Reinvention is not the only option

Of hoe Detroit en de rustbelt leiden tot tien lessen

voor de creatieve economie in Limburg

v.l.n.r.: Marcel Tabbers, Joost Backus, Maurice Hermans,

Mark Handels, Joris Hoefakker en Egid van Houtem

v.l.n.r.: Marcel Tabbers, Joost Backus, Maurice Hermans,

Mark Handels, Joris Hoefakker en Egid van Houtem

DETROIT - HET IDEEIn 2010 ontstond het idee om samen met enkele collega ondernemers een studiereis naar Detroit te ondernemen. ‘Motor City’ is wereld-wijd een van de meest bekende voorbeelden van steden met teruglo-pende inwonersaantallen; de laatste 10 jaar heeft de stad 25% van haar inwoners verloren. Omdat Limburg de komende decennia ook te maken krijgt met krimp leek het ons interessant om met eigen ogen zien welke positieve en negatieve gevolgen dat kan hebben voor de economie, de kunst en cultuur en de sociale cohesie. Detroit is de extreme uitvergroting van de problemen rond krimp, economie, bestuur en maatschappij en daarom een ideaal studieob-ject. En hoewel er tussen de EU en de VS grote verschillen zijn in design, creativiteit, consumptie en commercie zien we voor de lange termijn ook kansen voor uitwisseling en samenwerking.

De zoektocht naar antwoorden, oplossingen, nieuwe ideeën en hoop voor de toekomst van Limburg stonden centraal tijdens onze reis.

Achtergrond

De krimp in en rond Detroit, de cultuurverschillen tussen VS en EU en de unieke schaal van ontwikkelingen in de Verenigde Staten zijn ideaal voor leren, observeren en formuleren.

4

VERENIGDE STATENVS EUROPADe Verenigde Staten en Europa lijken veel op elkaar. Het zijn al-lebei ‘verenigde staten’ met democratische regimes die wortelen in eenzelfde cultuur, historie en religie. Beide regio’s zijn bovendien relatief welvarend. De verdeling van deze welvaart is echter op compleet andere uit-gangspunten gestoeld, wat een interessant spanningsveld oplevert bij de benadering van grote sociale veranderingen zoals demografi-sche en economische krimp. Ook de attitudes ten aanzien van de verhouding tussen de over-heid en burger verschillen behoorlijk: in de VS gaat 71% van de res-pondenten er van uit dat burgers door ‘hard werken’ uit armoedige omstandigheden kunnen ontsnappen. In Europa denkt slechts 40% van de bevraagden dat men op eigen kracht uit de armoedeval kan ontsnappen en kijkt de burger sneller naar de staat. De libertaire, op eigen verantwoordelijkheid gebaseerde samenle-ving in de VS komt mogelijk voort uit het politieke twee partijen sys-teem dat het nagenoeg onmogelijk maakt voor socialistische, commu-nistische (of andere) stromingen om een rol van betekenis te spelen op het politieke toneel. De sociaal gewortelde constellatie die in de meeste Europese landen geldt, is gebaseerd op evenredige representatie: so-cialistische en communistische partijen alsook de arbeidersbeweging konden zo een bijdrage leveren aan de realisatie van de welvaartsstaat. Een andere verklaring kan gezocht worden in de traditie, histo-rie en religieuze ontwikkelingen van de Verenigde Staten. Daarbij speelt ‘exceptionalisme’ een dominante rol; een unieke Amerikaanse ideologie die uitgaat van een diepe verankering van de maatschap-pelijke waarden vrijheid, gelijkheid, individualisme, populisme en ‘laissez-fair’. Deze stroming werd voor het eerst door de politiek filosoof Alexis de Tocqueville beschreven. Hij zag de Verenigde Staten als een uniek maatschappijmodel met de ‘community’ als de hoeksteen van de samenleving.

5

Mogelijk ligt de oorzaak in de ‘frontier’-mentaliteit van de Ameri-kanen: de stoere cowboys hebben ook zonder hulp van anderen het wilde westen veroverd en zowel landschap als bewoners gecultiveerd. De Amerikaanse samenleving functioneert als gevolg van deze complexe achtergronden wezenlijk anders. Zo gaat men in de Ver-enigde Staten bij de term ‘sociaal vangnet’ meer uit van de eigen verantwoordelijkheid van de burger. En daar waar Europa uit gaat van een ‘soziale Marktwirtschaft‘ waarbij een markt zinvol beteu-geld moet worden om de burger te beschermen tegen de excessen van de markt, gaat de Verenigde Staten uit van maximale vrijheid en liberalisering van markten. Amerikanen kunnen zich dan ook niets voorstellen bij de vrij strakke regulering in Europa. Amerikanen hebben tegelijkertijd een sterk gevoel van persoon-lijke sociale verantwoordelijkheid. Het is niet meer dan normaal dat succesvolle individuen of organisaties relevante maatschappelijk ta-ken ondersteunen, als een soort maatschappelijk mecenaat. In Europa is een dergelijke maatschappelijke houding niet sterk ontwikkeld; de overheid is primair verantwoordelijk voor dergelijke ‘algemene’ zaken. De zichtbare en onzichtbare verschillen tussen de Verenigde Sta-ten en Europa leveren een interessante spanningsboog op die in het licht van krimp, economie en maatschappij op zijn zachts gezegd inspirerend is.

