Priracnik UBUNTU Mak

1

Прирачник за користење на Edubuntu во наставата

2


3


This publication was produced for review by the United States Agency for International Development. It was prepared by Microsoft Partners in Learning program and the ICT working group of the Primary Education Project.

Оваа публикација е подготвена од страна на Microsoft Partners in Learning Program и IKT работната група при Проектот за основно образование со великодушната поддршка на американскиот народ преку Агенцијата на САД за меѓународен Раз вој (USAID).

Ky publikim është përgaditur nga ana e Microsoft Partners in learning dhe grupi punues I TIK-ut praën projektit për arsimim fillor me mbështetjen e gjërë të popullit amerikan përmes Agjencisë për Zhvillim Ndërkombëtar të Shteteve të Bashkuara (USAID).

The author’s views expressed in this publication do not necessarily reflect the views of the United States Agency for International Development or the United States Government.”

Мислењата изразени во оваа публикација им припаѓаат на авторите и не ги изразуваат ставовите на Агенцијата на САД за меѓународен развој или на Владата на Соединетите Американски Држави.

Pikëpamjet e shprehura në këtë publikim u takojnë autorëve dhe nuk reflektojnë pikëpmajet e Agjen-cisë për Zhvillim Ndërkombëtar të Shteteve të Bahskuara apo të Qeverisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës.

4


5


Почитуван наставнику

Во насока на обезбедување помош на основните училишта во Република Македонија, во 2006 година, Агенцијата за меѓународен развој на Соединетите Американски Држави (УСАИД) во Македонија започна нов петгодишен проект, наречен Проект за основно образование (ПЕП). Во ПЕП ќе бидат опфатени сите основни училишта во Македонија, а целите на проектот се: подобрување на квалитетот на наставата; зголемување на работните вештини кај младите; зголемување на пристапот до компјутери и интегрирање на користењето на информатичко- компјутерските технологии во сите наставни предмети; унапредување на наставата по математика и природните науки, подобрување на оценувањето на ниво на училиштето со цел да се поттикне и подобри квалитетот на учењето и компонентата за развој на работните вештини.

Проектот ПЕП вклучува активности во следниве подрачја:

Подобрување на наставните програмиПЕП ќе обезбеди стручна помош, истражувања, модели и поддршка за подобрување на настав-

ните програми по математика, физика, хемија, биологија и географија, кои ќе насочуваат кон тоа учениците да се здобијат со адекватни вештини од образованието кои им се потребни за да бидат успешни.

Подготовка на прирачни дигитални и печатени материјалиВажна активност на која ќе работи ИКТ компонентата на ПЕП е зголемување на компетенциите на

наставниците за користење на ИКТ во наставата. Заедно со партнерите, членовите на работни гру-пи и компонентата за математика и природната група предмети ќе се идентификуваат дигитални сод ржини применливи во наставниот процес. ПЕП ќе помогне во развивање на дигитални содржи-ни кои ќе им бидат бесплатно достапни на сите училишта.

Обука на наставниот кадарПЕП ќе обучи обучувачи (професори од наставничките факултети, советници од Бирото за развој

на образованието и наставници) кои ќе ги обучат сите наставници за примена на различни типови ИКТ во наставата.

Поддршка на континуиран професионален развој на наставниот кадарПреку комбинација на различни модели на обуки на ниво на училиштето, ПЕП ќе обезбеди на-

ставници за поддршка при интеграција на технологијата чијашто улога ќе биде да работат со своите колеги и да даваат помош на наставниците при интеграција на различни видови ИКТ.

Поквалитетно формативно оценувањеЗаедно со ПЕП компонентата за унапредување на формативното оценување ќе се обучуваат и на-

ставниците по математика, физика, хемија, биологија, географија за подготовка и користење зада-чи кои мерат вештини и способности за решавање проблемски ситуации и истражувања.

Зголемување на работните вештини кај младитеГолем број од младата популација по завршувањето на своето образование не успева да најде

работа поради некомпатибилноста на нивните вештини со барањата на пазарот на трудот. Работејќи со образовните институции како произведувачи на работната сила, ПЕП компонентата за развој на работната сила ќе се фокусира на зголемувањето на работните вештини кај учениците и ќе им помогне во соочувањето со барањата на пазарот на трудот и во нивниот придонес за општеството.

Во рамките на ПЕП, освен обуките – на наставниците ќе им се обезбеди поддршка во процесот на применување на новостекнатите знаења и вештини при работата со учениците. Оваа поддршка наставниците ќе ја добиваат од инспекторите од Државниот просветен инспекторат, советниците од БРО, обучувачите, менторите од партнерите за обука, кои ќе им помагаат преку редовно следење и евалвација на наставата и учењето. ПЕП, исто така, ќе следи и известува за успешноста во пренесувањето на новата практика во училиштата.

6


За ИКТ компонентатаДа се користи технологијата во секојдневниот живот и истата да се користи за учење и поучување

се две сосема различни работи.

Во време кога технологијата е присутна насекаде околу нас, ние како едукатори, треба да се стремиме да ја искористиме за подобрување на наставниот процес, за зголемување на мотивацијата кај учениците, како и за сопствениот професионален развој.

Во однос на пристапот на обука на наставниците за користење на технологија, ПЕП наместо во улога на пасивни слушатели, ги стави наставниците во улога на активни ученици. Целта на овој пристап е наставниците да се доведат во состојба да ги согледаат вештините кои учениците ќе ги стекнат при користење на различни технологии.

Целиот методолошки пристап кој ПЕП го промовира се базира на користење на автентични проблеми кои треба да ги стават учениците во улога на истражувачи. Сите автентични проблеми поставуваат јасни очекувања од учениците и им помагаат при развивање на мисловните вештини од повисок ред стекнувајќи притоа и значајни ИКТ вештини без фокусот да е ставен врз нив.

Програмата за обука на наставниците која ПЕП ја разви е базирана на ИКТ компетенции кои наставниците ќе треба да ги поседуваат по завршувањето на обуката. Компетенциите се дадени во продолжение.

По завршувањето на обуката наставниците ќе можат:

- да ја користат Edubuntu околината и да користат Edubuntu во наставата•да препознаваат разлики помеѓу Windows и Edubuntu•да извршат промена на стандардниот јазик•да работат со постоечки профили, отвораат нови кориснички профили и поставуваат различни привилегии за корисниците

- да одржуваат сопствено Е-портфолио•да ги разберат целите и педагошката важност на портфолиото•да ги препознаат различните видови на портфолија•да ја разберат структурата и методологијата на креирање на е-портфолио •да креираат сопствено е-портфолио•да користат алатки за креирање на е-портфолио•да направат корелација помеѓу е-портфолио и професионален развој

- да користат Impress во наставата•да препознаваат различни видови на информација;•да ја разбираат структурата на презентацијата;•да користат Impress алатки;•да дизајнираат, работат но и зачувуваат Impress датотеки;•да ја планираат структурата на мултимедиалните Impress датотеки;•да ја планираат структурата на хипермедијалните Impress датотеки;•да креираат материјали за учење користејќи Impress;•да прават врска помеѓу целите за учење и Impress;•да користат Impress во оценувањето на изработките на учениците;•да дизајнираат интердисциплинарни активности со користење на Impress;•да ја приспособуваат презентацијата на потребите на слушателите;

- да користат Writer во наставата

•да ги препознаваат разликите и сличностите со други апликации за уредување текст;

7


•да креираат, работат, зачувуваат и печатат Writer документи;•да користат Writer како алатка за оценување;•да наоѓаат, прилагодуваат и користат соодветни Writer ресурси за учениците;•да користат Writer за подготовка на наставни активности;

- да користат Calc во наставата•да ги препознаваат разликите и сличностите со други апликации за табеларни пресметки;•да креираат, работат, зачувуваат и печатат Calc документи;•да користат функции и формули за е-дневник;•да обработуваат податоци;•да организираат податоци;•да работат со табели;•да наоѓаат, прилагодуваат и користат соодветни ресурси изработени со апликации за табеларни пресметки;•да користат апликации за табеларни пресметки за подготовка на наставни активности;

- да го користат K-eduka и K-eduka тестови во наставата•да креираат и зачувуваат нови тестови;•да вчитуваат и стартуваат готови тестови;

- да комуницираат и соработуваат користејќи технологија•да разменуваат искуства и заедничко публикуваат со колегите•да разменуваат информации и идеи преку различни медиуми и форми•да користат асинхрона комуникација: е-пошта, блогови, дискусиони форуми•да користат синхрона комуникација: MSN, Skype и слично•да се запознаат со етика на однесување при користење на глобалната мрежа•да користат технологија за промовирање на учење преку соработка•да дизајнираат материјали за учење со помош на технологијата•да го препознаваат степенот на употребливост при користење на технологија

8


9


Содржина

Прирачник за Ubuntu

ВОВЕД ................................................................................................................................................................................................................15Што е Убунту?.........................................................................................................................................................................................15Инсталации и верзии ......................................................................................................................................................................15

Клучни разлики помеѓу MS Windows и Ubuntu................................................................................................................15

ЗАПОЗНАВАЊЕ ............................................................................................................................................................................................17Основни сметачки вештини .........................................................................................................................................................17

Вештини со глувчето .....................................................................................................................................................................17Вештини со тастатурата ...............................................................................................................................................................20

Преглед на работната површина ............................................................................................................................................25Вовед ....................................................................................................................................................................................................25Работната површина ...................................................................................................................................................................27Прозорци ...........................................................................................................................................................................................27Работни простори .........................................................................................................................................................................30Апликации .........................................................................................................................................................................................31

Улогата на администраторот .......................................................................................................................................................35

СЕСИИ ................................................................................................................................................................................................................37Почнување на сесија ....................................................................................................................................................................37Заклучување на екранот .............................................................................................................................................................37Управување со сесијата ...............................................................................................................................................................38Завршување на сесијата ...............................................................................................................................................................39

РАБОТА СО ДАТОТЕКИ И ДИРЕКТОРИУМИ ....................................................................................................................................41Директориуми и датотечни системи .....................................................................................................................................41Прегледи за приказ на папки и датотеки ...........................................................................................................................41Избирање на папки и датотеки ..............................................................................................................................................43Влечи-и-спушти во Прелистувачот на датотеки .............................................................................................................43Преместување на папки и датотеки ......................................................................................................................................44Отсечи и вметни на нова локација .....................................................................................................................................44Копирање на папки и датотеки ................................................................................................................................................44Дуплирање на датотека или папка ........................................................................................................................................45Креирање на папка ......................................................................................................................................................................45Мостри и документи .................................................................................................................................................................45Преименување на датотеки и папки ....................................................................................................................................45Преместување на папка во Ѓубрето ......................................................................................................................................45Бришење на папка или датотека ............................................................................................................................................46Креирање на симболичка врска до папка или датотека ..........................................................................................46Прегледување на својствата на датотеката или папката .............................................................................................46Допуштања (пермисии) за датотеки ......................................................................................................................................47Промена на допуштања (пермисии) .......................................................................................................................................47Додавање на забелешки на датотеките и папките ............................................................................................................48Користење на обележувачи за омилените локации ......................................................................................................48Користење на Ѓубрето ................................................................................................................................................................49Скриени датотеки ...........................................................................................................................................................................49Пакување (компресија) на датотеки .....................................................................................................................................50Запишување на ЦД или ДВД .......................................................................................................................................................51

КОНФИГУРИРАЊЕ НА УБУНТУ ..........................................................................................................................................................53Промена на поддршката за јазик на тастатурата ...........................................................................................................53Глувче .........................................................................................................................................................................................................53Чувар на екранот ................................................................................................................................................................................53Звук .............................................................................................................................................................................................................53Печатари ..................................................................................................................................................................................................53

10


Надворешни носачи на податоци ...........................................................................................................................................53Скенери ....................................................................................................................................................................................................54Bluetooth ..................................................................................................................................................................................................54

Прирачник за Writer

Што е Writer? ...................................................................................................................................................................................................57

Интерфејс на Writer .................................................................................................................................................................................57Менија и алатници ..............................................................................................................................................................................57

Промена на преглед на документ ....................................................................................................................................................57

Употреба на Навигатор ..........................................................................................................................................................................58Уредување на поглавја со помош на Навигатор .............................................................................................................58

Креирање на нов документ ................................................................................................................................................................59Креирање на документ од шаблон ............................................................................................................................................59

Зачувување документ ............................................................................................................................................................................59Зачувување како Microsoft Word документ ........................................................................................................................59

Работа со текст ..........................................................................................................................................................................................60Избирање несоседни ставки .....................................................................................................................................................60Сечење, копирање и вметнување текст .................................................................................................................................61Брзо преместување пасуси ..........................................................................................................................................................61Наоѓање и заменување текст и форматирање ...................................................................................................................62Вметнување специјални знаци ................................................................................................................................................62Поставување запирања на табулатор и вовлекувања ...............................................................................................63Проверка на правопис ...................................................................................................................................................................63Употреба на Автоматска корекција ........................................................................................................................................64Употреба на завршување на зборови ...................................................................................................................................64Употреба на Автотекст ....................................................................................................................................................................65

Форматирање текст ................................................................................................................................................................................65Употреба на стилови .........................................................................................................................................................................65Форматирање пасуси ......................................................................................................................................................................65Форматирање знаци ......................................................................................................................................................................66Автоматско форматирање ...........................................................................................................................................................66Креирање нумерирани и листи со точки .............................................................................................................................67Употреба на алатникот за нумерација и точки ...............................................................................................................67Разделување на зборови ...............................................................................................................................................................67Отповикување и повторување на промени ......................................................................................................................69Следење промени во документ ..............................................................................................................................................69Снимање промени .............................................................................................................................................................................69Внесување забелешки .....................................................................................................................................................................70Прифаќање или отфрлање промени и коментари .........................................................................................................70Форматирање страници ................................................................................................................................................................71Кој метод на изглед да се одбере? ...........................................................................................................................................71Креирање заглавја и подножја .................................................................................................................................................72

Нумерирање страници .........................................................................................................................................................................72Вклучување на вкупниот број страници ...............................................................................................................................72Рестартирање на нумерирање страници ............................................................................................................................73

Промена на маргини на страница ..................................................................................................................................................73

Прирачник за CalcШто е Calc? ......................................................................................................................................................................................................77

Табеларни пресметки, листови и ќелии .................................................................................................................................77

Делови од главниот прозорец на Calc ..........................................................................................................................................77Лента за формули .............................................................................................................................................................................78Одделни ќелии ....................................................................................................................................................................................78Табулатори на лист ..........................................................................................................................................................................78

11


Работа со датотеки .................................................................................................................................................................................79Стартување нови табеларни пресметки ..............................................................................................................................79Отворање постоечки табеларни пресметки ..................................................................................................................79Зачувување табеларни пресметки ..........................................................................................................................................79

Навигација во табеларни пресметки .............................................................................................................................................80Одење во определена ќелија ......................................................................................................................................................80Движење од една во друга ќелија ..............................................................................................................................................80Движење низ листовите .................................................................................................................................................................81

Избор на ставки во лист или табеларна пресметка ............................................................................................................81Избор на ќелии ....................................................................................................................................................................................81Избирање колони и редови ......................................................................................................................................................82

Работа со колони и редови ..................................................................................................................................................................83Вметнување на колони и редови ..............................................................................................................................................83Бришење колони и редови ...........................................................................................................................................................84

Работа со листови .....................................................................................................................................................................................84Вметнување нови листови ............................................................................................................................................................84

Бришење листови .....................................................................................................................................................................................85Еден лист ................................................................................................................................................................................................85Повеќе листови ...................................................................................................................................................................................85Преименување на листови ...........................................................................................................................................................85

Преглед на Calc ...........................................................................................................................................................................................87Замрзнување на редови и колони ...........................................................................................................................................87Разделување на прозорецот .......................................................................................................................................................88

Внесување податоци во лист ...........................................................................................................................................................90Внесување броеви ............................................................................................................................................................................90Внесување текст .................................................................................................................................................................................90Внесување броеви како текст ...................................................................................................................................................90Внесување датум и време ..........................................................................................................................................................90

Печатење ........................................................................................................................................................................................................90Печатење табеларна пресметка ................................................................................................................................................43Опции за печатење ...........................................................................................................................................................................44Избирање листови за печатење ..............................................................................................................................................44

Прилагодување на опсегот на печатење .....................................................................................................................................45Печатење редови или колони на секоја страна ..............................................................................................................91Дефинирање опсег на печатење ..............................................................................................................................................92Додавање на опсегот на печатење .........................................................................................................................................92Отстранување опсег на печатење ..............................................................................................................................................93

Прирачник за ImpressШто е Impress? ..............................................................................................................................................................................................95

Креирање нова презентација ...........................................................................................................................................................95Активирање на волшебникот за презентации ...................................................................................................................95

Прегледи на работниот простор .......................................................................................................................................................97

Промена на прегледите на работниот простор .......................................................................................................................98

Форматирање презентација ..............................................................................................................................................................98Измена на слајд .................................................................................................................................................................................98Вметнување нов слајд ..................................................................................................................................................................98Бришење слајд .....................................................................................................................................................................................98Преименување слајд .......................................................................................................................................................................99Промена на редослед на слајдови .............................................................................................................................................99

Извршување на Проекција на слајдови .......................................................................................................................................99

12


Прирачник за креирање на веб страници

Ова поглавје соджи објаснувања како да се зачува како веб страница документ направен во Writer, Calc или Impress

Вметнување хиперврски ...................................................................................................................................................................101Уредување хиперврски ...............................................................................................................................................................102

Зачувување на Writer документ како веб страница .............................................................................................................102Зачувување на документ како веб страна ..........................................................................................................................102Зачувување на документ како серија од веб страни ...................................................................................................102

Креирање на веб страна со користење Волшебник ............................................................................................................103

Зачувување на Calc документ како веб страница ..................................................................................................................106

Зачувување на Impress презентации како веб страница ...................................................................................................106

За упатството .............................................................................................................................................................................................110

Прирачник за WebQuest

Што е WebQuest? ......................................................................................................................................................................................113Поделба на методот WebQuest ........................................................................................................................................................113Основни елементи (карактеристики) на WebQuest ...........................................................................................................113Дополнителни елементи ...................................................................................................................................................................116

Прирачник за KEduca

Вовед ..............................................................................................................................................................................................................119Креирање на тестови ...........................................................................................................................................................................119Активирање на тестовите ..................................................................................................................................................................122Заслуги и лиценци ..................................................................................................................................................................................123

Е-Портфолио

Вовед ..............................................................................................................................................................................................................125Што е тоa е-портфолио? .....................................................................................................................................................................125Потребни алатки ...................................................................................................................................................................................125Софтвер за креирање е-портфолио .........................................................................................................................................127Мултимедија и хипермедија ........................................................................................................................................................127Што е тоа мултимедија? .......................................................................................................................................................................127Што е тоа хипермедија? .......................................................................................................................................................................128Креирање е-портфолио со Impress ..............................................................................................................................................129Фази за креирање на е-портфолиото со користење на акронимот – DEAPR ...........................................................129Дизајн ............................................................................................................................................................................................................129Кодирање ....................................................................................................................................................................................................130Составување ..............................................................................................................................................................................................131Објавување ................................................................................................................................................................................................132Ревидирање ...............................................................................................................................................................................................132Оценување на е-портфолиото .........................................................................................................................................................132

13


14


Прирачник за

15


ВОВЕД

Што е Ubuntu?Ubuntu е верзија на оперативниот систем Linux. Оперативен систем е софтвер што го „погонува

сметачот“. Windows на Microsoft e најпознат оперативен систем во светот, барем за личните сметачи, но Linux носи сосема нова приказна. Тоа е идејата за слободен софтвер. Софтвер којшто не само што е бесплатен туку е и со отворен код. Ова овозможува заедницата и секој нејзин поединец да управува со одреден код и да го користи за свои потреби под условите на Општата јавна лиценца (GPL – General Public Licence).

Основоположник и остварувач на оваа идеја е Ричард Сталман којшто во 1983 год., врз основа на UNIX го создаде GNU (се изговара Гну). Но, на овој систем му недостасуваше kernel (програма што му овозможува на хардверот да комуницира со софтверот). Тука се појавува следното големо име во развојот на слободниот софтвер. Линус Торвалдс. Тој во 1991 год. ја создаде срцевината на Гну и оттогаш оперативниот систем се именува како Linux. (Резултат на грешка во именување при качување на неговиот kernel. Хибрид од Linus и Unix.)

Забелешка: Денеска се уште се дебатира за тоа дали системот треба да се нарекува GNU/Linux или едноставно Linux.

Постојат многу верзии на Linux (Ubuntu, Red Hat, SUSE итн). Тие се познати како дистрибуции на Linux. Верзијата Ubuntu е заснована на Debian (www.debian.com), дистрибуција генерирана од заедницата.

Linux освен што е оперативен систем, во својата суштина е, исто така, и философија. Ubuntu не е исклучок од ова. Самото име потекнува од африкански збор чие значење грубо може да се протолкува како „човечност кон другите“. Она што Ubuntu го претставува, всушност, е слобода да се користи и споделува софтверот, да правите со него што сакате и да учите од него и со него.

Инсталации и верзииПостојат неколку видови на инсталација на Ubuntu: Двојно бутирање, Инсталирање внатре во

Windows, Виртуелен сметач.Исто така постојат и неколку верзии на Ubuntu. Стандардна е верзијата со Gnome опкружување.

Други верзии се Kubuntu (KDE), Xubuntu (Xfce работно опкружување), Edubuntu, Gobuntu, JeOS, Ubun-tu Server, Mobile and Embedded, MythBuntu, Ubuntu Studio итн. Подробности можете да видите на:

https://wiki.ubuntu.com/DerivativeTeam/DerivativesСимнувањето на Ubuntu, значи, е бесплатно и може да се направи преку www.ubuntu.com

Клучни разлики помеѓу MS Windows и UbuntuПостојат неколку клучни разлики помеѓу двата оперативни системи кои може да се наведат во

следните точки: Ubuntu ги промовира и поддржува подобрувањата и варијациите на системот, за разлика од пристапот на MS Windows „една големина одговара на сите“. Се потпира на бизнис модел базиран на сервиси, а не на бизнис модел на лиценца по корисник. Верува во филозофијата дека придобивките од соработката на повеќе развивачи-програмери се поголеми од оние на платени мали развојни тимови.

Ubuntu и Windows се разликуваат во повеќе карактеристики како што се елементите на чинење,

16


сигурноста, прилагодувањето според потребите и слично. Во следната табела се наведени некои од клучните разлики помеѓу овие два оперативни системи.

Атрибут Ubuntu MS Windows

Цена Ослободен од лиценци цени Цена на лиценца по корисник и во некои случаи по фиксни временски рамки.

Верзии Постои иста верзија и за домашни и за професионални корисници кои се поддржани со бесплатни изданија во времетраење од шест месеци.

Професионалните изданија имаат зголемена сигурност од домашните изданија, а циклусот на излегување е непостојан.

Сигурност Ретко е нападнат од вируси, а администраторскиот пристап е заклучен.

Постојано е напаѓан од вируси и дозволува лесен пристап до корисникот администратор.

Прилагодување Лесен за дизајн и персонализирање, а дозволува истовремена работа на повеќе различни верзии на Ubuntu .

