•da:,

4. za ]po\ i przeciw, te same i przeciwne znaczenia;za ]te same\& budowa: – odbudowa:, ci': – odcina:,czu: – odczu:, czyt]a:\ – odczyt, d{wi"k – odd{wi"k,g=os – odg=os, kroi: – odkroi:, noga – odnoga,

nowe – odnowa, pisa: – odpis, u=amek – od=amek;przeciw& da= mi – oddaj, barwi: – odbarwi:, przycho-dzi: – odchodzi:, zaczepi: – odczepi:, kry: – odkry:,parcie – odparcie, mr[z, mrozi:, zamrozi: – odmrozi:.Olbrzymi zas[b s=[w w ten spos[b; podobnie doob` – bogaty zakres s=[w,

5. na& od(na(z•wiedza:,staropol. namierzy: – odmierzy:,

6. u`, prze`& staropol. od•prosi: – u(prze•prosi:,7. re ^ od ^ po ^ wy ¯ =ac. repetere ]powt[rzenie\,

re•kreacja ]od•poczynek\, re•action ]od•czyn\ i wieleinnych «re`», ot•kupisza – wy•kupili,re•garding – od•no>nie,

8. re`, prze`& prze•gl'da: – =ac. re•videre,9. roz`& od(roz•wi'za:, od•ch[d – roz•ch[d;

staropol. od•prawi: si" – roz•prawi: si",

odwrotno>:& do ^ u ^ z,10. bez`& od(bez•ludzie,11. z`, s`& pust ̂ wolny ̆ od•pust, s•pust – z•wolnienie,

od•wleka: – z•wleka:, od•poczywanie – s•poczynek,s•t'd – od•t'd,

12. ob`& staropol. od•my>le: – ob•my>le:,13. od` ^ o& od•waga – o•>mielenie,14. od` – przeciwie<stwo&

od•wrotny ]przeciwny\ – ad•vert, ad•versus,15. zako<czenie, odbycie czego&

odpokutowa:, od>piewa:, odm[wi:,

16. odpis – s=aw. spisok ]spisek\ ˘od ^ ok ]ek\, OE ˘ do ^ ko ]ku\.òdzie/ ̊ dzie/& m=o•dzie/, o•dzie/, dzie/a.oj – stary& oj•ciec ¯ ang. old, L ˘ J.ok – 1. do patrzenia ¯ o ]patrze:, jrze:\ % k, ko, ku

]do\& oko, okno, wzrok, widok, ˚od ]odpis ^ spisok\,2. ob`, oko=o, dooko=a& ok•witny – ob•fity.

oka – dop=yw ¯ o % ka& rz. Oka ]dop=yw Wo=gi\,Wis=oka ]dop=yw Wis=y\.

oko – mniej& oko ]mniej\ % lica ]wi"cej\ ˘ okolica ]mniejwi"cej; strona\, oko=o.

òl, ò=, è= – 1. wielki, 2. wysoki, wzros=y&

kocio=, kozio=, mato=, warcho=, /ywio=, orze=;wierzcho=(ek, rz. Psio=, mjsc. O=yka, Karol ]dos=. w pe=niwzros=y\ ̄ starogerm. wy/yn Karl ̆ =ac. Carolus ̆ ang.Charles; por. on, o<, en, e<.

ò=ek – naj`, stopie< najwy/szy& ko=ek, pacho=ek,mato=ek, cio=ek, kr"cio=ek, wierzcho=ek.

òn, ò< ònia, ona; kon, don, ˚wielko>:,strona ]str`\, oko=o ]oko % =o\, oko % lica, Niekolica.

ònin ¯ on % in ˚wielko>:.òny, òwy – zaimki wskazuj'ce barw"&

czerwony, zielony, barwa – barwiony;dzi> formy przymiotnikowe& br'zowy ¯ br'z.

ò<, è< – samiec& ko<, jele<, le<, szersze<,nazwiska& Oro<, Ze<; ¯ gr. ouron ]mocz, siki\,st'd Toru<, toro< ]krakowski laj•konik\ ̄ toron ]konnica\¯ or ˘ ra:.

ò< – wielki& Noco< – wielka noc, Oro< – wielki ko<,oko< – wielkie oko, wa=ko<, d=o<.

op – przeciwnie, ¯ =ac. oppositus ¯ opponere&cho=op, ch=op ]gor'cy, napalony\ ̄ cho=od ]ch=[d\ % op,po•ch•op•nie ]gor'czkowo\ ¯ ch ]cho=od\ % op % nie,p=ochy ̆ p=oszy: ]gorszy:\ cie•p=o, p=o•mie< ̄ gore, jo=op ]t"pak\ ¯ j'= ]chwyci=, poj'=\ % op, snop ¯ sna]rosn':\ ¯ rost ˘ wies•sna ]wiosna; wszystko ro>nie\,opo•dal – nie daleko, o•parcie ]op % pacie\, opieka,opak, kropla ¯ kro % op % la, ia ]woda\, strop, stop,czop, po•kr•ywa – kr•op•iwa ]konop\,k•rop•iwnica – k•opr•ywnica.

opie, ig – potent& opiekun ]kun – pleni\, kunigas.or ]ko<\, ol, o=, e= – 1. wielki; w nazwach samc[w&

kaczor, indor, g'sior, basior, or ]ko<\, i inne,2. or, ar, er – si=a, akcja& ko<, ang. worker i inne.

or ˚ur.



ZG+OSKI


òr, èr – tworz'cy rzeczowniki od czasownik[w&orator, prokurator, profesor, rektor, inwentor, juror. Cza-sowniki te – g=[wnie – powsta=y od rzeczownik[w.

ora – kierunek& Orient, po•kora, kora, ora: – wzd=u/,przekora, zapora – w po•przek ]po ¯ po(we•dle\.

os, as, so, ho, ko, HS – wysoko& w=os, nos, oko,m=okos, dryblas, las.

òs – b[g ̄ anglosas. os ]b[g\, os ̆ osz, as; przyrostekw nazwach osobowych& Mi=osz ^ Bogumi= ]$\;przedrostkiem w anglosas& Oswald ̄ anglosas. Osweald¯ os ]b[g\ % weald ]si=a\.

osa – ci':& kosa ]k ^ do\, osaòsz, ùsz, òs, ùs – ca=kowicie, w pe=ni;

¯ =ac. òse, òus ]pe=en\&oszo>:& D=ugosz, Dziadosz, Mi=osz, Parkosz,Pie<kosz, Stwosz, dobosz, jarosz, smakosz.

òszyce ¯ osz ]ca=kowicie, w pe=ni\$&Bartoszyce, Koszyce.

ò>: ] ˚òta\ – 1. w pe=ni& na o>cie/, 2. wymiary, jeden, jednostka; kszta=t& d=ugo>:, szeroko>:, wy-

soko>:, wy•so•ta – wy•so•ko>:, szi•ro•ta – sze•ro•ko>:,g=u•po•ta – g=u•po>:, za(do>:, warto>:, nico>: ¯ nic,3. ¯ ost& kostny ko>:, post(ny po>ci:,most ]wysoki\ Zamo>:, mo>ci panowie ]wysocy\.

ò>: – jako>: ]w=a>ciwo>:, gatunek, rodzaj, warto>:,stopie< wspania=o>ci, doskona=o>ci, pe=ni, stan\& waszawysoko>:, jejmo>:, szeroko>:, d=ugo>:, g="boko>:, itp.,mi=o>:, m=odo>:, rado>:, s=abo>:, waleczno>:,zale/no>:, z=o>:, ros. pako>:, /idko>:, o>: i ko>:.

òt – d{wi"k, odg=os ¯ àt ^ od`& Nogat ^ odnoga;charkot, chichot, gulgot, grzechot, furgot, jazgot, kle-kot, =opot, rechot, szczebiot, >wiergot, trzepot, tupot,

warkot;˘ czasownikowe formy òta:& =opota:, mamrota:,òt, èt – zdrobnienie& >redniow. holend. wimpel

]>wider\ ˘ franc. gibelet, ang. gimlet.òta – przypad=o>:, wada& biedota, brzydota,

g=uchota, g=upota, >lepota, t"pota;nie nale/'& s=ota ¯ odwr. s=o<ce, s=o`,piechota ¯ pieszo ¯ pies.

òw ^ èw ¯ eu` ^ àk ]«pochodz'cy od» ˘ syn\,ow, ob – dos=. p=[d; w nazwiskach patronimicznych.

` ow – ko& Szczerbat•ow(ko.òwa: – dla czasownik[w powsta=ych od rze-

czownik[w& pytel ˘ pytlowa:, taniec ˘ ta<cowa:,pompa ˘ pompowa:, budynek ˘ budowa:, itp.476

òwiec ̂ 1. jeden, 2. ̀ lion ̄ skr. franc. liaison ]='cz-no>:\ ̄ =ac. ligatio ̄ ligare ]zobowi'zanie, wi'za:, przy-wi'zywa:\, pocztylion ^ pocztowiec, ='czno>ciowiec,zawodowiec, fachowiec, kieszonkowiec, sportowiec;poduszkowiec, pokrowiec, prochowiec, lodowiec,piaskowiec, makowiec, kasztanowiec; rodzaje statk[w]od ich cumowania\& masztowiec, frachtowiec, liniowiec,lotniskowiec, parowiec ]parostatek\; pojazdy lataj'ce&szybowiec, odrzutowiec, ̊ wiec.

ang. ìn t=umaczone na òwiec&palatin – pa=acowiec, assassin – zamachowiec.òwnia, ˚a, nr 430, ˚ik ]òwnik\.òwnictwo – dziedzina zwi'zana z rdzeniem&

s=ownictwo, k=usownictwo, i wiele innych, por. `ctwo.òwnik – 1. jeden, ¯ nic, 2. zaw[d zwi'zany z,

osoba zaprawiona w sztuce&bojownik, czynownik, wartownik,3. k'townik, ceownik ]C\, teownik ]T\, dwuteownik,

4. pod, za& mian•ownik – pod•stawa – za•sada,por. `nik, ìk.

òwy, òny – zaimki wskazuj'ce& br'zowy,granatowy, fioletowy, zielony, czerwony; dzi> formyprzymiotnikowe; owy [w ]ten, ta, to\, ony on.

[w ^ te& w[w•czas – wte•dy ]czas ^ dy\.`[wka ¯ [w % ka ]do\ – 1. urobek z& dni[wka,

2. z=o/ona z& cal[wka ]z cali\,3. wykonana ]z, ze\& z=ot[wka, stal[wka,sur[wka, palc[wka ]palcami\,

4. wykonana do, dla& kant[wka ]do kantu\,str[/[wka ]dla str[/a\.

p – 1. drobnica& p•y= ¯ i=, p•szczo=a, p•=ot•ka, p•tak,2. wielo& p•=ot ]wielo•=at\, p•szczo=a, p•tak,3. pro& u•p•ust ]od•pro•wadzenie\.

477pa – ]cywilizacji Babilonu ˘ og[lnoeurop.\ cz=ek&

pan(i, ma=pa, parobek ]pa % robi:\,papa ]pieszczotl. ojciec\, ang. pal ]towarzysz\, staro-

pers.-gr.-=ac. satrapa ]szatrapawan – broni'cy, os=a-niaj'cy, zabezpieczaj'cy l'd; rz'dca prowincji\,pacho=ek, parobek.

pa – 1. ma=y, p[=, ziemia ]˚spa\& wz(pa•g[rek,patyk ¯ pa % tyka, palec ¯ pal % lec,2. syn]ek\, ̀ is ̆ Pasynok, pasierb ]pa % sierb ̄ siabr\,patronim w nazwiskach&Kurz"pa, Prystupa, Szurpa, i inne; Pa=yga ]Paliwoda\ ̄pa=y ]pali\ % ga ]woda\, lub syn +ygasa ̄ pa ]syn\ % +ygas,Paku=a, Pakulski, Mikulski ¯ ku % =a ]do % wodzi:\,Paderewski ]ziemi Drewlan syn\ ¯ pa ]syn\ % derewa]Drewlanie\ % ski ]ziemia\,pacho=ek ]do roboty ch=opa syn\ ¯ pa % cho= ¯ cho=op

% ek ]do roboty\, pa•tyk – ros. is•tyk,3. odro>l& pa % so ]wsp[=\ % /yt ̆ paso/yt, patyk, palec, 4. pa ^ na ^ po, OA& paj'k ]pauk\ s=owotw.pokr. poj': ]pochwyci:\ ˘ nauka, ruka ]r"ka\,5. /& sma•li: – sma•ga: ]li: ^ ga:\ ˘ pa•li: – /•ga:.

pad, pat – 1. ziemia, 2. lot, 3. pion& pada:, padalec,pad[=, =opata ]˚=op\, szpadel ̄ niem. spatel, na•pad –na•lot, polecia= jeden na drugiego – pad=, prostopad=y,nazwiska& Padkowski i Patkowski ]kow ^ las\. ˚leg.

paj – krom& paj•da – krom•ka ]da ^ ka ˘ do ^ ko\.pap, papu – kap, g=owa& papu¶cie – kap•cie,

gr. pappas ]ojciec, g=owa domu\ ̆ papas ]ojciec, biskup –

dogl'daj'cy\ ˘ papie/ ]g=owa Ko>cio=a Rzym.-Kat.\.para` – za`& para•sol – za•s=onaparcie – o(pod(u(za•parcie& sup•port – pod•parcie,

na•parstek.pel, pe=, po=, p=o – woda, ogie<& kropelka, sopel,

Íwi"tope=k ]Swiatopo=k\, E=k, pe=no ]do pe=na\, jez. Go-p=o, p=o: i p=otka; ciep=o, p=omie<, p=on':, p=oni: si".

p"d ̊ gon& gonitwa ̄ goni: ]p"dzi:\ ̄ gon ]p"d\ ̆ wygon]wyp"d dla zwierz't, wsp[lne pastwisko\, ogon]op"dzacz\, goni: ]p"dzi:\ alkohol, samogon,za(wy(po•p"d – za(wy(po•go<

p"d ^ ci'g ^ dziej ^ czyn ^ mat ˘ metryka

]ksi"gi dzie=, dzia=ania, czyn[w, dziej[w\, dzieje ]czyny\,auto•mat(yczny – samo•czyn(ny ]auto ̂ samo ̂ pod ˘auto•graf ̂ pod•pis i inne pod`& kancelerz – podkance-lerz, komorzy – podkomorzy\.

p"d – koniec&prze•p"dzi: ]np. /ycie\ – poza p"d ]koniec\.pi – mocz, ciecz& pi:, piwo, pismo ]czarna ciecz\,

ros. pisa: ]siusia:\, pisuar, i inne, w tym wylgaryzmy.piek – pali:& piek=o ]i pochodne& piekli: si", piekielny\,



ZG+OSKI


wypiek, przypieka:, spiekota, piekarnia, piec(zara,piecz•e<(one, piecza, pieczo=owicie, bezpiecznie,opiekun(ka.

pier – 1. prz[d, 2. trze:& pierdoli:, pier[g, piersi,pierdzie:, ˚pierw; Napierski, na ^ za ^ po ^ u.

pierw – pocz'tek, po`, na`, za`& pierwszy, pierwia-stek, pierworodny, pierwotny, pierwowz[r, i inne.

p=o – 1. wydawa:, 2. wzniesienie, 3. stra, 4. pa ]$\, /ar&P=oskie ]Zamojskie\, po=onina, p=ochy, p=odny, p=otny,p=ot, p=onny, ciep=o, ]jez.\ Gop=o; pa•=a – p=o•nie, go•re,p=owy, pio=un ]gorzki, pal'cy\, p=och(y – strach(y.

p=on – pal]i:\& za•p=on, p=onie ]pali si"\, s•p=on•ka,MN& p=omie<; ka•p=on ]nie•p=odny\ ¯ p=[d, D–N.

p=yw – lijan& w•p=yw – w•lijanie.po, za, raz, te, tem, ty, tym – czas& poza, zaraz,

teraz, potem, zatem, tymczasem, po raz drugi, pi'ty raz,pi'te, pi'tym, pozazapo& zna: ̆ pozna: ̆ zapozna:,wiedzie: ̆ powiedzie: ̆ zapowiedzie:, trzeba ̆ potrzeba˘ zapotrzebowanie, mnij ˘ pomnij ˘ zapomnij, moc ˘pomoc ˘ zapomoga, biec ˘ pobiec ˘ zapobiec;

po& za sob' ^ po sobie, po nas – za nami.478po, za, raz, te, tem, ty, tym – czas; kro:& poza, zaraz,

teraz, potem, zatem, tymczasem, po raz drugi, pi'ty raz,pi'te, pi'tym, pozazapo& zna: ̆ pozna: ̆ zapozna:,wiedzie: ̆ powiedzie: ̆ zapowiedzie:, trzeba ̆ potrzeba˘ zapotrzebowanie, mnij ˘ pomnij ˘ zapomnij, moc ˘pomoc ˘ zapomoga, biec ˘ pobiec ˘ zapobiec;po& za sob' ^ po sobie, po nas – za nami.1. cz"stotliwo>:& po raz drugi ˘ podw[jnie i in. po`,2. przez chwil" i polece<& potrzymaj, postaw,3. ci'g czynno>ci& do form czasownikowych&

pomruk, podmuch, powiew, poca=unek ˚ek,4. do tworzenia czasu przesz=ego dokonanego]ang. Past Perfect\,gdy od chwili dokonania up=yn"=o ju/ sporoczasu, pewna jego ilo>:;wykona:& zosta: ˘ pozosta:, pobudowa:, po-chwali:, poci'gn':, podarowa:, pogada:, pobiec,poczu:, pop=yn':, polepszy:, ponowi:, porozumie:si", po>lubi:,

5. ponaglenie, pop"dzenie, zr[b to w tej chwili,ra{no, natychmiast wykonaj samemu&>piech ˘ po>piech, podaj, postaw, potrzymaj, itp.,

u/ywane do polece<, po•wszechny – uni•wersalny,po ^ u ^ uni ^ sam;razem, wsp[lnie ]con ¯ com ¯ common\&con•firmation – po•twierdzenie.

po` – przed`, prze`, przy`, pro`, za`, od`, re`na`, pozytyw, pozycja ˘ po•za, po•nad, pod&1. pozytyw lub negatyw, poop, po ^ pozytyw,

op ̂ opozycja; po` zgodny z, r[wnoleg=y do ¯ podle,pod=ug ¯ po % dlina ]d=ugo>:\ ˘ dlinnyjdlina, dlinnyj; powietrze – ]zgodne\ z wiatrem,rz. Wo=ga ˘ Powo=/e;po op ̄ =ac. positivus oppositus ̆ >redniow.

franc. i ang. positif, positive – opposite; tak lub nie,bez. W przedrostkach po` ¯ pro` ]za`\, pokrewnedo` ]dope=nieniu\& po(pro(za(do•mys=,k•rop•iwnica – k•opr•ywnica.po•kr•ywa – kr•op•iwa ]konop\,staroros. poskon-poskon ]konop\, woto=a& tkan;iz= l;na i poskoni, verxnaq ode'da,pos ̄ positivus ]z przodu, w formie przedrostka\, op¯ oppositus ]z ty=u, w formie przyrostka\,

2. za ˘ pogl'dy – zapatrywania ]gl'd – patrzy:,po – za\, po(za•niecha:, po(za•wr[ci:, po(za•czyna:,po(za•mys=em, po(prze(u(wy(za•chwyci: ]uj':\,zamroczy: –pomrahat;, po(za•r"ba, po(za•gubi:,po(za•trzask po(za•topi:, za(podawa: si" ]oddawa:\,po(za•bra:, po(za•gubi:, po(za•znaczy:, po(za•mys=,po(za•r"czy:, po(za•tem, po>cig – za kim>, >ciganiekogo>, pogo<, po(za(przy•wo=a:, ̀ j':, nie r[wne& od-

wo=a:, odj':, Zalesie ^ Polesie, za(pows•trzyma:,po•/ywienie – za•/ycie, po•=o/na – za•l"ga:,po•r[d – za•r[d, za•rodek, za•j'c, za•j': – po•chwyci:,poidosza po – po>cig za, po nich – za nimi,po grechom naszim – za nasze grzechy, po 2 kupy – za2 kupy, po kniazi – za kniaziem, po(za•cz':,po(za(o•tarcie, po(za•razi:, za•>niad – po•ronieniezar[wno – po r[wno, za(po•duma ]my>l\,za(wy(po•miata:, za(wy(po(u•my>l, za(u(po•mrze:,za(po•przysi'c, za•patrywanie – po•gl'd,za(wy(na(nad(po•rzuci:, za(po•ranny, za(po•rost,za(po•sia:, za(po•si=ek, za(po(u•s=uga,po(za(u•j"cie, po(za(u•chwyci:, po(za(u•chowa:,

]dzie<\ po•chmurny – za•chmurzony,staroros. za¶zor – ros. po•zor ]wstyd, ha<ba\,staropol. po•kopa: – za•kopa:, za•zew – po•zew,staropol. za•razi: – po•razi:, za•lec – po•lec,staropol. za•witanie – po•zdrowienie, po•witanie,staropol. za•iste – ros. po•istynie,

3. roz` ̂ za` ̂ po` ̄ poczatok ̂ na` ̄ nacza=o&s=aw. nacza=o – pocz'tek; po(za•rzuci:,po(za•niecha:, po(za•przesta:, po(za•mys=, itp.,mnij ̆ pomnij ̆ za•pomnij; czyn ̆ zacz':, pocz': ̆rozpocz':; zna: ˘ pozna: ˘ zapozna:;wiedzie: ˘ powiedzie: ˘ zapowiedzie:;trzeba ˘ potrzeba ˘ zapotrzebowanie;wiatr ˘ powietrze ˘ zapowietrzenie; m[c ˘ pom[c ˘zapomoga, Polesie ̂ Zalesie; jez. Bajka= – Zabajkale,po(za•tem, po(za•bra:, zaszkodzi: – poszkodowany,pomieszczen – zamieszczony, po•mieszczeny –za•mieszczone, po•wielenie(lecenie – roz•kaz,za(po•wietrzny, za(po•wierzy:, za(po•wo=anie,za(po•r[d, po•budka – roz•budzenie,po•roditisja – roz•rodzili si" ]woz•roditisja\,po(roz•dra/ni:, staropol. nawtorki – powt[rnie,

4. po` ^ do` ^ ko& Do•maga•=a – po•moc•nik]za ^ do•po•m[/(moga, za(do•nie>:, zape=ni: ^ dope=na, po(do•pe=ni:, po•ci'g – ko•lej,

staropol. nie•po•>cigniony – nie•do•>cigniony,5. wzd=u/, r[wnolegle, zgodnie z, po`& pod=ug,wed=ug, poziom ]r[wnolegle do ziemi\, pobo/ny]zgodny z Bogiem\, Polesie ]wzd=u/ las[w\, Podole]wzd=u/ nizin\, poziom(ka(ica, stopa ]st'pa: ^ kro-czy:\ ˘ post"p,

6. po ¯ pa ^ na, OA& poszed= ^ ros. paszo=,wz(pa•g[rekwz(po•nosi:, pauk ˘ paj'k s=owotw.pokr. poj': ]pochwyci:\ ˘ nauka, ruka ]r"ka\.ros. po>ledztwopol. nast"pstwo, po(na•bo/ny,por[d – narodzenie, na•czinaja – po•czynaj'c,po(na(do•tychmiast, po(za(w•tem – na•gle,}odp=aci: si"| na(po•dobnym, po(na•bo/ny,

staropol. po•godny ¯ po ]na, w\ % god ]pora, rok\,7. u` ˘ uj': – poj':, pojasy ]pasy\, u(po•/yteczny,

uprzedzi: – poprzedzi:, s=aw. udloleszi – podo=asz˘ pol. nieudolny, pozosta: – utrzyma: si", ju/ ]s=aw.u/e\ – potakni"cie, ang. already, =ac. sic, u(po•bocze,u(po•nosi:, u(po•patrze:, u(po•s=ucha:, u(po•st"p,u(po•nie>:, u(po•bra:, u(po•mina: ]u(po•mnij\, u(po•radzi:, u(po•my>le:, u(po•stanowi:, u(po•rodzi:,u(po•ratowa:, u(po•kaza:, u(po•sadzi:, u(po•sta:,



ZG+OSKI


u(po•trzyma:, u(po•waga, po % zbawi: ˘ pozbawi:]u(od•j':\, u(po•zyska:, u(po•/yczy:, u(po•/yteczny,po•spolity – u•rodzony, v•sliszal – po•s=ysza=, po•to-pili – u•topili po(u•ciecha, po•cieszenie – u•ciecha,po(u•stanowi:, po•jman – u•j"ty, po•j"li – u•j"li,po•wodzenie – u•>piech, po•terucha – u•tracone,v•sliszal – po•s=ysza=, u•=ucziti – po•=uczit,po•=o/enie – u•miejscowienie, po(u•lubienica,

z•now•u – po•now•nie ]po ^ u, z ^ nie\,po(u•bocze – na bok, z boku, u(po(za•radzi:,po•godzi: – z(u•godzi:, po•prowadi= – u•prowadzi=,po•rekosta – u•m[wili si", przy•rzekli sobie,za(po•r[d – u•rodzony, po(u•bocze,po•waja: – ros. u•dwaiwat, u(po•/yteczny,staropol. o•stronny – po(u•stronny,staropol. po•kl"kn': – u•kl"kn':,staropol. po•lubowa: – u•podoba:,staropol. po•=api: – u•chwyci:, z•=apa:, ob•=api:,staropol. u•skromi: – po•skromi:,

8. prze& po(prze•kona:, po(prze•=yka:,po(prze•sun':, po(prze•wiesi:,

prze(wy(z(po•wali:, po•danie – prze•kaz,po(prze•da/, po(prze•dawa:, po(prze•bi:,

9. przy ˘ poziomka, po(za(przy•wo=a:, ̀ j':,nie r[wne& odwo=a:, odj':, przy•krywka – po•krywa,po•gotowie – przy•gotowane, po•rzekad=o – przy•s=owie, po•rekosta – u•m[wili si", przy•rzekli sobie,po•rodnyj – przy•rodni, po•czyta: – przy•pisa:,staropol. przy•>pie: – po•>pieszy:, po(przy•r[wna:,staropol. po•boczny – przy•boczny,po(przy•r[wna: – ros. srawnit ]s ^ po(przy\,

10. a/ do, poza, pod ˘ po brzegi, poni/ej,11. pro` ]za`\& po(za•mys=em – ros. promyslom,

pomi"dzy – s=aw. prome', pro•mie/u – po•mi"dzy,pro•jectile – po•cisk ]to e•ject – wy•rzuci:\,12. z ˘ pobuntowa:, posun':, z•=og – po•=[g,

po•rozumia= – z•rozumia=, po(z•brata: ]si"\,po(u•bocze – z boku, na bok, po•bli/e – z bliska,po•godzi: – z(u•godzi:, z•wierzy: si" – po•wierzy:,z•wierzchni – po•wierzchowny, z•m[c – po•do=a:,staropol. po•gani: – z•gani:, z•dzieli: – po•dzieli:,staropol. po•=api: – z•=apa:, po(u•chwyci:,

13. we`, w, u, dle, dla ˘ podle, pod=ug – wedle,wed=ug; po•etomu – dla•tego, po kr[tce – wkratce,po•spo=u – we•sp[= ˘ pospolit•a(e(y, posp[lstwo,pobli/e – w pobli/u, z bliska,

po ciemku – w ciemno>ci, po(za(w•tem – nagle,po•dziw – ad•mirari ¯ ad ]w\ % mirari ]cud, dziwo\,

14. re` ^ od` ^ po` ¯ =ac. repetere ]powt[rzenie\,nadobne ^ podobne, re•conciliation – po•jednanie,po(od•blask, po•chodzenie – od osoby,po•ciotek – od ciotki,

15. o& po•=uczy: – o•trzyma:, za(po(o•tarcie,wo=. po]ad≠wa-poszczadisza – oszcz"dzili,po•trawa – jeda jad ]trutka\, tra ^ tru, Ø ]U\ ^ A,o•trawa – jad, trutka, po•ka{ny – o•kaza=y,po•goda – o•pad – na•pad – na•lot ]po ^ o ^ na\,s=aw. strada: ˘ staropol. o•strada: – po•strada:,

po•bocze – o•bok, staropol. po•pisa: – o(s•pisa:,o•kaza=y – po•ka{ny,16. na& na ko>ci[= ]do ko>cio=a\,

na•czasza – po•cz"li, po•rad – na•rada,staropol. po•ramiennik – na•ramiennik,po(na(s•chyli:,

17. do$po•/yczy: – od•da:, u•/yczy:, u•dzieli: – da: rad"w dope=niaczu& dostawi: przys=owiowej «kropkinad i», w bierniku& postawi: przys=owiow' «kropk"

nad i»,na•tychmiast – po(do•tychmiast ]na ^ po ^ do\,

18. ws& po•kaza= – ws•kaza= ]drog"\, po po=owie –r[wno, wsp[lnie, do spo=u ˘ po=owica ]ma=/onka\,

19. wy& po•s=ali – wy•s=ali, wy•godnie – po•hodle,wy•doli: – po•do=a:, staropol. po•skok – wy•skok,

20. woz& pomie>ci: si" – wo=. 1289 vozmestitsœ.21. cze& po•przez – cze•rez,

22. a& przy•tu=•a – przy•cisk•a ]tul, tu= ^ cisk ^ strza= ^miot ^ let ^ lot ^ rzut ^ wierg\ ˘ po•cisk – strza=•a,po•liczek – a•front ]lico ^ front ˘ ulica ^ u frontu\,

23. s, >& po(s•trawa, po•s=uch – >•wiadek,ros. s•tyczka – po•tyczka, po•tajemnie – s•krycie,po(s•kara:, po(s•karmi:, po(s•k=ada:,s•kin': – po•kiwa:,

24. ob`, obo`& staropol. po•ciasowa: – ob•ciosywa:,staropol. po•=api: – u•chwyci:, z•=apa:, ob•=api:,staropol. po•mawia: – ob•mawia:, ws(obo•p[lnie.

479pod` – 1. }arch. pol.| sam, samo` ]gr. auto`\&

pod•pis – auto•graf ]pod ^ auto ^ sam, pis ^ graf\,Podlasie – ziemia pokryta lasem ]sam las, samelasy\;u/ywany do polece<& podaj, podnie>, podsu<, pod-staw, podbiegnij, podskocz, podmyj, podbij, podrzu:,itp. – wszystkie wykonaj samemu;po•wszechny ^ uni•wersalny ˘ po ^ u ^ uni ^ sam.Polacy zapomnieli co «pod» oznacza, utworzyli wi"cwielce z=o/on' definicj" «pod`», o o>miu funkcjach,czyli jeden termin ]«samemu»\ podzielony na osiemzastosowa<; definicji tu nie przytocz" w ca=o>ci zewzgl"du na jej d=ugo>:, i niecelno>: przy tym& pod`1. przedrostek, kt[ry modyfikuje znaczenie podsta-wowego tematu czasownikowego o nast"puj'cewa/niejsze odcienie& a\ kierunek dzia=ania poni/ejczego..., b\ ruch z do=u do g[ry..., c\ zbli/enie si"do czego..., d\ powodowanie czego, zwi"kszenieintensywno>ci..., e\ cz">ciowe osi'gni"cie celu,skutku, czynno>ci..., f\ czynno>: ukryt', skrywan'...,2. cz">: sk=adowa przymiotnik[w, przys=[wk[w irzeczownik[w...,3. przedrostek poprzedzaj'cy tematy s=owot[wrczerzeczownikowe i uwydatniaj'cy ni/szy stopie<w hierarchii w stosunku do os[b oznaczonychrzeczownikiem podstawowym, np. podporucznik,

podprokurator.2. za& za(pod•miana, za(pod•miejski, za(pod•kornik,BW bojwoj ̆ podb[jzawojowa:, pod•stawa –za•sada – mian•ownik, pod(za(o•grza:, pod(za•j':,pod(za•pali: – pod(wz•nieci:, pod•stregeta: – ros.za•skre/eta: ]za•zgrzyta:\,

3. na& pod•gawariti – na•mawia:,4. przy ^ do ^ pod ^ nad ^ blisko ^ troch",

cz">:, cz">ciowo, niepe=nie, ˘przy(pod•gotowa:(nie>:, pod•pa>: ̂ do•pa>:,pod•barwi:, pod•biec, pod•biegunowy ]blisko\,pod(nad•ci'gn':, pode(nade•s=a:,niepe=ne, cz">:& pod•ci>nienie, pod•gatunek,nadwyr"/ony, nadw'tlony; podpity, pod=amany,staropol. pod•pom[c – do•pom[c,

5. od& pod(od•da: si",6. ob& pod(ob•liczy:,7. do& pod(do•='czy:,8. skr[cone do ˚po` ^ u`& u(pod(po•nie>:,9. prze` ˘ s=aw. predali ]podda:, przekaza:\,

pod•wr[ci: – prze•wr[ci:, pode(prze•r/n':,



ZG+OSKI


pode(prze•sz=y, ˚prze,10. przed& sub•ject – pod(przed•miot,11. poni/ej ]pod sto=em, w przeciwie<stwie do

na – powy/ej; NP ˘ pion\,12. woz, ws& woz•dwi/enie – pod•niesienie,

woz•duch – pod•much, ws•parcie – pod•parcie,13. skrycie, chy=kiem, ukradkiem; w duchu;

z do=u ku g[rze, od spodu&pod•kochiwa: si", pode•j>: ]kogo\, pod•patrzy:,pod•s=ucha:, pod•>miewywa: si",

14. wy& pod(wy•dzier/awi:,15. w& pod•czas – w czasie, w•ten•czas, w•[w•czas,16. ma=o, cz">:& pod•lotek – ma=o•latek(letni,

oddzia= – pod•oddzia=.17. ownik, za& mian•ownik – pod•stawa – za•sada.

poza` – po ]a/ do\ % za ]i dalej\,pozytyw ]dwa pozytywy& po % za\.

480pozytywy – twierdzenia&

1. tak ¯ s=aw. da TD,2. no; Gniezno – gniazdo, =ajno – =ajdak ]do, dak\,3. na ]we{, przyzwolenie\,4. po ]potakni"cie, potwierdzenie\,5. pro ]prowadzi:\ ˘ prze` ˘ przeprowadzi:,6. za ^ pro ]przewodzi:, za(prowadzi:, za(wodzi:

¯ w[dz ¯ woda, =ada; s=aw. promys= ]pro`\ –pol. po(za•mys=\,

7. do ]tak/e do tworzenia czasu dokonanego\ ¯ daGniezno ¯ s=aw. gnezdo ]gniazdo, no – do\,

8. to, tu(taj ¯ tak, OA,9. ju/ ¯ u/e,

10. `/e, np. zr[b/e – zr[b tak, podaj/e – podaj no,11. ka/de dwa negatywy daj' pozytyw, np. pytanie&

nie& a nie m[wi=em$ ]tak, m[wi=em\.pra`, prze`, przed` – 1. wielce, odpow. ang. great&

pra•stary(dziad(historyczny prze•m'dry(s'dny(wieleb-ny(pi"kny(cudny(starza=y, 2. ̀ is uprzedni, lub nast"pnyw czasie ]przed, prze; za\; dziad – pradziad, wnuk –prawnuk, pradawny ̄ pra % daw % ny, za•praw•de za•is•te, ˚ist, tym, tem, te, da, /e – formy odnosz'cesi" do up=ywu czasu, 3. za ̂ pro` ̂ po` ̂ przed` OA,˚prawo ]rz'd\ ¯ prowadzi:; prawo ^ zakon ^ order]wo ^ der ^ woda ^ water ^ hydor\,pra•wnuk – za•wnuk.

praw – 1. rz'd& przy•prawi: – przy•rz'dzi:, sprawi: –urz'dzi:, prawo – rz'd(ny, sprawowa: w=adz",sprawowa: si" ]prowadzi: si", zachowywa:\,2. byt& przy(za•prawa – przy•bytek, nabo/e<stwoodprawione – odbyte,3. i>:, chodzi:& od•prawi: ]kogo w podr[/\ – ode•j>:,od•prowadzenie – od•chody, za•prowadzi: – za•wie>:,4. opowiada: ¯ woda& prawi: kazanie, roz•prawia: – roz•wodzi: si".

pre` – za`, u`& pre•le>: ]za•k=amanie\,pre•s=a= – u•sta=, pre•muczi – za•m"czy=.

pro` ^ 1. za` ^ od` ^ po`& promys=om ^ zamys=em,

proda: ]sprzeda:\ ̂ odda:, pro•mie/u – po•mi"dzy,pro•fesja – za•w[d; pro` ˘ przo`& przo•dek(downik,2. gr. pro ]przed\ – do tworzenia czasu przesz=ego,

wy`& pro•wokacja – wy•zwanie,pro•stupok – wy•st"pek,

3. u& u•p•ust ]od•pro•wadzenie\,4. o& pro•tekcja – o•chrona, o•s=ona, o•pieka,5. prze& pro•winnost – prze•winienie,

pro•budit sja – prze•budzi: si".

prza – t"ch, pach& za•prza=y(t"ch=y, prza>ny chleb.prz'/, prz"/ – rzemie<&uprz'/, wy(za•prz"ga: ]konie\,

sprz'/ka, s(roz•prz"ga: ]s(roz•pina:\, sprz"g=o.481

prze` ̄ gr. pro; do tworzenia form czasownikowych]jak po`, nad`\, lub okre>lenia wielko>ci&1. podo=a:, wykona: ^ za`, pozytyw,

czas dokonany&przenie>:, przejecha:, prze=o/y:, przebaczy:, itp.,2. przez ^ na wskro>, poprzez, z miejsca

na miejsce, ponad, nadto,wi"cej ni/ ]odpowiednik ang. over, o r[wniewielorakim znaczeniu\, sp[jnik, a dok=adniej – przyimek, ='cz'cy najcz">ciej czasownik zrzeczownikiem, np. skoczy: przez r[w;przelew ¯ prze ¯ przez % lew ¯ la:,przerzeczony – wy/ej rzeczony,st'd poja>nianie «prze» wymaga szczeg[lnejwnikliwo>ci&prze•my>le:(kona:(zi"bi:(marzn':(studzi:(bi:((=om(kr[j(nie>:(stawi:(=o/y:(skoczy:, itp.analog. do ang. over ]nad, ponad, powy/ej; na, po,w, przez, poprzez, po drugiej stronie, za, poza,wi"cej, zbytnio, z ok=adem, ponownie, jeszcze raz,znowu\,

3. a/ nadto, nadmiar, zbyt, wy/ej&przepe=nienie, przepi"kny, przewielebny,przedobrzy:, prze•rzeczony ̂ wy/ej rzeczony,ros. presto= ]o=tarz\, nadwy/ka – przewy/szenie,

4. olbrzymi, poza wszystko& przepa>: ]pa>:\,przedobrzy:, przeogromny, itp.,

5. prze ^ pro ^ za ^ roz ^ u ^ pod ^ po ^ obok&prze•w[d – roz•prawa – pro•ces, pro•fesja – za•w[d,za(roz•budowa, prze(u(za•chowa:, za•p=odni: –roz•p=odowy, za(pod•pali: – roz(pod•nieci:,prze(za•powiada:, pre•le>: ]za•k=amanie\,za•trzyma: – a•pre•hand, za•rodek – po•r[d,po•=o/na – za•l"ga:, po•wity – u•rodzony,przy•sz=y – u•bieg=y, przy•bytek – za•bytek,przejrzenie – wo=. 1289 prozrenπe, po(prze•bi:,prze•wr[ci: – staropol. pod•wr[ci:, prze(u•sta<,prze(za•zi"bienie, prze(za•sy=a:,prze•=om – za•=amanie,czasy& prze` ^ za ]sob'\ ˘ prze(za•sz=y, z ty=u,

przy` ^ przed ]sob'\ ˘ przysz=y, z przodu,prze•kora – za•pora, prze•k'si: – za•k'ska,staropol. od•prosi: – u(prze•prosi:,

6. po`& po(prze(u(wy(za•chwyci: ]uj':\,przewa/nie – powa/nie, po•danie – prze•kaz,ang. over ¯ o ^ po, `ver ^ `za,po(prze•da/, po(prze•dawa:, pode(prze•r/n':,pode(prze•sz=y,

7. pod`& s=aw. predati – podda:, przekaza:,8. na`& ukr. nahudnij ]przecudowny\,

na•sile – prze•moc ]gwa=t\,prze•/y: – na•syci: si",do syta; prze ^ na ^ do,

pri•spa ]prze•spa\ – na•syp,9. u`& u•robek – prze•r[b, u•prze•jmie – u•jmuj'co,bez przestanku – nieustannie, bez ^ nie, prze ^ u,pre•sta – u•sta=, staropol. od•prosi: – u(prze•prosi:,u(prze•patrzy:(rwa:(jecha:(sta<(/ywa:,prze•sz=y – u•bieg=y,

10. bez& prze•spieczen – bez•pieczny,11. z& z(prze•rzedn':, prze(wy(z(po•wali:,

z(prze•inaczy:,



ZG+OSKI


12. poza& prze•p"dzi: – poza p"d ]koniec\,poza tym – przeto,

13. ob`& prze(ob•jawi:, ob•r[t – prze•wr[t,14. o`& staropol. nie•prze•p=acony – nie•o•ceniony,

staropol. o•bleka: – przy•odzia:,staropol. prze•kowy – o•kowy,

15. przed`& prze•powiednia,16. po`& po(prze(u(wy(za•chwyci: ]uj':\,

przewa/nie – powa/nie, po•danie – prze•kaz,ang. over ¯ o ^ po, `ver ^ `za,po(prze•da/, po(prze•dawa:, pode(prze•r/n':,pode(prze•sz=y,

17. od`, re`& prze•gl'da: – =ac. re•videre,18. prze` przeciwie<stwo&

od•wrotny ]przeciwny\ – ad•vert, ad•verse,19. prze` przeciwie<stwem wy`&

prze•granawy•grana, alewy•kroczenie – prze•st"pstwo,staropol. wy•trwa: – prze•trwa:,

20. prze, pr ^ szczyt, kulminacja, che=m&Wiepr, Dniepr, prze="cz, prze•/y: ̂ prze•syt, Przewa-le ]wa= – ziemia; wysoczyzna\, Przeworsk, Przemy>l,rz. Przemsza, i inne,

21. pro` – za i przeciw, w poprzek ^ sw&zawada – przeszkoda, kora ]wzd=u/\ – przekora,prze•kora – sw•ara ]k=[tnia, sp[r\, sworze<,przemys=owy – ros. pro` promywlennyj,przemys=em – promyslom, przesz=y – prow-lyj, sprzeda/ – ros. proda'a,pro•longata ]prze•d=u/enie\,pro•kliatyj – prze•kl"ty, pro•winnost – prze•winienie,pro•budit sja – prze•budzi: si",

22. pra`& =ac. praelatus ˘ pol. pra=at ^ prze=o/ony,prastary ]wielce stary\ ^ przestarza=y,23. cha& cha•=aj – prze•=aj.

przed` – prz[d, ¯ gr. pro`, za ˘ sprzed]s % za ˘ zza, spoza\, sprzeda: – prodat’,1. z przodu, na przedzie; przedni,2. ubieg=y ]w czasie\; przedtem.

ros. 1. vperëd, vperedi, 2. ran;we,3. wy& przed(wy•=o/y:,4. za& za•nim – przed•tem,5. pod, nad& przed(pod•miot – sub•ject, nad(przed ranem.

przez – bez& staropol. przez•den – bez dna,przez•droga – bez•dro/e, przez•m'dek – bez j'der,tak i przez(bez•rozumny, przez(bez•prawie,Przez•dzi"k ]niemowa, bez•d{wi"czny\,Przez•dziecki ]bez•dzietny\.

przo` gr. pro ]przed\; do tworzenia czasu przesz=ego;przodek.

482przy` – 1. pro, za& przyjaciel,

2. za`& przy(za•prawa, przy•bytek za•bytekpri•zywati – za•wezwa:, za(przy•jazd, za(przy•kaz,za(u(przy•mocowa:, za(przy•s'dzi:,czasy& prze` ^ za ]sob'\ ˘ prze(za•sz=y, z ty=u,

przy` ^ przed ]sob'\ ˘ przysz=y, z przodu,przy•jemny – za•chwycaj'cy, za•ch"ta – przy•n"ta,przy(za(do•prawi:,

3. na& na•chodnik – przy•bysz, pri•spa – na•syp,przy•roda – na•tura, przy•rz'd – na•rz"dzie,na(przy•darzy: si", na•le/y•cie – przy•k=ad•nie,

4. po& przy•spieszy: – po•spieszy:, przy(po•r[wna:,po•krywa – przy•krywka, przy•czyna ^ po•w[d,przy•pisa: – po•czyta:,

5. obok, w pobli/u, u& za(przy(u•mocowa:,6. przy ^ do ^ pod ^ troch" ]^ za ^ wy\ ˘

przy(pod•gotowa:(nie>:, przy•s=oni:(kry:(pali:((gasi:(dusi:(t=umi:, przymrozek, przy(do•zwoli:,przy•gotowa:(rz'dzi:(prawi:, za•prawi: –wy•gotowa:, 1816 rok, przy•k=ad – pri•mier – do•miar,przy•mus – wy•muszenie, przy•g=upi,dopuszcza: my>l – przywodzi: na my>l,

przy•zwo•ity – do•zwo•lony,przy(do•st"pny, przy(do•puszczenie – za•=o/enie,przy(do•ch[d(cisn':(budowa:(kopa:(jecha:(la:((lecie:(nie>:(biec(da:(prawi:(grza:(gna:(p"dzi:,

7. wi"cej& przyb[r, przybytek, przyrost;przy(na(•bawi:, przy` ̂ do` ]przy(do•ch[d,przy(do•da:\;przeczy roz ^ od`, u` ]rozch[d, od(u•j':\;przy` ]^ do, np. przynie>: ^ donie>:\,gdy wy` ]^ od, z, np. wynie>: ^ odnie>:\;przy` przeczy tak/e wy`; ale przystoi ^ wypada,bo stoi zaprzeczeniem padania,

8. nad`&pritjag= – nadci'gn'=,

przy•sz=y –nad•chodz'cy,9. dokona:& przyjecha:, przykry:, przyj':, przylot,

przykr"ci:, przyklei:, przyby:, itp., liczne z=o/enia,10. =ac. ad` – przy`, prze`& ad•age ]przy•s=owie\,

ad•apt ]przy(do•stosowa:\, ad•d ]przy•da:\, ad•dict]na=[g, przy•mus\, ad•dress ]prze•m[wienie,przy•mawianie\, ad•duce ]przy•tacza:\, ad•equate]przy•k=adny\, ad•here ]przy•lega:\, ad•jacent]przy•leg=y\, ad•jective ]przy•miotnik\, ad•judge]przy(za•s'dzi:\, ad•mit ]przy•j':\, i inne,

11. z& z•datny – przy•datny,12. o`& przy•rzeczenie – o•bietnica,

13. wy`& staropol. wy•gotowa: – przy•gotowa:.Nie w zgodzie& przy•sz=y u•bieg=y ¯ bieg ]tok\ ˘w g[rnym biegu(toku, przy•wara za•zaleta,przy•ch[d ]przy•by=o\ roz•ch[d, od•ch[d ]u•by=o\przy•bytek u•bytek, przy•sz=o>: prze•sz=o>:,przy•rostek przed•rostek;przy u, za, prze(d, roz, od, do, na, o ]ca=kowicie\,za•pomnie: – przy(na(u•pomnie:.Przeczy tak/e wy`, ˚pkt nr 6.

psz – s=[d& chleb pszenny ]s=odki\, pszczo=a.pu – cka ¯ tkn':& w•nie•zapu – z•nie•nacka ]za ^ na\.pu` – 1. samo`& pu•=ap•ka – samo•=[w•ka,

2. po`, za`, przy`, tu/-tu/, obok, wzd=u/&Pu=aski ]spod lasu\, Pu=awy ]wzd=u/ s(p=awu\.

puch – pod ]$\& bia=o•puch – pod•bia=.pu= – nazwy miejsc. zwi'zane z flisactwem,

le/'ce przy szlakach wodnych&Pu=tusk, Pu=way. Tak/e `ck& Kock ]n(Wieprzem, uuj>cia Ty>miennicy\, Serock ]n(Narwi', u po='czenia zBugiem\, Otwock, P=ock ]n(Wis='\, Po=ock ]n(Dwin'\.

pust – 1. pr[/n`, 2. rzut, 3. niech, wolno&4. lud, cz=ek, posta:, 5. woda;za•pusty ]za•rzucenie\, s•pust ]z•wolnienie\, u•pu>ci:]wy•pr[/ni:\, pustynia i puszcza.

pustynia i puszcza – odludzie; kapusta ¯ kap % pusta]warzywo wielko>ci ludzkiej g=owy; kap – g=owa\,pusta g=owa..., pusty ]o naturze ludzkiej\, pu>ci:, da:upust, puszczaj, dopust, spust, pustoszy: ]wyludnia:\,pustelnia; woda& pustynia – bezwodzie,roz•pu>ci:(cie<czy:(wodni:, roz•puszczalnik((cie<czalnik, cienkusz, dopuszcza: my>l –przywodzi: na my>l ¯ woda, ˘ do(przy•puszczenie.

pyt – gad& za•gad•ka – za•pyta• nie, gad – pyton.



ZG+OSKI


483r, re, er, rze – rzeka, p=yn':&

rzeki& Bobr, B[br, Chopior, Dniepr, Nugr, Osiotr,Oster, Íwider; miasto Rzesz[w.

ra – patronim& Bondyra, Czehyra, Dziwura, Kostyra,Kuczera, Magiera, Mitura, Stachyra, Zapora.

rad – siedlisko, siedziba, siod=o& rad % dom]zwierzchnik\ ˘ Radom, Radomy>l; ros. riad ]rz'd&1. domy w grodzie ustawione w szereg, ulic", 2. w=adza.

raj – g[ra, rom, ram& do raju – do g[ry,Rajgr[d, Rajmocze, Goraj, Poraj, k•raj•ka – k•rom•ka.

ram, rom – g[ra, raj& kromka ^ krajka, skraj, ukraj,Rombinus ^ Rambinus.

rawa, rowa, row, rew – las& Dubrawa ]las d"bowy\,pol. D'browa, Rawa Maz., Rawa Ruska, Narew ]na las^ do lasu\, drewno, brewiono.

raz ]pol.-ros. raz\ – 1. czas,ang. time, i cz"stotliwo>:,ros. hastost;, raz ^ krok ˘ `krotno>:, `kro:,2. odliczanie, operacje matematyczne.St'd w j. polskim zamieszanie&1. jeden, dwa, trzy..., czy 2. raz, dwa, trzy...Jeden ]ros. odin,ang. one, =ac. uno\ jest systememodliczania, a raz, dwa, trzy – cz"stotliwo>ci'.Cz"stotliwo>: ]raz, dwa\ wtargn"=a do systemuodliczania ]jeden dwa\, i wykorzeni: si" nie da,bo j"zyk ma sk=onno>ci do u/ywania kr[tszychform, st'd raz, dwa, trzy jest bardziej popularneod jeden, dwa, trzy. Raz, dwa, trzy wymawia si"szybko i ma to s=u/y: cz"stotliwo>ci ]szybko>ci,bo szybko\; jednorazowy, dwa razy ]dwa uderze-nia, st'd uraz\. Do grupy odliczania za> ]operacji

matemat.\, przy odejmowaniu – r[/nica ]raznica,Ø ̂ A, ros. raznica\; przy mno/eniu – dwa razytrzy; przy dzieleniu – iloraz ]ilekro:\.Raz jest przedrostkiem w j. pol. i ros. oznacza- j'cym& 1. wykonanie, 2. podzia= lub separacj" – bardzo bogata ga='{ s=ownictwa w ten spos[bpowsta=a& liczy: – rozliczy:, dzieli: – rozdzieli:,itp., czyli w dalszym ci'gu operacje matemat.Raz jest tak/e czasem, st'd jeden raz ]zdarzy=osi" jednego czasu\, pewnego razu ]pewnegoczasu, ang. once upon a time\, naraz ]nagle,

niespodziewanie\.Obie formy s' poprawne, by=y niegdy> i powinnyby: u/yte w odmiennych okoliczno>ciach. Wymie-szano je jednak, i dzi> >wiat nauki ]w szko=ach\stara si" usun': raz z odliczania& raz dwa trzy, jako niew=a>ciw'. S=usznie, lecz szkoda /e bezobja>nienia. Prowadzi to do nieporozumienia, /e jest to pr[ba ca=kowitego usuni"cia razu z j"zykai j"zyk si" przed tym broni, bo raz ]czas\ jest zbytmocno zakorzeniony i ma przy tym historycznepowi'zania z ang. czasem ]one time\, a czas ˘

cz"stotliwo>: ]ros. hastost;\. Nic dziwnego, /enapomkni"cia nauczycieli s' ignorowane. Nie jestto zamach na raz, lecz pr[ba jego separacji od jedynki – tak powinno by: powiedziane z powy/-szym obja>nieniem.

raz, za, po, te, tem, ty, tym – czas& poza, zaraz,teraz, potem, zatem, tymczasem, po raz drugi, pi'ty raz,pi'te, pi'tym, pozazapo ̆ zapowiedzie: i inne zapo`;z ]symbol czasu\ ¯ niem. zeit }cait| ]czas\;

1. czas& pewnego razu, ka/dorazowo, ˚dy, de,2. do podania cz"stotliwo>ci& ilo•raz(czyn i inne,3. nie ˘ ninie ]teraz\, gdzie& ni ^ te, nie ^ raz,4. kr[tko& za(w•raz ^ wkr[tce,5. m[w:, powiada:& wyraz, wyrazi: si", rozmawia:,

rozum, OA,6. bi:, ciska:, razi:& po•razi: – po•bi:;

s=o•wo – wy•raz – od•cisk – od•bicie ob•raz, u•raz(i:,po•razi:, za•razi:, w•raz ]raz•em\, te•raz, za•raz;r[zga; ros. raz•liczne, raz•nica,im•presja – w•ra/enie,

7. spo& ob•raz – spo•s[b, raz(em – spo(=em,ob ^ s[b ˘ ob•ywatel – o•sob•a,

8. kwas& tu•dzie/ – o•raz ]razowy ^ kwa>ny\,dzie/a, za•kwasek ]za•czyn\, ilo•raz, ilo•czyn.

raz`, roz` – spo& ob•raz – spo•s[b, roz(spo•gl'da:,spo•=em – raz•em, sp[•r – raz•pria.

re` – od`, z`& re•kreacja ]od•poczynek\,re•action ]od•czyn\, re•negat ]od•st"pca, zdrajca\,i wiele innych re`.

rej – p=yn(': ]˚rze, r\ ¯ s=aw. reœti ]rejati\&reka ˘ pol. rzeka, rzeczny, rzec ]powiedzie:\,rzeczony ]zwany\, wodzirej, mierzeja, nazwiska& Rej,Rejtan, miasto& Rzesz[w, rejon mo/e by: =atwo wypro-wadzony z =ac. regio, G ˘ J, jednak w Íredniowieczuw=adz" rozci'gano do zasi"gu w[d, w zlewniach rzek/y=y plemiona – termin rejon mo/e r[wnie dobrze by:czysto s=awia<skim, b'd{ po='czeniem obu& s=aw.-=ac.

rew – g[ra& krew. Narew ]na r[wninie\, ˚nios.rew, ryw – rwa:.rige, ryga – $& Swerige, Sweden, Szwecja ¯ wed, wet

% en, Riga ]Ryga\, Rügen; ̄ staronord. rigga ]zaopatrzy:

w takielunek – sprz"t morski& maszty, wi'zania\.¢rin – rwa:& staroros. wy•rinut•sja – wy•rwa: si".rob – ziemia ]$\; bor – las& g•rob•la ]g•leb•la\, RL.roch, rosz – troszk", szczypta, ma=o&

troch", proch, groch;ale nie krochmal ¯ kroch % mal ]mal•arski(owa:\.

rom, ram, raj – g[ra& kromka ^ krajka,Rombinus ^ Rambinus.

rost – 1. wznosi:& przy(wz•rost, pod(wy•rostek,ro>ci: pretensje, odzie/ na wyrost rosn'cej osobie,krosta, zarost,2. rdze<, pie< ]drzewa, s=owa\; od(na(za•rost, przed(

(przy•rostek ^ przed(za•rdzeniem s=owa, przy` ^ za`.484

roz` – do form czasownikowych, trwania w czasie,wykonania czynno>ci ]jak& na`, po`, prze`, przy`\&1. za` ^ po` ¯ poczatok ^ na` ¯ nacza=o&

rozpali:, rozruszy:, roznie>:,za•mieszki – roz•ruchy, za•pusty – roz•pusta,staropol. namys=em – rozmy>lnie,

2. od ]=ac. re`\, ro ¯ re, OE& zliczy: ]doda:\ ˘rozliczy: ]odj':\, zbi: ]do kupy\ ̆ rozbi:, zbudowa:˘ rozbudowa: ]powi"kszy: poprzez zaj"cie wi"kszejprzestrzeni, obszaru\, zdzieli: ]przy=o/y:\ ̆ rozdzieli:

]podzieli:\, roz(od•wi'za:(chody,staropol. od•prawi: si" – roz•prawi: si",

3. do& razum, roz•um – do•mys=,4. my>l, stan, rozum ]synonimem; roz % um\,

na•my>la: si" – za•stanawi: si", roz•wa/a:,5. razem, spo` OA& rozum, rozwaga, rozpatrzy:,

rozliczy:, rozs'dek, rozpusta, rozkaz, rozmowa,rozmys=, rozpacz, rozprawa, rozrywka, roz>mieszy:, i



wiele innych; raz•em – spo•=em, roz(spo•gl'da:,6. wnika:, wgl'da:& roz•patrze:(strz'sa:(liczy:,7. dzieli:, drobi:& rozd{wi"k, roz=am, rozdro/e,

rozdawa:, rozbi:, rozwali:, rozdrabnia:, i inne,8. wyk=ada: na powierzchni, ang. spread ]rozpo-

>ciera:, rozk=ada:, rozwija:, rozprzestrzenia:; roz=o-/enie, rozpi"to>:, rozst"p\& roznie>:, rozrzuci:,

9. m[w:, powiada:& roz•mawia:(um, wy•raz]i: si"\,

10. prze(d& roz(prze•mowa(kaz(la:, roz(prze•w[d,roz(prze•patrzy:(bi:, Zawada, Rozwad[w,

11. rozma` – r[/no`& rozma•ity – r[/no•rodny,˚lity, ity, wity,

12. wsz – roz, rozpo& wsz(rozpo•cz':,wsze•laki – roz•maity, r[/no•rodny,

13. szybko, ostro ¯ raz ]cios\& roz•prawi: si",roznie>: ]wroga\, roz•b[j(nik,

14. ˚prze,15. wy& wy•uzdany – roz•wi'z=y, wy(roz•mowa,

wy(roz•miar,

16. u& staropol. u•wa/y: – roz•wa/y:.Nie idzie w parze z przych[drozch[d ]roz ^ od\,przy(u(z(za•wi'za:rozwi'za:, roz•wagaod•waga;«roz» ]ro % z\ jest zaprzeczeniem «z».

r[w – jed& r[wno•cze>nie – jedno•cze>nie.ru – szybko, s=aw. U ˘pol. Å, ´& ruczaj, r'czy,

s=aw. ruka ̆ pol. r"ka; por. u=a, =y.ruch – tarcie& ok¶ruch – o•tarcie, wyrusza: – dotrze: do

celu, ruszta, ruchawka ]starcia\, tar=o, wulg. rucha:.rud – 1. ziemia, 2 twardy& gruda, grudzie< ]zimny\,

Rudka ]SW od Zamo>cia, blisko Kamiennej G[ry\,Rudzi<ski ^ Twardowski, Grudzi'dz ]twierdza\,brud ]wala: – brudzi:; wa= ^ ziemia\.

rug – blisko& d•rug ]bli{ni\, ruga:, u•r'g•a: ]u•bli/•a:\,krug ]ko=o\ ˘ kr'g(=y, okr"g ]okolica, pobli/e\.

`rut, `ru: – 1. trasa& rzeki& Dru: vel Drut, Pru: v. Prut,2. gi"tki& ¢krut ˘ krutit ]kr"ci:\, drut, pr"t, okr"t, i inne.

ryn, ry<, rzy< – granica ]$\& rynek ^ market]mark ^ granica\, rynna, Kobry<, Dobrzy<.

ryw – rew ]g[ra\ ˚rew, nios, so& po•k•rywa, k¶rew.rz'dzi: ^ prawi:& przy•rz'dzi: – przy•prawi:.rze – p=yn': ¯ s=aw. rejati ˚rej ]p=yn':, wyp=ywa:\;

reja, rzeka, rzecz'c, rzec, rz. Nurzec, Rzesz[w, rzedn':,rzewny, brzeg, mierzeja; rzeka(potok s=[w, p=ynna

mowa, odpow. ang. fluent ¯ fluid ]p=yn\ ¯ =ac fluidus.`rzec, ̀ rze` – skr. rzeka KC& Nurzec ̄ nur ]gr'd\,Rzesz[w, Szczebrzeszyn.

485s – 1. wysoko& sta:, skoczy:, st'pa:, spada:;

odpowiednik h, ho, gr. celt. HS, ˚so,2. razem, ¯ so ^ co, =ac. com`, con`, ˚sy, syn&

spo=em, skupienie ˚sk, sojusz, sosied ]s'siad\,3. za`& s•p=onka ̂ za•p=on, za(s•pi':, za(s•przeda:,

za(s•ko<czony, za(s•pyta:, za•prza=y – s•t"chni"ty,za(s•pyta:, s•po•strzec – za•u•wa/y: ]po ^ u\,

4. zu`& s•chwa= – zu•chwa=y,

ka{ni•a(: ]kara(:\ ̆ s•kaz•aniec,5. na& ros. na•k=on ]pochylnia\ – s•k=on,s•prz"g=o – na•ci'g,

6. po, o& ros. s•tyczka – po•tyczka, s(o•parzenie,staropol. spustosza: – ros. opustoszat, s(po(za•pis,s(po•chlebia:, s(po•k=on(chylenie, s(po•t=uc,s(po•chwyci:, s(po•pr[bowa:, s(po•kara:,s(po•karmi:, s(po•k=ada:, s•kin': –po•kiwa:,s•po=em – po spo=u, s(po•pisa: si",

s•kraj – o•brze/e, s•kr"t – po•wr[t,7. u, przy& s(u•karanie, s•p=aw – przy p=awie,

staropol. nie•s•k=adny – staropol. nie•u•k=adny,po(przy•r[wna: – ros. s•rawnit, s(u•kry:,staropol. u•pragniony – s•pragniony, s(w•pa>:,staropol. u•trapiony – s•trapiony, s•ton': – u•ton':,

8. wy ̂ do ̂ uzu& s(wy•powied{, do(uzu(wy(s•pe=ni:,9. wy ^ od& spisaxom – od(wy•pisa=em, s(wy•po-

wied{, s(od•t'd, s(od•poczynek, s(od(wy•pu>ci:,10. od& s(od•k'd – s•t'd, s•pisok – od•pis,

s•p=aw – od•p=yw, ros. s•nowa – od nowa ]ang.anew\, s diectwa ]od dzieci<stwa\, swierchu ]od g[ry\,snizu ]z(od do=u\, so wremeni ]od czasu, ang. since\,s•podnie(podek – od spodu, ˚nr 650, i od.

11. z& ang. spruce ]sosna, >wierk\ ¯ Spruce ¯ Pruce.12. o& staropol. s•koci: si" – o•koci: si".S przeczy G& s•=uch, s•=uchy – g•=uchy.

sac, cas – czas& miesac, miesi'c, czas, `'c.sad – 1. o(si'>:, o(pa>:, stawi:, skoczy:, kroczy:&

sad, =ac. sedimentum, got. satian, germ. setzen,anglosas. settan, >redniow. ang. setten, ang. set&za(po(prze(wy•sadzi:, sadza(wka, obsada, osad(a,sadyba, posadzka, sadzonka, rozsada, zasada]regu=a\, nasadzi: si" – nasi'>:, nastawi:; przesada – przekroczenie, wyolbrzymienie; przesadzi: r[w lubinn' przeszkod" – przeskoczy:, susem,2. k=am, k=ad, =o/& za•k=amanie(=o/enie(sada,koncepcji& za•=o/enie ]za•sada\ – do•w[d ]k•was\;przy•k=ad – przy•=o/enie,3. zbi[r ]˚stan\& sad, po•siadanie(sadzka.

sam – jeden ˘ samo` – jedno`, mono`&gr. mon•asterion ¯ monazein ]/y: samemu\ ¯ monos

]sam, sam jeden, jedynie, pojedy<czo\, ang. alone, sole,single – klasztor w Ko>ciele Prawos=awnym, Cerkwi, sa-motnia, samoodosobnienie si" mnich[w od otaczaj'cego>wiata, rzekomo, w imi" religijnych idei,odyniec ]samiec\, sam ]osobi>cie\.

samo`, sam ` – 1. jedno` ¯ sam& sam jeden,samo•dzier/ec – jedyno•w=adca, mon•archa,taki sam – jednakowy, sam jeden; ̄ ang. same ̄ staro-nord. samr, sami ¯ gr. homos, HS, homoios,2. przy`& samo•wity – przy•rodzony ˘ nie•samo•wity – nad•przy•rodzony ]nie ^ nad\,3. naj`& samoje g=awnoje – najg=[wniejsze,

w samo po=udnie ]najwi"ksze\, w sam raz ]dok=adniena miar"; najlepszy rozmiar ¯ ros. razmier\.se= – strza=& o•se=•ka – o•strza=•ka; po•se= ¯ s=a:.sert, serc, serd, sred, ˚srt – >rodek&

Syrt }sert| w Libii, P=n. Afryce, insert, serce.ses – po=o/enie, na=[g, ¯ =ac. sedere ]siedzie:\&

rz. Sesuwis, obsesja ]nasadzenie si"\ ¯ =ac. obsessus¯ obsidere ¯ ob % sedere.

`sie(js, èj – ziarno ]siejba, sia:, nasienie\.`sior, òr – samiec& g'•sior, ba•sior, indor, kaczor. `sk, `ski, `ska – 1. ˚ziemia, z ziemi tej ˘ do

przymiotnikowych form& Ryga – ryski, Norweg(ia –

norweski. Por. ̀ cki. =askocze ̂ =echce ̆ sk ̂ ch ̂ czew^ ziemia ˘ tusk ]Pu=tusk\ ^ Tuchaczew(ski,2. razem ¯ =ac. con, com&com ]razem\ % centre ]concentation\ – skup•ienie,lecz commerce ]kupiectwo\ ¯ com % merx, mercis.

ska – materia=& ska=a, deska, laska.ski ̂ S % KI; S ̄ =ac.-starofranc.->redniow. ang. ziemia;

KI ¯ szumer. ziemia.


ZG+OSKI



486`sko – 1. wielkie& bicz ˘ biczysko, pies ˘ psisko,

="czysko, 2. stare, staroziem, ziemia ¯ sk % o&Brzesko, Busko, zamczysko ̄ zamek, konisko, psisko,klepisko, wyrobisko, =o/ysko, dro/yska ]stara droga\,dworzy•sko(szcze, jeziorzysko ]zanikaj'ce, stare jezio-ro\, r/ysko, =azisko, mie>cisko, m=ynisko, wierzysko,rzeczy•sko – rzeczy•ca ]`sko ^ `ca\;

s=aw.-ros.-wo=. gumno ]klepisko\ ¯ no ]sko\ ¯ iran.zemin ]ziemia\, ˚ziemia.wg Lindego 1807& 3. miejsce, siedlisko, stanowiskoczego& pogorzelisko ]miejsce gdzie gorza=o\, pobo- jowisko, boisko, obozowisko, bagnisko, bagniszcze,uroczysko, uroczyszcze,4. dzier/ak, trzonek jakiegonarz"dzia& biczysko, toporzysko, siekierzysko, w"dzi-sko,5. }niecelnie| ohyda, pogarda& zamczysko }staryzamek, jego ruiny|, suknisko, wilczysko }stary wilk|.

s=o – 1. jasny lub ciemny& s=o<ce, s=onina, mas=o,s=oma ¯ so=oma ¯ so % =oma ]=ami'ca si"\,

2. s=odki lub s=ony ]jasny, jak cukier i s[l\,

3. prost•y(e& krzes=o, prz"s=o, wios=o, koromys=o,rzemios=o, s=oma ¯ so=oma ¯ so ]wysoko\ % =oma¯ =ama: ]si"\.

4. d=ugie, wysokie& prz"s=o, wios=o, s=o<ce, s=oma.smo – czarne& smo=a, smoluch, pismo ]czarna ciecz\,

smok ]$\; wsp[lne z ang. smoke ]dym\, smoulder ]tli: si",tl'cy si" ogie<\, smog ]mg=a zmieszana z dymem\.

sno, sna, sne, son, sen, syn ]$\ – za(po•rosn':&wiosna, sosna, wy(pod•rostek, snop ¯ sno % op ¯ =ac.oppositus; rz. Prosna ]pro – za\, Sna, Krosna, Krasne]kro, kra – woda\, i inne nazwy.

so – 1. ob& so•wicie – ob•ficie,

2. cze& so•czewica – ros. cze•czewica.so, os, as, ho, ko – 1. wysoko, hoso,

gr.-celt. HS& sosna, sopel, sok, posoka, proso]pro ^ za\, s=oma ¯ so=oma ¯ so % =oma,son ]sen\ nos ]g[ra\ ˘ spa: i spada:, ˚spa,rzeki& Solina, So=a, ˚S, nies i nios, rew ]g[ra\.2. tak, analogia do ang. so ˘ tak sobie, osoba.3. s=aw. so` – razem& sob[r, sostaw ]zestaw SZ,

OE\, sosied ]s'siad\,4. ob& ob•ficie – so•wicie, ob(so(ze•branie, ob(so•sied.

spa, pa – 1. ziemia, 2. wzniesienie, wysoczyzna;

sta, st – g[ra, wielko>:&wyspa, zaspa, spadek, pada:, pag[rek, spacer, spa:]sonsennos ^ g[ra\, Perespa, Peresopnica;patyk, ospa, szczapa; starosta, wzrost, forest.

spo – 1. we, raz, roz& spo(we•jrzenie, spo(roz•gl'da:,spos•[b – ob•raz, roz(spo•gl'da:, spo•=em – raz•em,sp[•r – raz•pria, spo•wied{ – wy•powied{, wy•znanie,za(spo•/y:, ˚w ]w•z[r, u•zor – spo•jrze:(gl'da:\,staropol. spo•wyszy: – wy•wy/szy:,2. na, przy& spo(na(do•gl'da: – spo•ziera:,staropol. na•dziewa: si" – spo•dziewa: si",staropol. spo•sobi: – przy•gotowa:, ros. pri•gotowit,staropol. spotka: – natkn': si".

srt – >rodek& serce ¯ niem. hertz, HS, Serock, Syrt}sert|, ang. Surt }syrt|; ˚sert , ntr.

487st, >: ˘ sz, ch – 1. pion, 2. stopie<, 3. rosn':&

Lestko ^ Leszek, li>:, listownie ˘ liszka, st'pa: ]i>:\,>ciana ]pion\, ang. forest ]las\, wz(przy(na(za(od•rost,haszcze, `st ]stopie< najwy/szy, naj`\, ˚sta: nr 500,4. st ^ ch – stopie<& stupa: ]st'pa:\ ^ chodzi:,

stud]nia\ ^ ch=od]nia\, por. sk ^ ch,5. st ^ cz& star ^ czar ˘ staro•las ^ czarno•las,6. ch=[d& studnia, wstyd, ang. frost,7. miara& d=ugo>:, szeroko>:, wysoko>:, g="boko>:,do>:, dostateczny ]mierny\, pod dostatkiem ]w miar"\,8. wola, ̊ >:& rado>:, mi=o>:, s=abo>:, pod=o>:, z=o>:,9. cia=o& ko>:kostny, gar>:, go>:, pi">:, ki>:, je>:,i>:, bole>:, stopa, wzrost, zarost, usta, strawa, post, fast,stomach ]/o='dek\, stomatolog(ia, fist, step, i inne.

stan – 1. my>l, waga& na•my>la: si" – za•stanawi: si",roz•wa/a:, 2. rz'd, prawo& staroros. sverstan-swierstan – przy•prawiony(rz'dzony, ros. rewit;-reszit – po•stanowi:, niem. reich – pa<stwo ¯ pan,sub•standard – pod•rz"dny,3. zbi[r& drzewo•stan, stano(zbioro•wisko.

staj – ton& mono•tonny – jedno•stajny ˘grono•staj – wielo•ton.

star(o – wiel(o& starogr[d ]Wielu<\, Star•gard(ogard,starodawny ]wielce dawny\, i inne, przed` i przyrostekw wielu nazwach geogr., i przydomek w=adc[w,˚tro ]tro – kro – wiel(o – star\, ˚str.

staw – 1. =og, k=a>:, 2. mian& za•stawa – za•=oga,su•staw – z•=o/enie, u•stawicznie – stale.

ste ˘ `szcze, `>cie – 1. wielki, wielce,2. stary& sterany, szcz">cie.

ster – wada ]dzia= wodny\& wada – u•ster•ka, Styr.st"p – krok, i>:, od ang. step& podst"p ]podej>cie\,

dost"p ]doj>cie\, ust"p(stwo ]uj>cie\, przest"p(stwo]przekroczenie\, wyst"p(ek ]wykroczenie\, nast"p(stwo,zast"p(stwo(owa: ]pod•miana(mienia:\,przyst"p(owa:.

`stka ¯ st]opie<\ % ka ]ni/szy, zdrobnienie\&drobnostka, b=ahostka, ciekawostka, kostka, krostka,mi=ostka.

sto – 1. wiele& stopa, sto=ek, stokrotnie, stonoga, sto,stosunek.

stoi, stoj – rok ^ god ]pora, czas, godzina\ ˘ sta:,przy•sta: – z•godzi: si",do(przy•stoj•nie – god•nie, przy•stoi – godzi si",wy•pada ]koncepcji& sta: – pada:, ˚nr 018\.

str – 1. g[ra& strych, strzecha, rz. Dniestr,2. wielki, wi"cej, stopie< wy/szy, 3. ˚p=o, 4. ku]st – stopie< najwy/szy; `r, èr – wy/szy\;strach ]str % ach\, orkiestra; str ]wi"cej\ % ona ]mniej\ ̆

strona ]mniej wi"cej, oko=o\ ˘ okolica; do•ku – in•stru.`str – 1. wielk•i(a(ie, 2. stopie< wy/szy,

3. struga, strumie<, ˚ment, 4. linia, prosta&Dniestr, mjsc. Drestr n(Dunajem, dzi> Silistra, pol. Syli-stra; strumie<, struga; struna ̀ lina ]mandolina$\, linear¯ =ac. linearis ]liniowy\; `lin ]struga, na linii\ros. strastnaja nedelja ]Wielki Tydzie<, przed Wielka-noc'\, ˚o=, on, en.

stry, strze, strzy – 1. ostrze, grot, czub& ostrze,strza=a i strzela:, strzecha, strych ]ch – chata\, strzemie<]mie< – twardy\, s(postrzega: ¯ strzec, wystrychn': ¯stroi:, strzec ]pilnowa:, s=owotw. pokr. pilnik\, pstry$,

strzykawka s=owotw. zwi'zana z ang. in•ject e•ject]wy•rzuci:\ pro•jectile ]po•cisk\, ˚miot,2. strze – kraw"d{& strzecha.

488`stwo – gatunek, r[d ˘ rodzaj, w=a>ciwo>:,

warto>:, jako>:, por. `ctwo&1. cia=o, 2. stworzenie, grupa os[b, 3. dziedzina& m"stwo, poga<stwo, przedstawicielstwo, ub[stwo,

ZG+OSKI




mn[stwo, ojcostwo, lenistwo, plugastwo, my>listwo;kr[lestwo, ksi"stwo, pa<stwo, domostwo, poselstwo,braterstwo, chamstwo, dziadostwo, posp[lstwo.Pokr. `wicz, `lit ]jedno•lity – jedno•rodny, mono•lit\,pospo•lity, prawo•wity, po•wity ]u•rodzony; po ^ u\.

sub` – wy`& sub•versive – wy•wrotowy,sub•stract – od•j':, wy•j':.

sy, syn – razem, wsp[=& sy•metria – r[wno•miernie,

sym•patia, syndykat.syn, /yn – sok, krew& wy•/yna – wy•soko>:.syt, syc – woda& dere•wo, drze•wo – staro•/yt;

wo ^ /yt ^ syt, prze•/yt]ek\ – prze•syt – prze•pojony]nasycony\, do syta, dosy:, Sydon, ˚woda.

sz, szu – 1. d{wi"k s=[w o ujemnym wyd{wi"ku&szubrawiec, szuja, szuler, szumowiny, oszuka:,2. d{wi"kona>ladowcze& szum, szura:, szuwary.Wsp[lne z angielskim& shady ]cienisty, dwuznacz-ny, podejrzany\, shag ]zmierzwione w=osy, kud=y\,shallow ]p=ytki, niepowa/ny, powierzchowny\, sham]udawany, fa=szywy\, shame ]wstyd\, shanty ]buda,

sza=as\, i inne.sza – strza=& kusza ̄ ku ]do\ % sza, Kulesza ̄ kule % sza.szcz 1. ¯ st ]w tym drzewo\ lub sk ]w tym las\&

szczapa, chaszcz, g'szcz ]g"stwina\, szcz"ka ]st"ka\,deszcz ]destylat, destiller\, szczypa: ]stypa\, t=uszcz]t=usty\, szczaw ]staw\, Szczecin ]Stettin\, szczupak]stupak – g=upak, ang. stupid – g=upi, durny\, barszcz]barst, odwr. strawa, B–W\, zachwaszczony ]chwast\, jaszczurka ]od jaskini\; jeszcze ]jestem\, Szczepan]Stepan, Stefan\, ˚szcze,2. /d, krocie ¯ krok& ang. step ]krok\ ˘ st ˘ szcz;deszcz – do/d, wulg. szcza: ]uwolni: mocz z kroku\,szczi – /dy ˘ dwa•szczi – dwa•/dy – dwu•krotnie,

szcz ]sze, cze\ ˘ i>: – kroczy:, ka•/dy – w•szelki,za•w•/dy – za•w•sze, /da: – czeka:.

szcza – g[lnie ]drobiazg\& zw=a•szcza – szcze•g[lnie˘ og[= ]wszystkie drobiazgi\.

489szcze, sko, stek – 1. nisko, 2. ma=y, drobny, èk,

3. najmniejszy, 4. ruiny gdy w przyrostku&dw[r – dworzyszcze, dro/ysko ]stara droga\,uroczyszcze, gr[d, horod – grodzisko, horodyszcze,siedli•szcze – siedli•sko, Bartoszcze – Bartek,zgli•szcze – pale•nisko ]/gli ˘ zgli – palili ¯ pali:\,zgli•szcze – chat•nisko ̄ chata, szcza:, szczeka:, szcze-

niak, szczeg[=, szczotka, deszcz ]¯ =ac. destilatio\,poduszczenie; na•par•stek, pier•wia•stek.Szczekot[w ]Kr[tki K't\ ̄ szcze % kot[w ]katow\ OA,nisko po=o/ony, n(rz. Wieprz, w odr[/nieniu od D=ugiegoK'ta, wysoko po=o/onego, Szczyrka albo Szczireka]rzeczka W od Lwowa\, Szczara, Szczawa, Szczebrze-szyn i inne, w skorowidzach nazw atlas[w.

szcze – 1. szcz'tek, czyli pozosta=o>: po czym>,2. ma=y, kr[tki, 3. drobn•y(ica(ostka, drobiazg,4. w'ski; st ]wielki, najwi"kszy\ ˘ szcz % e ]nie,negatyw, zaprzeczenie\ ̆ szcze ]˚t=umaczeniaod ty=u\; ̊ str ]wi"kszy\ ̆ stryj, Stryjkowski i inne;

o` – zaprzeczeniem& o•g[= szcze•g[=;szereg nazw w=asnych ]osobowych i geograf.\ ipospolitych& szczepka ̆ nazw. Szczepanik ]`nik, ̀ ik – rzemie>lnik, wyrobnik, zaw[d, zaj"cie\, Bartoszcze,szczebel, szczebiot i szczekanie, szczecina, szczeg[=]drobiazg, w przeciwie<stwie do og[=u\, szczelina ]lina ̂p=yn, ciecz w ruchu\, szczeniak, szczepka, szczerba(ty,szczerbina, szczery, szczup=y, szczyp•a:(ta, deszcz,szcze ˘ szczo ˘ pszczo=a ]p•szczeli szczeli•na\,

ZG+OSKIszczotka; liczne nazwiska pochodz'ce od&Szczepan& Szczepa•<ski(<czyk(niak(nik(nek(nowski((nkiewicz(niuk(kowski,szczepka& Szczep•ka(kowski(i<skiszczerba& Szczerb•a(ak(iak(i<ski(icki(owski(ik;odpowiednik pol. sko&horodyszcze ]grodzisko\, skok,skomle: i skowyt, skorupa, skowronek, Skoczylas ]Ma=yLas\ ˚Stryjkowski ]Wi"kszy Las\ ¯ stryj % kow % ski,

Skomorochy, i inne; ros. /enszczina, EI, ˚str.`szczi – `krotnie& dwa•szczi, dwa•/dy – dwu•krotnie,

krok ˘ krotnie ˘ szczi ^ szczy ^ /dy ˘ deszcz ^ do/d,˚szcz.

`szczyzna, `czyzna, ìzna ¯ szumer.SKI ]ziemia\, ˚a, nr 430.

szko – woda, wa& z•=o ]woda\ szko•da wa•da]dzia= wodny\ u•ster•ka; wa•/ka }waszka|, sz ˘ /.

`szko, `czko – 1. wielki, 2. stary; ˚czko.`sz[w, `szawa ^ `cz[w ]w nazwach miejsc.\ –

wody ¯ sz % [w; sz % awasz ¯ s, ss, st, t; sz ¯ germ. wasser, ang. water,anglosas. w≤ter,`[w, àw, àwa, `=a, `=o, `wo ¯ s=aw. woda.Hrubiesz[w ]rubie/ % [w\, Rzesz[w ]rze % sz[w\,Skierbiesz[w, Warszawa ]Warsz % szawa, awa; Warsza% wa\, Nieszawa n(Wis=', i wiele innych; pokr. `lin,ìn, `yn ¯ p=yn('cy& D"blin, Lublin, Modlin, Knyszyn,Raszyn, itp.,berdysz ̆ Berdycz[w.

`sze w nazwach miejscowo>ci, rejonu – wody¯ ss, st ˘ sz, germ. Wasser ]woda\ ˘ sze ˘ >redniow.ang. wasshen ˘ ang. wash ]pra: w wodzie\, germ.waschen; Mazowsze, Dziadosze, Orzesze, Skudosze,

i inne, ˚woda.szub – wierzch, g=owa& szuba, szubasz, szubienica.`szy – stopie< wy/szy lub ni/szy&

lepszy, gorszy, d=u/szy, kr[tszy, bli/szy,dalszy, m=odszy, starszy, itp.

`szyce ̊ oszyce.`szyn – patronimik, czyj& Antoniszyn, Antoszczyszyn,

B=aszczyszyn, Jakubiszyn, Janiszyn, Jurczyszyn, Jusz-czyszyn, Marciszyn, Michaliszyn, Pawliszyn, Petryszyn,Romaniszyn, Stefaniszyn, Szymczyszyn, Tomczyszyn,Tymczyszyn, Wasyliszyn, Wo=oszyn, i inne.

` szyn – wada ¯ woda, przyrostek w wielu

nazwach geograficznych, ̊ gda.`szy: – czyni:, robi:&patroszy:, p=oszy:, straszy: i inne.> – 1. miast& za> – natomiast, 2. pieszo

]{ – pojazdem\ ˘ przy•wie>: – przy•wie{:(wodzi:.`> – nie`, za(przeczenie& jaki•> – nie•jaki ]pewien\,

kto•> – nie•kto, jako>, to>, bo>, za> ]przecie/\,gdzie> ]gdzieniegdzie\, kiedy> – niekiedy, i inne,gdy `:, `ci – partyku=y potwierdzaj'ce, ˚`:.

>ci – 1. tr'& w>cibstwo – wtr'canie si", natr"tna cieka-wo>:, >cisk,2. tar& >cierka.

>:, st – 1. wola& do>: – do woli,rado>:, mi=o>:, s=abo>:, pod=o>:, z=o>:,2. miara& d=ugo(szeroko(wysoko(g="boko•>:,dostateczny ]nierny\, wzro•st; ˚st.

>l – 1. lep& >lad ]sled\, >led{, >lep•y(n':]slep-oj/nut;, ¯ lepu – chodzenie po omacku, doty-kania\, >limak ang. snail, ma>lak ]>li•mak...\, >lina, >luz,>liw•a(ka, >lizg(awka, po>lizg; >lub ]~lub – lub•a(y; >~,>l~ – kilka obja>nie<\. Por. lep.




ZG+OSKI2. wysoczyzna ̄ so ]wysoki ̄ ho, gr. HS\ % land, soil]ziemia\, ˚ziemia, 3. wolny& >limak, >luz, >lamazara.

>niad – roni:& za•>niad – po•ronienie, rzeczka Íniadna.`ta, òta – wielk•i(a(ie, wielce ¯ s=aw. wysota&

Tatry, Tanew, ciemnota, g=uchota, w nazwiskach i naz-wach osob.& Czarnota, Parandota, Trenata, ̊ a, nr 430.

490

ta – ]k\o>:; kry& ta•i: – kry•:, wy•so•ta – wy•so•ko>:,szi•ro•ta – sze•ro•ko>:, g=u•po•ta – g=u•po>:.tak ˘ tacz KCz ¯ isl. tak ]trzyma:, uchwyci:,

>cisn':, mocno obj':, poj':\; fajtak, przetak, taczka.te, tem, ty, tym, za, raz, po – czas& poza, zaraz,

teraz, potem, zatem, tymczasem, po raz drugi, pi'tyraz, pi'te, pi'tym, dwa lata temu, pozazapo ˘ zapo-wiedzie: i inne zapo`,˚tym, miast ]natychmiast\, de, dy.

`tecz, `ciecz, `tek – ty=& ciecz•ka, u•ciecz•ka,ws•tecz, ws•tecz•nik, wsze•tecz•nik, maj•tecz•ki,ma•tecz•nik, s•tek.

tel, tyl, tol – 1. god ]dobrze\, 2. jeden, ˚tyl&obywatel ]obyty dobrze\, Telicz ]Prze="cz Tylicka\,u•wierzy•tel•nienie – u•wiary•god•nienie.

¢tep – my>l& staroros. wy•tepat – wy•my>le:.ter, fer – no>nik, no>nia, ¯ gr. pherein ]nosi:\.t= – nacisk, nap[r& t=ok, t=um ]ci/ba\, mot=och,

t=umaczy: ¯ t= % um,ale miot=a ¯ miota: ]ciska:\ % =a.

to – wo, owo& to i owo ][w ^ ten\.top – woda& >nieg topnieje, stopi:, Po•top ^ Po•w[d{,

pottop, Mezo•potamia ¯ mesos ]>rodek, mi"dzy\ %potamos ]rzeka\.

tor – 1. drug, bli{niak, brat& sobo(wt[r, tor, wtorek,

traktor, rotor ]obr[t, tor – r[t; obraca: ¯ brat\,2. k, ku, do& tor ]k\ % on ]o<\, ˚tora.

tora – dwa& p[=tora – dwa bez p[= ]p[=trzecia...\.tow – ko& Szczerba•tow(ko.tr, dr – 1. woda ]˚dr\, 2. drewno&

anglosas. w≤ter ˘ ang. water; gr. hydra ]woda, w'/\;anglosas. treow ˘ >redniow. ang. trew ˘ ang. tree,wo=. derewa ]Drewlanie\, pol. drewno.

traw – 1. czyni:, robi: ¯ franc. travai(ler&s(po•trawa, niestrawn•y(o>:, przetrawi: ]przerobi:,prze/u:\, marnotrawstwo, 2. kwas& wy(trawny,

3. zachowywa:, oszcz"dza:$tro` – staro`, ang. great& tro – kro – wiel(o – star,Troki ]Staroziem\, Wielona, Wielu< ]Starogr[d\,tro•szczy:, dwa•szczi ]dwu•krotnie\, wielo•krotnie,szczy, szcza: ¯ krok, deszcz ]kro•ple\,troch" krocie, wi"cej ˚wiel.

tryk – sik& tryk ]baran rozp=odowy\, strzykawka, wtrysk.491

tuch ¯ niem. tuch ]sukno, chustka\& bat(far(futer(kier((krep(ra<(wan•tuch; ale `tuch, `cuch ]smr[d, zaci'gaczym\ ̄ niem. zug ̆ flejtuch, >wintuch, leniuch, kopciuch,koniuch, smoluch, zaduch i cuchn':, T ˘ C.+a<cuch ¯ niem. zug ]ci'gni"cie\, opr[cz brudu.

tura ˘ str – scytyjskie, ira<skie&tura` ]szybki, pr"dki, silny\& Dniestr, Turawa; tur.

tusk, tysk – rzeka, woda& u•tyskiwa: – na•rzeka:,Pu=tusk ]pu= ^ przy\, t(p•ryska: ¯ is, ys ]woda\.

twar, twer(d – mek, myk& twardy, twierdza – zamek,`dza ¯ za, Twer, kamyk; zamkn': ]˘ zamyka:\ – za-twierdzi: ˘ sprawa zamkni"ta ]zatwierdzona\.

tw[r – czwara& po•tw[r – po•czwara ØA, T ˘ Cz.

ty – wiek& ilekolwiek – ile tylko ¯ kol•wiek ^ ty•lkokol.`tyj – òny ¯ ten, ty on& naroczi•tyj ]znaczny,

wyr[/niaj'cy si"\ ˘ narzecz•ony, R ˘ Rz, OE.tyk, tic ¯ tid& KCD; 1. pierwotnie& okres czasu,

pora, sezon ˘ pol. tykanie zegara,2. fala, przyp=ywy i odp=ywy morza ˘ Ba=tyk ]bal, ba= – woda ˘ balia, ba=amuci: – uwodzi:\; ang. Atlantic pol. Atlantyk, ang. Baltic pol. Ba=tyk;anglosas. tid, >redniow. ang. tid, tide, ang. tide,3. kopa:; tr'ca:& mo•tyka, do•tyka:, patyk.

tyl, tel, tol – jedy& jedy•nie ]1 ˘ on•ly\, je•no – tyl•ko]tol•ko\ ˘ mo•tyl ^ wielo•jed$

tym, tem, te ^ da formy czasownikowe; teraz, zatem,tymczasem ]tym % czasem\, dawno temu, zaiste ]is – ang. jest\, tym, tem, te wsp[lne z ang. time ]czas\,temporary ]tymczasowy\ ¯ =ac. tempus, temporis]czas\ ˘ temporarius&da•le]ko\ te•le`; daw•no te•mu;za•praw•de za•is•te.˚po, raz, te, za, de, dy.

`tyn, `cin ¯ dun. tynd – 1. cienki, wiotki, szczup=y,chudy,2. marny, kiepski, nieszczeg[lny, n"dzny;3. `tyn, `czyn, `cin – osada;anglosas. thynne, >redniow. ang. thinne, ang. thin.

tysz, ty> – rzeka& u•tys•kiwa: – na•rzeka•:,Ty>miennica, Irtysz]staropol. sz ^ > ˘ rysz ^ ry>, wisznia ^ wi>nia\.

`tyw ¯ `tive – czyni:& ad•jec•tive – przy•miot•nik]`nik ̂ ̀ czyni:\, nega•tive, in•forma•tive, loco•mo•tive.

u – wysi=ek i st"kanie, d{wi"k ]zwuk\ ˚uk.

U ̆ E ̆ ́ jak duch ̆ dech, ˚uch.492u` do form czasownikowych, wykonania czynno>ci

]jak& na`, po`, prze`, przy`, roz`\&1. ty – zaimek zwrotny, za ^ wy ^ u ^ ty,

za – form' najstarsz', wy – do dzi> w Rosji u/ywana,u – jak w j. ang. you }ju|,ty – najm=odsza, w Polsce; ...T, U, W, Z w alfabeciei tendencja zmian d{wi"k[w pod jego pr'd, przezto u/ywane w poleceniach, cz"sto z zaimkiem si",np. uwijaj si",

2. {le, niedobrze, ujma& u•b[stwo, u•wie>:,

uj ˘ wuj, ujemny, ˚b≤, =aj, 3. symbol st"kania i wysi=ku& rodzi: – u•rodzi:,bi: – u•bi: ˘ form" dokonan',

4. zaprzeczenie, a& anihilacja ^ unicestwienie]=ac. nihil ^ pol. nic\,

5. za` ˘ oub;en= ]zabity\, udosit ]zastanie\,za ^ u ^ wy ^ ty ]zaimek\, po(prze(u(wy(za•chwyci:]uj':\, po(prze(u(wy(za•chowa:, u(za•bezpieczy:,ubie/en ^ zabiegiem, u•l/y: sobie – za•=atwi: si",u•wali=sja – za•wali= si", za(u•dusi:,u(wy(za(po•topi:, u(za(z(wy•mar=, za(u•/y:,za(u•wi'za:, za(u•wiera:, za(u•kry:, za(u•milcze:,za(u(przy•mocowa:, za(u•moczy:, za(u•pa>: ]si"\,za(po(u(wy•mys=(my>l, za(u(na•pacie, za(u•robi:,za(po(u•s=uga, za(u•sn':, za(u•chowa:,za(po(u•/yczy:, za(po(u•trzyma:, u•dry – za•darcie,za(po(u•radzi:, za(po(u•trzyma:,u•nosz'cy ]si"\ np. w powietrzu – za•wieszony ̆ nosi:]odzie/\ – wieszak ]na ubrania\, u•prz'/ – za•prz"g,>redniow. uspe-u•spie – za•sn'=, staropol. mi"so-upust – zapusty, u•go= – k't ]za•=om(=amanie\,




ZG+OSKIstaropol. u•mys= – za•mys=,staropol. u•ple>: – za•pl'ta:, u•wik=a:,staropol. u•robek – za•robek,staropol. u•sadka – za•sadzka, za(u•/ywa:,

6. na ^ u, w& na brod≠ ]na brodzie, u brodu\,u(na•rodzi= si", na(u•kaz, na Litwie, na Wo=yniu,staropol. u•sile – wo=. na•sile ]usilnie – na gwa=t\,staropol. nadziela: ]si"\ – udziela: ]si"\,

staropol. nam[wiony – um[wiony,staropol. u•sadzi: si" – na•sadzi:, za•wzi': si",

7. po` ˘ uj': – poj':, pojasy ]pasy\,uprzedzi: – poprzedzi:, s=aw. udloleszi – podo=asz ̆pol. nieudolny; utrzyma: si" – pozosta:, umys= ̆ po-(za•mys=, ju/ ]s=aw. u/e\ – potakni"cie, ang. already,=ac. sic#, od(po(przy(u•dzia=, po(u•bocze,od(po(u(s•pust – po(u(z•wolni:, u(za(po•mrze:,u•miejscowienie – po•=o/enie, u•s=u/enie – po•s=uga,po•prowadi= – u•prowadzi=, u•lesie – pod•lasie,po(u(za•chowa:, po(u(za•j"cie, po(u(za•chwyci:,po(u•bocze, po(u•nie>:, po(u•/yczy:,

po(u(za•radzi:, po•godzi: – z(u•godzi:,u(po•/yteczny, u(po•czciwy, u(wy(za(po•topi:,po•czciwy – u•czciwy, u(za(po•mrze:,u(po•dawa: ]si"\staropol. o•stronny – po(u•stronny,staropol. po•kl"kn': – u•kl"kn':,staropol. po•lubowa: – u•podoba:,staropol. u•skrami: – po•skromi:,

8. oko=o, opodal, blisko, w pobli/u, pod, przy,obok& u stopy, u r"ki, u podn[/a, u(pod•lega:,u(pod•stawa, u(przy•stanek; skr[t ang. under ]pod\, por. a – ang. and ]i\& u(nie>: ̂ pod(nie>:, u ̂ po ̂przy ̂ za& u boku ̂ przy boku, powr[ci: ̂ zawr[ci:,

usadowi: ̂ posadowi:, u lasu ̂ przy lesie ̂ Polesie,Zalesie, Zabajkale, u boku ^ przy boku ^ pobocze,ubi: ^ pobi: ^ przybi: ^ zabi:, u(po•waga, u(po•/yteczny, uwaga – niem. achtung ]u ̂ a; cht ̂ waga,ang. weight ¯ anglosas. ge(wiht ¯ wegan\, i inne;u•gotowany – przy•gotowany ]do spo/ycia\.u` – przy pomocy& usilnie, upatrzy:;u niezgodne z przy& uby:przyby:,

9. w& uderzy: – wderzy:, urobi: – wrobi:,urazi: – wrazi:, usypa: – wsypa:, ugas=,staropol. we•szkodzi: – u•szkodzi:, u(w•da: si",wo=. 1289& vgasl=, w Ipat. 1425& ougasl=,

inne W – do >rodka, ma odpowiedniki z U; wlecie:, –ulecie:, analogicznie& wsypa:, wbiec, wej>:, wszy:,10. wy` ˘ uciec – wyciec, wy ^ za ^ u ^ ty ]zaimek\,

wykaz – ukazatiel, u•miety – wy•mioty, od•rzuty,wy•kszta=cenie – u•formowanie ]kszta=t ^ forma\,wy•godny – ros. u•dobnyj, u(za(z(wy•mar=,staropol. u•sile – wy•si=ek,staropo. wy•mowa – u•mowa,staropol. wy•znawa: – u•znawa:,

11. wz& wz(u•mocni:, wz(u•nie>:,12. od, prze ]$\; ubieg=y ]przesz=y\, u(od(prze•bywa:,

u(od(prze•my:, staropol. prze>piech – s=aw. u>piech,ulica ¯ u ]od\ % lica ]frontu\ ¯ lico ]front budynku\

u•miety – od•rzuty, wy•mioty,staropol. od•prosi: – u(prze•prosi:,staropol. u•j': – od•j':,

13. od i do& ]od \& u(my:, u(smarzy:, u(pa>:;u•p•ust ]od•pro•wadzenie\,]do\& u(goni:, u(ci':,dogonili – ougoniwa,staropol. ugoni: – dogoni:, do>cign':,

staropol. u•rodny – do•rodny,14. do& u•goniwszy – do•p"dzili, do•my>lili –

u•zmys=owi:, staropol. u•kona: si" – do•kona:,15. zapo`& za(po•biec – u•biec,

za(po•/yczy: – u/yczy:,16. nie, tak i bez& ustawiczny – nieustanny,

bez ustanku, bezustanny,17. w zast"pstwie litery Z z odmian' znaczenia;

w[wczas – za wczas]u\, wreszcie – z reszt', wniwecz – zniweczy:, staropol. urani: – zrani:,

18. ˚prze,19. roz& staropol. u•wa/y: – roz•wa/y:.20. z& z•iszczy – u•rzeczywistni, u•wi'd – z•wi"d=y,

u(z•mie>ci:, u(z•mawia:, u(z•martwi:, u(z•=uda,u(z•mys=, u(z•wodzi:, u(z•wolni:,u(z(przy•datny(da=y(dolny, u•ratowa: – z•bawi:,u•rojony – z•my>lony ]r[j ^ my>l\, u(z•gi"cie,u(za(z(wy•mar=, z•grabny – u•jmuj'cy ¯ grab ]j':\,

21. >, s& u•da=y – >•mia=y, u•tinok – >•cinek, u(s•kos,ka{ni•a(: ]kara(:\ ˘ s•kaz•aniec ]u•karany\,

u(s•kry:,staropol. u•pragniony – s•pragniony,staropol. u•trapiony – s•trapiony,

22. samo`& u•dzielny – samo•dzielny.Nie w zgodzie, rzeczy& u•bytek – na(przy•bytek,za•pomnie: – przy(na(u•pomnie:.ub, ubr – odzie/& st'd ubranie, ubi[r, jubka,szuba, kubrak ]ubr ¯ uborka – upi"kszenie,dekoracja, aran/acja, dob[r\.

uch – 1. powietrze, nad"cie si"& mucha, ucho, s=uch,g=uchy, grucha:, wy(buch, chuch(a:(ro, ruch, za(duch,niuch, plucha, such•y(a(e, dmuch(a:, ros. wozduch

]powietrze\, ros. duch ]dech\, duchi ]perfumy, zapach\,puchar; puch(n': ˘ opuchlizna, ropucha, poduszka,brzuch ]miech ˘ >miech\, p"cherz,E Y U, Ch Sz ̆ uch usz& duch, dusza, s=ych,s=ysze:, zaduch, wzdycha:, oddech, oddycha:,U ̆ Å, ́ ̆ p"cherz, w"ch, t"chn': ̄ e ]powietrze\ ̆ gr.aer ˘ starofranc. aer, air ˘ >redniow. ang. i ang. air;anglosas. eare ]ucho\ ˘ >redniow. ang. ere ]ucho\ ˘ang. ear ˘ ang. hear ]s=ysze:, s=ucha:\ ¯ >redniow.ang. heren ¯ anglosas. hieren, heran,2. cecha, pogardliwie lub z chwa='& flejtuch, k=am-czuch, koniuch, kopciuch, kocmo=uch, leniuch, maluch,

piecuch; zuch ]chwat ¯ j':\ ˘ zuchwa•lec(=y, uchwyt,3. inne& ciuch, cybuch, fartuch, =a<cuch, =opuch, obuch,okruch, racuch, pazucha, pielucha, kuchnia, fucha.

uk – 1. od, ukr. patronim ̄ k, ka, ko, ku ]do\ ok,uk ]od\ ˘ spisok ^ odpis, 2. j':& na•uka ]po•j"cie,po•jmowanie\, ruka ]r"ka\, =uk,3. d{wi"k&zwuk ]d{wi"k\, huk(a:, stuk(a:, puk(a:, kuka:,"kukucz KCz& stuk(a: puk(a:, st"ka: p"ka:¯ puk ]p'k\ ˘ p"k(a: ˘ p"katy;ukucz& ¢buk b'k, bucze:; huk hucz•e:(ny;nauka ucze< ]ukucz\.

u=a, =a, u=, ul – szybko& u=an, strza=a, pu=awa, /u=awa,

rz. Su=a, gr[d Tu=a n(rzek', tu= ]pochwa na strza=y\, jask[=ka ]gat. szybkiego p=aka, b="dne U$ ¯ k[=ka¯ ko=o\.

ùn,ùnek – 1. jeden, liczba poj. ̄ =ac.uno, ang.one&rys(mal(rat(ekwip(wizer(spraw(takiel(rab(poca=•unek;por[wnaj e,2. às, àszek, àk – m=ody, ma=y, syn ¯ jung.

ù<, òna – wielki, stary ¯ o<, a< ¯ gr.-=ac. on, an&Toru<, Wielu< ^ Starogr[d, Wielona, i mo/liwie inne.




ZG+OSKIur, ar, er, or – 1. ziemia& urwisko ]¯ urwa:\, area=, orka

]¯ or – ko<\, g[ra i ros. gora }gara|, szar, ang. earth]ziemia\, area ]obszar\, =ac. terra ]ziemia\,dun. jord, isl. jörƒ, 2. skr"t& sznur, nurt, turban, knur,ang. curve ]zakr"t, krzywa\, to disturb ]zak=[ca:\.

¢us – w pe=ni ¯ =ac. òsus& dzikus, raptus; nazwiskoMalus ¯ =ac. malus ]z=y ˘ z=o>liwy, na z=o>:, przek[r\.

ùs – si=a, U ˘ Å, ´, st'd `"/& =ac. muscle,musculus ˘ s=aw.-ros. mu/ ˘ m'/, m"/ny.

us, uz – jama ustna i okolice& usta,ros. wkus ]smak\, usy ]w'sy\, uzkij ]w'ski\,p's, d's(a: si", dzi's=a, k'sa:, buzia.

ust – wie>: ]wiod", wiedzie, wi[d=\, pro•wadzi: ̄ woda;usta – wiod'ce do prze•wodu pokarmowego ]wiod" iprze•w[d ̄ woda\, Ustka, uj>cie rzeki ]ang. mouth, niem.mund – usta\, k•ust•osz ]prze•wod•nik\, spust,ust•erka – wada ¯ woda, ˚woda.

ut – metal, twardy& drut, >rut, kut ]st'd ku:, kuty\,huta ]h ¯ hot ^ gor'cy\.

uta – wielki, stary& Grech(Jawn(Pach•uta.

`via – woda; odwr. jaw ]woda\.w – do`& do•statek – w miar", do•stateczny – mierny.w`, wz`, ws`, wez`, wes` – do form czasowni-

kowych, wykonania czynno>ci ]jak& na`, po`,prze`, przy`, roz`, u`\&1. symbol wst"powania, wzmocnienia, pozytyw& wsch[d, wzlot, wsparcie, wesprze:, wezbra:, wzm[c,gdy z – upadku ̆ wsch[d ]s=o<ca\ i jego zach[d; zst'pa:,znie>:, vostok i zapad,2. do >rodka& wlecie:, wsypa:, wbiec, wej>:, wliczy:,wszy:,wjecha:, wkroczy:, wlecie:, wpa>:, i wiele innych,wg="bia: si" – zag="bia:, przez to...3. do& we•sp[=, ze•sp[= – do spo=u, wok[= – dooko=a,4. zast"puje za` ¯ z % a ]nie\; wg="bia: si" –zag="bia:, wprawa – zaprawa, za(na(w•miast(o,zu& wcale ]w % ca=y\ zupe=ny ]zu % pe=ny\ ˘ wcaler[/ny ]zupe=nie r[/ny\,5. sporadycznie zast"puje liter" U, np.uderzy: – wderzy:, urobi: – wrobi:, urazi: – wrazi:,usypa: – wsypa:, ugas=, wo=. 1289 – vgasl=, w Ipat.1425 – ougasl=, u(w(s•pa>:,6. na`, naj`& wpierw – najpierw, wp[= – na p[=,wpr"dce – napr"dce, wreszcie – nareszcie,na•to•miast – w to miejsce,7. na& na•skoro – w•kr[tce, na miejsce – wmiesto,8. spo& w•z[r, u•zor – spo•jrze:(gl'da:,we•sp[=, ze•sp[= – do spo=u,9. ty – zaimek zwrotny, u/ywany do polece<,¯ wy ]ty\& wyrzu:, wysu<, wym[w, wrzu:, wstaw, iwiele, wiele innych.

wa, aw, awa, aw ˚woda.wa – od& da•wa•li – od•dali.`wa – 1. huk, ryk, krzyk& krowa ]kro % wa\,

sowa ]so % wa\, wrzawa, bitwa, gonitwa,]huczna\ zabawa, rz. Huczwa ]huk % wa\,

2. was ^ ciebie ¯ ros.-pol. wy – ty&za•ba•wa – za•j"•cie, wa•ga – ci"•/ar,wy ˘ was, ty ˘ ciebie, ci".

`wa: – czyni:, robi: ¯ franc. travai(ler&malowa:, rysowa:, harowa:, itp.

wada – 1. dzia= wodny, 2. j':, 3. spi"cie&Zawadzki ̄ Zawada lub rozjemca, u•pro•wadzi:, zwada,zwarcie ]spi"cie\, wadzi: ]przeszkadza:, w poprzek\;za•wadia•ka, Wadowice, Dzia=dowo.

wada ¯ =[d, =ad ]woda\ ˘ g=[d, p=[d, =[dka, +adoga.waga – my>l, stan& na•my>la: si" – za•stanawi: si",

roz•wa/a:, u•waga.`waty – troch" jak& gbur – gburowaty,

dure< – durnowaty, g=upi, g=upek – g=upkowaty.war – ci'g& wy•war – wy•ci'g, ga•warit – ga•ci'gn': ˘

po•ga•w"dka ]ga` – d=ugo\.war, w[r, wor – przekora, niezgoda, w poprzek&

roz•warcie, roz•wora, ot•w[r, s•wara ]sp[r\, s•worze<.we – po& we(po•dle ̂ we(po•d=ug.wers, wert – wrot ¯ =ac. versus& werset – zwrotka,

sub•versive – wy•wrotowy, re•wers ]=ac. re•versus\ –1. od•wrotna strona, 2. z•wrot pokwitowniem czego.

wia, wie ]˚`via\ – 1. wysok•o(i, wielki, mnogo&wie•cha(rzba(rzch(sza:(wi[rka(/a(dza,wiele, >wierszcz, zarzewie, sitowie, obuwie, gwiazda]ros. zwiezda\, wiatr(ak ]ros. wietier\, wiadro ]wiedro\,wierzga:, wierzcho=ek, cze=o ]czo=o\ % wiek ¯ wie]wierzch, g[ra\ % k ]do, na\ ˘ cze=owiek ˘ cz=owiek.2. wierzch& kwiat, wiadro ]jadro – chwyci:; dro ¯ gr.

hydor ̂ woda\, >wiat ]o urodzinach& przyszed= na >wiat\,>wiadomo>:, gwiazda.

`wicie – 1. wi"cej& miano•wicie – wi"cej miana ]mowy\,2. u, zu& zu•pe=nie – ca=ko•wicie ]ca=ko` ^ `pe=nie\.

`wica – 1. g[ra ˚wiec, 2. wi"cej, wi"kszy&rzeki& Skawa – Skawica; r"ka(wica ]wi"ksza od r"ki,d=oni\, b=ysk(awica, kotwica, martwica, dziewica,>liwowica.

`wice – wi"ksze& Werbko(Kato•wice, ̊ wicie.`wicz – `wicz, `wic ]s=aw.\ – patronimiczny

przyrostek w lit.-ruskich nazwiskach, odpowied-nik pol. àk. Dziad lub dzieci ˘ dziedzic, dziedziniec;

kr[l ˘ kr[lewicz ]m=ody, syn kr[la\ ^ nazwisko Kr[lak;ustawicznie ^ nieustannie ]wicz ^ tak ^ nie % n\.

`wid=o ¯ wid % =o ]wygl'd rzeczy\& malowid=o,prawid=o]wy\ ¯ praw % wid % =orzecz wygl'da dobrze ]prawo\, czytane od ty=u.

wie, wierz, wierk – g[ra& wierzba, >wierk,zarzewie, wierzchowina, zwierz ]$\.

`wie – igliwie, obuwie, przys=owie.`wiec, `wiek, `wiech – 1. g[ra ¯ wie, wia % c ¯ t&

grody-miejscowo>ci& Kij[w – Kijowiec, Turow – Turowiec,Ciechan[w – Ciechanowiec, Königsberg – Kr[lewiec]berg ^ g[ra ^ wiec\, Grabowiec ]G[ra Grabowiecka\,

Rejowiec, Sitaniec, Zwierzyniec; latawiec, wiecha,cze=owiek ]cz=owiek\ ¯ cze=o ]czo=o\,˚niec, wica,2. maj'cy do czynienia z, ^ òwiec ¯ liaison&my>liwiec, z=o>liwiec, parszywiec,3. wi"cej ]mniej wi"cej ^ mniej lub wi"cej\ ˘ `wi":&dziewi":.

wiel – 1. kaz& po•wielenie(lecenie – roz•kaz ˘ wieli-czestwo – kaznodzieja, dobroczy<ca ]dziej ^ czyn\,2. star; tro – kro – wiel(o – star ˘ wielki ]stary\&Troki ]Staroziem\, Wielona, Wielu< ]Starogr[d\, Wie-l'cza ]mi"dzy Zawad' a Bodaczowem\ ¯ Wieloncza,

Wielkie +uki, Nowogr[d Wielki, Wielka Brytania ]GreatBritain – Stara Brytania\, Wielkopolska ]Stara Polska;Ma=opolska – M=oda Polska\, Ksi"stwo Wielkomo-rawskie, Wielkie Ksi"stwo Litewskie, i inne “wielkie”ksi"stwa ]czyt. stare\, bo o ma=ych ziemiach, o ma=ymobszarze, i wiele innych miejscowo>ci w spisach nazwgeograficznych i w indeksach nazw w atlasach,Kazimierz Wielki 1333–†1370, W=odzimierz Wielki997–†1015; ˚tro ]tro – kro – wiel(o – star\.




ZG+OSKI493

«wielko>:», ko<c[wki >wiadcz'ce o «wielko>ci»terminu, ¯ szum. AN, ANU&

ònia, òin, òn, ò<, ònin ¯ on % in,ània, àin, àn, à<, ànin ¯ an % in, èin, èn, è<, ènin ¯ en % in,

ìn, `yn, `y<, `ynin ̄ yn % in;

=aci<skie& ònia, ània, òn, àn, èn&gr. okeanos ̆ =ac. oceanus ̆ franc.-ang. i inne& ocean,niem. Ozean; ̀ ania, ̀ onia ̄ gr.-=ac. ̀ an, ̀ on ]wielki\¯ =ac. terra ]ziemia\ % ̀ en, ̀ ain ]wielka\ ̆ terrenum,terrenus ˘ ang. terrain, terrene; szum. AN, ANU;Liwonia, Lithuania, itp.;

anglosaskie& òin, àin, èin, òn, àn, èn]loin, Britain, niem. Holstein, rz. Rhein ̂ ang. Rhine ̂pol. Ren ^ ros. Wo=ga, staro/. Rha ^ wielka rzeka,Bronstein, Epstein, Einstein, Hanson ̂ Hansen, Olson^ Olsen, London\;goth. ain•s ˘ germ. ein ^ anglosas. an ˘ >redniow.ang. one, oon – pol. jeden;

s=awia<skie& ìn, `yn, òn, àn, èn..., `ynin& dzwon, dzban, b"ben; oko<, ko<, s=o<; dra<, otch=a<; jele<; =a< ˘ =ania; Burenin, Dobrynin, Rosjanin;

òn, ò<, ònia& rz. Don ]wielka woda\,Wielka Brytania, =ac. Britannia ̄ Briton ¯ celt. brit %on, Sydon ]stolica staro/. Fenicjan\ ¯ syd ^ gr. hyd¯ hydor ]woda\ % on ]wielka\, Leon ]wielki lew\ ¯ leo% on; Poseidon ]gr. b[g morza i koni\ ¯ posei % don¯ d ]woda\ % on ]wielka\, faraon, panteon ]>wi'tyniawszystkich bog[w\ ¯ pan ]wszys•tko(cy\ % theos]b[g\ % on ]wielki\, Ryngold(on, London ]Londyn\,Boston, baron, wazon ]wielka waza\, flakon, dzwon

]wielki d{wi"k ̄ zw ̄ zwuk % on\; pyton ]wielki w'/\,karton ]wielka karta\, ton, baryton, balon ¯ ballon ¯ballone ]wielka kula, Glob\, puzon, gibon, akordeon,cz=on, bizon ]wielki zwierz ¯ bison\;on ]wielki\, ona ]niewielka\ ̄ on % a ]nie\, t=um. od ty=u;ogon, Pogo<, to<, s=o<, oko<, ko<, nazwisko Oro<]wielki ko<\ ¯ or % o<; wa=ko< ]wielki le<\, nicpo<,Karkonosze ]wody wielkich grzbiet[w\ ¯ kark(o]grzbiet\ % on(o ]wielkie\ % sze ]wody\, kiesa ]tur. kese\˘ kieszonka, kiesze< ]on, e< – wielk•i(a(ie\, itp.;ang. «what’s going on$» t=um. na j. pol. «co si"dzieje$» powinno by: t=um. na «co dobrego s=ycha:]^ dzieje si"\$», gdy/ on ^ wielki ^ dobry; ang. «on»

bez zwi'zku z dzianiem si";anglosas. ̀ s % on ]wielki\ ̆ ̀ son; Atkins ̆ Atkinson,Hans ˘ Hanson, Henders ˘ Henderson, Hendricks˘ Hendrickson, Jacks ˘ Jackson, Morris ˘ Morrison,Robins ˘ Robinson i inne;

àn, à<, ània& Allan ^ Allen, Lucjan, Iwan, Pan,kap=an, ba=wan, ba=agan, stragan, ucha< ]cz=owieko du/ych uszach ˘ mjsc. Uchanie, Astracha<, rz.+a<.ània – w nazwach ksi"stw i kr[lestw mieni'cychsi" by: wielkimi ]dobrymi\, jak Wielka Brytania, =ac.Britannia ¯ Briton ¯ celt. brit % on, Letton, Dania]Kr[lestwo Du<skie\, Albania, Lithuania ]Wielkie

Ksi"stwo Lit.\, Polonia ]Kr[lestwo Polskie, Ma=o` iWielkopolska\, itp.; ang. great ]wielki, dobry\; òn ˘àin, àine ]Britain, captain, starofranc. capitaine ¯=ac. caput – g=owa\ ˘ ìn, àn ]capitaneus\.

èn, è< – 1. wielki, 2. samiec& Bykowen, Duben,Kode<, Wien ̂ Wiede<, basen, b"ben, teren, kure<,dure<, jele< ]ole<\, le<, szersze<, i inne;Hanson ^ Hansen, Olson ^ Olsen.

ìn, ì<, `yn, `y<& Konin, Starobin, Terebin,

Czerwen ^ Czerwin, London ˘ Londyn, Allenstein ˘Olsztyn, Czorsztyn, Telatyn, ukr. Kobry<, Radzy<,Sahry<, Wohy<, =ac. paganus ˘ pol. poganin, ang.heathen, i wiele innych ˚lin, in.

«niewielka» ]a ^ nie\& òna, àna, èna&kur ]kura\,

zdrobnieniami& `cko, ̀ czyk, ̀ czka, ̀ cz[wka,`czewka, èc ]`lec, `niec, `wiec\, èk, ìk, `yk,`wosz, `wesz, `wica,

w obie strony, «bardzo ma=e», lub «bardzo du/e»&˚kra, kro ]krowa, Kropiwnica ^ Osiek\,

«bardzo du/e, szybkie»& str ]struga, strumie<,strza=a, bystro, Dniestr\, ˚str,

inne «wielko>ci»& ta ]dla u=omno>ci& t"pota,g=upota, brzydota, itp.\,

wia, wie, wiec ]dla wysoko>ci& wiatr, wierzch,wiecha, Grabowiec, Kr[lewiec\,

lica, nica, wica ]wi"cej, wi"ksz•y(a& okolica ^ strona,donica, miednica, r"kawica\.

wiera: – ciska:& s=aw. wiergnut ˘ pol. wierzgn':,u•wiera: – u•ciska:. ˚miot.wie> – ca=a, cia=o& wszystko, ca=a wie> ]synonim\,

ca=ko•wicie ]zu•pe=nie, do•szcz"tnie\, wesz i wszy.wiew – ci'g ¯ niem. zug }cug|& prze•wiew(ci'g.wio, wia, wie – 1. ruch, ruszaj, 2. przep=yw, p=y-

ni"cie, 3. przeniesienie z miejsca na miejsce&wio – pokrzyk na konie, wios=o, wiadro, Wiedrosza; alewiosna ¯ wies ]wszystko\ % sna ]ro>nie\.

wis – 1. wierzch, g=owa, czub, ˚szub, 2. woda.`wisko, `nisko – 1. miejsce& grz"za(trz"sa(past(

(kreto(stano(pobojo•wisko, pale(chat•nisko,

2. ¯ `wy& stano(zbioro•wy ̆ stano(zbioro•wisko.`wity – urodzony& po•wity – u•rodzony,

nie•samo•wity – nie•jedno•rodny, nad•przy•rodzony,prawo•wity – u•praw•niony.

wo – 1. od, 2. to, ot, oto, owo ][w ^ ten\& to i owo,v=skliknouvwe-wo•skliknuwsze – od•krzykn"li.

`wo – 1. materia= na(do& drzewo, pieczywo, tworzy-wo, warzywo, =uczywo, krzesiwo, paliwo, spoiwo,˚ìwo;2. spo=eczno>:, komuna& zakon – prawo ]za ^ pra;kon ̂ wo, MN\, wojewoda ̄ a. woje % woda ]wiod'cywoj[w\, b. wo % =odiet ]wie>:\ ˘ w=ada:,

3. `wo ^ `no& pra•wo ^ des•no ]pra ^ des\,=ac•no ^ =at•wo,4. o& led•wo – o•mal ]led ^ mal let – ma=y\.

494woda w zg=oskach& aj, al, a=, ba, bal, ba=, bau, be=,

ea, e=, da, dan, dnie, dnia, don, dun, ga, ino, is, kra,la, =a, =o, lin, =yn, =y<, pust i ust, s=a, syt, sze, szko,sz[w, tok, wa, wo, awa, aw, ew, [w, was, wat, pr,dr, dre ]Drestr\, dra ]wydra, Odra\, dor ]Drestr ̂ Doro-stol, gr.hydor\, der ]Oder, OE\, ust, czyn, cie; np.lin, =yn& Lublin, D"blin, Modlin, wyspa Wolin ]wo % lin\,Zwolin ]z % wo % lin\, Garwolin ]gar % wo % lin\, Zlin]dzi> August[w\, Berlin, Dublin, Knyszyn, Raszyn,Szczebrzeszyn, p=yn, m=yn, rz. +yna, Wo=y<, Wetlina,wiklina, ryba lin, dolina ]do wody\ ˘ d[=.Innych zbyt wiele by wyczerpa: zagadnienie&• przedmiot[w, termin[w& kube=, balia, basen, chochla;kropla, ka=u/a, studnia, mo•rze(kro(czary(dry, wios=o,prowadnica, prawo ]przewodnik, prowadzenie\, ster,z•=o ]woda\ szko•da wa•da ]dzia= wodny\ u•ster•




ZG+OSKIka, usta ]wiod'ce do\ prze•wodu pokarmowego ]wiod"i prze•w[d ¯ woda\, Ustka, Usti=ug, uj>cie rzeki ]ang.mouth, niem. mund – usta\, k•ust•osz ]prze•wod•nik\,ruczaj, spust, s•pu>ci: w•la:, ust•erka – wada,pust•ynia ]bez•wodzie, od•ludzie\, naczynie, ciek i ciecz]cie•k – k•was – czyn•nik – cie•cz\, psze ]s=[d\, /ur,

• termin[w& pra ]prze\ % wo ]woda\ ˘ prawo ]przewod-nik\, przew[d s'dowy, pow[d ]i pozwany\, roz•w[d,

ob•w[d, z•w[d, z•wodzi: i z•wodniczy, /yt ̂ syt ̆ paso•/yt, drze•wo – staro•/yt ]wo ^ /yt ^ syt\, syta ]woda\,picie, wodo•ci'g(trysk(rost(spad(wa:(wstr"t,wiedzie ]mu si"\ ˘ powodzi ˘ powodzenie, pow[d{,sp=aw, =awa i =awica, p=[d i g=[d ̆ p=odny, g=odny, ros./idkost, /idkij ]ciecz, p=yn\, TD& to<, ton':, topi:, dno,gr. ab % yss ˘ Abyssinia i Erythrea ]Eritrea, Erytrea\,

• czynno>ci& be=ta: ]miesza:\, ba=amuci: ]uwodzi:\, j' wodzi: ]wulgaryzm polski\, ba:ko ]dow[dca\ ¯ ba:]wodzi:\ % ko ]do\, t=umaczenie od ty=u, prowadzi:,z•wodzi:, wy(prze(za(od(do(z•w[d, piss i siusia:,za(na(po(u(prze(przy(w(od(do(pod(nad(wy(z(roz•la:,

• ros. navodit;-nawodit ]przewodzi:, kierowa:\,

zavedu[]ij-zawiedujuszczij ]kierownik\, zave-dyvanie-zawiedywanie ]zarz'dzanie, kierownictwo\,

• ty=u=[w& prze•wodni(cz'cy, woje•woda, w[dz,• ptak[w i owad[w& owad, czapla, mewa, =ab"d{, /u-raw, wa/ka ¯ }wa•szka| ¯ szko ]woda\, sz, s ˘ /,

• nazw rzek& Wis=a, So=a, Solina, Wetlina, +ada, +yna,Dniepr, Dniestr, Styr, Jordan, Sy:; Sydon ]stolica sta-ro/. Fenicji, dzi> Saida; Sidon – the capital of ancientPhoenicia\, zur ˘ Bzura, Sesuwis, dwie rzeki Pisa,

• jezior& Newo, Gop=o ]p=o ^ stra ˘ p= ^ str ^ wi"ksze\,• miejscowo>ci& Wis=osze, Telesze, E=k, Tarnawatka]wzniesienie % woda\, berdysz ˘ Berdycz[w, Goraj,

• miast i grod[w& Rzesz[w, M. ¯ rz. Moskwa, Sura/,Nieszawa, London ]l'd % woda\, Posejdon, Wawel,

• rejonu& Mazowsze, Ba=tyk; kraj[w& Litwa, +otwa, jez. Bajka=; à=, àj – mongolsko-tatar.,rz. Ka=ka ¯ 1. rz. Kalius % ka ]dop=yw\, 2. Kaukaz;

• k=ad& s•k=ad – s•wod ˘ k=ad•ka – wod•a,• s=owo& rodo•s=owie – rodo•w[d, wio•s=o – s=o•wo ˘s=o ^ da, wio•s=o – wo•da, potok s=[w, S=awianie]mieszka<cy okolic Nowogrodu Wielkiego – Starego\,

OA^Ø; W+L.«woda» i «ziemia» u/ywane s' na przemian, przypisaniezg=oski jednemu terminowi natychmiast rodzi sprzecz-no>:, jak «la» ̆ kropla ]ziarno wody\ i land, «ga» ̆ struga,

Wo=ga, i }gara| ˘ g[ra ]Ø ^ A\, gora, Goraj.anglosas. w≤ter ˘ >redniow. ang. i ang. water,germ. wasser, s=aw.-ros. voda, iran. ab.

wosz, wesz, osz, esz, wy, ek – ma=y&Dziadosz ]dziadek\, Gniewosz,Mi=osz, Pie<kosz ]pieniek\.

woz – pod& woz•dwi/enie – pod•niesienie,woz•duch – pod•much,pomie>ci: si" – wo=. 1289 vozmestitsœ.

wron – wielki, wielo`& wron•a ]niewielka\, Wro<skiA, B, W, G, D...; pokr. grono ]wielo\ ˘winogrono, gronostaj.

ws` ^ pod]e\`, po`, na`, za`, od`, pozytyw,kierunek w g[r"& ws•pak – o•pak,ws•parcie – po•parcie, ˚wz.

wsz – roz, rozpo& wsz(rozpo•cz':,wsze•laki – roz•maity, r[/no•rodny.

`wski, `wska – z ziemi tej& Krak[w ˘ krakowski,Warszawa ˘ warszawski, itp.dzi> przymiotnikowe formy& my>liwy ˘ my>liwski.Por. pokrewne `cki, `dzki.

495wy~ do form czasownikowych, wykonanych

czynno>ci ]jak& na`, po`, prze`, przy`, roz`, u`,w`, ˚do\& ex•tension – wy•si"gnik, ex•termination –wy•ko<czenie, wy•t"pienie, ex•hibition – wy•stawa,ex•ception – wy•j'tek, ex•pense – wy•datek, ex•plosive – wy•buchowy, ex•ploatation – wy•dobywanie,ex•posure – wystawienie, ex•pound – wy•t=umaczy:,wy•ja>ni:, exertion – wy•si=ek, ex•press – wy•ra{ny]ex•pression – wy•ra/enie\, ex•tinct – wy•gas=y,ex•tirpate – wy•korzeni:, wy•trzebi:, wy•t"pi:,ex•tract – wy•ci'g(a:, ex•ploit – wy•zyskiwa:,e•ducation – wy•kszta=cenie, e•dition – wy•danie,e•laboration – wy•pracowanie, e•mergency – }stan|wy•j'tkowy, powsta=y nagle, krytyczna sytuacja.1. za~ ̂ u` ̂ ty ]wy – zaimek zwrotny w j. s=aw.-ros.\&

za – form' najstarsz', wy – do dzi> w Rosji u/ywana,ty – najm=odsza, w Polsce; ...T, U, W, Z w alfabeciei tendencja zmian d{wi"k[w pod jego pr'd, przez tou/ywane w poleceniach, cz"sto z zaimkiem si", np.

wyno> si", wybierz, wystaw, wyko<cz, wybij, wyrzu:,ubij, zabij, zasu<, zanie>, za(wy•pe=ni:, za(wy•piera:]si"\, u(za(z(wy•mar=;wiele termin[w z przedrostkiem «wy» ma odpowied-niki z «za», cho: o innych znaczeniach, np. wybi: – zabi:, wydma – zadma, wyspa – zaspa, wyrzut –zarzut, po(prze(u(wy(za•chwyci: ]uj':\,za(wy(na(nad(po•rzuci:,wy(za•gasi:(krzywi:(mieni:,staropol. za•ch[d – wy•chodek, ust"p,staropol. za•p=oszy: – wy•p=oszy:,staropol. za•myli: – po•myli:,staropol. za•razi= – po•razi=

za(wy•g=adzi:, za(u•k'si:,za•p=ata – wy•nagrodzenie,2. na, nad& wy•/y: si" – na•syci: si", wy(na•gi':,

wy(nad•stawi:,3. spo, po(d, za& po•s=ali – wy•s=ali, wy(po(za•rzu:,

wy(za•spa, za(wy(po•miata:, s(wy•powied{ ̊ spo,staropol. po•skok – wy•skok, wy•doli: – po•do=a:,wyz(poz•by: si", wy(pod•skok, wyz(poz•by: si",wy(pod•rostek, wy•gl'd – po•z[r,staropol. po•sroma: – wy•sromoci:,

4. u& wy•obrazi: ]sobie\ – u•zmys=owi: ]sobie\,obraz ^ zmys=, u(wy(za(po•topi:, wy(u•pi[r,wykaz – ukazatiel, za(po(u(wy•mys=(my>l,wy•kszta=cenie – u•formowanie ]kszta=t ^ forma\,u•miety – wy•mioty, od•rzuty, wy(u•>mia: ]si"\,wy(u•ple>:(robi:, za(u(wy•si'>:,wy•godny – ros. u•dobnyj, wy(u•by=,staropol. u•sile – wy•si=ek,staropol. wy•mowa – u•mowa,staropol. wy•znawa: – u•znawa:,

5. prze& wy(prze(z(po•wali:,wy•kroczenie – prze•st"pstwo, wy(prze•strzec,wy(prze•rwa(strzec,

6. przed& przed(wy•=o/y:,7. przy& wy•muszenie – przy•mus, wy(przy•r[wna:,

staropol. wy•gotowa: – przy•gotowa:,9. za& wy(zap=ata, wy(za•prze: si", za(wy•pe=ni:,

wy(za(do•si"gn':, wy(za•mrze:,10. z& wy(z•my:(gi':(gni:(darzy: si"(do=a:,

staropol. wy•rozumie: – z•rozumie:,vi•bie/al ]wy•bie/a=\ – z•bieg=, z(wy•darzenie,z•nie>: – wy•trzyma:, z•robi: – wy•robi:,wy(z•rzec si", wy(z•wiad, wy(za(z(po•wali:,staropol. wy•radzi: – zd•radzi:, z(wy•daje ]si"\,




ZG+OSKIwy(z•biera: si" np. w drog", wy(z•r[wna:,

11. ko`& wy•='cznie – tyl•ko,12. do`& wy(do•miar, wy(do•r[s=, do•jecha:(rzuci:,

wype=ni: – do pe=na, do(uzu(wy(s•pe=ni:,wy(do•nios=y, wy•ra{nie – do•bitnie,

13. od& wy•razi: – od•bi:, wy(od•rzuci:, wy(od•czu:,ot•kupisza – wy•kupili, od•jecha:(rzuci:,wy(od•rzec ]si"\, wy(od•poczynek, wy•od•r"bni:,

wy(od•p=yn':, wy(od•czu:,wy(od•chodzi:(chowa:(czu:(mierzy:,re•kreacja – wy(od(poczynek,wy•siusia: si" – od•la: si", wy(od•dzia=,

14. ob& ob•liczy: – wy•kaza: ¯ liczy: ^ kaza:,15. o& wy•kup – o•kup, o(wy•g=ada, o(wy•cieka,

staropol. o•strzega: si" – wy•strzega: si",wy(o•grabi:(kupi:, wy•b[r – o•branie,

16. pro& wy•zwanie – pro•wokacja,wy•st"pek – pro•stupok,

17. para& wy•miar – para•metr,18. s& s•konany – wy•ko<czony, s•pu>ci: – wy•pr[/ni:,

wy(s•pr"/a: si"(tr'ci:,19. iz& wy•ci'g – iz•wleczenie, wy•b[r – izo•branie,

istok=-is•tok – wy•bieg, wy•ciek ]{r[d=o\ ˘istohnik=-istocznik,

20. roz& wy•uzdany – roz•wi'z=y, wy(roz•mowa,wy(roz•miar, wy(roz•rzutny,

21. ws, wz& staropol. ws•p=odzi:, ws•p=ywa:,22. wielce, wielki& wysoko(>:, wynios=y,23. z do=u do g[ry& wy/yna, wysoczyzna,24. ca=kowicie& wy•ludni:(bi:(mordowa:(mrze:.

Nie idzie w parze z przy`; przystoiwypada, przywy,stoipada, przy` ^ do`, np. przynie>: ^ donie>:,

gdy wy` ^ od`, z`, np. wynie>: ^ odnie>:.Przeczy «za`»& zasiedli: wysiedli:.«wy`» przeciwie<stwem «prze`»;wy•granaprze•grana; wy(prze•=om.

`wy – l'd, woda& is•land wy•spa, wybrze/e,wynios=o>:, Morawy, Kujawy ]ku wodzie\.

wysoko>: – w j"zykach s=awia<skich&nos ˘ nosi: i nie>:, Kampinos, Nie>wie/; rog ˘ r[g irogi; uch ˘ ucho i uszy, duch i dusza, wozduch,i maj' one powi'zania z j. anglosaskimi& h ]high\, ear.

wz`, ws` – kierunek w g[r", u`, pod`& wzlot,ws(do•t'pi: ws(o•pak, ws(po•parcie, wz(po•gl'd,

wz(pod(u•nie>:, wz(po(pod(u•lot, wz(pod•rosn':,wz(za•broniony, wz(u•mocn:, wz•rost – po(za•rost,wz•dycha ]wziew\ – od•dycha – z(wy•dycha ]wyziew\,u` nie w parze z wz`, ws`, za`& ws•t'pi: – u•st'pi:,ws•ch[d – za•ch[d, pod(za•pali: – pod(wz•nieci:,staropol. wz•maga: kogo – po•maga:.

`y – dla przymiotnik[w& bia=y, bujny, bystry,ciasny, =adny.... zacny, /ywy.

`yk, ˚ìk, YI.`yn – 1. mieszkaniec, obywatel kraju& Niemczyn,

Turczyn, W"grzyn, ˚nin.2. woda& k•was ]k•w[d ̄ wasser\ – za•czyn ̂ kis ̂ cie/

˘ dzie/a, cie•k – k•was ˘ cie•cz – czy•n,na•czynie – na wod", ciecz, ˚czyn.`yn, `y<, ìn, ì<, èn, è< – 1. stary, 2. wielki.`yna – 1. auto, samo, 2. ò>: ]ilo>:, jedno>:\,

wy•/yna – wy•soko>:, je•/yna ]/yn – sok\, ˚ìna.`y<, è< – wysoki, wysoko po=o/ony, w g[rze

rzeki& Katy< ]D=ugi K't\ w g[rnym Dniestrze.`yszcze, ˚ìszcze, ìsko.

`ywa`, ̀ wa` – 1. przez jaki> czas, 2. wielokrotnie,utrzyma: ̆ utrzymywa:, przy(prze•by: ̆ przy(prze•bywa:.

496z` – 1. czasownik, wskazanie na jego form",

szczeg[lnie na czas dokonany, gdzie z ^ na&robi: ˘ z•robi:, z•garn':, ze•bra:, na•pisany,na•rzucony, itp.,ra•zem – jedno•cze>nie ¯ czes ]czas\,z(wy•darzenie, z ^ czas,

2. negatyw; symbol z=a i upadku, zst"powania&z=o, zach[d, zsadzi:, zsun':, zsiada:, zsypa:, zgu-bi:, zniszczy:, zlecie:, zdziera:, zdzicze:, zapada:]si"\, zst'pi:, itp.,ros. iz& izliot, izmena, izdebka, zapad ]ros. zach[d,strona >wiata\,pokr. d{wi"kowi ˚s – syczenie gada, sk=on, stok,skona:,

3. blisko& zliczy: ]pod`\, zbi: ]przy`\, i inne }z ̂ granica|,4. d{wi"k& s=aw. zwuk, jazyk, pol. j"zyk, dzwon i inne.

Z – mucha; ˘ giez ]rodzaj b'ka\, gzi: si" ]kursowa:

mi"dzy partnerami\, zygzak ]trasa lotu muchy, owa-da\, mr[z ]m[r na d{wi"k; m[r – mr[\ ˚zima,

5. razem, so`& zjecha= si" – s=exalsœ,6. ze& za(ze•wrze:,7. zgodne z& zr[b to, i inne,8. na& z•nak – wy•raz ]raz ^ czas\, z(na•wiedza:,9. po& z•lvbiwssi – po•lubiwszy, z•jednal – po•jedna=,

z(po(prze(wy(za•wali:, z•=og – po•=[g, z(po•leci:,po•godzi: – z(u•godzi:, z•wierzy: si" – po•wierzy:,z•wierzchni – po•wierzchowny,staropol. po•gani: – z•gani:, z•dzieli: – po•dzieli:,

10. u& z•iszczy – u•rzeczywistni, u•wi'd – z•wi"d=y,

u(z•mie>ci:, u(z•mawia:, u(z•martwi:, u(z•=uda,u(z•mys=, u(z•wodzi:, u(z•wolni:, ubocz – zbocze,u(z(przy•datny(da=y(dolny, z•bawi: – u•ratowa:,u(z•gi"cie, z•gubi: – s(u•traci:, u(za(z(wy•mar=,z•grabny – u•jmuj'cy ¯ grab ]j':\,

11. prze& z•niosl – prze•ni[s=, z(wy(prze(po•wali:,z(prze•rzedn':, z(prze•inaczy:,

12. przy& przy•datny – z•datny,13. poz& z•bawi: – poz•bawi:,14. o, ang. de`& z•wleka: – o•ci'ga:, z•w=oka –

o•ci'ganie si" ]wlec ^ ci'gn':\, ang. de•lay,staropol. o•krom – z wyj'tkiem, be•z,

15. ob& z daleka – ob•dal,16. od& z(od•wiedzi:, z(od•wleka:,

od•pu>ci: – z•wolni:,17. wy& ziechal – wy•jecha=, z•nie>: – wy•trzyma:,

z•robi: – wy•robi:, z(wy•rzec si", z(wy•wiad,z(wy(po(prze(za•wali:, wy(z•daje ]si"\,z(wy•biera: si" np. w drog", z(wy•darzenie,z(wy•r[wna:, z(wy•jedna: sobie,

18. nie& z•now•u – po•now•nie ]po ^ u, z ^ nie\,19. fro`, fru`& fro•st – mr[•z, fro•m – z, fro•g – /•aba,

fru•stracja – z•niech"canie;tak/e S ]SZ\& fro•k – s•uknia, s•ukienka,

frock-coat – s•urdut, fro•lic – s•wawola, z•abawa.za, te, tem, ty, tym, po, raz – czas;«za» przeczy «na» ˘ zakaznakaz; ̊ raz.

za, za` – 1. wzmocnienie ˘ bity – zabity, i inne za`,2. ty; az ^ ja; za ^ ty, porzez inwersj", jak ja – ang. } aj |, por. az. S=awianie zapomnieli znaczenia «za» –uwa/ane jest za form" przedrostka czasu dokonanego]bity – zabity\, podobnie ‘az’. Koniec alfabetu, litery T




ZG+OSKI


]ty\, W ]wy\, Z ]ja\ – zaimkami, po; za sob' ̂ po sobie,po po=tynu – za po=tyn", po grechom naszim – za naszegrzechy, poidosza po – po>cig za, po nich, za nimi, ponas – za nami,po 2 kupy – za 2 kupy, po kniazi – za kniaziem,za – gda& wsiegda – zawsze, Gde•szyn ]Za•wad(a\ – dzia=y wodne.

497za` – pozytyw, bo dwa negatywy& z % a,

1. zacz': ̂ roz` ̂ po` ̄ poczatok ̂ na` ̄ nacza=oprzy czasownikach u/ywany te/ do czynno>ci do-konanych, tzw. czas pozaprzesz=y – bezpo>redniopoprzedzaj'cy wypadek w czasie przesz=ym&po(za•rzuci:, po(za•niecha:, po(za•przesta:,za(po(u•mys=, za(po•tem, za(po•ta<czy:,po(za•cz':, zadzwo<, zam[w, za>piewaj,za(po•radzi:, mnij ˘ pomnij ˘ zapomnij;czyn ˘ zacz':, pocz': ˘ rozpocz':;zna: ˘ pozna: ˘ zapozna:;wiedzie: ˘ powiedzie: ˘ zapowiedzie:;

trzeba ˘ potrzeba ˘ zapotrzebowanie;wiatr ˘ powietrze ˘ zapowietrzenie;na•my>la: si" – za•stanawi: si", roz•wa/a:,zamroczy: – pomrahat;, za•szli – po•szli,za•tem – po•tem, za•sieje – po•sieje, za(po•wo=anie,za(pomnie:, za(po•wierzy:, za(po•wietrzny,m[c ̆ pom[c ̆ zapomoga, za(po•bra:, za(po•mys=,zaszkodzi: – poszkodowany, po(za•lecenie,za•mieszki – roz•ruchy, za(na(w•miast(o,za(na•mierza:, za(po•przysi'c,za•pusty – roz•pusta, za•>piewa:, za•pali:,

2. za` ^ ze`, wy`, we`, po`, do`, prze`, u`zamach – wymach, zamie: – wymie:,

po(prze(u(wy(za•chwyci: ]uj':\, za(wy•pe=ni:,zaczekaj ̂ poczekaj, po(za•rzuci:, po(za•niecha:,po(za•przesta:, za(pows•trzyma:, itp.,zaludnienie – populacja, za(wy•spa, za(wy•piera:]si"\, za(na(u•parcie, za•bawa – u•baw,za(ze•wrze:, zwarcie, zawada – przeszkoda,wada – szkoda; wadliwy ]powoduj'cy wad"\ –szkodliwy, nie wadzi – nie szkodzi, za(prze•=om,za(prze•zi"bienie, pogl'dy – zapatrywania ]gl'd –patrzy:, po –za\, zatem – potem, za(pows•trzyma:,za ^ po ^ u ]j': – chwyta:\, za(u•milcza:,po(u(wy(z(za•mar=, u(wy(za(po•topi:, za(u•sn':,za(po•mys=, po•=o/na – za•l"ga:, po•r[d – za•r[d,

za•rodek, za•j'c, za•j': – po•chwyci:, za(u•mocz,po(za•radzi:, za(u(s•kry:, za(do•='cznik,u•wali=asja – za•wali=a si", za(wy•bi:, za(po•trzask,po•mieszczen – za•mieszczony, po•mieszczeny –za•mieszczone, po(za•cz':, po(za•pomnie:,staropol. za•mowa – u•mowa, za(wy•miata:,u(po•ciecha – za(ra•do>:, pre•muczi – za•m"czy=,po ^ za; u ^ ra, utexa ]rado>:\, z(u(po•mrze:,s=aw.-ros. zaxvat/it; ]pochwy•t(ci:, uj':\,za(u•strzenon – zastrelen=, z(za(po•leci:,zaiste, doprawdy – ros. poistinie-poistinie,za•/ycie ]po•/ywienie\, za(u(przy•mocowa:,

zar"ba – por"ba ]nazwiska& Zar"bski i Por"bski\,za•parcie – przed naporem, za(po(u(wy•my>l,po•ronienie – za•>niad, za(wy(na(nad(po•rzuci:,za(po•r[d – urodzony, zar[wno – po r[wno,za(u•robi:, za(po•si=ek, za(po•sia:, za(po(u•s=uga,za(po(u•chowa:, za(po(u•j"cie, za(po(u•chwyci:,za•darcie – u•dry, za•=amanie – prze•=om,]dzie<\ po•chmurny – za•chmurzony,za•pora – prze•kora, prze•k'si: – za•k'ska,

za(wy•pe=ni:, za(wy•prze: si", za(u•si'>:,za(do•jecha:(la:(ko<czy:, za(wy•si"g,za•dowolenie – ros. u•dowolstwie,staropol. mi"soupust – zapusty, u(za(z(wy•mar=,staropol. po•kopa: – za•kopa:,staropol. u•mys= – za•mys=,staropol. u•ple>: – za•pl'ta:, u•wik=a:,staropol. u•robek – za•robek, za(do•/ywocie,

staropol. u•sadka – za•sadzka, za(u•/ywa:,staropol. u•sadzi: si" – za•wzi':, na•sadzi: si",staropol. za•k'si: – u•k'si:,staropol. za•razi: – po•razi:, za•lec – po•lec,staropol. za•witanie – po•zdrowienie, po•witanie,staropol. za•myli: si" – po•myli: si",staropol. za•iste – ros. po•istynie,staropol. za•g=adzi: – wy•g=adzi:,staropol. za•p=oszy: – wy•p=oszy:,staropol. za¶rzec si" – wy•rzec si",staropol. za•ch[d – wy•chodek,staropol. za•chwyci: – wy•chwyci:,staropol. za•stosowa: – do•stosowa:

staropol. za•zew – we¶zwanie ¯ zew ¯ zwuk3. na`, po`, o`& za(na(po(o•sadzi: ]si"\, siedli: ˘

za(o•siedli:, za(o•patrzy:; osad ̂ nalot, osada ̂ za=o-ga, zasada\, nautria – nazajutrz, za(po(o•tarcie,za(po•duma ]my>l\, za(na•goni:, za(na•garn':,za•czynaj' si" – na•czynajutsja, za•pis – na•pis,za•go=owki – na•g=[wki, za•patrywania – po•gl'dy,na okup – za okupem, u•bisza – za•bili, za(o•puch,za 3 niedieli – na 3 tygodnie przed..., za(o•p[{nia:,za•> – na•tomiast ]> ^ tomiast ¯ to miejsce\,za•gata – o•cieplenie, za(o•toka, za(o•win':,za(o•s=oni:, za(o•durzy:, za(o•gar, za(o•kre>li:,

za(po•ranny, za(po•rost, za(na•rybek, za(na•sadzi:,za(o•siedla:, o•>cienny – za >cian', za(na•pisa:,za•sob – o•soba, ros. o•sobo, o•nie•mie: ]g=os stra-ci:\ – za•nie•m[wi:, na•za•jutrz – ang. to•morrow,anglosas. to morgen, o•panowa: – za•w=adn':,za•mierzenie – ros. na•mierenie, za(o•puchni"cie,za•ko<czenie – o•konczanie, za•=oga – o•sada,za•kre>li: – o•graniczy: ]kres ^ granica\,staropol. o•ci"ty – za•ci"ty,staropol. za•=o/nica – na•=o/nica,staropol. za•razi: – po•razi:staropol. za•ceniacz – oceniaczstaropol. za•ciek=y – o•ciekaj'cy

staropol. za•ciepli: si" – o•grza: si",po•siedzenie – ros. za•siedanie.Przeczy& na•kaz ]przymus\ za•kaz ]zabronione\,za•tworzy: ]zamkn':\ – o•tworzy:.

4. u`& za•=atwi: si" – u•l/y: sobie, u•wali=sja – za•wali=si", za(u•weira:, za(u•wzi': si", za(u•/y: jad=o – /arcie, zajad=y – za/arty, ujada: – u/era:,za(u•rz'd – porz'd]ek\, wyrz'd]zi:\, za(u•dusi:,za(u•pada:, za(u(s•kry:, za(u•pa>: ]si"\,

5. przy ̂ u& za(przy(u•mocowa:, za(przy•mr[z ]szron\,za(u•my>li:, u•bisza – za•bili, za(przy•kaz,pri•zywati – za•wezwa:, za(przy•jazd,za(przy•s'dzi:, przy•jemny – za•chwycaj'cy,

za(przy(u•prawa, zapowied{ – przykazanie,za•ch[d ^ przy•gotowanie ˘ got[w ^ na chodzie,òw, `[w ^ na, przy•miot – za•leta, za(przy•prawa,do(przy•puszczenie – za•=o/enie,

6. prze`& za i przeciw,7. przed& za•pusty – przed•po>cie ]przed postem\,

za wczasu – przed czasem,za•datek, za•liczka – przed•p=ata,



ZG+OSKI


8. nad& zanadrze, zanadto, za(nad•rzuci:, Zawiercie,9. nadto, wi"cej ni/& za•je{dzi:, za•jada:,

10. pod`& za/ec – podpali:, za(pod(wy•miana,za(pod•miejski, zadawa: si" – podawa: si" ]odda-wa:\, za(pod•krada: ]si"\, za•wy/y: – pod•wy/szy:,pod(za•pali: – pod(wz•nieci:,za(pod•kornik, za•sada – pod•stawa – mian•ownik,

11. pod& posadzili za stro/a – pod stra/',

12. do ̂ k& zak=adnik ]ko=odnik ̂ dowodnik, w dow[d\,k•was ]k•w[d ¯ wasser\ – za•czyn ]czyn ^ woda\,zape=ni: ^ do pe=na,

13. do`& za(do•nie>:, ]za ̂ do\•po•m[/(moga,za(do•prawi:, za(do•='czy:, za(do•zna:,

14. od, pro& promys=om ̂ zamys=em, proda: ]sprzeda:\^ odda:; zach[d ^ odch[d, odej>cie, za•k'tek –pro•wincja ¯ winkiel ]k't\ pro•kreacja ¯ kreowa:]tworzy:, p=odzi:; kreatura – stw[r\,za•w[d – pro•fesja; pro ˘ przo& przo•dek(downik,za•siek – od•r"bno>:, za•m"t – ot•m"t,

15. gda& zawsze – wsiegda, wsze ^ wsie,

16. wysoko>:& za•rozumia=o>: – ros. wysoko•my>le,17. pra`, przed`, po`& prawo ^ zakon ^ order,

]wo ^ der ^ woda ^ water ^ hydor\, za(pra•bytek,za•k=manie ^ pre•le>:, za•wnuk – pra•wnuk,za•nim – przed•tem,

18. para& za•s=ona – para•sol ]sol ^ s=o<ce\,19. pro`& za(po•mys=em – ros. promyslom,

za•w[d – pro•fesja, za•k'tek – pro•wincja ¯ winkiel]k't\,

20. wo=. iz` ^ wy`& izniemogati ^ zaniem[g=,21. nie& za•pewne – nie•pewne ]w'tpliwe\,22. niepo& za¶w[d – niepo•wodzenie,

23. s`& za(s•klei:, za(u(s•kry:, za(s•przeda: ]si"\,za(s•pi":, za(s•ko<czony, s•t"chni"ty – za•prza=y,za(s•pyta:,

24. spo& za(spo•/y:, za(spo(na•gl'da:, 25. t, u, w, z; ty, wy, za ˚zaimki zwrotne, be, 26. w wielu wypadkach bliskoznaczny jest

u`, wy~ ]az ^ ja; za ^ ty\u(wy(za•nie>, u(wy(za•bij odnosi si" do ty, ciebie,o znaczeniu przedrostk[w zapomnieli rodacy,traktuj' jako form" polecenia,zabij ]za ^ ty\ ˘ zabij" ]ja\, pomieszano w tenspos[b zaimki zwrotne, bo zapomniano, co «za»

oznacza,27. ob& za•miera: – ob•umiera:, za(ob•rys,

ob(za•wr[ci:, ob•c"gi – za•ciski,28. ownik, pod& mian•ownik – pod•stawa – za•sada.29. w& zaimek ]w miejsce imienia\,

zamiastem – w miejsce, zamiast – ros. wmiesto,w•raz – za•raz,

30. za` ]zupe=nie\, gdy przy` ]troch", cz">ciowo\;za(przy•s=oni:, za(nie•cny ]pozytyw\, i inne.przypiec, przypali:, przysma/y:, przydymi:,przeczy wy`& zasiedli: wysiedli:,pod(za(o•grza:, pod(za•j':,

31. `=a& chwa•=a – za•chwyt ]z ^ w ^ = ^ czas, zeit\.32. wysoko& za•rozumia=o>: – ros. wysoko•my>le.Nie w zgodzie, przeczy& za•pomnie: – przy(na(u•pomnie:,za(od•myka:, za(od•bezpiecza:.

`za< – wi"kszy, por. «wielko>:» ]a<\& Kaza<, Reza<.zapo` – forma czasownika, ¯ za % po, ˚po`;

u`& biec ˘ pobiec ˘ zapobiec – u•biec, za(po•/yczy: – u•/yczy:, i inne.

zapu – nacka& w•nie•zapu – z•nie•nacka.ze` – 1. razem, wsp[lnie, spo=em; ¯ s=aw. so`,

SZ, OE& ze•branie – ros. so•branie,staropol. ze•tka: – spo•tka:2. czas& zebranie, zesp[=, zestaw, zeszyt; ˚z`,3. do`& staropol. ze{rza=y – dojrza=y, ze(do•jrze:,4. o`& staropol. ze>mili: – o>mieli: si", ze(o•chrzci:,

staropol. zetech=y – ros. obmoroczen, ze(obe•drze:,ze(obe•jmowa: si", ze(o•szepci:,5. po`& staropol. ze•s=a: – ros. po•s=a:,ze(po•zwolenie,6. na`& staropol. ze•plwa: – ros. na•plewa:,7. przy`& staropol. my rz'd se•snal – mi przy•zna=,staropol. ze•zwa: – przy•zwa:, ros. pri•zwat(g=asit,8. wy`& staropol. ze•trwa: – wy•trwa:,staropol. ze•straszy: – wy•straszy:,9. so`& ze•branie – ros. so•branie.

`ze< – samiec, dos=. on& seleze< ]kaczor\, korze<,ze<, szersze<, ˚e<.

zie – dech& zie•w – w•dech, wy•ziew – wy•dech.498

ziemia; z=goski, g=[wnie przyrostki, zwi'zanez ziemi'& ja, ia, k, ka, la, al, le, len, el, ol, a=, =a, ne,no, rud, sk, ski, ska, skie, sze, sz[w, >l, wa, aw,awa, bo, czer, czar, cze, czew, cz[w, cza, ca, ce,te, dal, d[=, byl, =op, wy, wa=, zna, a ]e – woda\.1. a, la ˘ `ja, ìa, `lia ¯ gr. gaia ]ziemia\;

tak i =ac. est ˘ jest; hiszp. Jolla w wym. }hoja|&Anglia, Bu=garia, Francja, Grecja, Hiszpania, Japonia,Rosja, Skitia, Szkocja, Szwecja, itp., miejscowo>ci&Ko=omyja, Czartorja, Wo=kowy•ja(je ¯ wo=kowy`

]wilcza\ % ja ]ziemia\ ¯ iran. badja ]rzeka\,2. la, al, le, el ˘ len, land, lant& Lifland, Inflanty

inffin; Moskwa – Moskal,Lenward ]strze/ona ziemia\, Polska& ang. Poland,Pole ]Polak\, niem. Polen ]Polska\, ukr. Lachi ]ze ̀ skiw nazwiskach ̄ szumer. KI\, Drewlanie, Sokal, Orla,Les=aw, Leszek, Podole ]po % dole\, hale ]Podhale – same hale\, zaborole ]zawale\, pole, miejscowo>ciz `le, èl ]np. Zabiele, Kleszczele, Regiel, Reszel,Rewel\, starofranc. sinoble, sinople ]kolor czerwony\ ̄=ac. Sinople ]terra\ ̄ gr. Sinope ]gr. kolonii n(MorzemPontyjskim\, land ̆ l'd; wola, ziele, ziele<, len, lenno,wasal, wala: ]si"\ – brudzi: ubranie, ziemi:, tarza:si" po ziemi; powali: ]na ziemi"\, przewali: np. robot" – przerzuci: z miejsca na miejsce, walonki ]rodzajobuwia z cholewkami\, lemiesz ]miesza ziemi"\,szuf•la(elka, szpad •el(le, kartof•el(le(lany(lanka, byle˘ bylina, izobile ]obfito>: warzyw, owoc[w\, tubylec,tuziemiec – s=awia<skie t=um. gr. autochthon ]pocho-dz'cy, wywodz'cy si" z tej ziemi\ ¯ auto % chthon]ziemia\, s=aw. toziemiec, ros. vselennost;]wszech>wiat, len – ziemia\, L+ ˘ la, le =a, =e;tak/e& drzewo, drewno, materia= drzewny& topola, las, laska, zaro>la, Widukle – ang. lasek,zagajnik,

3. `k, `ka, `sk, `ski, `ska, `skie, àlski, `ki&skiba, ska=a, kamie<, klepisko, skok, Bielsk, Bra<sk,Smole<sk, Kursk, Lipsk, Mi<sk, Odelsk, Pi<sk,Mo/ajsk, Le/ajsk i wiele innych, Polska – Polak,przy czym& àk – patronim, Anglia – Anglik, miejs-cowo>: Wo=kowisk ¯ wo=kowi` ]wo=kowa, wilcza\% `sk ]ziemia\ ¯ wo=k ]wilk\ % òwa ]czyja ona jest,o – ='cznik\, Beskid ˘ Bieszczady, Skitia;`ki& Cze>niki, Koluszki, +agiewniki, Piaski, Pionki,



ZG+OSKISadurki, Trawniki, Troki, Ustrzyki,ki`& Kij[w ]j[w, jaw, jew – woda\, Kiwerce,

4. cze, cza, ca, ce, te ¯ 1. =ac. terra,2. szumer. KI, jak no/yce no/yki;s=aw. pe]era, pol. pieczara, nazwy miejsc. Mat-cze, Kielce ¯ kiel, kiet, kier ]k't\, Kotlice ¯ kotlina,Malice, Siedlce, Strzelce, Tyszowce ¯ Tyszko ¯zdrobn. Tymosz ¯ gr. Tomotheos, Bzite, Biszcza,

Czechy, Czerwi<, winnica, czarnoziem ̄ czar % no %ziem, cebula, bo=oto ˘ b=oto, i wiele innych,

5. rud – ziemia& Rudka – dos=. twarda ziemia¯ rud % ka ]twarda, kamienna\, nazwy geogr.

6. zna& t¶rudz•n[jg•n[jb•rud, ojczy•zna,zna•mienity, zna•le{:; t, z ^ czas; .

7. >l – 1. wysoczyzna ¯ s ]wysoka\ % l]and\&Przemy>l, Radomy>l, Supra>l, Íl'sk,2. wolny& >luz, >lina, >limak, >lamazara;mo/e wi"c i Íl'sk i Przemy>l nale/' do wolnychrejon[w ]sk ^ ziemia\,

8. sol` ¯ soil& solski ]ziemski\ ˘ nazwisko Solski,

9. g`& glob, gleba, grunt, g ]przy>pieszenie ziemskie\,10. nica`, niec`& ziemica, donica, sp[dnica;

dziedziniec, niecka ]w g[rach\;Mszyniec, Zwierzyniec, Polanica, Krynica, i inne,

11. staroziem ¯ o ]stary\ % n ]ziemia\, t=um. od ty=u&Che=mno, Czermno, Dubno, Gniezno, Kolno, Kutno,+"kno, Grodno, Kowno, Wilno ¯ Wilna, R[wno,Zimno ]z – granica\;Karkonosze ¯ kark % on ]wielkie\ % no ]staroziem\% sze ]woda\,s=aw.-ros.-wo=. gumno ]1. zasiewy, 2. klepisko\ ̄ no]sko\ ¯ n ]sk\ ¯ iran. zamin ]ziemia\,

12. terminy& poziom(ka(ica, ziemniak, zi'b, zima,13. d[=, wa=& po•do=a: – po•wali:, dolina, wa=, d[=]jama w ziemi; ja – ziemia\, w'd[= ]jar, ja..., w'w[z,par[w\, pad[= ]nizina, dolina\, Suchod[= ]suchaziemia\, Suchodolski, Suchodo=y ]na Wo=yniu, w pasienadbu/a<skim, w okolicach dzisiejszego Nowowo=y<-ska\, kawa= drogi, z(po•do=a:, wa= ziemny ]zawale ̆wie> Zawal[w – za Roztoczem\, Przewale, wa= ]le<\˘ wa=ko< ]wielki le<\, po(wali: }na ziemi"|, po(wala:]po(brudzi: ziemi'\, wal•onki, walny ]ziemski\,

14. str& po•wa=a str•op ¯ oppositus; strona ]z tychstron pochodzi\, Dniestr ]dnie dnia ^ woda\.

«woda» i «ziemia» u/ywane s' na przemian przypi-

`/e – ò, partyku=a wzmacniaj'ca, nacisk& jednak•/e – odinak•o.

/el – pali:, stal& /u/el, z/ela=y, /elazko, /elbet]/ – symbolem g"sto>ci\.

/yt, /y ¯ syt – byt& /ycie T ˘ C, nie(paso•/yt, /y=a,/ywo, /yzny, /yto, do/ynki i inne.

/yc – g[ra& Swaro/yc, Sapie/yc ^ Sapieha, Sopeha]ha ^ g[ra\; no/yce ¯ noga, ksi"/yc ¯ ksi"ga.

/yn, syn – sok, krew ˘ posoka, czyj syn ]czyja krew\& wy•/yna – wy•soko>:, je•/yna.

/yt – syt, pij, drew& paso•/yt – paso•syt, pijawka,drew•no – staro•/yt, syta – nap[j,prze•/yt]ek\ – prze•syt – prze•pojony ]nasycony\.

{ – pojazdem& przy•wie>: – przy•wie{:(wodzi:.

499Do tworzenia zdrobnie<& `cko, `czyk, `czka

]`niczka ̆ uli(doni(ki•czka\, ̀ cz[wka, ̀ czewka,èk, èc ]`lec, `niec, `wiec\, ìk, `yk, wesz,

`wosz, ̀ wica, ̊ wielko>:.

Documents

Słownik języka polskiego, part 1, Introd