6

DETROITCLEVELANDPITTSBURGDetroit (Michigan) ligt op de noordelijke rand van de VS en grenst direct aan Canada en stat bekend als de bakermat van de Ameri-kaanse auto-industrie. In de eerste helft van de vorige eeuw zaten er in Detroit honderden autofabrikanten en nog steeds hebben de drie grote merken Ford, General Motors en Chrysler er hun hoofdkan-toor. De stad dankt er zijn bijnaam ‘Motor City’ aan. De opkomende autoproductie had jarenlang een sterke aanzui-gende werking: in de jaren ’50 had Detroit ruim 1,8 miljoen inwoners en werden er de hoogste lonen van de VS betaald. Maar, met de ver-plaatsing van fabrieken naar lage lonenlanden, liep het inwoneraan-tal de afgelopen decennia gestaag terug. De stijgende olieprijs en de dalende vraag naar SUV’s deden de rest. De laatste 10 jaar kromp de bevolking met 25%! Nu wonen er nog ‘slechts’ 700.000 mensen, het laagste niveau sinds 1910 en is Detroit de archetypische krimpstad. Het Midwesten en Noordoosten van de Verenigde Staten kent een lange traditie in de maakindustrie. De ingrijpende gevolgen van de teloorgang ervan zijn dan ook niet alleen in Detroit voelbaar. Zo is ook Cleveland (Ohio) een krimpende stad. Het inwoneraantal is sinds 2000 afgenomen met circa 17%, van 480.000 naar 400.000. Voor Pittsburgh (Pennsylvania), als centrum voor de productie van ijzer en staal, geldt eenzelfde negatieve ontwikkeling. Tijdens onze studiereis hebben we in deze drie krimpende me-tropolen relevante (grassroots) initiatieven bezocht en gesprekken gevoerd met organisaties en personen die een rol spelen in stadsont-wikkeling, economie, cultuur en creatieve industrie en zijn we op zoek gegaan naar “New ideas on economy, society & culture”.

7

8

Zondag 11 september 2011

Aankomst in Detroit

Maandag 21 september 2011

Gesprek met Paul Gallagher, auteur van ‘Reimagining Detroit’,kenner van Detroit en journalist van de ‘Detroit Free Press’. Kort bezoek aan Urban Gardening initiatief Lafayette Farms, een door ‘Compuware’ ingerichte ‘stadstuinderij’ Downtown Detroit.

Bezoek aan de Yes Farm van Katy Andresky. De ‘Yes Farm’ is een gemeenschaps-initiatief waarin wordt gewerkt aan buurtverbetering door middel van interventies op het gebied van kunst en tuinieren.

Dinsdag 22 september 2011

Gesprek en rondleiding Detroit Creative Corridor Centre (DC3) met Matt Clayson en Bethany Betzler. DC3 is een ontwikkelings- maatschappij voor het aantrekken van bedrijven naar Detroit.

Gesprek en rondleiding bij ‘hacker space’ Omnicorp van Matt Sturgess. Omnicorp is een open ‘experimenteerplek’ voor techniek bij ‘Eastern Market’, het ‘hippe’ gedeelte van Detroit.

Woensdag 23 september 2011

Gesprek en rondleiding bij de Green Garage. De Green Garage is een ‘incubator‘ voor groene bedrijven in de wijk Midtown.

Per auto avond-transfer van Detroit naar Pittsburgh.

Donderdag 24 september 2011

Deelname aan conferentie GLUE (Great Lakes Urban Exchange) met begeleide stads-tour door Pittsburgh en diner met deelnemers.Uitleg over het sociaal en cultureel restaurant initiatief ‘The

9

Waffleshop.org’ een plek voor ontmoeting en discussie in een wijk die volop in beweging is. Bezoek aan Braddock nabij Pittsburgh, een kleine stadje dat in de afgelopen decennia maar liefst 90% van haar inwoners verloor(van 20.000 – 2800)!

Vrijdag 25 september 2011

Per auto-transfer van Pittsburgh naar Cleveland

Bezoek aan Terry Schwarz van het Cleveland Urban Design Colloborative, een opleidingsinstituut dat zich nadrukkelijk bezig houdt met stedelijke ontwikkeling in krimpgebieden.

Bezoek aan Cleveland Ingenuity Fest een festival over kunst en technologie die een platform biedt aan gepassioneerde en betrokken individuen en organisaties. Zaterdag 26 september 2011

Per auto-transfer van Cleveland naar Detroit.

Bezoek aan kunstenaar Gregory Holmes en Detroit Firehouse.

Maandag 27 september 2011

Verdiepingsafspraak bij Detroit Creative Corridors Centre (DC3). Einde bezoek Detroit. Vertrek naar Düsseldorf.

ERVARINGEN

Reimagining Detroit

Bij aankomst in Detroit valt op hoe leeg Downtown Detroit is. Lege straten, lege parkeergarages, lege ‘stoops’, lege café’s en een lege hotel-lobby. We gaan er in eerste instantie vanuit dat het aan de zondag ligt, maar ook de volgende morgen, als we op weg gaan naar onze eerste afspraak is Detroit leeg. We spreken die ochtend met Paul Gallagher, journalist bij Detroit Free Press en schrijver van Reimagining Detroit.