Стандарден оперативен систем со ограничени опции за персонализирање и наплаќање на дополнителни апликации.

Чување на податоците Лесен за ажурирање, корисничките податоци се чуваат во домашните папки (директориуми). Податоците лесно се пренесуваат на друг компјутер.

Корисничките податоци се чуваат на разични места и тешко се пренесуваат на друг компјутер.

Инсталација Ubuntu MS Windows

Инсталација на оперативниот систем Слободно достапен на Интернет или користејќи бесплатно ЦД. Може да се користи од „живо ЦД“.

Мора да се купи и да се инсталира на хард дискот од компјутерот.

Инсталација на софтвер Достапност на голем број апликации кои се слободни и може да се преземат од Интернет.

Ограничен избор на стандарден софтвер кој мора да се набави или преземе од Интернет, но за кој најчесто мора да се плати.

Апликации Ubuntu MS Windows

Веб - прелистувачи и е-пошта Mozila Firefox и Еvolution клиент за е-пошта

Internet Explorer и Outlook клиент за е-пошта

Текст процесор OpenOffice пакет WordPad

Мултимедија Повеќе различни мултимедијални програми како што се: Sound Juicer, Rythmbox.Serpentine, Movie Player и SoundRecorder

Microsoft WindowsMedia Player 11 (WMP) иMicrosoft Windows Media Center(WMC)

Уредување на слики (графика) и фотографии

F-Spot за фотографии и Gimp за слики Picture Gallery и Paint

17


ЗАПОЗНАВАЊЕ

Без разлика дали претходно сте користеле постара верзија на Ubuntu или преминувате од некој друг оперативен систем, Windows или Mac OS X, овој дел ќе ви помогне да ги спознаете основните нешта.

Основни сметачки вештини

Вештини со глувчетоОвој дел опишува какви дејства имаат копчињата на глувчето и што значат различните покажувачи. Глувче е направа за наведување во работниот простор и ви овозможува да го движите покажувачот (стрелката) на екранот. Покажувачот вообичаено е мала стрелка со којашто се насочувате кон предметите на екранот. Притиснувањето на копчето на глувчето ќе предизвика одредено дејство врз предметот врз којшто покажувачот е поставен.

Правила за копчињата на глувчетоНаведувањата во овој прирачник се за глувче со три копчиња за деснораки личности. Ако

користите друг вид на глувче или направа за покажување, треба да ги земете предвид претходните напомени.

Забелешка: Ако го поставувате глувчето за левучари правилата во овој прирачник треба „да ги читате обратно“.

Кај некои глувчиња нема копче за средно кликнување. Ако имате вакво глувче, тогаш може да го конфигурирате системот да користи chording за да може да се симулира кликнување со средното копче. Тоа се симулира со истовремено кликнување на левото и десното копче. Но, сепак средното кликнување не е неопходно за да се користи Ubuntu.

Лево копче на глувчето

Ова е „главно“ копче на глувчето. Се користи за избирање, активирање, пристискање на копчиња на графичкиот интерфејс итн. Кога е кажано, да се „кликне“, тоа ќе значи кликнување со левото копче.

Средно копче на глувчето

На повеќето глувчиња средно копче е всушност тркалцето. Тоа треба да се притисне надолу за да се направи кликнувањето.

Десно копче на глувчето

Најчесто ова копче прикажува контекстуално мени за предметот врз којшто се наоѓа по-кажувачот. За да ги направите дејствата на копчињата да бидат обратни (за левучари), влезете во

Претпочитувања за глувче.

18


Дејства на глувчетоДејствата што се преземаат со глувчето се прикажани во следната табела:

Дејство Дефиниција

Клик Притиснете и отпуштете го левото копче на глувчето, без да го поместувате.

Лев-клик Ова е исто со „клик“. Поимот „лев-клик“ се користи да се нагласи „лев“ на места каде што може да дојде до забуна со десен-клик.

Среден-клик Притиснете и отпуштете го средното копче (тркалцето) на глувчето, без да го поместувате.

Десен-клик Притиснете и отпуштете го десното копче на глувчето, без да го поместувате.

Двоен-кликПритиснете и отпуштете го левото копче на глувчето двапати едноподруго, без да го поместувате глувчето. Може сами да ја поставувате чувствителноста за двојно кликнување со менување на поставувањето Застој на двоен клик.

Влечење

Притиснете и не го отпуштајте левото копче на глувчето, а потоа поместете го глувчето со се уште притиснато копче.Влечењето со глувче се користи во многу различни контексти. Ова го движи предметот на работната површина. Предметот се отпушта на местото каде што копчето ќе се отпушти. Ова дејство се нарекува и влечи-и-спушти. Кликнувањето на предмет на интерфејсот за да се помести, понекогаш се нарекува грабање.На пример, може да ја менувате положбата на прозорецот со влечење на неговата насловна лента или со влечење на неговата икона од еден прозорец и испуштање во друг.Левото копче на глувчето обично се користи за изведување на дејства на влечење, иако средното копче понекогаш се користи за алтернативно влечење.

К ликнување-и-задржување Притиснете и не го отпуштајте левото копче на глувчето.

Со глувчето може да ги изведувате следните дејства:

Лево копче на глувчето

•Изберете текст•Изберете ставки•Влечете ставки•Активирате ставки

Средно копче на глувчето

•Вметнете текст•Поместувате ставки•Поместувате прозорци во заднина

Десно копче на глувчето

Ова копче го користите за да отворите контекстуално мени за ставка, ако има мени. За повеќето ставки, за отворање на контекстуално мени, исто така може да ја користите и кратенката Shift+F10

19


Слика 1. Мени на десен клик

На пример, кога ги гледате датотеките во Прелистувачот на датотеки, избирате датотека со кликнување на левото копче на глувчето, а ја отворате датотеката со двојно кликнување на левото копче на глувчето. Кликнувањето на десното копче на глувчето ќе извади контекстуално мени за таа датотека.

Во повеќето апликации, може да изберете текст со левото копче и да го вметнете текстот во друга апликација со користење на средното копче. Ова се нарекува вметнување на примарна селекција и работи одвоено од вашите вообичаени операции на клипбордот.

За да изберете повеќе од една ставка, треба да го држите притиснат тастерот Ctrl и да ги избирате саканите ставки или да го држите тастерот Shift и да изберете непрекинат опсег на ставки. Исто така, може да повлечете избирачки правоаголник за да изберете неколку ставки, започнувајќи со влечење во празно, а потоа опфаќајќи ги саканите ставки во правоаголникот.

Покажувачи од глувчетоПри користење на глувчето во различни околности, изгледот на покажувачот може да се менува.

Тоа зависи од тековната операција, локација или состојба. При преминување преку различи предмети покажувачот ги добива следните облици:

Забелешка: Вашите покажувачи може да се разликуваат од оние што ги опишуваме овде доколку користите различна тема за покажувач.

Вообичаен покажувачОвој покажувач се појавува при вообичаено користење на глувчето.Покажувач во извршувањеОвој покажувач се појавува врз прозорец што извршува некаква задача. Таму глувчето не може

да се користи за да се направи каков било внес, но може да го поместите покажувачот кон друг прозорец и да работите таму.

20


Покажувач за менување на големинаОвој покажувач покажува како да смените големина на делови од графичкиот интерфејс. Тој

се појавува над границите на прозорците и над границите внатре во прозорецот што го делат прозорецот на два или повеќе делови. Насоката на стрелките покажува во која насока може да ја менувате големината.

I – покажувач

Овој покажувач се појавува кога глувчето се наоѓа над текст што може да се избира или уредува. Кликнете за да го поставите покажувачот каде што сакате да испишувате текст или влечете за да избирате текст.

Следните покажувачи се појавуваат кога влечете некаква ставка (на пример, папка или дел од текст).Покажувач поместувањеОвој покажувач покажува дека кога ќе го испуштите предметот, предметот се преместува од

старото на ново место.Покажувач копирањеОвој покажувач покажува дека кога ќе го испуштите предметот, се образува копија од предметот

на местото каде што го вршите испуштањето.Покажувач симболичка врскаОвој покажувач покажува дека кога ќе го испуштите предметот, на тоа место се образува

симболичка врска до предметот.Покажувач прашалникОвој покажувач покажува дека кога ќе го испуштите предметот, преку мени ќе ви бидат дадени

избор на можности што може да направите. На пример, може да преместувате, да копирате или да образувате симболичка врска.

Покажувач не е достапноОвој покажувач покажува дека на тековната положба не може да го отпуштите предметот.

Отпуштањето на глувчето нема да има никаков ефект: влечениот предмет ќе биде вратен на неговата почетна положба.

Покажувач помести предмет од панелОвој покажувач се појавува кога ќе повлечете одреден панел или предмет од панелот со средното

копче на глувчето.Покажувач помести прозорецОвој покажувач се појавува кога влечете прозорец кој сакате да го поместите.

Вештини со тастатуратаЗа скоро секое дејство што го извршувате со глувчето, може да ја користите тастатурата. Може да користите кратенки преку тастатурата за да изведувате општи задачи и да работите со ставки

од интерфејсот како што се панели и прозорци. Кратенки може да користите и во апликациите. За да направите свои поставувања на кратенките од тастатурата, користете ја алатката за претпочитувања на Систем > Преференци (Претпочитувања) > Кратенки од тастатурата.

Забелешка: Многу тастатури имаат по два посебни тастери за Windows оперативниот систем: копче со Microsoft Windows™ лого и копче за пристап до контекстуалните менија.

Во GNOME, Windows копчето често е конфигурирано да се однесува како дополнително копче за модификација, наречено Супер копче. Копчето за контекстуалното мени може да се користи за пристап на контекстуално мени на избрана ставка, како што може и кратенката Shift+F10.

Исто така, за да ги користите содржините за пристап преку тастатура може да ги менувате претпочитувањата на GNOME работната површина.

Следниот дел ги опишува кратенките што може да ги користите на работната површина и во апликациите.

21


Општи кратенки од тастатуратаОпштите кратенки од тастатурата овозможуваат да се извршуваат задачи што се однесуваат

повеќе на работната површина отколку на избран прозорец или апликација. Следната табела покажува список на некои општи кратенки:

Кратенка Функција

Alt+F1 Отвори го менито Апликации.

Alt+F2 Прикажи го дијалогот Изврши апликација.

Print Screen Направи слика од екранот на целата работна површина.

Alt+Print Screen Направи слика од екранот на тековно фокусираниот прозорец.

Ctrl+Alt+Стрелка Префрли на работната површина во одредената насока во однос на тековната работна површина.

Ctrl+Alt+D Минимизирај ги сите прозорци и фокусирај на работната површина.

Alt+TabПрефрлувај меѓу прозорци. Прикажан е список на прозорци од кои може да избирате. Отпуштете ги копчињата за да изберете прозорец. Може да го притиснете копчето Shift за да вртите низ прозорците по обратен редослед.

Ctrl+Alt+Tab Префрлувај го фокусот помеѓу панелите и работната површина. Прикажан е список на ставки од коишто може да избирате. Отпуштете ги копчињата за да изберете ставка. Може да го притиснете копчето Shift за да вртите низ ставките по обратен редослед.

Кратенки за прозорциКратенките за прозорци ви овозможуваат да извршувате задачи на тековно фокусиран прозорец.

Следната табела прикажува некои од нив:


Alt+TabПрефрлувај помеѓу прозорците. Прикажан е список на прозорци што може да ги избирате. Отпуштете ги копчињата за да изберете прозорец. Може да го притиснете копчето Shift за да вртите низ прозорците по обратен редослед.

Alt+F4 Затвори го тековниот фокусиран прозорец.

Alt+F5 Одмаксимизирај го тековниот прозорец, ако е максимизиран.

Alt+F7

Помести го тековно фокусираниот прозорец. По притиснувањето на оваа кратенка, може да го поместите прозорецот или со користење на глувчето или со стрелките на тастатурата. За да го завршите поместувањето, кликнете го глувчето или притиснете кое било копче на тастатурата.

Alt+F8

Смени ја големината на тековно фокусираниот прозорец. По притиснувањето на оваа кратенка може да ја промените големината на прозорецот или со користење на глувчето или со стрелките на тастатурата. За да го завршите менувањето на големината кликнете го глувчето или притиснете го кое било копче на тастатурата.

Alt+F9 Минимизирај го тековниот прозорец.

Alt+F10 Максимизирај го тековниот прозорец.

22



Alt+разделникОтвори го менито на прозорецот за тековно избраниот прозорец. Менито на прозорецот ви овозможува да извршувате дејства врз прозорецот, како што се минимизирање, преместување меѓу работни површини и затворање.

Shift+Ctrl+Alt+Стрелки Премести го тековниот прозорец на друга работна површина во одредената насока.

Кратенки за апликацииОвие кратенки ви овозможуваат да извршувате задачи од апликации. На тој начин задачите ќе ги

извршувате побрзо отколку со глувче.

Следната табела опишува некои кратенки на апликации:

Кратенка Дејство

Ctrl+N Образувај нов документ или прозорец.

Ctrl+X Отсечи го избраниот текст или област и стави ја во клипборд.

Ctrl+C Копирај го избраниот текст или област во клипбордот.

Ctrl+V Вметни ја содржината од клипбордот.

Ctrl+Z Врати го последното дејство.

Ctrl+S Зачувај го тековниот документ на диск.

F1 Вчитај online документација за помош за односната апликација.

Дополнително на овие кратенки, сите апликации поддржуваат множество на копчиња за наведување и работа со корисничкиот интерфејс. Овие копчиња ви овозможуваат да извршувате операции што вообичаено би ги вршеле со глувчето. Некои од нив се објаснети во следната табела:

Копчиња Action

Стрелки или Tab Движење меѓу контролите во интерфејсот или ставките во список.

Enter или разделник Активирај или одбери ја избраната ставка.

F10 Активирај го најлевото мени на прозорецот.

Shift+F10 Активирај го контекстуалното мени за избраната ставка.

Esc Затвори го менито без избирање на ставка или откажи ја операцијата на влечење.

Копчиња за пристапМени-лентата е лента најгоре на прозорецот којашто ги содржи менијата за апликација. Копче

за пристап е подвлечена буква во мени-лента, мени или дијалог што може да го користите за да извршите дејство. На мени-лентата, копчето за пристап за секое мени е подвлечено.

За да отворите мени, задржете го копчето Alt, потоа притиснете го копчето за пристап. Во менито,

23


копчето за пристап за секое мени е подвлечено. За да изберете ставка од менито кога е прикажано менито, едноставно притиснете го копчето за пристап кон ставката од менито.

На пример, за да отворите нов прозорец во апликацијата Помош, притиснете Alt+F за да го отворите менито Датотека, потоа притиснете N за да ја активирате ставката од менито Нов прозорец.

Исто така, може да користите копчиња за пристап за да пристапувате кон елементите во дијалогот. Во дијалозите, кај повеќето елементи, една буква е подвлечена. Таа го претставува копчето за пристап. За да пристапите кон одреден елемент од дијалогот, држете Alt, а потоа притиснете го копчето за пристап.

24


25


Преглед на работната површина

Ова поглавје ве воведува во некои од најосновните составни делови на работната површина. Овие составни делови се Прозорци, Работни простори и Апликации. Скоро секоја работа (или игра) што ја правите во Ubuntu ќе ги вклучи овие најосновни составни делови.

Забелешка: Ова поглавје ја опишува предзададената конфигурација на GNOME. Вашиот систем можеби е конфигуриран да изгледа поинаку од она што е опишано овде.

ВоведКога почнувате сесија за прв пат, би требало да ви се прикажат предзададените почетен екран, со

панелите, прозорците и разни икони.

Слика 1. Почетен распоред

Најглавни составни делови на GNOME работната површина се:

Работна површина

Работната површина се наоѓа секогаш зад сите останати составни делови. Може да поставите предмети на работната површина за брзо пристапување кон вашите датотеки и директориуми или до најчесто користените апликации.

26


Панели

Панели се двете ленти што се наоѓаат најгоре и најдолу на работната површина. На горниот панел се наоѓаат главната мени-лента, часот и денот и стартувачот на помош. На долниот панел се наоѓаат списокот на отворени прозорци и префрлувачот на работни простори.

Панелите може да се приспособуваат по свое и може да содржат разни алатки, како што се други менија и стартувачи и мали корисни апликации, наречени панелни аплети. На пример, можете да го конфигурирате вашиот панел да го прикажува тековното време во вашето место.

Прозорци

Повеќето апликации се извршуваат внатре во еден или повеќе прозорци. Може да прикажете повеќе прозорци во исто време. Прозорците може да бидат со менлива големина и може да се преместуваат за најдобро да се приспособени за вашиот тек на работата. Секој прозорец најгоре има насловна лента со копчиња што ви овозможуваат да го минимизирате, максимизирате и да го затворите прозорецот.

Работни простори

Може да ја поделите вашата работна површина на одделни работни простори. Секој работен простор може да содржи неколку прозорци, овозможувајќи ви да групирате поврзани задачи.

Прелистувач на датотеки

Слика 2. Прелистувач на датотеки Nautilus

Прелистувачот на датотеки Nautilus ви обезбедува пристап до датотеките, папките и апликациите. Во прелистувачот на датотеки може да управувате со содржината на папките и да ги отворате датотеките во соодветни апликации.

Контролен центар

Со контролниот центар може да ги приспособувате по свое поставувањата на сметачот. Секоја алатка за претпочитувања ви овозможува да менувате одреден дел од однесувањето на вашиот сметач. Контролниот центар се наоѓа во менито Систем на мени-лентата на панелот.

27


Работна површинаРаботната површина се наоѓа зад другите компоненти на вашиот екран. Кога нема видливи прозорци, работната површина е оној дел што се наоѓа помеѓу горниот и долниот панел. На работната површина може да ги ставите датотеките и папките кои сакате да ви бидат на дофат.

Работната површина има и неколку посебни предмети:

•Иконата на сметач овозможува пристап до ДВД-а, надворешни носачи на податоци, како што се USB мемории и до целиот систем на датотеки. (Познат како систем на датотеки на коренот.) Како предзададено, немате безбедносни допуштања за да читате датотеки на други корисници или да уредувате системски да тотеки, но можеби ќе треба да направите нешта како што е конфигурирање на мрежен сервер на сметачот.•Вашиот Домашен директориум (папка) со натпис korisnickoime, каде што се чуваат сите ваши лични датотеки. Оваа папка може да ја отворите и преку менито Места.•Отпадоци е посебна папка во којашто се ставаат датотеки и папки што веќе не ви требаат. •Кога ќе ставите ДВД, флеш-меморија или друг надворешен носач на податоци или направа што има датотеки како што се пуштач на музика или дигитална камера, се појавува икона на работната површина што ја претставува оваа направа.Како што работите со вашиот сметач, работната површина почнува да станува пренатрупана со прозорци со коишто работите. За брзо „скокнување“ до работната површина со минимизирање на сите прозорци може да го направите следново:•Кликнете го копчето Покажи Работна површина, што се наоѓа лево на крајот на долниот панел, или•Притиснете Ctrl+Alt+D.

Кое и да било од овие две дејства потоа ќе ги врати прозорците во претходната состојба. Може да се префрлите и на друг работен простор за да ја видите работната површина.

Можете да ја менувате и бојата на заднината на работната површина или сликата што е таму прикажана.

Забелешка: Датотеките и папките што ги ставате на работната површина се зачувуваат во посебна папка, внатре во Домашната папка наречена Desktop. Како и во секоја друга папка, во неа може да ставате датотеки и други папки и тие, исто така, ќе се појават на работната површина.

ПрозорциПрозорец е правоаголна површина на екранот, обично обиколена со граница, и најгоре има насловна лента. Може да си го претставите како екран во екран. Секој прозорец прикажува апликација овозможувајќи ви да имате преглед на повеќе од една апликација и да работите истовремено на повеќе задачи. Исто така, може да ги замислите прозорците и како парчиња од листови на вашата работна површина: тие може да се преклопуваат, да бидат еден до друг итн.

Секој прозорец не мора да биде од различна апликација. Обично, една апликација има еден прозорец, но на барање на корисникот апликацијата може да отвори и дополнителни прозорци.

Понатаму во текстот се опишуваат различни видови на прозорци и дејствата врз нив.

28


Видови прозорциПостојат два главни вида прозорци:

Прозорци на апликации

Сите прозорци на апликациите ги овозможуваат операциите минимизирање, максимизирање и затворање преку насловната лента.

Дијалог-прозорци

Дијалог-прозорците се појавуваат на „барање“ на прозорецот на апликацијата. Дијалог-прозорецот може да алармира за некаков проблем, да бара потврда за извршување на некакво дејство или да бара нешто да внесете.

На пример, ако и кажете на апликацијата да го зачува документот, дијалогот ќе праша каде да ја зачува новата датотека. Ако на апликацијата и кажете да се прекине додека сè уште извршува, може да бара потврда дека сакате да го прекинете тековното извршување.

Некои дијалози не допуштаат да дејствувате врз главниот прозорец на апликацијата додека не ги затворите: тие се нарекуваат модални дијалози. Други пак, може да останат отворени додека работите во главниот прозорец на апликацијата: тие се нарекуваат транзиентни дијалози.

Текстот во дијалогот може да го избирате со глувчето. Ова ви овозможува да го копирате во клипбордот (CTRL+C за копирање) и да го вметнете (CTRL+V) во друга апликација. Ова би ви користело кога барате поддршка на Интернет и сакате буквално да го наведете текстот што се прикажува во дијалогот.

Ракување со прозорцитеМоже да ја менувате големината и положбата на прозорците на екранот. Ова ви допушта

едновремено да гледате повеќе апликации и да решавате повеќе задачи. На пример, можеби сакате да читате напис на мрежна страна и да пишувате со уредувач на текст; или едноставно да преминете кон друга апликација за да решавате друга задача; или да следите напредување.

Може да го минимизирате прозорецот ако не сте заинтересирани да гледате што тековно се случува. Ова го сокрива од погледот. Може да го максимизирате прозорецот така да го исполни целиот екран, па тој прозорец ќе го има целото ваше внимание.

Повеќето од овие дејства се прават со користење на глувчето на различни делови од обиколката на прозорецот. Најгорниот дел на прозорецот се нарекува насловна лента, затоа што тука се прикажува насловот на прозорецот. Освен насловот тука се наоѓаат и неколку копчиња што го менуваат приказот на прозорецот.

Сите дејства може да се вршат и од менито на прозорецот. За да го отворите, кликнете на Копчето за менито на прозорецот на крајната лева страна од насловната лента. Вообичаените дејства може да се направат и преку кратенките од тастатурата. Ова се дејствата што се вршат на прозорецот (со глувче или тастатура):

Помести го прозорецот

Влечете го насловниот ред за да го движите прозорецот. Може да кликнете на кое било место на насловниот ред, освен на двата краја на редот, каде што се наоѓаат копчињата.

Исто така, можете да изберете и Помести од Менито на прозорецот или да притиснете Alt+F7, а потоа или да го мрднете глувчето или да ги притискате стрелките на тастатурата за да го поместите прозорецот.

Можете да притиснете-и-задржите Alt и да го повлечете кој било дел од прозорецот.При поместувањето на прозорецот, некои делови од екранот ќе даваат мал отпор на

поместувањето. Ова е направено за да ви овозможи полесно да го поставите на рабовите на работната површина, панелите или рабовите на други прозорци.

