Richard Dawkins-Tanri Yanilgisi(Aranabilir)

8/13/2019 Richard Dawkins-Tanri Yanilgisi(Aranabilir)

http://slidepdf.com/reader/full/richard-dawkins-tanri-yanilgisiaranabilir 1/368

î n y i l i x G a l a x y K i l a p ö d ü l ü S a h i b i

2007 YILIN YAZARI

RICHARDDAWKINS" K ö r S a a t ç i * * v e " G e n B e n c i l d i r * * i n y o z u n

*C0 < m

ULUSLARARASI BESTSELLER 6 A Y D A N I A /. L A N I A V V O K K I IM K S B K S İ'S K l . L K U

h e r k e s i n o k u m a s ı g e r e k e n b i r e s e r . . .I l ı e F c o n o ı ı ı i s l S

K u s s y



‘Olı, bütün hayatımız boyunca inancın erdemi, ruhlarve batıl inançlarla doldurulduktan sonra, gerçekleriçin, çınlayan bir trompet günılemesi gibi olan bukitabı okumak, çok tazeleyici. Sanki bize nefes yeriyor’

'T anr ı Y anılg ısı, usta Daw k in,’sin bütün berraklığı ve/erafeti ile yazılmış. Çok iyi, aslında yetişkinler olduğukadar çocuklar da bu kitabı okumayı hakediyor.Bütün okul kütüphanelerinde olmalı. Özellikle de

“ inançlı" ok ullarda

‘İna nm ay an lar ola r ak ortay a çık ma k isteyen, ama

buna cesaret etmeye emîıı olamayanlar için bir savaşnarası4

'Muhte şem bir k itap... key ifli, za r if , dür üs t, sev imli

ve sıklık la çok eğlenceli ...k itap boy unca, neşelendiricibir genişlikte bulunan kay naklar ve berrak düşüncelerile bilgilendiriyor



‘Richard Dawkins, hu ülkedeki , süregelen dintakıntısından yoksun olan, inanmayan muazzamkitleye güç veriyor.’

T errv Saderson, M illi L a ik lik T opluluğu

*Bu kitaba yeni hinyılın kitabı olarak bakıyorum,b öy l e l i k l e d o ğa ü s t ü g üc ün h a k i m i y e t i n d e k ihayatlarımızı serbest bırakabiliriz’

Brian bino

* T utkuy la s av unulmuş bir k i tap. D aw k ins , d inadamları tarafından i leri sürülen bütün aptalcatutars ızlıkla r ı defe diyor '

*___zamanımıza daha fazla uyamazdı. Dawkins bututkulu yeni kitabında, tezlerini sergilemek için tümg ücünü ortaya k oy uy or . . . canlı ve oldukça ok unak lı’

J o h n l C o r n w e l l^ S un da y



hŞu ana k ada r ok uduğum, dine y apılmışen mantıklıve y ıkıcı suçlama. D auk ins 'in or tay a koy duğu dur umdaha açık olamazdı: Tanrı lıir hayal, dinlerin hepsi

hT anrı Y anıl g ıs ı d u r d u r u l a m a z b i r bes ts e ller .Dımkins'in son kitabı birçok kez okunmayı hakediyor,sadece önemli b ir bilims el çalışma ola r ak değil, ay nızama nda büy ük bir edebi çalışma olar ak ta'

Stcvcn \ Vclfincrg <N«İU‘I Odfllü sahibi), I İme* KtUbiynf KCftci

M)ank iııs İng iltere'nin en meşhur ateistlerinden bir ive T anr ı Y a nılg ıs ınd a k atı g ör üşle r ini us talık la

s erg i l i yo r . Evr i mi veya ate i zm s avını anl amakistiyorsanız Richard Dawkins’inkinden daha iyi çokaz kılavuz bulabilirsiniz*

S u n d a y T e l e g r a p h

'P ar ıldıy or , etk ili konuşuy or, coşkulu ve çok s e r t . . .T anrı Yanılgısı güzel ve önemli bir k it a p. . . I)a\ vkiııs'insay gısız ve keskin çalışması taze bir nefes g ibi gelecek'



'A teizm halik ındak i bu tamanıiy le hoştez ikna ediyor, y ıldır ıy or , inandır ıy or ve g öz k amaştır ıy or . . . B irkıs mı İle ay nı f ik irde o lmamak zor, bir kısmı ise sizi

kızdıracak. Gerçekten mükemmel'Sundín Times, Perth

‘İliç şüphesiz İng iliz dilinde eser veren yaşayan en iy i y azar lardan bir is i"

‘T anrı Y anılg ıs ı ak ıllıca , sevecen ve ger çek . . . Eğerbu k itap işe y aramazsa işimiz çok zo r ’ ____|

l’enn & T eller

Bu kitap diğerler i aras ında en favori k itabım. Umar ıminançlar ını sorg ulayabilecek k ada r g üv enli ve ak ıllıkişiler bu k itabı okuyabilecek k adar büy ük ve sağlam

olurlar. K ahramanca ve hay atı değiştirecek bir y apıt'D e r r c n B r o w n



T ’s pr ilüd. bilg ili ve çok a nlaşılır b ir polemik'South China Morning Post

‘■Bu çok cesur ve önemli bir k itap. Dini bağnazlığı, aitolduğu, tar ihin çöplüğüne g öndereceğini um mak isefazla olur’

Desmond Morris

'Ric ha r d D ımk ins 'İn “T anrı Y anılgıs ı" k itabında birtanecik do nuk s ayfa yok . B er r ak lığına, zek as ına vedoğr u s özüne te za hür at y apmay ı iste meme nedenoluvor*

Claire Tornalın

kY aşay an en iy i edebiyat dışı y azar la r ında n bir i olanRichar d Dawkins, en sonunda dinle ilgili düşünceler initamamen zar if k ar ak ter li bir kitapta birleştirdi'

Steven Pinker



RichardDawkins

TANRI Y A NIL G I

The God Delusion

ÇevirenTunç Tuncay Bilgin

Kalisto

ISBN 978- 99 44- 31 5 - 11 - 1

(JV, Kuzey



ÇÇ) Kuzey

Copyright © by Richard Dawkins. A ll rights reserved.

Kitabtn bütün hakları Richard Dawkins’e aittir. Yayınevimizkitabın Türkiye haklarını temsil etmektedir.

Kitaptan tanıtım amacı ile yapılacak kısa alıntılar dışında yayıncının i/n iolmadan, hiçbir biçimde ve hiçbir yolla kitabın içeriğinin bir bölümü ya datümü yeniden üretilemez ve dağıtılamaz.

Kitabın Türkiye telif haklarıNurcihan Kesim Telif Haklan Ajansı

vasıtasıyla alınmıştır

Baskı - Cilt: İdil Matbaas ı EmintaşK azım DinçolSan. Sit. No:81 / 19 T opkapı - İST A NB UL

Tel 0212 674 66 78

ÇevirenTunç Tuncay Bilgin

Kalisto

EditörErol Karaarslan

ISBN978 - 99 44- 315 - 11 - 1

DüzeltilmişBaskıMayıs 2009

Kuzey Yayınları www.kuzcyy ayinlari.com

kitapla ilgili her türlü durumda [email protected] adresinden iletişime geçebilirsiniz

http://www.kuzcyyayinlari.com/

mailto:[email protected]


http://www.kuzcyyayinlari.com/



DOUGLASADAMS

anısına(1952-2001)

‘Bir köşesinde meleklerin olduğuna inanmadan da,bir bahçenin güzel olduğunu görmek

yeterli değil midir?’







B ölüm 4 T anrı Neredeyse Kesin Ola rak Neden Y ok tur 107

Nihai Boeing 747 108

Bir Bilinçlendirici Olarak Doğal Seçilim 110İndirgenemez Karmaşıklık 114

Boşluk İbadeti 120

İnsancı İlke: Gezegen Versiy onu 128

İnsancı İlke: K ozmolojik Versiyon 135

Cambr idge’de Bir Söyleşi 143

B ölüm 5 Dinin K öke ni 151

Darvvincilik Emreder 152

Dinin Bariz Faydaları 155

Grup Seçilimi 158

Başka Bir Şeyin Y an Ürünü Ola rak Din 161Dine Dönük Psikolojik İstek 167

Sak in Ol Memlerimin Üzerinde Y ürüy orsun 178

Kargokültler 187

B ölüm 6 A hlak ın K öke ni: Neden iyiy iz? 193

A hlaki Eğilimimizin Darwinci Kökeni Var mıdır? 197

Ahlakın Kökeni Hakkında Bir Durum Araştırması 204

Eğer T anrı Yoksa Neden İyiyiz? 208

B ölüm 7 ‘İy i’ K itap ve Değişen A hlak A nlay ışı 217

Eski A hit 218 Yeni A hit Daha İyi midir? 230

K omşunu Sev 233

Zamanla Değişen A hlak Anlay ışı 242

Peki Ya Hitler ve Stalin?

Onla r Ateist Değiller miydi? 250



B ölüm 8 Dinin Sakıncası Nedir?

Neden Düşman O lm ak Gerekir? 25 7

Aşırı T utuculuk ve Bilimin A ltüst Edilmesi 259Saltçılığın K ar anlık Y üzü 263

İnanç ve Eşcinsellik 265

İnanç ve İnsan Hayatının Kutsallığı 268

Büyük Beethoven Safsatası 274

‘Ilımlı’ İnancın Bağnazlığa Güç Katması 277

B ölüm 9 Çocuk luk , İstismar vc Dinden Kaçış 285

Fiziksel ve Ruhsak İstismar 290

Çocukları K orumak 298

Bir Eğitim Skandali 303

Bilinç T ekrar Yükseliyor 308Edebi K ültürün Bir Parçası Olarak Dinsel Eğitim 311

B ölüm 10 Ço k Gere kli B ir Boşluk (mu?) 315

Binker 316

A v untu - Teselli 320Esinlenme 328

T üm Burkalar ın Anası 329

Dinde n K ur tulma k İçin Y ardıma İhtiy acı

Olanla r a, K ısmi Bir Y arar lı Adresler Listesi 341

Sözü Geçen veya Tavsiye Edilen Kitaplar

Notlar

344

348



Y azarın B ütün K itapları

Gen Bencildir (The Selfish Gene)

GenişletilmişFenotip (The Extended Phenotype)

Kör Saatçi (The Blind Watchmaker)

Cennetten Akan Irmak (River Out of Eden)

Olanaksızlık Dağına T ırmanmak (Climbing Mount. Improbable)

Gökkuşağını Çözmek (Unweaving the Rainbow)

A taların Hikay es i (The Ancestor's Tale)

Bir Şey tan'in Papazı (A Devil's Chaplain)

Tanrı Yanılgısı

(The God Delusion)ve çok yakında

The Greatest Show on Earth

Y ay ıncının T eşekkürü: Bu kitabın hatalarından arındırıl

masında bize yardımcı olan sayın Mecit Demir, AlicanGörg eç, T olunay Er g in, U m ut Öze l ve emeği geçen diğerherkese te şekkür ederiz.

Not: K ita bın bazı bölümle r inin anlaşılmas ı için editör veçev irmen çeşitli dipnotlar eklemiştir. B u notlar ın y azar ındipnot la r ında n ay rılması amacı ile, e ditörün d ipn o t la r ıedn-ve çev irmenin dipn o tl a r ıçevn- ile s onla nma k tadır .



Önsöz

Kar ım çocukluğunda ok ulundan nefret eder ve ay rılmay ı dilermiş. Y ıllar sonra bir gün, y irmili yaşlarında, karım bu üzücü gerçeği ailesine açıklamışve şaşkınlığını gizleyemeyen annesi şöyle bir tepki vermiş: “ A ma hay atım, bize gelip bunu neden söy lemedin? ” L alla’nın ogün bu soruya v erdiği y anıt, kitabımın şu ank i konus udur: “ Söyleyebileceğimi bilmiy ordum.”

Söyleyebileceğimi bilmiy ordum.

Etraf ta şu ya da bu dinin öğretileriy le y etiştirilmişola n, içindemutsuz olan, bunlara inanmayan veya din adıyla yapılan birsiirü kötülükten endişe eden, ailelerinin dinini bırak mak için belirsiz arzularduyan ve bunu yapabilmeyi dileyen ama terketmenin gerçek bir seçenek olduğunu farkedemey en bir çok kişi olduğunda n şüpheleniy or um(aslında, olduğundan eminim). Eğer siz de onlardan biris iyseniz, bukitap sizin için. Bilinci arttırmayı amaçlar; bir ateist olmanın gerçekçi, cesur ve görkemli bir istek olduğu konusunda bilinci ar ttırmay ı.Mutlu olan, dengeli, ahlak lı ve mantığa day alı fikirlerle tatmin olmuşbir ateist olabilirsiniz. Bu, bilinçlendirici mesajlarımın ilkidir. Ayrıca,bilinci arttırmay ı, birazdan değineceğimiz üç farklı yolla da y apmakistiyorum.

2006 y ılının Ocak ay ında, bir İngiliz televizyon kanalında (K anal Dört) B ütiin K ötülüklerin K aynağı mı? isimli iki bölümlük birbelgesel sundum. Başlangıçta belgeselin adından pek hoşlanmamış-

tım. Hiçbir şey tek başına bütün herşevin kaynağı olamay acağı içindin tüm kötülüklerin k ay nağı değildir. Fakat K anal D ör t’ün ulusal gazetelerin sayfalar ına verdiği rek lâmdan çok hoşlandım. Reklamda Manhattan’ın siluetinin üzerinde ‘Dinin olmadığı bir düny a hayal edin’ başlığı atılmıştı. Peki, bağlantı ney di? Düny a TicaretMerkezi’nin ikiz kuleleri çarpıcı bir biçimde yerli yerinde duruyordu.

J ohn Lennon ile birlikte dinin olmadığı bir dünya hayal edin.İntihar bombacılar ının, 9 /H ’in1, 7/7’nin2, Haçlı Seferleri’nin, cadı

avlarının, Barut Komplosunun3, Hintliler ile PakistanlIların ayrılmalarının, İsrail- Filistin savaşlarının, Sırp- Hırvat- Miislüman k atliamlarının, ‘İsa katilleri’ yakıştırmasıyla Y ahudiler e y apılan eziyetin,Kuzey İrlanda ‘sorunlarının’, ‘namus cinay etlerinin’, saf insanlar ınparalarını ellerinden alar ak onlar ı soyup soğana çeviren parlak tak ımelbiseli, kabarık saçlı televanjelistlerin'* olmadığını hay al edin. (‘T anrı

1 İk a K u l e le re u f ak l ar l a ya p ıl an s a l d ın , - cd.n.

'•2 0 0 S yı l ı n d a Lo n d ra’d a d üz e n l e n e n me tro b o mb al ama e y l e ml e r i , - ed.n.1 K aıo lik ler in hıgil i? K ra lına kar>t düzenle dikle ri başarısızlığa uğra y an suika st, - td.n.

‘Te l e v iz yo n arac ı l ı s ı y l a p ro p ag an d a yap an mis yo n e r l e r , - çtfi'.n.

fanrı Ynnılgtsı Q



Önsöz

canını/ yanana kadar vermenizi istiyor.’) Antik heykelleri yıkıp yokeden T aÜban’ın olmadığı, kafirlerin halk içinde kaf alar ının kesilmediği, kadınların vücutlarının, birkaç santimetresini göster dikleri için

kırbaçlanmadığı bir düny a hayal edin. Meslektaşım Desmond Morris, J ohn L ennon’m bu muhteşem şarkısındaki sansürlenen cümlenin (ve dinin de olma dığı) Amerik a’dak i konser lerde zaman zamankullanıldığını tesadüfen anlattı. Hatta şarkının y or umlarından biri,bu cümleyi, ‘ve hiçbir dinin olmadığı’ şeklinde k ullanacak kadar cür-retkardır.

Belki de bilinemezciliğin1 makul bir görüşolduğunu, ancak ateizmin en az dinsel inanç kadar inançsal2 (dogmatik) olduğunu dü

şünüy orsunuz. Eğer öyleyse, B ölüm 2’nin sizi “ T anrı V ar say ımının”kâinatla ilgili bilimsel bir varsayım fhı/jotezl olduğuna ve bunun datıpkı diğerler i g ibi kuşkucu bir bakışaçısıyla analiz edilmesinin gerektiğine ikna ederek fikrinizi değiştireceğini ümit ediy or um. Belkide size felsefecilerin ve ilahiyatçıların T anrıya inanmak için sağlamgerekçeler öne sürdükleri öğretildi. Eğer düşünceleriniz bu y öndeyse, B ölüm 3 “T anrı’nın Varlığı Yönünde K anıt lar” (şaşırtıcı derecede

zay ıflamışkanıtlar) dan hoşlanabilirsiniz. Belki de T anrının var olması g erek tiğinin çok açık olduğunu düşünüy or sunuz; aksi takdirdedüny a nasıl v ar olabilirdi ki? Bütün zengin çeşitliliğiyle, bütün türleriacaip bir şekilde tasarlanmışgibi duran, hayatın kendisi nasıl v ar olabilirdi? Eğer düşünceleriniz bu satırlar boy unca uzayıp gidiy orsa,Bölüm 4 “Tanrı Neredeyse Kesin Olarak Neden Yoktur?” ile aydınlanacağınızı umuy or um. Yaşayan düny adak i tasarım y anılsamasıbir tasarımcıyı işaret etmekten ziy ade, çok daha büy ük bir sistem ve

müthişincelikte Darvvinci doğal seçilim ile açıklanabilir . Doğal seçilim, sadece canlı dünyasını açıklamakla sınırlı kalsa da, benzer açıklayıcı ‘vinçler’ konusunda bilincimizi arttırarak kozmos’un kendisinianlamamıza yardımcı olur. “V inçler in”3 gücü ve doğal seçilim, dörtbilinçlendirme ar ttırıcımdan İkincisidir.

Belki de bir veya daha çok tanrı olması ger ektiğini düşünüy orsunuz çünkü insan bilimciler (antropologlar! ve tarihçiler inançlılarınbütün insan kültürüne hâkim olduğunu belir ttiler. Eğer tarihçilerinbu iddiası size inandırıcı geliyorsa, lütfen inançların neden bu kadar

yaygın olduğunu açıklayan B ölüm 5 “ Dinin K ök eni” konusuna bakın. Veya dinsel inancın meşru ahlak i değerleri olan insanlar ola bilmemiz için gerekli olduğunu mu düşünüyorsunuz? İyi birisi olmak

' Bi l inmez ci l ik olara k tan ımlan an T ann 'mn v arl ığının ya da y ok luğunun >11 an ıçm bil ineme y ece ğim öngöre n

felsefe ¿ıkırvu. A g nos tis izm . - cuLtı.

'• A s la dq ;i >mc y ecc j'; i k a bul e dil e n, s öz k o ııus u bil g in in m ut la k ha k ik a t o ld u ğu , in ce le me , t a r t ıl m a y ahut

ar aştırm ay a ihtiy ac ın olm a dığı düşünüle n, - ed.n.

' De n Dc ı ı nc t t S ky h o o k ve C ran e ke l ime le r in e ;u an l amı y ükl e miş. Sk y l ıo o k , g ö k o l tas ı , k ı s ac a mu c iz e

an l am ı na g e l iyo r , d ıi^ük ka tma n l ar üz e r in e ku ru l u o l ma y an b i r tas ar ı m karmamas ı kay n ağı . C ran e ise ke n d i

s in de n d ah a k a n m a k y ap ıl ar ı n üre t i l me s in d e k u l l an ıl an an c ak ke n d is in in de f i z iks e l b i l im s ah as ı n da s ağl am

temel leri o lan bir yapı . B urada k el ime oy unu y apı lmış. Crane he m kaf atas ı hem v inç an lam ına gel ir , - çetuı .

İO lltcharri DınvUiıii







Önsöz

Başlığımdaki “yanılgı (delusion)” kelimesi, kelimeyi teknik birterim olarak gören ve ortalıkta tartışma k onusu olmas ını istemeyenbazı psikiyatristlerin huzur unu kaçırdı. İçlerinden üç tanesi dini y anılgı için bana özel bir teknik terim olarak ‘relusion’1kelimesini öne

ren yazılar g önderdiler.,2/Belki ileride kullanırım. A ncak şimdilik ‘yanılgı’ kelimesine sadık kalacağım ve bu konuda kendimi doğrula malıyım. Penguen İng ilizce Sözlüğü, ‘delusion’ kelimesini ‘yanlışinanç veya izlenim’ olarak tanımlıy or. Şaşırtıcıdır ki, sözlüğün sunduğuay dınlatıcı alıntı Phillip E. J ohnson’dan gelmiş: “ Dar v incilik, insanlığın, kaderini kendisinden daha büyük bir gücün kontr ol ettiği y anılgısından kurtulmasının hikây es idir.” Bu kişi g ünümüz A merik a’sındaDarvinciliğe karşı yaradılışçı saldırının önderliğini yapan Phillip E.

Johnson ile aynı kişi olabilir mi? Elbette öy ledir ve bu alıntı tahminedebileceğimiz g ibi gerçek söylemek istediği şeylerin dışında alınmıştır. Çalışmalarımdan alıntılar y apan ve bunlar ı kasıtlı ve yanıltıcı olarak kullanan çok say ıda varoluşçu aynı nezaket örneğini göstermediği için, umuy orum ki açıkladığım bu hak ik at yeterince önemsenir.J ohnson’ın gerçekte anlatmak istediği her ne olursa olsun, ifadeyi y ukarıdaki haliyle desteklemekten mutluluk duyarım. Microsoft Wordtarafından tedarik edilen sözlük ise, ‘yanılgı’ kelimesini "son derece karşıt kanıtlara rağmen içinde bulunulan kalıcı yanlışinanç, özellikle ruhsal boz ukluğun bir belirtisi ola rak ” şeklinde tanımlıy or. İlk bölüm dini inancın tarifini kusursuzca yakalıyor. Ruhsal k armaşanınbir belirtisi olup olmadığı k onusunda sözü Zen ve Motosiklet Bakımı Sanatı'nın yazarı Robert M. Pirsig’e bırak mak isterim. Kendisi şöyledemiştir: “ Y anılg ıdan bir kişi acı çekiyorsa, buna delilik denir. Y anılgıdan birçok insan acı çektiğinde ise buna Din denir .”

Eğer bu kitap amaçladığım şekilde çalışırsa, kitabı eline alıp kapağım açan dindar okuyucular, ok uyup ellerinden bıraktıklar ındabirer ateist olacaklar. Ne cüretkâr bir iyimserlik! Elbette ki tutucudindar zihinler k anıtlar a karşı bağışıklıklıdırlar; day anma güçleriolg unlaşması asırlar sürmüşolan (gerek evrimle, gerek planlı olan)çocukluk çağı beyin y ıkama y öntemleri üzerine kuruludur. En etkilibağışıklık kazanma yolları ar asında, bunun g ibi kesinlikle Şeytan işiolan k itapların kapağını bile açmaktan kaçınmanın dehşetli uy arı

sı vardır. A ncak, çevrede yeni fikirlere açık birçok insan olduğunainanıyorum: çocukluk çağı beyin yıkama süreci çok sinsi olmay an

ya da bazı diğer sebeplerden ötürü bu sürece ‘mar uz kalmay an’ yada doğuştan gelen zekâsı bunun üstesinden gelebilen. Böylesi özg ürruhların dinin kusurlarından tamamen kurtulabilmeleri için yalnızca biraz cesaretlendirilmeye ihtiyaçları olacaktır. Sonuçta bu kitabıok uy an hiç kimsenin ‘söyleyebileceğimi bilmiy ordum’ diyemiyeceği-

ni umuyorum.' Di n Y anılg ısı ••Re lig ion De lus ion = R elus ion - çer.n.

T a u n Y a n ıl g ıs ı l ’- J



O n s ö r

Bu kitabın hazırlanmas ında bana y ardım eden birçok arkadaşım vemeslektaşıma minnettar ım. Hepsini burada anmam imkansız ancakbu kişiler arasında, edebiyat yardımcım J ohn Brockman, kitabı du

yar lılıkla ve akılcı bir uyumla okuyarak bana eleştiri ve tavsiyenin

yardımcı kar ışımını sunan editörlerim Sally Gaminara (T ransworldiçin) ve Eamon Dolan (Houghton Mifflin için) bulunmaktadır. Kitaba olan kalpten ve coşkulu inançları benim için son derece cesaretvericiydi. Gill ian Somerscales tavsiyeleriyle yapıcı olduğu gibi düzeltmelerinde de aşırı tit iz olan, örnek alınacak bir y ardımcı editördü.Çeşitli tas lakları eleştiren diğerler ine ve Jerry Coyne, J . A nder sonThomson, R. Elisabeth Corwell, Ursula Goodenough, Latha Menonve özellikle de kitabın her bir tas lağının arasında buluna n bağlantı vebağlantısızlık hakkındak i bilgisi neredeyse benim kadar derin olanolağanüstü eleştirmen Karen Ow ens ’a teşekkürü bir borç bilir im.

Bu kitap İngiliz televizy on kanalında (K anal Dört) Oca k 2006’dasunduğum ‘T üm K ötülüklerin K ay nağı mı?’ is imli iki bölümlük telev izyon belgeseline bir şeyler borçludur (ve belgesel de bu kitaba.)

Y apımda emeği geçen herkese ve Deborah K idd, Russel Barnes, T imCragg, Adam Prescod, Alan Clements ve de Hamish Mykura’ya min

nettarım. Belgeselden alıntı yapma izni için IWC Media’ya ve KanalDör t’e teşekkür ederim. T üm K ötülüklerin K ay nağı mı? İng iltere’demükemmel izlenme oranlar ına ulaştı ve ayrıca A B C T elev izyonubelgeselin yayın haklarını satın aldı. Geriye belgeseli herhangi bir

A merik an kanalının göstermeye cesaret edip edemeyeceğini görmekkalıyor.1

Bu kitap birkaç yıldan beri kaf amın içinde şek illeniyordu. Buzaman zarfında fikirlerimden bazıları kaçınılmaz olarak konferanslarımda kendilerine yer buldular, mesela Harvard’taki Tanner konferanslarım sırasında ve dergi ve gazetelerdeki makalelerde. ÖzellikleFree Inquiry 'deki devamlı köşemin okurları bazı pasajları aşina bulabilirler. Bu takdire değer derginin editörü T om Fly nn’a, dev amlı birköşe y azarı olmam için beni görevlendirdiğinde bana yaptığı teşvikiçin teşekkürü bir borç bilirim. K itabın bitme aşamasındaki geçici birboşluğun ardından köşemdeki y azılar ıma kaldığım yerden devam et

meyi umut ediyorum ve hiç kuşkusuz köşemi kitapla ilgili eleştirilerecevabımı vermek için de kullanacağım.

Dan Dennett, Marc Hauser, Michael Stirrat, Sam I laris, HelenFisher, Margaret Downey, lbn Warraq, Hermione Lee, Julia Sweeney, Dan Barker, Josephine Welsh, Ian Baird ve özellikle de GeorgeScales’e çeşitli sebeplerden ötürü teşekkür ederim. G ünümüzde bunun gibi bir kitap, tamamlayıcı bilgiler sunan forumu olan, tepkileri

i K açak ko py alar A B D’ye bağlı sayısız w eb sitesinden İndiri lmek tedir. Y asal laşması ve D V D kopy alar ın

pazara çıkm ası için anlaşma lar s ürmek tedir. Basım adamasına ge l indiği sırada bu anla tm ala r henüz tamam*

l / J R i c h a r d D . ıw k i n .s



Önsöz

ve tar tışmaları içeren, sorular ve cev aplar kısmı olan canlı bir websitesinin çekirdeği haline gelmediği sürece tamamlanmamıştır. Geleceğin neler getireceğini kim bilebilir ki? Umuy or um ki w ww.richard-dawkins.net (Mantık ve Bilim için Richard Dawkins Vakfının web

sitesi) bu boşluğu doldur maya başlay acaktır ve siteye yeteneklerini,profesyonelliğini ve katışıksız zorlu çalışma saatlerini katmak ta olanJosh T imonen’e son derece minnetarım.

Her şeyin ötesinde, tüm duraksama ve k endimden şüphelenmelerimde yalnızca v er imlilik katan manevi desteği ve akılcı tavsiyeleriile değil; kitabın gelişme sürecindeki iki farklı evrede, kitabı baştansona yüksek sesle okuyarak, kitabın bir okurun gözünde nasıl gözükeceğini çok açıkça anlay abilmemi sağlayarak beni canlandıran eşim

Lalla W ard’a çok teşekkür ederim. Bu tekniği diğer y azarlara da tavsiye ederim fakat uyarmalıyım ki en iyi sonuç için, okuyucunun, sesinin ve kulağının hassas bir şekilde dilin müziğine ay arlı profesyonelbir oyuncu olması gerekir.

T anrı Yanılgısı 1 ^



>ru;ÿ. y .1,1! . .m •* ^

■»•> = * , * n

itrj t» İJI 40.Jİ

^#**V^F ^ ______ y . - „.•* ■,

rı-J,/ * r> ^ *

¿ y s?r .»»s»

^ r» f ï'th ' j i jg ^

■1.1, .r irtWj

irai*. n V jj i t » . qgj iL- 1

" ~ ' 'bC&B

¿ ■^f lltaje : ^ r ı ■ŞTTi-?i..-Çà<SM ¿ 7 " r4 w E İ' a h-,' V —v

i»>l‘=,M¿t*’^ | « f ^ eK •! * -, r>«xi *’

^ i î _r'11 L"fl3ö}vjfc t r r I., J t(p $r by «a I

~ •-•I -- •■:-vft g : , If e tf if e f-■_«■•/“TÍ' v.- r ”"^ r ^ i n ' j k ___ _

İ- * * 'kV * ? p ^ r = s /^ . _J 9 r - . ^ âJa“ j a İ-| İh ı *4 r f l

• i . \ . IİT Î7 1 ^ ı ı ^ a " ■! V •

* ? j f w W Á k V ! ? - v •'^ fr ^ , - f i ¿ î i ı S

P ^_■ .. _*■~ »~ı— t i r*M ■-■■_

1 ı <■ W . D Î I - M



BÖLÜM 1• •

içten inananBir İnançsız

"Kafamda insan suretinde bir Tanrı canlandırmaya çalışmam; dünyanın

yapısı karşısında, onu kavramaya yetersiz algılarımızın el verdiği ölçüde

huşu duymak yeterlidir. ”

A l b e r t E i n s t e i n



KMtım ı ı ^ ı cn inan an I5ır InajK'st-?

H a k l i İt i b a r

Çocuk, çenesini elleriyle destekleyerek çimenlerin üzerine yüzükoyunuzandı. Aniden, mikrodünyanın ekonomisine sessiz ve görünmezcekuvvet veren arapsaçına dönmüşsap ve köklerin, mikro evrendekibir ormanın, başkalaşım geçirmişbir böcek ve karınca düny asının vehatta (bu yaşta ay rıntıları bilemeyecek olmasına rağmen) topraktakimilyar larca bakterinin ağırlaşan far kındalığının altında ezildiğini farketti. Birdenbire, çimenden mikro or man sanki büy üy or muş, evren vede kendisini seyreden çocuğun mest olmuşzihniyle bütünleşiy or muşgibi göründü. Bu tccrübeyi dinsel terimlerle yorumladı ve bu da ensonunda onu papazlığa y önlendirdi. Bir Ang lik an papazı unvanınıalarak benim o kuduğum ok ula atandı, çok sevdiğim bir öğretmendi.Onun gibi iyi kalpli, serbest fikirli bir papaz sayesinde hiç kimse banadinin zorla day atılmay a çalışıldığını asla iddia edemez.'

Başka bir zaman ve mekânda, bu çocuk “ y ıldızlar al tındak i

ben” olabilir di; Orion takımy ıldızı, K üçük ve Büyük A y ı’nın ışıklarıyla gözler i kamaşmış, Samany olu’nun duy ulmamışmüziğiy le gözler i

yaşlı, bir A frik a bahçesindeki trompet çiçeklerinin ve bademli pastanın geceye karışmışkokularıy la başı dönmüş. A ynı duy gunun nedenöğretmenimi ve beni tamamen farklı yönlere yönelttiği ce vaplanması kolay bir soru değildir. Bilimadamları ve rasy onalistler arasındadoğa ve kâinata verilen yarı mistik, ortak bir yanıt vardır. Bunundoğaüstücü inançla bir alakası yoktur. Öğretmenim çocuk luk y ıllarında muhtemelen Türlerin Kökeni’nin (The Origin >>f Species) sonsatırlarından haberdar değildi (ben de değildim); şu meşhur ‘karmakarışık küme’ pasajı; ‘çalılarda şarkı söyleyen kuşlarla, uçuşan çeşitçeşit böcekler ve nem düny asında ağır ağır s ürünen kur tçuk lar.’ Eğerbilseydi hiç kuşkusuz benimsey ecek ve papaz olma k yerine belki deDarvvin’in ‘her şeyin, çevremizde rol alan ilkelere göre üretildiği’ fikrine yönelecekti:

Ders leri k ay na tm ak için en eğlenceli y önte mim iz hiç kuşkus uz onu d in de rs inden bir şekilde uza kla ştırm ak

ve coşkulu Fij ' luer C oınm an d (Üç İngil iz Hav a K om utanlığından birisi) ve Savaşhikâye ler ine çekm ek ti.

K raliy et Ha v a K uvv etle rinde ask er lik hiz me tim ta ma mla mıştı ve hem İng iliz K ilises i’ne olan a şinalığım hem

de bit parçac ık sev gimden olsa ger ek, so nra dan Jo hn Bc t jema n'ıu olduğunu key fett iğim bir şiiri hâlâ ak l ımda

tutar ım: (en a zında n öğre ncile r aras ı çek işme deki üs tünlüğümü g öster mek adına )

O rd u pa pa zı mı z esk i b i r p i l ot t ur

Şimdiy se k an a tla r ını haşince ke stiler .

A nc a k ba y r a k di r e ği hâl â pa pa z ın ba hç e s in de .

D ah a Y üks e k Şey leri işaret e der.

1 8 U t u l u n ) L )n \ v k ms



H A K L I İT İB A R

Böylece, ak lımızın alabilece ği en yüce amaç, y ani dahaüstün hay v anl ar ın üre timi, doğanın s av aşından, açl ık veölümde n hemen sonra hay at buldu. B aşlangıçta bir ya dada ha az say ıda türü bar ındıran bu y aşamın amacı, bir birinde n far k lı ye tenekler i ve ihtişamı ser g ilemek tir; ve bugezegen sabit bir ye rçekimi k anununa uyum s ağlay ar ak

dönmey e de v am e derken, ol duk ça s ade bir başlang ıcın ardındaki sayısız yapıdan en güzel ve en kusursuz olanlarıevrim geçirdiler ve geçirmekteler.

Cari Sağan, Uçuk Mavi Benek 'te şöyle yazmış:

Nasıl oldu da hemen hemen hiçbir büyük din, bilimi mercek a ltına a ldığında şu sonucu çık ar ama dı, “ Bu bizimdüşündüğümüzd e n da ha iy i! K âinat pey g amber ler imizin

söy le diğinden ço k da ha büy ük, geniş, akılcı ve şık .” B unun yer ine şöyle dediler, “ Ha y ır, hay ır, hay ır! B enim ta n

rım küçük bir tanrıdır ve onun böyle kalmasını isterim.”K âinat ın g örk e mini mode rn bilim in or tay a çıka r dığı şekliyle vurgulayan eski ya da yeni bir din, derin saygı kaynakları kazanabilecek ve geleneksel dinlerin pençelerindenkorkmayacaktır.

T üm Sağan kitapları, dinin geçmişy üzy ıllarda tekeline aldığı üstünmerakın sinir uçlarına temas eder. Benim kitaplarım da aynı amacıtaşır. Bu nedenle sık sık son derece dinda r birisi olarak tanımlandığımı duyarım. Mek tup y azarak benimle temasa geçen Amerikalı biröğrenci, öğretmeninin benimle ilg ili düşünceleri olup olma dığını bi lmek istemiş. “ Elbette var ” diye y anıtlamışöğretmeni. “ Onun pozitifbilimi dinle bağdaşmıyor ancak doğa ve k âinatla ilg ili fikir leri insanımest eder. Bence din budur!" A ncak burada ‘din’ doğru kelime mi

dir? Hiç sanmam. Nobel ödüllü (ve ateist) fizikçi Steven Weinberg,Son K uramın Düşleri isimli kitabında basit bir açıklamay la taşı gediğine oturtmuştur:

Bazı ins anla rın öy les ine geniş, öy les ine esnek T anrı g örüşleri v ar dır ki her nereye baka rla rs a bak s ınlar T anrıy ıbulaca k lar ına hiç şüphe y ok tur. O nla r a s or duğunuzd a,‘T anrı en büy ük tür ’ ya da ‘T anrı bizim en üst ün yar adılışlı

halimizdir’ ya da ‘Tanrı kainattır’ diyeceklerdir. Elbette,

tıpkı diğer kel imelerde o ld uğu g ibi ‘T anr ı’ kelimes ine deis te diğimiz anla mı v er ebiliriz. Eğer ‘T anrı e ner jidir ’ demekisterseniz, onu bir avuç kömürün içinde de bulabilirsiniz.

Weinberg “T anrı kelimes inin tamamen yararsız bir kelime olmamasıiçin, insanların genelde anladığı şekliy le kullanılması gerekir: ‘ibadet etmemize uygun olan’ bir doğaüstü yaratıcıyı gösteren.” derkenhaklıydı.

T n n r ı Y a n ı lg ı s ı 1 Q





HA K L İİT İB A R

ruhların ve mucizelerin var olmadıklarına inanan birisidir. (Henüzanlay amadığımız doğal fenomen olarak bilinen şeyler dışında) eğerkesin olarak anlaşılamadığı için doğanın ötesine uzanıy or muşgibi

görünen herhangi bir şey varsa, eninde sonunda onu anlamayı vedoğanın içinde onu kucaklamay ı umarız. Ne de olsa bir g ökk uşağınıbilimsel tanımıy la açık ladığınızda muhteşemliğinden hiçbir şey kaybetmeyecektir.

Çağımızın dindar gibi görünen büy ük bilim insanlarının inançlarını daha derinlemesine incelediğinizde genelde tersi ortay a çıkar. Bugerçek hiç kuşkusuz Einstein ve Haw king için geçerlidir. Şu anki K raliyet A stronomu ve Kraliyet Cemiyetinin Başkanı Martin Rees, banakiliseye ‘inançsız bir Anglikan... tarikat sadakatinden yoksun birisi’olarak g itt iğini söylemişti. Rees’in dinle ilg ili inançları y ok tur ancakadını andığım diğer bilim insanlarının, evren tarafından kışkırtılmışolan şiirsel natüralizmlerini paylaşır. Y ak ın geçmişte televizyonda ya

yımlanmışbir sohbet sırasında İngiliz Y ahudilerinin saygı duy ulan birkişisi, doğum uzmanı arkadaşım Robert W inston’i, kendi Y ahudil iğinin tam da bu karakterde olduğu ve bu yüzden doğaüstü herhangi bir

şeye aslında inanmadığını kabul etmesi için sıkıştırdım. İkna olmaküzereydi ama son anda çekindi (adil olmak gerekirse, benimle yalnızca röportaj yapacağını zannediy ordu, bu konulara g ireceğimden haberi yoktu.)!<l Onu sıkıştırdığım zaman, Y ahudiliği, hay atını düzenesokmaya ve daha iyiye götürmeye y ardım edecek sağlam bir disiplinolar ak g ördüğünü söyledi. Belki de öyledir; ama bunun dininin doğaüstü talepler inin gerçek değerleriy le en küçük bir ilgisi dahi yoktur.

Y ahudi olduğunu gurur duyar ak söyleyen ve Y ahudi dini kurallarına

uyan birçok entelektüel ateist vardır. Bunun sebebi belki eski geleneklere ya da öldürülmüşak rabalara karşı sadakat ve ay nı zamanda“ din” ’i, bir çok lar ımızın pay laştığı, en ünlü taraftar ı A lber t Einsteinolan panteistik saygı olarak sınıf landırmaya olan şaşkın ve şaşırtıcıisteklilik olabilir. İnanmay abilir ler ancak Dan Dennett’in söylediğişekilde, ‘inanca inanır lar’./4i

Einste in’ın en hevesle alıntı yapılan düşüncesi şudur: “Dins iz bi

lim topal, bilimsiz din kördür.” A ncak Einstein aynı zamanda şunlarıda söylemiştir :

Dinsel g örüşler im hakkında ok uduklar ınız elbette bir y al andı, düze nli olar ak tekr ar edilmekte olan bir yalan. İnsan s uretinde bir Tanrıya inanmam ve bunu hiçbir zaman inkâr etme dim, ak sine bunu açık bir şekilde ifade ett im. Eğer içimdedinsel olarak tanımlanabilecek bir his var ise, bu dünyanın

yapısı kar şısındaki sınırs ız hay ranlığımdır, elbette bil im im izin açıklay abildiği kadarına.

T anrı Yanılgısı 21









HA K L İİT İBAH

arasındaki fark ise, deist Tanrının, panteistin evrenin kuralları içinbelirlediği mecazi ya da şiirsel eşanlamı olmaktan ziy ade, bir çeşit.vozmik zeka olmasıdır. Panteizm uyarılmışateizmdir. Deizm sulandırılmışteizmdir.

"T anrı zekidir ancak kötü niyetli değildir ” ya da “T anrı zar atmaz” ya da “Evrenin yaratılmasında Tanrı’nın seçme hakkı var mıydı? ” gibi fikirleri barındıran şu ünlü Einsteincılığın deistik değil depanteistik olduğunu ve kesinlikle teistik olmadığını düşünmek oldukça mantıklıdır. “ Tanrı zar atmaz" cümlesi “Her şey in kalbinde rast- gelelik yatmaz” olarak tercüme edilmelidir. “Evrenin yaratılmasındaT anr fnın tercih hakkı var mıy dı? ” , “Evren herhangi başka bir yollameydana gelebilir miy di? ” olarak düşünülmelidir . Einstein ‘T anrı’sözcüğünü yalnızca mecazi ve şiirsel amaçla kullanıy or du. StephenHa w king ve yer yer dinsel mecazın diline kayan çoğu fizikçi de öyle.Paul Davies’in Tanrı’nın Aklı (The Mind of Ctul} isimli kitabı Einste-incı panteizm ile gerici y apıdaki bir deizm aras ında geziniy ormuşgibigörünür; ve bu eseri Templeton Ödülünü almıştır (T empleton V akfıtaraf ından senede bir kez verilen çok yüksek meblağda para ödülüdür ve genelde din hak kında güzel şeyler söylemeye hazır lıklı gelen

bir bilim insanına verilir.)Bizzat Einstein’dan bir alıntı yaparak Einsteincı inancı toparla

mama izin ver in: “Tecrübe edilebilecek herhangi bir şeyin arkasındaaklımızın kavrayamayacağı bir şey olduğunu ve bunun g üzelliğininve de haşmetinin bize yalnızca dolaylı bir yolla ve zayıf bir y ansımaolarak ulaştığını hissetmek, bu dindarlıktır . İşte ben bu anlamda dindar ım.” Ben de bu anlamda dindarım ama ‘kavray amay acağı’ ifadesinin ‘sonsuza kadar kav ranamaz’ anlamına gelmemesi koşuluyla.

A ncak kendime dindar dememey i tercih ederim çünk ü bu yanıltıcıolur. Zarar verici şekilde yanıltıcı olur çünkü insanlar ın çok büyükbir çoğunluğu için, ‘din’ ‘doğaüstü’ demektir . Car i Sağan bunu çokgüzel ifade eder: “ ... ‘T anrı’ eğer sadece ve sadece kâinata hükmeden fiziksel kanunlar serisiyse, o halde böyle bir T anrının varlığı çokaçıktır. Bu T anrı duyg usal yönden tatmin edici değildir ... yer çekimikanununa dua etmenin pek anlamlı olduğu söy lenemez.”

Ne gülünçtür ki Sagan’ın son vurgusu, Einstein’ın 1940’ta insansuretinde bir Tanrıyı inkârının hemen akabindeki öfkeli saldırının birparçası olarak , A mer ikan Katolik Üniversitesi öğretim görevlisi, dinadamı Dr . Fulton J. Sheen tarafından çoktan ima edilmişti. Sheeniğneleyici bir üslupla, insanlara Samany olu için hay atlar ını kenarakoy may a hazır olup olmadıklarını sormuştu. Şu sözleriyle Einstein’ıdesteklemek bir kenara, ona cevap yapıştırmayı düşünüyor g ibiy di:“Onun kozmik dininde yalnızca bir hata var: kelimeye fazladan bir

Tnnrt Ynnıipo* 2 ^





HA K S IZ İT İB A R

Din... merkezinde bazı fikirler barındırır ve biz bunları kutsal ya da mübarek diye adlandırırız ya da benzerte rimle r k ulla nır ız. Bu şu anlama g elir, ‘İşte ha k k ında

k ötü s öz söyleme izniniz in olma dığı bir fik ir ya da birkavram; tek kelimeyle, bu yasaktır. Peki neden olmasın?

Ç ünk ü y as ak tır! ’ Eğer birisi sizin o nay la ma dığınız birpartiy e oy verirse, bu k onuda on unla ist ediğiniz k adartar tışma kta s erbests iniz; herkes bir g örüşbildirecek am abu kimse yi r encide etmey ecektir. Eğer biris i verg ilerinar tmas ı ya da azalması g er ek tiğini söylers e, bu ko nuda

da y orum y apmak ta özg ürs ünüz. A ncak diğer tar aftan,biris i ‘Bir Sebt g ünü ışık düğme sine d ok un ma m a lıy ım’derse, ona şöy le der s iniz, ‘Buna saygı duyarım.'

Nede n M uha f azak âr Par tiy i ya da İşçi Part is ini, Cumhuriy et çiler i ya da De mo k r at lar ı, şu ya da bumodel ekonomiyi ya da Windows yerine Macintosh’udesteklemek ta ma me n meşrudur da K âin a t’ın nasıl

mey dana g eldiği ve on u k imin y ar att ığıyla ilg ili bir fikir beyan etmek y asak tır? K utsal meseleler ol duğu için

mi? ... Gene lde dinse l g örüşler e it ir az etmemey e alışk ınızanc ak Ric har d’ın bunun aks ini y aparak y ar at tığı co şk unun boy utu son derece ilg inç! Bu ko nuda herk es in aşırıderecede heyecanlanması normal çünkü bu tarz sözlersöylemek yasak. Yine de meseleyi mantıklıca irdelediğiniz de , böy lesi f ik ir ler in diğer fik irle rle çek işebilme siadına en az onlar kadar serbest olmamasının bir sebebi

y ok tur , tabii eğer söyle nmemele ri g erektiğini ar amızdabir şekilde kar ar laşnrmadıy sak .

İşte toplumumuzun dine gösterdiği lüzums uz miktardaki saygının detay lı bir örneği, gerçekten de önemli bir örnek. Dinda r olmaksavaşzamanında vicdani muha lif statüsü elde etmenin hiç kuşkusuzen zahmetsiz y oludur. Savaşın kötülüklerini y or umladığınız bir doktora teziyle ödül kazanmış, parlak zekalı bir ahlak felsefecisi olabilirsiniz, lâkin yine de vicdani savaşkarşıtı olma isteğinizi değerlendirenbir askeri heyet size zor anlar yaşatacaktır. Oysa ebevey nlerinizdenbirinin ya da her ik isinin de bir Protestan olduğunu söylerseniz ko

layca aradan sıyrılırsınız ve her ne kadar kendini ifade etmekten acizve bilg isiz olursanız olun, barışseverlik (pasifimin) teorisinde ya daaslında bizzat Protestan Mezhebinin içinde sayılırsınız.

Tayfın barışseverliğe zıt ucunda bulunan savaşan g ruplar içindini isimler kullanmaya korkakça bir isteksizlik duyarız. Kuzeyİrlanda’da, K atolikler ‘Milliy etçi’, Protestanlar ise ‘Kralcılar’ olarakbilinir ve bu bir örtmecedir. ‘Dinler’ kelimesi dahi uygun bulunma

yarak ‘topluluklar’ haline getirilmiştir, tıpkı ‘topluluk lar arası savaş’

ifadesinde olduğu gibi. 2003 A nglo- A merikan istilasının bir sonucu

Tanrı Yanılgısı 2*7



İMiitmı t içten İna na n Bir İnançs ın

olarak, Ir ak’ta dejenerasyon oluşmuş, Şii ve Sünni Müslümanlar ar asında sivil mezhep savaşı çıkmıştır. Bu, açıkça bir dinsel fikir ay rılığıdır. Oy sa 20 May ıs 2006 tar ihli Independent, ön sayfa manşet vebaşmakales inde bunun bir ‘etnik temiz lik’ olduğunu bildirmişti. O

y azıdaki ‘etnik ’ kelimesi bir diğer örtmecedir. Irak’ta g ördükle rimizdinsel temizlik tir. Eski Y ugoslav y a’daki ‘etnik te mizliğin’ esas k ullanımı da, Ortodok s Sırpları, Katolik Hırv atlar ve Müslüman Boşnak-ları,r,/da kapsay an dinsel temizliğin, tartışmaya açık bir örtmecesidir.

Medy a ve devlet içinde, etik konusundaki genel tar tışmalardadinin ay rıcalıklı olduğuna daha önce dik kat çekmiştim./7/Her ne zaman cinsellik ya da üreme ile ilgili ahlak kuralları üzerinde bir anlaşmazlık çıksa, birkaç farklı inanç grubundan dindar önderin nüfuzlu kurullarda ya da radyo ve televizyondaki açık oturumlarda gözeçar par biçimde temsil edileceğine emin olabilirsiniz. Bu insanlarıngörüşler ini sansürlemek için cephe almak zorundayız öner isini getirmiyorum. Ancak toplumumuz neden bu liderleri bir ahlak felsefecisi,bir aile avukatı ya da dok tor yerine koysun ve sanki bir uzmana baş-vuruy ormuşçasına k apılarını çalsın?

İşte dinin ayrıcalığını v urgulay an bir diğer tuhaf örnek. 21 Şubat

2006’da Birleşik Devletler Y üksek Mahkemesi herkesin uymak zorunda olduğu, halüsinasyon etkisi yapan ilaçlar ın alınmamasını dikteeden bir kanundan, New Mexico’daki bir kilisenin muaf tutulması kararını aldı.w Centro Espirita Beneficiente Uniao do Vegetal’in1imanlı üyeleri, yalnızca “hoasca çayı” içtiklerinde Tanrı’yı anlayabileceklerine inanıyor lardı ki bu çay yasadışı, halüsinojenik bir maddeolan “ dimethy ltr yptamine” içeriy ordu. Bu ilacın kav rayışlarını arttırdığına inanmalarını söylemenin yeterli olduğuna dik katiniz i çekerim.Kanıt göstermelerine gerek yok. Diğer tar aftan, esrarın kemoterapiyekat lanmak zorunda olan ve acı çeken kanser has talar ının ağrı, sızıve bulantılarını hafiflettiğini ispatlay an çokça bulg u vardır. Y ine de,2005’te, Yüksek Mahkeme, tıbbi amaçla esrar kullanan hastalarıntümünün federal davalarda savunmasız oldukları hükmünü getirdi.(Bu hüküm uzman doktor denetiminde kullanımın yasallaştırıldığıaz sayıdaki eyaletlerde dahi geçerli hale getirildi.) Din, her zaman

koz olarak kullanılmıştır . Bir sanat eleştirmeni topluluğu üyeler inin,mahkemede şöyle bir savunma y aptıklarını hayal edin; Empresyonist

ya da Sürrealist tabloları incelerken kav rama yeteneğimizi artt ırmakiçin halüsinasyon etkisi y apan bir ilaca ihtiy acımız olduğuna inanıyoruz. Şimdiy e dek, her ne zaman bir kilise buna eşdeğer bir gereksinimtalebinde bulunsa ülkedeki en yüksek mahkeme tarafından desteklenir. Dinin gücü adeta bir tılsım gibidir.

On yedi yıl önce, seçkin yazar Salman Rüşdi’ye,'v/ bir roman1B rezi ly a ’d a A ma zon b öl ges inde fa a l iy et göst eren b ir Hır is t iy a n cemiy et i :

h t t p : / / e n . w i k i p c d i a . o r g / w i k i A J n i % C 3 % A 3 o _ d o _ V e g e r a l - ed.tı.

2 8 Kıchartl Dawkins

http://en.wikipcdia.org/wikiAJni%C3%A3o_do_Vegeral

http://en.wikipcdia.org/wikiAJni%C3%A3o_do_Vegeral









Duttu» 1 İçten Innnnn B ir Innnv'sız

Müslüma n’ı olan ve Salman Rüşdi’nin v atanında s ığınması tek lif ini getiren cesur selefi merhum Dr. Zaki Badavvi ile yüz kızartıcı birzıtlığa düştüğünün ispatıdır. Sacranie, Mueller’e Da nima rka karik atürler i y üzünden ne kadar endişelendiğini anlattı. Mueller de endişe-lenmişti ancak farklı bir sebepten ötürü: ‘Ben, gözlerden ırak bir İskandinav gazetesindeki mizahtan yoksun birkaç eskize gösterilen bug ülünç, orantısız tepkinin İslam ve Batı’nın aslen uzlaştırılamayacağı-nı doğrulamasından endişelenirim... Diğer taraftan, Sacranie İngilizgazetelerini, karikatürleri tekrar basmadıkları için övdü ki Muellerulusun büy ük bir çoğunluğunun bu konudaki şüphesini dile getirmişti; “İng iliz gazetelerinin fikirlerini hapsetmesi, Müs lüma n hoşnutsuzluğuna olan duyar lılığı sağlamaktan çok pencerelerin kırılmaması

ar zusunu açığa çık ardı.”Sacranie’nin şöyle bir açıklaması oldu: “ Pey gamber k işi, huzur

üzerinde olsun, Müslüman dünyasında çok derin bir saygı görür,bu kelimelerle anlatılamayacak bir sevgi ve muhabbettir. Ailenizin,sevdiklerinizin, çocuklarınızın ötesindedir. Bu inancın bir parçasıdır.

Ayrıca hiç kims enin Peygamberin resmini çizmemesini öğütley en İs-lami bir öğreti v ardır.” Mueller’in incelemesine göre;

İsla m’ın değer ler i diğer le r inink ini bas tıra cak tür de ndir kiher müridi bunu böyle kabul eder; tıpkı tek yolun, tek gerçe ğin, tek ışığın k endi dini old uğuna inana n he rhang i birdini n me ns ubunun düşünec eği g ibi. Eğer ins anlar bir 7 ’nci

y üzy ıl v aiz in i kendi ai lele r inde n da ha çok sev iy or larsa, buonl ar a kalmış, A nca k o nla r da n başka k imse bun u ciddiy ealm ak zo r unda de ğildir...

Eğer ciddiye almaz ve saygınızı tam anlamıyla göstermezseniz, fiziksel tehditle karşılaşırsınız, hem de ortaçağdan beri başka hiçbirdinin arzu etmediği bir ölçüde. “ Bu denli zorlamanın gerekliliği veonay lanması karşısında insan şaşırmadan edemez” diy or Mueller veekliyor: “ Siz soytarılar eğer bir noktada dahi haklıysanız, kar ik atüristler her halükârda cehenneme gidecekler; peki bu yeterli değil mi?Bu arada, eğer Müslümanlara yapılan hakaretlerle g aley ana gelmekisterseniz, Suriye ve Suudi Arabistan’daki Uluslararası Af raporlarınıokuyun.”

Birçok kişi Müslümanlar taraf ından iddia edilen isterik ‘üzüntüy le’, A rap medyasının klişe Y ahudi karşıtı karikatürlerini y ay ınlamak ta g öster diği gönüllülük arasındaki zıtlığı fark etti. Pakistan’dakiDanimarka kar ikatürleri karşıtı bir gösteri s ırasında, siyah çarşaflarabürünmüşbir kadın, ‘T anrı Hit ler’i korusun’ yazılı bir pankar tı taşırken fotoğraftandı.

^ 2 R i c h a r d D n \v k m >



HA K S IZ İT İB A R

T üm bu çılgın g ümbürtüye cevaben, saygın liberal gazeteler şiddeti kınadılar ve ifade özg ürlüğü hak kında göstermelik beyanlardabulundular. Ancak aynı zamanda, Müslümanların ‘katlandıkları’derin ‘üzüntü’ ve ‘kalp kırıklığı’ için ‘saygı’ ve ‘duy g udaşlık ’ hisle

rini bildirdiler. Ha tır lay ın, ‘üzüntü’ ve ‘kalp kır ıklığı’ herhangi birMüslüman’ın şiddete ya da bir tür gerçek acıya mar uz kalması sonucu ortay a çıkmamıştı: T üm bunlar a sebep olan Danimarka sınırlarıharicinde yaşayan hiç kimsenin asla adını dahi duy madığı bir gazetede yayımlanan birkaç acemi karikatürdü ancak bu kasten planlanmışbir zarara teşvik kampany asıydı.

Bu uğurda kimseyi üzmek, ya da kimsenin kalbini kırmak niye

tinde değilim. A ma laik topluluklarımızın dine aşırı ayrıcalık tanımasıbeni hem şaşırttı hem de ilg imi çekti. T üm politik acılar yüzler ininsaygısız kar ikatürlerine alışmalı ve hiç kimse onları sav unmak içinay ak lanmamalıdır. A ncak din söz konusu olduğunda bizden böyle-si eşsiz, ayrıcalıklı bir saygı görmesini sağlay an özellik nedir? H.L .Menken’in dediği g ibi: “Diğer dostlarımızın inancına saygı göstermek zorundayız ancak bu saygı yalnızca karısının güzel, çocuklarınında ak ıllı o lduğu teorisine g österdiğimiz anlay ışta ve boyutta olma lı

dır.”Olay ların g elişiminde dine benzersiz şekilde ve ha ddini aşan say

gı gösterilir ki ben bu kitap için bundan feragat ediyorum. Ne birile-rini incitmek adına tar zımın dışına çıkacağım ne de inanç meselesinidiğer meselelerden ayrı tutarak daha yumuşak bir tutum sergileyeceğim.

Tanrı Yanılgısı ^



» I , V - . " » 1 * •*.

: . 3 í

u

■TJ J m, : . ;w ■: - tr iniN ^f W * fK * 9m p -.i m * S X y ?

.. » », r .yi- ' . .V . 'i < .'-i •:•.•'■:•> • .: v a . Caiv ^- > - r > . 7 ^. : r r: i^^| ii | r i * ^^» '» - - - -

; ->-'- *; PW í V

•ii) ■'¿Ü

¡ J M K

7 T T

* V

*=-V-V-f ('Tíi»

■ K » r ^ T C U ^ -’« •‘- i •k S l

1* *■":- tz Ç V á

ijíj. •

•k t ó i ^Í ^p * 0 É ^ S r < l t

r» n

r ^ » ; -f c ® i v * « £

________________ —

& k-s,rli<

t D f f k r i F S k i J‘ r sT

________ . . . . ______________________________________ _____________ !Ráfc% n? ........ - - _.

v “ í- ^tíiîv hiá | - 4ÁJÍí U « Ü ¿ ; s ^ •■■P ~ £l6 w §M Lrr iilcT^“; W r *7 í/i-»!’t B M j ^& S Ií ^ntîı ¿a





Bölunt i •T ann V arsayımı

Eski A hit ’in Tanrısı, tartışmaya açık olarak , tüm lite ratürün en tatsız karakteridir. Kıskanç ve bundan gurur duyan, dar kafalı, adaletsiz, bağışlamak bilmez bir hâkimiyet bağımlısı, k indar , k ana susa

mışbir etnik temizlikçi, homofobik, ırkçı, bebek katili, soykırımcı,evlat katili, bir salgın hastalık gibi tehlike saçan, megalomanyak,sadomazoşist, k ötücül, dönek bir zorba ve bir kadın düşmanı. A ramızda çocukluk çağından itibaren onun y öntemleriyle yetiştirilmişolanlar bu korkunçluklara karşı duyarsızlaşmışolabilir . Masum birgörüşaçısına sahip toy birisi daha net algılamaya sahiptir. WinstonChur chill’in oğlu Randolph her nasılsa kutsal kitap konusunda bilg i

siz kalmayı başarmıştı ta ki Evelyn Waugh ve bir subay ar kadaşınınkendisiy le Incil’in tamamını iki haf tada okuy amay acağına dair bahsegirmesine kadar. Bu bahis, savaşta hep birlikte göreve çıktıkları biranda, Churchill’in gürültü yapmasını engellemek adına nafile bir girişimden ibaretti aslında: “ Maales ef umut ettiğimiz s onucu alamadık.Daha önce kutsal kitabın bir satırını bile okumamışve korkunç birşekilde hey ecanlanmıştı; bir yandan alıntıları yüksek sesle ok uyor ,‘Baksanıza, İncii’de böyle dendiğini bilmediğinize bahse girer im.

diğer y andan k ıkır kıkır gülerek tanrıya çatıyordu; ‘T anrı, Tanrı birhalt değil! ” ’ T homas Jefferson (dikk atli ok uyun) benzer fikre sahipti:“Hıristiyanların Tanrısı korkunç, kötü huylu bir varlıktır; acımasız,kindar, kaprisli ve adaletsizdir.”

Bu denli kolay bir hedefe saldırmak insafsızlıktır. Tanrı Varsayımı, kanıt gösterilmeye çalışılan en itici örnek Yehova ile ya da zıddıolan, sıkıcı Hıristiy anlık ile doğrulanmamalı ya da çürütülme melidir ,

“Hoşg örülü İsa, uysal ve ılıman.” (A dil olunur sa, bu süt çocuğu karakteri, V ictoria dönemindeki takipçilerine İsa'nın kendisinden daha çok şey borçludur. A caba bay an C.R A lex ander en şu ifadesinden daha mide bulandırıcı bir üslup var mıdır? “Hıristiyan çocuklarının tümü uysal, itaatkâr ve iy i olmalıdırlar, tıpkı onun (İsa) g ibi. ") Ben

Yehova, İsa ya da A llah’ın, ya da Baal, Zeus veya W otan gibi tanrıların kendine özgü özelliklerine saldırmıyorum. Bunun aksine, Tanrı

V ar sayımını daha sav unulabilir bir biçimde tarif etmeliy im: bir üstün

insan, bir doğa üstü zek â vardır ve bu var lık, k âinatı ve de içindeki biz dâhil her şeyi bilinçli olarak tasarlamışve yaratmıştır. Bu kitapdaha farklı bir g örüşü savunacaktır: herhangi bir şey tasarlamay a

yeter karmaşıklık taki bir yaratıcı zekâ, yalnızca kademeli evrimin uzun bir sürecinin son ürünü olarak ortaya çıkabilir. Evrim geçirmiş

yaratıcı zek âlar muhakkak kâinata en geç katılanlar dır ve bu sebepten ötürü, evrenin tasarımından sorumlu olamazlar. Tanrı bu tanıma

göre bir y anılgıdır ve sonraki bölümlerin göstereceği g ibi, zararlı bir y anılg ıdır.

3 6 R i c i m r t i D j n v k i n s









ttüium i T anrı Var say ımı

mamalıyız: Seraphlar, Cherublar, Throneler, Dominionlar, Virtueler,Poweriar, Principalityler, Archangeller, (tüm seremoninin liderleri)ve en yakın arkadaşlarımız olan her zaman uyanık K oruyucu Mele kleri de içeren sıradan eski Melekler. Katolik mitolojisiyle ilgili beni

kısmen etkileyen şey tatsız ucuz edebiyatıdır fakat asıl etkilendiğiminsanların zamanla detayları icar ederken takındıkları havai umursamazlıktır. I'am olarak utanılmadan uydurulmuştur.

Papa J ohn Paul Il ’nin y arattığı azizlerin sayısı geçmişy üzy ıllardaki bütün selef lerinin bir araya getirdiğinden bile fazlay dı ve Me r

yem A na ’ya özel bir sempatisi vardı. 1981 y ılında Roma’da maruzkaldığı bir suikast gir işiminden etkilendiğinde çok tanrıcı arzularıdramatik bir biçimde ortaya konmuşve sağkalması l;atima Meryem

A namızın müdahalesine bağlanmıştır : “ Bir anne eli kurşunun y önünü tayin etti.” İnsan kurşunun tamamen ıskalamasını neden sağlamadığını merak etmeden duramıyor. Onu altı saat boyunca ameliy ateden cerrahi ek ibinin kahramanlıktan en azından bir pay hak ettiğini düşünenler olabilir ; ancak belki de doktor ların elini de bir anneeli yönlendirmiştir . Asıl mesele şudur ki, Papa’nın düşüncesine görekurşunu yönlendiren Meryem A namız değil, tam tanımıyla P'atima

Meryem A namızdı. Herhalde Lourdes Mery em A namız, G uadalu-pe Meryem Anamız, Medjugorje Meryem Anamız, Akita Meryem A namız, Zeitoun Meryem A namız, Garabandal Meryem A namız veKnock Mer yem A namız o sırada diğer ay ak işleriyle meşguldü.

A caba Y unanlar, Romalılar ve V iking ler bu tür çok tanrısal muammalar ın üstesinden nasıl geldiler? Venüs, y alnızca A frodit’iıı birdiğer ismi miy di yoksa iki farklı aşk tanrıçası mıydılar? T hor baltası ile birlikte Wotan’ın bir simgesi mi yoksa farklı bir tanrı mıydı?

Kimin umurunda? Hayat bir ya da birçok hayal ürünü arasındakiayrımı kafaya takmaya gerek bırakmayacak kadar kısadır. Kendimi,çok tanrıcılığa jest yaptığım şeklinde bir ihmal s uçlamasından korumak amacıyla bu konuda artık konuşmamalıyım. Yalın olmak amacıile, ister çok tanrılı isterse tek tanrılı inanca ait olsun, kitabın geriyekalanında tüm ilahlar a basitçe ‘T anrı’ diyeceğim. A yrıca, İbr ahim’inT anrısı’nın (kibarca çevirirsek) saldırgan bir erkek olduğundan haberdarım ve bu tabiî ki zamirleri kullanım şeklimi yönlendirecek tir .1Daha kültürlü ilahiy atçılar T anrının cinsiyetsiz olduğunu söylerken,bazı feminist ilahiyatçılar tarihsel adaletsizliği onar manın peşinde k oşarak T anrı’nın dişi o lduğunu sav unurlar. A ncak her şeyi bir kenarabırakırsak, v ar olmay an bir dişiyle var olmay an bir erkek arasındakifark nedir? İlahiy at ve feminizmin sahte kesişmesinde, aslında varoluşun cinsiyetten daha az dikkat çeken bir özellik olması gerektiğinidüşünüy orum.1İngil izcede k ul lanı lan zam irler T ürkçe dekilerden f ark l ı olar ak cinsiyete güre der işikl ik { 'öner mek tedir

T iirkçede “ O " ke limes i di>i, erk ek ve cansızları belir tebildiği halde İngilizcede cinsiy etlere bağlı olarak

"sl ıeM. “ l ıe” ve “ i t” olm ak üzere 3 ayrı zamir kul lanı l ır, - eı ij i .



Ç O K T A N R IC IL IK

Dini eleştirenlerin, din olarak adlandırılan çok g enişzeng inlikteki geleneklere ve dünya görüşlerine saygı göstermemekle suçlana-bileceklerini biliyorum. Sir James Frazer’ın Altııi Dal (Golden Bough), Pascal Boyer’in Açıklanan Din (Religion Ex plained) ya da Scott

A tran’ın T anrıya Güv enir iz (In God We Trust) eserleri gibi insanbilimsel (aııtropoloıık} bilg ilerden haberdar çalışmalar boşinançlarınve adetlerin tuhaf fenomenolojisini çarpıcı biçimde belgelerler. Bugibi k itapları okuy un ve insanlar ın saflığının büy üklüğü karşısındahayret edin.

Fakat bu kitabın tarzı onlar g ibi değildir. Doğaüstücülüğün bütün türlerini kınarım ve bu kınamay ı pekiştir menin en etkil i yolu ok u

yucularımın büyük ihtimalle en aşina olacağı haline odaklanmak tır;

bütün toplumiarımızı en çok tehdit eden türüne. Ok urlarımın çoğugünümüzün üç ‘büyük’ tektanrıcı dininden herhangi birisine yakındır ve (eğer Mor monizmi1 de sayarsak dört din) hepsinin de geçmişimitolojik resul İbrahim’e dayanır. Dolay ısıyla k itabın geriye kalanbölümlerinde bu gelenekler ailesini akıldan çıkarmamak mantıklıolacaktır.

Şu an k itabın kaçınılmaz olarak karşılaşacağı sert cevaplar dan

birinin önüne geçmek için iyi bir an, aksi halde, (gündüzün ardındangecenin gelmesi kadar kesin bir şekilde) eleştirilerden biri y or umlarda yer bulacaktır : “Da w kins’in inanmadığı T anrı’ya ben de inanmıy orum. Göky üzünde bulunan uzun beyaz sakallı bir yaşlı adama ina nmam.” Bu yaşlı adam konu ile ilgisi olmayan bir dik kat dağıtıcıdır vesakalı, en az uzunluğu kadar bıktırıcıdır. A slında dik kati dağıtması,alakasız olmasından çok daha zararlıdır. Bu son derece ahmakça yorum aslında önceden hesaplanmıştır ve amacı dikkatleri spikerin ger

çekte inandığı var lığın en az yaşlı adam kadar aptal bir var lık olduğugerçeğinden uzaklaştırmaktır. Bir bulutun tepesinde oturan sakallı

yaşlı bir adama inanmadığınızı biliy or um, o halde bunun için dahafazla vakit kaybetmeyelim. Tanrı ya da Tanrıların herhangi bir özeltürüne saldırmıyor um. Benim saldırdığım şey, T anrıdır, bütün Tanrılardır ve ne zaman ve ne şekilde icat edilmişveya edilecek olurlarsaolsunlar doğaüstü olan her şeydir.

M or mo u d in i Jos eph S in ir l i t a r a l ı nd a n k urul muşt ur. K end is ine görü nen b ir mel ek ona T a ıt n* nın v a hiy l er in i

içeren alt ın tabak alar ın ye rini söylemiştir. Böylece Jo scph Smirh 18 30 yı l ında M or m ou K ir ab fn ı yay ınla

nıışrır . -tni.n.

T anrı Yanılgısı /j 1















Jfciliım - T anrı Var sayımı

Jefferson ve meslektaşları ister teist ister deist ister bilinemezciveya ateist olsunlar, bir başkanın dini görüşlerinin varlığının veya

y ok luğunun sadece kendisini ilg ilendirdiğine inanan tutkulu laiklerdi. Dini görüşler i ne olmuşolursa olsun A merik a’nın kurucularının

hepsi eğer Baba George Bush’uıı kendisine gazeteci Robert Shermantar afından sorulan, “Ateist olan A merikalılar ın vatandaşlıklar ınınve vatansev er likler inin eşitliğini onaylıyor musunuz? ” sorusuna verdiği cevabı okusalardı donakalırlardı: “ Hay ır, bu ateistlerin yurttaşve vatansever olarak düşünülebileceğinden emin değilim. Bu millet T anrı’nın emrindedir .” ,2,; Sherman’ın açıklamas ının kesin doğruolduğunu varsay arak (Ne yazık ki bir kayıt cihazı kullanmamışve

diğer hiçbir gazete hikâyeyi o zaman yay ınlamadı), ateist yerine ‘Ya-hudiler’, ‘Müslümanlar’ veya ‘Zenciler’ kelimesini koymayı deneyin.Bu A merikalı ateistlerin katlanmak zorunda olduklar ı ayrımcılığın veönyargının ölçüsünü ortaya koyar. New York Times’ta yazan Natalie A ngier ’in ‘Y alnız Bir Ateistin İtirafları’ g ünümüz A merik a’sındabir ateist olar ak yaşadığı soy utlanma hissinin üzücü ve dokunaklıbir tasviridir.23Ancak Amerikan ateistlerinin soyutlanması gerçekteönyargının sürekli olar ak geliştirdiği bir y anılsamadır. A merika’daki

ateistlerin sayısı çoğu insanın kafasındaki rak amdan bir hayli fazladır. Önsözde de dediğim gibi, Amerikan ateistleri dindar Y ahudilerinsay ısından kat kat fazla olmasına rağmen Yahudi lobisi herkes taraf ından bilindiği g ibi W as hing ton’daki en korkutucu etkiye sahiplobilerdendir. A merikalı ateistler eğer adam akıllı org anize olsalarkim bilir neler başarabilir ler ?1

Dav id Mills , takdire değer kitabı Ateist Evreni'ndc, eğer kitap

roman olsaydı, olay ı polis bağnazlığının abartılı bir kar ikatürü olarak değerlendirip pek fazla önemsemeyeceğiniz bir hikâye anlatır.Dinsel telkinle tedavi eden bir Hıristiyan, yılda bir kez Mills’in yaşadığı şehre gelen bir “ Mucize Seferi” y ürütmektedir . Bu tedavici,

yaptığı diğer şeylerin yanında, diy abet hastalarını ensülinlerini çöpeatmaları ve kanser hastalarını ilaç tedavilerini bırakmaları ve bunun

yerine mucize için dua etmeleri için teşvik eder. Mills , insanlar ı uyarmak için barışçı bir gösteri düzenlemeye karar verir. A ncak bir hata

y apar , polise giderek planını anlatır ve tedavicinin destekçilerindengelecek olası bir saldırı karşısında korunma talebinde bulunur . İlkkonuştuğu polis memuru ona şu soruyu yöneltir: “T edaviciy i protesto mu edeceksin yoksa ona arka mı çıkacaksın?” Mills ‘protesto cde-ceğim’ diye y anıtladığında, polis memuru bu toplantıy a kendisinin dekatılmay ı düşündüğünü ve Mil ls ’in göster isinin y anından geçerkenşahsen Mills ’in yüzüne tüküreceğini söyler.

' Free Inquiry 't im E ditörü T om F lynn etki ley ici biçimde ta>ı ge diğine koy uy or (‘La ik l iğin Y ükse lme Z am a nı1, Free Inquiry 26: 3, 20 06 , 16- 17): “ Eğer ateist ler y alnız ve ay ak lar a l t ına al ınıyor lars a, yalnızca k endimiz i

suçl a ma hy ı z . S a y ı o l a ra k guçl üy ı iz . O ha l d e ge l in y umr uğumuzun g ü cünü d eney el im. "

/J-S Richnrd Dnvvkins



L A İKLİK , A ME RİK A 'NIN K U RU CU L A RI V E DİNİ

Mills şansını ikinci bir polis memurunda denemeye karar verir. V b u memur da, tedavicinin destekçilerinden herhangi birisi saldırarak Mills ’e engel olmay a çalışırsa Mil ls ’i tutuklayacağını çünkü ‘T anrının işine müdahale etmeye çalıştığını’ söyler. Mills eve gider ve üstC'jzey bir isinin kendisine daha yakın dav ranacağım umut ederek po-

î merkezine telefon etmeyi dener. En sonunda komiser yardımcısınasağlanabilir ve şu karşılığı alır: “ Cehenneme git ahbap. Hiçbir polis—emuru lanet olası bir ateisti korumak istemez. Umarım birisi seniv-.ce benzetir .” Görünüşe göre bu polis merkezindekiler in hem düz

gün konuşma yetenekleri, hem de insani nezaket ve görev bilinçlerir- 'dukça yetersizmiş. Mills , o gün bu konuy la ilg ili y edi ya da sekizpolis le konuştuğunu anlatıy or. Hiçbir i y ardımcı değildi ve birçoğuoog rudan Mills ’i şiddet uygulamakla tehdit etti.

Ateistler aley hindeki böylesi önyargının hikâyeler i boldur ancak"B üy ük Philadelphia Özg ür Düşünce Derneği’” nden Marg ar et Downey bu tarz olay ların düzenli kayıtlarını tutar./2 Kay dettiği olay lar ,: jplum, ok ullar, işortamı, medya, aile ve devlet başlıklar ıyla sınıflandırılmıştır ve ağır tahr ik , işkay bı, aile taraf ından reddedilme ve hattacinayet örneklerini içerir .,2-ç/Dow ney ’in kay dettiği, ateistlere duy ulan- erretin ve yanlışanlamanın belgelenmişkanıtlar ı, dürüst bir ateis-::n Amerika’daki bir kamu seçimini fiilen kazanmasının gerçekten

.mkânsız olduğunu anlamayı kolay laştırır. Temsilciler Meclis i’nin- 35, Senato’nun 100 üyesi vardır. Bu 535 bireyin çoğunluğununhalk ın eğitimli kesiminden olduğunu varsayımı altında, istatistiksel•arak büyük bir kısmı kaçınılmaz bir şekilde ateist olmalıdır. Seçile-

r:! mek için ya y alan söylemişlerdir ya da gerçek hisler ini gizlemişlerdir. ikna etmek zorunda oldukları seçmenler bu durumdayken onları*.:m suçlayabilir ki? Evrensel olarak , herhangi bir başkan adayınınateizmi kabul etmesinin polit ik bir intihar olacağı kabul edilir.

Bugünün Amerika’sındaki güncel siyasi havayla ilgili bu gerçekler ve ne anlama geldikleri, Jefferson, Washington, Madison,

A dams ve bütün arkadaşlarını dehşete düşürürdü. İster ateist, ister:v!ınemezci, deist ya da Hıristiyan olsunlar, Washington’daki 21.•uzvıl teokratlar ı karşısında korkuyla irkileceklerdi. Onların yerine,sömürge sonrası Hindistan’ının laik kurucuları, özellikle de dindarGandi’yle (‘Ben bir Hindu’yum, bir Müslüman’ım, bir Yahudi’yim,r:r Hıristiyan’ım, bir Budist’im!’) ve ateist Nehru’yla birlikte olmak

: sterlerdi:

Hindis ta n y a da başka y erlerde din diye a dlandır ıla n şe y in ya da en azından dins el örg ütl enm eni n g ör üntüs ü içinıikorku hissiyle doldurdu ve bunu sık sık kınadım. Hepsiniortadan kaldırmayı diledim. Hemen her zaman bunlar,k ör ina nç ve tepki, dog ma ve bağnaz lık, batıl ina nç, k öt ü

ye k ullanma ve çık ar g ruplar ının k orunmas ıy la destekleni-

y or muşg ibi g özük tü.Tanrı Y.ımlgısı







ikilimi i ■T ann V nrsayıını

nacağım görüşaçısı ise oldukça farklıdır: T anrı’nın var lığıyla ilg ilibilinemezcilik sıkı sıkıya UGB sınıfına aittir. Tanrı var olsa da olmasada bu bilimsel bir sorudur; belki bir gün cevabı bilebileceğiz ve şu an,bu olasılık hakkında oldukça g üçlü bazı şeyler söyley ebilir iz.

İnsan fikir lerinin ve davranışlarının zamanla değişimini araştıran bilim dalı, daha önce asla bilimin ulaşamayacağına hükmedilmişsorular ın cevaplandığı örnekler barındırmak tadır. 1835’te ünlü Fr ansız felsefeci Auguste Comte y ıldızlarla ilgili şöyle y azmıştır: ‘Kimyasalkompozisyonlarını ya da mineral yapılarını hangi yöntemi kullanırsak kullanalım asla inceleyemeyeceğiz.’ Oysa Comte’un sözler ini kaleme almasından bile önce, Fraunhofer güneşin kimyasal k ompozis

y onunu incelemek için spektr oskopunu kullanmay a başlamıştı bile.Günümüzde spektroskop kullanan bilim insanları güneşten bile dahauzak yıldızların mutlak kimyasal kompozisyonlarını uzun mesafeliaraştırmalarıyla gözler önüne sermekte ve her gün Comte’un bilinemezciliğini boşa çıkar maktalar.,2yi Comte’un astr onomik bilinemezciliğinin kesin dur umu ne olursa olsun bu ders veren öy kü, bilinemezciliğin mutlak gerçekliğini yüksek sesle bildirmeden önce en azındanbiraz düşünmemiz g erektiğini sezdirir. Y ine de, Tanrı söz konusu

olduğunda, kelimenin yaratıcısı T .H. Hux ley ’den başlay arak çok sa yıda felsefeci ve bilim insanı aynı tutumu sergilemekten hoşnuttur /“ '

Hux ley bulduğu sözcüğü açıklarken aynı za manda bunun sebep olduğu kişisel bir saldırıya göğüs germekteydi. Londr a KraliyetK olej i’nin müdürü muhterem Dr. Wace, Hux ley ’in ‘ödlek bilinemezciliğine’ aşağılayıcı sözler yağdırdı:

Kendisine bilinemezci demeyi tercih edebilir; ancak onungerçek sıfatı daha eskilere dayanmaktadır: o bir kâfirdir; y ani bir inançsız. K âf ir sözcüğü belk i de ta ts ız bir anlamtaşıyor . A ma belki de olmas ı gereken en do ğr u kelime bu-dur. İsa’y a i na nm adığını açıkça s öyle yen bir ada m için tat

sız bir şey dir elbette, o lmalıdır da.

Huxley bu tarz bir tahrike göz yumacak birisi değildi ve 1889’daki

yanıtı bekleyebileceğimiz kadar iğneleyiciy di (gerçi titiz görg ü kurallarına riay et etmekten asla caymamıştı: tıpkı Dar w in’in Buldoğu’nundişler inin kibar V ictoria dönemi hicviy le bilenmişolması gibi.) Sonunda Hux ley , Dr. Wace ile hak ettiği cezayı alana kadar uğraşıpkalanları gömdükten sonra ‘bilinemezci’ kelimesine geri döndü ve ilkolar ak nasıl ortaya çıktığını izah etti. Notunda şöyle der:

Diğerler i mutlak bir ‘ruhani bilg iye’ er iştiklerinden

oldukça emindi. Çok ya da az başarıyla var oluşproblemini çözdüklerini zannettiler; bu sırada ben

5 2 Richard Diiwkins











N O M A

roiduğunda, Zeus, A pollo, A mo n Ra , Mithras , Baal, T hor, W ota n,The Golden Calf ve Uçan Spagetti Canavan’m hesaba katarak, so-ruy u sor an k işinin de bir ateist olduğuna dik kati çek mey i eğlendir icibu- strateji olarak düşünürüm. Çünk ü ben bu kişiye göre y alnızca birtanrı öndeyimdir.

He pim iz kendimiz de keskin inançs ızlığa k arşı kuşkucuk ukla¿¿pusızmle) y aklaşma hak kı buluruz. Tek boy nuzlular , dişperileri ve

Y unan, Roma, Mısır ve V ik ing tanrısı g ibi do ğaüstü inançlar (g ünümüzde) zar ar sızdır. A ncak İbr ahim ’in T anr ı’sı endişe y ar atmakta dırçünk ü gezegeni pay laştığımız insanların önemli bir kıs mı bu T anr ı’nınvarlığına istik rarlı bir biçimde ina nma k tadır. Russ el’ın demliği, T anrım ana nın hery erdeliğinin kanıtın y ük ünü bir uy g ulanabilir politika

konus u y önünde değiştir ir g örünmes ine rağmen, mant ık açısındandeğiştir me diğini g österir. Şöyle ki, eğer konuy u y alnızca herhang i birşeyin y ok luğunun m utla k kanıtını asla elde edemeyeceğimiz bağlamında ele alırs ak, T anrı’nın y ok luğunun k anıtlanma sı müm k ün olma

y acaktır ve bu saçma bir g ir işimdir. Önemli ola n T anr ı’nın çürütülebilir olup o lm adığı değil (ki çürütüleme z değildir) v arlığının mümk ünolup olmadığıdır . A yrıca bu özel bir meseledir. Bazı çürütülemez k onular ın ma ntıklıca değer lendirilmes inin s onucunda diğer çürütüleme z

k onular a kıyasla çok daha f azla olanak dışı olduk lar ı fikr ine varılır.T anrı’nm olasılıklar dizisinde ayrıcalıklı olduğunu dik kate alma kmantık dışıdır. Ve T anrı ka nıtlanamay acağı ve çürütülemey ece ğinde n,▼ar olma olasılığının yüzde 50 olduğunu var say mak da k es inliklemant ık dışıdır ki bu düşüncenin geçersizliğini ay rıca ele alacağız.

N o m a

T;pkı Thomas Huxley’in yedi kademeli listemin tam ortasındaki tamamıy la tar afs ız bilinemezciliğe hizmet ediy ormuşg ibi g örünme k»çin gerçekte inanmadığı işler yapması gibi, listenin en üstündek i tes tler , fark lı bir y önden a ma eşdeğer bir s ebeple ay nı eylemi g erçekleştirirler. İlahiy atçı A lister McG r ath bu k onuy u k itabı D aw k ins ’in

T anr ı’sı: Genler , Me mle r 1 ve Y aşamın K ay nağı’nın (Daw kins’ (¡ od: C-r'rı s. M on es and the Origin of Life) başlıca ko nusu olar ak belirlemiştir. Doğrusu bilimsel çalışmalar ımın hay ra n o lunacak düzey degüzel bir özetini yapmasının akabinde, geriye aksini ispatlamak istediği tek bir k onu kalmışg ibi g örünüyor : T anr ı’nın v ar lığının çürii-tölemezliği, ink âr edilemez ancak utandır ır derecede zay ıf bir fikir.

■* M e n " t er im i , y . ı/. ır R ichar d Daw kins t ar a f ınd an ür eti len, v e bir z i l lind en öt ekine t r ans fer o lab i len k i i l

T r j b il g i pa r ç a c ık l a r ın ı t a n ım l a r . D a w k i n s , ö r n e k o l a r a k m e l o d il e r , g iy s i le r , m o d a , k a p k a c a k y a p m a y ö nt . v e m i m a r i t a rz l ar ı g i b i d av r a nışt a rz l ar ın ı g ö s te r m ek t ed ir . -eJ.n.

T anrı Yanılgıs ı 5 7



lüjîüm 1 ■T anrı Varsayım»

McGrath’in kitabının sayfalarını çevirirken birden kendimi bir kenara ‘dem liği’ k ara larke n buldum. Y eniden T .H. Hux le y ’i hatırl amamasebep ola n Mc G r at h şöyle diyordu: “Hux le y , eksik deneysel bulg utemeline dayanarak umutsuzca dogmatik açıklamalar yapan teistlerve ateistlerden usanmış, Tanrı sor g usunun bilimsel y önte m ilkesineuy um s ağla y amay acağını bildir miştir .”

McGrath kendisiyle benzer mizaçtaki Stephen Jay Gould’tanalıntı y aparak sözler ine dev am ediyor: “ B unu bütün mes lek taşlarımasöy lemişimdir, hem de mily onlarca kez (üniver site seminerler i ve bilimsel ar aştırmalar esnasında): bil im, açıkça (ma ntığa day alı y önte mleriyle) T anr ı’nm olası doğa k ontrolü meselesine hüküm koy amaz.

Bunu ne doğr ulay abil ir ne de ink âr edebiliriz; yani biz, bilim insanları olar ak bu konu üzerinde y or um y apamay ız.” İnançta n y ok sun, neredeyse zorlayıcı tondaki Gould’un bu iddiası gerçekten de haklı birmazeret midir? Neden bilim insanları olarak Tanrı hakkında yorum

y apamay ız? Ve neden Rus sel’m demliği ya da Uçan Spag ett i Canav arıbilimsel k uşk uculuk karşısında eşit or anda ay rıcalıklı değildir ? B irazdan açık lay ac ağım üzer e, yaratıcı bir denetmen eşliğindek i bir k âina t,denetmensiz bir kâinattan epeyce farklı olurdu. Bu neden bilimsel birmesele değildir?

G ould gerçekte inandığından farklı görüşler bey an etme s anatınıaz beğenile n k itaplar ından biri olan Hazr eti İsa’da (Rock of Ages.ı tam anlamıy la la kay t boy utlara taşımıştır. İşte bu k itapta “ birbi-riy le örtüşmey en y etkiler (non- overlappıng magısteria)" tabiri içinN O M A ak ro nimini uy durmuştur.

Bilim ağı ya da alanı deneysel âlemi kaplar: K âinatın nasıl meydana geldiği (eylem) ve işleyişiyle (teori) ilgilenir.Din ise en çözümlenemez anlamlar ve ahlaki değer soruları üzerinde y oğunlaşır. Bu iki alan örtüşnıediği g ibi aynızamanda tüm sorguları da kapsamazlar (mesela, sanatsaldeğerlendirme ve güzellik kavramını aklınıza getirin.) Eğerbasmakalıp bir söz edeceksek, bilim kayaların yaşını anlamaya, din çağların sıkıntısını anlamay a gayret eder; bilim

cennetin nasıl işlediğini, din ise cennete nasıl gidileceğiniçözmeye çalışır.

Bu çok berbat g örünüy or ; biraz düşünün, ne k adar uy g unsuz o lduğunu anla y acak sınız. Dinin şerefli bir k onuk say ıldığı ve bilim in saygıduyarak geri adım atması gereken bu çözümlenemez sorular da ne

dir?Da ha önce bahse ttiğim Cam bridg e’in ünlü g ökbilimcis i M a r

tin Rees, iki çözümleneme z soru adayı ve N O M A yanlısı bir y anıtlaK oz mik Y aşam A lanımız (Our Cosıtuc Habitat) isimli kitabını yaz

58 Richard Dawk ins





Kùliint 1 Tanrı Varsayımı

v aplamalar ına o lanak tanıy an herhangi bir uzmanlıkla rının olduğuna ger çekten inandıklar ına şüphe duy ar ım. Bu g ökbil imc ile r in herik is inin de, k ibar olma k adına, daha önce de bahs et tiğim g ibi gerçekte inanmadık la r ı şeyleri k abul ett ik lerinden şüphele nir im: zaten

ilahiy atçılar ın başka her hang i bir k onuda dinlemey e değer f ikirler i y oktur ; gelin önler ine bir kemik ata lım ve hiç kimsenin belk i de aslace v aplay amay acağı birk aç soru karşısında hır pala nmalar ını izleyelim. G ökbilim ci ar ka daşlarımın ak sine, onlar a bir ke mik bile atma-malıy ız diye düşünüyor um. Bilakis ilahiy at ı (İncil ta r ihi, edebiy atı,ve benzer i şeylerin aksine) gerçek bir konu olarak k abul etmem içinsağlam bir sebep g örme m g erekir.

Benzer şekilde, bil imin üze rimizdeki a hlaki değer y etk is inin kuşku uyandırıcı olduğu k onus unda hepimiz bir leşiriz. A ncak G ouldgerçekten dine bize ney in iyi neyin kötü olduğunu söyleme hak k ını vermek ister miy di? Dinin insan bilgeliğine sunaca k başka hiçbirniteliğinin olma ma sı ger çeği, bize neyin nasıl y apıla cağını anlatma

yetk is inin verilmesini akılcı kılmaz. Bir ker e, bu hang i din olmalıdır? Y etiştir ildiğimiz din mi? Ha ng i konuy a g öre ve Inc il ’in hang ikitabına y önelme liy iz ve bunu, fik ir bir liğinden çok uza k , bazı kısım-

larınınsa t üm ma k ul ölçütler nezdinde iğrenç olduk la r ı için mi y apmalıyız? Hangi sayıda edebiyatçı ölüm cezasının zina, dini tatillerdedal to pla ma ve ailey e karşı küstahlık suçlar ına karşı emredildiğinibilmek için Incil’i ok umuştur? Eğer Deute ronomy (O n Emir k ita plarının beşincisi) ve L ev iticus’u k abul etmezsek (tüm çağdaşay dınlarg ibi), ak abinde hangi kıstasla, dinin hang i ahlak i değerlerini onay lamay ı düşünme liy iz? V eya ahlaki öğretileri bize uy an bir tanesini bulana kadar dünyadaki tüm dinleri didikleyip, ardından bir seçim mi

y apmalıy ız? Eğer öyleyse, bir kez daha sor malıy ız, hang i kıstaslarlabu seçimi yaptık? Eğer dinsel a hlak lar ar as ından seçim y apmamızısağlay an ba ğımsız bir k ıstasımız var sa, ar acılık y apan kişiyi oy undançıkarıp, din olma dan doğr udan doğruy a ahlak i seçimimizi y apma mıza engel olan nedir? Bu g ibi sor ulara B ölüm 7 ’de tekrar döneceğim.

A çık çası G o uld’un Hazreti İsa’da (Rock of AgcsJ yazdıklarınınçoğunun sahiden if ade etmek istedikleri o lduğuna inanmıy or um. Söy

lediğim g ibi, hepimiz hak etmeyen ama g üçlü bir r ak ibe y ar anmakiçin gerçekte inanmadıklarımızı onaylamaktan suçluyuz ve Gould’untek y aptığının bu olduğunu düşünüy or um. T anrı’mn v ar lığı sor g usuyla ilg ili açık ve güçlü ifadesini samimiy etle bildir diğini düşünme kakla yatkındır: “Bunu ne ileri sürebilir ne de inkâr edebiliriz; kısacasıbilim insanları olarak bu konu üzerinde yorum yapamayız.” Bu devamlı ve s abit çeşitteki bilineme zcilik g ibi g örünüy or , tam g elişmişPSB. Bu, bilimin bu soru için olasılık hükmünde bile bulunamayaca

ğını ima e tme ktir . Bu önemli ölçüde yay gın safsata, ‘biline mezc iliğin

60 Richard Daw kins



N O M A

- "T '.: 7Üği’ başlığıy la ak tarmak is tediğim düşüncey i s omutlaştırır;

ic ç un lu k bunu bir m antr a1 gibi tekr ar eder ve şüphele ndiğim üzere j x cır nüfus bundan sıkılmıştır. L af ara sında, G ould taraf sız bir bili-

de ğildir ancak sağlam bir şek ilde fiili ateizme y atkındır . Eğer'b s ı' n m var olup olma dığıyla ilgili söylenecek bir şey y ok ise bu

jptr r y a hang i te mel üzerinden v ardığını me rak ederim.T anrı V arsay ımı yaşadığımız ger çek liğin içinde k âinatı y ar atan,

f a v nv a n ve hatta mucizeleriy le müdahale eden bir doğaüst ü güç ol-ınu öne sürer ki bu mucizele r onun kendi y üce, durağan k a nunen geçici ihlal ler idir. İngilter e’nin önde gelen ilahiy atçılar ından

’^rd Svvinburne, kitabı Tanrı Var mıdır?’da (Is Therc. a Cad?) buu hak k ında şaşırtıcı biçimde takıntıs ızdır :

Teistlerin Tanrı hakkında iddiaları, onun yaratma, koruma ya da küçük veya büyük herhangi bir şeyi ortadan kaldırma gücü olduğudur. Ve ayrıca o nesneleri hareket ettirebilir ya da farklı eylemlerde bulunabilir... GezegenlerinKcpler’in keşfettiği şekliyle hareket etmesini ya da bir kibrit çaktığımızda barutun patlamasını gerçekleştirebilir; yada gezegenleri tamamen farklı bir şekilde hareket ettirtebi-

lir ve kimyasal maddelerin şu anki durumlar ını belirleyenkoşullardan tamamen farklı koşullarda patlamalar ını yada patlamamalarını sağlay abilir . T anrı doğanın kanunlarıtarafından kısıtlanamaz; kanunları o belirler ve iptal edebilir ya da değiştirebilir ; eğer isterse.

C :< kolay değil mi! Bu her ne ise, N O M A ’dan bir hay li uzak olduğuic k n r . Ve her ne söylerlerse söylesinler, ‘ay rık a la n’ e k olünü onayla-

i -et bil im insanları, doğaüst ü y aratıcılı bir ev re nin, yaratıcısı olmay anHr ev renden f azlasıyla değişik olacağını k abul etme k z orunda dır la r .Be :ki kuramsal kâinatın arasındaki farkın pratikte sınanması kolay■>"—asa bile prensipte bu iki k âina t bir bir inde n bir hay li f ar k lı olma-üi:r. Ve bu, bilimin, dinin varoluşiddiası hakkında tamamıyla sessizfcj ması g erek tiğinin, halinden me mnun ve ayartıcı hük m ünü sarsar.S--' .aratıc ı doğaüs tü zekânın v ar lığı ya da y ok luğu açık bir biçimder..r r:sel bir sorg udur, pratik te tar tışmasız olmasa bile (ya da henüz).

V. r;ca dinler in mily onlarca imanlıy ı etkilemek için bel ba ğladığı her—- cıze hikâye sinin ya lanlanma sı ya da doğrulanmas ı da öy ledir.

Isa’nın babas ı bir insan mıy dı ya da do ğum u es nasında annesim Mre miydi? Yanıtlar her ne olursa olsun bir hükme varabilmekv _ arta ka lan y eterince bulg u vardır, bu hâlâ prensipte m utlak bir¿ ¿ .abı olan ta m anlamıy la bilimsel bir s orgudur: Eve t veya hay ır. İsa: :.Mrns’ıı yeniden diriltmişmidir? Çarmıha gerildikten üç gün sonra

¿ «ıel l ık le Saııskrirçe ola n d ini hece ve ya şiirdir. Esasen ruba m k .inal lar o lara k k ul lanı l ı r lar , kel ime

. >ın titreşimlerden fay dala nar ak kişinin daha y üks ek bir bil ince ulanmas ını .m ı.nj.ır cJ.n.

T anrı Ynmlguı 6l



HtVItııu i. T anrı V ars ay ımı

kendisini tekrar hayata döndürmüşmüdür? Benzer sorular için birercev ap v ar dır. Pr atikte keşfetsek de keşfetmesek de ve bunlar tamamen bilimsel gerçekler dir. K onuy u ber rak laştırmak için k ulla nacağımız yöntemler, amaca uyg un bulg ular ın günden g üne işe y arar hale

gelmesi m ümk ün olmas a da, baştan sona ve katışıksızca bilimsel y öntemler olmalıdırlar . Meseleyi dramatize et tiğimizde, bir dizi k ay dadeğer ay rıntının ortay a çıkmasıy la, adli ar keolog lar ın D N A bulgususay esinde İsa’nın ger çekten de biy oloj ik bir babası olm adığını ortay açıkar dıklar ını hay al edin. O m uz silken ve soğuk bir üs lupla şuna benzer sözler sarf eden din savunucularını gözünüzün önüne getirebili

y or musunuz? “ K imin um ur unda? Bilimsel is patın te olojik sor g ular la

uzaktan yakından alakası yoktur. Yanlışotorite! Biz yalnızca en çözümsüz s orular ve ahlak i değerlerle ilgileniriz. Ne D N A bulg usununne de diğer bilimsel if adelerin bu konuy la hiçbir ilg isi o la m az.”

A s lında bunu k omik lik olsun diye söyledim. Bilims el is patın,eğer her hang i bir tanesi çıkag elirse, değer lendirileceğinden ve g ökler eçıka rılacağından emin olabilirsiniz. N O M A popüler dir çünk ü T anrı

V ar say ımı le hinde başka bir bulg u daha y ok tur . Dins el inanç lehindeki en önemsiz bir bulguyu ele geçirdikleri anda bile, din savunucu

ları N O M A ’yı pencereden dışarı atma k ta hiç vak it kay betmezlerdi.Çok yönlü ilahiyatçılar bir kenara dursun (cemaatlerinin koltuklarınıkabartmak adına her ne kadar kendileri gibi bilge olmayanlara mucize masalları anlatmaktan mutlu olsalar bile), sözümona mucizelerinbirçok im anlının inançla rı uğruna edindik leri en güçlü mantığı sağladığından şüphele nir im; ve mucizeler , net bir biçimde bil imin ilkele rine tecavüz etmektedir.

Ro ma K ato lik Kilisesi bazı zama nlarda N O M A ’nın peşinde k oşar gözükme sine karşın, madaly onun öteki y üzünde mucizelerin verimini az izl iğin itibar ı adına zor unlu bir yeterlik olar ak belirler . EskiBelçika K ralı, k ürtaj karşısındaki duruşuyla bir az iz aday ıdır. Ö l ümünden bu yana kendiler ini ona adamışduacıların her hang i mucize vîbir iy ileşme yaşay ıp y aşamadık larını ortay a çıkar ma k için ciddi araştırmalar yapılmaktadır. Dalga geçmiyorum. Bu hukuksal bir olaydırve tipik bir aziz hikâyesidir. Bu meselenin kilise dâhilindeki daha

bilge camia lar için bir utanç kay nağı olduğunu düşünüy or um. Çok y önlü sıfatına lay ık bir camia nın neden kilisede k aldığı, ilahiy atçıla rahem key if veren hem de kafalar ı karıştıran bir g ize mdir .

Muc ize masalla rıy la y iizleşildiğinde G ould büyük bir ihtimalleaşağıdaki s atırlar a sert bir y anıt verirdi. N O M A ’nın tüm meselesi,çif t tar af lı bir anlaşma olmasıdır . D in, bilimin sahasına adım attığı vemucizelerle gerçek düny ay a burnunu s oktuğu anda, G o uld’un s av un

duğu anla mını y itir ir ve dey im yerindeyse bel k emiği k ırılır (G o uld’undine y ükle diği a nlamın yanlışlığı ortaya çıkar ve sav unulama z hale

Ö 2 K i c l ın n l D a w k i tı s



N O M A

A ncak şunu unutmay ın ki G o uld’un sav unduğu mucizesiz din. _ oturan ya da vaaz veren ilahiyatçıların çoğu tarafından onay-- i.*— - maktadır. A slında bu din tanımı onla r için büy ük bir hayal kı-

A lice’in Har ik alar Diy ar ı’na düşmeden evvel kız kardeşinin!. î ilgili y aptığı y or umu uy ar ladığımızda, mucizeler y ar at ma

dır •e dualar a karşılık vermeyen bir T ann’nın vas fı ne ola bilir ? Amb-r > * B-rece’nin ‘dua etmek ’ fiilini nasıl ak ılcılıkla ta nımladığını hatır-

“Kâinatın kanunlarının tek bir talepçi namına feshedilmesinia l e r etmek. B u, itir af edildiği üzere alçakça bir ta leptir .” T anr ı’nın,k az anm alar ına y ar dım ettiğini düşünen atletler va rdır (y ani kayrıl-® ıv en az kendileri k adar hak eden rakipler i karşısında), T anr ı’nınf e c il e r in e bir park yeri ayırdığına inanan mo tor lu araç sürücüler i

«ar dır , dolay ısıyla, büy ük bir olasılıkla başkas ını bu hizmetten yok-9*n mrakacaklardır. Bu tarz teizm utanç verici düzeyde gözdedir veS O M A k adar akılcı olan her hangi bir şeyden etkilenmesi (yüzeysela t a r ık 1pek m ümk ün değildir.

Her şeye rağmen, gelin G o ul d’a kulak verelim ve dinimiz i k ırparak bir çeşit müdahales iz, asgari bir düzey e çekelim: mucizeler, T anrı«r b- .zım aramızdak i iki y önlü kişisel iletişimin, fizik k ural la rının k urca lanmas ının ve bilim sahasına tecav üzün olmadığı bir din. Ols a olsa

j ör k ol.ur: K âina tın ilk for mlarına deistik bir g ir iş, zamanın bo lluğu* ^r ,.>:nde y ıldızlar, elementler , k imy a ve gezegenler gelişir ve hay atr»rrrrıieşir. Bu kesinlikle elverişli bir ay rışma mıdır? N O M A , bu daha*>? :enşsiz ve iddias ız dinde güvenlice sağk ala bili r mi?

A slında böyle olduğunu düşünebilir s iniz . A ncak ben şöyle birâfcr öne sürerim: M üdahale etmeyen bir N O M A T anrısı, İbr ahim ’inT ı^r /s m da n da ha becer ikli ve iyi olmas ının y anı sıra, insaf lı ve doğr u

«e şle ndiğinde ay nı za manda bilimsel bir vars ay ım olmay ı sürdürür.T rk rar başa dönüy or um: Diğer yavaşevrim geçiren zekâlar ın hari-CE>dt yalnız olduğum uz bir k âinat , zeki tasarımı kendi v ar oluşundansprumlu ola n, bir ilk y ol göstericili kâinatt an oldukça fa rklıdır. İki

îsr i: ! : çeşitteki k âina tı pr atikte birbir inde n ay ırt etme nin çok kolayotr .av acağını kabul ediy or um. Yine de, çözümsüz tasarım varsay ımıiak K inda tamame n özg ün ola n bir şey vardır ve en az bilinen tek« r i'r .a t if k adar özg ündür: son derece açık kademeli ev rim. B ağdaşanız biçimde f ar klı olmay a y ak ındırlar . E v r im, eşsiz bir biçimde ola-s £ia lık la r ın ın gerçekçi amaçlar k apsamında kendilerini deyeceğirar iıklar için bir anlam kazandırmıştır. V e B ölüm 4 ’te göstereceğim¿rere. bu konunun son sözü olarak, Tanrı Varsayımı’nı büyük birIsc e tahrip etmeye yakındırlar.

T anrı Yanılgısı 6^





B Ü Y Ü K D U A D E N E Y İ

Ne söylüyorsun Tanrım? Beni kontrol grubundan olduğum için tedavi edemiyor musun? ...Ah anlıy orum, teyzemin dualar ı yeterli değil. A ma T anrım, yan yataktaki BayEvans... O neydi Tanrım? Bay Evans her gün binlerce duaaldı öyle mi? Ama Tanrım, Bay Evans o kadar insanı tanımaz ki... Ah, ondan yalnızca John E. Olarak bahsettiler,John Ellsvvorthy’yi kastetmediklerini nasıl anladın?... Ahevet, hangi John E.’ye dua ettiklerini anlamak için her şeyibilme yeteneğini kullandın. A ma T anrım...

T üm alay ları cesurca göğüsleyen araştırmacı g rubu hiç yıl-r â a n çalıştı ve Boston y ak ınlarında bulunan Zihin/B ede n T ıbbi

A âdemis i’nde ki bir kardiy olog olan Dr He rbert Benson önder liğinint ıtrolündeki 2,4 milyon dolarlık Templeton sermayesi harcandı.I- Benson’ın daha önceleri söy lediği bir söze T empleton baskısından

bir mak ale de yer ver ilmişti: “T ıbbi o lg ularda şefaat (aracılık) i- - arının etk isinin ispatına ina nma k y üks elm ek tir .” A raştırmanın

.’.m ellere tesl im edilmişolması güven ver iciy di ve şüpheciler ta-■ır.” dan ber bat e dilme olasılığı düşükt ü. D r Benson ve takımı altı

t-i-'T-inedeki 1.802 hastayı gözlemledi ki bu hastaların hepsi koronerr>as ameliy atı g eçirmişti. Ha s ta lar üç gruba ay rıldı. Bir inci g rup

,:- i aldı ve bunu bilmedi. G r up 2 (kontr ol g rubu) dua a lmadı ve- bilmedi. Grup 3 dua aldı ve bunu bildi. Grup 1 ve Grup 2 kı-

i- iması aracılık dualarının etkisini sınamak içindi. Grup 3 birininettiğini bilmenin ortaya çıkarabilece ği ps ik os omat ik etkile ri test

içindi.Duacılar üç kilise cemaa tinden oluşuy or du, Minne s ot a, Massac-

r _ ^n s ve Miss ouri, bu üç kilisenin k onum u hastanelerden oldukça* ^»: îı. Duacılar a, açık landığı üzere, dua edecekleri has tala rın y alnız-.-i r. adlar ı ve soy adlar ının ilk harf i söylendi. B unu m ümk ün olabil-r- £ - .ce standa rtlaştırma k deneysel alıştırmay la emin bir şekilde sağ-a - i w;iirdi ve dolayısıyla tüm duacılar a dualar ının içine şu cümley ii : •atmaları söylendi: “ çabuk , sağlıklı bir iy ileşme ve komplik as y on

>_ ’TTiasıyla bir lik te başarılı bir ameliy at için .”

A mer ik an Kalp Dergisi (Anınrıaın Hcart Joıırnjl) Nisan 2006« •'»’da bildirilen sonuçlar olduk ça belirg indi. D ua edilen ve edil-tc: hastalar arasında fark y oktu. Dua edildiğini bilen ve dua

j ¿ mi ya da edilmediğini bilmey enler arasında bir f a r k vardı;— bu olumsuz yöndeydi. Dualardan yararlandıklarını bilenler,- - * enlere nazar an, yan etkilerden daha fazla acı çektiler . Tanrı bu; ^ ■¿.¡ rişimi kınadığını göstermek için hafif çe ce zalandırmışmıydı?* j '.fi için dua edildiğini bilen has taların sonuç itibariy le fazla-

•Testen zarar g örm üşolmalar ı daha olas ıydı: A raştırmacılar ın

T anrı Y anılgısı 65



B o l u m 1 ■T anrı V arsa yımı

dey imiyle ‘per for mans anksiy etes i’. A ra ştırmacılardan birisi ola n DrCharles Bethea şöyle demişti, “ Bu onlar ı ‘dua t ak ımına çağrılacakkadar hasta mıy ım? ’ düşüncesiyle karars ızlaştırmışo la bi lir ? ” G ün ümüzün dava açma meraklısı toplumunda, kalp rahatsızlıklarındanzarar gören bu hastaların, deneysel dua aldıklarını bilmelerinin birsonucu olar ak , T empleton V ak fı aley hinde ey lem niteliğinde bir davaaçmaya yeltenmişolabileceklerini umut etmek fazla mıdır?

Bu araştırmanın ilahiy atçılarca k ınanması hiç şaşırtıcı değildiçünkü bu deneyin dinle dalga geçme kapasitesi vardı ve bu ilahiyatçıları mutlak a kızdırırdı. O x fo r d’lu ilahiyatçı Richar d Sw inburne,araştırmanın başar ısızlığının a rdında n y azdığı yazısında, şu ba ğlamda

araştırmay a karşı çıktı; T anrı, dualar a yalnızca iyi sebepler dâhil indeedildiğinde cev ap ver ir./,7/ Rastg ele birisi için değil a ma belir li birkişi için dua etmek , sırf çif t k ör pros edürlü bir deneyin tas ar ımındaki ras tgelelik y üzünden sağlam bir mant ık teşkil etmey ecektir . T anrıbunu anla r . Bu, as lında B ob New har t’in taşlamasının esas fik riy dive Sw inburne de bunu doğrulamıştı. A nca k S w inburne r apor unundiğer k ısmında, bizza t taşlamanın da ötesine geçer. İlk defa olm amakkaydıyla, Tanrı tarafından yönetilen bir dünyada acı çekmenin hak

ver ilecek bir y önünü bulma y a çalışır:

Acı çekmelerim bana cesaretimi ve sabrımı gösterme fırsatını sunar. Size, duygudaşlığınızı göstermeyi ve acılarımı hafifletmeye yardım etine fırsatını tanır. Ve toplumasunduğu fırsat ise, şu ya da bu çeşit acıların tedavis ininkeşfi için yüksek miktarda para harcanıp harcanmayacağının bir karara bağlanmasıdır. İyi bir T anrı acı çekmemi

ze üzülse de, en çok ilgilendiği şey kesinlikle ve kesinlikleher birimizin sabır, sevgi ve büyüklük göstermemizdir vedolayısıyla kutsal bir karakter olmamızdır. Bazı insanlarınkendi iy ilik leri için berbat bir şekilde hasta olmaları gerekir ve bazı insanlar ise diğer insanlara önemli seçimler sağlamaları için hasta olmaya ihtiyaç duyarlar. İşte yalnızcabu yolla, bazı insanların oldukları insan tipi hakkında ciddi kararlar vermeleri konusunda cesaretlenirler. Diğerleri

içinse bir hastalık bu kadar faydalı değildir.

Bu g ülünç usav urma 1 eseri teolojik z ihnin aşırı tipik bir örneğidir .Bana Sw inburne ve O x f o r d’lu meslek taşımız Profesör Peter A tk insile birlik te kat ıldığımız bir telev izyon panelindeki özel bir dur umuhatırlatır. Swinburne bir noktada Yahudi soykırımını savunmaya yeltenmişti ki bu as lında Y ahudilere cesur ve asil olma fırsatı sunma ktır .S w inburne bu temele day anar ak bunu yapmak istemişti. Peter A tkins

şiddetli bir biçimde gürle di: “ Cehennemde çür üy es in.” 2* M uhak em e, m ant ık l ı d üşünm e. e<i.n.1Bu k arşılıklı etk ileşim s on ya y ından a kr arıiar ak hazırla nmıştır. S w inbur ne 'nm t ipik teo lojisine a it bu yoru-

6 6 R ic ha rd D aw k ins





iKilunı i T anrı V arsayımı

uri İbadet Hizme tleri M üdür ü Bob Barth şöyle bir y orum yapmıştı:“ İnançlı bir ins an bu ar aştırmay ı ilgi çekici bulabilir fak at biz zatençok uzun z ama ndır dua etmektey iz ve dua etmenin işe y ar adığını g ördük , bunun işe y ar adığını biliy or uz. Bu deney , dua ve dinsellik araş

tır masının yalnızca ilk adım ıdır .” Evet, doğru: D ua nın işe y ar adığınıinancımız y oluyla bilir iz, o halde eğer bunu k anıtla may ı başar mazs akistediğimiz sonucu alana kadar y ılmadan çalışmay a dev am ederiz.

N e v i l l e C h a m b e r l a i n E v r İm c î l e r O k u l u

N O M A ’da ısrarcı bilim insanları, popülis t yaradılışçılık tehlikes inin neden olduğu olası bir gizli dürtüy ü özg ün A me rik an siy asetining ünde mine taşırlar ; T anr ı V arsay ımı’nın bilime karşı bağışıklı olması.

A mer ik a'nın bazı bölg eler inde bi lim, iy i or ganize olmuş, sağlam si yasi ba ğlantılar ı olan ve her şeyin ötesinde sınırsızca finanse edilenbir kar şıtlığın sa ldırısına m aruz k almak ta dır ve ev rim öğretim i anahedeftir. Bilim insanları korkularından dolayı affedilebilirler çünkü

tüm araştırma sermayesi eninde s onunda hükümetçe sağlanma ktadırve seçili vekiller tahsilli seçmenlere hizmet ederken aynı zamanda cahil ve taraflı seçmenlere de hizmet etmelidirler.

Böylesi tehditlere cevaben bir evrim sa v unma lobisi oluştur ulmuştur. Bu to pluluk ta k i birey ler çoğunluk la , dik k at çekici bir biçimde, Eugenie Scott önder liğindeki Ulusal B ilim Eğitimi Merkez iı'NC.Sl:. National Çenter ¡ or Science Educatıam tarafından temsil

edilir . Eugenie Scott yakın geçmişte kendi k itabı Evr im Y aradılışçılı-ğa K arşı’yı (Evohıtio)’. vs C,reat'n>nism) y azmış, bilim adına ey lemler y apan y orulmaz bir ey lemcidir . NCS E nin ana siyasal hedeflerindenbiri de ‘mant ık lı’ dinsel görüşü keşfetmek ve harekete geçirmektir :kiliseye giden halkın arasında, evrimle bir sorunu olmayan ve bunun inançlar ıyla ilgis iz olduğunu (ve hatta inançlarını destek lediğini)düşünen erkek ve ka dınlar . Evrim sav unma lobis i, yar adılışın dininadını kötüye çıkarmasından sıkıntı çeken ruhban sınıfları, ilahiyatçı

lar ve aşırı tutucu o lmay an inançl ıların bu ana g örüşü çerçevesindeilgi çekmeye çalışmıştır. Ve ilgi çekmenin y ollar ından bir i, gerçekteonay lamadığımız bir y öne k ay mak, yani N O M A ’yı benimsemek tirve bu, bil imin dinin iddialar ından bağımsız olup, hiç tehdit kâr olmadığı k onus unda hemfikir olma ktır .

Neville Chamberlain evrimciler okulunun en önde gelen aydınlar ından bir i de filo zof Michael Ruse’dir. Ruse, yazıları ve açtığı davalar la yaradılışçılık karşıtı g üçlü bir savaşçıdır/*9' A teist o lduğunuiddia eder ancak Play boy ’dak i makalesi şöyle bir y ak laşımdadır :

68 Rkhi i rd Dawk in*



B Ü Y Ü K D U A D E N E Y İ

Biz bilimi sevenler, düşmanlarımızın düşmanının dos tumuzolduğunu anlamalıy ız. Evrimciler sözde müttef iklerini aşağılamakta çok zaman kaybederler. Ateistler yaradılışçılarakarşılık vereceklerine cana yakın Hıristiyaııları kötülemek

için bol bol nefes tüketirler. John Paul II Dar vinciliği destekleyen bir mektup yazdığında, Richard Dawkins kendisine şöyle yanıt vermişti: “Papa ikiy üzlü birisidir ve bilimhakkında söylediklerinde samimi olamaz. Bu açıklamayı

yapmak yerine açık sözlü bir tutucu olmasını yeğlerdim.”

Uzman bir görüşaçısıyla Ruse’nin bu konuy u Hit le r karşıtı mücadeleye benzetmesindeki yüzeysel çekiciliği f ar k e debilirim: “ W ins to n

Chur chill ve Frank lin Rooseve lt, Stalin ve k omüniz mi sev memiştir. A ncak I l it ler’le sav aşırken Sovy et güçleriy le bir likte da v r anm alar ı ge-'ek tiğini sezmişlerdir. He r türden evrimci y ar adılışçılık ile sav aşmakx ın bu örnekte o lduğu gibi y an y ana durm al ıdır.” A ncak en s onundameslektaşım, Chica g o genetikçisi Jer ry Coy ne’nin Ruse hak k ındak i>ozlerine kulak verdim:

Ruse savaşın gerçek doğasını kavray amamıştır. Bu savaş

yalnızca evrim ve yaradılışçılık savaşı değildir. Dawkins ve Wilson gibi bilim insanlarına göre [E. O. Wilson, meşhurHarvar d’ll biyolog] , gerçek çekişme ras yonalizm ve hurafeler arasındadır. Bilim rasyonalizmin yalnızca bir formunu teşkil ederken, din hurafenin en bilindik şeklidir. Yara-dılışçılık, sadece en güçlü düşman olarak gördükleri şeyinbir belirtisidir: din. Din yaradılışçılık olmadan var olabilirken, yaradılışçılık din olmadan var olamaz. "1

Y aradılışçılar la ortak bir y anım vardır . Cha mber lain ok ulun unaksine, onlar da tıpkı benim g ibi N O M A ve ayr ık otoritesiyle ilg ilenmeyecek tir. B ilim sahas ının bağımsızlığına saygı duy mak bir k enar adurs un, y aradılışçılar kir li pençeler ini her yere geçirmeyi çok iyi becerirler. Ve ahlak sızca savaşırlar. Y aradılışçılık t ar af ta n av uk at lar A merikan taşras ındaki k am u dav alar ında, ateis tliğini uluor ta bildiren evrimciler in ara y ışmdadırlar . İsmimin bu dur umla r dâhilin de k ullanıl

dığını biliy or um ve bunu esefle kar şılıy or um. B u etk ili bir ta k tik tirçünk ü rastgele seçilen jür i topl uluk la r ının içinde, ateis tler in şeytanınkılık değiştir mişhali olduk la rı bilg isiy le y etiştir ilmişola nlar mutlak avardır ki ateistler ya çocuk sapığı (pednfilj ya da ‘terörist’ muamelesis ör ür (g ünümüz S alem cadıları1 ve McC ar thy K omünistle r i2 gibi).Beni kürsüde y ak alay an y aradılışçı bir av uk at , şu soruyu yönelterekbir anda jüriyi kazanabilir: “Evrim hakkındaki bilginiz sizi bir ateist

E k im 169 2 de t A m e r ik a n S a l e m k e n t inde , c a dıl ık l a su ç l a n a n 19 k a dı n a s ı l dı, 15 0 k a dı n h a p se a t ıl dı, - ed.n. >oğuk sav aşdev rinde s ena törlük y apan Mc Ca rt hy nin ismi, l ideri o lduğu a nr iko nuinİs t hare ke tin başını

.- tt iği. k om ünis t cadı av ı harek etine is im ka y nağı olm uştur , -ed.ts.

T anrı Yanılgısı 6 q



I Jölo m . T a nrı V a n. ıy t m ı

olma yönünde etkiledi mi?” Bu soruya aniden evet demek isterimancak bunu y aptığımda jüriy i kay bederim. B unun aksine, laik ve huk uki a çıdan doğru bir cevap verilebilir: “ Dinsel inançlar ım, ya dainançs ızlığım, özel bir meseledir. Ne bu ma hkeme nin amacıy la ne debilimse l çalışmalarımla en ufa k bir ilgisi y ok tur .” Doğr us u bu ifadey ide k ulla na ma zdım ki sebebini B ölüm 4 ’te açıklay aca ğım.

The Guardian gazetesinde yazan Madeleine Bunting, “Akılcıam açla n ola n lobi neden Richar d Da w k ins için T anrı’ya şükr eder ? ”başlıklı bir makale y azmıştır.,4,, Bu gazete cinin Michael Ruse ha r icinde biris ine danıştığına dair bir belir ti y ok tur ve makale s ank i Rus e’ninkale minden çıkmışg ibidir .' Dan Dennett , Remus A mc a’dan 2 zeki bir

alıntı y aparak B unting ’e karşılık verdi:

Bu iki İngilizin (Madeleine Bunting ve Michael Ruse) A merikan halk yaşantısındaki en bilindik entrikalardan bir inde harap olmalarını komik buluyorum (akılcı amaç lobisineden Richard Dawkins için Tanrıya teşekkür etmelidir,Mart 27). Tavşan tilk i tarafından y akalandığında ona y alvarır: “Ah, lütfen, lütfen Tilki, ne istersen yap ama beni şu

korkunç çalıya atma!” Aslında, çalıların arasında güvendeolacaktır ve bunu tilk inin ağzını aramak için yapar. A merikan propagandacı William Dembski akılcı amacın yararına sağlam çalışmaları devam ettirmesini söyleyerek Richard Dawkins ’le dalga geçen bir yazı yazdığında, Buntingve Ruse buna aldandılar! “Oh Tanrım, Tilki, samimi iddianız (evrimsel biyoloji bir yaratıcı Tanrı fikrini çürütür) fensınıfında biyoloji dersini tehlikeye atmaktadır çünkü bunuöğretmek kilise ve devlet arasındaki ayrımı bozacaktır !”

Doğru. Ayrıca, bakireyken doğumun imkânsız olduğunubildireceği için fizy oloji dersini de hafifletmelisiniz...,''2,

T üm bu mesele, T av şan’m çalıla rdan hür y akar ışı da eklenerek, biy olog E Z.M y e r s tar af ından dikk atle ele alınmıştır. My er s’ın Phary ngu-la’ blog 'u etkili bir sağduy u adına emince dik kate alınabilir ./‘#-î/

Öd ün verme lobisindeki meslek taşlar ımın ister istemez aldatıcıolduklar ını ima etmiyor um. N O M A ’ya içtenlikle inanmışolabilirler ,fik ir ay rılıklar ında ve k onunun detay lar ında nasıl uzlaştıklarını kavray am ama ma rağmen. Bu sorunun peşinden gitmey e şimdilik gerek

y oktur fak at bilim ins anlarının dinsel meseleler ha k k ındak i ortalığadök ülmüşbildir ile r ini anlam a aray ışında olan biris i, siyasi şartlar ıgöz önünde bulundurmayı unutmamalıdır: gerçeküstü medeniyet1N e w Y o rk T ime s 2 2 O c a k 2 0 0 6 sa y ıs ı nda k i , h a t ır ı sa y ı lır ( ve ç o k da h a s a ğl a m bi lg i l e r ¡ »un ani g a z e te c i J u dir l ı

Shıılev itz'in m aka lesi ‘K ozm oloj i le r ters düştüğünde' iç in de ay nı şey söylenebil ir . G ene ral M om g om er y ’nin

Sav aşın İlk K ura lı 'M os k ov a'y a ay ak bas may ın' idi. Belki de Gaz ete cilik B ilimi için de bir İlk K ura l olma lıdır:

‘Michae l Rus e'dan başka biri leriy lc de röporraj y apın.’: W a l t D i s ne y k a r a k t e r i . -çeiKtı.E m br iy o n u n g e l işim inde bi r sa f h a . -eJ.tı.

7 0 R ic lı.m l D .ıw k i m



K Ü Ç Ü K Y F .S İL A D A M L A R

>.îvaşları artık A me r ika’yı parça lamaktadır. N O M A tarz ı ödün vermeye daha s onr ak i bölümlerde tek rar değineceğim. Şimdi bilinemezcilik, bilg is iz liğimizin yavaşyavaşy ontulma olasılığı ve T anrı’nın varışı ya da y ok luğuy la ilg ili k ar ar sızlığın belir li bir ölçüde aza ltılmasını

.nceleyelim.

K ü ç ü k y e şi l a d a m l a r

Sertr and Russel’ın hikây es inin uzay da bir demlik değil, uzaydar.ayatla ilgili o lduğunu v arsay ın; bu da en az Sa g an’ın unutulm az

"kârının konusu kadar cesaret gerektirir. Bu varsayımı da çürüteme-•ız ve tam a nlamıy la ak la y atkın tek duruşbilineme zcilik tir . A ncakbu varsay ım ar tık boşbir varsay ım değildir . He men aşırı olas ılıkt ı k sezemeyiz. Elimizde eksik ispata day alı ilginç bir bulg u olur■•e kar ar sızlığımızı az alta ca k is patın tür ünü k ay dedebilir iz. Eğer hükümetimiz, sadece yörüngede gezinen demlikleri aramak maksadıyla- ahali telesk oplara y atırım y apsay dı hakare t etmek isterdik. A ncak ,;=ki yabancılardan sinyaller alabilmek umuduyla gökyüzünü tarayan

radyo teles koplar k ullana r ak , D D V A (Düny a Dışı V ar lık A raştırma-i: adına para harc amay ı tak dir edebiliriz.