Paul Gallagher:

“Door de enorme oppervlakte van Detroit is een ‘voorstad’ ontstaan waardoor het centrum (Downtown) en de bijbehorende bedrijvig-heid gewoon leeg liep. De grote automobielfabrikanten en toele-verindustrie zijn tijdens de financiële crisis allemaal in zwaar weer terecht gekomen. General Motors ging failliet. Detroit werd enorm geraakt door de financiële crisis, vele woningen werden verlaten en de economie in Detroit kwam bijna tot stilstand. De roep naar ingrij-pen werd bijzonder sterk en de overheid werkt pas de laatste jaren actief aan een herontwikkeling van Detroit. De tegenstelling tussen de bewoners van de voorsteden, die niet inzien waarom hun belastinggeld geïnvesteerd moet worden in het centrum van Detroit, zorgde voor een politieke stilstand. Nu is de situatie echter zo nijpend dat ook omstreden plannen daadwerkelijk doorgezet worden, maar dit gaat maar langzaam vooruit. Overheid en de geldstroom van stichtingen en rijke mecenassen zorgen nu voor enige dynamiek en Detroit krabbelt op. Maar de snelle veranderingen in het politieke landschap, 3 bur-gemeesters in het cruciale jaar 2008, dragen niet direct bij aan een stabiel beleid. Volgens Gallagher moet de politiek juist de ‘grass roots’ bewegingen volgen zoals urban gardening, tech town, green tech of creative corridors. De realisatie van enorme prestige projec-ten waren volgens Gallagher een ‘boondoggle’, er is veel geld, tijd en moeite in geïnvesteerd, maar het is geen daadwerkelijke oplossing en het effect ervan is klein.

10

Gallagher ziet 3 belangrijke groepen voor de ‘heruitvinding’ van De-troit: ‘non-profit’, ‘foundations’ en ‘academics’. Juist nieuwe bedrijven zoals Compuware en Quicken Loans zullen bij moeten dragen aan de herontwikkeling van Detroit. De grote automobielbedrijven zijn te druk met zichzelf. De ‘technische’ ervaring en traditie kan nieuwe bedrijvigheid doen ontstaan, maar Detroit heeft weinig ervaring met ‘serial careers’ waarbij men zelf bedrijven opzet, men kijkt of het een succes wordt, zo niet dan wordt een volgende ‘job’ gezocht. Op die manier wordt ervaring in het bedrijfsleven en zakendoen opge-bouwd. Er zijn families die al in de 3e generatie een vaste ‘job’ hebben binnen de automobielindustrie. Dat stimuleert niet direct een vrij denken over het zelf opzetten van bedrijvigheid. Detroit is in zekere zin, door alle problemen, ook weer ‘booming’, jongeren zien de uitdaging van stedelijke heruitvinding en je zou zelfs kunnen zeggen dat Midtown hip is. Maar er is nog veel te doen.”

Op weg naar het hotel lopen we langs de Compuware Urban Gar-den, een splinternieuw stukje stadstuin midden in Downtown De-troit. Het is een klein parkje bezocht door scholieren, wandelaars en werknemers van Compuware die even buiten willen zitten. De verbouwde groente wordt ter beschikking gesteld aan de ‘voedsel-bank‘ van Detroit. Scholieren komen op bezoek om iets te leren rond groente, fruit en gezond eten. Yes Farm

Die middag bezoeken we de Yes Farm, een kunstproject waarin sinds 2008 verbinding wordt gezocht met ‘urban gardening’. Het terrein is gelegen aan Farnsworth Street, net buiten het centrum van De-troit. De wijk waar eens mooie middenstandswoningen stonden ligt er vervallen bij. Sommige huizen zijn bewoond, het merendeel leeg, afgebrand of gewoon ingestort. Yes Farm gebruikt afgebrande ‘plots’ om groente te verbouwen. Op de grotere braakliggende stukken land worden fruitbomen geplant.

Katie Andresky:

“De wijk is best wel een probleemwijk. Prostitutie, drugs, afbran-dende huizen, diefstal en armoede zijn niet de beste ingrediënten voor een leuke wijk. Urban gardening heeft de wijk goed gedaan. Het verbouwen van groente en fruit bracht mensen samen en levert bo-

11

vendien een extra inkomen. Er ontstond een gevoel van solidariteit. Voorheen kwam de politie niet meer in de wijk en de brandweer wachtte tot panden helemaal waren afgebrand voordat men begon met blussen. Door samen te werken en de politie te involveren is de prostitutie teruggedrongen en zijn drugspanden weer vrij gekomen. Er is weer een ‘gemeenschap’ ontstaan in de wijk en de oorspronke-lijke bewoners, die de initiatieven met enig wantrouwen bekeken, werken nu mee aan het verbeteren van de buurt. Woningen worden weer opgeknapt en de wijk ontwikkelt zich langzaam weer ten goede.”

Detroit Creative Corridor Center (DC3)

Matt Clayson (directeur) en Bethany Betzler (associate director) heb-ben met hun ontwikkelingsmaatschappij voor de creatieve industrie in Detroit een groot aantal gereedschappen ter beschikking om crea-tiviteit en ondernemerschap te stimuleren: microfunding, een werk-plek, consulting op creatief en financieel gebied, events, maar ook het actief aantrekken van bedrijven. Als ontwikkelingsmaatschappij begeleiden ze bedrijven van alle statuur. Van experimenten die mid-dels microfunding en advies worden begeleid en opgestart, tot het maken van business cases voor bedrijven die zich in Detroit willen vestigen. Een belangrijk element is het opzoeken van verbindingen met de stad, in onderwijs, productie en sociaal. Matt Clayson legt de nadruk op een no-nonsense business case. Detroit heeft voor en nadelen zo makkelijk is het. Bethany Betzler focust vooral op het feit dat de menselijke schaal en de authentici-teit van ondernemers aan belang wint in een wereld waar ketens overheersen. De ‘mom ‘n pop’ style shops zijn van grote economische waarde, net zoals iedere ondernemer altijd ook sociaal iets toevoegt omdat hij/zij reuring creëert. Clayson geeft aan dat er met name naar de bestaande maakindustrie nieuwe verbindingen te leggen zijn, om-dat hier nog veel kennis en kunde aanwezig is die tot nieuwe voor-spoed kan leiden.