Исто така, може да притиснете-и-задржите Shift додека го поместувате прозорецот, за да направите да се движи само меѓу аглите на работната површина и други прозорци.

29


Ако тастерот Num Lock е исклучен, може да ги користите стрелките на делот со бројки од тастатурата и да ги користите и бројките 7, 9, 1 и 3 за косо движење.

Смени ја големина на прозорецотПовлечете една од страните за да го проширите или стесните прозорецот од таа страна. Повлечете

во агол за да менувате две страни наеднаш. Кога глувчето е во точна положба се појавува Покажувач за менување на големината.

Може да изберете и Смени големина од Менито на прозорецот или притиснете Alt+F8. Се појавува покажувач за менување на големината. Поместете го глувчето во насока на работ што сакате да го смените или притиснете една од стрелките на тастатурата. Покажувачот се менува за да го покаже избраниот раб. Сега може да го користите глувчето или стрелките на тастатурата за да го поместите работ на прозорецот. Кликнете го глувчето или притиснете Enter за да ја прифатите промената. Притиснете Escape за да ја откажете промената и да го вратите прозорецот во неговата претходна големина и облик.

Минимизирај го прозорецотКликнете на копчето Минимизирај на насловната лента, најлевото од групата од три копчиња

најдесно на насловната лента. Ова го трга прозорецот од видно поле. Прозорецот може да се врати на својата претходна положба и големина на екранот преку список на прозорци од долниот панел или од избирач на прозорци од горниот панел.

Исто така, може да одберете Минимизирај, од Менито на прозорецот, или притиснете Alt+F9.Минимизираниот прозорец се прикажува во списокот на прозорци и во избирачот на прозорци

со [ ] околу насловот.

Максимизирај го прозорецотКликнете на копчето на насловната лента Максимизирај, средното од групата од три копчиња

најдесно на насловната лента. Ова го раширува прозорецот на целиот екран (панелите, секако, остануваат во видното поле).

Исто така, може да одберете Максимизирај, од Менито на прозорецот, или притиснете Alt+F10 или двојно кликнете каде било на насловната лента (освен врз копчињата на двата краја).

Ако сакате, може да назначите дејство двојно кликнување за собери прозорец.

Одмаксимизирај го прозорецот Кога прозорецот е максимизиран, кликнете уште еднаш на копчето за да го вратите во неговата

претходна местоположба и големина.Исто така, може да изберете Одмаксимизирај, од Менито на прозорецот, притиснете Alt+F5 или

двојно кликнете на кој било дел на насловната лента, освен на копчињата на двата краја.

Затвори го прозорецот Кликнете го копчето Затвори, најдесното од групата од три копчиња десно. Ова може да ја затвори

апликацијата. Апликацијата ќе побара да го потврдите затворањето на прозорецот што содржи незачувани податоци.

Слика 3. Копчињата десно на насловната лента

Фокусирање на прозорецЗа да работите со апликација, треба да го фокусирате нејзиниот прозорец. Кога тој прозорец е

во фокус, сите дејства, како што се кликнувања со глувче, испишување на текст или користење на кратенки на тастатурата, се насочени кон тој прозорец. Во фокус може да биде само еден прозорец. Прозорецот што е во фокус ќе се појави над другите прозорци, така што ништо не го прекрива.

30


Зависно од изборот на темата, може да има и изглед различен од прозорците што не се во фокус. Прозорецот може да го ставите во фокус на следните начини:

•Кликнете со глувчето на кој било дел од прозорецот, ако е во видното поле.•На долниот панел, кликнете на копчето список на прозорци што го претставува прозорецот во Список на прозорци.•На горниот панел кликнете ја иконата на список на прозорци и изберете го прозорецот во којшто сакате да се префрлите. Иконата на список на прозорци е крајно десно на панелот и таа се совпаѓа со онаа на тековното копче на Менито на прозорецот на прозорецот.

Забелешка: Ако прозорецот што сте го избрале е на друг работен простор, ќе бидете префрлени на тој работен простор.

•Со тастатурата, држете го копчето Alt и притиснете го копчето Tab. Се појавува искокнувачко прозорче со список на икони за секој прозорец што го претставуваат. Додека сè уште го држите Alt, притиснете Tab за да го поместите изборот во списокот: црн правоаголник ја обиколува иконата и соодветниот прозорец. Кога прозорецот што сакате да го гледате е избран, отпуштете го копчето Alt. Со користење на Shift+Tab наместо само Tab може да вртите по иконите по обратен редослед.

Забелешка: Може да направите свои кратенки за ова дејство преку алатката за претпочитувања за Кратенки од тастатурата.

Работни просториРаботните простори ви овозможуваат да управувате со тоа кој прозорец е на екранот. Може да

ги замислите работните простори како виртуелни екрани, на коишто може да се префрлате по потреба. Секој работен простор ја има истата работна површина, истите панели и истите менија. Може да извршувате различни апликации и отворате различни прозорци во секој работен простор. Апликациите во секој работен простор ќе си останат таму кога ќе се префрлите на друг работен простор.

Почетно, дадени се четири работни простори. Може да се префрлувате од еден на друг со аплетот Префрлувач на работен простор, на десната страна на долниот панел. Таму се претставени четирите работни простори како четири правоаголници во еден ред. Кликнете на еден за да се префрлите на тој работен простор.

Секој работен простор може да има произволен број на отворени прозорци.

Совет: Работниот простор овозможува да имате добра организација кога работите со повеќе апликации истовремено. Еден начин за да се користат работните простори е да се назначи посебна функција за секој работен простор: еден за e-mail, еден за Интернет прелистување, еден за графичко дизајнирање итн. Но, секој си има свој начин на работа и според тоа работните простори може да ги користите на свој каков и да е начин.

Префрлување меѓу работните просториПомеѓу работните простори може да се префрлате на следните начини:

•Кликнете на работниот простор на којшто сакате да работите во аплетот Префрлувач на работен простор.•Поставете го покажувачот на глувчето над аплетот Префрлувач на работен простор на долниот панел и вртете со тркалцето на глувчето.•Притиснете Ctrl+Alt+десна стрелка за да се префрлите на работниот простор десно

31


од тековниот.•Притиснете Ctrl+Alt+лева стрелка за да се преофрлите на работниот простор лево од тековниот.

Забелешка: Кратенките со стрелки од тастатурата се користат во однос на тоа како се поставени работните простори во аплетот Префрлувач на работен простор. Ако го смените панелот и работните простори се прикажуваат исправено (вертикално), ќе треба да користите Ctrl+Alt+стрелка нагоре или Ctrl+Alt+стрелка надолу.

Додавање работни просториЗа да додадете работни простори, десно-кликнете на аплетот Префрлувач на работен простор,

а потоа изберете Претпочитувања. Се прикажува дијалогот Претпочитувања за префрлувачот на работен простор. Употребете го спин-полето Број на работни простори за да одредите број на работни простори.

Апликации

Апликација е вид на програма за сметач што ви овозможува да извршите одредена задача. Може да користите апликации за образување на текстуални документи како што се писма или известувања; да работите со табеларни листови; да ја слушате својата омилена музика; да прелистувате по Интернет; или да образувате, уредувате или разгледувате слики и видеа. За секоја од овие задачи, ќе користите различни апликации.

За да стартувате апликација, го отворате менито Апликации и избирате апликација што ви е потребна.

Апликациите што се дел од GNOME вклучуваат:•Gedit уредувачот на текст, може да чита, да образува или да изменува каков било едноставен текст без форматирање.•Речник ви овозможува да најдете дефиниција за некој збор.•Прегледник на слики може да прикажува поединечни слики, како и големи збирки на слики.•Пресметувач извршува основни, финансиски и научни пресметувања.•Character Map ви овозможува да изберете букви и знаци од Unicode множеството на знаци и да ги вметнете во некоја апликација. •Nautilus прелистувачот на датотеки ги прикажува папките и нивната содржина. Користете го за копирање, преместување и подредување на датотеките; за пристап кон ДВД-а, USB флеш-мемории или други видови на надворешни мемории. Кога избирате ставка од менито Места се отвора прелистувачот на датотеки Nautilus и ви ја прикажува таа локација.•Терминалот ви овозможува пристап кон системската наредбодавна линија.

Заеднички содржини

Апликациите што се дадени со GNOME работната околина имаат некои заеднички карактеристики. На пример, апликациите имаат усогласен изглед-и-чувство. Апликациите делат карактеристики бидејќи користат исти програмски библиотеки. Апликацијата што користи стандардни GNOME програмски библиотеки се нарекува GNOME усогласена апликација. На пример Nautilus и gedit се GNOME усогласени апликации.

GNOME обезбедува библиотеки како додаток на библиотеките дадени во оперативниот систем. Библиотеките овозможуваат GNOME да ги извршува вашите апликации како и GNOME усогласените апликации. На пример, ако оперативниот систем е заснован на UNIX, може да ги извршувате вашите тековни X11 апликации и Motif апликациите од GNOME работната околина.

Еве некои од содржините на GNOME восогласените апликации:

32


•Восогласени изглед-и-чувствоGNOME восогласените апликации имаат усогласен изглед-и-чувство. GNOME восогласените апликации користат поставувања за изглед-и-чувство што вие ќе ги одредите во алатките за претпочитувања. За да ги смените овие поставувања може да ги користите следните алатки:•алатката за претпочитувања Менија и алатници;•алатката за претпочитувања Тема;•мени-ленти, алатници и статус-ленти.

Повеќето од GNOME восогласените апликации имаат мени-лента, алатник и статус-лента. Мени-лентата секогаш има мени Датотека, а менито Помош секогаш има ставка За.

Лента со алатки е лента што се појавува под мени-лентата. Лентата со алатки содржи копчиња за повеќето најчесто користени наредби. Статусна лента е лента најдолу во прозорецот што дава информации за тековната состојба на она што во тој миг го гледате во прозорецот. GNO-ME восогласените апликации може да имаат и други ленти. На пример Nautilus има лента на местоположба.

Може да направите лентите во GNOME восогласените апликации да можат да се откачуваат. Тоа би значело дека алатникот може да се премести од внатрешноста на прозорецот и да се постави каде било на екранот. Кога оваа опција е овозможена, секој алатник има рачка што може да ја прифатите и потоа да ја повлечете лентата на друга местоположба. Може да ја влечете лентата и да ја прилепите на друга страна од прозорецот или на друг дел од екранот.

Слика 4. Поставеност на лентите во GNOME восогласените апликации

•Предзададени кратенки на тастатуратаGNOME восогласените апликации користат исти кратенки за извршување на исти дејства. На пример, за да прекинете GNOME восогласена апликација, притиснете Ctrl+Q. За да вратите дејство во GNOME восогласена апликација, притиснете Ctrl+Z. •Повлечи-и-спушти.

GNOME восогласените апликации обезбедуваат доследно повратно дејство кога влечете-и-испуштате ставки и меѓудејствуваат на софистициран начин.

На пример, GNOME восогласените апликации го препознаваат обликот на ставките што ги влечете. Кога ќе влечете HTML датотека од прозорец на Nautilus, во мрежен прелистувач, датотеката се прикажува во прелистувачот во HTML облик. Меѓутоа, кога повлекувате HTML датотека во текст-уредувач, датотеката се прикажува во текст-уредувачот во чист текстуален облик.

Работа со датотекиРаботата што ја работите со апликацијата се зачувува во датотеки. Тие може да бидат на тврдиот

33


диск на сметачот или на надворешна мемориска направа како што е USB флеш-меморија. Отворате датотека за да ја разгледате или за да ја обработувате и да ја зачувувате за да го зачувате вашиот труд. Кога сте завршиле со работата, ја затворате датотеката.

Сите GNOME апликации користат ист дијалог за отворање и зачувување на датотеките, овозможувајќи ви доследен интерфејс.

Избирање на датотека за отворање

Дијалогот Отвори датотека ви овозможува да изберете датотека во апликацијата. Десната површина од дијалогот ги прикажува датотеките и папките на тековната местоположба.

За да изберете датотека може да го употребите глувчето или стрелките на тастатурата.Откако ќе ја изберете датотеката, треба да ја отворите:

•кликнете Отвори;•притиснете Enter;•притиснете Разделник;•двојно-кликнете на датотеката.

Ако наместо датотека отворите папка или локација, дијалогот Отвори датотека се ажурира за да се прикаже содржината на таа папка или локација.

За да ја смените локацијата прикажана на десната површина, направете едно од следново:

•Отворете папка што е сместена на тековната локација.•Отворете ставка од левата површина.На оваа површина се наоѓаат места како што се вашата папка Документи, вашата Домашна папка, носачи како што се ДВД-а и флеш-мемории, места од вашата мрежа и вашите Обележувања.•Кликнете едно од копчињата во лентата на патеката над површината за разгледување на датотеки. Ова ја прикажува хиерархијата на папките што ја содржат вашата тековна локација. Користете ги стрелките на тастатурата за секоја од страните на лентата за копчиња, ако списокот на датотеки е премногу долг за да го собере.

Долниот дел од дијалогот Отвори датотека може да содржи и други опции што се специфични за тековната апликација.

Филтрирање на списокот

Може да поставите во списокот да се појавуваат само датотеки од одреден вид. Изберете вид на датотека од паѓачката листа под површината за разгледување на датотеки. Списокот на видови на датотеки зависи од апликацијата што тековно ја користите. На пример, графичка апликација ќе разлистува сликовни видови на датотеки, а уредувач на текст ќе разлистува текстуални видови на датотеки.

Пронаоѓај-при-испишување

Ако го знаете името на датотеката што сакате да ја отворите, почнете да пишувате: списокот на датотеки ќе потскокне за да ги прикаже датотеките чиишто имиња започнуваат со знаците што ги испишувате. Со стрелките избирате од тие датотеки. Знаците што ги испишувате се појавуваат во поле долу десно во прозорецот доколку е избран преглед како листа. Доколку е избран преглед со икони, полето е лево.

За да го откажете Пронаоѓај-при-испишување, притиснете Esc.

Избирање на папка

Некогаш ќе биде потребно да изберете папка за работа, а не датотека. На пример, ако користите Менаџер на архиви за да отпакувате датотеки од архива, треба да изберете папка каде што ќе ги ставите. Во овој случај датотеките во тековната локација се во сиво и со притиснување Отвори кога е избрана датотеката, ќе се избере таа папка.

34


Отворање на локација

Може да испишувате целосна или релативна патека до датотеката што сакате да ја отворите. Целосната патека започнува со / за да се отвори дијалогот Отвори локација. На друг начин, притиснете Ctrl+L или десно-кликнете во десната површина и изберете Отвори локација.

Испишете патека од тековната локација или апсолутна патека почнувајќи со / (коса црта) или ~/ (тилда и коса црта). За да се поедностави испишувањето на целото име, полето Локација ги има следните содржини:

•Се прикажува паѓачки список на можни имиња на датотеки или папки. За да изберете од списокот, користете стрелка надолу или стрелка нагоре и Enter.•Ако испишаниот дел од името идентификува единствена датотека или папка, името само се допишува. Притиснете Tab за да го прифатите предложениот текст. На пример, ако испишете „Do“, а единствена датотека во папката што почнува со „Do“ е Documents , тогаш во полето се појавува целото име.

Отворање на далечински локации

Може да отворате датотеки на далечински локации (местоположби) со избирање на локација од левиот панел, или со испишување на патеката во дијалогот Отвори локација.

Ако сте поставиле лозинка за пристап кон далечинската локација, кога ќе ја отворате датотеката ќе биде побарано од вас да ја внесете лозинката.

Додавање и отстранување на Обележувања

За тековната локација да ја додадете на списокот на Обележаувања, пристиснете Додај на Обележувања. Може да ја додадете која било папка што е попишана во тековната локација со влечење во списокот.

За да отстраните обележувања од овој список, изберете го обележувањето и притиснете Отстрани.

Забелешка: Промените што ги правите во списокот на обележувања влијаат и на менито Места.

Прикажување на сокриени датотеки

За да се прикаже скриена датотека во списокот, десно-кликнете на списокот и изберете Прикажи сокриени датотеки.

Зачувување на датотекаПрвиот пат кога ќе ја зачувувате датотеката во апликацијата, ќе се појави дијалогот Зачувај

датотека и ќе побара од вас име и локација на зачувување на новата датотека. Последувателните зачувувања ја ажурираат оваа датотека. За да зачувате во нова датотека изберете Датотека > Зачувај како.

Можете да внесете име на датотека и да изберете локација за зачувување од паѓачкиот список на обележувања и често посетувани локации.

Зачувување на друго место (локација)

За да ја зачувате датотеката на место што не е попишано во паѓачкиот список, кликнете на натписот Прегледај други датотеки. Ова прикажува прелистувач на датотеки сличен на оној во дијалогот Отвори датотека.

Проширениот дијалог Зачувај датотека ги има истите содржини како и дијалогот Отвори датотека, како што е филтрирање, пронајди-при-испишување и додавање и отстранување на обележувања.

35


Заменување на постоечка датотека

Ако испишете име на постоечка датотека, ќе бидете прашани дали сакате да ја замените постоечката датотека со оваа.

Испишување на патекаЗа да одредите патека за зачување на датотека, испишете го во полето за Име. Штом ќе почнете

да пишувате се прикажува паѓачки список на можни имиња на датотеки и папки. За да бирате од списокот користете ги стрелките од тастатурата за нагоре и надолу. Ако она што сте го испишале се поклопува само со една папка или датотека, притиснете Tab за името само да се доиспише.

Улогата на администраторот

Во Ubuntu, од безбедносни причини, административите задачи се доверени на корисници со посебни привилегии. Администраторски пристап е овозможен само за одделни корисници, кои можат да ја користат наредбата sudo за извршување на администраторски задачи. Првата корисничка сметка што ќе ја образувате за време на инсталацијата ќе биде со пристап за sudo. Може да го ограничите и овозможите sudo пристапот за корисниците преку апликацијата Корисници и групи.

Кога извршувате апликација што бара административни привилегии, sudo ќе побара лозинка. Ова осигурува дека измамнички апликации нема да го оштетат вашиот систем, а претставува и потсетник дека влегувате во област на извршување на административни задачи кои што бараат да се биде внимателен. Меѓутоа, секој пат кога ќе внесете лозинка системот ја памти 15 минути, за да не мора пак да ја внесувате.

За да користите sudo кога работите со наредбодавната линија, едноставно напишете „sudo“ пред наредбата што треба да се изврши. Sudo тогаш ќе ја побара вашата лозинка.

Sudo ќе ја памети лозинката одредено време. Почетно е зададено 15 минути, но тоа може да се смени. Оваа содржина е направена за да им овозможи на корисниците да извршуваат повеќе задачи едновремено, без да мора за секоја посебно да внесуваат лозинка.

Забелешка: Внимателно при извршување на административните задачи, може да го оштетите оперативниот систем.

Други совети за користење на sudo.

•За користење на „root “ терминал, во наредбодавната линија напишете „sudo -i“.•Сите предзададени графички алатки за конфигурирање во Ubuntu веќе

користат sudo, така што ако е потребно ќе побараат лозинка.

36


37


СЕСИИ

Почнување на сесијаСесија е времето на користење на сметачот помеѓу пријавување и одјавување. Пријавувањето го означува почетокот на сесијата. Во пријавниот прозорец во соодветното поле го внесувате вашето корисничко име, а потоа и вашата лозинка и ги избирате опциите, како што е јазикот што ќе го користите за време на вашата сесија.

Забелешка: Вообичаено, одјавувањето ја завршува сесијата, но може да изберете да ја зачувате состојбата на вашата сесија и при следното пријавување да продолжите во истата сесија.

ПријавувањеЗа да се почне сесија, следете ги следните чекори:

1. Во пријавниот прозорец кликнете на иконата Сесија. Од достапните можности изберете GNOME работна околина.2. Во пријавниот прозорец, во полето Корисничко име, внесете го вашето корисничко име и притиснете Enter.3. Во пријавниот прозорец, во полето Лозинка, внесете ја вашата лозинка и притиснете Enter.Откако успешно ќе се пријавите, ќе забележите поздравно прозорче што ве информира за чекорите што GNOME ги презема за да започне сесијата. Кога се ќе биде подготвено, се појавува Работната површина и тогаш може да почнете со работа. Ако сакате да го исклучите или рестартирате системот пред да се пријавите, кликнете на иконата Систем во пријавниот прозорец. Се појавува дијалог. Одберете ја опцијата што ви треба и кликнете Во ред.

Користење на друг јазикЗа да започнете сесија во друг јазик направете го следното:1. Во пријавниот прозорец кликнете на иконата Јазик. Изберете го јазикот што ви треба од

списокот на достапни јазици.2. Внесете ги вашите име и лозинка како што беше објаснето погоре.

Забелешка: Кога влегувате во сесија со различен јазик, вие го избирате јазикот на корисничкиот интерфејс. Не ја одредувате поддршката на тастатурата за сесијата. За да изберете поддршка за тастатурата на соодветниот јазик користете го аплетот Индикатор на тастатура.

Заклучување на екранотЗаклучувањето на екранот ви овозможува да го оставите вашиот сметач без надгледување и да

спречите пристапување кон вашите апликации и информации од страна на други лица. Додека екранот е заклучен, работи чуварот на екранот.

За да го заклучите екранот:•изберете Систем > Заклучи екран;•ако на панелот има копче Заклучи екран, кликнете на него.

38


Забелешка: Копчето Заклучи екран НЕ е почетно поставено. Ако сакате да го користите треба вие да го додадете.

За да го отклучите екранот, мрднете го глувчето или притиснете некое копче на тастатурата, а потоа внесете ја вашата лозинка.

Управување со сесијатаЗа да го конфигурирате управувањето со сесијата користете ја алатката за претпочитувања

Систем > Претпочитувања (Преференци) > Сесии. Оваа алатка ги препознава следните видови на апликации:

•Апликации што се сесиски управувани. Кога ќе ги зачувате поставувањата за вашата сесија, управувачот на сесии ги зачувува сите сесиски управувани апликации. Ако се одјавите, а потоа пак се пријавите, сесискиот управувач автоматски ги стартува сесиски управуваните апликации. •Апликации што не се сесиски управувани. Кога ќе ги зачувате поставувањата за вашата сесија, управувачот со сесијата не зачувува ниту една апликација што не е сесиски управувана. Ако се одјавите, а потоа повторно се пријавите, сесискиот управувач нема да стартува сесиски неуправувани апликации. Мора рачно да ги стартувате потребните апликации. Алтернативно, може да ја употребите алатката за претпочитувања Сесии за да поставите сесиски неуправувани апликации да се стартуваат автоматски.

Дефинирање на однесување на сесија при пријавување и одјавувањеЗа да поставите како се однесува сесијата кога се пријавувате и одјавувате, употребете ја алатката

за претпочитувања Сесии. Направете ги измените во јазичето Опции на сесијата. На пример, може да одберете да се прикажува поздравно прозорче кога ќе се пријавите.

Апликации што се подигаат при пријавувањеМоже да поставите вашите сесии да започнуваат со апликации што не се сесиски управувани.

За да конфигурирате сесиски НЕ-управувани апликации за стартување, користете ја алатката за претпочитувања Сесии. Користете го јазичето Програми за подигнување за да додавате, уредувате и бришете апликации. Ако ги зачувате поставувањата и се одјавите, следниот пат кога ќе се пријавите, апликациите за подигнување се стартуваат (подигнуваат) автоматски.

Прелистување на апликации во тековна сесијаЗа да прелистувате апликации во тековната сесија, користете ја алатката за претпочитувања

Сесии. Јазичето Тековна сесија прикажува:

•сите GNOME апликации што тековно се извршуваат, што можат да се поврзат со управувачот на сесија и што можат да ја зачуваат состојбата на апликацијата;•сите алатки за претпочитувања што можат да се поврзат со управувачот на сесија и што можат да ја зачуваат состојбата на алатката.

Може да го користите јазичето Тековна сесија за да извршувате ограничен број на дејства во својствата на сесијата на апликацијата или на алатката за претпочитувања. На пример, може да ги уредувате редоследот на подигнување и стилот на рестартување на апликациите или алатките за претпочитувања што се во списокот.

Зачувување на поставувањата на сесијатаЗа да ги зачувате поставувањата, направете ги следните чекори:

1. Конфигурирајте ја вашата сесија за автоматски да ги зачувате поставувањата кога ќе завршите со сесијата. За да ја конфигурирате сесијата, користете ја алатката за претпочитувања Сесии. Се стартува алатката за претпочитувања Сесии. Означете го полето за Автоматски зачувај

39


промени за сесија, во јазичето Опции на сесија.2. Завршете ја сесијата.

Завршување на сесијатаКога ќе завршите со користење на сметачот, може да изберете што да направите.

•Може да се одјавите, за да може друг корисник да се пријави и да работи. За да се одјавите изберете Систем > Одјавување.•Може да го исклучите вашиот сметач. За да го исклучите сметачот изберете Систем > Исклучи.•Зависно од конфигурацијата на вашиот сметач, може сметачот да го ставите и во Хибернација. За време на хибернација има помала потрошувачка на енергија, а сепак состојбата на сметачот е зачувана: сите апликации што извршуваат и отворените документи.

Кога сакате да завршите сесија, апликациите со незачувани датотеки ќе ве предупредат. Може да изберете да го зачувате својот труд или да ја откажете наредбата за одјавување или исклучување.

Пред да ја завршите сесијата може да ги зачувате вашите тековни поставувања за подоцна да се вратите во сесијата. Во алатката за претпочитувања Сесии може да ја означите можноста за автоматско зачувување на тековните поставувања.

40


41


РАБОТА СО ДАТОТЕКИ И ДИРЕКТОРИУМИ

Директориуми и датотечни системи Датотечните системи на Linux и Unix се организирани во хиерархиска структура, како дрво. Највисокото ниво на датотечниот систем е / или root директориумот. Во Unix и Linux се смета за датотека, вклучувајќи ги и дисковите, партициите и отстранливите носачи. Сите датотеки и директориуми се под root директориумот.

Под root (/) директориумот има неколку важни системски директориуми кои се користат од сите Linux дистрибуции.

•/bin - важни бинарни апликации•/boot - потребни датотеки за бутирање на системот •/dev - датотеки за уредите •/etc - конфигурациски датотеки, скрипти за стартување и сл.•/home - домашните директориуми на локалните корисници •/lib - системски библиотеки•/lost+found – обезбедува lost+found систем за датотеките што се наоѓаат под root (/) директориумот•/media – монтирани отстранливи носачи како ДВД-а, дигитални камери и сл...•/mnt – монтирани датотечни системи•/opt – обезбедува место за опционални апликации кои би биле инсталирани•/proc – посебен динамички директориум кој ја одржува информацијата за состојбата на системот, вклучувајќи ги и тековно стартуваните процеси•/root – домашен директориум за root корисникот•/sbin – важни системски бинарни датотеки•/srv – обезбедува локација за податоците користени од серверите•/sys – содржи информации за системот•/tmp – привремени датотеки •/usr – апликации и датотеки што се претежно достапни за сите корисници•/var – променливи датотеки како логови и бази на податоци.

Прегледи за приказ на папки и датотекиПреку менито „Поглед“ од паѓачката листа може да изберете „Преглед како икони“ или „Преглед

како список“ за преглед на содржината од папките.

Преглед како икониКога содржината на папката е прикажана преку Преглед на икони може да назначите како да ги

организирате предметите од папката. Одберете Поглед > Намести ги предметите. Опциите од подменито „Намести ги предметите“ се прикажани во следната табела:

Опција Опис

Рачно Изберете ја оваа опција за да ги наредите предметите рачно и влечете ги предметите до саканата локација на панелот за преглед.

По име Изберете ја оваа опција за да ги наредите предметите по азбучен ред.

42


Опција Опис

По големина Изберете ја оваа опција за да ги наредите предметите по големина со најголемата датотека прва. Папките се сортираат по бројот на датотеките што ги содржат, а не по големината на датотеките.

По тип

Изберете ја оваа опција за да ги наредите предметите по азбучен ред на типот на објектот. Предметите се сортирани по описот на нивниот MIME тип. MIME типот го определува форматот на датотеката и и овозможува на апликацијата да ја прочита датотеката. На пр. e-mail апликација може да детектира дека во e-mail-от има прикачено PNG датотека според image/png MIME типот.

По датум на промена

Изберете ја оваа опција за да ги наредите предметите според датумот на последна промена. Најскоро променетите датотеки се први.

По амблеми Изберете ја оваа опција за да ги наредите предметите според додадените амблеми. Предметите се сортирани по азбучен ред според името на амблемот. Предметите без амблеми се последни.

Компактен распоред Изберете ја оваа опција за да ги наредите предметите поблиску едни до други.

Обратен редослед

Изберете ја оваа опција за да ги наредите предметите по обратен редослед од оној по кој се сортирани.

Преглед како списокКога ја гледате содржината на папките како листа, може да ги подредувате предметите со кликање

на заглавјето на колоната која го означува својството по коешто сакате да ги подредите. За обратен редослед кликнете уште еднаш на истата колона.

За додавање и одземање на колони во прегледот како список изберете Поглед > Видливи колони.Прелистувачот на датотеки го помни подредувањето на датотеките за секоја папка. Секој нареден

пат кога ја прикажувате папката, предметите се подредени како што сте избрале претходно. За да го вратите основното подредување на датотеките изберете Поглед > Ресетирај го погледот на стандардно.

Промена на големината на предметите во ПогледотМоже да ја промените големината на предметите во погледот на следните начини:

•за да ги зголемите предметите, изберете Поглед > Зумирај;•за да ги намалите предметите, изберете Поглед > Одзумирај; •за да ги вратите предметите на нормална големина, изберете Поглед > Нормална големина.

Може да ги користите и копчињата за зумирање на локациската лента во прелистувачот на датотеки. Во табелата е опишано како се користат копчињата.

Копче Име на копчето Опис

Одзумирај Кликнете на ова копче за да ги намалите предметите.

100% Нормална големина Кликнете на ова копче за да ги вратите предметите на нормална големина.

Зумирај Кликнете на ова копче за да ги зголемите предметите.

Прелистувачот на датотеки ја помни големината на предметите за секоја папка. Секој нареден пат кога ја прикажувате папката, предметите се прикажани како што сте избрале претходно. За

43


да ги вратите предметите на основната големина изберете Поглед > Ресетирај го погледот на стандардно.

Избирање на папки и датотекиНачините за избирање на папки и датотеки во Прелистувачот на датотеки се опишани во следната

табела:

Задача Дејство

Избирање на предмет Кликнете на предметот.

Избирање на соседни предмети

Во Преглед на икони повлечете околу датотеките што сакате да ги одберете.

Во преглед на листа кликнете на првиот предмет што сакате да го изберете, притиснете и држете на копчето Shift, а потоа кликнете на последниот предмет од групата.

Избирање на повеќе предмети

Притиснете и држете на копчето Ctrl. Кликајте на предметите што сакате да ги изберете.

Или притиснете и држете на копчето Ctrl и влечете околу датотеките што сакате да ги изберете.

Избирање на сите предмети во папката Изберете Уреди > Означи ги сите.

За да ја извршите основната операција над датотека или папка, кликнете двојно врз неа. Може да го поставите прелистувачот на датотеки, операциите да се извршуваат и со едно кликнување.

Прелистувачот на датотеки ви овозможува избирање на датотеки според нивните имиња и број на wildcards (заменка за знак или повеќе знаци). Пример во следната табела:

Шара Датотеки

note.* Вака ќе ги изберете сите датотеки чие име содржи „note“ со која било наставка.

*.mp3 Вака ќе ги изберете сите датотеки со.mp3 наставка.

*memo* Вака ќе ги изберете сите папки и датотеки чие име го содржи зборот „memo“.

За да ја избирате по Шара од менито изберете Уреди > Изберете Шара.

Влечи-и-спушти во Прелистувачот на датотекиСо влечи-и-спушти може да извршувате неколку акции во прелистувачот на датотеки. Во зависност

од акцијата поинтерот на глувчето го менува изгледот. Во следната табела се опишани акциите со влечи-и-спушти:

Задача Акција Покажувач на глувчето

Преместување на предмет Влечи го предметот до нова локација.

44


Задача Акција Покажувач на глувчето

Копирање на предмет

Кликнете на предметот, притиснете го и држете го копчето Ctrl и влечете го предметот до локацијата каде сакате да го ископирате.

Креирање на симболичка врска до предмет

Кликнете на предметот, притиснете и држете Ctrl+Shift. Влечете го предметот до локацијата каде сакате да ја креирате симболичката врска.

Што да се прави со предметот што се влече

Кликнете на предметот и притиснете и држете Alt. Може да го користите и средното копче на глувчето за истата операција. Влечете го предметот до саканата локација, отпуштете го копчето на глувчето. Се појавува скокачко мени. Изберете една од следните опции: • Премести тука Го преместува предметот до саканата локација. • Копирај тука Го копира предметот до саканата локација.• Направи врска тука Креира симболичка врска на предметот на локацијата. • Постави како заднина Ако предметот е слика може да го постави за заднина на работната површина или панелот за преглед.• Откажи Ја откажува операцијата влечи-и-спушти.

Преместување на папки и датотекиЗа да преместите датотека или папка на нова локација:

1. Отворете два прелистувачи на датотеки:• Во едниот прозорец предметот кој сакате да го преместите.• Во другиот прозорец новата локација каде што сакате да го преместите предметот.

2. Влечете ја датотеката или папката што сакате да ја преместите. Ако новата локација е прозорец тогаш пуштете го предметот каде било во прозорецот. Ако новата локација е папка, спуштете го предметот врз папката.

За да преместите датотека или папка во папка, што е едно ниво подолу од тековното, не мора да отворате нов прозорец, туку само влечете ја датотеката или папката до новата локација во истиот прозорец.

Отсечи и вметни на нова локација1. Изберете ја датотеката или папката што сакате да ја преместите, а потоа изберете Уреди >Отсечи. 2. Отворете ја папката кадешто сакате да ја преместите датотеката или папката, а потоа изберете Уреди > Вметни.

Копирање на папки и датотеки За да копирате папка или датотека:

1. Отворете два прозорци на прелистувач на датотеки:•Едниот го содржи предметот што сакате да го копирате.•Во другиот прозорец новата локација каде што сакате да го копирате предметот.

2. Влечете ја датотеката или папката што сакате да ја преместите, држејќи го притиснато копчето Ctrl. Ако новата локација е прозорец, тогаш пуштете го предметот каде било во прозорецот. Ако новата локација е папка, спуштете го предметот врз папката.

За да ја копирате датотеката или папката во папка, што е едно ниво подолу од тековното, не мора

45


да отворате нов прозорец, туку само влечете ја датотеката или папката до новата локација во истиот прозорец, држејќи го притиснато копчето Ctrl.

Може да копирате датотека или папка во друга папка на следниот начин:1. Изберете ја датотеката или папката што сакате да ја копирате, а потоа изберете Уреди > Копирај. 2. Отворете ја папката каде што сакате да ја копирате датотеката или папката, а потоа изберете Уреди > Вметни.

Дуплирање на датотека или папкаЗа да направите копија во тековната папка:

1. Изберете ја датотеката или папката што сакате да ја дуплирате.2. Избери Уреди > Дуплицирај.

Во тековната папка се појавува копија од датотеката или папката.

Креирање на папкаЗа да креирате папка:

1. Отворете ја папката каде што сакате да ја креирате новата папка.2. Изберете Датотека > Креирај папка. Или со десен клик на прозорецот изберете од менито Креирај папка.На местото е додадена неименувана папка. Избрано е името на папката.3. Напишете го името на папката, а потоа притиснете Enter.

Мостри и документиМоже да креирате мостри од документите што често ги креирате. Може да пристапите до папката

со мостри преку Оди > Мостри.Името на мострата е прикажано како подмени во Креирај документ менито.Може да креирате потпапки во папката Мостри. Потпапките се прикажани како подменија во

менито Креирај документ.Може да ги споделувате мострите. Креирајте симболичка врска од папката со мостри до папката

што ги содржи мострите. Ако имате мостри, можете од нив да креирате документ.За да креирате документ:

1. Изберете ја папката кадешто сакате да креирате нов документ.2. Изберете Датотека > Креирај документ или со десен клик на панелот за преглед изберете Креирај документ.

Имињата на постоечките мостри се прикажани како подмени во менито Креирај документ.3. Двојно кликнете на името на мострата од која сакате да креирате документ.4. Преименувајте го документот и снимете го во саканата папка.

Преименување на датотеки и папкиЗа да преименувате датотека или папка:

1. Изберете ја датотеката или папката што сакате да ја преименувате.2. Изберете Уреди > Преименувај или со десен клик на датотеката или папката што сакате да ја преименувате со десен клик и изберете Преименувај.Избрано е името на папката или датотеката.3. Напишете го новото име на папката или датотеката и притиснете Enter.

Преместување на папка во Ѓубрето (Recycle Bin)За да преместите датотека или папка во Ѓубрето:

1. Изберете ја датотеката или папката што сакате да ја преместите во Ѓубрето. 2. Изберете Уреди > Премести во ѓубрето или со десен клик на датотеката или папката

46


изберете Премести во ѓубрето.Може и да ја извлечете папката или датотеката до Ѓубрето на работната површина.Кога преместувате датотека или папка од пренослив носач, во Ѓубрето тие се зачувани во

локацијата Ѓубре на носачот. За да ги отстраните трајно треба да го испразните Ѓубрето.

Бришење на папка или датотека Кога бришете папка или датотека, тие не се преместени во Ѓубрето, туку веднаш се отстранети од

датотечниот систем. За да избришете датотека или папка:

1. Изберете ја датотеката или папката што сакате да ја избришете.2. Изберете Уреди > Бриши или со десен клик на датотеката или папката, изберете Бриши.Или изберете ја датотеката или папката што сакате да ја избришете и притиснете Shift+Del.

Креирање на симболичка врска до папка или датотека Симболичка врска е посебен тип на датотеката што покажува на друга датотека или папка. Кога

извршувате акција врз симболичка врска, акцијата се извршува врз датотеката или папката кон која покажува врската. Кога бришете симболичка врска, ја бришете само врската, а не и датотеката кон која покажува.

Изберете ја датотеката или папката за да креирате симболичка врска и изберете Уреди > Направи врска. Додадена е врска во тековната папка.

Може да креирате врска и со влечење на датотеката или папката, држејќи Ctrl+Shift до местото каде што сакате да ја креирате врската.

Стандардно, прелистувачот на датотеки додава амблеми на симболичките врски.Допуштањата на симболичката врска се определени од датотеката или папката кон која покажува.

Прегледување на својствата на датотеката или папката За да ги прегледате својствата на датотека или папка:

1. Изберете ја датотеката или папката чии својства сакате да ги прегледате. 2. Изберете Датотека > Својства. Се прикажува дијалогот Својства. 3. Кликнете Затвори за да го затворите дијалогот.

Во следната табела се својствата кои може да ги прегледате или поставите за датотеките и папките:

Својство Опис

Име Името на датотеката или папката. Можете да го преименувате овде, промените ќе бидат применети откако ќе го затворите дијалогот.

Тип Типот на објект, на пример датотека или папка.

Локација Системската патека до објектот, односно каде се наоѓа, релативно на системскиот root.

Простор Просторот каде папката се наоѓа, физичката локација, на пример тврд диск или CDROM.

С л о б о д е н простор Слободен простор на медиумот каде што се наоѓа папката.

MIME тип Официјално именување за типот на објект.

Променето Датум и време кога објектот е променет последен пат.

Пристапено Датум и време кога објектот е прегледуван последен пат.

47


Допуштања (пермисии) за датотекиДопуштањата (пермисиите) определуваат каков тип на пристап имаат корисниците до датотеката

или папката. На пример, може да определите дали другите корисници ќе можат да гледаат и менуваат ваша датотека или само да ја гледаат, без да можат да ја менуваат.

Секоја датотека припаѓа на одреден корисник и е поврзана со групата во која припаѓа сопственикот. Супер корисникот “root” има можност да пристапува до која било датотека во системот.

Може да поставите допуштања (пермисии) за три категории на корисници:Сопственик Корисникот кој ја креирал датотеката или папката.Група Група на корисници на која и припаѓа сопственикот на папката или датотеката.Други Сите останати корисници.За секоја категорија на корисници, можат да се постават различни допуштања, кои се однесуваат

различно за датотеки и за папки.read Датотеките може да се отворат. Содржината на папката може да се прикаже.write Датотеките може да се променуваат или бришат. Содржината на папките може да се променува.execute Извршните датотеки можат да се стартуваат како програма. Може да се пристапува во папките.

Промена на допуштања (пермисии) Промена на допуштања (пермисии) на датотека За промена на допуштања (пермисии) на датотека:

1. Изберете ја датотеката што сакате да ја промените.2. Изберете Датотека >Својства. Се отвора прозорецот за својства.3. Кликнете на јазичето Пермисии. 4. За да ја смените групата на датотеката, изберете ја саканата група од паѓачкото мени.5. Изберете од допуштањата (пермисиите) за сопственикот, групата и другите:НиштоНе е можен никаков пристап до датотеката.Само за читањеКорисниците може да отворат датотека и да ја видат содржината, но не можат да ја променуваат.Читај и запишувајДатотеките може да се читаат и да се променуваат.6. За да може датотеката да се стартува како програма, изберете Изврши.

Промена на пермисии на папкаЗа промена на пермисиите на папка:

1. Изберете ја папката чии претпочитувања (пермисии) сакате да ги промените.2. Изберете Датотека >Својства. Се отвора прозорецот за својства.3. Кликнете на јазичето Допуштања (Пермисии). 4. За да ја смените групата на папката, изберете ја саканата група од паѓачкото мени.5. Изберете од пермисиите за сопственикот, групата и другите:НиштоНе е дозволен пристап до папката.Само листај ги датотекитеКорисниците може да ги видат предметите во папката, но не можат да ги отворат.

48


Пристап до датотекиПредметите во папката може да се отворат и променат, доколку нивните сопствени пермисии го дозволуваат тоа.Креирај и бриши датотеки

Корисникот може да креира нови датотеки, како и да ги брише и да им пристапува на постоечките.За да ги поставите допуштањата (пермисиите) на сите предмети во папката, поставете ги

Пристап на датотека и Изврши, а потоа кликнете на Примени ги допуштањата (пермисиите) на датотеките внатре.

Додавање на забелешки на датотеките и папките Забелешки на датотеките и папките може да додавате на следните начини:

• од дијалогот за својства;• преку Забелешки од страничната површина.

За да додадете забелешка преку Дијалогот за својства:1. Изберете ја папката или датотеката на која сакате да додадете забелешка.2. Изберете Датотека> Својства. Се отвара прозорецот за својства.3. Кликнете на јазичето Забелешки. Запишете ја забелешката.4. Кликнете Затвори за да го затворите дијалогот. Амблем забелешка е додаден на датотеката или папката.

За бришење на забелешка избришете го текстот од јазичето Забелешка.За додавање на забелешка преку Забелешки од страничната површина:

1. Отворете ја датотеката или папката за која сакате да додадете забелешка.2. Изберете Забелешки од паѓачкото мени во горниот дел на страничната површина. За да се прикажи страничната површина изберете Поглед > Странична површина. 3. Запишете ја забелешката. Амблем за забелешка е додаден на датотеката или папката во прозорецот за преглед и икона за забелешка во страничната површина. Може да кликнете на иконата за да ја видите забелешката.

За да избришете забелешка, само избришете го текстот од забелешката на Страничната површина.

Користење на обележувачи за омилените локации Може да чувате список од вашите омилени локации кои најчесто ги посетувате.Обележувачите се наоѓаат на следните места:

• Менито Места на горниот панел.• Менито Места во прозорецот на папката.• Менито Обележувачи во Прелистувачот на датотеки.• Страничната површина на дијалогот Отвори датотека. Ова ви овозможува брзо да отворите датотека што се наоѓа на една од обележаните локации.• Список со често посетувани локации во дијалогот Сними датотека. Ви овозможува брзо да зачувате датотека на обележана локација.

Додавање на обележувачиЗа додавање на обележувач, отворете ја папката или локацијата што сакате да ја обележите, а

потоа изберете Места > Додај обележувач.Или во прелистувачот на датотеки изберете Обележувачи > Додај обележувач.

Уредување на обележувачи1. Изберете Места >Уреди обележувачи или во прелистувачот на датотеки Обележувачи>Уреди. Се прикажува дијалогот Уреди Обележувачи.2. Изберете го обележувачот на левата страна од дијалогот. Десно променете ги подробностите за обележувачот:

49


Елемент од дијалогот Опис

Име Напишете го името што сакате да го користите за обележувачот.

Локација Назначете ја локацијата на обележаната датотека или папка.Патеката е во формат: file:/// URI.

3. За бришење, изберете го обележувачот на левата страна од дијалогот и кликнете на Отстрани.

Користење на Ѓубрето „Ѓубре“ е посебна папка што ги содржи датотеките кои не сакате да ги зачувате. Датотеките во

Ѓубре не се трајно избришани се додека не го испразните. Овој процес постои за во случај да се премислите или доколку случајно сте избришале погрешна датотека.

Во Ѓубре може да преместувате:• датотеки;• папки;• објекти од работната површина.

Ако сакате да вратите датотека од Ѓубрето, може да го отворите и да ја преместите датотеката на друго место. Ако го испразните Ѓубрето, трајно ја бришeте неговата содржина.

Прикажување на ЃубретоЗа да ја прикажете содржината на Ѓубрето:

• Од прелистувачот на датотекиИзберете Оди> Ѓубре. Содржината од Ѓубрето е прикажана во прозорецот.• From a spatial windowИзберете Места >Ѓубре. Содржината на Ѓубрето е прикажана во прозорецот.• Од работната површинаСо двоен клик врз иконата на Ѓубре.За да го испразните ЃубретоМоже да ја испразните содржината на Ѓубрето на следните начини:• Во прелистувачот на датотеки Изберете Датотека > Испразни го ѓубрето.• Од работната површина

Со десен клик на Ѓубре, изберете Испразни го ѓубрето.Кога го празните Ѓубрето, ги уништувате сите датотеки. Осигурајте се дека во Ѓубре има само

датотеки кои повеќе не ви се потребни.

Скриени датотеки Прелистувачот на датотеки стандардно не прикажува извесни системски и заштитни датотеки

и папки. Ова ги спречува случајните модификации кои би ја влошиле функционалноста на компјутерот. Прелистувачот не ги прикажува:

• скриените датотеки чие име започнува со точка (.);• заштитната копија на датотеките чие име завршува со (~);• датотеките наведени во папка.hidden.

Може да ги прикажете скриените датотеки со избирање на Поглед > Покажи скриени датотеки.Криење на датотека или папкаЗа криење на датотека или папка во Прелистувачот на датотеки, или преименувајте го во име што

започнува со „.“ или креирајте текстуална датотека што ќе ја именувате.hidden и во неа запишете ги имињата на датотеките или папките што сакате да ги скриете.

именадатотека именапапка

50


За да ги видите промените можеби ќе треба да го "освежите" (превчита) прозорецот со притискање на Ctrl+R.

Пакување (компресија) на датотеки Датотеките може да се компресираат во разни формати. Некои од нив Ubuntu ги отвора

автоматски, а другите можат да се отворат со дополнително инсталирани пакети.

Основни архиви• Повеќето архиви можат да се отворат со Менаџер на архиви.• Кликнете со десното копче на архивата и изберете Отпакувај тука за да ги отпакувате датотеките во тековниот директориум.• За поголема контрола од менито изберете Отвори со Менаџер на архиви. • Со двоен клик на архивата ќе се отвори со Менаџерот на архиви. На овој начин се постигнува истото што и со избирање на Отвори со Менаџер на архиви.

За покомплетна информација за поддржаните формати видете во делот Менаџер на архиви. Не-архивски форматиМенаџерот на архиви може да отвори датотеки кои технички не се сметаат за архиви.Debian пакети за инсталација (.deb)

• DEB датотеките, всушност, се програми што треба да се инсталираат.• Може да ги инсталирате со двоен клик на.deb датотеката или со десен клик и избор на „Отвори со GDebi Инсталер на пакети “. • Инсталација преку наредбодавна линија • Отворете терминал. • Појдете во директориумот каде што се наоѓа .deb датотеката. • Внесете ја следната наредба. Заменете <imenadatoteka.deb> со името на конкретната датотека што ја инсталирате.

sudo dpkg -i <imenadatoteka.deb>

ЦД слики (.iso)• ISO сликите се датотеки подготвени за снимање на ЦД. • ISO сликите, исто така, може и да се монтираат.

Java Archives (.jar)

• JAR датотеките се јава програми.

Firefox extensions (.xpi)

•XPI се додатоци за Mozilla Firefox. •Стартувајте го Firefox и изберете Датотека>Отвори.•Изберете ја.xpi датотеката и притиснете го копчето “Отвори”. Firefox ќе го

инсталира додатокот.

Формати на архиви

7zip (.7z)

Менаџерот на архиви го поддржува 7zip форматот на компресија.• Откако ќе го инсталирате p7zip пакетот од универзалниот репозиториум, Менаџерот на архиви ќе ги отвора 7z архивите.• За да бидат поддржани и 7z архивите заштитени со лозинка, треба да го инсталирате p7zip-full пакетот.

Ace (.ace)

• Овој невообичаен облик е екстрахиран со користење на алатката This uncom-

51


mon „unace“. Инсталирајте го unace од Universe repository. • ACE архивите не се поддржани од Archive Manager. Мора да ги отворите преку наредбодавната линија. • unace x <filename>.ace• Ако се соочите со пораки за грешка, датотеката што сте се обиделе да ја отпакувате е премногу нова за верзијата на unace во репозиторимот. Одете на страната на развивачот и симнете го „Unace for Linux“. Отпакувајте ја unace бинарната датотека и заменете ја вашата тековна верзија на unace.

sudo mv /location/of/new/unace /usr/local/bin/unace

Rar (.rar)

• Rar е неслободен формат на архива креиран од Rarsoft. Version 3.0 is not su-pported by any free tools. • Слободната програма unrar-free поддржува rar до верзија 2. • За поддршка за rar верзија 3, инсталирајте го пакетот unrar.

GNU Tar (.tar)

• .tar архивата е стар формат направен за ленти. Се состои од датотеки што секвенцијално се додадени на една датотека.• TAR архивата може да се отпакува со користење на Менаџерот на архиви.• TAR архивите, исто така, може да се отпакуваат од наредбодавната линија. Видете man tar за повеќе информации за користењето на наредбата.

GNU Tar GZ (.tar.gz.tgz)

• Tar GZ архивата е gzip компресирана.tar архива.• Tar GZ архивите може да се отпакуваат со Менаџерот на архиви.• Tar GZ архивите исто така можат да се отпакуваат од наредбодавната линија. Видете man tar за повеќе информации за користењето на наредбата.

GNU Tar bzip2 (.tar.bz2)

• Tar BZ2 архивата е bzip2 компресирана.tar архива.Bzip2 компресираните архиви се помали од gzip архивите, но за bzip комресија се потребни поголеми процесорски ресурси отколку gzip компресијата. • Tar BZ2 архивата може да се отпакува со Менаџерот на пакети.• Tar BZ2 архивите, исто така, може да се отпакуваат од наредбодавната линија. Видете man tar за повеќе информации за користењето на наредбата.

Zip (.zip)

• Ова е постар формат на архива што потекнува од PKZip. Развиен е во 1989 од Фил Кац (Phill Katz). • ZIP датотеките може да се отпакуваат со Менаџерот на пакети.

Запишување на ЦД или ДВДЗапишувањето на ЦД или ДВД е корисно за правење заштитна копија од вашите податоци или за

споделување на вашите документи, фотографии, музика со другите. За таа цел на вашиот компјутер треба да има ЦД или ДВД запишувач.

Едноставен начин да проверите дали имате ЦД или ДВД запишувач е да изберете Места > Компјутер. Ако иконата има изрази како “CD-RW” или “DVD(+-)R” тогаш може да се запишуваат ЦД или ДВД со вашиот компјутер.

Во секое време може да избирате датотеки кои сакате да ги запишете на диск. Прелистувачот на датотеки обезбедува посебна папка за датотеки и папки кои сакате да ги запишете на ЦД или ДВД.

52


Креирање на диск со податоциЗа да запишете на ЦД или ДВД:

1. Изберете Места > CD/DVD Креатор. Прелистувачот на датотеки ја отвора папката Креатор на ЦД/ДВД.2. Влечете ги папките и датотеките коишто сакате да ги запишете на ЦД или ДВД во папката Креатор на ЦД/ДВД.3. Внесете ЦД или ДВД во уредот за запишување на ЦД/ДВД на вашиот компјутер.4. Притиснете го копчето Запиши на диск, или изберете Датотека > Запиши на диск. Се отвора Запиши на диск дијалог.5. Преку дијалогот Запиши на диск одредете како сакате да запишувате на дискот:

Елемент на дијалогот Опис

Сними диск на Изберете го уредот на кој сакате да го снимите ЦД-то од паѓачката листа. За да креирате датотека-слика изберете ја опцијата Датотека-слика. Тоа е обична датотека што ги содржи сите податоци во ист формат како на ЦД, што може подоцна да ја запишете на ЦД.

Име на диск Во полето за текст внесете го името на ЦД-то.

Големина на податоци

Ја прикажува големината на податоците што ќе бидат запишани врз дискот. Празниот диск треба да е најмалку со таа големина.

Брзина на снимање Од паѓачката листа изберете ја брзината со која сакате да го снимате ЦД-то.

6. Кликнете на копчето Снимај.

Ако изберете Датотека слика, ќе се прикаже дијалог Изберете име на датотеката слика на дискот. Преку дијалогот одберете ја локацијата каде што сакате да ја снимите датотеката - слика на дискот. Стандардно, датотеките – слики на дискот имаат наставка.iso.

Се појавува дијалог Запишувам врз дискот. Постапката може да потрае, а по завршувањето се појавува порака која покажува дека постапката е завршена.

Копирање на ЦД/ДВДМожете да направите копија од ЦД/ДВД или на друг диск или на датотека-слика во вашиот

компјутер. За да направите копија:1. Внесете го дискот што сакате да го копирате.2. Изберете Места > Компјутер.3. Кликнете со десното копче на глувчето врз иконата за ЦД и изберете Копирај диск.4. Се покажува дијалогот Запиши на диск.

Креирање на диск од датотека - сликаМоже да запишете слика на диск врз ЦД или ДВД. На пример, може да симнете слика на диск од

Интернет или да ја креирате сами. Најчесто сликите на дискот имаат наставка .iso, па затоа и се нарекуваат исо датотеки.

За да запишете слика на дискот, кликнете на датотеката-слика со десен клик и изберете Сними на диск од менито.

53


КОНФИГУРИРАЊЕ НА UBUNTU

Кажано просто Ubuntu сам си работи. За разлика од Windows, овде не треба да се мачите со инсталирање на драјвери после инсталирањето на системот. Поддршката за хардверот е вградена во програмата на централниот кернел.Сепак, некогаш ќе сакате да го приспособите системот на своите потреби, на пример да го конфигурирате печатачот и сл.

Промена на поддршката за јазик на тастатуратаПромена на поддршката за јазик на тастатурата може да се направи преку тастатурата или преку

графичкиот интерфејс.Преку тастатурата, промена на поддршката се прави со едновремено притискање на копчињата

alt + shift. Промената се прикажува во долниот десен дел, веднаш до корпата за отпадоци. Освен што го прикажува тековниот јазик за тастатурата, кликнувањето на ова поле врши и промена на јазикот за поддршка на тастатурата. Тековно е инсталирана поддршка за USA (EN), MKD и ALB.

ГлувчеПоставувањата за глушецот може да се променат во дијалог-прозорецот за глушец (Систем >

Преференци > Глушец).

Чувар на екранотМоже да си изберете чувар на екранот и да изберете по колку време да се вклучи преку Систем

> Преференци >Чувар на екранот

ЗвукМоже да ја менувате гласноста со кликнување врз иконата-звучник, што се наоѓа во најгорниот

десен дел од работната површина. Двојно кликнување на оваа икона ќе даде прозорец во кој поединечно може да се поставува гласноста на звучните системи.

ПечатачиВашиот печатач автоматски ќе биде препознаен и конфигуриран од Ubuntu.

Совет: Видете дали печатачот е вклучен. Не може да биде препознаен од Ubuntu ако не е вклучен.

За да испечатите пробна страна: десен клик на иконата на печатачот и избирате Параметри. Се појавува прозорец за печатачот и најдолу има копче Испечати тест страница.

За да ги зададете поставувањата за печатење (вид на хартија, квалитет на печатење и сл.) одете во Систем > Администрирање > Печатење. Десен клик на иконата на печатачот и изберете Параметри. Кога ќе ги направите саканите поставувања затворете го прозорецот.

За да го следите или да го откажете текот на печатењето двоен клик на иконата на печатачот или десен клик > Печатење. Или, без да го отворате тој дијалог-прозорец, најгоре десно на работната површина се појавува икона на печатач. Двојно кликнување врз нејзе веднаш ќе го отвори дијалогот за редослед на печатењето.

Надворешни носачи на податоциТука би се подразбирале сите видови на складишта што надворешно се приклучуваат кон

сметачот. На пример: USB меморија, надворешен тврд диск или DVD читач/впишувач, дигитална

54


камера, читачи на мемориски картички, разни пуштачи на музика или слика (iPod и сл.) итн. Кон сите овие се пристапува на сличен начин. Откако ќе го прикачите за сметачот, се појавува прозорец од прелистувачот на датотеки со содржината во носачот и на работната површина ќе се појави икона. Кога ќе посакате да ја откачите направата, ќе треба прво да кликнете со десен клик врз неа и од менито да изберете Извади. Откако светлечката диода на направата ќе престане да светка, слободно ќе може и физички да ја откачите од сметачот.

СкенериСкенерите се инсталираат и конфигурираат автоматски. Ubuntu има добар софтвер за скенирање

XSane Image Scanner. Се наоѓа во Апликации > Графика.

BluetoothАко вашиот сметач има bluetooth можности, bluetooth иконата ќе се појави најгоре десно на

екранот. Оттука може да се конфигурираат сите аспекти на Bluetooth поврзувањето.

55


56



57


Што е Writer?

Writer (Пишувач) е програма за обработка на текст вклучена во пакетот Open.Office.org (ООо). Покрај стандардните карактеристики на зборовните процесори (проверка на правопис, речник на синоними, делење на зборовите со цртичка, автоматско коригирање, пронаоѓање и заменување, автоматско генерирање на содржини и индекси, циркуларни писма и друго), Writer ги поседува следните важни карактеристики:

• шаблони и стилови;• моќни методи за изглед на страници, вклучувајќи рамки, колони и табели;• вгнездување или поврзување на графики, табеларни пресметки и други објекти• вградени алатки за цртање;• главни документи;• следење на промени за време на прегледување;• интегрирање на бази на податоци, вклучувајќи и библиографски бази на податоци;• конвертирање на документот во ПДФ формат, вклучувајќи и обележувачи;• и многу други карактеристики.

Овие карактеристики се детално обработени во упатството за користење на Writer.

Интерфејс на Writer

Менија и алатници

Менијата се лоцирани во горниот дел на прозорецот на Writer. Кога ќе кликнете на името на некое од главните менија се прикажува список на сродни опции.

Writer има неколку типа на алатници: статички, движечки и вметнати. Статичките алатници можат да се направат движечки и обратно, движечките алатници можат да бидат статички. Горната статична алатник (стандардна позиција) се нарекува Стандарден алатник. Стандардната алатник е иста во сите апликации на OpenOffice.org. Втората горна алатник (стандардна позиција) се вика Форматирање.

Што е Writer?

Writer (Пишувач) е програма за обработка на текст вклучена во пакетот Open.Office.org (ООо). Покрај стандардните карактеристики на зборовните процесори (проверка на правопис, речник на синоними, делење на зборовите со цртичка, автоматско корeгирање, пронаоѓање и заменување, автоматско генерирање на содржини и индекси, циркуларни писма и друго) Writer ги поседува следните важни карактеристики:

• Шаблони и стилови• Моќни методи за изглед на страници, вклучувајќи рамки, колони и табели• Вгнездување или поврзување на графики, табеларни пресметки и други објекти• Вградени алатки за цртање• Главни документи• Следење на промени за време на прегледување• Интегрирање на бази на податоци, вклучувајќи и библиографски бази на податоци• Конвертирање на документот во ПДФ формат, вклучувајќи и обележувачи• И многу други карактеристики

Овие карактеристики се детално обработени во упатството за користење на Writer.

Интерфејс на Writer

Менија и алатници

Менијата се лоцирани во горниот дел на прозорецот на Writer. Кога ќе кликнете на името на некое од главните менија се прикажува список на сродни опции. Writer има неколку типа на алатници: статички, движечки и вметнати. Статичките алатници можат да се направат движечки и обратно, движечките алатници можат да бидат статички. Горната статична алатник (стандардна позиција) се нарекува Стандардна алатник. Стандардната алатник е иста во сите апликации на OpenOffice.org. Втората горна алатник (стандардна позиција) се вика Форматирање.

Стандардна алатникАлатник Форматирање

Слика 1: Writer алатници

Промена на преглед на документ

Writer има неколку начини за преглед на документ: Изглед за печатење, изглед за веб, цел екран и зумирано. За да пристапите до овие избори одете до менито Преглед. Единствена опција за преглед која има подмени е опцијата Зумирано.

4

Слика 1: Writer алатници

Промена на преглед на документWriter има неколку начини за преглед на документ: Изглед за печатење, изглед за веб, цел екран

и зумирано. За да пристапите до овие избори одете до менито Преглед. Единствена опција за преглед која има подмени е опцијата Зумирано.

58


Употреба на НавигаторНавигаторот ги прикажува сите објекти кои се содржат во документот. Тој нуди можност за

движење низ документот и брзо пронаоѓање на ставки. Копчето за Навигаторот се наоѓа на алатникот Стандардно. Исто така, Навигаторот може да го повикате преку менито Уредување и избирање на Навигатор или со кликнување на копчето F5.

Навигаторот прикажува листи со Заглавија, Табели, Текстуални рамки, Графики, Обележувачи и

други ставки. Кликнете на знакот + на која било листа за да ја погледнете нејзината содржина.

Забелешка: Навигаторот изгледа малку поразлично во главен документ.

Слика 2:

Навигаторот ви помага брзо да пристапите до објектите. Кликнете двапати на објект во Навигаторот за директно да се префрлите на локацијата на објектот во документот како што е покажано на слика 2.

Уредување на поглавја со помош на НавигаторСо помош на Навигаторот може да уредувате поглавја и да поместувате заглавија во документот.

1. Кликнете на иконата Преглед на содржина.2. Кликнете на заглавието.3. Повлечете го заглавието до нова локација во Навигаторот или кликнете на заглавието во листата на Навигаторот и потоа кликнете на Унапреди поглавје или Деградирај поглавје.

59


Креирање нов документПостојат разни начини на кои можете да креирате нов, празен документ во Writer:

•Кликнете на копчињата Ctrl+N. Така ќе креирате нов празен документ. Ако веќе имате отворен документот, новиот документ се прикажува во нов прозорец. •Кликнете на Датотека > Нов > Текстуален документ. Резултатот е сличен како кога ја користите кратенката Ctrl+N.

•Кликнете на копчето Нов во главниот алатник .

Креирање на документ од шаблонЗа да креирате нов документ во Writer може да користите и шаблони. Шаблоните служат како

основа за креирање на серија на нови документи и така сме сигурни дека сите тие ќе имаат сличен изглед. На пример, сите документи од овој Водич се базирани на ист шаблон. Така, сите документи ќе изгледаат слично, ќе имаат исти заглавија и подножја, исти фонтови итн.

За жал, новата инсталација на OpenOffice.org не содржи голем број на шаблони. Сепак, вие можете да додавате нови шаблони на инсталацијата и да ги користите за нови документи. Голем број шаблони можат да се преземат од Интернет.

Откако веќе имате шаблони, може да креирате нови документи базирани врз нив Датотека> Нов > Oбрасци и документи. Ќе се отвори прозорец во кој ќе може да одберете кој шаблон сакате да го користите за вашиот документ.

Слика 3: Креирање документ од шаблон

Зачувување документДокументите во Writer зачувувајте ги на ист начин како што ги зачувувате сите други документи.

Зачувување како Microsoft Word документМожеби ќе треба да делите документи со луѓе кои не користат ООо, туку Microsoft Word. За среќа

ООо може да чита и да запишува датотеки во Word. За да зачувате документ како Word датотека следете ги следните чекори:

1. Прво зачувајте го документот во ООо формат. Ако не го направите тоа, сите промени кои ќе ги направите по последното зачувување на документот ќе се појават

60


само во верзијата на документот во Microsoft Word.2. Потоа кликнете Датотека > Зачувај како. Ќе се отвори прозорецот Зачувај како (слика 4).3. Во паѓачкото мени Зачувај како тип, изберете го типот на Word форматот што ви треба. 4. Кликнете на Зачувај.

Сите промени што ќе ги направите понатаму во документот ќе се забележат само во Microsoft Word документот. Всушност, вие сте го промениле името на документот. Ако сакате да се вратите и да работите на ООо верзијата на документот, мора да го отворите повторно.

Совет: За да може ООо стандардно да ги зачувува документите во Microsoft Word формат, одете на Алатки > Опции > Вчитај/Зачувај. Има дел „Стандарден формат на датотека“. Под „Тип на документ“ изберете „Текстуален документ“ и потоа под „Секогаш зачувај како" изберете го саканиот формат на датотека.

Слика 4: Зачувување датотека во Microsoft Word формат.

Работа со текстРаботењето со текст во Writer (избирање, копирање, вметнување, преместување) е слично како и

во секоја друга апликација. ООо има и некои згодни начини за избирање на ставки кои не се една до друга, за брзо преместување пасуси и вметнување неформатиран текст.

Избирање несоседни ставкиЗа да изберете несоседни ставки (како што е покажано на Слика 5) со помош на глувчето треба да

го направите следното:1. Изберете го првото парче текст.2. Држете го притиснато копчето Ctrl и со помош на глувчето изберете го

следното парче текст.3. Повторувајте ја постапката колку што ви е потребно.4. Сега можете да работите со избраниот текст (да го копирате, бришете, да го

промените стилот или што и да ви треба).

За да изберете несоседни ставки со помош на тастатурата треба да го направите следното:1. Изберете го првото парче текст. (За повеќе информации за избирање на текст

со помош на тастатура погледнете го поглавјето „Навигација и избирање со тастатура“ во Помошта.)

2. Притиснете Shift+F8. Ова го става Writer во “ADD” режим. Зборот ADD се појавува во статусната лента.

61


3. Користете ги копчињата со стрелки за да дојдете до почетокот на следното парче текст што треба да се избере. Држете го притиснато копчето Shift и изберете го следното парче текст.

4. Повторувајте ја постапката колку што ви е потребно.5. Сега може да работите со избраниот текст. 6. Кликнете на копчето Esc за да излезете од овој режим.

Слика 5: Избирање несоседни ставки

Сечење, копирање и вметнување текстСечењето и копирањето текст во Writer е слично со сечењето и копирањето текст во другите

апликации.

За овие операции може да ги користите глувчето или тастатурата.Исечи: Користете Уредување > Исечи или кратенката Ctrl+X на тастатурата или иконата Исечи на

алатникот .Копирај: Користете Уредување > Копирај или кратенката на тастатурата Ctrl+P или иконата

Копирај .Вметни: Користете Уредување > Вметни или кратенката на тастатурата Ctrl+V или иконата

Вметни .

Ако само кликнете на иконата Вметни секое форматирање на текстот (како што е задебелено или курзив) се задржува. За вметнатиот текст да го добие форматирањето на околниот текст каде што е вметнат, кликнете на триаголникот што се наоѓа десно од иконата Вметни и изберете Неформатиран текст од менито.

Брзо преместување пасуси1. Поставете го курсорот на кое било место во пасусот.2. Притиснете ги и држете ги Ctrl+Alt копчињата и потоа притиснете ги копчињата со горна и

долна стрелка.

Пасусот ќе се помести пред претходниот пасус или по следниот пасус во вашиот документ. За да преместите повеќе од еден пасус истовремено, изберете барем дел од двата пасуса пред да притиснете на копчињата Ctrl+Alt+стрелка.

Совет: Ако вашите пасуси одненадеж скокнат од едно место на друго, најверојатно сте притиснале некоја од овие комбинации на копчиња.

62


Наоѓање и заменување текст и форматирањеWriter има карактеристика за Најди и Замени што го автоматизира процесот за пребарување текст

во документот. Дополнително на наоѓање и заменување зборови и фрази вие може:

•да користите регуларни изрази (wildcards) за да го дотерате пребарувањето;•да најдете и да замените специфично форматирање.

За да се прикаже дијалогот Најди и замени (слика 6), може да ја користите кратенката Ctrl+F на тастатурата или Уредување > Најди и замени.

1. Внесете го текстот што сакате да го најдете во полето за Пребарај за. 2. За да го замените текстот со друг текст, внесете го новиот текст во полето

Замени со. 3. Може да одберете разни опции како што се совпаѓање на мали/големи букви,

совпаѓање само на цели зборови или да пребарувате за слични зборови. (Погледнете подолу за некои други опции.)

4. Откако ќе го поставите пребарувањето, кликнете Најди. За да замените текст, наместо Најди кликнете Замени.

Слика 6: Проширен дијалог Најди/замени дијалог

Совет: Ако кликнете Најди ги сите, ООо ги избира сите делови од текстот што се бара во документот. Слично на ова, ако кликнете на копчето Замени ги сите, ООо ќе ги замени сите што се совпаѓаат.

Внимание: Користете ја опцијата Замени ги сите многу внимателно во спротивно може да добиете многу смешни (и многу засрамувачки) грешки. Грешката направена со користењето на опцијата Замени ги сите бара рачно, збор по збор, барање на зборовите што треба да се коригираат.

Вметнување специјални знаци„Специјален“ знак е знакот кој не може да се најде на стандардната англиска тастатура. На пример,

© ¾ æ ç ñ ö ø ¢ се специјални знаци. За да вметнете специјален знак:

63


1. Поставете го покажувачот на местото каде што сакате да се појави знакот.2. Кликнете Вметнување > Специјален знак за да го отворите прозорецот Специјални знаци (слика 7).3. Изберете ги редоследно знаците што сакате да го вметнете и кликнете OK. Потоа избраните знаци се наоѓаат во долниот лев агол од дијалогот. Како што избирате знак тој се покажува во долниот десен агол заедно со неговиот нумерички код.

Забелешка: Различни фонтови вклучуваат различни специјални знаци. Ако не го најдете знакот, пробајте да го промените фонтот.

Слика 7: Прозорецот со специјални знаци каде што може да вметнувате специјални знаци

Совет: Забележете дека избраните знаци се појавуваат во долниот лев агол на прозорецот.

Поставување запирања на табулатор и вовлекувањаХоризонталниот линијар ги покажува и стандардните запирања на табулаторот и оние кои вие

сте ги дефинирале. За да поставите мерна единица и стандардни запирања на табулаторот, одете во Алатки > Опции > OpenOffice.org Writer > Општо.

Исто така може да ја поставите или промените мерната единица со кликнување со десното копче на глувчето на линијарот за да ја отворите листата на единиците. Кликнете на една од нив за да го промените линијарот во таа единица.

Кликнете двапати на празниот дел од линијарот за да го отворите дијалогот Вовлекувања и растојание на табулаторот на пасус.

Кликнете двапати на линијарот за да го отворите табулаторот Табулатори на пасус и да ги поставите запирањата на табулаторот.

Проверка на правописWriter има алатка за проверка на правописот која може да се користи на два начини.

Автоматската проверка на правописот го проверува секој збор во времето на неговото пишување и прикажува брановидна линија под зборовите кои се погрешно напишани. Откако зборот ќе биде коригиран, линијата исчезнува.

64


За да направите посебна проверка на правописот на даден документ (или избран текст) кликнете на копчето Проверка на правопис. Така се проверува документот или избраниот текст, ако се пронајдат зборови кои се погрешно напишани се отвора дијалогот Проверка на правопис.

Еве неколку дополнителни карактеристики на алатката за проверка на правописот:

• Во дијалогот Проверка на правопис може да го промените јазикот на речникот (на пример англиски, шпански, француски или германски).• Може да додадете збор во речникот. Кликнете на Додај во дијалогот Проверка на правопис и одберете во кој речник сакате да го додадете зборот.• Дијалогот Опции на алатката за Проверка на правопис има голем број опции како што се опциите дали да се проверуваат зборовите напишани со сите големи букви и зборовите кои содржат броеви. Исто така, ви дозволува да управувате со сопствени речници, односно да додавате или бришете речници и да додавате или бришете зборови во речникот.

На табулаторот Фонт во дијалогот Стилови на пасус може да поставите пасусот да се проверува во даден јазик (различен од јазикот на останатиот дел од документот).

Употреба на Автоматска корекцијаФункцијата Автоматска корекција на Writer содржи долга листа на погрешно напишани зборови

и грешки кои автоматски ги коригира. На пример „hte” ќе се промени во „the”. Изберете Алатки > Автоматска корекција за да го отворите дијалогот Автоматска корекција. Тука може да дефинирате кои низи на текст се коригирани и како. Во повеќето случаи добри се и стандардните.

Совет: Функцијата Автоматска корекција е стандардно вклучена. За да исклучите, исклучете Форматирај > Автоматско форматирање > Додека се пишува.

• За да го спречите Writer да заменува даден правопис, изберете Алатки > Автоматска корекција > Замени, означете го парот на зборови и кликнете на Избриши. • За да додадете нов правопис во корекцијата, внесете го во полињата Замени и Со и кликнете на Нов. • Погледнете ги различните табулатори на полето за многу дополнителни опции кои ви стојат на располагање за поставување на опцијата Автоматска корекција.

Совет: Автоматската корекција може да се искористи за брз начин на внесување специјални знаци. На пример, (c) автоматски ќе биде коригирано во ©. Може да си додадете свои специјални знаци.

Употреба на завршување на зборовиАко е активна опцијата Завршување на зборови, Writer се обидува да погоди кој збор го внесувате

и ви нуди да го заврши наместо вас. За да го прифатите предлогот притиснете Enter. Во спротивно продолжете да пишувате.

Совет: Многу луѓе не сакаат да ја користат оваа опција. Ако не сакате да ја користите, изберете Алатки > Автоматска корекција > Завршување зборови и отштиклирајте Овозможи завршување зборови.

65


Може да го прилагодите завршувањето зборови преку табулаторот Алатки > Автоматска корекција > Завршување на зборови:

• Автоматски додадете празно место по прифатен збор.• Прикажете го предложениот збор како совет (што лебди над зборот), а не да го завршувате зборот. • Променете го максималниот број зборови кои се запаметени за завршување зборови и должината на најмалите зборови што треба да се запаметат. • Избришете одредени ставки од листата за завршување зборови.• Променете го копчето за прифаќање на предлогот - опциите се десна стрелка, копчето End, Return (Enter), и копчето за празно место.

Забелешка: Автоматското завршување на зборовите се случува само кога еден ист збор по вторпат ќе се запише во документ.

Употреба на АвтотекстОпцијата Автотекст ви дозволува да доделувате текст, табели, графика и други ставки на

определена комбинација на копчиња. На пример, наместо да пишувате „ОпенОфис“ можете да напишете само ООо и да кликнете на F3. или, пак, може да зачувате форматирана Забелешка (како оваа на страницата) и потоа да ја вметнете копија со пишување „забелешка“ и кликнување на F3.

За да доделите некој текст на кратенка за Автотекст:

1. Напишете го текстот во вашиот документ.2. Изберете го текстот.3. Изберете Уредување > Автотекст (или притиснете Ctrl+F3).4. Внесете име за вашата кратенка. Writer ќе ви предложи кратенка што ќе се состои од една буква која што можете да ја промените. 5. Кликнете на копчето Автотекст што се наоѓа на десната страна и од менито изберете Нов (само текст).6. Кликнете Затвори и вратете се во документот.

Совет: Ако единствената опција под копчето Автотекст е Внеси, во тој случај или немате внесено име за вашиот Автотекст или во документот нема избран текст.

Форматирање текст Употреба на стиловиСтиловите се централни во работата со Writer. Стиловите ви овозможуваат полесно и конзистентно

да го форматирате вашиот документ и со мал напор да го менувате форматот. Често кога го форматирате вашиот документ во Writer, вие користите стилови со или без ваше знаење. Стил е именуван склоп опции. Writer дефинира неколку типови на стилови за различни типови елементи: карактери, пасуси, страници, рамки и листи.

Форматирање пасусиСо користење на копчињата на алатникот Форматирање може да доделувате голем број формати

на еден пасус. Слика 10 го покажува алатникот Форматирање како лебдечки алатник, прилагоден да ги покажува само копчињата за форматирање пасуси.

66


Совет: Се препорачува да користите стилови на пасуси, а не рачно да ги форматирате пасусите, особено за долги или стандардни документи.

Форматирање текст

Употреба на стилови

Стиловите се централни во работата со Writer. Стиловите ви овозможуваат полесно и конзистентно да го форматирате вашиот документ и со мал напор да го менувате форматот. Често, кога го форматирате вашиот документ во Writer вие користите стилови со или без ваше знаење. Стил е именуван склоп опции. Writer дефинира неколку типови на стилови за различни типови елементи: карактери, пасуси, страници, рамки и листи.

Форматирање пасуси

Со користење на копчињата на алатникот Форматирање можете да доделувате голем број формати на еден пасус. Слика 10 го покажува алатникот Форматирање како лебдечки алатник, прилагоден да ги покажува само копчињата за форматирање пасуси.

Совет:Се препорачува да користите стилови на пасуси, а не рачно да ги форматирате пасусите, особено за долги или стандардни документи.

Отвори прозорец Порамнувањестилови и форматирање лево, центар, десно, порамнување од двете страни

Слика 8: Алатникот Форматирање ги покажува само копчињата за форматирање пасуси

Форматирање знаци

Со користење на алатникот Форматирање можете да доделите многу формати на знаци.

Совет:Се препорачува да користите стилови на знаци, а не рачно да ги форматирате знаците.

Отвори прозорец задебелено означувањестилови и форматирање курзив подвлечено

Примени стил Боја на фонт

Слика 9: Алатникот Форматирање ги покажува копчињата за форматирање знаци

Совет:За да го отстраните рачното форматирање, изберете го текстот и кликнете Форматирање > Стандардно форматирање, или кликнете со десното копче на глувчето и од скокачкото мени одберете Стандардно форматирање.

14


Форматирање знациСо користење на алатникот Форматирање може да доделите многу формати на знаци.

Совет: Се препорачува да користите стилови на знаци, а не рачно да ги форматирате знаците.

Форматирање текст

Употреба на стилови

Стиловите се централни во работата со Writer. Стиловите ви овозможуваат полесно и конзистентно да го форматирате вашиот документ и со мал напор да го менувате форматот. Често, кога го форматирате вашиот документ во Writer вие користите стилови со или без ваше знаење. Стил е именуван склоп опции. Writer дефинира неколку типови на стилови за различни типови елементи: карактери, пасуси, страници, рамки и листи.

Форматирање пасуси

Со користење на копчињата на алатникот Форматирање можете да доделувате голем број формати на еден пасус. Слика 10 го покажува алатникот Форматирање како лебдечки алатник, прилагоден да ги покажува само копчињата за форматирање пасуси.

Совет:Се препорачува да користите стилови на пасуси, а не рачно да ги форматирате пасусите, особено за долги или стандардни документи.

Отвори прозорец Порамнувањестилови и форматирање лево, центар, десно, порамнување од двете страни


Форматирање знаци

Со користење на алатникот Форматирање можете да доделите многу формати на знаци.

Совет:Се препорачува да користите стилови на знаци, а не рачно да ги форматирате знаците.

Отвори прозорец задебелено означувањестилови и форматирање курзив подвлечено

Примени стил Боја на фонт


Совет:За да го отстраните рачното форматирање, изберете го текстот и кликнете Форматирање > Стандардно форматирање, или кликнете со десното копче на глувчето и од скокачкото мени одберете Стандардно форматирање.

14


Совет: За да го отстраните рачното форматирање, изберете го текстот и кликнете Форматирање > Стандардно форматирање, или кликнете со десното копче на глувчето и од скокачкото мени одберете Стандардно форматирање.

Автоматско форматирањеМоже да го прилагодите Writer автоматски да форматира делови од документ според изборот во

страницата Опции во дијалогот Автоматска корекција (Алатки > Автоматска корекција > Опции).

Совет: Ако забележите неочекувани промени во форматирањето во вашиот документ, прво овде треба да проверите за причината.

Некои несакани или неочекувани промени:

Хоризонтални линии. Ако напишете три или повеќе цртички (---), долни цртички (___) или знаци еднакво (===) и потоа притиснете Enter, пасусот ќе се замени со хоризонтална линија која е долга колку целата страница. Линијата, всушност, е долна граница на претходниот пасус.

Листи со точки и нумерации. Листа со точки се креира кога ќе внесете цртичка (-), ѕвездичка (*), или плус (+) и потоа следи празно место или табулатор во почетокот на пасусот. Нумерирана листа се креира кога ќе внесете број, по него точка (.), а потоа следи празно место или табулатор во почетокот на пасусот. Автоматското нумерирање се доделува само на следните стилови: Стандарден, Тело на текст, Вовлечено тело на текст.

67


За да го вклучите или исклучите автоматското форматирање кликнете Форматирање > Автоматско форматирање (слика 12) и изберете ги или избришете ги ставките од подменито.

Креирање нумерирани и листи со точкиПостојат неколку начини за креирање нумерирани листи и листи со точки:

• Со автоматско форматирање како што е објаснето погоре.• Со користење листа на (нумерирани) стилови како што е објаснето во поглавјето „Работа со стилови“ во Writer Guide.• Со користење на иконите Нумерирани и Точки во алатникот за форматирање пасуси. Овој метод е опишан овде.

За да направите листа со точки или нумерирана листа изберете го пасусот во листата и потоа кликнете на соодветната икона на алатникот.

Забелешка: Од вас зависи дали прво ќе ја напишете информацијата и потоа ќе и доделите нумерирани и листи со точки или обратно.

Употреба на алатникот за нумерација и точкиМоже да креирате вметнати листи (каде една или повеќе ставки од листата имаат подлисти како

контура) со помош на копчињата на алатникот за нумерација и точки. Може да поместувате ставки нагоре или надолу по листата или да креирате потточки, па дури и да го промените стилот на точките. Кликнете Приказ > Алатници > Точки и нумерација за да го погледнете алатникот.

Разделување на зборовиЗа да го вклучите или исклучите автоматското разделување на зборови во нов ред:

1. Притиснете F11 за да го отворите прозорецот Стилови и форматирање (слика 10).

Слика 10: Изменување на стил

68


2. На страницата за стилови на пасуси во прозорецот Стилови и форматирање кликнете со десното копче на глувчето на Стандардно и изберете Измени.

3. Во дијалогот Стил на пасус, одете на табулатор Течење на текст (слика 11).4. Кај Разделување на зборови изберете го или исклучете го полето за проверка Автоматски.

Кликнете ОК.

Забелешка: Вклучувањето на разделувањето на зборови во стилот Стандарден пасус влијае врз сите стилови кои се базирани на Стандардниот. Може да ги менувате другите стилови поединечно за да го исклучите разделувањето на зборовите. На пример, можеби не сакате заглавијата да имаат разделени зборови. Другите стилови кои не се базирани врз стандардниот не трпат никакви промени.

Слика 11: Вклучување на автоматско разделување на зборови

Разделувањето на зборови може да го прилагодите и преку Алатки > Опции > Поставувања за јазик > Помагала при пишување. Во Опции, во долниот дел на дијалогот, лизгајте надолу за да ги најдете поставувањата за разделувањето на зборови. (слика 12).

Слика 12: Поставување опции за разделување зборови

Забелешка: Опциите за разделување на зборови прилагодени во дијалогот Помош при пишување се ефективни само ако во стиловите на пасус е вклучено разделувањето на зборови.

Изборите во дијалогот Помош при пишување за „знаци пред прелом на линија“ и „знаци по прелом на линија“ ги анулираат поставувањата во стиловите на пасус за „знаци на крај на линија“ и „знаци на почеток на линија“.

69


За да внесете условно разделување во даден збор, притиснете ги копчињата Ctrl и знакот минус. Зборот се дели на ова место кога ќе биде на крајот на редот, дури и ако е исклучено автоматското разделување на зборови за овој пасус.

Отповикување и повторување на промениЗа да ја отповикате последната промена, притиснете Ctrl+Z, или кликнете на иконата Отповикај

на Стандардниот алатник, или изберете Уредување > Отповикај од лентата со менија. Кликнете на малиот триаголник што се наоѓа десно од иконата Отповикај за да ја погледнете

листата на сите промени што можат да се отповикаат. Може да изберете повеќе промени и да ги отповикате истовремено.

Откако промените се отповикани, се активира Повтори. За да повторите промена, изберете Уредување > Повтори или притиснете Ctrl+Y или кликнете на иконата Повтори. Исто како и со Отповикај, кликнете на триаголникот десно од стрелката за да ја погледнете листата на промените кои можат да се повторат. За да го промените бројот на промени што ги помни ОпенОфис, изберете Алатки > Опции > OpenOffice.org > Меморија и променете го бројот чекори што ќе ги памети Отповикај. Внимавајте, ова бара поголема искористеност на меморијата на компјутерот.

Следење промени во документЗа да ги следите промените во документот може да користите неколку методи.

1. Направете ги промените во копија на документот (зачувана во друга папка или под друго име, или обете) и потоа искористете го Writer за да ги искомбинира двете датотеки и да ги прикаже разликите. Кликнете Уредување > Спореди документ. Оваа техника е особено корисна ако сте единствен кој работи на документот затоа што придонесува за избегнување на големината на датотеката и нејзината сложеност со користење на други методи.

2. Чувајте ги верзиите што се зачувани како дел од оригиналната датотека. Сепак, овој метод може да предизвика проблеми со документи со невообичаена големина или сложеност, особено ако имате многу верзии. Ако сте во можност, избегнувајте го овој метод.

3. Користете ги ознаките за промени на Writer (често нарекувани „ознаки за ревизија“) за да покажете каде сте додале или избришале нешто или, пак, сте го промениле форматирањето. Подоцна вие или некој друг ќе може да ги прегледате и да ги прифатите или отфрлите промените.

Совет: Не се снимаат сите промени. На пример, промената на запирање на табулатор од лево во десно порамнување и промените во формули (равенки) или поврзана графика не се снимаат.

Снимање промени1. За да започнете со следење (снимање) на промени, кликнете Уредување > Промени >

Сними.За да го прикажете или сокриете прикажувањето на промените, кликнете Уредување > Промени

> Прикажи.

Совет: Поставете го покажувачот на глувчето над означената промена. Ќе видите Совет за помош кој го покажува видот на промената, авторот, датумот и времето на промената. Ако е вклучена опцијата Проширени совети тогаш ќе може да ги погледнете и коментарите кои се снимени во врска со промената.

70


2. За да внесете коментар на обележана промена, поставете го покажувачот во областа на промената и потоа кликнете Уредување > Промени > Коментар. Покрај тоа што е прикажан како Проширен совет, коментарот е прикажан и во дијалогот Прифати или Отфрли промени.

Од една до друга обележана промена може да се движите со помош на копчињата со стрелки. Ако нема никаков коментар за промената, тогаш полето за текст е празно.

3. За да престанете со снимање промени, повторно кликнете Уредување > Промени > Сними.

Внесување забелешкиЗа да внесете забелешка што не е поврзана со снимената промена:

1. Поставете го покажувачот на текстот што сакате да го коментирате и потоа кликнете Вметнување > Белешка.

2. Во дијалогот Вметни белешка (слика 13), внесете ја вашата белешка. Кликнете на Автор за да ги внесете вашите иницијали и да го внесете датумот и времето.

Слика 13: Внесување белешка

За да погледнете белешка, поставете го покажувачот над означувачот на белешката (прикажан како мало жолто квадратче). Writer ги прикажува белешките како Совет над текстот. Исто така, може со двојно кликнување врз забелешката може да ја погледнете истата во дијалогот Вметни белешка. Ако имате проблем со гледањето или избирањето на забелешките на овој начин, може да го користите и Навигаторот: проширете ја листата на белешки, одберете ја белешката што ја сакате и изберете Уредување за да се прикаже дијалогот Уредување белешка.

Дијалогот Уредување белешка изгледа слично на дијалогот Вметни белешка со дополнителни стрелки за напред и назад во случај документот да содржи повеќе од една забелешка.

Совет: Може да ја промените бојата на обележувачот на забелешки преку дијалогот Алатки > Опции > OpenOffice.org > Приказ.

Прифаќање или отфрлање промени и коментари1. Кликнете Уредување > Промени > Прифати или отфрли. Се отвора дијалогот Прифати или

отфрли промени (слика 14).2. Кога ќе ја изберете промената во дијалогот, текстот се означува во документот, за да може

да погледнете што е уредено или променето.3. Кликнете Прифати или отфрли за да ја прифатите или отфрлите избраната промена. Исто

71


така, може да кликнете Прифати ги сите или Отфрли ги сите ако не сакате да ја проверувате секоја промена посебно.

Слика 14: Табулатор Листа на дијалогот Прифати или отфрли промени

Промените што сé уште не се прифатени или отфрлени се прикажуваат во листата. Прифатени-те промени се отстранети од листата и се прикажуваат во текстот без ознаки. За да ги прикажете само промени направени од одредени луѓе, или само промените направени во одредени денови или разни други рестрикции, употребете го табулаторот Филтер од дијалогот Прифати или отфрли промени. Откако ќе ги определите критериумите за филтрирање, вратете се на табулаторот Листа за да ги погледнете промените кои одговараат на вашите критериуми.

Форматирање странициWriter нуди неколку начини за да го контролирате изгледот на страницата:

• Стилови на страници• Колони• Рамки• Табели • ДеловиСовет: Изгледот на страницата често е полесен ако прикажете текст, објект, табела и граници на делот во Опции > OpenOffice.org > Изглед, и краеви, табулатори, преломи и други ставки на пасус во Опции > OpenOffice.org Writer > Помош при форматирање.

Кој метод на изглед да се одбере?Најдобриот метод на изглед зависи од тоа како треба да изгледа конечниот документ и каков вид

на информации ќе има во него. Еве неколку примери.

За книга слична на овој водич, со една колона текст, неколку слики без текст покрај нив и некои слики со текстуален опис, користете стилови на страници со основен изглед и табели за да вметнете слики покрај текстуалниот опис онаму каде што е потребно.

За индекс или друг документ со две колони текст, каде што текстот продолжува од левата колона во десната и потоа на следната страница, сето тоа редоследно (познато уште како „змиски колони“ или текст), користете стилови на страница (со две колони).

Ако насловот на документот (на првата страница) е со должина на целата страница, ставете го во дел со една колона.

72


За билтен со сложен изглед, со две или три колони на страница и написи кои продолжуваат од една страница на друга која се наоѓа по неколку страници, користете стилови на страница за основен изглед. Ставете ги написите во поврзани рамки и закответе ги рамките за фиксни позиции на страницата, ако е потребно.

За документ со термини и преводи кои се прикажуваат едни наспроти други во колони, користете табели за да бидат подредени и за да може да пишувате во двете колони.

Креирање заглавиа и подножјаЗаглавието е област што се прикажува на врвот на страницата. Подножјето се прикажува на дното

на страницата. Информациите, како што се број на страница, кои се вметнати во заглавие или во подножје се прикажуваат на секоја страница од документот со тој стил на страница.

За да вметнете заглавие, кликнете Вметнување > Заглавие > Стандардно (или стилот на страницата ако не е Стандарден).

Други информации, како што се наслови на документ и наслови на поглавја најчесто се ставаат во заглавие или подножје. Овие ставки најдобро се додаваат како полиња. На тој начин, ако нешто се промени, заглавијата и подножјата автоматски се ажурираат. Еве еден чест пример.

За да вметнете наслов на документ во заглавие:

1. Кликнете Датотека > Својства > Опис и внесете наслов за вашиот документ. 2. Додадете заглавие (Вметнување > Заглавие > Стандардно).3. Поставете го покажувачот во заглавието.4. Изберете Вметнување > Полиња > Наслов. Насловот треба да се прикаже на сива позадина

(која не се прикажува при печатењето и која може да се исклучи).5. За да го промените насловот на целиот документ, одете назад на Датотека > Својства >

Опис.

Нумерирање странициЗа автоматско нумерирање страници:

1. Вметнете заглавие или подножје, како што беше објаснето претходно.2. Поставете го покажувачот во заглавието или подножјето, во зависност од тоа каде сакате да

се појави бројот на страницата, и кликнете Вметнување > Полиња > Број на страница.

Вклучување на вкупниот број страници За да го вклучите вкупниот број страници (како „страница 1 од 12“):

1. Напишете „страница“ и оставете празно место за да го вметнете бројот на страницата како погоре

2. Притиснете го копчето за празно место еднаш, напишете „од“ и оставете празно место и потоа кликнете Вметнување > Полиња > Бројач на страници.

Забелешка: Полето Бројач на страници го вметнува вкупниот број страници во документот како што е прикажано на табулаторот Статистики во прозорецот со Својства на документот (Датотека > Својства). Ако ја рестартирате нумерацијата на некое место во документот, тогаш вкупниот број на страници можеби нема да биде оној што го сакате.

73


Рестартирање на нумерирање странициМногу често ќе сакате да ја рестартирате страницата нумерирана со број 1, на пример на следната

страница по насловната или по содржината. Исто така, многу документи имаат „преден дел“ (како што е содржина) нумериран со римски броеви и главно тело на документот нумерирано со арапски броеви, започнувајќи со бројот 1.

Нумерирањето на страници може да го рестартирате на два начини.

Метод 1 (препорачан):

1. Поставете го курсорот во првиот пасус на новата страница.2. Кликнете Форматирај > Пасус.3. На табулатор за Тек на текст во дијалогот Пасус (слика 11), изберете Преломи.4. Изберете Со стил на страница и наведете кој стил на страница да се користи.5. Одредете од кој број да се започне со нумерирање и потоа кликнете ОК.

Совет: Методот 1 е, исто така, корисен за нумерирање на првата страница на документ со број на страници поголем од 1. На пример, можеби пишувате книга во која секое поглавје е во посебна датотека. Поглавјето 1 може да започне со страница 1, но поглавјето 2 може да започне со страница 25, поглавјето 3 со страница 51 итн.

Метод 2:

1. Вметнување > Рачен прелом.2. Стандардно, Преломот на страница е избран во дијалогот Вметни прелом (слика 2).

Слика 15: Рестартирање на нумерирање на страници по рачен прелом на страница

3. Изберете го потребниот Стил на страница.4. Изберете Промени број на страница.5. Наведете го бројот на страница од кој треба да се започне и потоа кликнете ОК.

Промена на маргини на страницаМаргини на страница може да промените на два начини:

• Со користење на линијарите на страницата — брзо и лесно, но без солидна контрола.• Со користење на дијалогот Стил на страница — може да се определат маргините до две

децимални места.

74


Забелешка: Ако ги променувате страниците со помош на линијарите, тогаш новите маргини влијаат врз стилот на страницата и ќе бидат прикажани во дијалогот Стил на страница следниот пат кога ќе го отворите.

За да ги промените маргините со помош на линијарите:

1. Сивите делови од линијарот се маргините. Поставете го покажувачот на глувчето над линијата меѓу сивите и белите делови. Покажувачот се претвора во двојна стрелка.

2. Држете го левото копче на глувчето и влечете го глувчето за да ја поместите маргината.

Слика 16: Поместување на маргините

Совет: Малите стрелки на линијарот се употребуваат за вовлекување на пасуси. Често се на исто место како и маргините на страницата и затоа мора да бидете внимателни и да го поместувате обележувачот на маргините, а не стрелките.

Поставете го покажувачот на глувчето меѓу стрелките и кога ќе се претвори во двојна стрелка тогаш може да ја поместувате маргината (вовлекувањето ќе се помести заедно со неа).

За да ги промените маргините со помош на дијалогот Стил на страница:1. Кликнете со десното копче на глувчето некаде на страницата и изберете Страница од

скокачкото мени.2. На табулаторот Страница во дијалогот внесете ги потребните растојанија во полињата за

Маргини.

75


76



77


Што е Calc?

Calc е компонента за табеларни пресметки на OpenOffice.org (OOo). Тука може да внесувате податоци, најчесто нуме-рички, и потоа да работите со нив за да добиете одредени резултати.

Исто така, може да внесете податоци и потоа да ја употребите функцијата ‘What If...’ и со промена на некои од по-датоците да погледнете какви резултати ќе се добијат без одново да ја препишувате целата табеларна пресметка или лист.

Табеларни пресметки, листови и ќелииCalc работи со елементи наречени табеларни пресметки. Табеларните пресметки се состојат од

неколку посебни листови, а секој лист содржи блок ќелии подредени во редови и колони.

Овие ќелии ги содржат индивидуалните елементи, текст, броеви, формули и др., кои овозможува-ат податоците да се прикажуваат и да се обработуваат.

Секоја табеларна пресметка може да има повеќе листови и секој лист може да има повеќе посеб-ни ќелии. Секој лист во Calc може да има најмногу 65 536 редови и 245 колони (од A до IV). Со ова се одбиваат 16 056 320 посебни ќелии во еден лист.

Ново во 2.0Бројот на редовите е зголемен во OOo 2.0 во споредба со OOo 1.x. во 1.0 имаше само 32.000

редови.

Делови од главниот прозорец на Calc

Кога ќе се стартува Calc, главниот прозорец изгледа слично на слика 1.

Слика 1: Делови на прозорецот на Calc

78


Лента за формулиЛево од Лентата за формули (слика 2) се наоѓа мало поле за текст наречено Поле за име, што

содржи комбинација на буква и број, како на пример D7. Тоа се буквата на колоната и бројот на редот и се нарекува референца на ќелија или тековна ќелија.

Делови од главниот прозорец на Calc

Кога ќе се стартува Calc, главниот прозорец изгледа слично на Слика 1.

Слика 1: Делови на прозорецот на Calc

Лента за формули

Лево од Лентата за формули (Слика 2) се наоѓа мало поле за текст наречено Поле за име, што содржи комбинација на буква и број, како на пример D7. Тоа се буквата на колоната и бројот на редот и се нарекува референца на ќелија или тековна ќелија.

Слика 2: Лента за формули

Десно од Полето за име се наоѓаат копчињата за Волшебник за функции, Сума и Функција. Со кликнување на Волшебникот за функции се отвора дијалог од каде што можете да пребарувате низ листата на достапни функции. Ова може да биде многу корисно затоа што исто така покажува и на кој начин се форматирани функциите.

Копчето Сума вметнува формула во тековната ќелија што дава збир на броевите во ќелиите што се наоѓаат над тековната ќелија или ако нема над неа тогаш лево од неа.

Копчето Функција вметнува знак еднакво во избраната ќелија и Линијата за внесување на тој начин подготвувајќи ја ќелијата за прифаќање формула.

Кога ќе внесете податоци во ќелија која веќе содржи нешто, копчињата Сума и Еднакво на се менуваат во копчињата Откажи и Прифати.

Содржината од тековната ќелија (податоци формула или функција) се прикажуваат во Линијата за внесување, останатиот дел од Лентата за формули. Тука можете да ја уредувате содржината на тековната ќелија или пак истото можете да го правите и во самата ќелија. За да уредувате во Линијата за внесување кликнете со левото копче на глувчето во соодветниот дел од Линијата за внесување и потоа внесете ги промените. За да уредувате во самата ќелија само кликнете двапати во неа.

26

Слика 2: Лента за формули

Десно од Полето за име се наоѓаат копчињата за Волшебник за функции, Сума и Функција. Со кликнување на Волшебникот за функции се отвора дијалог од каде што може да пребарувате низ листата на достапни функции. Ова може да биде многу корисно затоа што, исто така, покажува и на кој начин се форматирани функциите.

Копчето Сума вметнува формула во тековната ќелија што дава збир на броевите во ќелиите што се наоѓаат над тековната ќелија или ако нема над неа тогаш лево од неа.

Копчето Функција вметнува знак еднакво во избраната ќелија и Линијата за внесување на тој начин подготвувајќи ја ќелијата за прифаќање формула.

Кога ќе внесете податоци во ќелија која веќе содржи нешто, копчињата Сума и Еднакво на се менуваат во копчињата Откажи и Прифати.

Содржината од тековната ќелија (податоци формула или функција) се прикажуваат во Линијата за внесување, останатиот дел од Лентата за формули. Тука може да ја уредувате содржината на тековната ќелија или, пак, истото може да го правите и во самата ќелија. За да уредувате во Линијата за внесување кликнете со левото копче на глувчето во соодветниот дел од Линијата за внесување и потоа внесете ги промените. За да уредувате во самата ќелија само кликнете двапати во неа.

Одделни ќелииГлавниот дел на екранот ги прикажува одделните ќелии во форма на решетка и секоја ќелија е

пресек од определена колона и ред.На врвот од колоните и на левиот крај на редовите се наоѓаат група на сиви полиња кои

содржат букви и броеви. Тоа се заглавијата на колоните и редовите. Колоните започнуваат од А и продолжуваат на десно, додека редовите започнуваат од 1 и продолжуваат надолу.

Табулатори на листНа дното од решетката од ќелии се наоѓаат табулаторите на листот (слика 3). Овие табулатори

овозможуваат пристап до секоја лист посебно, а листот кој е активен има бел табулатор. Ако кликнете на друг табулатор ќе се прикаже листот на тој табулатор и табулаторот станува бел.

79


Исто така, може да изберете повеќе табулатори на листови одеднаш ако го држите притиснато копчето Control додека кликнувате на имињата.

Слика 3: Табулатори на лист

Работа со датотеки

Стартување нови табеларни пресметки Нова табеларна пресметка може да се отвори без разлика која друга компонента на ООо ја

користите во моментот. На пример нова табеларна пресметка може да се отвори и од Writer и од Draw.

1. Преку мени – Кликнете на менито Датотека и потоа изберете Нова > Табеларна пресметка.2. Преку алатник – Употребете го копчето Нов документ од Стандардниот алатник.3. Преку тастатура – ако веќе имате отворено табеларна пресметка кликнете Ctrl+N за да

отворите нова табеларна пресметка.

1. Отворање постоечки табеларни пресметки

Табеларна пресметка, исто така, може да се отвори без разлика која друга компонента на ООо ја користите во моментот.

1. Преку менито Датотека – Кликнете на менито Датотека и потоа изберете Отвори.2. Преку алатник – Кликнете на копчето Отвори од Стандардниот алатник.3. Преку тастатура –кликнете Ctrl+О.

Секоја од овие опции го прикажува дијалог прозорецот Отвори во кој може да ја лоцирате табеларната пресметка што сакате да ја отворите.

2. Зачувување табеларни пресметки

Табеларните пресметки може да ги зачувате на три начини:

• Преку менито Датотека – кликнете на менито Датотека и потоа изберете Зачувај.• Преку алатник – Кликнете на копчето Зачувај на лентата за Функции.• Преку тастатура – кликнете на Ctrl+S.

Ако табеларната пресметка не е претходно зачувана тогаш секоја од овие акции ќе го отвори дијалог прозорецот Зачувај како. Тука може да наведете име за табеларната пресметка и локација на која сакате да ја зачувате истата.

80


Навигација во табеларни пресметки

Одење во определена ќелија

Употреба на глувчето

Поставете го покажувачот на глувчето во ќелијата и кликнете на левото копче.

Употреба на референца на ќелија

Кликнете на малиот превртен триаголник што се наоѓа веднаш до Полето за име (слика 2). Ќе се означи постојната референца на ќелија. Внесете ја референцата на ќелијата каде што сакате да одите и притиснете Enter. Или само кликнете во Полето за име, избришете ја постојната референца на ќелијата и внесете ја референцата што ја сакате.

Употреба на Навигаторот

Кликнете на копчето за Навигатор во Стандардниот алатник (или притиснете F5) за да се прикаже Навигаторот. Внесете ја референцата на ќелија во врвот на двете полиња, со натпис Колона и ред и притиснете Enter. Во сликата 4 Навигаторот ќе ја избере ќелијата F5.

Слика 4: Навигатор во Calc

Движење од една во друга ќелијаВо една табеларна пресметка една ќелија или група на ќелии вообичаено имаат рамка со

темноцрна боја.

Употреба на копчињата Tab и Enter

Притискањето на копчињата Enter или Shift+Enter го поместува фокусот надолу или нагоре. Притискањето на копчињата Tab или Shift+Tab го поместува фокусот надесно или налево.

1. Употреба на копчињата на покажувачот

Притискањето на копчињата за покажувачот на тастатурата го поместува фокусот во насока на стрелките.

81


2. Користење на копчињата Home, End, Page Up и Page Down

1. Home го поместува фокусот на почетокот на редот.2. End го поместува фокусот на колоната што содржи податоци и се наоѓа најдесно. 3. Page Down го поместува приказот еден цел екран надолу, додека Page Up го поместува

приказот еден цел екран нагоре.4. Комбинациите Ctrl и Alt со Home, End, Page Down, Page Up, и копчињата на покажувачот го

поместуваат фокусот од тековната ќелија во други насоки.

Движење низ листовитеСекој лист во табеларната пресметка е независен од другите иако можат да бидат поврзани со

референци меѓу себе. Има три начини за навигација меѓу листовите во една табеларна пресметка.

Со користење на тастатура

Комбинацијата Ctrl+PgDn поместува еден лист надесно, додека комбинацијата Ctrl+PgUp поместува еден лист налево.

Со користење на глувчето

Со кликнување на табулаторите на листовите (слика3) на дното од табеларната пресметка вие го избирате тој лист. Ако имате многу листови, тогаш можеби некој од табулаторите на листовите е скриен зад хоризонталниот лизгач на дното на екранот. Во тој случај четирите копчиња лево од табулаторите на листовите можат да ги прикажат табулаторите. Погледнете ја слика 5.

Поместува до првиот лист Поместува еден лист налево Поместува еден лист надесно Поместува до последниот лист Табулатори на лист

Слика 5: Табулатори

Забележете дека листовите не се нумерирани по ред. Нумерирањето на листовите е произволно – ако сакате може да именувате некој лист.

Забелешка: Стрелките на табулаторите на листовите што се прикажани на слика 6 се појавуваат само ако не се видливи некои табулатори на листови. Инаку се бледи како на слика 3.

Избор на ставки во лист или табеларна пресметка

Избор на ќелииЌелиите можат да се избираат на разни начини.

Една ќелија

Кликнете со левото копче во ќелијата. Резултатот ќе биде како на левата страна на слика 3. Изборот можете да го проверите во Полето за име.

82


Опсег на соседни ќелии

Опсег на ќелии може да се избере со користење на тастатура или глувче. За да изберете опсег на ќелии со влечење со глувчето:

1. Кликнете во ќелија.2. Кликнете на левото копче на глувчето и задржете го.3. Движете го покажувачот по екранот. 4. Откако ќе ја изберете саканата група ќелии отпуштете го левото копче на глувчето.

За да изберете опсег на ќелии без да го влечете глувчето:

1. Кликнете на ќелијата што треба да биде во едниот агол од опсегот на ќелии.2. Движете го глувчето до спротивниот агол. 3. Држете го копчето Shift и кликнете.

За да изберете опсег на ќелии без употреба на глувче:

4. Изберете ја ќелијата што треба да биде во едниот агол на опсегот на ќелии. 5. Држете го копчето Shift и со стрелките на покажувачот изберете го останатиот дел од

опсегот.

Резултатот од секој од овие методи ќе изгледа како десната страна на слика 3.

Совет: Исто така, може директно да изберете опсег на ќелии преку Полето за име. Кликнете во него. За да изберете опсег на ќелии внесете ја референцата за најгорната лева ќелија, внесете две точки (:) и потоа внесете ја референцата за најдолната десна ќелија. На пример, за да селектирате опсег на ќелиите од A3 до C6, треба да внесете A3:C6.

Опсег на несоседни ќелии

1. Изберете ќелија или опсег на ќелии со користење на еден од методите што ги објаснивме претходно.

2. Преместете го покажувачот на глувчето на почетокот на следниот опсег на ќелии.3. Држете го копчето Control и кликнете или кликнете и влечете за да изберете опсег. 4. Повторете ја постапката ако е потребно. Во OOo 2.0 кога избирате несоседни ќелии првиот дел од изборот не мора да бидат повеќе ќелии.

Во ООо 1.х моравте да изберете повеќе од една ќелија во првиот дел од опсегот на несоседни ќелии.

Избирање колони и редови

Во ООо многу брзо можат да се изберат сите колони и редови.

Една колона

За да изберете една колона кликнете на буквата за идентификација.

Еден ред

За да изберете еден ред кликнете на бројот за идентификација на редот.

3. Повеќе колони или редовиЗа да изберете повеќе соседни колони или редови:

1. Кликнете на првата колона и првиот ред од групата.

83


2. Држете го копчето Shift.3. Кликнете на последната колона или ред од групата.

За да изберете повеќе несоседни колони или редови:

4. Кликнете на првата колона или ред од групата. 5. Држете го копчето Control.Кликнете на следните колони или редови држејќи го притиснато копчето Control.

Цел лист

За да изберете цел лист кликнете на малото поле меѓу заглавието на колоната А и заглавието на редот 1.

Слика 6: Полето Избери ги сите

Цел лист може да изберете и преку тастатурата со притискање на комбинацијата на копчиња

Ctrl+A.

Работа со колони и редови

Вметнување на колони и редовиКолони и редови можат да се вметнат на неколку начини.

1. Една колона или еден редЕдна колона или еден ред може да се додаде преку менито Вметни:

1. Изберете ја колоната или редот каде што сакате да биде вметната новата колона или ред.2. Изберете Вметнување > Колони или Вметнување > Редови.

Забелешка: Кога вметнувате една нова колона, таа се вметнува лево од означената. Кога вметнувате еден нов ред тој се вметнува над означениот.

Исто така, една колона или еден ред можат да се додадат со помош на глувчето:

3. Изберете ја колоната или редот каде што сакате да биде вметната новата колона или ред.4. Кликнете со десното копче на заглавието. 5. Изберете Вметнување редови или Вметнување колони.

2. Повеќе колони или редовиПовеќе колони или редови можат да се внесат сите заедно или, пак, да ги внесувате поединечно.

1. Означете го саканиот број на колони или редови со држење на десното копче на глувчето на првиот и потоа влечете до саканиот број.

84


2. Продолжете како да внесувате една колона или ред. 3. Бришење колони и редовиМоже да бришете колони или редови поединечно или групно.

Една колона или редЕдна колона или ред можат да се избришат само со помош на глувчето:

• Изберете ја колоната или редот што сакате да го избришете.• Кликнете со десното копче на заглавието на колоната или редот. • Од скокачкото мени изберете Избриши колони или Избриши редови.

Повеќе колони или редови• Подобро е да избришете повеќе колони или редови одеднаш, отколку поединечно. • Означете го саканиот број колони или редови држејќи го левото копче на глувчето на првиот и потоа влечете до саканиот број. Продолжете како да внесувате една колона или ред.

Работа со листовиКако и секој друг елемент на Calc и листовите можат да се вметнат, избришат или преименуваат.

Вметнување нови листовиПостојат многу начини за да внесете нов лист. Првиот чекор во сите начини е да ги изберете

листовите до кои сакате да биде вметнат новиот. Потоа може да се примени која било од следниот опции:

• кликнете на менито Вметнување и изберете Лист; или• кликнете со десното копче на неговиот табулатор и изберете Вметни лист; или• кликнете на празен простор на крајот од линијата на табулатори на лист (слика 7).

Слика 7: Креирање нов лист

Секој од начините ќе го отвори дијалогот Вметни лист (слика 8). Тука може да изберете дали новиот лист ќе оди пред или по избраниот лист и колку листови сакате да вметнете.

85


Слика 8: Дијалог Вметни лист

Бришење листовиЛистовите може да се избришат поединечно или групно.

Еден листКликнете со десното копче на табулаторот на листот што сакате да го избришете и изберете

Избриши од скокачкото мени.

Повеќе листовиЗа да избришете повеќе листови изберете ги како што беше објаснето претходно, кликнете со

десното копче врз еден од табулаторите и од скокачкото мени изберете Избриши.

Преименување на листовиСтандардното име за нов лист е „ЛистХ“ каде што Х е број. Ова може да функционира во мала

табеларна пресметка со малку листови, но станува непрегледно кога се работи за многу листови.

За да именувате еден лист можете да го направите следното:

• да го внесете името во полето за име кога го креирате листот; или• да кликнете со десното копче врз табулаторот на листот и од скокачкото мени да изберете

Преименувај лист и да го замените тековното име со некое подобро.

86


87


Преглед на Calc

Замрзнување на редови и колониЗамрзнувањето заклучува одреден број на редови на врвот на листот или одреден број колони на левата страна на листот или и двете. Потоа кога лизгате надолу по листот замрзнатите колони и редови остануваат видливи.

Слика 10 прикажува неколку замрзнати редови и колони. Задебелената хоризонтална линија меѓу редовите 7 и 14 и задебелената вертикална линија меѓу колоните С и Ј ги означуваат замрзнатите области. Редовите што се наоѓаат меѓу редовите 7 и 14 и колоните меѓу С и Ј се излизгани надвор од страницата, а бидејќи првите три реда и колони се замрзнати, тие остануваат видливи.

Слика 9: Замрзнати редови и колони

Точката на мрзнење може да ја поставите на еден ред или на една колона или и на ред и на колона како што е покажано на слика 9.

Замрзнување еден ред или колонаКликнете на заглавието на редот што се наоѓа под редот што сакате да ги замрзнете или лево од

колоната што сакате да ја замрзнете. Изберете Прозорец > Замрзни.Ќе се појави црна линија која означува што е замрзнато.

Замрзнување ред и колонаКликнете во ќелијата што се наоѓа веднаш под редот што сакате да го замрзнете и веднаш од

десната страна од колоната што сакате да ја замрзнете.

Изберете Прозорец > Замрзни.

Ќе се појават две линии, хоризонтална над ќелијата и вертикална лево од неа. Сега кога ќе лизгате низ екранот сé што е над и лево од овие ќелии ќе остане видливо.

88


ОдмрзнувањеЗа да одмрзнете редови или колони изберете Прозорец > Замрзни. Штиклираното од Замрзни

треба да исчезне.

Разделување на прозорецотДруг начин за промена на преглед е со разделување на прозорецот, познато уште како разделување на екранот. Екранот може да се раздели хоризонтално, вертикално или и хоризонтално и вертикално. Ова ви овозможува да имате најмногу четири делови од екранот секогаш пред вас.

Зошто би го правеле ова? Замислете да имате голем лист и во една од ќелиите се наоѓа број кој го користат формули од три други ќелии. Со техниката на разделување на екран вие може да ја поставите ќелијата која го содржи бројот во еден дел, а секоја од ќелиите со формулите во останатите делови. Потоа може да го менувате бројот во ќелијата и да гледате како тоа влијае врз другите формули.

Слика 10: Пример за разделен екран

Хоризонтално разделување на екранотЗа да го разделите екранот хоризонтално:Поставете го покажувачот во вертикалниот лизгач на десната страна од екранот и поставете над

малото копче на врвот со црниот триаголник.

Слика 11: Разделен екран на вертикален лизгач

Веднаш над ова копче ќе забележите дебела црна линија (слика 11). Поставете го покажувачот на глувчето над оваа линија и таа ќе се претвори во линија со две стрелки (слика 12).

89


Слика 12: Разделен екран на вертикален лизгач со покажувач

Држете го притиснато левото копче на глувчето и преку страницата ќе се појави сива линија. Повлечете го глувчето надолу и линијата ќе го следи.

Пуштете го копчето на глувчето и екранот ќе се подели на два прегледи секој со свој сопствен вертикален лизгач.

Исто така, може да го поделите прозорецот вертикално како што е опишано подолу и ќе го добиете истиот резултат и ќе може да ги лизгате двата дела од прозорецот независно еден од друг. Со хоризонтални и вертикални разделувања ќе добиете четири независни прозорци.

Вертикално разделување на екранотЗа да го разделите екранот вертикално:Поставете го покажувачот во хоризонталниот лизгач на дното од екранот и поставете над малото

копче на десната страна со црниот триаголник.

Слика 13: Разделен екран на хоризонтален лизгач

Веднаш десно од ова копче ќе забележите дебела црна линија (слика 13). Поставете го покажувачот на глувчето над оваа линија и таа ќе се претвори во линија со две стрелки.

Држете го притиснато левото копче на глувчето и на страницата ќе се појави сива линија насочена нагоре. Повлечете го глувчето налево и линијата ќе го следи.

Пуштете го копчето на глувчето и екранот ќе се подели на два прегледи секој со свој сопствен хоризонтален лизгач.

Забелешка: Со истовремено хоризонтално и вертикално разделување ќе добиете четири прегледи, секој со свој хоризонтален и вертикален лизгач.

90


Отстранување на разделените прегледи4. Двапати кликнете на секоја разделна линија; или5. Кликнете на разделните линии и влечете ги назад до нивните места на краевите од лизгачите;

или6. Изберете Прозорец > Раздели. Со ова ќе ги отстраните сите разделни линии истовремено.

Совет: Исто така, може да го разделите екранот ако ја следите истата постапка за замрзнување на редови и колони. Следете ги истите чекори, но наместо да изберете Прозорец > Замрзни треба да изберете Прозорец > Раздели.

Внесување податоци во лист

Внесување броевиИзберете ја ќелијата и внесете го бројот или преку горниот ред на тастатурата или преку

нумеричката тастатура.

За да внесете негативен број, или внесете го знакот (-) минус пред бројот или ставете го во загради.

Стандардно броевите се порамнети лево и негативните броеви имаат прв знак минус.

Внесување текстИзберете ја ќелијата и внесете го текстот. Стандардно текстот е порамнет лево.

Внесување броеви како текстАко бројот е внесен во формат 01481 Calc ќе ја отфрли првата нула. За да се зачува првата нула, на

пример во случај на телефонски броеви, внесете апостроф пред бројот: ‘01481. Сепак, податоците сега ќе се сметаат за текст. Врз нив нема да влијаат аритметичките операции. Или ќе бидат игнорирани или ќе предизвикаат некаква грешка.

Совет: Броевите можат да имаат прва нула и да се сметаат за текст ако ќелијата е соодветно форматирана. Кликнете со десното копче во ќелијата и изберете Форматирај ќелии > Броеви.

Прилагодувањето на поставувањата за првата нула може да додаде нула пред броевите.

Внесување датум и времеИзберете ја ќелијата и внесете ги датумот и времето. Елементите од датумот може да ги разделите

со коса цртичка (/) или цртичка (-) или да користите текст, како на пример 11 октомври 2006. Calc препознава голем број формати на датуми. Елементите на времето може да ги разделите со две точки, како на пример 10:43:45.

ПечатењеCalc нуди моќен и многу прилагодлив систем за печатење. Голем број разни детали можат да се

изберат за да бидат испечатени или не. Може да се определи редот на листовите што ќе се печатат, како и нивната големина. Исто така, може да се определат одредени редови или колони да се печа-тат, како и да се определи опсегот на печатењето.

91


Печатење табеларна пресметкаЗа да испечатите табеларна пресметка, било на печатач или во датотека, изберете Датотека >

Печати. Дијалогот за печатење (слика 14) дозволува промена на поставувањата за печатачот. Овде многу брзо може да се одбере што треба да се печати: цел документ, определени листови или група избрани ќелии. Исто така, може да се определи бројот на копии. Кликнете на ОК за да започнете со печатење.

Опции за печатењеОпциите за печатење можат да се постават како за тековниот документ, така и за сите табеларни

пресметки. За да изберете за тековниот документ во дијалогот Печати кликнете на копчето Опции што се наоѓа во долниот лев агол. За да изберете трајни опции за печатење одете во Алатки > Опции > OpenOffice.org Calc > Печати. Дијалозите се многу слични.

Слика 14: Дијалогот Печати

Избирање листови за печатењеМоже да се избере еден или повеќе листови за да се испечатат. Ова може да ви биде корисно

ако имате голема табеларна пресметка со многу листови, а сакате да испечатите само определени листови. Ако сакате да испечатите само определени листови треба да го направите следното:

• Изберете го листот што треба да се печати. (Држете го копчето Control додека кликате на табулаторите на листовите.)• Одете на Датотека > Печати и изберете Опции.

Забелешка: Копчето Опции е различно од копчето Својства. Својства се однесува на прилагодувањата за печатачот, додека Опции се однесува за прилагодувањата на OOo.

• Штиклирајте го квадратчето Печати само избрани листови.• Кликнете OK.

92


Прилагодување на опсегот на печатење

Печатење редови или колони на секоја страницаАко листот биде печатен на повеќе страници, одредени редови или колони можат да се печатат

на секоја страница.

На пример, ако на сите страници треба да се испечатат првите два реда и колоната А, тогаш треба да го направите следното:

1. Изберете Форматирај > Опсези на печатење > Уредување опсег на печатење.2. Се појавува дијалогот Уредување опсег на печатење (слика 15). Кликнете на - ништо – лево

од Редови за да се повтори областа и променете го во – дефинирано од корисникот-.3. Во полето за внесување текст во центарот внесете ги редовите што сакате да се повторуваат.

На пример, за да се повторуваат редовите еден и два, внесете $1:$2.4. Исто така, може да се повторуваат и колони. Кликнете на - ништо – лево од Колони за да се

повтори областа и променете го во – дефинирано од корисникот-.5. Во полето за внесување текст во центарот внесете ја колоната што сакате да се повторува.

На пример, за да се повторува колоната А, внесете $A.6. Кликнете OK.

Слика 15: Дијалогот Уредување опсег на печатење

Дефинирање опсег на печатењеОваа опција може да ја користите за да измените или да поставите дефиниран опсег на печатење.

Ова може да биде корисно ако треба да се печатат само определени области со информации од голема табеларна пресметка.

За да го дефинирате опсегот на печатење:

1. Изберете го опсегот на ќелии кои го сочинуваат опсегот на печатење. 2. Изберете Форматирај > Опсези на печатење > Дефинирај опсег на печатење.

На екранот ќе се прикажат линии за прелом на страница.

Забелешка: Може да го проверите опсегот на печатење преку Датотека > Пре-глед на страница. OOо ќе ги прикаже само ќелиите во опсегот на печатење.

Додавање на опсегот на печатењеОткако ќе го дефинирате опсегот на печатење, сè уште може да додавате ќелии. Ова ви дозволува

да печатите повеќе несоседни области од ист лист, а не да го печатите целиот лист.

Откако ќе го дефинирате опсегот на печатење:

• изберете го опсегот на ќелии што треба да се додаде на опсегот на печатење;• изберете Форматирај > Опсези на печатење > Додај опсег на печатење.

93


Со тоа ќе додадете дополнителни ќелии на опсегот на печатење. Линиите за прелом на страница повеќе нема да се прикажуваат на екранот.

Забелешка: Дополнителниот опсег на печатење ќе се испечати како посебна страница, дури и ако двата опсези се во еден ист лист.

Отстранување опсег на печатењеМожеби ќе треба да отстраните дефиниран опсег на печатење, на пример ако подоцна треба да

се печати целиот лист. За да отстраните опсег на печатење изберете Форматирај > Опсези на печатење > Избриши

опсег на печатење.Со тоа ќе ги отстраните сите дефинирани опсези на печатење во листот.Откако ќе биде отстранет, на екранот ќе се појави стандардната линија на прелом на страница.

94



95


Што е Impress?

Impress е програма за приказ на слајдови во OpenOffice.org. Со неа може да креирате слајдови кои содржат разни елементи, вклучувајќи и текст, табели, графикони, галерии и широк спектар на графички објекти.

Impress нуди и проверка на правопис, речник на синоними, однапред дефинирани стилови на текст, атрактивни стилови на позадини и мени за помош.

Ова поглавје содржи инструкции, илустрации и корисни совети кои ќе ве водат низ околината на Impress додека кре-ирате презентации.

Креирање нова презентацијаВо овој дел се објаснува како се креира нова презентација.

Активирање на волшебникот за презентации1. Активирајте OpenOffice.org (OOo) Impress. Се појавува волшебникот за презентации (слика

1).

Слика 1. Употреба на волшебникот за презентации за избирање на тип на презентација

Одберете една од следните опции под Тип:• Празна презентација креира презентација од почеток.• Од шаблон користи веќе направен шаблон како основа за нова презентација. Волшебникот

се променува за да ја покаже листата на расположливи шаблони.

Совет: Оставете го полето за проверка Преглед штиклирано за да можат ша-блоните, дизајните на слајдови и транзициите на слајдови да се појавуваат во полето за преглед кога ќе ги изберете. Ако не сакате волшебникот да се активира секогаш кога ќе го стартувате Impress, изберете го полето за проверка Не покажувај го овој волшебник повторно.

2. Кликнете на Следно. Се појавува вториот чекор од волшебникот за презентации. На слика 2 е прикажан волшебникот како што ќе биде прикажан ако во првиот прозорец изберете Празна презентација. Ако изберете некој од другите понудени избори, тогаш во полето за преглед ќе се прикаже слајд за пример.

96


Слика 2. Избор на дизајн на слајд со помош на Волшебникот за презентации

3. Во Избор на дизајн на слајд изберете дизајн. Изберете <Оригинал> за слајдот да нема дизајн (празен).

4. Во Избор на излезен медиум изберете како ќе се користи презентацијата. Најчесто презентациите се креираат за компјутерски екран.

5. Кликнете Следно. Се појавува третиот чекор од волшебникот за презентации.

Слика 3: Избирање транзиција на слајд и брзина

6. Од паѓачкото мени Ефект изберете ја саканата опција.7. Изберете ја саканата Брзина за транзиција меѓу слајдовите во презентацијата од паѓачкото

мени Брзина. 8. Кликнете Креирај. Се креира нова презентација.

97


Совет: Секогаш е добра идеја презентацијата да се зачува и да се именува веднаш штом ќе биде креирана. Исто така, не заборавајте често пати да ја зачувувате додека работите на неа за да спречите губење на информациите ако се случи не-што неочекувано.

Совет: Ако во првиот чекор во волшебникот изберете „Од шаблон“, копчето Следно ќе биде активно во третиот чекор и ќе бидат достапни други страници. Овие страници не се објаснети тука.

Прегледи на работниот просторНа слика 3 е прикажан стандардниот работен простор на Impress. Просторот за дизајн на слајдови

се наоѓа во центарот на работниот простор, со мали сликички на слајдовите на левата и просторот за задачи на десната страна. Во илустрацијата достапните Изгледи можат да се погледнат во про-сторот за задачи.

Слика 4: Стандарден работен простор на Impress

Во Impress може да избирате меѓу пет прегледи на работниот простор. Секој преглед е дизајниран за да се олесни извршувањето на одредена задача.

1. Нормален преглед е преглед за креирање одделни слајдови. Користете го овој преглед за да форматирате и да дизајнирате, да додавате текст, графика и анимациски ефекти. Голем број поглавја од овој водич објаснуваат како да креирате и да уредувате слајдови во Нормален преглед.

2. Преглед на контура прикажува наслови на теми, листи со точки и нумерации за секој слајд во формат на контура. Овој преглед ви овозможува да го променувате редоследот на слајдовите, да ги уредувате насловите и заглавијата, да го промените распоредот на ставките во листата и да додавате нови слајдови.

3. Прегледот на забелешки ви овозможува да додавате забелешки во секој слајд кои не се видливи при прикажувањето на презентацијата. Овие забелешки може да ги печатите и да ги ко-ристите за време на презентацијата – многу корисна карактеристика. Само кликнете на зборовите „Кликнете за да додадете забелешки“ и започнете со пишување. Може да ја менувате големината на прозорецот со забелешките преку малите зелени рачки и да го движите ако го поставите покажувачот врз работ и потоа кликнете и влечете.

4. Преглед на извадоци редуцира неколку слајдови од презентацијата и ги подредува за печатење. Во овој преглед слајдовите може повторно да ги подредувате само со нивно влечење и пуштање.

98


5. Преглед на сортирач на слајдови прикажува мала верзија од секој слајд. Преку овој преглед може да го променувате редоследот на слајдовите, да правите временски темпирана продукција на слајдови или да оддавате транзиции меѓу слајдовите.

Промена на прегледите на работниот просторЗа да го промените прегледот на работниот простор кликнете на Копчињата за приказ што се

наоѓаат над главниот работен простор.

5. Преглед на сортирач на слајдови прикажува мала верзија од секој слајд. Преку овој преглед можете да го променувате редоследот на слајдовите, да правите временски темпирана продукција на слајдови или да оддавате транзиции меѓу слајдовите.

Промена на прегледите на работниот простор

За да го промените прегледот на работниот простор кликнете на Копчињата за приказ што се наоѓаат над главниот работен простор.

Слика 5: Локација на Копчињата за преглед во главниот работен простор

Страничните панели (Слајдови и Задачи) можат лесно да се сокријат со кликнување на малите триаголници во центарот на линијата за одделување. Линијата останува видлива и со повторно кликнување на триаголниците повторно ќе се прикажат панелите.

Форматирање презентација

Измена на слајд

1. Изберете слајд од листата во панелот Слајдови што се наоѓа на левата страна од работниот простор.

2. Изменете го прегледот со преку избор на нов преглед од панелот што се наоѓа на десната страна на работниот простор.

Вметнување нов слајд

Новите слајдови секогаш се вметнуваат по активниот или избраниот слајд. Не грижете се за перфектниот редослед првиот пат – многу лесно може да се промени редоследот на слајдовите.

• Кликнете Вметнување > Слајд. Во главниот работен простор ќе се појави празен слајд. Тој има ист изглед како и претходниот слајд.

• Изгледот можете да го менувате преку панелот на десната страна од работниот простор.

Совет:Друг начин за вметнување слајд е преку копчето Слајд на алатникот за Презентација. Овој алатник го олеснува наоѓањето на основните наредби за слајдовите. Ако алатникот не е видлив кликнете Приказ > Алатници > Презентација за да се прикаже.

48

Слика 5: Локација на Копчињата за преглед во главниот работен простор

Страничните панели (Слајдови и Задачи) можат лесно да се сокријат со кликнување на малите триаголници во центарот на линијата за одделување. Линијата останува видлива и со повторно кликнување на триаголниците повторно ќе се прикажат панелите.

Форматирање презентација

Измена на слајд1. Изберете слајд од листата во панелот Слајдови што се наоѓа на левата страна од работниот

простор. 2. Изменете го прегледот со избор на нов преглед од панелот што се наоѓа на десната страна на

работниот простор.

Вметнување нов слајдНовите слајдови секогаш се вметнуваат по активниот или избраниот слајд. Не грижете се за пер-

фектниот редослед првиот пат – многу лесно може да се промени редоследот на слајдовите.

• Кликнете Вметнување > Слајд. Во главниот работен простор ќе се појави празен слајд. Тој има ист изглед како и претходниот слајд. • Изгледот може да го менувате преку панелот на десната страна од работниот простор.

Совет: Друг начин за вметнување слајд е преку копчето Слајд на алатникот за Презентација. Овој алатник го олеснува наоѓањето на основните наред–би за слајдовите. Ако алатникот не е видлив кликнете Приказ > Алатници > Презентација за да се прикаже.

Бришење слајд1. Во панелот Слајдови на левата страна од прозорецот кликнете на слајдот што сакате да го

избришете. 2. Кликнете Уредување > Избриши слајд.

99


Совет: Слајд може да избришете и со кликнување на десното копче на глувчето на неговата мала сликичка на панелот Слајдови и избирање на Избриши слајд од скокачкото мени.

Преименување слајд1. Во панелот Слајдови на левата страна од прозорецот кликнете со десното копче на слајдот

што сакате да го преименувате и од скокачкото мени изберете Преименувај слајд.2. Во дијалогот Преименувај слајд во Полето за име внесете го новото име на слајдот и

кликнете ОК.

Промена на редоследот на слајдовиПромената на редоследот на слајдови најлесно се прави преку Сортерот на слајдови.

• Кликнете на табулаторот за Сортерот на слајдовите за да изберете преглед на работната околина за Сортер на слајдови. • Ако сакате може да го промените и бројот на слајдови во еден ред, овозможувајќи повеќе или помалку слајдови истовремено да бидат видливи на екранот. • Променете го редоследот на слајдови со нивно влечење и пуштање на новата локација. Меѓу слајдовите со појавува црна линија која покажува каде ќе оди избраниот слајд.

За да преместите повеќе слајдови истовремено, држете го левото копче на глувчето и повлечете преку слајдовите, а слајдовите да бидат во правоаголникот што сте го нацртале. Потоа повлечете ги и пуштете ги избраните слајдови. Повеќе слајдови може да изберете и ако ги држите притиснати копчињата Ctrl или Shift додека кликнувате на слајдовите.

Извршување на Проекција на слајдови1. Кликнете Слајд-шоу > Проекција на слајдови, кликнете на копчето Слајд-шоу или

кликнете F5 на тастатурата за да започнете проекција на слајдови.2. Користете ги копчињата со стрелки на тастатурата за да одите до следниот слајд или да се

вратите на претходниот. Исто така, може да кликнете на левото копче на глувчето или на копчето за празно место на тастатурата за да преминете на следниот слајд.

3. Кога ќе го погледнете и последниот слајд ќе се појави порака „Кликнете за да излезете од презентацијата“. Кликнете со глувчето или на некое копче на тастатурата за да излезете од презентацијата.

100



101


Креирање на веб - страници

Ова поглавје содржи објаснувања како да се зачува како веб - страница документ направен во Writer, Calc или Impress.

Вметнување хиперврскиКога пишувате текст како што е веб - страница или URL адреса, ООо автоматски го форматира, му

задава одредена боја (најчесто сина) и го подвлекува. Ако ова не се случи, може да ја овозможите оваа опција користејќи ја следната низа од команди: Алатки > Автоматска корекција > Опции и кликнете на Препознавање на URL.

Совет: Ако не сакате ООо да ја претвора URL адресата во хиперврска, одберете Уре ду вање>Отповикај:Автоматска корекција или притиснете Ctrl+Z вед–наш по применувањето на форматирањето.

За промена на бојата на хиперврската, одберете Алатки > Опции > OpenOffice.org, дојдете до Непосетени врски/ Посетени врски кликнете во чек боксот, одберете ја саканата боја и кликнете на ОК. Внимавајте, ова ќе ја смени бојата на сите хиперврски во сите компоненти на OpenOffice.org.

Во Writer или Calc (но не и во Impress), може да го смените стилот на знаците на Интернет врската или да дефинирате и примените нови стилови на одбраните линкови.

Линковите може да се вметнуваат и модификуваат преку дијалог прозорецот за Хиперврска

(слика 1). За приказ на дијалог прозорецот, кликнете на копчето од Стандардниот алатник или одберете Вментнување > Хиперврска од менито. За исклучување на постоечка хиперврска, селектирајте ја пред да го отворите дијалог прозорецот за Хиперврска.

Слика 1: Вметнување хиперврска

Од левата страна на дијалог прозорецот одберете една од четирите вида хиперврски:• Интернет: веб - адреса, која почнува со http://• Пошта и вести: е-пошта адреса• Документ: хиперврската води кон друг документ или место во постоечкиот документ• Нов документ: хиперврската креира нов документ

Горниот десен агол од дијалог прозорецот се менува во зависност од изборот на хиперврската. За Интернет хиперврска одберете помеѓу Веб, FTP или Телнет и внесете ја саканата веб - адреса (URL).

102


За Пошта и вести хиперврска внесете е-пошта адреса или хиперврска за вести, адресата на при-мачот, а за е-поштата и темата.

За Документ хиперврска, наведете ја Патеката на документот (копчето Отвори датотека от-вора пребарувач на датотеки); оставете го празно ако сакате да ја направите хиперврската со место

во постоечкиот документ. Кликнете на копчето Цел во документот за да го отворите отворите дијалог прозорецот Цел во документот од кој може да ја одберете саканата цел или ако го знаете името на целта да ја напишете во празниот простор.

За хиперврската Нов документ наведете дали сакате да уредувате новокреиран документ или само да креирате нов документ (Уредување подоцна) и да го наведете типот на новиот документ (текст, табеларни пресметувања...). За презентација, Уредување сега е подобра опција. Копчето

Избери патека отвора дијалог прозорец на папки.Секцијата за Понатамошни поставувања во долниот дел на дијалог прозорецот е заедничка за

сите видови хиперврски, иако некои од понудените можности се порелевантни за некои од хи-перврските.• Подесете ја вредноста на Рамката за да одредите како да се отвора хиперврската. Ова се

однесува на документи кои се отвораат во веб - прелистувач.• Форма покажува дали хиперврската ќе биде претставена како текст или како копче.• Текст се користи за внесување на текст кој ќе биде видлив за корисникот.• Име се користи за HTML документи. Го специфицира текстот кој треба да се додаде како

атрибутот NAME во HTML кодот по хиперврската.

• Копчето Настан се користи кога треба да се овозможи на ООо да вклучи настани за кои корисникот напишал некаков код (макро). Оваа функција не е покриена во овој прирачник.

Уредување хиперврскиЗа уредување на хиперврските, поставете каде било на хиперврската и одберете Уредување >

Хиперврска. Се отвора дијалог прозорецот за Хиперврска (слика 1). Направете ги саканите проме-ни и кликнете на Примени. Ако е потребно да уредувате повеќе хиперврски, може да го оставите отворен дијалог прозорецот се додека не ги уредите сите. Внимавајте да го кликнете копчето При-мени по секоја промена. Кога сте готови кликнете на Затвори.

Зачувување на Writer документ како веб - страницаHTML можностите на Writer вклучуваат зачувување на постоечкиот документ во HTML формат,

креирање на нов документ како HTML и креирање неколку различни видови веб страници со користење на волшебник.

Наједноставниот начин на креирање HTML документ е да се започне со постоечки Writer до-кумент. Може да го видите како ќе изгледа како веб - страница користејќи ја опцијата Приказ > Веб-изглед.

Зачувување на документ како веб - страницаЗа да зачувате документ како веб - страница (HTML формат) одберете од менито Датотека >

Зачувај како и одберете HTML документ како тип на датотека.

Зачувување на документ како серија од веб - странициWriter може да зачува поголем документ како серија на веб - страници (HTML документи) со стра-

ница за содржина. Направете го следното:1) