132

SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

  • Upload
    others

  • View
    3

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd
Page 2: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Ater-aterCerbon-DermayuKanggé Murid SD/MI Kelas VI

Blajar Basa lan Sastra

PENYUSUN:Ketua: Supali Kasim, M.Pd.

Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd. -Masduryat, S.Pd.SD. -Wardina, M.Pd. -Karsim, S.Pd., M.Si. -Roji Hidayat S.Pd. -Ruhaendi, S.Pd. -Drs. Bani, M.Pd. -Komariah, M.Pd.

-Dra. Hj. Siti Ratnawati, M.M. -Drs. Saptaguna, -Wignya Winata, M.A., M.Pd.

NARASUMBER:Supali Kasim, M.Pd., Drs. Saptaguna, Durokhim, S.Pd., Roji Hidayat, S.Pd., Sulistijo,

Saupah, S.Pd., Maya Dewi, S.Pd., Tasman, S.Pd., Masruri, S.Pd., M.Av., Siarudin, M.Pd., H. Uti Sudianto, S.Pd.

TIM PENELAAH:H. Made Casta, S.Pd., M.Pd.

H. Khusnan Adisantika, S.Ag., M.M.Pd.Sri Murtiani, M.Pd.Abur Mustikawanto

Sulistijo

Desain Isi: Yoshi SukadarDesain Cover: Yoshi Sukadar

Ilustrasi: Toto Rianto

Isi nggunakaken Adobe InDesign CS3 kaliyan Adobe Photoshop CS3 Aksara ngagunakaken Arial - ITC Offi cina Sans 12 pt - 18 pt.

Dimedalken dening:DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

ISBN: 978-602-1300-34-3 (Jilid Lengkap)978-602-1300-40-4 (Jilid 6)

Perpustakaan Nasional : Katalog Dalam Terbitan (KDT)

Hak cipta © kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Baratselaras sareng Undang-undang

Disklaimer: Buku puniki diwulangaken kanggé murid ingkang sampun selaras sareng Kurikulum 2013. Buku puniki sampun kasusun klawan diocéki dumateng Tim klawan dikoordinasi dumateng Balai Pengembangan Bahasa Daérah dan Kesenian (BPBDK) Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat minangka buku kurikulum daérah. Buku badé dienggé téng taun 2014/2015. Sipat buku puniki ugi minangka “dokumen urip”, ingkang saged diselarasaken sareng ngembangé kabutuhan jaman.

Page 3: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Ater-aterAter-ater

iii

KEPALA DINAS PENDIDIKANPROVINSI JAWA BARAT

Assalamu’alaikumWr. Wb.Kula miwiti muji syukur dumateng arsanipun Gusti Allah ingkang

sampun nyukani pinten-pinten rahmat lan hidayahipun kanggé kula sedaya. Shalawat lan salam mugia ing atasé Kanjeng Nabi Muhammad SAW kaliyan kulawarganipun, para sedérékipun, ugi kula lan panjenengan sami ingkang banter kekarepé supados angsal safaat saking panjenenganipun.

Kalian ngetrapipun Kurikulum 2013 lan adedasar temen-tinemené kepéngénan kanggé mulasara lan angremeni Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu, pramila mekaten Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat cangcut taliwanda anggoné nyusun Buku Murid lan Buku Guru mata pelajaran muatan lokal (mulok) Basa lan Sastra Daérah. Kula sedaya ngraos bungah amarwatasuta keranten maksad ingkang kados mekaten ugi dientosi sanget dumateng para guru basa lan sastra. Pancen kawontenané buku Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayuiku dibutuhaken sanget kanggé uger-uger piwulangan.

Sanesé kanggé nyumponi kabutuhanpiwulangan, saleresé kaliyan kasusuné buku Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu banget wigatiné kanggé nyumponi kabutuhan ndidik budi lan pakarti uga netepaken raos sutrisnanipun laré dumateng kabudayan daérah. Pramila mekaten buku puniki boten mawon nyumpuni kabutuhan kawruh

Page 4: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Ater-aterbasa lan sastra, nanging ugi nekenaken “pendekatan sosiokultural”. Temtos mawon ingkang mekaten supados piwulangan Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu saged dipun cecep madu kawruhé lan ugi nilai-nilai budayanipun.

Selajengé tamtu sesampuné wonten buku puniki, tanggel jawab akademis lan moral, ugi budaya, wonten dateng para guru Basa lan Sastra Daérah. Kula suwun lan gadahi kekarep supados piwulangan mata pelajaran Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu kalaksanan kaliyan temen-tinemen. Kranten jalaran mekaten, buku puniki bakal nggadahi tikel-tikel mangpaat.

Mugia buku ingkang sampun kasusun puniki dados pepadangé para guru lan siswa anggoné ginau basa, sastra, lan budaya. Perkawis kakirangan atanapi pinten-pinten ingkang kliru secara konsép basa, sastra, lan budaya saged dipun dangdani téng mangsa ingkang badé dugi. Mugia buku puniki ageng mangpaatipun.

Wassalamu’alaikum Wr. Wb.

Bandung, April 2015 Kepala Dinas Pendidikan Prov. Jawa Barat

BaBBBBBBBBBB ndung, April 2015 KeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeKeeeeKeppppapppapappapapppapapapappapapapappapppppapapppapapppaala Dinas Pendidika

Dr. H. Asep Hilman, M.Pd. Pembina Tingkat I NIP. 19630111 198803 1 016

iv

Page 5: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Ater-aterAter-ater

KEPALA BALAI PENGEMBANGAN BAHASA Daérah DAN KESENIAN

DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT

Assalamu’alaikum Wr. Wb.Kurikulum 2013, secara nasional mulai saniki sampun dianggé,

keranten puniku piwulang Basa lan Sastra Daérah ingkang sampun didadosaken muatan local téng Jawa Barat kedah pas sareng Kurikulum 2013, khususé ingkang wonten kaitané sareng kasusastran.

Bagian-bagian perubihan ingkang dados karakteristik utawi téng selebeté Kurikulum 2013, antawisipun: Standar Kompetensi Lulusan, Standar Isi, Standar Prosés, lan Standar Penilaian. Pokok-pokok punika kedah saged dikuasai lan dilaksanakaken sedaya dumateng guru-guru Bahasa lan Sastra Daérah téng SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA/SMK/MAK.

Buku-buku ingkang badé didadosaken bahan ajar inggih punika buku Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu. Sedantené wonten 24 jilid, inggih punika Buku Murid 12 jilid, lan Buku Guru 12 jilid, ingkang ngrupiaken Buku Induk sekolah-sekolah téng wilayah Cerbon lan Indramayu.

Buku Murid disediakaken kanggé sedanten murid ingkang didasari tingkatan kelas. Isi buku wau perkawis bahan ajar sareng pitakénan-pitakénan, latihan tugas ingkang caket kaitané sareng Kompetensi Dasar (KD).

Isi Buku Guru perkawis: Silabus, Metodelogi Pengajaran, sareng Evaluasi ingkang ngrupiaken pelengkap buku murid.

v

Page 6: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

PurwakaKomponen-komponen ingkang dikembangaken dumateng Buku

Murid kelawan Buku Guru, didasaraken téng 4 (sekawan) keterampilan basa, ingkang nglingkupi: mirengaken (menyimak), wiraos (berbicara), maos (membaca), kelawan nyerat (menulis), lan diwulangaken nganggé “Pendekatan Saintifi k” lan “Penilaian Autentik” ingkang didasaraken dumateng “Karakteristik Kurikulum 2013” téng selebeté proses pengajaran.

Disusuné buku punika, ngrupiaken tindak lanjut saking; Surat Edaran Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat, Nomor: 423/2372/SETDISDUK, Tanggal 26 Maret 2013, perkawis: Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daérah pada jenjang SD/MI – SMP/MTs – SMA/MA/SMK/MAK, sareng Peraturan Gubernur Jawa Barat, No. 69/ Tahun 2013, perkawis: Piwulang Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daérah, pada Jenjang Pendidikan Dasar dan Menengah.

Mugia buku punika saged mbakta mupangat dumateng sedérék sedaya lan saged didadosaken margi kanggé nempataken penataan Bahasa lan Sastra Daérah (Cirebon) lintang Pendidikan Formal téng Jawa Barat umumé lan téng Cirebon khususé.

Buku punika masih katah kekirangan lan déréng sampurna, lan badé teras didangdosi malih supados saged pas sinareng ngembangé jaman.

Bandung, April 2015

Kepala Balai Pengembangan Bahasa Daérah dan Kesenian

Drs. H. Husen R. Hasan, M.Pd. Pembina Tingkat I NIP. 196110051986031014

vi

Page 7: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

PurwakaPurwaka

Puji klawan syukur dumateng Gusti Allah ingkang Maha Suci lan Maha Agung, ingkang nyukani sedaya rahmat lan barokahipun kanggé kula sedaya, Tim Panyerat Buku Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu. Klawan rahmat lan barokahipun, Tim Panyerat Buku saged ngrampungaken buku puniki, buku kanggé murid-murid SD/MI, SMP/MTs, lan SMA/MA/SMK.

Tim Panyerat maturaken kesuwun sanget dumateng para pengagéng, budayawan, lan tokoh masyarakat ingkang nyukani dorongan sumanget supados buku puniki saged rampung lan saged diwulangaken téng sekolah/madrasah. Tim Panyerat mung saged maturaken kesuwun sanget dumateng:

1) Mama H. Asep Hilman minangka Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat;

2) Mama H. Husen R. Hasan minangka Kepala Balai Pengembangan Bahasa Daérah dan Kesenian (BPBDK) Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat;

3) Mama Nurdin M. Noer minangka Ketua Lembaga Basa lan Sastra Cerbon (LBSC);

4) Mama Kusnadi Muamarto minangka tokoh masyarakat pendidikan;

5) Mama Khusnan Adisantika minangka Pengawas Sekolah;6) Mimi Sri Murtiani minangka Pengawas Sekolah; ugi para tokoh

sanésé ingkang boten saged kasebut setunggil-setunggil ingkang sampun nyukani kawruhan basa lan sastra Cerbon-Dermayu.

vii

Page 8: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Daftar IsiBuku puniki kasusun dening Tim Panyerat ingkang ngraos perlu

wontené buku basa daérah ingkang selaras sareng Kurikulum 2013. Téng salebeté wulangan diwontenaken pinten-pinten piwulangan, ingkang utaminé wonten kawruh basa, paramasastra, kasusastran, bausastra, lan bagian-bagian kabudayan sanésé. Téng salebeté piwulangan ugi dianjuraken supados saged ngetrapaken sekawan trampilipun bebasan, inggih punika wiraos, mirengaken, maos, lan nyerat. Sanésé, ugi supados diselarasken sareng konsép piwulangan saintifi k.

Tim Panyerat ngakui, buku puniki maksih tebih saking kasampur-nan. Pramila mekaten, saran lan pandengan para guru, budayawan, tokoh masyarakat, lan masyarakat sanésé saged nyempurnakaken buku puniki.Sedaya kakirangan téng isi buku puniki ngrupiaken perkawis ingkang kedah dilurusaken lan dileresaken téng mangsa ingkang badé dugi.

Mugia wontené buku puniki saged nambih kawruh basa lan kabudayan ingkang nggadahi tujuan saged ningkataken budi pakarti, kawruh basa lan budaya, lan trampil ngetrapaken basa lan sastra Cerbon-Dermayu.

Wassalamu’alaikum Wr. Wb.

Tim Panyerat Buku

Page 9: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Daftar IsiDaftar Isi

Ater-ater ____________________________________________ iii1. Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat ___________ iii2. Kepala Balai Pengembangan Bahasa Daérah dan Kesenian Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat __________ v

Purwaka ____________________________________________ vii

Wulangan 1: Nyelametaken Ciptaané Gusti AllahA. Wacana __________________________________________ 2B. Kaweruh Basa ____________________________________ 5C. Paramasastra _____________________________________ 7D. Genau Wicara _____________________________________ 7E. Genau Nyerat _____________________________________ 9F. Kasusastran _______________________________________ 10G. Blajar ning Umah __________________________________ 12H. Pinter lan Bener ____________________________________ 16

Wulangan 2: Senajan Béda tapi PadaA. Niténi Tembang ____________________________________ 20B. Maca Anténg ______________________________________ 24C. Kaweruh Basa _____________________________________ 24D. Paramasastra _____________________________________ 26E. Genau Wicara _____________________________________ 27F. Genau Nyerat _____________________________________ 28G. Blajar ning Umah ___________________________________ 29H. Pinter lan Bener (Ngerjakaken Soal) ____________________ 30

ix

Page 10: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 3: Tokoh sing DiajéniA. Maca Sejeroning Ati _________________________________ 34B. Kaweruh Basa _____________________________________ 35C. Paramasastra _____________________________________ 36D. Genau Wicara _____________________________________ 38E. Genau Nyerat ______________________________________ 39F. Kasusastran _______________________________________ 41G. Blajar ning Umah ___________________________________ 42H. Pinter lan Bener (ngerjakaken soal) ____________________ 44

Wulangan 4: Jagat RayaA. Wacana __________________________________________ 48B. Kaweruh Basa _____________________________________ 50C. Paramasastra _____________________________________ 50D. Genau Wicara _____________________________________ 52E. Genau Nyerat ______________________________________ 52F. Kasusastran _______________________________________ 53G. Blajar ning Umah ___________________________________ 54ULANGAN AKHIR SEMESTER GASAL (UAS) _______________ 56

Wulangan 5: Wekel Menggawé__________________________ 61A. Wacaan __________________________________________ 62B. Kaweruh Basa _____________________________________ 65C. Paramasastra _____________________________________ 67D. Kasusastran _______________________________________ 68E. Genau Nyerat ______________________________________ 69F. Genau Crita _______________________________________ 71G. Blajar Nembang ____________________________________ 72H. Blajar ning Umah ___________________________________ 73I. Pinter lan Bener (ulangan harian) ______________________ 73

Wulangan 6: Jagjag Waringkas _________________________ 77A. Niténi Wacaan ____________________________________ 78B. Maca Bewara ______________________________________ 80C. Kaweruh Basa _____________________________________ 82D. Paramasastra _____________________________________ 83

x

Page 11: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

E. Kasusastran _______________________________________ 84F. Genau Crita _______________________________________ 86G. Blajar ning Umah ___________________________________ 87H. Pinter lan Bener (Ulangan) ___________________________ 89

Wulangan 7: Candra Désa (Crita Lelampahé Gegedén)A. Wacana __________________________________________ 92B. Gawé Pitakonan ___________________________________ 93C. Niténi Tembung ____________________________________ 94D. Kaweruh Basa ____________________________________ 95E. Paramasastra _____________________________________ 96F. Kasusastran ______________________________________ 97G. Nyritakaken Gambar ________________________________ 98H. Blajar Carakan _____________________________________ 99I. Blajar Nembang ___________________________________ 100ULANGAN TENGAH SEMESTER I (UTS GASAL) ____________ 101ULANGAN AKHIR SEMESTER GASAL (UAS) _______________ 104ULANGAN TENGAH SEMESTER II (UTS) GENAP ___________ 107LATIHAN UJIAN SEKOLAH _____________________________ 111

Daftar Pustaka ______________________________________ 120

xi

Page 12: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd
Page 13: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 1: Nylametaken Ciptaané Gusti Allah 1

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

n SastraaDDDDDDDDDe re re rre re rr m am amm am am am a y uyy uy uy uyDDDDDDDDDDDDDD KKKKKK lelelassassKKKKK 6666

Blajar Basa lanCe r b o nCC -D

Wulangan

1 Nyelametaken Ciptaané Gusti Allahh

WWWWWWWWWWWuWuWWuuuWWWWWuuuWWWuuWWWWWWuuWuuuWuuuuuuWWuuuuuuuWWuWuuWuWWuWuWWWWWWWWuuuWWuWuWuuuuuuuuuuWWWuuuWWuWuWuuuuWWuWuWuuuuWuuuuuuWWWuWuWuuuuuuuuuuuWWuWuuuuWWWWuuuuuWWWWuWuuuuuuWWWuWuuuuuuuuuWWWuWuWuuWWWWuuuuuuuuuWWWWuWuWuuuuuuWWWWuuuuuuuuuuWWWuuuuuuuuuWWWuuuuuuuuuullallalalalalalalalaalallalallalalalalallalalalalaallalaalalaaalaaalalaalalllalaaallaalallalaalalaalaaaallalalaaaaaaaaaaaalaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaangngnnnngnngggngggggnnnnnggggnnnnnnngnnnnnnngnngggggnngnnnnnnngnnnnnngngngggnnnnnggnnnnnnnngnngnnnggnggggnnnnnnnnnnnnggggnggnnnnnnnnnnnggggggnnnnngnnnnnnnngggggnnnnnnnnngnggggggngnnnnnnnnggggggggggnnnnnnnnnnngggggggnnnnnggggggnnngnnnnnnngnggggggggggggnnnnnnnnnnnnnnggggggggggnnnnnnnnnngnnnggggggggnnnnnnnnnngngnnggggggnnnnnnnnnngnggggggggggggngggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggggganananananaan 1 11111: : :::: NNyNyNyNNNyNyNyNNyNNNNNNyNNNyNyNNNNNNNNyNyNyNNNNyNNNNNNNNNyNNyNyNyNNNNyNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNNyNyNNNNNNNNNNNNyNyNNNNNNyNNNNNNNNNNNNyNyNyNNNyyNyNyNNNNNNNNNNyNNNNyNNyNyNNNNNNNNNNNNNyNyNNNNNNNNNNNNyNyyyyyyyyNNNNNNNNNNyNyNyNyyyyyyyyNyNNNNNNNNNyyyyyyyyyNyNNNNNNNyNyyyyyyyyyyNyNNNNNNNNNNNNyNyyyyyyyyNyyyyyyyNyNNNNNNNNNNNyyyyyyNyNyNyNyyyyNNNNyNNNyyyyyyyyNyNyNyNyyyNyNNNNyyyyyyyNyyNyNNNNyyyyyyyNyyNyNyNyNNNNyyyyNyyyyNyNyNyyyNyNNNNyyNyyyNyyNNNNNyNyyyyyyNyNNNNNNNNyNyNyNyyyyNNNNNNNNNNNNNNyNyyNyNyyyNNNNNNNNNNNNNNyNyyyyyyyylllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllalllllllallllllllaaaaaaaaaaaallllllllalaaaaaaaaaaaaallllllllaaaaaaaaaaaalllllllalaaaaaaaaaaalllllllllaaaaaaaaaaaalllllllllaaaaaaaaaaaaalalallllllalalalaaaaaaaaalallllaaaaaaalalalalalaaallllalalalaalalalalaammemememememeeeeememememememmmmememeeemmmmmmmmmmmmemmemmmememememeeemmmmmmmmmmmmmmmmmemeeeeemmmmmmmmmemmmememmemmmmmmmmmmmmmeemmmmmmemmmmmmmmmemmmmmmmmmmmmmmmmemmmmemmmmmmmmmemmmmmmmmmmmmmemmmmmemmmmmmmmememmmmmmmmmmmmmmmmmmmeemmmmmmmmmmmmmmmmmmeemmmmmmmmmmmmmmmeemmmmmmmmmeeeemmmmmmmmmmmmeeeeeeeeeemmmmmmmmmmmmeeeeeeeetatatatatatatatatatatatatatatatatatatatttttatatatttttattatatattttttatattttattattatattttaaaataaattaaatttttttaaakekekekekekekekekekeekekekekekekekkekekekekekekekekekekekekekekekekekekeekeeekeeekkeeeeeekekkekeeeekkkkekekeekkekekkekkeennn nnnn nnnnn nnnnnn nnn nnn nnnnnn n nnnnnnnnnnnnnnnnnnnnnn CCCCCiCCiCiCiCiCiCiCiCCCiCCCiCiCiCiCiCCCCCCiCiCiCCiiiiiiiCiCCiCiCCiCCiCiiiiiiiiiCCiCiCiCiiCiiiiiiiCCCiiiiCiCiiCCiCCiCCCCiCCCCCiiiCiiiptpttptpptttttttttttttttttttttpttptpttttptttttpttpppttttttttptpttptpppppppppptttttptptptptptpppppppppttttptptptptptptptppppppppptptptptptptpppppppptptptptpptptptptppppppppptpttppppppppptptptppptptptppptpppptptppptptpppptpptpppttppptptttpppttpppppppppppppppppp aaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaaanénénénénnnnnnénénéénnééééénénnnnnénénéénnénénénééééééééénnnnénnééééénénénnnnnééééééénnnénnnnéénénénénnénnnnnénnnnéénnnnnnénnnéénénnnnnnnnnnénéééééénnnnnnénnnnnénénnnnnnnéééééééééénnénnnnnnnééééééééééénnnnnéééééééénéééééééééénnnnééénnnééééééénééénnnnnnnééééénnnnnnnéééééénnnnnnéééééééénnnééénnnnné GGGGGG GGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGG GGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGG GGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGG GGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGGG GGGGGGGGGGGGGGGGGGGuusssssussuuuuuuuuuuuuuuussssuuuuuuuuuuuuuuuuusssusuuuuuuuuuuuuuuusuuuuuuuuuuuuusuuuuuuuuuuuuuuussssuuuuuuuuuuuuussssssuuuuuusuuuuuusussssssssuuuuuuuuuuusssssssssusuuuusssssssuuuuuuussssssuuusssuuussssssuuuusssssssuuuusssssssuususssssssuusssssusttiiiiittttttittitiiitttttttttitiiiitttttttittttiiiiittttttttttiiiiiiitttttitttiititiiiittttttttitiiiiiitttttittitttiiiiiititititittttittitiiiiitttitittiiiititttttttttiitiitiiiitttttttttiiitiiiiittttttttiiiiiiiitttttttttiiiiiiitttiiiiiiititittttttiiiitiitttiiitittttttiiiiitittttiitiittittttttiiitttttiiitttttttiii A A A AAAAAAAAAA AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA AAAAAAAAAAAAAA AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllahahahahahahahahahahahahahaaahahahahahahahahahahahahaaaahhhhahaaaahaaahahaaaahaahaaaaahaaaaahahaahahaaaaa 111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111

Page 14: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

2 Wulangan 1: Nylametaken Ciptaané Gusti Allah

A. WacanaTiténana wacaan ning sor iki!

Gogo Iwak

Wis rong jam Kasan lan Bakrun gogo iwak durung olih-olih. Biasaé sih akéh lélé, krotong, betik, lan iwak lundu olih setengah kembu. Wingi luru iwak nganggo setrum lan nganggo racun, tapi diumbangi Pa Kuwu. Bakrun kapok bli bakal ngracun iwak maning.

Bocah loro mau gagé mentas, ndodok ning pinggir jurang. Hawaé adem, ning iring kiwé tengen akéh wiwitan gedé-gedé. Ana wit baujan, jowar, rengas, wit pacé, weru, widara, lan séjén-séjénné.

Bakrun njebur maning, ngoyor ning kalén sing banyué seduwur pupu. Bli suwé, Kasan sing lagi ngantuk ning sor wiwitan ketapang kaget bli kejagan. “Tulung…tuluuung… ikih jentik isun ana sing nyapit…!” Kasan njerit bari ngacungaken jentik katon capite yuyu nggatol kari. Jentiké Kasan getiyen. Gagé digeget capit yuyu sing masih nggatol, krekekk, capit ucul.

“Gagé ngulati wit gedang cilik, dipanclas toli dikucuraken getahé ambir getié bli ngocor. Baka langka ya kuwén baé, karo blekécot. Digecek lancip-lancipé, terus banyué kucuraken. “Wis, énté sih ning duwur baé ngumpulaken yuyu, lumayan kanggo lawuh mengko soré”. Jaré Kasan.

Page 15: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 1: Nylametaken Ciptaané Gusti Allah 3

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

Jagat rada mendung, bocah loro iku gagé balik nggawa sekrésék yuyu masih urip kabéh. Bruk, yuyu diwadahi wajan, dibumbui, diuwuri parudan kelapa. Bli krasa, saking pegelé, bocah loro pada keturon.

Yuyu sing wis dibumbui pada mrambat, pada minggat. Yonganan komporé durung disuled. Yuyu sekuwali waja bubar, pating grayah mana-mana. Ana sing ning pinggir dalan, ana sing mrambat ning wong lagi turu, ana uga sing bli bisa mrambat sebab capité wis tugel.

“Iih..ih-ih, binatang apa yah… warnanya bagus, terus berambut putih lagi..!’ jaré Mas Jono, kaget ndeleng yuyu mrambat ning pinggir dipan. Dikiraé satoan antik, yuyu gagé dijukut terus diwadahi pergelét.

Kasan lan Bakrun sing lagi turu lali njimprak tangi. Ngrungu jeritané Yayu Darti bari ngirab-ngirab dasteré. Yuyu wis nepluk tiba, tapi Yayu Darti masih njerit-njerit. Rupané capité masih nyangkut kari. Tangga batur pada metu kabéh. Yayu Darti pingsan, wong-wong tambah penasaran, ana apa sebeneré.

“Waduh, kayaé Yayu Darti dicapit yuyué isun”! Kasan metu, nubruk Yayu Darti. Nggulati ning endi capité yuyu sing kari. Kasan ngrasa salah, masak yuyu bli ditunggoni. Kasan lan Bakrun kéder, gara-gara déwéké gawé gégér wong se-RT.”

1. Pitakon Wacana Jawaben pitakonan ning sor iki dedasar saking isi wacaan “Gogo

Iwak”1. Sebutaken para pelaku sejeroné crita cindek ning duwur!2. Sebutaken macem-maceme iwak sing biasa ana ning kalén!3. Kenang apa bli kena gegulat iwak nganggo setrum utawa racun?4. Sebutaken aran wiwitan sejeroné wacaan ning duwur!5. Primén caraé ambir sato kewan lan wiwitan bli punah!6. Apa sebabe ndodok ning sor wiwitan krasané seger?

7. Apa aran satoan iki?

Page 16: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

4 Wulangan 1: Nylametaken Ciptaané Gusti Allah

8. Jelasaken cara nambani tatu nganggo satowan sing kaya gambar nomer pitu?

9. Apa aran kembang gedang?10. Wis rong jam gogo iwak durung olih. Rong jam iku pada karo pirang menit?

2. Niténi Arti Tembung Diskusiaken karo klompok blajaré arti tembung ning sor iki!

No. Tembung Arti1. gogo Ngikepi iwak sonder nganggo alat2. kalén ....3. kembu ....4. panclas ....5. minggat ....6. pergelét ....7. jurang ....8. jagat ....9. ngoyor ....

10. suled ....

3. Tembung BebasanApalaken tembung bebasan ning sor iki, terus kerja bareng

seklompoké, ngisi kotak sing masi kosong

Tembung Padinan Tembung Bebesan Bahasa Indonesiaakéh katah banyakdina dinten hariketemu kepanggih bertemu bari, karo sareng denganwiwitan wiwitan tumbuhan, tanaman

Page 17: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 1: Nylametaken Ciptaané Gusti Allah 5

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

durung déréng belummaning malih lagiurip gesang hiduppitakonan pitakenan pertanyaanolih angsal dapatutawa utawi ataubanyu toya airsekiyen saniki sekarangmasih maksih masihngrungu mireng dengar

B. Kaweruh Basa Ning sejeroné wacaan “Gogo Iwak” ana disebutaken aran wiwitan

lan satowan sing minangka ciptaane Gusti Allah. Kuwén kabéh kudu dipiara lan dilestariaken ambir ana gunané kanggo menusa. Ning sor iki akéh aran sing ana kaitané karo wiwitan lan satowan. Titénana.

1. Arané Anak Aatowan

Satowan Aranéiwak bayongiwak bandeng nénériwak lélé jabrisaniwak tongkol cengkrikiwak wader sruwetiwak sembilang lengeriwak blanak sendaiwak betik méntéiwak lundu lentisyuyu béyés/yingkingurang grago

Page 18: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

6 Wulangan 1: Nylametaken Ciptaané Gusti Allah

cacing lurbulus ketulbuwaya kreté/buyurwelut udetlintah pacétkodok cendol/precilkiyong krikik

2. Aran wiwitanWiwitan Arané

jagung borospari dami/daménkapuk rangduklapa glugugedang debog/kedeboganjambé pucang mlinjo so/begopring sing enom bungpring sing tuwa benggol

Tugas : Coba gulatana aran-aran anak satowan lan aran wiwitan

séjénné

Dedasar saking tujuan umumé, wacana utawa karangan ana pirang-pirang macemé. Salah sijié yaiku Prosa Narasi. Prosa Narasi, yaiku wacan sing dikarang kelawan diréka-réka ambir pantes miturut pikiran (anggitané) wong sing ngarangé. Baka ning basa Cerbon, nulis karangan (anggitan) sekarepé kayadéné prosa narasi disebut nulis gancaran.

Page 19: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 1: Nylametaken Ciptaané Gusti Allah 7

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

C. ParamasastraMaceme tembungSejeroné basa Cerbon-Dermayu, Akéh maceme tembung yaiku:1. Tembung Lingga (kata dasar) Tembung Lingga yaiku tembung sing déréng angsal tambahan

utawa tembung sing masih wutuh. Kayadéné:a. Tembung Lingga sewanda (satu suku kata) Contoé : ping, sang, lor, cung, kang, nok, lan séjén-séjénéb. Tembung Lingga rong wanda (dua suku kata) Contoé : gawé, teka, balik, dahar, wangsul, lan séjéné.c. Tembung Lingga telung wanda (tiga suku kata) Contoé : kadiran, kapiran, mimisen, pernesan, lan séjéné.d. Tembung Lingga patang wanda (empat suku kata) Contoé : kemlakaren, kapiasem, indramayu, lan séjéné

2. Tembung Andahan (kata jadian) Yaiku tembung lingga sing wis diupai imbuhan (ater-ater, sesesaln,

utawa panambang) Contoé: pacul dadi macul, guyu dadi gemuyu, dolan dadi dolanan

Tugas : Tulisen sepuluh tembung linggga lan sepuluh tembung andahan

D. Genau Wicara1. Nerusaken Crita

Coba terusaken tugelan crita ning sor iki nganggo ukaraé déwék-déwék. a. Dina Minggu wingi murid kelas enem plesir ning Jakarta. Salah siji

tujuwané yaiku kebon binatang Ragunan. Ning kana akéh ... b. Isun seneng ngingu ayam. Baka dina minggu atawa liburan sekolah

mberséni kandang. Sebab baka bli diberséni ....

Page 20: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

8 Wulangan 1: Nylametaken Ciptaané Gusti Allah

2. Nyritakaken GambarCritakaken sing anténg miturut gambar ning sor iki!

Contoh ukarae:

Toni lagi nyiram kembang. Kembang utawa petetan sing bli lok disiram, alum lan cepet mati garing. Baka kembang seger, bagus-bagus. Enak disawange lan uga wangi ambune.

1. ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

2. ..............................................................

..............................................................

..............................................................

..............................................................

..............................................................

5. ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Page 21: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 1: Nylametaken Ciptaané Gusti Allah 9

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

E. Genau Nyerat1. Milih salah siji gambar ning sor iki, terus ditulis critané. Critakaken

ning adepané batur-batur sekelas

(a) (b)

(c) (d)

2. Apa untungé ngingu satowan kaya gambar ning sor iki

3. Jelasaken akibat kebiasaan kaya gambar ning sor iki!

Page 22: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

10 Wulangan 1: Nylametaken Ciptaané Gusti Allah

4. Jelasaken untungé kegiatan kaya gambar ning sor iki!

F. Kasusastran1. Parikan

Istilah Parikan asalé saking tembung “parik + an“, artosé pantha (bagian utawa pantun). Ana uga sing nyebutaken yén parikan iku asal tembung “pari”. Bebasané pari yaiku pantun. Dadi parikan iku pada baé karo pantun. Yén arepan gawé parikan, aja klalén patokan-patokané, yaiku ;1. Unggal ukara ana rong bagian yaiku;

a. Ukara ning larik/baris pertama lan larik kepindo diarani jejer (sampiran) minangka pembuka parikan.

b. Ukara ning baris ketelu lan kepapat diarani isi (maksud). Lamon parikan mung rong larik, larik pertama minangka jejer, lan larik keloroe minangka isi.

2. Parikan sing biasa dienggo ning wong Cerbon –Dermayu ana piran-pira werna. Ana parikan sing nganggo pola patang kecap patang larik, ana sing nganggo pola patang kecap ditambah wolung kecap, lan seterusé.

Coba titénana conto-conto parikan ning sor iki. Terus rembugaken karo kelompok blajaré, pribén pola parikan-parikan ning isor iki. Contoh : pitik cilik notol sega aja sirik gawé dosa

Page 23: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 1: Nylametaken Ciptaané Gusti Allah 11

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

a. apa kawat apa tali Sampiran/jejer lamon kawat nganggo sampiran ╟

apa niyat apa beli lamon niyat aja kapiran kapiran ╟ Isi/maksud

b. wajik manis gula jawa wédang jeruk sonder gula ╟

............................

aja nangis gawé susah doyan ngamuk gelis tua ╟

.............................

Tentuaken jejer lan isie :1. Abang-abang dudu jamu (..............................) Aja bingbang luru elmu (..............................)2. Manuk klacer mencrok ning pager (..............................) Aja pinter-pinter sing keblinger (..............................)3. Karangsinom Akéh areng Diukur pada dawané ..................................... Lagi nom blajaré kiyeng Wis tuwa kari senengé

.....................................

4. Coba, gawéa parikan sing patang larik!

2. Blajar NembangAyuh bareng-bareng blajar lan latian tembangan ning sor iki,

baka wis bisa, coba maju siji-siji.

Angon Bébék Dening : Mama H. Abdul Adjib

(tembang tarling, kelawan owahan seperlué)

Iki critaé wong angon bébékSebab kulaé ngalami déwék Cotom amba klambi sowékNggiring bébék wék wék wék wék wék wék

Page 24: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

12 Wulangan 1: Nylametaken Ciptaané Gusti Allah

Pancene bébék si raja ngendog Uga bature kang aran entogCantok rawok cucuk nyrotogMajikané kang mupuli endog

Yén ana bébék sing ngendog bli kiyengCucuke cangclebaken galengKongkon madal kédereng-déréngYén wis puyeng endog kedeleng

Bébék pangonan rukun uripéLanangé loro wadoné akéhKang wadone ngendog kabéhSanajan loro bébék lanangé

G. Blajar ning UmahNing sor iki minangka tugas kanggo dikerjakaken ning umah.

Titénana wacaan ning sor iki

Nyawang Bulus Belawa

Dina Akad wingi, kluwarga Udin plesiran ning salah siji tempat wisata sing ana ning Kabupatén Cirebon yaiku “Taman Kura-kura Bélawa”. Tempaté ning Désa Belawa. Lamun sing jalur Pantura kira-kira 12 kilometer sing kota Cerbon mengetan arah Sindanglaut.

Page 25: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 1: Nylametaken Ciptaané Gusti Allah 13

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

Teka ning kana, Udin lan Siti adié, nyawang pirang-pirang bulus pating kluyur ning balongan. Udin penasaran kepengen weruh riwayat bulus sing jare wong kanda umuré puluan taun. Takon ning petugas sing jaga balong bulus Bélawa, Udin olih bedaran kaya ning sor iki.

“Bulus atawa kura-kura iku sing ana ning Belawa yaiku satwa langka sing kudu dilestariaken. Bulus Bélawa iku rupane kaya kulit batok ireng polos, cekung, ana sing abote 80 kilo, ambané ana sing semeter, umuré ana sing 50 taun. Uripé ning banyu sing akéh endute, kadang-kadang mentas ning darat. Pakané ayam, boled bodin, lan iwak gésék Bulus Belawa aran asingé yaiku Aquatic Tortose Ortilia Norneensis.

Bulus ning Belawa ngemu riwayat lan crita turun-temurun, ringkesan critaé mengkénén;

Jaman bengen ana sewiji bocah nom arané Jaka Saliwah, raié werna loro, separo ireng separo putih. Sing dadi wongtuwané ngrasa ngenes, namung bli bosen dedonga ning Gusti Allah Sing Maha Kuwasa, muga-muga diparingi sabar saking wewirang, Jaka dadi bocah sing pinter lan soleh, dadi bocah sing akéh gunané kanggo agama, wongtuwa, rayat, uga bangsaé.

Jaka Saliwah pancen bocah pinter, awit cilik blajar ilmu agama, sopan lan disenengi batur-baturé. Tapi nambah gedé, Jaka Saliwah nduwéni rasa minder, sebab séjén karo batur-baturé. Apa maning baka ana batur sing moyoki, Jaka sering nglamun lan déwékan baé ning jero kamer. Jaka bli gelem dolan karo batur-batur, Jaka ngrasa isin.

Mama lan mimié kéder, nanging angger dedonga lan usaha primén caraé ambir Jaka waras lan uga pada karo batur-batur sejéné. Akhiré téka ning salah siji ajengan Islam sing anae ning Désa Cikuya yaiku Syeh Datuk Putih.

Page 26: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

14 Wulangan 1: Nylametaken Ciptaané Gusti Allah

Jaka Saliwah dikongkon ndodok ning duwur watu gedé ning pinggir wit kilayu. Nglakoni luwih kusu sembayang, ngaji maca Qur’an, wirid lan dikir, pasrah ning Gusti Allah. Wewulanan Jaka lan wongtuwane njalanaken apa kang dipituduh Syek Datuk Putih. Tapi rupane Sing Kuwasa durung ngijabah donga lan iktiaré. Jaka nangis, sewot ning awaké déwék. Bli eling, Jaka Saliwah nyowék-nyowék Qur’an, terus ditawuraken ning balong. Jaka Saliwah nangis melung, ngrasa getun lan ngrasa dosa. Jaka nutupi rai kelawan tangan loro, karo nangis dedonga, "Ya Gusti .., paringi kula muzizat duh Gusti Kang Maha Welas Asih, kula katah dosaé, kula nyuwun ampun lan pitulung."

Jaka arep balik ning désaé, Belawa. Ananging Jaka ngrasa ajaib, sebab kertas Qur’an sing dibuang lan ngambang ning balong mau langka, ilang. Anaé mung iwak cilik-cicik pating klibir. Jaka ngomong, iwak cilik-cilik iku sun arani “kura-kura”.

Jaka gagé ngadeg, nyawang atusan iwak cilik mondar-mandir ning banyu balong. Jaka kaget, kesawang ning bayangané banyu balong, raié Jaka langka ireng lan putihé. Jaka waras kaya batur-batur sejéné. Tangané jaka ngusap pipi, kuping, lambé, cungur, lan uga ngusap sing batuk mengisor ning janggut.

“Alhamdulillah., Gusti Allah Kang Maha Marasaken sekabéh lelara, isun muji lan ngucap sukur, nyuwun ampura lan dedonga.” Jaka Sujud.

Bli krasa, wis wayah jam rolas. Udin, Mama, Mimi, lan Siti ngrasa seneng. Udin lan Siti ngempani bulus sing ana ning balong. Satowan langka pancén kudu dIlestariaken.

Jawaben miturut prentahé1. Gawéa limang iji pitakonan dedasar saking wacaan ning duwur!2. Tulisaken ringkesan wacaan mau nganggo ukaraé déwék-déwék!3. Tulisaken limang macem wiwitan lan aran uwohé!4. Tulisen uga limang macem satowan lan aran sebutan anaké!5. Gawéa crita cindek sing isié nglestariaken ciptaané Gusti Allah!

Page 27: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 1: Nylametaken Ciptaané Gusti Allah 15

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

Coba, sebutaken aran-aran bagian wiwitan lan satowan1. Wiwitan

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

2. Satoan. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

Page 28: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

16 Wulangan 1: Nylametaken Ciptaané Gusti Allah

H. Pinter lan Bener Soal-soal ulangan Wulangan 1.I. Pilih jawaban sing bener!

1. Kulite satoan sing kena kanggo gawé tas lan sepatu yaiku .... a. tekek b. klinci c. menjangan d. luwak

2. Kayu sing bagus lan kuwat kanggo gawé meja kursi yaiku .... a. jati b. rangdu c. jamblang d. dadap

3. Godonge kena kanggo tamba lara nguyuh yaiku .... a. peci beling b. blingbing c. kumis kucing d. pring gading

4. Satoan sing bli usah dipiara kayadéné .... a. wedus b. wirog c. ayam d. entog

5. Mbok tuwa lagi ndongeng “Si Kancil lan sang Kiyong” Dongéng iku disebuté ....

a. legénda b. riwayat c. fabél d. sejarah

II. Isenana kelawan bener!1. Kasan lagi ndodok ning sor . . . kersem. 2. Wijilé nangka disebut . . . .3. Satoan sing nyebaraken penyakit demam berdarah yaiku . . .4. Anaké jaran arané . . . .5. Mimi lan mama késah . . . Bandung.6. Tono lan batur sekelasé ngunjungi . . . ndeleng gajah.7. Jempolé getihen . . . yuyu.8. Akéh wiwitan ning pinggir umah, bisa gawé hawa . . . .9. “Kembu” biasaé tempat kanggo wadah . . . .10. Luruh iwak ning jero banyu sonder nggawa alat disebut . . . .

Page 29: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 1: Nylametaken Ciptaané Gusti Allah 17

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

III. Gawéaken ukaran nganggo tembung ning sor iki!1. kula 2. sampun3. dahar 4. katah 5. ulam

IV. Gawéaken karangan saking gambar ning sor iki!

V. Becik Ketitik, Ala Ketara, Bener Ketenger Ning sejeroné kotak ning sor iki, jawaben sing sebeneré. Aja bobad,

kudu jujur, aja niru lan nuruti batur uga aja ngupai ketrangan sing palsu. Cukup nyonténg ( √ ) “nggih” utawa “boten”

Paripolah unggal dina Nggih Boten

Isun sering nandur petétan ning sekubengé umah

Isun seneng baka nyirami tanduran Manuk sing lagi ngoceh ning pekarangan tek urak-urak

Page 30: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

18 Wulangan 1: Nylametaken Ciptaané Gusti Allah

Isun seneng mbedili manuk ning alasKembang ning pot urip déwék, bli usah diopéniIsun seneng baka wiwitan ning alas ditebangi sampé gundul

Ambir olih iwak akéh, caraé nganggo setrum listrik

Isun seneng ngingu ayam, tapi bli usah ana kandangé

Banyu akuarium bli usah diganti, ambir iwaké lemu-lemu

Banyu solokan bli usah mili, ambir akéh iwaké

Page 31: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan

2Senajan Béda tapi Pada

Sumber: www.wikipedia.com

Page 32: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

20 Wulangan 1: Sanajan Beda tapi Pada

A. Niténi TembangAyuh, bareng-bareng blajar nembang macapat (pupuh) ning sor iki!

Macapat Kinanti

Kami dangdung awak isun Ngalih gubug ning mejasi Susukan ning Ujunggebang Anom-anom ning Pilangsari Guwa bunder ning Patipura Belendung kang mirangrongi Nyai gading tapié wulung Sumlenggreng sléndangé mori Klambiné tutul-tutulan Wulu némpél dén usapi Si petung kang ampél surat Nyi gendani kang ngapus-apusi Astana Bojong Dermayu Terusan si Wanasari Gondol temen bocah kedaman Cecunduk kembang kenanga wangi Bocah kumpul sesambungan Pagadén kaliné mati

Page 33: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 2: Sanajan Beda tapi Pada 21

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

Angin barat wijilipun Yuyu rumpung ning jaladri Ndédé piyaté nurmila Dadia timbangan mami Kantil wungu tanpa ganda Wong ayu kadang ngladéni

Ning duwur mau wis blajar nembang pupuh kinanti, ambir bisa luwih ngarti pupuh kinanti, titénana pangawéruh ning sor iki!Patokan Tembang Macapat Kinanti (Pupuh Kinanti)

Tembang Macapat

Guru gatra Larik Guru

WilanganGuru

Dangding

Kinanti 6

1 8 u2 8 i3 8 a4 8 i5 8 a6 8 i

guru gatra : ukara (kalimat)larik : barispada : bait guru wilangan : jumlah akéhé wanda (suku kata/engang)guru dangding : lagu (rima)cengkok : cara nglaguaken

Unggal tembang macapat nduwéni watek déwék-déwék. Tembang Kinanti nduwéni watek seneng lan trésna. Biasané ditembangaken kanggo mbedaraken ati sing lagi suka trima.

Tembang Macapat (pupuh) Kinanti sejénné :Kembang sana mambak mawur (8 – u)Kaserang kumbangé dadi (8 – i)Jojowan mangsa wowohan (8 – a)Deruk puter pada muni (8 – i)Perkutut ngungklung ning pilang (8 – a)Sumedot rasa ning ati (8 – i)

Page 34: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

22 Wulangan 1: Sanajan Beda tapi Pada

Tugas : Dumasar saking patokan ning duwur, coba gawéa atawa gulatana tembang macapat (pupuh) kinanti

1. Njawab Pitakonan

Desasar saking pupuh kinanti ning duwur mau, jawaben pitakonan ning sor iki!1. Sinten sing siweg ngraos kamidangdung?2. Punapa sing mirangrongi?3. Sebataken nami-nami désa selebete pupuh niku!4. Si petung niku tegese nami punapa?5. Kembang punapa sing ambete wangi?

2. Tembung Bebasan Baka wis diwaca lan dititéni, uga dibedar isi kelawan njawab

pitakonan saking Wacaan ning duwur mau, sekiyen kari niténi tembung-tembung lan ukara-ukara sing ana. Ayuh, sekiyen pada genau bebasan kanggo tetep njaga sopan santun karo sapa baé, ning endi baé, lan kapan baé.

Kotak ning sor iki sing minangka kanggo nginget-inget, coba kumplitana:

Tembung Padinan Tembung Bebesan Bahasa Indonesiaawak badan tubuh, badanisun, ingsun kula saya, akuning téng di (kata depan)anom, enom enem muda kang, sing kang yang bocah laré, pecil anak kumpul kempal kumpul kali lépén sungai, kalimati pejah, padhem mati wong tiyang orangklambi rasukan baju

Page 35: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 2: Sanajan Beda tapi Pada 23

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

kumpul kempal kumpuldadi dados jaditerus teras terus,lalu

3. Niténi Arti TembungDiskusiaken arti tembung-tembung ning sor iki! No. Tembung Arti1. tapih2. wulung3. piyat4. sléndang5. gubug6. trésna7. wungu8. petung9. ampél10. gading

4. Ukara BebasanNah, sekiyen baka wis paham arti uga bebasané, ayuh pada genau

gawé ukara.

Contoé : Isun duwé sedulur loro Kula gadah sedérék kalih

a. Isun masih duwé wong tua.b. Nok Dea wis mangkat sekolah.c. Sedulur isun ana papat.d. Ramlan asalé sing Dermayu.e. Nok Hena lagi tuku klambi.

Page 36: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

24 Wulangan 1: Sanajan Beda tapi Pada

B. Maca AnténgWacaen sing anténg wacaan ning sor iki!

Ning Indonesia pancén ana pirang-pirang macem golongan lan suku bangsa. Ana Jawa, Sunda, Batak, Minang, Badui, Dayak, Ambon, Asmat, lan séjén-séjéné. Golongan lan suku bangsa iku pada nduwéni adat lan budaya déwék-déwék. Terus ana lima agama yaiku agama Islam, Kristen, Katolik, Hindu, lan Budha. Kabéh wong bagusé pada sadar njaga tentremé urip ning alam dunya. Kudu aku, guyub, lan urip seuyunan.

Karo tangga, karo batur, karo sapa baé iku minangka sedulur. Baka urip akur, silihasah, silihasih, uga siliasuh, jagat krasa tentrem. Tapi lamun wong-wong pada tukaran, pada urusan, jagat krasa bli nyenengaken. Toli, sapa maning sing njaga urip rukun, lamun dudu kita sekabéhané. Apa maning diiket dasar negara Pancasila. Uga dipayungi semboyan negara yaiku “Bhinneka Tunggal Ika”. Senajan béda tapi pada. ***

Tugas: Dedasar saking wacaan ning duwur iku;

1. Tulisaken judul sing cocog!2. Tulisaken 5 (lima) ukara pitakonan3. Jelasaken arti tembung silihasah, silihasih, lan silihasuh

C. Kaweruh Basa Aja klalén yén wong urip iku kudu bebrayan lan seduluran. Sekabéh

menusa iku anak putue kanjeng Nabi Adam lan Ibu Hawa. Mulané pada akur lan guyub rukun. Aja pandeng lanang-wadon, gedé-cilik, tuwa-enom, sugih-mlarat, uga aja pandeng asal usul lan turunan kluwarga.

Page 37: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 2: Sanajan Beda tapi Pada 25

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

Ning sor iki ana istilah-istilah turunan sejerowé kluwarga atawa silsilah.Kayadéné ning sor iki :- Mimi-mama/sembok-bapa yaiku wongtuwa loro- Mama lan mimi duwé keturunan disebuté anak/laré/pecil- Anaké anak disebuté putu- Anaké putu diarani buyut- Anaké buyut disebuté canggah.- Anaké canggah yaiku waréng. - Waréng duwé anak, disebuté udeg-udeg.- Anaké udeg-udeg disebuté gantung siwur- Anaké gantung siwur julukané grepak sénté.

Semono uga sewaliké ; - Sing nglairaken kita iku diarani wongtuwa- Wongtuwaé wongtuwa disebuté embah (mbok lan bapatuwa)- Wongtuwaé embah (mbok lan bapatuwa) disebuté buyut.- Wongtuwaé buyut disebuté canggah.- Wongtuwaé canggah disebuté waréng.- Wongtuwaé waréng diarani udeg-udeg.

Séjéné kuwén uga ana sebutan kanggo sanak sedulur sing masih ana krebet-krebet karo wongtuwa atawa pernaé sedulur, umpamané ; - Sedulur, yaiku sing lairé tunggal bapa lan ibu.- Misanan, yaiku sedulur tunggal embah (mbok lan bapatuwa).- Mindoan, yaiku sedulur tunggal buyut.- Keponakan, yaiku anaké sedulur tuwa utawa sedulur enom.- Paman/mamang, yaiku sebutan kanggo adi lanangé wongtuwa.- Bibi kanggo sebutan adi wadoné wongtuwa.- Uwa, yaiku kakang lanang/kakang wadoné wongtuwa.- Sedulur asuh, yaiku sedulur sing tunggal ibu tapi séjén bapa.- Sedulur kuwalon, yaiku sedulur séjén bapa tunggal ibu

Page 38: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

26 Wulangan 1: Sanajan Beda tapi Pada

D. Paramasastra Tembung Pegawéan

Tembung Pegawéan umumé yaiku tembung sing wis dipai imbuhan (bentukan/jadian) atawa disebuté tembung andahan/rimbag. Wernane yaiku:1. Rimbag tanduk kriya wantah, yaiku tembung asal sing dipai ater-

ater (awalan) “n-“ lan “m-“ .

Contoe: - Tulis dadi nulis - Tutu dadi nutu - Pacul dadi macul - Pikir dadi mikir - Pancing dadi mancing

2. Tembung Rimbag Tanduk “ i ” Kriya, yaiku tembung asal sing dipai ater-ater awalan) n- lan m- lan akiran –i

Contoé: - Karung dadi ngarungi - Patok dadi matoki - Pecut dadi mecuti - Bedol dadi mbedoli - Tangis dadi nangisi

3. Tembung rimbag Kriya, yaiku tembung asl sing dipai ater-ater (awalan) n- lan m- lan akiran –aken

Contoe : - Tulis dadi nulisaken - Pakan dadi makanaken - Jukut dadi njukutaken - Pacul dadi maculaken - Tuku dadi nukukaken

Page 39: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 2: Sanajan Beda tapi Pada 27

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

E. Genau Wicara 1. Nyritakaken gambar

Ayuh pada genau gawé ukara, tekang dadi paragrap sing ajeg dédasar saking gambar sing wis disandingaken. Titénana contoé :

Tono lan Tini lagi dolan-dolanan ning latar arepé umah. Kakang adi iku lagi dolanan manuk bari tetambangan. Tono sing dadi kakangé eman ning adiné. Tini sing dadi adiné uga sayang ning kakangé.

a b c

2. Nyebutaken aran anggota badanUcapaken sing anténg aran-aran kaya gambar ning sor iki, aja

klalén uga nganggo bebasané.

a

bc

d

f

g

e

Page 40: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

28 Wulangan 1: Sanajan Beda tapi Pada

F. Genau Nyerat1. Nglengkepi paragrap

Waca sing teliti paragraf ning sor iki, terusaken ukara-ukaraé ambir dadi paragrap sing bener !a. Alek, Asep, Tirto, lan Rudin pada mangkat latian Pramuka. Katon

gagag-gagah nganggo sragam Pramuka. Nganggo kacu lan nyangklek priwitan. Alek murid alihan sing Medan, Asep unggal dina basaé Sunda, wongtuwane Tirto tukang baso asal Solo, ari Rudin sih wong Cerbon. Bagén basa lan asal-usulé sején-sején nanging ........................................................................................................

b. Kaya lagi wingi, Karto, Sukid, lan Tarlan udan-udanan, terus geburan ning prigi. Saking senengé bli sadar yén jagat tambah soré. Bocah telu mau nggebur ning kali. Kali sing mauné céték sungkrah mlulu, malah santer banyué. Nanging sayang, Tarlan beli bisa énggek akiré ...............................................................................................

c. Pilih salah siji gambar ning sor iki, coba critakaken!

a b

2. Nulis Carakan

diwaca yaiku . . . .

Page 41: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 2: Sanajan Beda tapi Pada 29

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

- Dipasang ning duwur aksarane- Bisa dipasang bari sandangan sejen.

Pemasangan sandangan swara pepet ning aksara carakan.

diwaca yaiku .....Coba tulisen maning carakan iku!

G. Blajar ning UmahJawaben pitakonan ning sor iki!1. Primén jawaban sira lamun ana batur sing ngejak tawuran?2. Baka duwé panganan luwih énaké diapakaken?3. Apa baé untungé melu upacara dina Senén?4. Apa untungé gotong royong?5. Tulisaken 3 contoh urip rukun karo batur! 6. Apa artiné ‘Bhinneka Tunggal Ika?”

7. Bedaraken arti maujudé lambang negara kaya ning sisih iki!

Page 42: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

30 Wulangan 1: Sanajan Beda tapi Pada

8. Upanana tetenger sejeroné gambar peta ning sor iki, tulis siji-siji aran pulau utawa propinsi sing ana ning negara Indonesia

H. Pinter lan Bener (Ngerjakaken Soal)I. Pilih salah siji jawaban sing bener!1. Karo batur kudu .... a. makmur c. wadul b. akur d. mupul2. Bocah sing gampang sewotan, biasané .... batur-batur a. disenengi c. diadohi b. diwedéni d. dimelasi 3. Nok Titin arep mangkat latian jogédan topéng, oran kari nggawa .... a. tapih c. blujin b. sléndang d. topong4. Ngundang ning adiné mama sing lanang yaiku ... a. bibi c. uwa b. paman d. kacung5. Mimi badé késah blanja téng .... a. terminal c. sabin b. lépén d. peken6. Mama lagi pacul ning sawah. Tembung “pacul” kuduné .... a. paculi c. dipacul b. maculaken d. macul7. Guru dangding pupuh “kinanti” yaiku .... a. a – a – a – u – u – u c. i – u – i – u – a – a b. u – i - a – i – a – i d. u – i – a – a – i – i

Page 43: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 2: Sanajan Beda tapi Pada 31

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

8. Bagén Ester lan Siti sejen agamane, tapi tetep .... a. dolan c. baturan b. urusan d. nyingkur9. Modal penting kanggo ngraketaken persatuan lan kesatuan bangsa

Indonesia yaiku ... a. déwék-déwékan b. bebrayan b. pangloh-panglohan c. tukarpadu10. Sedulur sing tunggal ibu tapi séjén bapa diarani .... a. Sedulur akon-akon c. sedulur tiri b. Sedulur asuh d. sedulur kuwalon

II. Isenana miturut gambar!

1. Nok Rita lagi . . . .

2. Dodo lan Dino lagi . . . .

3. Andi karo adiné lagi . . . .

4. Jamal lan Siti lagi . . . . truwelu

5. Fitri arepan . . . .

Page 44: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

32 Wulangan 1: Sanajan Beda tapi Pada

III. Gawéa ukara nganggo tembung-tembung ning sor iki!1. nulisaken 3. mikiri 5. mangani 2. ngetokaken 4. seduluran

IV. Titénana gambar ning sor iki, tulis nganggo tembung bebasané

a. . . . . b. . . . . c. . . . . d. . . . . e. . . . . f. . . . . g. . . . .

V. Becik Ketitik, Ala Ketara, Bener Ketenger

Ning sejeroné kotak ning sor iki, kudu dijawab sing sebeneré. Aja bobad, kudu jujur, aja niru lan nuruti batur uga aja ngupai ketrangan sing palsu. Cukup nyonténg ( √ ) “nggih” utawa “boten”

Pari polah unggal dina Nggih Boten

Isun seneng dolan ning umahé mamang lan bibiIsun emong baturan karo bocah ireng sing rambuté kritingIsun ngejak adi dolan barengIsun seneng baka ngréwangi wong guletNgomong karo wong tuwa bebasanIsun seneng niliki batur gering bagén umahé adohIsun seneng ngréwangi mimi lagi nandur kembang Akur karo batur sing sugih baé

Ndelengaken wong tuwa nyebrang ning dermaga gedé

Baka ana batur nyilih pit, bagusé ana bayarané.

Page 45: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan

3Tokoh sing Diajéni

Page 46: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

34 Wulangan 3: Tokoh sing Diajéni

A. Maca Sejeroning AtiWacaen sing tliti Crita Gegedén ning sor iki!

Laksamana Chéng HoLaksamana Chéng Ho yaiku salah sewiji

muslim saking nagari China. Mangsa uripé sekira taun 1371–1433. Laksamana Chéng Ho ngalami lelayaran ning ambané segara, minangka pelaut sing pernah ngubengi jagat sampé teka ning telungpuluh negara. Sing awit negara-negara ning Asia Tenggara, Samudera Hindia, Laut Merah, Afrika Timur, lan séjén-séjéné.

Ning Cerbon, Laksamana Chéng Ho keceluké aran Ki Dampuawang. Taun 1415 déwéké teka ning Pelabuan Muara Jati. Bari nggawa barang-barang keramik, kayadéné rupa porselin, guci, mangkok, dan séjén-séjéné. Miturut crita, ning Cerbon Laksamana Chéng Ho mampir ning Vihara Welas Asih lan uga ngadegaken Puri Sunyaragi.

Legénda Dampuawang ning Cerbon dadi crita rayat lan wong tuwa. Miturut basa Sanskerta, arti Dampuawang yaiku sodagar utawa wong dagang. Dadi, Laksamana Chéng Ho uga sodagar utawa wong dagang. *

*(dicuplik saking buku “Menusa Cerbon”, Nurdin M. Noer)

1. Njawab Pitakonan WacaanJawaben pitakonan ning sor iki klawan bener!a. Apa judul wacaan ning duwur?b. Ning endi baé Ki Dampuawang lelayaran?c. Kapan Ki Dampuawang teka ning Pelabuan Muara Jati?d. Sebutaken barang-barang sing digawa Chéng Ho ning Cerbon!e. Teka ning Cerbon Ki Dampuawang mbangun apa?

Page 47: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 3: Tokoh sing Diajéni 35

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

2. Niténi Arti Tembung Ning wacaan Laksamana Chéng Ho temtuné ana pira-pira tembung

sing durung dipahami artiné. Coba rundingaken karo batur sebangku, apa arti tembung-tembung ning sor iki;- sodagar - mangsa - keceluk - jagat - legénda- laksamana - guci - keramik - porselin - crita rayat - muslim - pelaut - pelabuan - vihara - puri

3. Tembung bebasanApalaken tembung bebasan ning sor iki;

Tembung Padinan Tembung Bebasan Bahasa Indonesia

amba wiyar lebar, luasteka dateng, dugi datangtelungpuluh tigangdasa tigapuluhséjén sanés lainaran nami, wasta namagawa bakta bawakayadéné kadosdéné sepertidagang sadé dagangdadi dados jadiarti artos artining téng diyaiku yaniku yaitu

B. Kaweruh Basa1. Aran Panggonan - pelabuan, yaiku tempat kusus mandeg/liréné kapal- terminal, yaiku tempat kusus mandeg/liréné mobil bis- tapsiun, yaiku tempat kusus mandeg/liréné sepur- pasar, yaiku tempat wong adol lan tuku- kraton, yaiku panggonané ratu- glodog, yaiku panggonan ngingu tawon- krangkéng, yaiku aran kandang macan

Page 48: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

36 Wulangan 3: Tokoh sing Diajéni

- gardu, jondol, jongkog, yaiku tempat wong ronda- hotél, yaiku tempat nginep- kunjara, pakunjaran, yaiku tempaté wong diukum- kombong, yaiku aran kandangé pitik- pegupon, yaiku aran kandang manuk dara- gedogan, yaiku aran kandang jaran- kurungan, yaiku tempat kanggo ngandangi ayam/manuk- payudan, yaiku tempaté perang

2. Aran Itungan Wulan

ItunganWulan Basa Arab Basa

Cerbon - Dermayu Basa Sansekerta

1 Muharram Sura Kartika2 Safar Sapar Posya3 Rabi’ul ‘Awal Mulud Mangasri4 Rabi’ul Akhir Sawalmulud Cetra5 Jumadil ‘Awal Jumadilawal Manggakala6 Jumadil Akhir Jumadilakhir Naya7 Rajab Rejep Palaguna8 Sya’ban Rowah Wisaka9 Ramadhan Puwasa Jita

10 Syawal Sawal Srawana11 Zulkaidah Kapit Padrawana12 Zulhijjah Rayaagung Asuji

C. Paramasastra1. Tembung Rangkep (Kata Ulang)

Tembung rangkep (kata ulang), yaiku tembung sing diwacané ping pindo. Bisa sekabéhé tembung, bisa uga mung sewanda/suku kata.Tembung rangkep ana telung macem, yaiku:1. Tembung Dwilingga (tembung sing diwaca pindo, kabéh linggané):

a. Dwilingga wutuh.

Page 49: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 3: Tokoh sing Diajéni 37

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

b. Dwilingga salin swara.c. Dwilingga semu.

2. Tembung Dwipurwa (tembung sing diwaca pindo, mung wanda sing ning ngarep)

3. Tembung Dwiwasana (tembung sing diwaca pindo, mung wanda sing ning guri)

Coba, ning kotak sing masih kosong isénana!No. Tembung Rangkep Tembung Dadi

Contoh

Dwilingga Wutuh (murni) mlaku mlaku-mlakuDwilingga Salin Swara balik bolak-balikDwilingga Semu andeng andeng-andengDwipurwa tamu tetamu Dwiwasana cekakak

1. Dwilingga Wutuh (murni) jendéla ....2. Dwilingga Salin Swara pilih ....3. Dwilingga Semu lumba-lumba ....4. Dwipurwa jaluk ....5. Dwiwasana ....

2. Seselan utawa SisipanSeselan sejeroné basa Cerbon-Dermayu kayadéné ning sor iki:

Nomer Tembung lingga(kata dasar)

Seselan(Sisipan)

Tembung Andahan(Kata Jadian)

Contohh

teka -um- tumekaserat -in- sineratsiwer -el- sliwercuwil -er- cruwilguyu -em- gemuyu

1. .... -um- ....2. .... -in- ....3. .... -el- ....4. .... -er- ....5. .... -em- ....

Page 50: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

38 Wulangan 3: Tokoh sing Diajéni

D. Genau Wicara 1. Nyritakaken gambar

Critakaken gambar ning sor iki kelawan ucapan sing anténg! Aja klalén nganggo bebasan

a. Rudi b. Tuti c. Rino lan Rini

d. Adi lan Mama e. Yayu Eli f. Yayu Karsih 2. Blajar TakonWacaen ning jero ati sing tliti, toli ucapaken ukara pitakoné!1. Réndi wis palah pilih sepatu ning sewiji toko, ngrasa wis cocog

ukuran modelé. Réndi arepan tuku. Apa sing diucapaken Réndi ning playan toko?

2. Nok Dina mbantoni mimi nggoréng endog. Mimié lagi ngirisi sabrang. Sejeroné ati Nok Dina kéder, watir bokat kegesengen. Primén pitakonané Nok Dina ning mimié?

3. Tatang balik tés melu lomba pidato basa Cerbon ning kabupatén. Tatang pancén bocah pinter pidato. Taun wingi gen olih juara loro. Teka ning sekolah tata disambut batur-batur sekelasé. Badrun sing minangka ketua kelas nakoni tata. Primén pitakonané Badrun?

Page 51: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 3: Tokoh sing Diajéni 39

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

E. Genau Nyerat1. Gawé ukara Damelaken ukara nganggé tembung ning sor iki!

Contoh : Dahar = Wau kula sampun dahar

1. kula : . . . .2. wangsul : . . . .3. sinten : . . . .4. déréng : . . . .5. dugi : . . . .

2. Nulis Crita Milih salah siji gambar ning sor iki, terus ditulis critané. Lamun wis

rampung, critakaken ning adepané batur-batur sekelas.

a b

3. Niténi lan Nulis Aksara Carakan

Simaken aksara carakan singulih sandangan pepet ning duwur,

yaiku aksara re lan aksara le. Khusus aksara re bli kena ditulis

tapi kudu ditulis (pa dicerek), lan le bli kena ditulis tapi kudu

ditulis. (nga dilelet).

Page 52: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

40 Wulangan 3: Tokoh sing Diajéni

Conto tembung-tembung sing ulih sandangan pepet.

- Gantien tembung ning sor iki nganggo carakan Cerbon!1. rasa = ……………….. 6. gaba = ………………..2. kaya = ……………….. 7. sawa = …………………3. jaya = ……………….. 8. sala = …………………4. mana = ………………. 9. hana = …………………5. cara = ………………. 10. mata = …………………

- Gawé Tembung Carakan Nah sekiyen, baka wis paham carakan, ayuh pada genau nulis lan

macaé dedasar saking gambar sing wis disandingaken. Titénana contohé:

kupu =

1. = . . . = . . . .

Page 53: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 3: Tokoh sing Diajéni 41

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

2. = . . . = . . . .

3. = . . . = . . . .

4. = . . . = . . . .

5. = . . . = . . . .

F. Kasusastran1. Paribasa/Pribasa

Paribasa/pribasa yaiku ungkapan sing nganggo umpama utawa ibarat. Paribasa, biasané isié kanggo ngupai nasihat, moyoki, nying-gung, ngalem. Pantes baé lamun paribasa iku disebut uga “ungkapan tradisi”.Contoh Paribasa :- Amba segara, artiné gelem ngampura nig segala-gala- Endog siji didadar mangsa ambaha, artiné wong kang mung siji bli

bakal mikuwati.- Kebo nyusu gudél, artiné wong tuwa geguru ning wong enom- Anténg-anténg kitiran, artiné polahé bli lok anténg- Babon nemoni tutup, artiné wis jodohé

Page 54: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

42 Wulangan 3: Tokoh sing Diajéni

- Cemplung watu, artiné diiklasaken- Gorokan bengkok, artiné bli keduman- Kebo kaboten sungu, artiné males menggawé- Arang wulu kucing, artiné akéh utangé.- Alim kucing, artiné meneng tapi ana karepé- Kebo balik ning kandangé, artiné wong kang balik maning ning

asalé- Gusti Ora Turu, maksudé yaiku; Gusti Allah pasti nyakséni sekabéh

kelakuan menusa.

2. Blajar NembangAyuh bareng-bareng pada blajar nembang

Kota Cerbon Kota Cerbon, kota kang ning pinggir lautTapel wates, Jawa Tengah Jawa BaratMungpung urip, sedurunge teka mautSing akéh muji dikir nggo akhérat

Kota Cerbon, kumpulané para waliKang wis pada seméré ning gunung jatiMungpung enom, pada ngulati pangartiAgama Islam wajib dén anutiKentrung-kentrung, suwarané wis ngumandangSrengéngéné, wis surup wayaé soréKota Cerbon, kesebuté kota udangKesenian, gitar suling gamelané

Kota Cerbon, asalé sing cai rebonPabrik gragé, bakal trasi nggo petukonPetis manis, beléndrang banyuné sabrang Pembangunan, Cerbon kota kang berintan

Page 55: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 3: Tokoh sing Diajéni 43

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

G. Blajar ning UmahTiténana wacaan ning sor iki!

Lelampahané Syékh Magelung SaktiWonten satunggal linangkung saking tanah Sebrang, jenenganipun

Pangéran Banakeling. Punika bangsawan saking Kalingga Hindustan. Pangéran Banakeling punika digjaya sakti mandraguna, tan tedas tapak paluning pandé, sisahing gurinda (mboten mempan gegaman), ngantos remahipun, kados kawat, gondrong boten saged dipun cukur, sawernanipun gegaman boten wonten ingkang tumamah (mempan) kanggé nyukur remahipun Pangéran Banakeling wau.

Pangéran Banakeling manawi ngraos kesel (pegel), badanipun dipun kecusi kalian keris ingkang ampuh-ampuh utawi dipun bendrong kalian tumbak, gada, lan sanésipun.

Pangéran Banakeling ngraos piyambek, yén rémahipun boten saged dicukur, ngraos ruwed, mila ngresula.“ Sapa baé wongé kang bisa nyukur rambut isun, yén lanang sun aku guru, yén wadon sun aku garwa.“

Lami-lami Pangéran Banakeling mireng pawartos, yén dateng Nuswa Jawi punika panggénané para Waliyullah. Lajeng Pangéran Banakeling badé tindak dateng Nuswa Jawi, ugi ingkang saged nyukur remahipun.

Pangéran Banakeling saking tanah sebrang Kalingga tindak dateng Nuswa Jawi kaleresan dugi dateng Pesisir Cerbon, Pangéran Banakeling maméraken kesaktianipun. Keris, tumbak, pedang, lan sapanunggalipun gegaman ingkang ampuh-ampuh kanggé dolanan.

Dateng Pesisir katah ingkang ningal. Pangéran Banakeling tambah agéngipun manah. Wonten aki-aki mboten berdaya mendek dumateng Pangéran Banakeling.

Sesampuné matur ingkang dados pamaksadipun, Pangéran Banakeling lajeng nylinguk mungkur. Kocapa aki-aki nyukur rémahipun pangéran Banakeling nanging kalian driji mawon, teras klumprak rémahipun tugel nigel dateng siti.

Page 56: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

44 Wulangan 3: Tokoh sing Diajéni

Panggénan punika akiripun kasebat Karanggetas, mendet saking rémahipun Pangéran Banakeling dipun cukur punika getas. Kedadosan ingkang mekaten punika ing tembé Pangéran Banakeling kajenengan pangéran Magelung Sakti, sebab remahipun rumiyin akas lan panjang boten saged dipun gelung.

Wondénten aki-aki ingkang nyukur remahipun Pangéran Banakeling punika kasebat Syekh Magribi, jumeneng téng Astana Garib.

Syékh Magelung Sakti wekdal taksih jumeneng mboten wangsul dateng Kalingga, selajengipun maguron (sabda guru) dumateng Syekh Magribi.

(dipendet saking Buku Cerbon Kawedar)

Tugas : Owahen wacaan mau dados basa padinan. Saged taken téng

tiyang sepuh utawa sinten mawon Gulatana sejarah tokoh-tokoh Cerbon utawa Dermayu, terus

dikliping (bisa ngunduh sing internét, majalah, koran, lan media séjéné).

Baka wis pragat, gagé kumpulaken ning mama utawa mimi guru.

H. Pinter lan Bener (ngerjakaken soal)I. Paien tanda ping (x) ning aksara a, b, c utawa d kang paling

bener !1. Sapa sebeneré Pangéran Banakeling iku? a. Pangéran Kejaksan c. Nyi Mas Gandasari b. Mbah Kuwu Cerbon d. Syekh Magelung Sakti2. Salah sawijiné Contoh panggénan wisata ziarah ingkang wonten

téng dusun Talun yaiku …. a. Pangéran Kejaksan c. Nyi Mas Gandasari b. Mbah Kuwu Cerbon d. Syekh Magelung Sakti

Page 57: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 3: Tokoh sing Diajéni 45

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

3. Bebasané “rambut“ yaiku … a. réma b. asta c. griya d. dinten4. Contoh tembung kang muniné sewanda yaiku … a. tah b. sawah c. dadi d. mené5. Gagé dicukur, sebab rambuté wis ….. a. langka b. gundul c. gondrong d. botak6. Pribasa sing artiné “bli keduman” yaiku .… a. gorokan bengkok c. kebo nyusu gudél b. cemplung watu d. canting jali7. Pituturé wong tuwa kang bagus kudu …. a. dituruti c. digeguyu b. dibuang d. diséwoti8. Nok Linda lagi seneng, mulané … baé.

a. guyu c. gemuyu b. geguyu d. nggeguyu

9. Karo batur aja sok tukar padu, bagusé kudu ….. a. nyengiti c. ado-adoan b. akur d. bli akur10. Carakan n g diwaca … a. gawa c. gana b. naga d. gona

II. Isenana pitakonan ning sor iki klawan jawaban kang bener ! 1. Kandangé manuk dara diarani .…2. Mamang lagi ngantri tuku karcis ning ….3. Peristiwa Isra Mi’raj anané ning wulan ….4. Rayaan Idul fi tri yaiku wulan ….5. Tembung “kucur” baka diupai seselan –em- jadi ….6. Bebasané tembung “aran” yaiku ….7. “.... sing déréng dahar?” tembung pitakon cing cocok yaiku ....8. Tembung rangkep dwipurwa “jaluk” dadié ....9. Panggonané raja/ratu yaiku ....10. Kang Maha Welas Asih yaiku sipaté ….

Page 58: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

46 Wulangan 3: Tokoh sing Diajéni

III. Kerjakaken miturut prentahe!Gawéaken ukara nganggo tembung:1. Bolak-balik2. Tetuku 3. PelabuanGantien nganggo aksara carakan :4. Mama gawa bata 5. Gaya kaya raja

IV. Becik Ketitik, Ala Ketara, Bener KetengerNing sejeroné kotak ning sor iki, kudu dijawab sing sebeneré. Aja

bobad, kudu jujur, aja niru lan nuruti batur uga aja ngupai ketrangan sing palsu. Cukup nyonténg ( √ ) “nggih” utawa “boten”.

Paripolah unggal dina Nggih Boten

Isun ngormati wongtuwa lan sesepuh

Isun seneng baka batur cilaka

Kudu ngormati gegedén lan pahlawan.

Isun seneng jalan-jalan nyawang kraton bari niténi sejarahGaman, keris, lan bokor tetinggalané wong tuwa kudu diberséni, ambir awét lan bli karatNgrasa seneng baka negara séjén ngaku-aku salah siji seni budayaé isun

Isun kudu ngrumat seni budaya leluhur.

Adu jago iku minangka adat sing kudu dilestariaken

Pesen lan pituturé Sunan Gunung Jati kudu dituladani

Pangéran Arya Wiralodra minangka tokoh Dermayu

Page 59: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan

4 Jagat Raya

Page 60: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

48 Wulangan 4: Jagat Raya

A. WacanaWacaen guritan ning sor iki!

Jagat Ngenes

Munjung ning Sing Maha Agung Muji ning Sing Maha Suci Percaya ning Kang Maha Kuasa Pada manuta ning tumeka nasibeng badan Pada manjinga sejeroné amal ibadah Pada owah sejeroné nasib ana obah

Welas asiha ning sepepada Tetulungan aja ilok pandeng Bumi alam sapa kang kuwasa Iwal Kang Maha Suci - Kang Maha Agung

Bumi ngandap langit duwur Adus kringet, mendung sing ngguyur IR, Pelita, PB-5, pantun samia subur Ambaning buwana ambaning syukur.

Tugas :Wacakaken guritan mau, siji-siji ning adepané kelas

Page 61: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 4: Jagat Raya 49

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

1. Niténi Arti TembungNing sejeroné guritan mau, akéh tembung sing kaya-kayaé durung

dipahami arti lan maksudé. Ayuh pada bareng-bareng niténi arti tembung ning sor iki.

Tembung Artimanut nuruti apa sing dadi kewajibanéowah oyang, ubahtumeka pada teka (tembung “teka” + sisipan –um-) nasib apa sing wis dipestenaken Gusti Allahmunjung ngagungakenmuji ngalemiwal kejaba, kecualiIR aran jenis pari, singkatan internasional ricePelita aran jenis pari, pembangunan lima tahunPB aran jenis pari, pelita barusepepada pada ciptaané gusti allahadus kringet wekel megawésamia bareng-bareng pada nglakonibuwana jagat, bumingenes kanaan sing ora nyenengaken

2. Tembung BebasanKumplitana tembung bebasan sing ning kota sor iki!Tembung Padinan Tembung Bebasan Bahasa Indonesia

teka dugi datangmanjing .... ....

jero .... ....sapa .... ........ sami ....

duwur .... ....amba .... ....

.... pantun ....pandeng .... ....

.... andap ....duwur ... ....

Page 62: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

50 Wulangan 4: Jagat Raya

3. Pitakonan saking WacaanJawaben pitakonan ning sor iki!a. Muja-muji lan munjung kudu ning sapa?b. “Adus kringet” tegesé apa?c. Tulisen macem-macem tanduran pari jaman bengénd. Apa artiné “welas asih”e. Jelasaken arti ukaran“mendung sing ngguyur”!

B. Kaweruh BasaJodohaken ukara sebelah kiwé karo jawaban iring tengen1. Adat syukuran nelayan olih berkah sing

laut a. sedekah bumi

2. Adat syukuran petani arep panén pari b. ngunjung3. Adat syukuran wong désa ziarah ning

kuburan désa c. mapag sri

4. Adat syukuran petani sauwisé panen d. ngarot5. Adat syukuran petani arep ngolah sawah

sauwisé banyu teka e. nadran

6. Adat duwé anak arep bisa mlaku f. nebus weteng7. Adat syukuran lagi meteng g. nandur penganten8. Adat sukuran pragat mbangun umah h. puputan9. Adat lagi dadi pengantén i. ngranjing umah10. Adat tas nglairaken j. mudun lemah

C. Paramasastra1. Tembung Camboran (kata majemuk)

Tembung camboran yaiku tembung kang dirangkep dadi siji utawa diulang lan nduwéni arti déwék.Tembung camboran ana rong macem, yaiku:a. Camboran tugel Yaiku camboran kang tugelané rong tembung dirangkep dadi siji.

Page 63: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 4: Jagat Raya 51

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

Contoh : - tukmis asalé sing batuk lan klimis, - gepu asalé sing dagé lan campu, - comro asalé oncom ning jero, - dubang pada karo idu abang.- kerikil, yaiku keri ning sikil

b. Camboran wutuh Yaiku tembung rangkep, ana kang duwé arti pada, ana sing walikan,

ana sing artié mantep, uga arti kiasan. Contoh :

- peteng dedet- ijo royo- panas jentét - adem ces- ireng geteng- mucuk eri - dawa tangané- gedé endasé

2. Damelaken ukara nganggé tembung ning sor iki!a. welas asih b. adus kringet c. ijo royo d. ireng getenge. panas jentét

3. Isien titik-titik ning iring kiwé karo jawaban ning iring tengen!a. Tanduran pari ning sawah katon ijo ……...... - ribetb. Klambiné abang ………. sampé gawé serab. - gethengc. Sauwisé dikumbah, kaosé dadi putih ……… - mérétd. Kulit wong négro wernané ireng ………...... - royo-royoe. Bengi peteng …... .langka wulan lan lintang . -. ngicis

Page 64: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

52 Wulangan 4: Jagat Raya

D. Genau WicaraCritekaken sing anténg miturut gambar ning sor iki, nganggo

ukarane déwék-déwék.

1. 3.

2. 4.

E. Genau Nyerat1. Nulis guritan (puisi) Tulisen guritan saking gambar ning sor iki. (milih salah siji)

Page 65: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 4: Jagat Raya 53

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

2. Blajar Carakan

Gantien nganggo aksara Carakan :

1. Mangan boléd

2. Rini duwé buku loro

3. Doni ngingu lélé

4. Toni gawa karung

5. Mama menggawé ning sawah

Page 66: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

54 Wulangan 4: Jagat Raya

F. KasusastranBlajar bareng-bareng nembangaken pupuh (macapat) Sinom

Sinom Sun besuk maria éman Yén wonten grananing sasi Srengéngé kembar lelima

Lintang alit gumelaring siti Sawiji tan hana urip Mung ndika kelawan kula Matia mungging swarga Neraka bareng ngleboni Akhir jaman benjang belah kelawan ndika

Patokan tembang macapat Sinom.

Guru Gatra Larik Guru Wilangan Guru Lagu

9

1 8 a

2 8 i

3 8 a

4 8 i

5 9 i

6 8 u

7 8 a

8 8 i

9 12 a

Page 67: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 4: Jagat Raya 55

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

G. Blajar ning UmahWacaen sing titén!

LibotanAkéh paripolah sing musti dén

anuti kelawan lega lan legawa. Luwih-luwih ning widang riungan masarakat, utamaé masarakat sing tetep nyekel warisan leluhure. Kaya déné pengucap-pengucap sing jero maksud lan maknaé, umpamané ; aja ngomongi wong bli péngén diomongi wong, aja ngiti wong péngén bli disengiti wong, aja ngandakaken celaé batur péngén bli dikandakaken keblésakane déwék, aja njiwit batur bli kepéngén dijiiwit wong, aja kupur lan takabur lagi subur. Wejangan cendek-cendek iku amba pangarti lan uga bli bakal mambu sampé kapan baé ning jamané.

Ana siji adaté kaum tani, sing diarani adat “libotan”. Yaiku gotong royong wong ning désa-désa wondéne ngerjani pegawéan abot, sing lamun dilakoni déwékan bli bakal gagé pragat. Biasané diterapaken ning kaum tani rikala usum ngolah tanah sawah manjing usum udan.

Jaman bengén lagi durung anané traktor lan alat-alat pertanian sing ng nganggo mesin, buka lan maliki lemah nganggo pacul. Gacrak-gacruk dilakoni déwékan, bagén sampé tekang wayah bedug, olihé bli sepira, mung sebulud rong petakan. Tapi lamun digawéne wong pirang-pirang, segradagan sebau pragat. Magawé seneng, awak pegel bli krasa kesel.

Miturut kirata basa, “libotan” iku singgetan saking ora kuli ora kabotan. Dadi lamun arepan nggarap sawah sing bisa ngirit biaya, genténan karo batur-batur tani séjéné. Umpamané; Mang

Page 68: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

56 Wulangan 4: Jagat Raya

Cakrim (aran samaran) duwé garapan sawah sebau, toli rundingan karo batur-batur sing pada duwé sawah maning. Setuju “libotan”.

Bagén ning jaman sekiyen wis arepan ilang pola menggawé “libotan”, tapi kebiasan gotong royong lan kerja bareng dedasar sukarela lan silihbantu aja sampé ilang keuntal rikala sing mlayu kenceng lan kejem. Urip déwék-déwék krasa sesek ning ambekan. Paling énak ya bebarengan, rukun runtut saling asah, saling asih, lan saling asuh, tur silih ngélingaken lamun ana batur pan kejebur. sonder tukaran lan musuhan, sing akibaté pecah bebrayan lan cemplang) bebaturan.

Wong jaman bengén masi nduwéni tékad kerja bareng sing kandel, sonder serba diitung lan diukur klawan upah, pamrih, apamaning pengalem. Géntenan menggawé gantian makani wis biasa. Ari wong jaman sekiyenrupa-rupaé wis pada nggedékaken “malar” kabéh. Ma’lum bokat lantaran wis tekang jamané. ***

Tugas Dedasar saking wacaan ning duwur, coba kerjakaken soal ning

sor iki:1. Waca sepisan maning wacaan ning duwur!2. Diskusiaken karo kelompoke gulatana arti lan masud tembung-

tembung sing durung jelas!3. Gawéa lima ukara pitakonan saking isi wacaan mau!

ULANGAN AKHIR SEMESTER GASAL (UAS)Wacaen sing titén

Situs Pangéran Raja MuhammadRaja Laut sareng ratu raja winaon duwé anak arané Raja

Muhammad, pada waktu niku perang Kerajaan Demak karo Kerajaan Majapahit, sing gurué yaiku Gunung Jati, toli wong loro mangkat ning daérah kekuasaan yaiku daérah Luhung. Pangéran Raja Muhammad

Page 69: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 4: Jagat Raya 57

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

pinter belajar ning Mpu Sura lan Mpu Suta gawé keris, pedang lan perkakas pertanian.

Salah sawijiné waktu Sunan Gunung Jati Purba merintahaken Pangéran Raja Muhammad kon gawé keris. Wis lawas keris niku durung pragat. Sunan Gunung Jati Purba séwot sebab keris kang di pesené durung dadi, bahan kerisé dijukut terus dibanting nancep ning duwur lemah lan wis katon dadi keris.

Akhiré Sunan Gunung Jati Purba ngawéruhi kesaktiané, dadi ngupai julukan ning Pangéran Raja Muhammad yaiku Pangéran Luhung.

Situs iki anané ning désa Luwung Kecamatan Mundu.***

I. Upanana tanda ping (x) ning huruf a, b, c utawa d jawaban sing bener!

1. Judul wacana ning duwur yaiku ….a. Situs Pangéran Raja Muhammad b. Situs Pangéran Raja Mahmudinc. Situs Pangéran Raja Mahmud d. Situs Pangéran Raja Maha Agung

2. Jumlah paragrap wacaan ning duwur yaiku ….a. siji c. telu b. loro d. papat

3. Sunan Gunung Jati Purba merintah Pangéran Raja Muhammad kon gawé apa?a. tombak c. golokb. keris d. clurit

4. Situs Pangéran Muhammad anané ning Désa endi?a. Luwung c. Léngkongb. Léhong d. Lawi

5. Pangéran Raja Muhammad belajar gawé keris iku ning sapa?a. Mpu Sura lan MPu Suta c. Mpu Gandringb. Mpu Prapanca d. Mpu Seda

6. Tembung babasané “Arané apa”?a. Sinten arané c. Wastané sintenb. Arané sinten d. Wastané sapa

Page 70: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

58 Wulangan 4: Jagat Raya

7. Ukara babasan “umahé isun adoh pisan” yaiku ….a. griyané kula adoh pisan b. griyané kula tebih pisanc. griyané kula caket pisan d. griyané kula langkung tebih

8. Wong kang nabu gamelan diarani ….a. dalang c. pesindénb. nayaga d. juru kawih

9. Wong kang narung aken wayang diarani ….a. dalang c. pesindénb. nayaga d. juru kawih

10. Bebet bibit bobot maksudé …. a. pilih kang paling bagus b. pilih kang paling ayu c. pilih kang paling blesak d. pilih kang paling ganteng 11. Keba iket-iketan maksudé …. a. goblog ya aja keterlaluan c. pinter kedlinger b. goblog ya aja kelewatan d. pinter kesohor12. Pituturé wong tua kang bagus iku kudu …. a. dibuang c. didelengaken b. dilanggar d. dituruti13. Tembung wilangan kawi “siji” yaiku …. a. éka c. tri b. dwi d. catur14. Kembang tebu arané … a. jantung c. dangu b. dlongop d. glegas15. Ning, téng, kang, sing kalebet tembung …. a. penuduh c. pengarep b. wilangan d. sandang

II. Jawaben pitakon ning sor iki kelawan bener!1. Nadranan sawijiné pesta adat ning masyarakat ….2. Kandel rainé artiné ….

Page 71: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 4: Jagat Raya 59

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

3. Tembung kiretal “tandur” yaiku ….4. Otot kawat balung wesi artiné ….5. Anak kebo arané ….6. Kembang gedang arané .…7. Unggal mulan mulud ning keraton kasepuhan, kanoman, gunung

jati ana acara ….8. Tembung padané “rencang” yaiku ….9. Tembung babasané “umah” yaiku ….10. Wijilé pelem arané .…

III. Jawaben uraian pitakon ning sor iki kelawan bener!1. Gawéa ukara nganggo tembung “nembang”2. Mimi tuku buku Gantien ukara ning duwur mau nganggo bebasané3. Gantien nganggo basa padinan! Bapa siweg damel téng sabin4. SMP – manjing – isun – sedélat – ning – arep Sempurnaaken ukara ning duwur mau kelawan bener!5. Titénana cuplikan tembangan ning sor iki; Iki critaé wong angon bébék Sebab kulaé ngalami déwék Cotom amba klambi sowék Nggiring bébék wék wék wék wék wék wék Bedaraken maksudé!

IV. Cukup nyonténg ( √ ) “nggih” utawa “boten”

Paripolah unggal dina Nggih Boten

Isun seneng bisa dolanan HP sedina-dinaIsun wis bisa komputer, ora usah blajar ning sekolahDadi wong pinter kudu diimbangi kelawan iman lan takwaIsun mangkat sekolah baka dianter mobil sedan

Page 72: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

60 Wulangan 4: Jagat Raya

Jaman bengen, ngundang warga nganggo kentongan baé

Cukup nelpon, dadi ora usah silaturahmi ning tangga batur

Ana listrik, jagat padang, tapi kudu “hémat énergi”

Numpak pér luwih cepet tenimbang numpak mobilKebul mobil dan mesin-mesin pebrik gawé ngotori hawa

Mbuang runtah enaké ning kali, ambir kentir kegawa ning banyu mili

V. Milih salah siji gambar ning sor iki, gawéaken guritan!

Page 73: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan

5 Wekel Menggawéwé

Page 74: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

62 Wulangan 5: Wekel Megawé

A. WacaanWacaen sing tliti!

Ki Antra lan Nyi Pulung Mulasara Sega Jamblang

Nalika tahun 1847, kompeni Belanda mbangun pabrik gula ning Gempol, lan pabrik spirtus ning Palimanan, Cirebon - Jawa Barat. Akéh wong pada menggawé dadi kuli utawa buruh. Dudu baé sing Plumbon lan Palimanan, uga sing Kuningan lan désa séjéné. Malum jaman semana, masih arang wong duwé duwit, bagén nggawa duwit gén langka wong dagangan sega. Apa maning buruh gawé sing jagat adoh, kayaé boro-boro sarapan, sebabé mangkat sing umah jam telu ésuk.

Yaiku kluarga Ki Antra alias Haji Abdulatif lan éstrié sing aran Nyonya Tan Piau Lun alias Nyonya Pulung ngrasa melas ning wong sing menggawé ning pabrik, sonder mangan ésuk. Ki Antra lan Nyonya Pulung sing minangkané salah siji wong sugih mlawadunya ning désa Jamblang, rido ngupai wong kuli lan buruh sepuluk rong puluk sega nggo ngganjel weteng ambir menggawéné kenteng.

Lantaran pada ngrungu yén ana juragan sing unggal ésuk bagi-bagi sarapan, dudu baé kanggo puluhan pawongané, ngupai uga kuli-kuli sing menggawé ning proyek koloni. Akhiré Nyi Pulung unggal ésuk mincuk sega nggo dibagiaken nganggo godong jati. Sebab godong jati amba uga bli gampang garing. Séjéné kuwén, sega sing dibungkus godong jati awét, bli gelis mambu, lan ambuné sedep wangi. Ki Antra lan Nyi Pulung kewentar dadi wong gampang nulung lan loman. Segaé dibayari gén bli gelem, malah duwité dibalékaken maning.

Page 75: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 5: Wekel Megawé 63

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

Sekira taun 1907, Nyi Pulung ngawiti dagang sega sing dibungkus godong jati. Lantaran sing dagangé wong amblang yaiku Nyi Pulung, akiré wong-wong pada nyebut segaé Nyi Pulung “sega jamblang”. Laris lan akéh sing seneng, unggal dina langka sepiné. Ki Antra lan Nyi Pulung minangka tokoh generasi pertama sing nganakena sega jamblang. Usaha dagangé terus diturunaken dang anak-putu keturunané.

Sing awit wanci kuwén, akéh wong pada melu-meluan dagang sega jamblang. Ana sing mider, ana uga sing mangkal ning sor wit duwét (wit jamblang). Wité duwur godongé rungkud, uwohe kaya anggur, bisa ngaubi wong sing pada mangan sega jamblang. Tekang sekiyen sega jamblang tetep disenengi. Segaé pulen dibungkus godong jati, janganan lan lawuhané diwadai baskom cilik-cilik, dijéjér ning lincak. Sing tuku milih déwék, ana sambal goréng, dadar, ceplok lan semur endog, dendeng, ati ampela ayam, gesek panjelan, témpé goréng, paru (kebuk), perkedel kentang, saté kentang, jangan tahu, tongkol, saté bukur, saté lan pépés usus, saté endog puyuh, bistik ati sapi, blekutak, cumi, otak sapi goréng, pépés lan ayam goréng, grejeg urang, ati-ampela, oreg témpé, lan séjéné.

Tekang sekiyen sega jamblang dudu baé ana ning Cerbon, uga ana ning kota-kota gédé. Akéh sing kesengsem, sega jamblang sekiyen wis ana ning lestoran-lestoran. Sega jamblang, minangka panganan kas wong Cerbon tambah kewéntar.

*) saking pirang-pirang sumber wacaan

1. Kosa wecanaSejeroné wacaan ning duwur duwur, temtu akéh tembung-tembung

sing durung dipahami arti lan maksudé.

Tembung Arti/pada karo Bahasa Indonesiamulasara mbuka, ngawiti, mula anané mengawalikenteng rosa, tenagané kuwat bertenagapawongan bujang, mbantoni majikan pembantuwanci waktu, rikala, nalika tatkala, ketika

1 duwé utangan sing sipate géntenan

Page 76: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

64 Wulangan 5: Wekel Megawé

kesengsem seneng tertarik kewéntar dikenal mendiora populertekang sampé sampai dengangelis cepet cepatdang ding, dening olehmlawadunya sugih pisan kaya rayasonder bli kosi tanpalincak tempat dagangan bale-bale

Coba gulatana maning tembung-tembung séjéné sing durung

dipahami arti lan bedarané, Toli rundinganken karo batur sebangku

2. Tembung Bebasan Apalaken tembung bebasan ning sor iki!

Tembung Padinan Tembung Bebasan Bahasa Indonesiaana wonten adagula gendis gulaakéh katah banyakwong tiyang oranggawé damel membuat, kerjatuku tumbas belibaé mawon sajaduwé gadah punyanggawa bakta bawaduwit yatra, redana uangngupai nyukani memberigelem purun maumangan dahar makandagang sadé dagangsega sekul nasiduwur inggil ataskaya kados seperti

Page 77: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 5: Wekel Megawé 65

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

bisa saged bisa, dapatgedé ageng besarcilik alit kecilsor andap bawah

3. Pitakonan saking WacaanJawaben pitakonan ning sor iki!1. Taun pira Belanda ngawiti mbangun pabrik gula ning Gempol?2. Kenang apa wong-wong kuli bli sarapan?3. Sapa sing ngawiti anané sega jamblang?4. Tulisaken loro untungé sega baka dibungkus godong jati!5. Kenang apa sega iku diarani “sega jamblang?”6. Tulisaken 10 werna rupa lelawuhan “sega jamblang!”7. Ning paragrap endi sing ngemu arti yén kluwarga Ki Antra iku wong

sing dermawan?8. Tulisaken ciri-cirié wit jamblang!9. Sapa aran sebeneré Ki Antra lan Nyi Pulung iku?10. Apa judul wacaan ning duwur mau?

B. Kaweruh Basa1. Tembung Wilangan/Kata Bilangan

Angka Padinan Bebasan Sansekerta1 siji setunggal éka2 loro kalih dwa/dwi3 telu tiga tri4 papat sekawan catur5 lima gangsal panca6 enem enem sad7 pitu pitu sapta8 wolu wolu astha9 sanga sanga nawa

10 sepuluh sedasa dasa11 sewelas sewelas ékadasa

Page 78: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

66 Wulangan 5: Wekel Megawé

12 rolas kalihlas dwadasa13 telulas tigangwelas tridasa14 padbelas kawanwelas caturdasa15 limalas gangsalwelas pancadasa16 enembelas enemwelas sodasa17 pitulas pitungwelas saptadasa18 wolulas wolungwelas asthadasa19 sangalas sangangwelas nawadasa20 rongpuluh kalihdasa wingcati21 selikur selikur ekawingcati22 rolikur kalihlikur wkawingcati23 telulikur tiganglikur triyowingcati24 padblikur kawanlikur caturwingcati25 selawé selangkung pancawingcati30 telungpuluh tigangdasa trinisat40 patangpuluh kawandasa catwaringsat50 séket séket pancasat

100 satus satus cata200 rongatus kalihatus dwicata300 telungatus tigangatus tricata500 limangatus gangsalatus pancacata

1.000 séwu séwu sahasra2.000 rongéwu kalihéwu dwisahasrani5.000 limangéwu gangsaléwu pancasahasrani

10.000 sepuluhéwu sedasaéwu ayuta/laksa100.000 satuséwu satuséwu kethi/kothi

1.000.000 sejuta sejuta yuta 2. Aran PangananCocogaken karo bedaran sing ning iring tengen!

No. Aranpanganan Ciri

ContohJalabiya a. Bunder, bagian duwur bisa putih utawa

werna sejéné, ning soré geseng.

Srabi b. Bunder, bolong tengahé, ditawuri gula putih.

1. Nagasaric. Biasané wernané abang, ning soré ana

godongé, ning tengah ana bebekan kacang ijo.

Page 79: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 5: Wekel Megawé 67

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

2. Koci d. Dibungkus godhong, segi papat, ning tengah ana gedhangé.

3. Lemper e. Wujudé segi telu, dibungkus godhong, ning tengah ana bungbu gula, kacang ijo.

4. Rempéyék f. Glepung dicampur kacang, digoréng tipis-tipis.

5. Cikak g. Sing digawé beras ketan, ning jeroné ana daging ayam campur bungbu klapa.

C. ParamasastraTembung Andahan

Tembung andahan iku tembung lingga (kata dasar) sing wis owah lantaran olih imbuhan. Imbuhané bisa wujudé ater-ater (awalan), seselan (sisipan), utawa panambang (akhiran).

Tembung andahan sing olih imbuhan ater-ater ”m” lan “n”, biasané dadi “m”, “n”, “ny” lan “ng”.

Titénana contoh ning ngisor iki!a. m + pacul = macul m + banting = mbanting m + pikul = mikul m + bakar = mbakar m + pager = magerb. n + totok = notok n + tulung = nulung n + timba = nimba n + dupak = ndupak n + tendang = nendang

Tembung lingga sing wis olih ater-ater dadi tembung kriya tanduk (kata kerja aktif), lan dadi tembung watak (kata sifat).Contoh:a. Tembung kriya tanduk/kata kerja aktif ning ukara/kalimat:

c. ny + sowék = nyowék ny + cukur = nyukur ny + sandang = nyandang ny + sapu = nyapu ny + sambut = nyambutd. ng + undang = ngundang ng + olah = ngolah ng + angkat = ngangkat ng + goréng = nggoréng ng + arit = ngarit

Page 80: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

68 Wulangan 5: Wekel Megawé

1. Bapa lagi macul ning sawah.2. Tuti nimba banyu ning sumur.3. Bapa Sarkum lagi nyukur rambut anaké.4. Bibi nggoréng iwak bandeng.

b. Tembung watek/kata sifat ning ukara:1. Panganané wis njamur.2. Glondongan és wis mbanyu.3. Kula kudu ngabdi ning Gusti Kang Maha Kuasa.

LatianIsien titik-titik ning sor iki! Tembung-tembung/kata-kata ning sor iki

diupai ater-ater.1. ny + cukil = . . . . contoh sejeroné ukara = . . . .2. n + tambah = . . . . contoh sejeroné ukara = . . . .3. ny + susul = . . . . contoh sejeroné ukara = . . . .4. m + pupuk = . . . . contoh sejeroné ukara = . . . .5. ng + apus = . . . . contoh sejeroné ukara = . . . .

D. KasusastranBadékan

Badekan disebut uga tebak-tebakan. Titénana contohe kaya ning sor iki :Rakim : “Coba badéken. Apa kuwén, baka dipedot tambah dawa?”Daklan : “Ya ... tali!”Rakim : “Dudu. Seng?”Daklan : “Seng?”Rakim : “Yaiku, banyu ngucur sing padasan!”Rakim : “Srog, sekiyen gantian, isun sing mbadek”

Page 81: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 5: Wekel Megawé 69

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

Daklan : “Ya wis kih, sega sekepel dirubung tinggi, apa kuh badeken”Rakim : “Gampang, jawabané; brekat”Daklan : “Wah, salah”Rakim : “Trus, apa kuhDaklan : “Jawabané ; salak”

Tugas Desasar saking guneman ning duwur, coba gawéa badékan

séjéné

E. Genau NyeratNulis Carakan lan Sandangané

Sandangan Pananda Konsonan mati/ Panyigeg Wanda ana 4 macem, yaiku: layar, cecek, wignyan, lan pangkon.a. Layar dienggo kanggo nglambangaken konsonan mati “ r “,

sing kanggo nutup suku kata. Saben aksara sing olih sandangan layar muniné ditambah “ r “. Sandangan layar ditulis ning duwur lan ning akir aksara sing disandangi.

Contoh :

Contoh :

damar =

Page 82: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

70 Wulangan 5: Wekel Megawé

LatianTulisen nganggo Carakan!1. bakar : ………………….......…2. sayur : …………………….......3. bubar : ……………….......….…4. sabar : ………………….......…5. mujur : ……………………......

b. Cecek , kanggo nglambangaken konsonan mati “ng“ sing kanggo nutup suku kata. Saben aksara sing olih sandangan Cecek, muniné ditambah ”ng”. Sandangan cecek ditulis ning duwur lan ning akir aksara sing disandangi.

Conto:

LatianGantien nganggo Carakan:1. Kakang kula 2. Kacang garing 3. Balung jagung 4. Sayur kangkung 5. Kakang saying

Page 83: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 5: Wekel Megawé 71

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

c. Wignyan (…h ), nglambangaken konsonan mati “ h “ sing kanggo nutup suku kata .Saban aksara sing olih wignyan muni akiré ditambah “ h “ . Sandangan wignyan ditulis ning akir aksara sing disandangi.

Contoh :

LatianGantien nganggo Carakan:1. Sawah2. Gajah 3. Putih 4. Gabah 5. Luruh

F. Genau Crita1. Nyritakaken Cara Gegawéan

a. Coba gulatana bahan/alat kanggo gawé layangan, baka bahan/alaté wis kumplit praktékaken pribén cara gawé layangan sing bagus!

Page 84: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

72 Wulangan 5: Wekel Megawé

b. Jelasaken cara metik buah tomat sing bagus!

c. Jelasaken cara ngecét pager sing bagus!

d. Kena kanggo gawé apa baé, bahan pangan-an sing ana ning gambar sor iki?

2. Nerangaken DolananTiténana gambar ning sor iki, terus ditulis critané. Lamun wis

rampung, dicritakaken ning adepané batur-batur sekelas!

a b

G. Blajar NembangTembangaken bareng-bareng!

Sega JamblangSega jamblang masakané Wong CirebonRega murah iwaké werna lan rupaSambel goréng dengdeng atiTinggal pilih sing dadi seneng neng ati

Page 85: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 5: Wekel Megawé 73

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

Biasané wong balik tés jalan-jalan Weteng kempong pada ngulati wong dagang Supir mobil, tukang béca Minangkané dadi sasaran utamaSega jamblang-sega JamblangAkéh wong pada kelinganGedé cilik tuwa enomLanang wadon kedanan ning sega Jamblang

H. Blajar ning Umaha. Beras kena kanggo gawé : . . . . Cara-carané : . . . .b. Boléd bodin kena kanggo gawé: . . . . Cara-carané : . . . . c. Jagung kena kanggo gawé: . . . . Cara-carané : . . . . d. Isun bisa gawé mobil-mobilan

- Alat lan bahan : ....- Cara gawé : ....

I. Pinter lan Bener (ulangan harian)1. Wacaen klawan tliti!

Ngajar LayanganWayah soré jagaté padang linglang, akéh bocah kang pada dolanan.

Ana kang pit-pitan, ana kang bal-balan, uga ana kang seneng ngajar layangan.

Carsum karo batur-baturé seneng ngajar layangan, sebab waktu kuwén anginé ora pati gedé.

Page 86: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

74 Wulangan 5: Wekel Megawé

“Sum, ngajar layangan yu! Mumpung anginé lagi bagus, “ jaré Kasan.

“Ayuh, tapi layangané langka, dadi kudu tuku dikit,” jaré Carsum ngomong ning Kasan. Carsum karo Kasan langsung baé ngajar layangan. Ora suwé layangané mabur.

Casmadi mareki Carsum lan Kasan kang lagi ngajar layangan.Casmadi bocah kang pinter gegawéan, kayadéné gawé layangan,

apa maning bapané Casmadi pinter gawé layangan. Séjén dina, Carsum karo Kasan teka ning umahé Casmadi kang maksudé péngén weruh cara gawé layangan. Sawisé teka ning umané Casmadi, Carsum karo Kasan langsung ngajak Casmadi kongkon mraktékaken cara gawé layangan kang bagus. “Batur-batur, coba delengaken iki cara wong gawé layangan, tapi sedurungé layangan digawé kudu nyediakaken bahané dikit kayadéné :• pring • benang• lém • gunting• lading • kertas

Page 87: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 5: Wekel Megawé 75

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

Cara gawé layangan :1. Pring disisrik utawa dialusi;2. Pring kang wis alus dipai benang sampé dadi rangkang layangan;3. Kertas digunting dipasaken karo rangkang layangan, terus dipélét

karo lem.4. Sawisé dadi, luwih bagus layangené dipai gambar. Casmadi, Carsum, lan Kasan wis pragat gawé layangan. Bocah telu

iku langsung ning lapangan ngajar layangan kang nembé dadi.

2. Jawaben pitakonan ning sor iki klawan bener !a. Apa judulé wacan ning duwur ?b. Sapa kang seneng ngajar layangan ?c. Bapané sapa kang bisa gawé layangan ?d. Coba sebutaken lima pekakas kanggo gawé layangan !e. Kenang apa ora kena ngajar layangan ning pinggir dalan?

3. Gulatana arti tembung-tembung iki;a. Mall b. Supermarketc. Lincak d. Wirausahae. Kraton f. Réstoran g. CD h. Pribumi i. Kulinér j. Dremaga

4. Becik Ketitik, Ala Ketara, Bener Ketenger Cukup nyonténg (√) “nggih” utawa “boten”

Pari polah unggal dina Nggih Boten

Ngajar layangan bagusé ning dalan ambir bebasBaka wis bisa gawé layangan, bli usah tuku maningBaka ngajar layangan aja taroan lan tarik-uluran

Page 88: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

76 Wulangan 5: Wekel Megawé

Baka mama lagi megawé, isun kudu nontonDolanané bocah wadon yaiku mobil-mobilanTini lan Tuti tuku boneka lucu-lucuBaka wis pragat megawé, pekakas kudu diberesi Pegawéan apa baé kudu dilakoni kelawan prigelSing maringi rejeki yaiku Gusti Allah Ambir cukup sandang pangan, cukup dedonga baé

Page 89: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan

6 Jagjag Waringkasas

Page 90: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

78 Wulangan 6: Jagjag Waringkas

A. Niténi Wacaan Wacaen sing titén!

Kerja Bakti

Dina Ahad Warga Désa Caruban kumpul ning latare balé désa. Gedé-cilik, tuwa-enom, lanang-wadon, nunggu prentahé Pa Kuwu.

“Bapa-bapa lan sedérék sedaya warga Désa Caruban ingkang kula ajéni, kerja bakti dinten niki, mangga sedérék-sedérék ngresiki gang-gang lan solokan pinggir dalan désa. Dipingpin ketua RT déwék-déwék. Mengkin pamong désa sing badé nyiapaken pekakas kebersihan. Ibu-ibu lan remaja puteri tugasé nyiapaken lan nganteraken banyu, jaburan, lan panganan ning unggal RT” mengkonon ujare Mama Bakrun sing minangka kuwu Désa Caruban.

Pancén bener, kebersian lan karesikan sapa maning sing njaga, baka dudu kita sing dadi warga désa. Yén lingkungan bersih, enak disawangé, katon resik, lan bli gampang tumeka sing aran penyakit. Sungkrah dikumpulaken lan dibuang ning tempaté, suket-suket lan alang-alang ning pinggir dalan ditata mbari katon ijo lan seger sesawangané. Banyu-banyu kecombéran dipai dalan, dikon mili, ambir aja dadi nggon lamuk sing gawé bibit lelara. Latar-latar ditanduri

Page 91: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 6: Jagjag Waringkas 79

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

kembang lan tanduran woh-wohan. Hawa dadi adem, jagar bli gresang. Baka usum udan bli kebanjiran.

Mengkonon kanaan ning désa Caruban. Désa sing taun kiyen dadi Désa Juara Tata Lingkungan tingkat nasional iku, terus nglestariaken kebiasaan kerja bakti lan budaya gotong royong.

Rayat wis pada sadar lan eling yén keséhatan iku bisa ditingkataken saking widang kabersihan lingkungan. Umah, latar, pekarangan, dalan, uga got lan parit kesawang apik, ditata resik. Tanduran katon ijo royo-royo. Apotik hidup lan warung hidup dilestariaken, warga pada ngrasakaken mangpaaté.

Rupané Warga Désa Caruban wis pada éling yén kabersihan iku pangkal keséhatan, lan kebersihan iku separo saking iman. ***

Tugas : Coba gawéa pitakonan limang iji, dedasar saking isi wacaan

“Kerja Bakti”

1. Niténi Arti TembungSejeroné wacaan ning duwur ana pira-pira tembung sing masih

dianggep “asing”. Coba gulatana lan diskusiaken karo anggota klompoké.

Tembung Arti/Bedarankuwu Sing mimpin désa, disebut uga “kepala désa”bale désa . . . .ajéni . . . .pamong désa . . . .RT . . . .

2. Genau BebasanBaka wis diwaca lan dititéni, uga dibedar isi kelawan gawé pitakonan

saking wacaan ning duwur mau, sekiyen kari niténi tembung-tembung lan ukara-ukara sing ana. Ayuh, sekiyen pada genau bebasan kanggo tetep njaga sopan santun karo sapa baé, ning endi baé, lan kapan baé.

Page 92: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

80 Wulangan 6: Jagjag Waringkas

Kotak ning sor iki sing minangka kanggo nginget-inget, coba kumplitana

Tembung Padinan Tembung Bebasan Bahasa Indonesiagedé ageng besar cilik alit kecil tuwa sepuh tua enom enem muda lanang jaler ....wadon istri ....sedulur .... ....kabéh .... ....katon .... ....ijo .... ....dadi .... ....taun .... ....sekiyen .... ....mengkonon .... ....

B. Maca BéwaraWacaen pidato ning sor iki!

Assalamu’alaikum warahmatullahi wabarakaatuhLangkung krihin kula muji syukur dumateng Gusti Allah, ingkang

sampun nyukani rahmat lan hidayah dumateng kula sedaya. Kranten kula saged kempal dateng panggénan puniki. Dateng pepanggihan niki kula ngucapaken salam hormat dumateng sedérék sedaya, uga sedanten para rawuh ingkang kula ajeni.

Bapak lan Ibu, uga sedérék sedaya, maksud dipun kempalaken téng balé désa niki boten sanés, yaniku kula minangka kuwu téng Désa Caruban ngaturaken kesuwun ingkang tulus kanggé para warga Désa Caruban khususé. Yén tah wanci tauh niki désa kula lan panjenengan angsal Penghargaan Widang Keséhatan Lingkungan. Boten tanggung-tanggung, angsal juara satu tingkat nasional.

Mila mekaten, ayuh sareng-sareng njaga lan mengkuhaken urip rukun sauyunan, nglestariaken lingkungan, nata lan njaga kebersian.

Page 93: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 6: Jagjag Waringkas 81

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

Lingkungan kang séhat diawiti saking lingkungan kluwarga. Umah lan pekarangan sekubengé dados tanggungjawabé kluwargi. Seterasé, kanggé langkung nata lingkungan désa, kula gadah program kerja bakti, kula sebat “Triresik” Maksudé yaniku warga Désa Caruban nggadahi rasa lan rumasa netepakan “bersih jiwa-bersih raga lan bersih panggonan”.

Kusus bersih lingkungan, awit sasih niki rutin unggal kalih minggu sepisan diwontenaken kerja bakti massal. Unggal lingkungan RT dipingping déning ketua RT-nipun. Karang taruna tugasé nata tempat umum, kados dene masjid, langgar, lapangan olahraga, uga sanésé.

Sing pungkasan, kula titip pesen; kebiasaan urip bersih sami mawon sareng njaga keséhatan, njaga keséhatan brati njaga keslametan. Umpami séhat lan slamet, Insya Allah bakal slamet dunia akérat. Amin ya robbal alamiin.

Semanten saking kula, mugia Gusti Allah nyukani kesabaran lan kesadaran kula lan panjenengan sami kanggé njagi lingkungan sing saged mbakta berkah. Nyuwun agung pengapunten bilih wonten kelepatan, matur kesuwun.

Wassalamualaikum, warahmatullahi wabarakatuh.

Tugas- Coba, wacakaken ning adepané kelas contoh pidato ning

duwur mau- Gawéaken pitakonan limang iji saking pidato ning duwur- Gawéaken naskah pidato klawan tema “Désa Adem Ayem”

Rangka Ngarang Pidato Ning sor iki ana undak-undakan bab pidato, kayadéné : a. Salam bebuka b. Ngucap matur ning para rawuh lan judul pidato c. Ngawiti, minangka bagian awal d. Isi pidato e. Ringkesan f. Pungkasan g. Salam pungkasan

Page 94: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

82 Wulangan 6: Jagjag Waringkas

Pidato iku ngomong warakaken masalah ning wong akéh. Ana macem-macem cara pidato, kayadéné:� Maca naskah (maca tulisan), � Ngapalaken naskah, � Nganggo kerangka pidato, � Sonder naskah.Perlu dititéni pidato sing bagus:1. Sedurungé pidato, wacaen naskah ambir paham.2. Kudu weruh acarané apa, tujuané apa, lan undangan sing teka.3. Sing diomongaken jelas, gamblang, pas, lan gampang dipahami.4. Ngadeg sing ajeg.5. Sumringah, ora mrengut.6. Anggoan rapi lan sopan.7. Basane sopan lan énak dirungokaken.8. Kendel, wani, lan percaya diri.9. Mata ora jlalatan, ora mandeng sawiji arah baé.10. Isi pidato bli kedawaen, ukara ora muter-muter.

C. Kaweruh BasaMaceme layang (surat)1. Surat Dines, yaiku surat sing isie kedinesan. Biasané sing kantor-

kantor pemrentah2. Kitir, yaiku surat sing cindek, mung seperlune baé3. Iber-iber, yaiku surat sing isine ngupai warta umum4. Ulem, yaiku surat sing isine ngupai weruh ambir pada teka5. Lelayu, yaiku surat sing isine ngabaraken kepaten

Tugas Sebutaken istilah-istilah pingpinan pemrentahan kaya ning sor iki:

1. Sing mimpin negara diarani .... 2. Sing mimpin provinsi diarani ....3. Sing mimpin kabupatén diarani ....4. Sing mimpin kota diarani ....5. Sing mimpin kecamatan diarani ....6. Sing mimpin désa diarani ....

Page 95: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 6: Jagjag Waringkas 83

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

D. Paramasastra1. Maceme tembung

a. Tembung aran, yaiku tembung aran sing ana wujude Contoé: pacul, ani-ani, sega, korsi, buku, umah, lan séjéné.b. Tembung aran sing langka wujudé Contoé: élmu, wetan, duwur, lan séjénéc. Tembung Kriya Contoé: mlayu, mlaku, mangan, nyapu, lan séjénéd. Tembung Entar, yaiku rong tembung dirangkep dadi siji duwé

arti kiasan. Contoé: blarak séngklé, lesung pipit, manggis rengat, wentis

walang, mata sapi, semata wayang.e. Tembung Dwi Lingga, yaiku tembung asal kang dirangkep Contoé : sawah-sawah, murid-murid, loro-loro, dawa-dawa,

idep-idep gedé-gedé, seneng-seneng lan seterusé.f. Tembung Dwi Purwa, yaiku tembung lingga kang dirangkep Contoé : tetamu, pepasar, tetuku, bebérés, memayu, dedonga

lan seterusé.g. Dwi Wasana, yaiku tembung lingga kang akir dirangkep Contoé : ditotok-tok, amblas-blas, dijukut-kut, dijawil-wil, digawa-

wa lan seterusé.h. Dwi Lingga salin swara, yaiku tembung lingga kang dirangkep

ganti ganti suwarané. Contoe : bolak-balik, mondar-mandir, tudang-tuding, jengak-

jenguk, jental-jentul lan seterusé.

Tugas : Gawéa ukara nganggo tembung-tembung ning sor iki:a. sawa-sawahb. semata wayangc. tetukud. griyae. inggil

Page 96: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

84 Wulangan 6: Jagjag Waringkas

2. Nata UkaraTembung acak téng andap niki, tataen dadi ukara sing bener!

Contoh: tumbas – peken – kula – téng - uwos Kula tumbas uwos téng peken

1. sampun – dahar – kula 2. siram – sampun – kula – énjing-énjing3. rasukan – abrit – yayu Darti – nganggé - warnaé4. wau – topéng – dalu – kula – ningal – seni 5. mama – saré – siweg – griya – téng

3. Ukara PitakonanGawéa ukara pitakenan saking tembung taken téng andap niki!

Contoh : Sinten Sinten sing déréng nyerat?

1. Pinten2. Pripun3. Téng pundi4. Sinten

E. KasusastranWangsalan iku asalé sing tembung/kata “wangsal-wangsul”. Wang-

sul artiné jawab utawa balik. Wangsalan iku tembung sing obah, sing asalé “wangsulan”.

Wangsalan nggambaraken maksud. Wangsalan biasa dienggo ning obrolan masarakat. Biasané duwé maksud muji utawa ngalem, guyonan, badékan, ngritik, malah sampé écéh-écéhan.

Wangsalan bisa digolongaken pitung macem, yaiku:1. Wangsalan cendek (wangsalan sing asalé tembung andhahan/kata

majemuk).

Page 97: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 6: Jagjag Waringkas 85

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

Contoh: � Janur gunung (pupus arén), maksudé kadingarén.� Balung jagung (bagal), maksudé dugal.

2. Wangsalan lamba (wangsalan sing jawabané ana ning se-ukara/se-kalimat).

Contoh: � Udud cendhek pambuangan (tegesan), maksudé negesaken.� Pasar alit munggeng margi (warung), maksudé wurung.

3. Wangsalan rangkep (wangsalan sing disusun ning siji ukara/kalimat lan ning sejeroné ana arti rangkep/ganda).

Contoh: Durén dhawa (keluwih) gludhug muni ketiga (guruh), maksudé luwih apa yén laki guru kaula. (memiliki kelebihan apa, sehingga dia pantas menjadi suamiku).

4. Wangsalan wutuh (wangsalan sing duwé patokan urutan ukara/kalimat, akéhé wanda lan purwakanti).

Contoh: Patrem mahisa (sungu), ulam dawa saba karang (ula), maksudé aja dirungu bokat dadi kapiala). (tak usah didengarkan, sebab nanti bisa jadi celaka).

5. Wangsalan sinawung ukara (wangsalan lan maksudé dadi siji ning ukara/kalimat).

Contoh: Kendi beling wadah toya (gelas), melas temen awak ira. Suket abang mungging wuwungan (alang-alang), yén ora ana

alangan.6. Wangsalan sinawung tembang (wangsalan lan maksudé disusun

ana ning tembang macapat). Contoh tembang macapat “Sinom”: Lulub gedang pinasuhan (agel) Kaliwat pegel kang ati Toya leber sinenggotan (gegobagan) Sun lawani gobag-gabig Céntong sabin awak mami (pacul) Dadi ngecul awak isun Balungbang tinatur bata (sumur) Seumur kula enténi Sekar lumpang (lesung) isun lagi asung brangta

Page 98: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

86 Wulangan 6: Jagjag Waringkas

7. Wangsalan sawernané (wangsalan sing macem-macem, sing beli manjing ning enem wangsalan sedurungé).

Contoh: Sekar laris pager ayu (payu) Balung nangka kekatonen (beton) Balung pacul separan-paran (doran)

Jodoakan karo wangsalané!

1. Durén dhawa (keluwih) gludhug muni ketiga (guruh), maksudé luwih apa yén laki guru kaula.

a. Wangsalan cendhek

2. Ana ning tembang macapat “Sinom” b. Wangsalan lamba3. Balung jagung (bagal), maksudé dugal. c. Wangsalan rangkep4. Sekar laris pager ayu (payu) d. Wangsalan wutuh5. Udud cendhek pambuangan (tegesan),

maksudé negesaken.e. Wangsalan sinawung

ukara

6. Patrem mahisa (sungu), ulam dawa saba karang (ula), maksudé aja dirungu bokat dadi kapiala).

f. Wangsalan sinawung tembang

7. Kendi beling wadah toya (gelas), melas temen awak ira.

g. Wangsalan sawernané

F. Genau CritaTiténana gambar ning sor iki, terus ditulis critane. Baka wis rampung,

critakaken ning adepané batur-batur sekelas.

a b

Page 99: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 6: Jagjag Waringkas 87

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

c d

G. Blajar ning Umah1. Coba rancangen teks pidato, tulisaken bagian-bagiane dikit. Topiké

yaiku “Keséhatan Masyarakat” Baka wis rampung, sedurungé dikumpulaken, coba wacakaken

ning adepané kelas a. Bebuka:b. Isi Pidato :c. Pungkasan :

2. Isien nganggo tembung bebasan lan bahasa Indonesiaé kayadéné ning kotak sor iki:

Tembung Padinan Tembung Bebasan Bahasa Indonesia

langkung krihin kula angsal sampun nyukani panggih niki sedanten kempal sebat

Page 100: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

88 Wulangan 6: Jagjag Waringkas

gadah nggadahi sanés sami mawonsami mawon saged bakta sasih panggenan bilih lepat njagi sareng damel kanggé wonten dadossedaya sedérék kranten dumateng nyukani nyuwun saterasé njagi kalih lebet selebeté mekaten panjenengan boten kluwargi

Page 101: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 6: Jagjag Waringkas 89

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

H. Pinter lan Bener (Ulangan)I. Gantien nganggo bebasané

1. Banyu kecombéran kudu mili2. Ning désa Caruban katoné resik pisan3. Sungkrah dikumpulaken lan dibuang ning tempaté4. Gedé cilik, tuwa, enom, lanang lan uga wadon 5. Sing njaga kebersian dudu wong sejen, yaiku kita kabéh

II. Isenana kotak ning sor iki

No. Tembung Contoh Ukaraé1 saé2 élmu3 cilik mentik4 ngulon5 inggil

No. Tembung kriya Contoh Ukaraé

12345

III. Becik Ketitik, Ala Ketara, Bener Ketenger Ning sejeroné kotak ning sor iki, kudu dijawab sing sebeneré. Aja

bobad, kudu jujur, aja niru lan nuruti batur uga aja ngupai ketrangan sing palsu. Cukup nyonténg ( √ ) “nggih” utawa “boten”

Pari polah unggal dina Nggih Boten

Pekarangan ning pinggir umah bagusé ditanduri witwitanLamun latar suker enaké didelengaken baé

a.

b.

Page 102: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

90 Wulangan 6: Jagjag Waringkas

Got ning pinggir dalan bagusé banyué miliSungkrah godong-godongan bagusé dibakarBaka tés tangi turu bagusé langsung sarapanWitwitan sing ijo-ijo bati gawé hawa panas baéTanah kosong ning grimah bagus ditanduri apotek hidup

Isun duwé akuarium, ambir iwaké lemu-lemu, banyué bli usah diganti-ganti

Kelawan gotong royong, pegawéan abot dadi énténg

Sing njaga kebersian umah yaiku tangga batur

Page 103: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan

7Candra Désa(Crita Lelampahé Gegedén)

éah

Page 104: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

92 Wulangan 7: Candra Désa

A. WacanaWacaen sing tliti!

Lemah TambaRadén Walangsungsang iku putra Prabu Siliwangi lan Ratu Subang

Larang, bli ngomong maning lunga ninggalaken Keraton Pejajaran. Tujuané luruh élmu uga péngén blajar syariat Islam. Sebeneré Prabu Siliwangi nglarang Radén Walangsungsang, tapi wis janji nyanggupi amanat ibuné sedurungé ninggal. Kraton Pejajaran gégér sebab Radén Walangsungsang lunga tanpa pepoyan.

Lungané Radén Walangsungsang mangétan marani Gunung Merapi. Ning kono Radén Walangsungsang maguru ning Sang Danuwarsih. Radén Walangsungsang dipai ali-ali Ampal, sing akéh khasiyaté. Seterusé Radén Walangsungsang dinikahaken bari putriné Sang Danuwarsih sing ayu, arané Nyai Mas Ratu Endang Geulis.

Kraton pejajaran gégér maning, sebab Nyai Mas Rarasantang adiné Radén Walangsungsang mélu lunga sing kraton, uga bli pepoyan. Lungané Nyai Mas Rarasantang tujuané nggulati kakangé. Sewisé adoh lelampahan rada kangélan lan suker. Nyai Mas Rarasantang ketemu kakang bari éstri kakangé ning padépokan sing ana ning léréng Gunung Merapi. Nyai mas Ratu Rarasantang bungah ketemu kakangé, rasa kangen lan énak blenake dicritakaken kabéh, sampé ketemu bari Nyai Endang ning Gunung Tangkuban Prau sing ngupai seperangkat klambi Sang Dewa Mulya, lan teka ning Gunung Liwung ketemu Ki Ajar Sakti, sing ngupai pituduh supaya nuju ning léréng Gunung Ciremai.

Rada suwé Radén Walangsungsang kelawan éstri uga adiné ana ning lereng Gunung Merapi. Wong telu njaluk pamit ning Sang Danuwarsih kanggo nerusaken lelana bratané. Sang Wiku Danuwarsih ngidini lan dikongkon nuju ning Gunung Ciangkup. Ning kono, Radén Walangsungsang ketemu bari Sang Hyang Nanggo sing ngupai pusaka “Golok Cabang”. Radén Walangsungsang nerusaken lampahané ning Gunung Kumbang. Ning kono ketemu bari Sang Hyang Naga sing ngupai telung iji pusaka, yaiku:

Page 105: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 7: Candra Désa 93

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

1. Péci Waring, khasiyaté baka dienggo beli katon,2. Batok Bolu, bisa kanggo ngatur makhluk alus,3. Umbul Waring, supaya slamet sing fi tnah musuh.

Sang Hyang Naga ngupai pituduh supaya Radén Walangsungsang lunga ning Gunung Cangak nemoni Ratu Bango. Ratu Bango ngupai Pusaka Piring Panjang, pendil lan barang sejéné, uga naséhati baka pengen geguru ilmu sejati utawa syariat Islam, dikongkon ngadep Syéh Datul Kahfi utawa Syéh Nurjati ning peguron Gunung Jati.

Radén Walangsungsang marani ning Peguron Gunung Jati. Ngrasa kesel lan perlu ngaso, sebab dalan sing diambah cukup adoh, pada lérén ning sor wiwitan gedé. Ning kono kelingan pesen lan nasihaté Sang Ibu. Pesené baka Nyai Mas Ratu Subang Larang kesel utawa ngalami lara, cukilen lemah bari Kujang Pusaka, baluraken ning awak sing ngrasa lara utawa pegel, Insya Allah rasa pegel lan lara bakal ilang, lan arep mancur banyu sing dicukil.

Panggonané metuné banyu iku dadi sumur, sing sekiyen diarani “Sumur Karomat”. Wewengkon kuwén disebut “Pademangan Cikujang” Aran Cikujang dijukut sing tembung Ci bari Kujang, sing nduwéni arti ci sing tembung “cai” basa Sunda artiné banyu, Kujang yaiku pusaka utawa gaman sing dienggo Radén Walangsungsang.

Pademangan Cikujang seterusé diganti arané dadi “Lemah Tamba”. Lemah pada bari tanah, tamba pada bari obat. Dadi Lemah Tamba nduwéni arti lemah sing bisa kanggo nambani, sampé sekiyen.

Crita Rakyat Asal Usul Désa ning Kabupatén Cirebon.

B. Gawé PitakonanCoba gawéaken pitakonan saking wacaan ning duwur mau!Baka wis pragat gawéa pitakonan, ijolan karo batur sebangku,

terus njawab pitakonan sing digawé batur mau.

Page 106: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

94 Wulangan 7: Candra Désa

C. Niténi Tembung1. Arti Tembung

Tembung Arti lan bedaranepepoyan idin/ngupai weruhpadépokanlelampahanpeguronpusakapituduh

2. Tembung BebasanAyuh, pada nggulati tembung bebasan saking wacaan ning

duwur.

TembungPadinan Bebasan Bahasa Indonesia

ngomong mungel/crios berbicaralunga .... pergiluruh /ngulati .... mencarikangélan .... kesulitanketemu .... bertemu/jumpaénak .... enakteka .... datang/tibangupai .... memberiadoh .... jauhlérén .... istirahanbanyu .... airduwé .... punyasupaya .... supaya/agarnduwéni .... memiliki

Page 107: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 7: Candra Désa 95

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

D. Kaweruh Basa Arané pentil 1. pentil asem arané cempaluk 2. pen ntil jagung arané jantan 3. pentil jambe arané bleber 4. pentil jambu arané karuk 5. pentil kacang arané besengut 6. pentil semangka arané plonco 7. pentil klapa arané blukuk/cengkir 8. pentil manggis arané blibar 9. pentil nangka arané babal/gori 10. pentil pelem arané pencit 11. pentil randu arané plencing 12. pentil so arané kroto 13. pentil timun arané serit 14. woh widara arané anyang

Arané uwoh/woh1. woh arén arané kolang-kaling2. woh bengkowang arané besusu3. woh cengkéh arané polong4. woh gebang arané jambatu5. woh iwu/gembili arané katak6. woh jati arané janggleng7. woh kantil arané gandek8. woh kelor arané klentang9. woh kesambi arané kecacil10. woh so arané mlinjo11. woh tal arané siwalan12. woh turi arané klendang

Tembung SerojaTembung seroja yaiku tembung loro sing pada artiné digandéng

dadi siji, nduwéni arti akéh utawa mbangetaken.

Page 108: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

96 Wulangan 7: Candra Désa

abang branangangkara murkaandap asorbabak bundasbudi pekerticampur adukdarma bektienték entokgagah prekasaréka dayawelas asih sato kéwantambal sulamuluk salamwelas asih arum wangiangkat junjungbapa biyungbobot timbangciri wancidodok selehganggu gawérukun sentosa

sanak sedulursepi mamringtumpak undungurun rembugkecut burutireng getengwatak wantu adi luhungasih trésnabagas warasbuka tutupcolong jukutdonga pujiewuh pakewuhgemah ripahrina wengisalah kaprahsandang pangantata kramaunggah ungguhwadya balawiring isinadem ayem

E. ParamasastraAter-Ater Andahan

Sekiyen blajar ater-ater sa-. Tembung – tembung sing olih imbuhan (ater- ater) sa- duwé arti :1. Siji utawa nunggal, contoh : Sa + kilo = sakilo artiné siji kilo Sa + larik = sahektar artiné siji larik Sa + bengket = sabengket artiné siji bengket 2. Kabéh, sembarang, contoh : Sa + kampung = sakampung artiné wong kampung kabéh

Page 109: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 7: Candra Désa 97

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

Sa + gudang = sagudang artiné sekabéh isi gudang Sa + karepe = sekarepé artiné kabéh/sembarangan karep3. Padakaro, karo, bari, lan, contoh : Sa + gajah = sagajah artiné pada karo gedéné gajah Sa + kuku ireng = sakuku ireng artiné padakaro kuku ireng sa + pisiné = artiné sekalian karo pisiné sa + isiné = sejeroné isi tas kabéh4. Sampé/tekang, contoh : Sa + keselé = sakeselé artiné sampé kesel Sa + bosené = sabosené artiné sampé bosen Sa + waregé = sawaregé artiné sampé wareg5. Sauwisé, baka, menawa, contoh : Sa + tekané = satékane artiné sauwisé teka Sa + durungé = sadurungé artiné baka durung

F. Kasusastran Paribasan

Sing diarani paribasan yaiku unén-unén sing kanggo ngumpamaaken/ ngibarataken kelakuané uwong.Contoh :1. Bunthel kadut, ora kinang ora udud Artiné : wong nyambut gawé/kerja borongan beli olih tambahan2. Aja parek kebo gupak Artiné : aja parek bari wong sing kelakuané blesak, bokat kegawa/

ketularan3. Dipai ati ngrogoh ampela Artiné : wong sing srakah, dipai setitik njaluk akéh4. Endas pitak ketiban empyak Artiné : wong sing bolak-balik nemu cilaka5. Kaya olih emas segunung Artiné : wong sing olih rejeki gedé6. Ucul sing cangkem buaya manjing cangkem macan

Artiné : pada baé cilakane

Page 110: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

98 Wulangan 7: Candra Désa

7. Kaya kebo nusu gudél Artiné : wong tuwa sing belajar ning wong enom8. Becik ketitik ala ketara Artiné : perbuatan bagus utawa blesak suwé-suwé ketangguan9. Anak polah bapak kepradah Artiné : gara-gara perbuatan anaké, wong tuwa kegawa-gawa10. Désa duwé cara negara duwé tata Artiné : saben genah duwé aturan/kebiasaan déwék-déwék11. Nabok nyilih tangan Artiné : nindakaken perbuatan blesak ngongkon wong séjén12. Gajah ngedek rapah Artiné : wong sing nglanggar aturan sing digawé déwék13. Kacang beli ninggal lanjaran Artiné : kebiasaan anak beli béda karo wong tuwané14. Keprok beli nombok Artiné : wong sing bisané main beli bisa kerja15. Ngajari bébék nglangi Artiné : pegawéan sing beli ana mangfaaté

Tugas :Gulatana limang iji peribasa séjéné karo artiné

G. Nyritakaken GambarCritakaken gambar ning sor iki (luwih bagus nganggo bebasan)

A B C

Page 111: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 7: Candra Désa 99

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

D E F

H. Blajar CarakanSandangan Penanda Konsonan Mati Pangkon a. Sandangan gunané kanggo ndadekaken konsonan (maténi/nutup)

sejeroné wanda (suku kata) utawa tembung. Sandangan pangkon ditulis seburiné aksara sing dipangkoné.Contoh :

Macan: Kulit: , Balok:

3. babad = . . . . 4. panas = . . . . 5. batal = . . . .6. kadal = . . . .7. sabin = . . . .8. sebab = . . . .9. ketan = . . . .10. warak = . . . .

Page 112: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

100 Wulangan 7: Candra Désa

I. Blajar Nembang Ayuh bareng-bareng blajar tembangan ning sor iki:

Turun SintrénCipt. Anonim

Turun turun sintrénSintréné widadariNemu kembang ning ayunanNemu kembang ning ayunanKembangé si Jaya indraWidadari temurunaKembang cililingkon Kembu cilik wadah bangkongLagi cilik dibopong bopongLagi cilik dibopong bopongLagi cilik dibopong bopongBareng gedé digawa uwong

Kembang jaé laosLempuyang kembangé kuningArep balik gagé elosArep balik gagé elosArep balik gagé elosSukiki ménéa maning

Tugas : Gawéa klompok kesenian sintrén kanggo ditampilaken sejeroné

acara perpisahan kelas enem.

Page 113: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 7: Candra Désa 101

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

ULANGAN TENGAH SEMESTER I (UTS GASAL)Mata Pelajaran : Basa Cerbon/DermayuKelas/Semester : VI/IWaktu : 90 menitHari/Tanggal : ..................................Nama : .................................. Kelas :................................... _______________________________________________________

Wacaen sing titén!....“Ladalaah, aja melayu Cil, sira arep tak pangan“. Macan

ngancam. Kancil meneng baé. Matané ketap ketip bari larak lirik. Kancil luru

akal. Kancil weruh ana ula gedé lagi nglingker. Kancil seneng, sebab bisa kanggo ngakali macan.

“Ayuh gagé ménéa sing nurut, sira arep tek pangan”. jaré macan “Ampun …” kula ngertos kang prabu raja rimba kepéngén dahar, nanging sabar krihin, kula siweg gadah tugas”. jaré kancil. “Tugas apa?” jaré macan. “Kula siweg dikéngkén nonggoni ketimangé Kanjeng Nabi Sulaéman”. Jawab kancil. Macan kagét, matané nglirik ning ula kang lagi nglingker, warnaé blirik-blirik kuning kaya emas.

“Ketimangé kanggo isun baé,” jaré macan. “Boten kénging” jawab kancil.

“Tek paksa,” jaré macan bari matané mlotot.“Umpami maksa, mangga mawon. Nanging kulané kedah mlajeng

krihin. “Ya los ....!” macan mbentak. Kancil kedamak-kedimik,mlayu. Mlesat ngadohi macan.

Bareng kancil wis adoh, macan ngikep ula disangka ketimang, ula ngrasa diganggu, terus nglibed. Macan karo ula gulet. Ula nyemburaken wisa, prosss. Macan nggletak mati jengker. Ula ngosél marani kali. Kancil mung bisa nyawang sing kadoan bari ati gemeter.

Page 114: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

102 Wulangan 7: Candra Désa

I. Paien tanda X (ping) salah siji aksara adepané jawaban sing bener!

1. Judul sing cocok kanggo Dongéng ning duwur yaiku .... a. Macan karo Ula c. Ula Ngringkel b. Kancil lan Macan d. Ketimang Antik 2. Kancil kewedinen meneng baé, matané .... a. merem melek c. platat plotot b. ketap ketip d. dolap dolop3. Si Kancil pancén nduwéni otak .... a. cerdik b. bulit c. bodo d. licik4. Sing disebut satowan yaiku .... a. Kancil, ula, raja c. Kancil, macan, ula b. Ula, macan, Sulaeman d. Kancil, raja, Sulaeman5. Alesan kancil waktu arep dipangan macan yaiku .... a. Lagi olih tugas nonggoni ketimange nabi Sulaeman b. Lagi dikongkon ula mbebéda sang macan c. Lagi nggulati ketimange nabi Sulaeman sing ilang d. lagi dolan ngulati batur sing lawas ora ketemu6. Sing dijuluki raja rimba yaiku …. a. kancil b. macan c. ula d. luwak 7. Crita sing pelakune satoan disebut .... a. fabel b. badékan c. wangsalan d. parikan8. Tembung bebasané mangan yaiku .... a. dahar b. madang c. sarapan d .

medang9. Ukara sing bener yaiku .... a. Siti lagi makani ayam c. Siti lagi pakanaken ayam b. Siti lagi pakan ayam d. Siti lagi makan ayam 10. Satowan lan wiwitan iku paringane Gusti Allah, menusa kudu.... a. ngumpulaken c. mberseni b. nglestariaken d. ngentokaken 11. Mlaku ning sawah mamba kalen. Mamba artiné pada karo .... a. ndodok c. tongkrong b. tingkring d. ngliwati

Page 115: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 7: Candra Désa 103

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

12. Wiwitan sing kena kanggo gawé piyan umah yaiku ... a. jati b. pring c. baujan d. klapa13. Ana gedé ana cilik, ana lanang ana .... a. wadon b. bocah c. bujang d. bengi14. Ning isor iki sing kepanjing ukara pitakonan yaiku .... a. Ning sekola ana apotik hidup. b. Sapa sing nandur kembang? c. Aja memangan sembarangan! d. Siti lagi makani ayam.15. Baka akéh tanduran, hawaé dadi …. a. anget b. ayem c. seger d. petengII. Isenana titik-titik ning isor iki nganggo tembung sing bener!1. “Gemblep” iku aran ....2. Sekiyen dina Rebo, wingi dina ....3. “Sampurasun” jawabé ....4. Anaké macan arané .....5. Tembung bebasané patang puluh yaiku ....6. Srengéngé surup ning iring ....7. Ibukota Kabupatén Cirebon yaiku ....8. Kembang gedang arané ....9. Satoan galak anané . . . alas gedé.10. Mang Kardi lagi ngitung nénér. Nener iku aran .... III. Kerjakaken miturut prentahe!1. Coba tatanen dadi ukara sing bener :

a. kelas – isun – enem – wisb. durung – baka –bisa – takon

2. Gantien nganggo bebasané a. Isun duwé batur Akéh b. Nani lagi turu

3. Critakaken gambar ning sor iki!

Page 116: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

104 Wulangan 7: Candra Désa

ULANGAN AKHIR SEMESTER GASAL (UAS)Mata Pelajaran : Basa Cerbon/DermayuKelas/Semester : VI/IWaktu : 90 menitHari/Tanggal : ..................................Nama : .................................. Kelas :................................... ______________________________________________________

Wacaen sing titén

Situs Pangéran Raja MuhammadRaja Laut sareng ratu araja winaon due anak arané Raja

Muhammad, pada waktu niku perang Kerajaan Demak karo Kerajaan Majapahit, sing gurue yaiku Gunung Jati, toli wong loro mangkat ning daérah kekuasaan yaiku daérah Luhung. Pangéran Raja Muhammad pinter belajar ning Mpu Sura lan Mpu Suta gawé keris, pedang lan perkakas pertanian.

Salah sawijine waktu Sunan Gunung Jati Purba merintahaken Pangéran Raja Muhammad kon gawé keris. Wis lawas keris niku durung pragat. Sunan Gunung Jati Purba sewot sebab keris kang di pesene durung dadi, bahan kerise dijukut terus dibanting nancep ning duwur lemah lan wis katon dadi keris.

Akhire Sunan Gunung Jati Purba ngawéruhi kesaktiane, dadi ngupai julukan ning Pangéran Raja Muhammad yaiku Pangéran Luhung. Situs iki anané ning désa Luwung Kecamatan Mundu.***

I. Upanana tanda ping (x) ning huruf a, b, c atawa d jawaban sing bener!

1. Judul wacana ning duwur yaiku …. a. Situs Pangéran Raja Muhammad b. Situs Pangéran Raja Mahmudin c. Situs Pangéran Raja Mahmud d. Situs Pangéran Raja Maha Agung

Page 117: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 7: Candra Désa 105

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

2. Jumlah paragrap wacaan ning duwur yaiku …. a. siji b. loro c. telu d. papat3. Sunan Gunung Jati Purba merintah Pangéran Raja Muhammad

kon gawé apa? a. tombak b. keris c. golok d. clurit4. Situs Pangéran Muhammad anané ning Désa endi? a. Luwung b. Lehong c. Lengkong d. Lawi5. Pangéran Raja Muhammad belajar gawé keris iku ning sapa? a. Mpu Sura lan MPu Suta c. Mpu Gandring b. Mpu Prapanca d. Mpu Seda6. Tembung bebasané “Arané Sapa” ? a. sinten arané b. arané sinten c. wastane sinten d. wastane sapa7. Ukara babasan “umahé isun adoh pisan” yaiku …. a. griyané kula adoh pisan c. griyané kula tebih pisan b. griyané kula caket pisan d.griyané kula langkung tebih8. Wong kang nabu gamelan diarani …. a. dalang b. nayaga c. pesindén d. juru kawih9. Wong kang narung aken wayang diarani …. a. dalang b. nayaga c. pesindén d. juru kawih10. Bebet bibit bobot maksudé …. a. pilih kang paling bagus c. pilih kang paling ayu b. pilih kang paling blesak d. pilih kang paling ganteng11. Keba iket-iketan maksudé …. a. goblog ya aja keterlaluan c. pinter kedlinger b. goblog ya aja kelewatan d. pinter kesohor12. Pituturé wong tua kang bagus iku kudu …. a. dibuang b. dilanggar c. didelengaken d. dituruti13. Tembung wilangan kawi “siji” yaiku …. a. eka b. dwi c. tri d. catur

Page 118: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

106 Wulangan 7: Candra Désa

14. Kembang tebu arané … a. jantung b. dlongop c. dangu d. glegas15. Ning, téng, kang, sing kalebet tembung …. a. penuduh b. wilangan c. pengarep d. sandang

II. Jawaben pitakon ning sor iki kelawan benar!1. Nadranan sawijine pesta adat ning masyarakat ….2. Kandel raine artiné ….3. Tembung kiretal “tandur” yaiku ….4. Otot kawat balung wesi artiné ….5. Anak kebo arané ….6. Kembang gedang arané .…7. Unggal mulan mulud ning keraton kasepuhan, kanoman, gunung

jati ana acara ….8. Tembung padane “rencang” yaiku ….9. Tembung bebasané “umah” yaiku ….10. Wijile pelem arané .…

III. Jawaben uraian pitakon ning sor iki kelawan bener!1. Gawéa ukara nganggo tembung “nembang”2. Mimi tuku buku Gantien ukara ning duwur mau nganggo bebasané!3. Gantien nganggo basa padinan! Bapak siweg damel téng sabin4. SMP – manjing – isun – sedelat – ning – arep Sempurnaaken ukara ning duwur mau kelawan benar!5. Iki critae wong angon bébék Sebab kulae ngalami déwék Cotom amba klambi sowék Nggiring bébék wék wék wék wék wék wék Apa sing dicritakaken?

Page 119: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 7: Candra Désa 107

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

ULANGAN TENGAH SEMESTER II (UTS) GENAPMata Pelajaran : Basa Cerbon/DermayuKelas/Semester : VI/IIWaktu : 90 menitHari/Tanggal : ..................................Nama : .................................. Kelas :................................... ______________________________________________________

Wacaen sing titén!Kesebut, Prabu Pandu Dewanata raja Negeri Amarta. Sang

Prabu duwé anak lima, lanang kabéh. Yaiku Samiaji, Jayasena, Arjuna, Nakula lan Sadewa. Putra iku disebut Pendawa Lima.

Putra-putra iku nduwéni watek utawa sifat sing sejen-sejen. Samiaji sifate adil, sabar, lan jujur. Jayasena nduwéni watek dosoh, galak lan ora sabar. Arjuna wateke alim, kalem lan welas asih. Nakula lan Sedewa nduwéni watek sing bagus uga nyenengaken.

Kelima sinatria pendawa iku, kabéh pada nduwéni kesaktian lan gaman déwék-déwék. Samiaji duwé agem-agem serat Kalimah Sadha. Jayasana nduwéni Pancaroba. Nakula lan Sadewa nduwéni ilmu pinter nyamar. Bagen pada nduwéni kesakten lan senjata déwék-déwék, tapi kelima sinatria iku pada ngormati.

Sipat kang perlu ditiru saking pendawa lima yaiku rukun-runtut, akur lan tulung tinulungan sepepada batur luwih-luwih karo sedulur. Kayadéné rikala perang Bratayuda, pendawa lima iku tetep guyub dadi siji ngelawan pasukan Negeri Astina.

I. Paien tanda ping (X) ning hurup a, d, c utawa d ning adepan jawaban sing bener!

1. Prabu Pandu Dewanata yaiku raja saking .... a. Negeri Astina c. Negeri Alengka b. Negeri Amarta d. Negeri Nusantara

Page 120: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

108 Wulangan 7: Candra Désa

2. Sinatria Pendawa Lima sing nduwéni watek adil, jujur, lan sabar yaiku ....

a. Samiaji b. Jayasena c. Arjuna d. Nakula 3. Sebutan kanggo anak lima lanang kabéh yaiku .... a. anak semata wayang c. pendawa lima b. ontang anting d. pendawa olah-olah4. judul sing pas kanggo crita ning duwur yaiku .... a. Pandu Dewanata b. Pendawa Lima c. Sadewa d. Arjuna 5. Sipat sing perlu dituladani saking Pendawa Lima yaiku .... a. galak, gampang sewot, pugalan b. rukun runtut, lan tulung tinulungan c. ora akur karo sedulur d. Duwe senjata lan kesakten déwék-déwék6. Perang Pendawa Lima nglawan negeri Astina kesohor ning

pewayangan disebuté ..... a. Perang Puputan b. Perang Paderi c. Perang Paregreg d. Perang Bratayuda7. Negeri Amarta, Negeri Astina, lan aran-aran sinatria Pendawa

Lima yaiku sebutan saking ..... a. Tarling b. Pewayangan c. Masres d. Sintrén8. Anak lima wadon kabe arané ........ a. pandawa b. pancakaki c. pancagati d. sarimpi 9. Tokoh sejeroné crita sing nduwéni watek jahat disebuté .... a. protogonis b. hipnotis c. antagonis d. tritogonis10. Dadi bocah kuh kudu sing nyenengaken. Tembung asal

nyenengaken yaiku .... a. nyeneng b. seneng c. aken d. senengaken11. Gedé cilik, tua enom, lan lanang wadon pada nonton tarling.

Tembung sing dicitak miring diarani tembung ....... a. sinonim b. antonim

Page 121: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 7: Candra Désa 109

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

c. akronim d. homonim 12. Lamun olih blai utawa kena musibah, menusa kudu nrima

ketawan ati ....... a. sabar b. mengkel c. nyewot d. ngglendeng13. Titénana Parikan ngisor iki Adus lumpur, ning segara luruh bukur Karo batur, kudu ngerti kudu akur Sing kepanjing jejer parikane yaiku .... a. Adus lumpur, aro batur b. Karo batur, kudu ngerti kudu akur c. Adus lumpur, ning segara luruh bukur d. Karo batur, ning segara luruh bukur14. Amanat saking isi parikan ning duwur yaiku .... a. kudu pada adus lumpur c. karo batur kudu akur b. luruh bukur ning segara d. yén adus kudu ngejak

batur15. Luruh bukur ning segara. Padanan tembung luruh yaiku .... a. tuku b. ngulati c. adol d. kulak

II. Isenana titik-titik ning sor iki kelawan bener !1. Ning sejeroné lakon Baridin, tokoh sing kenang kemat jaran

guyang yaiku . . . . 2. Wayang kang digawé saking kulit satoan diarani . . . . 3. Musibah banjir iku biasae anae ning usum . . . .4. Mimi Kadmini duwé anak lima. Tembung lima bebasané . . . .5. Isra mi’raj yaiku tanggal . . . .3. Becik ketitik, ala . . . bener . . . .4. Nok Siti ayu pisan lambene kaya . . . .5. Aran Masjid Agung ning Kraton Kesepuhan yaiku . . . .6. Wilangan pitulikur lamun ditulis angkae yaiku . . . .10. Wali, sing nyebaraken agama Islam ning tanah Cerbon yaiku . . . .

Page 122: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

110 Wulangan 7: Candra Désa

III. Jawaben pitakonan ning isor iki miturut petunjuke! 1. Tatanen tembung-tembung ning sor iki dadi ukara kang bener! Kesenian – Cerbon – saking – tarling - yaiku2. Gawéaken ukara saking tembung ning isor iki : a. dahar b. mlampah3. Tulisaken nganggo Carakan Cerbon: a. kacamata b. bata dawa

4. Tulisaken manpaat saking pekakas-pekakas ning isor iki!

a. kanggo pranti . . . .

b. kanggo pranti . . . .

c. kanggo pranti . . . .

5. Coba, critakaken gambar ning sor iki !

Page 123: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 7: Candra Désa 111

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

UJIAN SEKOLAH (US) Mata Pelajaran : Basa Cerbon/DermayuKelas/Semester : VI/IIWaktu : 90 menitHari/Tanggal : ..................................Nama : .................................. Kelas :................................... ______________________________________________________A. Paihen tanda palang (X) jawaban sing bener ning aksara a, b,

c, utawa d!Wacaen téks pucung ning sor iki nganggo soal No. 1-2! Bapa Ibu (4-u) Dahar énjing kula sampun (8-u) Kula badé késah (6-a) Badé sekolah saniki (8-i) Wekel blajar (4-a) Kanggé ngejar cita-cita (8-a)

1. Téks pupuh Pucung ning duwur nduwéni maksud .... a. izin badé sarapan c. izin badé siram b. izin badé blajar sesarengan d. izin badé sekolah2. Téks pupuh Pucung ning baris keloro, iku duwé ciri .... a. 8 guru wilangan (suku kata), guru lagu (rima) ning –u b. 8 guru gatra (baris), guru lagu (rima) ning –u c. 8 tembung (kata), guru lagu (rima) ning –u d. 8 guru pada (bait), guru lagu (rima) ning –uWacaen téks poster ning sor iki nganggo soal No. 3-4!

Ayu, Pada Irit ning Bahan Bakar!

Supaya Bénsin Irit,Motor lan Mubil Mangkat Seperluné

Supaya Listrik Irit,Ngurubaken Damar Listrik ning Umah Seperluné

Page 124: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

112 Wulangan 7: Candra Désa

Supaya Gas Kompor Irit,Adang lan Ateng-ateng Seperluné!

Yu, ngirit bahan bakar!!!3. Isi poster mau, ngajak wong supaya .... a. Irit ning jajan c. Irit ning bahan klambi b. Irit ning bahan bakar d. Irit ning bahan pangan4. Adang lan ateng-ateng seperluné, supaya .... a. pertamax irit c. bénsin irit b. gas kompor irit d. solar iritWacaen cuplikan téks dongéng ning sor iki nganggo soal No. 5-6!

Raja Kodok Blusukan“Héy, Kiyong. Kenangapa sira nggawa-nggawa umah? Manda

aboté baé. Kenangapa umah bli ditinggal baé?” takoné Raja Kodok.Kiyong rada kagét ditakoni Raja Kodok. Rada gemeter, Kiyong

njawab, “Ampun, Gusti. Kula kuh nggawa-nggawa umah, yongan kula wedi.”

“Wedi kenangapa? Wedi ning sapa?” jaré Raja Kodok.Akiré Kiyong kepaksa njawab, “Kula kuh wedi ning satoan

Kunang. Mendi-mendi Kunang kuh nggawa geni. Kula wedi, kula watir yén umah ditinggal, bokat diobong ning Kunang. Dadi, ya, umah tek gawa-gawa baé, mendi gah.”

5. Kiyong mendi-mendi nggawa umah, sebab .... a. Watir diobong ning Raja Kodok b. Watir diadol ning Kunang c. Watir diobong ning Kunang d. Watir direbut ning Raja Kodok6. Dongéng mau nodokaken, yén Kiyong iku .... a. Rayat biasa c. Pembantu Raja b. Pejabat Kerajaan d. BangsawanWacaen cuplikan téks tembang daérah iki nganggo soal No. 7-8! Gadis Indramayu Sederhana penganggoné Manis yén gemuyuné Alon pisan suwarané

Page 125: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 7: Candra Désa 113

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

7. Tembang iku nodokaken yén gemuyuné gadis Indramayu iku .... a. sederhana c. manis b. alon d. ayu8. Gadis Indramayu iku penganggoné sederhana. Maksud penganggoné, yaiku .... a. dandanané c. kelakuané b. umahé d. cita-citanéWacaen cuplikan téks iki nganggo soal No. 9-10!

Cita-cita Rudi péngén dadi tentara, sebab bisa mbéla negara. Tapi cita-cita Rina péngén dadi dokter, supaya bisa nambani wong lara. Béda maning karo cita-cita Sumarni. Déwéké péngén dadi arsitek, supaya bisa gawé bangunan sing bagus lan kuat.

9. Téks mau nyritakaken .... a. Bocah telu ora duwé cita-cita c. Bocah telu péngén dadi tentara b. Bocah papat duwé cita-cita d. Cita-cita bocah telu béda-béda10. Rudi péngén sekolah ... Bandung. Tembung ancer-ancer sing pas ngisi titik-titik, yaiku .... a. sing c. tapi b. ning d. lan11. Rina tetep péngén sekolah, ... déwéké wong ora duwé. Tembung pangiket sing pas ngisi titik-titik, yaiku .... a. tapi c. kerna b. senajan d. bari12. Aksara Carakan ba li , iku diwaca .... a. Bandung c. Bali b. Batam d. Balikpapan13. Aksara Carakan ning tembung (kata) “panén”, yaiku .... a. Panén c. pari b. panci d. senénWacaen teks ning sor iki nganggo soal No. 14-15!

Pindang Gombyang dadi panganan khas Indramayu. Asalé sing iwak manyung. Sing diatengi iku bagian endas iwak. Sekiyen wis dikenal ning daérah séjén.

14. Tembung kosok balén (lawan kata) “endas”, yaiku .... a. sikil c. patil b. buntut d. daging

Page 126: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

114 Wulangan 7: Candra Désa

15. Tembung dasanama (persamaan kata) “asalé”, yaiku .... a. bakalé c. mulai b. awité d. rasanéWacaen téks ning sor iki nganggo soal No. 16-17!

Bocah-bocah cilik pada dolanan jangkungan. Pada kesenengen, sebab bisa mlaku ning pancatan pring. Awak bisa duwur. Wayahé balapan jangkungan, ana sing mlaku balap, tapi uga ana sing tiba.

16. Tembung lingga (kata dasar) “pancatan”, yaiku .... a. Ancat c. pancat b. catan d. panca17. Ater-ater (awalan) lan Panambang (akhiran) “kesenengen”, yaiku .... a. es- lan -en c. ke- lan -an b. ke- lan -en d. ke- lan -ngenWacaen téks tembang pupuh Mijil ning sor iki nganggo soal No. 18-19! Ayu batur kumpulan sukiki (10-i) Sing parek sing adoh (6-o) Pada kumpul barengan sekabéh (10-e) Bebaturan kudu ngati-ati (10-i) Aja lara ngati (6-i) Kudu bareng mbantu (6-u) Tulung-tinulung pasti (7-i)18. Tembung (kata) sing maksudé nodokaken waktu, yaiku ana ning .... a. baris kesiji c. baris kelima b. baris ketelu d. baris kepitu19. Tembung (kata) sing nduwéni seselan (sisipan) “in’, yaiku .... a. sing c. tulung-tinulung b. sukiki d. ngati-ati

Waosen guneman (percakapan) puniki nganggé soal No. 20-21!Ibu Guru : Wingi dinten Senén. Seniki dinten punapa?Rina : Dinten Slasa, Bu.Ibu Guru : Pinter. Bénjing dinten punapa?Joko : Dinten Rebo, Bu.Ibu Guru : Nggih. Upami sekolah libur dinten punapa?Ardi : Dinten Ahad utawa Minggu, Bu.20. Ingkang njawab bénjing dinten Rebo, inggih punika .... a. Ibu Guru c. Joko b. Rina d. Ardi

Page 127: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 7: Candra Désa 115

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

21. Upami seniki dinten Slasa, wingi dinten .... a. Senén c. Kemis b. Rebo d. AhadWacaen téks parikan iki nganggo soal No. 22-23! Sikil lécét kesandung watu guwa Odong-odong supiré ngantuk Obat méncrét warisan wong tuwa Panganen godong jambu klutuk 22. Parikan sing muniné: “Sikil lécét kesandung watu guwa/odong-

odong supiré ngantuk”, iku kasebuté .... a. jejer c. pantun b. Isi/maksud d. téks23. Wujud muni akhir a-a-a-a (guwa/ ngantuk/ tuwa/ klutuk) ning muni

akhir parikan mau, iku kasebuté: a. jejer c. bunyi b. purwakanti/guru lagu d. isi/maksudWacaen cuplikan téks puisi iki nganggo soal No. 24-25! ningal segara amba prau nelayan gojag-gajig mbakta berkah ulam boten kirang wonten segala rupa pandengan jembar gawé rasa bungah ningal sabin cukul subur petani kerja kringeté mancur gotong-royong sebatur lan sesedulur sekedap malih panen gawé makmur24. Maksud puisi ining duwur iku, yaiku .... a. Alam subur lan wong-wong makmur b. Alam makmur lan wong-wong wekel menggawé c. Wong-wong subur lan alamé makmur d. Alam subur lan wong-wong wekel menggawé25. Basa padinan/ngoko ukara (kalimat) “ulam boten kirang wonten

segala rupa“, yaiku .... a. iwak ora kurang ana segala rupa b. iwak ora nana laka segala rupa c. ula ora kurang segala-gala rupa d. ula ora kurang ana segala rupa

Page 128: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

116 Wulangan 7: Candra Désa

26. Petani (babad) suket-suket ning galengan. Ater-ater (awalan) lan panambang (akhiran) sing pas ning tembung

(kata) sing ana ning jero kurung supaya dadi ukara (kalimat) sing bener, yaiku ....

a. m- lan –an c. m- lan -i b. ke- lan –an d. ke- lan -iWacaen téks wacana ning sor iki nganggo soal No. 27-29!

Bengén ana bencana tsunami ning Acéh. Atusan éwu wong ninggal. Iku bencana sing susah dibadéké, sebab kaitané karo alam. Ujug-ujug baé teka. Béda karo bencana banjir, longsor, utawa alas keobong. Iku kaitané karo kelakuan menusa.

27. Tembung wilangan (kata bilangan) sing ana ning wacana, yaiku .... a. banjir, longsor, alas keobong c. ujug-ujug b. atusan éwu wong d. kelakuan menusa28. Iku bencana sing susah dibadéké. Tembung sipat (kata sifat) sing ana ning ukara mau, yaiku .... a. iku c. susah b. bencana d. dibadéké29. Iku kaitané karo kelakuan menusa. Tembung pangiket (kata sambung) sing ana ning ukara (kalimat)

mau, yaiku .... a. iku c. karo b. kaitané d. menusa

Wacaen cuplikan téks dongéng “Asal-usul Désa Penganjang” ning sor iki! nganggo soal No. 30-32

Anjang-anjang mau bisa dadi tempat ngrambaté wit waluh putih. Nawangwulan pesen ning Jaka Tarub, ”Upami, putra kaula péngén nyusu, tulung ditaroh baé ning duwuré anjang-anjang. Bakaren merang ketan ireng. Kebul-kebul kukusé pasti teka ning kahyangan. Kula pasti mudun ning bumi.”

Nawangwulan gagé baé mabur. Jaka Tarub gagé gawé anjang-anjang tempat nyusu anaké, Atasangin.

30. Maksud téks dongéng ning alinéa kesiji, yaiku .... a. Nawangwulan pesen ning Jaka Tarub supaya gawé anjang-

anjang

Page 129: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 7: Candra Désa 117

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

b. Jaka Tarub pesen ning Nawangwulan supaya gawé anjang-anjang

c. Nawangwulan mabur, Jaka Tarub gawé anjang-anjangd. Jaka Tarub mabur, Nawangwulan gawé anjang-anjang

31. Dongéng “Asal-usul Désa Penganjang” nodokaken asal-usul aran sing tembung (kata) ....

a. panjang c. anjang-anjang b. kahyangan d. ketan ireng32. Ukara tanduk (kalimat aktif) “Jaka Tarub mbakar merang ketan

ireng”, yén digenti dadi ukara tanggap (kalimat pasif), dadiné .... a. Merang ketan ireng dibakar Jaka Tarub. b. Ketan ireng dibakar merang Jaka Tarub. c. Merang ireng dibakar ketan Jaka Tarub. d. Merang ketan ireng mbakar Jaka Tarub. Wacaen teks ning sor iki nganggo soal No. 33-34

Dina Saptu Andi plesir ning Pulo Menyawak. Ning kana akéh satoan menyawak. Iku dadi ciri khas pulo sing manjinge Kabupatén Indramayu iku. Anané menyawak iku, ujug-ujug ana baé. Supaya lestari, menyawak-menyawak kudu dijaga lan diopeni. Sebab, bisa dadi daya tarik tempat plesiran. 33. Tembung (kata) sing ana ning wacana, sing manjing tembung

dwilingga (kata ulang), yaiku .... a. ujug-ujug c. pulo-pulo b. menyawak-menyawak d. tempat-tempat34. Dina Saptu Andi plesir ning Pulo Menyawak. Tembung (kata) sing nodokaken wasésa miturut pola JWLK/SPOK

(jejer-wasesa-lésan-katrangan) , yaiku .... a. dina saptu c. plesir b. Andi d. Pulo MenyawakWacaen téks ning sor iki nganggo soal No. 35-36!

Arané Rasinah. Wong-wong mbeluké Mimi Rasinah. Senajan Mimi Rasinah wis laka, wong-wong masih kelingan. Mimi Rasinah, asalé sing Désa Pekandangan, iku penari topeng sing kawéntar. Dudu baé ning désa déwék, uga sampé mancanegara.

35. Arti tembung (kata) “mbeluké” ning ukara (kalimat) keloro, yaiku ... a. mbésuké c. kegiatané b. njogédé d. ngundangé

Page 130: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

118 Wulangan 7: Candra Désa

36. Arti tembung (kata) “kawéntar” ning ukara kepapat, yaiku .... a. kerasan c. kesenengen b. keceluk d. kélinganWacaen téks “Wirausaha” ning sor iki nganggo soal No. 37-38!

Pa Santosa wis lawas duwé usaha. Déwéké mbuka bengkel motor. Saben dina ana baé motoré wong-wong sing njaluk didandani.

Kerja Pa Santosa dibantu Amin lan Arman, ponakané. Jam kerja wong telu iku awit ésuk sampé soré. Kadang-kadang pernah sampé bengi, sebab sing penting motor kudu bérés.37. Jam kerja béngkél Pa Santosa iku waktuné ..... a. ésuk sampé soré c. awan sampé soré b. soré sampé bengi d. bengi sampé ésuk38. Déwéké mbuka bengkel motor. Tembung (kata) “déwéké” iku kasebuté .... a. tembung sesulih (kata ganti) b. tembung kriya (kata kerja) c. tembung watak (kata sifat) d. tembung penggandeng (kata sambung) Wacaen téks Pidato ning sor iki nganggo soal No. 39-40!

Sing pungkasan kanggé murid-murid, kula titip pesen, kebiasaan urip bersih puniku sami mawon sareng njaga keséhatan. Sami mawon sareng njaga keslametan.

Semanten saking kula. Mugia Gusti Allah nyukani kesadaran kanggé kula sedaya. Pentingé urip bersih lan séhat.

39. Isi pidato mau ngajak murid-murid supaya.... a. urip bersih lan séhat c. urip bersih lan teratur b. urip irit lan séhat d. urip seneng lan séhat 40. ... kudu urip bersih lan séhat? Sebabé kanggo keslametan. Tembung takon (kata tanya) sing pas ning titik-titik, yaiku: a. Ning endi c. Sapa b. Kenangapa d. Kapan

Page 131: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Wulangan 7: Candra Désa 119

Blajar Basa lan SastraCe r b o n-De r m a y u Kelas 6

Blajjar BB Basasaaa lalalannn SaSaststraraaCe r b o nCC -DDDDe r m am amm y uy uyy uDD KKKKellelaasKKKK 66

Blajar Basa lan SastraCe r b o n - De r m a y u Kelas 6

Page 132: SD Kls 6 Upload · 2021. 7. 31. · Cerbon-Dermayu Ater-ater Kanggé Murid SD/MI Kelas VI Blajar Basa lan Sastra PENYUSUN: Ketua: Supali Kasim, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd

Daft ar Pustaka120

Blajar Basa lan SastraCe r b o n - De r m a y u Kelas 6

Daftar Pustaka

Amirudin, Samir.1996. Pelajaran Basa Cerbon Kelas 6. Jakarta. CV. Restu Ibu

Bakombudpar Kab. Cirebon, 2005. Cerita Rakyat Asal-Usul Désa di Kabupatén Cirebon.

------ 2008. Mengénal Lebih Dekat 161 Situs di Kabupatén Cirebon.Depdiknas RI. 2008. Buku Siswa Elektronik Kelas 1 s.d 6------ 2002. Kamus Umum bahasa Indonesia. Jakarta. Balai PustakaDinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat. 2008. Standar Kompetensi

dan Kompetensi Dasar Mata Pelajaran Bahasa dan Sastra Cirebon.

Moh. Among, 2001. Kumpulan Kata Bahasa Cirebon.Salana.2002. Wyakarana Tata Bahasa Cirebon. Bandung.

HumanioraUtama Press.Suchri Hidayat. Radén. 2008. Sejarah Caruban Kawedar. Badkombudpar

Kabupatén Cirebon.Sudjana, TD. 2002. Kamus Bahasa Cirebon. Bandung. Humaniora

Utama Press.Prabasworo, YB. Intisari Basa Jawi Pepak. Surabaya. Greisinda

Press. Tim Kerja Pengelola dan Pengadaan Penulisan Buku Bahasa Daérah Cirebon, 1990, PT Sarana Panca Karya, Bandung.Hasan Basri, dkk. 1996. Pelajaran Basa Cerbon, CV. Restu Ibu,

JakartaMateri Diklat Basa Cerbon, 1999.Salana, dkk. 2000. Sastra tulis dan Sastra lisan Cerbon.Drs.J.Soelaeman dkk. 2003. Belajar Bahasa Indonesia, PT. Sarana

Panca Karya Nusa, Bandung.Untung Rahardjo, S.Sos. 2004. Kesusastraan Cirebon.Prof.DR.H.Abdullah Ali, M.A. 2008. Bimbingan Ziarah Kubur sebagai

wisata Islami.Drs. Purjadi. 2007. Pengetahuan Dasar Wayang Kulit Cirebon.