Cari Sag an’ı düny a dışı yaşamı içtenlik le ink âr etmesiyle övmüş-rum. Fakat olas ılığı kes tirebilmek için neyi bilmeye ihtiy acımız o lduğuyla ilg ili aşırıya k açmay an bir değer lendirme y apabilir (ve Sağan■•aptı). Bu süreç, en az ında n bilg is iz o lduğumuz k onu başlıklarınıni'ir listesini çıkarmak la başlatılabilir , tıpkı, Paul Dav ies ’in tanımıy

la. olasılıkları bir araya getiren ünlü Ördek Denklemi’nde (Drake .- .atum) o lduğu g ibi. Bu denklem, k âinatt a bağımsız bir biçimdeevrim geçiren medeniyetlerin sayısını tahmin etmek için yedi teriminnr bir iy le çarpılması gerektiği açıklamasını getir ir. B u yedi teriminaçılımı şöyledir : Y ıldız ların sayısı, y ıldız başına düşen düny a benzerigezeg enlerin sayısı ve şu ya da bu olasılık ve de listeye k oy may a gerek¿ uy ma dığım diğer terimler . Ç ünk ü burada belirtmek istediğim tektonu, bunların hepsinin bilinemez ya da muazzam hata paylarıyla

rahmin edilebilir olma lar ıdır. T amamen ya da hemen hemen tama-rrven bilinme z o lan bir çok ter im birbiriy le çar pıldığında, elde edilen

îOnuç (uzay lı medeniy etlerinin tahm ini sayısı) o k ada r hatalıdır kiT urada biline mezcilik tek güvenilir duruşolmas ı koşuluy la s on dere-ce mantıklı görünür.

Ördek Denklemi’ndeki bazı terimler, ilk kez not alındıkları 1961.-.iında olduklarından daha bilindik haldedirler. O tarihte, merkezi

r:r yıldızın yörüngesindeki güneşsistemimizin gezegenleri bilinen tektîr ımdi, buna Jüpite r ve Satürn uydu sistemlerince s ağlanmışkısmi

T anrı Y anılgısı '~J\





K Ü Ç Ü K Y E $ İI A D A M L A R

re rdar olması için, zek âmızla ne yapmalıy ız? Ritm ik titreşimler bunusağlay amaz. 1 9 67’de titreşimi ilk keşfeden rady o g ökbilimci Jocely nBell Burnell, 1,33 saniyelik frekans hızının hassasiyetinden etkilenerek, şaka y ol lu, sinyale şöyle bir is im k oy muştur , K Y A (K üçük Yeşil

\ dam) sinyali. Daha sonra g öky iizündek i far klı bir frekansta ikinci bir sinyal keşfetmiştir ki bu siny al, K Y A varsay ımına bir az daha_\ gundur. Me tr onom ik ritimler birçok zeki olmay an fe nomen tararından oluştur ulabil ir , sallanan dalla rdan damlay an su damlala r ınakadar, kendinden ayarlı ters tepki döngülerindeki zamanlama gecikmelerinden, kendi etrafında ve bir yörünge etrafında dönen göksel cisimlere kadar. G alaks imizde şu an binden fazla titreşim bulunmuştur\ e bunların her bir inin tıpk ı bir deniz feneri ışığı g ibi e tr afımızda s alı

nan, radyo enerjisi çıkaran, dönen nötron yıldızları oldukları geneldekabul edilmektedir. Saniyelerle ölçülen bir zaman çizelgesinde kendietraf ında dönen yıldızlar ı düşünmek mer ak uy andırıcıdır (g ünlerin24 saat değil de, 1,33 s aniye s ürdüğünü hay al edin) a ma nötr on y ıldızları hakkında bildiklerimiz zaten fazlasıyla merak uyandırıcıdır.

Asıl mesele, artık titr eşim fenome ninin zekânın değil temel f iz iğin birürünü olarak kabul edilmesidir.

Beklemedeki k âinata sadece r itmik bir titreşimle zeki v ar lığımızıgöster emeyiz. A sal sayıları tam anlamıy la fiziksel bir sürecin oluşturmuşolabile ce ğini düşünmek zor o ld uğunda n, genelde tercihe day alıbir tar if o lduk lar ı ima edilir . İster asal sayıları saptay ar ak ister diğervollarla, D D V A ’nın anlaşılır bir düny a dışı ispatla çık ag eldiğini havai edin ve belki de bunu Fred Ilo y le ’nin A for Andromeda ya daCari Sagan’ın Temas (Contact) isimli eserlerindeki bilim kurgu satırlarında sözü geçen çok genişmiktarda bir bilgi ve akıl aktarımı izler.

Böyle bir dur umda nasıl bir karşılık ve rmemiz gerekir? T apınmay abenzer bir tepki affedilebilirdi çünkü bu kadar uzak bir mesafedensinyal gönderebilme kabiliyetine sahip bir medeniyetin bizden çokdaha üstün olma ihtimali vardır. Üstelik bu medeniyet aktarma sırasında bizden daha ilkel olsa bile, aramızdaki bu muazzam mesafeyeday ana rak , mes ajın bize ulaştığı zam anda bizde n bin yıl iler ide olm aları g er ek tiğinin hesabını yapabilir iz, (tabii bu ar ada k endi soy lar ını

Tüketmezlerse)O nl a r hak k ında bilg i edinmeye başlay alım ya da başlamay alım,hunlar çok büyük bir ihtimalle bir ilahiyatçının hayal gücünün ken¿isine sunabileceği herhang i bir var lığı aşan, tanrı benzeri var lık lardan oluşmuş ins anüstü y aratık medeniy etleridir . T ek nik başar ılarıt»ize doğaüs tü görünecektir , tıpkı 21. y üzy ıla ışınlanan bir O r ta Çağköy lüsüne biz im düny amızın görüneceği g ibi. Bu köy lünün bir di-zustü bilgisayara, bir cep telefonuna, bir hidrojen bombası ya da bir

•umbo jete nasıl tepki ver eceğini hayal edin. A r thur C. Cla r k e’nin,

T anrı Yanılgıs ı 7 ^





BÖLÜM 3

Tanrının Varlığı

YönündeKanıtlar

ilahiyat kürsüsü bizim kurumumuzda yer alamaz. ”

T h o m a s J e f f e r s o n





T H O M A S A Q U I N A S ’IN ‘K A N IT L A R I’

r:er şeyi biliy or sa, her şeye gücü yetme özell iğini k ullana r ak y apacağışeyler zaten önceden bellidir. Demek ki T anrı bu belir li ey lemler inideğiştiremeyecektir, ki bu da her şeyi y apabilme g ücünün olm adığıanlamına g elir. Karen Ow ens bu nükteli k üçük par adok su eşit ölçüde

esprili bir dör tlüğünde yak alamıştır:

Hcrşeyi bilen,Geleceği gören TanrıGelecekteki fikrini değiştirmek için,Her şeye gücü yetme özelliğini kullanabilecek mi?

K ısırdöngü ve onu s onlandıra cak T anrı’ya nafile y akar ışlara geri

dönersek, bunları ‘büyük patlama (btgbang) eşsizliği’ ya da he nüz bilinmeyen başka fiziksel kav ramlara y or mak anlams ız ka çacak tır. Busonlandırıcıya Tanrı demek en iyi ihtimalle yararsız, en kötü ihtimallezararlı derecede yanıltıcı olur. Edward Lear’ın Crumboblious Pirzo-Lalan İçin A nlams ız T ar if ’i ihlonsensc Recıpc far Crutnhoblûtus Cut-

bizi, ‘birkaç dilim biftek temin edip, bu dilimleri mümkün olanen küçük parçalarına ayırıp, o parçaları biraz daha küçültüp, bunu

8 ya da 9 kez te krar lamay a’ davet eder. Bazı kısırdöngüler doğal birsonlandırıcıya er işirler . B ilim ins anlar ı, “eğer, mesela, altını mümk ünolan en küçük parçalarına ayırabilseydik neler olurdu?” sorusunun»a nıtını mer ak etmeye alışkındır lar . Neden geriye k alan bu altın parçacıklarından birini ortadan kesebilip, daha küçük bir altın zerresielde edemezsiniz? Bu durumda, kısırdöngü atom tarafından kati surene yok edilecektir. Mümkün olan en küçük altın parçası, tam olarak yetmişdokuz proton ve bundan biraz fazla miktarda nötron ve

rermişdok uz e lektr onu içeren bir a tom çe kirdeğidir. Eğer alt ını bira o m sev iyesinin bir a dım ötesine g iderek, ‘kesebilirseniz’, elde ettiğiniz şey art ık altın olm az . A to m, C r umbo blious Pirzolaları tar zındakikısırdöngüy e bir doğal sonlandırıcı s ağlar. T anr ı’nın A quinas ’in k ısırdöng ülerinde doğal bir sonlandır ıcı nit eliği taşıyıp taşımadığı aslabelli değildir . K ita bın ilerleyen say falar ında da g örec eğimiz g ibi, as-hnda bu k iba r bir eleştiridir.

4- Dereceden İspat. Düny adaki konuların (şeylerin) farklı farklı olduklarını biliriz. Mesela, iyilik ve güzellik dereceleri vardır. Ancakbu dereceler yalnızca bir maksimuma göre kıyaslandıktan sonraaçıklık kazanırlar.İnsanlar hem iyi hem kötü olabilirler, öyleyse maksimum iy ilik insanda gömülü olamaz. O halde, kusursuzluk standardını belirlemekiçin de başka bir maksimum olmalıdır ve biz bu mak simuma T anrıderiz.

T anrı Yanılgısı *7*7



B niiım j T anrının Var lığı Y önünde Kanıt lar

Bu bir ispat mıdır? Öyley se şöyle de diy ebilir iz: İns anlar k ok ula r ına göre farklılık gösterirler ancak kıyaslamayı yalnızca kavranabilirbir kusurs uz mak s imum örneğiyle y apabiliriz . O halde, leşg ibi k ötükokmakta emsalsiz olan bir maksimum var olmak zorundadır ve biz

ona T anrı deriz. Ya da bu kıy as lamanın öğelerini is te diğiniz gibi değiştir in ve benzer , saçma sonuçlar türetin.

S- Teolojik ispat ya da Tasarıdan İspat. Dünyadakiler, özellikle yaşayan nesneler, sanki birisi tarafından tasarlanmışgibi görünürler.T asarlanmamışgibi görünen, bildiğimiz hiçbir şey yoktur. O halde bir tasarımcı olmalıdır ve biz ona Tanrı deriz.1 Aquinas, hedefedoğru giden bir ok benzetmesini kullanmıştır ancak çağdaşbir ısı

güdümlü anti- uçak füzesi amacına daha iyi hizmet ederdi.

Tasarıdan ispat, günümüzde hâlâ düzenli olarak kullanılan tekkanıttır ve birçoğunun g özünde hâlâ y ıkıcı güçte ve çözümlenemezdir .Ge nç Dar w in, bunu Ca mbridg e’li bir öğre nciy ke n W illia m Paley’inDoğal İlahiy at’ında (Natural Theology) o k uduğunda bunda n çok etk ilenmişti. Paley ’in k ör tal ihine bak m k i bu ka nıtı çürütme k erg inDar w in’e nasip olmuştur . Her halde, popüler inancın ak ılcı usavarım-la zedelenmesinde, tarihte Charles Darwin’in tasarıdan ispatı çürütmesinden daha yıkıcı bir örnek yoktur. Bir kere bu çok beklenmedikbir dur umdu. D a r w in’e şükürler ols un ki, artık “ tasar lanma mışgibig örünen bildiğim iz hiçbir şey y ok tur deme k” doğru de ğildir . D oğal seçilimli ev rim karmaşıklık ve inceliğin olağanüs tü doruk la r ınatırmana rak kusurs uz bir tasarım imgelemi üre tmiştir. Ve bu sahtetas arım tepeler inden biris i de, sinir sis teminin (diğer daha basit yete

nek ler inin y anında ), bir ok tan çok , hedefin peşinde ola n kar maşık birısıya duyarlı güdümlü füze sistemi gibi hareket etmesidir; küçük birböcekte bile. Tas ar ıdan is pata B ölüm 4 ’te tekrar değinec eğim.

1 O k ul ar ka daşlar ımda n bir inin bir likte ge omet ri çalışırken bir Ö k lid sa ğlam as ının içine sıkıştırdığı öilims ü?

tasımı 'Ifl& m; Doğru h.ıhai edilen fkf hftk ttımitn uçiiıu ii h: i hit hhn ahoruht y**tu. ktyjs * h a tı r l a m a da n e demedim: ‘A B C Üçgeni eşkenardır. O halde.. .’

78 Ki cha rd Da t v k i nt







Y A R A D IL IŞIN D O ĞA S IY L A İL G İL İV E D İĞE R O L A S I K A N IT L A R

Jar yeterliydi elbette. O halde aynı dikkati neden Aziz Anselm sözkonusu olduğunda göstermedi? Eğer mantık zor unlu kılıyor sa, havai k ırıklığına uğramak tan bile hiç çekinmey en, aşırı derecede temizzihniyetti bir ateist o lduğundan şüphele nir im.1 Ya da belk i de ipucu

ontolojik kanıtı çözmesinden çok sonra Russel’ın 1946’da bizzat yazdığı not la r ından birinde g izlidir :

Asıl soru şudur: Sırf onu düşünebiliy or olmamızdan yolaçıkarak, zihnimizin dışındaki varlığının da ispatlanabilirolduğunu onay lay abilir miyiz? Bu soruya her f ilozof evet

yanın vermekten hoşlanacaktır, çünkü bir filozofun dün yevi bulguları keşfetme amacındaki gayreti, incelemekten

çok düşünme yoluna gitmektir. Eğer doğru yanıt evet ise,kuramsal düşünce somut bilgiye bir köprü uzatacaktır.Eğer yanıt hayırsa, bu köprü yoktur.

Bu k onudak i şahsi düşüncem, tüm bunlar ın aksine, gerçek diin-vadaki veriler in en k üçüğünde n dahi f ay dalanm ada n böylesi önemlibir sonuca ulaşıldığında, bu türden bir m ant ığın her satırına otomatik ve der in bir kuşkuyla bak malıy ız. Belki de bu benim bir fi loz of

değil ama bir bilim ada mı olduğum u işaret etmekte n başka hiçbirşeye y ar amaz. Y üzy ıllar süresince filozoflar o nto lo jik kanıtı gerçekten ciddiy e alar ak hem lehinde hem aley hinde g örüşbildir mişlerdir .

Ateist f ilozof J . L. Mack ie , T anrıcılığın K erame ti’nde ¡ The Miracle ! heısm} kısmen anlaşılır bir tartışma başlatır. Bir f ilozofun aşağı

ukar ı tanımını yaparken, “y anıt verirken sağduy ulu karar ı temel a lmay an bir is idir ” dediğimde aslında iltif at etmişolur um.

O nt olo jik kanıtın y anlışlığının en kesin k anıtlar ı genelde Da v idHume i 171] -/776ı ve Immanuel Kant’a (¡724-1804} atfedilir. Kant,

A ns elm’in ‘varlık ’ y ok luk tan daha ‘kus ur suzdur’ diy en şüpheli varsa yımını çürüterek oy unun sırr ını or tay a çık armıştır. A mer ik alı f ilozof

Nor man M alc om bunu kendi üs lubuyla şöyle izah eder: “ V ar oluşunbir kusurs uzluk olduğu dok tr ini g özler den ka çmay an bir tuhaf lıktır.>u ifade akla uy g un ve doğr udur ; eğer evime y alıtım y aptır ırs am, g elecekte, yalıtım yapılmamışhalinden daha iyi bir ev olacaktır; ancak

işe r ev im var ols ay dı, var o lma dığından daha iyi bir yer olac ak tı¿ eme k ne anlama g elir ? ” ,■,<,, Bir diğer f ilo zo f A v ustr aly a’lı Doug las

.•.nüm üzd e buna benze r bir durumu., ya şlandığında din inde n döndürüle re k bir çeşit T anrıçay a ina nm ak

z- r- üda bırakı ldığını bildiren, f i loz of A ntony Flew ’in bolca re klamı ya pılmışdönek liğinde g öreb il ir iz ( inter-

z:~ çılgın, ateşli bir tekr ar süreci başlatılmıştı.) A ks i y öndek i Russ el nıiithişbir filo zo ftu. V e No be l

'»uzanmıştı. Flew ’in söz ümon a din değişikliği be lki de T emple ton ödiıliine lay ık g örülm el iy di. Bu yön-

. k jd ım . 20Ö6*da ‘Phil l ip H. Jo hns on Düşünce öz g ürlüğü ve S adak at Öd ül ü’nü' ka bul ett iğini bildiren

• .¿ ar t ıcı kar ar ıdı r . Phi l l ip E. Jo hns on öd ülünü i lk a la ı ı b izzat Phı l l ip E. Jo hns on' d ır , A kı lc ı A m acı b ir

iur d ım au s t r at e j i ’ o lar ak kur ar ak güv eni l i r l ik kazanm ışb ir hukukçud ur . F lew öd ülün ik inci s ahib i

—. ¿ im . Öd ülü v er en üniv er s i t e B IOL A Ü niv cr s i t es i 'd ir yani L os Angeles K ut s a l K i t ap Ens t i t üs ü’d ür

f va 'Flew kul lan ıldığını fark edem iyo r mu ? ’ diye düşünmede n edem iyo r insan. V ictor

v - 'j - r . F re e In qu ir y 2 5 : 2 , 2 00 5,1 7- 1 8 ’dek i ‘Flew ’in Çatırday an B il imi'ni ok uy un; \ v\ vvv.s<x'uJarİHiiîunism

..;iiı| >?^«:L ıon'- líbrar >• 'p î4C- •.ı.cıií,. ' 1 V»

T anrı Yanılgısı 8ı



Holİinı .j - T an nn ın V arlığı Y önünde K anıtlar

Gasking, ironik ‘kanıtı’ Tanrı yoktur ile taşı gediğine otur tmuştur .(A nselm ile ay nı dönemde yaşamışG aunilo , benzer bir reductio' ilerisürmüştür.)

1 Dünyanın oluşumu aklın hay alin alabileceği en har ikabaşarıdır.

2 Bir başarının erdemi / değeri, gerçek bir yeteneğin ürünüdür (a) ve yaratıcısının gücüdür (b).

3 Yaratıcının yetersizliği (ya da güçsüzlüğü) ne kadar çokolursa, başarı da o kadar çok etkiley icidir.

4 Bir yaratıcı için en heybetli engel, var olmamasıdır.

5 O halde, eğer kâinatın var olan bir yaratıcının ürünüolduğunu düşünürsek, ondan daha büyük bir varlığın olduğunu akla getirebiliriz; ismen, kendisi var olmadan herşeyi var eden bir yaratıcı.

6 Bu durumda, var olan bir Tanrı, kendisinden daha güçlübir var ljğın olmadığını düşündüğümüz bir yaratıcı olamazçünkü ondan daha müthişve daha inanılmaz bir yaratıcı,var olmayan bir Tanrı olacaktır.

Dolayısıyla:

7 Tanrı yoktur.

G o ul d’un esas amacının T anrı’nın var olm adığını ka nıtlam akolma dığını söylemek y ers izdir. A yrıca A nselm T anr ı’nın va rlığını kanıtlamak niy etinde değildi. A ra lar ındak i tek far k, G o ul d’un biraz eğlenmey i istemişolmasıdır . G ould, T ann’nın varlığı ya da y ok luğunun‘mantıks al hok k aba zlık la’ bir k arara bağlanama y aca k k adar önemlibir sor un olduğunun bilincindey di. Diğer taraf tan, k anıtın en önemlis or ununun, v ar oluşun anlaşılmaz biçimde bir kusurs uzluk gösterg esi

olar ak k ullanılma sı olduğunu düşünmüy or um. A y rıntılar ı unuttumancak bir keresinde ontolojik kanıt üzerinden domuzların da uçabileceğini k anıtlay ar ak bir toplantı esnasında ila hiy atçılar ın ve filozofların tadını k açırmıştım. Y anıldığımı is patlama k için Şekilsel M ant ığabaşv urma ihtiy acı hissetmişlerdi.

O nt ol o jik kanıt, tıpkı T anrı’nın v arlığı yönünde k i t üm öncül k anıtlar g ibi, bana A ldous Hux le y ’in Zıt Fikre Nişan A l’mda k i (Point

Counter Point) T anr ı’nın varl ığıy la ilg ili matematiks el bir k anıt bulan yaşlı ada mı ha tırlatır :1Bir ya nlışlığı ma ntıks al so nuçlar la ç ürütm e k , tuha flığı indirg em ek , - çev.rı.

S i R ic ha r d Da\ vkins





B ölüm .» •T anr ının V ar lığı Y önüm le K anıtlar

39- İnançsızlıktan Kanıt: Düny a nüfusunun çoğunluğu Hıristiyaninançsızlardır . İşte bu tam da Şeytan’ın istediğidir. O halde Tanrıvardır.

40- Ölümden Sonra Deneyimden Kanıt: X kişisi bir ateist olaraköldü. Artık hatasını arîlamıştır. O halde Tanrı vardır.

41- Duygusal Şantajdan Kanıt: Tanrı sizi sever. Nasıl ona inanma yacak kadar kalpsiz olursunuz? O halde Tanrı vardır.

G ü z e l l i k t e n k a n i t

A ldo us Hux ley ’in az önce bahs ett iğim r omanındak i bir diğer k arak ter, T anr ı’nın varlığını bir g ra mof onda Beethoven’in yay lı sazlardörtlüsü No 15 A minör’Linü (string quartet no. IS .4 minör 'heılıgo Dankgesang') çalarak ispatlamıştır. İnandırıcı g elmemes i, kanıtın po

püler bo y undur uk alt ında o lduğunun göstergesidir. Geçmişte dahaaz ya da fazla acımasız mey dan o k uma la r la kaç k ez ka rşılaştığımısaymaktan yoruldum: “O halde Shakespeare’i nasıl açıklarsın?” (Neçek tiğimi anlam ak için Shakespeare y erine S chubert, Michelang elo,vs. koyun) Kanıt size çok laubali gelecektir, bu yüzden devamını yazmak istemiyorum. Ancak kanıtın temeli asla ayrıntılarıyla açıklanmamıştır ve üzerinde ne kadar çok düşünürs eniz bir o kadar ümits izliğe s ürüklenirs iniz. Elbette B eethoven’in eski dörtlük le r i olağanüstüdür. Shakespeare’in soneleri de öyle. Tanrı burada olsa da olmasada fev ka ladedirler. T anr ı’nın v ar lığını k anıtla mazlar ; B eethoven veShakespear e’in v ar lığını kanıtlar lar . B üy ük bir lider şu sözüyle insanların güv enini kazanır: “ Eğer M o zar t’ı dinleme imk ânınız varsa,neden Tanrı’ya ihtiyaç duyasınız?”

Bir keresinde, İssız Ada Diskleri isimli bir radyo programındahafta nın k onuğu idim. Bu pr og ramda, eğer ıssız bir aday a düşer seniz

y anınıza almak is te diğiniz sekiz plağı seçmek zorunda sınız. Benimseçtiklerimin arasında Bach’ın St Matthew Passion'ından *Mache dich mein Herze rein’ vardı. Ve programın sunucusu dindar birisiolm adığım halde neden dinsel şar kılar seçtiğimi a nlamak ta g üçlükçekmişti. Şöyle de diy ebilirs iniz, Cathy ve He athc lif f ’in gerçekte varolmadıklarının tamamen bilincinde olarak Wuthering Heights’in1ta-dını nasıl çıkarabilirsiniz?1Emile B ro nic' ı ıiu tek rom anı, i lk ola rak 184 7 yı l ında El l is Bel l tak ma a dıy la ya y ınlamıştır ve ölüm ünün ar

dından ikinc i bask ıya k ız kar deşi Ch ar lot te say esinde g eçilmiştir. K itabın adı hik ây en in ge çtiği malik ânede nileri gelir. Y az ar , H ea tcüff ve C athe rine ar as ındaki t utk ulu aşkı be timler, bu öyle bir aşktır k i he m bu ¡ ki aşığı

hem de ark adaşlarım mahve der, •ed,n.

8/j. Kichnrd Daw kins











K İŞİSE L D E N E Y İM D E N ’ K A NIT

■e y uvarlak bir surattı. K or k udan titr ememe rağmen g erçekte ne olduğunu g örebilecek k adar y ak ına y aklaştım: Perdelerin kıvr ımının■ırattığı, surata benzer belli belirsiz bir şekil. Surat ve şey tani if ade. bizz at benim k or k u dolu çocuk beynimce üretilmişti. 11 Ey lül

l . 'i 'l’de, dinda r kişiler İkiz K ulele r’den yüks elen dum anlar ın içindeNrvtan’ın y üzünü g ördükler ini zannettiler : Bu as lında bir f otoğraf ladesteklenen batıl bir inançtır ve internet yoluyla yayımlanmışve her■ere dağılmıştır .

Örnek le r üretmek insan bey ninin çok başarılı olduğu bir alan-ür . Uy k uday ke n, buna r üy a görmek denir; uy anık o lduğumuz da, ha--•il etme ya da son derece inandırıcıysa , sanrı adı verilir . B ölüm 10’untanıtlay acağı üzere, ‘hay ali a rkadaş’ sahibi çocuk lar bazen ar kadaş

t ım sanki g erçekmişgibi çok net görürler . Eğer k olay alda nır ya-r davs ak, sanrı ya da anlaşılır rüy a görmey i olduk la r ı gibi kabullen-—¡ eviz ve hay alet g ör düğümüzü ya da işittiğimizi iddia eder iz; ya darvr melek; ya da T anrı; ya da (özel likle de eğer genç, kadın ve K atolik

Bakire Meryem. Bu tarz kuruntu ve görünmeler, hayaletler ya damelekler in, tanr ıların ya da bakireler in gerçekten burada olduğunar anm ak adına hiçbir şekilde mak ul gerekçeler de ğildir .

Toplu halisünasyonlar arasında, Portekiz’deki Fatima kentinde' c' l 7’de 70 .00 0 y olc unun hep birlik te, g üneşin ‘g öky üzünden kopa--3K aşağıdaki insan ka laba lığının arasına g irdiğini g ö r m e l e r i g i b i■mekler çok dik k at çek icidir . 7 0.000 kişinin nasıl olup da ay nı ha->unasyonu g öre bildiğini a çıklamak kolay değildir . A ncak bu ola-

•n düny anın ger iye kalanında far k edilemeden sadece Fa tima ’da¿erçekleşmişolmas ını onay lama k daha g üçtür . V e onay lanma s ı gereken y alnızca bu değildir . G üneşin böy le bir hareket serg ilemesi

ç?n, güneşsisteminde yokedici bir yıkımın meydana gelmesi gerekir•e bu dur umda , tüm ins anlığın uzay da emin bir bölgey e f ır la tılabilmesi için teknolojik ilerleme sürecinin hız kazanmasına odaklanılır,r jr a da ister istemez Dav id H ume ’un mucizeler için ürettiği kısa ve\? ta nım akla gelir: “ Bir mucizenin ka nıtlanmas ı için şahitlik yeterli.leşildir a ncak , bu şahitlik k anıtla nma y a çalışılan ger çek likten daha—jcizev îyse dur um değişir .”

Y etmişbin kişinin eşzamanlı ola rak alda nm ası ya da kitlesel bir•iia na beraberce imza atmalar ı pek olası g özükme y ebilir . Veya ta-- "ueki kay ıtlar , yetmişbin insanın hep beraber g üneşi dans ederkeni >rdüğünü bildirmekle y anılıy or. Ya da hepsi ay nı anda ser ap gördü-■tr bakışlarını güneşe sabir lemey e razı edilmişle rdi ki bu g örme yete-'tfderi için pekiyi sayılmaz.) Ancak görünürdeki tüm olasılıksızlıklarcjmiz de k i diğer seçenekten çok daha fazla olasıdır: Düny a aniden•anlamas ına bir baskı g ördü, yörüng esinde n dışarı fır ladı ve güneş

> «temi parçalandı ve bunu Fatima dışında hiç kims e far k edemedi.

T a nrı Y a nılg ın 8ç





K U T S A L K İT A P T A N K A N I T

Betlehem’de doğacağını ummalarına yol açmıştır. Bu k ehanet ışığın-ca. J o hn ’un ilahisi özellik le taraf tar lar ının İsa’nın Betle hem’de doğ- •k j mışolmasını şaşkınlık la kar şılamasının alt ını çizer: “Diğerle r i, BuHz. İsa’dır dediler. A ncak bazılar ı İsa K ilis e’den gelmeyecek miy di

cediler? K utsa l k ita p, Hz . İsa, Da v ut’un to humunda n ve B etlehem j^hr inin dışından, Dav ut ’un olduğu yer den gelecek dememişmiy di? ”Matta ve L uk a, İsa’nın her şeye rağme n B etle hem’de do ğmuşol

ması gerektiği kararına vararak sorunu farklı bir biçimde ele aldılar. A ncak İsa’yı o bölgeye farklı y ollar la taşıdılar. Matthe w , Me ry em ve Y us uf’un bir likte hep B ey tüllahim’de olduk lar ını, İsa’nın do ğum unu n çok sonra, Mıs ır’dan eve dönerken K ral He r od’un masum insankat liam ından kaçıp, Nazar et h’e y erleştiklerini söyler . L uke ise, bu

nun tam aksine, Mery em ve Y usuf’un İsa do ğmada n önce N azar eth’eter leştiklerini söyler. Öyley se, kehanetin ta ma mla nma s ı adına, oönemli anda Betlehem’de nasıl bulundular ? L uke şöyle der, Q uir iniusSuriye’nin hük ümda r ı olduğu za manda, Sezar A ugust us, v er g ilendirme amaçları için bir nüfus s ay ımını emreder ve herkes ‘kendi şehrine’

îitmek zorunda kal ır . Y us uf ‘Dav ut’un evinden ve soy undandır’ ver unda n ötür ü ‘Dav ut’un şehrine, yani B etlehem’e’ g itme k z or undakalmıştır. Bu iyi bir çözüm g ibi g örünüy or du; A .N .W ils o n’un

İsa'da

••e Robin Lane Fox ’un Yasak Versiyon'da (diğerlerinin ar as ından)belir ttik leri g ibi, tar ihsel y anlışlıklarının dışında. Dav ut, eğer v ar o lsaydı, Mer y em ve Y us uf’tan yak laşık bin y ıl önce y aşamışolacaktı.Romalılar nasıl bir mantıkla Yusuf’u, bin yıl önce dolaylı bir atasınınvaşadığı bir şehre g önderme ihtiy acı hissetmişlerdir ? Bu şuna benzer;mesela, eğer Fatih W il li a m 1 ile buray a g elip yerleşen Se nyör de laDakey ne’e kadar yaşamışatalar ımı hesaba k ata bilsey dim, Ashby- de-

^- Zo uch isimli bir yeri nüfus sayımı for munda do ğum y erim olarakbelirtebilirdim.

Dahası, Luke tarihçilerin özgürce kontrol edebilecekleri olaylarıdüşüncesizce ifade ederek itibarını mahveder. H ük üm da r Q uir iniusger çekten bir s ay ım emretmiştir ; bu yerel bir nüfus say ımıdır ve Sezar

A ug ustus’un tüm İmpa r ator luk sınırları için emr ettiği sayıma benzemez. A ncak bu sayım çok geç gerçekleşmiştir: M.S 6 ’da, H e r od’un'lumünden çok sonra. L ane Fox şöyle bir sonuç çıkar ır, “ L uke ’un

mkâyesi tarihsel olarak imkânsızdır ve tutarsızlıklarla doludur” ancak Luke’un durumu ve Micah kehânetini tamamlama arzusunu gözönünde bulundurarak onu suçlamaz.

free Inquiry ’nin Aralık 2004 sayısında bu mükemmel derginineditörü T om Fly nn, çok sev ilen Noel hik âyesindeki boşluk ve çeliş-» 'eri b e l g e l e y e n makaleler in bir k oleksiy onunu bir ar ay a getirmiş-

. ö - 1 087 y ıl lar ı ar as ım la No r m and iy a Düki i v e i 06 6 - 1 08 7 y ı l lar ı ar as ınd a Ingi l t er e K r a l ı o lar ak gör ev

i rwiı>tır. Muhte şem R obe rt ve He rle v a'nın tek o ğludur , W illi a m g ay rimeşru o lar ak Fala ise ’de, Fr ans a'nın

r_r pjrç.ısı olan N or m an diy a’da doğmuştur . W illi am İngilter e'yi is tila etmiş, 10 66 y ılında Ha s ting Sa v aşfıu«- unniiÿ ve İngil iz ay ak lanma larını bas tırarak, şimdi bil inen N or ma ndiy a Fe thini yapmıştır . -ed.n.

Tanrı Yanılgısı



B ölüm > T a nrının V a r l ığı Yönünde Ka nıt la r

tir . Fly nn bizza t, İsa’nın do ğum u üzerine nutuk çeken EvanjelistlerMat the w ve Luke ara sındaki birçok çelişkiye dik k at çeker.,50/ Rober tG illoo ly , doğuda k i y ıldız, bakirey ke n doğum, bebeğin kr al lar ta r afında n y üceltilmesi, mucizeler, ida m, İsa’nın dir ilişi ve göğe y üksel

mesi de dahil ola rak , Hz.İsa efs anesinin tüm önemli başlıklarının herbirinin A k deniz ve Y ak ın Do ğu bölgelerinde zaten v ar o lma k ta olandinlerden nasıl alıntı y apıldığını g özler önüne serer.

Fly nn şu düşüncey i ak la g etir ir, M att he w ’in Y ahudi ok uy ucuların çıkar ı uğruna Mesih kehanetler ini (Be tlehem’de doğan D a v ut ’tanmiras k alan) karşılama arz usuyla, L uke ’un Hır is tiy anlığı, Y ahudi o lmayanlara uyarlama arzusu ve bundan ileri gelen putperest Hele

nistik dinle rin s ıcak düğmelerine bas ılması, bur nunun dik ine çarpışır(bakir ey ken doğum , kral lar ın tapınması vs..) Neticedeki çelişkilergöze batar cinste ndir ancak inançlılar tar af ından tuta r lı bir şekildegöz ardı edilmektedir.

Bilge Hır is tiy anlar George Ge rs hw in’in kendiler ini şu k onudaikna e tmesine gerek duymaz lar , “ Y ükümlülük le r iniz İncil ’den alınmıştır, olmaz sa olmaz değildir ler .” Fak at çevrede bu y ükümlülüklerin zo runlu o lduğunu düşünen birçok bilg isiz H ıris tiy an v ardır.

Incil’i fazlasıyla ciddiye alanlar, bunu gerçekten de tarihin gerçekçive kesin bir kaydı olarak kabul ederler ve dolayısıyla inançlarını destekley en bir k anıt olduğuna inanır lar . Peki bu insa nlar , as lına uyg unbir gerçek olduğuna inandıkları bu k itabın k apağını hiç açmazlar mı?Bu aşikâr çelişkiler i far k etmezler mi? Ger çeklik ar ay ışındaki birisi,Matthew’in, Yusuf’un Kral Davut’un soyundan yirmi sekiz ara nesille g eldiğini s av unmas ının karşısında, Luk e’un kırk bir inci nesil olduğu sav unmasını kafa sına ta k ma z mı? Daha da k ötüs ü, bu iki listedeki ]is imlerin ba zıları örtüşme me ktedir ! Her koşulda, eğer İsa gerçektenbakire bir anneden doğduy sa, Y usuf’un soyu bununla ilg isizdir ve bubilg i Me s ih’in Da v ut’un soy undan gelmesi g er ek tiğini belirten Eski

A hit kehanetini tamamlamak ta İsa adına k ullanılamaz. A merik alı İncil âlimi Bar t E hr man, alt başlığı, “ Yeni A hiti Kim.

Neden D eğiştir di’nin Gerisindeki Hikâye" olan bir kitapta, Yeni A hit metinler inin üze rini sisle örten büy ük kararsızlığı açık lar .1 K i

tabın girişbölümünde , Prof esör Ehrman dok una k lı bir biç imde İncilinançlısı tutuc udan özenli bir kuşkucuy a g eçişindeki kişisel eğitimsey rinin planını çizer ki bu kutsal k itaplar ın genişölçüde y anılabi-lir liğini f ar k etmesiy le başlay an bir seyirdir. A me rik an ünivers itelerihiyerarşisinde y ukar ı doğru ilerler ken, en alt ta buluna n ‘Moody İncilEns tit üs ünde n’ başlay arak , W heat on Üniver site si’nden geçen (çizel-

* A lt başlığı ve rdim çönk ti tek em in old uğum nok ta buy du. K itabın e limde ki ko py as ının an a ba şlığı, Cont inu

um of L ondo n tar afından y ay ımlanmış, *Bu Kimin Dünyası?* idi . Bu yay ında, he nüz g örm ed iğim v e Harper

San F ranc isco ’nıın A me rik an y ay ımı ve ana başlığı Ya nlışA k tar ılan İsa olan k ita pla ay nı o lup olmadıgır,.

söyleyebilecek bir şey bulam adım . A ynı k itap o ldukla rını va rsa yıyo rum ancak y ay ıncılar neden böyle şeylt:

y ap ar?

Q 2 R ic ha r d D a w k in s





l iühtm > -T anrının V arlığı Y önünde Kanıtlar

T homas Öğre ris indek iler gibi yavan mucize hikâye lerine ina nma y acağı düşünülm üştü. A ncak bu dört onay lı öğretiy e inanm ak adınaherhangi bir neden aramaya gerek yoktur. Çünkü hepsi de efsanes tatüsündedir ve en az K ral A rt hur ve Y uva rla k Mas a Şövalyelerihikâyeleri kadar belirsizdirler.

Kilise onaylı dört ilahinin en ortak oldukları nokta aynı kaynaktan türetilmişolmalarıdır ki bu ya Mark’ın ilahisi ya da Mark’ın

y aşay an en eski tor un olduğunu belirten kay ıp çalışmadır . Bu dör tev anjeliğin k im olduk la r ım hiç kimse bilme z ama İsa’y la biz za t tanışmadıkları k es indir. Y az ılanların ço ğu tar ihe göre anlamsız, saf g irişimlerdir ancak barizce Eski A hi t’ten y inele nmişler dir çünk ü ilahi

üretenler İsa’nın hay atının Eski A hit ke hanetler ini tama mlama zor unluluğu olduğu konusunda içtenlik le ik na olmuştur lar . Üstelikİsa’nın hiçbir z aman y aşamadığı tar ihsel bir dur um üretmek bilemümk ündür , gerçi bu herkesçe desteklenmeyecek tir. T ıpkı diğer ler inin arasından farklı biri olan, Londra Üniversitesinde Profesör olanG . A . W ells ’in, İsa V ar mıydı? (Did Jesus Existfi da dâhil olmaküzere birkaç k ita bında y azdığı g ibi.

İsa büy ük bir iht im alle y aşamışolmasına rağmen, ünlü İncil bilimciler genelde Yeni A hit’i tar ihin g üv enilir bir k ay dı olar ak hesaba ka tmaz lar (ve kes inlikle Eski A hitin de) ve ben de İnc il’i ar tıkherhangi bir tanr ısallığın k anıtı olara k g öz önünde bulundur ma y acağım. T homas Jef fe rs on’un selefi J ohn A dams ’a y azdığı sözcükleradeta g eleceği sezer vasıftadır, şöyle k i, “ Y üce bir V ar lık olan babasıta rafından bir bakir enin rahmine düşürüle n İsa’nın gizemli ne slinin,Jüpiter’in beynindeki Minerva nesli efsanesi gibi bir masal olarak

değer lendir ileceği g ünle r gelecek tir .”Dan Brovvn’un kitabı Da Vinci Şifresi ve kitaptan kurgulanan

film, kilise çev reler inde büyük ta rtışmalar başlatmıştır. Hıris tiy anlarfilmin ve filmi gösteren Picket isimli s inemalar zinciri şirk et inin boykot edilme sine teşvik edilmiştir . B u film baştan sona kurg udur : y alan,

y anlışbir kur g u. A slında bu katışıksız öğreti tut k us udur . Da Vinci Şifresi ile öğreti ar as ındaki tek f ar k, Da Vinci Şifresi’mn çağdaş, öğretilerinse eski kurgu olmasıdır.

k im bil ir k aç tanesi bug ün y açıyor olur du? (Ibn NV nrnııı, ‘Bakireler? I lang i bakir ele r? ' , Free Jnquiry 26: 1 .

2 0 0 6 . 4 5 - 6 . )

C )4 Richard Davvkins







SE V İLE N D İN DA R B İLİM İNS A NL A RIN DA N K A NIT

en kola y yol buy du. O nun düşüncesine göre hu, bir ara ştırma ödeneğine eşdeğer di. W ats on’a kaç tane çağdaşdindar bi lim ins anı ta nıdığını sor muştum. Şöyle yanıtladı: “ A slında pek tanımam. Fırsatını buldukça onlar la tanıştım ve bu biraz canımı sıkmıştı [ kahk ahalar) çün

kü, bilir s in işte, gerçeği ilham y oluyla ar ay anlar a pek g üv enm em.” W ats on’un moleküler genetik de v r iminin y ardımcı kur ucusu

Francis Cr ick , Cambr idg e Churchill Üniver sitesi üy el iğini fes hetmiştir çünk ü ünivers ite (bir hayırsev erin emriy le) bir ibadet odası inşaetme kar ar ı almıştır. W ats on’la C lare’de y aptığım g örüşme es nasında, onun ve Crick’in aksine, bazı insanların din ile bilim arasındasavaşolduğunu g örmezden g eldiğini ç ünk ü bi lim in işleyişi, dinin iseher şeyin nedenini ele aldığım iddia et tik lerini söyley erek onu kas tensınadım. W ats on sert bir karşılık verdi: “ He rhang i bir şey için varolduğumuz u düşünmüy or um. Biz y alnızca e v r imin ürünler iy iz. D i

y ebil ir siniz k i, ‘Yaa, eğer bir amaç olduğuna ina nmıy or san hay atınhay li kasv etli o lm alı.’ A nca k ben iyi bir öğle y emeği yemek is ter im.”İyi bir öğle yemeği yedik.

Dinda r lar ın, gerçekten seçkin, dindar ve çağdaşbilim insanlar ınıbulma gayretleri bir umutsuzluk havası içindedir hatta deyim yerin

deyse kalanları idareli kullanırlar. ‘Nobel ödüllü Hıristiyan bilim insanlar ının’ listes ini s unduğunu s öyleyen bula bildiğim tek w eb sitesi,toplamda yüzü geçmeyen Nobel ödüllü bilim insanlarından yalnızcaaltı tanesiyle çıkag elir . B u altı taneden dör t tane sinin hiçbir şekildeNobel öd ülü almadıklar ı ortay a çıkmıştır ve en azından bir tanesi, kesin tecrübeme göre, tamamen sosyal sebeplerden kiliseye hizmet edenbir inançsızdır . Benjamin B eit- Hallahmi’nin daha düze nli bir çalışması şunu ortay a çıka rmıştır, ‘bilim alanlar ında No be l ödülü ala nlararasında, edebiyat alanındakiler de buna dahil olarak, ait olduklarınüfusa kıyasla k ay da değer ora nda bir dinsizl ik v ar dır.’,i2/

önemli gazetelerden Tabiat’daki fNatura L arson ve W itham imzalı 1998 seneli bir ar aştırma, emsallerine göre daha seçkin olduklar ıdüşünülen A mer ika n bilimada mlar ından M illi B ilim A k ademis i’ne1 V.-íZ/c*».•=.?/ A cjilı’nıv of Sciences} seçilenlerin yalnızca yüzde 7’sinininsan suretinde bir T anrı’ya inandıklar ını g öster ir.,ÇJ/ A teistlerin bu

ezici üstünlüğü, A me r ikan halk nüfusunda neredeyse tam zıt y öndedir. Buna göre bu ins anlar ın yüzde 9 0’ından fazlası bir çeşit doğaüstü var lığa ina nırla r . M il li A kade miy e s eçilmeyen daha düşük rütbelibilim insanlarının sayısı vasat düzeydedir. Daha seçkin örnekler sözko nusu olduğunda , dinda r inançlılar az ınlıktır ancak bu azınlık y aklaşık olar ak etkiley ici bir yüzde 40 seviyesindedir. T ıpkı be klediğimgibi, Amerikan bilim insanları genel Amerikan halkından daha azdindardır ve en seçkin bilim insanları, en inançsız olanlardır. Dikkat

İng ilte re 'nin K ra liy et A ile s i’ne üye o lm ak la e şdeğer dir, - ed.n.

T anrı Y.ımlgı&ı Q* 7



Uçlum 3 T anrının Varlıgs Y önünde Kanıtlar

çekici nokta, Amerikan halkının genelindeki dindarlık ile entelektüelelit k es imin ateizmi ar as ındaki zıt k utuplaşmadır .'54'

Başlıca yar adılışçı w eb sitesi, ‘Y ar adılışa Y anıt lar’ın’ L arson ve W itha m ’in araştırmasından alıntı yapması g ülünçtür ki bu, dinde

yanlışg ide n bir şeyler olduğu varsay ımına kanıt olarak k ul lanılmaktan ziyade, ev r imin din ile uy umlu olduğunu öne süren r ak ip dinsav unucularıy la iç savaşlar ında bir karşı silah ola rak kullanılmıştır .‘Mill i B ilim A kademis i S apına K adar T ann'sızdır’^ başlığının al tında, ‘Y aratılışa Y anıtla r’, L arson ve W it ha m ’in Nature’m editörüne

y azdık la rı mek tuptak i sonuç parag raf ı alıntı y apmak tan key if alır.

Bulgularımızı derlerken, Milli Bilim Akademisi, kamuokullarında evrim öğrenimini teşvik eden bir kitapçık ya yınlamıştır ve bu Amer ika’daki bazı muhafazakâr Hıristi- yanlar ile bilimsel topluluklar arasındaki yürürlükte olansürtüşmenin kaynağıdır. Kitapçık, okurları, ‘Tanrı’nın varolup olmadığı bilimin tarafsızca baktığı bir sorgudur’ görüşüne ikna etmekte. MBA başkanı Bruce Albert şöyle di

yor: “Bu akademinin son derece dindar birçok seçkin üyesi vardır ki bunlar evrime inanan insanlardır. Çoğu da bi-

yolog tur .” Bizim araştırmamız ise bunun aksini iddia eder.

A lberts , B ölüm 2 ‘Nev ille Cha mber lain Evr imciler O k ulu’nda belirttiğim sebeplerden ötür ü ‘N O M A ’yı kucak lamıştır. ‘Yar adılışa Y anıtlar’ ise çok far klı başlıklara el atar.

A B D M illi B il im A k ade mis i’nin İng ilte re’deki deng i K rallık A ilesi’dir . Bu k itap basım aşamasınday ken, işarkadaşlarım R. Elisa

beth Cornwell ve Michael Stirrat benimkisiyle kıyaslanabilir ancakdaha kusursuz olan ve Krallık Ailesi Üyelerinin (KAÜ) dinsel fikirleriüzer ine olan ar aştırmalar ını kaleme almak tay dılar . Yazar lar ın eldeettiği sonuçlar ın tümü daha sonra y ay ımlanacak tı ancak k ibar lıkgöstererek ilk sonuçları burada aktarmama izin verdiler. Fikirleri derecelendirmek için s tandart bir yöntem k ullandılar ; Like rt- tipi1 yedipuanlı ölçek. Krallık Ailesi’nin elektronik posta sahibi tüm 1074Üyesi (büy ük ço ğunluğu) ankete ta bi tutuldu ve yüzde 2 3 ’ü yanıt

verdi (bu tar z bir araştırma için iyi bir rakam). Far klı ifadeler sunuldu, mesela: ‘İnsan suretinde bir T anr ı’ya inanır ım, bu birey lerle ilgilenen, duaları duyan ve cevap veren, günah ve ihlallerle alakalı, hükümbildiren bir T anr ıdır.’ K atılımcılar a bunun g ibi her ifade için, 1 den(güçlü red) 7 ye (güçlü onay) kadar bir rakam bildirmeleri söylendi.Bu sonuçlar ı Lar son ve W itha m araştırmasıyla do ğr udan kıyas lamakbiraz zordu, çünkü Larson ve Witham, akademisyenlerine 7 puanlı

1Ps ikome ir ik tepki ölçüm ü, ge nelde sor uşturmalar da k ul lanıl ır . A nke t araştırmalar ında da en çok kul la nılan ölçı im yönt em id ir . Anket e kat ı lan d enekler , kend i ler ine yönel t i len i fad eler i puan v er er ek onaylar ya d a

reddederler, - ed.n.

98 Richard Daw kins





J Johı iu » T anrının Varl ığı Y önünde K anıt lar

kimsenin zekâsı ya da e ğitim seviyesi ne kada r y üks ek olursa, bu k işinin dindar olması ya da herhangi bir türden “inançlar” barındırmasıo kadar o la nak dışıdır .’

Bir meta- analiz kendisine katk ısı olan diğer tüm a raştırmalar dan

daha az spesifik olmay a mecburdur. Bu satırlar ar as ında keşke dahafazla araştırmay a y a da diğer ulusal akademiler gibi seçkin birlik lerinüy eler inin Nobe l, C ra fo or d, Field, K y oto, Cosmos ve diğer büy üködülle r ve madaly ala r ın k az ananlar ının çalışmalar ına yer verebilsey-dik. Bu kitabın gelecek nesil sürümlerinin bu tarz bilgileri zenginleştireceğini umar ım. Me v cut çalışmalardan elde edilebilecek en akılcısonuç, din savunucularının sevilen örnek insanlar konusunda genel

de durduklarından daha sessiz kalmayı akıl edebilmeleri olmalı, enazından bilim insanlarının alanına giren konularda.

P â SCAL’IN BAHSİ

B üy ük Fransız matematikçisi Blaise Pascal’m hesabına g öre ,T a nn’nınvarlığı ale y hindek i olas ılıklar her ne kadar yüksek olursa ols un, bukonuda yanlışbir varsayımda bulunmanın cezası çok asimetrik olacaktır. T anr ı’ya inansanız iyi edersiniz çünk ü eğer hak lıysanız, s onsuz mutluluğunuz sor unsuzca ilerleyecek, ancak eğer inanıp da yanılıyor sanız herhang i bir k ay bınız olmay acak tır. Diğer taraf tan, eğerT ann’ya inanmazs anız, y anıldığınızı anladığınızda sonsuz bir y ıkımiçerisine gire rs iniz, ancak eğer inanmam ak ta haklıysanız yine bir

kay bınız o lmay aca kt ır. T anrıya ina nma ma k , bu durumda , düşük birzihinsel başar ının ürett iği bir f ik irdir . T anr ı’ya ina nın.

Oy sa T anrının varlığıyla ilgili bu kanıtta belirg in bir tuhaf lıkvar. İna nmak , bir tedbir meselesi olar ak değer lendirilmes inin ar dından uygulamaya konulan bir eylem olamaz. En azından, bu bir irade meselesi değildir . Kiliseye g itmeye ve Nicene Cr ee d’i ezberlemeyekar ar v er ebilirim ya da bir yığın kutsal k itabın içindeki her kelimeyeinanaca ğıma söz v er ebilir im. A ncak eğer bunlar a gerçekten ina nm ı

y or sam bu y aptık larımın hiçbir i be nim ger çekten inanmamı sağlamaz. Pascal’ın bahsi, sadece Tanrı’ya inanma numarası yapmanın göstergesi olabilir . Ve inandığınızı iddia e tt iğiniz T anr ı, her şeyi bilmegücü olan türden bir Tanrı olmasa iyi olur yoksa bu dalaverenizisezebilir. İna nm anın planlanmışbir şey olduğu g ülünç bir g örüştürve Douglas Adams Dirk Gently’nin Kutsal Dedektiflik Ajansı’ndaiDir k (iently 's Hnlistic D ete c-t ive Agency) bununla ilgili alaycı söz

ler ini kaleme almıştır ki bu k ita pta robo t Elektr ik Papaz’la tanışırız.İnsanın y ükünü az alt an cihaz ve ‘inanma y ı sizin adınıza y apa r .’ Ve

İO O R ic h a r ıl D a w k i m







B A Y ES K A N IT L A R !

mininin güve nilirliği, tamamiyle eldeki or ijinal ra k am lar ın g üv enilirliğiy le orantılıdır. B unlar beraber indeki tüm ka çınılma z k uşkular la,genelde öznelce hük üm verilmişkarar lardır. G IG O 1 prensibi buradauy g ulanabilir; L âkin U nw in’in T anrı örneği o k adar temelsizdir ki

G IG O prensibiyle bile bir yere varamayız.U nw in, Bayes sonucunu ra k ip istatistiksel y öntemler karşısın

da karşılıks ızca kay ıran bir risk y önetimi uzmanıdır. Unw in Bayesk uram ını bir cinayeti değil ama en büy ük sınav olan T anr ı’nın v ar lığını üstlener ek tanımlar . Plan tam k ar ar sızlıkla başlar ve buna göreT anr ı’nın v ar lığı ve yok luğu olasılıklar ına yüzde 5 0 şer ihtima l verilerek dereceleri belirleme yoluna gidilir. Ardından meseleyle alakalı altıbaşlığı lis teler , her başlığın öne mini saptay an rak amla r ı atar ve bu altırakamı Bayes Kuramı motoruna uygulayarak hangi rakamların öneçıktığına bak ar . B uradak i sor un, (yine) bu önem belirten altı rak amınStephen U nw in ’in kişisel y ar g ılar ından ibaret olma sıdır ve bu kişisel

yargılar sadece us ulü yer ine getirmek adına rakamlar la desteklenir .Bu altı başlık şunlardır :

1 İyilik duygumuz vardır.

2 İnsanlar k ötü şeyler yaparlar (Hitler, Staliıı, Saddam Hüsey in)

3 Doğa kötü eylemler gerçekleştirir (depremler, ısunamiler, kasırgalar.)

4 Küçük mucizeler tecrübe edilebilir (Anahtarlar ımı kaybettim ve sonrabuldum.)

5 Büyük mucizeler tecrübe edilebilir (İsa ölmüşve yeniden dirilmiştir.)

6 İnsanlar dinsel deneyimler yaşarlar.

B unun işe y ar ay an taraf ı şudur; (bence hiçbir işe y arama z), T anr ınınvar olma olasılığı bir y ukarı çıkar bir aşağı düşer, ar dında n başlang ıçnoktasındaki yüzde 50’yi güç bela yeniden kazanır ve en sonundaU nw in’in tahminine g öre bu çekişmeli Bayes y arışında T anrı yüzde

67’lik bir var o lma olasılığına erişir. A kabinde U nw in bu yüzde 6 7 ’likBayes hük münün yeterince y üks ek olmadığına kar ar v erir, böy le likle acil bir ‘im a n’ enjeksiy onuyla bu hük mü tuhaf bir şekilde yüzde95 seviy esine y üks eltir. K ulağa şaka g ibi g elebilir ancak gerçektende bunu y apmıştır. Bu kar ar ını nasıl hak lı çıkardığını söyleyebilmeyidiler dim ancak hak ikate n söylenecek hiçbir şey y ok. Bu g ibi saçmalıklar a bir çok kez rastlamışımdır ancak dinda r ama bir o k adar zek i,inançlar ını hak lı çıkara n bilim insanlar ıyla tartışırk en, k anıt olmadı-

' Ga rbag e İn. Ga rbag e O ur •Ztr va, boşlaf lar içeri, zırva, boşlaflar dışar ı.

T a n r ı Y a n ıl g ıs ı l O ^



İtabım > - T anr ının Va rlığı Y önünde K anıtlar

ğında bunu itir af ederler: “ Bu k onuda herhang i bir k anıt o lm adığını onaylıyorum. Zaten bu yüzden buna inanç deriz.”(Buradaki soncümle neredeyse acımasız bir tav ırla dile g et iri lmiştir , bir mazer et ya

da savunma işareti de ğildir .)Şaşırtıcıdır k i, U nw in ’in altı başlıklı listesi ne ta sarımda n kanıtı,ne A quina s ’in beş‘ka nıtını’ ne de çeşitli ont ol oj ik k anıtlar ı içer memek tedir. L istenin bu ka nıtlar la ilgisi y oktur: Sayısal T anrı olasılığıta hminine en küçük bir k atkı sağlamaz. U nw in başarılı bir istatistikçiolarak bu altı ifadeyi tar tışmay a açar ve ak abinde elde ettiği sonucahiç etki etmediklerini belirtir. Buna inanabilirim, her ne kadar tasarım ka nıtını önemsememekte ki nedenlerimiz örtüşmese de. A ncak

Bayes’e bel bağlay arak benims ediği k anıtlar , bence en az diğer k anıtlar k adar zay ıftır. Geriy e söylenecek tek şey k alıy or , bu da k anıtlar için belir le diğim öznel o las ılık değer lerinin onun değer lerindenfa rk lı olduğudur ve zaten öznel yarg ıları k im umursar ki? O , do ğruve yanlışhiss imizin apaçık bir biçimde T anr ı’nın var lığını k anıtlarnitel ikte ol duğunu düşünüy or , oysa bence bunla r birbir iy le ta mame nalakas ız konulardır . 6. ve 7. bölümle r in göstereceği üzere, doğr u ve

y anlışhis simiz in bir do ğaüstü ilahın varlığıy la net bir bağla ntısı o lduğu y önünde s ağlam bir k anıt yok tur . T ıpkı bir Beethoven dör tlüğünütakdir etme yete neğimizin T anrıy la bir iligisi bulunm ama s ı gibi. İy ilikduyumuz bir Tanrı olsa da olmasa da aynı durumda olacaktı, (gerçiiyi olma k zor unda değiliz)

Diğer tar afta n, U nw in’e göre k ötülüğün v ar lığı, özellik le de deprem ve ts unam i g ibi doğal afetler, T anr ı’nın var o lma ola sılığını oldukça düşürmektedir. İşte bur ada, U nw in ’in yarg ısı benimk ine ters,

ancak birçok tatsız ilahiy atçınınkine benzer dir. ‘T akdiri İla hi’ (K ötülüğün var lığı karşısında T anrısal iy iliğin k or unmas ı) ilahiy açılarınuykusunu kaçırmaktadır. Otoriter Oxford Felsefe Elkitabı ıOxford Companion to Philosophy) kötülük sorununu ‘geleneksel teizme eng üçlü itir az ’ olarak verir. A ncak bu y alnızca iy i bir T anr ı’nın v arlığıaley hindeki bir kanıttır. İy ilik T anrı V ar say ımı ta nımının hiçbir parçasını oluştur maz, y alnızca keyfi bir ilav edir.

K abul edilme lidir k i, ilahiy at e ğilimli kişiler genelde k ronik olarak, g erçeği, ar zula nan gerçekten ayırt etme y etisinden acizdirler .

A ncak da ha bilg il i bir inançlı için, bir tür do ğaüstü zekâ k onus unda ,k ötülük s or ununun üstes inden gelmek çocuk oy uncağıdır. Basitçe,k ötü bir ta nr ının var lığını kabul etmek; Eski A hit ’in her sayfas ındakol gezen gibi bir tanrı. Ya da, eğer bu hoşunuza g itmediy se, f er di birk ötü tanr ı icat edin, buna Şeytan deyin ve düny ada k i bütün k ötülükler in var lığını, onun iy i tanr ıy la y aptığı k ozmik sav aşlar ın bir s onu

cu olar ak g örün. V eya (daha gelişmişbir çözüm) insan s ıkıntılar ıy laözenlice uğraşmakta n da ha öne mli vazifeler i olan bir tanr ıyı doğru

I O 4 Richard Dawk ins









frn n N«ı« kr> t Kcıın OLıuk Ncdeıt Voluu»

N i h a i B o e i n g 747

İhtimals izlikte n k anıt en önem li olan ıdır. T as ar ımdan k anıtın bil

dik k ur na zl ığına benzeme sinin y anında, hiç şüphe y ok ki T a nn ’nın

v ar lığı y önünde bildirile n g ünüm üzün en tutul an k an ıtıdır ve ina

nılmaz genişsayıda reistin nezdinde ramamen inandırıcıdır. Aslın

da gerçekten de son derece kuvverli bir kanıttır ve sanırım yürü

tülemez; ancak kanıtın gücü teist amacın aksine kullanılmalıdır.

oİas ılıks ı/.lıkta n k anıt ad a m a k ıllı ele a lındığında , T a nn ’nın v ar o l

m ad ığının k an ıtlanm as ına olduk ça y aklaşır. “T an r f nııı neredeyse

kesin ola ra k neden var olm adığının istatistikse l is patına k oy du

ğum başlık, “ Niha i B oeing 7 4 7 ” g a m bitid ir .1

Bu başlık Fred Hoy le ’un g ülünç N iha i B oeing 7 4 7 be nzetme

si ve bir ara ç hur da lığında n ileri g elir. H oy le ’un bu iddia s ını biz-

¿ at k ay de ttiğinde n em in de ğilim anc ak y ak ın mes lek taşı C ha nd r a

W ic k r am a s ing he tar af ından ona a tf e dildiğinde n, muhte me le n g ü

v e nilir dir .^^ Ho y le , D üny a üze rinde y aşamın k e ndil iğind e n ba şla y abi lmes i o las ılığının, bir hur dalığın a lnnı üs tünü s il ip s üpür erek

geçen bir kasırganın rastlantı eseri bir Boeing 747’nin parçalarını

(uça k çalışac ak şek ilde) bir leştir ebilmesi ola s ılığından da ha y üksek

olm a y a ca ğını söy lemiştir . Diğer ler iy se bu mec azı a ld ı ve k ar maşık

canlıların müteakip evrimine uyguladılar ancak elbette bu suni birm ant ığa da y anıy or du. N ite k im 7 4 7 s ahasında, par çala rının g elişi

g üze l k ar ıştır ılıp bir leştir ilmes iy le dör t d ör t lük işleyen bir at , b ö

cek ya da dev ek uşu y ar a tm a nın ka rşıt olas ılıkla r ı y ar adılışçılarc a

destek görür çünkü onlara göre bunu ancak Tanrı yapabil ir . Bu.

özetle, y ar adılışlıların en sevdikleri k anıttır; l âk in bu k an ıt y alnızca

doğal s eçilimi daha en başından k av r ay am am ışbir isi ta r af ındanür et ile bilir : Bu kişi, do ğa l seçilim in bir r as tla ntı teor isi o ld uğun

da ka r ar k ılan biris idir fak at ra stlantısallığın k onuy la ilgili anlam ı

dik k at e al ındığında bu nu n ta m ak si düşünülm e lidir .

İhtim al s izlik te n k an ıtın y ar adılışçılar ta r a fınd an k ötüy e k ullanımı da im a ay nı ge nel y önte mle e tk inlik k az an ır ve eğer y aradılış-

çı ‘ak ıllı ta s ar ımın’ (A T ) politik a çıdan av ant ajlı süslü mask es inin

a r dınd a g iz le nmey i seçse bile bir şey d e ğişm e z i İnceleme altına

alma n bazı fenomenler (bunlar ge nelde y aşay an bir v ar lık ya da

bu v ar lığın dah a k ar ma şık or g an la r ında n bir idir , bu sebeple bu

fenomenler tek bir molekülden evrene kadar uzanan bir yelpaze

dir) tanı anlamıyla istatistiksel olasılıksızlıklarıyla methedilirler.

* S j c r j ı u , n a o y u n c u n u » d v j ı i u ı l ı d u t u n u g r c n t i k t ç u ı k t ıv u k t a ^ - t n k u r b a n r t n m ı . - i t r . a .

' A k ı l l ı U M r ı ı ı ı d t i H i u n c . 1 u ı u m U n d ^ ı n d a . y a r a d ı k j o l t f e ıu u c u z M i ı o k ı n R İ y n u > b i r l u l t d ı r .

108 ItıdiMıl L>ıwtvi(H



S)l lAJ BOEING74?

Bazı zamanlarda bilgi teorisinin dil i kullanılır: Darwincil ik, canlı

larda ki bilg i içer iğini teorik a nla m da bir olas ılıks ızlık or am ya da

‘bas kın değer* o lar ak belirley ip, y aşay an v ar lıkla r dak i t üm v er inink ay nağını açıklam ay a s oy unmuştur. A ma bu k anıt insanlar a e ko

nomistlerin basmakalıp parolasını hatırlatır: bedava yemek diyebir şey y ok tur ve D a r w inc ilik bir hiç uğr una bir şeyler elde etme ye çalışma k la s uçlanır . A s lında, bu böl üm de g ös ter eceğim üzere,

Da r w inc i doğa l se çilim, tüm bilg inin nereden g eldiği çözüms üz

bilmece sini çözm e nin biline n tek y oludur . A s lında bir hiç uğr unabir şey ler elde er meye çalışan T anrı V ar s ay ımlıym ışg ibi g ör ünü

y or. T anr ı beda v a y emeğini k a pm a y a çalışır ve k endis i y em olur .

Ç ün k ü bir tas ar ımcıyı işar et ederek iza h etmey e ça lıştığınız v ar lık

istatistiks el ol ar ak ne k ad a r o la na k dışıy sa, tasar ımcısı da en azon un k ada r ola na k dışıdır. T anrı Nihai B oeing 747 *dir.

Ola s ılık s ızlık tan k anıt, ka rm aşık v ar lık lar ın r as tlantı sonucu

me y dana g elemcvcce klerini saptar. F ak at birçok kişi ‘ra st lantı so

nucu meydana gelemez’ ifadesinin, ‘kasıtlı tasarım olmasa mey

dana g elemez’ ifadesiyle ay nı an lam da ol duğunu zanneder. B u y üzde n olas ılık s ız lığın tas ar ımın bir k a nıtı o lduğun u düşünm ele r i

gay et olağan bir dur um dur . Dar w inci do ğal seçilim b iy olo jik ola*s ılık s ızlık tan y ola ç ıka r ak bu nun y anlışlığını g özle r önüne serer. VeDarwincilik ile cansız dünya arasında (mesela evrenbilim) sıkı bir

bağolmas a da , bizi biy olo jinin esas ala nı dışındak i k onula r da da

bilinçlendirir.

Darwinciligin derinlemesine kavranması hem bizi tasarımın

ra st lantısallığın tek a lter natifi ol ma dığı k on us unda bilinçlendire ce k

hem de diğe r ta r a f ta n bize a ğır işleyen bir süre çte g elişen k a r m a

şıklığın k ade me li eğim le r ini ke şfe tmey i öğrete ce ktir . Da r v v in’denönce , I lum e g ibi f iloz of lar y aşam ın ol a na k dişiliğinin, ta s ar ımın

m utlak k anıtı anla mına g elmediğini k av ramışancak buna bir a l

te r nat if s unama mıştırla r . Biz, Da r w in'in deste ğini ar k am ıza a lara k ta s a nm g örüşüne kar şı ilikle r imiz e k ad ar şüphe duy m al ıy ız.

Tasarım yanılsaması bizi ezelden beri kapana kıstırmışbir tuzaktır

anca k D a r w in say esinde bilinçlener ek bu k o nuda bağışık lık k a

za nm am ız ge re klidir. Çün k ü o, bun u he pimiz için başarm ışolmay ı

is te miştir .

T u ın Y u t i p u 1 0 Ç )



T *nn NctcJo- vc K ai n Ol.us k Neden Yulcıur

B İR B İL İN ÇL E N DİR İC İO L A R A K D O ĞA L S E ÇİL İM

Bir bilim k urg u filminde uzay me k iğindek i as tr onotla r evlerini özler ler : 'D üny a şu anda ilk ba ha r ı y aşıy or ! ’ B ur ada k i y anlışlığı he

men fark edemeyebilirsiniz, derinde yatan anlam bilinçsiz kuzey

y ar ım k ür e m illiy e tçiliğidir k i bu dur um biz k uzey y ar ım k ür e de

y aşay anlar iç in g eçerli o lduğu k a da r y aşamay anlar iç in de geçer li*

dir. ‘Bilinçs iz’ ta m o lar ak doğr u tanımdır. V e bilinçlendir me tam

burada devreye girer . Avustralya ve Yeni Zelanda’da, Güney Kut

bu nun üst k ısma y er leştirildiği düny a ha r ital ar ı sa tın a la bilir s iniz

k i bu nu n m a nt ığı an la ms ız bir eğlence den fa zlas ıdır . E ğer bu ha r itala r k uzey y ar ım küre dek i ders likler in duv ar ına asıls alardı işte o

z a m a n g öz k ama ştırıcı düzey de bir bilinçle nme g er çek leşirdi. He r

geçen gün çocuklar ‘kuzeyin’ ‘yukarıda’ tekeli olmayan ve keyfice

belirlenmişbir polar ite olduğunu a k ıllarına k azırlar dı. H ar ita o n

ları hem bilinçlendirir hem de ilgilerini çekerdi. Eve gider vc bunu

ebev ey nlerine ak ta r ırla r dı ve bu ar ada , bir Öğr et me nin öğr e ncile

rine v er ebileceği en g üze l hediye ler den bir i ço c uğun e bev ey nler inişaşırtabilece ği bi r bi lg i s unma k tır .

B ilinçlendirm enin g ücünü far k e rmemi s ağlay an fe ministle r

dir. ‘Herstory’ açıkça gülünçtür, çünkü uhistorv”deki *‘hi$”in, etimolojik1olarak eri l zamir ‘his’ i le hiçbir i lgisi yoktur. Etimolojiyle

i lgi l i benzer bir saçmalık, 1999’da Washington’lu bir memurun

‘nig g ar dly ’2 k elimes ini k ulla ndığında bun un bir ırksal saldırı o lara k de ğe r le ndir ilip işine son v er ilmes idir. A nc a k ‘nig g ar dly * y a da

‘herstory’ gibi saçma örnekler bile insanları bilinçlendirmeyi başar mışlar dır. B ira z s ak inleşip g ülme y i d ur du r du ğum uz da , her stor y

bize tarihi farklı bir bakışaçısıyla gösterecektir. Cinsiyet zamirlerik ötü şöhretler inin y anında bilinçlendirm e k onus unda y ol göster i

cidirle r ve İngilizce dili cinsiye t zam irle ri k on us unda old uk ça ta

lihsizdir. (11c "T she must JFk bmısclf r>" :;h>?hcr his <>r hn > v . u s v >•y.'r iV i - > u k ! !*/.■.’> . ı l h m - >>r h r r s d f t<> /;(•: //v.\

0 (erkek veya kadın) düşünce y apısınnt (erkeğin veya kadının) böyle bir yazı y azmasına (erkeğe veya kadına) imk ân verip verme- yeceğini (erkek veya kadın ulan) kendine sor malı.) A nc ak eğer d i

lin bu tal ihs izl iğiy le başa çıkm as ını başar abilir s ek , ins an ırk ının y a

rısının (k ad ınlar ın) hass as lıklar ına karşı bilinc im iz ar tac ak tır. Matı (A dam ), /mm k ind (insa noğlu), T he Rig hts of Man ( insa n Ha kla n) ,

all men are cr eate d e qual (tüm er ke kle r eşit yar ad ılnnştır ), one man one v ote (bir er ke k bir oy ); İng ilizce, k ad ınlar ı s üre kli dışlıy or muş

1 K o k t f n b i l ı m . D i l in k l i k l e r iy l e j l g ı l m r a h ı l u n d ı b . 'Ç/i'.ıı.'■N i g g a r d , ‘ n i g g a r ’ y j u ı l z e n c i k c b ı u c s i n d e u t ü r e t i l e n p i n t i , c i m r i a n l ü n u t u f i c i m b i r k r l m ı e . - t J . ıt .

11 0 RULud Uiwklf l,



BİR Bl UN CL bNDIR ICl O M R A K DOÛ4 1 A CİL İM

g ibi g ör iınür .1 G en çliğimde , ka dınların ‘er ke kle rin gclcccğî*

g ibi bir ifadeden onur lar ının kırılabilece ği hiç a k lı

ma g elmezdi. A ra dan geçen onlarca yıl ardından he pimiz bil inçlen

dik. ‘Human* yerine ‘man’ kelimesini kullanmakta diretenler bile

artık bunu, ne y aptığının f ar kında bir öz ür havası içinde y apm ak

talar. Ya da feministleri kasıtlı olarak kızdırmak için geleneksel diliza limce s av unmaktalar . 7.eitgeist'i karrayanlann tümü bu konuda

bilinçlenm iş, hat ta nuh de y ip pey g amber demeye n ve saldırılarını

iki katına çıkararak olumsuzca tepki vermeyi seçenler bile artık

y ön de ğiştir mişler dir .

Feminizm bize bilinçlendirmenin gücünü ispatlar ve bu tek

niği do ğa l s eçilimin iz ahı için ödün ç al m a k ist er im. D o ğa l s eçilim y alnızca ha y atın b üt ün ün ü açık la ma z; ay rıca düze nli bir k a r m aşıkl ığın, tas ar ımcı bir k ılav uz ol m a da n bas it ba şla ng ıçlar da n nasıl

doğabile ce ğinin açıklam as ını k av r ay abilm cm iz için bilinc im izi bil i

m in g ücü y önünde ar ttırır. Do ğal se çilimin bütünüy le ka v ra nmas ı

bizi diğer alanla ra g özü pekçe at ılma mız k onus unda ce sar etlendirir. Darw incilik bu diğer ala nlar ı da içine a la r ak , ge çmişte biy olo jiy i

bir k er eliğine t uzağa düşüre n hat alı alte rna tifle r ha k k ında k i k uş

k um uz u ay ağa k aldırır. D a r w in ’den önce, y usufçuk böceği k ana dı

ya da bir k ar ta l g öz ü g ibi ha y li tasarlanmışgörünen bir organıng er çekten r as tlantısa l olm ay a n, bila k is kat ışıks ız, do ğa l s ebepler in

uzun bir s üre cinin son ürün ü o ldu ğunu k im ta hm in e debilirdi?

Doug las A dam s ’ın k ökten ate izme ge çişinin do k una k lı vetuhaf açıklaması bir nevi (binlerinin onu bilinemezcilerle karış

tırm as ını önlem ek için ‘k ök te n’ s özc üğünün alt ını çizm işti) Dar-

v v inciliğin g ücünün bir bilinçlendirici o ld uğuna ta nık lık etm ek tir.U ma r ım a şağıdak i alıntıda su y üzüne çık ac ak o la n t utk um da n öt ü

r ü bağışlan ırım. O z ür üm şudur k i, Do ug la s ’ın baz ı k ita pla r ımda n

etk ilenere k (ki bu k ita pla r hiç kims enin d inin i de ğiştir me a macı

g ür me miştir ) din de ğiştir mes iy le bu k ita bı o nu n a nısına at fe tmek

is te miştim ve bu nu y a ptım ! Öl üm ünde n s onr a K uşk u B alığı 'The >ri 'ii l.itutltO isimli kitabında tekrar yayımlanan bir röportaj

sıras ında, bir gazeteci Do ug las ’a nasıl ateist old uğun u sor ar . S or u

y u y anıt la m a y a na sıl bir bi linemezci o lduğunu a nla r a r a k başlar ve

a r dınd a n şöy le de v am eder:

Ve düşündüm, düşündüm, düşündüm. A ncak dev anıetmek için yeterli bir neden bulamadım ve bu vuzdenherhangi elle tutulur bir sonuca ulaşamadım. T anrı f ikrihak kında uç noktada k uşkuluydum ancak mev cut bilgibir ik imim, yaşam ve evrene far klı bir açık lama sunabi-

' K ütık Latince y j i la Y uiudc j d alu iy i ducunnufur . L j t ınce l/umo io k uû, (Gıelc antbıapo- ). l a u ı ıb r.jnLnııni gelir . V ır (Grek . ınJro- \crfcck. f tn ı ı r u ;Grck sy,,e’ kadın jnl.ıımna gelir. Hu olg üde. anno-pnkıji imanlımın tunumu Icjpor. jıtılnslojı vr jiıırltuloj' ıw tıhlnn cimri jnuçlı kollandır.

T «ıuı YAmljtHi 111



J Tmd NetsJo« Knia OUrak NedenYoktw

Iccck sağlam bir işleyişörne ğini keşfetmem için yeterlideğildi. A ncak dev am ettim, okumay ı ve düşünmey i bırak madım. Kazı zamanlar da, otuz lu y aşlar ımın başlar ında, evr imsel biyolojiy le ilg ili kitaplar a rast lamıştım kiayrıntı vermem gerekirse bunlar Richard Dawkins’in ki

tapları Gen Bendidir >' •v/fta/' •.. :v ve sonr ak i KörSaatçi ’T hx - H l i r . i W a u h n i . t l . ,- * jdi ve aniden (sanırımGe n B encildir ’! ikinci okuma m sırasında) taşlar y erineot urdu. Bunlar oldukça şaşkına çeviren bir bas itliktenbahsediyordu ancak bu basitlik elbette hayatın sonsuzve değişken karma şıklığının bütününü doğur muştu.Doğrusu içimde canlanan bu korkuyla kar ışık saygı,insanlar ın dinsel deneyimler hak kında konuşurk en his

settikler inden çok daha akılcıydı. Ma ntık karşısındakisay gım her geçen ana rken, bilg is izliğin y ar attığı huşuönemi yitiriyordu.,w;

B ahse ttiği çarpıcı bas itlik g ör üşünün elbette be niml e bir ilg isi y oktu. Bu Darv v in’in doğal se çilimli ev rim teoris iy di; en y üks ek bi limsel bilinçlendir ici. D oug las , seni Özlüy or um. Sen be nim en a k ıllı, enk o m ik , en açık g ör üşlü, en hazırce v ap, en uz un bo y lu a r k ada şım

ve muhteme le n inanc ını de ğiştir diğim tek k işis in. U m a r ım bu k ita p y üz ünü g üldiır m üştur ; g erçi sen be ni (öl üm ünle ) anlatmıştın.

Bil imsel bi lgiye vakıf f i lozof Daniel Dennett, evrimin elimizdek i en k ök lü fik ir le rde n biris iy le çeliştiğini be lir tm iştir . B una g öre:

“ Üre ten, üre tilenden daim a da ha k ar maşık ve ak ıllıdır. Ben bunaaltta n da m lat an y aradılışteorisi derim. H içbir za ma n bir mızra ğın

bir mızr ak y apıcısını üre ttiğini göremezs iniz. Bir nalba nta ay ak k a

bı dike n bir a t as la düşünülem e z. B ir çömle k çi üre ten bir ç ömle ği

de g ö r e m e z s in iz . Da r w in’in bu sezgi karşıt ı teor iy i sonla ndıra nbir işley en süreç k eşfi, ins an felsefes ine ola n de ste ğine de v r imci n itelik aşılar ve çok ça bilinçlendir me g ücüy le d olud ur .

Böylesi bilinçlendir me ler in, biyo loji dışında ala nlar ın kus ursuz bilim ins anla r ının k av ray ışları için bile bu k ad ar g ere kli olmas ı

hayret vericidir. Fred Hoyle parlak bir f izikçi ve cvrenbil imciydianc ak y anlışanl aşılan N iha i B oe ing 747* si ve A rchaeopteryx ' f osiliyle ilg ili talihs iz gir işim g ibi diğer biy olo jiy le a la k al ı hata lar ı,

bilinc inin d o ğa l seçilim düny as ının güzelce serg ilenmesiy le ar ttırılması g e r ek tiğini ak la g etirir . A v dın birisi o ld uğu için do ğa l se çilimi

ka v ra mışol duğunu v ars ay arım. A ncak doğal s eçilimin g ücünündeğer ini g er çekte n a nla m ak için be lk i de önce d o ğa l s eçilimle ıs-

lanmalı, hatta içine batıp biraz yüzmelisiniz.Diğe r bilim dalla rı bizi far klı y öntemle rle bilinçle ndirir ler .

Fred l loy le’nin as tr onom i b ilimi, y aşamdak i ro ller imizi üzer indeoy na dığımız o k üçük sahneye (düny a) uy um s ağlar k en g ös ter işimizi azaltın, hem yazınsal hem dc mecazi anlamda bize haddimizi' İUItncıı cu r * k ı Im ıl ku* . rJ.n.

1 1 2 Xxfennl Lkawtuiu





Tanrı Nerrıleı*« Knin Olarak Ntrfoi Yoktur

Î N D İR G F .N F . M K Z K A R M A ŞIK L IK

D a r w in vc W a lla ce ’nin çöz düğü sor unun öne m in i şişirmek

imk ânsızdır. Y aşay an lıer or g an izm an ın anato m is i, hücre y apısı,

biyokimyası ve davranışözelliklerinden, ayrıntılı örnekler vererek

söz edebil ir im. Ancak görünürde tasarımın en dikkat çekici ve ba

şar ılı örn ek le r i, (ba r iz s ebeplerden ötür ü) elbette y aradılışçı y az ar

lar tar af ından or tay a çıkarılmıştır ve benim kibar iro nimi hak eden

y aradıl ışçı k ita p şudur : “ Yaşam. Buray a Nasıl Oe ldim V İsimsizbir yazarındır ancak Watchtow er Bible a nd T ract Society k ur ul uşu

ta r af ından on altı dilde, 11 m ily on k opy as ı basılmıştır. A nca k bu

kitap bana yalnızca yayıncı f irma tarafından takdir edilmişgibi

g eliy or, çünk ü 11 mily on adet basılan bir kitabı düny anın dört bir

y a nında k i iy il ik sev er le rde n sadece 6 k işinin, ba na is teme diğim bir

hediye ola r ak g önder mes i bunun en s ağlam k anıtıdır.Bu an o nim ve sav urg anc a da ğıtılmışça lışman ın bir say fas ını

rasgele açtığınız da , Venüs Çiçek Sepeti ;/ s:-. İL- --/v? jiliur,; , adıyla bilinen süngeri ve beraberindeki Sir David Attenboroughalıntısından fazlasını bulamayız: “ Venüs Çiçek Sepeti adıyla bil i

nen ve s ilik on dike nler le bezeli k ar maşık bir s üng er in teme l ça

tısını inc e le diğiniz de , hay al g ücünüz şaşkına döne r . B ir bir inden

ba ğıms ızmışg ibi g örüne n m ik r os k ob ik hücr ele r nasıl bir işbir liği

y apar ak mil y onlar ca cams ı k ıy mığı ve bu k a da r k ar maşık ve g üze lbir kafesi oluşturur? B unu bilmey iz.” T he W at chto w e r y azarları

son cümlelerini eklemekte zama n k aybetmez: “ A ncak bitdiğimız

bir şey v ar: 'B u süng er r as tlantı s onucu tas ar lanmışo la m a z .” Buger çekten do ğr u, rastlantıy la tasar lanmışo lam az . H e pimiz in bu

k onuy la ilgili hemf ikir olac ağımız bir dur um v ar dır. Euplectella aspergillum iskele ti g ibi fe nome nler in istatist ikse l olas ılık s ızlığıher y aşam t eo r is inin çözmes i ge rek en esas so r undur . İstatis tiks el

olasılıksızlık ne kadar yüksek olursa, rastlantısallık mantıklı bir

çöz üm olm ay a o k ada r uzak laşır: O las ılıks ızlık kelimesi de zarenbu durumu tanımlar. Ancak olasılıksızlıklık bilmecesine aday çö

zümle r , y anlışy or umla na n tas arım ve ras tlantısa llık değil tasa rımve doğal s eçilimdir. Ras tlantısa llık canlı or g aniz ma lar da g özlemle diğimiz y üks ek sev iyedeki olas ılıks ızlıklara açık lam a g etiren bir

çöz üm de ğildir ve ak lı başında hiçbir biy ol og böyl e o ld uğun u id

dia et me miştir . A s lında da ha s onra aç ıkla y ac ağım üzere ta s ar ım

da ge rçek bir ç öz üm de ğildir ; an ca k şim dil ik her y aşam te or is inin

çözmek zo r unda old uğu sor unu açıklam ak la dev am ermek isterim:

rastlantısallıktan kurtulma sorunu.

114 l>nwlan»



İND İRG E NE ME Z K A RMA ŞIK L IK

W a tc htow e r 1in s ay falar ını çe v ir dikçe, L ohtıs a O t u ‘Anstdo h u adıy la biline n şahane bitk iy e ra st lar ız ki her parçası

böcek ler i müke mm e lce tuza ğa d üşür me k üzer e tas ar lanm ışg ibi

g örünür. Böcekler polenlerle k aplanır ve başka bir L ohusa O t u ’nasevk edilirl er . Çiçe ğin k ar maşık zar afe ti W a tc hto w e r ’i şu so ruy u

s or ma y a iter: “ B unla r ın hepsi ra st lantı so nucu m u oluşmuştur ?

Y a da ak ıllı tas ar ımcı tar af ından mı y ar atılmıştır ? ” Bir kez daha,hayır, elbette ra s tla ntı sonucu o luşma mıştır . Bir k ez d a ha , ak ıllı

tas ar ım r a s tl a nt ıs a llım tek doğr u alter natifi de ğildir. D o ğa l s eçi

lim y alnızca sade, ma ntık lı ve hoşbir çöz üm d eğildir; rastlantı-s alhğa k ar şı şu ana k a da r öne r ilm işişley en tek a lte r na ti f ti r . A k ıllı

tasarımcı tıpkı rastlantısallık gibi aynı sakıncadan zarar görür. Bu

açıkç a anla şılır biçimde istatist ikse l olas ılık s ızlığa ak ılcı bir çöz ümg etirmez. V e olasılıks ızhklık ne ka dar yükselirse, ak ıllı tasarımcı da

aynı oranda mantıksız kaçar. Akıl l ı tasarımcının sorunu iki katı

na çık ar dığı çok açıktır. S or unun artm as ına bizz at tas arımcı sebepo lur ç ünk ü do ğr uda n do ğruy a ke ndi köke niy le ilg ili daha b üy ük

bir s or unu açığa çık ar ır. Bir L oğusa O t u k ad ar o la na k dışı bir ca n

lıy ı zek âsıy la tas ar lam a kapasites ine sahip her hang i bir v ar lık başlı

başına en a z L oğus a O t u (ya da ev ren) k a da r o la na k dışı olm al ıdır .

Bu berbat kısırdöngüyü sonlandırmaktan çok uzak olarak Tanrı ,

döng üy ü olabildiğince k ötü bir hale sok ar.

W a tc hto w e r 'ın s ay falar ını çev ir me y e de v am e ttiğimiz de dev

k ızıla ğacın ■■qm>ı<fdauİ!<>n ai jntcutn) dokunaklı bir açıklamasına ulaşırız. B ahçemde bir t ane v ar çün k ü bu öze llik le s ev diğim bir

ağaçtır ; he nüz sadece bir be bek , heme n heme n y üz y aşında ancak

çev re deki en kısa ağaç. “ K ızılağac ın y anında d ur a n sıska bir a da m

y alnızca bak ışlar ını sessizce y uk ar ı dik er ve bu hey be tli ağaç karşısında sayg ı duya r. O halde bu g örk em li devin y apısı ve on u oluş

turan k üçük tohum lar ın bir tasarım eseri olduğuna inanm ak m an

tıklı değil m id ir ? ” Bir kez dah a , eğer tas ar ımın tek a lte r nat ifin in

ra s tla ntı ol du ğun u düşünür s e niz , o halde , hay ır, ma nt ıkl ı de ğildir .

A nca k y azar lar ya zek âlar ı y etmey ip k a v r a y a m a dık la r ın da n ya da

bunu yapmayı istemediklerinden, bir kez daha gerçek alternatif

do ğa l s eçilimi ima etmey i unutur la r .

Bitkilerin (ister küçük Farekulakları ister devasa Kaliforniya

Ça m lar ı) k endile rini inşa edecek enerjiyi k az an dıkla r ı sürece fo to

sentez denir . T ek ra r Watchto\ ver’da y az dığı g ibi: Bir biy olo g şöy le

der, “ Fotos entez sıras ında, y aklaşık olar ak y etmişfar klı k imy as al

tepk ime o lur . Bu g erçekten de mucizevî bir olay dır. Y eşil bitkiler

do ğa nın ‘fa br ik a la r ı’ unv anını almışlar dır; g üzel, d ing in, çevre k ir

letme y en, oks ijen üre ten bitk ile r s uy un geri dön üşüm ünü s ağlar

ve dünyayı beslerler. Bunun açıklaması rastlantısallık olabilir mi?B una sahiden inana bil ir miy iz? 11 Hay ır, buna inanma ma lıy ız; an-

T«ıtn V«ıulgoı 11*}



cak ar k a ar k ay a örnek ler te kr arlam as ı bizi hiçbir yere ulaştırm az.

Y aradılışçı ‘m a ntığı’ he p ay nıdır . B azı doğal fenomenle r in r as tlan

tısal olarak var olması istatistiksel olarak çok imkânsızdır ve i la

veten b u fe nome nler g enelde çok k ar ma şık, çok g üze l, çok huşuuy andırıcıdır. B u y aza rla rın ras tlantısallığa s unabildik le r i tek alter

natif tasarımdır. Bunların hepsi bir tasarımcı tarafından yaratılmış

olm alıdır. Ve bilim in bu hata lı m an tığa y anıtı da hep ay nıdır. R as t

la n t ıs a ll ım tek alter natifi tasa rım değildir. D oğal se çilim da ha iyi

bir alte r natif tir . A s lında, tasa rım daha en başında g erçek bir a l

te r natif d eğildir çünk ü çöz düğü so r undan da ha büy ük bir s orun

doğurur : tasar ımcıy ı k im tas arladı? Ras tlantısa llık ve tas ar ım, herikis i de is tatistik se l ola s ılık s ızhğm çöz üm ü ola r a k başar ısızdır lar

ç ünk ü bir i başka bir s or un do ğur ur , diğer iys e s or unu k ısırdöng üy eçevirir. D o ğa l s eçilim gerçek bir çöz ümd ür . Şimdiye k ada r s unul

muşy eg âne işley en ç öz üm dür . V e y alnızca işley en bir çöz üm değil

ay nı za m a nd a m üthişbir şık lığın v e g ücün aç ıkla ma s ıdır .D o ğa l s eçilimi olas ılık s ızlık pr ob le m inin başar ılı bir çöz üm ü

y apa n ancak ay nı anda ras tlantıs allık ve tas ar ımı da ha il k a dım

da ba şar ısızl ığa uğr a ta n nedir ? Y an ıt doğal s eçilim in ol as ılıks ızlık

problemini küçük parçalara ayıran birikimli bir süreç olmasıdır.

Bu küçük parçaların her biri belli belirsiz imkânsızdır ancak bu

0 k ada r ket v urucu bir dur um değildir. Bu belli belirsiz imk ânsız

s onuçlar y üks ek mik ta r da o lup, bunl ar dan bir y ığın oluştur ul

duğu ta k dir de , bu y ığının so nuç ürünü g erçek ten çok am a ç okim k âns ızdır , o k ad a r im k âns ızdır k i ra s tla ntısa llığın m en zili dışına

çıkar . B unlar y ar adılışçının bıknr ıcı biçim de ger i dön üştür düğü k a

nıtının ana fik r ini ver en s onuç ürünle r dir . Y ar adılışçı esas so nucu

ta ma me n es geçer çün k ü istatistiksel olas ılık sızlık o luşum unu birke re lik, eşsiz bir s onuç ola r ak g örm ek te ısrar eder. Birikimin g ü

cünü idrak edemez.

İbtimals izlik Dağına T ırmanma k'ta, konuyu bir Örnek yar

dımıy la izah ettim. D ağın bir tar afı tırm anılmas ı imk ânsız d ik bir

k ay al ıkt ır a nc ak diğer ta r af ta zirvey e do ğr u y umuşak bir e ğim b u

lunur. D or uk ta k ar maşık bir mak ine va rdır, bu bir g öz ya da bak-

terisel k am çı mo to r u ola bilir . B öy le bir k ar ma şıklığın par çala rının

k e nd il iğinde n bir leşebilme si mantık s ız g ör üşü, da ğın ete ğinde n do

r uğa sadece tek bir sıçray ışla se mbo lize edilm iştir . E v r im , b unu n

ak s ine, da ğın diğe r t ar af ında bul un ur ve zirve y e k a da r y umuşak

e ğimi k ul la na r a k emekle r: k ol ay ! D o r uğa bir sıçray ışla er işmek

y erine y um uşak e ğim i ağır ağır t ır m anm a pr ens ibi o lduk ça y alın

dır, insa n bir D a r w in’in sahneye çık ar ak bun u k eşfetmes inin bu

k a da r uz un s ürme sine şaşırmada n e dem iy or . B aşar dığı za m a nd a ,

Nevvfon'un ıimıus tııtrubilis'in in ’ üze r inde n y ak la şık üç as ır geç-1M u c i r e y ı l . m u c ı z d c r y ı l ı { y j d a a m m e l e r i n y ıl ıi . Ö z e l l i k l i 1 6 6 5 t b 1 6 6 6 y ı l l a r ı m b f l i ı n n e k k i m k u l l a

n ı l ı r . 1 9 0 $ y ı l ı m . A l l ı e t t E u u t e ı n ' ı ¡ » J t e ı e t m e k İ ç in d e u k l ı k ü k u l b n ı l ı r n

• T V mn N c r i ik y v » K « s l n O İ4 t a k N n l c n Y o k lu *

u 6 R ıc hjr d l)a w k ın *



t N n t R G E N F M f Z C A R M A J IK I IK

mişti k i N e w to n bu başarıy ı Dar w in* * g öre çok da ha z or k oşullar

a ltında g er çek leştirmişg ibi g örünüy o r .

M ut la k olas ılıks ızlığa bir diğer g özde me taf or , bir ba nk a k a

s as ındaki şifreli k ilittir . T eor ik ola r ak , bir bank a so y g uncusu şanslı

o la bil ir ve r as tlantı eseri do ğr u sayı birle şimini d ışla y a bilir . B an k anın şifreli k ilid i pr at ik te bu r as tlantısa llığt im k âns ız k ılma y a yeter

ola s ılıks ızlık™ tas ar lanmıştır; şifreyi çözm e k heme n heme n Fred

H ov le ’nin B oeing 7 47 'si k ada r olan ak dışıdır. A nca k , her adım

da k üçük ipuçlar ı veren k ötü tasa rla nmışbir şifreli k ilid im iz o ld u

ğun u d üşünün; T ıpkı Sıcak- Soğuk oy unun u oy na y an ço cuk lar ın

e benin k o num una g öre ‘sıcak- soğuk’ diye bağır ma lar ı g ibi. (Ebehedefe y ak laştıkça “ sıcak ” , uzak laştıkça “ s o ğuk ” diy e tüy o ve ri

lir.) Şifreli k ilidin k adr an me k aniz ma s ının hırs ız her doğr u r ak am a

y ak laştığında be lir le y ic i me talik sesler çık a r dığını v ar s ay ın. Hırs ızen inde s onunda büy ük piy ang oy a ulaşır.

Olasılıksızlıktan kanın kendi lehlerinde kullanmayı deneyen

v aradılışçılar biy olo jik adaptas y onu d aim a, s onucu belli olma mış

bir uya büy ük piy ang o, ya elde var sıfır” bulmacası olara k sayarlar.

‘Ya büy ük piy ang o, y a elde var s ıfır' safs atasının diğe r bir adı da

‘indirg ene mez k ar ma şıklık’nr (İK ). G öz g örür ya da g örme z. K anaruçar ya da uçmaz. Faydasız orta ürünler oldukları zannedilse de

bu açıkça hatalı bir sanıdır. Bu gibi orta ürünler pratikte boldur ki

teoride de bunun tam anlamıyla böyle olmasını beklememiz gere

k ir . Y aşam ın şifre li k ili di bir , ‘ıs ınıy or , s oğuy or , ıs ınıy or ’ ciha zıdır .

Y ar adılışçılar O las ılık s ız lık D a ğı'n ın y ıldır ıcı dik k ay alığı dışındak i

her şeye k ör k a lır la r k e n, g erçek y aşam Ola s ılıks ızlık D a ğı’nın diğer

ta r a f ında k i y umuşak e ğimler in ar av ışındadır.

D a r w i n Türlerin Kökeninin b ütün bir b öl üm ün ü ‘De ğişik lik

g eçiren nesil k ur a m ında k i an laşılma zlık lar ’ k on us una ay ırm ıştır ve

şu do ğr u bir ifade o lac ak tır ki bu kısa b ölüm o z am ana k ad ar ileris ür ülm üşbu s özümon a anlaşılmazlık lar ın her b irini öncede n kes-

tir mişvc g ünüm üz için etkisiz hale g etirmiştir. En zo r lu s or unlar

D a n v in 'in ‘aşın k usurs uz ve k ar maşık o r g anl ar ıdır ’ k i bun la r ba

zen hatalı bir ma ntıkla ‘indirg enemez k ar maşıklık ' ola r ak ta nım

la nmıştır . D a r w in g öz ün öze l bir s or un çık a r dığını belir lem iştir :“ G öz ü, fa rk lı mesafeler i od ak la m ay a , far k lı m ik ta r da k i ışığı içeri

alm ay a ve kürese l ve renksel s apmala rı düze ltmey e y ar ay an eşsiz

düze ne k le r inin hepsiy le ele al dtğımızda , bu or g an ın do ğa l s eçilimin

etkisiy le me y dana g elmişolm a o las ılığı dürüstçe itir af ede rim k i

ban a s on derece s açma g eliy or .” Y ar adılışçılar bu ifade y i sinsice

tekr ar tekrar v urg ularlar. D a r w in’in konuy la i lg i l i diğer y or umlar ı

nı asla vurgulamadıklarını söylemeye bile gerek yoktur. Darwin’in

oldukça rahat görünen bu itirafı aslında tumturaklı bir hiledir. Buşek ilde ra k iple r ini t am kar şısına alm ay ı ve z a m a nı g e lip de y umru-

T * n n Y i r n l f o ı 1 1 * 7







T ının Ncretimr Kctia OUıah Neden Yok tu

B o şl u k i b a d e i I

(BİLGİ B OŞL UK L A RINA T A P INMA K )

İndir g ene me z k a r ma şık lığın deta y lı örne k le r ini bul m a y a ça lışma k

aslen bilims el b ir ilerleme y önte mi değildir: mev cut bilg isiz likte n

k an ıt çıka r ma y a ça lışmak tır. İlahiya tçı Dietr ich B onhoe ff er ta r a

f ından or tay a a tılan ‘B oşluk lar ın T anr ısı’ k ur na zl ığı g ibi ay nı hata lı

m a nt ığa başv urur . Y ar adılışçılar g ünüm üz ün b il im y a da bilg i b i

r ik im ind e bo şluk la r bul m a k için can acarlar . E ğer a çık bir boşluk

bulunur s a, bu boşluğu hükm e n T a nr f nın do ldur m a zo r unlu luğu

o lduğu addedilir. B onhoeff er g ibi düşünce lif! ) ilahiy atç ılar ımızı en

dişel endir en ise bi li m in iler lemes iy le bu bo şluk la r ın k üçülm e s i ve

bun un s onucunda T a nn’nın g örev siz ve sığınaksız k alm a tehdidiyle

kar şı kar şıy a k al ma s ıdır. B ilim ins anl ar ı fa r k lı endişele r duy a r la r .

Ce haleti k abulle nme k bilims el at ılımın başlıca göre v ler indendir.

Üste lik b ilim insa nlar ı gelecekte zaferle s onuçla nac ak ar aştırmalar ı

g öz önünde bulundur up, bu tür bir cehalete sevinmelidirler. A r k a

da şım M a t t R idl e y ’in y az dığı g ibi , “ B ilim in s an la r ının ço ğun luğuönce k i keşifler inden sıkılmışlar dır . On la r ı ale v lendir en bilg is iz lik

tir.” Mistikler gizeme sevinirler ve gizemli kalmasını isterler. Bilim

insa nlar ı gizeme fa rk lı bir nedenle sev inirler: Bu on la r a keşfedecek

bir şey sunar . Da ha genel a nla m da , B ölüm S*de te k r ar lay ac ağım

üzere, dinin g erçekten de k ötü etkilerinden biri de bize, anlam ada n

ta tm in ol m an ın bir üs tünlük o lduğunu öğre tme s idir.

B ilg is izliğin it ir af edilmes i ve g eçici g ize m, s ağlam bil im için

y aşams aldır . A ncak bu sebe pten ötür ü, ne y azık k i y ar adılışpr o pag anda cılar ının a na s trate jisinin, bilimsel tec rübede boşluk ar ay an

ve bu bo şluk la r ı hükm e n ‘ak ıllı tas arımın* do ldur m a s ı g er ek tiğini

öne s ürenle r ink iy le ters düştüğünü s öyle me den geçe mey iz. A şağı

dak i ifade k ura ms aldır ancak tama me n tipik tir . B ir y aradılışçı der

ki: “ K üçük benekli g elincik k urbağas ının bacak ek lemi indirg e

nemez k ar maşıklıktır. T üm par çaları yerli ye rinde olma zs a, hiçbir

parças ı bir işlev y erine g etire mez. B ahse g ir e r im g elin cik k ur ba ğas ının bac ak e k le min in, y av aşve k ade me li derecelerle ev rimleştiği-

ni söyley ecek g örüşte o la m a zs ınız.” Eğer bil im ins anla r ı hızlı vc

anlaşılır b ir y anıt v er mey i başar am az la r s a, y ar adılışçı hükmen bir

sonuç elde eder: “ T ama m o za ma n, alter natif teori, ‘ak ıllı tas ar ım’,

hük me n k a z an ır.” B ura dak i öny ar g ılı ma ntığı fark e ttiniz mi: Eğer

A teoris i ba zı nok ta la r da ba şarıs ız olur s a, teori B do ğr u o lm a k

zo r unda dır. K anıtın ters y üz edilerek uy g ula nm ad ığını söylemeye

dahi gerek duy m uy or um. S özümo na y erini alacağı teo rinin tıpatıp

1 2 0 Ridunl D4wkitt»





! . -ıı • Tanr ı Nt reJevtc Kc ı ın OLuaU N cJ m YıA ım

ar tık ik i k ar fa zla b oşluk o ld uğun u idd ia edec ek tir! V c her ko şulda

yersiz bir düşünc e o la n g ıy abında hük üm vermey e y öne lecektir .

Eğer d o ğr u v ar say dığımı? bir evrims el geçişi belgele y ecek fos ille r

or tada y oks a evrimsel geçişy ok f arz edilir vc T a nn ’nın müdahales i

hükmen kazanır .”Ge re k ev rimde gerekse diğer herhang i bir k o nud a , öy k ünün

her adımının eksiksizce belgelenmesini talep etmek düpedüz man

tıks ızlıktır. B iris inin cinay et işlediğine ik na o lm a da n önce , k atili

cinayete götüren her adımm hiçbir kareyi atlamadan eksiksiz bir

sinematik ka y dını da talep ediyor o labil irdiniz. Öle n canlı ların beden le r inin y alnızca k üçük bir b öl üm ü fos illeşir ve bula bi ld iğim iz

k adar ar a fosil buld uğum uz da şanslı say ılırız. Oy s a elimizde hiçbir

fosi l olmayabil irdi ki bu durumda evrim için moleküler genetikve coğra fi d ağılım g ibi diğer k ay na k la r da n k a nıt elde e de bilir dik .

Bu ka nıtla r da kar şı k o nul m a z derecede g üçlü olur la r dı. D iğe r

y a nda n, yalnızca bir fosilin yanlışbir jeoloj ik karmanda ortaya

çıkmas ı halinde, ev rim teorisi pat lak ve rmişolur du. B ağnaz bir

P oppe r ian1 ev rimin y anlışlığının g it gide daha is pat lan abilir o ld u

ğunu söy ley er ek bir tar tışma ba şla tt ığında , J .B .B .H a ld a ne g üçlübir şekilde k ükr edi: “ Pr ecambrian’daki f osil k o r k a k la n.” Yaradı-

lışçsların, sa hte liğiy le t an ınmış, C o a l Me as ure s ’daki- ins an kafa-

tasları efsaneleri v e dino zo r ay ak izler inin aras ına kar ışmışinsan

ay ak izleri hikâye lerine r ağmen k r on olo jik açıdan ha talı fosiller

asla g er çekte n bulun am am ıştır .

B oşlukla r y ar adılışçınm zihnin de , hük m e n T anr ı tar af ında n

do ldur ulur . A y nı tutu m u ayrıca Olas ılık sızlık D ağı k itles inin g ö

rünüşte o la n bo şluk la r ı için de s ür dürürle r ; y ani k ade me li e ğim in

ay r ıntılar ıy la ke şfe dilmemiş o ld uğu v ey a k eşfe dilmey e g er ek d u y ul m a dığı bölg ele rde . B ilg i ya da kav ray ışe k s ik liği ola n a la nla

rın k e ndiliğinden, hükm e n, T anrı’y a ait oldu k la n adde dilir. Pr atik

bir ça rey mişg ibi ‘İndir g enem ez k a r ma şık lığın’ e tk ili bir bey anına

ba şv ur mak , g erçekte ha y al g ücünün başar ısızlığını simg ele r. Bazı

biyolojik organların, mesela bir bakterisel kamçı motorunun ya

da bir gözün biyokimyasal bir yol izlememesi durumunda, daha

fazla ka nıta gerek duy ulm ada n bunlar ın indirg eneme z ka rm aşıklık

o lduğu hükmü verilir. İndir g ene mez k ar maşık lığa delil göstermek için hiçbir g irişimde b ulunulm az . Eğitici g öz, k an at ve birçok baş

k a o rg an öy k üle r inin anla tılmas ına r ağme n, şüpheli öv g üy e layık

g örülen (indirg enem ez k ar maşık lık övg üs ü) yeni ada y lar ın her bi

rinin apaçık biçimde indirg eneme z kar maşık lık o ld uk la n v ars ay ılır ve bu k on um lar ı hür iradeye bağlı olara k g eçerlilik k az anm ış

1K ari P oppe», A v uuur y a kök en li (ı if is lu frbcf cculir . Dıl iımc l teoriler i le lı ıl ımvel ı ı lnuv .ııtL ınıı jynİRMv ı

hakkıud a gor i l ler i i le uul£i ım ı> ıu. - r J . ıt .’ İn g i lt e r e l o p t j k U n ı l ı m d a k i , k ö k e n i 29 1) ı b İ2 . Î m i l y u n y ı l Oa c c s in c d a y a n a n z e n g i n k o m u t y j t a k ü n

■tJ.ıt.

1 2 2 Kıcfej/ı! D»wbm



ol ur . A nca k hu k onuda biraz düşünme lis iniz. Kğer indirg ene mez

k ar ma şıklık ta s ar ımın bir kanıtıy sa , bu k anıt anca k ve anc ak huriradey le sağlanmışola bilir. Siz de bu dur um da daha fazla k anıt

ya da doğr ula m ay a iht iy aç duy m a da n y alın bir şekilde , g elincik

k ur ba ğas ının k ar ma şık y apısının ( bo m ba r dım a n böc e ğinin , vs.) ta

s ar ımı ispa tladığını iddia edebilirsiniz. B unun bilims e llik le uza k tan y ak ında n ilg is i y ok tur .

H ür ir ade ma nt ığını aşağıdak i me tin üze r inde uy g ula y ıp ina n

dır ıcılığını s ınay al ım: “ Ben [ kendi is miniz i yer leştirin! kişisel o la

ra k ¡ biyolojik fenomeni yerleştirin} adım a dım g elişmişolabile ceği

hiçbir g idişatı ak lıma g etire mem. Bu yüzden bu bir indirg ene mez

k ar maşad ır. Dola y ısıy la ta s ar la nm ıştır .” Bu şek ilde de ne diğiniz de

heme n bir bil im ins anının bir ort a ür ün ke şfederek v ey a en az ından

mantıklı bir orta ürün hayal ederek ortaya çıkıp sözünüzü çürüt

mesi tehlike sinin ne k ada r y üks ek ol duğunu g örürs ünüz. Üstelik

bil im insanları i lg inç bir açıklamay la ortay a çıkm as alar da, ‘tasarı

m ın’ iyi so nuç v er diğini var sa y mak su k at ılma mışk ötü ma ntıktır .

‘A k ıllı ta s ar ım’ teo ris inin altında y atan düşünce tembel ve bo z g un

cudur ; k las ik ‘B oşluklar ın T anr ısı’ düşünce si. B una da ha öncele ri

K işisel K uşk uc uluk ta n K a nıt is mini v er miştim.

G er çek ten muhteşem bir s ihirbaz lık numar as ı izle diğinizi ha y al e din . Me şhur s ihir baz İkilis i Penn ve T eller’m r utin bir g öste

ris inde, bu kişiler birbir ler ine ay nı a nda tab anc ay la ateşeder ve

her ikis i de me rm iy i ağızlar ında y ak alam ışg ibi y apar lar . T edbir

almak amacıyla, mermileri si lahlara doldurmadan önce üstlerinetanımlayıcı çizgiler atılır ve bu prosfedürün tamamı izleyiciler ara

s ında k i ateşli s ilah tecr übesi ol an g önüll üle r in v ak ın şahitliğinde

ge rçekleşir. G ör ünür de tüm hilek ârlık olas ılık lar ı e limine olm uş

tur . T eller ’ın işaretl i me rmis i Penn’in a ğzını bo y la r ve P enn’in işa

retli mermisi de Teller’ın. Ben (Richard Dawkins] bunun bir hile

ola bilec eği hiçb ir du r um u a k la g etirecek y ete rlilikt e de ğilim . K işi

sel K uşk uculukt an K anıt, önsezisel bey in me rk ezle rimin de r inlik

ler inden ba ğırır v e neredeys e beni şunu s öy lemey e zo r lar , “ Bu bir

mucize olm alı. B urada bilimsel bir izah y ok. M ut la k a doğaüst ü bir

g üçt ür. ” A nca k bilimse l eğitimin sa kin sesi fa rk lı bir mesaj iletir.

Penn ve T eller düny a ça pında na m salmışs ihirbaz lar dır. O haldebunun mutlaka mantıklı bir açıklaması vardır. Belki de ben çok

saf ya da çok dikkatsizim. Ya da hayal gücünden yoksunum. Bu,

hok k ab az lık numara s ı için uy g un bir yanıt o lduğu g ibi ayr ıca in

dirg eneme z k ar ma şıklık o lduğu sanılan bir biy olo jik fe nome n için

de uy g un bir y anıtt ır . Doğa l bir fenome ne o la n kişise l şaşkınlığın

ka rşıs ında ive di biçimde d oğaüs tü bir g ücü a k la g etire n ins anla r,

kaşığı bük e n bir hok k ab az ı g ördükle r inde bun un ‘par ano rm al* bir

olay o lduğu s onucuna atlay an delilerden far ks ızdırlar.

B O S ! U K İ B A M b T İ

r ı n n Y »r ul*m 1 2 3



• V-■ . T«nn Nctcı<c)-«e Ketin OlıtAk Ntdiu Yoktua

İsk oç kimy acı A .G.C airns - S mith, kitabı Hay atın K ay nağına Dair Yedi İşaret*te bir su kemeri benzetmesinden faydalanarak ek

bir nok tay a pa r ma k basar. Y ontulm am ıştaşlardan ve harçsız ya

pılan bir kemer hiçbir yerden destek almasa da dengeli bir yapı

o la bil ir a nca k indirg ene me z ka r ma şıklık tır: Eğer ta şlar da n bir t anesi y er inden so k ülürs e k eme r y ıkılır. O halde b un un ilk inşası na*

sil y apıldı? B unun bir y olu, s ağlam bir taşy ığınının etr af ına k az ık

döşemek ve ar dından dikk atlice ka zıkları teker teker çıkar ma k tır.

Daha gene! bir tanımla, bir parçasının eksiltilmesiyle ayakta kala-

maması anlamında indirgenemez olan birçok yapı vardır ancak bu

y apılar s onr adan çık ar ılan ve bir daha g öz ük me y e n is kelele r in y ardımıy la inşa edilir . Y apı bir k ez ta m a m la nd ığında , iskele g üv enle

kaldırı labil ir ve yapı sabit kalmayı korur. Evrimde de böyle olur,incele diğiniz org an ya da y apı, canlının ata lar ında v ar ola n ancak

ar tık gerek duy ulm ay an bir iskele say esinde oluşmuşola bilir .

‘İndir g ene me z kar maşıklık* y eni bir fik ir d e ğild ir a ma ta bir

y aradıl ışçı M ic ha e ! Behe tar a f ından 1 9 9 6 ’da uy dur ulmuşr ur .','2i Buza t, y ar adılışçılığı biy olo jin in y eni bir a la nına ta şıma k la itiba r k a

za nmıştır . (Eğer it iba r d o ğr u bir deyişse.) B u ala nla r biy ok im y a ve

hücre biy olo jis idir ki bunla r ı belki de boşlukla r için g özlerde n vekanatlardan daha keyi f l i bir avlanma zemini olarak görmüşola

bi lir . İyi bi r ör ne k vermey e en y ak la ştığı a n (k i bu h âlâ k ötü bir

örnektir) bakterisel kamçı motoru konusudur.

B akteriscl k am çı m ot or u bir doğa ha rik as ıdır . İnsan t e k no lo jis inin dışında, ba ğımsızca bir eksen çevresinde d ön d üğü bil inentek aks örne ğidir. S anırım büy ük hay v anlar tek erlek li olsa lardı bu

dur um indirg en em ez k ar ma şıkl ığa g erçek bir örne k teşkil e debi

lirdi ki büyük ihtimalle bu yüzden tekerleksizler. Sinirler ve kandam ar lar ı bir mil y atağının içinden geçseler nasıl o lur du ? 1 K amçı

ince bir pervanedir ve sayesinde bakteri suyun içinde oyuklar açarak y ol ala bilir. ‘Y üzm e k ’ değil de ‘oy uk aç m a k ’ diy or um çünk ü

v ar oluşun bak ter ise l ölçe ğinde su çok daha f ar k lı bir etk idedir .

Daha çok, pekmez, jöle hatta kum gibidir ve bakteri ler suyun için

de yüzüyor görünmekten ziyade suda tünel açıyor ya da vida gibi

kıvrı l ıyormuşgibi görünür. Daha büyük organizmalar olan tekhücrelilerin sözde kamçılarının aksine, bakterisel kamçı bir kamçı g ibi dalg ala nm az ya da k iirek g ibi çek ilmez. B ir m il y ata ğının

içinde gerçekten serbest bir eksende devamlı olarak dönen bir aks

vardır ki fevkalade, küçük bir moleküler motorla güç alır. Molekül

' b u b a y a l u r u n u b i r ö r n e k t i r . Ç o c u k k i t a b ı y a z a n P h i l i p P u l i t n a n . E u a r k K U ü e m e l e r u i m i ı k i t a b ı n d a ,

b i r h a v v a n t ı m ı n ı ı h a y a l e d er ; 'm u l r f a ' . B u t ü t . t a m o m u m d a b ir de l i k o l a n y u s y u v a r l a k t o h ı u n k a

b u k l a n u r c t m a g a h l a r l a b i r l i k t e y a > ı r . M u l d a l a r b u k a b u k l a n t e k e r l e k o l a r a k k u l l a n ı ı l a r . T e k e r l e k l e r

b e d e nl e r in in b ir p a r ç a t ı o l m a d g u ı d a D . ‘a k ı m ' e t ra f tın u r a c a k s i n i r ve k a n d a m a r l a r ı v o k ı u r t a k s b ur a d a

b oynuz ya d a kem ikt en pı ıç lü b ir k ıs kaçt ı r ) . Pul lm un ; r 1 ei b ir ek lem e yapan b u s is t em v at anca gr t ' j t en

doğal baz alt >r nr ler ir dû>elı oldofcu «çin <al»Hr k i bu K riı le r “y ol' y enn e geçer. T ek er lek !« e ngebeli ara

z i de i n üo n u v v e r m e * .

12v} Rk Iu mJ İ)AV>lınt



sev iyede, bu mo to r tıpk ı bir k as prens ibiy le çalışır anc ak a r al ık

lı k as ılmalar dan ziyade serbest bir rotasy on izler .1 K amçı motor,

tıpkı m inik bir tek ne dışı moto r o lar ak ta nımla nır (mühendis lik

s ta nda r tl a r ına r a ğme n şaşırtıcı derece de yete rs iz ve bir biy olo jik

me k an izm a için alışılmadık bir tan ım.)

Behe tek bir do ğr ula m a, a çıkla ma ya da ay rıntıy a ra ğbet etmeden, bakterise l ka mçı mot or unun bir indirg ene mez k ar maşıklık

ol duğunu açık bir biçim de beyan eder, iddiasının lehinde bir kanıt

s unm a dığında n, hay al g ücüy le ilg ili bir e ks ik likt en şüphe ederek

başlay abilir iz. B undan başk a, ilg ili biy ol oj ik lite r at ür ün s or unu

es g eçt iğini iddia eder. İddia s ının y anlışlığı a y r ınt ıla r ıy la ve (Behe

için) utan ç ve rici şekilde, 20 0 5 ’te Penns y lv aina’da Y arg ıç J o hn E.

Jûnes’un mahkemesinde belgelenir. Bu mahkemede Behe, yerelbir dev let lise sinin fen m üf r e da tına ‘a k ıllı tasar ım* y ar adılışçılığını

da y a tm ay a çalışmışbir g r up y ar adılışçının na m ına uz m a n bilir k işi

ola r ak ifade v er mişti. Y arg ıç J one s 'te n alıntı y apar s ak bu ‘o la ğa

nüs tü bir s aç m al ık ’ har ek etiy di. { İfade ve ifa de nin s ahibi k işinin

k ade r inde k es inlik le uz un s üre li şöhre t va rmış.) B ir az da n g öre ce ği

niz üze re , bu B ehe’nin dur uşma sıras ında çe k tiği tek uta nç de ğildi.

İndirg ene me z k ar maşay ı ispat etm enin k ilit nok tas ı, hiçbir

par çanın k e ndi ke ndine k ullanışlı ola ma y ac ağını g öster mek tir.He r hang i bir işlev y erine g etire bilmesinden önce tüm par çala r

yerli y er inde o lm a k z or unda dır { B ehc 'nin g özde be nz etmes i, bi r

fare kapanıdır.) Aslında biyologlar, hem kamçı motoru için hem

de Be he’nin diğer s özde indirg ene me z k ar ma şıkl ık örne k le r i için,

bir b ütün ün dışında işley ebilen bu b ütüne ait pa r ça la r b ulm a k ta

zorluk çekmezler. Bu mesele Brown Üniversitesi’nde görev yapan

Kenneth Miller tarafından ustalıkla ele alınmışve böylelikle ‘akıllı

tas ar ım’ın en inandırıcı intik a mı ahnmışnr . Üste lik bu intik am ın

önemi küçümsenemez çünkü kendisi dindar bir Hırist iyan’dır.

Mil ler’ in, Dar w in'in Tanrısını Keşfetmek isimli kitabını, bilhassa

Behe tar af ından k andırılar ak bana m ek tup y azan d inda r kişilere

tavsiye ederim.

Bakterisel rotasyonlu (çark gibi dönen) makine meselesinde

Mil le r dik k atim izi (Üçüncü T ip Salgılayıcı Sistem, ÜT SS ) isim

li bir mekanizmaya çeker.'7,1' ÜTSS dairesel bir hareket için kullanılmaz. Bu, parazit bakterilerin, içinde bulundukları ev sahibi

organizmaları zehirlemek için, zehirli maddeleri hücre çeperinden

dışarı po m pa la m a k ta k ulla ndık la r ı birk aç s istemden bir idir . İnsan

ölçeğinde , bir sıvıyı bir de lik ten boşal tm ak ya da fışk ırtm ak ola r ak

1 S i ne k l e r . a n L ı r v e bö c e k l e r e i b i . uû } k ı l l ı m ı n t ıp k ı b i r p is t o n l u m o t o r f t ihi d o ^ ı l t ı t r o ı m J e o ıi ı^n g t

b u ı c j n l i U f ı İJ l u ı p r r m ıb ım n t u b o ç u d c ü e v r e de o in u\ ı b u r ut e r d i r . O y u ç ek ir g e x>b< b ût e k l r r hr r

k a ı u ı h a r e k e ti i çi n t ı m n c l d ir e k t i f g ö n d e r i r ¡ t ıpk ı bi r k u t £ İb i h J n b ı u t r e j i m l ı m o t n r u . v p ıu k ı v j d J l u

p a ı ıu k t iç in b i r dıre k tU g ö nde r i r l e r . B j k ı e n l e r , n r t a n ı b ir k a ı ın a dü z e n e ği l ü p k ı h ı r k ı ın ı n o ç rru k a tL tn

f i b i ! n e d e p a t o u l u b i r d t u e n e k t u n n d ı n r U r J n m n uç u> k j » ı i a n e j k g e r ç ek b i r d ö n d ür ü c ül e r i v a r ı lın b udu ru m du , bu düz e n e k bi r e l e k tr ik m o to r u y a d i T X 'a nk el m m o ru « ibtdir

B O K L U K İ B A U E T1

faan Yanılput» 1 2 5



düşüne bilir iz: anc ak , bir kez daha, bu dur um bakterise l ölçek te

farklı görünür. Salgı lanan maddenin her molekülü, ÜTSS i le avnı

ölçekteki belirli vc üç boyutlu bir yapısı olan büyük bir protein

dir: bir sıv ıdan ziya de s ağlam bir hey ke lciği andır ır. He r m ole k ül

dikkatle biçimlendiri lmişbir mekanizma tarafından, bir borudançok , oy unca k vey a içecek dağıtan oto ma tla r ın k ar maşık k ana llar ı

g ibi y apılar dan tek tek iti lir. M ole k ül dağmcısı olduk ça az say ıdaki

pr ote in mo le k ülle r inde n oluşmuştur k i bu pr ote in mo le k ülle r i, da*

ğıtılan mo le k ülle r le bo y ut ve k ar ma şıkl ık y önünde n k ar şılaştır ıla

bil ir. i lginçtir ki , bu bakterisel otomat mekanizmaları kendilerine

y akın a k r a ba olm a y a n ba k ter iler le de genel bir be nzer lik iç inde dir .

O luşum la r ındak i g enler büy ük ihtimalle diğer bakte riler den ‘k o p y alanmıştır .’ B u, bak ter iler in başar mak ta çarpıc ı hiçimde uzm a n

olduklan bir konudur ve kendi çapında büyüleyici bir meseledir

ancak burada kesmek zorundayım.

ÜT S S’nin y apısını oluştura n protein mo lek üller i k amç ı m ot o

r un par çala r ıy la old uk ça benzeşir. Ev rimci için çok açıktır k i ÜT SS

bileşenleri (y a da par ça lar ı), k am çı mo to r e v rim g e çir diğinde , yeni

ama bütünüy le far klı olmay an bir işlevi benimseme k zo r unda

k a ldıla r . ÜT S S 'nin k endi mo le k ülle r iy le uğr aştığı b ilin diğind e n,kamçı motor tarafından kullanılan prensibin i lkel bir türünü kul

la nmas ı hiç şaşırtıcı de ğild ir k i bu da ak s m ole k ülle r ine daires e!

bir harek et verir. A çık ça g örülüy or ki, ka mçı mo to r un y aşamsal

önemi olan parçaları kamçı motor evrim geçirmeden önce zaten

va rdı ve çalışmak tay dı. V ar o lan me k anizm ala r ı ele ge çirmek açık

bir yöntemdir ki bu yolla mekanizmanın görünürde indirgenemez

k ar ma şıkl ık par ças ı. Olas ılık s ızlık D a ğı’nın k ade me li e ğimin de k i

y er ini a la bilir .

Elbette, daha fazla ça lışma y apm ak g er ek lidir ve y apılac ağın

da n e m inim . Bu gibi ça lışma lar , eğer bil im ins anla r ı 'a k ıllı tas ar ım

teorisi* g ibi zo r unlu ve tembel bir s onuçla ta tm in o lup, cesaretlen-

mcselerdi as la y apılam az dı, işte, hay ali bir 'ak ıllı tas ar ım k ur a mc ı

s ının’ bil im ins an la r ına g önder ebilec eği bir mes aj: “ B ir şey in nas ıl

çalıştığını a nla m az s an ız, bu nu der t etmey in: tek y a pm a nız ger ek en

pes etmek ve b unu T anrı y apmıştır de mek . S inir içtepiler inin nasılçalıştığını bilmiy or mus unuz? G üze l! H at ıral ar ın bey ne nasıl y er

leştiklerini anlam ıy or mus unuz? H ar ik a! Fotosentez olduk ça kaf a

k ar ıştıran k ar ma şık b ir s üre ç mid ir ? Şahane! L ütf e n s or unu çözm e

ye çalışmay ın, sadece v azg eçin ve T a nn’ya başv ur un. Sev g ili bilim

insa nları, s ırlar ınız üzer ine gayret sar f etmeyin. Sırlarınızı bize geti

r in ki o nla r ı k ull a na lım . Değer li bilg is izliği a r aştırm ala r ınızla ç ar

çur e tmey in. B u şanlı bo şluk la r a T anr ı’nın s on bir s ığınağı ola r ak

ihtiy acımız va r.” S t.A ugus tine’in epey aleni bir tabiri v ardır: “ G ünah işleme nin far k lı bir y öntem i v ar dır k i bu y öntem tehlike y le do-

T » ıu ı N t m k y t r K a m O U r . ık N c tk n Y a l u ı*

1 2 6 Rı<:Kâiıt



ludur . B u, me r ak has ta lığıdır. B ize do ğa nın s ırlar ını keşfe ttirmcy e

çal ışan ve k eşfettire n hudu r anc ak hu s ırlar b iz im k av ray ışımızın

ötes indedir. Me ra ğın bize hiçbir y ararı do k unm a z ve hiçbir insan

öğr enm ey i um ut etm em el idir” (Fre eman 2 0 0 2 ’den alıntı y apıldı.)

Be he’nin diğe r g özde ve sözde ‘indir g ene me z k a r m aşık lık ’ örne k ler inden bir isi de bağışıklık s iste midir. H ik ây e y i biz za t Y arg ıç

Jo nes ’in sözleriy le aktarıy orum:

Çapraz sorgulama esnasında, Profesör Bchc, 1996 senesindeki “ bilim bağışıklık için asla evrimsel bir açık lama keşfe-demey ecektir” iddiasıy la ilg ili sorg ulandı. Bağışıklık siste*minin evrimiyle ilgili elli sekiz bilirmel onaylı yayın, dokuzkitap ve birkaç immünoloji ders kitabı kendisine sunuldu;

ancak, bunlar ın ev rimi kanıtlamak la hâlâ yeterli olma dığında açıkça ısrar etti vc bu sav unması bence ‘yeterince sağlam’değildi.

Şikây etçilerin av uka tı Eric Roths child tar af ından çapra z sorg uy a

alınan Bche, bu elli sekiz bilimsel ona y lı ya zının ço ğunu a nla m a dı

ğını it ir af etmey e z or la ndı. İm m üno lo jin in on a ağır g elm işolma s ıhiç şaşırtıcı de ğild i. D a ha az m a zur g örüle bil en ise Behe’nin bu g ibi

ar aştırm ala r ı ‘v er ims iz’ g ör üp, az letme s iy di. Eğer hedef iniz gerçek

düny ay la ilgili mühim ge rçeklikleri k eşfetmekten ziyade k olay al

danan halk ve polit ikacılar içinde propaganda yapmaksa elbetre

bun la r ver imsiz çalışmala rdır. B ehe’yi dinledik te n sonr a Ro ths

child g üzel bir k onuşma tarzıyla, m ahke me s alo nundak i her dürüst

insanın mutlaka kavramışoldukları dokunaklı bir özet çıkarır:

Minne ttarız kİ. bağışıklık sisteminin kaynağının sorgusunacevap arayan bilim insanları vardır... Bu sısıcm güçten düşme ve ölümcül hastalıklar karşısındaki sav ıınmanıtzdır. Bukitapları vc makaleleri hazırlayan bilim insanları, kitap mı-uyaklar ı ya da konuşma sözleşmeleri olma dan g izlil ik içindedidinir ler. Çabalar ı ciddi tıbbi koşulları tedavi etmekte vconla ra karşı sav aşmakta bize yardım eder. T üm bunlar ınaksine. Profesör Behe ve akıllı tasarım hareketinin bütünü

bilimsel vc tıbbi irfanı ilerletmek adına hiçbir gelişme kaydetmedikleri gibi, gelecek nesil bilim insanlarına kaygılan

mamalar ı gerektiği nas ihatini verirler .,Ml

A me r ik a n g ene tik bilim ci J errv Cov ne , Behe’nin k itabını eleştir ir

ken k o nu y u şöy le ele alır: “ Eğer bil im ta r ihi bize her hang i bir şey

ispatlay aca ks a b u, cahilliğimize ‘T anr ı’ is mini v ererek bir yere ula-

şam ay ac ağımızıdtr .” Co y ne , be nim v as ıtamla Guardian'da, akıllı

tas ar ımla ilg ili bir ma k ale üzerine y or um y apmıştır.

R O V t t 'K İB A D E T İ

fı n n Y«raİRiıı 1 2 7



Tıian Ncıedove kcun OİJx«k Neden YoJuuf

Neden T anrı her şeyin bir açıklaması olara k kabul edilsin?Değildir . Bu bir açıklama noksanlığıdır, bir omuz s ilkmedir,‘bilmiy or um* demenin ruhsal ve ayinsel kılık değiştir mesidir . Eğer bir insan bir şeyi T ann’yla ilişkilcndir irse geneldebunun anla mı bu kişinin elinde bir ipucu olmamas ıdır ve

hu yüzden bu bilinmezi erişilmez, çözülmez bir g ök perisineday andır ır. Bu yaşlı adamın nereden geldiğinin açıklamasınıtalep edin. Büyük ihtimalle bu yaşlı adamın her zaman varolduğunu ya da hep doğanın ötesinde o lduğunu söyley enhaya! meyal, sahte felsefi bir yanıt alacaksınız. Lakın bu yanıt elbeue hiçbir şeyin İzahı değildir .'**’

Darvvincil ik bizi farklı yollarla bil inçlendirir. Evrim geçirmişor

g anlar, g enelde zeki ve g üçlüdürle r, ay nı za ma nda açıklay ıcı kusurları v ar dır; bu, eğer ev rims el bir g eçmişleri var sa t a m da bek le meniz ge re ke ndir ancak eğer tasa rlanmışlars a r am a nla m ıy la bek len

me dik bir dur um dur . Diğe r kita plar ımda da bazı örne k ler üzerine

y or um y aptım: mesela y inelene n g ır tlak s inir i, hedefe do ğr u iler lediği müs r if , g enişve dola m ba çlı bir y olda ev rim g eçm işine ihane t

e tmiştir . Sırt ağr ısında n f ıtığa, s ar k ık ra him de n s inüs ilt iha pla r ına

k a da r ç o ğu ins an i r aha ts ızl ığa k ar şı has s as lığımız, do ğr ud a n do ğruy a şu an da dik y ürüd üğüm üz be de nimiz in, dör t ay ak üze rinde

dur m a y ı ter k et me k için y üzler ce mil y on y ıldan fa zla şekil d eğiştir

mişolm as ında n k ay nak lanır. A y rıca bilinc imiz doğal se çilimin acı

mas ızlığı ve s av urg anlığıy la ar tmıştır. Y ırtıcılar , k ur ba n ha y v a nla n

y a k a la m a k için mük e mme lce ‘tas ar lanmış’ g ibi g ör ünür k e n, k ur

ban hayvanlar da kaçabi lmek için en az onlar kadar mükemmelce

‘tas ar lanm ış’ g ibi g örünür. Pe ki. T anrı k im in tar af ındadır? ''’'“

İN S A N C I İLK E:

G E ZE G E N V ERS İY ONU

G özler , k ana tlar , k am çı mo tor lar ve bağışıklık s istemlerinden fay

da lan am ay ac ağım a nlay an boşluk ilahiy atçısı genelde s on çareol ar ak hay atın ba şlang ıcına sat aşmay a başlar . B iy ol oj ik o lm ay a n

ma dde y apısındaki ev riminin k ökeni bir şekilde, sonr ak i ev rim sı

r as ındak i en k üçiik de ğişimde n bile daha büy ük bir boşluk y ar at ırmışg ibi g ör ünür g özüne. Bir anlam da daha büy ük bir bo şluktur,

bu doğr u. A ncak bu anla m bütünüy le öz g ündür ve din s av unucu

s una r a ha tla m a f ırs atını s unm az . Y aşamın başlang ıcı y alnızca bir

ke z g or çek lcşmelidir. Bu y üzde n bun un uç no k r ada o la na k dışı bir

olay old uğunu k abullene biliriz ki insa nların çoğunun ka v ray abilece ğinden da ha o la na k dışı bir ç ok lu düze n s ür ec idir.. B una biraz-

1 2 8 RkhJiıl Djwki&*



İ N S A N C I İ L K f - G K Z t C f c N V K K S İ Y O N L '

da n de ğinece ğim. A r k as ından gelen ev rimsel ad ımla r , da ha ço k ya

da az benzer yol lar la , jeolojik zama n boyunca mily onlarca ve m il

y onl ar ca tür ü bağıms ızca ve zin cir leme olar a k etkiley ecek şekilde

te k r ar la nmıştır . B u sebeple, ka rma şık y aşamın e v r im ini iz ah er mek

için y aşam ın başlang ıcı üze r inde u y g ula y a bil diğim iz istatistik.se!

us a v a nm ın ay nısına ba şv ura ma y ız. Bu o la ğa n ev r imi o luştur andu r um la r , eşsiz başlang ıcından (ve belki de bir k aç öze ! du r um da nl

fa r k lı ol a r a k , aşın o la na k dışı ol am az la r .

A y r ım tıpk ı bir bi lmece g ibi g ör üne bilir , bunu da ha ileride

şu ünlü insa ncı ilke den fa y dala nar ak açık lay ac ağım, ins anc ı ilke

19 74 ’te İng iliz mate ma tikçi B ra ndon Car ter tar af ından a çık lanm ış

ve f izikçiler J oh n Bar row ve Frank T ipler’in konuy la i lg i li k itapları

say es inde genele y ay ılmıştır.'6"' İns ancı k a nıt g enel o la r a k ev renle

ilg ilid ir ve bu k onuy a de ğine ce ğim. A nc a k bu g örüşü önce da ha

k üçük , gezeg ensel bir ölçek te s unaca ğım. B iz D üny a ’da y aşıyor uz.

O halde D üny a biz im üre y ip, y aşay abileceğimiz türde n bir g ezegen

ol m al ıdır k i bu tür a lışılmadık, hatta eşsiz bir tür o la bilir , ör n e

ğin , b iz im y aşam t ür üm üz sıvı su olm a da n y aşamay ı s ür dür em ez.N ite k im düny a dışı y aşam ka nıtlar ı aray an e x obiy olog lar , uy g un

y önte mle r say esinde su işaretleri bulm a k için g ök y üz ün ü tarar lar .

B izim g üne şimiz g ibi tipik bir yıldızın et r af ında, sıvı su bar ındırangezegenler için ünlü Goldilocks bölgeleri vardır; çok sıcak ya da

çok s oğuk değil a ma ta m g ere kli o lan . Y örüng e le r de n oluşan ince

şeritler, y ıldız ile y ıldızda n çok uza k o la n vc suy un do nd uğu b ölg eler ve y ıldızının y ak ınında o lup, s uyun k ay na dığı bölg ele r ara s ında

uzanır.B üy ük ihtima lle y aşam dos tu bir yörünge hemen hemen da

iresel olmalıdır. Geçersiz sayılan, yeni bulunan onuncu gezegen

X e na ’mnk i g ib i ser t biçim de e liptik bir y ör üng e , ols a olsa gezege

ne Goldilocks bölgesi boyunca her birkaç on yıl ya da yüzyılda bir

ke z g ibi kısa bir süre için v ızıldama im k a nı ve rir. X e na g üneşe en

y ak ın o lduğu k onum unda y k e n bile G o ldiloc k s bölg es ine g ir emez

ki bu fırsata 5 6 0 Düny a y ılında bir erişir. H alley k uy r ukluy ıldızının

s ıca k lığı, güneşe en y ak ın k o nu m da eks i 4 7 C , g üneşten en uz a k k o

num da eksi 2 7 0 C derecedir. Düny an ın y örüng es i, tıpkı diğer g e

zeg enlerinki g ibi, teorik olar ak bir elipstir (O ca k ay ında güneşe en y ak ın da , T e mm uz ’da ise güneşe en uzak k o n um da d ır .1); A nca k bir

daire, bir elips için epey özel bir dur um dur ve D üny a ’nın y örünges i

daires el olm ay a Öylesine y ak ındır k i G ol dilo c k s bölg es inin dışına

asla çıkm az . Düny an ın g üneşsistemindeki d ur um u diğer y önler

den öyle s ine elv er işlidir ki y aşam e v r imleşme k için k us ur s uz bir

or ta m bulmuştur. J üpite r 'in m as if verçekimsel v ak um süpürg esi

hızı ölüm c ül ça rpışma te hdidiy le ka rşı ka rşıy a bıra k abile ce k gök-' E g e r b u n u ^j p r o c j b ul ur s a n ı z , w y f a 1 1 2 ‘d c b a h t c d ıl r n k u ı c y k u t u p t m t li y r t ç U i g m d c n y j ı u d e r d i ola-

b i l i n i n i ı .

Tanrı Yanıt* ı*< I 2 Q



taşlarını çek mek için k on umla nm ışg ibidir. Düny a nın tek uy dusu

nispeten genişay . dönüşek se nimizi sabit lemeye y a r a r v c yaşamı

fa rk lı y ollar la destek lemeye y ar dım eder. B izim g üneşimiz, or tak

bir y örünge de ke netle nmişbir çif t y ıldız ol ma ma s ıy la olağandışı-

dır. Çift yıldızın gezegenleri olması mümkündür ancak yörüngelerie v r imi k or uy am ay ac ak k ad a r ka rışık ve değişk e ndir.

G e ze g enim iz in eşsiz y aşam dos tluğu iç in şu ana k a da r ik i anaaçıkla ma s unulmuştur. T asar ım teorisi, D üny a ’yı T anr ı’nın y ar attı

ğı. G o ldilo c k s bölg es ine y er leştirdiği ve tüm ay r ıntılar ı biz im y ar a

r ımız için ta s ar la dığını bildir ir . İnsancı y ak laşım ol duk ça far k lıdır

ve biraz Darwincilik hissi uyandırır. Evrendeki gezegenlerin çokbüy ük bir ç o ğun luğu y ıldızla r ının G ol dilo c k s bölg es inde de ğildir

ve y aşam için uy g un de ğildir le r . Bu ç o ğun lu ğun hiç bir inde y aşam y ok tur . A ncak y aşam iç in ta m doğr u k o şulla n bar ındır a n az say ı

da k i gezegen ola bilir , biz mutla k a bu azınlığın içindey izdir çünk ü

bur ad ay ız vc bun u düşünüy or uz.

Bu arada, din savunucularının insancı i lkeye saygı duymaları

hayret uyandıran bir durumdur. Belirli sebeplerden ötürü bununhiçbir a nla m ı y ok tur çünk ü ke ndi dav al ar ını des te k lediğini düşü

nür le r . A s lında ge rçek bun un t a m a k s idir. İnsa ncı ilk e , tıpk ı doğal

seçilim gibi, tasarım varsayımının bir alternatifidir. Mantıklı ve ta-

sa rımsız bir a çık la ma g etir ir ki b una g ör e biz v ar lığımıza elver işli

k oşulla r a ltınday ızdır. D ind a r z ihinler in k ar ışmas ının s ebebi s anı

rım insancı ilk enin şu an a k ad a r y alnızca ç öz düğü s or una a it bir

ay rıntı g ibi s özün gelişi dile getir ilme s idir; isme n y aşam dos tu o la n

bir yer de y aşadığımız ge rçe ği. Di nd a r z ihn in k a v r ay a ma dığı no k ta

soruna iki aday çözüm sunulmuşolmasıdır. Tanrı i lk çözümdür.

İnsancı ilk e ise diğe r ç öz üm. B unlar alternatiflerdir.Sıvı su bi ld iğim iz üzer e y aşam için z or unl u bir k o şuld ur anc ak

y alnız ba şına asla y eterli de ğil dir . Y ine de , y aşam su iç inde ba şla

m a lıdır vc y aşamın başlang ıcı son derece o la na k dışı bir ol ay ola

bilir. D a r w in e v r imi, yaşam bir kez başladık tan s onr a s or unsuzca

iler ler . A nc ak y aşam nasıl başlamıştır? I lay at ın başlang ıcı k imy as al

bir olg u y a da bir dizi olg uy du vc bu y olla do ğa l s eçilimin y aşams al

öne md e k i k oşulla r ı ilk ke z kar şılandı. B aşlıca uns ur k a lıtım dı. Bu

ya D N A y a da (daha olas ı olar ak ) D N A g ib i k o py a la n bir uns urdu, belki de daha düşük bir ihtimalle ak ra ba m ole k ül R N A ’vdı.

Y aşams al öne m taşıy an uns ur (b ir çeşit g ene tik m o le k ül) bir kez

yerli y er ine o tur duğunda , gerçek Da r w inc i doğal s eçilim bunu iz

ley ebilir ve s on o la r ak k ar ma şık y aşamlar g ün ışığına ç ıka r la r . A n

cak , ilk k alıtıms al m ole k ülün ras tlantısal o lar ak k e ndiliğinden or

tay a çık ma s ı ço ğun lu ğun g özünde o la na k dışıdır . B elk i de bu aşırı

derecede olan ak dışıdır, b unu detay lıca aç ıkla ma lıy ım zira k itabın

bu bölümü için çok önemli.

I t n n N i rt d f V M K a i s O b r t k N t d o Y oktw

lÔ



İNSA NCI ILXK- CfcZECbN V tRS IY ONU

Y aşamın ba şlang ıcı, şüphe duy a nla r iç in söy lemek is ter im kiar aştırma k on us u ola r ak g elişmek te ola n b ir k o nu dur . Bu ar aştır

ma nın ilg ili uz ma nlık alanı k imy adır ve bu benim ala nım değildir.

Ge lişmeleri çok büy ük mer ak la k enar dan izlerim ve önümüzde k ibir k aç y ıl içinde eğer k imy ac ılar lab or at uar lar ında yeni bir y aşam

başla ng ıcını ba şar ılı bir şek ilde y enide n g erçek le ştir dik le r ini b il d irir ler se hiç şaşırmam . A nc ak y ine de bu he nüz g er çekleşmedi ve bu

g elişme nin o la s ılığının o ld uk ça düşük o ld uğun u söyleme k m üm

k ünd ür ve bu her za ma n böy ley di; ger çi bu bir k ez gerçekleşti!

G old iloc k s y örünge lerine ihtiy acımızla ilişkili olar ak , burada

şöy le bir s onuca v ar ırız k i, hay atın başlang ıcı her ne k a da r ol an ak

dışı olurs a ol s un, bun un Düny a üze rinde bir ke z g er çekle şmişo ld u

ğun u biliy or uz çünk ü burada y ız. S ıcaklık meselesinde o ldu ğu g ibi,neler olduğunu açıklay an ik i v ars ay ım v ardır; tas arım var say ımı ve

bilimse l ya da ‘ins ancı’ v ars ay ım. T asa rım y ak laşımı, öne ml i k ar i

y eri boy unca kasıtlı bir muc iz e şek il lendir en, pr e biy otik çor bay ı

k uts al ateşle pişir en ve D N A ’yı ya da eşdeğer bir şeyi piy asay a sü

ren bir T an n’yı varsay ar.Bir kez daha , G oldilo ck s ’da olduğu g ibi, tasarım var say ımına

insani a lte r nat if istatistiks el değer dir. B ilim ins anlar ı g enişsay ıla

rın büy üs ünü akla getir ir ler . Galaks imizde 1 mily ar ile 30 mily araras ında gezegen, evrende 100 mily ar g alak si ol duğu ra hmin edi

lir. O la ğa n öng ör ü s ınır lan için birk aç sıfırı silsek de, bir m ily ar

kere milyar zaten evrendeki geçerli gezegen sayısına göre gösteriş

siz bir t a hm in dir . Şim di, hay at ın ba şlang ıcının v eya diğe r bir t anım la D N A ’ya eşdeğer b ir şey in k e nd iliğind e n or ta y a ç ıkma s ının

g er çekte n ol duk ça sarsıcı düze y de o la na k dışı bir o lg u o ld uğunu

vars ayın. O k ada r o lana k dışı ki bir mily ar g ezege nin içinden y al

nızca bir tanesinde mey dana ge ldi. A ra ştırm a s ponsor ları, plan la

na n a r aştır ma nın ba şar ı şans ının sadece y üzde bir o ld uğun u it ir af

eden kimyacıya kahkahayla gülecektir. Fakat biz burada milyarda

bir ola s ılık tan bahs ediy oruz. Oy s a... B eklenenin aks ine, yaşam m il

y ar larca g ezeg enden bir in de m utla k a doğa ca k tır k i elbette D ün y abu geze g enle rden biris idir.- '1’''1

Y in e s öy lüy or um ve söyle me y e dev am ede ceğim , bu s onuç

o lduk ça hay re t v er icidir. Eğer bir g ezeg ende k e ndil iğind e n y aşamba şlama s ı mily ar da bir olas ılık ise, buna rağme n b u aşırı düze y deol an ak dışı olg u bir mily ar ge zeg enden bir inde y ine de o luşac ak tır.

Bu hay at verici mily ar la r ca geze g enden bir tane s ini k eşfe tme şansı,

s am an lıkt a iğne ar am a de y imini anıms atır . A nc ak bir iğne k eşfet

mek için y olum uzda n sa pmak zo runda değiliz çünk ü (insancı ilke)

inceleme k apasite sine s ahip her hang i bir v ar lık, ar aştırm ay a ba şla

m a da n önce , zate n ister istemez bu müthişender iğne nin üze rindeoturuy or olmalıdır .

Tann Yjjuİ iuu 1 3 i





LNSA NCI İLK E: ( ‘.H2F.0EN V ERSİY ONU

da n fa zla tür ün et r af ımızı sar dığı bir g ezeg ende ya şıy or uz k i bu

v ar lık lar ın her biri k endi tas ar ım y anılsama sını g üçlü bir şekilde

serg iler. He r tür k en dine özg ü y aşam tarz ına s ağla m bir biçimde

uy um s ağlamıştır. T üm bu bir bir inde n bağıms ız ta s ar ım y anılsa

malarını açıklamak için sadece ‘muazzam sayıda gezegen’ kanıtıylaişin içinden çık abilir miy iz? Ha y ır, y apama y ız, tek rar bayır. Bunu

aklınızın ucundan bile geçirmeyin. Bu Darwinciligin en ciddi yanlış

a nla şılma la r ının k alb ine g itt iği için çok öne ml idir .

K aç tane gezegeni hesaba k atm am ız g er ek tiğinin önemi y ok

tur ç ünk ü şans lı r as tla ntıs al lığı önce lik le y aşam ın ba şla ng ıcını a çık

lam ak ta k ullandık . A ncak ay nı teori Düny a üzer indeki kar maşık y aşam çeşit liliğini a çık la m a k ta as la yeterli olma y a ca k tır . Y aşa m

sal ev r im, y aşamın başlang ıcından ta ma me n fa r k lı bir me se ledirçünk ü tekr ar s öylüy or um, hay atın başlang ıcı y alnızca bir kez ge r

çek leşmek zo r und a o la n, eşsiz bir ola y dır. Diğe r y a nd a n, tür ler in

k endi bölge ler ine uy um s ağlay abilme y eteneği anc ak ve anc ak m il

y onda bir kez me y dana gelen bir dur um dur ve g elişme y e dev amermektedir.

Dünya üzerindeki biyolojik türlere bir açıklama getirirken,

tüm kıtalara, tüm adalara, kısacası gezegenin bütününe ezelden

beri hük m e tm iş, türl e r in y aşadıklar ı or ta m a en uy g un ha li aldık la r ı

bir süreci ele al dığımız açıktır. E ğer bir on m ily o n y ıl da ha bek ler

sek, tamamen yeni canlı türlerinin, tıpkı bugünün geçerli türlerin

de o ld uğu g ib i, kendi y aşam şek iller ine uy um s ağla mışola cak la r ı

kehanetinde bulunabiliriz. Bu yinelenen, önceden kestirilebilir,

çoklu bir fenomendir önemi geç kavranmışbir istatistiksel olasılık

k ırıntısı değildir . V e Da r w in s ay esinde buna ne y in y ol a çtığını bili

y oruz : doğa l seçilim.İnsancı ilke canlıların çok re nkli detay lar ını açıklay ac ak e tk i

de de ğildir . Düny a üzer indek i y aşam çeşitl iliği ve bilha s s a a y ar tı

cı tasarım yanılsamasını açıklayabilmek için gerçekten Darsvin’in

g üçlü dest eğine ihtiy ac ımız v ar dır. Y aşam ın başlang ıcı, bunu n a k

s ine, bu de s te ğin m e nz ilinin dışına çık a r ç ünk ü do ğa l seçilim y aşa

m ın başlang ıcı olm a da n tek başına iler ley eme z. İns anc ı ilke bur ada

g örev alır. Y aşamın eşsiz k öke ni s or ununun üst es inden ço k y üks ekmik tar da gezegensel fırsatlar olduğunu var say arak g elebiliriz. Bu

ilk ra st lantısa l ha mle bir kez sa ğlan dığında (ki ins ancı ilke çok k a

rar lı bir şek ilde bun u bize sağlar ) bay rağı do ğa l s eçilim de v ralır: vedo ğa l s eçilim k atiy en bir ra s tla ntı meselesi değildi r .

A nc a k , ins ancı ilkey le do ğr ula na n hay atın ba şlang ıcı, e v r im

sel tar ihtek i düpe düz ra st lantıy la ilişkile ndirilen tek b üy ük boş

luk olma y abilir . Mes ela, meslektaşım Ma r k Ridley , M e nde l’in

Şey ta nı’nda '. V Iotılcl'i Dcmoit) (Amerikalı yayıncı, nedensiz veşaşırtır ca sına k it abın a dın ı İşbir lik çi Ge n 7 /v ('. ■>

İVimi Yjnılıpıı 133



T u n Ncrcıkrtc K nıa OUr«k Neden Yukıut

ol ar a k değiştir miştir ) ök a r y o tik 1 hücr en in başlang ıcının ha y at ın

başlan g ıcından da ha c iddi, z or v e istatistikse l ol ar a k ola nak dışı

bir a dım o ld uğun u ileri s ür müştür. B ilinç başlang ıcı, ay nı is tat istiksel düze nde , do ldur ulm a s ı ol a na k dışı bir diğer b üy ük bo şluk

ola bil ir . B unun g ibi eşsiz, tekr ar sız ol g ula r a şağıdak i satır lar bo y unca ins anc ı ilkey le iz ah edi lebilir . B ak ter i s ev iy esinde y aşam

ge liştiren m ily ar lar ca g ezegen v ar dır anc ak bu y aşam fo r ml ar ının

y alnızca bir b ölüm ü sınır ı geçerek Ök ar y otik hücre be nz eri olmay ı

başar mıştır. V c bunla r ın ar as ından y ine k üçük b ir b ölüm , s onr ak iR ub ic o n’u2 aşma y ı becererek bilin ce ulaşmıştır . E ğer bun la nn her

ik isi de eşsiz ve tek r ar s ız olg ula rs a, incele y eceğimiz süreç, ola ğa n,

tipik biy olojik adaptasy on g ibi her bölgede etkin bir süreç olamaz .

İnsancı ilke bize şu bilg iy i verir ; ma de m k i biz Öka r y ot ik ve bilinçl iolarak burada bulunmaktayız o halde bizim gezegenimiz bu üç

boşluğu do ld ur a n, son derece n adir bir ge zeg en o lm al ıdır.

Do ğal se çilim, ilerleme y önünde tek y önlü, bir ik im li bir cadde

o lduğunda n işlemekte başarılıdır . B aşla ma k için bir az şans a gerek

s inim duy ar v e insa ncı ilk en in ‘mily ar lar ca g ezeg eni’ bu şansı s ağ

lar . Belk i de , ev rims el g eçmiştek i diğer baz ı bo şluk la r d a insa ncı

ilk enin do ğr ula m a s ının ışığında , b üy ük şans aşılar ına iht iy aç d uy

ma k tadır. A nca k daha başka ne söyley ebilirsek s öy ley elim, tasa

rım k es inlikle y aşam için bir a çık la ma teşkil edemez ç ünk ü so nuçta

bir ik im li de ğildir v e bu y üzden y anıtladığı s or ular dan da ha büy ükso rular açığa çıkar tır; bizi do ğr uda n doğruy a B oing 7 4 7 k ısırd öngüsüne yönlendirir.

B izim y aşam tür ümüze dos t ola n bir g ezeg ende y aşarız ve

bunu iki ma ntığa day andırırız. B unlar dan birincis i, y aşam gezeg e

nin s ağla dığı k oşulla r s ay es inde g elişme k üzere ev r im g eçir miştir .B unun s ebebi do ğa l s eçilimdir . Diğer s ebep ise ins anc ı ilke y le a la

kalıdır. Evrende milyarlarca gezegen vardır ve evrim dostu geze

genlerin sayısı her ne kadar az olursa olsun, bizim gezegenimiz ke

s inlikle onlar dan birisidir. Şimdi biy olojiden k oz mo lojiy e geçerek

insa ncı ilk ey i da ha esk i bir o r ta m a t aşıya cağız.

1 Ö k a r y o c h üc r e . b i r ç e k i r de k v e m ı ıo k o n d r i g i b i ç r p d ı k a r ı m a k öz e l li k le r e s a h i p o l a n b üc r c ıı ır û di ir .

P r o k a r y m d a l u t ik e l b i r lıi tc n* n i n i ı l û r v c ö k .t r y n r l ıi k r e l r n n s a h i p o k l um u ç e k ir d e k v c m i t o k o ı ı d n g ı bt

y a pıl a n ba r ın dır m a z , i r ıu n hııc r c lc r ı o k a r v a t't ur . B ak te r il e r ve e r k ele r it e p r o k a r y o t 't ıı r - t J .n .

Ruhk en) a m ik ç ağda. İtaly a'da buluna n ve G aly a i le R o ıtu ’yı birbir inden ay ıran nehre ver ilen Lat incei ıi ıı ıd i r . K u b u o ü 'u a y m a k , d r y i m o l a r a k g m d â n u k n ı r r b t r » m m m*tp*K,k a n b ı m n a ( tr l r n b i r d e y i m d ir

■Hİ.H.

134 Richarıl Üawkint



İN S A N C I I lK F : K O / . M O I O j lK V E H U Y O N

İN S A N C I İLKE:

K O Z M O L O J İK V E RS İY ON

Üze rinde y aşadığımız gezeg enin y aşam dos tu o lm as ının y anı sıra,

içinde bu lu nd uğum uz evr en de y aşam do s tudur . V a r lığımızda n

y ola çık a r ak , f iz ik k a nunla r ının y aşamın doğma s ına yete r do s t luk

ta ol du ğun u k es inlikle söyle y ebiliriz. Gece g öky üzüne ba k tığımız

da y ıldızlar ı g örm e miz r as tlantı de ğildir çünk ü y ıldızla r ın v ar lığı

ço ğu k imy as al e lem e ntin o luşum und a ilk k oşuldur ve k imy an ın

etk isi ol m a da n y aşam ola ma zd ı. Fizik çiler in hes abına g öre , eğer

fiz ik k a nun la r ı ve değişmezle ri bir par ça bile f ar k lı ols ay dı, evr en y aşamı im k ân s ız k ılacak şekilde g elişir di. Far k lı f iz ik çiler bu k o nu

y u far k lı y öntemler le ele alır lar , ancak s onuç her z a m a n ay nıdır .

Martin Rees, Sadece Altı Rakam’da -fm: alt ı temel

değişmezi k ay dede r k i bunla r ın t üm evre ni et k ile diğine ina nılır . B u

altı r ak am ın her biris inin ince bir ay a n v ar dır ve buna g ör e, eğer

bu ayarlar birazcık farklı olsalardı evren idrak edilebilir seviyede

f ar k lılaşır ve he rhalde y aşam kar şıtı o lu r du.1Rees ’in alt ı r ak a mının bir ör ne ği şu me şhur ‘şidde tl i’ g ücün

büy ük lüğüdür , bir a to m çe k ir de ğinin bileşenle r ini etk iley en g üç:a to m ‘pa r ça la ndığında ’ başa çıkılmas ı ge rek en nük le e r ener ji. H id

roje n, hely um oluşturm ak üzere f üzy on g eçirirke n, enerjiye d ön ü

şen bir hidro je n a to m unun k ütle or anı E harfi ile simg elenir. Ev re

nimiz de bu r ak a mın değer i 0 .0 0 7 ’ye eşittir ve her ma dde y apıs ının

(hay at ın oluşma s ı için öncede n ger ek en) v ar olma s ı için bu değere

çok y ak ın olmas ı ge rek irmişg ibi g örünür . M a dde y apısı bildiğimiz k ada r ıy la, per iy odik t abl onun dok s ana y ak ın doğal oluşum*

lu e le me ntinin bir leşimi y a da başk alaşma s ından me y da na g elir .

Hidrojen, elementlerin en basit ve en yaygın olanıdır. Evrendeki

diğer t üm eleme ntler, en nihay etinde, hidr oje nin nüklee r füzy on

g eçirme siy le oluşmuşlar dır. N ük le e r f üzy on , y ıldızla r ın (ve hid r o

jen bo mba la r ının) iç inde , uç der ece s ıcak k oşulla r da gerçekleşençetin bir süreçtir. Nispeten daha küçük yıldızlar, mesela bizim gü

neşimiz, y alnızca hely um g ibi ha fif elementler üre te bilir ki hely um,

periyodik tabloda hidrojenden sonra ikinci en hafif elementtir. En

ağır ele me ntle r in ço ğun un o luşabilme s i için ge re ke n y ük s ek s ıcaklıkla r da ha b üy ük ve daha sıcak y ıldızla rda k i nük lee r füzy on çağ-

lavanlannda mevdana gelir ki bunun ayrıntıları Fred I loyle ve iki' ' I lerhak tc' diy or um , kı ıroen >ı> nedenden CKûrıl ; haf if t i kar akte rde y ab am ı va> ını türler inin olU Mn g ııtt

lule m e y u ve kısm en de *u nedende n utur ü; eğer y alnızca bir dc ıfcıpnni değiştir me nin to o uv la nııı dikkat«-

j l ı t u k l u t a y a p m a m « o b u d ır . B u a k ı r a k a m de g e nn m e v r e m y a* a uı d o n u k ıla ca k ba jl r a l ı t l t j tm l e r ı o l a

bi l ir m i? E fce r bu bî lc >îm l c r v a n a bu a l t ı de f le r in h e psin i te k b i r de ğe r o l a ra k d ik k a te a l dg u n u d a bu n l a r ı

k r > f r t ıi ır ûi i? n a u t m t i m k . ın n b b i b r ? A ı n a k k o n u y u d a h a f a i b k a n > t ı r ııu ıııa k ıç m b u r a d a k ü m e l i y i m .

Za te n te m e l de ^İK n e ı lc r in n w c a y ı t ı n ı k a v ra m a k ta o e Kt l ıi l * if to r u n u m u z o bl u l ı r k i ?

Taon Yanı ljpt ı l ^ Ş





INSANd İLKE: KOZMOLOJİK VEHsfYON

B u şaşırtıcı k ör lüğün ps ik olo jik sebebi belk i de im a nla r ın ço

ğun un , “ do ğa l s e çil im” v e '‘do ğa l s eçilimin o las ılık s ızlığı k ırma

gücü” i le bil inçlenmişbiyologlar kadar bil inçlenmemişolmasıyla

ilg ilidir. J .A nder s on T hom s on, bir evrimsel psik iatrist bakışaçısıy*la b u n 3 farklı bir açıklama ge tirir ki b un a g öre hepimiz, cansız nes

neler i k işileştire re k bir aj a n (birşey ler y apa n) va sf ı ka zan dır ma y a

y öne lt en bir ps ik olo jik y anılg ıda n m uz da r ipiz dir . T ho m s o n’a g öre,

bir gölgeyi hırsız s a n m a y a , bir hırsızı gölge s a n m a k t a n daha yat kı-

nızdır. Ha ta lı bir var old uğunu s anma, za ma n ka y bı ola bilir. I lata*lı bir v ar o ld uğun u g örm em e ise ölümc ül o lab ilir . B ana y azdığı bir

mektupta, aralarımız zamanında çevremizdeki cn büyük dürtünün

bir bir imiz de n k ay na k lan dığını öne s ürerek şöyle de v am ediy or du:

“ B unun mira s ı, insanın neden sonuç ilişkile rini k ura r k e n sıklıklak or k u şek lindek i hata lı fara ziy es idir. Nede n s onuç ilişk iler ini m- sanoğlunda n başka bir e tmene b a ğla m a k ta epey g üçlük çe k e r iz.”

Do ğa l o la r a k bu dür tüy ü ilahi ere ğe g ene lledik . ‘A ja nl a r ın’ baştan

çık ar ıcıl ığma B ölüm 5 ’te değine ceğim.

O la na k dışı v ar lık la r ın d oğuşunu a çık la ma y ı hedefle y en doğalse çilimin g ücüy le bilinçlenmişbiy olog lar ın, olas ılıks ızlık pro blem ine kaçamak cevap verecek herhangi bir teoriyle tatmin olmala

rı müm k ün de ğildir. Ve teistlerin olas ılıks ızlık bilmece sine y anıtışaşırtıcı o r a nda k aç a mak tır . S or unun far k lı bir şek ilde if ade edil

mes inden ötedir , harta g ülünç bir şekilde so r unun ikiy e k a tla nm a

sıdır. O hald e şimdi insa ncı al te r nat ife ba k a lım . İnsa ncı y an ıt, enge nel haliy le, bu s org uyu y alnızca bizi y ar at ma y ete rl iliğine erişmiştür den bir e vr ende tartışıy or ol ab ildiğim izi ifade eder. O halde v ar

lığımız hiç k uşk us uz te mel f izik de ğişme zl er inin her bir in in kendi

G oldilo ck s bölge lerine hük me ttiği sonucunu kes in bir biçimde k anıtlar. Farklı fizikçiler varoluşbilmecesi için farklı türden insancıl

çözümler sunarlar.İnatçı f izik çile r ilk e ta pta, bu a ltı değerin asla değişeme y ece

ğin in alt ını çizer ler . B üy ük bek le ntiler imiz i k ar şılay ac ak I ler Şeyin

T eor isi’ne erişir erişmez, bu altı a na hta r r a k am ın birbir le rine yada g ünüm üzde bilin me y en, hay al ede me y ec eğimiz bir şeye bağlı

o ld uğun u g örece ğiz. V e sonuçt a bu a ltı r a k a m , de ğişme a çıs ında n

bir çemberin çapıyla çevresi arasındaki oran kadar serbest olma y abil ir . Ev r enin v ar olmas ı için geriy e y alnızca bir y ol k a la ca k . A ltı

düğme y i çev irmes i gerek en T anrı bir k ena r a, çevr ilecek düğm e bile

y ok tur .Diğe r f izik çiler (biz za t M a r tin Rees bunla r a bir ör ne k teşkil

edebilir) bunu yetersiz bulurlar ve sanırım onlarla aynı fikirdeyim.

Bir evrenin var olabilmesi için yalnızca bir yol olması gerçekten ol

dukça akla yatkındır. Ancak neden bu tek yol nihai evrimimiz içinbir gerekli düzen olmalıdır? Kuramsal f izikçi Freeman Dysoırın

Tmii Yriaıtfm 1^7





İN iA N U İLK E; K O /MO I OJİk' V t'RV Y UN

lama görevini yapar. Evren serisinin içindeki tüm evrenlerden yal

nızca a zınlık bir b ölüm ün ’ölçüle r i' biy og enetik k oşullar a ay ar lı

dır . V e, elbette, biz im e v r enimiz bu az ınlığın içinde olm a lıdır çiin k ü

biz buradayız. Sonuçta, çoklu evrenin seri versiyonu günümüzde

daha o la na k dışı ola r ak k abul e dilmelidir, çünk ü ye ni k an ıtlar bizi

büy ük çök üş örne ğinde n uza k laştır ma y a başlam ıştır. E v r e nimizs onsuza k a da r g enişley ecek tir.

Bir diğer k ur am s al f izikçi Lee S mo lın hem seri hem de par a

lel öğele ri içeren, prov ok e eden bir Da r w inc i ço k lu evre n teorisitüre v i g eliştirm iştir. K oz mo s un H ay at ı 'Thr I j /••<n fhr isimli k ita bında a çıkla nan S m olin ’in g örüşü, çoc uk e v re nlerin ebe

v ey n ev re nler den d o ğdu ğu ve bu dur um un ta m g elişmişbir buv ük

çök üşte de ğil, d a ha bölges el ol an k ar a delik le r de g eliştiği teor isiüzerinde döner. Smolin teoriye bir kalıtım faktörü ekler: Bir çocuk

ev r enin temel değişmezle r i, ebev ey n ev r enle r inin de ğişme zler inin

haf ifçe ‘değişmiş’ tür le r idir . K a lıt ım, Da r w inc i do ğa l s e çilim in baş

lıca iç e r iğidir v e S m ol in’in teorisi do ğa l o la r a k buna uy um sa ğlar.

‘Uzun süre da y a nm a ’ ve ‘üre tme ’ için ger eke nleri k ar şılay an bu ev

renler, ço k lu evren içinde çoğunluk k on umu k aza nırla r . ‘G er ek en

leri k ar şılama k ’, 'ür e tm e k ’ için y eterince uzun süre v ar o lma y ı da

içerir. Ç ün k ü ür e tim k ar a delikle rde g erçek leşir ve başar ılı ev renlerk ar a de lik o luştur ma k için g ere kenleri k ar şılama lıdır . Bu yetenek

başk a özellik le r açığa çık ar ır. Mes ela, ma dde nin bu lut ve ar dından

y ıldız o lm a e ğilim i k ar a de lik oluşum unda ön k o şuldur . A y r ıc a, de

ğind iğim iz g ibi, y ıldızlar ilg inç m adde y apılar ının, dola y ısıy la y aşa

mın ge lişme s inin ön k oşuludur la r . B öy lece, S mo lin ço k lu ev re nde

k ar a de lik bere ke ti e v r imini do ğr uda n do ğr uy a , ya şam ür e tim ini

ise dola y lı ola r ak destekleyen bir D a nv inc i do ğal s eçilim old uğunu

ima etmişolur. Nobel Ödüllü fizikçi M ur r ay G ell- Ma nn’in tırnak

içine a lm a n s özle rine r ağme n fizik çiler in hepsi S m o lin ’in g ör üşünü

ateşlice des te kleme mişti: “ S mol in mi? B u şu çılg ın f ikir lere s ahip

g enç ada m değil mi? Y anılmıy or o la bilir .” r '; Fesat bir biy olog ,

bunu onaylamayan bazı f izikçi lerin Darwinci bi l inçlendirmeye ge

reksinim duyup duymadıklarını merak edebil ir.

Bir evren bo lluğunu v ar sa y manın, onay lanm am as ı gereken

aşırıy a k açmışbir ze v k o ld uğun u düşünme k c az ip ol a bi lir (ve birço ğu bu caz ibey e k apılmıştır .) Eğer b ir çok lu ev renin aşırılığına

onay vere ceksek, (ki k anıt böy lece g eçe rliliğini ko r umuşo lur ) o

halde haşanızı öne eğip T nnrfy ı da onay lay abil iriz. B unların her

ikisi de eşit mik ta r da ölçüs üz ve yeters iz v ar s ay ımlar değil midir ?

Bu y önde düşüne n ins anl ar do ğa l s eçilimle bilinç le nme mişle r dir .

Sa hiden ölçüs üz T anrı va rs ay ımı ile gör ünür de ölçüs üz çok lu evren

varsayımı arasındaki kilit farkın sırrı istatistiksel olasılıksızlıkta

saklıdır. Çoklu evren her ne kadar ölçüsüz olsa da, yalın bir var

T *ıuı Ys nılfiıı 1 3 9



n - . 1 1 1 ' T am ı N m d c y v : K u c a O U r a k N t d c o Y o ku o

sayımdır. Tanrı, ya da herhangi bir zekâ, karar alan, hesapçı ajan,

açık lam a bo r çlu ol duğu v ar lıkla ra ka rşın, tama me n ay nı ista tist ik

sel anla m da , olduk ça ola nak dışı olma lıdır . Ço k lu ev re n, sırf evr en

sayısı itibariyle ölçüsüz görünebilir. Ancak bu evrenlerin her biri

temel k ur al la r ı dâhilin de y alın olurl ar s a, hiç bir şeyin aşırı o la na kdışı o ld uğun u v ar sa y amay ız. A ncak herhang i bir tür ze k âdan b a hsederken, oldukça zıt bir varsayımda bulunmalıyız.

Bazı fizikçiler dindarlıklarıyla tanınırlar (Russell Stannard ve

Muhte r em J o hn P olk ing hor ne daha önce ba hs e ttiğim iki İng ilizmis aldir .) T a hm in edileceği üzere bu kişiler , fiz iks el değişme zler in

tümünün az ya da çok, dar Goldi locks bölgeler ine ayarlanmaları

nın olasılıks ızlığını benimser ve bu ay ar lama y ı k oz m ik bir ze k ânın

tas ar lamışolmas ı g er ek tiğini öne sürerler. Bu tarz iddia lar ın t ümünü, çözdüklerinden daha büyük sorunlar ortaya çıkardıkla

rı gerekçesiyle ka fa m da n s av dım. A nca k teistler kar şılık v ermekiçin hang i g irişimle rde bulu nd ula r ? Şu k an ıtla başa çık a bild ile r mi;

ev r imimiz in başlay abilmes i için özen ve öng örüy le a y ar lanmışbir

evreni tas ar lama kapas itesine sahip her hang i bir T anr ı, karşıla*mak la y ük üm lü olduğu açıklama dan daha büy ük bir açıklama y a

g er ek s inim duy an en üst düze y de k ar ma şık ve ol a na k dışı bir v ar lıkolmalıdır.İlahiy atçı R icha r d S w inburne , ta m da k endis inden bek le diği

m iz g ibi bu s or una bir ç öz üm ü ol du ğun u düşünür ve bu g ör üşünü

k itabı Bir T anrı V ar m ı? ’da (Is There j C- ıd ! açıklar. Elimizdekiv ar sa y ımların daim a ger çeğe uyg un en y alın ola nını tercih etm emiz

g er ek tiğini inandır ıcı bir şek ilde k anıtl ay ıp, iyi niy et ini belli edere k

başlar k ita bına. B ilim k ar maşık cis imler i daha bas it cis imle r in e tk i

leşiminden f ay dala nar ak izah eder y ani daha açıkça, temel pa r çacık lar ın y ani cis min mo le k ülle r inin e tk ileşimleriy le. He r şey temel

par ça cık la r da n o luşm uştur ve her cisme a it par çacık sayısı ol duk çaçok olm as ına ra ğme n parçac ık türleri çok az ve sınırlıdır; size bu

nun g ay et bas it bir g örüşol duğunu söy ley ebilirim. Z at e n kuşk u

duy m am ızın asıl sebebi bu g örüşün olduk ça bas it olm as ıdır. A ncakS w inburn e için hiç de basit değil aks ine ta m ters idir.

V ar s ay alım çok g enişsay ıda e le ktron pa r çacığından ba hs e

diy or uz, bu dur um da , Sw inburne bu elek tronlar ın çoğunun aynıözel lik le r i taşıyaca ğı bir r as tlantıyı çok tuta r . Bir ele k tr onu bize

y ut tur a bilir . A ncak hepsi aynı özelliklerde milyar larca ve milyar

larca ele k tr on, işte bur ada S w inburne k ar ars ızlık fitilim izi g er

çekten ateşler. T üm e lek tro nlar far klı türde n olsay dı Sw inbur ne

için açıkla ma y apmak daha basit, daha do ğal ve daha zahmets iz

olurdu; daha da kötüsü, (Swinburne açıklarken) hiçbir elektronun

v ar lığını ist ikr ar la k or um am as ı, her an k apr is li, ge lişig üzel ve seribiçim de değişmes i ge rek irdi. B u, S w mbur ne ’un mese leler in doğa l

1/fO Rk lufii UiMkitn



ve y alın dur um la r ına karşt bak ışaçısıdır. Da ha te kdüze ol an her

hang i b ir şey, (siz ya da ben ba s it sözc üğünü tercih ede bilir iz) daha

teşek k üllü (ay rıcalıklı) bir açıkla ma g er ek tirir. “ B unun tek nedeni

ele k tro nların, bak ır mo lek üller inin ve diğer t üm maddese l cisimle

rin on dokuzuncu yüzyıldaki enerjisiyle yirminci yüzyıldaki enerji

si arasında hiçbir fark olmamasıdır.”TanrTva geçelim. Tanrı bu milyarlarca elektronun ve bakır

molekülünün özell iklerini kasıtlı ve devamlı olarak koruyup, di

ğer y an dan y apılar ında ola n delişmen ve düzens iz dalg al an m a

e ğilim le r ini etkisizleştirer ek adeta bir kur ta r m a r ol ü üs tlenir . Bir

ele ktr on g örd üğünüz de hepsini g örm üşs ay ılma nızın sebebi bud un

her bakır molekülünün bir bakır molekülü gibi hareket etmesinin

sebebi budur ve her elektronun ve de bakır molekülünün, mikrosa niy ede n m ik r o saniyey e, y üzy ıldan y üzy ıla hiç değişme me sinin

sebebi budur. Çünkü Tanrı hepsinin aynı kalması için her parçacı

ğa sık sık m üdaha le eder, he psinin perv asız taşk ınlıkla r ını fr enle y ipkırbaçlayarak hizaya sokar.

A nc a k S w inbur ne na sıl o lur da , T a nr ı’nın m ily onlar ca pa r m a

ğı say esinde di k başlı ele k tr onlar ı eşz a m an lılık la k on tr o l a ltındatut tuğu v ar s ay ımının basit bir var say ım olduğunu onay lar? Bu va r

s ay ım elbette bas it değildir, aks ine epey k ar ma şıktır. S w inburnenefes kesen bir zihinsel küstahlık eseriyle kendisini tatmin etmeyi

başarır. D oğr ula m ay a gerek duy m ad an y alnızca T a nn ’nın eşsiz bir

ma dde o ld uğun u iddia eder. Mily ar lar ca bağıms ız ele k tr onu bir

doğaüst ü g ücün idare etmesine kıyas la ne e k ono m ik , ne par lak bir

açıklama!

“Teizm, var olan tüm cisimlerin yalnızca bir maddeden veTanrı tarafından yaratıldıklarını, varlıklarının sürmesineT ann’nın neden olduğunu öne sürer. V c her maddedeki herniteliğin nedeni T ann'dır ya da bu nitelik ler in var olmasınaT anrı olanak tanımıştır. Basit bir açıklama olara k, dog rııvarsayılan bu az mik tardak i neden T anrı’da birleşir. Bunagöre, y alnızca bir nedeni doğru varsayan hır açıkla madandaha basit bir açıklama olamaz. Teizm politeizmden (çoktanrıcılıktan) daha basittir. Vc bu bir nedenin (Tanrının)

doğruluğunu onay lay an teizm, sınırsız güç (Tanrı mantıklıolan her şeyi yapabilir), sınırsız bilgi { Tanrı mantıklı olanher şeyi bilir ) ve sınırsız irade sahibi bir kişiyi doğru varsa

y ar.”

Swinburne, manttğm on ay la m ad ığı becerileri T anr ı’nın ba şar am a

y acağını cömertçe k a bul ederek y üre ğim ize su serper. A nc a k buna

ra ğmen T a nn'mn sonsuz gücüne y ükle nen am açlar ın sınırsız o l

duklar ı varsayılır . B ilim x ’i açıkla mak ta (x = bilinmey en) ufak da

İ N S A N C I İL KE . K O Z M O L O J İK V E R S İ Y O N

Tann Yan ı lg ı l ı 141



' i" Th o u N o rJçy ıs >.oui <Hawk N*J<o Yolow

olsa bir s or un m u y aşadı? S orun y ok , .v’i dert erme y in. T a nn ’nın

sınırsız gücü x*\ (ve herhang i başka bir k on uy u) zahme tsizc e izah

edecektir ve bu daima oldukça basit bir açıklama olacaktır çıinku

sadece bir Tanrı vardır. Bundan daha basit ne olabilir?

A s lında bu hiç de bas it değil dir . Ev rendek i he r pa r çacığın öz

gün konumlarını hiç durmadan gözetleyebilen ve idare edebilen

bir Tanrı basit otamaz. B öylesi bi r v ar lığın do ğr ula nm a s ı dev g ibi

bir açıklama gerektirecektir. Daha kötüsü (Sadelik bakışaçısı iti

bariy le), T anr ı’mn dev bilinc inin diğer bölg eler i ise, eşz am an lı ol a

ra k ins an oğlunun duala r ı, duy g ular ı ve faaliyetler iyle meşg ul ola

cak tır. A y rıca bu g ala k s inin diğer g ezeg enlerinde ve de diğer y üz

milyarca galaksilerdeki gezegenlerde zeki yabancılar varsa, Tanrı

onlar la da ilg ilenmelidir. S w inburne'un g örüşüne g öre . T anrı ka nser old uğum uzd a bizi bu dur um da n kurt ar aca k mucizev î herhang i

bir müdahalede bulunmamayı hep ak lında t utm al ıdır. Ç ün k ü ‘eğer

T ann kanse r tedavisiyle ilgili olara k çoğu duay a y anıt vers ey di, bu

hastalık insanlık için bir sorun olm ak tan çıkar dı.’ O zaman biz

ins anla r için k eşfedecek bir şey k a lm a z s ık ıntıda n ne y apa ca ğımızı

bilemezdik.

İlahiy atç ılar ın hepsi S w inbur ne k ad ar ha dd ini aşma z. A nca k

y ine de . T anr ı V ar s ay ım ı’nın basit bir g örüşo ld uğun u one sürenbaşka ça ğdaşilahiy at çılar ın da olma s ı dik k at ç ek icidir . Da ha s on

radan O x fo r d’ta i lahiya t Reg ius1Pr ofesörü olan Keith W ar d 1996

ta rihli k itab ı T anrı, Şans ve G er e k lilik’de ;( >*k İ, <J l h ic .'. ın<: \ cccs- sın/ g örüşle r ini a paç ık biçim de o r tay a k oy muştur :

“Gerçek şu ki. teistler T anrı’nın evrenin var lığının çok zekice, ek onomik ve verimli bir açıklaması olduğunu iddia ederler. Ekonomiktir çünkü evrendeki hemen her şeyin v ar lığınıvc doğas ını y alnızca hır var lığa dayandırır. Bu. kendis inide içine alarak her şeyuı varlığına bir mantık sunan, en çözümlenemez nedendir. Bir anahtar görüşsebebiyle zekicedir (olası, en müke mme l v arlık g örüşül: T anr ı'nın doğas ınınözü ve evrenin var olmas ı anlaşılır biçimde açıklanabilir ."

W a r d tıpk ı S w inbur ne g ibi “ bir şeyi a çık la y a bilm e nin” ne a nlama

g eld iğini k av ra y am am ıştır ve ay rıca “ bu bas ittir ” de me nin anl a

mını da k av ra y am am ışg örünüy or . W 'ar d’in basit T anrı g örüşünüg erçekten deste kle diği ya da y uka rıdak i pas ajın geçici bir ‘kanıt t a

zeleme’ eg zers izini simg elediği k on us unda emin de ğilim . Sör J o hnP olk ing hor ne , B ilim ve Hıris tiy an İnan cı’nda a a t f .¡m Kflicf. W a r d ’m ge çmişte T ho m as A quin as fels efes ini ele ştirdiği

y azıs ında n alıntı y apar : “ Bu fels efenin teme l y anlışı. T a nr ı’nın m a n

tıksa l açıdan bas it old uğunu v ar sa y mas ıdır; Bas it söz c üğü, ilahın' O m r c n ı t c l c r d c k r a l i y e t u r e t ı n d a n b e li r le n im } k m ı ı m ı n l ıd r i i . - çtc.>ı.

t ' ] 2 R i ci ur d l in o k ı t a



CA MB RIDG E'T K BİR SOY l.EŞI

sadece bölüneme z olduğunu belir tmek le kalmay ıp, bu var lığın herparças ıyla ilg ili g er çeğin, evrenin ve içindeki herşeyin gerçeği olduğunu daha g üçlü bir şekilde v urg ulamak tadır. L âk in, T anrı’nınbölüneme z o lduğunu vars ayark en ay nı za ma nda özünde kar maşıkol duğunu v ars ay mak o lduk ça tuta r lıdır.” W ar d buray ı iyi anlamış.

A slında, biy olo g J ul ian Hux ley , 1 9 1 2’de, ‘parçaların heterogeneti-ğinde ’ ter imleriy le kar maşıklığı tanımla mıştır ki bu y olla fonks iy onel bölüne me zliğin belirli bir türüne değinmek is temiştir .,7,i

Diğer y azılar ında, W ar d ilahiy atçı zihniye tin tüm bu k ar maşanın kay nağını k av ramakta yaşadığı sıkıntıy ı belir tir . W ar d, canlılarda boy gösteren bir ‘artan kar maşa e ğil im in in’ varlığını doğruvarsayan ilahiyatçı bilim adamı, biyokimyacı Arthur Peacocke’tan

(İng iliz dinda r bilim ada mla rı üçlümün üçüncü üyesi) a lıntı y apar. W ar d bunu ‘evrimsel de ğişimin karmaşay ı destekley en bazı doğaletk ile r i’ olar ak ta nımlar . B u g ibi bir e ğilimin, ‘değişim s üre cinin,daha kar maşık değişimle rin gerçekleşmesini gar antiy e a lm ak içinuy g uladığı bir takım etkiler’ olabileceğini iddia ederek dev am eder.

W ar d bu k onuda şüphe lidir , şüphe duy malıdır da. Çünk ü k ar maşıklık hedefli evrimsel dür tünün, ne ar tan karmaşa y önünde doğaleğilimle ne de eğilimli değişimle bir ilg isi y oktur . B unun sebebi

doğal se çilimdir: “ B ildiğimiz kadar ıy la, çözümlene mez biçimdebas itlik ten kar maşıklık üretme sıfatına s ahip tek süreçtir. Doğalseçilim teoris i ger çekten basittir; tıpkı ke ndi başlang ıç nok tası g ibi.K i bu, teo r inin neredeyse tarif edilemey ecek k adar kar maşık olduğunu g özle r önüne serer (bir şey ne kadar basitse o k adar kar maşıkbir a çıkla mas ı v ardır): ak lımızın s ınır lar ını aşarcasına kar maşıktır,öy le ki kendisini tasarlay abilecek bir T anrı’dan tas ar ruf eder. •

C A M B R ID G E ’T E BİR S ÖY L EŞİ

Cam br idg e’te, yakın geçmişteki bir bilim ve din konf erans ında, bukitapta ele aldığım Boing 7 47 k anıtını s unmuştum ve diy ebilir im ki

T anrı’nın bas itliği s org usu üzer inde bir beyin fırt ınası gerçekleştirmeye çal ışmanın talihs iz bir hatay a dönüşmesiy le y üz y üze g eldim.Bu deney im olduk ça anla mlıy dı bu yüzden s izinle de pay laşmak

isterim.İlk olar ak , bu konfer ansı T empleton V ak f ı’nın finanse ettiği

ni itira f etmeliy im (sanırım bu doğr u bir tabir olur ). Dinley icilerİngiltere ve A me r ik a’dan itinay la seçilmişbilim gazeteciler indenoluşan k üçük bir to plul uk tu. Davetli on sekiz konuşmacı ar as ında

ben ateizmin temsilcisiydim. Gazetecilerden biri olan John Hor-

T a n r ı Y a n ıl g ıs ı 1 4 3





CAMBRIDC.ETE BİR SOYIESİ

Templcton Ödülünü almayı onaylayarak dünyaya güçlü bir mesaj

g önder di. Bu dav ra nışı, dinin düny an ın en seçkin f izikçiler inden

birisi ta ra fından desteklenmesi olarak g örülme lidir.

“Kutsal Üçleme doktr ini ya da ilahiler in tar ihi gerçekliği

konularını çok önemsemey en Hıristiy an çoğunluğun arasın-da olmaktan mutiuvum.”

A nc ak bu if ade tam olar ak ateis t bir bilim ins anının 1l ır is tiy a n g ö

zük m e k is te diğinde kullanacağı bir ifade değil midir ? Dy s on'ın tes

lim a lm a k onu şma s ının diğer bölüm le r ine de de ğindim . Dy s on ’ın

sözlerini bir Templeton memuruna sorulabilecek hayali soruların

(it a lik harf ler le) alt ına ta şlam alı bir üs lupla s er piştir dim:

Oh demek bir parça daha adamakıllı bir şey istiyorsunuz, şu nasıl...

“T anrı vc akıl arasında her hangi bariz bir far k olduğunudüşünmüy orum. İdrak sınırlarımızın ötesine g eçildiğindeakıl Tanrı haline gelir.”

Söylediklerim yeterli geldiyse artık fizikle İlgili işlenme geri dönebilir miyim? Oh henüz yeterli değil mi? Tamam, peki bu nasıl:

“ Y irminci y üzy ılın ürpertici geçmişinde dahi, dinin ilerlediğinin bazı kanıtlar ını fark edebiliy orum. Çağımızın k ötülük timsali iki bireyi Adolf Mitler vc Joseph Stalin bariz

ateistlerdi."1

Şimdi gidebilir miyim?

Kğer Dy s on’ın niyeti T anrıy a inanm ak ta hangi k anıtlar ı ona y ladı

ğını açıkça izah e tmek olsa y dı, T empleton tes lim alma k onuşma

s ından y aptığım bu a lıntılar ın içer iğini k olay ca y ala nla y a bilir di. Bu

tur um u t ıpkı B ölüm l ’de bahs et tiğim Einsteinct düşünce y e benzer di

ki hepimiz bunu a nlams ız biçimde onay lay abiliriz. Eğer H or g an ’ınv er mek iste diği ana fik ri do ğr u ka v r adıy s am , bu T e mpleto n ser ma

y esinin bilim i ay ar ttığıdır . Freema n D y s o n’un a y a r tılm a dığında n

e m inim . A nc a k tes lim alm a k onuşma s ı, eğer diğer ler i için bir ör

nek teşkil edecekse ta lihs iz bir k on uşma ola r ak de ğe r le ndir ilme li

dir. T empleton Ö d ülü C am br idg e ’teki gazetecilere s unulan teşvik

ten iki kat daha önemlidir ki fütursuzca Nobel ödülünden daha

büy ük o ld uğu ileri s ür ülm üştür. F a us r miza çlı a r k ada şım f iloz of ftn ka ra lam am a ıc* bıx u B olu m T 'dc İM İuciR mı.

' A l n u » k im y a c ı , e iu n e y r r ü tc . b i l g i iç in ru h u o u $ e y u n a k a n ı ğı »6y Urııır . e J . n .

T»nıı Yımılt»ı I/|Ş



' i v i 4 T A tın N n t ı S m c K n ı n O l ar ak N n lc n Y n lu » r

Da nie l De nne tt bir ker esinde bana bir şak3 y apmıştı, “ R icha r d,

eğer z or g ünle r y aşar s an...”

İyi ve k ötü g ünde, C am br idg e k onfer ansına iki g ün bo y unca k a tıld ım, k onuşm a m ı y apt ım ve diğer ler i ta r tışırk en ar ada bir

söz aldım, i lahiy atçıların, bir evren tasarlay abilen bir T an r fm n, ya da he r ha ng i bir şevin» karmaşık ve is ta tistik sel a çıda n ola na k

dışı olma s ı meseles ine y anıt ver meler i için didin dim . A ldığım en

etkili yanıt, bilimsel epistemolojiyi acımasızca isteksiz bir i lahiyata

y ük le diğim di.1 İlahiy atçılar da im a T a nr ı’nın bas it o lduğund a ısrar

etmişler dir. B ir bil im ada m ı ola r ak T anr ılar ının ka rm aşık o lmas ı

g er ek tiğini on lar a ben mi k abul e ttirm eliy im? İlahiy at çılar her z a

ma n T an r f m n b ilim in menz ili dışında old uğunu s av undukla r ından

ke ndi ala nımd a uy g ulama y a alışkın o lduğum bilimse l k an ıtlar b urada uygunsuz kaçardı.

A k ıl la r ında baştan sav ma bir s av un ma o tur tm uşil ahiy atçılar ın

kasten aldatıcı oldukları izlenimini kazanmadım. Gerçekten dürüst

kişiler ol duk la r ını düşünürüm . B ununla birl ik te , Peder T eilha r d de

Chardin’in İnsanoğlu Fenomeni kitabına Peter Medavvar’ııı yorumu karşı k o nulm a z biçimde ak lıma g eldi. B u belki de tüm z a m a n

ların en büy ük olum s uz k ita p cleştirisiy di: “ Y az ar ın sa htek ârlığıancak ve anca k diğer ins anları ka ndırm ada n önce k endisini k a n

dırdığı için m az ur g ör üle bilir .”-1™ C am br idg e dene y imim sırasında

ta nıştığım ila hiy atç ıla r kendiler ini tanımlarken, mantıklı kanıtların

k e ndile r ini ba ğla ma y ac ağını çu nk u bilim in bun u y apa m ay ac ağı

nı hür iradeleriyle ilan ettikleriy epistomoloj ik olarak bir Güvenli

Bölge’de bulunduklarını söylediler. Ben kim oluyordum da man

tıklı k anıtın geçerli tek tür k anıt ol duğunu s öy lüy or dum? B ilg ilen

me nin bilims el y olla r dışında y ol la n da v ar dır ve bu diğer y ol la rdan birisi T a nn ’yı onay lama k için kullanılıy or olma lı.

B ilg ile nm e nin en öne mli diğer y olla r ında n bir i k işisel leşmiştirki bu öznel T anrı deney imidir. Ca m br idg e ’tek i bazı tar tışmac ılar

T a nn ’nın k endileriy le, k af ala rının içinde, tıpk ı bir insa nın erişebi

leceği c a nl ılık ve k işilik te k onuştuğunu iddia ettile r . G öz al da nm as ı

(illüzyon) ve sanrıları (halüsinasyon) B ölüm 3 ’te ele a ldım (Kişisel

deneyimden kanıt .) Ancak Cambridge konferansında kanıta ik i

fik ir ek le dim . Önc e lik le , eğer T anrı ins anla r la g er çekten iletişim

kursaydı üzerine basa basa söylüyorum ki bu olay kesinlikle bili

m in me nzili dışına çıkm az dı. T an n, düny a dışı m uhit ind e n o rta y a

çıka rak g örünüy or , mes ajlarının insanlar tar af ından a nlaşılabilece

ği bir yere g ürültüy le y erleşiyor ve bil im böyle bir fenom ene teşhis

k oy amıy or m u? Bir dak ika dur un, mily onlar ca k işiy e eşza manlı

ola ra k anlaşılır sinyaller g önder ebilen ve yine eşza ma nlı o lar ak bu

kişilerden siny al a labilen bir T anrı, her nasıl bir v ar lık olurs a o ls un,' Hu iıh jm N O M A ’yı andır ır Icı İLr lımı 2 'de •»onmü> tale pler ini üıcc lm ııjttm

1 4 6 R ıctıard t iawlum



basit ola ma z. Nc g enişbir f rekans aralığı! T a nn’mn nör on lar danoluşmuşbir bey ni ya da s iliko ndan üre tilmişbir C P U ’su o lm a y a bi

lir ancak ke ndisine atfedilen güçlere ger çekten sahip olsa y dı, g ünü

müzün en büyük bilgisayarı ya da beyninden, çok daha ayrıntılı vepla nl ı bir şek ilde üre tilm işbir şeve sa hip olm as ı gerek irdi.

İlahiy at çı a r k adaşla r ım def ala rc a şu meseley e g eldiler ; hiçbirşey o lm a m a s ında n z iy ade neden bir şey lerin v ar o ld uğun u a çık

lay acak bir ma ntık olma lıdır. Her şeyin bir i lk nedeni olm ak zo

rundadır ve bu nedeni pekâlâ Tanrı olarak isimlendirebilirız. Evet,

söy lem iştim, a nca k bu neden basit olm al ıdır , dolay ıs ıy la bu nedene

hang i ism i ve rirse k v er elim, T anrı uy g un bir isim de ğildir (çoğu

dind a r z ihin de k i ‘T an r ı’ s özc üğünün taşıdığı y ük le r in heps ini son

derece a çık biçim de az let me dikçe .) B ulma y a ça lıştığımız ilk neden,bilinc inde o ld uğum uz üzere, düny ay ı mev cut k ar ma şık v ar oluşuy

la bes lemiş, k endi k endine işleyen bir v incin bas it bir pre ns ibi ya

da k öke ni o lm ak zo r unda dır. İlk g üç k ay na ğının a k ıllı tas ar ımın

g er ek lilikle rini k ar şılamay a y etecek k ad ar k ar ma şık ol du ğun u id

dia etmenin ve bunlara ek olarak milyonlarca insanın zihninin eş

za ma nlı olar ak o k una bildiğinin öne s ürülmes i, briçte olabilecek

en iyi k ağıt k om bin as y on una s ahip o ld uğun uz u s öy leme kle eşde

ğer dir . E tr af ınıza , düny ad a k i y aşama b ak ın, iç içe g eçmiştr opiksar maşıklar , brom ely alar . kökler ve uçan destek zeng ini A ma zo n

y a ğm ur o r m a nla r ını incele y in; k ar ınca or dula r ını ve jag ua r la r ı, ta

pirle ri ve peka riler i, agaç k urb ağala r ını ve papa ğan lar ı. G ör dük le

riniz mük e m me l bir eli oluştura n k ar tlar ın istatistikse l k ar şılık lar ı

dır (pa r ça la r ın y er ini de ğiştir ebile ce ğiniz diğe r bütün y ollar ı düşü*

nün , hiç biri işlemey ecek tir); anca k nas ıl çık ag e ldik le r ini bilirs ek kı

bi liy or uz , d ur um değişir: do ğa l seçil imin aşam alı vinciy le . B öylesibir ola s ılık s ızlığın k e ndiliğinde n me y dana g e ldiğinin ona y lanm as ı*

na sessizce başk al dır an y alnızca bi lim ins an la r ı de ğildi r ; S ağduy u

da in at eder. Bu ilk nedenin, bir şeylerin var o lma m as ı yerine v ar

olmasından sorumlu olan büyük bil inmezin, evreni tasarlayan ve

eşz a m an lılık la mily onlar ca insa nla k onuşabilen bir v ar lık o ld uğu

nu öne sürmek, adeta sorumsuzca üretilmişbir açıklamadır. Raha

tına düşk ün, felsefeden y ok s un g ök olt ac ılığının k örü b ir s er g isidir.

B ir t ür da r g örüşlü bilimse l düşünce y önte m inin s av unma s ını y a pm ıy o r um . H e r ha ng i adi l bir g erçe klik aray ışı, bir y a ğm ur or

manı, bir mercan resifi ya da evren gibi olasılıksızlık canavarlarını

bir g ök olta s ından ziy ade bir vinç olar ak açıkla may a g irişmelidir.

Bu v incin doğal s eçilim olmas ı g ere kmez . K abul e dilm e lidir ki hiç

kims e şu ana k ada r da ha iyi bir açık lam a üre tme miştir. A nca k he

nüz k eşfe dilmemişfa rk lı y olla r ol ab ilir . Be lki de fiz ik çiler in doğr u

v ar sa y dığı, ev re nin ilk y ok tos aniy es inin bir böl üm ünü işgal edecek ola n ‘enflas y on' dah a iyi k av r and ığında, bu Dar v v in’in biyo-

C A M M t in o m BİR V<>YLESl

l a a n Y. iMİg ıM 1 4 7



I). Iı.»i 4 - Tn w Se itd e m K tiın Obrj fc Neılca Yoktur

lojik vincinin yanında duracak tek kozmolojik vinç olacaktır. Ya

da belki de ev re nbilimciler in aradığı bu zor lu v inç bizzat D a r w in

g örüşünün bir uy ar lama s ı ola bilir: S mo lin mode li y a da benzer bir

g ör üş. Ya da belk i de ço k lu evr en ar tı ins ancı ilke ar tı M a r tin Rees

ve diğer ler iy le birle ştirilece k bir f ik ir dir . B ir s üper ins an tas ar ımcıbile ola bilir : a nca k eğer böy ley se, k es inlikle pat diy e v ar o lm uşya

da her zaman var olmuşbir tasarımcı olamaz. (Bunu i lk duydu*

ğum da ina nm a m ıştım ) eğer e v r enimiz tas ar landıv s a ve daha ziy ade

eğer ta s ar ımcı düşünce ler imizi ok uy up, bilg e na s ihatler , a f v e k ur

ta r ma dağıtıy or s a, tas ar ımcı bizz at bir çeşit bir ik im li y ük s elt ici ya

da v incin ür ünü olm alıdır , belki de bir başka e v re nin D a r w incilik

uyarlamasıdır.

C a m br idg e ’tek ı ele ştirilerime karşı son çarele ri s al dırm ak tı.

D üny a g ör üşüm bütünüy le ‘on do k uz unc u y üzy ılı’ ça ğr ıştır ma k la

itha m e dildi. Bu neredeys e değinmey i un uta ca ğım k ad ar k ötü bir

iddiay dı. A nca k üzüler ek s öy lüy or um ki bu s aldırıy la sık sık kar şı

laştım. Bir k anıtı o n dok uzunc u y üzy ıl k anıtı ola r ak adla ndırm ak *

la, bu k a nıtın ner es inin y anlışo ldu ğunu a çık la ma nın a y nı şey o l

ma dığını söy leme k bile g er ek sizdir. Bazı on do k uzu nc u y üzy ıl g ö

rüşler i ol duk ça s ağla md ı, özellik te de D a r w in ’in te hlik e li g örüşü.Her ha lük ârd a , bu özg ün isimlendirme işi bira z k om ik g örünüy or

du, tıpkı ke ndi 1 İıris tiya n inanc ını Yeni A hi t’in s özümon a tarihsel

g e r çe k liğinde n y ola çık ar ak do ğr ula y a n bir k işinin düştüğü d ur um

g ibi (seçkin bir C am br idg e jeolog u, hiç kuşk usuz F aust y olunda

emin adımlarla i lerleyerek gelecekteki Templeton Ödülü’nün ha

y alin i k ur ar .) İlahiy atçılar , bilhassa A lm a ny a ’dak il e r , ta m da bu

on dokuzuncu yüzyılda tarihin kanıta dayalı yöntemlerini kulla

nar ak , ciddi k uşk ular ının ber aber inde bu s özümo na tarihsel geçerliliğin adını k oy muşlar dı. Bu dur um C a mbr idg e k onf e r ans ındak i

ilahiy at çılar ta r af ından ge rçek ten süratle dile g etirilmişti.

He r ha lükâr da bu esk i ‘on dok uzun cu yüzyıl* m uz ipliğini

bil iy o r dum . ‘K öy de k i ate ist’ m uz ipl iğine e şlik eder. ‘D üşünür g ö

r ündüğünüzün ak sine Ha H a H a , ar tık uz un bey az sak allı yaşlı

bir a da ma ina nm ıy or uz ’ muzipliğiy le flört eder. B u üç şak a g iz

li, başka bir if ade nin şifres idir, tıpk ı 1 9 6 0’larda ben A m e r ik a ’da y aşatk e a, ‘y asa ve düzen* de y işinin po lit ik ac ıla r iç in s iy ah karşıtı

önyargıyı simgelemesi gibi . ' öyleyse ‘çok on dokuzuncu yüzyılsın’

ifades inin g izli anla mı nedir? G izli a nlam şudur: “ Ço k ilke l ve a h

ma k s ın. bana do ğr uda n doğr uy a v e hiç te r eddüt ermeden ‘muciz e

lere inanır mıs ınız? ’ ya da 'İs a’yı bak ire bir anne nin do ğur du ğun a

inanır mısınız?’ gibi bir soruyu sorarak nasıl bu kadar duyarsız ve

patavatsız olabil iyorsun? Kibar toplulukların bireyleri birbirlerine

bu tür so r ular y öneltme zler , bunun f ar k ında değil mis in? Bu tarzL n g ıU r ır 'ıJ e ‘¿ u J i k e m i » ' t İJ ı i n u ı t u b e s u ı h u g i z l i 4 Hİa nu r j ı d u . A u b e r o a V C j upt h'u n h a z ı r a n e te l ı

ı n u u ‘ he r i k i c ir n r y n i n ¿ i z l i k e m l e n ' hi cr i ni ¿ k b ç e n r ır

l / j 8 R u'l ur d



sorular on dokuzuncu yüzyı lda kaldı .” Ancak günümüzün dindar

kişilerine dürüst , ger çeklere dav alı s or ular s or manın neden k aba

ol du ğun u bir düşünün. Ç ünk ü bu sor ular onla r ı zor d ur um da bı

ra k ır! A nca k zor dur umda bıra k an sor u değil, s or unun y anıtıdır,ta bii e ğer y a nıt '‘ev et” ise.

O n do k uz unc u y üzy ıl ba ğlantıs ı şimdi anla şılmışo lm a lı. O n

do k uz unc u y üzy ıl, eğitimli biris inin, bak ire bir ins anın doğurm as ı

g ibi mucizeler i hiç uta nm ada n onay lay abilece ği son zam an dili

miy di. Bas kı y apıldığında, çağdaşbir ço k e ğitim li H ıris tiy an , ba k i

reden doğum u ve yeniden dirilmey i ink âr ermeye olduk ça y at k ın

dır. A ncak bu soru y ine de onları zor dur umda bıra k ır çünk ü akılcı

zihinler i bunu n s açma old uğunu s öy ler, bu y üzde n bu s or unun hiç

sorulmamışolmasını tercih ederler. Sonuçta, birisi bu soruyu sorm am için ısrar ettiğinde, neden ‘on dok uzunc u y üzy ıldan ’ k a lm a k

la s uçlana n ben ol ur um ? B iraz düşünün, bu ger çekten epey tuha f

bir durum.

K onf er ans ı terk ederk en t ahr ik olm uş, ca nla nm ıştım ve olası-

lıks tzlıkta n k anıtın (Boe ing 7 47 g ambiri) T a nn ’nm v ar lığı ale y hin

de son derece ciddi bir k anıt ol duğu k on us unda iy iden iy iye ik na

olm uştum ; say ısız fırs ata ve davete r ağme n her hang i bir ilahiy at

çıdan hâlâ inandırıcı bir y anıt ala ma dığım bir k anıt. D a n D e nnett

bunu uy g un biçimde şöy le tasv ir eder, ‘A ks i k anıtla na ma y an bir

çürütme ve günümüzdeki tahrip gücü, en az Philo’nun iki yüzyıl

önce Hum e ’nin Diy alo g lar ındak i Cleanthes 'i bozg una uğra tma

meselesinde olduğu k ada r y üks ek . Bir g ök oltas ı olsa olsa s or unun

çözümünü geciktirir, ancak Hume herhangi bir vinci aklına geti

re mezdi ve o y üzden ç ökt ü.* ™ Da r w in hiç k uşk usuz bir y aşamsal

v inç tedar ik etti. Bu H um e 'nin ço k hoşuna gider di.Bu bölüm kitabın esas kanıtını içeriyordu ve böylecc, tekrar edi

y or muşiz le nimi bır a k m a nın tehlik es ini g öz ar dı e dip, alt ı ba şlık ta

bir özet çıkarmalıyım.

t. Y üzy ıllar boyunca insan zekasının cn büy ük dürtüler inden bin,ev rendek i kar maşık, olanak dışı tasarım g ör ünümünün nasılmey dana geldiğini açıklamaktı.

2. Doğal eğilim, tasarım g örünümünü bizzat tasar ımın kendisineatfetmek ti. İnsan y apımı, mesela saat gibi bir y apay dok u sözkonusu olduğunda tas anmcı gerçekten de zeki bir mühendistir .

A vnı mantığı bir göze, bir kanada, bir örümccğc ya da bir insanauyg ulamak insanoğluna cazip gelir.

3. Bu cazibc y anıltıcıdır, çünkü tasanmcı vars ay ımı dosdoğrucadaha büy ük bir sorun doğurur; tas anmcıyı k im tasarladı? Başlang ıçtak i sorunumu?; ram anlamıyla, istatistiksel olas ılıksızlığın

C A M ß K i r X i t T I t B İ R SO YL F-S

T u n Y an ılg ın



FVtfwn * T -usn N c m lc y «« K o n O U i i k N e de » Y okl ur

açıklanmasıydı. Daha o lanak dışı bir varlığın doğr uluğunu varsay mak açıkça g örülüy or ki bir çözüm değildir. Bir ‘vince* iht i

y acımız vardır, 'bir g ök oltasına' değil. Bunun sebebi, bas itlikten,aşamalı vc akılcı olarak olanak dışı karmaşa y ar atma işinin yalnızca bir v inç tarafından gerçekleştirilebilmesidir.

4. $u ana k adar keşfedilen en ustalıklı vc en güçlü vinç Dar w mcidoğal seçilimli evrimdir. Darw in ve halefleri, yaşay an var lıkların,şaşırtıcı istatistiksel olasılıksızlıklar ı ve tasarını gör ünümle riy le,basit başlangıçlar dan nasıl yavaşve aşamalı olar ak evrim geçirdiklerini g özler önüne sermişlerdir. A rtık güvenle söyleyebilirizki y aşayan varlıklardak i tasar ım yanılsaması yalnızca ve yalnızcabir yanılsamadır.

5. He nüz eşdeğer bir f izik v incimiz yoktur . Bir tür çok lu evren teorisi. Dar v incil iğin biyoloji için yaptığı açıklayıcı görev in aynısınıfizik için prensipte sağlay abilir . Bu tan bir açıklama Darwmci-lığın biyolojik uyarlamas ından yüzeysel olarak daha az tat minedicidir çünkü şanslı rastlantısallık y önünde daha ağır talepleriçerir. Ancak insancı ilke bize, sınırlı insani sezgimizin tatminolduğu şanstan çok daha fazla şansı doğru varsay ma yetkisiniverir.

6. Eizik alanında, Darw incilig in biyoloji v inci kadar g üçlü ve etkilibir vinç bulunması konusunda umudumuzu asla yıtirmcmeliyiz.

A ncak biy olojinİııkine eşdeğer, olduk ça tatmin edici bir fizik v incinin ek sikliğinde dahi, e limizdek i nispeten zay ıf vinçler İnsancıilkeyle harmanlandıkla rında, açık bir şekilde, bir ak ıllı tasarımıişaret ederek hay a! kırıklığı yaratmışbir gök oltası varsay ımından daha iyidir.

Eğer bu b ölüm ün s unduğu k a nıt onay lanırs a, dinin k on uy la ilgili

açıklamas ı (T anrı V ars ay ımı) sav unulamaz hale gelir. T ann nere

deyse kesin olarak yoktur. Aslında bu i fade kitabın ana hükmü

dür. B uradan itibare n f ark lı sorulara el atacağız. T a nr f nm v ar ol

ma dığını onay las ak da, din hâla b unun ak sini iddia etm iy or mu?

Bu insa nları av utma k değil midir? D inin insanları iyi y önde motiv e

etmesi ge rek mez mi? Eğer d in olmas ay dı, iy iyle k örünün a y ırımı

nı nasıl y apa r dık ? D in neden her ko şulda bu k a da r düşma nc ad ır?

Eğer din y anlışs a, neden d üny ad a k i her mede niy e tin bir d ini v ar

dır ? Do ğr u ya da y anlış, din her y er dedir, o halde nere den k a y na k

lanır? Bir s onra k i b ölüm bu son sor uyu incelemey e ala ra k başlar.

l ^ O RKtı.-ırıl Dnu-kuıı



BOLUM 5

Dinin Kökeni“Zamatt> çaba, acı ve gizlilik gerektiren dünyanın dört bir yanını sarmışdinsel

ayin saçmalıkları, bir evrim psikologu için dinin insanoğluna hiçbir şekilde uyum

sağlayamayacağının en belirgin işaretleridir. ”

M a r k K o h e n



Doua Kake«

D a R W İN C İÜK e m r e d e r

D inin nereden k ay nak land ığı ve neden her medeniye t tar af ındanbenims endiği k onus unda herk esin ke ndine has . g özde bir teorisi

va rdır. Bu fikir av untu ve huzur verir. T opluluk lar dak i birl ikte l ik

hiss ini ca nta ndınr. Ne den v ar olduğumuz un k av ra nmas ı ar zusunu

doy urur . T üm bunlar ın açıklamas ını bira zdan y apaca ğım a ncak ,

konuya belirli nedenlerden ötürü öncelik kazanmışbir soruyla gi

rişy apm ak istiy or um: Dar w inci do ğal s eçilim sor gusu.

Da r w inci ev rimin ürünleri oldu ğum uz un bilincinde olar ak ,doğal s eçilimin din dürtüsü y önünde k i bask ı vey a bas k ılar ının as

len neler old uğunu ke ndimize s ormalıy ız. Bu soru Da r w in e k o

no m is inin s tanda r tla şmışbaşlık lar ına k ıy asla d ah a k aç ınılma zd ır.

Din çok savurgan ve bir o kadar da ölçüsüzdür ve Darwinci seçi

lim de v amlılık ar z eden bir süreç zarf ında israfı saptar ve y ok eder.

Doğa tıpk ı c imr i bir muhase bec i g ibi adeta bir k ur uşun hes abını

y apa r. Z a m a n ı tit izce k o lla r ve he r tür is rafı ser t ve acımas ızca

ce za landırır . D a r w in ’in aç ıkla dığı üzere “ do ğa l s eçilim, her g ünve her s aat düny a bütününd e k i her değişik liği, ha tta en z ay ıf o la

nı bile d ik k a te alır ; k ötü o la nı çür üğe çık ar ır, g üze l o la n her şeyi

k or ur ve ay ık lar ; tüm or g anik v ar lıklar ın g elişiminde, her nerede

ve her ne zaman bir fırsat yakalarsa sessiz ve acımasız bir görevi

üs tle nir .” Kğer v ahşi bir hay v an s üre kli ol a r a k g er ek siz bir ey lemse rg iliyorsa, do ğa l s eçilim y aşamın ve ür eme nin de v a ml ılığının k o

runması adına bu hayvanı eleyip, zamanı ve enerjiyi daha verim

lice değer lendiren rak ipler ine şans tanıy ac ak tır . D o ğa nın anla ms ız

ke y if oyunlarına tahammülü yoktur. Her an her saniye gözümüze

çar pmas a da mer hamette n yo k s un fa y dacılığın <ıttıht.mantımı bo

rusu ötmektedir.

Diğe r y a nd a n, bir tav us k uşunun k uy r uğu kusurs uzca sergilenen bir keyif oyunudur. K uy r uğun sahibine sağk a lma k on us un

da bir y ar ar s ağla ma dığı ço k açıktır. F ak at o nu da ha g öster işsiz

rakiplerinden ayıran genleri barındırmaktadır. Kuyruk aslında birr e k la mdır ve dişileri cezbeder ek do ğa nın ek on om is inde k i y er ini

alır. A y nı dur um , bir çar dak k uşunun ça r dağına a da dığı za ma n

ve emek için de geçerlidir: bu, çimen, ince dallar, renkli meyveler,

çiçekler vc bazen incik, bonc uk ve g azoz k apa k lar ından oluşan bir

tür i lave kuyruktur. Veya reklamla i lg isi o lmayan bir örnek ola

rak göze çarpan ‘kannea banyosu’ nu ele alalım: Alakarga gibik uşlar ın bu sıra dışı alışk anlık lar ı, bir ba k ıma k ar ınca y uv as ında

‘yıkanmak’ ya da karıncalan tüyler üzerine uygulamaktır. Karıncabany os unun f ay dasının ne olduğu k onus unda herkes ka rar sızdır;

1 Ş2 RisltAiıl l>*w k«ıı





-•. il • Diam K o lu »

‘Fayda’ i fadesiyle Darwincil ik, gerçekte genlerin sağkalma

süres inin ar tma s ına etk i eden f ay day ı im a eder. Şu öne m li nok tay ı

es geçmemeliyiz ki Darwinci faydanın alanı bireysel organizmanın

genleriyle sınırlı kalmamaktadır. Bu faydanın olası üç alternatif he

defi vardır. Bunlardan ilki grup seçilimi teorisinden kaynaklanırve buna bir a z da n g ele ceğim. İk inci hede f G e nişle tilm işF e no ti p’de

{The t.xtctıded Mv ji'- 'v /jc; s av unduğum teor iden do ğar : g özlem

alt ındak i birey in g enleri başka bir birey in g enle rinin g üçlü et k i

si altında olabilir, belki de bir parazitin genlerinin. Dan Dennert

bize, nezlenin tıpkı din g ibi tüm insa nlar için evrensel ol du ğun u

anca k bu v irüsün bize y ar an o ldu ğunu söy ley emey ece ğimizi ha-

nr lat ır. B üny es inde ba nn dır dığı par az itin başk a b ir büny ey e sıç

ram as ına çana k tutacak şekilde dav ra nmay a itilen bir çok hayv anörne ği va rdır. B u k on uy u ‘g enişletilmiş f e no tip ın1 remel teorisi*

isimli çalışma mda özetle dim: “ Bir hay v anın dav ra nışı, bu dav r an ı

şa ‘a it ’ g enle rin y aşam süre sini uzun tutm ay a me y illidir . B u g enler

bu dav ra nışı sergileyen be lirli bir ha y v anın bede nine ait olsa daolmasa da.”

Üçünc ü alt ba şlıkta ‘temel teo r i’, ‘g e n’ te r imini da ha g enel bir

terim olan 'iki leyici' ;reftfikıit<<r> ile değiştir ebilir . D in in hery erde-liği, dinin büy ük ihtima lle bir fa y da s ağlam ak ta o ldu ğu izle nim ini

y aratır ancak bu fay da, biz ya da g enler imiz üzer in de o la m a z . Bel

ki de, din tıpkı bir ikileyici gibi genlerinkine benzer bir yöntemle

y ay ıldığında n, y alnız ca dins el g ör üşler in süreg elmes ine fay da s ağ

lamışolabil ir . B u ko nuy a daha sonra ‘S akin O l, Çünk ü Memle-r im in Üze r inde Y ür üy or s un* ba şlığının a lt ında de ğine ce ğim. A y nı

za ma nda D a r v inc iliğin daha geleneksel y or umlar ını ele alacağım

ki burada ‘fayda’ bireysel sağkalma ve üreme kabiliyetiyle ilgilifaydayı kastetmektedir.

A v us tr aly a y er li le r i g ibi avcı - toplay ıcı ins a nla r da n oluşa n

ka bileler muhte me len uza k at ala rımızın y aşam tar zına benzer birşekilde y aşam ak tadırla r . Y eni Ze lan da ve A v ustr aly alI bilim f ilozof u K im S tere lny, k abile y aşantısındaki çarpıcı bir tezata pa r ma k

bas ar . Y er liler elverişli ye te nek lerinin f azlas ıyla s ınandığı k oşulla r

altında müke mm e l bir şekilde ‘sağk a lırla r / Sterelny açıklam as ınaşöyle dev am eder: uB izim k ada r a kıllı olabilirle r a ncak bu ak lı kötü yönde k ullanırla r. Do ğal düny a hak k ında olduk ça bilgili ola n ve

ciddi zor lukla r a rağmen sağk alm an ın üstes inden ustalıkla g elebi

len bu ins anla r , topluc a z ihinle r ini y anlışlığı apa çık o la n ina nçla r la

doldur urla r ki bu inançlar için ‘fay dasız’ demek as lında s or unu cö

mertçe basite indirgemektir." Sterelny, Papua Yeni Gineli yerlileri

bizz at t anır . B u ins an la r be s inin z or elde edildiği çet in k oşulla r da ,

11 rnonp. geort ik *c çrr r r sd eden lenn yaramgı ûulUk leno canlıma t lı> forûottymdek ı y ja ı ınu tıdırFenouj» ço ûniııkü gr alrr tar afından bdirkraır ancak k t n ko fullar dı r i ıtrr etkenler, frnonpm tcnottprr tude y üı njmuun ı rngrJ lryebdn.

I 5 < j IU Iu ı d t > i * İH n



“ biy olo jik çevrey i efsanevi biçimde do ğr u k av ra y ar ak y aşamayı

s ür dürürle r . A nc ak bu ka v ra y ışlar ını dişiler in reg l k ir lil iği ve b ü

y üyle ilg il i de r in ve y ıkıcı tak ıntılar la ha r m a nla r la r . Y er el me deni

y etler in çoğu, büy ü ve cadı k or k us u ve buna eşlik ede n şidde tten

acı çek er .” Sterelny bizi ke ndimize şu s oruy u s or may a dave t eder:

“Aynı anda nasıl hem çok zeki hem de çok aptal olabil iyoruz?”'7*’ A y r ıntıla r düny a g ene linde far k lılık g österse de her mede niy e

tin, za ma n, s ağlık ve g üç isr afına y ol aça n ve de düşm an lık prov ok e

eden ay inle r i şar t k oşan , bunla r a ek o la r a k g er çek dışı f ik ir le r i ve

y aratıcılığa ket v ur a n fanteziler iy le zar ar lı nite lik taşıy an bir inancı

v ar dır. B azı eğitim li birey ler dini benims eme kte n vaz g eçmişo la bi

lir ancak genelde her biri vazgeçmek için bilinçli bir karar vermekz o r un da k a ldığı dinse l bir k ültür içinde y et iştir ilmiştir . E sk i K uzey

İr la nda şakas ı, “ Ev et, anca k sen bir P rote sta n ateist mis in y oksa

K at olik ateist m i? ” çok kes kin bir gerçeği yansıtır. Dinse l dav ranış

tıpk ı hete rose ks üel da v r anışg ibi evrensel bir e ğilim ola r a k d üşünü

lebilir. Her iki genelleme de bireysel istisnalar içerebilir ancak tüm

bu istisna kişiler a s lında sadece ca y dıkla r ı ilk e nin anl am s ızlığını

çok iyi s ezmişlerdir. Bir türün evrensel öze llikle ri e n nihay et inde

bir Darvvincilik açıklaması gerektirir.

A çık ça g ör ülüy o r k i, cinscl da v ranışın Da r w inci fay da sınıaçıklam ak ta bir zor luk v oktıır . Özel durumlar olan do ğum k ont

r ol ü ya da eşcinsellik çelişki y ar at ır g örüns e de b u be bek y ap m ak la

ilgi l idir, insanlar neden oruç tutar, namaz kılar, yalvarır, kendi

ni k ırba çla r , bir duv ar ın ön ünde çılg ınca bir eda y la k af as ını aşağı

y uk ar ı s alla r , sav aşır ya da y aşamı y ıpr atan, batta uç dur um la r da

y aşamı s onlandîr a bile n, pa ha lıy a mal olan ey le mle r g erçe kle ştir ir ?

D İ N İ N 0 A K Î2 F A Y D A LA R I

D î n î n b a r i z f a y d a l a r i

Dinsel inançla rın insanı strese bağlı has ta lıkla r dan k o r uduğu y ö

nünde za y ıf bir k an ıt v ardır. K an ıt kuv v etli değildir a ncak telkin

te dav isinin na dir dur um la r da işe y ar adığı ma ntığıy la y ola çıkıp

buna şaşırm a y ab ilir dik , tabi i eğer ge rçek o ls ay dı. Bu g ibi fa y dalıet k iler in din in t ale pler inin gerçek değer ler ini hiçbir şek ilde y ük

se ltmey ece ğini eklemey e ger ek o lm ad ığını um ut e der im. G eor g e

B er nard Shavv ’ın deyişiyle , “ A rr ık bir ina nçl ının bir k uşk ucuda n

da ha m ut lu o ld uğu g örüşü, bir s ar hoşun bir a y ıkta n da ha m utl u

o ld uğu g ör üşü k a da r isabe tli bir s apta ma de ğild ir ."B ir do k to r un has tas ına sa ğlay abilece ği f ay dan ın bir k ısmını

te lk in ve g üv en tazele me oluştur ur . B u üze r inde bir a z düşünme-

Tnatı Y« ıu lg ıu 1 Ş 5



Dişi» KAktni

den değerlendirme y apılamaz bir durumdur . Do k to r um telkinle

tedaviyi harfi harfine uygulamaz. Ancak birçok kez, bazı ‘önemsiz’

hastalıklarım, stetoskopu boynunda /eki bir ifadeden çıkan giiven

tazeley ici bir ses say esinde bir and a ‘tedav i e dilm iştir .’ Pla se bo'

ilaç etkisi y eter derecede belg ele nmiştir ve bun un ç ok da g ize mliol duğunu söyley emey iz. S ahte haplar* hiçbir şekilde f ar m ak olo jik

etk ileri o lm am a k la birlikte , gözle g ör ülür biçim de sağlığı düze ltir

ler. İşte bu se beple çift k ör ilaç tes tleri, bu plas ebo i la ç la n k ont r o l

amaçlı kullanmak zorundadır. Ve yine aynı sebepten ötürü, ho-

moepatık2 tedaviler de ı$e yarar görünmektedir. Üstelik plasebo

kontrolünde kullanılan i laçlarla aynı miktarda aktif etken mad

deleri bulunup (yani her ikisinde de etken maddeden sıfır molekül

v ar dır) ol duk ça etk isiz o lduk la r ı düşünüls e de. Sıras ı g elm işk en ,bazı hukukçuların, doktorların alanına zarar vermek amacıyla el

uzatmalarından dolayı doktorlar artık t ipik uygulamalarda, pla

sebo i laçlan reçeteye yazmaktan çekinir oldular. Ayrıca bürok

rasi, dok tor lar ı has tanın y arar g örebileceği plas ebo ila çla n vaz ıh

notlar la tanımlamaya mecbur bırakabi lmektedir k i bu uygulama

hiç şüphesiz tedav iy e z ar ar ve recek tir. (Ha s ta al dığı ilacın plas ebo

o ld uğun u bilm e me lidir , bilirs e plas ebo etkis i s ağlan ma y ac ağı içinişlemin bir a nla m ı k alm az .) H om oe op at la r da ha başar ılı bir te da

vi sunabilirler çünkü ortodoks pratisyenlerin aksine., hâlâ plase

bo i laçlan kullanma yetkileri vardır; ancak farklı bir isim altında.

A y r ıca, hom oe opa tla r ha s tala r la s ohbet etmey e daha fazla za ma n

ay ıra bilir ve bu şekilde daha basit bir tedavi tas ar lay abilirle r. D i

ğer tar af tan, has tadan k an a lma g ibi etk in bir zar ara k atla nılanortodoks tıbbi uygulamalarının aksine, kolay ve acısız tedavi su

nan hom oe opat i uzun ge çmişinin ilk z am anla rında tes adüfen halkar as ında inb a r k az anm ıştı.

Dm, stresi azaltarak önırü uzatan bir plasebo mudur? Bu ola

sıdır, ancak bu teorinin, dinin stresi azaltmaktan ziyade körük

lediği b ir ço k dur um un al tını çizen k uşk ucula r ın ağır e leştir iler ine

ma r uz ka lmas ı ge rekir. Mes ela, her hangi bir has talığın, nor ma l

zek ânın altında ve sıradan zaafları olan bir R om an K at olig i’nin

der tli o ld uğu, y arı s abit bir ölüm k o r k us unun etk isiy le iyileşeceği

ne inanmak zordur. Belki sadece Katoliklcrdcn söz etnıck adaletsiz

olabil ir . A mer ikalı komedye n Cathy L adma n ko nuyla i lg i li şöyle

bir görüşbildirir , “ T üm dinler ay nıdır; dinler temelde, fark lı k utsal günlerinin yanı sıra, günahkârlıktır.” Her halükârda, plasebo

’ Pİ-ivcIk» iUi, < ı l ıuk Pl j\ rhıı hıkısı adı vr r ı lro ptıVo bıj ık etkiy i v jy’. l . ımjk ı ı/r r r ve ıt lr t ı (r t ır us nuıticlr

l e ı i» p .t nr l u m u i t t . ( ' L u r U ı F .l k ıu . l u n u L ı tu ı t e uı\ u n u d d r l r » 1U 1, u t u ı u L ı u n u > ; U > J i 4 k ( e s k in « dil -

m u i n i ı c toau<t o h u k t u t u n u ) u u ııc m d i n j - a r i r b ıu n k b u u d u n ım U n U k u n u ¡ y ık >m c u g U n n u ı ın ı

hedefler.

‘ B c n ı c n i le t e d a v i y ö n t e m i d ir . H a ı t ı l ı k U b e n u r b e l ir t il e r o l uşt u r a n h o m o e p a r i k ı h ç l a r . v ü c u d u n k e n d ilyı lryıtı» f . iK imıı l ıar r k r tr jçt\ ırcrt-k vftniK» ı ıU>ır Kıı ıl . ıçl j r htıkı lrr , havtMiıUr. mııtrra l lrr w havinlıkl ı

« JokuL ı ı f t ıl ıı ık ı^4İk j y u j k l j f ıl t u r l ı le r d ı l ı t . j r t .n .

1 5 6 K k l u ıd U m i ın ı





Tv I,,,- .' Dia ls KAbfal

Dar w inciler şu g ibi politik a çık lam alar la da tatm in ol m az

lar: “ Din egemen kesim tara fından ah kesimi zaptetmek için k ul

lanılan bir ar açtır.” A me rik a’dak i siyahi köleler in başka bir y aşam v aadiy le te lk in edildikle ri y ads ınama z bir ge rçek tir. Bu y olla

s iy ahiler in y aşama da ir ho şnuts uzluk lar ı kör e ltilm işve bu du r umk öle sa hipler ine fa y da s ağlamıştır. Dinl e r in, alay cı papa zl a r y a da

hüküm da r lar tar af ından k asten tasa rlanıp tas ar lanma dığı ilginç

bir sorudur ve dolayısıyla tarihçiler buna kulak vermelidir. Ancak

bu aslında bir D ar w incilik sorusu değildir. Da r w inc ilik , insanların

nede n di nin albe nis ine kar şı stttntnmasız o lduk lar ını ve do ğr uda ndoğruy a papa zla rın, politikac ılar ın ve kr allar ın is tismarına açık o l

duklarım merak eder.

İnsani iy iliğe ina nm a y a n bir t ahr ifç i, cinse l şehveti po lit ik g ücün b ir aracı olar ak k ulla na bilir a ncak yine de b unun nasıl işle*

diğine dair bir Da r w incilik açıklam as ına ihtiy acımız o lur. Cinsel

şehvet meselesinde v anıt gay et basittir: bey inler imiz cinsellik ten

zev k alac ak bir sis temle çalışır çünk ü cins e llik , do ğa l k oşulla r da

bebek üre tir. Bir p o lit ik tahr ifçi am ac ına ula şma k için işkenceyide k ulla na bilir . Bu no k ta da D ar w inc ilik işkencenin neden etk ilio ld uğu k o nus und a k i açık lam ay ı s ağlam ak z o r und a dır ; şiddetli

acıdan k or unm a k için neden neredeyse her şeyi y aparız? S or ununbay ağılık s ınırında o lduğu açık tır ancak Da r w inc ilik y ine de k o nu

y u a y r ıntılar ıy la a y dınla tma lıdır : Doğa l s eçilim acı a lg ıs ını, y aşam

te hdidi içeren bedensel za ra rın bir işareti o la r ak belir lem işve bizibuıulaıı sa k ınmak üzere prog ra mlam ıştır. A ct hissetmey en y a da

acıyı um urs am ay an nadir birey ler genelde y ar alanar ak erk en y aşta

ölürler. Biz geriye kalanlar ise bundan ders alıp, acıdan korunmak

için geri adım atarız, ister insanlarla alay etmek için, ister keyfi

beyan edilsin, sonuçta tanrı arzusu ne ifade etmekledir?

G r u p s k ç î l i m İ

Bazı söziimona esaslı açıklamalar ‘grup seçilimi' teorileri olupçıkmışlar dır { ya da zaten öy leler di.) G r up s eçilimi. Da r w inc i se

çilimin, türler ya da canlı grifplart ar as ından s eçim y apt ığını bi ldiren t ar tışmalı bir g örüştür . Ca m br idg e ’li ar k eo log C o lin R e nf

re w Hır is tiy an lığın bir çeşit g r up se çilimi s ay es inde s ağ k a ldığını

öne s ürer . Bu g öri işışığında g r up se çilim i, g r up içi b a ğlılık y a da

g r ııp içi ar k adaşlık sev gisini beslemişve bu dur um din da r g ruplar a

da ha az din da r g r upla r a kıy as la da ha ç ok y aşam a şansı tanımıştır.

Grup seçil imi f ikrinin önciisi i Amerikalı D.S.Wilson, Dartvin'in

Katedralinde bağıms ızca, benzer am a da ha a y r ıntılı bir iddia önes ürmüştür.

1 5 8 K td urd Ua h Um i





Du m Ktfcc«

B u bas itleştirilmişönems iz bir örne k tir anca k g r up se çilimiy leilgili kalıcı bir sorunu tanımlar. Bireysel özverinin grup seçilimi te

oriler i daim a içten y ık ılma eğiliminde dir. Bireysel ölüm ve üreme ,

g rup im hala r ı ya da bölünme le rind en da ha hızlı işleyen bir z am an

ölçeği ve daha g enişfr ek ans lar da g erçekleşir. Ma r e ma tik s e l sis temler, hang i g r up se çiliminin hang i özel koşullar da ev rimse l açıdan

k uvv etli olabilec eğini gösteren matem atik se l mode ller üre tilebilir.

Bu özel k oşulla r g enelde d oğa içinde g erçek çi de ğildirl er anc ak k a

bilese! g r upl a r da k i d inle r in de hu g ibi ge rçek dışı k oşulla r y ar at tığı

savunulabilir. Bu ilginç bir teori dizisidir ancak daha fazla ayrıntı

ya g ir mey eceğim . Y alnızca D a r w in'in f ik ir ler ini dik k a te a la cağımki ger çekte bireysel o r g aniz ma seviyesinde se çilimin s ağlam bir sa

v unucusu olsa da , ka bileler g örüşünde bir g r up seçilimcisi olm ay aepey y ak laşmıştır :

A ynı bölgede yaşay an ik i ilkel çağkabilesi rekabet ettiklerinde. eğer bu kabilelerden bir is inde (diğer koşullar eşit olduğu düşünülürs e) büy ük say ıda cesur, duy gudaşve inançlıüyeler varsa, kt bunlar bir tehlike sezdiklerinde bir diğer iniuyarmaya, yardım etmeye ve birbıriııi korumaya daima ha

zırdır, hu kabile hiç şuphe yok ki daha başarılı olacak vcdiğer kabiley i yenecektir... Bencil ve kavgacı insanlar bir*leşemezler ve uy um olmadan hiçbir şc> g erçekleştirilemez.

Y ukarıdaki özellik lere viıksek mik tarda sahip olan herhang ibir kabile genişleyecek ve diğer kabilelere üstün gelecektir;ancak bunu y aptığı zaman dil iminde, tüm geçmiştar ihi hesaba ka tarak , diğer daha v arlıklı kabileler taraf ından sırası

geldiğinde hezimete uğratılacak tır .w

Bunu okuyan herhangi bir uzman biyologu tatmin etmek için

D a r w in'in bu g örüşünün r am ola ra k bir g r up seçilimi o lm ad ığını

ek leme liy im; y ani g r up s eçiliminin ger çek a nlam ıy la, türem e s ıklığı

bir g r ııp met apopiılas y onu1 say ılabilen, başarılı g ruplar . D ar w in

bu nu n y er ine, özg ec il bir r uhla işbir liği y apan üy ele rde n o luşa n ve

g enişley erek say ıca f az lalaşan k abile ler i g öz ünün önün e g et irmişti.

D a r w in m od e li da ha ço k İng ilter e’dek i kır mızı sinc apla r a kar şın

g ri s incaptar ın y ay ılmasıdır : bu ek olo jik yer değiştir me dir, g erçekg r up seçilim i değildir .

‘ A y n ı tu r u n b i r b t r i r k dt + k iÜ J İt p o p u U t y o o U n . - t J .n .

l 6 0 l U k u t l U n a i i M



B A İK A B İR > I V İ N Y A N C ' R Û N Û O L A R A K D I S

B a şk a b î r şF.Y tN y a n ü r ü n ü o l a r a k d i n

Z ate n ar rık g rup se çilimini bir ke nara bır ak ıp, şimdi dinin s ağk a lmasının (veya süregelmesinin) Danvjnci açıklaması üzerinde kendi

g ör üşümü bild ir me k is tiy or um. B en dini her hang i bir başk a şey in

yan üriinii olarak gören sayılan giderek artan biyologlardan biri

siyiın. Daha genel olarak, bızlerin yanı dinin Darvvinci sağkalma

değer i hak k ında tahminler de buluna nla r ın ‘bir y an ür iin teor isini

düşünme miz * g er ek tiğine ina nır ım. He r hang i bir şey in sağ k alm a

değer ini s org ulark en, y anlışsor uyu sor uyor o labiliriz . B u s oruyu

daha y ar dımcı bir tarzla y eniden şek illendirmey e ihtiy ac ımız v ar

dır. Be lki de ilg ile ndiğimiz özellik (bu dur um da din) do ğr uda n

k e ndis ine a it b ir sa ğk a lm a değer ine s ahip de ğil anc ak hu değere

s ahip her hang i başka bir şey in y an ür ünüdür . Y an ürün g ör üşünü,

k endi alanım o lan hay v an dav ra nışlar ından bir benzetmeyle t anıt

m a nın fay dalı olac ağını düşünüy o r um .

G üv ele r uçar ak m um ışığına uçar , y ana rla r ve bu bir k az a g ibi

g örünme z. S anki k av rulmuşgüve tak dim etmek için uçuşrotalar ını değiştir ir g ibi g örünürle r . B unu ‘k e ndi ni k ur ba n e tme da v r anışı’

ola r ak s ınıf land ır abilir ve bu k ışkırtıcı is im a ltında doğa! s eçilimin

bu dav ra nışı nas ıl o lur da o lum lu bu ldu ğun u mer ak e de bilir i/.

Bence zeki bir y anıt g irişiminde bu luna bilm e miz in önces inde s o

ruy a y eni bir şekil ka za ndır ma lıy ız. Bu int ihar de ğildir. G örüne n

int iha r , her hang i bişey in kasıtsız y an ür ün vey a e tk is inden doğar .

Ne y in y an etk is i ve ya ür ünü? İşte taşı g ediğine o tur tm a k ta y ar an

dokunacak olasılıklardan biri : Y apa y ışık düny a g ecele rini y eni y eni a y dın latma y a ba ğlamış

tır. Y apa y ışık o lm a dığı ta r ihle r de, g öre bile ceğiniz tek gece ışıklar ı

ay v e y ıldızla r a a itti. Bu ışık huzm ele r i opr ik s ınırs ızlık tadır , do

layısıy la düny ay a para leldirle r. Bu sayede bu tar z ışıklar ı pus ula

olarak kullanmak mantıklıdır. Böceklerin düz bir çizgide istikrarla

ilerlemek için güneşve ay gibi gök cisimlerini kullandıkları bilinir

ve aynı pusulay ı, zıt y ön işareti olara k alg ılay ıp, bir a k ın so nr ası eve dönmek için kullanabilirler. Böceklerin sinir sistemi bu tür

ge çici bir pr a tik ey lem se rg ilemekte uzm a ndır : “ Işığın g özüne 30

derecelik açıdan v ur duğu bir rotay ı tak ip et." B öcek ler bileşik g öz

lü o ldu k la r ında n, (dik tüpler y a da ışık k ılav uzla r ı, g özün me rk e

zinde n tıpk ı b ir k ir pin in iğneler i g ibi s er pilirler ) bu, pr a tik te ışığı

belirli bir tüpte ya da ommatidium’da* sabitlcmek gibi basit bir

eylem anlamına gelebil ir.

K a t » I v k t I î K < » k r ı y ı ı / l m r U af tıın tM g n /ı u k ı c n ûl u> u r . B u ( u r t ^ U r m m h t r b i r in « O m n u r i d i u ı n

ı l ı n ı r . r J . t t .

T u n Y w l | iu l ( ) l



B A } K A B U Ş h Y İN Y A N C R C N Ü O L A R A K D İ N

B a ş k a ntR ş f . y î n y a n ü r ü n ü o i .a r a k d î n

Z at e n ar tık g r up se çilimini bir ke nara bır ak ıp, şimdi dinin s ağk almasının (veya süregelmesinin) Darwinci açıklaması üzerinde kendi

g ör üşümü bild ir me k is tiy or um. Ben dini he r hang i bir başka şey in

yan iir ünii olarak gören sayıları giderek artan biyologlardan biri

siyim. Daha genel olarak, bizlerin yani dinin Darvvinci sağkalma

değer i hak k ında t ahminle r de buluna nla r ın ‘bir yaıı iiriiıı teor isini

düşünm e m iz ’ g e rek tiğine ina nır ım. H e r hang i bir şey in s ağk alma

değer ini s org ular ke n, y anlışsor uyu s oruy or olabiliriz . Bu s oruyu

da ha y ar dımcı bir tarzla y eniden şek illendirme y e ihtiy ac ımız v ar

dır . B elki de ilg ile ndiğimiz öze llik (bu dur um da din) do ğr uda n

k e ndis ine a it bir sağk a lm a değer ine s ahip değil a nc ak bu değer e

s ahip her hang i başka bir şeyin y an ür ünüd ür . Y an ürün g örüşünü»

k endi ala nım olan hay v an dav ra nışlarından bir benzetmey le tanıt

m a nın fay dalı ola cağını düşünüy o r um .

G üv ele r uçar ak m um ışığına uçar , y ana r lar vc bu bir k aza g ibi

görünmez. Sanki kavrulmuşgüve takdim etmek için uçuşrotalarını değiştir ir g ibi g ör ünürle r . B unu ‘k e ndin i k ur ba n e tme dav r anışı’ol ar ak s ınıtla ndıra bilir vc bu kışkırtıcı is im a ltında do ğa l s eçilimin

bu dav r anışı nas ıl o lur da o lum lu bu ld uğun u rııerak e debilir iz.

Bence zek i bir y anıt g irişiminde bu luna bilm e miz in önce s inde so

ruy a y eni bir şekil k az andırm alıy ız. Bu intihar de ğildir . G ör üne n

intih ar , he r hang i bişey in kas ıtsız y an ür ün vey a etk is inden doğar .

N e y in y an e tk is i vey a ür ünü? İşte taşı g e diğine o tur tm a k ta y ar ar ı

dokunacak olasılıklardan biri :

Y apa y ışık düny a gecele rini yeni y eni a y dınlatma y a başlamış

tır. Y apa y ışık o lm a dığı tar ihle rde , g öre bile ceğini/, tek gece ışıkla rı

ay ve y ıldızla r a a itti. Bu ışık huzmele r i opt ik s ınır s ızlık tadır, do»

lay ısıyla düny ay a parale ldirle r. Bu sayede bu ta r z ışıklan pus ulaolarak kullanmak mantıklıdır. Böceklerin düz bir çizgide istikrarla

ilerlemek için güneşvc ay gibi gök cisimlerini kullandıkları bilinir

ve ay nı pus ulay ı, zıt y ön işareti ola r ak alg ılay ıp, bir ak ın s onr ası eve dönmek için kullanabilirler. Böceklerin sinir sistemi bu tür

geçici bir pr a tik ey lem s er g ilemek te uzma ndır : “ İşığın g özüne 30

dere celik a çıdan v ur duğu bir rot ay ı ta k ip et.” B öcek ler bileşik g özlü ol duk la r ında n, (dik tüpler ya da ışık k ılav uzla r ı, g özün me rk e

zinde n t ıpk ı bir k ir pin in iğnele ri g ibi s er pilirler ) bu, pr a tik te ışığı

belirli bir tüpte ya da ommatidıum’da’ sabitlemek gibi basit bir

eylem anlamına gelebilir.

Bau fotrk Küsleri yıulercc bj*ıra»u gOKüktta oludur. Pn |0z p»rv»Urmtn her hınnc Omnuııdıumdem/. •tJ.ıı.

T«m Y Mİpu l 6 l



. ı. ı ı s D i n in K o İ m İ

A nc a k ışık pus ul as ının başarıs ı, c iddi biçimde g ök c is min in

o pt ik s ınırs ızlıkta ol ma s ına ba ğlıdır. Eğer değils e, ısınla r parale l

değil, bir tek er leğin ya da a r aba ja ntının k o lla n g ibi bir birinde n

uf a k la şa r a k se rpilir. Y a k ındak i bir m um ışığı üze r inde 3 0 derece

y önte m ini uy g ul ay an bir s inir s is temi (y a da he r ha ng i bir da r açıda), mumu oprik sınırsızlıktaki ay zanneder ve güveyi spiral bir yol

üze rinde n ateşe y önlend ir ir. S iz de 30 derece gibi dar bir açı k ul la

nar ak bir Taslak çizers eniz mum a doğr u hoşbir lo g ar itm ik spiral

ür e tt iğinizi g örec ck s miz.

Hu özci d ur um un ölümc ül old uğunu ak la g eçirsek de, g üv enin

pratik y öntemi yine de, or ta lam ada , yar arlı bir dav ra nıştır çünk ü

bir g üv e için m um a nişan alm a k , aya nişan alm ay a or anla olduk ça

seyrektir. Pa rlak bir y ıldız ya da ay ve harta uzak tak i bir şehrin parıltısı tarafından sessiz ve etkili bir biçimde yönlendirilen yüzlerce

g üv ey i far k e demey iz. Y alnızca bizim nuını ate şimize y önele n g ü

veleri görürüz ve yanlışsoruyu sorarız: Neden bütün güveler intı

har eder? B unun y erine, ışık huzme ler ine sa bit bir açıyı k or uy ar ak

güveyi yönlendiren sinir sistemlerini sorgulamalıyız ki bu yalnızca

ters gittiğinde fa rk ett iğimiz bir tak tik tir. S oru y em bir a nla m k a

za nd ığında g ize m b uhar la şır. B una int iha r deme k as la do ğr u değil*

di. Genelde faydalı bir pusulanın, tekleyen yan ürünüdür.

Şimdi y an üründe n öğre ndik le r imiz i ins anla r dak i dinse l dav

tanışlar üze rinde k ulla na lım. Ç ok say ıda insan g özlem le riz ki

(birçok bölgede bu sayı nıifusun yüzde lüO’üdür) kanıtlanabilir

bilimsel g erçek lerle b üs bür iin çelişen ina nçl a r ba r ındırır la r , tıpk ı

bir bir ini do ğur a n hastın dinler in birbir iy le çelişmes inde o ld uğu

g ibi. İnsa nlar bu ina nçla r ına y alnızca tu tk ulu bir şek ilde b a ğla n

mak la k alma y ıp, bu bağlılık larından k ay nak lanan pahalıy a malolan etkinlikler için zaman ve kaynaklarını adarlar. Hu inançlar

uğr una ölür ve öldürürle r . B unu ga ripseriz, tıpkı ‘k e ndini k urba n

etme d av r anışım' g ar ips e diğim iz g ibi. Şaşkına döne r , ne den diy e

sora rız. A ncak Ihmi şuııu v urg ulam ak isterim ki y anlışso ruy u s or u

y or o la bilir iz . Dins el dav ranış, fark lı k oşul lar da vey a bir za m a nla r

fay dalı ola n bir temel ps ik olojik eğilimin, tekley en, talihs iz bir y an

ürün ü ola bilir . B u bakışaçısıyla, ata lar ımızda do ğal se çilim it iba

riy le s üreg elmişbu eğil im özünde dinle ilg ili de ğild i; e ğilim in fa rk lıbir çıkarı vardı ve sadece tesadüfen, kendini dinsel davranışolarak

açığa çık ar dı. Dinse l dav ra nışı, o nu y alnızca y eniden a dla nd ır dık

tan sonra kavrayabilir iz.

O halde , eğer d in başk a bir şey in yan ürünüy s e , bu şey nedir ?

G ök cis imle r inin ışığının y ar at tığı pus ula y la rota s ını belir ley en g ü

v eler in bu da v r anışının ins anda k i k ar şılığı nedir ? Baze n tek ley er ek

dini v ar eden bu ilke l ça ğın av ant aj lı öze lliği ne dir? Örn e k le me

y oluy la size hır f ik ir s un acağım ancak v ur g ulam a k is ter im k i ifa-

l 6 2 RkJu/.l D*wkiM



dem yalnızca bu konuyla i lgili kuramsal bir örn e k tir ve diğer bilim

insanlarının benzer fikirleriyle desteklenecektir. Sorunun amaca

uy g un şek ilde s or ulmas ı ve eğer g ere kliys e y eni bir a nla m la ifade

edilmes i g enel pre nsibine o la n bağlılığım, her hang i belir li bir y anı

ta ola n b ağlılığımd a n daha k uv v e tlidir .B enim ke ndine özg ü v ar sa y ımım çocuk lar ha k k ında dır. Diğer

r um ır k lar dan f azla olar ak biz, Önceki k uşak ların bir ik imli deney i

miy le süre g eliriz ve bu deney imler k or unm a ve sağlık lı olabilme ler i

adına çoc ukla r a g eçirilmelidir. T eorik ola r ak , çoc uk lar kişisel de

ney im sa y es inde bir uçur um un ediğine fazla y ak la şma m ak , de ne n

mem işçilekler i y ememek ve timsahlar la dol u bir gölde y üzme me k

g er ek tig ini öğre nebilirler . A nc ak , en az ından, ç oc uğun bey ninde

pratik yönteme egemen olan bir seçici çıkar olacaktır: ebeveynlerinsana ne anlatırlarsa anlatsınlar sorgulamadan inan. Ebeveynlerine

itaat et; kabile büyüklerine itaat et, Özellikle de ciddi, tehditkâr

bir ruh halindelerse. Büyüklerine onları sorgulamadan güven. Ge

nelde bu çoc uk lar için değer li bir k ura ldır . A nc ak , tıpk ı güve lerde

ol dug ıı g ibi , işler ters g idebilir .

K üçük lüğümd e ok ulum un k ilises inde dinle diğim k or k utuc u

bir v aazı hiç unut m a m . G eçmişte k or k unç o la n şuy du: o z a m a n

da , ço cuk bey nim bunu papa zın ama çla dığı ruh haline bür üner ek

k abullenm işti. Bize bir dem iry olu hattının y anında ta lim y apan bir

as ke r bölüğünün hikây es ini anla tmıştı. A leng irli bir a nda ta lim s u

bay ının dik k at i dağılır ve dur emri ver meyi unutur. A sk erler s org u

la ma da n e mirlere itaa t etmey e öy le g üzel e ğitilmişler dir ki y ak laşmak ta olan bir trene aldırma dan y ürümey e dev am ederler. Şimdi,

elbette bu hikâyey e i n a n m ı y o r u m ve umarım papa/da inanmamış

tır. A nca k d ok uz y aşınday k en buna in an mıştım ç ünk ü bu hikây ey ibe nim üze r imde ot orite s i olan bir büy üğümde n duy m uştum . V e o

papaz bu hikâyeye ister inansın ister inanmasın, biz çocuklardan

emirlere sorgusuzca, körü körüne itaat eden askerleri takdir edip,

ke ndimize örne k olar ak benimse memizi dilemişti, her ne k ada r bu

bir otorite figürü için mantıksız bir dilek olsa da. Kendim için ko

nuşur s am , s antr ım ge rçek ten takdir ettik. Şimdi bir y et işkin o la r ak ,

bir ço c uğun tr e nin a ltına g irere k g öre v ini ger çekleştirece k cesarete

s ahip olm a y ı istey ip ist em ediğini ke ndi ar zus uy la m er ak ettiğine

ina nm a nın neredeys e imk ânsız old uğunu d üşünüy or um . A nca k oza ma nk i hislerini şimdikinden o ldukç a far klıydı. V aa z açıkça be

nim üze r imde der in bir etki bıra k mıştı, ç ünk ü hatırlıy or ve hatta

size aktarıyorum.

A di! o lm a k gerekir se pa pa zın dins el bir mesaj s unmay ı a m a ç

ladığını düşünm üy o r um . Bu mes ajı muhte me le n dins el o lm a k ta n

çok ask eriy di ki T ennys on’un ‘A y dınlık M a ng a nın G öre v ini' şiirinr uhun a y araşır g üze llik te ok umuştu:

B A i K A K İ R i t Y İ N Y A N Ü R Ü N Ü O I .A R A K D İN

Tuuı Yjntlfrtı 1 6 3





DA^KA DIR JEYIN YAS Ut» ÜNÜ ULA KAK. DlN

emanet edildikler i büy ükle rine g üv enme ger eks inimi duya r. B unun

k e ndi liğind e n oluşan s onuc u, g üv ene n k işinin iy i tavs iy elerle k ötü

tavsiyeleri birbirinden ayırmak için el inde bir yöntemi olmayacak

olmasıdır. Çocuk, "Timsahlarla dolu Lımpopo nehrinde kürek

çe k me ” s özünün iyi bir nasihat o lduğunu bileme/, am a “ Do luna yol duğund a bir keçi k ur ban e tmelisin, aks i tak dirde y ağmur y ağ

m a z ” s özü za ma n ve keçi har ca ma nın en g üzel ör ne ğidir. He r iki

öğüt de eşit mik ta r da e minm işg ibi g ör ünür . I ler ikis i de it iba r lı bir

kaynaktan gelir ve saygı buyuran ve itaat talep eden, heybetli birciddiye tle i letil ir. A y nı durum , düny a, k âinat, a hlak değer len ve

insan doğas ıy la ilgili öner ilerde de ge çerlidır. V e, büy ük ol a s ılık lı,

çoc uk büy üy üp ke ndi çocuk lar ını y etiştirmey e k o y ulduğunda , do

ğal ola r ak tıpatıp ay nı bulaşıcı ciddi tut um la hepsini çoc uk la r ınaaktaracaktır (saçmalıkları da anlamlıları da).

Bu örne k te şunu bek leme liy iz k i, f ar k lı co ğr af i bölg ele rde ,

farklı keyfi inançlar, ki bunların hiç birinin gerçeklere dayalı bir

temeli yoktur, sonraki nesillere miras bırakılacak vc gübrenin

ek inler için iyi o ld uğu ina ncında o ldu ğu g ibi, geleneks el ir fa nın

fay dalı parçala rı olar ak ay nı g örüşçerçevesinde inanılaca k tır. A y nı

/.amanda batıl inançla r ve diğer g erçeklere da y an m ay an inançla r ın

ya rastgele bir e ğil im le ya da bir çeşit Dar v v incil ik s eçil imi ben

zeriy le y erel ol a r a k ev rimleşmes ini bek lem eliy iz (her nes ilde d e ği

şim). S onuçta bu dur um or tak at ala r dan be lirg in bir uz ak laşma nın

örn e ğim s erg iley ece ktir . Dille r coğr af i ay rışma y eterincc olg unla ştığında, or tak bir a tanın dilinden sapmay a s ür ük lenirle r (Bu k on u

ya bir azda n g ele ceğim.) A y nı dur um ne silde n nesile mir as btraktl-

mış, temels iz ve key fi ina nçl a r için ve de em irle r için de ge çer lidir;

bunla r bir ihtima l, çocuk bey ninin fay dalı pro g r am lana bilirliğiy lek ay da değer bir g üç k az anmışinançlar dır .

D ind a r önder ler çoc uk bey ninin sa v unmas ızlığının ve bey m

y ık amay ı erken y aşlarda y apmanın ön e m inin epey f ar k ındadır lar .

C izv it if tiha r k ay na ğı üs lup, “ çoc uğu ba na ilk y edi y aşında ver in

ve ben size bir a da m v er ey im” için ba s ma k al ıp (ya da şüpheli)

ders ek y anlışol ma z. Da ha y ak ın geçmişte, g ünümüz y üz k ızar tıcı

‘A iley e O da k la n ’ har ek etinin önc üs ü J ames D o bs o n1, şu prensibi

çok iyi benims e mişti: “ Ge nçlere öğr etile nler i ve g ençle rin den e y imlerini (g ördük le r ini, duy duk lar ını, düşündükle r ini vc inand ıkla r ım)

k on to l a ltında tut a nla r , ulus için ge leceğin g idişatını be lir le r .” '""

A nc ak unutm a y ın, çocuk z ihninin y arar lı s af lığına dair özg iin

iddiam yalnızca bir konu türüyle i lgili bir örnektir ve bu konu ay ya

da yıldızlar tarafından yönlendirilen güve benzetmesi olabilir. Irk-

bilimci ''rimtlaa, Robert Hnıde, Taun Neden Siiregclır'dc, insan-

' C o l o r a d o ' d a k i B i r a r a b a n ın t a m p o n u n d a 'K e n d i l a ne t o U » ı a il e n e o d a k l a n ’ ç ık a r t m a * « » g n n i ıı f .n m t Ve t k a m l p u n a n c a k b ıı a r tık o k a d a r da k o m i k g e t m iv o r B d k i de h a n ç o t u k U n ı ı e b c w y ı * lr t ın « n hr y <»

v ı k a m a u n d a n k o r u n n u v a i h t i y a r ı v a r d ı r

laaıı Yjmfrın 16 5



IMmw i Dtıun K olum

bilimci Pascal Boyer, A çıklanmışD/V de ve Sco t t A tran, Tıvtrı'ya İnanır ız'd a, d inin , a lışılag eldik ps ik olo jik e ğilimle r in bir y an ür ünü

o ld uğu genci g ör üşünü bir bir le r inde n bağıms ızca des te k le mişle r

dir. Söylemeden geçemem, özellikle insanbilimcilerin gözünde, yan

ürünle r in ço ğu, hem düny a dinl e r inin çe şitl iliğini, he m de bu fa rk lı

dinlerin or tak y önler ini v urg ulama k ta etk ilidir. İnsa nbilimciler inbulg ula n y alnızca bize tuhaf g örünür . B unun sebebi alışılmam ış

bulg ula r olm ala r ıdır . B irinin dinsel inancı bu inançl a y etiştirilme

mişbir diğer ine tuha f g örünür . Boye r, K am e r un’dak i Fa ng halk ını

araştır mıştır k i bu halk .. .

...cadıların bir hayvantnkine benzer ilave* bir ıç organı olduğuııa vc bu org anın gcceierı uçarak diğer insanlar ın ür ün

lerine zar ar verdiğine ya da k anlar ını zehirlediğine inanır. A yrıca bu cadıların bazen mua zzam ziy afetler için bir aray ageldikleri ve ardından, bir yandan kurbanlarını mideye indirirken diğer y andan gclcccktcki saldırılarını planladık lar ısöylenir. Halk ın çoğu, bir arkadaşın ar kadaşının gccc cadıları k öyün üstünde uçarken, bir muz ağacının y aprağındadinlenirk en veya çeşitli saf k urbanla ra s ihirli mızr ak lar f ırlatırken gerçekten g ördüğünü söyleyecektir.

Boy er şahsi bir an e k do tla dev am eder:

Cambridgc’tcki bir üniversitede bir yemek sohbeti sırasındabu ve diğer egzotik halk lardan bahsettim. K onuk larımdanbirisi, önemli bir Catııbridg c ilahiyatçısı, bana doğru döndüve şöyle dedi: “İşte bu insanbil imini heıu büyüley ici hemdc ço k zor y apan şey. İnsanların böylesi safsatalara nasıl

utandıklarım i/ah etmek zor undas ın. ” Bu söz beni olduk çasersemletmışrı. Kendi inancının saçmalıklar ına bak madan,diğer inançlar ı aşağılıyordu. Ben, daha uy gun bir y anıt bulamadan sohbet başka yönlere kaydı.

C am br idg c’li i lahiy atçının gerçek bir Hıris tiy an old uğunu k abul

eder sek , muhte me le n a şağıdak i ifa dele r in bir nev i bile şimine ina n

dığını öne s ürebilir iz:

• A talarımızın y aladığı zamanlarda, bir adam biy olojik birbabası olmaksızın, bakire bir anneden dünyaya geldi.

• A ynı babasız adam Lnzarus isimli bir arkadaşını göreveçağırdı, ki Lazarus çok uzun zaman oncc ölmüş, cesedikok muştu vc L azarus acileıı yaşama döndü.

• Babasız adam öldukr en sonra dirildi ve üç gün saklandı.• Kırk g ün sonra, babasız adam bir dağın tepesine çıktı vc

gokyıızunc yükselerek tamamen gözden kayboldu.

1 6 6 R k Iu t i İ l>4wkım





Ovua Kakcm

Kir ik icil, madde ve ak ıl ara s ında temel bir far k ol du ğun u be

nimser. Bir monist (tekçi) ise bunun aksine, aklın maddenin bir

aksi old uğuna (bir beyin ya da bir bilg isay ar bey nindek i ma dde,

gereç) ve ma dde olm ada n v ar olama y ac ağına inanır . B ir ıkıcıl, a k

lın bir tür bede nden ay r ılmışruh o ldu ğuna inan ır. R uh bedendeikamet eder ve bu y üzde n m ak ul ola r ak bedeni terk e dip başka bit

y erde buluna bil ir . İkic il he r ha ng i bir z ihin« ; ! ha s talığı bir çır pıda

‘cin çarpması’ olarak yorumlayabilir, bu kötü ruhların bedendeki

hak imiy et i ge çicidir ve ‘ko y ulabilirle r.* İk iciller en kuç uk fırs atı y a

k a la dık la r ında cans ız f izikse l nesneler i k ışileştırırle r, hat ta şelale ve

bulutla r da şey tanlar, hayaletler g örürle r.

K A nte y ’in 1 8 8 2’de y azdığı k itabı K ar şılık lı O la r a k tVitr IW-

bir ikicil için anlamlıdır ancak benim gibi koyu bir tekçi içink e s inlik le an la şılma zd ır. Bay B ultit ude ve oğlu g ize mli bir şek il

de birbir le r inin bedenine g eçtik ler ini far k ettiler. B aba , oğlunun

neşesini k ırm am ak için oğlunun bede ninde ok ula g itme k zor unda

ka lır; bu sıra da oğlu, babas ının bedeninde, acemi k ar ar lar ıy la ne

redeyse ba bas ının işini bat ma nokt as ına g etirir . Be nzer bir o lay lar

dizisi i , .G.Wodehouse tarafından Gülme (» a ^’nda k ulla nılmıştır.

Bu hikây ede Hav er s hot K oııtu ve bir çocuk film y ıldızı, bitişik diş

doktoru koltuklarında anestezi alır ve uyandıklarında birbirlerinin

bedeninin içindedirler. Bir kez daha, hikâye yalnızca ikiciller için

a nla m lıdır . İ.or d Hav er s hor ’un y er im tuta n ancak l.o r d’un bede ni

nin bir parças ı olm ay an bir şey olma lıdır , aksi halde nas ıl o lur da

bir çocuk oyuncunun bedeninde uyanabil irdi?

B ilim ins a nla r ının çoğu g ibi ben de bir ik icil de ğilim anc ak

y ine de Karşıhklt Olarak ve Gülme Gazt be nim için de e ğlence

lidir. Paul B loom buna şöyle bir a çık lama g etirecektir; a y dın birmon ist o lma y ı öğr e nmişols am da , ben de bir tür ha y v an ım ve bu

y üzden iç g üdüs el bir ik ic il olar ak ev r im g eçir dim. G öz le r im in a r

k as ına bir y erlere y er leşmişve en az ından k urg us al ol a r a k , başka

birinin beynine göç edebilen bir ben old uğu f ikr i, ente lek tüel bir

monis ı o ls ak d a , b e nim ve diğe r her kesin İçine de r ind e n işlemiştir .

B loom , bilhass a iyice k üçük çoc uklar ın ikicil olm ala r ının y etişkin

lere kıy as la da ha olas ı olduğu iddias ını, deney e dav alı bir k anıtla

des te kle miştir . B u, bey inde bir ik ic ilik e ğilim i g eliştiği f ik r ini ak la

g etir ir ve B loo m'a g ör e bu eğilim dinse l g ör üşler i be nimse me k te

do ğa l bir y atk ınlık s ağlar .

B lo om , ay rıca do ğuşta n y ar adılışçı olm ay a y at k ın o ld uğum u

zu öne süre r. D oğa l s eçilim ‘sezgisel ma ntık la işleme z.1Öz e llik le de

ço c uk la r ın, herşey de bir mesa j o ld uğun u düşünmes i ola s ıdır , tıpkı

psik olog De bor ah K ele man’ın bir mak ales inde bize bildird iği g ibi,

“Ç o c uk la r 'se zgileri olm ay an teistler m idır ? ’>,i1" B ulutlar ‘y ağmuriçindir .' S ivr i k ay ala r , ‘hay v anlar ın kendi ke ndiler ini kaşıması için

1 6 8 Kniuıt l Ujnkuı»







nfsr oomjk psikol ojik irrîK

Oennett üçüncü sınıf kasıttan (kadının, erkek tarafından ıs-

v nild iğinin fa rk ında o lduğuna inanan er ke k), dördüncü sınıf (ka

¿ inin, erk ek ta r af ından ist e nildiğinin fa r k ında old uğuna inana n

rr ke ğin fa r k ında ola n k adın) ve hatta beşinci sınıf, (kadının, erkek

is r af ından is te nildiğinin f ar k ında old uğunu ina na n er k eğin far-

tınd a ola n k ad ın içme doğa n şam an.) K as tın çok y üks ek sınıflar ı

muhtemele n k ur g uy la sınır lıdır, tıpkı Mic hae l F r ay n’m neşeli k ita bı

TYneke Krkekler’deki ' l'hr I in VI w ) hicivleri gibi : Nunopoulos’u

şözetley en R ic k , onıın, A nn a 'nın ke ndis i hak k m da k i düşünce le

r anla y am ay an F iddling child’tan ölesiye nefr et e ttiğinden nere-

¿evse emin olduğunu biliy or du ve A nna da N in a ’nın ke ndisinin

N uno poulo s 'un bildik ler ini bildiğini biliy or du...’ A ncak bu gibi

kurgusal f ikir dolambaçhklanna gülebil iyor olmamı/., belki de,ak ıllar ımızın ger çek düny ad a başar ılı ol m a k ii/cr e doğa l o lar ak

ışık la ndığı y önünde öne ml i bir bilg i s unuy or dur.

K as ıtlı du r um , en az ından ta s ar ım dur um u g ibi düşük sınıf-

arda sap k alm ak ta y aşamsal önem i olabilecek za m an da n tas ar

ruf ettirir. So nuç olar ak , doğal s eçilim bey inleri k as ıtlı du r um u bir

kısa y ol ola r a k k ulla nm a k üzere biçimle ndirm iştir . Biz davr anışlar ı

bizim için önem li olan v ar lıklar a bir am aç y ükle mek üzere biyolo-

uk olar ak pro g r am lanm ışad ır . Bir kez daha , Paul Bloo m özellikleôcuk lar ın k asıtlı dur um u benimseme sinin olas ı o ldu ğu deneysel

kanıtını tırnak içine alır. Küçük bebekler bir nesnenin ardından

çıkag elen başk a bir nesney i g örd ük le r inde , (ör ne ğin, bilg isa y ar

ek ra nında) ka sıtlı bir ajanın etk in bir ta k ibine şahitlik e nik le r inizanne der v e v ar s ay ılan aja n ta k ibi s ür dür me y i dur du ğun da şaşkın

’ıklarım belli ederek bu sanılarını ispat ederler.

T as anm durum u ve kasıt lı durum f ay dalı beyin me ka nizma larıdır ve sağkalma için gerçekten dikkat edilmesi gereken varlıklar

hakkıııdaki önseziye ivme kazandırırlar, tıpkı yırtıcı hayvanlar ya

da olası ar k adaşlar g ibi. Fa k at tıpk ı diğe r bey in me k a niz ma la r ın

da olduğu g ibi, bunlar da tek leye bilir. Çoc uk la r ve i lkel insanlar

hava k oşullar ına, dalga ve ak ıntılar a, düşen k ay alar a gay e y ük ler

ler. I Iepimiz ma k inele r k onus unda a y nı şeyi y apma y a m ey illiy iz.

Öze llik le de bizi hay al k ırıklığına u ğr at tık la r ında. B ir ço ğum uz B a

sil Favvlty’nin, düzenlenen Gıırme Gecesi’ni bir felaketten kurtarma k için y ola ç ıkt ığı hay ati önem taşıy an göre v i s ıras ında ar aba s ı

nın arıza y apma s ını hast alıklı bir şekilde hatırla r ız.1 A r aba y a insaflı

bir uyarı çeker, üçe kadar sayar, ardından arabadan iner, eline bir

ağaç dalı alır ve kısa bir süre ge çmes inin ar dından ar abay ı döv er .

I Iepimiz bun u y aptık, e n azından bazı a nla r da , bir ar aba değilse

de bir bilgisayarla. Justin Barrett, hiperaktif ajan tespit cihazını

İIA T C a k r on im iv le bize s unmuştur . İns anlar hipe r ak tif bir biçim-

' U h ı ı k t I n g i l iz S o r u n l ı tc n o l a y KK<. r l r y j y ı n l j r u n Hır H ı/»n m k n n tn u ı l ı ır ttl.ıt

f a m 171



de or ta da hiçbir şey y ok k en a ja nla r üre tir v c b u, aslıııd.) do ğa nın

sadece ilg isiz ol duğu bir y erde k ötülük ya da mer hamet o ld uğun

dan k uşk ulanm am ıza yol açar. Bazen k e ndimi bisiklet zinciri gibi

cans ız vc m a s um nesnelere kar şı acımasızca k in besle rk en y ak al a

rım. Caınbridge’teki Fit/.william Müze’sınde çözülmüşayakkabı

bağcık lar ıy la g ezer ke n mer dive nler den düşen v e pa ha biçilm e z uç“Qing Hanedanı” vazosu kıran bir adamın dokunaklı hikâyesi ya

k ın za ma nda k ulak ta n k ulağa y ay ılmıştı: “ V az ola r ın içine g irdi ve

hepsi mily onla rc a parçay a ay rıldı. Personel or ay a g eldiğinde hâlâ

ağzı bir k arışaçık or ada öylece ot urm uşbek liy or du. He rk es afal-lamıştı vc ad a m ın e tr af ında sessizce beklemiy orlardı. A da m ise bir

y a nda n bağcık lar ını işar et etmey i s ür dür üy or bir y a nda n da şöyle

diy or du, ‘İşte bunla r ; suç ba ğc ık la r ın/” '*1'Din in bir y an ürün olduğu y önündek i diğer a çıkla ma lar H in

de, S hermer, Boy er, A rr an, B loom . Dennett , K elcmaıı ve diğer bir

k aç kişi ta r a f ında n öne s ürülmüştür. B ilhass a ilg i çek ici bir olas ılık

De nnet t ta r af ında n dile ge tirilmiştir k i bu, di ni n ma ntık s ızlığının,

beyindeki belirli bir yapısal mantıksız mekanizmanın yan ürunu

ol duğunu belirtir: Muhte me len g enetik fay dalar ı o la n, âşık o lma

e ğilim im iz in.

insanbilimci Helen Fisher Neden Aşık O lur uz’â-.iy romantikaşk d e liliğini vc k es inlikle z o r unlu eğilimler le k ıy as la nma s ının g e

r ek s izl iğim ço k g üzel iz ah etm iştir . B u k o nu y u bu ba k ışaçısıy la ele

alın. Bir e rk eğin bak ışaçısıy la, diy ebilir iz k i, ta nıdığı k a dınla r a r a

sından herhangi bir kadının en yakın rakiplerinden yüz kat daha

hoşol ma s ı inandırıc ı de ğildir , oysa bu k a dına 'âşık o ld uğun da ' onudiğer ler inden y üz k at dah a hoşolar ak tan ımlam as ı olas ıdır . El

verişli y apıda o ld uğum u/, fana tik te keşliliğe ba ğlıl ık ta n ziy ade , zıt y öndek i bir tür ‘poly amor y * daha ak ılcıdır . (P oly amor y , karşı cins

ten bir k aç birey in ay nı anda sev ilebileceği in anc ıdır , tıpk ı birçok

şar ap çeşidi, bir ço k besteci, k it a p vey a s por da lının a y nı anda sevi-

lebilmes i g ibi.) Bir tane ço cuk , ebevey n, ka rdeş, öğr e tm e n, ar k ada ş ya da ev ha y v a nında n daha fazlas ını sev ebilme f ik r ini m utluluk la

on ay la r ız. B öy le düşündüğünüzd e , e v lilik aşk ında n be k le diğimiz

hepten ay rıcalık ke sinlikle ve k csinlike esr areng iz değil ıntdir? Evet

butın um ut e der iz ve ba şar ma y a g ir iştiğimiz de budur . B unun birsebebi olmak zorundadır.

He le n F isher ve diğerler i g öst er mişlerdir k i âşık o lm a k bey ni

eşsiz dur umla r a sok ar. Bu dur uml ar son derece özg ündür v e sinir

ler üze rinde e tk in k imy as all ar ın (ge rçekte doğal uy uştur ucula r ) te-

tiklenmesiy le ortay a çıkar lar. F’v rim ps ikolog lar ı He len'la şu no k

tada hemfikirdirler ki> mantıksız kalfı çarfnntısı, or ta k e bev ey nliğe

olan sadakati garantiye alan ve birl ikte bir çocuk yapmaya yetecek k ada r uzun sure day anan bir m ek anizma olab ilir . Hiç kuşku

î y Z R k Nm H (Kuvfciftt



uİNfcd A k ük ntKoıo j Ik K m

y ok ki Da rv v inci ba k ışaçıs ıy la bu, he r tür lü sebepten ötür ü, iy i bir

partner seçmekte önemli bir etkendir. Ancak seçim bir kez yapıl

dığında { k ötü bir se çim olsa da) ve bir çoc uk or ta y a ç ık tığında , en

azından çocuk sütten kesilene kadar bu seçime iyi ve kötü günde

bağlı k a lm a k daha önem lidir.M a nt ık s ız din , s ahiden de doğa l s eçilim ta r a f ında n âşık

olmak için ayıklanmışmantıksız, beyin mekanizmalarının bir yan

ürünü ola bilir mi? Dinse l ina nç hiç şüphes iz âşık ol m a k la ay nı k a

rak terde bir y apıdadır (ve her ik isi de ba ğıml ılık y apıcı bir uyuş*

tu tuc unu n e tk is inin nite lik le r inin ço ğunu taşır1). Nör ops ik iat r is t

J ohn S my thies iki tür düşk ünlük le etk inleşen f ar k lı bey in bölg ele r i

arasındaki belirgin farklara dikkatimizi çeker. Yine de birkaç ben

zerliğe de değinmiştir :

Dinin birçok y uzitnun bir y önü dc, bir doğaüstü kişiyeodaklanmış, (örnek T anr ı), şiddetli aşk ve buna ek olarakbu k işinin ik onlar ına g österilen der in saygıdır. İnsan hayatıgenişolçude bencil g enlerimiz ve destek süreçleriy le gııdü-lür. Daha kesin bir destek dinden kaynaklanır: Sevilmeninve tehlikeli bir dünyada korunmanın sıcak ve rahatlatıcı his

leri, daha az olum korkusu, zor zamanlarda edilen dualara yükseklerden gelen y ar dım ve benzerleri. Bunun g ibi, gerçekbir kişiye duy ulan romantik aşk (genelde diğer cinsiy etten)diğer ve ilgili kesin destekler üzerinde benzer şiddetli y oğunlaşmalar ortaya k oyar. Bu duyg ular diğer kişinin s imgeleriyle tetiklenebilir; mektuplar , f otoğraflar ve hatta V ikrory aza manında o lduğu gibi saç bukleleri. A şık olma hali birçokfizyolojik etkiyi yanında gertrir kı buna bir fırın gibi yanma

yı örnek ver ebiliriz.iw*

A şık o lm a k ve din a r as ındak i k ıy as lamay ı 1 9 9 3 y ıl ında, din e tu*

tulan bir bireyin belirt i lerinin, “daha yaygın olan cinsel tutkuda

bir leşenle rin be lir ti le r ine şaşırtıcı düzey de be nz e diğini k e şfe tti ğim

de y aptım. B unun bey in üzer inde aşın kuv v et li bir etkisi v ar dır ve

bazı vir üs ler in b unda n f ay da la nm a k üzere e v r im ge çirme ler i şaşır*

tıeı de ğild ir ” (Rııra da v irüs ifadesi b ir me ca zdır ve dinler i kas te

der: m a k a le mi n başlığı "A k ıl V irüsle r i’ idi). A v ila ’lı A ziz T er e s a’mnor g az m e tk isinde k i g ör ünüşünün o k ada r k ötü bir şöhreti v ar dır

k i bura da y eniden ak tar ılmas ı pek fay da sa ğlamay aca k tır. Filozof

A nthony K eımy daha c iddi bir tav ır ve daha na z ik if ade le rle rrans-

muta s y on2 g i/e inino ina nma y ı bir şekilde becere nlerin g er ek s inimduy duğu teorik sev inci, kendi tecrübelerinden y ola çık ar ak do k u

naklı bir an la tım la paylaşır. R om a K at olik K ilisesi papaz ı unva nınıT e h lik e li n a r ic o o k G e r in O ı l K . ............. ■İt *. : , h t ! * . . . -

t,,,, , .¡.a, . , -.„ „.. j, utıc lm ınm Kikin? R.l>jwfcmt, *<»inn Ot!"f r r e l o i ) u t r v 2 4 * 1 . ¿ 0 0 ) , 9 - 1 1

EimrgM \e >*rtılxn. lu ’mn kan r r Inltnme ıMnUfümtl.

I<uın YtlMİflU 1 7 3



"> ■ Dıma K v İ4 m

k a za nm a s ının ar dında n, A şai R a bba ni ay iniy le ilg ili ilk hisle r ini şu

sözleriyle tasvir eder:

A şai Rabbani A yİııi’nin ilk ay larda bende y ar attığı coşkuyuhâlâ dün g ibi hatırlarını. Normalde ağırkanlı vc miskin biri

siy ken, ay rıcalıklı olduğum önemli g örevimi yer ine getireceğimi düşündüğümde y atak tan erken k alkar, tamamen ay ılırve epey heyecanlanırdım...Reni en çok etkileyen, Isa'nın bedenine dokunmak vc birpapazın Isa'ya olnn yak ınlığıydı. Kutsama töreni konuşmalarının ardından gözlerimi KutsanmışEkmck’ıcn alamazdım. tıpkı sev diğinin g özlerinin içine bakan bir âşık gibi bakışlarım y umuşar dı... Papazlığımın bu ilk günler i z ihnime,görev üstlenme vc ürkek mutluluk günleri olarak kazındı;Ktyınctli ve kırılgan bir histi bu, tıpkı uygunsuz bir evlilikgerçeğiyle s ona eren bir romantik aşk macerası gibi.

G üv e ni n ışık pus ula s ı te pk is inin kar şılığı g ör ünüşte mantık s ız a n

ca k bir o k ada r fa y dalı ol aıı, kar şıt cinsiy ette n bir kişiy e am a sade

ce bir kişiy e du y ul a n aşk tır . T ekley en y an ür ün (m um ışığına uç ma

nın ka rşılığı) Y e hov a'y a (ya da Ba kir e M e r y em ya da A şaı R a bb a ni

ay in ek me ği ya da A lla h'a ) âşık o lm a k ve bu aşk ın m ot iv e ettiğisaçma eylemleri sergilemektir.

B i yo lo g L ewi s Wo lpert , Kahvaltıdan Önce Altî imkânsız Şcy'dc, y apıcı mantık s ızlık g ör üşünün bir g enelle ştirmesi ola r ak

g örülebilecek bir iddiada bulunur. V urg ulamak istediği, kuvve tle

ma ntık s ız ina nc ın k ar ar s ızlığa kar şt bir s av unma o ld uğud ur : ‘Eğer

hay at k ur ta r an inançla r a s adak atle bağlı ol unm as av dı, İnsan ev ri

minin i lk zam anla r ında bunun sak ıncaları olur du, ör n e ğin , avla

nırk en ya da alet edev at ima l eder ken fik ir le r in s ür ek li değişmes iciddi bir za r ar v e r irdi.' W o lpe r t’in g ör üşünün içer iği, en azında n

bazı k oşullar a ltında , m ant ıks ız bir g ör üşte sebat e tme nin ka ra rs ız

ol m ak ta n daha iy i ol duğudur , üstelik y eni bulg ular ya da muhak c*

meler belir li bir de ğişimi des tck lcs e bile . *Âşık o lm a ' g ör üşünü özel

bir durum olarak görmek kolaydır ve bu kapsamda, Wolpert ' in

'ma nt ık s ızl ık ta ısrar ' g ör üşünü, saçma dinsel dav r anışla r ın başlıca

cephelerini açık lay abilec ek bir diğer fa y dalı psik olo jik e ğilim olarak g örm ek olduk ça m ak uldür, (bir diğer yan ür ün)

Kitabı Toplumsal Evrim'de, Robert Trivcrs 1976 senesinde

ür et tiği k e ndini k a ndır ma te or isinin ay r ıntılar ına gir miştir :

"K endini kandırma", gerçeği bilinçli zihinden saklamak tırki bu diğer insanlardan sak lamaktan daha iy idir, insan so

y unda . kuma/, gözle rin, terlemişav uçların ve boğuk seslerin

kandırma gir işiminin bilinçli ruh haline eşlik eden stresi ışa-

1 7 4 R h4 ur <j D j w k u u



DİNE DON UK IS IK OIO J İK IS I EK

ret edebileceğini onay lar ız. Kandırma ey leminden bilinçsizhale gelerek, hılekâr kimse bu işaretlen gözlemcisinden s aklar. Boylece ka ndırmay a eşlik eden sinirlilik hali olmak sızın,bu kimse istediği kadar yalan söyleyebilir.

İns anbilimci U o ne l T iger İyimserlik: Umudun Biy olojis inde ben-rer bir ifade k ulla nır . A z önce de ğind iğim iz y apıcı m an tık s ızlığın

s nıfına bağlant ı T riv er 'in parag ra fında 'algısal s av unm a' ile sağ

lanmıştır :

İnsanların bilinçli olarak görmek istedikleri şeyi görmeleriyle ilg ili bir eğilim vardır. A bartısız bir tanımla, insanlarolumsu/, çağrışımlar ı olan şeyleri g örmekte g üçlük çekerken,olumlu erki bırakanları yükselen bir huzur hissiyle görürler. Mesela, endişe çağrıştıran kelimeler, ister bir eyin kişiselgeçmişinden ister deneyime dayalı tahrif dolay ısıyla, ilk kezkav ranmalarının oncesindc azami açıklamala r gerektirir.

B unun din in hüsn ükur ımt ııs uy la ola n ilişk isini hecele mek ¿'erek*

meı.

D ini n te s adüfi bir yan ürün old uğu genel teoris i (fay dalı bir jey in teklemesi) s av un may ı is te diğim bir te or id ir . A y r ıntıla r çeşit

çeşit, ka r ma şık ve ta rt ışılırdır, ör n e k v er irk en 's af ç o c uk ’ te or imi

genel 'yan ürün’ teori lerinin bir temsilcisi olarak kullanmaya de

v am ede ceğim. B u teori (çoc uk bey ni, sa ğla m s ebeplerde n öt ür ü,

akıl "virüsleri* enf ek siy onlar ına karşı s av unmas ızdır) e k s ikm işiz

lenimi bırakacaktır. Akıl ları savunması? olabil ir ancak neden şu «irüse karşı de ğil de bu v irüse karşı s av unm as ızdır? Bazı v irüsler

uv unm as ız z ihinlere bulaşmak ta özell ikle m i uzma ndırla r? Neden•enfeksiy on* di n o la r a k be lir iy or da başk a b ir şey ola r a k be lir m i

yor? B u ba şk a bir şeyle şun u im a etmek is tiy or um ; çocuk be y nine

bulaşan s af s ata nın belirli bir çeşidinin öne m i y ok tur . Bir k ez b u

laştığında s af sata nın çeşidi her ne olur s a o ls un ço c uk büy üy ece k vc

aynı safs ata bir s onr ak i nesle de bulaşac ak tır.

Prazer’in A tlın O a h gibi insanbilimsel bir etüt, saçma insa

nı ina nçl a r ın çe şit li liği k onus un da bizi şaşkına çev ir ir . İns a nla r birkültürü bir kez benimsediklerinde bu kültürü sürdürmekte ısrar

«der , gel iştir ir vc fa r k lılaştır ırla r ki bu bir bakıma biyoloj ik evr i

mi anımsatmaktadır. Yine de Kra/.er bazı genel prensipler k eşfet

miştir, mesela ‘home opa tik büy ü.’ B una g öre büy üle r ve tılsımlar

etkilemeyi hedefledikleri gerçek dünya nesnelerinin bazı sembolik

Tonlerini ödün ç alır. A cı so nuçlar d o ğur a n bir diğe r örn e k ise, toz

hal ine getir i len gergedan boynuzunun afrodizyak özel l ik ler i taşı

dığına ina nılma s ıdır . B aştan aşağı s açm a o la n bu ef sane , gerg edanın boynuzunun erekte olmuşbir penise benzemesinden ileri g e l i r .

tııın y«»ip«ı 175



‘ i ..... > O mın K olu m

‘H om oe opa tik büy ünün’ ala bildiğine y ayg ın olmas ı savunmasızbey inlere bula şan bu s açma lığın bütünüy le te s adüfi o lm a dığı a ma

key fi bir safs ata ol duğu fik rini uy andırır.

D o ğa l s eçilimin f aaliyetler iyle ilgili olu p ol m ad ığım mer ak etmek acısından biy olo jik benzetm enin bir değer lendirmes i ilgi çek icidir. Bazı fik irler g erçekten çekici, değerli veya bazı psik oloıik

eğilimler e uy umlu o lm ala r ı sayes inde, y ay ılma k on us unda diğer

fikir ler den üst ün m üdür ? Ve bu tıpkı doğal s eçilimin ca nlılar dak i

ev rime bir a çık la m a s unmas ı g ibi, g ör düğüm üz şek liyle d o ğa nın ve

güncel dinlerin niteliklerinin bir açıklaması olabil ir mı? Buradaki‘değer li' s özc üğünün y alnızca s ağk al ma ve y ay ılma k abiliy etiy leilg ili o ld uğun u bilm e k öne m lidir . Değer li olar ak nitele ndirilen bir

f ik r in, insan ola r ak g ur ur duy abile ce ğimi/, o lum lu bir değer yarg ısıhak ettiği s öy lene mez .

Bir ev rimsel örne kt e bile herhang i bir do ğal seçilim olm as ı zo

r unlu değildir. B iy olog lar, bir g enin bir nufus içinde y ay ılabilmesiiçin iy i bir g en değil a m a şanslı bir g en olma s ının bile y eter li o ld u

ğun u bilirle r . B una ge netik s ür ük le nme de r i/. B unun do ğa l seçilim*

le k ar şılaştır ıldığında ne k ada r öne mli o ld ug ıı ta r tışma lıdır . A ncak

ar tık , mo le k üle r g ene tiğin s özde tar afs ız teorisi şek linde g enişölç ü

de k ab ul edilme k te dir. Eğer bir ge n kendisiy le tıpatıp ay nı etk ideki

başka bir tipe d önüşüy or s a , fa r k ta raf s ızdır ve seçilim bu ik i gen

arasından bir seçim yapamaz. Bununla beraber, istatistikçilerin ne

siller boy unc a oluşan örne k lem e hatası olar ak a dla nd ırd ık la r ı şe

k ilde , bu de ğişime uğr am ışyeni y apı en s on unda ge n ha v uz und a k i

orijinal yapının yerini tamamen alabilir. Bu, moleküler seviyede

gerçek bir ev rimsel de ğişimdir (bütün or g aniz ma lar ın düny as ında

her hang i bir değişim g örülmes e bile.) Se çilimse! üst ünlüğe hiçbirşey bo r çlu ol m a y an e tk inlik g öste rme y en bir ev rimse l değişimdir .

G ene tik s ür ük len me nin k ültüre l eşdeğeri, din in ev rim ini a k

lımızda n g eçirir ke n g öz ardı edemey ece ğimiz inandırıcı bir seçe

nektir. Dil yarı biyolojik bir yolla evrim geçirir ve evrimin yönüadres si/, g ör ünür ki bu adeta g elişig üzel bir g idişat tır . D il , g enet iğin

as ırlar z a r f ında y av aşy av aşdeğişen k ültüre l bir benze riy le s onrak i

nesiller e de v r ol ur ta k i çeşitli ev rimsel a şam ala r k ar şılık lı anlaş

ma zlığa v ar ana k adar . D il ev r iminin bir k ısmının bir tür do ğal seçilimin etkisi altında olması olasıdır ancak bu iddia çok inandırıcıde ğildir . A şağıdak i s a nıla r da bu g ibi bazı gör üşle r in d ilde k i öneml i

a k ımla r a nas ıl çöz üın g etir diğini a çık la y ac ağım, t ıpkı İng ilizcede

15 ve İS . Y üzy ılla r ar as ında cere y an eden Biivitk Ütılii De&işhnı g ibi. A nc ak böy les i işlevsel bir va rs ay ım, ince le diğimiz k on ula r ın

ço ğun un aç ık la ma s ı için g er ek li değildir . D il in g ene lde g elişigüzel

g ene tik s ürük le nm e nin k ültüre l eşdeğer iyle ev r imleştiği ola s ı gör ünme k te dir. A v r upa ’nın çeşitli bölg ele rinde L atince dili, Ispany ol-

1 7 6 R l d u h t D m r k i m



DİNE DÖNÜ K PSİKOLOJİK ISTIK

. j . Por tek izce, İtaly anc a, F rans ızca, Ro me nce ve bu dille r in çeşitli

chçeler ine sür ükl e nm iştir . B u ev rims el de ğişik lik le r in yerel avan-•«jlar ya da 's eçilim b as k ılar ım’ y ans ıttığını söyle y eme y iz.

S an ının dinle r tıpkı dillerde o ld uğu g ibi, gay el key fi başlan-

a çla r da n, şıı an g özle ml eme k te o ld uğum uz şaşırtıcı (ve baze n teh-

ıkeli) düze y de k i çeşitl ilik z e ng inliğini oluştur ma y a e lver işli bir g elişigüzellikle e v rim g eçirmiştir. A y nı za m an da , insa n ps iko lojis inin

remel te k düz e liğinin eşliğinde ki bir t ür d oğa l s eçilim da bun u birparça etki lemişolabil ir çünkü farklı dinlerin apaçık ortak özell ik

leri var dır. Ör ne ğin bir çok d in, obje k tif ola ra k ma ntıks ız ancak

öznel ola r a k a lbe nili bir ilke öğre tir k i buna g öre k işilik le r imiz bedensel ölümün ardından sağkalırlar, ölümsüzlük f ikri sağkalmak

ve y ay ılma k ta ço k başar ılıdır çünk ü hüsn ük ur un tu sa ğlar . V e hüs-nukuruntu önemlidir çünkü insan psikolojisinde, inancın arzuyla

re nkle ndirilme si g ibi neredeyse evrensel bir e ğilim v ar dır.

Öy le g ör ünüy o r ki din in ço ğu öze lliği, sadece k e ndis inin ve

ins a no ğlunun endişele rini k ar şılay an ifade le rinin sağ k alm as ına

vardımcı olmaya uygundur. Bu uygunluk ‘akıl l ı tasarımcı’ tarafın

dan mı y oks a d oğal se çilim ta r af ından mı mey dana g etir ilmiştir?

Cevap muhtemelen her ikisidir. Tasarım konusunda, dindar ön

derler dinin sağkalmasına yardımcı olan aldatmacaları etraflıcaifade etmek te bir hayli y eteneklidirler. M a r tin L uther , ma ntığın

dinin e n öne m li düşma nı ol duğun da n habe r dar dı ve sık sık d inin

tehlik eler ini dile g et irdi: “ İna nc ın s ahip ol du ğu en b üy ük d üşm a n

mantık tır; dini k onula r ın ya rdımına asla koşma z anca k ilahi lak ır

dılar la e ninde s on unda sav aşır ve T a n n ’da n d o ğa n her şeye k üçüm

ser bir ta v ır la y a k l a şı r . A y r ı c a : “ H e r k i m b ir H ır is t iy a n o l ma k

sterse, ak lının g özlerini oy ma lıdır.” Ve ayrıca: “ M a ntık tüm Hıris-tiy anla rda tüke nm işo lm a lı.” L uther , bir inancın saçma g örüşler ine

mantıklı bir hava katarak bu inancı desteklemekte hiç zorluk çek

mez di. A nc ak bu iy iliği o nun ya da herhang i bir başka s ının tas ar

laması z or unlu değildir. Bu inan ç bir tür (ge netik o lm ay an ) doğal

se çilimle g elişmişo la bil ir ve bu dur um da L uther , t as ar ımcı değil

.ima inancın etkisinin uyanık bir gözlemcisi olur.

Geleneksel Darwinci gen seçil iminin, dini bir yan ürün ola

ra k me y dan a çık ar an ps ik olo jik eğilimler i a y ıkl ad ığı düşünüleb ils ede, ay rıntılar üze rinde etkisi açık de ğildir. N ite k im bir tür s eçilim

teo ris ini bu a y r ıntılarl a ilişkilendire cek s ek , genler i de ğil k ültüre l

eşdeğer ler ini ince lemeliy iz. A ca ba dinl e r »temler g ibi kişisel öz e l

lik ler den mi çık ag elm işrir?

İm i i Y^d i Iv m l’/ 7



IViwn Kÿ ktni

S a k i n o l ç ü n k ü ME ML K RİMİN ÜZ ERİNDE Y ÜRÜY ORS UN

"Dini meselelerdeki gerçeklik , temelsizce süregelmişbir fikirden başka bir şey değildir "

O s c a r W l d e

Bu b ölüm şu g özle m s onucuy la başlar; Da r w inc i d o ğa l s eçi

lim is ra ft an nefret ettiği için, bir t ürün değer siz her hang i bir or taközel liği (mesela diıı g ibi) m utla k a bir f ay da s ağlıyo r o lm a lıdır , aksi

takdirde süregelemezdi. Fakat bu faydanın bireyin sag kalması

ya da üreme başarısıy la ilg ili olmas ının g e r ek mediğini im a ercim.

G ör düğüm ü/, üzere , nezle v irüs ünün g enler ine fay dası, biz insanlar

ar as ındak i bu ber bat r ahats ızlığın her y er deliğım ta tm in k âr düzey

de açıklar.1Üstelik faydalananın genler olması da gerekmez. Herhangi bir kopyalayta ay nı vazifey i gör ür . Ge nler y alnızca ikılcyıcı-

ler in en açık Örne kle ridir. Diğer a da y lar ise» bilg is ay ar v irüsle ri vekültürel miras öğeleri ve bu bölümün kotıusu ola n m e ml er dir . Eğer

memler i anl am a k istiy ors ak, önce doğal s eçilimin cam ol ar ak nasıl

işle diğini bir az da ha y ak ında n inceleme liy iz.

En g enel haliy le , doğal se çilim alcernacif ık ıley ıcıler ar as ından

bir seçim y ap m a k zo r und a dır . Bir ikiley icı, ha ıal ı vey a ‘değişmiş’

kopyaları arasından kendisinin birebir kopyalarını üreten bir par

ça kodlanmışbilgidir. Bu, Darvvinci açıklama gerektiren bir ko*mıdtır. Kopyalanan bu iyi türden iki leyici ler, kopyalanmayacak

k ad ar k ötü, a lte r na tif ikiIcyicilcre kar şın say ıca fa zlala şırlar . Bu en

temci açık lama s ıy la doğa! se çilimdir. P r oto tip ikiley ici g endir ve

gen say ısız nesiller boy unca, hemen her za ma n kes in doğr uluk ta

k opy al an m ış ve g enişlemişbir D N A ’dır. M e m te or is inin başlıcasor g usu, cıpkı ge nler de ol du ğu g ibi, g erçek ikıley ıcıler g ibi işleyen

k ültüre l ta k lit öğe ler inin o lup ol ma dığıdır. Me tille r in ister istemez

genlerin yakın benzerleri olduğunu iddia etmiyorum, genlerle nek adar benzer olur lar s a, me m teorisi o k adar başar ılı ol ur ve bu b ö

lüm ün a ma cı mem teor isinin özel bir dur um ola n dinde işe y ara y ıp y ar a madığını sorgulamaktır.

G en düny as ında, k opy ala ma dak i nadir hat ala r (değişimler),

bir g en ha v uz unun her hang i bir g enin a lte r na tif değişk enle rini (al

k İge nler: türdeşk r om oz om la r da, bir g enin far k lı kişisel öze llik

lerden s or umlu ¡ ki alte rna tif fo r mun da n birisi) bar ındır dığından

' Ou- llıltir l<cnmı ıılk mıdr k ı >u tıullı tu u m lu lt p cfun cııiu t>g uıdj; V ok i l'jn jU ıt <>v«c »on u b | İfO>£hıbıtucl' ıt>u j lıplnu ) k ab ıoûıt t og uk alıı ı ılı f ır lı bir İnf ilbı

I 7 8 Rttlufii Djvrkiot



SAKİN OL ÇÜNK Ü M EMLERIMİN ÜZE RİNDE YÜRÜYORSUN

emin olm am ızı s ağlar vc bu nedenle bu g enler in bir birler iy le re*

dalıcı ettikleri söylenebilir. Rekabetin amacı nedir? Rekabet, bu

ı'lel genler takımına ait olan belir l i bir kromozomsal yer ya da

!*ezenek' içindir. Ve nasıl r ek abet ederler? D o ğr uda n bir molekül-

.er aras ı çar pışma ol ma s a da v ek âleten bir ç ar pışm ad an bahsede*biliriz. Vekiller, genlerin ‘fenotipsel özellikleridir’ (kalıtımsal dışg örünüş); bac ak uz unl uğu y a da post reng i g ibi: G e nle r in g ör ünü*

mü ay rıntılı ola r ak an a to m i, fizy oloji, biy ok imy a ya da davr anışla

açık lanır . B ir g enin a k ıbet i g enelde peşpeşe içinde ba r ındığı be de n

lerle ilgilidir . Bu bedenleri ne ölçüde e tk ilediği, gen ha v uzun da sağ

¿alma olasılıklarını belirler. Nesiller i lerledikçe, gen havuzundaki

renotipik özelliklerinin etkilerine göre genlerin frekansları artar ya

da azalır.Bu durum memlerde de geçerl i olabi l i r mi? Kromozomlar,

¿ ezenek ler , aliciler ya da cinsel bir leşimle r in kar şılığı açıkça olma-

Jıgmdan bir bakıma genlerden farkl ıdır lar . Mem havuzu gen ha

vuzuna kıyasla daha plansız ve daha düzensizdir. Belirli memlerin,

alte rna tif me mler le r ek abetçi et k ileşimle rinin s on uc unda değişebi

lecek bir 'frekansa' sahip oldukları bir mem havuzunu dile getir

mek y ine de aç ık bir biçim de s açma de ğildir .Bazı insa nlar çeşitli temellere day ana r ak ınemscl a çıkla ma lar a

karşı çıka r lar ki bu du r um g encide mem ler in b ütünüy le g enler gibi

olm adığı g er çeg inden k ay nak lanır. Bir g enin kes in fiziks el doğas ı

2rtık bilinirk en (bir dizi D N A ) mem ler in doğası bilinme me k te dir

*e far klı mem bilimcile r bir fiziksel çözümd e n diğer ine geçerek b irbirler inin ak lını karıştırırlar . .Vlemler y alnızca bey inde mi bulunur ?

Ya da , ör ne ğin be lir li bir şiir in her k âğıt k opy as ı ya da ele kti o-

r ık ko py as ına m e m denile bilir mİ? A y rıca genler kes in do ğr uluk tak opy alanır anc ak eger memler de k opy alanıy or sa , bu şüpheli bir

doğr uluk de ğil midir ?

Mem lerin bu s özümo na sor unları abartı lmakta dır . En m ühimtrira/., Me m le r in Darv v ıncı ko py ala y ıcılar g ibi İşleyemeye cek k ad ar

.eter siz do ğr uluk ta k opy a la nıy or o ld uğu id dia s ıdır. K uşk u şunda n

o y n a k la n ır k i, eger her nes ildeki ‘değişim or a nı’ y üks ek ise, Dar-

•vinci se çilim me m ha v uzun da k i fr ek ansına etki e demeden me m derişerek ke ndi ke ndini y ok eder. A nca k bu s or un y anıltıcıdır. Genç

t ir çıra ğa özel bir beceriy i öğre tme y e çalışan bir m a r a ng o z usta sını

ruy al edin ya da tar ih öncesine ait bir taşy ont ucuy u. Eğer çırak

ar as ının her cl hare ke tini doğr uluk la te kr arla rs a, M e ni m usta, çı-

*.ık a k ta r ımın ın bir k aç ‘nes il’ bo y unca hiç de ğişme diğini g örrne-

■; bekle rs iniz. A nc ak elbette kı çırak her cl hare k et im d o ğr ulu k la

Tekrarlamayacaktır. Çünkü bu komik kaçacaktır. Bunun yerine,

- itas ının ul aşma y a çalıştığı am ac ı dik k at e al ac ak ve bun u ta k litedecektir. G er ek tiği k ada r çekiç darbesi uy g ulay ıp, çiv iyi çıkıntı

Tm m Y * ~ Ik>»> I 7 9



Dini« KAlcr*!

y apma y acak şekilde «¿ak acaktır ve bu da rbeler in say ısı m uhte m e

len ustasının dar beleriy le eşit olm ay ac ak tır. Sınırs ız s ay ıdak i ta k lit

eden ‘nes illere’ hiç de ğişme den geçebilen ta k lit le r işte bu g ibi k u

rallardır; uygulamanın ayrıntılarının bireyden bireye ve durumdanduruma farkl ı l ık göstermesinin önemi yoktur, örmede kul lanı landik işs tiller i, hal at düğüm le r i y a da bal ık a ğla n, o r ig a m ini n k âğıt

katlama modeller i , çömlek çi lik ve mar ang ozlukta faydalı püf no k

talar ı: b unla r ın hepsi ge rçekte n bazı es as lar ından s adeleştirilerek

sınırs ız sa y ıda t a k lit nesile hiç değişmeden a k ta r ılab ilir . A y r ıntılar

bireysel özell iklere dayalı olarak zamanla kaybolup gidebil ir an

ca k k o nun un özü her hang i b ir de ğişikliğe u ğr a m a da n nes ilden ne

sile geçer ve bu, mem- g en be nze şiminin işlemesi iç in yeter de ar ta r .

Susan Blackmorc’un Meni Makinesi isimli kitabındaki önsözümde, bir Çin yelkenlisi yapmaya yarayan origami yönteminden

bahs et miştim. B u, ot uz ik i k a tla m a (ya da benze ri) işlemi ge re kt i

ren olduk ça kar ışık bir tar iftir . S onuç, (Çin y elke nlisi) hoşbir ci

s imdir ve ‘e m br iy ol oj is ini’ (ta s an aşam ala rı) belir ten uç ar a aşama

da öyle (ismen, ‘katamaran’, ‘iki kapaklı kutu’ ve ‘çizim iskele

ti*). T üm bu işlem ba na g er çekten bir e mb r iy o z a r ının şek il de ğiş

tirirken blastula'dan gastrula'ya ve ttettrula*ya g eçişini anıms atır

(katlanma ve çukur yaratma safhaları). Çin yelkenlisi yapmayı

ba ba m da n ço cuk y aşlar day ke n öğr e nm iştim . B ab am ise y ine ay nı

y aşlar da y ken bu beceris ini y atılı o k ulda edinmiş. O n un z a m a nın

da, bir ok ul müdir es i say esinde başlay an Ç in y elk enlisi çılgınlığı

okula tıpkı bir kızamık salgını gibi yayılmışve ardından yine tıpkıbir kızam ık s algını g ibi ort ada n ka y bolm uş. Y ir m i altı yıl sonra,

m üdire nin ay r ılmas ının üzer inden onca yıl ge çmişti k ı, ben de ay nı

ok ula y az ıldım. M o da y ı tek ra r başlattım ve yine başka bir k ızamıksalg ını g ibi y ay ıldı ve y ine k ay bol du. Bu gibi öğr e tile bilir beceri

lerin salgın bir hastalık gibi yayılabilmesi bize memetik iletmenin

kcsiıı do ğr uluğuy la ilgili öne mli bir f ikir verir. 1 9 2 0 le r de baba mın

k uşağından ç oc uk la r ın y aptığı ye lke nlilerle, I95 0* ler de be nim k u

şağımın y apt ığı y elk enl iler a r as ında g enel özel lik le r a çıs ından bir

far k ol m ad ığından em in olabilirs iniz.

Şu deney le bu fe nomeni d aha sis tema tik biçimde inceley ebili

r iz: çocuk oyunu Çinli Fiskos’un (Amerikalı çocuklar aynı oyunaTelefon diyorlar1) bir uyarlaması. Daha önce hiç Çin Yelkenlisi

y apma mışik i y üz kişiy i alın ve bu kişileri onar k işil ik ek ipler ha

linde yirmi takıma ayırın. Bu yirmi lakımın liderlerini bir masanın

etr afına çağır ın ve onla r a Çin Y elkenlisi y apma y ı uy g ulam alı ola

rak öğre tin. A r dından bu liderler ke ndi ta k ımlar ından bir ikinci

kişiye, diğer ler i görmey ec ek şek ilde, y ine uy g ula ma lı ol ar ak Çin

Y elkenl is i y apm as ını öğrets in. S onra her ik inci ‘k uşa k 1 kişi, kendi' K u l a k t a n k u b g j -

l 8 0 K ıtluit) Ojıwkjnl



: ı* ım ıııda k i bir üçünc ü kimiye bunu öğr e ts in vc bu işlem her ta k ı

rsın onuncu bireyine kadar devam etsin. Yapılan tüm yelkenlileri

u n ve so nra dan y apacağınız k ontr ol için üzerler ine ha ng i ra kıma

*£ hang i 'k uşa ğa ' ait o ldu k la r ını belir ten r a k a m la r y er leştirin.

Bu deney i ben henüz g er çek leştirme dim (bunu y apm ay ı isterim) ama sonuçlar hakkında oldukça güçlü tahminlerim var. Tah

minime göre, bu yirmi takımın hepsi bu beceriyi onuncu üyelerine

L ıdar ge çirmey i başar amay aca ktır anca k kay da değer s ay ıda tak ım

bunu başar aca k tır. T akımların bazılar ında hata lar me y dana gele

cektir: belki de zincirdeki zayi i bir halka, yönergedeki çok önemli

m i adımı unutac a k ve a r dından g elen herke s ay m hata y a düşecek

tır. Belki de takım 4 nolu ‘katamarana’ kadar gelecek ama hemen

ardından bocalayacak. Belki de takım 13’ün sekizinci üyesi 'ikik a pak lı k ut u' v e vçızim ısk ele n’nde bir "değişim’ y ar at ac ak ve bu

uk ım ın d ok uz unc u ve onun cu üyesi değişmiştürii k opy ala y ac ak .

Şim di, bu t ak ımla r da n becer iy i o nu nc u k uşağa başar ılı bir

şekilde ak ta r a n ta k ım iç in iler de bir t a hm in y ap a c ağım. Eğer y el

ke nliler i 'k uşak lar ına* g öre s ır alar s anız, k uşak say ısı iler ler k en s is

tem atik bir k alite bo zu k luğu g öre mez s iniz. Diğe r ta r af ta n, eğer

her açıdan bu deney le aynı ama ak tar ılan bec er inin or ig am ı değil

de yelkenlinin bir eskizini k opy alam ak olduğu bir deney y apmak

ister seniz, l . k uşak ta n 10. k uşağa k a da r ‘sağk alan* ör ne ğin do ğ

r uluğunda ke sinlikle s istematik b oz ulma lar saptars ınız.

Dene y in es kiz uy ar lam as ında, tiim 10. k uşak es kizler 1. k uşak

eskizlerle bazı kiiçiik benzerlikler gösterecektir. Ve her takım için

de, s onra k i k uşak lar a doğr u iler lerk en benze r lik, düze ns iz bir is

t ikrarl ı l ıkla bozulacaktır . Deneyin origami uyarlamasında, bunun

ak s ine, hat a la r y a hep ya hiç olac ak tır: bun la r 'di jit a l' değişimIcrdir. B ir ta k ım hat a y apm ad ığında onu nc u k uşak y elk enli or ta

la m a da , beşinci ya da birinc i k uşak y elk enliden ne da ha k ötü, ne

daha iyi ol ac ak tır ; y a da k uşa k la r da n bir inde bir ‘de ğişim ’ or tay a

çıka ca k ve hat al ı k uşağın ark as tnda n gelen k uşak la r ın t üm ça ba la n

baştan aşağı f iy as k o o la cak tır çünk ü tak ipçile r bu de ğişimi g ene lde

bağlılık la dev am ettirirler .

Bu iki beceri arasındaki önemli fark nedir? Origami becerisi

ay rık e y lem ser ilerinden oluşur , bu ey lemlerin her biris inin k endi içinde y er ine g etir ilme s i bas ittir . Ço ğun lu k la işlemler şövlcdir ,

*hcr iki tar af ı or tay a doğr u k at lay ın.’ Be lirli bir ta k ım üy esi adımı

beceriks izce g er çekle ştirebilir am a her ne olur s a ols un t a k ımın bir

sonraki üyesinin ne üretmeye çalışacağı açıktır . Origami adımları

'kişisel s ta nda r tla ştır madır .’ O nl a r ı 'dij it a l' y apa n da işte budur .

Ma r an g oz ustası örne ğimdek i g ibidir , k i ustanın ta hta dak i çivi ka

fasını çekiç darbelerinin ayrıııtı lannı dikkate almaksızın dümdüzetme gaye si çır ağı için çok nettir. Bir or ig am i ta r ifinin belirli bir

tAKİN Ot ÇÜN KİI MFMI FRİMİN D7.RRÎNDF YÜRÜYORSUN

İm i V a d p u l ö l



: m > i. Ouua Kv fımı

ad ımını y a do ğr u y a da y anlışöğr en ir s iniz. Es k iz becerisi, bununaks ine, ana log bir becer idir. Her ke s başarılı ol a bilir a nca k bazıları

bir esk izi diğer ler ine göre daha do ğr u ola r ak k opy al ar ve hiç kimse

kusurs uzca ko py ala y am az . K opy anın doğr uluğu har cana n zamaıı

ve öze n m ik ta r ına ba ğlıdır v e bunla r süre kli o la r a k değişen nicelikler dir. Üstelik bazı ta k ım üy eleri do ğr uda n k opy ala ma k yerine

es kiz ör ne ğini g üze lle ştir ir ve ‘ge liştir ir .’K elimele r (en azından bilindikle r inde) tıpkı o r ig am i işlemleri

g ibi ‘kişisel sta nda r tla ştırm adır .’ O r ijin a l Ç in li F isk os oy ununda(Kulaktan Kulaca} ilk çocuk aklından bir hikâye ad» ya da bir ifade

g eçirir ve bir sonr ak i ço cuk ta n bunu üçüncü çoc uğa a k tar ma s ını ister ve bu silsile de v am eder. Kğer cümle vey a if ade a ltı yedike limeden oluşuy or ve tüm çoc uk lar ın ana dilin de ise, on kuşakboy unc a değişme den s ağkal ınas ı için şans v ar de me k tir . Eğer a lı

şılmadık bir y abancı dildense, çoc uk lar ke lime ke lime te k ra rla

maktan ziyade fonetik olarak örnek almaya zorunludur ve bu i len

sağ k a la m a z. K uşak lar b oy unca bo z ulm a örne ği es kizde olduğug ibidir ve değişece kt ir. İle tinin ç oc uk la r ın ana dil inde bi r a nla mıvarsa ve 'aile !' ya da 'f e no np' gibi a lışılma dık ke limeler içe rm i

y orsa, sağk a lır . Ses leri f onetik o la r a k ta k lit e tmek y erine, he r çocuk her k elimey i sınırlı bir ke lime hazne sinin öğeler i ola r ak ayırt

edecek ve aynı kelimeyi avıklayacaktır (seçim), üstelik çocuklar

arası geçişolurken kelimeler büyük ihtimalle farklı aksanlarla tela f f uz edilm es ine r ağme n. Y azılı lisa n da kişisel s ta nda r tla ştırma dırçünk ü k âğıt üze rinde k i kıvr ımlı çizgiler , ay rıntılarda her ne k adarfarklı olursa olsunlar .sonu olan bir alfalıeden edinilirler, mesela 26

harflik hır alfabe.

M c m le r in kişisel s ta nda rtlaştır ma işlemine ba ğlı ola r a k baze nol duk ça kes in do ğr uluk ser g ileye bilmesi me m g en benz eşiminden

k ay nak lana n bazı yay gın itirazlar ı karşılamay a y eter lidir. Nasılolur s a o ls un, me m t eo r isinin esas gay esi, g e lişiminin bu başlang ıçza m a nla r ında W ats on- Cr ick g enetiğiy le eşdeğer dek i a nlaşılır bir

medeniyet teorisi desteklemek değildir. M em ler i s av unmak ta ilkam acım, a slında, g enin tek Dan v inc i açıkla ma o lduğu izlenimine

bir karşı ata k y apm ak tı; Gen Bcttcildir'in y ay dığı bir iz le nim . Peter

Rİchers on ve Robe r t B oy d’un, ‘me m’ k elime s inin benims enm em ekiçin s ebepler s unm a la r ına ve bu if ade y er ine ‘kültür e l değişk enler’

ifa des ini y eğleme ler ine r a ğme n, öze nli ve değer li k ita pla r ı Y alnızcaG e nle r S ay es inde D eğil tSut /»v G m c » \ lntu'< i le konunun öne

mini vurgularlar. Stepheıı Shennan’m Genler, Memler ve insan- hk Tarihi, Boyd ve Richcrson’ın daha önce yazdıkları mükemmelkitap Medeniyet ve Evrimsel Siİreç'ıcn es inlenmişti. Me mle r i ele

alan diğer k ita p örnekle ri Rober t A ung er ’in Elektrik Mem, Kate

Distin’in Bencil Mem ve Kıchard Brodie’nin A k ıl V irüsü: Modem Mem Bilimi’dir.

182 R*dıa/J Djwlnnı



A nca k mem teoris ini dikerler ine kıy asla da ha ileri taşıy anMem Makinesi isimli kitabıyla Susan Blackmore'dur. Beyinlerle

dolu bir dünyayı ve bu beyinleri (ya da bilgisayarlar ya da radyofr ek ans ba nt la r ı g ib i diğer taşıyıcı ve ilet icile r i) işg al etme k için it i

şip k ak ışan me mler i defala rc a g özünde ca nla ndır ır. Bir gen hav uzun dak i genlerde o ld uğu g ibi, hük üm sürecek me mlc r, k endiler ini

kopyalamakta iyi olanlar olacaktır. Bunun sebebi, tıpkı ölümsüz

lük m e m inin bazı ins anla rı açıkça cezbctmesi g ibi, başar ılı k op

y alanan memler in k e ndiliğinde n bir çek ic il ik k a za nm ışo lm a la r ı

dır. Y a da bu sebep, me m hav uzun da ço k ta n say ıca f azla laşmış

diğer me mler in v ar lığında ge lişecek o lm a la r ı ol a bi lir . B u, k ar ma şık

memier ya da ‘mempleksleri* doğurur . M em ler de ol duğu g ibi, be nzeşimin ge netik k ay na ğına döner ek bir a nla m çık ar abilir iz.

Daha açıklayıcı bir anlatım sunmak için genleri birbirindenbağıms ızca harek et eden izole birimle r o lar ak düşünd üm . A nca k

elbette bir bir le r inde n ba ğınınız değildir ler vc bu dur um k endini

iki y olla belli eder. İlk in, ge nler doğr usa l bir uy um içeris inde o lan

k r om oz om la r dır ve böy lelik le, kuşak lar boy unca y ol alırk en bitişik

k r om ozoms a l yerleri işgal etmişdiğer g enle rin eşliğinde y ol al ırlar .

Biz do k to r lâr bu t ur bir bağlantıya eklem deriz ve bu konuyu dahafazla uza tma y aca ğım çünk ü memlerin kr om oz om lar ı, aile! genleri

ya da cins el bir le şimle ri y ok tur . G enle r in bağıms ız o lm a dığı diğer

g örüşg ene tik b ağla nt ıdan çok fa r k lıdır ve bu no k ta da s ağlam bir

me metik benzeşim v ardır. Bu dur um em briy olojiy le ilg ilidir ki bu

g ene tikte n ta m am e n f ar k lıdır (bu uns ur sık sık y anlışanlaşılır ). Be

denler fc not ıpık mo z aik par çala rda n oluşan y ap- bozlar değildir,her parçada farklı bir genin payı vardır. Genler arasında ya da

an at om i veya dav ra nışbirimler i ar as ında bire bir benzeşme y ok tur.G enle r , bir bedeni s onuçl an dıra n g elişimsel süreçlerin p r o g r a m l a

mas ında y üzler ce diğer genle ‘işbir liği’ y apa r la r , tıpk ı bir y emek le

s onl an an aşçılık s urecindek i işbir liği y apa n t ar if k elime ler i g ibi.

T arifin her kelimesi ye meğin far klı lok ma lar ına tek abül etmez.De me k k i genler bedenler i inşa ermek için küme le nir le r v e bu,

e mb ir y olo jinm en önem li pre nsiplerinden biridir . D o ğa l seçilimin

gen kümelerini, alternatif kümeler arasındaki bir tür grup seçili-mty lc des te k le diğini söy lemek c az iptir . K ar ışık lık bud ur . Ger çekte

ol an , gen ha v uzunda k i diğer g enlerin ortamın büy ük bir b ölüm ünü

oluştur duğu ve bu o r ta m da her g enin alici g eni kar şısında se çilime

uğr ad ığıdır , i le r g en diğer g enler in v ar lığında başar ılı o lm a k üze

re se çilime uğr adığı için (ki b u diğer g enle r de ay nı y ol la s eçilimeuğram ıştır) bir bir le r iy le işbir liği y apa n g en k üme le r i or ta y a çık ar .

B urada pla nlı bir e k ono mide n çok bağıms ız paz ar yeri benzeri bir

durum vardır. Bu pazarda bir kasap vc bir ekmekçi ıçm yer vardır. B elk i dc bir şam dan ima latçısı için k üçük b ir bok luk. Bıı o l a y .

S A K İN O L C U K K U M L M L E R l M I N U Z E J t l N D t Y Ü R ÜY O R S U N

Kami Y n d ı m l 8 ^



ı . DittM K ok tu

ka sa p, ek mek çi ve şamda n imalatçısı üçlüs üne y ar dımda buluna n

bir merkezi plancıya sahip olmaktan farklıdır. Görünmez bir el

ta r af ından birle ştir ilip işbir liği y apa n k üme le r f ikr i, dinse l mem ler i

vc o nla r ın işley işler ini anla ma mı? , k onus unda anla y ışımıza teme l

nokta haline gelecekıir.Farklı türden gen kümeleri farklı gen havuzlarında ortaya çı-

kar. Etobur gen havuzları» av belirleme algısı organlarını, av ya

k ala ma pençelerini, k öpek dişlerini, et s indirim i enzim ler ini pr ogr am la y an g enler i ve diğe r b ir çok fa r k lı g eni içerir , her g en diğerle*

riy le işbir liği y apm ak üzere m ük e mm e lce a y ar lıdır . D iğe r y an da n,

o to bur g en ha v uzl ar ında, k ar şılıklı uy um lu çeşitli g en s er iler inin

birbirle riy le day anışmala r ı des teklenir. B ir g enin fe no tipinin , ait

o ld uğu tür ün çevres iyle uy g unluğu y önünde des te k lendiği fik rinek ulak lar ımız aşinadır: çöl, or ma nlık ala n ya da bun un g ibi. B ura

da belirtm ek iste diğim husus, bu g enin ay nı z am an da ke ndi genhav uzunda k i diğer g enlerle olan uy umun un da destek lenmesidir.

Etobur bir gen otobur bir gen havuzunda sağkalamaz ve otoburbir gen de bir etobur havuzda. Bir genin uzun vadeli bakışaçısıyla,

türle r in g en ha v uzu (cinsel ür etim ile kar ışan v e y enide n k ar ışan

gen s erisi) her g enin işbir liği kapas ites iy le a y ık la ndığı g ene tik b öl

geyi oluşturur. M e m hav uzları gen hav uzlar ına g öre da ha düzens izvc yapışız olsa da , hâlâ bir me mplek s te ki her me min 'çev re s inin'

önemli bir parçası olan bir mem havuzundan bahsedebiliriz.Bir me mplek s, sağk alm ak ta başarılı olm alar ı zo r unlu olma s a

da me mplek s te ki diğe r üy eler in aras ında başar ıy la s ag k a la n bir

memler serisidir, önceki kısımda dil evriminin ayrıntılarının bir

tur do ğal se çilimle des te kl endiğinden e min o lm a dığımı be lir tmiş

tim. V ars ay ımıma g öre dil e v rimi gelişig üzel bir s ürüklenme y le hük üm s ür üy or du. Bazı ünlü ve üns üzle r in diğer ler ine naz ar an da ğlıkar az ide da ha başar ılı o ld uğu ve bu y üzden İsv içre, T ibet ve A nt

D a ğı lehçele rinin t ipi k sesleri hali ni a lm ala r ı, diğer baz ı seslerin ise

sık ormanlarda f ısı ldamaya uygun olduklarından Pigme ve Ama

zo n dille r inin k ar ak ter istiği olduk lar ı g örüşü ol duk ça ma ntık lıdır .

A nca k dilm doğa l seçilimiy le ilg il i v e r diğim ör ne k (B üy ük Ünlüle

r in De ğişim i’nin işlevsel bir a çık la ma s ı olm alı te or is i) ay nı türde n

de ğildir . B unda n ziy ade , kar şılıkl ı uy um içer isindek i me mplek sle reuy um s ağlay an me mle r le ilg ilidir. İlk önce b ilinme y en nedenler le

bir unl u de ğiştir ildi; belk i de sevilen va da g üçlü bir birey ta k lit

e dild i, ör ne ğin İs pany olc a peltek k on uşma ta r zının idd ia edilen

k ök e nin de o lduğu g ibi. B üy ük Ün lü De ğişim inin nas ıl başla dığınıfaz la önems em em ek g erek ir: bu teoriye göre, bir ünl ünün değiş

mesiyle bir lik le be lirs izliği a za ltm ak için, diğer ünlüle r de sırasıyla

de ğişmelidir ve bu aşam a aşama dev am ede r. S ürecin bu ik inci a dım ında, me mler v ar olan mem hav uzlarının g eçmişine day alı olar ak

184 Rırfc«<t D« w bnı



SAKİN OL CONKU ML M UJt iMİN l^ZkKİNUk YÜRÜYORSUN

a y ıkl an ır ve dolay ısıy la ka rşılık lı uy um lu me mle r den o luşan yenibir me mple k s gelişir.

Kn sonunda memetik din teorisinden bahsedecek kadar bil*

g iliyiz. Bazı dinsel g örüşler , tıpk ı bazı g enler g ibi, sa lt ya ra rlık s a

y esinde süreg elir . B u me mler çe v rele r inde ki diğer me mler i d ik k ate alm ak s ızın her hang i bir mern hav uzunda sağk a lab ilir . (Şu çokönemli k onuy u y inelemeliy im ki ‘y ar ar lık’ s özcüğünün bura dak i

a nla mı sadece ‘hav uzda s ağka lma bece ris idir.’ B undan başka bir

hük m ü y ok tur .) Bazı dinsel görüşler ise me m ha v uz unda k i say ıca

fa zlalaşmışdiğer memler le uy um luluk la r ında n ötür ü, bir memp-

lek sin parça s ı ola r a k sağk alır lar . A şağıdak i kıs mı listede, ya salt

‘yararlık* oldukları için ya da varolan mempleksle uyumlu olduk

ları için sağkalmaları mümkün olabilen dinsel memler vardır:

• öldükte n sonra y aşamaya devam edeceksiniz.• Eğer savaşta şehit düşerseniz, cennctin bilhas sa şahane bir bölü

müne gideceksiniz vc burada yermişiki bakireyle keyif çatacaksınız (zavallı bakireler in halını bir düşünün.)

• Kâfir ler, küfürbaziar ve din değiştirenler öldur ulmr lidır (ya dacezalandırılmalıdır, örne ğin sürgün edilip, aileleriyle görüşmeleri

engellenerek.)• T ann’nın yüce meziyetler ine inan. Eğer inancının bocaladığınıhissedersen, bunu onarmak için sıkı çalışve İnançsızlığın k onuiunda yardım etmesi için T ann’ya y alvar . (Pascal’ın Riski'ndenbahsederken şu tuha f sanıdan bahsetmiştim ki T anrı'nın bizdentek istediği sadecc inanmaktır. O an hıınıı bir tuhaf lık olarakımclcmişıim. Şimdiyse elimizde s omut bir açık lama var .)

• İman (kanıtsız inanç) bir erdemdir. İnançlar ınız kanıta nc kadarkarşı gelirse, o ölçüde crdcınlisinizdir. Mantığa ve k anıta gerek

duy madan, gerçekten tuhaf, day anaksız ve kat lanılmaz bir şeyeinanmay ı beceren üstat inançlılar özellikle çok iyi (klüllendirile-ceklcrdir.

• Herkes, hatta dinsel inançları olmayanlar dahi, bu üstatlara istemsiz ve sorgusuz bir riayetle azami seviyede saygı duymalıdır(bunu Bölüm l'de gördük)

• Bazı esrarengiz şeyler v ardır ki (Kutsal Üçleme, dönüşüm, cısınıleşme gibi) bunları anlamay ı amaçlamayız. Bunlardan birini hile

anlamaya çalışmayın, çiinkii bu girişim esrarengizliğine zarar vc- rebiür. Bunlara gizem diyerek tatmin olmanın yollarını öğrenin,• Hoş müzik, s anat ve yazıtlar dinsel fikirlerin kopy alanmış

simgeleridir.1

1 Çefl t i i okul lar v« un a t tur ier i a lternati f mcuıplekı j f t u l ıu k ul ı l ı l n l ıl r l ı ıl ı r . un a tp la r « iah» önce« n a l l a t ın fakir vc motif ler in i takl i t e t t ik le ve yeni j i k j İ. v r a m a k ı l ^r r l m y l i «, «.r

Rrv nUrnndc ıag k alırlar. A lim di, Sanat T anhi’nin hım bi l imsel denetimi. leıimlemc ve i İi i i k c v iİi k i m Ita r nuy k l«ı>p- 'a!jııım.ıuvlj bıritlfrr, ay rma lı bir memplek ı s*alı»maiı olara k görülebilir. Detay lar ntrınlus ui un ıi j var »i tan dtftn ııw uıiw *n rr dentcklcnır y» da betenılmcvebliu’ ve bunların ar alında geneldeJinıel memler vardıt.

Tm k Y m Ii i h t 8 ^



Di nin KtUrrıtS

Y uk a r ıda k i lis tede ba zı başlık lar ın büy ük olas ılık la m utla k sağk a lma değer leri v ar dır ve her hang i bir m em plek s içinde g elişecek ler

dir . A nc ak , ge nlerde o ld uğu g ibi, ba zı mc mle r sadece diğe r merci

lerin uygun zeminine dayalı olarak sağkalır ve alternatif memp-

leks lerin or tay a çıkma s ına önc ülük eder. İk i far klı din ik i f ark lıme mple k s o lar ak g örüleb ilir . Belk i de İslam e to bur b ir g en bileşi

mine , B udizm ise oto bıır bir bileşime benzeme kte dir. Bir dinin , her

a nl a m da , diğer bir dinde n daha ‘iy i’ o lm a dığı g örüşü g ibi e to bur

g enler de oto bur g enler den daha ‘iy i’ de ğildir . Bu tür dinse l mem*

lerin sağk al ma k için her hang i bir katışıks ız uy g unluk lar ının olm a

sı şart de ğildir ; bu nun la bir lik te , ait ol duk la r ı din in diğer memle-

r inın ar as ında g elişmek an lam ında iy idirler anc ak diğe r dinler in

me mle r imıı ar as ında ay nı başarıyı g öste re mezler . B u ör ne ğe g öre,K om a n K a to lik liği ve İsl am isıer istemez ay rık bire y ler ta r af ından

tas ar lanmışde ğildir anc ak ay nı me mplek siıı diğer m e m lc nıim ar a

sında g elişmişme mle r in, a lter natif k olek siy onlar ı ol ar ak bağımsız

ca ev rimle şmişle rdir .

Örg ütle nm işdinler insanlar ta ra fından örg ütlenm iştir: pa pa z

lar , piskoposlar , hahamlar, imamlar ve ayetul lahlar . Ancak, Mar

tin l.ut hcr ile ilgili de ğindiğim k on uy a tek ra r döner s ek , bu dinler in

ins anla r t ar af ından tas ar landığı ve ifade edildiği a nla m ına g elmez.

Dinler nufuz sahibi bireylerin yararına kullanılmışve üzerlerinde

oynama yapılmışolsa da, kuvvetle muhtemeldir ki her dinin ayrın

tılı y apıs ı büy ük ölçüde bil inçs iz ev r im ta r af ında n şek illenm iştir .

G e ne tik do ğal se çilimle değil çünk ü bunla r ın hızlı ev rilm es inden

ve birbirleriyle olan farklılıklarından sorumlu olabilmesi için ge

net ik do ğa l seçilim ço k y av aştır. B u hikay ede g ene tik do ğa l se çili

min r olü, ter cihleri ve eğilimler iy le (me me tik s eçilimin ar ka planınıoluştur an d o na nım plat fo r m u ve alt seviye sistem y azılımı olanıbey ni s ağla ma k tır. Bu ar k a pla n g özöııüne a lındığında , bir tür me

me tik do ğal se çilim, belirli dinler in ay rıntılı ev rimle rine ak la v ak mbir açıklama sunabil irmişgibi görünüyor. Bir dinin evriminin i lk

aşam ala rında y ani din in bir düze n k az anm as ından önce, sade ve

kolay memler insan psikolojisine dayalı evrensel çekiciliklerininav antajıy la sağ kalırlar. Tam bu nokr ada, dinsel mem teorisi ve

din in ps ik ol oj ik y an ür ün teor isi ört iişür . S onr ak i aşam al a r , dindüze nli, ay rıntılı ve key fi olara k diğer dinler den far klı bir hal al

dığında, me mplek s teorisiy le yeterli düzey de masay a y atırılabilir:

ka rşılıkl ı uy um lu me mle r kümes i. B u, papa zl ar v c diğer ler i ta r af ın

dan kasti tahrif i lave rolünü diskalifiye etmez. Dinler büyük olası

lıkla , eıı a z ında n k ısme n, zekice tas ar lanm ışlar dır, tıpk ı s ana t tar /ı

ve modaları gibi.

1 8 6 R ı cku ı i I)< wlu n\



K A R G O K U L R E R

K endi b ütün lüğü içinde heme n heme n zekice tas ar lan mışbir

diğer din S cientolog y ’di r 1 anca k s anırım bu bir istisnadır. T eorik

olara k tasarlanmış bir diğer aday din, M or m o niz m 'dir . Jos eph

S mith, M or m o ni/.m ’in g irişimci, yalancı m ürid i, ta ma me n yeni

bir kutsal kitap toparlamak için elinden geleni ardına koyma*;

M o r m o n K ita bı, baştan a şağı sahte bir A m e r ik an ta r ihi a nla tır vı*

ba şta n a şağı sahte bi r o n y edinc i y üzy ıl İng ilizce siy le y az ılmıştır .

Hâlbuki Mormonizm on dokuzuncu yüzyı lda üreti ldikten sonra

ev r im g eçirmey e başlamıştı ve şu anda A m e r ik a ’nın en it iba r lı d in

ler inden biri haline g eldi; as lında en hızlı gelişen d in o ld uğun da

ısr ar edilir ve hatt a başk an ada y lar ının s eçim ko nuşm a la r ına k onu

olur.

Ço ğu din ev rim geçirir. H ang i dinsel evr im teorisini be nimsersek benims ey elim, do ğr u k oşullar a ltınd a, dinse l ev r im süreci

nin şaşırtıcı hızını açıkla y abile ce k y ete rl ilikte o lm a lıdır . Şimdi bu

nun bir örn e ğini inceley elim.

K a r g o k ü i .t i .k r

Briıin'tn Hayatt'nda, M o nt y Py thon tak ımının do ğr u a nladığı bir

çok şey den biris i, y eni bir dinsel tu tk unun hareke te g eçebilmek tek i

o la ğa nüs tü hızıy dı. Neredeys e bir gecede tür ey e bilir ve sonra k ül

tür ün içine girer kı bur ada endişe ver ici düzey de ba s k ın bir r ol oy

nayacaktır. Pasifik Melinezya ve Yeni Gine ‘kargokülcleri’ gerçek

hay at tan en bil ind ik örne ği teşkil ederler . Bu k ültl e r in baz ılar ının

bütün g eçmişi, ba şlang ıçta n bit işe k a da r , ha f ıza la r a k az ınmıştır .

K öke nler i g üv enilirce doğr ulan ma mış İsa inan cının ak s ine, ola y

lar ın ak ışının t am am ının gözle r imizin huzur una s er ildiğini g özle m

liy or uz (ve bu halde bile, göre ce ğimiz üzere, bazı ay r ıntılar ar tık

or ta da n ka y bo lmuştur .) Hır ist iy anlık inancının neredeyse kesin,

çok benze r bir y ol la ba şla dığını ve başlang ıçta a y nı y ük s ek hızda

y ay ıldığım düşünm e m e k elde de ğil .

K ar g ok ültler i ko nusunda en uzma n kişi olar ak Dav id A tte nbor o ug h’u tay in ettim ve kendis i Cennetin A rayışı isimli kıta

bını bana epey içtenlikle s undu. S unduğu bir mo de l, on do k uzun c u

y üzy ıldak i ilk k ültle r de n. İk inc i D üny a Sav aşı’nın bitim inde gelişen

en ünlüler ine k adar tüm kültler için geçerlidir. öy le g örünüy or ki

her hikâyede ada halkları, adalarını istila eden beyaz göçmenle

rin sınırsız varlıkları altında eziliyorlar, buna yöneticiler, askerler

ve misyonerler dâhil . Bu insanlar bir ihtimal Arthur C.Clarke’ın

' Kcnr ltnı bılmntm n ıh u l ta t utuım yolu utduguuu uv ucu a ve 1952'dc L.fcon Hubbard nf jhn da n

1m^İ4(iIiiu> üiut d ve ınik ot cu pik bir hitt k e t. So eo ie* olo fy . •tJ.ıt.

Tann Y<uulgm 1& 7



Il .nmı ı - Uının Kulptu

Üç ünc ü İlk cs i’nin k ur ba nl a r ıdır k i buna B ölüm 2 'de de ğinm iştim :

“ Yeterli düzey de ilerlemişherhang i bir tek noloji büy üden ayırtedilemez.”

A da ha lk la r ı be y az a da m ın tadını çık a r dığı muc iz eler in hiç

bir ini k e ndis inin üre te me diğini far k etti. E şy alar ta m ir edilmele ri

g er ek tiğinde başka yer lere g önde r iliy or du ve ye nileri g em iler ve

daha sonraları uçaklarla ‘kargo’ olarak gelmeye devam ediyordu.

Be y az ad a m ın bir şey üre tt iği y a da ta m ir e tt iği hiç g ör ülm e m işti ve

as lında f ay dalı işola r ak nitelendirilebilecek hiçbir şey y apa m ıy or

du (bir m as an ın ar k as ında otu r up k âğıt k ar ıştırm ak belli ki b ir tür

dini özv er iy di.) O halde ‘ka rg o’ da doğaüstü bir k ay nak tan g eliy or

olmalıydı. Ve sanki bunu onaylarcasma, beyaz, adamlar yalnızca

ayinsel se remoni ola ra k değerlendirilebilecek bir tak ım ey lemlersergiledi:

Uzun direkler i tellerle sabitledilcr; ışıkta parlay an kurularınüzerine oturup hir şeyler dinlediler ve tuhaf gürüJtüler y apıpboğtılurcasına sesler çıkar dılar; yerel halk ı birbir inin aynıkıyafetler giymeye ikna eltiler ve onları hir yukar ı bir aşağıuyg un adını y ürüttüler ; ki bundan daha gereksiz bir uğraş

üretmek neredeyse imkansızdır. Ve akabinde yerli halk gızemin cevabını tesadüfen buldu. Beyaz adanı bu anlamsızeylemleri, yani ayinleri kullanarak tanrıları bu kargolarıgöndermeye ik na ediyordu. Eğer yerli halk k arg o istiyors a,o halde onlar da ay nı şeyi yapmalıydı.

Çar pıcıdır k i, benzer ka rg ok ültle r , hem co ğra fik hem de kültüre lola r ak bir birind en ol duk ça uza k a da la r da , bağıms ızca türemiştir.

Da v id A ctenbor oug h anlatma y a şöyle devam e diyor

İnsanbilimciler Yem K aledoııy a’da ik i, Solomons’da do n,Fiji’de dört, V anua tu’da yedi ve Yeni G ine’de ellinin üstünde farklı salgın olduğunu saptadılar . Çoğu bir diğerindenbağımsız vc bağlantısızdı. Bu inançla rın çoğunda, vahiyg ünü geldiğinde belirli bir Mesih karg oyu gctirccckri.

B irçok bağıms ız ancak benzer k ültün bağımsızca k ök s alm as ı, genel insaıı ps ik olo jis inin tek bir hedefte birleştirici öze lliğini ak lagetiriyor.

V a ıu ıa tu’dak i T anna is im li bir a da da cerey an eden ün lü bir

k ült (bu ada 19 80 y ılından sonra V anuatu olar ak bilinir) hâlâ ge

çer liliğini y itirme miştir. B u k ült J o hn F rum adlı bir mesih f ig ür ünde y oğunlaşır. R es mi hük üm e t k ay ıtlar ındaki J o hn Fr ımı belgelen

sadece 1940 yılına kadar geriye gider ancak böylesi güncel bir ef

sa nede da hi , bıı şahsın ger çek ten y aşay ıp y a şa ma dığının y anın çok

188 Ibriıırıl Daw kiı»



net de ğildir. B ir efsanedek i ta nımına g öre , bu a da m tiz sesli, kısa

boy lu ve kır saçlı biris idir ve par lak düğme ler i ol an bir pa lto g iyer.

T uhaf k ehane tler de b ulu nu r ve yerli ha lk ı misy oner ler e karşı düş*

ma n etmey i hedefler. S onuçta , düny ay a ikinc i kez geleceği ve ya

nında cömer t bir ka rg o getireceği söz ünü ver erek , at ala r diy ar ınag öç eder. V ahiy g örüşünde bir ‘büy ük felak et1 de var dır: “ Da ğlar

dümdüz olacak ve vadiler dolac ak ;1 Y aşlılar zindeliklerine tekrar

kav uşacak, has talıklar y ok olacak ; beyaz a dam bir daha hiç dön

memek üzere ada dan s ürg ün edilecek ve bu öy lesine zengin içerikli

bir ka rg o olac ak kı her yerli her iste diğine s ahip ol a c ak ."

Y erel y öne tim için daha endişe verici olan ise, J o hn F r um ’un

ik inci g elişinde y eni bir par a s iste mi getireceği ve bu par a la r ın

üzer inde hindist an cev izi fig ürü buluna ca ğı ke hane tinde bulun-maşıydı. Bu y üzde n herk es bey az ad am ın y ay dığı pa r a la r da n k ur

tulm alıy dı. Böy lece, 1 9 4 1 ’de fırtınalı bir para har ca ma c üm büşü

başg öst er di; insa nlar çalışmay ı dur dur du ve ada e k ono mis i ciddi

biçimde y ara a ldı. K ol on i başk anlar ı bu ak ımın elcba şlannt tu tu k

lattı anc ak k ültün ön ünü ke smek a dına hiçbir şey y apa m ad ılar ve

misyon kiliseleri ve de okulları sükunete büründü.

K ısa s üre s onr a, ye ni bir k ült gelişti ve buna g öre J o hn Fr um A me r ik a ’nın K r alıy dı. Bu sef er A mer ik an askerle r i ada y a hızır g ibi

yetişti ve ne şans tır ki bu askerle r ar as ında a da lıl a r g ibi g ar iban

olmayan s iyah adamlar da vardı :

Bu siyah adamlar tıpkı beyaz adamlar gibi kargo açısındanvar lıklılardı. T anıta adasını büy ük bir coşku f ırtınası sardı.

V ahiy g üniınıin eli kula ğmday dı. Görünüşe bakılır ** herkes

J ohn F rum’un gelişi için hazır lanıy ordu. Lider lerden birisiJohn Fruın’un Amerika'dan uçakla gclccegini söyledi ve yüzlerce ada m uçağın inebileceği küçük bir havaa lanı y apmak için adamı) ortasındaki çalılık araziyi temizlemeye ko

y uldu.

Bu küçük havaalanı bambudan imal edilmişbir kontrol kulesiyle

idare edil iy or, ‘hava traf ik ko ntrolörler i1ta htadan, sahte k ulak lık

lar t ak ıy or du. ‘Pistte’ J o hn F r um’un uça ğını piste inmey e cezbet-mek için tas ar lanmış, dek or vazifesi göre n sahte uçak lar bile v ardı.

1950’de, genç David Attenborough John Frum kültünü mer

cek a l t ına a lma k için y anına bir k amer aman alarak (Geoffrey Mul-lig an) T an na ’ya ulaşmak üzere denize açıldı. B u inanc a ait bir çok

bulgu elde ettiler ve son olarak yüksek rahip Nambas isimli bir

ad am la tanıştılar . N am ba s Me s ih J o hn k üllüne o lduk ça a şinay

dı ve hatta o nu nla düze nli olar ak ‘ra dy o1 sayes inde g örüştüg iinüU u h 4 0 : 4 i k k ı y ı ıb y ı t ı- ‘H e r v a d i d o l u p t a m c ı k v e h e r v e t e pe d üıîe j o c e k . ’ R u b e t u r r ii k i n u n J k l ı

r» da Jun$çu ‘o r a k bılıiKitrt'k* k av nm U nıtm brrh.ınKt bir tmıel (Itr i l iğini tnn ınlu nb m k rım r/•. K u jd jL ır ¿a ıetı u/utı *u rr Otur m i v ^ ın r r l r r l r c tn luy ı lu .

K A K C O K t 'U U J t

Toan Ynui f iu l 8 ç



Ik ıİHi u *. •L S nıo KokeiM

iddia ediyordu. (John'a ait olan) bu radyo, beli elektrik telleriyle

çev rili bir yaşlı k a dından ibar etti. K adın trans a ge çiyor ve a nl a m

sız» abuk subuk sözler ediyordu ki bunları Nambasjohn Frum’un

sözleri o lara k tercüme ediy ordu. Nam bas A ttenboro ugh’un k en

dis ini görme y e g e ldiğini önce den bild iğini iddia e diy or du çünk ü

J ohn Fr um bunu ona ‘ra dy oda n’ i letmişti. A tte nbor oug h ‘ra dy oy u’

görmeyi talep etti ancak (sebep gösterilmeden) bir ret cevabı aldı.

K onuy u değiştirdi ve Na mba s 'a J o hn F r um’u bizza t g ör üp g örm e

diği s or du:

Nambas başuıı dinç bir >ekilde sallay arak onay verdi. "Benonu çok görmek.”

“Peki nasıl görünüyor?"

Namba s parmağıyla beni dürttü “S ana benzemek. Beyaz su-ratlı. Uzun boylu adam. U2tın zamandır Güney Amerika'da

y ajamnk .”

Bu detay daha önce bahse ttiğim J ohn F r um ’un kısa boy lu bir ada m

o ld uğu bilg is iy le çe lişiy or. Flvrim ge çiren ef sanele r işte böy le dir .J o hn F r um ’un döneceği g ünün ta r ihin in 15 Şuba t ol ac ağına

inanılıy or du anca k y ıl bilinmiy or du. He r y ılın 15 Şubat’ında Fr um

tar af tar lar ı onu hoşkar şılama k için bir dinsel se re moni düze nli

y or lar dı. J o hn şim dilik dönme mişti ancak cesar etleri hiç k ır ılma dı.

A tte nbor oug h S am is imli bir k ult mer ak lıs ıy la da s ohbet etmiş:

"Fakat Sam, J ohn'un söylediği kargonun geliştarihinin üs

tünden tanı on dokuz yıl geçti. Söz verdi ve soz verdi amakargo hâlâ gelmedi. On dokuz yıl beklemek için çok uzunbir süre değil mı? 1'

Sanı yere bakmay ı kesti ve gözler ini bana dikti. “ liğer senİsa'nın gelmesi için iki bin y ıl beklcyehiliynr.saıı ve o geliniyorsa, o halde ben de John için on dokuz yıldan fazlabekleyebilirim.”

Robert Buckman’ın kitabı Tanrı Obuadan da fai (huylu) Olabilir w /y f î? B ir J o hn F r um ha v ar is in in, y uk a nda k ine be nz er tak dir e sa

y an bir cev ap y apıştır mas ını ak tar ır . Bu a lıntıda bahs i geçen kişi,

Da v id A ttenbo ro ug ’tan y aklaşık kırk yıl sonra aday a giden K ana

dalI bir g azetecidir.

Kraliçe ve Prens Philip bölgeyi 1974 yılında ziyaret ettiler ve

Prens daha s onr adan ilahlaştırılarak J o hn Fr um benzeri bir k ül

tün doğma s ına neden oldu (y ineliy or um ki din e v r iminde ayrıntı-

I Ç O f o ü ıa n l D* *- k m»



k'.XRCOKULTLCR

.arın ne k a da r hızlı değinebildiğine tan ık ol uy or uz .) Pre ns, beya z»cnızci üniforması üzerinde etkileyici bir sembol olan ve tüylü bir

.—aşlık ta k an y akışıklı bir a da m dır ve herha lde şaşırtıcı de ğil dir k i,

k r aliçe ’nin ak sine , sırf bu y üzde n y üce ltilmiştir. A y rıca bu k ültür

deki bir ada hal k ının dişi bir tanr ıçay ı benimse mes i old uk ça g üç

tür.Güney Pasif ik kargokültlerinin üzerinde çok durmak istemi-

•♦«'rum. A nc ak dinle r in neredey se bir hiçten tür eme le r inin ç ağda ş,

kusursuz bir ör ne ğim tems il etmekte ler. Dinle r in k öke niy le ilg ili

genel ola r ak dört ders v erirler ve bunlar a bura da özetle değinece

ğim. İlk ders , bir inanc ın anide n or tay a çıkm as ında k i in a nılm a z hi

ndir. İk inci ders, icat e dilme s urecinin iz ler inin üs tünü örtme k te k i

hızdır. J o hn P r um g er çekten ya şamışols ay dı, haf ızala r da da canlıkatırdı. O y s a b u k ad ar y ak ın g eçmiştek i bir o la s ılık la duh i, y aşa

yıp y aşamadığı kesin değildir . Üç üncü ders fark lı a da la r da benzer

kültlerin bağıms ızca ortay a çıkm as ından k ay nak lanır . Ru benzer likler üze rine düze nli bir çalışma bize ins an ps ik olo jis i ve dine

duya rlılığıy la ilg ili bilg iler sunabilir. D ör dünc ü ders, k ar g ok ültle r

benzerdir, y alnızca birbirler ine değil ay nı za m an da eski dinler ede. Düny a g enelinde y ay g ın ola n H ıris tiy anlık ve diğer eski di n

ler büyük bir ihtimalle tıpkı John Prum'un kültü gibi yerel kültlerolar ak başladılar. D oğr us u, O x f o r d Üniv ers itesi Y ahudi B ilimleri

Protcsörü Geza Vermes gibi bilim insanları, Isa’nın o zamanlarda

Filistin'de ortay a çıkan birçok k ar izm at ik fig ürler den (hoşa g iden

beden ve k işilik ) y alnızca b ir tanes i o ld uğun u ve bu bölg ede benzer

bir çok efs ane do la ştığını söy ler ler . B u kült le r in büy ük ço ğun lu ğu

g ünümüzde k ay bolm uştur . B u bak ışaçısıyla, geriye k ala n tek inanç

bug ün y üz y üze g e ldiğim izd ir . Ve y üzy ıllar a şıldık ça, s üre g elen evrimle (m e me tik s eçilim, tabii e ğer bu y or um hoşunuza gittiys e)

ka rma şık sisteme dönüşec ek tir (ya da bun da n z iy ade , bir bir inde n

u/ak laşan to r un s istemler dizis ine.) K ar ma şık s istem g ünümüz dedüny an ın b üy ük bir bölümünd e e g eme ndir. I Iaile Selassie, Kivi*

Presley vc Prenses D ia na g ibi çağdaşk ar izm at ik fig ürle rin ölümle r i

k ültle r in hızlı y üks elişi ve a r dında n gelen me me tik de v r imi incele

mek adına farklı f ırsatlar yaratmaktadır.

Dinle r in k öke ni hak k ında tüm söy lemek is tediğim bunlar dı,lahij 10. b ölümd e , dinin ka rşıladığı ps ik o lo jik ‘g er ek s inimle r’ baş

lığının altında ço c uk luk fe nom eni ‘hay ali a r k ad aşta n' bahse derk en

y inele y eceğim kısa özet ha r iç.

A hla k ın k ök le r inin genelde dine bağlı o lduğu düşün ül ür ve bir

s onr ak i bölüm de bu g örüşü s or g ulama k niy et indey im. İspat etmek

is te diğim v ar say ımım a hla k ın k ök e nin in dc başlı başına D ar w inc i

s or g ulam an ın bir k onus u olm a ola s ılığıdır. Şöy le bir s oru sor muştuk: D ini n D ar w inc i bakışaçısıy la süreg elme sebebi nedir? O halde

Tanrı Yumlftnt 1(^1



aynı soruyu ahlak için de sorabil ir iz. Aslında ahlakın büyük ola

s ılıkla dinde n d a ha eski bir geçmişi v ar dır. D in üze r ine ta r tışırken

sor uyu geri çek ip, y eniden ifade etme miz g ibi, ahla k ın da başka bir

şey in y an ür ün ü o la r a k düşünüle bile ce ğini g öre ce ğiz.

IVUim i ( Din i* KSkeni

1 ^ 2 R i d ıa t l n « w l » M







l A N R l’nm sana vereceği cezaıun benim katlanacağım cezadan bin k at daha k ülü olacağını bilmek içimi rahatlatıyor .En güzeli de, tamamıyla habersiz olduğun tüm bu g ünahların için sonsuza ka dar A CI ÇEK EC EK olman. T anrı’mn ga/.abı mer hamet etmcy cccklir . Y ine de umarım bıçak k emiğe

dayanmadan gerçekleri kavrarsın, tyi NOELLERü!Not: Sen ve senin g ibileri ne gibi acılar beklediği hak kındagerçekten de en ufak bir f ikr iniz y ok... Taurtya şükürler olsun ki sizin y er inizde değilim.

ila hiy atç ı düşünce nin bir az değişer ek böy le s ine d üşm a n ta v ırlar

ür et e bilme s inin ha k ik a te n k a fa ka rıştır ıcı o ld uğun u düşünürüm ,

işte Dinden K urtuluşVakft i fr eedom From Relig ion Foundation* tarafından yayımlanan, ki l ise ve devletin anayasal ayrımını ( laikliği) balt a la m a y a çal ışanla r a ka rşı barışse ver müca de le le r veren

Ça ğda şÖ z g ür Düşünc e ¡ inıct bnug hı Ttfdıi\ > dergisinin editörü

nün m e k tup ar şiv inden bir ör nek (bir parça s ans ür lenm işhali):

Mer haba peynir yiyen edepsizler. Biz Hıris tıya ıılar, uülusuııçoğunluğu olar ak siz kendini bilmezlere v eıer dc artarız. Ki*lise ve devler ay rımı dive bir şey O t A M A Z ve siz kâfir ler busavaşı kay bedeceksiniz...

B unun pey nirle ne ilgisi var? A rk adaşlar ım bunu n W is cons in ey a

le tinin k ötü şöhr etli serbest f ik ir a nlay ışıyla i lg ili o la bile ceğini s öy

lediler (V ak fın evi ve mandıra sa nay isinin merk ezi) ancak elbette

bundan daha fazlası olması gerekmez mi? Ve bu Fransız tarzı ‘pey

nir y iy en a şağılık la r ’ da ney in nesi? Pey nirin s e m iy o tik 1 ka rşılığı

nedir? Şöy le dev am ediyor :

Şeytana tapan pislikler ... L ütfen ölün ve cehcnncme gidin...Dilerim rektum kanseri gibi acılı bir hastalığa y akalanır ve

yavaşyavaş, acı çekerek ölürsünüz. Röylccc taptığınız ŞEYT A NL A tanışırsınız... I lev ahbap bu din özg ürlüğü dediğinizşey bir halta benzemiy or... Bu yüzden sız t__ ler ve lezbolartedbiri elden bırakmay ın ve nerelerde dolaştığınıza dik kat

edin çünk ü T anrı sizi her zaman g onıy or ... Eğer bu ülkeninkurulmasına sebep olan temellen ve bu ülkeyi sevmiyorsanız s....r olup gidin» cehenneme kadar yolunuz var...Not: Seni komünist o....u, cehenneme git... Kara kıçlarınızı

A merik a Bir leşik Dcvlctlcri’uden uzak tutun.. . Hiçbir mazer etiniz olamaz. Y aradılış(teorisi), Y ÜC E IS A ’nın her şeyi

y apabilme g ücünü kanıtlamay a yeter de ar tar.

' Simge. 1 cmbol vc ¡ »aretkrin yorumlanma um . üreti lmelini veya ipr ct k rı anlımu surcçtcrıni K tr tn bütün (aktörlerin sistematik bir tekilde i lKdcnmct inc dif an an bir bi lim dalıdır. Scmtyonk r fmplınkr a n »bir tjt ud ır. LV t>ık t>arrt wv trm lmnr tUyıtıan jnU m v r bildir iyim bonubrt ni tikr lrr . t J . n .

I j i i i Y o ıl tu ı 1 9 5



ı ı>- A Uıloıı K i A i i m : N t J a ı Ij t r u f

Nede n A lla h’ın her şeyi y apabilme g ücünü kanıtlam az ? Y a da L ord

Brahma’nın? Hatta Yehova’mn?

Sessizce çekip giiıııcyeccgız. Eğer gelecekte şiddet uy g ulamaya ihtiyaç duyarsak buna siz sebep olmuşolacaksınız.T üfe ğimi doldurdum bile.

T anr ı’nm neden bövles i g addar bir s av unmay a ihtiy aç duy duğu

vahim bir merak konusudur. Tanrının kendi kendini korumakta y ete rince iy i o lduğu açık de ğil midir ? T üm bu ha ince k üt ür ve teh

ditlere m ar uz k ala n e ditörün k ibar ve sev imli bir k adın o lduğunu

unutmayın.

Be lki de ben A m e r ik a ’da y aşam adığım için bana g önder ilenöfke me kt uplar ı y ukandak ilerle tamam en aynı nitelikte değildir

anca k elbette Hıris tiy anl ığın k ur ucus unun dik k at e değer me r ha

me tini y ans ıtma dıkla r ı aşikârdır. A şağıdak i bir Ing iliz t ıp d o k to

rundan gelen 2005 Mayıs tarihli mektup, açıkça kin dolu olması

nın y anında , edepsiz demenin haf if k alac ağı bir usl upla bana sal

dırıy or ve ah la k meselesinin ate izm k ar şın düşm a nl ığın de r ininde

y atan bir k ay nak o luşunu g özle r ön ün e seriy or. B u do k to r , ev r imişiddetle eleştire n bir k aç g ir işpa r ag raf ı, Da rv v in’i kişisel o la r a k aşa

ğılam as ı ve I Iux ley ’i bir a nti ev rimci olar ak y anlışta nımla ma s ının

ar dından, beni (o k uduğum ) bir k itabı ok uma y a teşvik ediyor . (A y

rıca “bir zenci hâlâ evrim sürecinde midir?” gibi alaycı bir soru

da y öneltm iş.) B u a r ad a, tavs iye et tiği k ita ba g öre düny a y alnızcasek iz bin y aşındadır (B u kişi gerçek bi r doktor o la bi l i r mi?) Ve

m e k tub un u şöyle biti r miş:

K itaplarınız, O x fo rd'tak ı itibarınız, hayat la sevdiğiniz herşey ve şıt za mana kadarki mm haşarılarınız boşunay mış... Budurumda Camus’un soru düellosu kaçınılmaz hale geliyor:Nedcıı hepimiz intihar etmiy oruz? Düny a g örüşünüz öğrenciler ve diğer birçok insana sahiden bu İzlenimi v eriyor...Size göre hepimİ7 bir hiç sayesinde tesadüfen evrimleşıikvc yine bu hiçe döneceğiz. Eğer dm gerçek olmas ay dı bile,

yaşadığımız sırada aklımıza huzur verebilecek Efla tun’unk igibi soylu bir mite inanmak size inanmaktan iyidir, çok çokdaha iyidir. Ayrıca, sizin düny a g örüşünüz ins anları endişe

ye, uyuşturucu bağımlılığına, şiddete, nihil izme 1, hedonizm e , Frankensreın bilimine vc Dünya Savaşı’na sürükler .

’ N ihi l izm . H iççi l ik v ç y j Y o k ç uluk 1 9. y tızy ıl o r t a la r ım la K tu y a'ıL » r u e l l ık lr r u ıt le k t u c l k e ıi m a r a

l ınd a t ar a l t ar b ulan b ir fd *cf t ya k la j ınuhr . l - a ıi tıcr m l ıı l ıl ı i^ı t öM t ıguot U ı ı t \ i fetilen Nihi l iz m . b i luuw l

b i lg i d ıp n r ia h K b ı r g r r t. r b b i lg i o l ıı u d ıf t u » k a b u l e tm e k t i r . B u y a k l a » ım ı n u z a n ı m o l a n k da t o p l u m d a

ycr fe >ık k n r a l i j n ıı , k u r u t ıı b t ın . ıl t ê t y ar g ıla r ın ın v c a h l ik k ur a l la r t nm y a d un m a u n a v a n r t J . n .

! H a m l ı k , di ft eı . u i b n y b h e d o n iz m v e y a K i re nt O k ulu S ok ra m ın ft fcrracni A r m ıpp m ’ını iVftreitvKİııS o k ı a t e « ; » o k u l l a r i y i y i a r a m a l a r d ı n A r i s ı i p p o t 'a g f tr c ry i d e m e k K a r d r m r k u r ; l u ı v r ı e ı ı h e r > cy i y i . a c ı

v er en her fey d c k Öt ûd O r . Y a p m a n ı n a m a n k a n l t r v r m u t i y a > j ııu ıu îc s i n c e h a z z a y û n e l m e l i. a c ıd an

I 96 Rkf ıanl D*wkfot



A H L A K I f c C t U .M İM t iİN t J A K U 'İN C İB İR K ÖK E N İV A R M II H R >

Dııny ada cchcnnemı yaşatır... Kişisel ilişkilerinizde nasılmut lu olabildiğiniz i çok merak ediy orum. Boşandınız mı?

Y apay alnız mısınız? Gay misiniz? Sizin g ibiler asla murlııolmamışlardır, ak sı halde mutluluğun olmadığı y a da hiçbirşeyin anla mı olmadığı g ibi düşüncelerinizi ispatlamay a çalınmakta bu kadar dircirtıczdiniz.

Bu me k tuptak i duy g u, eğer tavr ı hesaba k at ma zs ak , diğer birçok

me k tuptak iy le ay nıdır. Bu kişi» D a r v in c iliğin tes adüfe n ev r im g eçir diğimiz i ve öldüğümüzd e tam am en or tada n k a y bo lduğum uz u

bildir diğine ve dolay ıs ıy la doğas ında n ihiliz m o ld uğun a inanıy or

(sayısız kez s öy le dim, doğal s eçilim bir olas ılık s üre cinin ta m tersi

dir.) Bu gibi suni olumsuzluklar ncticesindc her türlü kötü davranışortay a çık abilir. S anınm dul olma mın Da nv inci olm am la do ğ

r udan bir ilg isi o lduğuna gerçekten inanmıyordur ancak mektubu,

bu düşünce itiba r iy le Hır is tiy an y ak ışanlar ım içinde s ıklık la rast-

la dtğım aşırı k ötü ııiye t seviyes ine ulaşmıştır . B ir k itabın tama mını

(Gökkuşağını Çözme k) en son ere k, bilims el şiir ve öze llik le uzun

uzun a nla tt ığım nihilis tik ol um s uz luğun ç ür utülme s ine ada mıştım.

O halde bura da k endimi bu k onula n tekrar açıklama k tan alıkoy-

malıyım. Bu bölüm kötülük ve zıttı iyi l ik hakkındadır; ahlak hakk ındadır : ahla k ın ka y nağı, ahla k ı neden benims eme liy iz ve bunun

için dine ihtiyacımız var mıdır?

A l IL A K İE ĞİU iV l İM t Z İN

D A R W l N C f B İR K Ö K E N İV A R M I D I R ?

R o be r t H in de 'nin İy i N ede n İy idir? (Why Good is Good?), Mic-

hacl S her me r ’in İyi v c K öt ünün B ilimi (The Science of Good ami livit), Ro ber t B uck ma n’ın T anrı Olm a da n da İyi O la bil ir miy iz?

f('*ın Wı? lir Gnttd Without God'' ve Marc Hauser’ i n Ah laki Dü

şünceler 'Moral k ita pla r ı, do ğr u ve y anlışalg ımızın Dar-

w inci g eçmişim iz de n k ay nak lanıy or olabile ceği k onus unu tartış

may a açmışlar dır. Bu bölüm de k e ndi g ör üşümü s av una cağım.E v r imi n doğa l s eçilimle işlediğini açık la y an Da r w inc i g örüş

s ahip o ldu ğum uz iy ilik, ahla k , namus , duy g udaşlık ve mer hame t

g ibi e ğilimle r imizi açık lam ak ta yetersiz kalır. Do ğal se çilim açlık,

korku ve cinsel arzuyu kolayca açıklayabilir ki bunların hepsinin

sağk alm ak ya da g enler imizin ko r unmas ında doğr uda n pay ı v ar

dır. F ak at y etim bir çoc uğu bir k enar da a ğlar k e n fa rk e ttiğimiz de ,

yaşlı bir dulun y a lnız lığına ve um uts uz luğuna ta nık o lduğum uz da

y a da acılar iç inde inle y en bir ha y v anı g ör düğüm üz de his s e ttiğim izİut,ı m ıi4 İııl ıt . fj.n.

T « m Y m u I« u i 1 9 7



1 'm ...... A M A uı K oL cm; NcO ta

iç bur k ucu me rhame t hissi hak k ında ne düşünme liy iz? Düny an ın

öbür uc unda y aşay an, as la ta nışmay acağımı/ ve yiiksc k ol as ılık

la y aptığımı/, iy il iğin k ar şılığını veremey ecek o la n tsunami/.edele-

re giysi, para g ibi k ay nağı belli olmay an hediyeler g önder me mizi

s ağlay an bu g üçlü dür t ünün biz dek i k ay na ğı nedir ? İçim izde k i buMerhametl i Kimse .(^»,,d S jıııarita r j ner eden g elir ? İy ilik , ‘bencil

g en’ teorisiyle uy umsuz değil midir ? Hay ır. Bu uy ums uzluk te or i

nin y anlışy orumlanma sıy la ortay a çıkar ve çok y ay g ındır; gerçekte

s ıkıntı v crici (vc t a hm in e dilebilir) bir y anlışa nla şılm a dır .1 Do ğr u

ke limey i v ur g ulam ak burada önem taşır. B encil gen do ğr ıı v ur

gudur çünkü bencil organizma ya da bencil tur ifadeleriyle tezatoluşturur . A çık lam am a izin ver in.

Dar\ vinci ma nt ık , y aşam hiy er ar şisinde s ağ k a la n ve do ğalseçilimin filtresinden geçen bir birimin bencil olmayı gözetmesi

s onucuna v ar ır. Düny a üzer inde sağk ala n bir imle r , hiy er arşik d ü

zen içerisinde k endi se viy elerinden ola n diğer r ak iple r inin a ras ında

sağk alm ay ı başar abilen birimle r dir. Bu birim ler tam anla mıy la buba ğla m içinde bencildirler . S or u, ser g iledikler i ey lemin sev iyes inin

ne olduğudur ? Bencil geni, vurg u uyg un biçimde son k elime üze

rindey k en ta nımla dığımızda , bir do ğal s eçilim bir im inin (ör nek ,

kişisel çık ar bir imi) bencil bir or g aniz ma y ı, bencil bir g r ubu, be n

cil b ir t ür ü ya da benc il bir e kos is te mi işaret ett iğini d üşüne nle y iz

çünkü bencil olan sadece nendir. Bilgi halinde çok uzun nesiller

boyunca sağkalan ya da kalmayan gendir. Genlerden farklı olarak

(ve tartışmay a açık ola ra k memlerden) org aniz ma , g r up org anizma

ve ı i irler, nesiller boy unca sag k alma k onus unu aç ıkla ma k ta bir

birim vazifesi görebilecek doğr u türde n v ar lık lar o lam az lar çünk ü

kendilerinin birebir kopyalarını türetmez ve kendini kopyalayanvarlıkların havuzunda rekabet etmezler. Genler tam olarak bunu

y apa r lar vc bu, bencil in ö/g iin Darv v inci a nla m ı k a ps a mında , g eni

bir ‘bencillik’ birimi olarak belirlemenin (bütünüyle haklı) gerekçesidir.

G e nle r in diğer g enler ar as ında ‘bencilce* sag k al ma y ı sa ğla

ma almalarının en açık yolu, bireysel organizmaları bencil olmaya

programlamaktır . Gerçekten de. bireysel organizmanın sağkal

ma s ının, bu o r g a niz m a nın taşıdığı ge nler in sağ k a lma s ını destekleyeceği birço k k oşul v ar dır . A nca k fa rk lı k oşullar f ar k lı ta k tik le r i

g er ek tirir. Ba/.ı koşullar a ltında g enler, bencilce sağkalm ay ı or g a

nizm ala r ının özge ciI dav ra nmas ına etki edere k s ağlam a a lırla r ve

bu k oşulla r hiç na dir de ğildir . Bu k oşulla r g ünüm üzd e bütünüy le

' Guarduu gjzctcfuıde [‘Hayvanı içgüdüler* 2“ Mayı« 2000] G e n B r n d U i t ' i n kötü »ohretli EnronC or por ıtinn'ın C E O ’su Jc fl S kıllıng'm { özde kitabı olduğunu ok uduftum dı ut an mışım çünkü bukip bo»Y*l l)arwınci karakterim benim kitahtmdjm oınkncrck b<mm*cmıp at Umh tı~»nnicnK ul un ! O m m f f hu yatılı} y orumlamayı ııiduk çj iyi «okİ4nıı>*

: ■' Otftu. l HmtvruUu V j y ı n l t n u r j f u ı J j n y d y ı m b ı m u y j l u t b ) . t ı l G r ^

BtnıttJır'm 3 0 . Y ıl ı o z d t u ı k m ı u u o a t o ı u a d « . b c ı ıu r y j o l ı» y o r u n ı b n u b r u ı ûu un c « e k m e y i çj lu t t m .

K ) 8 R j J u ıt l O j w kını



AH LA KI EĞİL İM İM İZ İN DARW IN CI DİK KO kk .N I VAR MIUIK-

bilinm e k te dir ve ik i ana başlıkta sırala nırlar . Birevsel or g aniz ma

larını g ene tik a k r ab al ığı destekley ecek şek ilde pr og r a m la y an bir

genin, kendi kopyalarına yararı dokunması istatistiksel olarak ola

sıdır. Böyleee bir genin bir gen havuzundaki frekansının artabilme

si, ak ra balık özg ec iliğinin bir standart ha lini almasıy la miim k ıinolabilecek tir. K endi çocuk lar ına karşı iyi k alpli olm ak bunun apa

çık bir ör ne ğidir anc ak tek örne k bu değildir . A r ılar , eşek ar ılan,

karıncalar, termitler ve daha sınırlı bir ölçüde, tüysüz kör fareler,

çay ır k öpeği ve meşe pa la m udu a ğa çk ak an la r ı g ibi bazı o m ur g a lı

lar , büy iik ka rde şler in k üçük kar deşler in bak ımıy la ilg ile ndiği to p

lul uk la r g eliştir mişler dir ki bu “ ba k ım g e ni’' bıı far k lı tür le r ar as ında or ta k tır. Ra hme tli meslek taşım W .D .H a tn ilr o n’un ka nıtladığı

üzere, hay v anlar g enelde s av unma, ka y na k lan pay laşma v e tehlike

uyarısına d ik k a t g öster me eğilimindedir ler ya da diğer tar af tan,

y ak ın a k r a ba lığa özg ecil bir tav ır serg ilerler çün k ü is tatis tik sel o la

sılıklar g öz önüne a lındığında, ak r aba lık ta ay nı g enlerin k opy alar ı

ortak kullanımdadır.

Darw inci mantıkla açıklama y aparken üzerinde çokça durdu

ğum uz bir diğe r başlıca özg ec ilik türü kar şılıklı özg e cilik ti r (‘Sen

be nim s ırtımı kaşı ben de şenink ini.*) Bu te or inin e v r im biy olo ji*si çevres ine ilk ta k dim i Ro ber t T rivers ta r af ından y apılmış, genel

hatlar ı oy un teor isinin matema tiks el ter imleriy le ifade edilmiştir

ve or tak ge nlere tabi tutulam az . A slında g enişölçüde far k lılık gös*

teren türle r in üy eleri ar as ında g ay et y eterli bir s eviy ede işleyen bu

teori, bu çerçevede y ayg ın biçimde “o r tak y aşar lık " olar ak tanım*

lanır. A lım s atım ve değiştok uşilke ler inden k ay na k lanır . A v cının

bir mızr ağa, de mir cinin ise et yemeye ihtiya cı v ar dır. A s imetr i bir

alışverişdo ğur ur . A r ının ne kt ar a, çiçeklerinse polen y ay may a gerek sinimler i v ardır. Çiçek ler uçam az dolay ısıyla polenler in da ğın

ım için k an atla r ını k ira ladık lar ı an la r a nek tar la ka rşılık verirler.

Bal rehberi o lar ak bilinen k uşlar arı k ov anla r ının y er ini tespit ede

bil ir ancak içine giremezler. Bal porsukları arı kovanlarına girebi

l ir ler ancak k ov anların y erini tespit etmelerine y aray acak ka natları

y ok tur . Bal rehberle r i, por s uk lar ı (ve bazen in s anlar ı) öz g un bir

ay ar tıcı uçuşsay esinde k ov anla r a çeker ler ki b u uçuştek niğininbaşka bir a ma cı y ok tur . H er iki t ar af da bu işlemden y ar ar lanır.Tek başına k aldırılam ay ac ak k ad ar ağır bir k ay an ın altında d u

ran a lt ın b ir çöm le ği far k eden bir k ışı, al tını pa y la şacağını bile

bile diğe r insa nlar dan y ar dım alır çünk ü bu ya rdım olm a da n altını

elde ermesi im k âns ızdır . H ay v an la r âlemi bu g ibi k ar şılık lı ilişkile r

y ön ünde n zeng indir : B uf a lola r ve temiz lik çi k uşlar , k ır mızı bo ru

çiçekleri ve sinekk uşları, balık lar ve temizlikçi k üçük balık lar , k ar

g alar vc bağırs ak lar ındak i mik r o or g anizm alar . K arşılıklı özg ecilik , k ar şılanma s ı g ere ken y etenekler ve as ime tr iler sa y es inde işler.



■İm ef A tıbLıa KnLnuı Nn Un Ivrfi??

Kilh:-)SSH far k lı ik i t iir ar as ında dört dör r liik işleme sinin nedeni bıı-

dıır: asimetriler önemlidir.

ins an oğlu düny as ında . S İV ’ler (sana ihtiy ac ım v ar) ve par aişlemleri erteleme y apmay a o lana k tanıya n a ra çlardır. T icaretin

tar af ları m a lla n e şza ma nlılık la teslim etmezler a nca k geleceğe y önelik bir bor ç çizelgesi belirler hatta borcu diğer bor çlar la takas-

larla r. B ildiğim k ada rıy la, vahşi düny ad ak i ha y v anla r ın para y lado ğr ud a n eşdeğer bir ara çlar ı y ok tur . A nca k bireyse l k im lik haf ı

zası g ayr i resmi olara k ay nı ro lü ov nar. V am pir y aras alar, borçla

rın ödenmesi konusunda, kaynaçık kümelerindeki hangi bireylerin

güvenilir, (geri çıkartılan, kusulan kan ile), hangilerinin hilekâr

o ld uğun u öğr e nir le r . D o ğa l s eçilim, as ime tr ik g er ek s inim ve fırs at

ilişk iler inde bire y ler i, elve rişli o ld uğun da vermey e, elv er işli o lm adığınday s a a lm ak için karşı tar af ı k ışk ırtma y a y at k ınlık k az an dıra n

g enleri destek ler . D o ğa l seçilim ay rıca şu eğilimle r i de des tek ler ;

zo r unlul uk la r ın hatırla nma sı, k in g ütme , değişto k uşilişkile rinin

k on tr ol a ltında tutulm as ı ve alan a nca k sırası g eldiğinde ver meyen

hilebaz lar ın ceza landırılmas ı.

Hile ba zla r her za ma n ola cak tır ve ka rşılık lı özg ec iliğin oy un

teorisel bilmece ler ine karşı ka lıcı çöz ümle r üre tilme s i için her z aman hilebazların cezalandırılmasına dair bir unsur gerekmektedir.

Ma te ma tik s el teor i, bu tiir ‘oy unlar a' iki a na çeşit ka lıcı çöz üm

g etirir. ‘Da im a k ötü o l’ kalıcı bir çöz ümd ür çünk ü eğer herkes k ö

tüyse sadece bir iyi birey, iyi bir çözüm olmayacaktır. Ancak yine

kalıcı ol an başka bir strateji daha v ar dır. (‘K alıcının* an la m ı, stra

te jinin k ul la nım ı nüfus içinde c iddi bir s ıklığa ula ştığında , hiç bir

alte rna tifin da ha iy i bir çözüm g etir meme s idir.) Bu diğer s trateji

şöyledir : “ İyi huy lu o la r ak başla ve diğerle r ine k arar s ızlık ha k k ını tanı. S onr a, iyi ey lemleri iy ilikle karşıla anc ak k ötü ey lemlerin

intikamını al.” Oyun teorisi dilinde bıı strateji (ya da benzer stra

teji k üme ler i) f ar k lı isimlerle ta nınır, K ısasa K ısas , Dişe DişK ana

K an g ibi. Bazı koşullar altında bu y öntem evr imsel ola ra k kalıcıdır

çün k ü ka rşılık v er me nin hâk im o ld uğu bir nuf us içer isinde, tek bir

k ötü birey ve tek b ir k ay ıtsız şartsız iyi birey bu nd a n da ha iy isinis una may ac ak tır . K ısasa kısas ın fa rk lı da ha k ar ma şık değişkenle ri

vardır ve yerine göre daha oiıınılıı sonuçlar vermektedir.

A k r abalık ve k arşılık lı etk iy i Dar\ vincİbir düny a nın ik iz d irekleri olarak tanımladım ancak bu ana direklerin üstünde duranikincil y apılar v ar dır. Dil ve g ev ezeliğin olduğu s osyal to pluluk la r da

ün önem lidir . B ir birey nezake ti ve s oy luluğuy la ünlü ola bilir . Bir

diğer i k ay pa k lık , doland ırıcılık ve anla şma nın k ura llar ını bozm ak

g ibi öze llik le r inde n öt ür ü k ötü şöhret li o la bi lir . Bir başka bıre>

s oy luluğuy la ünlüd ür anc ak içinde y aşadığı to pl um da g üv en hissi,hile k ârl ığın acımas ızca ceza landırılma s ıy la k ur ulm uştur . K ar şılık lı

200 R ıd ufd Oaw lom



özg eciliğin sade teor isinin her hangi bir tür hay v anda n bek lenti

si, hay v anın t ürün ün diğer üy eler inde b ulun an hu g ibi özellikle re

karşı bilinçsiz, bir duy ar lılık la da v ra nma s ıdır. S osy al to pluluk la r da

ünlerin yayılması için dilin gücünü kullanırız. Genelde bu dedi

k odu şek lindedir. X ‘in bar da hes ap ödeme me s inden kişisel ola r akzarar görme nize gerek y oktur. X ’in pinti old uğunu 'de diko du g azete sinden’ duv ar s ınız y a da { örneğe ir o ni k bir k ar ışıklık e klers ek)

bunu size ileten Y a slında k or k unç bir y alancıdır. Ün öne m lidirve biy ol og la r , sadece s ağlam b ir “ kar şılık v er ici" de ğil am a a y nı

¿ amanda \ ağl»m bir k ar şılık v er ici ola r ak bu şif al ın iinünii besle

menin Da r w inci bir s ag k alma değeri ol duğunu ona y lay aca k lar dır.

Ma tt Ridlev ' in Na musun Kökeni I bt. < <>t V m D a r w i n

ci ahlakın tüm alanının berrak bir açıklaması olmasının yanı sıra,

özellikle un konusunda açıklayıcıdır.'Norveçli ekonomist Thorstein Veblen vc farklı bir yöntem se

çen İsrailli hay v an bilimc i A m ot z Za hav i bu konuy a parla k bir fi

kirle k at k ıda bulun muşla r dır. Özg ec il bağışlam a, e g em enlik ya daüs tünl üğün bir r e k lam ı ola bilir . İns anb ilimc iler bu g örüşü P ot la r dı

Etkisi olarak bil ir ler ki bu, Kuzey Ban Pasif ik’teki kabilelerde, ka

bile reisi ada y lar ının y ıkıcı ze ng inlikte şölen v er me düe llola r ıylabirbirler iy le çekişmeleri g elenek lerinden k ay nak lanır . O la ğa nüs tü

dur um la r da , misilleme niteliğindek i e ğlencenin süresi tar af lar dan

bir inin kaynaklan tükenene kadar devam eder, gelgeldim kazana

nın dur um u da pek fa rk lı değildir. V eblen’in ‘çar pıcı tük e tim ' ka v

ram ı, çağdaşs ahnenin birçok g özlemc isinin hassas y önünü bulur,

/âhavi’nin katkısı seneler boyunca biyologlar tarafından önem

senmemiştir. A nca k en so nunda k uram cı A lan G ra fe n, zek â dolu

mat em atik modeller iyle on u sa v unmuşve Po tlatch g örüşünün ev

rimsel bir uy ar lam as ını temin e tmiştir. Z a ha v i A r a p ötle ğenle rini

inceler. B unlar k üçük k ahve re ng i k uşlar dır . Sosy al g r uplar ha lin

de y aşar lar ve işbir liği y apa r ak üre rle r. T ıpkı bir çok k üçük kuş

türünde o ld uğu g ibi, ötleğenle r u y a n s esleri çık ar ırla r ve ay rıca

birbir ler ine bes in bağışlar lar . B u g ibi özg ecil e y lemle rin k las ik birDa r w inci bak ışaçısıy la incelemesinde, önce likle k uşlar ar as ındaki

kar şılık lı et k i ve a k r ab a lık ilişkiler i merc ek al tına a lınır. B ir ötleğenbir ar k ad aşını besler ke n da ha s onra bu ar k ada şı tar a f ında n bes

lenmeyi bekle mek te midir ? Ya da iy iliği alan kuşy ak ın bir g enetik

akraba mıdır? Zahavi’nin yorumu radikal olarak beklenmediktir .

Bas kın ötleğenler a stla rını besleyerek nüfuz hak lar ını ko r urla r .

Z a ha v i'nin ho şuna g iden İnsa biçimci dili k ulla nırs ak , bas k ın kuş

H ur jı l j un ıııvJiıbr<Uk ı ittik- w mtli Jctf ıMu. K ıu u n u n ûocc tu^v aa bıda k i kar tLkb ûlge<U%ın lıptk

.!urunıhıııul.H) bttı uırt ımJ c u)ftuUtıııu>iıı: k utuk çopçu tubpıyU bj& lı olduğu büy ük balık ara undak i

•ııuk y jt ” Yaratıcı bir deucydc, tu ıa ır ır tcmlı! ik> iıt oiıc af ı bbjrük balık tara itodın ıncdovcn;-ıi ïôpcu balqu, L ı O r o ıJ r t J i m l J u t u t . temiz l ik ra pm an umun a mavan rakip l>ı f»mı. ir rk* rr ktraU*

¿itun durulup, »eviltr. R.Bıharr vc A .S .Cn ırtc f'm 'bir <opçu b lı^ı rtk ıl?> mmulr ı>lurlıftı v r fciırunumJf ^cHa tdırmcu* ya mm ı ıncdcyın. S’aturr - Mi, 22 H a m a ı : JOiMı, v s S

A H L A K İk Û l U M l M l Z İN U A K W l N t i DİK K Ôk f c * U V A K M II M K /

l ı m V w d fni 201



...■i- NhUktnKAkcnr Ntıiaı l)nu)

şuna benze r b ir şe> söyler : “ S izden ne ka da r üstün o ldu ğum a ba

k ın. y üks ek bir dalda otura ra k k endimi atm aca lar ın g örüşsahasına

sokacak kadar güçlüvüm. Yerde beslenen sürünün geriye kalanını

uyarmak için bir nöbetçi gibi hareket edebil iyorum." Zahavi ve

ar k ada şla r ının g özlem le r i, ötle ğenle rin te hlike li nöbet g öre v i için

etkince rekabet ettikleri f ikrini beyan eder. Ve her ne zaman bir

ast ötle ğen bas kın bir ötle ğene besin s unm a g ir işiminde buluns a,

bu aşik âr cöme r tlik şiddetle ger i çev r ilir. Z a ha v i'n in g ör üşünün

özünde , üs tünlük bildir iler inin do ğr uluğun un bildirile r in bedel

leriyle kanıtlanması vardır. Sadece ve sadece gerçekten üstiin bir

bire y k ülfe tli b ir hediye ar acılığıyla üs tün lüğünü bildire ce k k ada r

g üçlü o la bil ir . B irey ler, (örn eğin eşlerini cezbeder ke n) üstünl üğün

pahalıya ma l ola n g öste rileri, göster işli cöme r tlik ler i ve vatanseverat ılanla r ıy la başar ıy ı sa tın alırlar.

Şimdi birey ler in bir birle rine kar şı özg ecil, cöm e r t y a da ‘dü

r üst ’ olm as ını açıklay an dör t s ağlam Darvv mcı s ebe bimiz var . Bir;özg ün bir du r um ol an g enetik ak r aba lık, ik i; ka rşılık lı etk i: alınan

iy ilik le r in k ar şılanmas ı ve geri ödenece ğini ‘um a r a k ’ iy ilikl er s un

ma. B unun s onra sında, üçüncü o lar ak , şefkat v e cöme rt lik le ün

k az anm anın Darvv inci yar arı. V c dört, eğer Z aha v i haklıys a, dik

kat çek ici cöme r tliğin bir t ür t ak lit edilemez, g üv e nilir bir bildiriye

dönüşmes i ve bu nu n öz g ün bir ek fa y da s ağlam as ı.T ar ih öncesi zam anın büy ük bölüm ünde ins an oğlu bu dört

tür özg ec iliğin he ps inin ev r imini g üçlü bir şek ilde deste kle mişk o

şullar a lt ında y aşadı. K öyler de y aşadık ya da bu nd a n da ha önce

leri, babun la r g ibi ay rık, g öçebe top luluk la r halinde y aşadık ki bu

to plulu k la r k ısm en de olsa ko mşu köy y a da to pluluk la r ın uz ağın

day dı. T o plu luk üyes i ar k ada şla r ınızın ço ğu a k r a ba nız dı ve diğerto pluluk la r ın üy eler inden çok daha y ak ın ilişk idey diniz; böy lec«

a k r a ba lık öz g eciliğinin g elişmesi a dına b ir ço k fırsaı do ğdu. V e, akraba ya da de ğil, ha y at ınız bo y unc a hep ay nı k işiler le kar şılaşmay a

me y illiy diniz; böyle ce k ar şılık lı özg ec iliğin g elişmesi için idea l k o

şulla r do ğdu. B u koşulla r ay rıca özg ecil ik ün ünüz ü y er leştirmekadına da idealdi v e yine ay nı ideal k oşullar d ik k a t çekici cöme r tli

ğin ilanı için de g eçer liydi. Ks ki insanla r da bu y oll ar da n her han

gi bin ya da dördünü de kullanarak, özgecil ik yönündeki genetike ğilim le r e öne m v er mişlerdi. İlke l ça ğata la r ımızın nede n k e ndi k ü

meler i içinde k i birey ler e k arşı iy i, diğer k üme lerdekile re ka rşı kötü

(y abana düşttnvıı) o ld uğun u a nla m ak biç de zo r d e ğildir . A ncak

ar tık ço ğum uz a k r ab al a r ımızla çe v r e le nme diğimiz büy ük şehirler

de y aşıy or uz vc her g un bir da ha as la k ar şılaşmay aca ğımız insan

tarla ta nışıyor uz; o ha lde neden h âlâ bir bir im iz e v e ha tta başka

to pluluk la r a a it bireylere k arşı iyi huy luy uz?

202 Kuiııutl Oa nkun



A l (LAK İ C CIL lM lM tZ İN D ARV TlN fl BİR KÖKEN İ VA R MIDIR»

D oğal se çil imin menzilini y anlış tan ım lam am ak bura da^nemlidir. Seçilim genleriniz için yararlı olanın kavranabilir bir

iar k ındalığının e v r imini destek lemez. Bu ta r k ındalığın k av r an ab i

lir bir seviyey e ulaşması için y irminci y üzy ıla k ada r bekle nilmes i

gerekir ve günümüzde bite bunu bütünüyle kavrayanlar yalnızcak üçük bir gr up uzma nla sınırlıdır. Do ğal se çilim el y or dam lar ını

'göz kararı , parmak hesabı) destekler ve pratikte bu cl yordamla

rım inşa eden g enler i des tek ley er ek işler. E l y o r da mla r ı, doğala r ı

ge reği, bazen tekler ler. Bir k uşun bey ninde, 'y uv an da ciy ak lay an

k üçük şey lerle ilgile n ve k ırmızı ağızlar ına besin bır a k ' y or dam ı

kar akter istik ola r ak bu y ordam ı inşa eden genleri k or uma etkisine

s ahiptir çünk ü y etişkin k uşun y uv as ında c iy a k la y an ve ağız aç an

lar do ğa l olar a k y etişkin k uşıın k endi y av r ular ıdır . Bu y önte m birşekilde (g ug ıık k uşlar ı ta r a f ından fa y da s ağlam a k için pla nla na r a k

v apılan şey in so nuc unda ) başk a bir y av ru k uşun y uv ay a g irmes iyle

tekler. Merhametli insani dürtümüz bu teklemelere tekabül ediyor

olabilir m i? Bu dür tümüz, y avr u bir g ug uk k uşunu büy ütme k içincanla başla m üca dele eden bir ça lıhülb ülünün ebev ey n iç g üdüle r i

nin teklemesine benzemiyor mu? Daha yakın bir benzeimeylc, bir

çocuğu ev lat e dinme insani dür tüs ü. He me n ek leme liy im ki bur a

dak i ‘tekleme* ifades i sadece Da nv inc i anl a m a y öne lik tir . A şağıla-

vıcı bir ima içermemektedir.

B e nim s e diğim, ‘te kle me ' y a da ‘yan ür ün' g ör üşü bu şek il

de işler. D o ğa l se çilim, ata la r ımız z a m a nında , k üçük ve dur a ğa ng r uplar ha linde , tıpkı b a bun la r g ibi y aşadığımız döne md e bey

nimiz içinde özgeciI dürtüler programladı. Bunu cinsel dürtüler,

açlık dürt üle r i, y a ba na düşma nı dür tüler ve benzer leri t a k ip etti.

Ze k i bir çift Darv vinci g örüşten f ay dala nar ak cinsel dür tüler inedair cn y üce sebebin üre me oldu ğunu k av ra y abilir. K adının do

ğum k ont r ol hapı k ulla ndığı için ham ile k a la ma y a ca ğını bilirle r.

Ve bu bilg iy e r ağme n cinsel ar zular ının bir ne bze da hi a z a lm a dı

ğını ke şfederler . Cinse l a r zu cinsel a r zu dur ve bire y in ps ik oloj is i

üzerindeki etkisi, cinsel arzuyu harekete geçiren temel Darwinci

bas k ıdan bağıms ızdır . Cins el a r zu, te mel m a nt ığında n bağımsızc a

v arolan g uçlu bir dür tüdür .

Şefk at, özg ec ilik , cöme r tlik, duy g udaşlık , me r hame t k o nula

rında da ay nı ma ntığın geçerli ol duğunu iddia e diy or um. A tala r

dönem inde , yalnızca y ak ın ak r aba lık vc olası alışverişmese lelerin

de özgecil olma fırsatımız vardı. Günümüzde bu kısıtlama yoktur

ancak cl yordamı süregelir. Neden böyle olmasın? Bu tıpkı cinsel

arzu g ibidir . G öz ü yaşlı bir bahtsızla (ak r aba olm ay a n ve iy iliğin

karşılığım v er emey ecek ) kar şılaştığımızda acıma his s imize eng el

ol amay acağımız g ibi k ar şıt cinsten bir birey e kar şı (kısır o la bi lir yada üreme si başka b ir se beple imk âns ızdır) şehvet his le r imizi de en-

I m i i Y A m f e ıı 2 0 3



ıı .i.,..- AUAıa KuLm. Nniot Itifu)

gelleyemeyız. He r ikisi de teklemedir, Darvv mcı tekleme: M utluluk

ve ren, değer li t ek leme ler .

Bir a nlığına bu tür Da nv inc i esasların me rham et ve cöme rtlik

g ibi y üce d uy g ula n a lça ltm ad ığını y a da k üçüms e m e diğini düşü*

nun. Ve de cinsel arzuyu. Cinsel arzu, dilbilimsel kültürün sınırlan*na g ird iğinde , öne m li şiir ve dr am a o lar ak y ücelir: J oh n D o nn e ’nin

aşk şiir ler i y a da mesela Romeo ve Jultct. Ve elbette k i, ak r ab al ığıntekley en y önünde de ay nı dur um g cçer lidir ve kar şılık lı alışveriş

teme lli me r hame tte . B orcu ol an biris ine karşı m e r ham e t, ba ğlam

dışında ba k ıldığınd a , başk a bir is inin ço c uğunu ev lat e din m e k ka*

dar Dar sv inci de ğildir :

Merhametin yapısı gereği zorak i değildir.Tıpkı gökyüzünden dünyayaDamlay an ılık bir y az yağmuru gibidir .

Cinsel arzu, insani tutku ve çabanın büyük bölümünün arkasında

ki, harekete geçirici bir etkidir ve bütünüyle bir teklemedir. Aynı

g örüşün cöme r t ve me r hame tli olm a ar zusu için de geçerli olma*

ması için hiçbir s ebep y ok tur. A tala rımız za ma nında d oğal seçilimiçin bu ik i tür ar zuy u inşa etme nin en iyi y olu el y or dam lar ını bey

ne y ük lem ek ti. B u y or damla r bııg ün de bizi etk ileme kte dir, şartlar

y üzünde n esas işle v le rini y it ir dik le r i za ma nla r da bile.Bu tür el yordamlarının üzerimizde hâlâ etkileri vardır, bu

etkiler K alv iııist bir k açınılma zlıkta değil ancak edebiy at, gelenek,

g öre nek ve huk uk un uy g ar laştıran etk iler inin s üzg ec inden geçer;

ve elbette dinin. T ıpkı ilkel cinsel arz u bey in y öntem inin medeniy et

süzg ecinden geçerek R om e o ve J ulie t’in aşk s ahneler inde ortay açıkm as ı g ibi. Bize- karşı- onlar ilkel beyin y öntem ler i de Ca pule t ve

M on ta g ue aileleri ara s ındaki k an davas ı sav aşlarında ortay a çıkar ;

özg ec ilik ve duy g uda şlığın ilkel bey in y öntem ler iy se S hake s pear e’inson s ahne s inde k i zo r a k i bar ışma y la biz i neşel endir ip al k ışla ta n bir

tekleme olarak belir ir .

A l II .A K IN K ÖK E N İH A K K IN D ABİR D U R U M A RA ŞT IRMA S I

Eğer ahla k y önümüz, tıpkı cinsel ar zu g ibi, ge rçekten d inin or

taya çıkm as ından öncek i Darvv mcı g eçmişimizin der inlik ler inden

k ay nak lanıy or sa , insan z ihni ar aştırm alar ının baz ı evrensel ahlak ı

k uralla rı g özler önüne sermesini bekleme liyiz ki bunla r coğraf ikve k ültüre l bariy er leri ve ayrıca daha da zo rl u dini bariy er leri aşank urallardır. I lar v ar d'h biyo log M ar c Hause r kitabı A hlak i Düşün*

2 0 ^ KiUuıJ







A H IA K J N K ÖK E NİtlA k M N U A ll lK U L K U M A K A > DRMA M

icndırcbilcn Dc ms e ’tıin çeke ceği k ol un a k s ine, N e d’in çeke ceği ko-

uin görevi, treni emin bir bölgeye yönlendirmenin ardından, tren

r u/ağa düşmüşbeşkişiy e y ak laşır y ak la şmaz te k r ar ana pa tik ay a

••inc itm e s idir . Bu ikile mde y alnızca k ol u çek ip tre nin y o lun u de

şt ir m e k yeterli o lmay acaktır : tren tekrar 3na pat ik ay a ç ıkt ığında

ı>ter istemez bu beşkişiye çar pac ak tır. A nc ak , te s adüfe bak ın k i,ralı patika da treni durdura bilecek k adar ağır bir a dam ot ur m ak

ladır. N cd k ol u çe k ip, tre nin y önunu değiştirm eli m ıdır? B urada

y o ğunluğun y anıtı, ha y ır y apma malıdır . A nc ak Denişe ve N e d'in

dilemlerinin arasındaki fark nedir? Büyük ihtimalle insanlar içgü

düsel ola r ak K a nt in i lkes ini uy g ulama k tadırlar . Denişe tr enin beş

insa nı ez ip g eçmes ini tr enin y önünü değiştire re k e ngelle r ve emin

bölgedeki talihsiz kaza Rumsfeldian’ın etkileyici deyimiyle ’yardımcı zar ar dır.’ K miıı bölg ede ki a da m Denişe ta r af ından insanlar ı

k ur ta r ma k için k ulla nılm amıştır . N e d şişman a da m ı g er çek te treni

durdurmak için kttlfomr ve ins anla r ın ço ğu, (belk i de düşünme de n)

K ant ile bir lik te (mük e mm e l ay r ıntılar ını düşüne r e k tas ar lamıştır),

bunun y aşams al bir fa rk y ar at tığında he mf ik ir dir .

O s c a r 'ın ik ile mi y eni bir far kı açığa çıka r ır. O s c a r ’ın şar tla n

Ned’inkiyle aynıdır, bir farkla, tal i yolda treni durdurmaya yete

cek ka da r a ğır büy ük bir demir engel v ar dır. O s c a r ’ın k olu çek iprr enın y önünü de ğiştir me k te te r eddüt y aşam ay ac ağı açıktır . T abii

>ürityüşe çık a n biris i de mir eng elin önünde n g eçmey eceks e. Bu k işi

eger Os ca r k ol u çekerse hiç k uşk us uz ölec e k tir , tıpkı N e d'in şiş

man a da m ında o lduğu gibi. B ura dak i f ar k O s c ar 'ın y ür üy üşçüy ü

treni dur dur m a k için k ullanm am as ıdır : bu y ür üy üşçünün ölüm ü

Dcnise ’nin ik ileminde olduğu g ibi bir y ar dımcı zar ar dır. T ıpk ı Ha-

user ve Ha use r ’in denekle ri gibi. O s ca r ’ın k olu çe k me izni o lduğu,

Ned'inse olm adığını hissederim. A ma ay nı za ma nda k ar ar ımı hak-

çık ar ma nın epey g uç ol duğunu düşünür üm . Ha us e r ’in bunun la

ilgili açıklaması, bu gibi ahlaki içgüdülerin genelde ayrıntılarıyla

jçık la na m a dığı anc ak her ha lük âr da bunlar ı g üçlü bir şekilde be

nims ediğimiz y önünde dir çünk ü bu ev rimsel bir mir as tır .

Me ra k ııy andıncı bir insanbilimse l g irişimle lla us e r ve mes

lektaşları ahla k deney lerini, K una isimli bir Or ta A mer ika ka biles i

nin yaşantısına uy ar ladılar. Bu k üçük k abile nin Batı A me r ika lılar laola n ilişkisi zay ıf, dinler iy s e resmi de ğildi. A r aştır ma cılar a r*ir hat

üzer indeki tr e n" felsefe deney ini, ka nolar a d oğr u y üzen tims ah

lar g ibi y öre y e uy g un eşdeğer örne k le r le değiştir dile r . A di l k üçük

far klılıklar a r ağme n, K una kabilesi bizimk ilerle av nı ahlak ı kar ar

lan verdi.

H aus e r 'in bu k itapt a y er alabilece k özg ün g örüşler inden bir

diğer i, dinda r ins anla r ın ahla k i seziler inin ateistler den fa r k lı olup

o lm adığıdır. Eğer ahla k ımız dinde n k ay na k la nıy or ols ay dı hiç kuş-

Tııuı Yaralıcııı 2 A Y J



>•'i '...... A hU lt n K Muni. N « k n It î t w ?

kuşuz fark lı olma lılar dı. A ncak g örünen o k i böv lc bir fa rk y oktur.

A hla k felsefecis i Peter Sing er'*7' ile bir lik te bir çalışma ha zır lay an

Hauser üç iki leme odak landı ve dindar insanların f ikir lerini ateist

lerin fikir ler iy le kar şılaştırdı. Her dur um da , denek lerde n k uram s al

bir eylemin ahlaki açıdan ‘zorunlu’, ‘hoşgörülebilir" ya da 'yasak'

olm as ı öze llik le r inde n bir ini seçmeleri iste ndi. Bu üç ik ile m şöyle

sıralanıyor:

1. Dcnis c’nin ikilemi. İnsanların yüzde doksanı beşkişiyi kurtarmak için bir k ışının hay atını feda edip, tr enin y onunu değiştirmenin hoşg örülebilir o lduğunu söyledi.

2. Bir gölde boğulma k üzere olan bir çocuk g ördünüz ve etraftasizden başka yardım edecek kimse y ok. Çoc uğu kurtarabilirs inizancak bunu yaptığınızda ta kım elbiseniz berbat olacak. İnsanların y üzde dok san vedısı çocuğu kurtar manızın zor unlu olduğunusöyledi (ne tuhaftır ki geriye kalan yüzde üç takıın elbisenin dahaönemli o lduğunu söyledi.)

3. Y ukarıda tanımlanan org an nakli ikilemi. Oeneklertn yüzde doksan yedisi bekleme odasında oturan sağlıklı adamı y ak alama k veorg anlar ı için onu öldürmenin, diğer y andan org an için bekleyenbeşkişiyi kurtarmanın, ahlaken y asak olduğunda hemf ikir oldu.

Haus er ve S inge r’in or ta k ça lışmas ının temel so nucu, b u tür k a

ra r lar a lınma s ında d inda r kişiler ve ateistler ar as ında istatistikse l,

be lir g in b ir far k o lm ad ığıdır . Bu sonuç be nim v e diğer bir çok kişi

nin be nim s e diği şu g örüşle u y um lu g ör ünüy o r , y an i iyi ya da k ötü

birisi olmak için Tanrıya ihtiyacımız yoktur.

E ğ e r t a n r i y o k s a n e d e n i y i y i z ?

S or u bu şek ilde y öne ltild iğinde elbette alçalt ıcı bir iz le nim bira

kır. D in da r b ir insa n bu so r uy u bana bu şek ilde s or duğund a (ki

ço ğu din da r bu nu y apa r ) heme n şey tana uy ar (!) v c şöy le mey danok ur um: “ Ge rçek ten iy i olma y a çalışmak tak i tek s ebebin T a nn ’nın

onayını ve ödülü almak ya da kınaması ve cezalandırmasından

sakınmak mıdır? Bunun ahlaklı olmakla hiçbir i lgisi yoktur» bu y alnız ca y ağcılık e tme k tir , da lk a v uk luk tur . He r ha r ek etin i harta

derin düşüncele rini g özleye n g öky üzündek i k ontr ol kame ras ı ya

da kafanın içindeki çelik küçük ileti cihazım gizliden gizliye kolla m a k tır .” E inst ein’ın dediği g ibi, “ Eğer ins anla r sadece ce za lan

dırılmaktan korktukları ya da ödüllendiri leceklerini umut ettikleri

208 Ridur ri &»wfaint



F fl P R T A NR I Y OK S A NÜDE N İY İY İZ?

için iyi ka lplıleısc , o halde gerçekten çok a cınacak halde y iz.” Mic-

hael Sher me r, İyi ve K öt ü'nüıı B ilim i’ndc iT hr Scu'ncc t,o ud and h.t'tü bu nu “ tar tışına sonl andır ıcısı” ola r a k is imle ndir ir . Eğer

T anr ının y o k luğund a , ‘hırs ızlık, t eca v üz ve cinay et s uçlar ını işle

y eceğiniz i' onay lıy or s anız , ahlak s ız bir ins an o lduğunuz u ifşa et

miş olur s unuz "ve sizi g ör düğüm üzd e y ön üm üz ü değiştir me mizk on us unda olduk ça tedbirli da v r a nırız / Diğer y atıdan , eğer ilahi

g öze tim a ltında değilk en da hi iyi bir insan o lm ay ı sürdür ec eğinizi

söyler seniz, T anrının v ar lığının iyi birey ler olm am ız için zo r unlu

ol duğu iddian ızı ka çınılmaz ca sarsmışolur s unuz. B irçok dindar

kişinin dinin ke ndilerini iyi birer birey o lma k on us unda motiv e

e tt iğini düşündük le r ini bil iy or um , öze llik le de kişisel g üna hk âr lığı

sistematik biçimde sömüren inançlardan birinin mensubu iseler.Bana öyle geliyor ki Tanrıya inancımız aniden kayıplara ka

rıştığında, he pim izin duy g usuz ve bencil bir he donis t g ibi harek et

edec eğimizi v e şefk atten uza k , me rha met s iz, c im r i, iy ilik s ıfatını

ha k edecck hiçbir v asıf taşıma y an k işilere dönüşe ce ğim iz i d üşün

mek için olduk ça düşük bir özsay g ı g erek ecektir. Do s toe v s k y ’nin

bu g örüşte o ld uğun a g enişölçüde ina nılır . B unun sebebi he rha lde

Iv an K ar a m az o v ’a laf y apıştırma k için k ale me a ldığı şu y o r um la n

olabilir:

llv anj kutsal gözleminin ar dından şöyle bir sonuç çıkardı;doğada insanın insanoğlunu sevmesi için bir k ura l k esinlikle y ok lur ve eğer sevgi şimdiye dek tüm düny ada varolsay dı,bn doğa kanunlar ının bir erdemi say ılamaz, bütünüy le insanın kcııdı ölüms üzlüğüne olan inancından kay nak lanırdı.

Ayrıca kesin sözlerle şunu ekledi; doğa kanunla rını oluştu

ran etmen, ismen, insanın kendi ölümsüzlüğüne olan inancıbir kez yok olduğunda , insan y alnızca sevgi yeteneğini y itirmekle kalmayacak ay nı zamanda bu düny ada ki yaşamınıdestekleyen yaşamsal etkiten de kaybedecek. Bundan başka,ar ıık hiçbir şey ahlak dışı olmay acak , y amy amlık dahil lıcrşey serbest olacak. Ve ncticcdc, sanki tüm bunlar yetmezmişgibi şunu ilan etti; siz ve benim g ibi her birey (örneğin,kendi ölüms üzlüğüne ya da T anrıya inanmay an birisi) için,

doğa kanunu aniden değişerek eski din temelli k anunun laıtızır halini alacak ve eg oizm, suç işlemeyi de kapsay arak, y alnızca hoşgörüiebilır olmak la ka lmay ıp ay nı za manda insan

yaşamışının en akılcı halta en asil vuruluşsebebi olarak zo

runlu kılınacak . ,Hl

Safça denile bilir anc ak ben Ivaıı K ar am az ov 'uıı insan doğas ına b a

kışaçıs ından da ha a z alay cı bir bakışaçısına y at k ınımdır . Be ncil ve

suça yönelik davranmamızın önünün kesilmesi için gerçekten ge-

Tocm Yanıtsın 2 ü i )



Ahklon Kö keni : N 'd kn lt ir iı>

rek Tanrı gerekse birbirimiz tarafından kontrol altında tutulmamız

ge rek li midir ? Şahsen bu g ibi bir g öze time ihtiy ac ım o lm ad ığına

samimiyetle inanmak isterim vc sevgi l i okuyucular, si/ de böyle

düşünm üy o r m uşunu /? Diğer ta r af ta n, özg üv e nim izi zay ıflatırca-

s ına, Siev cn Pinke r’iıı BoşHlrn T ahtas ı’nda - fikir." <!.;>■' tar i fett iği, Mo ntr e al'de k i g üv enlik güçleri gr ev indek i hay al k ırıklığı ya

ratan deneyimine kulak vermeliyiz:

Ro ma ntik 1960'larda. barışçılığıyla övünen K ana da’dagenç bir delikanlı olar ak, B ak unın anarşisinin sağlam birtaraf tar ıydım. Ebevey nlerimin, “eğer hükümet k olluk k uvvetlerini bir kenara ilerse her yer cehenneme dönceektır”

nasihatine g ulııp geçmiştim. Rekabet içindek i ta hminler imiz17 Ekim 1969, sabah saat 8:üü*dc Montreal kolluk kuvvetleri greve başladığında sınanmay a başlandı, öğley e doğrusaat l l : 2 0 ‘de ilk bank a soy gunu gerçekleşti. Oğİen olduğunday sa şehir merkezindeki dükkânların çoğu y ağmalama

y üzünden kapandı. Bu olay lar üzerinden daha bir kaç saatgeçmemişti ki, taksi şoförleri havaa lanı müşteriler i için kendileriyle rekabet halindeki bir limuzin kiralama sirkelininbinasını atc>c verdiler. Bir keskin nişancı çanla rdan birineçıkar ak bir polis memur unu ötdürdü. İsy ancılar bazı otelve restoranları bastı ve bir doktor banliyödeki evine girenbir hırsızı oldiır du. G ünıın sonunda, alrı banka soy ulmuş,neredeyse y üz dük k ân y ağmalanmış, on ıkı y ang ın başlatılmış, kırk araba dolusu dük k ân camı kınlını*, >clıir otoriteleri orduyu ve elbette Kanada Atlı Polislerini düzeni yenidensağlamak adına çağırmadan evvel mülk zararı üç mily ondoları aşmıştı. Bu belirleyici, deneysel s ınav sivasi görüşle ri

mi s ükûtu hay ale uğratmıştı...

Belki de, insanların gözetim altında tutulmadıkları ya da Tanrı

tarafından yöneti lmedikleri zamanda iyi olmayı sürdüreceklerine

inanar ak Polva nnacıl ık oy nuvor umdur. M ada ly onun diğer y ü

zünde, M on tr e a l nüfus unun büy ük ço ğunlu ğu muhtem e len T anrı

inancı ol an kişilerdi. Y er y üzü üze r indek i k o lluk kuv v etler i kısa bir

süreliğine sahneden y ok o lduğund a , T anrı k or k us u bu insa nlar ı bukötülükleri yapmaktan neden al ıkoymadı? Montreal grevi Tanrı

ina nc ının bizi iyi ins a nla r y aptığı v ar s ay ımını s ınam ak İçin o ld uk

ça s ağlam bir doğa l deney değil miy di? Y a da k in ik (k ötümse r )

I I.L .M e nc k e n k es k in bir dille şu g ör üşünü bild ir diğinde ha k lı mıy

dı? : “ İns anla r dine ihtiy ac ımız v ar de dikle r inde asıl ima la r ı ko lluk

kuvv etler ine ihtiy acımız o lduğudur .”

Klbettc polis güçleri grevdeyken tüm Montreal kötülük yap

ma peşinde de ğild i. Dinda r la r ın y ağma ve y ıkım ola y la r ına kar şıdinda r olm ay an la r a na za r an da ha az e ğilimli olup olm ad ığına dair

2 1 0 Rw h« rJ t)«wlctnı



t ü t R TAN RI Y OKSA N F OPN IY İY İ7 >

bir istatistiksel sonucun elimizde olmamalı üzücü. Bu konu bak*

kında bilgis iz birisi olar ak bir ta hmin y aparsam eğer, dindar lar ın

y ık ıp y a ğm a la m a y a daha e ğilimli o lduk la r ın ı s öy ler im . S ık sık şu

iğneley ici y or um u duy a r ım, ateistler polise k arşı dir e nme k te n çe

kinir ler miş. K im bilir belk i de hapishanele rde ço k az s ay ıda ateistolmasının nedeni budur (ki birkaç küçük kanıt olsaydı, bir sonuç

çıka r ma k daha basit olur du elbette.) A te izmin kesin bir şek ilde a h

laklı olm anın seviyesini ar ttırdığını iddia e tmiy or um, a ma insan

cılık (hümanizm yani genelde ateizmin yolunu takip eden ahlâki

siste m) büy ük ihtim al le bu nok ta da başar ılıdır. Bir diğe r iy i olas ılık

at e izm in, y üks ek e ğitim , zek â ya da özg ür düşünce g ibi bir üçün

cü etm enle bağ k urm as ı ve bun un suç dür tüs ünü etkisizleştirebil-

mes idir. Me v cut bu tür ar aştırmay a day alı is patlar hiç kuşk u y okki d inin a hla k la o lum lu y önde bir ilişkisi o ld uğu or ta k g ör üşünü

desteklemey ecek tir. B u g ibi bağıntılı k an ıtlar as la inan dırıcı ol a

mazlar ancak yine de Sam Ilarris1tarafından Hıristiyan Bir Ulusa

M e k tup’da (i.ctTet to j Chrtslıan Nalinni açığa v ur ulm uşaşağıda

ki şu g örüşçar pıcı e tk ide dir .

A me rik a’daki siyasi parti bağlılığı dindarlığın kusursuz bir

göstergesi değilse dc, ‘kırmızı eyalcrlcrin* { Cumhuriyetçi]kırmızı olmalarındaki birincil sebebin muhafazakâr Hıristi

y anların ezici sıyası baskısının olduğu bir sır değildir . EğerHıristiy an tutuculuğu vc toplumun sağlığı aras ında g üçlübir bağols ay dı, bunun belli başlı işaretlerini A merika'nınkırmızı eyaletlerinde görebilmeliy dik. Göremey iz. “ Şiddetiçeren suç” or anları en düşük y irmi beşşehrin y üzde 62 ’si‘mavi* eyaletler {Demokrat], geriye kalan yüzde 38’i ise

kırmızı' eyaletlerdir [ Cumhuriy etçi] . Y ir mi beşen tehlikelişehrin, yüzde 76’sı kırmızı eyaletlerde, yüzde 24’ü mav i ey aletlerdedir. A slında A merika'dak i en tehlikeli beşşehirdenüçü dindar eyalet Teksas'tadır. “Ev soygunu” oranının en

yüksek olduğu 011 İki eyalet kırmızıdır. “ Hırs ızlık’' or anlarının cn yüksek olduğu y irmi dokuz eyaletten yirmi dördükırmızıdır. “ Cinay et " oranının en yüksek olduğu yir mi ikieyaletten ou yedisi kırmızıdır/

.Sistematik bir ar aştırm a y uk ar ıdak i ba ğıntılı ver iyi deste klemey e

hizmet edebil ir . Dan Dennett, Büyüyü Bozmakla tHwjkmg tbf y alnızca Ha r r is ’in k ita bını de ğil a ma be nz er ar aştır malar ı

ala y cı bir ta v ırla eleştirir:

1 İ>3m Har r ı» l * W dop. ıını lt ı . ı l ın %<• nöml * ı l ım u / rh ı ı r k i tap la r y j / nu> A tn rnk s l ı I t ır ya / a ı ı lı r . • ¡t f . r t .

'• A ır w r ık j ' ı b k ı b u r r t ık d u m ı ı m n t a ın ı m ı i n g ı l t n e ' d c g n ,e r l iı lı ı; ıı u v i M u l u i . u j k . i t P -ı t l ı' m u ı r a ğ ıd ı r ve k ı ı ıuu ı tM. t i uny ' j nu ı ge ı i>c k -ıLu ııoda ok luğu g ib i , t i j u ı i ıo t i l e ge l cnck ıc l o la rak b agd i f t ın Uu

(TllktİJ.

T«ıwı Y*mlgıtı 211



r . •ı-'i ı A h L t l n n K lUırni'Nntrn ir tv itv

Bu sonuçların dindarlar arasındaki cn yüksek ahlaki erde*min klasik değerlerine çok sert bir saldırı olduğu aşikardırve dinsel örgütler bu sonuçları çürütmek içiıı er geç dikkatedeğer araştırmaları başlatmaya soy unaca klardır... Bu no ktada emin olabileceğimiz bir nokta vardır, eğer ahlakı tu

tum ve dinsel bağlılık, uyg ulama y a da inanç arasında gözeçarpan olııııılu bir bağvar ise bıı, y akın bir süreçte keşfedilecektir çünkü birçok dinsel örgüt geleneksel inançlarınınahlak la bilimsel bir ilişkisi olduğunu onay lamay a dünde nra/.ıdır. (Bu kişiler bilini inançlarını desteklediğinde, bil imingerçekleri ortaya dökme gücünden oldukça etkilenirler.)

Ayrıca bu tür bir bilimsel kanıtın teşhir edilmesi nc kadargecikirse böyle bir ka nıtın olmadığı yönündeki k uşkular dabir o kadar artacaktır.

M an tık lı birçok insan g özetimsiz ahla k ın, polis grev y aptığı ya da

g özetim ka mer as ı ka patıldığında k ay ıplar a k arışan s ahte ahla k ta ndaha doğr u o lduğunu o nay lay aca k tır ve ayr ıca bu casus k ame ra

nın bir polis merkezinde olmasının ya da gökyüzüııdckı hayali bir

ka mer a o lmas ının öne mi y ok tur. A ncak belki de *eğer T anrı yoksa

neden iyi olmak için kendimizi kasalım?’ sorusunu alaycı bir tavır

la y or umla ma k haks ızlık o lur .‘ D ind ar bir düşünür daha içten birdürüstlük le s oruyu y or umlay abil ir , “ Eğer T anrıy a inanmıy ors anız,

or tada herhangi kesin ahlak i nor mlar olduğuna inanmıy or sunuz

demektir. Dünyadaki en kusursuz iradeyle iyi bir insan olmaya

y öne lebil ir s in iz a ncak ne y in iy i ne y in k öt ü o lduğuna nasıl k ar ar

v er ece ks iniz? İyi v e k örü no r ml a r ınızı size en mük e m m e l şek ilde

belirtecek olan sadece dindir. Din olmasa iyi birisi olma yolun

da ilerlerk en ter eddütler y aşar, uy dur uk çöz üm le r öne s üre rdiniz.

Bu, kural kitabı olmayan bir ahlaktır: Yerli yerine oturmamışbir

ah lak . E ğer ahla k sadece bir seçim meselesiyse, Hitle r de ke ndine

özg ü ırk sal i lham lı norm lar ına day anar ak ahla k lı ol duğunu öne

s üre bilirdi. Ve ateistler in hepsi f ark lı nur lar la (ina nçlar la) y aşamak

a dına k işisel s eçimlerini bi ld ir ip, k ola y ca işin içinde n s ıy r ılır lar

dı. Bunun aksine, bir Hıristiyan, bir Yahudi ya da bir Müslüman

Hitle r 'in kes inlikle k ötü old uğunda n y ola çıkar ak k ötülüğün m ut

lak bir an lam ı o lduğunu öne süre bilir ve bu anlam tüm za ma n veme kânlarda ge çerl idir .”

Eğer ahlak lt o lm ak için T anrıy a g ere ks inim duy duğum uz do ğ

r u ols ay dı bile, bu elbette T a n n ’nın v ar lığını daha olas ı ya da dalın

çekici kılmazdı (birçok insan aradaki farkı söyleyemez.) Ancak ko

nu m uz bu değil. K af am da ca nla ndırd ığım din s av unucusu, T anrıy a

y ağcılık e tmenin iy i y önde o lm a k iç in bir dins el dur tu o lduğunu

hesaba k at m ay a gere k duy ma zdı. B unun yer ine şöy le bir öneri' IM..M e nc k nı. yine tipik kdtunttcrliklc biliıtci jöf le uuınılı ım>* ır. tam ın uı In/ı ulryr lntıyuı u b u pk nnııaund j b in uy ar ın İç » o .

2.12. Rk- hsrH OowV hm



de bulunurdu» iyi yönde olma diirtiisü her nereden kaynaklanırsa

k ay nak lansın, “T anrı olm ada n neyin iyi olduğunun belirlenmesinde bir s tandart b ulunam az ." He r birimiz do ğr unun tanımını ke n

dimiz ce y apıp, bu ta nım la r ışığında hare ket e de bilir dik . Y alnızca

dine dayalı ahlaki i lkeler saltçılık olarak tanımlanabil ir (Mesela‘altın k ur a lın’ ak sine, ki ge nelde dinlerle birleşir f ak at herhang i

bir y erden ka y na k lana bilir.) iyi iyidir* k ötü de k ötü ve örne ğin,birisinin acı çek ip çek mediği g ibi özel d ur um la r ha k k ında ka rar

v ermek le uğra şmay ız. H ay a li din s av unucum sadece din in neyin

iyi o ld uğun un belir lenme sinde bir temel s unaca ğını öne s üre rdi.

Bazı f i lozoflar, mesela Kant, dinsel olmayan kaynaklardan

s alt ah la k de ğer ler i türet mey e çalışmışlar dır. K a nt , biz zat d ind a r

birisi olarak ki bu o zamanda neredeyse kaçınılmaz bir olguydu'.T anrıy a kar şı hizm et te n ziy ade , hizmete karşı hizm e t te me lli bir

a hla k i s istem y ar atm ay ı dene miştir. B ildik açık buy r uğu ‘evrensel

bir k an una dönüşme s ini istemey eceğin k an unla r ı uy g ula m a m ızı’

bildir ir . Bu y ala n s öy leme meselesiy le bire bir ör tüşüy o r . İns anlar ın

ilke g ereği y ala n söy lediği bir düny ay ı hay al edin ve bura da y alan

söylemek iy i ve ahla k lı bir dav ranışolar ak değer lendirilsin. B öy

le bir düny ad a y alan söylemek bir süre sonra bir an la m taşımazhale gelir . Yalan söylemek gerçekleri zan altına almayı gerektire

ce kt ir. Eğer bir a hla k ilkesi herk es in benims em es ini is te diğimiz bir

kavramsa, yalan söylemek ahlaki bir i lke olamaz çünkü bu i lke

anla ms ızlığıy la ke ndi k endine y ıkılır. Y alan s öy leme k, bir y aşam

k ur al ı olm a k ta doğas ı g ereği g üv e nilm ez dir . K on uy u g enelleştir

diğim izd e , benc illik ya da diğer ler inin güzel am aç lar ına y önelik

as alak lık beni etkiley ebilir ve bana kişisel ta tm in suna bilir. A ncak

tüm to plum un bencil asalakçılığt bir ahlak i i lke olar ak benimsemesini ar z ula m a m , ç ünk ü böyle bir şey olurs a as ala k lık ede bileceğimkimse kalmaz.

K an tçı b uy r uk , do ğr uc uluk ve diğer bazı k o nu la r da işe y ara r

g ör ünüy o r . B unu a hla k ın ge neline y ay ma nın nas ıl başar ılaca ğını

a nla m ak pek de kola y değildir. K a m ’a rağme n, salt ah lak i de

ğer ler in ge nelde dııı ta ra fından g üdüldüğü k on us unda hay ali din

savunucumla hemfikir olmak çekicidir, ölümcül derecede hastabir is inin ızdıra bına k endi isteği olm a da n son v er mek ilelebet y anlış

mıdır? K en di cins iy etinizden birisiy le sevişmek lıer za ma n y anlış

mıdır? Bir embriyoyu öldürmek her zaman yanlışmıdır? Bunların

y anlışo lduğuna ina na n birço k kişi v ar dır ve da y a na k la r ı kes indir .

K anıtlamay a ya da tartışmay a hiç gelmezler. On la r la a y nı fik ir

de olm ad ığınızd a her k im o lurs anız olun v ur ulm an ız ger ekir: şaka

y apıy or um; elbette A m e r ik a n k ürta j k linik le r in de s ilahl ı saldırıy a

uğra y an bir k aç do k to r u bun un dışında t utuy or um (bir s onr ak i bö-1 Bu. K jat'uı g ûaıy ltnui f l l ıt ıL m ,* lub ul edılnu> yı ıtumuılm. A m j t mr>hıır f i l ıuot A . C CrıvUng'tnmakul uvunıtuıuM g ör e K j o t u n u t u r u n d ia w l t o p U n i t l m ı u k j t ı k j ita. yst*,tkte hu atrı .ı ı ı

CCEft TANRI TOKSA N tULN İYİYİZ»

l»«n Y4si lgin 21 J



•• Ahlalno Kökcm- N tdc a tvm * >

lüme bak ın). G elg elelim, ne m utlu k i ahlak değer lerinin salt olm a

la n zo r unlu değildir.

D o ğr u ve y anlışı belir lem ek ahla k fe lscfcciler iniıı meslek i

görevidir. Robert Hinde’nin az ve öz tanımıyla» ahlak felsefecile

ri “a hlak i kuralların» ma ntıkla o luşturulm ala rının zo r unlu o lm ama k la birlikte , ma ntığa day alı s av unmalar ının y apılabilme sinde ”

hemfikirdirler.'**' Bu bilimciler kendilerini birçok farklı uslupla

s ınıfla ndır ırla r a nc ak ça ğda şte r m ino lo ji ışığında en b iıy ûk ay rım

(Kant gibi) ‘deontologlar’ ve ‘neticeciler’ arasındadır (buna ‘fay

dacı’ J ere my B entham (1748- 1832) da dahildir.) Deontoloji , ah

lak ın kur allar a itaa t etmekten ibaret old uğu inancı için k ullanılan

süslü bir isimdir. Gerçekteyse yükümlülük, görev bil imidir. Yunanca “ bağlay ıcı neden " ’den gelir. De ont olo ji s air ahla k çılık la bi

re bir ay nı de ğildir a nca k dinle ilg ili bir k ita pta k i çoğu a m aç için

bu far k üzerinde durm ay a ger ek y ok tur. S altçılar salt do ğr u ve

sa lt y anl ışlar o ld uğuna ina nır la r , do ğr uluğu is pat la nm ışbuy r uk la r

(y ük üm lülük , z or unluluk la r ) bu do ğr u ve y anlışların so nuçlarını

etkilemez. Neticeciler daha bilgiç bir edayla bir eylemin ahlakının

bu eyle min s onuçlarıy la değer lendirilmes ini geçerli say arlar . Ne-

ticc ciliğin bir diğer uy ar lam as ı B ent ham ve ar k ada şı J am e s M ili(1773- 1836) ve M il l’in oğlu J o hn S tuart M ili (1806-73) ile özdeş

leşmişo la n f elsefe ol an fa y dacılık tır. F ay dac ılık maale se f sıklıkla

B e ntha m’ın şu belirs iz slog anıy la özet lenir: “ En k ala ba lık nüfus un

en büy ük m utlu luğu ahla k ve y as amanın k urulm as ıdır .”He r s altçı g örüşdinde n türetne miştir. B ununla birl ik te , saltçı

ahlak ı dinin dışındaki zeminlerle m üdaf aa etmek epev g üçtiır. A k

lıma gelen tek unsur vatanseverliktir, özellikle de savaşzamanlarında. T anınmışIspa ny ol film y önet me ni L uis B unue l’in de dediği

g ibi : “T ann ve V atan y enilmesi mümk ün olmay an bir ekiptir ; tum

zu lüm ve k a tlia m re ko rlar ını ellerinde tuta r la r .” İnsa nlar ı s ilah altına almak önemli ölçüde sevdiklerinin vatani görev duygusuna

ba ğlıdır. B ir inci D üny a S av aşı’nda g enç er ke kle re ces aret v erenler

askeri üniforma giymeyen kadınlardı.

A h. elbette sizi kay betmek istemiy oruz ancak sanırızgitmeniz gerekiyor,Kralınızın vc «ilkenizin size ihtiyacı var.

İns anla r he m k endi ülke le r inde k i hem de düşm a n ülk e le r de k i vic*danlı muhalifle r i k üçüms edile r çünk ü v atans ev er liğin daima salt

er dem ol duğuna inanılır. P rofes y onel ask erin ‘ister hak lı ister haksız, benim ülk e m ’ g örüşünde n ço k ço k daha sa lt bir g örüşbulma k

zordur» çüııkü bu slogan gelecekte bir günün politikacılarının düşma n belleyeceği herk esi öldür m e nin sn/, ümi v er me k tir. Neticecı

2I î J Kukan ! D«wUnt



EC ER T A MU Y OK >A NfcU kN İYİYÎ7-»

usav arım siyasi k ar ar lar ı savaşa g irme y önünde e tkiley ebilir ancak

bir kez savaşilam y apıldığında , saltçı va tans ev er lik d ini n dışındaasla g örülme mişbir g üç ve etkiy le y eniden bay r ağı dev r alır. A cı*

masi7. olm am ay a öznel, neticeci ahlak i g örüşler iyle ikn a olm ıışbir

asker büviik olası lıkla kendisini asken mahkemede bulacak ve belki de idam edilecektir.

Bu ah la k felsefesi tartışmas ının s ıçr ama ta hta s ı şu kur am s al

dinsel iddiaydı ki buna göre bir Tanrı olmadan, ahlak göreceli veisteğe ba ğlıdır . K ant ve diğer bilge ahla k fe ls ef ecile r inin g örüşle

ri ve v ata nse v er coşk unluğa doğuşta n v er ilen ona y hiç bir za ma n

salt ahla k ın k ay na k lan olama mıştır. B unun yerine kutsal k ita p

lar tercih edilmişve bıı k itaplar ın k ay ıtlara bak ar ak doğr ulama s ı

mümkün olmayan yorumlarından türet i len ahlaki kural lar daimamua zz am bir güce s ahip olm uştur . Do ğr us u, k utsal k ita p oto r ite

sinin y andaşları kutsal kita plarının tarihsel k a y na k lan k onus unda

ü/.ücü seviyede az merak sergilerler (ki bu kaynaklar son derece

temelsiz ve belirsizdir.) Bir sonraki bölüm ahlaklarını bu kutsalkitaplardan edindiklerim tddia eden insanlann bunları aslında

pratiğe hiçbir z am an dök me dikle r ini gösterecektir. Ve ayr ıca bu

insa nlar ın bile k alple r inin der inlik ler inde k abul edecekleri s ağlam

bir f ik ir s unac ağım.

T u ın Y m i Ic u i 2 1 5







ı. lım ı' iv ı' Kuap tt Dqt>>*n AbUL Anlam*

K utsal bir k itabın bir ahlak veya y aşam kur alla r ı k ay nağı o la bil

mesi iki y olla gerçekledir. Hu y ollar dan birincis i do ğr uda n a çıkla

madır. B una örne k o lar ak , A me r ika n T aşrasındaki medeniy et sa

v aşlar ında şiddet li bir tar tışma k on us u y ar at mışo la n O n K ınir'i

v er ebiliri/. Diğer y olsa örnek le açıkla ma k tır: Rıı y önte mde . T anrı ya da kutsal k itapta adı geçen ba şka bir k ar ak te r (ça ğdaşjar g onla) bir rol modeli görevi görebilir. Kutsal kitaba dayalı bu her iki

y ol, dins el bir tutum la des tek lendiğinde, (dinsel be lir teçi me cazi

an lam da k ullanılmıştır ve kay nak g österme a maçlıdır) dind ar yada inançs ız, herhang i bir uy g ar k işinin (daha k ibar ını söyle mem

imk ans ız am a) iğre nç bulac ağı bir ahla k sistemi d oğur a ca k tır .Dürüst o lm a k ge rekirse, İnciPin büy ük b ölüm ünün sistemli

bir biçimde za ra rlı o lduğu söyleneme z ancak bu kita p epey tuha ftır. B u, bizim hiç ta nıma dığımız ve birbir ler ini g ene llikle ta nım a

y an y üzlerce a no nim y azar ın, e dit ör ve k opy a cının do k uz y üzy ıl

boy unca düze nleme ler y apa r ak , değiştire re k, ter cüme ederek , saptırar ak ve ‘geliştirerek* k a r m an çor ma n bir hale g etir dikle r i tutars ız

belg elerden oluşmuşbir an to loji için g ay et no r m al bir dur um dur .mı Incil’deki bariz tuhaflıkların açıklaması belki de budur. Ancak

ııe y azık k i ba ğnaz lar g ar iplikle rle dolu b u cilt k itabı bize ah la k ya

da y aşam k ura llar ının gerçek ka y nağı ola ra k s unm a k tılar . Pisk opos John Shelby Spong K utsal Kitabın Günahları'nâa. tT bı sıns >>i Scripture1' ço k do ğr u bir şek ilde g özle ml e ndiği g ibi a hla k la r ının te

me lini ke limesi ke limesi Inc il’e da y an dıra n ins an la r asl ında İnc il’i

ne ok um uştıe de anlamışlar dır. L af ar as ında, P isk opos S pong k endilerini Hıristiy an diy e tanımlay anların çoğunun asla ona y lam ay a

ca k lar ı sev iyede ge lişmişinanç lar ı o la n, öz g ür düşünce li bir pis k o

postur ve nadir bir örnektir. Kısa süre önce Edinburgh Piskoposusıfatıy la em ek li ola n İng iliz meslektaşı R ich ar d H o llo w a y de tıpk ıonun g ibi bir liberaldir. Ha tta H ollo w ay , kendisini bir ‘iyileşmiş

Hıristiyan' olarak tasvir eder. Onunla Edinburgh’da halka açık birs övle şimiz o lm uştu ki bu ha v a tım m en uy ar ıcı ve ilg inç g örüşme*s i y d i k "

I'.S K t A M İT

Eski A hit, Y ar adıhş'ı anla tm ay a N uh ’un çok sevilen hikâye siy le

başlar . B u hik ây e B abil efsanesi U ta - Na piştim 'de n iler i g elir ve

far klı birço k me deniy etin eski mitolojile r iy le de ilişk ilidir. Çifte rçifter g emiye biııcn hay v anlar ın efsanesi hiç kuşk usuz büy üle y ici

dir anc ak bıı hik ây ed ek i ahlak s ızlığın boy utu dehşet v er icidir. Tan

rı ins ano ğluna k ızar ve bunun s onuc unda, (bir aile hariç) çoc uk lar

da dâhil herkesi suda boğar . B ununla da y etinmey ere k, g eride k alan (muhtem ele n suçsuz) hay v an lan da bo ğar .

218 K ı J u ı J L hiw kjai



fc-VKI AH) r

Elbette öfkeli i lahiyatçılar Yaradılışkitabındaki hikâyelerin

g er çeklik olar ak k abul edilmemesi ger ektiği prote s tosunda b ulu

naca k lar dır. B enim asıl anlat ma k istediğim de zaten budur! K utsal

kitaplardaki bilgileri gerçek, simge ya da kinaye olarak sınıflandı*

nr , ay ıkla r ve seçeriz. Bu g ibi ay ıklam a ve seçimler bir kişisel ka ra r

meseles idir ve bu, az y a da çok bir ateis tin şahsı ahla k k ur alla r ını

benimsemeyi seçmesine benzer ki bu mutlak bir temele dayanma

y an özne l bir k ar ar dır . Eger bu k ar ar lar dan bir i 'geçe rsiz ahl ak

k ura llar ı* s on uc unu do ğur uy or s a diğer i de ay nı şek ilde de ğerle n

dirilmelidir.

Do ğr us u, k ültürl ü ilahiy atçılar ın turn ivi niy etler ine ra g me n,

insanla rın k or k utuc u sev iyede büy ük bir ço ğunlu ğu k endi kutsa l

k itaplar ında anla tılan hikây ele rin, (örne ğin N uh tufa nı) tüm ününgerçek o ldu ğunu düşünme k te dir. K am uoy u ank e tle r inin s onuçla

rına g öre , A me r ik alı se çmenler in y akla şık ola r ak y üzde 5 0'si bu

y önde k ar ar v er miştir . A y rıca, A sy alı din a da m la r ının ço ğu çok

açık biçimde, 2004 yılındaki tsunami felaketinin sebebinin, tek

ronik bir yer de ğiştir me de ğil anc ak ins ani g üna hla r o ld uğun u id

dia ettilerv2'; bu günah yelpazesi, barlarda içki içip, dans etmekten

tut un, s açma s apan bir dinsel k ura lı çiğnemey e k ada r uzanır . Bu

kişiler bur unlar ına k ada r N uh hikây es ine batm ışve kuts al k itape ğitimi har iç herşey den bihabe r o lduk la r ına g öre bu k o nud a o n

ları kim s uçlay abilir? A ldık lar ı eğitim y üzünden d oğa l felak etler in

ins an oğlu meseleler iyle ilişk ili ol du ğun u zanne der ve te k to nik lev

halar g ibi kişisel o lm a k ta n son derece uzak dog a o lay lar ını, insa

ni k ötü amelle rin bir bedeliy mişg ibi g ör ür ler . Diğe r t ar a lta n, bir

tanr ının (ya da bir t ek tonik lev hanın) g ücünün y etebileceği, d ün

yay ı a lt üst edebilecek olay lar ın da im a iııs anoğluy la ilg il i o lduğunaina nm a k ne haddini bilmez bir benmer ke zciliktir? isteği, y ar atma

ve s ons uzluk o la n ilahi bir v ar lık , neden suç işleyen k üçük insa n

cıklar la uğr aşar ak k e ndini tatm in etsin? B iz ins anla r bu tar z hav a

lara g ireriz, hatta önems iz, k üçük ‘g ünahlar ımızı1a bar tıp, bunlara

evrensel bir önem kararız!

Bir telev izyon k ana lı için, kürta j k ar şıtı, s eçkin din adam» Peder M icha e l Br ay ile bir söyleşi y apt ığımız es nada , ona ev anje lik

I lır is tiv a nla r m neden homo s e k s üe llik g ibi şahsi cinsel eğilimler ekarşı s abit fik irli old uk la r ını s or muştum. Çu nk u bu tar z öze llik

lerin diğer insa nlar ın hay atı üzer inde her hang i bir etkisi y ok tur.

Peder bana ıneşru m üdaf aa y ı çağr ıştır an bir ta nım y apm ıştı; T an

rı g ünah k âr la r la do lu bir şehri d oğa l bir afetle c e za la ndır dığında,

şehrin m as um s ak inle r i ‘boş yere ölme* te hlikes iy le kar şılaşabi

lirle r miş. 2 00 5 senes inde, kıyı şehir N e w O r le an s Katrina isimli

bir k as ırg anın etkisiy le bir sel felak eti y aşadı. H e me n a r dından ,

A m e r ik a ’nın en tanınmıştele v aııje lis ti ve eski başk an a day ı, peder

T*nn Y«tulgm 21 Ç



......... İM ’ K lU pt« Diiı»«ı> A U* k AnUtrıı

Pat Robertson’un, bu kasırgadan bir zamanlar New Orleans’da

y aşamışle zbiy en bir k omedy eni s or umlu tuttuğu ha ber i v e r ilmişti.1Her şeye g ücü y eten hır T anrının g üna hk ârla r ı öldür m e k te biraz

daha belirli bir y ak laşım ser gilemesi daha ma ntık lı olm a z mıydı?

Me s ela şehr in ta ma mı y ok e dilece ğine, sadece g üna hı işley en le zbi

y en k ome dy e n bir k a lp k r iz i g eçir ebi lir di .

200 5 K asım ayında Pensilvanya Dov er sakinleri , yerel ok ul la

r ının eğir im m üf r e da tına ‘ak ıllı tas ar ımcı" öğr e nim ini zo r la s ok ma

g irişiminde b ulun a r a k şehirle rinin adını k ötüy e çık ar an (dalg a g eç

miy o r um ) v e ta ma mİv lc t utuc u k işiler den oluşmuşok ul hey etini

oyla görevden aldı. Pat Robertson tutucuların seçimin sonrasında

de mo k r atik bir y olla hezimete uğra dığını duy ar duy ma z Dov e r ’e

amansız bir uyarı bildirisi gönderdi:

“ Dov cr ’iıı hay ırlı sakinlerine şunu söylemek isterim,eğer yaşadığınız bölg ede bir felaket meydana gelirseT anrıdan y ar dım istemeyin. O nu bir çırpıda şehrinizden y olladım/, vc sorunlar başgösterdiğinde (bu mutlaka olacaktır demiy orum), neden size yardım ermediğikonus unda şaşırmay ın. Eğer herhangi bir sor un yaşar

sanız, oy larınızla Tanrıyı şehrinizden attığınızı hatır lamanız y etcrlidir. Made m böyle y aptınız, o halde ondan

y ar dım talep etmeyin çünk ü yanınızda olmay abılır .MÍV,,

Pat Robertson'un bu sözleri zararsız ve komik olabil ir ancak gü

nümüzde A me r ika Birleşik Dev letler i’nde g ücü ve ye tkiy i elinde

tutan lar on un bu görüşler ini s ıkı bir tutum la s av unmak tadır.

Nuh hikâyesine benzeyen Sodom ve Gomora'nın yıkımında,

İbr a him 'in y eğeni L ot şehirde ki te k d ürüs t ins an o ld uğu için seçilmişve ailesiy le bir lik te canı ba ğışla nmıştı. Şehir k ük ürte bo ğul

madan önce Lot’un kaçıp kurtulabilmesi için iki erkek ınelek onu

uya rma k iizere S odom ’a gönder i ldi . Lot misafirperv er birisi olarak

melek ler i ev inde ağırladı ve bu sırada S odo m’dak i t üm er ke kler

Lot’un evinin çevresinde toplanarak ondan melekleri kendilerine

tes lim etme s ini istediler (daha başka ? ) Bu sayede melekle ri s odo

mize2 edebilecek lerdi: “ Bu gece senin ev ine gelen o ada m la r nerede? O nl a r ı bize ver kı ta nışa lım ” (Y ar adılış19: 5) K ve t, ‘ta nışa lım’

1İlk o la r a k / ; ..................... • . :■

- . adr mndc ç k ıa bu hikâyenin fer çtk o lup obtudıgı bile bel li de l i ldi rGerçek olsun ot nu un cogu m tan two* ınanmı>nr v r ınaodıncı olnuıım n tebcbı Ii k kujkımı/ bununK ııbrn v nı ila d ih ıl olmak rv.ın)elık m lıt un \ ıt»ıfm*n kaırm- ı Ribı d<$al y ıkımlar vunraiuttıU bıldu*

ilikle n alıklılık «lOylrmlrrr hnt/«ıtm tdir . Bu kımuy U ilgili nb ta k oıııc&in . . . . . ... nm. , adrcı im ziyaret nkbUtısiai* . Katr i&ı bikiy ain inger çek ler i y anunmdıt fuıı

bildiren w eb »iteti v. . . . . . . . nr i? . • !■r - a y n c a R o b c mo a ‘u n O r l a n

do. Flo rida'dak i G ay G ururu y ürüy üp fc,*in »öyledfcJ h > (OzOaiı akranr. 'Orlando halkını bir konodauy a r m a k ı ıt e r im B a r ı c i dd i t ın m a la r l a k a r y U f n u k ( ı t e m m i r v r eg e r t ır m y m n ı r d r o l u y d u n h a h ayr a k la r t t a n ım ı n r & n ın r k a r y u l t a m a n l a n . ': Oftünta)i ııma. i f f . n .

2 2 0 R ıv ta rd D aw i im



KSKİA HİT

s özcüğü Resmi V ers iyon’dak ı klasik bir ör tme ccdir ve dolayısıylamet ine ol duk ça g ülünç bir hav a k ata r . I.o t’ıın bu isteği geri çev ire

rek göst er diği y iğitlik . T anrının on u S od om ’dak i tek iyi ins an o la

ra k y ara tırke n ak lının başka yerde ol duğu fik r ini uy an dırm ak la dır.

A ncak L o t'un saçtığı ışık, y anıt ında k i olum s uz if ade le r le kararır :“ Y alv arırım kardeşlerim onlar a k ötülük y apmay ın. B ak ın, erkekeli değme mişiki k ızım v ar; y alv ar ırım ba na izin ve rin ki s ize kızla

rımı getireyim ve gözlerinize iyi gelsinler: ama bu adamlara hiçbir

şev y apmay ın: çünk ü onlar benim çatımın altında k or unuy or lar ”

(Yaradılış19: 7-8)

B u g a r ip hik ây e her ne a nl a m taşırsa taşısın, bu son derece

dindar medeniyette kadınlara gösteri len saygı konusunda kesin f i

kirler ver ir. I l ikây en in dev amında, L o t’un k ızlar ının bak ire liğinifeda etmes ine gerek k alm az çünk ü melekler mucizev i bir şekilde

y ağmacılar ı k ör eder ve geri püs k ürtmey i başarır lar . A r dın da n

l.ot’a hayvanlarını ve ailesini de yanına alarak jehri terketmesini

söylerler ç ünk ü şehir y ok e dilmek üzer edir. L o t’un ta lihsiz karısı

har iç tüm ev ha lk ı ka çma y ı başarır. T anrı bu k a dını şehirde ki pa tlam ala r ı k üçüms er bir tav ırla izlediği için cez alandırır ve bir s ütu

na dönüştür ür (bun un S odom halk ının s uçundan daha haf if bir suço lduğu düşünüls e de.)

L ot ’un ik i kızı kısa süre sonra tek rar ka rşımıza çık ar . A nne

ler inin bir s ütuna dönüşme s inin a r dında n, baba la r ıy la da ğlar ın

ar as ındak i bir ma ğar ada y aşamay a dev am ederler. U zun süre dir

erkek özlem i çek tikle rinden babala rını sar hoşedip, o nun la ilişkiy e

g irmey i planla r lar . O gece Lot büy ük k ızının y ata ğa g ir ip çık tığını

fark etmez ancak kızını hamile bırak acak k ada r sa rhoştur. Bir son

ra ki gece» ik i k ız bu sefer s ıranın küçük te o ldu ğund a hem fik ird ir .L ot yine y ata ğına g iren çık an k ızını far k edemeyecek k ada r s arhoş

tur ve küçük kızını da hamile bırakır (Yaradılış19:31-6). Eger bubozuk aile Sodom'un en ahlaklı ailesiyse« insan Tanrı ve kükürt

cez asını anlay ışla k ar şılay abil ir .

Lot ve Sodomitlerin hikâyesi» esrarengiz biçimde Yargıçlar ki

tabının 19. B ölüm ünde ta k lit edilmiştir. B ura da is imsiz bir U*vit«papaz) cariyesiyle Gibeah'ta gezintiye çıkar. Geceyi konuksever

yaşlı bir a da m ın ev inde g eçir ir le r . A k şam y eme ği y edik ler i s ırada

k öy ün e rk ek leri g elir ve ka pıy ı ça lar lar . İstekler i yaşlı a da m ın er

kek mis af irini a lık oy m ak ve ‘böy lece onun la ta nışab ilm e k tir .’ Yaşlı

adam Lot i le benzer i fadeler kullanarak cevap verir: “Hayır kar

deşlerim, hay ır, y alv arırım size bu ka dar k ötü olm ay ın; evime m i

safir ol m uşbu a da ma karşı apt al dav r anışlar da b ulun m a y ın. B ak ın

burada bak ire kızım v ar ve bir de mis af irim in cariye si: şimdi o nlar ı

size tes lim edeceğim, ar dından onla rla ne isterseniz y apabilirs iniz;anca k bu ad a m ı iğrenç işler inize alet e tm ey in. ’ (Yargıçlar IV :2İ-

I j a t t Ymü t m 221



. ' İv k ıl« p ve UtA ucn AKluL Aal«y*l'

4) T ek ra r g ür ült ülü ve net bir şek ilde k a dın d üşm a nlığı k on us una

döndük. ‘Onlara ne isterseniz yapabilirsi/’ ifadesini Özellikle ür

pertici buluyorum. Hu papazın carivesine ve kızıma tecavüz edip,

aşağılay ar ak ke y if ça ta bil ir s iniz am a her şey in ötes inde bir erkek

ola n K on uğum a karşı say g ıda kus ur etm em el is iniz. İk i hik ây e ar as ındak i benzer liğe ka rşın, Le v it'in ca r iy es inin akıbeti Lot'un kızla-

rınınkinden daha kötüdür.

l.ev it cariy es inı bu ka laba lık er kek t o plulu ğuna tes lim eder

ve sabaha kadar hepsi birer birer kadının ırzına geçerler: “Onunla

tanıştılar ve sabaha k ad ar on u k ötü emellerine alet ettiler: ve güneş

doğar k e n g itmes ine izin v erdiler. S onr a, k adın g ün a ğar ır k en g erid ön d ü ve sa hibin in b ulu nd uğu ev in k apısının ön üne g eld iğinde

yere düşcU.” (Yargıçlar i 9:25-6) S abah old uğund a , L ev it cariy esini

per işan bi r v az iy et te , y üzü k oy un k ap ının eşiğinde y ar ar ken bul ur

ve on a şöy le der: ( g ünüm üzde böy les ine k alb i nasır t utm uşderiz)

“ A y ağa k alk ve yola k oy ulalım." A ncak ka dın kımıldam az . Çünk ü

ölm üştür . B öyle likle Le vir ‘eline bıçağı alır, ca riy es inin be de nini

sıkıca kavrar ve kadını kemikleriyle birlikte on iki parçaya ayırır.

K adının be de ninin par çalar ını İsr ail'in tüm kıyı bölg ele rine g ön

derir .' Evet do ğr u ok udunuz . Y arg ıçlar 1 9. B ölüm 2 9. say fadank on tr ol e debilirs iniz. B u hikay e Incil'in eşsiz tuhaf lıkla r ıy la ma

kul bir şek ilde k ıya s lana bilir. L ev it hikâye si L ot’un hikây es ine çok

benzemektedir ve insanın aklına bu el yazması metinlerin manastır

y azıhanes inin r a f la r ındak i özel y er le r inin y anlışlık la karıştır ılmış

ola bilec eği ih tim a li g eliy or: k utsa l m e tinle r in değişke n a s ıllann ın

açıklaması büyük ihtimalle bu olmalı.

L o t’un amcası İbr ahim üç ‘büy ük ’ te k tanr ıh di ni n k ur ucu ba

basıdır. İbr a him , ata er k ili k o num u sayes inde ins anla r ta ra fındanbir rol modeli olarak kabul edilmek konusunda neredeyse Tanrı

ka dar av anta jlıdır . A ncak çağdaşahlak çılar ın on un y olunu tak ip

et mesini s ağlay an nedir ? Önc e lik le , uzun y aşantısının başlar ında

kar ısıyla birlik te Mıs ır’a g iden Ibr ahim bu ülk e de k i k ıtlığa çare

bulacaktır. Çok güzel bir kadın olan karısının Mısırlılara cazip

g ele ceğini far k eden İbr a him , o nu n k oca sı o ld uğu için k e ndi ha

y atının tehlik ey e g ir ebileceğini düşünür . Bu y üzden eşini Mıs ırhalk ına v e F ir av un’a k ız k ardeşi olar ak tanıtır. S ar ah, hu s ıfatı sa

y esinde F ir a v un’un ha r emine g ir er ve bunun s onucunda , İbr ahim

F irav un’un dos tluğunda n f ay dalanar ak z engin olur. Fak at Tanrı

bu sıcak y ak ınlaşma y ı uy g un bulm am ış, F ir av un’a ve ülk es ine bir

çok k ötülük g önder me y e k ar ar v er miştir (ama İbr ahim 'e g önde r

mez.) Üz üntüs ünü gizleye meye n F ira v un, İbr ahim 'e neden k arısını

kız k ar deşi o la r a k ta nıtt ığını sor ar . V c a r dınd a n ka r ısını İbr ahim'e

teslim eder ve ikisini birden Mısır’dan aıar. (Yaradılış12: 1S-19/ T uhaftır k i çift daha sonra ay ııı oy unu (jer ar K ra lı A bime le k ’e ov-

2 2 2 K ııl uıd l )4 « l j a ı



İSK İA li l i

nar . İbr a him bu k r alı ila kar ısı S ar ah ile evlenmeyi* ik na eder ve

ka rısını bir k ez da ha kız kar deşi ola r ak tanıtır. (Yaradılış20: 2-5) Bu kra l da F iıav un’a benzer şeyler söyley erek öfk e s ini dile getirir

kı her iki k r alın d uy g ula r ım pay la şma ma k elde de ğil. İki ol ay a r a

sındak i bu benzer lik ha k ik i k ay pak lığın göstergesi m idir?

İbr a him ’in hikây es inde k i hıı t ür tatsız, ol ay la r , oğlıı Isaa c’i

k ur ba n etmesi ahla k s ızlığıy la k ıy as la ndığında ha f if kal ır. (İs lami

kuts al me tinle r inde , ay nı hik ây ede İbr a hi m ’in diğer oğlu İs ma il ’den

söz e dilir .) T anr ı İbr a him ’e ço k se v diği oğlu nu y ak ar ak k ur ba n e t

mesini emreder. İbra him bir s unak hazırlar , y ak aca k o dun tedarik

eder ve Isa ac’in el ler ini ve ay ak la r ını ba ğla y a r a k s una ğa yerleşti

rir. T am ateşe ve rirk en bir melek çıka g elir ve T anr ının pla nında k i

bir s on da k ik a de ğişik liğini bildir er ek İbr a hi m ’i dur du r ur : T anr ı y alnızca şaka y apm ıştır , as lında İbr a him ’i ‘ay ar tmış’ ve bu şekilde

ina ncını s ınamıştır. Ça ğda şbir ahl a k çı bir ç oc uğun bu t ür bir ps i

k o lo jik s ar s ıntıdan nasıl k ur tula ca ğını bile me y ebil ir k i ço c uğun işi

epey z or dur . Ça ğda şahla k no r mla r ı g öz önüne a lındığında bu ta t

sız hikây e, çoc uk is tis mar ına, as imetr ik g üçler in ilişk isinde k i zo r

balığa ve diğe r tar af tan, N ure mbe r g sa v unmas ının ilk ka y ıtlı kul

lanımına örne k teşkil eder: "B en y alnızca e mirler e uy uy or dum .”

Oy s a bu efs ane üç tc k ıaıınlı din in de başlıca cf sa nelc rinde ndir.Ça ğda şilahiy a tçıla r y ine kar şı çık a ca k la r dır ; İbr a him 'in oğlu

Isaac’i kurban etme hikâyesi gerçek bir olay olarak görülmemeli

dir . V e yine s öy lüy or um , bu idd ia y a uy g un bir eleştiri ik i ba şlığa

ayrıl ır. Birincisi, günümüzde birçok insan kendi kutsal kitapların

dak i ol ay lar ın heps inin gerçek o ldu ğunu düşünm ek te dir ve bu s öz

de gerçekliklerin biz geriye kalanlar üzerinde baskın bir siyası gücü

v ar dır, özel lik le A B D ve İs lam düny as ında. İk incis i, eğer bu o la y la r

gerçek değilse, bunla r da n nasıl bir an la m çıkar malıy ız? Bir k inaye

olar ak mı düşünme liy iz? O halde k inay eler hang i s onuçlara g ebe

dir? Öv ülm e y e değer hiçbir s onuç çıkm ay ac ağından e min o lab ilir

siniz. Bir ahlaki ders mi çıkarmalıyı/.? Böylesi berbat hikâyelerden

nasıl bir ders çıka r ılabil ir ? B urada k a nıtla ma y a çalıştığım tek id di

am ın, ahlak k ura llar ımızı kutsal y azınlar dan s ağlam adığımız old u

ğun u ha tır la tır ım. K ğer s ağlıyo r ol s ay dık, m e tinle r a r as ından g üzel

olanla rı ay ıklay ıp seçer, iğrenç olanla r ı ka bul e tmez dik. A nca k bunun sonr as ında hang i öy k üler in ahlake n uy g un o lduğunu belirle*

inek için bağımsız bir kıstasa ihtiy ac ımız olac ak tır: ve bu öyle bir

kıstas olm alıdır ki k ay nağı her ne olurs a olsun kutsal metinler o l

ma ma lı ve elbette, din da r ya da de ğil herkes için geçerli olm al ıdır.

D in s av unucular ı bu içler acısı hikây ede ki T anr ının anlayışlı

bir y apıda o lduğunu bile söylerler. Isaac’in hay atını son dak ik ad a

bağışla ma s ı iy i bir şey de ğil m id ir ? Bu ko r k un ç öy k ün ün bu t ür

bir anlayışla s av unulmas ından rahatsız ola n o k url ar ım için, daha

T w t n Y a r U p ıt 2 2 ^



i: ,ıv i' i *| )i Kıu| > tt Lkf tı,nt A bUk AaLm>ı

mutsuz bir sonla biten farklı bir insan kurban etme hikâyesinden

bahsedece ğim. Y arg ıçlar bölüm I l'de askeri lider J e phtha h, T an

rıy la bir pa zar lığa g ir işir; eğer Tanrı J e ph tha h’ın A nım o nla r k ar şı

sında zater k az anm as ını sa ğlama alırsa Je phthah ona bir k urban

v er ece ktir , ‘sav aştan dön düğüm de ev imi ziy aret etmey e gelen ilk

kişiyi y ak ar ak sana k urb an edece ğim.’ J e phtha h g erçek ten de A ın-monları yener (Yargıçlar kitabına göre ‘çok büyük bir katl iam ya*

par ’) ve eve zafe rle döner . B ek lenildiği g ibi, k ızı, tek ço c uğu o nu

kutlamak için eve gelir (tef çalarak, dans ederek) ve (eyvah!) eve

ilk giren canlı varlık kızıdır. Jephthah üzüntüsünden giysilerini yır

tar anca k çar es izlik içindedir . T anrı kur ba nını bek ler ke n, ko şullar

altında ezilen kız kedere bürünerek kurban edilmeyi kabul eder

anc ak bi r şartı v ardır ; ik i ay lığına da ğa ç ık ıp, bak ir e liği için a ğıt y a k m a k is ter. İk i ay ın s onun da tıpıştıpışeve dön e r ve J e phtha h

onu pişirir. T anrı, bu hikây ede m üdaha le ederek k ızı kur tar ma y ı

uygun görmez.

Ce nne t vaat ettiği halk ın r ak ip bir tanr ıy la f lört etmesi y üzünden en hey betli hiddetini g österen bir T anr ının bu tu tum u en

za rar lı tür de n cinse l k ısk ançlığa benzer . V e y ine, çağda şbir abla k çı

böyle bir tanrıyı iyi bir rol modeli olarak görmekten sakınmalıdır.

Cinse l s ada k ats izliğin baştan çık ar ma g ücu, s adak atli insanlar cabile kolayca kavranabil ir . Ayrıca, bu bir kurgu ve drama esasıdır,

Shakespeare öykülerinden yatak odası farsına kadar. Takat yaban

cı tan r ılarla k ırıştırma nın g örünür de day anılma z cazibesi biz çağ

daşinsanlarca kavranması epey güç bir duygudur. Benim saf bakış

açımla 'B ende n başka ta nr ın o lm a m a lı’ emr i ak ılda tutm as ı kolay

bir em irdir : ‘K om şunun k arısına g ıpta et me me lisin’ ile k ıya s landı

ğında ol duk ça basit bir g öre v o ld uğu düşünüle bilir . Y a da ‘k o m

şunun k alçasına* (ya da ök üzüne .) A nca k Ks ki A lıit ’in başından

s onuna k ada r , tıpk ı ya tak odası fars ındaki sabit düze nde o lduğu

g ibi, T anrı bir an lığına ar k as ını döner dönm e z İsr ail O ğul la r ı onu

terk e der ve B aa l'a ta pınır la r y a da bir fahişenin he y ke line veya

a lım bir buzağıy a ki bunla r hep bir felaketle s on uçla nır...1

.Musa üç te k ıanr ılı din in me ns upları için İbr a him 'de n daha

iyi bir ro l m od e lidir . İbr a him ilk re suldur anc ak eğer Y a hudil iğin

ve o nd a n türey en dinl e r in öğre ti aşılay an k ur uc us und a n bahs ediy ors ak bu M us a ’dır. A ltın buzağı bölüm ünd e , M usa tehlikes izk oşulla r da S ina D a ğt’na g idip ge lir, T anrıy la s ohlnn eder T anrının

oy duğu ta ştable tle r i alır . Bu s ıra da a şağıdak i in s a nla r y eni tanr ılar

ar am ak ta hiç v ak it kay betmezler (dağa dokunmamak konusunda

kendilerini zor zapreden insanlar olum acıları çekerler.)

R ıı II1UJ İ1İ « cr tg iıı t ik l i t a ı u l u ı u n k i| i tl ft in ft ir k ı b un u B c v o n .i t i* f r m j c r d t n , ı n r h * , l m m i i m i

k o j mu m» » o la n J o ı u t l u n Mt l k r 'd i r . O u * a y nc # b u l ık n a n l j n u n u vjfcl. iy.Mi htlutnrl t i t j p H.Metul ı

ta vt ty t ıı K *n » O c Mı ır n l m m

2 2 /f R ir h« < l Dnw km>



L S K l A H t T

“ M us a 'nın dağda n inmekte geç k a ld ığını görenler A a r o n ’un e tr a f ında topla ndıla r ve ona Y u k a n çık ,

l>İ7.c önderlik cdecck Tanrılar bu!; bizi Mısır’danuzak laştıran M us a bizi y an y olda bırak tı ve artık

onuıı tanrısını is temiyoruz.” (Göç 32:1)

A ar on herkesi a ltınlar ı bir aray a topla y ıp er itmey e ve a ltın bir b u

za ğı y ar at ma y a ikn a eder. Bu yeni icar edilen ta nr ı için bir de su

nak y apa rl ar k i herkes k ur ba n vermeye başlasın.

A s lında T anr ının a r k as ından bu tür işler çev ir memeler i g erek

tiğini ay lak ay lak g ezinen bir deliden daha iyi bilmeler i ge rek irdi.

T anr ı y üks ek bir da ğın tepes inde ola bilir di a nc ak her şeyi bilme

g ücü o ld uğun da n e mir k ulu M us a ’yı heme n aşağı g önde r di. Mus a

elle r inde T a nr ının O n F.mir’i y azdığı taştable tle rle aceley le dağda n

indi ve halk ının y anma v ar dı. Ve g elir g elmez altın buz ağıyı g ör

dü. G örd ük le r i kar şısında öfk es inden deliye dönen M us a tabletleri

e linden düşüre re k kırdı (T anrı daha sonr a o na y edek bir ta blet seti

v er di ve sor un çözüldü.) M us a altın buza ğıyı k apt ığı g ibi y ak tı,toza çe v irdi, bu toz u suy la k arıştırıp insanlar a y uttur du. A r dından

Levi’nin papazvari kabilesindeki herkesin ellerine bir kılıç alarak

m üm k ün ol duğunc a insanı öldür me le r ini em re tti. Öldür üle n kişisayısa üç yüze k ada r çıkt ı. B u T anr ının k ısk ançlık k r izin in y atışma

sı için yeterli bir ra ka m o labil irdi. A ncak y ermedi. T anrının öfkesi

bir tur lu s onlanmadı. B u kor kunç bo lumun s on satır larında. T anrıbüyük katl iamdan geriye kalan insanların üzerine bir veba salgını

g önde r di, ‘çün k ü A a r o n’un isteği üze rine altın b ir buz ağı y apt ılar .’

Rakamlar kitabı (Eski A hit’te 4. K itap) T anrının M us a ’yı

M ud y a n i’lere s aldırm ak üzere kışk ırt mas ının hikây es ini anlatır.

Musa’nın ordusu bir çırpıda tüm erkekleri köle yapmayı becerir

ve ar dından tüm M ud y a ni şehirleri küller e k arışır, anca k k adın ve

çocukları öldürmezler. Askerlerin merhamet zaafı Musa’yı çi leden

çıkarır ve bakire olmayan ti irn kadınlar ve tüm erkek çocukların

öldürülmesini emreder. “Fakat, bir erkekle asla yatmamıştüm ka

dınları kendinize ayırın.” (Rakamlar 31: 18) Hayır hayır, Musaçağdaşahla k çılar için iy i bir r ol mode li ola ma z.

Çağcıl dinda r y azar lar M udy an i k at liam ına şu ya da busembolik ya da ai legorik (kinaye) anlamı yükleseler de, buradaki

sembolizmin hedefi tamamiyle ters yöndedir. Zavallı Mudyaniler.

İnc il'i ok uy an her hang i bir is inin de ay ırt edebileceği g ibi , k endi

ülkelerinde bir soykırımın kurbanı olurlar. Yine de Hıristiyan ir

fa nında, is imleri y alnızca şu bildik ilahide v ar dır (ar ada n elli yıl

geçmesine r ağmen iki far klı minör m ak am da hâlâ ezberden oku*

y a bildiğim bir ilahi):

t « s n Y a cu%m 2 2 ^



İn ' K iu p v t Di fİK i* AHLtk A«U n>ı

Hır is t iy an, onlar ı g ö r dün mü

Ku t sa l t op r aklar dayken?

Mudyanı askerleriNasıl etrafta sinsice gezindiler?

Hır ist iyan ayaklandı vc onları cezalandırdı.

Zafer ler i savıp, yeni lg iyi umursamadı Onları cezalandırdı

Kutsal hacııı erdemiyle.

Z av a llı, ça m ur atılmış, k atledilmişMt ıdy anıleriıı sadece bir V ik-

tor v a ila his inde k i evrensel bir k ötülüğün şiirsel sem bolle ri ol ar ak

anılmaları ne üzücü.R a k ip tanr ı Baa Fm tutars ız ta pınma ka rşısında ka lıcı bir çöz ü

mü v armışg ibi g örünüy or . R ak am lar bölüm 2 5 ‘te, İsr ailli ler kenditanrılarını bırakıp Baal'a kurban vermek üzere Moabite kadınlan

tarafından kandırılır lar. Tanrı yiııe karakteristik bir öfkeyle tepki

ver ir ve M us a 'y a şöy le der: “ İns anla rın he ps inin k af as ını kes vc

g üneşe do ğr u, T anr ının huz ur und a as ki T an r ının öfk e s inin ateşi

İsr ail’in üs tünden k alk ab ils in.” R ak ip tanr ılar la fîört etme g üna

hına kar şı ta k ınıla n o la ğandışı k in da r tut um a şaşırmada n e de mi

y or um. Ça ğda şa da le t ve de ğer y arg ılar ımız düşün ül düğün de bu,

kızınızı bir to plu te cavüze s unma k la k ıy as landığında daha k üçük

bir g ünaht ır. B u, kuts al me tinler le çağdaşa hla k anlay ışı ar as ındak i

k o puk luğun g öster g elerinden birisidir. T anrının k ısk ançlık öfke si,

hiç k uşk us uz ki mem teorisi ve bir mem havuzunda sağkalmak is

teyen bir ila hi v ar lığın gerek duy ac ağı Özellik ler ak la g e tir ildiğinde

kolayca kavranılabıl ir .

Iaıırının öbür tanrıları çılgınlık seviyesinde kıskanması traji

ko medisi, Eski A hit’in ge nelinde sıkça tekr arlanır. Bu tutum O nE m ir ’in birincis inde eg eme ndir (M us a ’nın kırdığı tabletler dek i:

Göç 20, Deuteronomy S.) Ay rıca T anrının kırık tabletle rin y erim:

g önder diği y edek emirlerde de (az çok fak lılık gösterir) g öze çarpar (Ciöç 34 ). Gör üne n o ki talihsiz A mur r ular , K enanlılar, Hitit*

İer, Per izzitle r, İlıv itl e r ve J ebus ıtler i an a y ur tl a r ında n k ov ac ağına

söz veren Tanrı için asıl öne ml i k onu: ra k ip tanrılardır !

“ . ..mihra plarını y ok etmeli , heykel ler ini kırmalı vc

ağaç lar ım kc sm elisin. B unu y ap kı başka tanr ıya ta p

masınlar : adı Kıskanç olan vc sahiden kıskanç bir

T anr ı’y a taps ınlar. B ölge nin sak inler iyle bir anlaşma

y a pım vc o nla r ta nr ıla r ını a lda ttı ve tanr ıla r ına k ur ba n

v er diler v c birisi seni çağırdı vc sen onun k ur ban ından

y e di n; k ız la r ın ı ve o ğulla r ın ı a ldın v e k ız lar ı la ıın la r m ı

a lda iu vc bu oğlanla r da tanr ılar ını aldattı. E rit i lmiş

alrından tanrı lar yaratnıaıııulısm" (Göç 34: 13-17)

2 2 Ö K n k m l DankuM



B iliy or um , evet, elbette elbette, za m a n değişti ve g ünüm üz din ön

derleri (T aliban ve benzerleri veya A mer ikan Hıris tiya n dernekleri

hariç) M usa gibi düşünmcme kte lcr . Be nim tüm a nla tm a k istedi

ğim de zaten bud ur . T ek k a nıtla ma k is te diğim, çağdaşahla k a n

lay ışının her k a y na ğının İncil o lm a dığıdır . D in s av unucula r ı din in

iy inin ve k ötünün belirlenmes inde bir tür rota s unduğunu öne s ürer ek işin içinde n s ıv r ılamazla r ; ki bu, ateistler için ge çerli olma y a n

ay rıcalıklı bir ka y nak tır. Seçilmişme tinler in bire r g er çek lik değil

anc ak 's e mbolik ’ ola r ak y or umlanm as ı g er ek tiğim iddia etseler de

bundan kurtulamazlar kı bu onların cn gözde takt ikleridir . Hangi

pasa jların s em bolik ha ng iler inin gerçek olduğu hükmünü verirken kıstasımız ne olacak ?

J os hua k ita bına ğörc , Mus a k an lı bir am ac ın başına g et irilir v e bir etnik te miz lik başlamışolur . Bu me tin k ay da g eçir diği

kana susamışkatl iamlar ve bu katl iamlara sebep olan yabancı

düşma nl ığına y atk ınlık la di k k a t çe k icidir . Şu büy üle y ici esk i şar

kı bu y atk ınlığı bir t ür sevinç hissiyle har ma nlar : “J os hua Jer icho

s av aşını üs tlendi ve duv ar la r y ıkılma y a ba şla dı... İy i, y aşlı J os hua

g ibisi y ok tur , J e r icho s av aşında, iy i k a lpl i, y aşlı J o s hua ‘şehirde

taşüstünde taşkalmayana, tüm erkek, kadın ve çocuklar ve de

öküzler» koyunlar kılıcın tadına bakana kadar’ hiç dinlenmedi”(Joshua 6:21).

İlahiy at çılar y ine bu o lay ın da ge rçek o lm a dığı prote s tos unda

bulunacaktır. Aslında bir bakıma haklı lar; tarihsel kayıt lara göre

duv ar lar sadece bağıran ve bor u çala n erk ek ler in sesleriyle y ık ıl

mış, deme k k i olay gerçek de ğil. A nc ak mesele ba şk a. G er çe k ya

da değil Incil hi/.c bir ahla k k ur alla r ı k ay na ğı ola r ak da y a tılm a k

tadır. Ve Inc il’de, J os hua ’nm J er icho şehrini y ok etmesi ve V ade*dilm işT opr a k la r ’ın istilası genel har larıy la ele alındığında , a hlak en

Hitler’in Polonya'yı isti lasından ya da Saddam I lüseyin'in Küreleri

ve Şiileri k at le tme s inden f ar ks ızdır . İncil ilg inç bir k ur g us al şiir ça

lışmas ı o la bi lir anca k ço cuk lar ınıza bir a hla k anlay ışı şe k ille ndir

meleri adına v er meniz gereken türde n bir k itap de ğildir . A slında

Jericho'daki Joshua hikâyesi, çocuk ahlakı konusunda etki l i bir

deney konusu olabilir ve bunu bu bölümün devamında inceleye

ceğiz.Bu arada, hikâyedeki Tanrı karakterinin Vadedi lmişToprak

ların zaptedilmesinin beraberinde gelen soykırım ve katl iamlar

k ar şısında endişe y a da v icda nı raha ts ızlık d uy du ğun u s anm ay ın.

B unun tam aks ine, örne ğin De uteronomy 2 0 ’deki emirler i , fazla

sıy la ins af sız ve net tir . Bu öne m li şehirde y aşay ag elmişins anla r ile

bura dan ço k uzak ta y aşay anlar aras ında g özle g ör ülür , elle tutulur

bir ay rım y apar. Y öre nin s ahibi olan halk barışiçinde tesl im olm a

ya da v et e dil e bilir di. Eğer bu teklif i redde derle rse, tüm erk ekler öl-

f eS KI A H t i

Tsfirı Yaraltuı 2 2 'J



diir üliir, k adınlars a çoğalm ak için k or unurdu. Bu bir parça insani

tutumun aksine, vadedilmişLebensratmı'âa önc ede n beri y aşay an

zav allı kabilelere îavık görülen tutum a bak ın: “ T anrının size miras

bırak tığı bu şehirle rde, nefes a la n herşeyi y ok etm el is in: A m a o nla

rı tama me n y er y üzünden si lmelisin; ismen, Hitit ler ve A mur rular ,Kenanlılar ve Perızzıtler, Hivıtler ve Jebusitlcr; Tanrın sana bunu

emrediyor ."

Inc il’in dür üst lüğe ilh a m v er diği g ör üşünü deste kle y en ins a n

lar aca ba bu k ita bın içinde gerçekte neler y az dığının f ar k ında mıdırlar ? L ev iticus 2 0 ’ye g öre , aşağıda be lir tt iğim s aldırılar öliım ce

zası gerektiriyor: ebeveynlerine büyü yapmak; zina yapmak; üvey

annenle y a da g elininle cinsel ilişkiy e gir mek ; hom os e k s üell ik; bir

k adın ve kızlarıy la ev lenmek; hay v anlarla emse! i lişkiy e g irmek (veek olarak, yaralanan ya da hor görülen sözkonusu suçsuz hay

v an da öl üm ce zas ına çar ptırılır.) A y rıca, s ebt g ününde çalışırsa nız

hiç k uşk usuz id a m e dilmelis iniz: bu g ör üşün Esk i A hi t boy uncasık sık altı çizilir . R ak am la r 15*de, İsrail O ğulla r ı or m a nd a y asak

günü dinlemeden dal parçalan toplayan bir adam bulurlar. Önünü

ke stik ten s onra . T anrıya o na ne ceza v erilmesi g er ek tiği sor arlar .

S onuca bak ın ki T anrı o güıı ödün verecek hav ada de ğildir. “ Ve

Tanrı Musa’ya adamın kesinlikle öldürülmesi gerektigini bi ldirir :

C e m a a tin t üm birey ler i onu taşa t utm a lı ve bu ceza , ye rleşke dışın

da g erçek le ştir ilme lidir . V e cemaa t a da mı v er leşkenin dışına g öt ür

dü ve taşlay arak öldür dü.” Y aka cak odun toplay an bu k abahatsiz

ada m için üzülen bir karısı ve çocuk lar ı v ar mıdır? A da m ilk taş

lar g elme y e ba şla dığında k or k uy la inle mişve y ay lım ateşi k af as ınaisa bet etme y e ba şla dığında acılar içinde ç ığlık la r a lm ışmıdır ? Hu

hikây eler le ilg ili beni asıl şaşırtan dur um , bu ol ay la r ın ge rçek tenmey dana g elmemişolmalar ı değildir. B üy ük ihtima lle g erçek değille r . Şaşk ınlıkt an a ğzım ın açık k a lmas ına ne den o la n, g ünüm üz

modern insanlarının hayatlarına Yahweh gibi tüyler ürpertici birrol modelinin yaptıklarıyla yön vermeleridir; ve daha da kötüsü,

otor iter bir üs lupla bu zarar lı canavar ı (ister gerçek ister k urg u) biz

ge riy e ka la nla r a z or la benimset mey e uğr aşma lar ıdır .

Ne v ahim dir k i, A y dınlanma çağı insa nlar ının fazlasıyla laik

görüşlerle k ur duğu büy ük c umhuriy et olan A me r ik a’dak i O n E mirsavunucularının siyasi gücü, kınanacak, uzunulccek seviyede etkilidir. E ğer O n E mir 'i ciddiy e alacak sa k, y anlıştanr ılar a tapmay ı

ve resim y a da hey kel simgeler üretme y i diğer g ünahl ar da n öne mli

say ıp, bunlar ı bir ve ikinci sıraya k oy ma mız g er ek lidir. T alib an ’ınağ/a alınm az v ar ıdalizınini ay ıplama k y erine, (A fg anista n da ğla

r ındak i y aklaşık kırk beşmetre lik B amiv an B uda’larım dinam itle

y ok etmişler di) bu ada letli say g ıs ından öt ür ü o nu öv me liy iz. Buvandalist eylemi içten bir dinsel azimle meydana getirdiklerini dıi-

!'■ ! ı>■' İ) i ‘ K it a p n D c£ı> > * A h U k A n l j p j t

¿28 R l fh * r d D * w t ım



bK İA H İl

tünüyorum ki bu gerçekten tulıaf bir hikâyeyle, inandırıcı biçimde

doğr ul anmıştır . Independenl g azete sinin 6 A ğus tos 20 05 say ısının

ilk say fa manşeti şöy ley di, ‘M e k k e ’nin Y ık ım ı’:

İs la m 'ın beşiği ta r ihi şehir M e k k e d in da r fa natik le r ce s ür dürülen eşi benzer i g örülme m işhir s aldırıyla t a

rihe g öm ülm e k üzere . Kvıts.ıl şehr in t üm ze ng in vc

çok k at ma nlı tar ihi y itiri ld i... İs lam ’ı k aiı bir tut um la

y o r um la y a n vc buna g ör e k e nd i mir a s la r ını o r ta da n

si lmeye nıccbur kala n S uudi din otori teler inin so r um

s uzluğu y üzünden şu and a Pey g amber M uh a ım ııe d’in

do ğum yeri üzer inde buldozerle r faaliye t göster iyor ...

Y ık ım ın a r k a s ın da k i ne den, V nha bil e r in f a na t ik k o r

kusu, tarihi yerlerde ve dinsel i lgi alanlarında, çok- ta nr ıcılığa y a da putper es tliğe v c birço k pota ns iy el

o la r a k eşit tanr ıya ta pılmay a ha şlan ma s ıdır. Suudi

A r a bis ta n'da putpe r e s tlik uy g ul a ma s ına kar >ı bo y un

vurma cezası prensipte sürmektedir.

Dünya üzerinde Mekke’yi buldozerle yıkmak isteyebilecek bir ate

ist olduğuna inanmıy or um; y a da C hartre s’i, Y ork Minist er 'i , N öt

re Da me ’ı, Shwe D a g on ’u\ K y oto tapınakla rını ve elbette B amiya nBudalannı. Nobel ödüllü Amerikan fizikçi Steven Weinberg'in de

diği g ibi, “ D in ins a no ğlunun y üce liğinin alça ltılma s ıdır . D in olsa

da olmas a da her za man iyi şeyler ya pan iyi insa nlar ve kötülük le r

y apan k öt ü ins anlar olacak tır . A ncak iy i ins anlar ın k öt ül ük y apa

bilmesi ıçm din gerekir.” Blaise Pascal {3. Bölümde Tanrı inancı*

nı r iske a tm a y an k işi) benzer bir s öz söylemiştir : '"İns anla r dinsel

inanç y oluy la y aptıklar ı k ötülük le r i başka bir y olla asla bu ka darek sik s iz ve neşeyle y a pm a z la r .”

Buradaki asıl hedefim ahlak kurallarını kutsal metinlerden

almamamız g er ek tiğini k a nıtla mak de ğildir (be nim d üşünce m buolsa da.) A sıl am a c ım biz (ve çoğu din da r ın), a hlak anla y ışımızı

hiçbir şek ilde k utsa l me tinler den edinmediğimizi ispatlamaktır.

Eğer böy le y apıy or ols ay dık , sebt g ünü adetler ine sıkı biçimde ria

y et eder vc etme y enleri ida m e tme nin adil ve do ğr u bir k a r ar o ldu

ğun u düşünürd ük . K ocas ını r a im in edemey en ve ba k ir e o ld uğun uk anıcla y aınay an her v eni g elini ölene k a da r taşa t uta r dık . İtaa t

siz çocukları idam ederdik. Biz. . . fakat durun bir dakika. Belki de

haksızlık ediyorumdur. îyi Uıristiyanlar bu bölümde yazdıklarımı

bütünüy le y adırg amışolabilirle r: ç ünk ü Eski A hit’in epey tatsız ol

du ğun u bilme y en y ok tur . İsa’nın Y eni A hit ’i es k is inin v er diği za r a

rı telafi eder v e her şeyi düze lti r . Öy le de ğil mi?

' & ud iıt u p u u k k o r u p l t k ı l - ıdıı .

T mw Y *uİ*i» i 2.2S)







!■'>ı>< İr'- K>t»f v* AhUli AnLıyıp

geçmesi. Bu namus taslamalarınız her geçen gün insan ızdırabına

ka tkıda bulunma kta dır .H

F ak at şimdi s ado- mazoşiznıe b a k a lım . T anr ı bir ins an şek line

g irdi, ha old u vc bu sayede, A de m’in kalıtsal g ünahının kefareti

için işkence çek ebilec ek ve ida m e dilebile ce kti. Pa ul bu itic i öğ*retiyi y or umla y ana k ada r, İsa’ya tüm g üna hla r ımızın kurtarıcısı ol duğu için tapınıldı. A nca k Isa sadece A de m ’in geçmişz a m a n

da k i g ünahı için değil: ay nı za m and a gelecek g üna hla r için de acı

çe k mişti, g ele cek teki ins an la r bu g üna hla r ı işlemey i düşüns eler de

düşünme s ele r de!

A y r ıc a, zav allı juda s Ic ar ior ’un 'iha ne tinin', İsa’nın k o z m ik

pla nının z or unlu bir parças ı old uğu d üşünüldüğünde , ta r ih b o y un

ca ona y apılan eleştirilerin haks ız o ld uğun u ak la g et irm em ek eldede ğil. K i bu g örüş, K obe rt Cirav es’iıı des tans ı k ita bı Isa Kral’da

be tim le nmişve bir ço k kişi bunu pay laşmıştır . A v nı g ör üşü İs a'nın

sözde katiller i için de onay lay abiliriz. Eger İsa hepimizi k urt ar m ak

adına ihanete uğr ay ıp, a r dından öldür ülme k istendiys e, ke ndiler inik urta r ılmışs ay anlar ın çağlar boy unca Juda s vc Y ahudilere karşı

izledikle ri t utum adalets iz değil midir ? Da ha önce kilise onay sız

İsa öğr e ti le r inin uzun bir list es ini vermiştim . K ay ıp J ud a s Öğr e tis io ld uğu iddia edile n bir el yaz mas ı met in, y ak ın g eçmişte çev rildi

ve s onra ins anl ar a duy ur uld u.;w' ; B u keşfin ay r ıntıları m üna k a şa

ları do ğur du anc ak öyle g örünüy or kı ilk kez M ısır ’da 1 9 7 0’lerde

y a da 6 0 ’lar da or tay a çık tı. B u me tin , K opr ik alfabe s iy le altmış

iki say fa pa pirüs üzer ine yazılmıştı ve k ar bon ölç ümüne g öre M.S

300 yılına aitti , ancak büyük ihtimalle daha eski bir Yunan el yaz

ma s ından t ür et ilmişti. Y az an her k im olur sa o ls un, öğre ti olay lar ı

Judas’ın bakışaçısıyla ele alıyor ve buna göre Judas bu ihaneti sadece İsa ’nın e mr iy le g er çek leştiriy or. B ütünüy le pla nın bir parçası

o la n ihan e tin a r as ından , İsa ça r mıha g er ilmey i başar ıyo r ve böyle-

ce ins an oğlunu g üna hla r ında n k urta rıy or . G örünüşe g öre bu k örüöğreti J ud a s ’ın o ta r ihte n bu y ana itha m e dildiği tats ızlığı ör tba s

edebilecek nitelikte.

H ıris tiy an lığın temel öğre tisi o la n k ef ar et i1, ahla k s ız, sado-

mazo şist ve itici sıfatlarıyla ta nımla r ım. A y rıca, kef are ti düped üzçığırt k a nlık ol ar a k ha y at ımızd an ç ıka r m al ı ve ya y g ın aşinalığının

tar af s ızlığımızı k öre ltmes ine me y dan v er mem eliy iz. E ğer T anrı g ü

na hla r ımızı ba ğışla mak istes ey di nede n bu g üna hla r ın k ar şılığında

işkence ve ida m g örme k istesin? S ırf bu y üzde n uz ak g eleceğin Y a

hudi nesilleri, k atlia mc ı vc 'İsa katilleri* eziy etlerine m a r uz k aldı:

y oksa bu da s pe rm y oluy la ne silde n nesile g eçen k alıts al bir g üna h

mıdır?

‘ G üruh ödeme.

2. 2. Ridıard



Y ahudi ât imi G eza V crme s'in açık ça or tay a k o y duğu üzere

Paul, eski Yahudi i lahiyatı prensibi “kan olmadan kefaret olma/"

s özüne aşın inançlıydı.**** Ibr anile r e M e k tu p’da (9:22) bu inancı

nı enine boy una açıklar . İlerici ahla k bilimc ile r g ünüm üzde , güna h

keçisi teorisi şöy le dur s un her hang i bir t ür k inci ceza te or isini sav unm an ın neredeys e imk âns ız oldu ğunu düşünnıek te lcr ; g ünah ke

çisi teorisi, bir suçlunun günahlarının kefareti için masum bir insa

nın ida m e dilme s idir. He r ha lükâr da (iııs aıı şaşırma dan ede miy or )

T anrı k imi etkilemeye çalışmak tadır? He rhalde, ay nı za ma nda hem

y ar g ıç, he m jür i he m de İda m m a ğdur u o la n k e ndis in i, işin do ğr u

su, Adem, yani i lk günahın sözümona fai l i , zaten hiç var olmadı:

ve bu iddia, dolambaçlı ve çirkin bir teorinin temelini esaslı bir

şekilde balta lay an uy g unsuz bir ger çektir (P auP ün b u ge rçeği f arketm emişolma s ı hoşg örülebilir anc ak her şeyi bilen T anrı b üy ük

ihtim a lle bu nu biliy or du (ve İsa da , ta bii eğer T anr ı ol duğun a in a

nırs anız.) A h, ama A dem ve Ha v v a’nın öy k üs ü elbette semboliktir ,

öy le de ğil mi? Sembolik mi? Y an i, İsa ke ndi k e ndini etk ilem ek için

k endisine işkence y apttr tn ve k endisini çar mıha g er dirr ti v e bunu

var olmayan bir ins an t ar af ında n işlenen sembolik bir günahın ce

zas ını v ek âleten a lm a k için mi y aptı? Da ha once de de diğim g ibibu hem bir çığırtk anlık tır he m de diğer tar af tan ber bat, tats ız bir

olaydır.

Incil’le ilg ili değer lendirme ler imi so nla ndırm a da n önce , dik

k atiniz i înc il’in ahlak öğre tisinin özellikle çirk in bir y önüne çek

mek ister im. Bazı I Iıris tiy anlar , hem Es ki A hit hem de Y eni A hit’te

açıkça deste klenen tüm diğer insa nlar a y öne lik a hlak i s ay g ının,

as lında dar k aps am lı bir ör g üt içi uy g ulaması old uğunu anlam ış

lar dır . 'K om şunu sev ’ ifade sinin o g ünk ü anl a m ı, bug ün biz imd üşünd üğüm üz a nla m ında n f ar k lıydı. S adece, ‘bir d iğe r Y a hud iy i’

sev anlamınday dı. B u mesele A mer ikan fizikçi ve ev rim ins anbil im

cisi J oh n Ila r tu ng tar af ından etkilcy ici biçimde dile ge tiri lmiştir.

H a r tun g ör g üt içi ahlak ın İncil temelli ta r ihi ve e v r imini inceleyen

çarpıcı bir r apor düze nlemiştir ve bu r apo r da ha temel çizgileriy le

ör g üt dışı düşm a nl ığı da v ur g ula mak ta dır .

K OMŞUN U W

K o m şu n u s e v

J o hn H a r tu ng ka ra miz ah old uğu daha en başından belli ola n bir

G üney V a f tiz i’nden bahsedere k işe ko y ulur ve bu g irişimi cehen

nemdek i A labama lıların sayısını onay a çıkar mak üze re dir/* ' Ne w

Y or k T imes ve Ne w s day g azetele r inin ha ber ine g ör e , to plam da

l«ıuı Y*nd*jıı ¿ 3 3



'<'i tunı I j t K ıup vt l>rtn»a A UaL A aijy it i

1,8 6 m ily on k işi üze r inde uy g ulana n gize mli bir değer lendir me

f o r m ülünün ışığında, Me todis tler m cc hcnncmc g itmek ten k ur tul

ma ola s ılığının R om a n K atolik ler ine g öre d aha tazla o ldu ğu iddia

edilm işve ‘bir kilise ce ma at ine Hilen iştir ak etme y enle rin do ğr uda n

k ay bede nler ar as ına g ir diği v ar s ay ılmıştır.’ Bu g ibi k e ndini beğe n

mişins an lar ın ol a ğa nüs tü t uha f f ikir ler i g ünümüz de çeşitli ‘vecde

da lma ’1 w eb sitelerinde y ansıtılmakta ve bu sitelerdeki y azarlar,

‘za ma nın s oııu’ g eldiğinde ‘or tad an k a y bo la r a k ’ cennete g itmeler i*

nin tam am e n g ar anti altında o lduğunu söylemek ten hiç çekinme-

mek tele r. İşte bun un tip ik bir örne ği. ‘V ecde D a lm a y a H a z ır ’ın ya

za r ından , s ahte s of uluğun en tiks indiric i türle r inden birisi: '‘Eğer

vecde dal m a be n y ok k en g erçekleşecekse, çile a ziz le r inin bu siteyi

aksettirmeleri ya da finansal yönden desteklemeleri zorunlu bir hala lacakt ı r .”2

H a r tuııg İncil’i y or umla r k e n, Hıristiy an hır ar as ında bu tür

bir kibirl i memnuniyet havasına asla zemin sunmayan bir f ikir

ge liştirir. Isa k urt ulac ak lar g r ubunu katı bir biçimde Y ahudilerle

sınırla mışve bu k ar ar ı, tüm bilgi b ir ik imini o luştur an Es ki A hit ge

lenekler inden yola çıkar ak ver miştir. H ar tung , ‘Öldur me m e lis in’

ifa des inin k atiy en buğun b izim bi ldiğim iz a nla m ı ka s te tme diğini

açıkça or tay a k oy muştur. B u ifadenin Y ahudilcrin öldür ülme mc s ıg er ek tiği gibi ço k ö/e l bir an la mı v ar dı. Ve ‘senin k o m şun ’ ifade*

siyle başlay an liirn bu emirle rin a nla mı öze l ma k s at içerme kt edir.

Bu metinler dek i ‘K omşu* ke limesi ‘kardeşY ahudi* an la m ına g el

mektedir. Moses Maimonides on ikinci yüzyılın en saygın hahamve fizikçisi, ‘öldür m e m e lis in ’ ifade s inin tam a nla m ını şöyle a çık

lamıştır: “ Eğer bir isi te k bir İs railliy i k atleders e, ol um s uz bir enıır

g er çek leştirir ve K uts al K ita p der k i, cinay et işlcm em clis in. Kğerbirisi diğe r le r inin g özü önünd e ka ste n cinay et işlerse, k ılıçla ida m

e dilm e lidir . S öy leme k g er ek s izdir ki, eğer bu kişi bir dins izi öldür-

düy se ida m e dilme me lidir.” S öy lemek g er eks izmiş!

H a r tung M a imo nide s ’le benzer görüşler bar ındır an

S anhedrin'den alıntı y apar (k ıdemli papaz lar önder liğindek i Y a

hudi Y üks ek Mahke mes i). K uramsal bir o lay da, bir hayv anı ya da

bir dinsizi öld ürm e k ister ke n y anlışlık la bir İsr ailliy i öldür e n bir

adamın beraat etmesini ele alır. Bu küçük, muzip bilmece hassasbir k o nuy u açığa çıka r ır. Bu a da m , dok uz dins iz ve bir İsr ailliden

oluşan bir g r uba do ğr u bir taşfırla tıp g r upta k i tek İs railliy i öl d ü

recek k ada r şansız olsa ne olurdu? H ımm , zor! A ncak y anıt kolay :

“ G r upt a k i ç o ğun luğun dins iz ol du ğu g erçeği g öz ön ünde bu lun

dur ular ak ada mın suçsuz olduğu sonucu ort ay a çıka r ."

' V w d i D a l ııu - K ııh ııt ı ı b l ı ı < < u> tıo c rW i f v ıV r l m r u y l r i l g i l i m m ı k d n t r y r m n

• B tı ı i ı ı ı ı l n i c k ı \ t 1r j / ı / l r r ı ı ım - 4 iı İ4 i ıu ı tı l ıı lm ı yt r t n l ı b ı l ır ı n ı u - . O ı m ı n r ı ı t r ı ı i M g e ı t k s o k ; j k

d a l u i y i i f lc r i A i z v a r d ır .

2 3 4 K n iu ıd D «* iun »





M ı h u n T ' i p ' K i ta p v r A h l ak A a l a v ı ıı

Joshua’mn soykırıma yönelik katl iamının haklı gerekçesinin her

k oşulda dinse l bir g erek çe o ld uğu bi linme lid ir . C seçe neğini ona y

layan ve tam red kararı verenler bile bu karan belli belirsiz dinsel

sebeplere day an ar ak ve rdiler. Mese la bir k ız çoc uğu J os hua’nın

J e r icho ’yu zaptetme s ini k ınadı çünk ü ora y ı ele g eçir mek için şehrin

topraklarına ayak basmak zorundaydı :

B unun k ötü o ld uğunu düşünüy or um . A r a pla r pistir

ve birisi pis bir yer e g ir diğinde o kişi de ar tık pis biris i

ulu r vc la ne ti pay laşır.

T ama me n reddeden iki çocuğun bu k a r ar lan v er meler indeki se

bep, J o s hua ’nın her şeyi y ok etme s iy di. Bu ço c uk la r İsr ailliler insavaşg animeti olar ak k ullanabilece ği hay v anlar vc mülk le r in k o

r unmas ı g e r e k tiğini düşünm üştü:

J o s hııa’nın dog r ıı har ek et etm e diğini düşünüy o r um

çünkü hayvanları kendi lerine ayırabi l i r lerdi .

J os hua bence k ütü y aptı, J e r icho’da k i eşy aları y ok

et me y eb ilirdi; e ğer bun la r ı y ok etme se y di İsr ailliler

k a za nç s ağlar dı.

A k ıl lıl ığında n sık sık ba hs edile n bilg e M a iınonide s bu meselede de

nerede dura ca ğını çok iyi biliy or: “ Y edi milleti y ok e tmek ol um lu

bir e mir dir ve k ita pta şöy le denir: ‘onları tamamen yok etmeli-sin* Eğer biris i başk as ının g ücü alt ına g ir mişbir is ini y ok etmezs e,

ol um s uz bir e mir g er çekleştirer ek g üna h işler ve şöy le de nilir : Nefes alan her şeyi yok etmelis in."

T ama rin’in deney indeki çocuklar, Ma imonide s 'in aksine, masum olm ay a y etecek ka dar k üçük y aştay dılar. İfa dele r indek i ba r

ba r gör üşle r b üy ük bir ihtima lle ya a ilele r inin ya da içinde y et iştik

leri k ültüre l top lul uğun benims edik le r iy di. S anır ım ülk e nin diğer

tarafındaki Filistinli çocukların zıt yönde, ancak benzer fikirler

ifade etmeleri m üm k ün g örünüy or . Bu düşüncele r içim i çares izlik

hissiyle doldurur. Bu yöndeki fikirler görünen o ki dinin insanları

s ınıfla ndır ma k ve tarihsel k ini ya da kalıtsal k an dav ala r ını teşviketmekteki devasa gücünü ispatlamakta ve özellikle de çocukların

dinsel y öntem ler le y etiştirildiği k onus unda net fik irler v er mek tedir.

Üstelik, T am ar ın’in A g rubu y anıtlanndan 3/2’sinin asimilasy onun

kötülüklerinden bahsetmesi ve ayrıca çocuklardan birisinin, dinle

rini yok etmek için insanları öldürmenin önemini vurgulaması fark

edilmey ec ek g ibi değil.

T amar in, deneyinde etkileyici bir kontro l g rubundan fay da

lanmıştı. 168 İs railli çoc uk ta n oluşan f ar k lı bir g r ub a , J os hua ki-

Z 3 6 f U t u ıı t l 'i o k u u



tabındaki aynı metin sunulur ancak bu sefer, Joshua’nın adı ‘Ge

ner al L iıı’, İsra il ise ‘30 0 0 yıl önce s inin hır Ç in k r a llığının’ adıy la

değiştir ilir. Bu dene mede deney zır s onuçla r v er ir. G e ner al L in’in

tutumu çocukların yalnızca yüzde 7’si tarafından onaylanır ve ço

ğun lu k y üzde 75 bu nun s av unula ma y ac ağım duşunu r . D iğe r birdeyişle, Y a hudili ğe o la n bağlılık la r ı hes apta n çık ar ılınc a ço c uk la r ın

ço ğu şu g ünün ça ğdaşins anla r ının he ps inin onay la y aca ğı a hla k i

hük ümle r de hemfikir olurlar . J os hua’nm davr anışı bar bar bir soy

k ırım başar ısından ibar e tti. A nc ak mesele dinse l bir ba k ışaçısıy la

ele alındığında çok far klı sonuçlar çık a r ta bilme k te . V e bu far klılık

hay atın ilk y ıllarında etk ili olmay a başlar. S oy k ırıma g öz y uma n ve

k ınayan bu denek çocuklar arasındaki farkı yaratan dindir.

I lar tung çalışmas ının ikinci k ıs mında, bir s onra k i adım olan

Y eni A hit'e geçişy apa r . B u k o nuda k i tezini k ısaca öz etle me k is

te diğim iz de , y ine İs a’nın ör g ür içi ahla k düşk ünü bir is i o ld uğun u

g örec eğiz (be r abe r indek i ör g üt dışı düşm a nlık la bir lik te ) k i b unla r

Kski A hitte adeta bir ge lenektir. İsa sadık bir Y a hudiy di. Y a hu

di Tanrısını Gentileslere (Yahudi olmayan milletlere) benimsetme

fik rini icar eden kişi P aul idi. H a r tun g bu iddia y ı benim c üre t ede

bile ce ğimde n daha laf ını es irg emez bir tav ırla dile g etir iy or : “ İsa,pla nının Paul ta r a f ından do muz la r a peşkeşç e k ildiğini bilse y di,

mezarında ters dönerdi.”

G örünüşe göre, H ar tung , V ahiy k ita bını1 inceler ke n hoşv ak it

g e çirm işve b un un Inc il’dek i en tu ha f k ita p o ld uğun a hiç şüphem

y ok . V ahiy k ita bının A ziz J o hn tar a f ından y azıldığı s öy lenir ve

Ken’in Incil Kılavuzu'mm bununla i lgili zeki bir varsayımı vardır;

eğer J o hn me k tuplar ını esrar içerken y azdıys a demek ki V alıiy ’i

de L S D içtikten sonra y azmışolm al ı.'7'0, H a r tun g V ahiy ’de, ‘da mg ala nm ış’ ol anla r ın s ay ıs ının 1 44 .00 0 ile s ınırla ndığı ik i dör tlüğe

dik k at i çek iy or (Y ehov a’nın Şahitleri gibi bazı mez hepler bu ’da m

g ala nmışlar ’ ifades ini ‘k urt ar ılmışlar ’ olar ak y or umla r lar .) H a r

tun g bu İ4 4 .0 0 0 k işinin t üm ünün Y ahudile r o ld uğun u k a nıtla

m a k iste miş: 12 k abile ve her k abilede n 1 2.0 00 kişi (1 2 x 1 2 .0 0 0 =

1 44 .000 ). K en S mith bir adım ileri g ider ve bu 1 44 .000 se çilmişin

k e ndiler ini ‘k adınla r la kir ler mey ec eğinin‘ altını çizer k i bu da buk işiler in ar as ında k a dınla r ın olamay acağı anlamına gelir. Aslında

bu be klemey e alışık o ld uğum uz bir dur um .

H a r tu n g ’un k ey if ver en çalışmas ı birç ok f ar k lı k o nu y u işler.

Bir kez daha tavsiye ediyor ve kalan kısmını bir alıntıyla özetl iyo

rum:

İncil, bir örg üt ahlak ı tamamıdır v c boy kırnn, örg üt

ha r ici k işileri k ölele ştirm e ve dunv a hâk imiy e tiy le

1 Y et ti A h n 'u ı « o n le tub t <<■*•*.

K OM ŞU NU &CV

T o ti Y«»>bui ¿ 3 7



■ 'İri' K iup »e DcıMea AbLık Aa lâim

i lg i l i talima tlar ıy la ta ma mla nır. A nca k, İnci! ama ç

ları yüzünden ya da emayet. acımasızlık vc tecavüz

gibi k<>tülüklcri onurlandırmasıyla şey tani s ay ılam a/

çünkü birçok eski met inde de bunlar vardır : örne

ğin İly ad a de s tanı, İs k an dina v M a s a lla r ı, esk i Suriy e

öy k üle ri v c M a y a la r ın kitabe ler i. Fa ka t hiç kirn.se İl y ada D e s ta nı’nı bir ahl ak temeli o la r a k pa z ar la m a ? .

A sıl s or un bur a da ba şlar . İnc il bir y aşam rehberi g ibi

satı l ıp, satm alınmakladır . Ve açık ara farkla tüm za

manların cn çok saran ki tabıdır .

Ge leneksel Y a hudiliğin benzers iz bir inanç o lm ad ığını anla m ak

için isaac W a tts ’in y az dığı şıı özg üv e nli ila hi m arşını ok um a nız ı

ister im (1674- 17 48):

T anr ım S enin inay etine s ığınırım ki

Bir k âfir y a da bir Y ahudi olar ak değil de

H ıris tiy an ırk ında n do ğuşum ,

Diğe r le r i g ibi te s adüfe n de ğildir .

D ör tlük H ıris tiy anlığa keyfice k az an dırıla n ay rıcalık s ıfatıyla değil

a m a ma ntığıy la beni k ar ars ızlığa itiyo r. T anr ının böy lesi ay rıcalıklıbir ins anı gönder me y i seçtiği ve bu tür bir lütf ü hak eden halk ,

neden Hıristiy an bir halk olmuş? Ne de olsa Hıristiy an olma y an

mily ar lar ca ins an v ar. Isaac Wa tts ve marşını söyleyer ek on u g öz

lerinin öniiııe getiren insanlar bunu nasıl hak ettiler? Ayrıca, Isa

ac Watts yaratılırken onu ayrıcalıklı kılan yapısal özellik neydi?

Bunlar derin konulardır ancak belki de ilahiyata ayarlı bir zihin

için o k ada r da derin olm ay abilir. Isaac W a tts ’m mar şı tutucu ve

m uhaf az ak âr erk ek Y ahudiler in (y enilikçi Y ahudiler bunun dışındadır) ezberlemes i ger eke n şu üç g ünde lik duay ı and ırıy or : “ Beni

bir G e ntil (kaf ir) o lar ak y ar atm adığın için sana şük ür ler ols un

Beni bir k ad ın o la r a k y ar at ma dığın için sana şük ür le r ols un. Beni

bir k öle ola r ak y ar at ma dığın için sana şük ürle r o ls un."

D in hiç şüphes iz ay rılık y ar ata n bir g üçtür ve bu, dine y öne l

tilen başlıca s uçlam ala r dan y alnızca bir tane sidir. A nc ak , dinsel

örgüt ya da mezhepler arasında meydana gelen savaşvc kan dav ala r ının, g erçekte nadir en ilahi a nlaşma zlık lar da n k ay na k lan dığı

sıkça ve hak lı gerek çelere day andırılar ak belir tilir. Bir İr landa P r o

testan«, yar ı as k e n bir am aç la bir K at olıği öld ürür k e n, içinde n "şu

dön üşümc ü. B akir e Me r y em d üşk ünü, leşg ibi t üts ü ko k a n soy su

zu y ok e tme liyim !’ diye hom urda nma z. A slında başka bir K atolik

tar af ından öld ürülm üşkendisi g ibi bir Pr otestanın öcünü alıy or ol*

ması daha muhteme ldir. Belki de bunu hiç so nlanmay aca k , nesil ler

aras ı bir k an dava sı uğr una y apmıştır. D in , to pl ulu k içi ve top lulu k

¿ ^ 8 R t d un l D a w kim



dışı düşm a nlık ve k a n dav as ının bir etiketidir ve deri rengi, dil ya

da g özde f utb ol ta k ımı g ibi diğer za rar lı et ik et lerden aşağı ka lır y anı y ok tur . V e lıcr yer de g eçcrİidir .

Kvet evet, elbette K uzey İr la nda 'da k i s or unlar s iyas idir. B uradak i sor un g rupla r dan birisinin bir diğeri üzer indeki e k on om ik ve

siyasi baskısıdır ve bu yüzyıllar öncesine dayanan bir problemdir.

Ge rçe kte n de büy ük s or unlar ve adalets izlikler y al an dığı bu bölg e

de itiraf etmeliyiz ki sorunların dinle olan ilgisi zayıftır; bir nokta

hariç; (ki bu nok ta öne m lidir ve g enişçapta g özden k açar ) E ğe r din

olmasaydı, baskı yapılacak ve öç alınacak toplulukların belirlen

mesini s ağlay an etike tler de ol m az dı. V c K ıızcy İr la nd a 'dak i ge r

çek sorun, bu etiketlerin nesilden nesile aktarılmasıdır. Ebeveyn

leri , büyük anne ve büyük babalan ve büyük büyük babalan veanneleri Katolik okullarına giden Katolikler, çocuklarını Katolik

okullarına gönderirler. Ebeveynleri, büyük anne ve babaları ve dc

büyük büyük anne ve babalan Protestan okullarında okumuşPro-

testanlar ise, çocuklarını Protestan okullarına gönderirler. Bu iki

far klı eğilimdek i to plulukla r ın deriler inin rengi ay nıdır, a y nı dili

k onuşurlar , zevk leri benzedir ancak ay nı za ma nda fa rk lı soy dan

g elirler vc bu k arışık bir ta rihsel ay r ımdır. E ğer d in ve dinse l ay rı

mı g öze ten bir eğitim anlay ışı olm as ay dı, bu tar ihsel ay r ım elbette

meydana gelmeyecekti . Kosova'dan Fil istin'e, Irak’dan Sudan’a,

İr land a’dan Hindis tan topra k lar ına k adar düny ad ak i her bölg e

yi dik k a tlice inceley in ve ar a lar ında inaıçı düşm a nlık la r ı süreg elenrakip topluluklar bulunanları saptayın. Buralarda toplumsal ya

da to pl um dışında eg emen «ilan etike tler i sadece dini n o luştur muşol duğunun g ar antisini vere mem. A ncak bu yine de kuvv etle m uh

temeldir.H indis ta n’da, bölünm e za m anında , bir m ily ond an fazla kişi

I Iindu ve M üs lüına nla r a ra s ındak i dinsel ça lışma lar sırasında k atledildi (ve on beşmily on kişi ev lerinden oldu.) öld ürüle c e k to plulukların etiketlenmesinde yalnızca dinsel göstergeler erkindir.Bir b a k ıma , H indis ta n h al k ını dinde n başk a hiçb ir şey böleme zdi.

S alm an Ruşdi ‘D in , her yer de o ld uğu g ibi, l Iind is ta n’ın da k an ına

g irm işbir ze hir dir ’ başlıklı bir mak ale y azmışve ar dında n bir d in

sel ka tlia m k r izi y üzünden ülke sini terk etme k zo r unda ka lmıştır.

,lütl R uşdi şöy le bir k anıy a var mış:

Bu ola nla rın hangis ine say gı duy aca ğız? Y a da dinin

k irlenm işadına, düny anın do n bir y anında neredeyse

her g un işlenen suçla r ın han g i bir ine sa y gı duy ac ağız?

Nas ıl o ldu da tüm ınahvc dici s onuçlara ra ğme n din

totemleri diri ltebildi? Ve roıcmler adına nasıl gönül

lüce öldür eb ilir iz? Y eterince öldürd üğümüz de orta y a

KOMŞUNU SEV

İMiuı Y oruİpti 2 3 9



Ikılum ^ İy i* K ıup v* A hUk A ahy iH

çıkan arzu azalmasıysa, öldürmeye devam etmeyi kolaylaştırıy or.

A slında Hindis tan'ın sorunları giderek küresel sorunlar haline dönüşmekçe. Hindis ta n’da o lanlar T anrının adına y apılmıştır.

Sorunun adı Tanrıdır.

B ildiğim bir şey v ar ki bu da , ins anlığın toplum s a l b a ğlıl ık y a da

to pl um dışı düşm a nl ık e ğilim le r inin din o lm a da n da ay nı güççe varolma y a dev am edeceğidir. R ak ip furbol ta k ımlar ının tar aftar ları

buna bir örnek tir. Diğer y andan, f utbol izleyicileri de bazen din

sel çizgi lerle ayrılır lar, tıpkı Glasgow Rangers ve Glasgow Celticta k ımla r ında o ld uğu gibi. D il ay rılıkla rı (B elçik a'da o ldu ğu g ibi),

ırk ve ka bile ay rılıklar ı (özellikle A fr ika ) önem li sınıflayıcı unsurlarolabilir ve /.arar verebilirler. Ancak din en az üç yolla bu zaran

ar ttır ır vc k ötüle ştir ir :

• Çocuklar ın etiketlenmesi ya da sınıflandırılması. Çocuk lar dahailk y aşlarından itibaren ‘K atolik çocuk’ ya da ‘Protestan çocuk'vs. olarak kimlik kazanırlar. Ve elbette ki çocukların bu erke»

yaşlarda din hakkındaki öznel görüşlerini belirg inleştirme yetileri y oktur. (Bu çocuk is tismarı koııusuııa B ölüm 9 'da değineceğim.)

• A yrım y apan okullar. Çocuklar erken yaşlardan itibaren eğitinialmay a başlarlar. Bu eğirimi aynı dinden bir topluluğun diğermensuplarıyla alır vc farklı dinlerden ailelerin çocuklartyla aynıor tamı pay laşmazlar . Eğer ırkçılık y apan ok ulla r ortadan kaldı-rıiabİlsey di, Kıızcy İrla nda ’daki sorunların en geç bir nesil sonra

sona ereceğini söylemekle abar tmışsay ılmam.

• ‘Yabancı birisiyle evlenme* karşıtı tabular. Bu tür âdcllc savaşkonumundaki toplulukların birbirleriyle iç içe geçmelerini engelleyerek ırk sal düşmanlık ları ve kan davalar ını ebedileştirir. Farklısoy lar dan insanların evlenmesi yasak olmasay dı, hiç şüphe yokki bu düşma nlığı y umuşarmaya, yarıştırmay a hizmet ederdi.

K uzey İr la nda ’da k i G lena r m k öyü A ntr im K on r 'ıınun y erlcşkesidir.K on tun ak ıl a lma z bir ey lemi hâlâ hafızalar dan s ilinmemiştir: Bir

Katolikle evlendi. Bu olayın hemen akabinde Glenamı’daki tümhaneler y as tutm ay a başladı. ‘Fa rk lı bir dinin me ns ubuy la e v lilik ’

korkusu dindar Yahudiler arasında da yaygındır. Yukarıda bahset

tiğim Isra illi çoc uk lar ın bir k açı J o s hua ’nın Je r icho S avaşı ile ilgili

savunmalarının ön planında, ‘asimilasyonun’ büyük tehlikelerin

den söz etmişlerdi. Far klı inan çta n gelen insa nlar e v lendikler inde,

her ik i ta r a f da önse zise l bir eğilimle , b unu bir ‘kar ışmışe v lil ik 1ola-

¿ 4 0 R * W d D Aw i u n»



ra k ta nım la r vc genelde çocuk lar ın nasıl y etiştirileceği k on us undauzun ka v g alar yaşanır. Çocuk luk y ıllarımda, henüz A ng lik an K ili

sesi için kar şı k onul m a z bir İhtiras duy ar k e n şu k ur al ı duy du ğum da

k ulak lar ıma inana ma mıştım; Bir Ro m a n K ato liği bir A ng lik an ile

ev lendiğinde, çoc uk lar her za man K at olik ola ra k y etiştirilmelidir.

Fa rk lı mez hepler in papa zla r ının bu koşulu kendi ina nçla r ı lehinde

dayatmayı denemesini her halükârda anlayabil irdim. Asıl anlayama dığım (hala da anla ma m) bura dak i asimetr idir. Nede n A ng lika n

papaz lar ı aynı k uralı zıt y önde uy g ulam ak isteyerek k ar şılık ve rmezle r? S anırım bu insaf sızlık sa y ılmaz . Sa nırım be nim yaşlı pa pa

zım , y ani B etje man ‘O r du P apa zı’ açıkça çok k ibar mış.

T oplumbilimciler dinsel homo g am i (aynı dinden birisiy le ev

lenmek) ve heterogami (farklı dinden birisiyle evlenmek) konularında istatistiksel e tütler s unmuşlardır. N or v al D. G le nn, A ustinT ex as Üniver sites i, 19 78 senesine ka dar y apılmışbu tiır ar aştırm aları bir ar ay a g etirdi vc topluca inceledi.nö2; S onuç, H ır is tiy anla ıda

dinsel hom og am ıy e k arşı dik k a t çekici bir e ğilim o ld uğuy du (Pro-

tcstanlar Proıcstanlarla evlenirler ve Katolikler de Katoliklerle vebu g idişat t ipik 'k om şun un o ğlu e tk is inin’ ötes ine g eçer .) A ncak

bu eğilim öze llikle Y ahudiler aras ında v ardır. A nk e t sor ularını ya

nıtlay an t op la m 6 ,02 1 evli kişiden 140 tanesi Y ahud i old uğun u vcbu 140 k işiden y üzde 8 5 .7 ’si bir Y a hudiy le e v le ndiğini söy lemiş.

Bu y üzde değeri ho m og am ik ev lilikler için beklenen y üzde nin çok

üs tünde bir değer dir. Ve elbette bu s onuç hiç kims e için bir s ür p

riz de ğildir. İta at k âr Y ahudile r ‘fark lı dinden birisiy le e v lenme k’k onus unda sert biçimde y ıldırı lır lar ve bu tür t abular Y ahudi f ıkr a

la r ında açığa ç ıka r la r ; anne ler e tr af ta o ğull a r ını t uzağa düşürm e k

için pus uda bekley en s arışın şiks alar k on us und a ço c uk la r ına n as ihat v er irler. İşte üç A me r ik al ı haha m ın üre ttik ler i bi ld ik ifadele r:

• ‘U ın le r a r as ı e v l i li k tör e n le r i ni y ön e tm e y i r e d de d iy o r u m .’

• ‘Çiftler çocuklarım Y ahudi olarak yetiştireceklerini ilade ederlerse, görevimi yerine getiririm.’

• ‘Eğer çif t ler evl i l ik öncesi danışmay ı onay lar lars a g öre v imi y er i

ne ge t ir i r im.'

Bir Hıristiyan papazıyla birl ikte görev almayı kabul edecek ha

hamların sayısı çok az, bu yönde talep çoktur.

D in in k e ndi içinde belli başlı birç ok zar arı v ar dır fak at s ırf,

ahla k s ızlık ve öze nle işlenen bölüc ülük özellik le r iy le (ins ano ğlu«

nun, belirli bir topluluğu benimser ke n, bu topl uluk ta n olm ay an

ins anla r ı y adırg ama s ı doğa l bir e ğilim dir ve din bu e ğilim i sistemli

y öntemler le işleyerek g üçlendir ir ) bi le düny a y a k ötül ük s açmak ta

etkin bir giiç olabilir.

K OMŞUNU s r v

Tm u i 2 /} 1



•|ft* K*u|> *« U ttu m A h lA A ııİJttfi

Z a m a n l a d e ği şe n a h l a k a n l a y i şi

Bu bölüm, ahlak anlayışımızı (ara mızdaki dindar lar da dâhil) k utsal k itaplar sayes inde oluşturma dığımızı k anıt la mak la başlamıştı,her ııe ka dar bunun aks i düşünülüy or olsa da. O halde, doğruve y anlışı nasıl belir lemek tey iz? Bu soruyu y anıtla ma dan önce sizibir k on uda ay dınlat ma k ister im; insanlar do ğru ve y anlışın belirlenmesinde etkileşimli, or tak bir görüşten fay dalanır lar: o ldukça

yay gın olan bir ortak g örüş. Bu ortak g örüşün din ile hiçbir ilişkisi y oktur . O k adar y ay g ındır ki çoğu dindar a k adar y ardım elini

uzatır ve bu kişiler ahlak lar ım kutsal metinlerden e dindikler inizannetmeyi sürdürürler. Afgan Taliban ve dengi. Amerikan Hı-ris tiyanı g ibi dik kate değer is tisnalarla bir lik le insanların çoğu,ahlak i ilkele r k onus unda genel ve liber al bir o rta k g örüşe bağlılıkgösterirler. Ço ğum uz boşyere kendimizi zor lamay ız; ifade özg ürlüğüne inanır ız ve tartışmalarımızda hemfik ir o lm adığımız zamanlar da bile bu değeri k or uruz; v erg ilerimizi öder iz; a ldatmay ız,

öldür me y iz, ensest ilişkiy e gir mey iz, bize y apılma sını is temediğim i/ şeyleri başkala rına y apmay ız. Bu yarar lı kur al lar ın baz ılar ınakutsal kitaplarda rastlayabiliriz ancak bunlar iyi kalpli birisininasla benimsemeyeceği diğer bir çok bilg inin aras ında g izl idir : vekutsal kitaplar iyi ilkeleri kötülerinden ayırmaya yarayan kıstasları içermez.

* O r ta k g örüşe dayalı ahlak kura llar ını tanımlar ken bunlar ı‘Y eni O n E mir ’ başlığı altında to pla ma y olunu seçebiliriz. B irçok

kişi ve k ur um bu çeşit g ir işimlerde bulundular . B urada dik k at çekici olan, bu kişi ve k urumla rın bir birine benzer s onuçlar üretmeyeçalışmaları ve nite k im, elde ettik ler i sonuçların y aşadık tan zamandil iminin özellik ler iy le uyum içerisinde olmasıydı, işte ateist bir

w eb sitesinden bul duğum y eni bir dizi, çağdaş‘Y eni O n E mir .',, '",

• Sana yapılmasını istemediğin şeyleri başkasına yapma.• I Icr meselede, zarar vermemek için mücadele et.• Arkadaşlarına, arkadaşcanlılara vc dünya geneline sevgi, şefkat,

içtenlik ve saygıyla yaklaş.• K ötülüğe göz y umma vc adaleti uyg ulamaktan çekinme ama öz

gürce itiraf edilen vc dürüstçe pişmanlık belirtilen kabahatleriaffetmeye daima hazır ol.

• Hayatını neşe ve hayranlık duygusuyla yaşa.• Hep yeni şeyler öğrenme arayışında ol.• Her şeyi sına; dnrıımlar karşısındaki { ¡ kirlerini daima güzden ge

çir. Uğer uy umlu değilse tutkuyla bağlı olduğun bir inancı dahilerk et.

K rchud IhmİM»





değerde o lduğunu ar tık k abul etme ktedirler ki 1 920’lerde y aşay ançoğunluk bu görüşte değildi. B ug ünün ay dınla nmıştoplumların-da, (daha açıkça, örne ğin Suudi A rabis ta n'ın bulun madığı bir k ategorideki toplıımlarda) kutsal kitap zamanlarının aksine, kadınlar artık bir eşya olar ak g örülmemek tedir . Her hang i bir m ode m

yasal sis temde, İbrahim çocuk is tismar ı suçunda n dav a edilir di. Ve İbrahim planını tamamlay ıp, oğlu Isaac'i öldürs ey di, onu bir inci derecc cinayet suçuyla yargılardık. Oysa o zamanın âdetlerine g öre davranışı bütünüy le hay ranlık uyandırıcıy dı, çünk ü T anr ı’nınemr ine itaat e diy or du. Din dar ya da değil he pimiz, doğr ular vc

y anlışlar k onus unda büy ük ölçüde değişim g österdik . Bu değişimin doğas ı ve harekete geçiren etmen nedir?

He r to plumda bir bak ıma gizemli bir ortak g örüşv ardır ve heron y ıllık süre zar fında değişim geçir ir. Ku olg u için A lm anc a’dangeçen Zettgeısl ¡ht:ı zurnamı ati hir ruh vurdtr) kelimesini kullanmak iddialı olmayacaktır. Dünya demokrasilerinde kadının oyverme ve seçilme hak k ının art ık evrensel bir hale g eldiğini belir tmiştim ancak bu refor m as lında şaşılacak derecede y ak ın geçmiş-lidir. İşte çeşitli ülk elerin k adınla r ının oy hak kı k azandık la r ı ta r ihlerden birkaçı:1

Yeni Zelanda 1893 Avustraly a 1902Finlandiya 1906’Nor veç İ913

Amerika 192Üİngiltere 1928Fransa 1945

Belçika 1946İsviçre 1971Kııveyr 2006

Y ir minci y üzy ıl içindeki bu tarihsel y ay ılım, değişen anlayışın birgösterges idir. B ir diğer gösterge ırks al meseleler kar şısındak i bakışaçımızdır. Y ir minc i y üzy ılın başlarında İngiltere’de y aşay an ins anlar ın neredeyse hepsi, (ve diğer ülkele rdeki büyük ço ğunl uk ) g ünü

müz nor mla r ına göre y arg ılansalar dı hiç kuşkusuz ırkçılık suçuy lakarşı kar şıya kalır lardı. O döne min bey az insanlar ının çoğu, r itmduygusu hariç hemen her konuda siyah insanlardan daha üstünolduk la r ını düşünürle rdi (ve bu siy ah ırk lar birbir inden son derecefar klı A fr ik a to pluluk lar ı, bunlar dan bağımsız olan I lintliler ve ayrıca A v ustraly a vc Melanezy a topluluk lar ından oluşurdu). J amesB ond’un 1 920 ’li y ıllar daki benzeri, güler y üzüy le neşe saçan, çocuk kahramanı Bulldog Drummond idi. Drummond Zenci Çetesi

1 T utkıye'J* k jılml ur j \ r\ mr ve vcvılmt* hakkı veribniftir. f j . ıt .

HUm h ? . atyi* Kitap « Ocftttuı A H A AnUynı

Kh Ju u iI D aol j ı ı*







Z AM AN L A D t C l i L N AH L AK AN L AV t»

sporlar pek rağbet g örme z. V ahşi y aşamın ve çev re nin k or unma sıartık ezici çoğunluk la k abul edilen bir k ura l o lmuştur , tıpkı birzam anlar sebt g ününde çalışmamak ve putlar dan sak ınmak k urallarında o lduğu gibi.

Canlı, harek etli dönem 6 0 ’lar , çağcıl özg ür düşünce k onus unda bir efsanedir. A ncak bu dönemin başlang ıcında, bir dava a v ukatı l.ady Chatterley'in Sevgilisi isimli kitabın müstehcenlik duruşmas ında jüriy e şu sor uyu y öneltebilmiş«: “ G enç o ğullar ınızınve de en az oğlanlar kadar kitap okuyabilen genç kızlarınızın (biravukatın böyle bir ifadeyi kullanmasına anlam verebiliyor musunuz?) bu kitabı okumalarını onaylar mıydınız? Bu, evinizde bulunabilecek bir kitap mıdır? Bu kitabı karınızın ve hatta hizmetçilerinizin okumasını arzular mıydınız?” Bu son etkileyici soru anlayışde ğişiminin hızının çar pıcı bir g österges idir.

A me r ik a'nın Ir ak ’ı işgali, büy ük ölçüde siv il k ay ıp s onuçlarıy la

itham e dilmekte dir oysa bu k ay ıplar İkinci Düny a Savaşı’ndakile rekıyasla bir hayli düşük tür. A s lında bu dur um, ahla k i değer nor mlar ındaki is tikra rlı değişimle açık lanabilir . Do na ld Rumsfe td gunümüzde oldukça duygusuz ve tiksindirici bir insan olarak tanım

la na bil ir ancak eğer ay nı ifade le n İkinci Düny a Savaşı’nda kullan-saydı hiç şüphes iz onun k adın r uhlu bir liberal o ld uğunu düşünece ktik. A rada n onlarca yıl geçti ve bu sırada bir şeyler değişti. Bu

değişim hepimizi içine aldı ve diıılc her hang i bir bağlantısı y ok tu.Bir bak ıma değişim din say esinde değil , dine rağmen g erçekleşti.

Bu değişim çok tutar lı bir r ota izledi vc çoğum uz bunun birilerleme o lduğunda hemfik ir iz. K ötülüğü hiç keşfedilmemişbölgelere taşımasıyla tanınan A dolf Hitler bile. C a lig ula 1 ya da Cen

giz Han’ın zamanlarında göze çarpmazdı. Hitler elbette CengizH a n’dan daha çok kişi öldürmüştür fak at Hitler ’in elinin a ltında

y ir minci y üzy ıl teknolojis i v ar dı. A y nca, Hit ler k ur ba n ettiği insanlar ın ‘yak ınlar ını ve sev dikler ini g özy aşlar ı içinde ’ g ördüğündesizce hayatının en büyük hazzını y aşamışmıdır? Ceng iz H a n'ın bukey ü y aşadığı aşik ârdır. Biz Hıtl er ’m k ötülük derecesine g ünümüznormlarıyla karar veriyoruz ve ahlak anlayışı C alig ula zamanından

bu yana çok ilerlemiştir, tıpkı te knoloji g ibi. Dolay ıs ıy la Hiıle r ’ın y aptıkla rı yalnızca g ünümüzün iy icil s tandartla rıy la incele ndiğinde

kötü bir intiba bırakır.B enim ça ğımda , mily onlar ca insan düşünces izce üre tilen al-

çaltıcı lak ap ve ulusa] klişeleri birbir ler ine karşı k ullanm ak ta hiçbir s akınca g örmemiştir ; K urbağa, W ob (İtaly anlar için kulla nılır ,kas ıntı, kabaday ı anlamında ), Dag o (İtaly an. İspany ol as ıllı kişi,Dıcg o’nun değiştir ilmiş hali) , Hun (B ar bar alm an asker i), Y id

* G j i u i J u l iu ı O n a r A u * uw u ı C c m u o K u » . < bh* ç ok C i İi r u U a k ım « di ılc b il inen. 3? M yt lUn« M i m d i j ö f tv y a pm ı» . J u l i o - C b u d u n Ha n « U n ı m m w b u v* K o n u l m p* r j u ır i u f .» ı ıu t t » o ı n c » I m pj

râmnı >f

T a mı Y a a l f tt u 2 4 7



I'.. il «I : '(yİ' Ki tap v< Dq tt K » A k lık AnU>ıı<

(Y ahudi), Coo n (Z enci), N ip (J apon), W og { Or tado ğulu). Bu gibike limeler in k ay bolduğunu iddia etmiy or um ama bu tür ifadelerar tık duyar lı çevrelerde esefle kar şılanma ktadır. ‘Neg r o’ sözcüğü,aşağılay ıcı bir amacı olm amak la bir lik te , bir İng ilizce m etnin ha ngi tarihte y azıldığını anlam ak ta k ullanılabilir . Öny ar g ılar yazınsal

bir eserin ta r ihinin belir lenmesinde sahiden de anlamlı ifşalardır.Say gın bir Cambr idg e ilahiyatçısı olan A .C.B ouquet, k itabı K arşılaştır malı D in ’in (Ctunpitrjtu'c Rcli%u>n,i İslam başlıklı bölüm ündesöze şu kelimelerle başlay abilmişti: “ S ami, on dok uzunc u y üzy ılınor talarında sanılanın aksine, doğuştan bir te kta nncı değildir . O biranimisuir (aınha,)" Irk saplantısı (medeniyet saplantısının aksine)ve bir to plul uğu belirg in bir tekil zamir kullanımıyla tek ‘tipe’ in

dirg eme k, hiçbir nor m k aps amında tik sinç değildir . A ncak değişenanlayışın bir diğer k üçük göster ges idir. B ugün ne CambridgeMi birilahiyat profesörü ne de herhangi sıradan bir vatandaşbu sözcükleri k ullanmaz. Değişen âdetlere dair bu tarz incelikli ipuçları, bizeB ouque t’nin bu kit abı en geç y irminci y üzy ılın or tasında y azdığınıbelli eder. Gerçe kten B ouquet bu k ita bı 1 941 ’de y azmıştır.

Bir kırk yıl daha geriy e gittiğimizde normların de ğişimi gözleg örülür bir gerçekliğe dönüşür . D aha öncek i k ita pla r ımda n bir inde

H.G.Wells'in ütopik Yeni Cumhuriyet fNeu*Republic) kitabındanalıntı y apmıştım ve burada bunu tekrar etmeliy im çünk ü dik k ati

niz i çekmek is tediğim nok ta nın şok edici bir tanımını y apmıştır.

Ve Yem Cumhuriy et alt ırklara nasıl davranacak? Zencilere nasıl davranacak? ...peki ya san tenliler?... Yahudiler?... siyah ırklar, kahverengiler, kirli beyazlar vesan insanlar. Yem verim gereksinimlerine göre rağbet

görmeyen bu insanlara ne olacak? Aslında, dünya birâlemdir ve merhametli bir kurum değildir ve sanıyorum kı bu insanlar gitmek zorunda kalacaklar... Ve bu

Yeni Cumhuriy et adamlar ının ahlak sistemi, yani dün yaya hâkim olacak ahlaki sisrem, ilk hedefte insanlıkadına güzel, yararlı vc uygun olanın üretilmesini destekleyecek şekilde düzenlenecektir; güzel ve güçlü bedenler, ay dınlık vc etkili zihinler... Ve doğanın şimdiye

kadar düny anın şekillenmesinde izlediği yöntem kı btı yöntem sayesinde var olan zayıflığın yeni zayıflıklar türetmesi önlenmiştir ... ölümdür... Yeni Cumhuriy ct’iııadanılan... öldürmenin kayda deger bir eylem sayıldığıbir gorıtşu tanımseyeceklerdır.

Bu 1902’de yazılmıştır ve Wel ls zama nının önde gelen ilcricilcrin-dendi. 1902’de bu tür duygular genişölçüde kabul görmemekle

birlik te, bir y emek partisinde uyg un bir tartışma k onusu olabilir di.

i / | 8 R k i ıa r d Daw fcint



ZAMANLA İ>fc£İ*KN AH1 A K AN I AY tJ I

A ncak ça ğdaşok ur lar hu sözleri g ördükler inde k or k udan nefeslerikes ilir. K or k unç olduğu düşünüle n Hit lc r ’in ke ndi zama nının anla*

yışına çok uzak olmadığını anlama lıy ız. B ug ünün genişçerçevesinden bak ıldığında elbette k or k unç o lduğu düşünülecektir . A nlay ış

hızla değişir; ve eğitimli kitle aras ında, genişbir ze minde parale lbir çizgi çizer.T oplums al bilinçte ki bu düze nli ve toplu değişimlerin k ay na

ğı nedir? Bu soruyu cev aplamak benim s or umluluğumda değildir .Benim am ac ım için, bu kay nağın k es inlikle din olma dığını bilmek

y ctcrlidir. Kger bir teori geliştirmem ger ek sey di, aşağıdaki sarır-larla işe koy ulur dum . Değişen ahlak anlayıştmrı genişsayıda in«

san aras ında nasıl bu k adar eşza ma nlı ola bildiğini açık la ma mız

gerekiyor; ve anlayışdeğişiminin is tik rar lı rotas ını da a çık lama kzorundayız.

ilk olar ak , bu k adar çok insa nın nasıl eşza ma nlı ola r ak değiştiğini açık lama lıy ım. Değişim ba rlarda, y emekler de ve sohbetler dezihinden zihıne aktarılır. Ayrıca kitaplar ve kitap incelemeleri, gazeteler ve televizyon yayınlan ve günümüzde internet sayesinde genişkitlelere y ay ılır. A hlak i k urallardaki değişimle r, başmak ale ler,

ra dy o talk s how lar , siyasi k onuşmala r, s tand- up komedy enler ininargo sözleri, pembe dizilerin diyalogları, kanunları yapan parle-menterlerin önerileri ve bunları yorumlayan yargıçların kararları say esinde halk a bildir ilir . B unu açık lam anın bir diğer y oluysameni havuzundaki mem frek anslar ının de ğişiminde n y ola çık maktır anc ak bun un ay rıntısına girmey eceğim.

Bazılarımız ilerleyen ahlak anlayışı dalgasının bir parça gerisinde kalırız bazılarımız ise biraz daha ilerideyizdir. Ancak 21.

Y üzy ıl insanlarının çoğu tıpkı bir ekip g ibidir ve O r ta Ça ğatalarımızdan ya da İbrahim za ma nındak i ata lar ımızda n hatta 19 20’lerg ibi y ak ın geçmişte yaşamışins anlar dan çok daha ileri bir d ur umdadır . Bu değişim dalg ası ilerlemeye dev am e decek tir ve yüzy ıl öncesinin ilerici ruhlu biris inin fikirleri (T .H.H ux le y bunun açık birörneğidir ) sonrak i y üzy ılın ger i k almışzihinle r inin epey geris indekalacaktır. Elbette, ilerleme akıcı bir çizgide seyretmez lâkin bir

testerenin kıv rımlar ına benzer bir eğilim sergiler. Y erel ve geçiciaksilikler ger çekleşir, tıpkı 2000’lerin başında A B D'nin Bush dönemi hükümetinden zarar görmesi gibi. Fakat daha genişbir zamanar alığında ilerici ak ım kaçınılmaz dır ve y oluna dev am eder.

İlerlemenin istik ra rlı bir y ön çizmesi nasıl gerçekleşir? Bu k onuda, zamanlarının ötesinde olan ve hiç yılmadan biz geriye kalanların kendileriyle birlikte ilerlememize destek veren birey önderler in r olünü es g eçmemeliy iz. A me r ik a'da, ırk sal eşitlik g örüşünü

yüks elişe geçirenler. Mar tin L uther K ing g ibi y etenek li poli tik aönder leri, eğlence se ktörü önder leri, sporcular ve Pa ul Robe son,

Tann Y arattın ¿ 4 9



ı> lum " 'İtri' Kitap ** D t ^ n A kUk f a b n v

Sidııey Poıtier , Jesse Ovvens ve J ack ıe Ro bins on g ibi diğer rol mo-dellleri ve mill i f ig ürle ridir. K ölele r in ve kadınlar ın eşit hak lar k a

zanmas ı k ar izm at ik önder ler sayesinde mey dana ge lmiştir. Bu önderler in kimiler i dindar dı; kimileriyse değildi. D inda r ola nlar bugüzel amel ler i dinda r olduklar ı için y apıtlar . Diğer le n içinse dinin

fazla bir önemi yoktu. Martın Luther Kıng btr Hıristiyan olmasına rağme n, şiddetsiz sivil başkaldırı felsefes ini Hır is tiy an o lmay an

G a ndh i’nin g örüşlerinden türetmiştir .Gelişmişeğirim ve öze llik le de g iderek ar ta n bir uzla şma g ö

rüşü say esinde her bir imiz diğer ırklardan ve cinsiy etler den bi-rey lerle orta k bir k onum u pay laştığımız fikr ini benimsedik ; buiki fa k tör k utsal k itaplara day alı değildir, biy oloji ve özellikle

de evrimle ilgilidir. Dünya genelinde siyah ırkların ve kadınların,Nazi Almanya'sındaysa Yahudiler ve Çingenelerin kötü muamele görmelerinin sebeplerinden birisi» bu insanların ‘bütünüyle in

san’ olarak görülmemeleriydi. Filozof Peter Singer, HayvanlarınK ur tuluşu’nda { A nınuıl I.ıbcratıotı; şu görüşü en güze l sözlerle ifade etmiştir ; ins ani dav ranışı ta k dir etmek için yeterli bey in gücünesahip her türe bu şekilde dav ranma mızı sağlay acak , tür ötesi birforma bürünmeliyiz. Belki de bıı ahlak anlayışının gelecek yüzyıl

lar da alacağı yönü ima etmek tedir . Bu, k ölel iğin k aldır ılmas ı vek adınların eşit hak lar a s ahip olmas ı g ibi daha eski re formla rın doğal bir e ks tr apolas y onu (verilerden bilinmey ene ula şmak ) o labilir .

A hlak anlayışının yay gınca karar laştırılmışbir rotada ilerlemesini daha ayrıntılı olarak açıklamakta, benim amatör psikolojivc sosyoloji bilgim yetersiz kalacaktır. Benim amacım için, ilerledi-

jj/ ve bu ilerlemey i ne dinin ne de kutsal metinle rin sağlamadığınıbilmek yeterli ve kanıtlı bir gerçektir. Bu ilerlemenin arkasında bü

y ük ihtimalle tek bir etk i y oktur . Bu y üzden M o or e ’un y as alarınışek illendiren, f ar klı etkile rin ar as ındaki kar maşık e tk ileşimden doğan bir etkiden s öz edebiliriz k i bu bilg isay ar g ücündek i kats ayısalartışı tar iflemek te k ulla nılır . İtici g üç her ne olursa ols un, g özle g örülür anlayışilerlemesi gerçeği, iyi biris i olma k ta ya da iyi olanın

belirlenmesinde bir T anrıya ihtiya cımız olduğu iddias ını yıkmakiçin yeter de artar.

P e k i y a H i t l e r v e S t a l i n ?

O N L A R AT EİST DEĞİL L ER MİY Dİ?

A nlay ışilerler ve bu ile rleme genellikle gelişmeye dön ük tür . A ncak daha öncc de dediğim g ibi, ile rlemenin g rafiği a kıcı bir çiz

giye değil ama bir testerenin kıvr ımlar ına benzer çünk ü bazen

25O R*4ı>ud Dawfent



PEKİ YA M ITU R \ T «TTAl IN> ON I.AR ATKİS1 üfcClU-fcK M iti* /

k or k unç geri dönüşler mey dana gelir. Bu tiir gerilemelerin en a nlaşılın»/. ve k ötü olanlar ı y irminci y üzy ıl dik ta tör le r inin imzasınıtaşır. Hit lcr ve Stalin gibi ada mla r ın k ötü amaçlar ını ve bu ama çlar ın gerçekleştirilmesinde fay dalanılan mua zz am g ücü birbir inden ayrı tutmanın önemi büyüktür. Hıtler’in görüşve amaçlarının,

Ca lig ula’nınkiier den ya da ka tliam ustalıkları Noel B arber tarafın-dan Altın Boynuz’un Efendisi’nde 11 ttrd uf thr Golden Horu) tarifedilen Os ma nlı sulta nlannınkilerden daha zarar lı olma dığı iddiamıbir kez daha belirtmek isterim. Aradaki tek fark, Hitler’in elinde

y ir minci y üzy ıl s ilahla rı ve iletişim tek no lojis inin bıılunmasıy dı.K aldı ki Hitlc r ve S ta lin her k oşulda son derece k ötü k işilerdi.

“Hitler ve Stalin ateistlerdi. Bu konuda ne söyleyeceksiniz?”

Bu soru din k onus unu tar tışmay a açtığım hemen hemen her k onferans ve elbette çoğu rady o sohbe tinde k ar şıma çık mıştır . B u soruhaşin ve kızgın bir tav ırla y önelt ilir ve ik i genel sam vardır: ( 1 )Stalin ve I lirler ateisttir ancak (2) asıl mesele, yaptıkları korkunçşeyleri ateist olduk la r ı için yapmışolmalarıdır. Birinci sanı, Staliniçin gerçek ancak Hit lcr için şüphelidir . A ncak sanı (1) her koşulda

y ersizdir çünk ü sanı (2) doğru de ğildir . Yersiz bir s anıdan (s anı 1) y ola çık ıldığına g öre , hiç kuşkus uz her ıkı iddia da ma ntıksızdır .

V ar say alım Hit ler ve S talin’in ortak y önlen ateiz mdi, ay rıca herikisi de Saddam Hüseyin gibi bıyıklıydı. He? Odaklanmamız gereken nokta, kötü (ya da iyi) insanların dindar ya da ateist olupolma dıklar ı de ğildir. Şey tani zihinler i teker teker say arak» dinda rve ateist k ötüle r in y ok lamas ını y apmanın peşinde k oşama y ız. Nazikemer tokalarının üstünde ‘Gott mit uns ’ 1 y azmas ı hiçbir şeyi k anıtlamaz çünkü bu konuyla ilgili pek çok iddianın enine boyunatartışılması gerekir. Öne ml i o lan, H itlc r ve S ta lin’in ateist o lup o lmadıklar ı değil, ateizmin insanları k ötülük y apmak ta sistematik

olarak etkileyip etkilemediğidir.Doğrus u S ralin’in ateist olduğu su götürmez, bir gerçektir.

E ğitimini bir Or to dok s ila hiy at fa kültes inde aldı ve annesi her nek ada r o ğlun un bir papaz olmas ını istese de bu, hay al k ırık lığınınötesine geçemeyen bir arzu olarak kaldı; Alan Bullock’a göre Stalin anne s inin bu is teğini çok g ülünç bulur muş.1'0*' Y etişkin Sta lin

belki de sırf bu papaz lık eğitimi y üzünden, Rus Or to do k s K ilises i,Hır is tiy anl ık ve dine k arşı sert bir tutum içer isinde olmuştu. A ncakateiz m inancının S ta lin’in acımasızlığını te tik le diğinc dai ı her hang ibir k anıt y ok tur . He rhalde geçmişteki dinsel e ğitimi de bu a cımasızlığının bir nedeni olm amalı, tabii elbette ona mut la k ima nın,ezici ot or itenin ya da k anıtlar ı hiçe say an bir inancın kaşısında herne olur sa ols un saygıyla eğilmek ger ek tiği öğretildilme diy se.

Hitle r ’in bir ateist olduğu efsanesi, büy ük g ayretler le üretil-

‘ lunrı lu/imlr. -e J. il .

Tann Yuultı ı ı ai^l





PEKİYA l U IL tK Vk i J A U N i ONI- AR A TFtÇT DR ÎİI.I FR MİYDİ?

M üııih'de k i bir k onuşmas ında Mitler şu sözleri k ulla ndı: “ Y apılacak ilk iş, (A lm any a’yı) ülk emizi mahveden Y ahudilcrden k urta rmak tır... A lm an y a’mızın H aç üstünde ölen Isa g ibi acı çekmesiniengellemek istiy oruz. ”/l,w J ohn T oland A do lf flitler: Son Biyografi isimli kirahında, ‘son çözüm 1 z am anında I Iitle r’in dinsel dur uşundan bahseder:

“Hiyerarşik düzenini yadsımasına rağmen, hâlâ RomaKilisesi'nin saygın bir üyesi olarak k almışve Yalıudilc-rin T anrı katili olduklarım aklından hiç çıkarmamıştır.Bu sayede vicdan a/abına kapılmadan imhayı gerçekleştirdi çünkü o sadece Tanrının intik am alan eli rolünü üstlenmişti; en nihayetinde, yaptığı şeyler kişisel

değildi ve acımasızlık olarak alg ılanamazdı."

Y ahudilere karşı k in duy an Hır is tiy an görüşü» y alnızca bir K atolik g eleneği değildir . Mar tin L uther şiddetli bir anti- Sami idi. Solucanlar ın R e jimi’nde, “ Y ahudİlerin hepsi A lm any a’dan sınır dışıe dilm elidir” düşüncesini dile g et irmiştir . Ve bir k ita bın t amamını (Yahudiler vc Hay atları üzerine; O n t he Jews and thcir Ltt/es) bu k onuy a ay ırmıştır k ı bu muhtemelen Hitle r ’i de etkile miştir .Luther Yahudileri ‘Yılan Sülalesi' olarak tanımlamışve aynı ifadeIli t le r ta raf ından 19 22 s endi bir ko nuşmada y inelenmiştir. A yrıcabu konuşmas ı esnasında Hiçler bir Hır is tiy an o lduğunu birkaç kez

te krar lamıştır :

Bir Hıristiyan olarak Tanrımın ve Kurtarıcımın benibir savaşçı olarak gördüğünü hissediy orum. Bir za

manlar birkaç yandaşıyla birlikte Yahudilcr in gerçekte ne olduklarının farkına varan ve adamlarını onlarakarşı savaşmak için bir araya getiren yalııız adamı hissediyorum. Ve bu adam bir kurban olarak değil amabir savaşçı olarak mükemmeldi, işte bu Tanrı gerçeğidir! Tanrının en sonunda Kudretini kullanarak, tapınağı yılan sülalesinden vc engereklerden temizlemesinianlatan pasajı Hıristiy anlığı sınırsızca seven bir insanolarak okudum. Tüm düııya adına Y ahudi zehrine

karşı verdiği savaşne kadar da olağanus ruy dü. Şimdi,iki bin yıl sonra, Kanını Haçın üzerine akıtmasını eniçten duyg ularımla, hiç olmadığı kadar iyi anlıy orum.Bir Hıristiyan olarak asla aldanmamahyım ve görevim, doğruluk ve adalet için sav aşmaktır ... Ve doğru

yolda olduğumun kanıtı her geçen gün büyüyen sıkın-tımızdır. Bir Hıristiy an olduğum için bıı konuda kendihalkıma karşı bir sorumluluğum vardır./mi

i m » V m * « ! 253



Hit ler’in ‘y ılan sülalesi’ ifades ini L uther ’den ya da doğr uda n Matr-hew 3: 7 ’den ar ak lay ıp ar ak lamadığını bilemey iz, ki L uther herhalde böyle y apmıştı. Hit ter , Y ahudiler e y aptığı zulmün T anrınınisteğinin bir parças ı olduğu konusunda Mcitı K am pf d* bir açıkla

ma y apmıştır: “ S onuç itibariy le artık Y üce Y ar atıcının isteği do ğrultusunda ilerlediğime inanma ktay ım: kendimi Yahudilere kari: savurtarak, T anrmm amacı için sav aşmaktayım.MBunu 1925 yılında söylemişti. A y nı sözleri 1938 y ılında Reichstag konuşmas ındatekrarladı ve tüm kariyeri boyunca benzer söylemlerde bulundu.

Bu g ibi dinsel g örüşler i Hitler’in kin do lu anti- Hır ıs tiy an g örüşlerini açığa kav uşturduğu Table T alk'¿sk i sözleriyle tezat oluştur ur ve bu z ıt g örüşleri sekreteri ta rafından kay da alınmıştır. A şağıdak i s özlerin hepsini 1941 y ılında dile getirmiştir:

Şıı zamana dek insanlığı cn ağır şekilde etkileyen felaket Hır istiyanlığın doğuşudur. Bolşevizın Hıristiyanlığın gayri meşru çocuğudur. Her ikisi de Yahııdilerinicadıdır. Din meselesinde, kasıtlı bir yalan dünyayaHıristiyanlık yoluyla sunulmuştur...

Eski dünyanın son dcrccc saf, aydtnhk ve hıı/ıırlu

bir dünya olmasının nedeni o tarihlerde şu iki büyükbeladan habersiz olunmasıdır: Frengi ve Hıristiyanlık.

Söylcnecek söz kalmadığında, ttalyanlar ve İspan yolların Hıristiy anlık uyuşturucusundan kurtulmalarım dilemek adına hiçbir sebep bulamayız. Gelin buillete karşı bağışıklı olan rek ulus biz olalım.

Hit ler’in Söyleşisi tHitler's Tahla Talk) kitabı yukarıdaki»«*

benzer birçok ifade içerir. G enelde Hıris tiy anlık v e B olşevizmı e**tutar ve ara sıra K arl Ma r x ve A ziz Paul arasındaki benzerlikleredik k at çeker k i her ik isinin de Y ahudi ol duğunu asla unutma z off**çi Hitler tuhaf bir biçimde İs a ’n ın bir Y ahudi olmadığını pekkc?. dile getirmiştir.) Hitler ’in 1941 senesinden sonra Hırısti)an- A;tan sapmışolmas ı ya da Hıris tiy anlıkla ilg ili bir tür hay al kı

yaşay arak, g özle rini açmifc olması m üm k ün olabil ir . Ya da fikirrindeki bu belir g in çelişkilere day anarak , Hit le r’in her iki tarda güvenemeveceği f ırsatçı bir y alancı olduğunu öne s üre bili r e

Dostlarının ve bizzat kendisinin söylediklerinin ak Hitler’in gerçek bir dindar o lmadığı ve sadece yandaşlarının c- hisler ini alay cılıkla s ömür düğü sa v unulabilir . “ Din halkı sak.?mak için mükemmel bir araçtır” diyen Napolyon ve “Halk ^gerçekleri yans ıttığını düşünürk en, bilgeler bunun bir y alan. »ticiler ise yarar lı bir araç olduğunu s öy ler ler " diy en filo/.oi

ile aynı fikirdeydi belki de. Hiç kimse Hitler’in bu kadar vr. yetsiz bir is i olamay acağını iddia edemez. Eğer dinda r lık tusi s

i'- i İ y i* Kitap y * DfftiH * AHUli Anlayi| i

2 ^ 4 K hJu iiİ LXiwLint



I'LM YA HM L1 X Vb S lA U N i O N LAK A lfc lU D b C lL U ü t MIY DIK

ger çek hedefi y alnızca y andaşedinmek olsay dı şunu un utm amalıyız k i Hit le r vahşet ey lemlerini tek başına g er çekleştir memiştir .Korkunç eylemler aslında askerler ve subayları tarafından uygulanmıştır ki bu kişile rin çoğu hiç k uşkusuz Hır is tiy andı. A slında

A lman ha lkının Hır is tiy anlığı ta rtıştığımız varsay ımın te melinioluşturur ; Hitle r ’in s özümona dinsel ic ra atlar ındak i ik iy üzlülü*ğü ifşa eden bir v arsay ım! Y a da belki de Hit ler Hıris tiy anlık içinsahte bir sempati serg ilemesinin zo runlu olduğunu düşündü çünk ü aksi tak dir de sunduğu rejim kilise’den alması gereken desteğialamay ac ak tı. Bu destek çeşitli y olla r la kendis ini belli etti ve bunaPapa Pius X H ’nin N azi k arşıtı bir duruşalmay ı ısr arlıca r eddetmesidahildir; ve bu modern kilise için göze çarpan bir utanç konusu

dur. Hitler’in Hıristiyanlıkla ilgili beyanları ya samimiydi ya da A lman Hır is tiy anların ve K atolik K ilis esinin işbir liğini etkin birşekilde ka za nma k için dindar bir Hıris tiy an numar as ı y aptı. 11eriki koşulda da, Hitler r ejiminin kötülükler ine ateizmin y ol açtığınıiddia etmek epey yersiz olacaktır.

I lirler I Iır isr iy anlığa sövüp say dığı za ma nla r da bile Pr ov ıdence , 7 . t'eva doğanın koruyucu tubam ytcii} dil im k ullanma

yı asla ihmal etmemişti: g izemli bir vas ıtanın kendis ini A lmany a’ya

önde r lik er mek ve ilahi bir görevi gerçekleştirmek için seçtiğineinanmıştı. Bu vas ıtay ı bazen Tamt olarak tanımlardı, bazen de Pro- vidence. Anschluss'ta n1 sonra, Mitler 1938’de Viyana’ya zaferledöndüğünde , ihtiy atl ı bir maske alt ında T anr f yı ima eden s evinçlibir k onuşma y aptı: “ Reich'e buradan bir o ğlan çocuğu g önde r menin T ann ’nın isteği olduğuna inanıy or um, böylece çoc uk buvuy ecek, ulusun lider i ola ca k şekilde y etiştirilecek ve bu say ede v atanınıkurtarabilecekti.”m-;

Kasım 1939’da Münih'deki süikasrten guç bela kurtulduğunda , Hitler Providcnce'a olan güvenini yeniden ifade etti; Tanrımüdahale ederek o nun prog ramını değiştirmişve hay atını kur ta rmıştı: “ Şimdi key fim tamamen yer inde. B ürg erbra uke ller’den2 herzamankinden erken ayrılmamın gerçek nedeni, 'iannnın amacımaulaşma mı s ağla ma k için ver diği destektir. '' Bu başar ısız suik as tg ir işiminin ar dında n M üni h B aşpisk oposu, K ar dinal iV iichael Fa-

ullıaber. Kathedralde bir Te Deıtm‘ okunması emrini verdi, “Başpis kopos luk adına Führcr 'in hay ırlı kurtuluşu için T anrıya ceşekk ür e tmeliy iz.” Da ha sonra I Iitler'in bazı y andaşlan Co ebbels ’inde desteğiyle Na ziliği ke ndiler ine has bir dine uy ar lama k ta hiç tereddüt etmediler . Birleşik ticaret bir liği önde r i ta r af ından y azılanaşağıdak i pasaj t ıpkı bir duay a benzer. I Iarta ve hatta bu satırlar daI Iıris tiy an T anrısının Duas ı (‘B abamız’) ya da öğr e r is i'ndek i ahenk

vardır;______■A v mtur y j iun A lt ıun)Y } ‘*>k jtt ln utı . ~t J.n.' Münih'te bulunan vr Na ille rin kullandığı bir otel nuhzem.'T anrıya d uj etmek İçin ok unan bir H ımtıv an il ahı« . ■•¿ev n

Tunn Yam lıptı



Dö'u .u ’ İV> ' K ıUj> T( Lk%t>n Ak Uk An ü f i j ı

A do lf llitle r ! Sadece sana bağlıyız! Şu zamanda yeminımızı tazelemek arzusundayız: Bu dünyada yalnızca

A dolf Hit lcr’c inanırız. Uhısal Sosyalizmin halkımıziçin yegâne kurtarıcı inanç olduğuna inanırız. Gök

yüzünde bir Tanrı olduğuna, bi/.i yarattığına, bize yol

gösterdiğine, hize emirler verdiğine ve bizi açıkça kutsadığına inanırız. Ve biz bu Tanrı'nm A dolf Hıtler'ı bızim için gönderdiğine inanırız ki böylelikle A lmanyasonsuza dek yaşayacak bir ülke halini alacaktır.,mf

S talin bir ateistti ve Hitle r büy ük ihtimalle değildi; fak at , eğer birateist olsay dı bile Mitler- Stalin tar tışmas ının can alıcı nok tası oldukça basittir. Bazı ateistler kötü eylemler sergileyebilir ancak bu

kötülükleri ateizm adına yapmazlar. Stalin ve Hitler sırasıyla dogmat ik ve dok tr iner M ar k s izm a dına amansız k ötülük le r y apmışlardır ve bununla birlik te, aklıselimden uza k, bilimle bag daşmav arbir öje nik 1 teori, Wagnerci2 zırv alar ıyla y ay ılagelmiştir . Din savaşlar ı gerçekten de din adına y apılmıştır ve bu tür s av aşlar tar ihte korkutucu derecede sıktır. Ben ateizm adına yapılmışherhanç.bir savaşı ak lıma g et iremiy or um ki neden böy le bir savaşolsun?Sav aşlar ek onom ik hırs lar, siyasi tutk ular , etnik y a da ırks al ön

y arg ıla r, keskin k indar lık , int ik am ya da bir ulus un y apıs ındaLbir t ür vatansev er ina nçla başlar . Bir savaşın fi ti lini ateşeyebılece*bir diğer g erçekçi mot iv as y on ise, bir insanın sarsılmaz bir biçim

de kendi inancını tek gerçek inanç olar ak g örme s idir ve bu g ür ^rakip dinlerin tüm kâfir ve takipçilerini ölüm cezasına mahkuaeden ve ale ni bir şekilde, T anrı’nm as ke rler inin doğr uda n ce nn«cgideceklerini vaat eden bir kutsal k itapla desteklenir. Sam H a r a

bu k onuy la ilg ili ola rak İnancın Sonu ¡The V j u İof l:aıtb) ıs ın »kitabında deyim yerindeyse hedefi tam on ikiden vurur:

Dinsel inancın tehlikesi, sıradan insanların çılgınlıkmeyvelerini toplamalarına ve bıı meyvelerin kutsal olduklarına inanmasına imkân vermesidir. Her yenineslin çocuklar ına dinsel konuların diğer konular gibihaklı çıkarılmasına gerek duy ulmadığı öğretildiğinden,medeniyetler hâlâ akılsız ordularıyla dolup taşmakta

dır. Bugün bile birbirimizi eski literatüre dayanaraköldürmektey iz. Bundan daha üzücü vc saçma bir şeyolabilir m»?

Bir düşünün, ha ng i insan inançsızlığı uğruna savaşmak ister?

' Öjenik. Sir r n o c iı G alto a i l imli bir ln| i lix'tn. önayak olduğu cug cnk i i l imli tamlık u t ceninleri ay ınp.«aylıklı ccn inler v eı ittirmenin y ollanın ar aya n, biltm da lı ya da hareket olduğu k mıuuı K ili ıam>ııut>

olan bir hareket ya da bilim dalı r J . n

1 K ırk ın! Wapnrr. A lman «ıjvf j brv innt. (ıc!ı>tmtıftı Inrleyk \ jrut nm kavratın

lyt*MntkunHut'l -•

ırm/ık ıluıtyavını etkiledi. Grırk Diıı/ık ve drjıua aLmımLaki yenillilrfu ftctrkvc Yahudi karytı jtor-tc.*nedeniyle ¿O.yy .'uı en <ök ta r ty L u nuızifc adamlar ındın olmuttur. - t J j ı .

256 Rik k ı ıJ D j w k ı n t



BÖLÜM 8

Dinin Sakıncası

Nedir?Neden Düşman

Olmak Gerekir?“D/«, insanları giinün her ant, yaptığımız her hareketi gökyüzünden izleyen görünmez hır

adamın varlığına inandırmıştır. Ve bu görünmez adamın on maddelik özel bir listesi vardır , sizden bunları yapmamanızı ister. Eğer bunlardan

herhangi birisini yaparsanız, sizi sonsuza kadar kalacağınız özel bir yere gönderir; burası ateşve dumanla kaplıdır, işkence ve tzdırabın yuvasıdır.

Tanrı. sizi buraya gönderirken yanmanızı, acı

çekmenizi, boğulmanızı, feryat etmenizi ve sonsuza kadar ağlamanızı ister... A ma Sizi Sever! ”

G e o r g e C a r l n



Dinin S jıl ur ııı S nl lt ’ SV ıicn CK>| d>«n ıj l a u i <* (tlsu t

Y apım ger eği yüzleşmelerdim pek ho şlanmam. K ar şıt fik ir belirtmey eday alı bir tartışmanın gerçeğin onay a çık ar ılmasında sağlam bir yololmadığım düşünür üm ve bu yüzden bu tür resmi tartışmalara katılma m için sunulan tek lifler ini hiç düşünmede n ger i çev ir ir im. Bir keresinde, eski Y ork Başpisk oposuyla bir söyleşi için E dinbur g h'a davetedildim. B undan o nur duya ra k gitmey i k abul e nim. B uluşmanın gerçekleşmesinden kısa bir süre sonra, dinda r fiz ikçi Russel S tannar d bununla ilgili Ohserver'a y azdığı bir şikâyet me k tubunu kitabı T aıırı’yı

Defetmek mi?'de 'h- ittu: Suray wıtf: tekrar kale me aldı:

Beyefendi, sinsice sırıtan ‘ Tanrı Bilimin Görkeminden Sonra

Gelir* manşetinizin akabinde bilim muhabir ini? bize, bilim vcdin üzerine bir tanışmada Rıchard Daw kıns‘in York Piskoposuna ‘ağır bir entcllcktüel yenilgi yaşattığım’ bildirmiş. ‘Keyiflegülüm.seyen ateistler' ifadesine başvuran muhabiriniz ayrıcaşöyle bir sonuca varmış. ‘Aslanlar 10: Hımtıy anlar 0.’

Stannard Ohserver'a suçlamala r y ağdırırk en, kendisiy le birlik le Birmingham Piskoposu ve ünlü kozmolog Sör Hennanıı Bondi ile Royal

Society ’de daha sonr ak i hır ta rihle y aptığımız görüşmey e hiç değinilmemişolmas ına dik k at çek iy or .'Önce lik le , bu g örüşme m uha lif birtartışma or tamı y ar atm ak adına düzenlenmemişti ve bu sayede yapınsonuçlar çıka rılmışa. Dolay ısıy la bence S tannar d’ın sav unulabilir tek

y önü, kar şıt f ik ir yarıştır ma formatına karşı olmasıdır . Doğr us u, BirŞeytan’ın Papazı ' ■.'v. k it abım da açık ladığım sebeplerden ötur u yar adılışçılarla hiçbir /.aman tar tışma m.1

G la dy atör karşılaşmalarını sev mememe r ağme n, bir şek ilde, bir

din karşıtı savaşçısı olarak ün kaz anmışdur umda y ım. T anrının varolm adığı vc ahla k lı olm ak için dine ihtiy acımız olm adığı f ikrini onaylay an, ay rıca, ahlak vc inancın kay nağının dinsel olma y an terimlerleaçık lanmasının m ümk ün olduğunu düşünen ar k adaşlarım maalesefkaf alar ı karışmışolara k bana geri döner ler . Neden bu k ada r düşmansın? Ge rçek len dinde yanlışolaıı nedir? Din, etk in biçimde savaşmamızı gerektirecek kadar zar ar lı mı? Ne den, B oğa ve A kre p takım

y ıldız ında olan kris ta l enerji vc ley hizalar ına k endini bırakıp yaşamın tadını çıkar mıyo rs un? T üm bunlar zarar sız ay rıntılar değil mı?

Şunu hemen söy lemeliy im k i, benim ya da diğer ateis tler in dmkarşısında ara sıra t ak ındığımız bu düşmanca tav ır sadece kelimelerle sınırlıdır. Ben ilahiy at k ay naklı bir anla şmaz lık y üzünde n hiçbir

yere bomba atmay acağını, k imsenin kafasını kesmeyeceğim, kimsey etaşfırla tma y acağım, kimsey i çarmıha g er ip y ak may ac ağım, kimse-vc işkence etmey eceğim veya g ökdelenle re uçakla çarpmay ac ağım.' Çıık uıılu nmWk i.ijLmnul.Ht Ittrıuıtııı > ji jdı li f tiU nıı rr um r .ını jnu (çi l li lerim R rn v- v ırmrt ır kullnnıNİM pr em ibi uv g ul.inuin.lk g ibi bir $ f\ tw ğ in t uLmi42. B u arkjti .ı><111111 ıtıııuıı vrrıiM'vr vrûn a n u t >ıı Mu’r-

A v u> m lr .( jk ^t n tv U o k ut m a lıd ır . ‘Kn « m ıı ha r ik a ¿ ta uım r üm b n ıu ıık n i K İn p r l ıv ı t l r n i

¿ ^ 8 R ııt ıi hl l} < w l ri ııı



A >!K ! T t m x n J l . U K V F M l İM l N ALT İrV T EDİt- MESİ

A ncak, her zaman olduğu g ibi, muhatabım tartışmanın bu şekildenok ta lanma s ına izin vermeyecek vc örneğin, bana şöy le bir soru y öneltecektir : “ Düşmanlığın seni aşırı tutucu bir ateis t y apmaz mı? Seııde tıpkı Itıul’dckılcr gibi, kendi yolunda tutucusmı.” Kana sıklıkla

y önelt ilen bu aşın tutuc uluk suçlamasından bir an önce k ur tul malı yım çünk ü üzücüdür ki iy iden iy iy e y ayg ınlaşmay a başladı.

A şiR I T UT UCULUK V E B İL İMİN A LT ÜST EDİLME Sİ

T utucular gerçekleri bir kutsal kitaptan ok uya ra k öğre ndikler i içindaima hak lı olduk lar ını düşünürle r vc peşin fik ir li o la rak hiçbir şeyininançlar ını sarsamay acağmı bey an ederler . K utsal k ita bın s unduğugerçek bir ak s iy omdur, bir muhak eme süre cinin son ürünü değildir.T utuculara g öre , kitap gerçeği anlat ır ve bilimse l k anıtlar la k ita ptaki do ğr ular ın çeliştiği dur umla r da çöpe atılmas ı gereken k it ap değil,kanıttır . B unların aksine, bir bılim adam ı olarak ben doğrular ın (me

sela ev rim) kuts al k ita plarda değil, incele diğim bilims el k anıtlar daolduğunun bilincindey im. Hu ikisi aras ında gerçekten önemli far klarvar dır. Ev rimle ilg ili kitapla r kutsal değildir ve g üv enil ir lik le r ini bu

y olla k azanm azlar . Bu k itaplara ina nıl ır hk vasfı k azandıran etmen,

çarpıcı ço k luk ta ve karşılaştırmalı olarak destek lenmişk anıtlar ın birarada sunulmasıdır. Prensipte her okuyucu bu tur kitapları eline alıp,k anıtlar ı g özden g eçirebilir. B ununla birlikte , eğer bir bilim k itabındaherhangi y anlışbir bilgiy e yer v erilmişse bu er ya da g eç far kedilecekve kitabın sonraki baskılarında bu hata olmayacaktır. Ne hikmettirki hiçbir zam an kutsal k itaplarda düzelt ilmes i gereken y anlışlıklar

ortaya çıkmaz.Filozoflar, özellikle de yetersiz felsefi bilgisi olan amatörler ve

hatta ‘k ültür el bağıntıcılık* virüsü kapmışola nlar , bu nok ta da cansıkıcı bir kırmızı bayrak kaldırabilirler: bir bilimadamının bilimsel kunttu olan inancı başlıbaşma bir tutucu inanç k onus udur . Bu iddiay ı

birçok kez çürüttüm, ancak söy ledikle rimi kısaca tek rar edeceğim.1 le pimiz k af ala rımızın üzer indek i a matör felsefeci şapk alar ıy la, ha ngi meslekten olurs ak olal ım k endi kanıtla r ımızı üre tir iz. Eğer ben bircinayet zanlısıysam ve iddia makamı avukatı bana sert bir üslupla cinayet gecesi gerçekten Chicag o’da olup o lm adığımı s oruyorsa, şöylebir felseHk bahaney le işin içinden sıyrılmam m ümk ün değildir : “ Busor unun y anın, ‘Ger çek ten’ demekle neyi k as tett iğinize ba ğlı.” İnsa nbilimsel. bağınncıl bir mazeretle de k urtula ma m: “ Y alnızca K ovboy lar a özg ü bilimsel hislerinizin belirttiği şekilde Chicag o'day dım.Bongolese dilinde tamame n fark lı bir '-de, -d<ı' k ulla nımı v ar dır şöyle

F a an Y o a U pu 2 ^ 9



i- ...... Dinin ^¿Iu k a N« 1m ? N< ıkn Diıt oun OJ nukC m t ur *

ki, eğer siz k eçinin k urutulm uştestis tor bas ından enfiye çekmesini

bilen bir ustay sanız, işte ancak o zaman ger çekten bir yertfc bulunu y orsunuz de mektir .M,mı

B ilim adamlar ı, ‘gerçeği’ çeşidi kur amsal y öntemle rle tanım lamay a çalışırken tutucu bir izle nim bırak ıyo r olabilir ler . A ma zatenherkes böy ledır. “ Ev rim ger çektir” dediğimde, “ Y eni Ze llanda 'nıng üney y ar ımküre de olduğu g er çek tir” dediğimde o ld uğum da n dahatutucu değilimdir . Ev rime inanırız çünk ü bilimse l k anıtla do ğr ula nmıştır ve y eni bir k anıt bu gerçeği çürütürse bir g ecede bu inancımızdan vazgeçeriz. Gerçek bir tutucu asla bunu söyleyemez.

T utuculuk k olay lıkla tutkuy la k arıştırılabilir. Ev rimi tutucu bir

y aradılışçımn kar şısında sav unurken tut k ulu g ör üne bil ir im anc ak bunun sebebi kişisel bir rek abet hissi sergilemek de ğildir . T utk ulu g örünmemin asıl sebebi, evrim lehindeki kanıtların ezici seviyede güçlüolması ve rakibimin bunu bir liirlü görememesidir; ya da çok dahaalışıldık olanı, bunu g örmey i reddetmesidir. Ç ünk ü evrim on un kui-sal kitabıyla çelişen bir gerçektir. Z av al lı tutucular ın ve etk ilediklerikişilerin ne k adar eksik o lduk la r ını düşündüğümde tutk um bir katdaha ar tar . E v r im gerçekleri diğer birçok bilimsel g erçek g ibi, zihni

kurcalayan, cıkilcyici ve güzel gerçeklerdir; bu güzelliklerin eksikliğiy le ölm ek ne k adar üzücü! Bu dur um elbette tut k umu ateşler. Nas ılateşlemeyecek«? A nca k evr ime olan inancım ne tutuculuk tur ne debir tür bağlılık tır çünk ü f ik r imin g ünce l bir kanıtla değişebileceğininfar kınday ım ve bu k anıt bir g ün or tay a çıkarsa g örüşle rimi değiştirmekten mutluluk duyarım.

Bu konuy la ilg ili bir olay daha önce mey dana g elmişti. Üniver

site öğre ncisi olduğum y ıllarda, O x for d Ünivers itesi Hay v anbiiim iBölümü’nün ünlü ve deneyimli üyelerinden birisinin hikâyesine tanıkolm uştum . Bu şahıs senelerce Golg i ay g ıtının' olmadığına tutk uyla inanmtşve bunu öğre ncilerine aktarmıştı: ona g öre bu bir yapaydoku, bir yanılsamaydı. O yıllarda Hayvanbiiimi bölümündeki herkes in keyifle k atıldığı bir etk inlik v ar dı, her pazartesi, öğleden sonra ziy arete gelen konfe ra nsçıların araştırma k onuşmala rı dinle nirdi.

Y ine bir pazar tesi g üıüiy dn ve bu sefer konuşma y apacak kişi A me

rikalı bir hücre biyologuydu ve konferansın konusu Golgi aygıtınıng er çekliğini bütünüy le ortay a koy an bir kanıt üzer iney di. K onferansbitt iğinde yaşlı adam hızla konuşma kürsüsüne yak laştı ve A mer ik alının elini s ıkar ak ona (tutkuy la) şöyle dedi “ Sevg ili dos tum, s ana çokteşek kür eder im. Bu geçen elli senede bir hay li y anılmışım.” Coşkuy laalk ışladık . T utucular asla bunu y apamaz lar . Pr atikte bütün biliına-damları da öyle. Ancak yine de bunu bir ideal olarak görüp, sözde

bağlılık g österirler; politik acılar ise bu iar z bir itirafı ge nellik le do-1Bir lıOcrr mr .anrh Çekırdrfte y jk ııı »«ntriy olun Cİv anndj bul uıun V at uk ık v r Iroccılr \ ıwrmı r J .n

2 6 o RU İU İIİ D jt tlU M



A> IK1 1 i r i VCULU K VL UİU.MIS ALTOS 1 U J İ L M U J

nek lik olarak g örürle r. Sizinle pay laştığım bu anımı hat ır ladığımdahâlâ duy g ula nır ım ve boğazım düğümlenir .

Bir bil imada mı o lar ak rurucu inanca karşı düşmanım ç ünk ü bueğilimdek i bir inanç her zaman bilimse l g ir işimin o nunu t ıkar . D in

bize g örüşle r imizi değiştir mememiz g er ek tiğim ve ay rıca, kav ranmas ım ümk ün, ilgi uyandırıcı konular ın keşfedilmesini ar zula mamay ı öğretir. Dtn bilim in düze nim bozar vc kişinin idrak kabiliy et ini ba ltalar. B ununla ilg ili bi ldiğim en üzücü örne k , şu sıralar T ennesseee y a l e t i n i n D a y t o n şehrindeki Bryan Ünivers ites i K öke n A raştır malarıMerkezi’ni (the < enter fnr Origins Research) yöneten Amerikalı jeolog Kurt Wise hakkındadır. Bryan Üniversitesi adını William Jen

nings Bry an’dan almıştır k i kendisi fen öğretme ni J ohn Scopes'un1925 Davton 'Maymun Davasında’’ savcıydı. Wise, gerçek bir üniversitenin jeo loji profes örü olma hay alini g erçekleştirebilirdi. Oksi-moronik* parolas ını w eb sitesinde teşhir eden Br y an üniver sitesi hiçkuşkusuz, parolas ı 'T itiz düşün' olan gerçek bir üniv er sitenin yerinitutama z: ‘T iriz vc Incil’e day alı düşün.’ A sltnda Wis e, C hica g o Üni

vers itesinde gerçek bir jeoloji dereccsi elde etmiş ve bu başarısınıStephen Jay G ould’un öğrencisi ola r ak , Ha r v ar d'da a ldığı ik i y üksek

je oloji ve pa leontoloji derecesiyle desteklemişti. Son derece nitelik live geleceği gerçekten par lak , genç bir bil ima damıy dı ve daima bi limsel öğr e tim in ve uyg un bir üniversitede araştırma y apm a ideallerininpeşinde koştu.

A rdında n felaket zinciri başladı. K endi kendine, z ihninde yarattığı bir tuzağa düştü. T utucu bir dinsel y et iştir ilme tarzıy la za

y ıflamışve fena halde huzur u kaçmışbey ni onu Düny a'm n yaşının

on bin y ıldan da ha az olduğunu düşünmey e sürükledi (Chicag o veHa r v ar d’dak i je olojik öğre niminin k onusu.) D ini ve bilimi ar asındakafa kafay a bir çarpışına olduğunu k abul edemeyccek k adar k ültürlüve ze kiy di ve zihninde k i bu savaş, endişesini g idere k ar tt ırıy or du. Birgün bu baskıya daha fazla dayanamadı ve bir makasla meseleyi kök ünde n halletmey e koy uldu. E line bir İncil aldı ve sahiden, bilimse ldüny a g ör üşünün doğrula rıy la çelişen tüm satırlar ı kes ti, eğer bilimdoğr uy u söy lüy ors a tüm bu satırlar unutulma lıy dı. B u derinlemesine

açık y üre kli ve zahmetli uy g ulama nın ar dından İncilden g eriye pekbir şey kalmamıştı:

K utsal K i tap say falarını ve hatta sayfa k enar larındaki boşluk

ları inerler ke n şunu fark cirim ; ev rim ve kutsa l k itap ara sında

bir seçim y apm am g erek iyordu. Va K utsal K i tap doğru, ev r im

y anl ıştı y a da e v r im do ğr uy du ve Inc il'i f ır la tm a m g erekiy or -

' l l ıoııu> V 'opo . hır «tk¿i l . i>uim yrıı ıır lııyıt| ıi| i ı lrnu ır f i ı ı j ı CJ uılcv D ai w in ui "T uılcııı ı K ökeni* jd lı

ııftmiMitı .ınlaimu knulıvini bir j i h U ııuhkcıııetıin onunda bvılnmj ve 100 Dolattık para c c u m c i a s'->rPt>*nlnujiı .:O ki imo ro o. b irbi f iy lc cd'K n ya da ut ik i tav r ım ı anlamı kuv- rctkndirmtk iç in bir ıra da k ul lanma k. - fJ.ıt.

Tann Yinilgm ¿ (S i



ı : .limn ■ Umut SjIuiujui Ntıfcrt Ntfaı Du>m*n CNıtuk (><i<Um>

dıı... işte o gece T anr ının S özüne ina ndım vc bun a a y k ırı ola n,

ev rim dc da hil her şevi ak lımda n si ldim. S onr a, derin bir ke der

hissine bürünerek, bi l ime dair lüıtı umutlarımı vc hayallerimi

ateşe a tt ım .

Bu çok do k unak lı bulduğum bir hikây edir ; Hay r an o lduğum (îol-gi aygırı hikâye si beni mut luluk g özy aşlar ına boğar . K urt W ise 'mhikây es iyse k albimi s ızlatır; y ürek parçalay ıcı ve aşağılık bir dur um.

Wise kariy eri ve mut luluğuna kendi kendine zarar verdi ki bu çokgereksiz vc kurtulması kolay bir ruh haliydi. Tek yapması gerekenIncil'i a tma k tı. Y a da tıpkı ilahiy atçılar ın y aptığı g ibi, onu sembolik

ya da ale g or ik olar ak y or umlamalıy dı. B unları elinin tersiy le bir ke

nara itti ve tutucu bir eyleme gir işip, tüm hayaller i ve umurlar ının y anı sıra bilim, is pat ve mantığı çöpe am.

Belki de K ur t Wise tutuc ular ar as ında eşsiz bir dür üst lük anla yışı sergilemişti; tahr ip edici, acı verici, şok edici bir dür üs tlük . O naTempleton Ödülü'nü verin; bu ödülü gerçekten hak eden ilk dürüstkişi o olabil ir . W is e’in tut um u, inançlar ı bilimsel kanıtla r la çelişentutuc ular ın, g izliden g izliye üre ttik ler i f ikirlere bir örnek teşkil eder.Sözlerini nasıl bit irdiğine k ula k verelim:

Genç bir dünyayı onaylamak için her ne kadar bi l imsel ge

rekçelere iht iyaç duysak da, ben genç bir dünyaya inanan bir

y ar adılışçıy ım çün k ü bu be nim K ut s al K ita p anlay ışım a g ir er.

Seneler önce sinde ünive rs itede bir öğre nciy k en prof es örle rimle

dc pa y laştığını g ibi, egur bir g ün, ev re ndek i lün ı k an ıtla r ya*

ra dılışçılığın y anlışol dııg ıınu ispa tlar bir k o nu m belirtirle rs e,

bun u ilk k ab ul edecek k işi ben olac ağım a m a y ine de bir y ara

dılışçı olm a k ta n v azg eçmey ece ğim çünk ü zate n T anr ının S özü

bunu ge rek t ir i r . Bu taraf ta saf tutmalıy ım.'“ *'1

W is e s ank i, y azılarını W it tenberg ’teki bir k il is enin kapıs ına çiviley enLuther'den alıntı yapmışgibi görünür fakat bana daha çok George Orwell’in 19X4 isimli kitabındaki Winston Smith’i hatırlatıyor;S mit h, “ Kğer Büy ük Birader tftix Hrtrfhcr) öyledir derse, iki artı ikibeşeder” g ör üşünün benimsenmesi için umutsuzca mücadele etmiştir. L âkin W ins to n’a işkence edilmişti. Wise'in iki zıc fikre inanmas ı,fiziksel işkcncc zor lamas ıy la değil dinsel sadakat zor lamas ıy la çıka-g elmiştir (ki dinsel sadakat z or lamas ı bazı ins anlar için en az işkencekadar e tk ilidir ): tar tışmay a açık bir tür zihinsel işkence. K urt W ise’a

y aptık lar ında n öt ür ü dine düşmanım. Ve eğer Har v ard mezunu bir je olog a bunu yapa!>iİdiyse daha az yetenekli vc donanımlı sıradanins anlara neler yapabilece ğini düşünün.

2 6 2 K ¿d urci U ı i« i ım



VAfT ÇH K*.tN K A RA N I IK Y (l7t ’

Tutucu din, sayısız masum, iyi niyetli ve hevesli genç beyne yönelikbilimsel öğretimi y ıkma nın tutkusuy la hareke t eder. T utucu olma-

y an, ‘duy ar lı’ din bunu y apmıy or ola bi li r . A ncak , çok k üçük yaşlar daki çocuklar a sor gusuz s adak atin bir erdem olduğunu öğreterekdünyayı tutucular için güvenli bir yer haline getirir.

S a L T ÇIL IĞIN K A RA NL IK Y ÜZÜ

Bir önceki bölümde , değişen ahla k anlay ışını açık la may a çalışırken,

libe ral, ay dın ve savgm İnsanlar ın genel or ta k g örüşünde n ba hsetmiştim. Ümit verici bir var say ımda bulunup, her bir imizin bu ortak g örüşü be nims ediğimiz i iddia e tmiştim ki bazılar ımız diğerlerine

kıyasla daha fazla benimseriz. Ve dindar olsun olmasın insanlarınçoğunun büy ük ola sılık la bu k ita bı ok umuşolduk la r ını belir tmiştim.

A nc ak elbette , herkes bu ortak g örüşü benims emez (ve her kes be nimk itabımı ok uma k istemeyebilir.) Salrçılığın g ünümüzd e y ok olmay auzak ol duğu ink âr e dilmez bir g erçektir. Dürüst olunurs a saltçılık,g ünümüzde çok genişsay ıda kişinin zihninde hiik üm sürme kte dir ve

bunun en tehlikeli örnekler ine M üsl üm a n düny as ında ve başlangıçaşamas ındaki A mer ika n teokr asisinde (Ke vin P hillips'in ay nı isimdeki k ita bını ok uy un) r astlar ız. Saltçılığın temelleri neredeyse her z ama n g üçlü dinsel sadakate da y anır ve bu ma ntık ışığında, dinin dün

ya üzer inde ki k ötülük le r in etk in bir k ay na ğı o lduğunu s öy le y ebilir i/.Eski A hit ’dekı en sert cezalar dan biri, dine k üfr etme suçunun

cezasıdır. Razı ülkelerde bu ceza hâlâ yürürlüktedir. Pakistan cezak anununun 295 - C maddesi bu ‘suç’ için idam cezasını öng örür. 18

A ğustos 2 0 0 l'de , bir tıp do k tor u ve bir ok ut man olan Dr . Y ounisS haik h, dine küfretme s uçundan ölüm cezasına m ahk ûm edilmişti.Tek suçu, öğrenciler ine Muha mıne d pey g amberin kırk y aşına gelip,İslam dinini icat etmeden önce bir M üslüma n o lm adığını söy leme kti.Öğrenciler inden o n bir tanesi bu ‘s aldırıs ından’ ötür ü öğretme nleriniotoritelere şikây et ettiler. P ak ista n’daki dine küfre tme k an unu g e

nelde ülkede y aşay an ll ır is tiy anla r için başv urula n bir y asadır, tıpkı A ug us tıne A s hiq ‘K ing r i' M a s ih’in 200 0 y ılında Faisalabad*da ölümcezasına çar ptırılmas ında o lduğu g ibi. Mas ilı bir Hıris tiy an olduğuiçin M üs lüma n sevg ilisiyle evlenmesine izin v er ilmemişti ve (in anılmazdır ki) Pak istan (ve İslam düny ası) ka nunlar ına g öre Müs lümanbir ka dının gay ri- müslim bir erkekle evlenmesi y asak tır. Bu yüzdenMa s ih İslam dinine g eçmey e çalıştı anc ak bun un sonrasınday sa temel is lami nedenler den ötür ü bu g ir işimi için de suçla ndı. Elimde kirapora g öre asıl suçunun bu g irişimiyle ya da pey g amber hak k ındak i

Tiuırt Yıuulftito



Dinin U ıııu g u S'tdu) Nı-ılf n Chaman Oiau lı Grttlar?

sözleriy le Ügilı o lup olm adığı dahi belli değildir . Her halükârda onurbu ey lemi, k anunla rı dinsel bağnazlıkta n ar ınmışher hang i bir ülkedeölüm cezası ger ektirecek türden bir s uç değildi.

200 6’da A fg anis tan’da A bdul R ahm an , Hıristiy anlığa geçmek

suçundan ölüm cezası almıştır. B iris ini öldür müşmüdür? Birisinincanını yak mışmıdır ? I Iırsızltk yapmışmıdır? I lerhang i bir zar ar \ crmişmidir ? Ha y ır. Sadece fik r ini değiştir miştir , içte n ve mahre m h :g örüşdeğişikliği y apmıştır. Ülkes indek i y önetim g r ubunun h o h lamadığı bazı düşünceleri ak lına s ok muştur. Ve unutmay ın, T aliban*:r

A fg anis tan’ında n bahs etmiy orum. Burası A me rik a önder liğinde ^;koalis y onun kurdumu, H amid K nrza i’nin ‘düşünce özg ürl üğü1 kazanmışA fg anis tan'ıy dı. Bay R ahma n sonuç itibariy le, şiddetl i uluslara*rası baskı say esinde idamda n k urtuldu, ancak akıl hastas ı olduğun-söylemek zo runda kaldı. Şimdi İtaly a’da k or uma altına alınmay ı talep ediy or ç ünk ü îslami g öre vler ini g erçekleştirmeye hevesli bağn.u-lar ta r af ından katledilmekte n kor kuyor . İnancından dönme s uûr.jkarşı idam cezası hâlâ ‘ö/.g iir düşünce li’ A fg anis ta n’ın anayasasm>ix buluna n bir fık radır . Unutmay ın k i, inanç değiştir mek kişi ya da intake karşı gerçek bir zar ar niteliği taşımamaktadır. Georg e O r w e ll ’-.

19N4 te rminoloj is ini kullanırsak , katışıksız bir düşünce s uçudur ve H-lami kanunlar nezdinde verilen resmi ceza idamdır. Cezanın fiilen uyg ulandığı bir örnek te, Sadiq A bdul K arim Ma la lla h, 3 l- ylül 1992\ irdin değiştir me ve dine küfr etmekten resmen suçlıı bulunmuşve ar dından S uudi A rabis tan'da halk ın öniindc boy nu v ur ulm uştur /M7/

B ölüm l ’de bahse ttiğim Ing ilter e’nin önde gelen ‘ılım lı’ Müs'u-manlarmdan Sör Iqbal Sacranie ile bir keresinde televizyonda yayım

lanan bir g örüşme m o lmuştu. O nun la din değiştir mey e ida m ce zzaverilmesi üzer ine taraştık. Manev ralar y aptı, lafı geveledi ancak bunun y anlışlığını ne y alanlay abildi ne de kınadı. B unun önems iz S-ray rıntı old uğunu iddia edeıek sürekli konuy u değiştir mey e çabaladı.Bu adam, sağlıklı ‘ınançlar ar as ı ilişkiler ’ kurmasıyla Ing iliz hük üme tita r af ından şövaly e unv anına lay ık g örülmüştü.

Hıris tiy an düny asında da ne y azık ki benzer dur umla r söz k onusudur. İngilter e’de 1922 g ibi y akın bir geçmişte, J ohn W ill ia m G o a

dine küfrett iği için dok uz ay boy unca ağır işe mahk ûm edilmişseİsa'yı bir paly açoy la kıy as lamıştı. İnanılmazdır k i, dine küfretme suç*İngiltere anay asasında hâlâ yer al m a k ta dır "* ’ ve 20 05 senesinde. KrHıris tiy an to pluluğu, BBC! k ana lmnıın Jerry Springer, the Opera r ini y ay ınlamas ı yüzünden dine k üfr etme davas ı açmıştır.

Son y ıllar da A merika B irleşik Dev letle ri’nde ‘A mer ikan Ta!?-ban’ ifadesi sıkça kullanılır oldu ve hızlı bir Google taramasıyla b»düzineden fazla w eb s itesinde bu tabir in g eçtiğini göre bilirs iniz. B «

siteler Amerikan din önderleri ve din merkezli siyasetçilerin kulbn-

2 & 4 K h İm i i I Üaniınt



İN A N Ç V F F.ŞT btt PI IİK

dıkkırı ifadelere yer vermekte vc bunlar, tüyler ürpertici biçimde Afgan T aliban’ın, A y etullah Humey ııi’nin ve S uudi A ra bist an’ın V ahabıotorite lerinin bağna zlığını, insaf sız g addarlığını ve düpedüz iğrençliğini anımsat maktadır. ‘T he A mer ican T al iban’ isimli w eb sitesi, buakılsız ve iğrenç alıntılar için zengin bir k ay naktır, ilk ola r ak (A merikan meslektaşlarım bunun bir eğlence k onusu olm adığı hus us unda beni uyardılar) The Onion1 gazetesi tar af ından k eşfedilen A nnCoulte r is imli bir inin sözler ine yer ver ilmiştir: “ O nlar ın ülkele riniistila etmeliyiz, önderlerini öldiirmeliyiz ve hepsini Hıristiyan yap-malıy ız.n*,,v* Sitedeki diğer inciler ise şöyle; Mille tv ek ili B ob D o m a n,“ ‘Gay** kelimesini ‘G oı A IDS Y et?’ (Hala A IDS o lma dın mı?) c üm

lesinin ak r onim i olmadığı sürece k ullan ma y ın.” Genera l W illia m G .Boy kin, “ Georg e Rush, A mer ika Birleşik Dev leile ri’ndeki seçmenlerin çoğunluğunun oy uy la seçilmemiştir, ona bu göre vi T anrı atf etmiştir .” Ve daha yaşlı birisi ola n. Ronald Re ag an’ın iç işleri ba kanınınünlü çevre politikası: “Çevreyi korumamı?: gerekmemektedir. Isa’nınDir ilişi’nin eli k ula ğındadır ." A fg an T aliban ve A me r ik an T aliban,insanlar kutsal metinler i gerçek sayıp, ciddiye aldıklar ında doğacak«Miuçlara birer örnek teşkil eder. Bu örne kler lisk ı A hit teokr as isi

nin etk isi a lt ındak i y aşamın k or k unçl uğunu kav ramamızı sağlay acakca nla ndırm alar olar ak g örülebilir . K imber ly B lak er ’in A şırılığın remelleri: A me r ik a’dak i Hıristiy an Sağı (Tbv iıw\ iji>tcnuıh of Extra- •■¡ »m: //•< :.'//.•> Rtşht ut A menai) isimli kitabı, Hıristiyan Tali

ban (k itapta fark lı bir isim seçilmiş) lehdidinıtı bir k itabı doldur ma y avececek gerçeklerinin ayrıntılı açıklamasıdır.

İn a n ç v f . e şc i n s e l l i k

T aliban döneminde k i A fg anis tan’da eşcinsellik için verilen resmi cezaidamdı ve zevkli bir yöntem izlenerek, kurban canlı canlı bir duvarınaltında ezilir di. Kşciııscllık ‘suçu' başlıbaşma mahr em bir ey lemdir .

Birbir lerini o nay lamışve hiç kimseye /.arar vermey en yetişkinler tarafından uy g ulanır ve biz bir kez daha dinsel s altçılığın k las ik birözelliğiy le kar şı karşıya k alır ız. Benim ülk emin de bu konuda g ururduy ulaca k bir yanı y ok tur . G iz li eşcinsellik Ing ilter e'de (hay ret ver icidir ki) 1967 senesine kadar ceza gerektiren suçlar kapsamındaydı.1954 y ılında İng iliz matematikçi A lan T uring , ki “ bilg isay arın babası” unvanı için John von Ncumann ile birlikte adaydır, özel hayatında eşcinsel dav ranışsergilemes iyle suç işlediğine k arar v erildiğinde

A m r n lu n pa r odi f pıe t r t i.

Eteinte!, •fj.n.

Id U İ I t M l İR I I t 261}



ı! •ıı ' Ifcnin Kalancau N nl ır ' Ncdr a [ X lpiuii O tn ub C«rclâr>

kendis ini öldürm üştü. T uring ’in bir tank tar af ından itilen bir duvarınaltında canlı canlı ez iltncdiğini ink âr edemey iz. O na bir seçim hak

kı s unulmuştu: Ya hapis ane de iki yıl geçirecek (hapis anedekı diğertutuk lula r m ona nasıl dav ranacağını tahmin e debilirs iniz) ya da bir

dizi hormon enjeksiyonu yapılacaktı ki bu kimyasal bir hadım cimeoperas y onuna eşdeğerdi vc g öğüsle r inin büy ümesine neden olacaktıBu dur um da , niha i ve kişisel seçimi içine s iy anür eııjekıe ettiği birelmayı yemek oldu."2"1

A lman Enig ma kodlarının kır ılmasında k il it zekâ olan T uring .Nazilerir ı alt edilmesinde Eise nhower va da ChurchilP den, tar tışma

ya açık olar ak da ha büy ük bir katkı sağlamıştır. T ur ing ve Bletclıle\

Park'daki* 'Ult r a' işar kadaşlar ına şükürler o k un ki sav aşata nındak imütte fik kuvv et lerin gener alleri, savaşın uzun periy odlar ı boyun«..* A lman g enerallerinin ay rıntılı taktik le rinde n habe rdar o ldul ar ve A lmanla r bu planlar ı uyg ulamay a k oy am ada n önlemle r alındı. Savaşınbitmesiy le, T uring’in görevi artık “ top secret” olm ak tan çık ıt ve hu

nok tay a g elindiğinde T uring bir ulus k ahr am anı olar ak ağırlanıp, şövalye unvanına layık görülmeliydi. Bunun yerine, bu kibar, kekeç, difmerkezli deha yok edildi, hem dc hiç kimseye zararı dokunmayan,

g izlil ik le işlediği bir *suç’ yü/.iiııden. Büylece, din eksenli ahlak tacir inin en aşıkâı öze ll iğinin diğer ins anlar ın özel ha y atlar ında yaptıklar ıııa {ve hatta düşündükler ine ) tutk uy la kafay ı ta k ma k olduğum,gördük.

“ A me rikan T al iba n” ’mın eşcinsellik k arşısındaki t utum u dinsel saltçıiıkr an kay nak lanır . Liberty Üniv er s ites inin k urucusu Jerr .Fa lw elPin sözlerine kulak verelim: “ A lD S T anr ı’nm sadece eşcinseli« *

için g önder diği bir ceza değildir . T anr ı'nın bu cczası ay nı za mandjeşicinselliğe g öz y uman to plum la r içindir .” 1“ ’' Bu tar z insanlar da ilk.g özüme çarpa n özellik muhteşem Hıristiy an mer hametidir . Nasıl hrseçmen defalarca Se natör lesse I lelms (Kuzey Car olina Cumhurıu- :çisi) g ibi hasta r uhlu bir bağnaza oy ver ebilir? Helms kı şu rezil iû-deleri kullanmışbirisidir: "T he New York Times ve Washington /V :eşcinsellerle doludur . O kur uınla rda çalışan hemen hemen herkes >gay ya da lezbiy endir.”" ” ' Y anıt, sa nıy orum ki, ahlak ı kısıtlı din*r

terimler le y or umlay an ve kendisiyle av nı saltçı inancı pay laşmay anları bir tehdit olarak gören seçmenlerdir.

Hıristiyan Koalisyonunum kurucusu Pat Robertson’dan dahiönce bahs etmiştim. 198 8’de Başkanlık için Cumhuriy etçi partinı-ciddi bir aday ıydı ve k ampany as ında çalışmak üzere üç m ily o ndafazla g önül lü kaza ndı, artı, kay dadeğer mik tarda sermaye: aşağıdaki a lınt ıların bütünüy le o nun k arakte rini y ans ıttığı düşünüldüğünde

1 Dk uhlc) P jfk . \ lilt«Mi lıi fcilfrrr 'ı lr Htm hlrv Ujv jbJiımJadır II Du ny j Sava>ı boy ııncj. P'f •K rallık f i fre çözücüleri u r j/ıûd ju N a ıi I ı i i f . ı tu vc I o m ıı »ı frr im ntn v ri/i'lmo« aıt< .t lı o lj f jk k ullinı imiji ır >tfrc cozıım operuty onUn, Ultra kod ¿ı lı tir v»v4> v ım ııu kunlır mjiuui>ui r .: -

266 R k l u r J



İN AN Ç VC E¿C IN SC U.IK

rahatsız edici bir destek seviyesi: “ [ Eşcinseller] kiliseler e gel ip, k ilise hizmetler ini dağıtma k isterler ve etr afa k anlar ını saçarak herkese

A IDS bulaştırmak ve papazlar ın suratına tük ürme k is terler.” “ | P lanlı Ebevey nlik| çocuk lara zina y apmay ı öğretmek tir , er işkinlere eşini

aldatmay ı, her t ürden hay v anla cinsel il işkiy e g irmey i, eşcinselliği,lezbiy enliği öğretmektir ; Inc il 'in y as ak ladığı her şeyi öğre tmek tir .”Robe rts on’un k adınlar la ilgili düşünceler i de ayr ıca A fg an T al iba n’ınkararmışkalplerini ısıtacak cinstendir: “Bunu duymak hanımefendilere ağır gelecektir biliy or um ancak eğer ev lenir seniz, bir erkeğin,kocanızın başkanlığını kabul etmişsiniz demek tir . Isa Me s ih ev in lideridir ve koca, k ar ının lider idir ve bu hiçbir zam an değişmez."

Hıris tiy an Politik Har ek eli K atolikle r Başkanı G ar v Poıter şunudemişti: “ Hıris tiy an ço ğunluk bu ülk enin y önetimini ele geçir diğinde, şey tani kiliseler k almay acak tır . P ornografi serbestçe dağınla-

may ac ak nr . Eşcinsel hak lar ı diye bir şey ar tık konuşulmay acak tır .Hıris tiy an ç oğunluk k ontr olü ele g eçirdiğinde, çoğulc uluk (birkaçdinin hır arada bulunması) ahlaksız ve kötü sıfatını alacak yönetimhiç kimseye k ötülük ctuıe hak k ı tanımay ac ak tır.” ‘K ötülük ’, alıntıdaaçıkça anla şıldığı üzere, ins anlar için k ötü s onuçlar do ğur acak şeyler

y apmak anlamına g elmiy or. Kastedilen, *1 Iır is tiy an çoğunluğun' özelbeğenileriy le bağdaşmay an mahrem düşünce ve ey lemle rdir .

W es thoro V af tiz Kilises i Papazı Fred Phelps eşcinsellere karşı'.ahit fik irli bir nefret güden bir diğer nüf uzlu v aizdir. M a r ıhin l.uthcrK ing ’in dul kalmışeşi öldüğünde , Pa paz Fred onun cenaze törenindeşöyle bir bildir ide bulundu: “T anrı ib... Ierde n ve ib.,liğe izin ver enlerden iğre nir! Dolay ısıy la, Tanrı Cor etta S cort K ing ’den iğre niy or veşimdi ona k ur tçuk la rın asla ölm ediği ve ateşin asla dinm ediği y erde

ateşve kükürt içinde acı çektiriyor ve azabının dumanı sonsuza kadar a r t ı y o r . F r e d Phelps’in bir kaçık olduğu elbette akla g elebilirancak bu kaçık par ala r ını kullanabilcc cği bir y ığın insan ta ral ındandesteklenir. Kendi web sitesine göre, Phelps 1991 yılından beri ABD.K ana da, Ürdün ve Ir ak 'ta düze nle diği 2 2.0 00 eşcinsellik k arşıtı g österide (Bu da, or ta lama her dört g ünde bir gösteri eder) ‘A IDS İÇİNT A N RIY A ŞÜK ÜRL ER OL S U N’ gibi ifadeler içeren pankartlar aç

tırmıştır. W eb s ites inin bilhassa büyüley ici bir köşesi, ölm üşolaneşcinsellerin isimleriy le bir likte cehennemde ka ç g ündür y anma k taold uğunun o tomatik çeteles inin tutulduğu köşedir .

Eşcinsellik için sergilenen tııtuın dinsel inanç y oluy la aşılanan

ahlak t ürünün ne olduğu k onusunda epey ay dınlatıcıdır. Eşit ölçüdeay dınlatıcı bir başka ör ne k , kürta j ve insan hay at ının kutsal lığıdır .

Imıuı Ymüjpm ¿ Ú y



Dııan JulıaıaM Ntclıt) N<d«n Dûjnun Oloui. fcr*Ur>

İn a n ç v e İn s a n h a y a t i n i n k u t s a l l i ği

İnsan embr iy os u, insan y aşamının örne ğidir . Bu nedenle, saltçı din

darla ra g öre , k ürtaj açıkça y anlışnr: bebek cinay et idir. Bu ko nuhakkında, bir fıkradan farksızmışizlenimi bırakan gözlemime katılır mısınız bilme m am a. embriy o sev iyes indeki yaşamı sona er dirmenin ateşli bir tav ırla kar şısında ola nlar ın çoğu görünen o ki y etişkin

yaşamları sona erdirmek k onus unda oldukça gay retli görünmekte -ler. { A dil olma k gerekirse bu söy lediğim herkes için geçerli bir k ural olm ay ıp, kürtajı en sert şekilde reddeden R om an K ato lik ler i'ncc

uy g ulanma mak tadır .) A ncak diğer tar aft an y eniden doğmuş ol an1Georg e W . Bush, g ünümüz dinsel e g eme nliğinin tipik bir örneğidir.O ve onun gibi olanlar insan hayatının gözüpek savunucularıdır,elbette savundukları hayat embriyo seviyesindeyse (ya da ölümcülbir has ta lık la boğuşan bir yaşamsa); hatta bu kişiler bir çok hay ankurtar acağı kesin ola n tıbbi ara ştırmalar ı önlemey e k adar giderler.nt4' İdam cezasının k arşısında olm ak adına en aşik âr zemin ins an y aşamına say gıdır. 1976 senesinden bu yana. Y üksek Mahk e me idam

cezası yas ağını iptal edip, cezay ı tekrar y ürür lüğe k ov duğundan beri,T eksas, A B D ’deki tuın elli eyalette mey dana gelen bütün ida m cezasıuy g ulamalar ının üçte bir inden sor umlu hale ge lmiştir. Ve Bush’un

y öne timinde ki ülk e, ta rihte eşi g örülmemişsayıda infaza tanık lık etmiştir , or ta lama bir değerle her do k uz g ünde bir idam. O belk i dcsadecc g öre v ini y apıp, ülkenin k anunlar ını uy g ulamıştır? "™ A ncakeğer öyleyse, C N N gazetecisi T ucker Ca r ls on’un y aptığı ünlü r öpor

tajı nasıl değer lendireceğiz? Bizzat ida m cezasını destek ley en Carl-son, Bush’un idam sırası gelmişbir kadın tutukluvu “gülünç” birüslupla tak lit etmesi karşısında şaşkınlığını g izle yememişti ki kadınidam ın ertelenmesi için valiye yalvar mıştı: ‘“ L ütf e n,” Bush alaycı,sahte bir umutsuzlukla dudaklarını büzer, “Beni öldürmeyin.m‘,jA

Bu k adın eğer bir zam anla r bir embriy o ol duğunu hanr latsay dı belkide Bush kendisini daha fazla onun yerine koyabilirdi. Embriyolariçin duy ula n de rin endişe görünüşe göre ger çekten bir çok ina nç insa

nı üzerinde çok tuhaf bir etki bırakıyor. Calcııtta Anne Teresa NobelBarışöd ül ü'n u alırk en y aptığı bir konuşma sıras ında inanılmas ı güçşu sözleri etmiştir : “ Barışın en büy ük düşmanı k ür tajdır .” Ne? Bukadar budalaca bir fikir öne süren bir kadını hangi konuda, nasıl cid

diye alıp ona bir Nobel ödülü verdiniz? Dindarlık taslayan ikiyüzlüRa hibe Teresa’nın k andırdığı kişiler, Chr is topher Il it che ns ’in kitabıMisy oner Pozisy onu: Teoride ve Pratikte Ra hibe Teresa /• M/.v^

tiiury Postlıon: A İ< m Jhr-,ı\ jıu l ''¡ uca- , 'okumalıdır.' Uu» dnfcıv imıtrb, <>/rllıl<lr dr H mv ny an c v jn ıdır m ıuc geçi*. •<***.«.

268 K nlu ııl U<mknu



İN A N Ç V F İN S A N H A Y A T I NI N K irT Î A U J f t

A mer ik an T aliban'a dönelim ve K ur tar ma Ope r as y onu'nun k urucusu Randall Terrv'nin sözlerini dinleyelim. Bu, kürtajı destekle

y enlerin g öz ünü k or k ut mak için k ur ulmuşbir ör g üttür . “ Ben ya da

benim g ibile r bu ülkey i y ok etmeye başladığımızda, bir an önce sıvışmanız iyi eder siniz çünk ü sizi aray ıp bulacağız« s izi y ar g ılay ac ağı/ vcsizi infaz edeccğiz. £>aka y apmıy or um. Y ar g ılama vc infaz etme işlemleriyle bizzat ilg ileneceğimden hiç kuşk unuz olmas ın.” T erry buradakürtaj yapan doktorları ima ediyordu ve ilhamım Hıristiyanlıktanaldığı diğer ifadelerinde g ün g ibi önada dır :

bizden açıkça bir hoşgörüsüzlük dalgasıyla baştan aşağı y ıkan

manızı istiy orum. Sizden bir düşmanlık dalgasıyla yıkanmanızıistiyorum. F.vct, nefret iyidir... Hedefimiz bir Hıristiyan milleriolmaktır. Incil'in bize verdiği bir görevimiz var. Tanrı bızı seçti, bu ülkeyi fethetmemiz için. Sakin bir dönem istemiyoruz.Çoğulculuk (birçok din) istemiyoruz.

İdealimi? oldukça açık. T anrı’nın kanunları, y ani O n Emirüzerine kurulu bir Hıristiyan ulus olmak ¿orundayız. Mazeretkabul etmıyoruz.,,^?,

A nc ak bir 1Iır is tiy an faşizmi olarak adlandır ılabilecek bu başar mahırsı bütünüyle Amerikan Taliban’a özgüdür. Bu, dünyanın farklıbölg elerindeki bir çok kışı tar af ından coşkuyla rağbet edinile n Islamifaşizmin neredey se bir ebir örtüşen eşdeğeridir. R anda ll T erry henüzsiyasi güç kazanmamışbirisidir. Fakat Amerikan siyasi sahnesinig özlemley en birisi, bunlar y azıldığı sırada (2 00 6). iy imse rliğini k oruyamayacaktır.

Bir neticeci ya da bir faydacının kürtaj meselesine çok farklı bir

bakışaçısıyla y aklaşması mümk ündür ; acıyı ölçerek. K ürta j es nasında embr iy o acı çeker mi? (Embr iy o, henüz bir s inir sistemi gelişmeden muhtemelen acı çekmez. Ve eğer bir sinir sistemi gelişmişolsabile, bir mezbahada can veren y etişkin bir inek k adar acı çekmediğikesindir.) Kürtaj olamayan hamile bir kadın ya da kadının ailesi, budur umdan ötür ü acı çeker mi? Bu bir hay li olas ıdır; ve her koşulda,

embr iy onun bir s inir s istemi olm adığı düşünüldüğünde , anne nin yeterince gelişmişsinir sisteminin bir seçim hak k ı olmas ı ger ek li değilmidir?

Bir neticeci hiç şüphesiz k ürtaj karşıtı sav unmalar türe tebilir .Neticeciler ‘kaçamak 1 savunmalar uvdurabilirler (ki bunu yapmalarını istemem.) ör ne ğin; E mbriy olar acı çek miy or o labilir ancak insan

y aşamının alınmasını tolere eden bir k ultur , bir süre sonra ha ddiniaşma tehlikesiy le karşı karşıya k alabilir : t üm bunlar nerede no k ta

lanacak ? Bebeklerin öldürülmes iy le mi? Do ğurm a anı kura llar ın belirle nmesinde doğal bir sınır te min eder ve sırf bu s ebeple, embriy o

T u n Y na tlc nı



Dmm İi U m i i N«Ou i S* jUml> wıa wa O f a u l O n d u *

g elişiminin başlarında böy le bir anı bulma nın ço k g üç olduğu iddiaedilebilir. B u y üzde n, k aça mak s av unmalar bizi doğurma anm a fay*dacılığın vereceğinden daha fazla önem ver meye y önlendir ebilir di.

öte na z i k arşıtı s av unmalar da k aça mak ifadelerle düze nlene bilir . Şimdi bir ahlak felsefecis inin şöy le bir söz eniğini varsay alım:“ Eğer dok tor lar ın ölümc ül has taların ızdıra bına son vermelerine izinverirseniz şunu g örecek siniz, herk es, para sını alm ak için ninesini üs-(ünde tepinerek öldürecektir. Biz filozoflar saitçılık konusunda kemale er mişizdir ancak to plum ‘öldurme me lisin' g ibi salt kur alla r ıntemin eniği dis ipline ge rek duv ar , aksi ta k dirde insanlar nerede dur acak lar ını bilemezler . Bazı koşullar alt ında saitçılık, ideal olm ay a çok

uzak olmayan bir dünyadaki tum uygunsuz mantıklarda, naif neti-cccilikten daha iyi Sitnuçlar ver ebilir ! Kİ/, filozof lar , zaten ölm üşvebunun için yas tutulma mışinsanların (mesela otobanla r ın öldürdüğüsokak berduşları) y emek niyet ine k ullanılma lar ını önle me k için çokuğra şmışolabilir iz. A nca k k aça mak s av unma ma ntığıy la bak acakolurs ak , y amy amlık ka rşın saltçı tabu asla kay bedilmemes i gerekenbir değer ola rak kar şımıza çık ar ."

Kaçamak savunmalar, ncticccilcriıı yeni bir anlam kattıkları bir

tür dolay sız sa ltçılığm ür ünü olabil ir . A ncak dinda r k ürta j düşmanları k aça mak s av unmalar la uğra şmazla r. Onl a r için s or un çok daha

y alındır . E mbr iy o bir ‘be be ktir ', onu öldürme k cinay ettir ve bu böv-Icdir: tar tışma bitmiştir . Bu saltçı duruşfa rklı birçok sor un y aratır,önce lik le , tıp bilim inin ilerlemesinde büy ük etkisi olma s ına rağmenem briy onik k ök hücre ar aştırmaları dur durulma lıdır , çünk ü bu araştırma embriy onik hücreler in ölmeler ine yol açar. T oplumun y apay

döllenme y i çok ta n benims ediğini düşündüğümüzde bur adak i tuta rsızlık ortaya çıkar, ki yapay döllenmede doktorlar her zaman kadınları fazla y umurta üretmeleri k onus unda teşvik ederler ve bu y umurtala r v ucut dışında döllenir . Onlar ca y aşay abilir zig ot üret ilebilir vcbunlardan iki ya da üç tanesi daha sonra, rahme nakledilir. Buradakibek lenti, bunlar da n bir , belki ik i tanes inin y aşamayı sürdürmes idir.B undan ölür ü, y apay döllenme bu iki aşamalı pros edürle embriy olarıöldürür vc topl um g enellikle bunu bir sor un olar ak değerlendirmez.

Y apay dölle nm e y ir mi beşy ıldan bu y ana çocuk sahibi olamay ançiftle r in mutluluk kay nağı olmuşstandar t bir pros edürdür.

Oysa dindar saltçıların yapay döllenme ile ilgili sorunları bitmez.3 Haziran 2005 tarihli The Gutirdun gazetesi ’*! lıristiyan çiftler yapay döllenme yöntemi yüzünden ıskartaya çıkarılan eıııbriyolaıı kurtar mak için seferber o ldula r ” başlığı alt ındaki bir mak aley le t uha f biröy k uv ü betimlemiştir. Bu hikây e y apay döllenme k linikle r inde fa zlalık embriyoları ‘kurtarmayı' hedef belirlemişKartanecikleri isimlibir organizasyon hakkındaydı. Washington Evaletinden bir kadın.

¿ 7 0 Hükm i Onatsın



İNA NÇ Vfc İNSA N ItA Y A HNlN K U lİA U iC l

“T anr ının bizi bu embr iy olar dan (çoc uklardan) biris ine y aşama şansıvermey i denememiz için çağırdığını hisse ttik " dedi, lâk in kendi dördüncü çocuğu 'muhaf az ak âr I Iıris tiyanlar vc tüp bebekler in bek lenmedik itt ifak ından* mey dana g elmişti. Embr iy olar ıçm der in endişeduy an kocasıysa bir kilise k ıdemlis inden şövlc bir tavs iye a lacak tı,“ Fğer köleler i özg ür bırakmak İstiyorsan, bazen köle tüccarıy la biranlaşma y apman g er ek ebilir.” Bu insanlar , ya ratılan embr iy olar ınçoğunun kendil iğinden v ücuttan atıldığını bilselerdi bu konuda nesöyley ebilirlerdi? Bu en iyi tanımla, bir tur do ğal ‘kalite k o ntr ol ü’

olarak görülebilir.Bazı dindar zihinler, bir mikroskopik hücre kümesini öldürmek

le tama men y etişkin bir dok tor u öldürm ek ar as ındaki ahla k ı farkıgöremeyecek durumdadır. Bu bölümde Randall Terry’nm ‘KurtarmaO per as y onundan' bahsetmiştim. Ma r k Juerg cnsıneyer , iirk ünç kitabıTanrının Zihnindeki Korku’da ılr/nn m ıbr Vlm.i <•< Peder

Michae l Bray ve arkadaşı Peder Paul HilP in ellerinde bir pank ar ttaşırken çekilmişfotoğraf larına yer ver miştir : ’‘Mas um bebe klerin öldür ülme sini engellemek yanlışmıdır ? ” Bu fotoğr af k are sinde, her ik isi de sevimlice gülümsey en, iy i g iy imli hazırlık sınıfı öğre nciler i g ibi

dinamik ve hoşbir portre çizmişlerdi ve tuhaf tuha f bak an delilerden eser y oktu. H âlbuk i k ürtaj k linik ler ini ateşe verenler bu ikisi veT anr ının O r dus u’ndak i ar k adaşla rında n başkası değildi ve bu kişilerdok tor lar ı öldürm e s ebeplerini açıkça beyan etmişler di. 29 T emmuz1994’de Paul Ilill bir pompalı tüfekle Dr. John Britton ve korumasıJames B arrett’ı Pensacola, l- lorıda’da B r itton’un k liniğinin önündeöldür müştü. A k abinde, H ill dok tor u ‘mas um bebek ler in’ olası ölüm

ler inin önüne g eçmek için öldür düğünü söyley erek polise les linı o lmuştu.Michael Bray bu gibi eylemleri açık açık savunmakta ve bunları

y üksek ahlak i amaçlar diy e nitelemekte dir ki bu g ör üşünü din başlık lıtelevizyon belgeselim için kendisiyle Colorado Springs’de halka açıkbir parkta röportaj yaparken fark etlim . 1 Kürtaj meselesine el atmadan önce, BravV birkaç ön soru yönelterek onun Incil temelli ahlakını tar tm ak is tedim. İncil k anunlar ının eşini a ldata nlar ın ta şlanarak

öldür ülme s ini emre ttiğini v urg uladım. O nd an bek lentim, bu özg ünörne ğin karşısında reng inin atıp, bunu y alanlamas ıvdı ancak kendisibeni o lduk ça şaşırttı. Z in a y apa nların idam edilmesi g erektiğini belirten bu kuralı mutlulukla onayltyordu. Daha sonra, Bray’in tam desteğini alan Paul I lilP iıı kurallar ı tam anlam ıy la yerine g etir mediğinive ke ndi k anunlar ını uyg ulay ar ak bir dok tor öldür düğünü söy ledim.Bray din adamı ark adaşını tıpkı J ııerg ensmey er ile y aptığı r öpor ta j

da k ullandığı ifadelerle s av undu; int ik am amaçlı işlenen bir cinay etle’ l l a y v j n l a n t ı bb ı A M t t ı n tu L ı r iç i n k u l l a n ın İ l l i m i ı n ^ ın Ur ı t t ı > «ı l ıl r t l r ı r l ıı l ıt n l r ı t 1i j t v .u i l ı . ı k l j ı ı «u t ı ı ımu ı

b n ia r tcu ; h ı r v ı ıkv rk u l ıL ık ı • ı ıım^ im ııMı ıf .us ıu «u r t t ı ı r l u l ı ı l r r .

İd ini Y^nılgnı 2 ^ 1



Oh m i f c ı l j i h ji i N r J t ı i N t d n U < t a a a <M auk ( ¿ « » t ı r 1

(mesela emekli olmuşbir doktorun öldürülmesi) faal bir doktorun,‘bebekle ri düze nli olar ak öldürm es ini’ engellemek için işlenen cinayetar as ındak i ay rımı v urg uladı. A k abinde ona , hiç kuşk usuz Paul I lill'ininançla rının s amimi olduk lar ını onay lay abileceğimiz} , anca k herke

sin bölg edeki k anunlara riayet etmek y erine kişisel görüşlere dayanarak ke ndi k anunlar ını uyg ulamay ı seçtiğinde to plum un k or k unçbir anarşiye sürüklenec eğini söyledim. Doğr u olan, bu k onuy la ilg ilik anunla r ı dem ok rat ik y ollar la değiştirmey e ça bala ma k değil midir ?Bray şöy le kar şılık verdi: “ A slında bu gerçekten g üv enilir k anunlar ımız olm adığı zaman karşımıza çıkan bir s or undur ; mesela şu meşhurk ürtaj hak k ı k an unu meselesinde y aşadığımız g ibi, k anunla r ta r aflı insanlar tarafından, kaypakça üretildiklerinde yargıçlar bunlarıhalka empoze ederler...” Bunun sonrasında, Amerikan anayasası vek anunlar ın nere den ka y nak landığı hak k ında bir tar tışmay a g iriştik .Bray ’in bu tur meseleler k ar şındak i tutumu ba na İngiltere’de yaşay ankav gacı Müs lümanlar ı hatır lattı. Bu kişiler y aşadıklar ı ülk e nin y asalaşmışde mok r at ik k anunla r ını umur s am adık la rını ve y alnızca İslamık anunla ra bağlı olduk la r ını uluorta beyan ederler.

20 0 3 ’te Paul Hil l, Dr. Br itton ve korumasını öldür me k suçundan

idam edildiğinde , bu ey lemini '‘doğma mışla rı'’ k ur ta r ma k için te krar lay abile ce ğini söylemişti. Dav as ı ıçııı ölıney i sabırs ızca bekler ke nşu fikr ini herkesle pay laşmak istedi: “ Dev lerimin beni ida m ederekşehit mertebes ine ulaştır acağına inanıy or um ." İda mını protesto edensağcı kürta j k ar şıtla n ve hlor ida V alisi J eb B ush'a 'Pa ul H il l ’m şehitolmas ını önle ’ baskısını yapan ida m cezası karşıtı solcular k ötücül birbirleşmeye imza att ılar . Ma ntık lı bir iddialar ı v ar dı, H il l’in adli inf azı daha fazla c inay et işlenmesi k onus unda halk ı ccs arctlcndire bilirdiki bu idam cezasının olması gereken caydırıcı etkisinin tam zıttıydı.H ilI idam odasına g iderken hep g ülüms edi ve şöy le dedi: “ Cennettebüy ük bir hediye nin beni bek lediğini umuy or um... Ölm e k için sabırs ızlanıy or um.” 0 'Ve diğer lerinin bu berbat görev i ta mam lama lar ıg erektiğim ekledi. Paul H ilP in ‘şehitliği* k arşısında intik am saldırılar ımey dana g eleceğini önceden ta hmin eden polis kuv v etle r i, o idam

edildiği s ırada k ırmızı ala rma g eçti. B ununla birlik te, ola y la ilg isi bu

lunan bir k aç kişi kurşunla r eşliğinde tehdit mek tupla r ı aldıla r .Bu k or k unç olay a slında basit bir alg ılama f ar k lılığından kay

naklanmıştı. Dinsel görüşler i y üzünden k ürta jın cinay et o lduğundakarar kılmışve embriyoları korumak için öldürmeye hazır olan insanlar v ardır ve bu kişiler embr iy olar a ‘bebekle r’ demeyi tercih ederler. Madalyonun öteki yüzündeyse, kürtajı bir o kadar destekleyen,fark lı dinsel g örüşlerden ya da inançsız olan kişiler v ar dır ve ma nt ıklıca tas ar lanmışnetıccci ahla kında birleşirler. Bu k işiler de k endile rini

idealist olar ak ta nımlar ve ihtiy acı olan has talar a tıbbi hizme t sağla-

272 R t üu nl D n i v ı ı





Dtitttt So kınuıı Nttİn) Ncıkn Dğjn un O ts ul. (r f tdur !

kesiliyor lars a. Dinse l nedenler den ötürü g ır tlak lar ı ser emoni eşiligin-de kesilen ineklerin bilinçlerinin tamamen açık olması gerekir.

A cı miktar ını ölçmek zordur ve ay rınt ıla r ta r t ışıl a bilir .^' A ncakbu benim v urg ulama k iste diğim önemi etk ilemez çünk ü ben laik ne-

ticecilerle dinsel eğilim li, saltçı ahla k felsefecileri ar as ındaki far klarıaç ıkla ma k ta y ım.’ Bir düşünce tar zı, embriy oların acı çek ip çek mediğiy le ilg ilenir, bir diğeriyse embr iy ola rın ins an o lup o lmadığıy la .Dinda r ahlak çılar ın şu tar z s or ulan tar tıştıkla rına r astlarız: “ Gelişmesürecindeki bir embriyo ne zaman bir birey olur; bir insan?”

l.a ik ahlak çıla r ise büy ük olas ılık la şöyle sorar lar . “ İnsan olupolma dığının bir önemi y oktur (küçük bir hücre k ümes i için insan

denile bilir mi?} ; asıl önemli o la n, herhangi bir türe ai t. g elişme sürecindeki bir embriyonun acı çekecek seviyey e ne z aman er işeceğidir .”

B ü y ü k Be e t h o v e n s a e s a t a s i

K ürta j k arşıtının satr anç oy ununda bir s onr ak i hamle si genelde şuşek ildedir. Burada esas mesele insan em br iy os unun acı çekmes ininm ümk ün olup olma dığı değildir. Üzer inde dur ulan e mbr iy onun insanolma potansiyelidir. K ürt aj, gelecekteki dolu dolu bir y aşam şansının

y ok edilmesidir . Bu g örüşün ciddi bir sahte kârlık suçlaması kar şısında savunulacak tek yönü uç noktada saçma olmasıdır. Birkaç farklık ılık ta karşımıza çıkabile n B üy ük Beethoven Saf satas ından bahsediy or um. Peter ve J ean Me dav v ar , Y aşam B iiim i’nde (Life Scicncc

aşağıdak i uy ar lamay ı bir İng iliz Par lame nto Üyesi ve kilis e dışındanseçkin bir Rom an K atoliği ola n No r ma n St J ohn Sıevas’a { artık Lor d

St J ohn) atfederler. Stevas ise bunu y ak ın meslektaşı, sonr adan birRo ma n K atoliği olmuşve kork usuz katolikle r G .K . Chesterton veIlila ir e B clloc’un y akın ark adaşı Maurice B ar ing ’den /.V -almış. Stevas bu öy k üv u bize iki dok tor ar as ındaki k uram sal bir di

y alog olar ak y ansıtır .

‘Bu hamileliğin sona erdirilmesi hakkında f ikrini duymak isti yorum. Baba frengi , anne tüberküloz.. Doğan dört çocuktan,ilki kor. İkincisi olu. ııçiıncıısü sağır ve geri/ek.ilı. dördüncüsübaba gibi tüberküloz. Sen olsan ne yapardın?*

‘Hamileliği sona erdirirdim/'O zaman Beethoven’i da oldurmuşolursun.'

1Bıı e l be t t r o t a u l ı k b n u i k c r m t y A m e r ik a n H ı n m v j n b n m ı ı f l n m ı lı h u v "»:u ıı lu )\ u k u r u ı k j ı > t ı u ı d j u l t

b u u v t r u l t ın n M A ı r l ı t ı ıu ü ı ı f a ) i l a l .ı ıı t r Lı r. w w w . t m .4w K • * i ıe * i i u(e R e l i f t i o u J C o j l t t i o n (o t R «p r o d u < t ı v <C l m u r | (! ı r i k r j ı S (\ u ı ı D i u m I o r n c ^ i u i ¡ i K c i c v t b ı l ı n i u i ı.

* S vı P ct f r M c d j U ' j r t U y o t a u ' c T ıp d i l i n i », 1960K n c ı i n j t N o h c l O d OI lı j | m ı> tr r.

2 7 ^ | R k İi j u I Da «* kını





Dmıa S j İ j d c j u N * ü* > N « U a D v t a u n (H nuV ( « ı l u t 1

Fakat durumu kavramak için orta seviyede bir zekâya ihtiyaç var; yada herhangi bir dinsel y etiştirilme tar zından mua f tutulmuşolma kda yeterli o labilir . G oog lc tar amasında, B eethoven efs anesinin çeşitli

uyarlamalarına yer veren ‘Pro-life’ web sitesinden kırk üç tanesininbir tanesi bile bur adak i abesliği fark edememiştir . Bu w eb sitele rininhepsi (bu ar ada hepsi dindar s itelerdi) bu tuz ağa, bu saçma lığa, busatırlar a bay ılmışlar ve f ak a bas mışlar dı. Matta içlerinden birisi öy k ünün y aratıcısı s andığı M e daw ar ’a teşek kür bile etmiş(ve Me dav v ardiye y azmış.) İnançlarıy la uy umlu, böy lesi bir s açmalığa ina nmay adünde n ra/ı bu İnsanlar, öy lesine alda nmışlardı ki Me da w ar ’in buöy k ünün ipliğin i pazara çıkarmay a çalışmıştek kişi olduğun u dahi

g örememişle rdi.Me daw ar 'm da haklı olar ak belirttiği g ibi, ‘insan potansiyeli* id

dias ından şöy le bir ma ntık lı s onuç çıkar mak tav tz; bir cinsel birleşmefırs atını her k açırışımızda, bir insan ruhunu var olm a hediyes indenpotansiyel olarak mahrum etmişoluyoruz. Meseleyi bu kafası güzel*pro- life' mantığıy la ele alırs ak , doğurg an bir birey karşısına çıkançift leşme tek lif ler inden her birini reddettiğinde, potansiy el bir çocu

ğu öldürmek le ay nı şeyi y apmışolur ! Keza bir tecavüze k arşı direnmek dahi potansiy el bir bebeği öldürme k olar ak ta nımla na bilir (velaf arasında, zalim bir tecavüze maruz kalmışkadınların bile kürtajolmasına karşı olan birçok ‘k ürta j karşıtı' mücadele ci v ar dır.) Beethov en münak aşas ı, net biçimde anlaşıldığı üzere sahide n rezalet birmantığa day anmak ta dır. Bu gerçeküstü ahmak lık Michael Pa lin’inbir Monty Pytlıon filmi Hayatın Anlaım’nda I kc \ f .\ imng I :!<

(eğer f ilmi görmediy seniz m utlak a g örün lütfen) y üzlerce çocuktan

oluşan bir k or oy la bir lik te söy lediği şu enfes şar kıyla özetlenebilir ,‘I Ier sperm kutsaldır.’ Büyük Beethoven Safsatası, zihinlerimiz dinselilhamlı saltçılıkla sar hoşolduğunda m ar uz kaldığımız ma ntıksal k arg aşanın tipik bir örne ğidir .

A rtık anl ıy oruz kı ‘pro- lıfe’ aslında tam anlamıy la ‘pr o-life' biledeğil. K astedilen ‘pro- rnrnm- life’ dir . Horn o sapiens türünün hücre

ler ine eşsiz ay rıcalıklı ha k la r bahşetmey i ev rim gerçegiy le uzlaştırmak

zordur. Elbette bu evrimin bir gerçek olduğunu kavrayamamışbir yığın kürta) karşıtının umur unda olmay acaktır ! A nc ak bilimi da ha azdışlayabilecek k ürt aj karşıtı ey lemcilere fay dalı olma sı için bu görüşükısaca açıklamama i/.in verin.

Buradaki evrimsel ana fikir gayet basittir. Bir embriyonun hücrelerinin insancıllığı bu embriyonun ahlaki statüsünün zaman içindeartacağı ya da az alacağı anla mına elbette gelmez. B unun sebebi, şempanze vc bize daha uzak olan gezegendeki diğer türle rle bir arada

işleyen evrimsel s iir ck liliğimiz dir . Bunu daha iy i anla ma k için, b ir aratürün, mesela Australopitchcus afarensis*in, şans eseri sağkaldığını

¿76 Rkfcur.' r> * «iin ı



•IUMLT İN A N U N B A ĞNA ZL IĞA tıO Ç KA IMA V I

vc A fr ik a’nın ücr a bölg eler inden bir inde keşfedildiğini düşünün. Bu y aratık lar ‘ins an sayılır lar mı1 sayılmazlar mı? Benim gibi bir neticeciiçin, bu soru bir cevabı hak etmez çünkü bende hiçbir ilgi uyandırmaz. Y eni bir <L ucy Mile tanışmanın hay ranlık uy andırıcı ve gur ur ve

rici bir şey olduğunu bilme m y cter lıdiı. Mada ly onun diğer y üzündeki saltçıysa bu soruya cevap vermek vc insanlara, sırf insan oldukları için verilen eşsiz vc özel k onum u bahşetme ahlak i ilke sini uy g ulam ak

zo rundadır . Kğer bir çık ma z içine girerlerse büy ük olas ılık la, tıpkıG üney A fr ik a’dak i ırk ay rımı meselesinde olduğu gibi mahk em e k urarlardı ve bu özel bireyler üstünde ‘insanlık testi’ uygularlardı.

A ustralopithecus için net bir çözüm g ir işimi m ümk ün ols a bile,

biy olojik ev r imimizin k açınılmaz bir özelliği ola n kademeli süre klilikbize, ahlak i ilkey i lekeley en, kes inliğini y ok eden vc ‘sınırın' oldukça y akınında olan birtakım ara nesillerin olmas ı ge re ktiğini söyler . B unu

daha anla şılır biçimde söy lemenin y olu, ev rimde doğal sınırlar o lm adığıdır . S ınır ilüzy onu ev rimsel süreçte ara nesillerin y ok olma lar ıy laort ay a çıkar. Elbette insa nlar ın, diğer türlere kıy asla daha çok acı çekecek duy ar lılıkta olduğu iddia edile bilir. Bu çok doğr u bir s aptamaolabilirdi ve hak lı olarak insanları özel bir k onuma s ok abilirdik. A n

cak evrimsel süreklilik bize kesin bir far k olma dığını g öster ir. S altçıahlak i ay rımcılık ev rim gerçeğiyle çok büy ük bir y ıkıma uğramıştır.

Bu dur um un f ar kında olar ak endişeye ka pılan y aradılışçıların evrimkarşıtı olma lar ının en temel sebeplerinden biris i budur : ev r imin k endi inançlar ındaki ahlak i sonuçlarından k or kar lar . Y aptıklar ı doğr udeğil ancak her k oşulda , ger çek düny ay la ilg ili bir g er çeğin ahla kençekici olanın göz önüne alınarak tersine çevrilebilrncsiuin mümkünolduğunu düşünmek hiç şüphesiz ki çok tuhaftır .

“ İl i m l i ” (n a n c i n b a ğn a z i .i ğa g ü ç k a t m a s i

Sa ltçılığın k ar anlık y üzünü tanımlark en, k ürt aj k linik ler ini tahr ip

eden A me r ikal ı Hır is tiy anlan ve özellik le kadınlar a k arşı uy g uladığıişkencelerin listesi bur ada say ıp dökcmcy cccğtm kadar üzücü olan A fg anis tan T aliban’mdan bahsetmiştim. Bu k onud a, k adınlar ın oio-

mobil k ullanma lar ının y asak olduğu ve y anında bir erkek ak rabasıbulunm ada n (ki bu, cömer t bir ödünle , k uçuk bir oğla n çocuğu olabilir ) evden çıktığında başı belay a g ir diği ay etullahlar y önet imindeki

11-uıy, 19 74 pknıLı F rjcıvu M ıun tc Taıeb ik A ıueftkalı (uko atoio ft D oculd Jo hnton 'ım ek ibinin Doğu

A f ıı k j 'J j E J iy ııpy j'a m IL ıd j r bâ lê ıin dc buf uı ua y j k üj ık d o n mi ly on y ıl j u » n d j k i 105 cm bo y un da k i

A ıu tn lo pit hc c uı ıf a r t n m f e tih. U m i bu luo uj a nu k ut to nuk içi n bu lu ndu ğa ak âm ver ile n yemekte U c a tl»(» b un un bir nuıuk p ırc juo dı «di jeçen k ı ıdın Cimlaulmi>tır . Çünk ü buluntu y e ti l in y ap« olmu> birdı>inm bnnen bemen efc»ıkm tikeler k rm ıkk ns tn f mıiırdı -< J »

T ınn Yanılgm 2 ,'jy



ıı • Dinin t a lanca» N nit f ' Ncıko Dd ım an Ot nuk G« t ls u/

Iran ve Suudi prensler yönetimindeki Suudi Arabistan'a kadar uzanabiliriz. S uudi A rabistan ve g ünümüzün diğer te okr asiler inde k adınlara nasıl muame le edildiğinin çarpıcı bir s unumu için J an G oodv v in'inOnurun Bedeli (Price Honour' eserini izleyin. Independent gaze

tesinin (L ondr a) en hay at dolu köşe y aza rla rından birisi ola n Joha nnHar i, başlığıyla her şeyi anla ta n bir makale yazmıştır: “ Cihat savaşçısını derinden sarsmanın en iyi yolu, Müslüman kadınların ayaklanmalar ını tetıkle mck tir.”,,w/

V ey a, bunu Hır is tiy anlığa uy arlarsak, da ha önce bahs ettiğim A merik an ‘v ecde dalan* Hır is tiy anlarının A merik an O r ta Batı po litikas ında kaz andık lar ı g ücü şu Incil temelli inançla r ından a ldık la r ı

nı söylemeliy iz; İsrail. Filis tin’deki turn toprak lar üze rinde T anrınınverdiği bir hak k a sahiptir.,,J,/ Bazı vecde dalan Hıris tiy aıılar bir adımileri gider ve bir nükleer savaşözlemi duyarlar. Bunun sebebi Vahiy k ita bının tuha f ancak şaşırtıcı düzey de popüle r bir y or umudur .Buna göre» nükleer savaşın bir ‘A rma g eddon’ olduğu v e bunun İkinciCeliş’i hızlandır acağı düşünülmek te dir . Sam Ha r r is ’in Bir Hır is tiy anUlusu’na Mektup kitabındaki konuyla ilgili kanı donduran yorumunu olduğu g ibi ak tar ıy or um:

Eger New York şehri aniden bir ateştopuna dönüşccckse. A merikan nüfusunun öııcınli bir yü/.dcstnin ateşin ardındançıkagelen mantar biçimli bulurun üstünde bir umut ışığı göroeekleriııi söylemek abanı sayılma? ki bu ışık onlara, olabilecek cn güzel şeyin olmak üzere olduğunu bildirecektir: Isa’nındönüşü. Bu tür inançların kendimiz için uzun omurlu gülecekler yaratmakla pek yardımcı olmayacağı gnn gibi ortada:

toplumsal ekonomik, çevresel ve jeopolitik açıdan. ABD hükümetinin herhangi önemli kurulularından birinin, dünyanın*oııuııuu geldigine vc bunun şanlı bir son olduğuna gerçekteninandığını gözünüzün önüne getirin. Amer ikan halkının neredeyse yarısının sadece dinsel dogma temelinden güç jlarak hutür biı safsataya inanması, bir ahlaki ve zihinsel acil durumolarak değerlendirilmelidir .

T üm bunlar a ek ola ra k , dinsel inançları y üzünden, ayr ıntısıy la açıkladığım orta k 'ahlak A nlay ışı’nın bütünüy le dışında katan ins anlarvar dır. B u kişiler benim saltçılığın karanlık y üzü de diğim şeyi temsilederler ve genelde aşırı uç g örüşlü kimse olar ak ta nımlanır lar . A ncakbu bölümde ele alm ak istediğim k onu dinin, ılımlı ve y umuşak olsabile, aşırılığın doğal olarak beslendiği ina nç hav asınının sağla nmasına yardımcı olmasıdır.

¿ 7 $ Rıd urd Da<vk>n>



1U .M U ’ İN A N C IN B A C N A Z U C A l . Ü Ç R A l M AM

Temmuz 2005’te Londra, planlı bir intihar bombacısı saldırısına mar uz k almıştı: merroda uç bom ba ve bir ta ne de bir otobüste.Bu parlamalar 2001 ‘de Dünya Ticaret Mcrkezı’ne yapılan saldırı kadar önem li değildi ancak elbette ik i/ kule saldınst da ha beklenme

dik ti (a s lında, K ush'uıı Irak 'ı işgalinde B iair biz is te me diğimi/ halde y ardım g örev ini üstle ndi ve o zamandan beri L ondra bu tür te röris teylemlere karşı tetiktey di.) A ncak y ine de L ond r a’dak i patla mala rİngiltere ’yi k or k utm uştu. Gazeteler , bu dör t ge nç ada mın int iharbombacısı olma hikâyeleri ve canlarını aldıkları masum insanlarlailg ili acı verici tahmin ve değer lendirmeler le do lup taşmıştı. C anile r ,kr ik et sever terbiyeli İng iliz v atandaşlar ıydı ve ar kada şları taraf ından

seviliyorlardı.Bu kriket sever genç adamlar neden böyle bir eylemi gerçekleştirdiler? Filistinli benzerlerinin ya da Japonya'daki kamika/.ecilerin

ya da Sri l.ank a'dak i T amil K aplanlar ı’nın aksine, bu canl ı bomba lar y oksun bır ak acak la r ı ailele rinin ünlü ola cağı, onlar la iy i ilg ilenilece ği ya da şehit pa ns iy onlar ında raha t y aşay acakla rının bekle ntis i içinde değillerdi. B unun ak sine, bazı durumla r da, ak rabala r ı kendiler ini gizlemek zorunda bile kaldılar. Canlı bombalardan birisi hamile

karısını düşüncesizce dul bıraktı. Yeni y ürümey e başlamışçocuğu da yetim k aldı. Bu dör t genç ada mın ey lemleri y alnızca kendiler i ve k urbanları için bir felaket olmakla kalmadı ve aynı zamanda aileleri veİngilter e'dek i tüm M üs lüma nla r da bundan e tk iledi. Ters bir tepkido ğdu. A kl ıselim ve terbiyeli insanlar ancak ve anca k dinse l inancınetkisiyle kendilerini kaybederek bu kadar çıldırabilirler. Sanı Harrisbir kez daha idrak y eteneğini konuştur ar ak açık sözlü bir y or umdabulunmuşvc bu sefer K l- Kaıdc lideri Usanu* B in L adin örneğini seç

miş(ki Bin Ladin’in Londra’daki bombalama olaylarıyla ilgisi yoktu.) Neden insan Dünya Ticaret Merkezi ve içindeki insanları yoketmek istesin? Ladin'i ‘kötü birisi’ olarak tanımlamak bu önemli soruy a uyg un bir y anıt ver me s or umluluğumuz dan k açma k ta n başkabir şey de ğildir.

Bu sorunun cevabı çok açıktır; bıktıracak derecede, bizzat

Bin L adin taralından açık seçik belir tilmiştir. Cevap. Bin Ladin g ibi adamlar ın inandıklarını söyledikleri şeylere gerçekten inanmalarıdır, K uran’tn gerçekliğine kelimesi kelimesine inanırlar . Ncdcu oıı dokuz iyi eğitimli orta sınıf adam bu dün

yadaki hayarlannı hİnİcrce komşumuzu öldürme ayrıcalığıylatakasladı? Çünk ü bunu yaptıklarında doğrudan doğruya cennete gideceklerine inanmışlardı. İnsan davranışına bu kadareksiksiz vc tatminkâr düzeyde açıklık getir ildiği durumlar nadirdir. Bunu makul bir açıklama olarak görmemekte neden bu

kadar diretiyoruz?'*

t u n Y ou ig nı 2 7 9



CJuuu S ıiU nuıı Mo Im I Nıdcıı Uu i i b m (Nnufa Kr rrinr?

Sayguı gazeteci Muriel Gray. 24 Temmuz 2005 tarihli Herald’daki y azısında, L ondra'da k i bombalama ola y la rına atıfta bulunar ak av nınoktaya parmak basıyor.

K otutıığu aşikâr ıkılt George \ V. Buslı vc Toııy Blair dâhil herkes suçu Müslüman 'topluluklar ın' etkisizliğine auvor. Fakatbuımıı lek sorumlusunun olduğu ve bunun biz olmadığıma,hiç bu kadar açık bir durum olmauumı>iı. Butun bu acıların,kargaşanın, şiddetin, terörün vc umursamazlığın nedeni elbettedinin kendisidir ve bovlesi aşikâr bir gerçekliğin altını çizmekher ne kadar gülünç görünüyor olsa da, gerçek şu ki hükümetve medva bıınun doğru olmadığını iddia ederek her şeyin üze

rini örttüklerini zannediyorlar.

Batılı politikacılarımı/ D harfini (din) kullanmaktan kaçınırlar vebunun yerine, kendine özgü bir mantık ve iradeyle, mücadelelerinibir ‘terör’ karşıtı savaşolar ak tanımla r lar . Sank i te rör bir çeşit ruh

ya da nüf uz muşgibi. Ya da teröris tleri katışıksız ‘köt ülük le ’ motiv eolmuşkişiler olar ak tanımlar lar . A ncak onlar ı motive eden kötülükdeğildir , i 1er ne kadar baştan çıkarılmışolduk la r ını düşünsek de,

teröristler doğr uluk y olunda olduklar ına kara r verir ve npkı kürta jdoktorlarını öldüren Hıristiyan katiller gibi inançlarındaki emirlerisadakatle yerine getirirler. O nla r psikoz hastası değildir; K endi k avramlarıyla mantıklı, dindar idealistlerdir. Eylemlerinin yararlı olduğunu düşünürler , bir ta kım çar pık, kişisel t uha f özellik ler y üzünde nşeytan ta rafından ele geçirilmişolduk lar ı için de değil a ncak beşiktenitibaren tam ve sorgusuz bir inanca sahip olacak şekilde yetiştir ildikleri için. Sam Har ris , İsr ailliler i öldürme y e teşvik eden dür tüy ü

‘şehitlik sev gisi... hiçbir şeyin int ik amını a lm ak niy et inde de ğildim.Sadece bir şehit olma k istedim* s özleriy le açık lay an, ey lemini g erçekleştirmey i başar amamışbir Filis tinli int ihar bo mbacısından bahseder.IV K asım 200 J tar ihli T he Ne w Y orker gazetesi, bir diğer başarısızolmuşint ihar bombacısı ile muhabir Nasra Has san’m yaptığı r öportajı y ay ınlamıştır. Bu bombacı ‘S’ k od adıy la tanınan y irmi y edi yaşında kibar bir genç Filistinliydi. Bu röportajda cennetin cazibesi, tıpkı

ılımlı pa paz ve öğretmenlerin anlattık lar ı gibi şairene bir anlat ımlabize s unulmuştu, bu yüzden uzun uzadıy a ak tar ıyor um:

“Şelıiı olmanın neresi g üzel? " diye sordum.“ Manev iyatın gücü hızı göğe yükseltir, maddiyatın gücüyse

bızı yerin dibine batırır” dedi. “Şehitliğe meylermişbir insanmaddiyatın cazibc.sine karşı duyarsızlaşır. Liderimiz bize şöyle bir soru sordu, ‘operasyon başarısız olursa ııe olacak?’ onaŞöyle karşılık verdik, ‘Her halükârda Peygamber ve arkadaşla

rına kavuracağız, inşallah.’ *4

280 Rnk ald Djwfcim



' t U M L T ( K A N O N R A Ğ N A Z L l C A < ;Ü Ç K A TM A S I

“A hirde kavurmak üzereymişçesine bir histc süzülüy or, y ürüyorduk. Ktı^kumır/ vokrtı. Allah'ın huzurunda Kuran üzerine yemin ettik; asla bozulmayacak bir söz verdik. Bu cıhad

yeminine bayt di- ridıvan denilir ki bu, Peygamber vc şehitler

için ayrılmışbir Cennet bahçesidir. Cihad ilan etmenin farklı yolları olduğunu biliyorum. l:akat bu zevkli; en zevklisi. L&er A llah aşkı için yapılıyorsa tüm şehitlik harekatları, bir sivrisinek ısırığı kadar canımızı y akmaz!11

S bana operasyonla ilgili son planlan içeren bir film gösterdi. Filmde o ve onun haricinde iki genç adam şehitliğin şanıylailg ili sorular vc cevaplardan oluşan ayinsel bir diy alog içerisinegirmişlerdi...

Genç adam ve lider daha sonra diz çöküp, sağelleriniK uran'a bastılar, lider şöyle dedi: "Hazır mumuz)’ Yarın, Cennette olacaksınız.1'1 M

Eg er ‘S’ nin y erinde ols ay dım, lidere şöy le bir çıkışta bul unur dum;“T amam o halde, neden kendi boynunu kırmıyorsun? Neden bu intihar görevini sen ger çekleştirip, çabucak Cennete g itmiy or s un? ” A ncak biz im a nla ma k ta çok zo r lanac ağımı/ şey (bıınu te kr ar lıyorum

çünkü çok önemli) bu insanların inandıklarım söylediklerine gerçekten inanmalarıdır. B urada k ulağa küpe y apılmas ı gerek en mes aj, dinsel aştrtltğtn de ğil, doğr udan doğruy a dinin suçlanması gerektiğidir ;çünk ü din (aşırılıkla) s aptırılmadan once de sahte ve hoşg örüsüzdü.

V olta ir e uz un zaman önce meseley i do ğr u kavramıştı: “ Bu saçmalıklara ina nma nızı s ağlay anlar, vahşet uy g ulama nızı da s ağlay abilir ler .”Ber tr and Russel da öyle: “ Birçok insan düşündüğünde n daha önceölecektir. Aslında zaten öldüler.”

Dinsel inancın sırf dinsel inanç olma vasfıyla zorunlu bir saygıyıhak ett iği ilke sini onay ladığımız sürece, Usame B in L adin ve intiha rbombacılarının inancına saygı göstermemek mümkün olmayacaktır.

B unun alter natifi dinsel ina nç için ke ndiliğinden say gı ilkesinden v azg eçme ktir ki bu zor lam a g erektirmey en net bir seçimdir. İnsanlarısadece ünlu ‘aşırı’ inanc a karşı değil ama her türde n inanca karşıel imden g eldiğince uy ar ma mın nedenler inden biri de budur . İlım lı'

din in öğretile r i, her ne k adar kendi içlerinde aşırıcı olma s ala r da , aşırıcılığa açık dav etiy elerdir. A şırıcıl ık dinsel inanca özg ü de ğildir. A şırıcı v atan ya da etnik

g rup sevgisiyle de tehlikesiz bir düny a y ar atmay a çalışılabilir . Bu sizce de m ümk ün değil mi? Kvet bu mümk ündür, tıpkı J a po ny a ’dak iKamikazeler ve Sri Lanka’daki Taınil Kaplanları gibi. Ancak dinselinanç akılcı çıkar hesabının bilhassa etkili bir susturucusudur ve ge

nelde diğer lerine bask ın çıkar. Böyle olmas ının sebebi sa nırım, ölü

mün bir son olmamas ı v aa dinin zahmets iz ve baştan çıkarıcı bir sözolması ve şehit olar ak cennete g itmenin çok g ur ur duy ulaca k bir şey

la ntt Y j m l tn ı 2 8 i







- - — ■ ^ v > n w 1 | ii f c j a ^ à ^ . »ft- tfcf r a ■ i ■■_ y i - *■=

■ i S W < 4 — - i I t a l i e “ ■« # « i v

— ■ * W 'T T * - i f = r * l * ■ • M ı ş i y i ^ r # '

- I - ^ U r t ^ i y J i i I •m B W n a w n ^ - . i ^ ^

■v" ' - t r i — ^ ^ - J , X > - Hfc. f alT Ï II IV ^1 » | M X J flflM» . -J<

V - " ■ R i " y « I m « » ■£ L ^ î i a M

" l a ^ * J a~<* * * E "- - » r . ^ - ı r t a » ■j p A w h- “ — - * - ^C n i » * â = , * n v j i % Hwom +m ^ m J t m ^ « ,■- T h. — i H - i V i - . - Â ÿ ^ y l l , ^ ! ^ ^ . - , ^ , ^ .

' "■“ . . - * , . - * t a .• i l ^ t r l u i r j a p f i f f i ’ ^ j h ^ l - 4

— ' ~ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ^ r ^ 1:— ^"- “ = - = Ï F Ï - * M

— ” ' - " i - T İ n » - n ~ m ^ l l ■ i ■_*. i- h — r v >BW y ^ # n y t r f , - ? f

- - .► II. I K . » « . . .

"* * ^ —!F " " “ • n m i s r i 7H i m h ! o ( . | __ n



BÖLÜM 9

Çocukluk,

istismar veDinden Kaçış“Her köyde öğretmen denen yanan bir ateşvar;

ve yine her köyde papaz denen ve

bu ateşi söndüren bir i var. ”

V l C T O R H U G O



O k u LIu V. Itmnuır <r IhnHcn k»o»

19. y üzy ılda İta ly a’da y aşanan bir olay ı anla rma k la başlay ay ım. Bov-leşine kor k unç bir o lay g ünümüzde de y aşanabilir demek is te miy orum. Ancak bu olaya tıcdcn olan kafa yapısının, uygulamada olmasa

da, ııe yazık k i, bııgiin de sürdüğünü bilmenizi iste rim. 19.y üzy ılda y aşanan bu ins anlık traje dis i, (g ünümüzde de süren) dins el tutumunacımasızca çocuklara yansıtılmasıdır.

1858’de, B olony a’da yaşayan Y ahudi bir aile nin 6 y aşındakioğlu ola n E dgardo Mor ta r a, E ngizisy on emr indek i P apalık polisince

yas alar gereğince aile s inin elinde n zor la alındı. Çocuk , gözy aşla rınaboğulan a nnes inin ve çares izlik içindeki babasının k ol lar ından çeki*lip alındık tan sonra R om a ’dakİK at ak üme n’e (Y ahudi ve M üs lüma nların Katolik yapıldıkları yurt) gönderildi ve burada Katolik olarak

y etiştirildi. A nne vc babası, birkaç kez y urda g elip rahipler in sıkık ontr olünde y aptıklar ı kısa ziyar etler in dışında, çocuk lar ını bir dahagöremedi. Bu olayın öy kusiı. Davit ¡ .K e me r 'in Edgardo Mortara'mn Kaçınhşı adlı ilginç kitabında dile getirilmektedir.

K dg ar do’nun öy k üsü, o zama nlar ın İtaly a’sı için hiç de olağandışısavılmaz. Bıı tür dinsel kaynaklı kaçırmaların nedeni hep aynıdır. Her

defasında kaçırılan çocuk, hiç vakit geçirilmeden, genellikle Katolikolan bir çocuk bakıcısı tarafından gizlice vaftiz edilir; Engizisvon'unvaftizden haberi daha sonra olur. Roma Katolik Kilisesi'nin temelinanç sistemine göre, usule aykırı ve gizlice yapılsa da, çocuk bir kez

vaf tiz e dildi mi ger i dönülm e z şekilde I lıris tiy an olmuşsay ılır. Busistemin zihniy etine göre. “ Hıristiy an ola n çoc uğun’* Y ahudi olan ailesine ger i v er ilmesi olanak dışıdır. Bu ayk ırı ve zalimc e tutum , sonderece inançla , vahşi bir uy g ulama biçiminde inatla ve sebatla sürdü-

rülegelmiştir. Bu arada, bu vahşi uy g ula ma nın v ar lığı ze ng in Y ahu-dilerin uluslararası gücü nedeniyle Katolik gazeresi Civiltâ Cattolica ta r af ından g örmezde n g elinmiştir . Bu, hiç de y abancısı o lmadığımızbir dur um değil midir?

Edg ar do Mo r tar a ’mn öy k üs ü, y arattığı y ank ının büy ükl üğü dışında, buna benzer olay lar ın hemen hemen bir benzeridir: Çocuk . H

y aşında, ok uması v a/ına sı olmay an A nna Moris i adında K atolik bir

kızın gözetimine bırakıldıktan kısa bir süre sonra hastalanır. Vaftizedilmeden ölen bir ço cuğun sonsuza de ğin cehennemde y ana ca ğı boşinancıy la yetiştirilen kız, çocuk ölecek diye çok k or k ar ve hemen K ato lik k omşusuna g idip v af tiz in nasıl y apıldığını öğrenir . Eve dönüncek üçük E dg ar do’nun başına bir k ov adan a ldığı suları serper ve “ B aba,O ğul vc K utsal Ruh adına seni vaf tiz e diy or um” der. İşte bu k ada r !O a ndan itibaren küçük K dgar do resmen Hıri>tiyan olmuştur . Y ıllarsonra olay ı öğre nen E ngiz isy on rahipler i, verdikler i k ar ar ın ne g ibi

sonuçlar y ar atacağını hiç düşünme den, v aftizi onay lar lar .Katolik Kilisesi'nin tüm aile için çok büyük bir önemi olan bir

2 S 6 K K k u ılD ın ıi ii ıı



dinsel törene, herhangi bir kimsenin herhangi bir kimseyi vaftiz ermesine izin vererek (bugün de aynı uygulama yürürlüktedir), onayver mesi çok ilg inçtir. V af tiz edenin rahip olmas ı g er ek mediği gibi»ço cuğun, anne ve baba s ının, ya da başka bir is inin onay ının a lınm ası da gerekmez. Bu konuda onay ı belgeley en imzay a g erek olm adığıg ibi, resmi anlamda bir tanığa da gerek y ok tur. G ereken y alnızcabiraz su, birkaç sözcük, çaresiz bir çocuk ve boşinançlı, dinsel konularda beyni yıkanmışbir çocuk bakıcısıdır. (îerçekten de yalnızcabunlar a g er ek sinim vardır; çünk ü, çocuğun y aşadıklarına tanık olacak y aşta olm adığı düşünülürse, bu ola y dan k im in haber i olacak tır?K ato lik o la r ak yetiştir ilmişbir mes lektaşım bana şunları y azmıştı:

k‘ Biz be bek ler imizi v af tiz e derdik; k üçük Pr otestan ar kadaşlar ımızıvaft iz et tiğimizi hiç hat ırla mıy or um ama bunun v ar lığından ve bug ünde sürdürüldüğünden hiç kuşkum y ok . Biz bebe klerimizi vaf tiz ederdik; onları kiliseye götürür, kutsal komiinyon' törenine katılmalarımsağlar ve buna benzer başka şeyler y apardık . Daha işin başında iyiKatolik anneler olmamız için beynimiz yıkanıyordu.”

I9 .y v ’da y aşayan kızlar ın, bana y azan bu moder n zama nlar ınhanımı g ibi y etiştir ildiğini düşünürsek, E dg ar do .V lortara olay ının

geçmişe göre bug ün pek yay gın olm adığına şaşırmamız g er ekir. Butür üzücü olay lar 19. y üzy ıl İta ly a’sında sıklık la vaşandıy sa, şu s oruy u ke ndimize s ormamız gerekir: P apalık Dev letle ri’ııde yaşayan

Y aİıudile r neden K atolik le ri evlerinde ça lıştır ıy or lardı? Bu, müthişbir tehlik enin veşertilmesi demek değil miy di? K atolik hizmetçiler iev lerine alırk en ne y aptık lar ının bilincinde değiller miy di? Buna verilecek y anıt akılla değil, dinle ilg ilidir. Y ahudiler in sebt g ünler inde

kendilerine çalışmay ı y as ak lamay an bir dine bağlı ola n hizmetçiler eger eksinimleri v ardı. Y ahudi bir kız, çocuğunuzu v af tiz etmeye k a lk ışmay abilir. onu k ollar ınızdan çek ip alm ay abilir ; bunda n emin olabilir s iniz, am a o cumartes i günler i ateşyakma/, ve ev inizi temizlemez .İşte bu nede nledir k i, hizmetçi tutabilecek v ar lıktak i B olony alı Y ahudi aileler çoğunluk la K ato lik leri evler inde çalıştırıy orlardı.

Bu kitapta Haçlıların. Conquıstadore*larm (Güney Amerika’yısömürgeleştir mey e açan öncü İspany ol ları v a da, İspany ol

Eng izisy onu’nun y ar att ığı dehşetin ay rıntılar ına girmekten biler ekkaçındım. Acımasız ve kötü insanlara her yii/.vıld:i ve her dinde rastlay abilirs iniz; ama İtaly an engizisy onu ve onun çoc uklar a y örc likdav ranışı dinsel z ihniy etin ve sırf bu zihniyetten kaynaklanan kötülükler in ne o lduğunu açıkça or tay a k oy mak tadır. Dinse l zihniy etinbu yapısıdır k i, bir parça su ve birkaç büy ülü sözle bir çoc uğun y aşamım baştan aşağıya değiştirebilmekte, ailenin hük m ün ü, çocuğun

onay ım, m utlul uğunu ve ruhsal e s enliğini.. . K ısacası, sağduy unun veItj 'nın olum unu anmak w.tn k utv ııımıı eluırl> »r >u up b v jp ıbn dini bir tören.

Tanrı Yanılgm





suçlamak büy üklük t as lamak ta n başka bir şey değildir . Y uk ar ıda yeralan alıntı bu konudak i Hıris tiy an dav ranışının canlı bir ör ne ğini sergilemektedir. Bu durumda her iki tarafı aynı kefeye koymak büyükbir adaletsizlik olur; am a bura da şunun belirtilmesi g erekir k i. Mor-

tara ailesi rahiplerin isteğini kabul etse ve onla ra kendile rini vaftizetme o lana ğını verseydi bir anda Edg ar do'y u geri alabilir di. Bir parça su ve bir k aç anlamsız sözcük ile Edg ar do resmen çalınmıştır. Bu,öğre tiy le bey ni y ıkanmışdinsel bir t utum un budala lığında n başka birşey ola maz. K ov adan alınıp serpilecek başka bir su süreci tamame ngeriye çevirirdi. Kimilerine göre Mortara ailesinin bu uygulamayakar şı çıkması k ör bir inatçılıktan başka bir şey ola mazdı. K imilerine

g öre ise, ai lenin ilk eli duruşu onlar ı çağlar boy unca g örülen din yo*lunda k urban ola n ma sum kişilerin uzun listesine ka tıy or du.“Rahat olun Ridley Efendi! Tanrı’nın inayeti ile bugün

İngilter e’de bir ateşy ak acağız. B ütün k albimle ina nıy orum ki, bu ateşhiçbir zaman s önmey ecek.” Uğrunda can v erilebilecek s oy lu dav alar ın var old uğundan k uşku duy muy or uz; a ma din y oluna k urba ng iden Ridley , I.atimer ve Cr amme r neden K at olik liğin yüce amaçları

yer ine Protestanlığın k üçük amaçlan uğruna kendilerini ateşe att ılar?

Y ok sa bu, yarı yar ıya do lu olan bir bardağa nas ıl ba kıldığıy la mı ilg ilidir? Mo r ta r a ailesi, inatçılıklar ı (y oksa, ne tara fta yer aldığınızabağlı olar ak , soy lu dav ranışlan) y üzünden mi v aftiz denen bu anlamsız töreni k abul etmemişve fırsatı kaçırmıştır? V af tiz olur k en sabırlabeklemeler i ya da fısıltı ile “ bay ır" demeleri olanak dışı,mıy dı? Hay ır,bu m ümk ün olamazdı; çünk ü onlar (ılımlı) bir dinin kar ştsındaydılar;bu yüzden bu komik oyunu ciddiye almaları gerekirdi. Beni buradailgilendiren yalnızca zavallı küçük Edgardo’nun, farkında olmadan,

dinsel zihniy et in eg emen olduğu bir düny ay a çekilmesi, y ay lım ateşine tutulma sı ve iyi niyetle y apılmışolmas ına kar şın, küçük bir çocukiçin zalim lik te n başka bir şey olma y an bir davranışa k onu edilme sidir .

Ola y ın bir başka y önü de, hang i dinden olurs a ols un 6 y aşındakibir ço cuğun gerçek len o dinden say ılıp say ılamay acağı k onus udur.Başka bir deyişle, heniiz o lup bite nler in far kında o lamay ac ak bir y aştak i çoc uğu bir çırpıda bir dinde n ötekine çev irme k s açmalık değil

midir ? B undan daha da saçma o la n şey bu y aştaki bir ço cuğu belirl ibir dinle y af talama k tır. Edg ar do’nun başına g elenler o nun bir dinebağlanma sıy la ilg ili olm ay ıp (çünk ü o dinsel düşünce leri içselleştiremeyecek k adar k üçük bir y aştadır) ona anne ve babasının gösterdiğisevgi ve sevecenlikle ilgilidir. Edgardo, ailesinin sevgi ve sevecenliğinden, bek ârlık y emini etmişrahiple rin insani duy ar lılığa y abancıanlams ız acımasızlık lar ı yüzünden y oksun kalmıştır.

Tun» Ydnıljp»



1 C x aW uk. l ıb ıoM f « « Dind ni K m h

F İZ İK S E L V E R U IIS A I. İS T İS MA R

Çocukların dinsel amaçlı istismarı günümüzde cinscl amaçlıistismara dönüşme k te dir . B aşlangıçta cinsel amaçlı is tis mar ı ele a lmanın ge re kliliğine inanıy or um. K imileri çocuk sapık lığı ile ilg ili g ünümüzde bir isterinin y ar ıml ığına, 16 92’dek i Salem cadı ai'cdarım anımsata n bir saldırı psikoloj is inin y av g ılaşmak ta olduğunu söylemekte dir. T emmuz 20 00 'de, Ing iltere’nin en nefret edilen gazetesiolarak tanıtılan News o f the World gazetesi, açnğı bir kampany ay la

bir tak ım gruplar ı çocuk s apıklar ının üzer ine s aldırtmıştı. Ço cuk hekimliği ipıd'uT ’; ile sapık lığı -fihı arasındaki ayrımı bilmeyenbir gr up fana tik , bir hastanenin pediatri serv isini bas n.f/K‘ Pedofiliile ilg ili s aldın psikoloj is i aileleri paniğe sürükleyecek k adar şiddetlendi. B unun s onucunda eskiden çoc uklar için çok buy uk bir neşekay nağı ola n gezme ve dolaşma öz g ürlüğü s ınırla ndı. G ünüm üzünJust Williams’lan, Huckfins'leri, Swallow’lan ve Amazonları artıkgezip dolaşma özg ürlüğünde n y ok sunlar (düşünüldüğünün tersine, oza ma nla r dak i te cav üz riski şimdik inden az değildi).

News o f the W orittun bu k ampany ay ı başlattığı s ırada, Sussex ’tesekiz yaşında bir kız çocuğu cinsel amaçla kaçırılmışve öld ürülm üştü. Y ine de, bütün pe dofili 'leri (aslında çok azı cinay et işler) katilolar ak g örüp, intik am alm ak için saldırmak adalets iz olur . Çalıştığım üç y anlı ok ulda da, çocuk lar a olan şefk atleri g örg ü kura llar ınıgeçen öğretmenle rin çalıştırıldığını g ör düm. Klbette bu kınanac ak bir

davr anıştır; anc ak , bövlele rmitı k imi g ruplar ca ya da y asa güçler inceizlenmeler i ve çocuk katiller ine uy g un g örülen dav ranışlar la karşıtaşmaları elbette hak lı g örülme z. Böyle bir ola v m k urbanı ola n biriolsam da, bu dur umda , onlar ın y anında yer atmam g er ek tiğine inanıyorum.

Rom a K at olik Kilisesi geçmişte buna benzer, büyük pay sahibi olduğu bir ay ıbı doğur du. Birçok nedenden dolay ı Ro ma K ato likKilisesini sevmem. Ancak adaletsizlikten daha çok netret ederim ve

bu k ur umun bu konuy la ilgili* özellik le de İrlanda ve A me r ik a’da,hak sız ola r ak şey tanlaştınlıp şey tanlaştır ılmadığmı merak ederim.K am uoy undan yükselen fazladan kızg ınlığın, meslek lerinin buy ukbir kısmı ‘günah’ yüzünden suçluluk yaratmaya adanmışrahiplerinik iy üzlülüğü yüzünden o lduğunu s anıyor um. Z ir a , insanla r ın küçük

yaşlardan başlay arak say gı duy ma ları için eğit ildik ler i y etk ili olanbir kişinin g üveni suiistimali vardır. Bu ek k ızgıtıltk lar bizi y argının

etkilenmemesi açısından dikkatli kılmalıdır. Bu konuda insan ruhunun g eçmişte olup bitenler le i lg ili y alan y anlışşeyler y ar atmay a olan

.*>90 R k l u ı J D i f e k i ı u



Ft? l K W l . V E Rl I H s A l KT İS M A H

y atk ınlığını ve ahlak i değerleri zay ıf olan dok tor ve av uk atlar ın kışk ır tmacı dav ranışlar ını da dikk ate almalıy ız. Elizabeth L of tus k urbana her parçası y aşanmışgerçek bir anı g ibi gelen anılar ın gerçekle

ilgis i olma y abile ceği dur umla r ın ne ka dar kolay oluştuğunu (kendini

bu kinin savunulmasına adamışinsanlara) göstererek, çok cesurcaharek et etmiştir .in7/ Mahk e me jüri ler inin y anlışam a içten bir ta nıkifadesi k arşısında bocala y acak lar ı sezilebilir.

İr landa'y a özg ü bir olay olar ak , (cinsel is tismar içermese de) ülkedeki erkek nüfus un k ay da değer bir k ısmının eğitiminden s or umluHıris tiy an Kardeşler iC.hristuın linıtbrr.<) ce maatının v ahşi tutumu

inamlma/,dır ./,JW İrlanda'da birçok kız ok ulunu y öneten rahibele

rin sadist dav ranışları için de avnı şey söy lenebilir . Peter M ul la ns ’mMagdalene Rahibeleri 'T hr Mugdılcnr Si<tnş•filmine konu olan

k ötü ünlü Mag dale ne S ığınma Ev i, v ar lığını 1996 y ılma k ada r s ürdür müştür. K ırk y ıl sonra , kötü muame le için taz min at a lm ak , cinselistis mar için alm ak ta n z or dur ve geçmişi sor uşturmak için k ur bandan para alm ad an hare ket etmeyecek av ukat lar kıt değildir . Bazıtacizler o k ada r u/.un sürer k i, iddia s ahibi davac ı hikâyes ini anlata-madan ölebilir. Katolik kilisesi tazminatlar için, dünya çapında bir

mily ar dola r dan f azla para ödemiştir ./,,y- Onlar a s empati beslemeyebile başlay abilir s iniz, tabii ki bu par ala rın nereden g eldiğini hatırla

y ana kadar .D ub li n’de v er diğim bir konfe ra nsın soru k ısm ında, İr la nda ’dak i

K atolik rahipler in ya rg ılandığı, k amuo y unda epeyce ya nkı bulan,cinsel istismar dav alar ı konus unda ne düşündüğüm s or uldu. Ben de,bir çoc uğun K atolik olar ak y etiştir ilmesinin, şüphesiz cinsel istismar k ada r k or k unç old uğunu, uzun vadedeki psik olojik zar ar ının,tartışılır şekilde, cinsel is tis mar dan fazla old uğunu söyledim. B u, oanın hav as ına uy g un, düşünülme den v er ilmişbir y anım; am a birdens alonda k i İr la nda h to pluluk tan, be ni şaşırtan, müthişbir a lk ışy ükseldi (dinle y icilerin büy ük çoğunluğu ülkede bir az ınlık oluştur anD ubl in’li cntcllek tüeller di). Daha sonra lan K atolik olar ak y etiştirilmişkırk y aşlar ında A merikalı bir ha nımdan bir me k tup aldığımda bu

olay ı y eniden anıms adım. Bana s öy lediğine g öre, yedi y aşındayken

başından iki hoşolmay an ola y g eçmiş. Bir bölge pa paz ı ar aba sındakendisine cinsel istismarda bulunmuşve gene o sıralarda bir okul arkadaşı traj ik bir şekilde hay atını kay betmişve Prote stan old uğu için,k ilise nin resmi öğretis ine g öre, cehenneme g itmiş. O na g öre, K atolikpapaz ının cinsel is tismar ından k ay nak lanan fiziksel acı ark adaşının

trajik ölümünden kaynaklanan ruhsal acıdan daha hafifti.

“ Bir papazın beni okşaması (vedi y aşındaki aklıına göre)

“ berbat” bir şeydi; ama arkadaşımın cehenneme girmesi

t a m Y atalım ¿ Ç l



T _ . i i - > « O v a U u f r . I i b i m t r r* D i o & n t U (i >

soğuk ve sonsuz bir korkuydu. Papazın davranışı uykumukanırmadı; ama sevdiğini bir iıısaıım cehcııncmc gitmişolmasından kaynaklanan drhşcr duygusuyla gccelerı karabasanlar görüyor, hiç uyuyamıyordum."

A çık çası, k uçuk bir k ızın bir papazın arabasında uğradığı cinselis tismarın y ar attığı acı, diy elim k i kilisede y ar dımcılık y aptığı papazta raf ından tecavüze uğray an bir çoc uğun acısı y anında haf if kalır .Katolik kilisesinin bugünlerde cehennemi artık o kadar çok dillendirme diği söy leniy or. Fa ka t bu örne k , fiziksel is tisma rdan daha zararverici ruhsal ist ismar lar olabileceğini göster iy or. A nla tıldığına g öre ,

filmlerinde insanları korkutma konusunda büyük usta olan AlfredI Iitchcock, İsviçre’de ar aba sürerken bir den pencer enin dışında bir yeri işaret etmişve “ Hay atımda g ör düğüm en dehşetli sahne b u.”demiş, İşaret etliği yerde bir papa /., k üçük bir çocuk ile, eli çocuğunomz unun üzerinde bir şekilde sohbet ediy ormuş. Hitchcock ar aba nınpenceres inden başım çıkarmışve şöy le bağırmış: “ K aç k üçük çocuk!Hayatım kurtarmak için kaç! '.

“T aşlar ve sopalar k emik ler imi kıra bilir, f ak at s özler as la beni

incitemez." Bu atasözü ancak sözlere inanmadığınız zaman geçerli olur . A nca k yetişme döne minde aile ni/, öğretme nle riniz ve dinada ml ar ını/ tar af ından söylenen şeyler s izi, günahk ârlar ın cehennemde y anac ağına (vey a k adınların kocalar ın malt o lduğuna veya bunabenzer şeylere) tam anlamıyla, gerçekten inandır mışsa, bu dur um da ,sözün daha kalıcı olduğuna ve ey lemlerden daha z arar lı etkileri bulunduğuna ina nmak akla y atk ındır. D in a dam la r ının, öğre tme nler in,

cehennemde sonsuza değin y anarak cez alandırılan aff edilemez g ünahları çoc uklara öğrettik ler i düşünülecek olursa “ çocuk is tis mar ı”ifadesiyle hiç de abar tıy a kaçılmadığı kanısınday ım.

Daha önce de de ğindiğim T um K ötülükle r in K ay nağı mı? (Root of AH Evil?) adlı T V belgeselinde birkaç dini liderle g örüştüm ve Başpis kopos' g ibi ılımlılara de ğil de, dinsel g örüşle rinde aşırılığa kaçan

A merik alı din ada mlar ına yer v erdiğim için ele ştir ildim. A s lında ha klı bir eleştiri g ibi g örülüy or fak at bi/.c aşırı uç g ibi g örüne n bu A me

rika lı aşırılar ke ndi ülk eler inin ılımlılar ı. Pr og ramda Ingiliz sey ircileridehşete düşüren konuk la r da n bir i de Colerado Springs’ten bölg e papazı T cd I lag g ar d’tı. B ush A me r ik a’sı için hiç de aşırı say ılmay acakola n ‘‘Pa paz T ed” otuz mily on üyeli Ulusal Ev anjelik De rneği'niııbaşkanıy dı. Papaz, her pazartesi g ünü Başkan B ush'la te le fonda g örüşme ay rıcalığına s ahip olduğunu s öylemişti. G ünüm üz A me rik ans ta ndartlarına g öre gerçek aşırt g örüşlü kimseler le g örüşme k iste

s e y dim A B D ’d f açıkça Hıris tiy an teokras isi eg eme nliğini s av unan' la f ih e n B j jpok opouT nu. Kardinal Ba^pukopcan’na vc lagthrrr K j > H j lutr a 'oı pr o* r jm j ç'ıfcvıimı Hrpu■te hır rabun R«\ rrlı ıraur trı lrr ı ıor w tnıp pm ^ran u k jtiL inuy.jk .ikL f b u b ı U ı r ık V j l n u u j y ı ı u\ Uıı <,ıA

ı ı/jk O X f i K il fV Jtopırvu p ıug tj ıtu kdULiCJftıCu bctuni.

2 Ş2 I U k « d U ı« ü m



» İZ İK t t L Vf c RU HS A I İST İ«i M A »

“ Dom iv on İlahiyatı** Öğretisi yanlısı “ Y eniden Y apılanmacı” birinebaşv ur ur dum. K ay g ılı bir A me rik alı mes lektaşım bana şöy le y azmıştı:

“AvrupalIların,Eski A hit öğretisinde yer alan

vc(eşcın-sellerin öldürülmesi gibi) komitan savunan, işe alırken

veya oy kullanırken yalnızca l hrısnyanlara şans tanıyanilahiy at temelli bağnazlığın gittikçe yay ıldığım bilmelerigerekir. Orta sınıf bu türden yaldı/lı sözlerin etkisine çabuk kapılıyor. l.aik görüşleri savunanlar uyanık olma/.-larsa, Dominv oncular (Hıristiy an öğretisinin egemenliğini savunan dinsel görüşyanlıları) vc Yeniden Yapılanma-cılar, kısa süre içerisinde A merika'nın dinsel yaşamında

geçerli ve etkili olacaklardır."’

T V ’dcki pr og r amıma kat ılanlar dan birisi dc, Papaz Ted g ibiColorado Eyaleti’nde görev yapan Papaz Kcenan Roberts idi. PapazRoberts ’m çılg ınlığı Cehe nnem F.vleri diye adla ndır dığı yerleri k urmasına y ol açmıştı. Cehennem Kvi, çoc uklar ın, aileleri ya da o k ud ukları Hıristiy an ok ullar ı tar af ından g etir ildiği, ve öldük le r inde nelerolac ağını g öster mek üzere akılsızca k or k utulaca k lar ! y erdi. B u evlerde verilen temsillerde k or k unç sahneyi canlandıran o y uncular , çotukaldır ma , eşcinsellik g ibi “ g ünahlar ı” işleyenleri oy nuy or ve yanıbaş-lar ında şey tanca zevk ala n kırmızı g iys ili bir dev bulun uy or du. Bu,Piéee de Resistjncc'm ön oyunuydu, ve cehennemin kendisi, yakılank ük ür t k ok usuy la, lanetlilerin acı çığlıklar ıy la, çok gerçekçiy di.O y unun provas ını izledikten s onra (şeytan, V ikto ry a dönem i me lod

ram lar ındak i k ötü ada mı andıran a bar tma lı tav rıy la ta m bir İblisti)

Pa paz R obc rts ’la, oy uncula rın da izle diği bir g örüşme y aptım. Papazbana Cehennem E v i'ni ziyar et etmek için en uyg un y aşın on iki o ld uğunu söyledi. Bu sözleri beni çok şaşırtmıştı. O na on ik i y aşında birçocuk bu oyunu izledikten sonra korkup karabasanlar içinde kalırsabu dur um da n üz ülüp üzülmey eceğini sordum. B ana içten olduğunainandığım şu yanıtı ver di:

"Onların, cehennemin hiç gitmek istemedikleri bir yer ol

duğuna inanmalarını isterim. Ou iki yadında buna inanmazlarsa daha sonraki yaşlarda hiç inanmazlar; günah

' Önceler i banun *tbe Onloa ’un (bi r mizah ¿ u e i t ı i ı bt i >A au nUuft ımu i luy mi i imiw rap.mm, Mınrc rk k -ruıt gerçek gibi* www .ra0c2JCUOO.Oır^ıtOfy/2OO6/5/29/] 9tt55/959 . Bu Leh B dnml:F .trnul h u m ı(*»nılrK jL ıı ıbr tanm dl ( i ııçirr l o larak adlandırı lan bi r bt lg iuya r oyunudur. P .Z.Mycr» . o tur ika P üjI )üru L

web u ) f û u t i j >oy lr ( im l iy im “ V j r u y m k i Hınv ııy aıı lU hıy ıt (Ör tif ünu A me r ik a'y ı y enid en y apıla ndır

mak için k ulüt uu bir mili» ucdmuııuıı piyj . lr dv k m m ııt. Bu pdrCt>Gn lu 'nu ı e(cmenli | l Ue i lgi l i bak rını y » H n» o t um a la n la n t u y a y nuk v c e tk ili k ılma k i^îu c ıv a jıy nr um u/,. . M t e Hır g w v v cnl mı> : b u h m r iım elbem de adceri bir görev, Katolikkri . Yahodileri . Mutlununlan. Bwiiulen. «>aıwHlrn vc latklıftı vmman

h r r b a i A ldurraek vey a k endi laa nc ımıa çek mek için Röre v liûmz.’ B ak uıu: l>ıtp://u:mM.rbİ4>ftv.i'Hit'p>uryıi'

RuU/2U0 6A iWg tA _mmJ tW php: g örü» kçtn hnp:/<'»elccr.oniine».conv'gu/,ıbicraaJıtm1?r tt=r 107 1 IT D3 CÍS 0 C 7 1 8 a > l > A A 0 m i ) F 4 l M 4 W

T ann Yamljcm



(«•......... Çocuhhk . iın ınu t ve IJv ulm K« r>

dolu bir yaşama atılırlar vc Efendimiz İsa Mesih’in y olunu asla bulamazlar. Korkmalarının, karabasanlar içindekalmalar ının onların sonraki yaşamlarında hayırlı s onulları olacaktır.”

Papaz Roberts ’ın inandığı şeye siz de ger çekten ve içtenlik le inanıy orsanız, onun çocuk lar ı kor k utmak la doğru bir işy aptığına dainanıyor olmalısınız.

Papaz Robe rts ’ı, asın dinci zevzeklere y aptığımız g ibi hiçe sayamayız. Tıpkı Ted Haggard gibi o da günümüz Amerikasında geçerlibir g örüşü temsil etmek tedir . Sonsuza k adar lane tle nmişkişilerin çığlıklar ının y ana rdağlardan duy ulabildiğini ve der in sıcak oky anus sular ında bul una n büy ük solucanlar ın Ma r k 9: 43- 4 ün g erçek leştiğinig öste rdiğini iddia eden dindaşlarının f ikirle rini s av unmay a ba şlar larsa şaşırmayın. ('K lin ciir üm işlemişse, kes at onu! Bil k i, tek elle sak at

y aşamak ik i elle cehenneme g itme kte n ev ladır. O cehennem ateşi kıhiç sönmez. O r ad ak i k urtlar hiç ölmez ve alevler hiç dinmez ’ Ma rk os9: 43- 4). Nas ıl bir cehenneme inanırlar sa inansınlar, bu cehennemateşi fanatik le ri Schadenfrcudc'dtn1 şey tani bir zev k a lıy or g ibi g ör ü

nüyorlar. Ve de kurtarılmışolanlar arasında yeralmaktan memnunlar. Önde gelen Hıristiy an ilahiyatçısı A quinas iı A ziz T homas so ’nun

Summa Theologica’da iy i bir şekilde na k le dildiği g ibi: “ Lanetlilerin cehennemde cezalarım ttasıl çektiklerini görmelerine izin ı/erilen azizler; ilahi mutluluklarının ve nail oldukları Tanrı inayetinin tadmı daha çok çıkarırlar " Ne iyi a dam.1

Ce hennem ateşi ko rk usu bazı ma ntık lı insa nlar a bile gerçekg elmekte dir. Haz ırladığım dinle ilgili belgeselin tele v izy onda g öst e

rilmesinden sonra gelen birçok mektup arasından, akıllı ve dürüstolduğu anlaşılan bir i taraf ından g önder ilmişolan bir tanesi:

“Beşyaşında başladığını Katolik okulunda rahibelerkayış, değnek vc sopa yardımıyla bey nimi yıkadılar. İlkgençlik çağımda okuduğum Darv in'in evr imle ilg ili söyledikleri mantığıma çok uygun geldi. Ne var k ı, zihniminderinliklerinde yer edinen cchcımem ateşi korkusundan

kay naklanan çatışmalar sık sık l>cui tedirgin etmekteydi.Gördüğüm psikoloj ik tedavi kimi endişelerimi gidermekleberaber bu kökleşmişkorkuyu r uhumdan çıkarıp atamadı.

Size yazmamın nedeni, bu korkuyu konu alan belgeselin bu haftaki hnlıımundc g örüştüğünüz psikolog u» adımve adresim almak içindir.”

' K jjkjLm m u ı,ekıı£ı Jiıi- ıra t r ıımdugu ¿ j j L j vcvumıc. L u jt n u jn b n u n d j A ln u û v J «M . • Kom»a<OBJ

Riılnı kadın) ~tJ.ii,' A nn Coulter'ta çarpıcı Mırütiyaa merhameti ik k at nü» ünn. ,D 4w kuu‘la cehennemde yıncU*ı hkrınc * v mmcyccctini »öyky ccek herhangi bir dioda>tnu meydan okur um ' ıCouher 20 06 :26 8)

2 ^ 4 R l< h« rJ D* w Wf n



Pİ7 İK SFI V t R IH S A t. ISTISM AR

Bu mek tup beni çok etkilemişti ve (anide n oluşan, sözü edilenra hibele r in dc gidebileceği bir cehennemin olma ma s ına ola n hayıf-lanma mı bastırdıkta n sonra) v er diğim y anıtta ak lına güv enmes ini,

ak lının bir çok ins anın sahip ola ma dığı değer li bir a rmağan olduğunubelirttim. A y rıca, ra hip ve rahibeler tar afından cehennemin k or k unçluğunun bu denli şişir ilme sinin, onun gerçek o lmas ının imk âns ız olmasını telaf i etmek amacı taşıdığını öne s ürdüm. Eğer mant ık lı bir şeyols ay dı, cay dırmak için çok a/, hatırlatmak yeterli olur du. G erçek ola*

may acağından» cay dırıcılık değer ini k or um ak ve olanaks ızlığını dengelemek için çok aşın miktarda k or k utucu bir yer ola rak tanıtılmas ıgerek ir. Bu ara da s özünü ettiği psikolog la (belgesel pr og rama k onuk

ettiğim son derece tat lı, içten bir kadın ola n psik olog J ill My tt on ile)kendis ini buluştur dum, ji l l'in kendisi de Seçkin K ardeşler a dında k ötülükler iy le ünlü bir tar ik at büny es inde y etiştirilmişti. T arikat o denlikötü bir üne sahipti ki oradan yakasını sıyıranlann yeniden hayata

kaz andırılm alar ı için bir w eb sayf ası bile açılmıştı ( w w w .peebs .net).Ce hennem k or k usuy la y etiştirilen J ill M y tt on, y etişkinlik döne

minde Hıristiyanlıktan kopmuşve kendisini çocukluk dönemlerinde

benzer sar sıntılar g eçirmişkims eler in yeniden hay ata bağlanma lar ınaadamıştı. “ Ço c uk luğum u k ork unun egemen olduğu bir ruh dur umu

içinde y aşadım. Bıı k or ku sonsuza de g in lanetle nme endişesindenk ay nak lanıy or du. B ir çocuk için cehennem ateşinin alev ler ini, gıcırday an dişler i g öz önüne g etirmenin ne k adar dehşet verici bir şevolduğunu ta hmin e debilirsiniz. Bu tur imgeler onun için mecaz değil,gerçeğin ta k endis idir” diy or du Jill. Ço cuk luğunda cehennemle ilgilike ndisine neler s öylendiğini öğrenme k is tediğimde ba na v erdiği y anıt

y üzünde beliren if ade k ada r etk iley iciy di: "T uhaf de ğil mi? B unca zaman g eçtik ten sonra bile, sor duğunuz şu soruya y anıt v er irk en, hâlâ

aynı erkinin altındayım. Korkunç bir yer cehennem. Tanrı tarafından ta ma mıy la re ddedilmişbir yer. S ürekli y ana n ateşler içinde acıçe k tiğiniz , işkence g ör düğünüz bir yer. A teşin hiç s önmediği, ondank ur tuluşun olm adığı bir y er .”

J ill M y tt on daha s onra k endisininkine benzer şekilde çocuk lukdönemi g eçirenler in y aşama dönmeler ine y ardımcı ola n destek ç alışmaları y aptığını, ancak bu türden çalışmalar a k ır ıla nlar için geçmişten k opm anın ne denli z or bir şey ol duğun u belir tti: “ Geçmişte nk opm ak ço k ama çok g üç bir şey. Düşünün bir kere, bir a nda içinde

y etiştiğiniz bir or tamı, tum toplums al y apıy ı, y ıllardır ba ğlı o lduğunuz bir inanç sistemini bırakıyorsunuz. Kimi zaman da dostlarınızı,ailenizi terk etmeniz gerekiyor. Artık onlar için siz yoksunuz."

İşte bu .»rada kendi deney imler im ak lıma geliy or: A me r ik a’dan

adresime postalanmışme k tuplar ... K itaplarımı ok uduk ta n sonra dinden koptuklarını belirten kimselerin mektupları... Bunlardan birço

T u n Y M u lf iu 295

http://www.peebs.net/

http://www.peebs.net/



Dulu ın - ( . iKs Uo V . Î ı t n au ı ' » Dım l tn K>h x )

ğu d ur um u ailelerine bildire memenİn sıkıntısını çekiy or . B ildirenlerise karşılaştık ları te pk inin k ork unçluğunu yaşıyor. A şağıda yer aianme k tup bunun bir örne ği. M e k tubu y azan bir t ıp öğre ncisi:

"Dinle ilişkili görüşlerinizi paylaştığım için size buckıııcği gönder iy orum. Sizİıı de (arkında olduğunuz g ibi,bu görüşAmerika Birleşik Devletleri’ndc giderek bastırılıp bir köşeye atılmak istenmekte. Ben Hıristiyan biraile ortamında yetiştirildim; aııcak din düşüncesine karşıiçimde hep bir soğukluk hissettim. Y akın zamanlara kadar bn soğukluk hissini bir başkasına anlatma cesaretinikendimde bulamamıştım. Kendisine açıldığım kışı kız ar

kadaşım oldu. Ne var kı ınüthışbir tepkiyle karşılaştım.F.vet, bir inin ateist olduğunu itiraf etmesi karşısındakiniolduk ça şaşırttr. Bıı doğal bir tepkidir . A ncak arkadaşımbu tepkinin dc ötesinde beni tümüyle far klı bir kişiymişimgibi görüyor. T ann inancım olmadığı İçin ahlak sahibi biriolamayacağımı söylüyor. Bu dur umla nasıl başa çıkacağımı bilemiyorum. Durumu yakınlaruııa söylediğimde ayıutepkiyi almaktan korkuyorum. Sizden yanıt beklemiyo

rum. Umarım derdimi anlar, duşkırıklığından kay naklanan üzüntümü paylaşırsınız. Sevdiğiniz ve onun tarafından sev ildiğiniz birini dinin neden olduğu bir soğukluklakay bettiğinizi düşünün. O şimdi beni Tanrı’ya inanmayan,dinsiz biri olarak görüyor, inançları uğruna insanların neler yapabilecekleri konusunda söylediklerini? aklıma geliy or. Bana zaman ayırdığınız için size teşekkür eder im."

Y uk arıdak i satırları y azan talihs iz gence v erdiğim y anıtta k ız arkadaşı k endis i hak k ında nasıl bir şey öğrenmişse, onun da k ız a rk adaşı ha k k ında bir şey öğrenmişolduğun u belir ttim ve kızın içte nliğik onus unda k uşk ular ını olduğunu ek ledim.

A merik alı kome dy en J ul ia Sweeney’den ve onun dinde ferahlatıcı öğeler bulm a, ço cuk luğunun T anrısını y etişkinlik döne minin

k uşk ular ında n k ur ta rma y olunda g ir iştiği eğlenceli ve sev imli sava«şımından daha önce söz er miştim. Sew eenev 'in aray ışı mutlu biçimde

s onlandı. Şimdi o, ge nç ateistler için müke mme l bir örne k k o num unda. Tanrıyı Bırakmak f latting >‘t t;mii adlı gösterisinin en etkili

bölümü s on sahnesi. J uli a Sweeney her şeyi dener ve s onunda...

“ ...Döner ken eve işten, kafamın içinde bir ftsıltı işittim. Ne kadar zamandır vardı bu fısıltı kafamın içinde?Biliniy orum. Derken ses biraz yükseldi ve şöyle dedi:‘ T a n n y o k ! '

Duymazlıktan geldim; ama ses biraz daha yükseldi:Tanrı yok! Tanrı yok! Aınatı Tanrını. Tanrı yok!’

296 iUJiMllUllllitIn



F İy İKS r i. v r R l fH S A l İS TİSM AR

Sallandım yerimde. Kayıyorum hissemin.Duşundum sonra; dedını kı kendi kendime: ‘Ha

yır, yapamam! Tanrı’ya nasıl inanılma/, bilmiy orum ki!T aıın’ya gereksinimim var benim. Yanı, bir geçmişimizvar bizim...’

Tanrı'ya nasıl inanılmaz, bilmiyorum ki! Nasıl yataktan kalkarsın? Nasıl g ününü geçirirsin?' Düşecekmişgibi oldum.

‘Tamam, tamam... Sakın ol!’ dedıın kendi kendime,'bir an, ama sadece bir an Tanrıya inanmama gözlüğünütak gözüne vc onunla bakıver çevrene; sonra da hemençıkar at onu!’ içte böyle dedim ve taktını gözlüftü gözü

me. bakındım çevreme.Bunu söylemek istemezdim ama başım döndiı önce;

sonra şunu düşündüm: ‘Düny a nasıl duruy or bir boşlukta? Nasıl fırıl fırıl dönüyoruz uzayda? Nasıl oluyor bu?’Dışarı fırlayıp düşen dünyay ı tutmak geçti içimden.

Sonra, birden anımsadım, ‘tamam, buldum!' dedim,'güneşin çevresinde daha uzun zaman bizi döndürüpdurduracak yerçekimi ve açısal hız değil mi? ’”

Los A ngeles’da bir tiya troda iz lediğim oy unun beni der inden etkileyen sahnesi işte buy du. J ul ia ’nın ailesine dur um u nasıl anlattığınıgazetelerden ok urken de ay nı heyecanı duy muştum:

“Önce annem aradı vc ilk tepkisi bir çığlık kopar makoldu: ‘Ateist ini! ATEİST Mİ? !? !’

Sonra babam aradı, dedi ki: Ailene ihanet ettin.

Okuduğun okula, içinde yaşadığın kente ¡ hancı ettin.’Sanki ben Ru.slar adına casusluk y apıyorum! İkisi de ben-le konuşmayacaklarmışartık. ‘Cenazeme bile gelme’ dedibabam. T elefonu kapattıktan sonra şöyle dedim kendikendime: ‘Elinizden geleni ardınıza komayın. e mi!*”

J ulia yeteneğiyle insanı ağlat ırk en g üldürüy or da:

‘'Artık bir daha Tanrı’ya inanmayacağımı söylesev-dim. annem ve babamın tepkisi ‘ben areistim’ dediğimdegösterdikleri tepkiden daha hafif olabilirdi.”

Dan Barker’ın İnanan Yitirilmesi: V aizlikten Ateistliga adlı yapıtında k ökte ndincı vc bağnaz y apıda gezgin bir din a daını ola n v aizin aşamalı bir s üreçte nasıl katıksız bir ateist olduğu anla tılır . Bukişi k itabın y azarının ta kendis idir. B ark er , ateist olduk ta n sonra da

Hıris tiy anlığı y ay ma yolunda vaazlar ını s ür dürür. B unu yapmak z or undadır; çünk ü hay atta tek bildiği işvaaz v er mektir . Y azar , birçok

t«a n Yıunhctti 2 Q 7



r~ n> Çocukluk. U la m u t* LHıxW

A merik alı din adamının kendisi g ibi o lduğunu, k it abını ok uduk tansonra bu durumu yalnızca ona anlattıklarını söylüyor. Müthişbirtepkiyle karşılaşacak lar ı korkusuy la dur umlar ını k endi ailelerine bileanla tma k ta n çekiniyor larmış. Bark er'tn öy k üs ü mut lu bir s onla so

nuçlanır. A ilesi önce çok şiddetli bir s arsıntı geçirir: a ma anlat tık lar ını akla uygun bulunca onlar da ateist olur.

A me r ik a’da profesör olan ik i kişi bana ay rı ay rı y azdık ları mektupla r ında ebev cy inlerinden söz ediy orlar . B unlardan birisi oğlununr uhunun ölüms üz olac ağını düşüne n annesinin sürekli acı çe ktiğinibelirtiy or. Öte k i, babas ının, oğlunun s onsuza k adar cehennemde y ana cağından e min olduğu için en büy ük dileğinin hiç doğmamış(oğlu

olan pr of es örün) olma sını dile diğini belir tiy or. Bu iki kişi bilg ile r inden ve olg unluk la r ından em in, yüks ek düzey de eğitim g örm üşünivers ite profes örler idir ve anlaşıldığı ka dar ıy la, y alnızca din ala nında değil, diğer zihinsel alanlarda da anne ve babalar ından bir a dım

öndedir ler . E ğitim düze y i ve anlat ım becerisi açısından onlar da n veJ ulia Sw eeney’den daha ge ride ola nlar ın bağnaz aile birey len k arşısında dur umlar ını açıkla rken y aşay acak ları g üçlükle r i g özünüzünönüne getir mey e çalıcın. İşte, J il l M y tton’m has ta larının birçoğu bu

g üçlükle r le kar&ı k arşıyalar.T elev izy ondaki görüşme mizde J ill bu tür dinsel eğitimi z ihin is*

tis marı olar ak adlandır mış, ben de sor muştum: “ Bu dur um a zihinistismarı diy or s unuz. Bir çoc uğu cehenneme inanac ak şekilde yetiştirme istismar sayıhyorsa, bunun cinsel anlamda istismarla bir benzer liği v ar mıdır? ” J ilPin bu soruya y anıtı şöy le oldu: “ Y anıtlanmas ıçok g üç bir soru bu. ik isi ar as ında birçok benzer liğin bulunduğunu.sanıyorum; çünk ü as lında bu bir güven istismarı. Çrx w ğun k endis ini

özg ür hissetmesi ha k k ını elinden alıy or sunuz; ola ğan şekilde düny a ya açılma sını, düny ay la ilişki k ur ma y etis ini eng elliy orsunuz. 1 1er ikidur umda da gerçek be nliğin y adsınması, on un leke lenmesi olay ı y aşanm ak ta .”

ÇO C U K L A R I K O R U MA K

Mes lek taşım P sik olog Nicholas Humpfr ey 19 77 y ılındaO x f o r d’da A f Örg ütü K onfer ansı açılışk onuşmas ında “ Beni söz değil taşy aralar” sözü ile k onuşmasına başladı ve bu s özün her zama ndoğr u olm adığını tar tışmay a açtı. I lampfr ev , k ötü bir “ büy ü” nün etkisine kapılıp kısa sürede, olasılıkla korkunun psikosomatik etkisin

den ölen I laiti'nin Voodoo inançlılarını örnek gösterdi. Ardından da,

¿ 1 ) 8 R k h j /d D ıo l uıu



C O C U K I A R I K O R U M A K

bu tip konferans dizilen düzenlenmesi için yardımcı olan, kendisinin de içinde bulunduğu topluluğa, Uluslarar ası A f Ör g ütünün zararverici ve kırıcı konuşma ve yay ınlara karşı kampany a başlatıp baş

latmay acağını sor du. A rdından kendisine v er diği y anıt, bu tip genelsans ür g ir işimlerine karşı güçlü bir ‘hay ır' dı: “ K onuşma özg ürlüğümüdahale de bulunulamay ac ak denli değerli bir özg ür lük tür .” F akatdaha sonra liberal g örüşlü y andaşlarını şoke eden bir öne mli istisnayısavunarak devam etti. Çocukların özel durumu için sansür lehindetartışmay ı s ürdürdü.

..ahlaki vc dinsel eğicim alanında, özellikle ebeveynlere

izin verilen, çocuklara evde eğitim verme konusunda,doğru ve yanlışı ne ayırır? Ben diyorum kı, çocuklarınbeyinlerinin başka kişilerin kötü fikirlerinden korunabilmesi için, insani hakları bulunmaktadır; bu insanlarkim olurlarsa olsunlar... Bu nedenle ailelerin çocuklarınıistedikleri gibi eğitmelerine izin verilen, çocuklar ın bilgi ufuklarım sınırlamaya sebep olacak, bir tanrı izinleri

yoknır. Çocuklar ı dogmalar ile, boşinançlar ile eğitme

hak lan yoktur; kendi inançlar ı doğrultusunda onlar ı darpatikalardan geçirmeye kalkmamalıdırlar.Kısacası, çocukların saçmalıklarla kafalarının bozul*

maması hakkı vardır. Bizim de, toplum olarak onları busaçmalıklardan koruma görevimi/ bulunmaktadır. Yaniebeveynlerin, çocuklara, (İncilin gerçekleri veya gezegenlerin hayatımıza hükmcctiğı gibi) neye inanacaklarını öğrctmclerine iziıı vermemeliyiz.

K uşkusuz ki böyle bir g üçlü ifadenin daha fazla şarta ihtiy acıvardı ve bunu sağlamıştır . Ne y in saçma o lduğu bir g örüşaçısı değilmidir ? Dilim insanlar ı as troloji ve Inci l'in mesajının saçma o lduğunu düşünebilir ler; ancak , bunun ter sini düşünenle r de vardır; bunla r,bu düşünce lerini çocuklar ına öğretme hak k ına sahip değille r midir ?Çoc uklar a yalnızca bilimse l bilg inin öğre tilmesi k onus unda ısrarcı

olmak bir k ibir lilik değil midir?

Burada, aileme, ne düşünülmesi g er ektiği k onus unda ısrarcı o lma dık la r ından ötürü teşek kür bor çlu o lduğum u belir tmeliy im. Eğerbilimsel düşüncey e açık bir biçimde y etiştirilirlerse. Inc il ’in mesajının doğr u olup olma dığını, gezeg enler in y aşamla rı ha k k ında etkiliolup olmadığını düşünebilir le r. İşte bu hır ay rıcalık tır . B urada önemliola n, ne k onus unda düşünüp karar vereceklerini kendile rinin seçmesive bunlar ın aileleri tar af ından zorla aşılanmamas ıdır. B ug ünk ü çocukla r ın, gelecek k uşak ların anne baba la n ola cak lar ı düşünüldüğün

de bu konu çok büyük bir önem kazanır.Hampfrey, çocuklar küçük ve her türlü tehlikeye açık oldukla-

Tm w Y a ıut cnı 2 9 9



I.mı • Ç ıvnU alı. iıtıtnur w D imim l>t<ıt

nnda n ve ko runmay a g ere ksinim duy duk lar ından, gerçek eğiciminonla r için seçme ha k k ı doğr ultus unda şekillenmesini önermekte dir.5 00 yıl boy unca buzlar içerisinde ka lan genç bir İnka kızını bıtradaörnek olar ak göster iyor . K ızın cesedi 19 95 ’de Peru dağlar ında do nmuşbir v aziy ette bulunmuş. Cesedi bulan ins anbilimc ile r kr/.m dinsel bir töre n k urbanı olduğunu ileri s ürmüşler dir. K onu ile ilg ili bir

A merik an T V k ana lında belgesel gösterilmiş. Belgeseli izleyenlerin“ buzdan bak ir e” konus unda şöyle düşünme le ri is tenmektedir: İnkarahipler inin dinsel değerler e g österdiği ba ğlılığa hay ran k alm ak , kıztnson y olc uluğunda g öste rdigi g urur ve hey ecanını k urban olma onuruile ¡ Irk ilendirme k. T elevizyon prog ra mının mesajı, bir insan k urban

etme ey leminin müthişbir k ültüre l buluşolduğu, çok lu k ültür vapıstiçin har ika bir örne k oluştur duğu y olunda . I lam pfr ey , be nim g ibi bu

y oruma çok şaşırdı.

"K im böyle bir şey iddia edebilir? Nasıl oturma odalarımızagirip dc bİ/.e dinsel bir lüreııdc işlenen cinayetin doğru birşev olduğunu göstermek isliyorlar? Bir g rup aptal, kendinibeğenmiş, boşinançlı, cahil, yaşlılar tarafından öldürülen he

nüz bakıma ihtiyaç duyan çağdaki bir kuı nasıl onurlu imolıime gitti diye yüceltebilirler? Birisine yapılan bu ahlak dışıdavranışı nasıl haklı gösterebilirler?”

B ura da, liber al düşüncele ri olan bir ok ur un içinde bir sızı duymamas ı imk ânsızdır. Evet, g ünüm üz s tandar tlar ında a hlak dışı birdavranışbu. Evet, aptalca bir davranışbu; peki, bunu ya Inka standar tla r ına göre ele alırs ak ne diyeceğiz? Elbette ki İnk alar k urbanı

ahlaki bir edim olarak düşünüy or lar ve onun s on derece ak la uyg unolduğunu ileri s ürüy or lardı. K üçük kız kuşkusuz dinine sıkı sıkıyabağlı bir is iydi ve o din or ta mında y etiştir ilmişti. O nla r ın s tandar tlarıyla değil de g ünüm üz standartlar ıyla bak tığımızda İnka rahiple rini

y arg ılarken k ul landığımız “ cani” g ibi sözcükle ri nas ıl k ul lanabilir iz ?Belk i dc kız y azg ısından başı dönece k dcreccde m utluy du. Be lki de ogüneştanr ısının ışılday an bakışları alt ındak i ebedi Ccıınc t’c do ğr udan g ideceğine inanıy or du. A ma belki de, pek olası değil ama k or k u

ve dehşet içeris inde çığlık lar atmıştı.İsteyerek vey a istemeyerek k urban o lup olmamas ı bir y ana,

l lampf rey ile ben, kız eğer gerçek olg ular ın bilincinde olsa idi butörene k atılmay a istekli olm az dı diye düşünüy or uz. S özg elimi, kızg üneşin bir hidr oıcn to pundan ibar et old uğunu, binler ce derece sıcaklığa sahip o ld uğunu, içindek i nükleer füzy on ile k endini s ürekli

olar ak hely uma dönüştürdüğünü ve başlang ıçta bir g az diski halinde

bulund uğunu, daha sonra güneşsistemi diye anılacak sis temin budiskten mey dana g eldiğini, y er kürenin de bu sistem içeris inde bulun-

J O O RkfcarJ D*wlrinı



C O C ( ! X M R I K O R U M A K

dug unu, y oğunlaşıp katılaştığım vs. vs. bilsey di, istey erek mi k ur ba nolurdu? Bu durum da olas ılık la güneşe bir tanr ı g özüy le bak mazdı.Bu düşünce tarzı onu güneştanrısını y atıştırmak için k ur ba n olma

fikrinden caydırabilirdi.İnka rahipleri cahillikleri y üzünden ay ıplana maz . O nla r a bunedenle aptal veya k endini beğenmişde denemez. A ncak , kendiinançlar ını henüz güneşe tapınan ya da tapınmama k onus unda karar v ernıe durum unda o lmay an bir çocuğa y üklemeleri ay ıplanabilir.Hampf re y , g ün ün d ün belgesclcilerini ve izley icilerini de ele alıy orve bu küçük kızın ölümünü güzel bulmalarından ötürü onları suçluy or . “ O r tak k ültürümüzü zenginleştiren bir şey” s özünü eleştiri

y or. E tnik g ruplara ait dinsel uy g ulamalar ın tuhaflığım y ücelten vebu y olda gir işilen zalimlik le ri hak lı bula n g örüş, sık sık karşımızaçık ma k ta . L iber al düşünceli insanların zihninde çat ışmalar y arata nşey, bir y andan bu tür z alimlik ler e k at lanama ma la r ı, diğer y andanİse, diğer kültürlere savgı duy may ı ger ek tiren pos t mode rnis t ve rö-lat iv ist etk inlik lerdir . K adın sünneti şüphes iz ki soıı derece acı veren,son derece k or k unç bir şeydir; k adınlar dak i cinsel zevk alına yetisini

y ok eder (herhalde bu nedenle y apılıy or ). A kla uy g un da v r ana n liberal düşünceli insanlar ın yarısı bu uy g ulamanın kaldırılmas ı y olundadüşünce öjıc s ürüy or lar a ma diğer y arısı ise et nik kültürle re “ say gı"duy uy or ve eğer “ k ızla r ını” 1 sakat bırakmak istiyorlarsa, buna karı-şamay acağımızı ileri sürüyo r. B uradaki nok ta , kızların “ onlar ın” k ızları olmas ı ve bu nedenle is tek ler inin g öz ardı edilemey eceği. Bir kızsünnet edilmeyi isterse ne yanıt verebiliriz? Ancak, bilgilenmişve yetişkin bir zihniy et bunun asla yapılmamas ını ister. Hatnpfr ey , çoc uk

ken her nasılsa s ünnet olm ak ta n k urt ulan k adınlar ın yaşamlar ınındaha sonr ak i ev resinde bu işleme karşı çık tık la r ım be lir tiy or . A mişlerk onusundak i tartışmalarımız ve onlar ın “ k endi” çoc ukla r ını “ kendi

usullerine g öre ” yetiştirme hak k ını tanıştık ta n sonra Hatnpfr ey :

“Kiılnırcl farklılıkları dürdüren topluluklar hakkında son de-rece sert yargılar veriyor ve şöyle devam ediyor; evet. A inişlerin veya Hasıdılenn veya Çingenelerin ailelerinin koyduğu

usuller ilr şekillenmelerini bu büyüley ici k ültür geleneklerinin sürdürülmesi şeklinde yorumlayabilirs iniz, ancak, onlarbu yolda yürüdükleri takdirde kültürümüz nıımı ile bozulma? mı? Bu liir bir larklılığı yaşatmak için insanların kurban edilmesi mı gerekir? Bir toplum olarak ödemek zorundaolduğumuz bir şey var. ancak şııntı da belirteyim ki bunu bizödemiyoruz, onlar ödüyorlar."

' B cM ny j'di bugün «İr v «j»U ıı bir uyK uUııuılıt. Bit m u ogtctım mûfcttııi 200 6 y ı lındı b an ı Londralıkulanı« Minim «lıhtırfetı «,uı Dr jı lİM tİU ı bıf “J i iK J ' y j » Oihlîr iMik lcm ı «W k dl. Ne v ar ki . vrtk ı lı lrr ıHro

ı lan^y um ynurntrk bu oU fU n ( törmrzl ikrcn geliyor .

Ta u n Ya mlg ıu J O l



CuıuUuk . liM o uf n Dinden K-»v>t

Bu konu, 1972’de ABD Yüksek Mahkcmesi’nın, sonraki davalara örne k oluşturacak bir davay ı ele almasıy la k am uoy unun dik k atini çekmiştir. W isc onsin - Y oder davası, ailelerin çocukla r ım dinsel nedenler ile ok ulda n alm a ha k la n ile ilgili idi. A mer ika Birleşik

Dev letleri’nin çeşitli eyaletlerinde kapa lı toplul uk la r ha linde y aşay an,genellikle Almaııcanın, Pennsylvania Almancası diye adlandırılaneski bir diy ale ktini k onuşan, elek trikte n, içten y anmalı motor lar dan,düğmele rde n ve moder n yaşamın ger eçlerini k ulla nm ak ta n kaça n birhalk tır A mişhalk ı. 17. Y üzy ıl yaşantısı sürdüre n bu halk ın tuhaf alışkanlıklar ı, g ünümüz açısından tuha f gelebilir. Peki, insani değerlerinzeng inleştirilmesi açıs ından bu tür alışkanlıklar ın k or unma s ı gerekir

mi?

W is cons in'de k i k imi A mişailele rinin ço cuk la r ını ok ul dan almakistemeleri, yüksek mahkemede, 1971'de bir dava açılmasına yol açtı.Belirli bir y aştaki ço cuk lar ın e ğitim g örmeleri A miş’lerin dinsel değerlerine ay kır ıydı. Öze llik le bu eğitim bilimsel ise. W isco ns in Ey aletinin

yetk ili mercileri çocuk lar ı eğit imde n yok sun bırak maları nedeniy leaileleri huzur una çağırdı. Ey alet Mahkeme sinde k ar ar al ındık tansonra bu ka ra r A mer ika Birleşik Devletleri Y üks ek Ma hke me s i’ne

temyiz için gönderildi. Aileler lehine 6 ya 1 oranında bir karar çıktı.Hey etin ço ğunluk karar ı heyet başkanı Y arg ıç W ar r en B urg er tarafından şöyle ifade edildi: “ K ay ıtlar incelendiğinde, A mişçocuk lar ının16 yaşına k adar ok ula zo runlu de v amının, çocuk lar ın bug ünk ü A mişto plul uğunu boşver mesi ve dini k o nulan önems enmemes i y önündeçok büy ük tehlike t aşımaktadır. A mişler , bu dur umda ya t opl umdaasimile olurlar ya da daha dindar bir bölgeye göç etmek /orundakalırlar.”

Buna karşın. Y arg ıç W ill ia m O .D oug la s ’ın az ınlık ta k aldığı g örüşünde be lir ttiği, bu konuda k ar ar vermek için çocuk lar ın kendisinedanışılması g erek tiğiy di. Gerçe kten eğitimin orada sona ermes ini miistemekteler, y oksa A mişdinine bağlı olar ak y aşamlarını mı sürdürmek is tiyor lar? Nicholas Hampf re v daha ileri g itmek istemişti. Ç ocuklara Amişbölgesinde kalmak isteyip istemeyecekleri sorulsa vebir tercih y apma ları istense, çocuk lar diğer s eçenekler hak k ında eği

tilmişve bilg ilenmişg ibi bir tercih ya pacaklar mıy dı? Eğer bu m antıklı bir şey olsa, düny anın bir ta raf ından A mişler e k atılma k için, enazından birka ç tane, can atan g enç insan bulunmas ı gerek mez miydi?

Y argıç Doug las haf ifçe farklı bir y önde ilerledi. A ilelerinin dinsel g örüşler inin özel dur ıımıı y üzünde n, çocuk lar ın eğitimle r ini ne ka dar

yarıda kes ebileceklerine karar verebilme hak k ına sahip olmalar ınaneden olan geçerli hiçbir sebep g öre medi. K ger muaf iy eti sağlay andini temelse, laiklik bu durumda devreye girmez miydi?

3 0 2 f iir ha ıd D j w Io m



n ın E C r r l M '.k a n o a i i

Y üks ek mahk emenin çoğunluğunun g örüşü, mânâs tır yaşamıemir ler inin po ziti f değerleri ile ay nı paralel çizg isindedir . K i bunlarıntoplum lunuzda var olması, { tartışılır şekilde) zeng inleştirici bir unsur

olar ak değer lendirilmekte. A ncak Ham pfr ey ’e göre çok öne mli birfark var: Manas tır la r da buluna n keşişler manas tır y aşamını g önüllüola rak k abul ediy orlar. Buna karşılık. A mişçocuk lar ı hiçbir zama n

A mişolmak için g önüllü olm adılar . Ellerinde olmadan bu toplum uniçinde düny ay a geldiler ve başka hiçbir seçenekleri y ok.

İns anların, öz ellik le de çocuk lar ın, çeşitliliğin sunağı vc değişikdini g eleneklerin erdemi olar ak k urban edilme sinin, insanlık dışı ol*duğu k ada r , nefeskesici bir patr onluk tas lama taşıy an y anla n v ardır.

Ge ri k alan bizler , mut lu bir şekilde modern çağların gereçlerindenolan ar abalar a biniy or , bilgisay ar k ullanıy or , aşı oluy or , antibiy otikile has talıklardan k or unuy or uz. Fak at sız antik a insanlar , tak tığınızg ar ip şapk ala r la, ilg inç pant olo nlar la , es kimişlehçenizle, tarihtenkalmışatlı arabalarınız vc açık hava tuvaletlerinizle bizim hayatımızı

zeng inleştiriy ors unuz. T abii ki k endi çocuk lar ınızı da on y edinci y üz yıl zaman g eçidinizde tutsak etmeniz eng elle nmemeli. A ksi dur um da

geri döndürüle me z şekilde bazı şeyleri kay bederiz: insan k ültürününçeşitlil iğinin har ika bir parçasını. K üçük bir parçam buna hak verebilir ama büyük bir kısmımın bu durumdan midesi bulanıyor.

B İR EĞİT İM S K A NDA L İ

A v am K amarasında, milletv ekili J enny T ong e İngilte re’nin k uze y doğusunda Incil’in y aradılışöğre tis ini Öğrencilerine akta ran birok ula’ ödenek verilmesine kar şı çık tığında, iilk enin Başbakanı T onyBlair de bu “çeşitlil ik” k av r amına başvurdu. Bay Blair y anıtında “ Elimizden g eldiği kada r çeşitli ok ul s istemler inin uyg ulanmas ını elde etmek ister ken, endişeler in buna zar ar vermesi çok tal ihsiz o lur ” dedi.Söz konusu olan okul, Gateseat’daki F.mmanuel Koleji, Blair hükü

metinin g ururla oluşturduğu "K ent A k ade mile r i” ,nden biridir. Buk onuda zeng in bağışçılar görece az miktarda par a (Emma nuel O k uluiçin 2 milyon £) yatırmaları konusunda cesaretlendirildiler. Buna karşılık hüküme t daha y üksek miktarda bir meblağödey ecekti (Bu ok uliçin 20 milyon i, artı sonsuza kadar tüm işlettin* masraf lar ı ve maaşlar ). B ağışçılar ay nı zama nda ok ulun eğirim zihniy et i üze rinde k ontrol hak k ına sahip oluy or du. Ok ulun y öneticiler inden çoğunu atama

yetkisi kazanıy or , ay rıca hang i Öğrencileri alıp hang iler inin a lınma

nla»! k onus unda da k arar sahibi oluy or du. Başka yetkiler i de var dı.

‘ Hemen hrm rn Ingiltrrr 'ılc1hu m uf m iaııa rftııııtı v n n ı ırk ok ul.

T Unıı Y ı nd * » , 3 0 3



C.-in», - Çocukluk, timm ar w Db ulfa Kaîf

Emmanuel okulunun maddi açıdan %10'luk hakkı zengin hırar aba satıcısı oian vc aynı zam anda g ocuk lar a istediği eğitimi vermekiçin itibarlı bir arzu rafyan Sir Peter Vardy'ye aittir; ve daha az itibar lı bir şekilde kendi dinsel ina nçlar ını çoc uklara aşılama ar zusu da

v ar dır.1 V ar dy ’nin, başka nlığını Nigel M c Q uo id ’nin y aptığı. A merikan esinli k ökt endinci öğretmenler bir liği ile ne yazık ki ilişkis i bulunmaktadır. Nigel McQuoid, bir zamanlar Emmanuel'in müdürlüğünü y apmış, şimdi de V ar dy ok ullar ının hepsinin genel dir ek tör lüğügörevini sürdürmektedir. Nigel McQuoid’in bilime bakıcı, yerkürenin o n bin y ıldan daha az yaşlı olduğuna dair inancı ile anlaşılabilir .Şu sözler de ona aittir "Düşüne lim kı bir büy ük patlamada n oluştuk ;düşünelim k i bir zam anlar m ay munduk ... Peki insan v ucudunun karmaşık yapısına bak tığımızda bunlar doğru olabil ir mi? Çoc uklar ınıza

yaşamın hiçbir amacının do ğru olmadığını söylerseniz (bunun y alnızca k imyas al bir mutas y ondan ibaret olduğunu söylerseniz) bu, o nların kendiler ine karşı duy duklar ı insanlık onur unu zedelemez m i? "

Hiçbir bilim insanı bir çocuğun “ k imyasal mut as y on "'da n geçtiğini söylememiştir . B unun bu bağla mda k ullanılma s ı son derececahilcedir. L ondr a’nın doğusundak i Ha ck ııey ’dekı Chr is tian Lifes 'ın

başkanı ola n “ B aşpiskopos” W ay ne M alc ol m’un ifadesi de bununla kar şılaştırılabilecek türdedir . Başpiskopos» İS Nisan 2006 tarihliG uar dian gazetesinin bildirdiğine göre “ ev r imin” bilimse l k anıtlar ını“ çür ütme k te dir .” M al col m ’un anlayışı da: “ Fosil ka y ıtlarında g elişim sürecinin bir k opuk tuk yaşadığı görülme kte . Bir k ur ba ğa bir eşeğe dönüşse idi, bir sürü eşek kur bağala rımız olm az mıy dı? ” ifadesine

dayanmaktadır.Ne var ki bilim bay M c Q uo id ’in yanında değil. Bu nedenle, bi

lim in Önde gelen bir ismi o lan S tephan Lay fie ld’e başv urmamı/, gerekecek. 21 Eylül 2001 tarihinde Bay Layficld, Emmanuel Koleji’nde“ Bilim öğr e tis i: Inc il’e Bakış” başlığı ile bir konf erans verdi. K onferansın metni, ( w w w .Chr is tian.org .uk ) bir Hıristiyan web sitesinepost alandı. A ma şimdi bu ınctni or ada bulama zs ınız. Ç ünk ü H ıristiyan Enstitüsü konferans metni, Daily Telegraph gazetesinin 18Ma r t 20 02 tar ihli nüshasında y azdığım y a/ıdan ve bu konfe ransa

dikkati çekmemden hemen bir gün sonra kaldırıldı. Ancak World W ide W eb’den bir şeyi kaldır mak öyle kolay de ğildir . Bu tür g ir işimler bilgiy i s ak lay ar ak bir anlam da amacına ulaşır; anc ak , eldekimalzeme or tadan kaldırılmışolsa dahi v arl ığı ka çınılmaz o lar ak her

yerde hissedil ir . Uy anık bir Ing il iz gazetecisi olan A ndr ew B row n,The Independent'in ilk din işleri muha bir idir . L ay fie ld’in konfer ansmetninin nerede olduğunu bulma kta g ecikmedi. Metni G oog le'danindirdi ve hiçbir eksikliğe uğrama dan onu kendi w eb sitesine (http://

S i ı P r ı rt V a ı ıi y . “ h e r y û r t jı ru n b i f y t r to d t tu r a u t u u m ra nttı ı r u h v o l n u ı ı j u t o f ' J iv < jn r d ı-

K w d j s‘ o k > < i rK İ k > m i }t i.

30-1 Richard Dawforn

http://www.christian.org.uk/

http://www.christian.org.uk/



B İR E ĞİT İM S K A N D A L İ

w w w .darw inw ars .com/lunatic /lia rs /lay fie ld.html) aktardı. URL içinBrown tarafından seçilen sözcüklerin1 ne k adar eğlenceli o lduk lar ıaçıktır. A ncak , me tnin içeriğine bir g öz attığımızda birden bu eğlendirici öze lliğini y itirmekte dir. Bu ar ada, mer aklı bir ok ur E mmanuel

K ole ji’ne yazar ve metnin w eb sayfas ından k aldırılışının nedenini s orar. O k ulda n gene A ndr ew B row n’in çabasıy la öğr e ndiğimiz aşağı

daki aptalca yanıtı alır:

“ E mm anue l K oleji her zama n ok ullar dak i y aratılışöğretis i ileilg ili t ar tışmalar ın mer kez inde yer almıştır. Bu nedenle , bas ından çok sayıda davet almaktadır. Bu da okul müdürünün ve

y önetim k ur ulu ba şkanının zamanını a lmak tadır . Bu ins anla

rın yapaca k la r ı başka işleri bulunmak tadır . İşte buna y ar dımcı olmak için Stephan Layford tarafından verilen konferansınmetnini web sayfamızdan kaldırdık.”

G örülüy or k i, ok ul yöneticileri y aradılışöğre tisi ile ilg ili g örüşlerinigazetecilere açıkla y ama y acak denli meşgullermiş. Peki o halde g azetecilerin kolay lıkla başvurabilecekleri bir aracı, w eb s ay fasından niyek aldırdınız. K onfer ans metni orada değil miy di? Gazeteciler ra hatlıkla metni or adan ok uyabilirle rdi. Bu da s izin v ak tinizin boşa harcanmasının önüne geçerdi. Hayır, böyle yapamazlardı. Çünkü onlarmetinde g izlenecek bir şeyler in olduğunu g örmüşle rdi. A şağıda k i parag raf konfer ans tan alınmıştır:

“ O halde en baştan belirte lim ki Francis B acon ta r af ından1 7.y y ’da, belki de kas ıtlı olmay ar ak , iddia edilen, popüler leşen

bir fik ir olan, do ğanın ve din in k ita plar ının g erçeği ayr ı ay rıdoğr u olar ak y ansıttığı fik rin i reddediy oruz. Sadece, kuts al k itabın sayfalarında, tanrı, yanılgısız ve tam bir yetkili olarakk onuşma kt adır, ve biz bu inancımızın ark as ında dim dik dur u

y oruz. B u, te le vizy on bağımlıs ı ve inançsız modern k ült üre nekadar eski moda, basit ve dayanıksız gelirse gelsin, üzerindedurm ak için mümk ün olan en s ağlam te me ldir.”

K endinizi çimdikle y in, düşgörmüy ors unuz. Bu A la ba ma ’dakibir çadır da v erilen bir v aazdan değil, İng iliz H ük üm e ti’nin par a y ağdırdığı ve T ony B lair ’in de g urur ve sevinç duy duğu bir ok ulun bilimbaşkanının konuşmas ından alınmadır. Bay B lair 2 00 4 y ılında V ar dyok ulla r ından bir inin açılışını törenle y apmıştır. Far klılık bir erdemola bil ir , ama bu tür bir far klılık bir çılg ınlıktan başka bir şey değildir .

Lay field olay ı, bilimle din ar as ında karşılaştırma y apıyor ve d inin tercih edilebileceğini, her şeyin bilim kaps amında y er alamay ac a

ğını söy lüy or. W hitc om b ve Mo r r is ’in T ufan Jeo lojisi öne s ürülmek te' U R L y i T ürk çey e «,evirin>ek lmp://w \ vw .djr\ vm $av aşları.conı/delice/yiilancılar/lay iicld.luml - ed.tt.

'I a nr ı Y a n ıl g ıs ı 3 ^ 5

http://www.darwinwars.com/lunatic/liars/layfield.html

http://www.darwinwars.com/lunatic/liars/layfield.html



KoUmi M •Ço cuk luk , İstismar ve Dind en Kaçı?

ve bu kavram ile Nuh’un gemisinden söz edilmektedir. Çocuklar, birza ma nla r Güney A mer ika ile A fr ik a’nın birleşik olduğunu ve dahasonra ay rıldık lar ını öğre nebilirler . A ncak, bu olg u jeolojik kanıtlaraindir g endiğinde, ay rılmanın aniden olma dığını, yüz mily onlar ca yıl

aldığını öğreniy oruz.

“Je ofizik par adig mala r açısından bak ıldığında Te kv in 6- 10’dabelir tilen tufa nın geçe rl iliğini anlıy or uz. Eğer Es ki A hi t’tekisöy lenenle r doğr u ve şecereler (örne ğin T ek vin 5; K r allar 1;Matta 1 ve Lukas 3) tam ise, bu evrensel felaketin görece

y ak ın y amanl arda olduğun u anlarız. Etk iler i her yerde y aygın bir şekilde görülmek te dir. En büy ük ka nıtı fos iller in bu

lunduğu çök elti k ay alar ındadır. B unlar, k ömür, petrol ve gazgibi hidrok ar bon y akıtların bol bulunduğu k ay nakla rdır. Ef

saneye göre, böy le büy ük bir tuf anın düny ad ak i çeşitli ha lklar için me y dana ge tirildiği söy lenmekte dir. G e minin bir a rtığı, sular bütünüy le çe k ildiğinde g ör ülmüşve içler inde Jo hn

W o o d M o r a ppe ’nin de bul un duğu kişile rce be lg ele nmiştir .”

Bu Nigel McQuoid ve Piskopos Wayne Malcolm’un söylediklerin

den de berbat . Çünk ü Lay field bil im k onus unda eğitim almış. İşte birbaşka örne k:

“ Başlang ıçta değindiğimiz g ibi, Hır is tiy anla r inançla r ınaEski ve Yeni Ahit metinlerini güvenilir rehberler olarak kabul etmişler dir. B unla r y alnızca dinsel belgeler de ğildir , ay nızamanda dünya tarihinin gerçek bir açıklamasını da yapmak

tadırlar.”

Dos tum ola n Ox fo r d B aşpiskoposu Ric har d Harr ies ile birlikteTony Blair’e bir mektup yazdık ve mektubu sekiz piskopos ile dokuzüst düzeyde bilim adamına imzalattık. O tarihte Royal Society’ninbaşkanının (daha önce T ony B lair’in başbil im y ar dımcısı idi) içindebulunduğu dok uz bilim a damı, Roy al Society’nin biy olo ji ve fizikdalı başkanlar ı, kraliy et as tr onomu (şimdi Roy al Society ’nin ba şkanı), Doğal T arih Müze si B aşkanı ve Sir Dav id A ttenboroug h (belki de İng ilte re ’nin en say gın kişisi). B unlar b ilim adamlar ı g rubunuoluşturma k tay dılar . K ato lik k ilisesinden bir ve A ng lik an k ilises inden

yedi piskopos ise (tüm İng iltere’nin en say gın din ada mları) da ding rubunu oluştur ma k ta y dı. B aşbak anlık ofis inden verilen yanıt, yetersiz olduğu k ada r baştan s av may dı da. O k ulda k i s ıralar da al ınan iyisonuçlara değiniy or ve Devle t Ok ullar ı Denetim K ur ulu’nun ok uldan aldığı nitelikli ra porlar dile ge tiriliy ordu. A ncak , Bay B lair’in

ak lına denetim müfett işlerinin, bil im k olu başkanının tüm evrenink öpeğin ehlileştir ilmesinden sonra oluştuğunu ve denetim s tanda rtla

^06 Rtchnrd Dawk in«



B İR E ĞİT İM S K A N D A L İ

rında az ıcık da olsa bir hat anın bulunabile ce ğini ileri süren bir kişininraporuna onay verdiklerini unutuyordu.

S tephan L ay fie ld’in v erdiği konfe rans ının belki de en can sıkıcıbölüm ü “ Ne y apılabilir ” başlıklı bölümüy dü. Bu bölümde Lay field,k ökten dinci Hıris tiy an anlay ışını fen sınıflarına s ok ma telaşındakiöğretmenle r ta raf ından uy g ulanacak taktik ler i ele alıy or ve şöyle di

y or du:

“Evrimci açıdan bu paradigma bir ders kitabında dile getiriliyors a (bu par adig may a göre düny anın y aşı mily ar lar ı bulmak ta dır) veya anıştırmıyorsa hemen m ümk ün ola n yerlerdeaynı veri ile ilgili kutsal kitaptan açıklamalar (ki daha iyidir)

y apılma sı ger ekir . Fiz ik , k imy a ve biy oloji’nin her bir inde k iörneklere bu yönde bakmalıyız.

Ley field’in konfe rans ının diğer b ölüm ü bir propa g anda k ita pçığındanfazlas ı değildi. İsteyen dindar biy oloj i, k imy a ve fizik öğretme nlerinebu k ay nak, kanıta day alı bilimsel e ğitim y erine, İnc il’e day alı eğitimverilmesi için sunuluyor du. Ger i k ala nlar ise ulusal eğitim müfr edatı

içinde kalıyordu.15 Nisan 2006 tarihinde BBC’nin en deneyimli haber sunucular ından biri ola n James Na ug htil, S ir Peter V ar dy ile bir görüşme y aptı. G örüşme nin ana k onusu Bla ir hük üme tinin K ent A k ade mile r i’nebağışçı çekmek için ze ng in kişilere rüşvet o la rak as il lik ve şövaly elik dağıtması ile ilg ili V ar dy ta raf ından k abul edilmeyen iddialar ınpolis ta r af ından araştırılmasına y önelik ti. Na ug htil, V ar dy ’ye y aratılışs or unu ile ilg ili sorular da sordu. B una aldığı ya nıt Emmanuel

O k ul u’nda genç y erküre yaratılışı g örüşünün öğre nciler e kesinlikleöğretilme diği yönünde idi. E mma nuel ok ulu me zunlar ından bir i olanPeter Franch de ay nı emin tav ırla “ bize düny anın altı bin y aşındaolduğu öğr e ti ldi” diy or du.1 Peki burada k im doğruy u söylüy or? Bilmiy or uz f ak at L ay fie ld’in ko nuşmala rı, bilim öğre tme politikas ınıaçıkça ortaya seriyor. Vardy, Layfield’in son derece açık manifestosunu ok umamışmıydı? Bilim k olu başkanının ne hinlik le r peşindek oştuğunu bilm iy or muy du? Peter V ar dy , k ullanılmışarabalar ı satar ak servet y apmıştı. Ond a n ar aba alır mıy dınız? Ve siz, tıpkı T onyBlair gibi, bu okulu ederinin %10’una bu adama satmayı ve üstelikbütün sürekli g iderler ini de karşılamay ı ister miy diniz? B lair’e adaletli davranalım ve diyelim ki Layfield’ın konferansını okumamışveona dik k at etmemiş. B undan s onra da ona dik k at edeceğini umm akboşuna olur sanırım.

1 Bu s özlerin y anlışlığını bel irtmek için bir öm ek ver el im. Bu sözler Ne w Y ork i le San F rancisco’nun a rasının

65 0 m e rre o l m a sı na be nz e r .

T a n r ı Y a nıl g ıs ı 3 ^ 7



B öliım *» •Ço cu k luk . İstis mar ve Din de n K açış

M üdür M c Q uo id, ok ulunda net olar ak g ördüğünü söylediğiaçık fik ir liliğini anlatarak bir sav unma yaptı ki bu onun ne k adar

k ibir li o lduğunu göstermesi açısından dik k ate değerdir:

B u k on uda size benim v er diğim altıncı s ınıf felsefe ders ler iniörne k ol ar ak g öste re bilir im. İşte Shquille or ada ot ur uy or vediy or k i “ K ur an tam ve do ğr udur .” İşte Cla ir şurada diy or ki“ Hay ır , İncil do ğr udur .” Böylece söy ledikleri şey ler in benzer

y önler ini ve fik ir ay rılığına düştükle r i yer leri k onuşuy or uz .S onunda ikisinin de aynı anda haklı olamay aca ğı k onus unda anlaşıyor uz. A r dından ben, “ üzg ünüm a ma S hquille sen

yanlışsın, doğr u olan Incil ’dir ” diy or um. O da şöyle diy or:

Üz g ünüm Bay Q uo id , siz yanlışdüşünüy or s unuz, do ğr u olanKuran’dır.” Sonra kalkıp bir lokantaya gidiyorlar ve tartışmala rına or ada s ürdürüy or la r . İşte biz im is te diğimiz bu.B iz im is te diğimiz çoc uk la r ın ina ndık la r ı şeyin ne ol duğunubilmeleri ve onu savunmalarıdır.”

A y y ne şirin bir sahne değil mi? Shquille ile Clare bir lik te y emeğe g idiy or lar . Uy uşmay an ina nçlarını harar etle tar tışıyor lar ve inançlarını

s av unuy or lar . F ak at gerçekten de çok şirin değil mi? Öyle mi yoksaM c Q uo id ’in çizdiği resim içler acısı mı? He r şeyin öte sinde, S hquilleile Clare t ar tışmalar ını hangi temel üzerine otur tuy or lar ? Bu k uvvetlive y apıcı tartışmada hangisi, etk ilemek için inandırıcı bir k anıt sunabildi? Cla ire ile Shquille bu tartışmada sadece kutsal k ita plar ınınüstün olduklarını söylüyor, hepsi bu. Size hakikatin gerçek dünyadandeğil de kutsal k itaplar dan g eldiği öğretilirse, sizin de yapa ca ğınızbundan ibar ettir . Clair e ve Shquille eğitimsiz kişilerdir. O k ulla r ı on

lar ı hay al kırıklığına uğratmıştır ve ok ul müdürle r i (be denlerini değil

ama) beyinlerini suiistimal etmektedir.

B İL İNÇ T EK RA R Y ÜK S EL İY OR

Şimdi başka bir şir inlik. B ir y ıl önce Noelde g azetem T he In-dependent, mevsimsel bir hikâye arıyordu ve kalp ısıtan bir tanesini ok ullar da k i İsa’nın doğumu ile ilg ili oy unların bir inde buldu. Buoyunun adı Üç Akıllı Adam idi. Oyunda Shad Breet adında bir Sih,Müşer ref adında bir Müs lüma n, A del adında da bir Hır is tiy an v ardı.Hepsi de dör t y aşında idi.

Şirin mi? K alp ısıtıcı mı? H ay ır , hiçbirisi de ğil, güldürece k kadar

acay ip. A klı başında bir insan nasıl k alkar da 4 y aşındak i ç oc uk la

^08 Richnrd Dawkin.s



B İL İNÇ T E K RA R Y ÜK S EL İY OR

rı ailelerinin dini ve k oz mik görüşler iyle etik etlendirir? Şimdi g özünüz ün önüne şu resmi get ir in, resmin üzer inde şunlar y azsın: “ ShadBreet (bir Key nesçi), Müşer re f (bir Monot eris t), A del (bir Mar ks is t),hepsi de dört yaşında. Bu olay , protesto etmek için muhtemelen iyibir aday olma z mı? Ke sinlikle olur. A ncak , dinin g ar ip ay rıcalığınadayanınca ne bir fısıltı duyuluyor, ne de benzer olaylar gündeme geli

yor. Eğer sahne şöyle olsay dı çığlıkla rı duy abilirdiniz : Shad Breet (birateist), Müşer ref (bir bilinemezci), A del (la ik hümanis t), hepsi de dört

yaşında. A ilele rinin çocukları büy ütme yeterliliğine sahip olup olm adığı sor uştur ulmaz mıydı? Laik düzenin olmadığı İng iltere’de ateistaileler, çocuklarının okullarda, bulundukları toplumda hâkim olan

dinsel inanışla y etiştir ilmesine göz y ummakta la r . ‘T he- Brig htsnet’(Homos ek süelle rin kendiler ini başarıyla gay olarak adlandır mas ıg ibi, bir A mer ikan g irişimi ateistleri Br ight olar ak yeniden adla ndırmak istiyor) çocuklar için kura llar oluştururk en oldukça dikk atlidir :çocuk kendi kararını kendi v ermelidir. Eğer bir çocuk B rig ht olmasısöylendiği için Br ight olmuşsa gerçek bir B rig ht O L A M A Z ! K endikendini reddeden bir kuralı bulunan bir kilise veya cami hayal edebilir misiniz? Fakat böyle olmalarının mecburi olması gerekmez mi?

A k lıma gelmişken ben de B rig ht’lara k atıldım, çünk ü kısmen bu sözcüğün g erçekten de memetik olarak dile k at ılıp kat ılamay ac ağını merak ediy or um. Ga y kelimesi dilde evrimleşti mi yoksa planlı olar akmı ek lendi bilm iy or um ama bilmek ister dim. Brig ht kampany as ı işebiraz ak sak başladı, çünk ü kimi ateistler ta raf ından şiddetle suçlanarak kar şı çıkıldı ve ukala lık ile suçlandı. Eşçinsel O nur u (G ay Pride)hareketi şans eseri böyle bir olay la karşılaşmadı, belk i de başar ılı ol

masının sebebi budur.Da ha önceki bölümde bilinç şahlanıy or k onusunu ele almışvefe ministle rin (bir başarı olar ak) bizi, iyi niy etli insanlar (people of g oodw ill) yerine iyi niyetli adamlar (men of goodw ill) denildiğinde, nek adar k or k uttuğunda n söz etmiştim. B urada f ark ında lığı başka bir

yolla arttır mak is tiy or um. Bence, küçük bir çocuğun belirli bir dinleet ike tlendiğini duy duğumuzda irk ilmeliy iz. K üçük çocukla r , evreninkökeni, hayat ve ruhani konularda karar vermek için çok gençtir.

Hıristiy an veya Müs lüma n çocuk tabirleri, k ar atahtadan bazen çıkanciyak ses gibi rahatsız edici olmalıdır.

A şağıda, İr la nda Rady osu K PFT F M ’in 3 Ey lül 2001 ’de verdiği

haber yer almakta:

“Katolik kızlar Kuzey Belfast’taki Ardoyn yolundaki KutsalHa ç K ızlar İlk ok uluna g irmek istediklerinde K raliy etçileriniLoyjlistler: protes tolar ı ile karşılaştılar . Polis y etkililer i ve

asker ler ok ulu işgal etmeye k alk an prote s tocuları püsk ürtt ü.Çoc uk la r ın ok ula g irmeleri için bariyer ler k ur uldu. İçlerinde

T a n r ı Y a nıl g ıs ı 3 ^ 9



Holum u •Ço cu k luk , İstism ar ve D inde n K açı»

daha dört y aşında ola nlar ın bul unduğu çoc ukla ra ve onl a

rı korumak için okula gelen ailelerine göstericiler sloganlarata ra k kar şılık v erdiler. Çoc ukl ar ve aileleri o k ulun ön k apısına g eldik le rinde K ra liy etçiler şişe ve taşatıy or la r dı”

A çıkça, ak lı başında bir ins an bu ta lihsiz ok ul çocuk lar ının başına gelenler için ürker . Ben onları K at olik çocuklar diy e etiketlemenin de ür k ütücü olduğunu kabul etmenizi dilerim. (K ra liyetçiler y aniLoy alis tler , 1. bölümde de değindiğim üzere Pr otestanların kendiler iiçin kullandıkları samimiyetsiz bir örtmecedir, tıpkı Katoliklerin kendilerine Milliyetçi demeleri gibi. Çocuklara ‘Katolik’ ve ‘Protestan’

g ibi etiketler y apıştırmak ta ter eddüt etmeyen insanlar ay nı dinsel etiketleri y etişkin olan teröristlere ve çetelere uyg ulamam ak tadır.)T oplumumuz, dindar olma y an kesim de dâhil olma k üzere, k ü

çük çocukların beyinlerinin ailelerinin dini ile yıkanması hakkı ve çocukların ailelerinin dini ile etiketlenmesi gibi akıl almaz fikirleri normal k ar şılamak tadır. ‘K at olik çocuk ’, ‘Protestan çoc uk ’, ‘Y ahudi çocuk ’, ‘Müslüma n çoc uk ’ g ibi dinsel etiketler kullanılmas ına r ağmen,‘demokrat çocuk’, ‘liberal çocuk’, ‘cumhuriyetçi çocuk’ gibi etiketler

kullanılmaz. Lütfen ve lütfen bu konuda bilincimizi arttıralım ve buk onuy la nerede karşılaşırs ak kar şılaşalım ses imizi y ükseltelim. Bir çocuk Hıris tiy an veya M üsl üm a n değildir. Hırist iy an veya M üs lüma nbir a ilenin çocuğudur. Bu ara da bu son ter minoloj i, çocuk lar ın k endisi için çok bilinçlendiric i olacak tır. Müslüma n bir ailenin çocuğuolduğu söylenen çocuk, heme n dinin büy üdüğü zaman seçeceği (veyareddedeceği) bir şey ol duğunun farkına v ar acaktır .

Dinle ri karşılaştırmalı olarak öğretmenin eğitimsel y ar ar larınıs av unmak g erçekten uyg un olur. Elbetteki benim ilk k uşk ular ım, henüz dok uz y aşındayken, verilen bir derste (ders ok ul t araf ından değilailem ta r af ından v er iliyordu) y et iştir ildiğim Hır is tiy an dininin sadece far k lı dinler den biri o lduğunun öğre tilmes i üzer ine ortay a çıktı.Din savunucuları bunu sık sık fark ederler ve bu onları korkutur.İsa’yı anm ak için 4 yaşındak i çocuklar ın oy nadığı y ukar ıdak i o y unda, etiketler y ak ıştırıldığı için y akman bir tane bile şikâyet mek tubu

Inde pendent editörüne ulaşmamıştır. T ek o lum suz mek tubun g eldiği“ Gerçek E ğitim İçin K ampa ny a” is imli k ur uluşun sözcüsü Nick Sea-ton, çok inançlı dinsel e ğitimin s on derece tehlikeli o lduğunu çünk üçocuk lara düny a üze rindeki tüm dinle r in eşit olduğunun öğretildiği,bunun da kendi dinle r inin özel bir değeri olma dığı anla mına g eldiğinisöylemektedir. Gerçekten de söylenen kesinlikle budur. Peki, bu sözcü endişelenmeli midir? Bir başka olay da ay nı kişi “ tüm inançla r ı eşitderecede geçerli say mak yanlıştır. İster Hin du ols un ister M üslüm anisterse Hır is tiy an, herk es in kendi inancının en iyisi o ld uğunu düşünmeye hak kı va rdır, yok sa inancın ne anlamı ka lır ? ” demiştir.

3 I O R i ch ar d D a w k i ns



EDE B İK ÜL T ÜR ÜN B İR PA RÇA SI O L A R A K DİNS EL E ĞİT İM

Gerçekten ne? Ve ne kadar açık bir saçmalık bu? Bu inançlarınhepsi bağdaşmaz dır. Öte y andan, en üstün inancın k endinink i o ld uğunu düşünmenin ne anla mı var dır? Bu yüzde n çoğu diğerle rinden‘üstün’ olama z. Çoc uk la r ın değişik inançla rı öğrenmelerine izin ve

relim, inançların uyumsuzluklarını incelemelerine izin verelim ve buuyumsuzlukların sonuçlan hakkında karar vermelerine izin verelim.Her hang i biri uy g unsa, bunu ger ekli yaşa g eldik ler inde kendilerininseçmelerine izin verelim.

E d e b î k ü l t ü r ü n b î r p a r ç a s i OL A RA K DİNSEL EĞİT İM

K abul etmeliy im ki eğitimli insanlar ın son yıllar da benden daha f azladine ilg is iz o lduk lar ını g örünce ben bile şaşırmıştım. Belki de bu son

y ıllarda olan bir şey değildir . Daha 1 9 5 4’te Rober t Hinde n’in ilg inçkitabı Niye Tanrılar Direniyor fWhv Coch Persıst) adlı kitabında

A me rik a Birleşik Devle tleri’nde y apılan bir k amuo y u araştırmasında

aşağıdak i s onuçlar ortay a çıkıy or .K atolik ve Pr otestanların dörtte üçü Eski A hit’ten bir pey g amber adı bile söyley ememişler . Üçte ik is inden fazlası da da ğda k i vaazık imin v er diğini bile bilmiy or . Hatırı sayılır mikt ar da insan, M us a’yıİsa’nın on iki hav ar is inden bir i s anıyor. B urada şunu te krar lay alım,bu araştırma A me rik a Birleşik Dev letle ri’nde y ani g elişmişülkelerdendaha faz la dindar ola n bir ülkede yapılmıştır. 161 1 tar ihli K ral Jamesİncil i (yetk ili bas ım), kendi çapında edebi değeri o lan bölümle r içer

mekte dir . Ör ne ğin Neşidelerin Neşidesi ve Eklesy as lar1 (bana söylenildiğine göre İbranice or ij ina li de müke mmel bir y azın örneğiy miş).

A nc ak , İng ilizce Incil’in eğit imimiz in bir par çası olması gerekmesininsebebi edebi kültür için önemli bir kaynak kitabı olmasındandır. Budurum, aynı zamanda Yunan ve Roma tanrılarının efsaneleri için degeçer lidir, f ak at bunlar ı öğre nirke n, gerçekliklerine inanma mız istenmez. İşte, Eski A hid’den alınmışveya ondan esinlenmişve y azınımızda, konuşma dil imizde g eçer lilik k az anmışklişe haline g elmişkimi

sözler şunlardır :

Be fr uitful and muitiply - V erimli ol un ve çoğalın •East of Eden - Cennet bahçesinin doğusu • A dam ’s Rib - A dem’in kaburgası • A m / nıy brother’s

keeperf K ardeşimin bakıcısı mıyım? (Başkalarının refahı için çalışmak için isteksizliği belirten kelimeler. K abil kardeşini öldürdükten sonra

söylemiştir.) •The mark of Cain - Kabil’in laneti • A s old as Methuselah - Nuh'un büyükbabası kadar yaşlı • A mess of potag e - Bir y eme klik çorba

1 K ra l Süley man'ın y azdığı kutsa l k ita p, -ed.n.

Tanrı Yanı lgı»



RöİK m u Ço cu k luk , İstis mar ve Dinde n Kaçış

•Sold his birthright - Doğum hakkım sattı »Jacob’s ladder - Yakubun merdiveni (Yakub’un rüyasındaki cennete uzanan merdiven) •Coat of many

colours - (Yusuf’un renkli elbisesi) • A mid the al ien cor n - Y abancı mısırlararasında •Eyeless in Gaza - Gazze’deki kör •The fat of the land - Kırsalın

şişkosu •The fatted calf - Şişma nlatılmışda na (Bir k işinin sev inçli dönüşüve yapılan kutlama için kullanılan mecaz) •Stranger in a strange land -

Yabancı topraklardaki yabancı •Burning bush - Yanan çalı • A land f lowing with milk and honey (sadece iyilikle dolu olan toprak benzeri cennet)•Let my people go - Halkımın gitmesine izin ver (Musa’nın firavuna Ya-

hudile ri serbest bırak ması için y aptığı çağrı) •Flesh pots - Et kapları • A neye for a n eye and a t oot h for a too th - G öze g öz, dişe diş•Be sure your

sin w ill find you out - Günahının seni bulacağına emin ol •The apple of hiseye •The stars in their courses •Butter in a lordly dish •The hosts of Mid- ian •Shibboleth •Out of the strong came forth sweetness •He smote them

hip and thigh •Philistine - Filistin • A ma n af ter his ow n hear t •Like David and Jonathan •Passing the love of women •How are the mighty

fallen? •Ewe lamb •Man of Belial •Jezebel •Queen of Sheba • W is domof Solomon - S üle y ma n’ın bilg eliği •The half was not told me •Girded

up his loins •Drew a bow at a venture •Job’s comforters •The patience of Job •I am escaped with the skin of my teeth •The price o f wisdom is

above rubies •Leviathan •Go to the ant thou sluggard; consider her ways,

and be wise •Spare the rod and spoil the child • A w or d in season • V anityof vanities •To everything there is a season, and a time to every purpose •The race is not to the swift, nor the battle to the strong •O f making many books there is no end •1 am the rose of Sharon • A garden inclosed •Thelittle foxes - Küçük tilkiler •Many waters cannot quench love •Beat theirswords into plowshares •Grind the faces of the poor •The wolf also shall

dwell with the lamb, and the leopard shall lie down with the kid •Let us eat and drink; for tomorrow we shall die •Set thine house in order • A

voice crying in the wilderness •No peace for the wicked •See eye to eye• Cut off out of the land of the living •Balm in Gilead •Can the leopard change his spots? •The parting of the ways • A Danie l in the lions '

den - A slan ininde bir Dany al •They have sown the wind, and they shall reap the whirlwind •Sodom and Gomorrah •Man shall not live by bread

alone - İnsan sadece ekmekle yaşayamaz •Get thee behind me Satan •The salt of the earth •Hide your light under a bushel •Turn the other cheek

- Diğer yanağını çevir •Go the extra mile •Moth and rust doth corrupt •Cast your pearls before swine • Wolf in sheep’s clothing - Kuzu postun

daki kurt • W eeping and g na shing o f teeth •Gadareue swine •New winein old bottles - Eski şişedeki y eni şarap •Shake off the dust of your feet

- Ayağının tozunu silkele •He that is not with me is against me - Benimleolm ay an bana ka rşıdır •Judgement of Solomon •Fell upon stony ground• A prophet is not without honour, save in his own country •The crumbsfrom the table •Sign of the times •Den of thieves - Hırsız ini •Pharisee •

W hite d sepulchre • Wars and rumours of wars •Good and faithful servant•Separate the sheep from the goats •I wash my hands of it •The sabbath

was made for man, and not man for the Sabbath - Sebt günü insanlar içindir, insanlar Sebt için değil •Suffer the little children •The widow’s mite

3 1 2 R ic ha r d D a w k in s



EDEB İK ÜL T ÜRÜN B İR P A RÇA SI O L A RA K DİNS EL EĞİT İM

•Physician heal thyself •Good Samaritan •Passed by on the other side •Grapes of wrath - Gazap üzümleri •Lost sheep - K ay ıp koy un •Prodigal son • A great g ul f fix ed • Whose shoe latchet I am not worthy to unloose•Cast the first stone •Jesus wept •Greater love hath no man than this •

Doubting Thomas •Road to Damascus • A law unto himself •Througha glass darkly •Death, where is thy sting? •A thorn in the flesh •Fallen

from grace •Filthy lucre •The root of all evil - T üm kötülüklerin kaynağı•Fight the good fight • A ll flesh is as grass •The weaker vessel •I am Alpha and Omega • A rmag eddon •De profundis •Quo vadis •Rain on the

just and on the unjust - Haklının da haksızın da üzerine yağan yağmur

T üm bu dey im, ifade ve kalıplar doğr udan doğr uy a K ral James ’in

Incil’inden alınmıştır . Demek ki Incil’i bilme mek, İng iliz y azını içinbüy ük bir k ay ıptır. A şağıdak i dört lük Lord Justice Bow en taraf ından

yazılmışson derece güzel bir şiir dir :

T he ra in it reineth on the just, H a k lının da üzer ine y ağıyo r y ağmur A nd als o o n the unjus t fel la. Hak s ızın da

B ut chiefly on the jus t, because Ama haklının üzerine daha çok yağıyor yağmur,

T he unjus t hath the just’s umbre lla. Ç ünk ü haks ızın elinde ha k lının şemsiyesi var.

A ncak , M a tta ’nın İnc il’ine başv urmazsanız (Matta 5 :45) bur adaki anıştır manın ne olduğunu anlay amaz sınız. (G üneşin k ötünün veiy inin üze rinde doğması için y ağmur u hak lı ve haks ız üzer ine g önderdi) My Fair Lady’deki Eliza Dolittle’ın fantezilerindeki püf noktayı anlamak için Vaftizci Yahya’nın sonuna ilgisiz olmamışolmanızgerekir:

“T hanks a lot, K ing ,’says I in a manner well bred,But all I want is Enry Iggins’‘ead.’

T eşekkürler K ral ım, teşekk ürler der im nezake tle A ma be nim tek is tediğim Enr y Ig g ins’m başı

BanagöreengüzelhafifkomedilerinyazarıolanP.G.Wodehouse’ın y apıt larında be nim y ukarıda listesini çıkarttığım İncil’den alınmışifa

delerin bahse girerim ki yarısını bulabilirsiniz. (Ne var ki Google’dahepsini bulamay abilirs iniz, ör ne ğin; Darb- ı Meseller 6 .6’daki “Teyze ile Perişan” adlı hikâye yi bulamadım). W ode hous e 1 kuralı, dile

yerleşen atasözü ve deyimleri içermese de diğer İncil te rimleri açısından o lduk ça zeng indir. Şimdi de Bertie W oos tr e’nin akşamda n k alma birisini kalkarken canlandırmasına kulak verin: “Sanki kafamınüzerinden bir s ilindir g eçiy or, tıpkı Heber’in karısı J ae l’in söylediğicinsten s ilindir değil bunla r , daha da k ötüs ü.” Bertie, bu tür bilg iler iile övünç duymakta ve bunun tümünü kutsal metinlere borçlu.1Es pril i rom anla rı ve hikâye ler i i le tanınan bir İngil iz y azar (1881 - 1975 1 - ed.n.

T n n n Y a nıl g ıs ı 3 ^ 3



Dulum J •Çoc ukl uk. İstismar vc Dinde n K ag ;

İngilizce k om ik metinler için geçerli ola nla r , ciddi e debiy at içindaha da geçerlidir. Nase eb Shahee n1, Shake spare’nin y apıtlar ındageçen bin üç y üzde n faz la İncil alıntısı referansın genişbir şekildek ulla nıldığını söyler ./,52, V ir g inia ’da Fair Fox ’ta bas ılan K uts al K ita p

Edebiyatı Rapor u (s öy lenildiğine göre k ötü şöhretli T empleton V ak fıtaraf ından finanse edilmiş) birçok örne k sunar ve k utsal k ita p edebiy atının, ke ndi ko nular ının ta m ola rak anlaşılması için çok ger ekliolduğu üze rinde , İng iliz Edebiy atı öğretmenle rinin ezici bir çoğunluğunun anlaştığını iddia eder.,,5-,i K uşkusuz benze ri dur um , Fransız, A lm an, Rus , İta ly an, İspany ol ve diğer büyük A v rupa y azınlarıiçin de geçerlidir./,5}; A rapça ve Hintçe k onuşanlar için de K uran veBhagavad Gita’yı bilmek, herhalde kendi kültürel miraslarının tam

olar ak anlaşılması için ger eklidir. Son ola rak , listeyi ta ma mla ma kiçin, W ag ne r’i (es prili bir şekilde söylendiği g ibi, müziği k ulağa, sahip olduğu Y ahudi düşmanı fik irle r inden iyi gelir) Nor v eç tanr ılar ıhakkında bilginiz olmadan takdir edemezsiniz. Ve tabiki, Yahudilik,Hıris tiy anlık ve İslam gibi dinlerin k ültüre l ve edebi geleneklerineola n duy g usal bağımızı k or uy abil ir iz, hatta doğum ve ölümle rde d üzenlenen dini törenlere bile, bu törenlerin tar ihinde y atan doğaüstü

inançlara k apılma dan, k atılabiliriz. T anrıya inanmay ı, çok değerli birhâzineden vazgeçmeden bırakabiliriz.

1 P ro f e sö r N a se e b S h a h e e n , S h a e k spa re k o n u su n da ta n ın a n u lu s l a ra ra sı b i r o to r i te dir , - ed.n.

3 1 4 Riı'hard Dawkins



BÖLÜM 10

Çok GerekliBir Boşluk

"Birkaç ışık yılı uzaklıktaki bir galaksiyi 100 inçlik bir teleskopla takip etmekten veya 100

mily on yıllık bir fos ili ya da 500.000 yûlık taştan

yapılmışbir aleti elinizde tutmaktan veya Büyük Kanyon isimli uçsuz bucaksız bir uçurumun eşiğinde durmaktan veya gözlerini kâinatın başlangıcına dikerek baktıktan sonra bunu

görmemezlikten gelmeyen bir bilim insanım dinlemekten daha sarsıcı ne olabilir? Bilim çok

gizemli ve bir o kadar da kutsaldır. ”

M I C H A E L S H E R M E R



B olum tO - Çok Ger ekli Bir Boşluk (mu?)

“ Bu k itap çok gerekli bir boşluğu doldur acak tır .” Espri işe yarı yor çünk ü bir bir ine zıt her ik i anlamı da ver iy or . Bu arada bu bilinenbir espriydi fak at beni asıl şaşırtan y ay ıncılar tar afından masumanebir şekilde kullanılıy or olmasıdır . Örne ğin, “ Y eniy apısalcılık akımı

k aps amında geçerli ola n lite ratürde ki çok önemli bir boşluğu” do lduran bir kitap için http://www.kcl.ac.uk/kis/schools/hums/frenchy pgr/tqr.html adresini ziyaret edin. Dürüst olmak gerekirse, MichelFoucault, Rol and Barthes, J ulia Kr isteva ve tüm diğer hav alı birşekilde Fransızca konuşmay ı seven (f r ank of onik ) ik onlar ı konu alanbu kitabı mevcut bilgileri tekrarlamanın ötesine geçemeyen lüzumsuzbir kitap olarak tarif etmek oldukça mantıklı görünüyor.

Din çok gerekli bir boşluğu doldur ur mu? Be y nimizde do ldur ulması zorunlu olan T anrı şek linde bir boşluk olduğu sık sık ima edilir: T anrı insanların ps iko lojik bir ge reks inimidir (bir hay ali ark adaş,bir baba, bir ağabey , g ünah çıkar ılan bir papaz, bir sırdaşolarak )ve T anrı v ar o ls un ya da olmas ın bu mutlak a k ar şılanması gerekenbir ihtiy açtır . Diğer y andan, T anrı farklı bir şeyle doldur duğum uzdabizim için daha y ararlı olacak bir boşluğu doldur uy or olabilir mi?B ilim, sanat, bir ar kadaşya da hüma nizm T anrının y erini ala bilir mi?

A hretteki y aşamı arzulamak yer ine, gerçek düny adak i yaşamı sevmek biz im için daha y arar lı olabilir mi? Belki de doğa sevgisi ya dabüyük böcek bilimci E.O Wilson’un deyimiyle Biophilia (canlıları ve

yaşayan sistemleri sev mek) bu boşluğu en güzel şekilde doldur abilirdeğil mi?

Dinin ins an y aşamında başlıca dör t r olü old uğu öğretilir : A çıklama, tavsiye, teselli ve telk in. D in, geçmişten bug üne ins anoğlunun

v ar lığını ve içinde bulunduğumuz ev renin y apısını açıklamay a soy unmuştur. F ak at dinin bu ro lü artık tamamen bitmişve 4. B ölümdeaçık ladığım üzer e yer ini bilime bırakmıştır. Tavs iye demekle, nasılhareket etmemiz gerek tiğiyle ilgili a hlak i eğitimi k as tediy or um ki B ölüm 6 ve 7 ’de buna değindim. S anırım av untu ve telk in k onus undapek de adil davranmadım ve bu son bölümde bunları kısaca ele alacağım. İlk önce a v untuy u irdeley eceğim ve bunun için, dinsel inançlabenzerlik ler i o lduğunu düşündüğüm çocukluk fe nome ni “ hay ali ar

kadaş” k onusuy la s özler ime başlamak ister im.

B İN K E R

Muhtemelen Christopher Robin, Domuzcuk ve Ayı Winnie’nin ken

disiyle ger çekten konuştuklarına inanmıy or du. A ncak B inker fark lımıydı?

3 l 6 R ic ha rd D aw k ins

http://www.kcl.ac.uk/kis/schools/hums/frenchy

http://www.kcl.ac.uk/kis/schools/hums/frenchy



B İN K E R

Binker (ona böyle diyorum) benim bir sırrımdır, Ve B inker k endim i hiç y alruz his setmememin nedenidir . Y uv ada oy na r ken, bas amak larda otur ur ken,

Meşg ul o ld uğum her yerde, B inker benimle A h, ba ba cığım çok zekidir ; o çok zeki ins anlarda ndır , A nnems e düny a k ur ulduğun dan beri anne lerin en iy is idir ,Dadım da öyle ki ben ona Dadıcık derim.

A ma onlar B ink er ’i g öremezle r ki.

B ink er hep k onuşur ç ünk ü konuşmay ı ona ben öğr ett imBazen k om ik lik ols un diye de konuşur,Bazen de k ük rermişg ibi bağıra rak boğaz ını temizler.B unu ona ben y aptırıy or um çünk ü bazen boğazı acıyor.

A h, ba ba cığım ço k ze ki; o çok zek i ins anlarda ndır , A nn em düny a k ur ulduğun dan beri anne lerin en iy is idir ,Dadım da öyle ki ben ona Dadıcık derim.

A ma onlar B ink er’i tanımazlar ki.

B inke r ’la ben par k ta koşar ken o as lanlar k ada r cesurdur;B inker ’la ben kar anlığa uzanırk en o k apla nlar ka dar cesur;B inker filler k ada r cesurdur. O hiç ama hiç ağlama z...Sadece (başkalar ı gibi) g özüne s abun k açınca ağlar.

A h, ba ba cığım ço k zekidir ; o çok zeki ins anlarda ndır , A nne m düny a k ur ulduğundan ber i annele rin en iy is idir,Dadım da öyle ki ben ona Dadıcık derim,

A ma onlar B inker g ibi değille r ki.

B inke r açg özlü değildir a ma y emey i çok sever,İns anlar bana şeker ver irk en as lında onla ra,“Ah, Binker çikolata istiyor bana iki çikolata verir misiniz?” demeyi isterim.Bir t ane de onun için y iy or um çünk ü dişleri daha çok ye ni.

Babamı çok seviyorum ama oyun oynamaya vakti yok, A nnemi çok sev iy or um ama o bazen bir yerler e g idiy or,Da dım saçımı tar am ak istediğinde g örüy or um o nu...

A ma B ink er hep var , B inker, o hep y anımda .

A . A . M IL N E , Şimdi A ltı Y aşınday ız1

Ha y ali ar ka daşfe nomeni, sıradan çocukluk dönem i inançlar ının

dışında tutulabile cek daha fark lı ve çok daha inandırıcı türden birhayal midir? Buna kendi deneyimlerimle cevap vermem pek mümk ün değil. T ıpkı çoğu ebevey nin y aptığı g ibi, benim anne m de çocuk ça laflarımı bir k ita ba y azmıştı. A ya g iden adam, bir y arışçı yada bir Babil’li rolü yapmak gibi sıradan numaralara ek olarak, sudeğirme ni görev i g öre n bir bay kuşg ibi ik inci derece numar alar a çokdüşk ündüm ki sonunda özüme döne rdim (şimdi Richard numara sı

y apan k üçük bir ço cuğum). Gerçekten bunlar dan bir i olduğum a hiç-

bir za man ina nmamıştım ve bunların çocukluk dönemi için nor mal1 İzin a lına r ak k opy ala nm ıştır

Tnnrı Yanılgısı 3^*7



noiitıu 10 Ço k Ge rekli Bir Boşluk (mu?)

oy unlar o lduğunu düşünüy or um. F ak at benim B inker ’im hiç olmadı.Şayet hay ali ar kadaşlar ı ola n nor mal çoc uklar ın birer y etişkin o lduktan sonraki itiraflarına güvenebilirsek, en azından bazılarının bu ha

yallerin v arlığına gerçekten inandık lar ını ve bazı koşullarda bunları

belirgin ve canlı halüsinasyonlar olarak gördüklerini göz ardı edemeyiz. S anırım çocuk luk çağı Binker f enomeni y etişkinler dek i dinselinançları ka v r ama kta iyi bir örnek teşkil etmekte. Ps ikolog lar ın bukonuy u bu bakışaçısıyla inceley ip incelemedikle rini bilm iy or um amahiç kuşkusuz k ay da değer bir çalışma o lurdu. B ir arkadaşve sıkı birdost olan B inker’le geçecek bir ömür: Bu şüphesiz T anrının oy nadığıbir rol; ve eğer bır ak ıp gitsey di yeri doldur ulama y aca k bir boşluk.

Başka bir çoc uğun, bir kızın, “ k üçük bir mor a da m ı” v ardı. Buvarlık, kız için gerçek, görülebilen bir varlıktı çünkü mor adam etrafaışık saçarak ve v ızıltılar çıkar ar ak kendisini belli ediy or du. K üçükmor adam onu devamlı görmeye gelirdi, özellikle de kız yalnızken.

A nc ak kız büy üdük çe mor adam daha az gelmey e başlamıştı. Bir g ün,kız oyun parkına gitmek üzereyken küçük mor adam her zamankig ibi vızılday ar ak geldi ve artık o nu göremey eceğini söyledi. Bu haberk üçük kızı üzmüştü ama mor ada mın dediğine g öre , ar tık büy üy or

du ve ileride buna ihtiy acı olmay aca ktı. Ve mor a dam başka k üçükçocuklarla ilgilenebilmek için gitti. Mor adam giderken kıza bir sözverdi. Bir g ün ger çekten ihtiy aç duy duğunda geri dönece ğim. Y ıllarsonra bir g ün, k ız çok sıkıntıya düştüğü ve geleceğiyle ilg ili öne ml i birkararı ver emediği bir anda mor ada m r üy asında beliriv erdi. R üy as ında, y atak odası kapıs ının açıldığını ve içeriye bir y ığm k itabın g ir diğini g ördü, kitapla r ı küçük mor adam g etirmişti. K ız bunu ünivers iteyegitmesi konus unda bir öğüt diye y or umladı ve sonr adan anlaşıldı kibu as lında çok yararlı bir öğüttü. Bu öy k ü beni epey duy g ulandırırve diğer y andan, hay ali tanrılar ın insan y aşamındak i a v untu ver ici ve

yol gösterici r olünü anlamama y ardımcı olur . Böyles i v ar lık lar y alnızca hayallerde var olabilir ancak yine de çocuklar için tamamengerçeklerdir. B u tür hay aller a v utur ve de iyi öğütle r ver ir. H at tadaha fay dalı bile olabilirler; hay ali ar kadaşlar ın ve hay ali ilahlar ıntüm dikk atle rini acı çekenlere vermelerine yeten, vakitler i ve s abırları

vardır. A y nı za manda bir psikiyatr veya profesy onel bir danışma ndan daha ucuzdurlar.

Tanrılar, avutmak ve yol göstermek konusunda bir tür psikolo jik “ pe damor foz” olarak Binker’lerin evrim g eçirmişhalleri midir?Pe damor foz, çocuk luk öze llik ler inin ye tişkinlik sürecinde de devametmesidir. Pekinez cinsi köpeklerin pedamorfik yüzleri vardır: Yetişkin pekmezler in yüzleri yav ru pekmezler den far ksızdır. B u, tıpkıbizim şişkin al ınlar ımız ve kısa çenelerimiz g ibi ins ani kar ak te ris tiklerin ge lişiminde olduğu gibi, önemi yaygın olarak kabul edilen ve iyi

318 Richard Dawk ins





. . i .. « , m f ,\ o. t - .w .ı.ı: ı»:- (•*.- >>

ç u ı t / ı d c c. »Hı l ı r . \ 1 « ı t lı «, * » i» ı l n ı İ r 11 ” L f ' l im r ' v i v / . \ il l 'ı U a ı ı l a m ı y l f l

dikk ate al ınmaz ve diğer ta nrılar , “ [ Ptah’ın] ak lının amac a y önelikuyarlamaları” olarak yorumlanır. Jaynes, bu gibi bilgi ve tecrübeyedayalı yorumları kabul etmez ve kelimeyi sözlük anlamıyla dikkatealır. O na göre ta nrılar insanlar ın kaf ala rının içinde k onuşan haya liseslerdi. Jay nes bu tür tanrılar ın ölü kralla rın anıla r ından do ğduğu

nu iddia eder ki söz k onus u durumda, konuşma üs lubu etkin ola nkrallara ait hayali sesler, insanları kontrol altında tutabilecek niteliktedir. Tezini inandırıcı bulun ya da bulmayın, Jaynes’in kitabı dinkonulu bir kitapta bahsedilecek kadar ilginçtir.

Şimdi, tanr ılar ın ve B inker’ler in ak raba olmasıy la ilg ili bir teorik urma k için Jay nes ’den ödünç aldığım olas ılığa geri dönüy or um ancak pedamorfoz teor is inin tersine gideceğiz. Bu şu sonuca ulaşıyor ;iki idareli ak lın çök üşü bir anda değil ancak hay ali seslerin ve g ör üntülerin artık gerçek olarak algılanmadıkları anın giderek daha erkenbir za ma na, y ani çocuk luk çağına çekilmesiyle ger çekleşti. P edamorfoz var say ımının tersini düşünürsek, hay ali tanr ılar ilk önce y etişkinkafalarda yok oldu ve bu durum giderek daha erken bir zamanda,çocuk luğun çok erken saf halar ında gerçekleşmeye başladı; g ünüm üzdeyse sadece Binker ya da küçük mor adam fenomenleri olarak sağkaldılar. Teorinin bu uyarlamasındaki problem, tanrıların bugünün

yetişkinlerin zihninde de ısrar la var olmay a devam etmesine herhang ibir açıklama getiremiyor olmasıdır.

Tanrıların binkerlerin atası olduklarını ya da bu fikrin tam tersiniona y lam ada n, her ikisini de ay nı ps ikolojik y atk ınlığın yan ürünler iolarak görmek daha mantıklı olabilir. Tanrılar ve Binker’lerin ortak

y önü rahatla tıcı bir güce sahip olmala r ıdır ve fik ir leri s ına mak k onusunda canlı birer ses kartı gibidirler. Aslında 5. Bölümdeki din evriminin psikolojik yan ürünleri teorisinin ötesine geçmişsayılmayız.

A v u n t u - T e s e l l î

T anrının bizi teselli etmede oy nadığı önemli role ve eğer T anrı yoksa, yerine bir şey k oy mamak için sergilediğimiz ins ancıl it ir aza karşı k oy

manın za manı g eldi. T anrının büy ük olas ılıkla v ar o lma dığı ve ahlak lıbirey ler olmak ta ona g erek duy madığımızı onay lay anlar ın çoğu engüçlü hamlelerini sona saklarlar: ve insanların sözümona psikolojik

ya da duy g usal tanrı g ereksiniminden bahseder ler. İns anlar saldırganbir tutum la dinin y erini alacak şeyin ne old uğunu sorar lar . Tek arkadaşları tanr ı ola n, ölümle pençeleşen hasta lara, gözleri y aşlı hasta

y akınlarına ve y alnız Ele anor Rig by ’ye ne y apmalar ını önerir siniz?

320 Richa rd L>;uvkins



A V U N T U - T E S E L L İ

Doğr usu bu tarz bir s or unun özlü bir sözle y anıtlanma sı ger eksizdir. A v utma g ücünün olması, dinin gerçek olduğunun ispatı o lamaz. D in ve T anrı inancına ayrıcalık tamsak da; T anr ının varl ığınaina nmanın insan psikolojis i ve sağlıklı bir duy g u düny as ı için elzem

olduğu kesin bir şekilde kanıtlanmışolsay dı da; düny ada k i tüm ateistler, merhame ts iz evrensel endişenin g üdümüy le intihara s ürüklenen çaresiz sinir hastaları olsalardı da, bu saydıklarımın hiç birinindinsel ina ncın ger çek olduğunun k anıtla nmas ına her hangi bir katkısıolmaz dı. B unlar y alnızca, k endinizi T anrının v ar olduğuna ikna etmenin (gerçekten var olmas a da) çek iciliğini k anıtla y abil ir di. Da haönce bahs ettiğim üzere, Dennett, B üy üy ü B ozmak (Breaking The

SftcU) kitabında, Tanrıya inanmakla, inanca inanmak arasındakifarkı açıklar: Her ne kadar sahte olsa da, inanılması çekici olan birinanç: “ T anr ım, inançsızlığım konus unda bana y ar dım edeceğine inanıy or um” ( Mar k 9: 24 ). İnançlar ı sallantıda olan ama y ine de dinesadık olan ins anlar, bunlar ı diğer insanlar a öğre tmey e teşvik edilir ler.Bir şeyi y eter ince tek rar ladığınızda, kendinizi bunun gerçek olduğunaik na etmeyi başar abil irs iniz. Sanırım hepimiz dinsel inanç g örüşünden y ar ar lanıp, inanç karşıtı saldırılara içerlerken ay nı za ma nda da

inançs ız olduk la r ını g önüls üzce itir af eden ins anlar la tanışmışızdır.De nne tt’in altını çizdiği bu ay rımı ok uduğum da n beri, bunu

tek rar te kr ar k ulla nma fırsatı buldum. T anıdığım ateistler in çoğununateizmlerini bir sahte dindarlık perdesinin arkasına sakladıklarınısöylemekle herhalde abartmışolma m. Bu kişiler doğaüs tü herhang ibir güce inanmazlar ancak mantıksız inanç için belirsiz bir hissi barındırmay a de v am ederler. İnanca inanırlar . B irçok insanın ‘X gerçektir ’ ifades iyle, ‘İnsanların X ’in gerçek olduğuna ina nm ak zo rundaolma lar ı ma k uldur ’ ifadesi ar as ındaki f ar kın ne ol duğunu g ör ünür deaçıklay amıy or olması şaşırma dır. B elki de bu ma ntık hatas ına bilebile düşmüy or ancak , g erçeğin insani duy g uların karşısında dahaönems iz o lduğunu düşünüyor lardır. İnsani duy g uları k ötüleme k istemem. A ma neyi tartıştığımızı açığa k av uşturma mız ger ek iy or: duygular mı gerçekler mi? Her ikisi de önemlidir ancak tamamen farklışeyler dir.

A z önceki kur ams al düşüncem ölçüsüz ve yanlıştı. A te is tlerinmuts uzluk ve umutsuzluk hissiyle y aşamalarına y ol aça n, genel bireğilimle r inin o lduğuna dair bir k anıt o lmadığını bil iy or um. Bazıateistler mutludur. Bazılarıysa acınacak haldedir. Bunun yanı sıra,bazı Hıristiyanlar, Yahudiler, Müslümanlar, Hindular ve Budistlerde acınacak haldeyken, bazıları mutludur. Mutluluk ve inanç (ya dainançsızlık) ilişkisi üzer ine istatistiksel k anıtlar olabilir fak at öy le yada böy le bunun g üçlü bir etkisi olduğu k onusunda kuşkularım v ar.Doğr us u, T anr ısız y aşadığımızda bunalım a g ireceğimize dair iyi bir

T anrı Y anılgısı ^2,1



Hofimı 10 - Ço k G er ekl i Bir Boşluk (mu?)

neden olup olmadığının s org ulanmasını daha ilg inç buluy or um. T ümbunlar ı bir kenara bırak ıp, bu kitabı bir insanın doğaüst ü inançlarbar ındırma dan mut lu ve ta tm ink âr bir y aşam süre bileceğinin oldukça inanılır bir gerçek olduğunu kanıtlay ar ak bitire ceğim. Önce lik le ,

av untu verici din in karşı taleplerini incele meliy im. A v untu, K ısalt ılmışOx for d S özlüğüne göre ruhsal sıkıntı ya dakederin yatıştırılması olar ak açıkla nmak tadır. A v untuy u ikiye ay ıracağım:

1. Doğr uda n fiziksel av untu. Bomboşbir dağda gece vak ti mahsur kalan bir adam avuntuyu, büyük, sıcak bir St. Bernardköpeğinde ve elbette köpeğin boy nunda k i şarap f ıçısında bu

labilir. A ğlay an bir çocuk, ke ndisini kucak lay an g üçlü kollarve k ulağına f ısıldanan güven tazeleyici sözlerle av unabilir .

2 . Önce den k abul edilmeyen gerçekleri keşfederek veya mevcutgerçekleri yeni bir bakışaçısıyla irdeleyerek avuntu. Kocasınısavaşta kay betmişbir kadın, k ocas ından hamile k almışolduğunu f ar k ederek ya da kocas ının bir k ahr aman g ibi öld üğünü düşüner ek av unabil ir . A y rıca, me vcut bir d ur umu yeni

bir bakışaçısıyla ele alarak da av unabilir iz. B ir filo zo f , yaşlıbir adamın öldüğü anın özel bir dur um olmadığım belirtebilir . B u, yaşamı anide n son bularak değil a ma y aşlanar akuzun zaman önce ‘‘ölm üş” bir çoc uktur . Shakespeare’in k ahr amanlar ının her bir i, her yedi senede bir değişim geçirerek“ ölürle r .” Bu nok ta dan bak ıldığında, yaşlı adamın sona eren

yaşamı, yaşamı boy unca başına gelen y av aş “ ölüm le r ” ’densadece s o n un c us ud ur /'Öle bi lm e ihtimalinden hoşlanma

y an bir ada m bu farklı bakışaçısını av utucu bulabilir veyabulmay abilir fak at bu, düşünme y oluyla av untuy a bir örnekteşkil eder. Ma r k T w ain’in ölüm k or k usundan k urtulma

y öntemi farklıdır: “ Ölümde n k or k muy or um . Ben doğmadanmily ar larca ve mily ar larca yıl önce ölm üştüm ve bunda n enküçük bir rahatsızlık duy ma mıştım.” Bakışaçısı kaçınılmazölüm gerçeği hak k ında hiçbir şeyi değiştirmez. F ak at bu k açı

nılmaz lıkla başedebilmemiz adına bize fark lı fa rk lı bak ışaçıları sunulmuştur ki bunlarla k endimizi a v utma mız m ümk ündür. T homas Jefferson da ölüm k or k usunu y enmişti ve g örünen o ki ölümden s onra yaşamın hiçbir çeşidine inanmazdı.Christopher Hitchens’ın açıklamasına göre: “Son günlerini

yaşayan Jefferson, y aklaşma kta olan s onunda n bir beklentis iolm adığını ve bununla k or k ma da n y üzleşebildiğim arkadaşlar ına defalar ca belir tmişti. O nun bir ‘Hıris tiy an o lm adığını’

en açık ifadelerle söylemek mümkündü.”

3 2 2 R ic ha rd D aw k ins



A V U N T U •T ES EL L İ

Zamanın entellektüelleri, Bertrand Russell’uı 1925 seneli denemesi “ İna ndığım Şey” de yer ver diği, etkili bey anını duy ma y a hazırlardı:

İnanıy or um ki öldüğümde çürüyeceğim ve egomdan geriyehiçbir şey kalmay acak. Genç değilim ve yaşamı sev iyorum.Fakat yok olma düşüncesinin dehşetiyle titremeyi küçümsemek zorunday ım. Mutluluk her şeye rağmen gerçek mutluluktur çünkü mutlaka bir g ün biter; sevgi ve felsefe de değerlerini yitirmez çünkü bunlar da sonsuza kadar sürmez. Çoğuzaman insan ancak darağacma gidince gururunu hatırlar; hiç

kuşkusuz ayna gurur bize insanın düny adaki k onumu hak kında içtenlikle düşünmey i öğretmelidir. Bilimin açılmışpencereleri ilk başta bizi geleneksel efsanelerin sıcacık içtenliği içinendişelendirmişolsa da, sonuçta, taze hava güç kazandırır vebüyük boşlukların kendine has bir ihtişamı vardır.

Russ ell’m bu denemes ini daha on altı yaşınday ken, ok ulunkütüphanes inde ok uduğumda çok etk ilenmişf ak at za manla bunu

unutmuştum. Dolay ısıy la, 2 00 3’de Bir Şeytanın Papazı’m yazarkenRuss ePın fik irler ine far kında o lma dan bağlı kalmışolabilir im.

Yaşama böyle bak makta görkemden fazlası vardır ki cehaletengeline takılanlar için bilim, soğuk vc kasvetliymişgibi görünecektir. Lâkin mantık yoluyla, keskin merak rüzgârına hiç

yılmadan göğüs germekle edinilecek derin bir tazelenme hissivardır: Yeats’in “Yıldızlar civarında esen merak rüzgârları.”

Din, mesela bilime k ıyas la, y ukar ıda bahse ttiğim bu iki tip av untuvermede ne kadar başarılıdır? Önce birinci tip av untuy u ele aldığımızda, her ne kadar tamamen farazi olsalar da Tanrının güçlü kollar ının, tıpkı bir ar kadaşın gerçek k ollar ı ya da boy nunda bir şarapfıçısı taşıyan St Ber nar d köpeği g ibi, av untu verici olabile ce ği f ikr ioldukça akla yatkındır. Fakat elbette sistematik ilaç kullanımı da

av untu s ağlay abilir; ve bu genellikle şar aptan daha e tk ilidir .İkinci t ip av untuy a baktığımızda, burada dinin son derece etk iliolduğuna ina nm ak hiç güç değildir. Depre m g ibi bir felakete mar uzkala n ins anlar , sıklık la, bunun T anrının sırrına erişilmez ey lemler ininbir parçası olduğunun hay alini k urara k av untu türet tik ler ini beyanederler : H iç şüphesiz zama n içinde T anrı hay ırlı şeyler de g önder ecektir. Ölümden korkan birisinin içtenlikle ölümsüz bir ruha sahipolduğuna inanması bu kişiyi avutabilecektir ; elbette ki öldükt en s on

ra cehenneme vey a A r af ’a gitmey eceğini düşünürs e .1 Sahte inançlar‘ Araf, bazı din ve inançların ahirce kavramlarında yer ahin. kötüler ve iyi ler in nihai ahirec mekânları arasın*

Tanrı Yanı lgıs ı 3*^3



B ölüm 10 - Ço k G cre kİi B ir B oşluk (m u?)

en az gerçekleri kadar avutucu olabilir, ta ki gerçeklerin su yüzüneçıktığı ana kadar. Bu dur um gayri dinsel inançlar için de geçer lidir.K anser has talığının son safhasına g irmişve ölmek üzere olan bir isi, hem has talığın olumlu y önde seyrettiğini söyley en bir dok to r un

y ala nlarıy la ve hem de bunun aksine, ger çekten iy ileşiy or olduğuhaber ini alar ak av unabilecek tir. ölüm de n sonrak i yaşama içtenlikleinanmak , söz konus u olan hay al kır ık lığına karşı bağışıklık o lduğunda, yalan söyleyen bir doktora inanmaktan daha etkindir. Doktorun

y alanı ancak ve ancak belirtilerin bar izleşmeye başladığı ana kadaretkis ini sürdüre bilecek tir, ölüm de n sonra yaşama inanan birisi, aslahayal kırıklığına uğramay ac ak tır .

A me rik a Birleşik Devle tleri’nde y apılan ank etler, ülke nüfus unun neredeyse yüzde dok san beşinin ölümden sonra y aşama inandığıizle nimini uy andır makta . Bu iddiaya kaç kişinin ger çekten, kalbeninandığını mer ak etmekten ke ndimi ala mıy or um. Bu insa nlar gerçekten samimi olsalar dı, hepsinin A mplef or th B aşra hibi’ninkine benzerbir tutum sergilemeleri gerekmez miydi? Kardinal Basil Hume, onaölmek üzere o lduğunu s öy lediğinde, başrahip, K ardinal a dına çoksev inmişti: “ T ebrik ler ! Bu har ika bir haber, keşke ben de seninle ge-

lebilseydim.” 11551 B aşrahip, öy le görünüy or ki gerçekten samimi birinançlıydı. Ancak bu öykü tam anlamıyla nadir ve beklenmedik birdur umu y ansıttığı için dik k atim izi çeker. Hatt a bizi bir parça e ğlendir irken şu k ar ik atürü anıms atabilir ; kar ik at ürde ‘savaşma seviş’pankar tı taşıyan, anadan üry an genç bir kadını seyreden bir adamşöyle bağırır , “ İşte s amimiy et diye ben buna de r im ! ” Bir a rkadaşla rının ölme k üzere olduğunu duy an Hıris tiy an ve Müslüma nla r ın hepsineden başrahibinkine benzer bir ifadey e başv urmazlar? Bir dok to r ,

dindar bir k adına sadece birkaç ay lık ömr ünün k aldığını s öyle diğinde, bu kadın neden Seyşeller’de bir tatil k azanmışg ibi hey ecanla g ülümsemez, ‘Sabırsızlıkla be k liy or um! ’ demez? K adını ölüm y atağındaziyaret eden inançlı k işiler, neden daha önceler i ölmüşy ak ınlar ı için“Robert amcayı görürsen selamlarımızı söyle” gibi mesajlar göndermezler?

Dinda r insanlar ölümle kar şılaştıklar ında neden böyle dav r an

mazlar? Bunun sebebi, inanırmışnumarası yaptıkları safsatalara içtenlikle inanma ma lar ı ola bilir mi? Belki de hem inanıy or hem de ölümsürecindeki acılardan korkuyorlardır. Bizim türümüz, bazı mantıklıger ekçeler ışığında, ızdır abını bir veter inerde acı çekmede n sonlandır-masına izin verilmeyen tek türdür. O halde neden ötenazi ve uzmandok tor destekli int ihar a laf ını esirgemez biçimde karşı k oy anlar hepdindar lar dır? Dindar insa nlar ın, tıpkı ‘A mple for th B aşra hibi’ veya‘Sey şeller tatil i’ örnekle rinde olduğu g ibi, düny a yaşantısına yakışık-

da olduğun.ı uınnıtan yer dir. Bur ada ins anlar g ünahlar dan a rınma k için acı çekerler, - ed.n.

3 ^ 4 R ic ha rd D aw k in s




sızca sarılma olasılığı en düşük to pluluk olması gerek mez mi? A ncakg ünde lik y aşamda karşınıza çık an ötenaz i ya da uz ma n destekli intihar ka rşıtlar ının hepsinin dinda r olduğuna yüks ek bir tutar a bahse

girebilirsiniz. Öldürmenin her türünün günah olması, ellerindeki tekresmi mazeret olabilir. Ancak, öldürmenin cennette son bulacak bir y olculuğa hız kazandıracağına samimiy etle inanıy orsanız, bu dur umda neden günah olsun?

Uz man destekli intihar karşısında benim tut um um , tüm bunl arın ak sine, Mar k T w ain’in daha önce bahs ettiğim g özlemiy le şekillenmişti. B una göre, ölme min hiç doğma mışolm amda n hiçbir fark ıolmayacak; Kral William veya dinozorlar veya trilobitler 1 zamanında

nasıl idiys em, bug ün de öy le olacağım. B unun k or k ulur bir y anı y okancak ölüm süreci, birey in şansına bağlı olarak, elbette acılı ve tatsızola bilir ; bu, genel anestezi y ardımıyla k or unma y a alışık hale g eldiğimiz türden bir deney imdir, tıpkı bir apandis it ame liy atında o lduğug ibi. Ev hay v anınız ölümcül acılar içine girmişse, o nu genel anesteziyle bu dur umda n kurtar acak bir veteriner çağırmadığınızda a cımasızlıkla itham edilirsiniz. Ancak doktorunuz, siz acı çekerek ölmek

üzerey ken ta mamıyla ay nı merhametli hizme ti s izden esir g emediğinde, cinay et s uçuyla dav a edilme tehlikesiy le karşı karşıya kala caktır.Ben ölmek üzereyken hayatımın genel anesteziyle sonlandırılmasınıisterim ki bu tale bim, apandisit ameliy atı olmak isteyen bir hastanın-kinden farksızdır. Ancak bana bu hak tanınmayacaktır çünkü benCattis familiaris (köpek) ya da Felis catus (kedi) türlerinin bir üyesiolarak değil, şanssız tür Homo sapiens'ın bir üyesi olarak dünyayag eldim. K aldı ki İsviçre, Holla nda ya da Oreg on g ibi daha ay dın böl

gelerde yaşıyor o ls ay dım bu isteğim yerine g etir ili rdi. Böylesi gelişmişülkelerin sayısı neden bu kadar azdır? Bunun en önemli sebebi dininetkisidir.

A pa ndis it in alınmasıy la y aşamının alınması arasında öne mli birfark o lduğu öne sürülebilir. Gerçekten fark y ok tur; her halükâr daölecek seniz y ok tur. Eğer ölümde n sonrak i y aşama dair samimi birinancımz vars a da far k y ok tur . Eğer bu inancı içtenlikle benimsemişseniz, sizin için öl üm sadece bir y aşamdan diğerine geçiştir. Eğerbu geçişaçılıysa, tıpkı anestezi almadan apandisitinizi aldırmayacağınız g ibi, bunun da acısız olmas ını arz ulay abilirs iniz. Öten az i y a dadestek li int iha ra karşı direnmesi g ereken kişiler ölümü bir geçiştenziyade bir son olarak görenler olması gerekirken, bu merhametli yöntemleri tek destekleyenler biziz .2

1 Pa leozo ik döne m de y aşamışdeniz e kie m bacaklıs ı fos il , - ed.n.‘ A me rik an ateist ler in ölüm ka rşısındaki turum u üzerine y apılan b ir ara ştırma şöyle so nuçlar v erdi: B u k i

şiler in y üzde 5 0’s i bir an ma töreni is temiş; Y üzde 9 9 'u. destekl i int iha r is tey enler in bu tale pler inin g erçekleştirilmes ini ve bu kişilerde n y üzde 75 'i bu y önte min za ma nı g eldiğinde k endile ri üzer inde uy g ulanm as ını

talep ermiş: Y üzde 1 00 'ü, dinda r has tane elemanlar ıyla temas ermey i is tememiş. B kz: http://nursestoner .

com /m yr es ear ch. hm ı l .

T a n n Y a nıl g ıs ı 3 ^ 5

http://nursestoner/

http://nursestoner/



B olımı 10 Çok Ger ekli Bir Boşluk (mu?)

Peki, ölüm ü mesleği gereği sıradan bir olay g ibi kar şılay an ve y aşamını y aşlılara bak mak la geçirmişkıdemli hemşire arkadaşımıng özlemler inden hangi sonuçları çıkar abiliriz? Y ıllar boy unca edindiğideney imlerle, ölümde n en çok ko rk anlar ın dindar insa nlar o lduğu

nu fark etmiş. Elbette bu g özle mi istatistiksel olarak k anıt lanma lıdırfa kat haklı old uğunu var say dığımızda, bu tuhaf dur umu nasıl a çıklayabiliriz? Bu durumdan yola çıkarak, dinin ölüm konusunda görünürde herhangi bir r ahatla tıcı etk isinin olm adığını öne süre biliriz.'Katolikler konusuna gelirsek, belki de onları korkutan Araf’tır. AzizK ar dina l Hum e bir ar kadaşına şu sözlerle veda etmiş: “ Pekâlâ, hoşçakal o za ma n. A r af ’ta görüşeceğimize inanıy or um.” Oy sa k i Benim inandığım, bu uysal yaşlı gözler de inançs ız ve titr ek bir k ıv ılcımınça ktığıdır.

A r af öğretis i, teolojik zihnin mantığa ters işleyişini g özler önüne serer. A r af bir tür kutsal mek ândır (Ellis A dası) ve cehennemegidemeyecek k adar az g ünah işlemişancak cennetin g ünahtan ar ındırılmışbölgesine girmeden önce ıslah edici ve arıtıcı bir kontrolnok tas ında kısa bir süre beklemesi ger eken ölü ruhlar ın toplandığı,Hades’in bek leme odas ıdır . Or ta ça ğda , Kilise para kar şılığı “ g ünah

bağışla rdı” . Par a k ar şılığında, A r af ’tan affedilecek ola n bir kaç g ünsatın alınırdı ve Kilise gerçekten de (akıl almaz bir cüretle) satın alınan günlerin sayısını belirten sertifikalar hazırlardı. Roma KatolikKilisesi özel olarak keşfedilmişbu “ hastalıklı edinimle re” sahip ola nların k ur umuy du. B u par a tuzak lar ının hepsi hiç kuşkusuz ta rihte enbüyük hileler arasında yerini almalıdır. Ancak bu ortaçağhilelerineeşdeğer Nijer y a Inter net rezaleti sahte kârlık k onus unda daha başar ılıdır.

19 03 y ılına k adar Papa X . Pius hâlâ hiyerarşik düzene göre A r af ’tan azat edilen g ünle rin cetv elini y apardı, şöyle ki; kardinallereiki yüz g ün, başpiskoposlara yüz g ün, pis koposla ra sadece elli g ün.Bu za man zar f ında, zevkler ar tık doğr udan doğruy a paray la satılmı

y or du.Or ta çağda bile A r af ’tan k urtulm ak için para tek k ay nak değildi.

Dua ederek de ödeyebilirdiniz. Ya siz kendiniz ölmeden önce dua

ede bilir diniz veya ölümünüzde n s onra başkalarının s izin için dua etmesiyle. Dualar ı par ay la da alabil ir diniz. Zeng inseniz eğer ruhunuz usonsuzluğa hazırlay abilirdiniz. B enim kendi Ox fo r d K olejim, NewCollege 1379 yılında (o zaman yeniydi) yüzyılın büyük hayırseverlerinden biri, Winchester Piskoposu Wykeham’li William tarafındank urulmuştu. Bir ort açağ piskoposu, bilginin oto y oluna (T anrıya)kontr ol elde ederek çağının B ili Gates ’i ola biliy or ve çok zengin birihaline gelebiliy or du. Bölgesi çok g enişti ve W y k eham zeng inliğini ve1 Dind ar lığın i ler leyen y aşlarda ar tmasıyla i lgi l i şahane bir espri bulan A vustr aly alI bir do stum a k ul« * vere*

l im : ‘F ina le m i hazı r lanıyo r s un? '

3 2 . 6 R ic ha r d D aw k i ns




nüfuzunu iki büyük eğitim k ur ıımuna y atırmıştı. B iri W inches ter’dediğer ise O x f o r d’da. E ğitim Wy keham için önemliy di f ak at altı y üzüncü yıl dönümü nedeniyle 1979 yılında yayımlanan New College

resmi tar ihinde anıldığı g ibi k olejin k uruluşunun temel amacı “ r uhunun huzur bulmas ına aracılık etmesi içindi .” Şapelin hizmet ine onpapaz, üç memur ve on altı kor ist atamışve “ kole jin g el ir inin düşmesi halinde k endile rinin a lıkona ca ğını” emretmiştir. W y k eham NewColleg e’i altı y üz yıldan fazla bir süre tek başına yaşay an bir org anizma g ibi dev amlı var lığını sürdüren, kendi ke ndini seçen bir y önetime,bir ce maat in eller ine ter k etmişti.

Galiba yüzyıllar boyu ruhuna dua etmeye devam etmemiz içinbize güv enmişti. B ugün kolejin sadece bir papaz ı var 1 ve hiç memuru

y ok . Y üzy ıllar boy u W y k e ha m’in A raf için gelip geçen duacıları her yıl ik i dua cı azalarak g iderek damla da mla eriy ip bitmiştir . Sadecekoristlerin gücü arttıkça artmışolup müzikleri gerçekten büyüleyicidir. Ben bile bu cemaatin bir üyesi ve bu güvene ihanette bulunmuşolar ak içimde s uçluluğun verdiği üzüntü hissetmektey im. K endi zamanını anlamak için, Wykeham, vücudu dondurup depremlerden,

isy anla rdan, nükleer savaşlardan vc diğer fe laketlerden izole ederekölüme neden olan hastalığın tedav isinin gelecek bir z ama nda tıp ilmitar af ından bulununcay a kadar k or uyan ve o za man çözmey i öğrenerek tedaviyi garantile yen bir kr iy oje nik şirkete büy ük bir meblağıpeşinat ola rak ödey en bug ünün zeng inine eşdeğer dav ranışg österi

y ordu. New Colle g e’in son cemaati ola rak k ur uc um uz la y apılan sözleşmeden cay ıyor muy uz? Eğer öyley se, bizler iyi insanla rız. Y üzlerceor taçağ bağışçısı miras çılar ına güvenerek öldüler . K endile rine A rafiçin dua etmeleri kar şılığı çok iyi para ödediler. Şu an ihanete uğramışolan bu güvenlere k arşılık, sonsuzluk adına A v rupa Or ta ça ğsanat vemimar i hâzinelerinin ne kada rının peşinat olar ak öde ndiğini mer aketmekten k endimi alam ıyor um. Fakat beni bu A r af öğre tisi hak k ındager çekten büy üley en şey teolog ların bu k onuda ileri s ürdükle r i şey:kanıt o k adar şaşırtıcı şekilde zay ıftı k i, e min bir şekilde ilan edilen havalı g üve n bilakis çok k omik bir şey haline g eliy or du. K ato

lik A nsik lopedisinde A r af ko nusunun başında “ k an ıtlar ” denen birbölüm v ardır. A r af ’ın var lığına temel k anıt budur . Eğer ölen k imsedünyada yaptıkları günahlarına dayanarak cennete veya cehennemegittiyse, onlar için dua etmenin anlamı olmayacaktır. “Tanrının gözünün önünde n uzak laştırılmışolanlara teselli v ermeye cesaret edenduacının gücüne inanç yoksa ölüye dua niye”, ve hâlâ ölüler içindua e diyoruz, değil mi? O zaman A ra f var olma lı yoks a duacılarımızamaçsız kalırlar! Bu gösterilenler teolojik akıldan geçenler için ciddi

bir örnektir. Bu önemli non sequitur (sonuçsuzhık) Teselli T artışma-

•K ad ın - P is kopos W il l iam d uys ay d ı ne yapar d ı?

T a n r ı Y a ml g tv t 3 ^ 7



Iloiunı \ 0- Ço k G erek li Bir Boşluk {mu?)

sının daha büy ük çapta olan başka bir tür y ay ılmas ında y ansıtılır. BirT anrı olmalıdır çünk ü eğer olmas ay dı, y aşam boş, amaçs ız, çaresiz,anla msızlık ve değersizlik çölüne döner di. Mantığın daha ilk engeldedüştüğüne işaret etmek için bu ne kadar gerekli olabilir ? Belki y aşamboştur. Belk i de ölüler imize dua edenler gerçekten amaçsızdırlar . A ksini ta hmin etmek kanıtla ma y a uğraşnğımız o çok önemli s onucungerçeğini tahmin e tme ktir . İddia edilen kıyas açıkça dola mbaçlı biriddia dır. Eşiniz (kar ınız) o lm adan yaşamınız day anılma z, ver imsiz veboşolabilir fak at bu onu maalesef ger i getirmez. Bu başka kişinin(çocuklar olmas ı dur umunda aile, yetişkin olması dur umunda T anrı)size y aşamınızın anlam ve amacını verecek s orumluluğu y ükle ndiği

v arsay ımında bana çocukça g elen bir şey var. Bu bira z, bilek ler iniburk tuk lar ı an etraf ta dava edecek birini aray anlar ın çocuk luğunabenziy or. B enim iy iliğimde n başka biri s or umlu o lm alı ve ca nım y anarsa s uçlanacak başka bir i olmalı. Gerçekten de T anrı ihtiy acınınardında yatan çocukluk bu mu? Yine Binker’e mi dönüyoruz yoksa?Gerçek bir y etişkin bakışaçısıyla kıy as lanacak olurs a, anlamlı olduğu k adar dolu ve y apmay ı seçtiğimiz kadar harik a o lan bizim hay atımız mı? O y aşamı gerçekten de har ika bir hale getirebilir iz. Eğerbilim m addi türden olmay an bir teselli verirse, işte o da son k onumolan, es inlenmey le birleşir.

E S İN L E N M E

K ullanmak zorunda o lduğum, mantıks al değil de sözsel (retorik 'olduğu için haf if o lums uz bir etkisi o lan a nla tma tarzım, kişiselzevk meselesi veya şahsi bir kar ar dır. B una daha önce de başv urmuştum, ve diğer ler i de. Sadece güncel örnek lerden say arsak; S oluk Mavi Nokta’da (Pala Bine Dot) Car i S ağan, B iof ili’de Rıophı- lûı) E.O.Wilson, Bilimin Ruhu’nda [The Soul '>] Science) MichaelShermer, Do ğr ula m a la r da ( A ff ir matums} Paul K ur tz . G ök k uşağınıÇözmek (Unıveduing tha Rainhotv) k ita bımda, D N A bileşimlerininpiya ngos unun potansiy el olar ak vurmaya bilece ği, insanların muazza m ço ğunluğunun, as lında hiçbir zama n doğamay abilece ği gerçeği y üzünde n, y aşadığımız için ne k adar şanslı o lduğumuz u iletmey eçalıştım. Burada olabilecek kadar şanslı ola n bizlere, hay atın görecekısalığını, za manın devasa cetvelindeki lazer inc eliğinde ki ışıklı çentiği hay al ederek tasvir ett im. Bu ışıktan önceki ve sonraki her şey, ölügeçmişin vey a bil inmey en g eleceğin kar anlığıy la ör tülüdür. K endimi

zi bu ışığın içinde bulduğumuz için aşırı derecede şans lıy ız. Z a m a nımız ne k adar kısa g örünürse g örüns ün, eğer bir saniy es ini boşa ha r

328 Ridnırtl D.ıwkins



T Ü M B U RK A L A R 1 N A N A S I

cars ak, k asv etli veya anlams ız veya (bir çocuk g ibi) s ıkıcı olduğunda n y akınırsak, bu hiçbir zaman hay ata gelmeleri bile önerilmeyecek şudoğma mıştr ily onlar a y apılmışhissiz bir hakare t ola rak g özükme y e

cek midir? B irçok ateistin benden iyi söyle diği g ibi, bir tek hay atımızolduğu bilg is i, onu en değerli şey yapmalıdır . Uy g un ola rak , ateistbakışaçısı, hay atı doğrular ve yüks eltir. A y nı zam anda hiçbir za manşahsi y anılg ıyla (gerçek düny ay ı anla ma k ta başar ısızlıkla), hüsnüku-runtuy la veya hay atın kendilerine bir şeyler bor çlu o lduğunu düşünenlerin kendine acımasıyla lekelenmez.Emily Dickinson söyle demiş

“Hiçbir zaman tekrar gelmeyeceğidirHayatı bu kadar tatlı yapan”

T anr ının ölüm ü bir boşluk bırakacaksa, değişik insanlar değişik y öntemlerle bu boşluğu dolduracaklardır . Benim y öntemim , iyi birdoz bilim, gerçek dünya hakkındaki gerçekleri bulmak için dürüstve sistematik bir çabay ı içerir. İnsanın evreni anlama çabas ından anla dığım, bir mode l oluştur ma g ir işimidir . He pim iz , içinde bulunduğum uz bu düny anın bir modelini k af amızda oluştur uruz. Düny anınminimum modeli, atalarımızın için de hayatta kalmak için ihtiyaçduy duklar ı mode ldi. Benzetim ya zılımı, doğal seçilim taraf ındanoluşturuldu ve hatal ar ından ay ıkla ndı. Ve en çok A fr ik a çay ırlar ındaki atalarımızın dünyasına mahirdi: orta büyüklükteki cisimlerin birbirlerine görece orta hızlarda hareket ettikleri üç boyutlu bir dünya.

Ve bekle nmey en bir ik ramiy e olarak , be y nimiz , atalar ımızın hay at ta

k alma k için ihtiyaç duy duğu, vasat fay dalı düny a mode linden çokdaha gelişmişini barındırabile cek şekle dönüştü. S anat ve bil im buikramiyenin göstergeleridir. Bilimin, ruhu tatmin eden ve zihni açangücünü göstermek için son bir resim çizmeme izin verin.

T ü m b u r k a l a r i n a n a s i

Sokaklarımızda görülebilecek en üzüntü verici görüntülerden birisi,baştan ay ağa k adar şekilsiz siy ah bir kumaşa s armala nmışve düny a

ya k üçük bir y arıktan bak an kadın imajıdır . B urka sadece k adınlaraeziyetin bir aracı olmakla kalmayıp özgürlüklerine ve güzelliklerine

y apılmışdini bir baskıdır da; sadece k ork unç erkek acımasızlığı değil,

acı şekilde y ıldır ılmışbir dişi boy un eğişi. Ör tüde k i da r y arığı başkabir şeyin simgesi olar ak k ullanma k istiy orum.

Tanrı Yanılgısı 3 ^ 9



B ölüm İÜ - Çok Gerekl i B ir Bo şluk (mu?)

Gözlerimiz dünyayı elektromanyetik tayf içindeki dar yarıktang örür. G ör ünür ışık, uzun ucunda rady o dalg alan, k ısa ucunda g amaışınları olan uçsuz bucak sız ka ranlık tay fta bir çe ntiktir . G örüşyarığı

aşağı y ukar ı standar t genişlikte olan, sözg elimi 2,5 s ant im, devasasiyah bir bur ka hay al e din. Y ar ığın üzerinde ki siy ah k umaşın genişliğig örünmez tay fın kısa dalg a ucunu temsil ederse, ve y ar ığın altındak isiyah kumaşgörünmez tayfın uzun dalga kısmını gösteriyorsa, 2,5s antimlik y arığa uy g un ölçekte olacak burk anın boy u ne k adar ol malıdır? Ölçme y e çalıştığımız büy ük lük o kadar dev asadır k i lo g ar itmikölçekler k ulla nma dan ak la y atk ın bir şekilde tar if etmek zor dur. Böyle bir k itabın son b ölümü or talığa log ar itmalar saçmak için uy g un

bir yer değildir fak at inanın bana söz konus u şey bütün bur k alarınanası olacak tır. Ete ğin bir parças ını oluşturan r ady o dalg alar ındanbaşın üze rindeki g ama ışınlarına kada r, tay fın k ar anlık kısmını temsileden kilometreler ce s iy ah kumaşla karşılaştırılınca, 2 ,5 s antimlik g ör ünür ışık penceresi minnacık kalır. B ilimin bizim için y aptığı şey bupencereyi g enişletmek tir . Öy le bir genişletir k i, hapseden siyah elbiseneredeyse ta ma me n düşer ve a lg ılarımızı hav adar ve ca nlandırıcı bir

özgürlükte serbest bırakır.Optik teleskoplar gökleri taramak için cam mercekler ve aynaları k ullanır la r , ve görebildik le ri şey biz im g örünür ışık dediğimizdalg a boy unun dar ba ndında ışıma y apan y ıldızlar dır. Fakat diğertele skoplar, X ışını veya rady o dalg alarını görerek bize alternat if gecegökleri bereketini sunarlar. Daha küçük ölçekte, uygun filtrelerledonatılmışkameralar mor ötesini ‘görebilir’ ve, bizim gözlerimizin

y ardım almadan tam olarak göremey eceği, g örünüşte böce k g özle

ri için ‘tasar la nmış’, y abancı şerit ve nokta çeşitleri içeren çiçeklerinfotoğraf lar ını çekebilir. B öcek g özle r inin, bizimle benzer bir tayfsalpenceresi v ardır. Fakat bur kanın hafifçe üstüne kay mıştır: kırmızıyıgöre mezler ve mor ötesinin ilerisine bizden daha fazla g eçmişlerdir(‘mor ötesi bahçe’ye' ).

Dar ışık pencer es inin etkiley ici bir şekilde genişletilmesi mecazıbize bilimin diğer a lanla r ında hizmet eder. Orta hızları ve orta bü

y üklükler i alg ılay abilecek or gan ve sinir sistemleriy le düny ay ı g ör ü yor, bir sürü salonu ola n büy üklükler müzesi y akınl arında y aşıyoruz.Birk aç k ilome tre ila (dağın tepesinin g örüntüsü), mil ime tr enin 10da biri (iğnenin ucu) aras ındak i ebatlarda değişen cisimlerle bir likte, ev imizdey iz. Bu aralığın dışında hay a! g ücümüz bile sak attır vealetlerin ve matema tiğin y ar dımına ihtiy aç duy ar ız. (Çok şük ür ki bu

y önte mleri uy g ulay abiliy oruz) Hay al g ücümüzün tatmink âr olduğubüyüklülüklerin aralığı, mesafeler ve hızlar, küçük ucunda kuantum

1 ‘M o r Öte s i B ahçe ’ »7'/;< {lhrnı- !<ıisl b ej K r a l iyet Ens t i t üs ü Noe l K onfe r ans ım d an b ir is in in ad ıyd ı .

B ü tü n k o n f e r a n s l a r R i c h a r d D a w k i n s V a k f ı w e b si te s i o l a n w w w .n c ha r d d a w k ins .n e t ad r es ine konulm uş

olacakt ı r .

3 3 ® Richard Dnwkins

http://www.ncharddawkins.net/

http://www.ncharddawkins.net/



T Ü M B U R K A L A R IN A N A SI

g ar ipliğinin boy utlar ı, büy ük ucunda ise Einstein k oz mo loj is inin bo y utları olan bir ölçeğin devasa ihtimal aralığının ortasında, k üçük birbanttır.

Ha y al g ücümüz, a ta larımızın alışık olduğu dar aral ık dışındakimesafeler le uğraşabilmek için hüzünlü bir şekilde eksik do nanımlıdır. Elektronları, protonları ve nötronları temsil eden bir top kümesietrafında yörüngede olan küçük bir top olarak canlandırmaya çalışırız. H iç de böy le değildir . E lektr onlar k üçük to pla r g ibi değildir .T anıdığımız hiçbir şey gibi değildir ler. G erçekliğin uzak ufukla r ınauçmay a çalıştığımızda, “ benzeme ” nin bir a nlama g elip gelmediği bileaçık değildir . Ha y al g ücümüz hâlâ k uantum y ak ınlar ına işleyecek k a

dar dona nımlı değildir . Bu ölçekte hiçbir şey maddenin dav ranmas ıger ektiği (düşünme k için evrimleştiğimiz tarzda) g ibi dav r anmaz. Işıkhızının fark edilir bir kesrindeki hızla hareket eden cisimlerle de başedemeyiz. S ağduy u düşmemize izin v er ir çünk ü sağduy u hiçbir şeyinçok hızlı hareket et mediği, hiçbir şeyin çok k üçük veya çok büyükolmadığı bir düny ada evrimleşmişti.

J . B. S. Ha ldane ’ın y azdığı ünlü mak ale Olası Dünyalar’m ı Possible Worlds,>sonunda şöyle yazar , “Kişisel sanıma göre , evren bizimhayal ettiğimizden daha g ar ip olma k la k almay ıp, hay al edebileceğimizde n de g ar iptir ... Şüphem odur k i, herhang i bir felsefede hayaledilmişvey a edilebilecek, cennette ve düny ada olduğu söylenen şeylerden daha fazlası bile aslında v ar dır.” A k lıma g elmişke n, Haldanetarafından hatırlatılan ünlü Hamlet sözünün hatalı okunmuşolmasıilgimi çekti.

Normal vurgu ‘senin' dir:

Cennette ve dünyada daha fazla şey vardır, Hor atio,Sertin felsefende hayal edilenden daha fazla.

A s lında, bu satır lar s ıklık la g ürültülü bir şek ilde, H or atio’nun sığras y onalistler ve k uşkucuların (septiklerin) s av unucusu o lduğu imaedilerek alıntılanır. Fakat bazı âlimler senin kelimesini neredeyse yokederek vurguyu felsefe kelimesine verirler: felsefede hayal edilen

den daha fazla (... than are dreamt of inya philosophy . 1 İkinci yorumun Haldane’nin herhangi bir felsefesini dikkate alması dışında,oluşan fark ın g ünümüzde k i herhang i bir amaç için bir anla mı y oktur.

Bu kitabın adandığı kişi, konuy u k ome di a lanına taşıyar ak , kendine bilim in y abancılığından bir hay at y ar atmıştır. A şağıdaki satırlardaha önce bahs ettiğim, 1988 de Cambridg e’de y aptığım ay nı doğaçlama k onuşma dan alınmıştır: “ B üy ük bir çekim k uy usunun dibinde

y aşadığımız gerçeği, nükle er bir ateştopunun yüz elli mily ar k ilomet

re ötesinde dolaşan g azla kaplı bir gezegenin yüzey inde y aşamamız,

T a n n Y nn ıl g ıs ı 3 3 ^



JJ ûlttm 10 - Ço k Ge rek li B ir B oşluk (mu?)

ve bunun çok nor ma l o lduğunu düşünmek , ke sinlikle bakışaçımızınne k adar eğri olması gerektiğinin bir işar etidir .” Diğer bil im k ur g u

y az ar ları, bil im in tuhaf lık larını, g izemli bir his y aratmak için k ullanırlar, Douglas Adams ise güldürmek için kullanır. (Otostopçunun

Galaksi Rehberi (Hıtchhiker's Guide to the. Galaxy) isimli kitabıokuyanlar ‘sonsuz olasılıksızlık arabası’nı örnek olarak akıllarına getirebilirler) G ülm e tartışmaya açık olar ak , mode rn fiz iğin en g ar ipparadokslarına verilebilecek en iyi cevaptır. Bazen alternatifinin ağla ma k olduğun u düşünür üm.

Y ir minci yüzy ıl bil ims el ilerlemesinin pek bilinme y en zirvesiola n k uantum me k aniği, gerçek düny a ile ilg ili başarılı öng örüle r y a

par. Richa rd Fey nman kendi k es inliğini, Kuzey A mer ik a’nın genişliğig ibi büy ük bir mes afenin öng ördüğü uzunluğu, bir insan saçı kadar y anılg ıy la ölçmesine benzetir. Bu öng örüsel başarı k uantum te or is i

nin, bildiğim iz her hang i bir şey ka dar , hatta en gerçekçi sağduy u gerçeği k adar do ğru olma sı gerek tiği anla mına gelir. Y ine de kuant umteorisinin, bu öngörüleri iletmesi için yapması gereken varsayımlarbüy ük Fey nma n’ı bile şunlar ı söylemey e itmiştir : “ Eğer k ua nt um teoris ini a nla dığınızı düşünüyor sanız ... k uant um teoris ini anlamamış-

sınızdır.” (bu alıntının birçok versiyonu vardır fakat yukarıdaki banaen temiz gelenidir)

K uantum teorisi o k adar g ar iptir k i fizikçiler iki değişik par adoksal y or umunda n birine başv ururlar . B aşv urmak doğr u k elimedir.Da v id Deuts ch, G er çekliğin K umaşı ¡The hubrtt: of Reality) isimlikitabında kuantum teorisinin “birçok dünya” yorumunu kucaklar.Sebebi, belki de bu y or umla ma hak k ında söy ley ebileceğiniz en kötüşeyin mantık sız bir şekilde savurgan olması olduğudur . K ita p, sonsuz ve hızla artan tamamıyla (kuantum mekanik deneylerinin küçükpenceresi hariç) s aptana maz paralel evrenlerin old uğunu far z eder.Bu ev renlerin bazılarında ben zaten öld üm. K üçük bir k ısmında yeşilbir bıy ığınız var . V e böyle şeyler.

A lterna tif olan ‘Kope nhag y or umu’ 1 eşit derecede inanılma zdır .Savurg an değil sadece y ıkıcı par adok slukt adır. Er w in Schrödinge r, bu

y orumu kedisinin başından geçen bir ola y la hicvede r. S chr öding er’in

kedisi, içinde kuantum mekanik olayla tetiklenen bir öldürme mekanizması bulunan kutuy a ka patılır . K apağı açmada n ke dinin ölüp ölme diğini b ilmiy or uzdur . B ununla birlikte s ağduy umuz bize k edininkutu içinde ya canlı ya da ölü olması ge rek tiğini söyler . K openhag

y orumu s ağduy umuz u y ala nlar : k utuy u açmada n önce olan her şeybir ihtimaldir. Kutuyu açar açmaz dalga fonksiyonu çöker biz sadecebir sonuçla karşılaşırız: kedi ölü vey a dir idir . K apağı aça na k adar isene ölüydü ne diriydi.

1 Copenhagen incerprccation

3 3 * ^ R i c ha r d D a w k i n s



T Ü M B U R K A L A R IN A N A S I

‘Birçok dünya’ yorumunda ise aynı durumda, kedi bazı evrenlerde ölü bazılar ında sağdır. He r iki y or umlama da insan s ezilerini veyasağduyus unu tatmin etmez. Fa kat daha maço olan fizik çiler bunaaldırmaz. Öne mli ola n şey, mate matik çalışmalar ın ve öng örüler indeneylerle onay lanmışolmasıdır. Ço ğumuz onlar ı k av r ama k için yeterli de ğiliz. Gerçekte neler olduğuy la ilg ili bir çeşit canla ndır may aihtiyacımız var gibi görünüyor. Bu arada, ben, Schrödinger’in, kedisenaryosuyla K openhag y or umunda g ördüğü s açmalığı serg ilemekistediğini anlıy or um.

B iy olog Lew is W olpe r t, mode rn f iziğin tuhafl ığının tıpkı buzdağının g örüne n y üzü g ibi o lduğunu düşünüy or . T ek nolojinin aksine

bilim , s ağduy uy a zor balık eder ./K6/İşte gözde bir örnek: bir bardaksu içtiğiniz her sefer inde, kuvvetli bir ihtimalle, Oliv er C r om w e ll’inmesanesinden geçmişen az bir molekülü bünyenize katmışolacaksınız. Bu sadece basit olasılık teorisidir. Bir bardaktaki moleküllerinsayısı, dünyadaki bardakların sayısından oldukça fazladır. Bu yüzdenne zaman dolu bir bardak su alsak, dünyada var olan suyun oldukçabüyük bir oranına bakıyoruzdur. Tabii ki Cromwell veya mesane ileilg ili özel bir dur um y ok tur. T am şu anda , C y cad 1 ağacının y anında

duran, soldan üçüncü iguanodon’un2 dışarı saldığı bir azot a tomunusolumadınız mı? Böyle bir vars ay ımın doğr u olma ihtimaliy le k alma

y ıp, bunun neden olduğunu anlay abile cek k adar ay rıcalıklı o lduğunuz bu düny ada y aşamaktan mut lu değil mis iniz? Ve bunu etra ftakiinsanlar ın birine, sizin fikr iniz veya inancınız o lar ak değil fakat o nların gerçekte o lduğu bir şey olarak anlatt ığınızda, ve o nlar ma ntığınızıanladıklarında, kendilerini kabul etmek zorunda hissedecekler mi?

Belki de bu, Cari Sagan’m Şeytan Avlayan Dünya: Karanlıktaki Bir Mum Olarak Bilim5 isimli k itabını y azmasını sağlay an g üdüy ü anlatırk en kastet tiği şeyle ay nı g örüşaçısıydı: ‘Bilimi anlatm ama k banaters gelir. Âşık olduğunuz da bunu düny ay a hay kırmak isters iniz. Bukitap benim bil imle öm ür boy u y aşadığım aşk macer as ını yans ıtankişisel bir bey andır .’

K ar maşık hay atın ev r imi, as lında hay atın bir evr ende fizik k uralarına uy g un v arlığı, muhteşem şaşırtıcıdır vey a şaşırmanın sadece,

bu şaşırtıcı sürecin bir ürünü olan beyinde olabilen bir duy g u olmasıger çeği say esinde ola bilir . V arlığımız ın şaşırtıcı olmaması gerektiğig ibi bir insancıl his v ardır . B unun aşırı derecede şaşırtıcı o lduğundaısrar eden insan dos tlarımı temsil ett iğimi düşünme k hoşuma gider.

Şunu düşünün. Gezeg enlerden birinde, muhtemelen bütün evrendeki gezegenlerin sadece birinde, nor malde bir y ığın k ay adandaha kar maşık bir şey oluştur amay an moleküller, k endile rini kay a

‘ Cy ca d a ğaç lan çok esk i çağda ya şamı* bir a g aç tühi dii r . - ed.n.2İk i ay ak lı otçul bir d ino zo r türü. - ed.tı.' The Demon- Haunted World: Science m a G ındte in the Dark

T a n n Y . ın ıl pıs ı 3 3 3



ttölum 10 - Çok Gerekli Bîr Bo>luk (mu?!

büy üklüğünde hayre t verici kar maşıklıkta , koşabile n, z ıplay abilen, y üzebile n, uçabilen, g örebilen, duy abilen ve diğer hareketli karma şık y ığınları y akalay ıp y iy ebilen bir şeyde bir aray a g etir iy or lar; Bazı durumlar da düşünebil iy or ve hiss ediy orlar , ayrıca diğer k ar maşık mad

de y ığınlar ına âşık da oluy or lar . O la y ın as lında nasıl ol duğunu anlı y or uz, ama sadece 1859’dan beri. 1 85 9 ’dan önce her şey ger çektençok çok g ar ip g örünüy or olmalıy dı. Dar w in’e çok teşekk ür ederiz kiher şey şu anda sadece çok g ar ip. Işılday an asaleti, insan r uhunu y ükseltme gücü muhtemelen benzersiz (dünyanın evrenin merkezi olmadığını far k eden K oper nik hariç) olan Dar w in, bur kanın penceresinikav radı ve çekip açar ak , kav ray ışın içeri sel g ibi girmesini sağladı.

Büyük yirminci yüzyıl filozofu Ludwig Wittgenstein bir keresinde arkadaşına “ Söyle ba na ” diye s ordu, “ niye herkes da ima, bir kişi içinDüny anın d önd üğünü sa nmak yerine G üneşin D üny a etra fında d öndüğünü s anmanın daha doğal o lduğunu s öyler ? ” A rkada şı cevapladı,“ Nedeni apaçık bir şekilde Güneşin Düny a etraf ında dönüy or g ibigözükmesidir.'" Wittgenstein yanıtladı, “Peki Dünya dönüyormuşgibi gözükseydi, nasıl gözüküyor olacaktı?” Bazen, Wittgenstein’inbu diyalogunu, konferanslarda dinleyicileri güldürmek için anlatı

rım. A ksine sersemlemişg örünür, sessizliğe g ömülürler .B ey inlerimizin ev rimleştiği sınırlı düny ada, k üçük nesneler in

hareket etmesi, hareketin arkaplanı gibi gözüken büyük nesnelerinhareket etmesinden daha olasıdır. Dünya dönerken yakınımızda olduğu için bize büyük g örünen cis imler (dağlar, ağaçlar ve binalar ,ar azi), güneşve y ıldız g ibi g öky üzündek i cisimlere g örece, birbirle-riyle ve gözle mciy le tam bir eşzamanlılıkla har ek et eder. Evrimleşmiş

bey inler imiz, ön plandak i da ğlar ve ağaçla r yerine, onlar ın üzer inebir hareket yanılsaması tasarlar.Şimdi y ukarıda sözü edilen noktay ı s ürdürmek ist iy orum. Dün

yay ı g örüşta rzımız (ve bazı şeyleri sezgisel olarak anlamamızın kolaybazılar ının ise zo r olması), bey inlerimizin kendis inin evrimleşmişorganlar olması yüzündendir: Hayatta kalmamızı etkileyen nesnelerinne çok k üçük ne de çok büy ük olduğu bir düny ada (ben buna O r taDüny a diye ceğim) hay atta k almamıza y ardımcı olma k için ev rim

leşmişyerleşik beyinler; nesneler in ya har ekets iz dur duğu ya da ışıkhızına or anla yavaşça hareket ettiği bir düny a; ve çok olasılıks ızıngüve nle imka nsız o lar ak ele alınabildiği bir y er. Zihinse l burk a pe nceremiz dar dır çünkü atalarımızın hay atta k almas ını sağlamas ı içindaha genişolmas ı g er ek miy ordu.

B ilim bize, bütün gelişmiş sezg ilerimizin ak sine, kr ista ller vek ay ala r g ibi g örünüşte katı olan cisimler in neredeyse tamame n boşluk ta n oluştuğunu öğretmiştir . B ilindik bir örnekte, a to mun çekirdeği, büy ük bir spor sta dy umunun ortasındak i s inekle betimlenmiş-

3 3 ^ R ic ha rd D aw k ins




tir . K omşu atomlar stady umun dışındadır. En sert, k atı ve sıkı kay agerçekte hemen hemen tam am en boşluk tan oluşur. Öyleyse nedenkayalar katı, sert ve delinmesi zor gözükür?

W ittg enstein’ın bu sor uyu nasıl cevaplamışolabile ceğini hay al

etmey e çalışmay acağım. F ak at evrimci bir biy olog ola r ak şöyle cevaplardım. Beynimiz, dünyada gezinmemize yardımcı olmak üzerev ücudumuz un çalıştığı ölçek te evrimleşti. A sla a to mik düny ada gezinmek için ev rimleşmedik. Eğer böyle ols ay dı, muhteme len bey nimizkay alar ı büy ük bir boşluk olar ak alg ılardı. K ay alar elimize sert vedelinmez bir his verir çünkü elimiz bu kayaları delemez. Ellerimizindelememes inin s ebebi, ebatlar dan ve maddey i oluştura n parçac ıkla

rın farklıklarından ileri gelmez. Aslında, bu ‘katı’ maddelerdeki çokboşluk lu parçacıkla rla ba ğlantılı g üç alanlar ı ile ilg ilidir . Bey nimiziçin, ka tilılık ve delinmezlik g ibi k av ra mlar oluşturma k çok y ararlıdırçünkü böyle kavramlar, içinde, birbirinin yerini dolduramayan maddelerin bulunduğu düny ada g ezinebilmemiz için yarar lıdır.

Bu nok tada , J ohn Ro ns on’un ‘Keçilere Bak an A da ml ar ’ındanmizahi bir bakış:

Bu hikâye gerçektir. 1983 yazı. Tümgeneral Albert Stublvlebine III, Virgiııia Arlinton’da bulunan ofisinde, masasının arkasında, sandalyesinde oturuyor ve sayısız ödülüasılı olan duvara bakıyordu. Ödüller, uzun ve seçkin birkariyerin detaylarıydılar. Emrindeki on altı bin askerle,

Amer ikan ordusunda haberalma teşkilatının başındaydı... Bakarken geçmişödüllerden çok, duvarın kendisiniinceliyordu. Düşüncesi korkutmasına rağmen, yapması

gereken bir şey olduğunu hissediy ordu. Y apılması gereken seçim hakkında düşünüyordu. Ofisinde kalabilirveya bir sonraki ofise gidebilirdi. Ve kararını verdi. Birsonraki ofise gidiyordu ... Ayağa kalktı, masasının arkasından ayrıldı ve yürümeye başladı. Düşünüyordu, zatenatom büyük oranda neden oluşmuştur? Boşluk! A dımlarını hızlandırdı. Ben büyük oranda neden oluşuyorum?Düşündü. A tom la r ! Neredeyse k oşuy ordu. Duv a r büy ükor an da neden oluşur? Düşündü. A to ml ar ! Y apmam gere

ken tek şey boşluk ları kay naştır mak ... A r dında n G ene ra lStubblebine’in burnu, ofisinin duvarına büyük bir gürültüy le v urdu. K ahre ts in, diye düşündü. D uv ar ından ge çmey e çalışırken sürekli başar ısız lığa uğrama s ı y üzünden

şaşkına dönmüştü.

Emekli o lduk ta n sonra, şu anda eşiyle bir lik te y önett iği or g anizasy onun vveb sites inde General S tubblebine uyg un bir şekilde “ üstün

bir düşünür ” ola r ak tasvir edilmiştir . Or g aniza s y on A merik a Sağlık




Unlun» 10 - Ço k Ge rek li B ir B oşluk (mu?)

Özg ürlüğü adını taşımak ta, size hang i doz ve yöntemler i k ullana bileceğinizi dikte eden şirketler olm adan, k atkı maddele ri (v ita minle r,minera ller , amino asitler v.s.), şifalı otla r , home opatik ilaçlar ve organik gıdalar (böcek ve yabani ot öldürücü ilaçlarla ve antibiyotik

lerle kir le ti lmemiş) ile uğraşma ktadır. Değer li v ücut s ıvılar ını buradasaymıyorum bile.

Or ta Düny a ’da evrimleştiğimiz için “ Bir tümg ene ral, tümg eneraller ve diğer O r ta Düny a cis imler inin harek et ettiği norma l birhızla hareket ederse, ve yine duvar gibi katı bir Orta Dünya cismineçarparsa, ilerleyişi acılı bir şekilde dur ur ” f ikr ini k av r am anın kolayold uğunu sezeriz. B ey nimiz, gerçekte eng in boşluk la rdan oluşan duv arın ar as ından geçen bir nötr ino g ibi bir şey olmay ı hay al edebilecek

y apılarla do natılmamıştır . B il incimiz , madde le r ışık hızına y akın birhızda yol alırs a neler olaca ğıy la da uğraşmaz.

Ha tt a, O r ta D üny a ’da ev rim geçiren ve eğitilen, y ardımsız insan sezgilerimiz, Galileo bize “bir top güllesi ve kuştüyü, hava sürtünmesi olma zs a, y üks ek bir kuleden bırak ıldığı za ma n, yere aynıanda düşer” dediği za ma n ina nmak ta zorlanır. B unun sebebi iseOr ta D üny a ’da her za ma n hava sürtünmesinin olmas ıdır . Eğer bir

v ak umda evrimleşsey dik, top güllesi ve kuştüy ünün yere ay nı andadüşeceğini bek lerdik. Or ta D üny a’nın sakinler i olarak ev rimleştikve bu hayal gücümüzün sınırlarını çizdi. Burka’mızın dar penceresi,eğer çok y etenekli değilsek ve özel olar ak eğitilmediy sek , sadece OrtaDünya’yı görmemize izin verecektir.

Biz hay v anlar ın, sadece Or ta D üny a’da değil, atom ve elektronlar ın oluştur duğu m ik r o düny ada da hay atta k alm amızı söyleye nbir hiss imiz v ar dır. Düşünmemizi ve hay al e tme mizi sağlay an s inir

siny aller i, Mik r o D üny a ’dak i ak tivitelere bağımlıdır. Fa kat, vahşiatalarımız. Mikro Dünya’yı anlamamıza yarayacak herhangi bir hareket ya pmak veya kara r v ermek zorunda k alma dılar . Eğer moleküllerin ısıl hareketleriyle sürekli sarsılan bir bakteri olsaydık, olaydeğişirdi. A ncak biz Or ta Düny al ılar Brow n Har ek eti’ni* görebilme kiçin olduk ça büy ük hantal bir kütle y iz. Benzer şekilde, y aşamımız

y erçe kiminin eg emenliği altında dır , fak at na zik y üzey g er il iminde nneredeyse tamamen habersiziz. Küçük bir böcek için bu öncelik tamamen terstir ve böcek yüzey gerilimini en hassas konu olarak görecektir.

Steve G r and, “ Y aratılış: Ha y at ve Nas ıl Y apıldığı” iC.retitioıı: Life and Unu- to Maka İt) isimli kitabında maddenin kendisiyle meşgul o lmamıza neredeyse saldırır. Sadece katı maddele rden oluşmuş‘şey lerin’ tümüy le ‘gerçek ’ olduğunu düşünme k g ibi bir e ğil im im izvar . Bir v ak umda k i ele ktr omany etik s alınınım ‘dalg ala r ı’ ger çekdışı

1G a z vc s ıvı o r t a m l a r da d u ra n m ik ro s k o b ik p a rç a c ık l a r ı n , ç e vre de k i m o l e k ü ll e r in e tk is iy l e y a p tı k l a r ı ras f & el ehareket, - ed.tı.

336 Richard Dawk ins



T Ü M B U R K A L A R 1 N A NA S I

g ibi g örünür . V iktor y a döneminde yaşayanlar, dalg aların bir mater yal ortamda olma sı g erektiğini düşündüle r. Böyle bir ortam olm adığında n, bir tane icat ettiler ve adına ışığı taşıyan eter de diler. Bugerçek(!) şeyi bulm am ızın tek sebebi a talar ımızın, madde nin y arar lı

bir y apı olduğu Or ta D üny a ’da ev rimleşmesiy di.Öte yandan, biz Orta Dünyalılar bile, içindeki madde sürekli de

ğişmesine rağme n, bir g ir da bın, bir kay anın g erçekliği g ibi bir şey olduğunu anlay abiliriz . T anzany a’nın kurak düzlükle rinde , Mas ai ’ninkutsal volkanı Ol Donyo Lengai’nin1 gölgesinde, 1969 daki patlamay la oluşmuşbir kül k umulu v ardır. K umul rüzg ârla oy ular ak , değişik şekiller almıştır . Fakat güzel o la n şey, k um ulun bütünüy le hareket etmes idir. T ek nik olar ak barchan olar ak bilinen şeydir. B ütünk umul batıya doğr u y ılda 17 metre y ürümek tedir. Hi la l şekl ini k or urve boynuzları istikametinde gizlice ilerler. Rüzgâr yüzeydeki kumlarısığtepenin yukarısına süpürür. Sonrasında, kabartının tepesine ulaşan her k um tanesi, y uv ar lanarak hilalin içinde ki dik y amaçtan aşağıkayar.

A s lında , bir barchan bile bir da lg ada n da ha fazla bir ‘şey’dir .Bir dalga, açık deniz boyunca yatay olarak ilerliyor görünür, fakat

su molekülle r i dikey hareke t ederler. Benzer şek ilde, ses dalg alarıhopar lörde n dinleyicilere doğru yol alır, fak at hava mole külle r i yolalmaz. H av a molekülle r inin yol aldığı dur uma ses yerine rüzg âr denir. Steve G r ound sizin ve benim de kalıcı ‘şey’lerden çok dalg alarabenz ediğimize dik k at çeker. Ok uy ucula r ını düşünmey e dav et eder...

... çocukluğunuzdaki bir olaydan. Net olarak hatırladığınız bir şey, görebildiğiniz bir şey, hissettiğiniz, hatta

belki kokusunu duyduğunuz, sanki gerçekten ordaymış-sınız gibi. Her şeyin ötesinde, siz aslında gerçekten or-day dınız değil mi? Başka türlü nasıl hatır lardınız? Fakatişte bomba: orada değildiniz. Şu anda vücudunuzda bulunan tek bir atom bile, bu olay olduğunda orada değildi ... Madde bir yerden bir yere akar ve anlık olarak sizioluşturmak için bir araya gelir. Bu yüzden, ne olursanızolun, artık y apıldığınız madde değilsiniz. Eğer bu ense

nizdeki kılları dimdik yapmıyorsa, yapana kadar tekrartekrar okuyun, çünkü bu çok önemli.

‘Ger çek’, basit bir g üvenle k ullanabile ce ğimiz bir kelime değildir. Eğer bir nötr ino , nötr ino boy utunda ata lar ından evrimleşip birbeyin sahibi olsay dı, kay alar ın ‘gerçekte’ büyük or anda boşluktanol duğunu s öyley ecekti. B izim, kay alar ın içinden g eçemey en, orta bü

y üklüktek i atalar ımızda n ev rimleşen bey inle rimiz var . Böylece bizim

‘gerçeğimiz’ k ay alar ın k atı olduğu ‘ger çeği’. Bir hay v anın ‘ger çeği’,1O l D o n y o L e n g a i , k uz e y T a n z a n y a 'd a b u l u n a n 2 8 /8 m y ü k s e k l i ği n de a k t i f b ir v o l k a n d ır . -eJ.tt.







çözeltile rini birbir inden ayırt edebildiğini fark etmiştir. A rala r ındaki tek fark, kaprilik asidin ana molekül zinciri, kaproik asidin anamolekül zincirinden iki karbon atomu uzun olmasıydı. Haldane’nin

tahminine göre, bir köpek, (bir insanın, çıkardıkları notalar vasıtasıyla piy ano teller ini sınıflandırabildiği g ibi) kok udak i mole küller inağırlığı sayesinde asitler i ay ırt edebilirdi.

Tek farkı, ana zincirinde fazladan iki karbon atomuna daha sahip olmak olan benzer bir yağasidi de kaprik asittir. Hayatında dahaönce bir kapri,k asitle kar şılaşmamışbir k öpek, (biz im da ha önceduy duğumuz tr ompet ses lerinin hepsinden bir nota yüksek bir tr ompet sesi duy duğumuz da rahatsız olduğumuz da n) daha fazla rahatsız

olmay acak tır. B ir köpek veya gerg edana, k ok u ka rışımlarının ahenklinota lar g ibi geleceğini tahmin etmek bana tamamen m ant ıkl ı geliyor.Belki de akortsuzluklar vardır. Melodiler kesin bir zamanlamaylabaşlay an ve dur an notalardan oluştuğu için muhtemelen melodi g ibideğillerdir. V eya belki de köpekler ve g er g edanlar re nkli k okluyor-lardır. Bu durumda konu yarasalarda olana benzer olacaktır.

Bir kez daha belirtelim, renk olara k adlandır dığımız alg ılar, dışdünyadaki önemli farklılıkları etiketlemek için beynimiz tarafındankullanılan araçlardır. Çarpıcı renklerin (filozofların qualia' olarakadlandırdık lar ı) ışıkların özel dalg a boy lar ıyla içsel bir bağlantısı y oktur. Bu çarpıcı renkler , bey nin, dışger çekliğin mo delini çıkar tırk en,hayvanı ilgilendiren önemli noktaları ayırt etmek için kullandığı içseletiketler dir. İns anlarda veya kuşlarda bu, değişik dalg a boy ları anlamına gelir. Yarasalar için ise (tahminde bulunuyorum) bu, farklı

y ank ı özellik leri ve do k ular olmalı, belk i yansıtıcı yüzeyler için k ır

mızı, kadife yüzey ler için mav i, pütürük lü yüzey ler için yeşil. Bir k öpek veya gergedan içinse bu neden kokular olmasın? Bir yarasa veyag er g edanın, bir su kay ıkçısı veya k öste beğin, bakterinin veya k abukböce ğinin y abancı düny alarını hayal etme g ücü, burk alar ımızın siyahkumaşını çeken ve bize, zevk ver mek için, orada ne o lduğunu dahagenişbir açıdan gösteren bilimin ayrıcalıklarından biridir.

Or ta Düny a mecazı, başka tay f ölçeklerine de uyar . Sezgilerimizin ve hay al g ücümüzün bize sağladığı benzer dar pencere ile bir

olas ılıksızlık ölçeği y apabilir iz. Olasılıks ızlık tay fının bir aşırı uç no ktasında imk ânsız olar ak tanımladığımız olay lar o lmalıdır . Mucizeleroldukça imkânsız olaylardır. Meryem ananın bir heykeli bize el sal-lay abilir di. K ristal y apıy ı oluşturan a tomlar ın hepsi ileri geri titrerler.Çok fazla at om olduğunda n ve hareket yönleri o rt ak olma dığından,Or ta D üny a ’da g örd üğümüz haliyle hey kelin eli kay a gibi sert ve hareketsizdir. Fa kat eli oluşturan, salınan at omlar ın hepsi, aynı anda

aynı yöne hareket edebilirdi. Tekrar ve tekrar ... Bu durumda el oy1Felsefe de, alg ılan an vey a y aşanan peylerin nice liği vey a öz ell iği. -ed.u.

T anrı Yanılgısı 3 3 9



Bôh'tni tO - Ço k Ge re kli Bir B oşluk (mu? )

nardı ve biz hey keli bize el sallark en g örebilirdik . F ak at k arşı iht imaller o ka dar büy ük tür k i, bu sayıyı evrenin başlang ıcında y az ma

ya başla say dınız hâlâ sıfırlarını ek lemey e devam ediy or olur dunuz .Böyle olas ılıks ızlık lar ı hes aplama g ücü (ellerimizi umuts uzluğa bırak-maktansa olanaksıza yakını hesaplama gücü), bilimin insan ruhunuözg ürleştir en y arar lan için başka bir örnektir .

Or ta Düny a ’dak i ev rim, oldukça olanak sız olay lar ı işleyebilmemiz için bizi yeterli dona nımla donatmamıştır. Fak at as tr onomik boşluğun veya jeolojik za ma nın eng inliğinde, Or ta D üny a ’da imk ânsızg örünen olay lar , k açınılmaz o labilir . B ilim, alışık olduğum uz olas ılık tay fını g ör düğümüz dar pencerey i zor lay ar ak hızla genişletir. Bir

zamanlar s ınırın dışında g örüne n veya ejderhalar ın y aşadığı olasılıkbölg eler ine, bilim, hes aplama ve k anıt ile g irm emizi s ağlay ar ak biziözg ürleştir ir . Y aşamın k ökeninin ola sılıks ızlığını ve imkânsıza yak ınbir k imyas al ola y ın bile yeterli gezeg en yılı v er ildiğinde ger çekleşmesig erektiğini ele a ldığımız , her bir i kendi kur allar ı ve değişkenlerinesahip olan muhteme l evrenleri ve azınlıkta olan y aşam dostu yerlerinbirisinde o lma mızı ger ektiren insancı ilkey i ince lediğimiz 4. bölümde

penceremizi zaten g enişlettik .Haldane ’nin ‘ta hmin edebileceğimizden de g ar ip’ s özünü nasıl

y or umlamalıy ız? T ahmin edilebilende n (prensipte) da ha g ar ip mi? Veya sadece, bey nimize O r ta Düny a’daki çır aklığında v erilmişkısıtlamalar o lduğunda ta hmin edebildiğimizden mi daha g ar ip? Eğitimve çalışmay la, siy ah burk am ızı yırtar ak ve çok k üçüğün, çok büy üğün ve çok hızlının sezgisel kav ray ışım (matematiksel k av ray ışgibi)kazanarak kendimizi Orta Dünya’dan azat edebilecek miyiz? Cevabı

ger çekten bilmiy or um f ak at ins ano ğlunun k avrayışın sınırlarını zorladığı bir zamanda , (s onunda sınırlar ın olma dığını keşfetmişo la bileceğimiz za mandan bile daha iyi bir z ama nda ), y aşadığım için çokheyecanlıyım.

3 4 ® R ic ha rd D aw k ins



D İN D E N K U RT U L MA K İÇİN Y A R D IM A İH T İY A C I

OL A N L A R A , K ISMİBİR Y A R A R L I A DRE S L E R LİSTESİ

Aşağıdaki listenin güncel bir halini www.richarddawkins.net adresinde tutmaya çalışacağım. Aşağıdaki listenin çoğunun İngilizce konuşan ülkelerden

oluştuğu için özür dilerim.

Amer ika

A merican A theistsPO Box 5733, Parsippany, NJ 07054-6733 V oicemail: 1- 908- 276- 7300 Fax : 1- 908- 276- 7402

Email: [email protected] www.atheists.org

American Humanis t Association1777 T Street, NW, Washington, DC 20009-7125Tel: (202) 238- 9088 Ücretsiz: 1- 800- 837-3792Fax: (202) 238- 9003 www.amer icanhumanis t.org

Atheist Alliance InternationalPO Box 26867, Los Angeles, CA 90026Ücretsiz: 1- 866- HERET IC E mail: [email protected] www.atheis talliance.org

The BrightsPO Box 163418, Sacramento, CA 95816 USAEmail: the- brights@ the- brights.net ww w.the- brights.net

Center For Inquiry T ransnationalCouncil for Secular HumanismCampus Freethought Alliance

Center for Inquiry - O n Campus

Afr ican Americans for Humanism3965 Rensch Road, Amherst, NY 14228Tel: (716) 636- 4869 Fax: (716) 636- 1733Email: info@ secularhumanism.org www.centerfor inquiry .net

www.secular humanis m.or gwww.campusf reethoug hr.org www.secularhumamsm.or g/index .php?section=aah& pag e=index

Freedom From Religion Foundation

PO Box 750, Madison, WI 53701Tel: (608) 256- 5800 Email: [email protected] www.ffrf.org

Freethought Society of Greater PhiladelphiaPO Box 242, Pocopson. PA 19366-0242Tel: (610) 793- 2737 Fax: (610) 793- 2569Email: [email protected] www.fsg p.org/

Institute for Humanist Studies48 Howard St, Albany, NY 12207Tel: (518) 432- 7820 Fax: (518 ) 432- 7821 www.humaniststudies.org

Internation"! Humanist and Ethical Union - USA

T a o n Y a nıl g ıs ı 3 4 ^

http://www.richarddawkins.net/


http://www.atheists.org/

http://www.americanhumanist.org/


http://www.atheistalliance.org/


http://www.the-brights.net/


http://www.centerforinquiry.net/

http://www.secularhumanism.orgwww.campusfreethoughr.org/

http://www.secularhumamsm.org/index.php?section=aah&page=index


http://www.ffrf.org/


http://www.fsgp.org/

http://www.humaniststudies.org/

http://www.humaniststudies.org/

http://www.fsgp.org/


http://www.ffrf.org/


http://www.secularhumamsm.org/index.php?section=aah&page=index

http://www.secularhumanism.orgwww.campusfreethoughr.org/

http://www.centerforinquiry.net/


http://www.the-brights.net/


http://www.atheistalliance.org/


http://www.americanhumanist.org/

http://www.atheists.org/


http://www.richarddawkins.net/



DİND E N K UR T UL M A K İÇİN Y A R D IM A İHT İY A CI OL A N L A R A K ISM İB İR Y A R A R L I A DR E SL ER L İST ESİ

A ppignani Bioethics CenterPO Box 4104, Grand Central Station, New York, NY 10162Tel: (212) 687- 3324 Fax: (212) 661- 4188

Internet InfidelsPO Box 142. Colorado Springs, CO 80901- 0142Fax: (877) 501- 5113 ww w.infidels.org

James Randi Educational Foundation201 S.E. 12th St (E. Davie Blvd), Fort Lauderdale, FL 33316- 1815Tel: (954) 467- 1112 Fax : (954) 467- 1660Email: jref @ randi.org www.randi.org

Secular Coalition for AmericaPO Box 53330, Washington, DC 20009-9997Tel: (202) 299- 1091 ww w.secular .org

Secular Student AlliancePO Box 3246, Columbus, OH 43210Ücretsiz Voicemail / Fax: 1-877-842-9474Email: [email protected] ww w.secularstudents.org

The Skeptics Society PO Box 338, Altadena, CA 91001Tel: (626) 794- 3119 Fax: (626) 794- 1301Email: [email protected] ww w.skeptic.com

Society for Humanistic Judaism28611 W. 12 Mile Rd, Farmington Hills, MI 48334Tel: (248) 478- 7610 Fax: (248) 478- 3159Email: [email protected] www.shj.org

Ingiltere

British Humanist Association1 Gower Street, London WC1E 6HD

Tel: 020 7079 3580 Fax: 020 7079 3588Email: info@ humanism.org .uk www.humanis m.org.uk

International H umanist and Ethical Union - UK 1 Gower Street, London WC1E 6HDTel: 020 7631 3170 Fax: 020 7631 3171 ww w.iheu.org/

National Secular Society 25 Red Lion Square, London WC1R 4RLTel: 020 7404 3126 Fax: 0870 762 8971 www.secularism.org.uk/

New Humanist1 Gower Street, London WC1F. 6HDTel: 020 7436 1151 Fax: 020 7079 3588Email: info@ newhumanist.org .uk www.newhumanist.org.uk

Rationalist Press Association1 Gower Street, London WC1 E 6 HDTel: 020 7436 1151 Fax: 020 7079 3588Email: [email protected] www.rationalis t.org.uk/

South Place Ethical Society (UK)

3 4 ^ R ic ha rd D aw k in s

http://www.infidels.org/


http://www.randi.org/

http://www.secular.org/


http://www.secularstudents.org/


http://www.skeptic.com/


http://www.shj.org/


http://www.humanism.org.uk/

http://www.iheu.org/

http://www.secularism.org.uk/


http://www.newhumanist.org.uk/


http://www.rationalist.org.uk/

http://www.rationalist.org.uk/


http://www.newhumanist.org.uk/


http://www.secularism.org.uk/

http://www.iheu.org/

http://www.humanism.org.uk/


http://www.shj.org/


http://www.skeptic.com/


http://www.secularstudents.org/


http://www.secular.org/

http://www.randi.org/


http://www.infidels.org/



DİND E N K UR T UL MA K İÇİN Y A RD IMA İHT İY A CI OL A NL A RA KISM İBİR Y A RA RL I A DRE SL ER L İSTESİ

Conway Hall, Red Lion Square, London WC1R 4RLTel: 020 7242 8037/4 Fax: 020 7242 8036Email: [email protected] ww w.ethicalsoc.org.uk

Kanada

Humanist Association of CanadaPO Box 8752. S tation T , Ottawa, Ontario, K 1G 3J1Tel: 877- HUMA NS- 1 Fax: (613) 739- 4801Email: [email protected] http://hac.humanists.net/

Avustraly a

Australian SkepticsPO Box 268, Roseville, NSW 2069

Tel: 02 9417 2071 Email: [email protected] www.skeptics .com.au

Council of Australian Humanist SocietiesGPO Box 1555, Melbourne, Victoria 3001.Tel: 613 5974 4096 Email: A McPhate@ bigpond.ner.au http://home.v icnet.net.au/- humanist/resources /cahs.html

Yeni Zcllanda

New Zea land Skeptics

NZC SICO P Inc.PO Box 29-492, ChristchurchEmail: [email protected] http://skeptics.org.nz

Humanist Society of New ZealandPO Box 3372, WellingtonEmail: ¡effhunt90@ yahoo.co.nz www.humanis t.org.nz/

Hindistan

Rationalist International

PO Box 9110, New Delhi 110091Tel:+ 91- 11-556 990 12Email: [email protected] www.rationalis tintemational.net/

Islami

Apostates of Islam ww w.apostatesofislam.com/index .hmi Dr Homa Darabi Foundation(Islami kurallar altında olan kadın ve çocukların haklarını ilerletmek için)

PO Box 11049, Truckee, CA 96162, USATel (530) 582 4197 Fax (530) 582 0156Email: homa@ homa.org www.homa.org/

FaithFreedom.org ww w.faithfr eedom.or g/index .htmInstitute for the Secularization of Islamic Society Email: [email protected] www.secular islam.org/Default.htm

T a n n Y a nıl g ıs ı 3 4 3


http://www.ethicalsoc.org.uk/


http://hac.humanists.net/


http://www.skeptics.com.au/


http://home.vicnet.net.au/-humanist/resources/cahs.html


http://skeptics.org.nz/


http://www.humanist.org.nz/


http://www.rationalistintemational.net/

http://www.apostatesofislam.com/index.hmi


http://www.homa.org/

http://www.faithfreedom.org/index.htm


http://www.secularislam.org/Default.htm

http://www.secularislam.org/Default.htm


http://www.faithfreedom.org/index.htm

http://www.homa.org/


http://www.apostatesofislam.com/index.hmi

http://www.rationalistintemational.net/


http://www.humanist.org.nz/


http://skeptics.org.nz/


http://home.vicnet.net.au/-humanist/resources/cahs.html


http://www.skeptics.com.au/


http://hac.humanists.net/


http://www.ethicalsoc.org.uk/






S ÖZ Ü GE ÇE N V EY A T AV SİYE E DİL E N K İT A P L A R

Dennett, D. C. (2006). Breaking the Spell: Religion as a Natural Phenomenon. London: V iking.

Deutsch, D. (1997). T he Fabric of Reality. London: Allen Lane.Distin, K. (2005). The Selfish Meme: A Critical Reassessment. Cambridge: Cambridge University Press.

Dostoevsky, F. (1994). The Karamazov Brothers. Oxford: Oxford University Press.Ehrman, B. D. (2003a). Lost Christianities: The Battles for Scripture and the Faiths We Never Knew. Oxford: Oxford University Press.Ehrman, B. D. (2003b). Lost Scriptures: Books that Did Not Make It into the New Testament. Oxford: Oxford University Press.Ehrman, B. D. (2006). Whose Word Is It t London: Continuum.Fisher, H. (2004). Why We Lov e: The Nature and Chemistry o f Romantic Love. New York:Holt.Forrest, B. and Gross, P. R. (2004). Creationism’s Trojan Horse: The Wedge of Intelligent Design. Oxford: Oxford University Press.Frazer, J. G. (1994). The Golden Bough. London: Chancellor Press.

Freeman, C. (2002). The Closing of the Western Mind. London: Heinemann.Galouye, D. F. (1964). Counterfeit World. London: Gollancz.Glover, J. (2006). Choosing Children. Oxford: Oxford University Press.Goodenough, U. (1998). The Sacred Depths of Nature. New York: Oxford University Press.Goodw in, J . (1994). Price o f Honour: Muslim Women L ift the Veil of Silence on the Islamic

World. London: Little, Brown.Gould, S. J. (1999). Rocks of Ages: Science and Religion in the Fullness of Life. New York:Ballantine.Grafen, A. and Ridley, M., eds (2006). Richard Dawkins: How a Scientist Changed the Way

We T hink. Oxford: Oxford University Press.

Grand, S. (2000). Creation: L ife and How to Make It. London: Weidenfeld &c Nicolson.Grayling, A. C. (2003). What Is G ood? The Search f or the Best Way to Live. London: Weidenfeld & Nicolson.Gregory, R. L. (1997). Eye and Brain. Princeton: Princeton University Press.Halbertal, M. and Margalit, A. (1992). Idolatry. Cambridge, MA: Harvard University Press.Harris, S. (2004). The E nd o f Faith: Religion, T error and the Future o f Reason. New York:Norton.Harris, S. (2006). Letter to a Christian Nation. New York: Knopf.Haught, J . A . (1996). 200 0 Years o f Disbelief: Famous People with the Courag e to Doubt. Buffalo, NY: Prometheus.Hauser, M. (2006). Moral Minds: How Nature Designed our Universal Sense of Right and

Wr ong. New York: Ecco.Hawking, S. (1988). A Brief History o f Time. London: Bantam.Henderson, B. (2006). The Gospel o f the Flying Spaghetti Monster. New York: Villard.Hinde, R. A, (1999). Why Gods Persist: A Scientif ic A pproach to Relig ion. London: Routle-dge.Hindc, R. A. (2002). Why Good Is Good: The Sources o f Mor ality . London: Routledge.Hitchens, C. (1995). The Missionary Position: Mother Teresa in Theory and Practice. London: Verso.Hitchens, C. (2005). T homas Jefferson: A uthor o f A merica. New York: HarperCollins.Hodges, A. (1983). A lan T uring: The Enig ma. New York: Simon &c Schuster.

Holloway, R. (1999). Godless Morality: Keeping Religion out of Ethics. Edinburgh: Canon-gate.Holloway, R. (2001). Doubts and Loves: What is Left of Christianity. Edinburg h: Canonga-te.Humphrey, N. (2002). The Min d Made Flesh: Frontiers o f Psychology a nd Ev olution. Oxford: Oxford University Press.Huxley, A. (2003). The Perennial Philosophy. New York: Harper.Huxley, A. (2004). Point Counter Point. London: Vintage.Huxley, T. H. (1871). Lay Sermons, Addresses and Reviews. New York: Appleton.Huxley, T. H. (1931). Lectures and Essays. London: Watts.

Jacoby, S. (2004). Freethinkers: A History o f American Secularism. New York: Holt.Jammer, M. (2002). Einstein and Religion. Princeton: Princeton University Press.

T a on Y a mlg m 3 4 5



S ÖZÜ G EÇ E N V EY A T AV SİYE E DİL E N KİTA P L AR

Jaynes, J . (1976). The Origin of Consciousness in the Breakdown of the Bicameral Mind. Boston: Houghton Mifflin.Juergensmeyer, M. (2000). Terror in the Mind of Cod: The Global Rise of Religious Violence. Berkeley: University of California Press.Kennedy, L. (1999). A ll in the Mind: A Farewell to Cod. London:Hodder 6CStoughton.Kertzer, D. I. (1998). The Kidnapping of Edgardo Mortara. New York:Vintage.Kilduff, M. andjavers, R. (1978). The Suicide Cult. New York: Bantam.Kurtz, P., ed. (2003). Science and Religion: Are They Compatible? Amherst, NY: Prometheus.Kurtz, P. (2004). Affirmations: joy ful and Creative Ex uberance. Amherst, NY: Prometheus.Kurtz, P. and Madigan, T. J.. eds (1994). Challenges to the Enlightenment: In Defense of Reason and Science. Amherst, NY: Prometheus.Lane, B. (1996). Killer Cults. London: Headline.Lane Fox, R. (1992). The Unauthorized Version. London: Penguin.Levitt, N. (1999) Prometheus Bedeviled. New Brunswick, NJ: Rutgers University Press.Loftus, E. and Ketcham, K. (1994). The Myth of Repressed Memory: False Memories and

Allegations o f Sex ual A buse. New York: St Martin’s.

McGrath, A. (2004). Dawkins' God: Genes, Memes and the Meaning of Life. Oxford:Blackwell.Mackie, J. L. (1985). The Miracle of Theism. Oxford: Clarendon Press.Medawar, P. B. (1982). Pluto's Republic. Oxford: Oxford University Press.Medavvar, P. B. and Medawar, J. S. (1977). The Life Science: Current Ideas of Biology. London: Wildwood House.Miller, Kenneth (1999). Finding Darwin’s God. New York: HarperCollins.Mills, D. (2006). Atheist Universe: The T hinking Person's Answer to Christian Fundamentalism. Berkeley: Ulysses Books.Mitford, N. and Waugh, E. (2001). The Letters of Nancy Mitford and Evelyn Waugh. New

York: Houg hton Mif flin.Mooney, C. (2005). The Republican War on Science. Cambridge, MA: Basic Books.Perica, V. (2002). Balkan Idols: Religion and Nationalism in Yugoslav States. New York:Oxford University Press.Phillips, K. (2006). Amer ican Theocracy. New York: Viking.Pinker, S. (1997). How the Mind Works. London: Allen Lane.Pinker, S. (2002). The Blank Slate: The Modern Denial of Human Nature. London: AllenLane.Plimer, I. (1994). Telling Lies for God: Reason vs Creationism. Milsons Point. NSW:Random House.Polkinghorne, J . (1994). Science and Chris tian Belief: T heological Reflections o f a Bottom-

Up Thinker. London: SPCK.Rees, M. (1999). Just Six Numbers. London: Weidenfeld & Nicolson.Rees, M. (2001). Our Cosmic Habitat. London: Weidenfeld 6c Nicolson.Reeves, T. C. (1996). The Empty Church: The Suicide of Liberal Christianity. New York:Simon & Schuster.Richerson, P. J. and Boyd, R. (2005). Not by Genes Alone: How Culture Transformed Human Evolution. Chicago: University of Chicago Press.Ridley, Mark (2000). Mendel's Demon: Gene Justice and the Complex ity o f Lif e. London:

Weidenf eld 6c Nicolson.Ridley, Matt (1997). The Origins of Virtue. London: Penguin.

Ronson.J. (2005). The Men Who Stare at Goats. New Y ork: S imon & Schuster.Ruse, M. (1982). Darwinism Defended: A Guide to the Evolution Controversies. Reading,MA : Addison- Wesley.Russell, B. (1957). Why I A m Not a Christian. London: Routledge.Russell, B. (1993). The Quotable Bertrand Russell. Amherst, NY: Prometheus.Russell. B. (1997a). The Collected Papers of Bertrand Russell, vol. 2: Last Philosophical Testament, 1943- 1968. London: Routledge.Russell, B. (1997b). Collected Papers, vol. 11. ed. J . C. Slater and P. Kollner. London:Routledge.Russell, B. (1997c). Religion and Science. Oxford: Oxford University Press.Ruthven, M. (1989). The Divine Supermarket: Travels in Search of the Soul of America. London: Chatto &C Windus .

3 4 6 Richard Dawkins



S ÖZÜ G EÇ E N V EY A T AV SİYE E DİL EN KİT A P L A R

Sagan, C. (1995). Pale Blue Dot. London: Headline.Sagan, C. (1996). T he Demon- Haunted World: Science as a Candle in the Dar k. London:Headline.Scott, E. C. (2004). Evolution vs. Creationism: An Introduction. Westport, CT: Greenwood.Shennan, S. (2002). Genes. Memes and Human History. London: T hames & Hudson.Shermer, M. (1997). Why People Believe Weird Things: Pseudoscience, Superst ition and

Other Confusions o f Our Time. New York: W. H. Freeman.Shermer, M. (1999). How We Believe: The Search for God in an Age of Science. New York:

W. H. Freeman.Shermer, M. (2004). The Science of Good and Evil: Why People Cheat, Gossip, Care, Share, and Follow the Golden Rule. New York: Holt.Shermer, M. (2005). Science Friction: Where the Known Meets the Unknown. New York:Holt.Shermer, M. (2006). The Soul of Science. Los Angeles: Skeptics Society.Silver, L. M. (2006). Challenging Nature: The Clash of Science and Spirituality at the New Frontiers of Life. New York: HarperCollins.

Singer, P. (1990). A nimal Liberation. London: Jonathan Cape.Singer, P. (1994). Ethics. Oxford: Oxford University Press.Smith, K. (1995). Ken’s Guide to the Bible. New York: Blast Books.Smolin, L. (1997). The Life of the Cosmos. London: Weidenfeld & Nicolson.Smythies, J. (2006). Bitter Fruit. Charleston, SC: Booksurge.Spong, J. S. (2005). The Sins of Scripture. San Francisco: Harper.Stannard, R. (1993). Doing A way with G odf Creation and the Big Bang. London: Pickering.Steer, R. (2003). Letter to an Influential Atheist. Carlisle: Authentic Lifestyle Press.Stenger, V. J. (2003). Has Science Found God? The Latest Results in the Search for Purpose in the Universe. New York: Prometheus.Susskind, L. (2006). The Cosmic Landscape: String Theory and the Illusion of Intelligent

Design. New York: Little, Brown.Swinburne, R. (1996). Is There a God? Oxford: Oxford University Press.Swinbume, R. (2004). The Existence of God. Oxford: Oxford University Press.Taverne, R. (2005). The March o f Unreason: Science, Democracy and the New Fundamentalism. Oxford: Oxford University Press.Tiger, L. (1979). Optimism: The Biology of Hope. New Y ork: Simon & Schuster.Toland, J. (1991). A do lf Hitler : The Definitive Biogr aphy. New York: Anchor.Trivers, R. L. (1985). Social Evolution. Menlo Park, CA: Benjamin/Cummings.Unwin, S. (2003). The Probability of God: A Simple Calculation that Proves the Ultimate Truth. New York: Crown Forum.

Vermes, G. (2000). The Changing Faces ofJesus. London: Allen Lane. Ward, K . (199 6). God, Chance and Necessity. Oxford: Oneworld. Warr aq, I. (199 5). Why I A m Not a Muslim. New York: Prometheus. Weinberg, S. (199 3). Dreams o f a Final T heory. London: Vintage. Wells. G. A . (1986). Di d Jesus Ex ist? London: Pemberton. Wheen, F. (2004). How Mumbo- Jumbo Conquered the World: A Short History o f Modem Delusions. London: Fourth Estate.

Will iams, W „ed. (199 8). The V alues of Science: Ox fo rd Amnesty Lectures 1997. Boulder,CO: Wesrview.

Wils on, A . N. (199 3). Jesus. London: Flamingo.

Wils on, A . N. (199 9). G od’s Funeral. London: John Murray. Wilson, D. S. (2002). Darwin's Cathedral: Ev olution, Relig ion and the Nature o f Society. Chicago: University of Chicago Press.

Wils on, E. O . (198 4). Biophilia. Cambridge. MA: Harvard University Press. Winston, R. (2005). The Story of God. London: Transworld/BBC. Wolpert, L. (1992). The Unnatural Nature o f Science. London: Faber & Faber. Wolpert , L. (2006). Six Impossible Things Before Breakfast: The Evolutionary Origins of Belief. London: Faber Si Faber.

Y oung , M. and Edis, T ., eds (2006). Why Intelligent Design Fails: A Scientif ic Cr itique of the New Creationism. New Brunswick: Rutgers University Press.




Notlar

Önsöz1 Wendy K aminer, ‘T he iast taboo: why America needs atheism'. New Republic, 14 Ek im 96;http://www.posidveatheism.org/writ/kaminer.hrm.2 Dr Zo e Haw kins. Dr Beata Adams ve Dr Paul St J ohn Smith, kişisel iletişim.

B ölüm 1: İçten İnanan B ir İnançsızH a k lı İti ba ri Tlıc televis ion documentary of which the interview was a part was accompanied by a hook ( W i n s t o n 2 0 0 5 ) .

4 Dennett (2006).

Ha k sız İti ba r5 The full speech is transcribed in Adams (2003) as is there an artificial Go d? ’

6 Perica (2002) . Ayrıca http://www.historycooperative.Org/joumals/ahr/108.5/br_151.html.7 ‘Dolly and the cloth heads’, in Dawkins (2003).8 http://scotus.ap.org/scotus/04- 1084p.zo.pdf .9 R. Dawkins, ‘The irrationality of faith', New Statesman (London), 31 Mart 1989.10 Columbus Dispatch, 19 A ğustos 2005.11 Los Angeles Times, 10 Nisan 2006.12 http://gateway pundir.blogspot.com/2006/02/islamic- society- ofdenmark- used- fake.html.13 http://news.bbc.co.Uk/2/hi/south_asia/4686536.stm; http://www.neandernews.com/Pcats6 .14 Independent, 5 Şubat 2006.15 A ndrew Mueller , ‘Sir Iqbal ile bir tartışma’, Independent on Sunday, 2 Nis an 200 6, Pazar

Y or umu bölümü, 12- 16.

Bölüm 2: Tanrı Varsayımı16 Mitford ve Waugh (2001).

Polytheism17 http://www.newadvent.org/cathen/06608b.htm.18 http://ww w.cathoIic- forum.com/saints/index snt.htmPNFsl .

L aikl ik, A me rik a’nın K urucuları ve A mer ika’nın Din i

19 Kongre Kayıtları, 16 Eylül 1981.20 http://www.stepheniaygould.org/ctrl/buckner_tripoli.html .21 Giles Fraser, ‘Yeniden dirilen din ülke papazını yoketti (Resurgent religion has done away

with the country vicar)’, Guar dian, 13 Nisan 2006.22 Robert I. Sherman, Free Inquiry 8: 4, Sonbahar 1988, 16.23 N. Angier, ‘Yalnız bir ateistin itiralari’. New York Times Dergisi, 14 Ocak 2001:http://www.geocities.com/mindstuff/Angier.html.24 http://www.fsgp.org/adsn.html.25 Öldürülmesinin tek sebebi ateist olması olan bir adamın öldürüldüğü oldukça garip birolayın tekrar ele alındığı Büyük Philadelphia Özgürdüşünce T oplumu (Freethought Society ofGreater Philadelphia) gazetesi Mart/Nisan 2006. http://www.fsgp.org/newsletters/newsletter_ 2006_0304.pdf adresinde ‘The murder of Larry Hooper’ kısmına bakm.26 http://ww w.hinduonnet.eom/thehindu/mag/2001/ll/18/stor ies/200 11 118 000704 00.htm.

B iline me zc iliğin (A g nos tis izmin ) Ye ter sizliği27 Quentin de la Bedoyere. Catholic Her ald, 3 Şubat 2006.28 Carl Sagan, ‘The burden of skepticism'. Skeptical Inquirer 12, Sonbahar 1987.29 I discussed this case in Dawkins (1998).30 T. I I. Huxley, 'Agnosticism' (1889), repr. in Huxley (1931). The complete text of ‘Agnosticism’ şu adreste de bulunmak tadır http://www.infidels.org/library/historical/thomas_huxley/ huxley_wace/part_02.html.

31 Russell, is there a God? ’ (19 52), repr. in Russell (199 7b).

3 4 - 8 R ic ha r d D aw k i ns

http://www.posidveatheism.org/writ/kaminer.hrm

http://www.historycooperative.org/joumals/ahr/108.5/br_151.html

http://scotus.ap.org/scotus/04-1084p.zo.pdf

http://gatewaypundir.blogspot.com/2006/02/islamic-society-ofdenmark-used-fake.html

http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4686536.stm

http://www.neandernews.com/Pcats6

http://www.newadvent.org/cathen/06608b.htm

http://www.cathoiic-forum.com/saints/indexsnt.htmPNFsl

http://www.stepheniaygould.org/ctrl/buckner_tripoli.html

http://www.geocities.com/mindstuff/Angier.html

http://www.fsgp.org/adsn.html

http://www.fsgp.org/newsletters/newsletter_

http://www.hinduonnet.eom/thehindu/mag/2001/ll/18/stories/2001111800070400.htm

http://www.infidels.org/library/historical/thomas_huxley/

http://www.infidels.org/library/historical/thomas_huxley/

http://www.hinduonnet.eom/thehindu/mag/2001/ll/18/stories/2001111800070400.htm

http://www.fsgp.org/newsletters/newsletter_

http://www.fsgp.org/adsn.html

http://www.geocities.com/mindstuff/Angier.html

http://www.stepheniaygould.org/ctrl/buckner_tripoli.html

http://www.cathoiic-forum.com/saints/indexsnt.htmPNFsl

http://www.newadvent.org/cathen/06608b.htm

http://www.neandernews.com/Pcats6

http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/4686536.stm

http://gatewaypundir.blogspot.com/2006/02/islamic-society-ofdenmark-used-fake.html

http://scotus.ap.org/scotus/04-1084p.zo.pdf

http://www.historycooperative.org/joumals/ahr/108.5/br_151.html

http://www.posidveatheism.org/writ/kaminer.hrm





N O T L A R

from a creationist point of view, by Gert Korthof, at http://home.wxs.nl/~gkorthoE/kort- ho46a.htm.

Bir Bilinçlendirici Olarak Doğal Seçilim59 Adams (2002), p. 99. My ‘Lament for Douglas’, written the day after his death, is reprin

ted as the Epilogue to The Salmon of Doubt, and also in A Devil’s Chaplain, which also hasmy eulogy at his memorial meeting in the Church of St Martin- in- the- Fields.60 Interview in Der Spiegel, 26 Aralık 2005.61 Susskind (2006: 17).

Boşluk İbadeti62 Behe (1996).63 http://www.millerandlevine.com/kin/evol/design2/article.html .64 This account of the Dover trial, including the quotations, is from A. Bottaro, M. A. Inlayand N. J. Matzke, immunology in the spotlight at the Dover “Intelligent Design” trial’,Nature Immunology 7, 2006, 433- 5.65 J. Coyne, ‘God in the details: the biochemical challenge to evolution’, Nature 383, 1996,227- 8. The article by Coyne and me, ‘One side can be wrong’, was published in the Guardian, 1 Eylül. 2005: http://www.guardian.co.Uk/life/featiire/story/0.13026,1559743, OO.html.The quotation from the ‘eloquent blogger’ is at http://www.religionisbullshit.net/blog/2005_ 09_01_archive.php.66 Dawkins (1995).

İnsancı İlke: Gezegen Versiyonu67 Carter admitted later that a better name for the overall principle

would be ‘cog nizabil ity principle’ rather than the already

entrenched term ‘anthropic principle’: B. Carter. ‘The anthropicprinciple and its implications for biological evolution’.Philosophical Transactions of the Royal Society of London A,310, 1983, 347- 63. For a book- length discussion of the anthropicprinciple, see Barrow and Tipler (1988).68 Comins (1993).69 I spelled this argument out more fully in The Blind Watchmaker(Dawkins 1986).

İnsancı İlke: Kozmolojik Versiyon

70 Murray Gell- Mann, quoted by J ohn Br ockman on the ‘Edge’ website, http://www.edge.org/3rd_culture/bios/smolin.html .71 Ward (1996: 99); Polkinghorne (1994: 55).

Cambridge’de Bir Söyleşi72 J. Morgan, ‘The Templeton Foundation: a skeptic’s take’,Chronicle of Higher Education, 7 April 2006. See alsohttp://www.edge.org/3rd_culiure/horgan06/horgan06_index.html.73 P. B. Medawar, review of The Phenomenon of Man, repr. inMedawar (1982: 242).

74 Dennett (1995: 155).

Bölüm 5: Dinin KökeniDarwincilik Emreder 75 Quoted in Dawkins (1982: 30).76 K . Sterelny, ‘T he perverse primate’, in Grafen and Ridley (2006:21 3- 23).

Grup Seçilimi77 N. A. Chagnon, 'Terminological kinship, genealogical relatedness and village fissioningamong ıhe Yanomanıö Indians’, in Alexander and Tinkle (1981: ch. 28).

78 C. Darwin, The Descent of Man (New York: Appleton, 1871), vol. 1, 156.

3 5 0 R ic ha rd D aw k ins

http://home.wxs.nl/~gkorthoE/kort-

http://www.millerandlevine.com/kin/evol/design2/article.html

http://www.guardian.co.uk/life/featiire/story/0.13026,1559743,OO.html


http://www.religionisbullshit.net/blog/2005_

http://www.edge.org/3rd_culture/bios/smolin.html

http://www.edge.org/3rd_culiure/horgan06/horgan06_index.html

http://www.edge.org/3rd_culiure/horgan06/horgan06_index.html

http://www.edge.org/3rd_culture/bios/smolin.html

http://www.religionisbullshit.net/blog/2005_


http://www.millerandlevine.com/kin/evol/design2/article.html

http://home.wxs.nl/~gkorthoE/kort-



N O T L A R

Başka Bişeyin Yan Ürünü Olarak Din79 Quoted in Blaker (2003: 7).

Dine Dönük Psikolojik İstek 80 See e.g. Buss (2005).81 Deborah Keleman, "Are children “intuitive theists”?’, Psychological Science 15: 5, 2004,295-301.82 Dennett (1987).83 Guardian, 31 Ocak 2006.84 Smythies (2006).85 http://jmm.aaa.net.au/articles/14223.htm.

B ölüm 6: A hla k ın K ökeni: Neden İyiy iz?86 The movie itself, which is very good, can be obtained athttp://www.rhegodmovie.coni/index.php .

A hlakın K ökeni Hakkında Bir Dur um Araştırması87 M. Hauser and P. Singer, ‘Morality without religion’. Free Inquiry26: 1, 2006, 18-19.

Eğer Tanrı Yoksa Neden İyiyiz?88 Dostoevsky (1994: bk 2, ch. 6, p. 87).89 Hinde (2002). See also Singer (1994), Grayling (2003), Glover (2006).

B ölüm 7: ‘İy i’ K itap ve Değişen A hlak A nlayışı90 Lane Fox (1992); Berlinerblau (2005).91 Holloway (1999. 2005). Richard Holloway’s ‘recovering Christian’ line is in a book review in the Guar dian. 15 Şubat 2003: http://books.g uardian.co.uk/rev iews /scienceandnature/ 0,6121,894941,OO.htmJ. The Scottish journalist Muriel Gray wrote a beautiful account of myEdinburgh dialogue with Bishop Holloway in the (Glasgow) Herald: http://www.sundayhe- rald.com/44517.

Eski A hit92 For a frightening collection of sermons by American clergymen, blaming hurricane Katri

na on human ‘sin’, see http://universist.org/neworleans.htm.93 Pat Robertson, reported by the BBC at http://news.bbc.co.Uk/2/hi/americas/4427144.stm.

Yeni A hit Daha İyi midir ?94 R . Dawk ins, ‘Atheists for Jesus’, Free Inquiry 25 : 1, 2005 , 9- 10.96 For a thoughtful analysis of techniques used by cults, see Barker (1984). More journalisticaccounts of modem cults are given by Lane (1996) and Kilduff and Javers (1978).97 Paul V allely and A ndrew Buncombe. ‘History of Christianity: Gospel according to Judas’,Independent, 7 April 2006.98 Vermes (2000).

Komşunu Sev 99 Hartung’s paper was originally published in Skeptic 3:4, 1995, but is now most readilyavailable at http://www.lrainc.com/swtaboo/taboos/ltn01.hrml .100 Smith (1995).101 Guardian, 12 Mart 2002: http://books.guardian.co.uk/departments/politicsphilosoph-

yandsociety /story/0„664342.00.html.102 N. D. Glenn, 'Interreligious marriage in the United States: patterns and recent trends',Journal of Marriage and the Family 4 4 :3 . 1982. 555- 66.

Zamanla Değişen A hlak Anlayışı103 http://www.ebonmusings.org/atheism/newlOc.html .

T a n r ı Y a n ıl g ıs ı 3 5 ^

http://jmm.aaa.net.au/articles/14223.htm

http://www.rhegodmovie.coni/index.php

http://books.guardian.co.uk/reviews/scienceandnature/

http://www.sundayhe-/

http://universist.org/neworleans.htm

http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4427144.stm

http://www.lrainc.com/swtaboo/taboos/ltn01.hrml

http://books.guardian.co.uk/departments/politicsphilosoph-

http://www.ebonmusings.org/atheism/newlOc.html

http://www.ebonmusings.org/atheism/newlOc.html

http://books.guardian.co.uk/departments/politicsphilosoph-

http://www.lrainc.com/swtaboo/taboos/ltn01.hrml

http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/4427144.stm

http://universist.org/neworleans.htm

http://www.sundayhe-/

http://books.guardian.co.uk/reviews/scienceandnature/

http://www.rhegodmovie.coni/index.php

http://jmm.aaa.net.au/articles/14223.htm



N O T L A R

104 Huxley (1871).105 http://www.classic- literature.co.uk/american- aurhors/19th- century/abrahain- lincoln/tlie-

writings- of- abrahamlincoln- 04/.

Peki Ya Hitler ve Stalin? Onla r Ateist Değiller miy di?

106 Bullock (1991).107 Bullock (2005).108 http://www.ffrf.org/fttoday/1997/march97/holocaust.html. This article by Richard E.Smith, originally published in Freethought Today, March 1997, has a large number of relevant quotations from Hitler and other Nazis, giving their sources. Unless otherwise stated,my quotations are from Smith’s article.109 http://homepages.paradise.net.nz/mischedj/ca_hitler.html .110 Bullock (2005: 96).111 Adolf Hitler, speech of 12 April 1922. In Baynes (1942: 19-20).112 Bullock (2005: 43).113 This quotation, and the following one. are from Anne Nicol Gaylor’s article on Hitler’s

religion, http://www.ffr f.org/fttoday/back/hitler.html.114 http://ww w.contra- mundum.org /schirr macher/NS_Religion.pdf .

Bölüm 8: Dinin Sakıncası Nedir? Neden Saldırgan Olmak Gerekir? Aşırı T utuculuk ve Bilimin Altüst Edilmesi

115 From 'What is true?’, ch. 1.2 of Dawkins (2003).116 Both my quotations from Wise come from his contribution to the1999 book In Six Days, an antholog y of essays by young- Earthcreationists (Ashton 1999).

Saltçılığın Karanlık Yüzü117 Warraq (1995: 175).118 John William Got t’s imprisonment for calling Jesus a clown is mentioned in The Indype-dia, published by the Independent, 29 Nisan 2006. The attempted prosecution of the BBC forblasphemy is in BBC news. 10 Jan. 2005: http://news.bbc.co.Uk/l/hi/entertainment/rv_and_ radio/4161109.stm.119 http://adiiltthought.ucsd.edu/Culture_War/The_A merican_Taliban.html.

İnanç ve Eşcinsellik

120 Hodges (1983).121 This and the remaining quotations in this section are from the American Taliban sitealready listed: http://adultthought.ucsd.edu/Culture_War/The_Amer ican_Taliban.html.122 http://adulrthought.ucsd.edu/Culuire_War/The_A merican_Taliban.html.123 From Pastor Phelps’s Wcstboro Baptist Church official website, godhatesfags.com:http://www.g odhatesfags.com/fliers/jan2006/20060131.coretta- scott- king- funeral.pdf .

İnanç ve İnsan Hayatının Kutsallığı124 See Mooney (2005). Also Silver (2006), which arrived when this book was in final proof,too late to be discussed as fully as 1would have liked.

125 For an interesting analysis of what makes Texas different in this respect.see http://www.pbs.org/wg bh/pages/frontline/shows/ex ecution/readings/texas.html.126 http://en.wikipedia.org/wiki/Karla_Faye_Tucker .127 These Randall Terry quotes are from the same American Taliban site as before:http://adultthought.ucsd.edu/Culture_War/The_A merican_Taliban.html.128 Reported on Fox news: http^/ www.fox news.com/stor y/0,2933,96286.00.html.129 M. Stamp Dawkins (1980).

Büyük Beethoven Safsatası130 http://www.warroom.com/ethical.htm.131 Medawar and Medawar (1977).

‘Ilimit' İnancın Bağnazlığa Güç K atması

3 5 ^ b ub im i Da wk ins

http://www.classic-literature.co.uk/american-aurhors/19th-century/abrahain-lincoln/tlie-

http://www.ffrf.org/fttoday/1997/march97/holocaust.html

http://homepages.paradise.net.nz/mischedj/ca_hitler.html

http://www.ffrf.org/fttoday/back/hitler.html

http://www.contra-mundum.org/schirrmacher/NS_Religion.pdf

http://news.bbc.co.uk/l/hi/entertainment/rv_and_

http://adiiltthought.ucsd.edu/Culture_War/The_American_Taliban.html

http://adultthought.ucsd.edu/Culture_War/The_American_Taliban.html

http://adulrthought.ucsd.edu/Culuire_War/The_American_Taliban.html

http://www.godhatesfags.com/fliers/jan2006/20060131.coretta-scott-king-funeral.pdf

http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/execution/readings/texas.html

http://en.wikipedia.org/wiki/Karla_Faye_Tucker


http://www.foxnews.com/story/0,2933,96286.00.html

http://www.warroom.com/ethical.htm

http://www.warroom.com/ethical.htm

http://www.foxnews.com/story/0,2933,96286.00.html


http://en.wikipedia.org/wiki/Karla_Faye_Tucker

http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/execution/readings/texas.html

http://www.godhatesfags.com/fliers/jan2006/20060131.coretta-scott-king-funeral.pdf

http://adulrthought.ucsd.edu/Culuire_War/The_American_Taliban.html


http://adiiltthought.ucsd.edu/Culture_War/The_American_Taliban.html

http://news.bbc.co.uk/l/hi/entertainment/rv_and_

http://www.contra-mundum.org/schirrmacher/NS_Religion.pdf

http://www.ffrf.org/fttoday/back/hitler.html

http://homepages.paradise.net.nz/mischedj/ca_hitler.html

http://www.ffrf.org/fttoday/1997/march97/holocaust.html

http://www.classic-literature.co.uk/american-aurhors/19th-century/abrahain-lincoln/tlie-



N O T L A R

132 J ohann Ha ri’s article, originally published in the Independent, 15 July 2 005 , can be 'found at http://www.iohannhari.com/archive/article.phpPids640.133 Village Voice, 18 May 2004:http :// www.villag evoice.com/new s/0420,perlstein,5 35 82, l.ht ml.134 Harris (2004: 29).

135 Nasra Hassan, ‘An arsenal of believers', New Yorker, 19 Kasim 2001.See also http://ww w.bintjbeil.com/articles/en/0111 19_hass an.html.

B ölüm 9: Ço cuk luk , İstismar ve Dinden K açışFiziksel ve Ruhs al İstismar136 BBC haberlerinde g eçtiği şekilde: http://new s.bbc.co.Uk/l/hi/wa les /90 1 72 3.s tm.137 Loftus ve Ketcham (1994).138 Irish Times gazetesinde John Waters’a bakın: http://oneinfour.org/news/news2003/roots/.139 Associated Press, 10 Haziran 2005: http://www.rickross.com/reference/clergy/clergy426 .html.140 http://www.avl611.org/hell.html.

Çocukları Korumak 141 N. Humphrey, ‘What shall we tell the children?’, in Williams (1998); repr. in Humphrey(2002).

142 http://www.law.umkc.edu/faculty/projects/ftrials/conlaw/yoder.html.

Bir Eğitim Skandali143 Guardian, 15 Ocak 2005:

http://ww w .guardian.co.Uk/we ekend/stor y/0,, 1389 500,00.html.144 Times Educational Supplement, 15 Haziran 2005.145 http://www.telegrnph.co.uk/opinion/main.jhtmlPxmU/ opinion/2002/03/18 /do 1801 .xml146 Guardian, 15 Ocak 2005: http://www.guardian.co.uk/

weekend/story /0,, 1389 500,OO.html.147 Mekt up metnini şu adreste bulabilir siniz http://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A734302148 Br itish Humanist A ssociation News, Marr - Nisan 2006.14 9 Observer, 22 Haziran 2004:http://obser ver .guardian.co.Uk/magazine/story /0,11 91 3,1 25 85 06 ,00.html.

Bilinçlenme Tekrar Artıyor150 The Oxford Dictionary takes ‘gay’ back to American prison slang in 1935. In 1955 Peter

Wildeblood, in his famous book Agains t the Law, found it necessary to define ‘gay ’ as ‘an American euphemism for homos ex ual’.

151 http /uepengland.com/for um/index .php?s howtopic- 18 4& mode=linear.

Edebi K ültürün Bir Parçası Olar ak Dini Eğitim152 Shaheen has written three books, anthologizing biblical references in the comedies, tragedies and histories separately. The summary count of 1,300 is mentioned inhttp://www.shakespearefellowship.org/virtualclassroom/StritmatterShaheenRev.htm .

153 http://www.bibleliteracy.org/Secure/Documents/BibleLiteracyReport2005.pdf .

B ölüm 10: Çok Ge rek li Bir Boşluk (mu?)Teselli154 Fr om memory, I attribute this arg ument to the Ox ford philosopher Derek Parfıtt. I havenot researched its origins thoroughly because I am using it only as a passing example ofphilosophical consolation.155 BBC Haber ler inde belirtildiği gibi:http://news.bbc.co.Uk/l/hj/spedal_report/1999/06/99/cardinal_hume_funeral/376263.stm.

Bütün Burkaların Anası156 Wolpert (1992).

T a nr ı Y a n ıl g ıs ı 3 5 3

http://www.iohannhari.com/archive/article.phpPids640

http://www.villagevoice.com/news/0420,perlstein,53582

http://www.bintjbeil.com/articles/en/011119_hassan.html

http://news.bbc.co.uk/l/hi/wales/901723.stm

http://oneinfour.org/news/news2003/roots/

http://www.rickross.com/reference/clergy/clergy426

http://www.avl611.org/hell.html

http://www.law.umkc.edu/faculty/projects/ftrials/conlaw/yoder.html

http://www.guardian.co.uk/weekend/story/0

http://www.telegrnph.co.uk/opinion/main.jhtmlPxmU/

http://www.guardian.co.uk/

http://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A734302

http://observer.guardian.co.uk/magazine/story/0,11913,1258506,00.html

http://www.shakespearefellowship.org/virtualclassroom/StritmatterShaheenRev.htm

http://www.bibleliteracy.org/Secure/Documents/BibleLiteracyReport2005.pdf

http://news.bbc.co.uk/l/hj/spedal_report/1999/06/99/cardinal_hume_funeral/376263.stm

http://news.bbc.co.uk/l/hj/spedal_report/1999/06/99/cardinal_hume_funeral/376263.stm

http://www.bibleliteracy.org/Secure/Documents/BibleLiteracyReport2005.pdf

http://www.shakespearefellowship.org/virtualclassroom/StritmatterShaheenRev.htm

http://observer.guardian.co.uk/magazine/story/0,11913,1258506,00.html

http://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/A734302

http://www.guardian.co.uk/

http://www.telegrnph.co.uk/opinion/main.jhtmlPxmU/

http://www.guardian.co.uk/weekend/story/0

http://www.law.umkc.edu/faculty/projects/ftrials/conlaw/yoder.html

http://www.avl611.org/hell.html

http://www.rickross.com/reference/clergy/clergy426

http://oneinfour.org/news/news2003/roots/

http://news.bbc.co.uk/l/hi/wales/901723.stm

http://www.bintjbeil.com/articles/en/011119_hassan.html

http://www.villagevoice.com/news/0420,perlstein,53582

http://www.iohannhari.com/archive/article.phpPids640



K Ü R D İ S T A N ’ D A A M E p k r aNi

,< nî| (Mi.u'on,vuU İt

“Diyarbakır o zamanlar Vahşi Batı gibiydi.Gittiğiniz her yere silahlı gidiyordunuz

ve çevrenizdeki herkes silahlıydı.Diyarbakır sokaklarında Türk askerleriyledolu cipler ve kamyonlar dolaşıyordu. O

zamanlar, tabii ki Kürtlere karşı Türklerlebirlikte çalışıyordum, ama Türk Ulusal İstihbaratında ve Türk Milli Polisindebirçok etnik Kürt de yer almaktaydı.”

2008’de emekli olan gizli görev timi komutanı CIA ajanı Charles

Faddis’in Kuzey Irak’takigerçek

anıları...



RICHARDDAWKINS

BİR

ŞEY T A N’INPAPAZIÜS

internet satış ucuzluk^ adisi



İNSANLARI KENDİNİZE NASIL AŞIK EDERSİNİZ?

Bir İnsa nı Kendinize Asık Etmek İçinlocası Hakkmaaki Bilimselıala ra Dayanan 85 Teknik

Aşkın Do(Çalışım

Seçmece sevgilinin u di bir baskal'Bir frisam kendinize ajık etmenin 85 yolu' basuklı bir yazı görünce

yolunu değiştirenlerdcnscniı, yamlıyotsunaı derim. Leil Lowndes ycoi kitabında,isteniliniz insanı kenmnize ajık etmenin yoDannı gösterip ana

ton derece bilimsel verilere dayanarak. Okuyunca intan gerçekten istediğiinsanı kendine A$ık edebileeriine ikna da olnyorl Üstelik oenemesi bedava..• RLRl .K Tür kiye Dergisi

A lnımm kindim«HAaLA3mn>ı:Rsn<{2v

insanları Kendinize Kasl A$ık Edesiniz?’, Herkesi Kendise Ank Etti"Bu kitabı yazdıiı için Lefl'e aşıûn - siz de olacaksınız!

- Lar ry Kİng, OTJrdc ld ünlü İJOTjr K3ng Lire’ sboVonda. :

"Bq kitap hamlığındım jçattioe varıncaya kadar tek kelimeyle dayanılmaz. IKalbimizi ve arkımızı nasıl diri tutabileceğimizioıze anlattığı İvin Leil Lovradas'a tebrikler.“ ‘

- U z Sraİth, serbest kOçcyazan

LeilLOWNDES

O rjin al İ s i m How to Make Anyone Fall in Love With YouOrçinal D il : İngilizceÇevirmen t Tonguç Çulhaöz İ lk Ba sım : Mayıs - 2006B as kı d s Şayiala r: 55 gr, Kitap kağıdı Ka pak: 4 Renk Baskı 38ogr. Amrkn. Br.

A y r ın t ı: 13,5 x 19 ,5 cm 324 grISBN i 9944- 31 5- 0 2 -8 Barltod : 9789944315029 Fiy a t: 12,85 VTL

İNSAN İLİŞKİLERİNDE BAŞARILI OLMANIN

YOLLARI Başarının 92 Sırrı“ Y e n i y e t e n e k l e r i n i z s a y e s i n d e b u z

küt le ler ini yamızca kı rmakla ka lmayacak, aynı za ma nda da hepsini eriteceksiniz

-Larry King

“Düşünen ins an için ge rçek bir rehber ... sohbet ka biliy etle riniz için kullanabilece ğiniz pah a biçilmez bir k ay nak.

-Sally Jesse Raph ael

e ilgi çekicimükemmel ütesi konulmalar oa cabası.

Ancak, .tizden daha akıllı olmadıkları gibi sizden daha lerde,

Leil

LOWNDESbuna ihtiyaç bile doymazlar. Basanlarının sim ustaca kullandıkları iletişim yeteneklerinde yatar. hefl I/wnde*m knllanunı kolay ve etkili doksan fld tekniğiyleKakaonu, aşkınız vc işinizde mntlak başarıyı yakalamanın yollarını keffodin ve biriletişim üstadı olun.

O ıjinal İ6İm t How to Talk to Anyone - ’96 92 Little Tricks For Big Success in RelationshipsO rjina l D il : İngilizceÇevirmen s Tonguç ÇulhaözUk Ba sım : Ekim - 2006B a s k ı: Say falar: 60 gr. Kitap kağıdı Kapak: 4 Renk Baskı 38ogr. Amrkn. Br.

A y r ın tı: 13 ,5 x 19 ,5 cm 28 2 grIS B N : 994 4-315 -07-9 Barko d : 9789944315074 Fiya t: 12,85 YTL

internet satış ucuzluk adisi







• * •* - , I.- ->c - m .



■ P t^ r ^ j c J B I. W B j y t ï ' ■ ! p P « -. . _ .¿ _*■; 'T t ä .

*WÎ.< £ iu- “"LV l“-V*i< V i - Ş tf r ,

- 'V - ^ ^ - i- il

^h- ^ a f i ^ a t £ , b r - j ,,

i k « ■



‘ Richar d Daw kins’in “ T anrı Yanılgısı"* k itabı, ateisttendîn a dam ına k ada r herkes tar af ından ok unmalı. E ğero n u n a c ım a s ız a k ıl c ıl ığı s i /i h ır n o k t a d aöfk e lendirm iy or s a, m uhteme len canlı değilsiniz1

‘ Ç o k ö n e m l i b i r k i t a p , ö z e l l i k l e d e b u g ü n l e r d e. ..g ör k e m li b i r k i tap, k olay a nla şıl ır ve ak ıl l ıca ,gerçekten ustalıklı’

‘Richard Datvkinsln “Tanrı Yanılgısı” ki tabında birtanecik donuk say fa y ok. B e r r ak lığına, ze kas ına vedo ğr u s özüne te za hür at y a pm a y ı isteme me neden

oluyor*C lair e T oıııal iıı

‘ B u y ıl ok ud uğum en hey ecan v erici şey .. .İns an hersay fas ını ok urk e n, tck ta nr ılı aşırı dinciler bunun ondabirini bile siııdirebilseler, dünyanun çok daha güvenlive bar ışçıl b ir y er o la cağını düşünm e de n e de miy or '