Omnicorpdetroit Hacker Space

Bij een hacker denkt men vaak aan misbruik van computers, maar in een andere betekenis van het woord is het iemand ‘who

makes innovative customizations or combinations of retail electronic

and computer equipment’. Het is een technische hobby om ‘leuke’ apparatuur te bouwen.

12

Omnicorpdetroit is gevestigd in de buurt van de wijk Eastern Mar-ket. Over verschillende ruimtes verdeeld vindt men alles van een schroevendraaier, hamer en soldeerbout tot elektronica, computers en meetapparatuur.

Jeff Sturges:

“De hacker space is open opgezet. Iedereen kan hier meedoen in al-lerlei soorten projecten. Van fietsen tot elektronica, we zijn nu be-zig met een paar mensen om koffertjes om te bouwen tot een soort transportabele, leuk uitziende muziekstationnetjes. Koffer met in-gebouwde muziek. De hele ruimte wordt zelf gefinancierd, ik heb een hekel aan overheid en bureaucratie. Vaak krijgen we overtol-lige materialen en apparatuur gratis van bedrijven in de buurt. Daar werken we dan mee. Er worden veel jongeren uitgenodigd om mee te doen. Je ziet dat jongeren door het werken met hun handen steeds meer zelfvertrouwen krijgen. Het schoolsysteem in de VS is niet echt goed. Jongeren leren hier weer een ‘skill’. Ik geloof sterk in een ‘producten maken’. Zelf dingen realiseren. Ik geloof niet in ‘services’ waarbij geen daadwerkelijke fysieke pro-ducten meer gerealiseerd worden. De hacker space is een innovatie-fabriekje in het klein. Bedrijven geven ons ook wel eens hun nieuwe producten. In de hacker space gebruiken we die op een manier die ze zelf nooit bedacht zouden hebben. Dat geeft die bedrijven ook weer een zetje richting product verbetering en innovatie.”

The Green Garage

Green garage is een historisch gebouw in de buurt van Midtown De-troit waar nu een ‘groene’ incubator ontstaat. Tom en Peggy Brennan kochten het gebouw in 2008 en samen met gelijkgestemden in een soort buurtcomité werd besloten het gebouw ecologisch te renove-ren en er een starterscentrum te vestigen rond ‘groene’ technologie en creativiteit. Bedrijven die de “triple P bottom line” (People, Profit, Planet) onderschrijven moeten hier een plek krijgen. Het gebouw is niet bijzonder groot met een hal van ca. 250 m2. De inrichting werd gedeeltelijk gerealiseerd met sloophout uit andere panden. Sommige elementen hebben een Piet Hein Eek-achtige uit-straling. Alle beslissingen worden genomen met een team van vrijwil-ligers die verantwoordelijk zijn voor de ontwikkeling van het gebouw.

13

Tom/Peggy Brennan (initiatiefnemers) en anderen:

“The Green Garage is een historisch gebouw dat oorspronkelijk diende als ‘showroom’ voor de T-Ford. Het gebouw werd gekocht en opgezet als een renovatieproject midden in de gemeenschap, samen met de gemeenschap. Het is nu bijna klaar. We hebben de buren en stakeholders uitgenodigd om vandaag een kijkje te nemen. Alles is bijna klaar, er ligt papier op de vloer, die moet nog ingeolied worden en hier en daar zijn er nog kleine dingen, maar het geheel is klaar. Het gaat om vertrouwen. Vertrouwen in de gemeenschap. Ver-trouwen in mensen. We pakken ecologische uitdagingen op zo goed als we kunnen. We willen open zijn, een spil in de wijk en als we moeilijke situaties benaderen gaan we altijd uit van de mens ach-ter zijn functie. Bij de renovatie van een historisch gebouw kunnen al snel problemen ontstaan. Maar als je elkaar vertrouwt en elkaar recht in de ogen kijkt, is het allemaal wel op te lossen. We hopen de eerste bedrijven binnenkort te begroeten en zo weer een stuk econo-mie terug te brengen in de wijk.”

Pittsburgh

Pittsburgh is gelegen aan een plek waar de rivieren de Monongahela en de Allegheny samenkomen. De stad heeft diverse grote univer-siteiten waaronder Carnegie Mellon, University of Pittsburgh en Duquesne University. In een tour door Pittsburgh wordt de huidige situatie in de stad verduidelijkt. De industrie die was gevestigd rondom de rivieren is grotendeels verdwenen. Als gevolg daarvan is ook Pittburgh een krimpende stad. Men tracht nu het gebied rond de rivier te renoveren door bestaande industrie te verplaatsen en oude industrie gebouwen te hergebruiken voor andere functies. Oude wijken worden opge-knapt en nieuwe winkels, restaurants en café’s vinden hun plaats. Met de universiteiten, waaronder het wereldwijd toonaangevende Carnegie Mellon, heeft Pittsburgh tienduizenden studenten. Omdat de stad nog krimpt zoeken veel studenten na hun studie hun heil in grote economische centra als New York en Silicon Valley. Volgens de rondleiders is dit echter niet alleen een economische overweging, maar is de stad niet aantrekkelijk genoeg en zijn de voorzieningen voor nieuwe en jonge bewoners onvoldoende.

14

Cleveland Ingenuity Fest

In Cleveland wordt de “Veterans Memorial Bridge”, een rivierbrug van bijna 950 meter lengte met twee ‘verdiepingen’ ingezet voor het Ingenuity Fest. De bovenste verdieping van de brug herbergt het autoverkeer, de onderste verdieping - ooit gebruikt voor openbaar vervoer - is nu leeg en wordt gebruikt als festivallocatie. Het Ingenuity Fest is een feest van creativiteit, kunst en innova-tie. Het festival beweegt zich op het snijvlak tussen kunst en tech-nologie. Interactieve installaties staan naast een kleine 3D printer of iemand met een zelfgebouwde modulaire synthesizer. Het is een feest van techniek, maar ook een feest rond creativi-teit. Kunstenaars doen mee, maar ook universiteiten, onderzoeksin-stituten, uitvinders en technici. Nieuwe ideeën worden geboren en nieuwe technologie wordt speciaal ontwikkelt voor Ingenuity Fest.

15

Downtown Detroit

Detroit Creative Corridor Center (DC3)

Detroit Free Press

Yes Farm

Omnicorp Hacker Space

ANALYSEOverheid en Burgerschap

Bij het zien van alle leegstand en openbare ellende in Detroit schie-ten wij Nederlanders automatisch in een Europese reflex: ‘Waar is de overheid?’ Een gedachte die bij een Amerikaan niet snel zal opkomen, want naar goed Anglo-Amerikaans gebruik is alle hoop gevestigd op de vrije markt. Nu die vrije markt verlamd is door de zoveelste recessie, wordt pijnlijk duidelijk dat de Amerikaanse burger vooral op zichzelf aan-gewezen is. Do It Yourself, blijkt niet alleen een slogan van The American Dream: het is ook een noodlot. Zoek het maar uit! Het is in zichzelf een in en in triest gegeven dat in een welva-rend land als de Verenigde Staten steden tot dit niveau kunnen wegzakken. De raderen van het ooit zo levendige Detroit zijn vast-gelopen en verroest: het hart van de Rustbelt is verworden tot een urbane schroothoop. Maar, zoals in Tsjernobyl de natuur zich van de nucleaire ramp-spoed weinig lijkt aan te trekken, zo blijft ook het leven in de stad Detroit – hoe minimaal soms ook – overeind. Kijk je door de grauwe façade van verlaten parking lots, overwoekerde straten en leegstaan-de gebouwen heen, dan zie dat ook hier de mens doet wat de mens altijd doet: hij probeert er het beste van te maken. De homo faber die onder alle omstandigheden een beter leven voor zichzelf en zijn naasten wil creëren, leeft ook in Motor City. De ene keer ontpopt hij zich als crimineel die met het stelen van een televisie de situatie van zijn gezin wil verbeteren, de andere keer als creatieve ondernemer die met een hackerspace een experimenteerplek wil realiseren voor techniekliefhebbers. Het gaat zelfs zover dat burgers bij gebrek aan overheid zelf maar de ingestorte en afgebrande huizen in hun straat afbreken, om verder verval van hun omgeving te voorkomen. Je zou er zowaar goede zin van krijgen. En het is op een bepaalde manier ook hoopvol, die ‘zelfredzaamheid’ van de burger, al vallen er ook velen uitzichtloos buiten de boot. Hoe anders is de situatie in ons eigen Limburg. De overheid is alomvertegenwoordigd en neemt gevraagd en ongevraagd de ‘lead’

24

op de meest uiteenlopende terreinen. De gemiddelde Amerikaan schaart een dergelijke inmenging al gauw onder het kopje commu-nisme! Maar hoe we het ook wenden of keren, ook hier neemt de macht van de concurrerende vrije markt toe en zien we – gedwongen of niet – een terugtrekkende overheid. Een terugtrekkende overheid wordt in de EU als een oplossing en men streeft naar steeds verdere liberalisering. In Detroit en omstreken ziet men dat dit uiteindelijk geen oplossing. Financiering van projecten verloopt veel meer door sponsoring en ‘mecenaat’. De overheid speelt een kleine rol. Het was tekenend te zien dat veel van de initiatieven daardoor ook klein en beperkt blijven. Middelen worden veelal bij elkaar geschraapt door sponsoring of een mecenas die middelen geeft waardoor geen echte coherente visie en schaalgrootte ontstaat. Een soort coördinatie of leidend idee is moeilijk te ontdekken en er is veel versplintering. Van de ene kant kan men dit toejuichen als, ‘de vrije markt’ aan de andere kant is er weinig coördinatie, een versplinterde visie en geen slag-kracht om een ‘gezamenlijk’ democratische bepaald ideaal te berei-ken. Veel is ‘ad-hoc’ en zeer tijdelijk. Welnu, overheid en burgerschap lijken communicerende vaten, waarin de inzet van de overheid en burgerinitiatief omgekeerd even-redig aan elkaar bewegen: hoe beter de overheid functioneert, hoe massaler de burger achterover leunt. Tot op een bepaald niveau zou dit wel eens kunnen kloppen, maar zelfs in een land met veel over-heidsbemoeienis zie je dat – zelfs als het verboden is – mensen ini-tiatief nemen. Nee, het communicerende vat is het volgende: naar-mate de overheidsbemoeienis afneemt, neemt de zichtbaarheid en het belang van burgerinitiatief toe. Meer beeldend: als de zeespiegel die overheid heet zakt, worden de informele eilandjes van burgeri-nitiatief bergen! Sommige stevig en veilig, anderen blijken los zand, waaruit weer nieuwe bergen kunnen ontstaan. Kijk, daar kunnen we iets mee! Als de overheid zich – om wat voor reden dan ook – terug trekt, is het van belang dat het de wer-king van de communicerende vaten stimuleert. Hoe kun je de schep-pingsdrang van de burgers stimuleren; hoe kun je ervoor zorgen dat meer burgers zich voor de goede zaak inzetten als jij dat als overheid niet meer kunt of wenst? Dat kan alleen als je het informele burgeri-nitiatief nu al onderkent en nu al een plek geeft in je formele beleid. Schep ruimte voor deze mensen – zodat ze hun ding kunnen doen en kunnen groeien – en luister en vraag naar wat ze te zeggen hebben.

25

Want, als de recessie ook in Europa doorzet zullen we het moeten hebben van de scheppende Limburger!

Multinational versus zzp-er

De krimp van Detroit komt grotendeels voort uit de ‘economische’ teloorgang. ‘It’s the economy stupid’. Vrijwel iedereen die wij in De-troit, Pittsburgh of Cleveland spraken was (parttime) ondernemer of ermee verbonden. Het in Europa en Nederland heersende ambi-guïteit ten opzichte van ondernemers is de VS volledig vreemd. Het zit in de genen, de fibre van die maatschappij. Ondernemendheid als deugd, niet als belegen VOC mentaliteit, maar als manier om als individu of groep iets gedaan te krijgen. Volgens de inschatting van Matt Sturgess van de Omnicorpde-troit zal de rol van de traditionele multinational als motor voor eco-nomie en innovatie afnemen. Hij en anderen zien groei en vernieu-wing gerealiseerd in flexibele ecosystemen waar een ‘mix & match’ van ZZP-ers samen met kleine tot middelgrote bedrijven het ‘bread and butter’ van de toekomstige arbeidsmarkt zijn. Werkgever en werknemer zijn daarbij niet zozeer in formele zin aan elkaar verbon-den maar in informele zin. Samenwerkingen worden steeds meer op adhoc basis door en voor projecten bepaald. De ‘e-lance’ economie. Als er een gemeenschappelijk belang ontstaat, bijvoorbeeld vanwege een opdracht die niet alleen ‘behapt’ kan worden, worden tijdelijke netwerken gevormd waarin verschillende partijen, uit verschillende invalshoeken en competenties samen werken. The Green Garage, Omnicorp en andere initiatieven zoals de Techtown technische ‘kweekvijver’ werken met zulke modellen. Toch betreuren partijen in Detroit het verschil in ‘entrepeneur-ship’ ten opzichte van bijvoorbeeld Californië of Silicon Valley. Als oorzaak wordt genoemd het feit dat velen een stabiel inkomen hadden afhankelijk van de technische industrie. Er is niet de ervaring opge-bouwd hebben rond een ‘serial career’ met vele wisselingen van baan en carrière zoals gebruikelijk in de Amerikaanse high tech industrie.

26

CONCLUSIESAANBEVELINGENEN ACTIESGedurende onze reis door de Rustbelt kwamen langzamerhand con-clusies boven drijven. Die waren niet altijd eensgezind, maar ont-stonden juist uit de discussies onderling en naar aanleiding van arti-kelen op het web en in lokale media. Uiteindelijk hebben de ervaringen en observaties uit Detroit ge-leid tot een aantal adviezen die ingezet kunnen worden om de cre-atieve industrie in het licht van demografische krimp in Limburg verder te ontwikkelen 1. Entrepreneurship

‘Kleine’ ondernemers met talent en ervaring worden steeds belang-rijker in een economische structuur waarin niet meer onbeperkt ge-bouwd kan worden op de ‘grote jongens’. Met name in het onderwijs moet er meer aandacht komen voor ondernemerschap en creatie. In het vakonderwijs, op hogescholen en universiteiten maar zeker ook in het kunstvakonderwijs en de creatieve opleidingen zou er toch minimaal één verplicht project moeten zijn rond ‘bedrijvigheid’ en ‘ondernemen’. Scholing voor creatief ondernemerschap wordt al geboden door de KVK, maar het is belangrijker om kennisdeling te faciliteren en ondernemerschap te belonen.

2. Localism

Aandacht voor de eigen stad, de eigen omgeving. In een aantal gesprek-ken kwam de aandacht voor de lokaal of zelfs hyperlokaal sterk naar voren. Kleine projecten op buurtniveau hebben vaak grote impact. Winkels en etablissementen die lokale producten verkochten en gebruikten waren veelvuldig aanwezig in Detroit, waar buurten vaak door de grote ketens gemeden worden en waar zelfs gegrapt wordt dat je aan een buurt kunt zien of hij volledig is gegentrificeerd

27

als er een Starbucks neerstrijkt. Een nieuwe gevoel voor plek voor een generatie die de wereld ‘kent’. Authenticiteit is daarbij een zeer belangrijke factor, maar ook gevoel voor vorm en stijl.

3. Community - Noaberschap

Het belang van de herontdekking van de gemeenschap is vrijwel in elk gesprek aan de orde. Hoewel het begrip soms problematisch is aange-zien gemeenschap nog al een open begrip is en loopt van een kleine kern ‘small town USA’ of de kunstenaarsgemeenschap in Detroit. Het menselijke contact wint weer terrein in een tijd waar juist alles eromheen belangrijker lijkt te worden. In hetzelfde schuitje zit-ten, lijkt daarbij enorm te helpen.Gezamenlijke doelen brengen een wijk bijeen om de wijk te bewa-ken, schoon te maken of er een tuin aan te leggen. Voor de creatieve industrie lijkt dit wellicht niet zo relevant, maar de rol die creatieven en kunstenaars spelen in bijvoorbeeld de Urban Farming beweging geeft aan dat betrokkenheid en een ‘brede kijk’ veel kunnen beteke-nen voor een gemeenschap. In Limburg wordt vaak gesproken over noaberschap, maar de community-sense die we in de Rust Belt hebben gezien gaat verder dan op elkaar toezien en richt zich meer op het gezamenlijk oppak-ken van uitdagingen vanuit en voor de gemeenschap.

4. Urban Gardening

Urban Gardening is wellicht het bekendste voorbeeld uit de despera-te situatie waarin Detroit soms lijkt te verkeren. De verkrijgbaarheid van vers voedsel is beneden al peil in grote delen van de stad en ken-nis over het voedsel dat men eet gering. Dat bracht de eigenaar van Compuware er toe een parkachtige tuin midden in Detroit aan te leggen. ‘Ter lering ende vermaeck’, maar ook met een ernstige ach-tergrond. De kwaliteit van de openbare scholen in de Verenigde Sta-ten is zeer wisselend. Basiskennis ontbreekt soms, en de Compuware urban garden draagt bij aan bewustwording en scholing. Ogenschijnlijk lijkt dit geen issue in het ‘groene Limburg’. Toch is er wel een verbinding te leggen met Limburg. Tuinen als invulling van vrijgekomen ruimte, dit kan als park dienen en tegelijkertijd een educatieve functie dienen om mensen over ‘goed’ voedsel te vertel-len. Samen werken, met de handen in tuin, project of stedelijk lab

28

kan daarnaast de band tussen bewoners en een buurt enorm verster-ken en diegenen die het minder breed hebben kunnen alsnog gehol-pen worden bij hun beslommeringen.

5. Stedelijk Lab

De schier onmetelijke ruimte in Detroit is ontstaan door ‘urban sprawl’ en de invloed van de auto als vervoermiddel. In de vrijgeko-men ruimte gaan mensen zelf aan de slag met urban farming, met kunst of met techniek. In Nederland is men nog bezig met ideeën als containers voor studenten. Echter, het besef dat ruimte tijdelijk ge-bruikt kan worden als een lab voor stedelijkheid en publieke ruimte kan veel opleveren. Het kan werken als een magneet voor diegenen die willen experimenteren en buiten gebaande paden willen treden.

6. Sell your story

Ruimte voor bedrijven en commercie wordt vaak nogal passief op de markt gebracht. Echter bij DC3 doet men meer dan dat. Door actief samen met geïnteresseerden business cases te maken voor bedrijven die zich mogelijk in Detroit willen vestigen, ontstaat een band en ver-trouwensrelatie. Daarbij legt men de nadruk op de creatieve/talent-gedreven industrie. Waarom heeft Limburg eigenlijk geen ontwikkelingsmaatschap-pij voor creatieve industrie? Een speler die commitment heeft van overheid, fondsen en private partijen, maar los kan opereren om voor deze provincie te acquireren. Een instelling die daarnaast ook het ver-haal verteld rond de CI in Limburg. Die naar buiten toe de mogelijk-heden schetst en laat zien wat er leeft, daarbij gevoed door het veld.

7. Zoek verbinding met je eigen kracht

In Detroit zijn ze er beretrots op dat ze dingen kunnen maken (ook ontwerpen en prototypen trouwens). Het aantal werktuigbouwkun-digen ligt er hoger dan het landelijk gemiddelde. Hoewel het met de drie grote autofabrikanten bergaf ging (net als met vele toeleverings-bedrijven), worden er nu nieuwe verbindingen gemaakt. Wellicht zijn ze op autogebied ingehaald door de Japanners, maar op lucht-vaartgebied zijn er nog meters te maken. Door de combinatie van een bovenmatig aantal ingenieurs met een leegstaand vliegveld is Detroit zelfs een koploper op het gebied van luchthaven IT en ver-keerssystemen. (Wired, juli 2011).

29

Ook in Limburg kunnen we voortbouwen op historische competen-ties, zoals agro, logistiek, informatie, data, chemie en bijvoorbeeld keramiek.

8. Wed niet op één paard!

Als Detroit een ding duidelijk maakt, is dat je niet op een paard moet wedden. Gek genoeg was het de opvolger van het paard, de automo-biel, die de stad rijk maakte en uiteindelijk ook verteerde. Nieuwe ondernemingen doen er goed aan zowel lokaal als globaal een afzet-markt te hebben en ‘lean’ te kunnen opereren. Laten we in Limburg niet wedden op Brainport, niet op DSM, niet op de CI en niet op Culturele hoofdstad. We moeten verbindingen zoeken tussen al die velden en spelers. Precies daar kan de Provincie deuren kan openen bij de grotere bedrijven om hen voor de kansen die de CI biedt te sensibiliseren. Zet in op het midden en kleinbedrijf, de typische mul-tinational is niet meer... 9. Het Hollywood principe en een renaissance van het ‘product’

Correlatie en netwerken. Het Hollywood principe: ‘zet de beste men-sen bij elkaar uit de verschillende competentie gebieden die nodig zijn en zet in op realisering ‘naar beste eer en vermogen’. Ontwik-keling zal steeds meer overgenomen worden door netwerken van specialisten. Blink daarbij uit, focus op realisatie. Hiervoor zijn wer-kende ecosystemen noodzakelijk waarin nieuwe ideeën, concepten en vooral nieuwe producten ontstaan. Er is een sterke focus binnen de talentgedreven industrie om als dienstverlener te werken. Maar een ‘renaissance’ van de ‘maakindus-trie’, en de praktische opleiding daarin zoals in hacker spaces, kan een aanzet geven tot een renaissance van het ‘product’. Alleen dienst-verlening gaat het verschil niet maken. Dus hacker spaces, co-crea-tie netwerken, bedrijvigheid en het daadwerkelijk verkopen van je product moet meer aandacht krijgen in opleiding en werk. Vele pro-ducten zullen in de toekomst moeten wijken voor groenere, minder energie verbruikende producten in een kringloopeconomie. Detroit ziet kansen, Limburg kan deze kansen ook waarnemen.

10. Denk Dwars, ‘Faalzin’ in plaats van Faalangst: Let’s Play

Detroit is een vacuüm. De afwezigheid van overheid, structuren, voorzieningen en economie biedt ruimte om te experimenteren met

30

nieuwe vormen van economie, en ‘community-sense’. Demografische krimp en economische crisis bieden ruimte om te experimenteren. De gangbare paradigma's staan onder druk, de zoektocht naar nieuwe ordeningsprincipes is in volle gang. In plaats van nieuwe 'absolute' antwoorden te definiëren moeten er de tijd zijn nieuwe antwoorden te zoeken en ze ook weer ter discussie te stellen. Dit vergt echter een mentaliteit van 'faalzin' in plaats van faalangst.

31

TOT SLOTHet kan altijd erger, dat klinkt al onheilspellend. In Braddock Pennsyl-vania, een kleine kern met nog 20.000 inwoners rond 1950 is de krimp enorm. Braddock heeft nu nog maar 2.500 inwoners. Een ramp die de vrije markt - waaraan ook Europa zich steeds meer overgeeft - alleen niet oplost, of misschien zelf vooral aan bijdraagt. Toch heeft men ook in Braddock nog hoop, nieuwe initiatieven worden ontplooit en burgemeester Fetterman is een symbool voor de gemeenschap in Braddock. Hij nodigt alle ‘dwarsdenkers’ uit naar Braddock te komen: “Richly historic, large enough to matter, small enough

to impact, Braddock presents an unparallelled opportunity for the urban

pioneer, artist, or misfit to join in building a new kind of community.”

Voor Braddock geldt “Reinvention is the only option”. Mayor Fetter-man kan niet anders meer. Limburg wel, laten we onze kansen waar-nemen. Voorbereiding op dingen die komen gaan is het halve werk.32

33

Referenties

Blog

Ervaringen, observaties en overpeinzin-gen zijn vastgelegd in online blogs. Op www.ibeta.eu/blog zijn de videoblogs te bekijken en de geschreven blogs, persoonlijke ervaringen inzichten en subjectieve visies, terug te lezen.

Boeken

Reimagening Detroit,

John Gallagher (2010)

Democratie in Amerika,

Alexis de Tocqueville (2004)

Publiciteit

Artikel in de Pers Pagina

www.depers.nl/UserFiles/File/Maandag%2014%20november%202011.pdf

MechaTronica Magazine

www.mechatronicamagazine.nl/nieuws/bekijk/artikel/omnicorp-hackercorp.html

Eos Magazine

www.eoszine.nl/Detail/197682/271424/EOSzine_1108.html#ep271424=8

Links

Detroit Creative Corridor Center

www.detroitcreativecorridorcenter.com

Yes Farm

theyesfarm.blogspot.com

Lafayette Greens

www.facebook.com/pages/Lafayette-Greens/159224250814168

The Detroit Free Press

www.thedetroitfreepress.com

Detroit Lives

www.detroitlives.org

Green Garage

www.greengaragedetroit.com

Omnicorp Hackerspace

www.omnicorpdetroit.com

Cleveland Urban Design Collaborative

www.cudc.kent.edu

The Waffleshop Pittsburgh

www.waffleshop.org

Ingenuity Festival Cleveland

www.ingenuitycleveland.com

Colofon

Egid van Houtem

SocialbetaRhizome Cultuur & Mediawww.egidvanhoutem.nl

Maurice Hermans

BetawerkNEIMEDwww.betawerk.nl

Marcel Tabbers

HaringwurstKoekoek BVwww.haringwurst.de

Joost Backus

www.joostbackus.eu

Mark Handels

& Joris Hoefakker

World Outside www.worldoutside.nl

Deze publicatie is tot stand

gekomen met steun van: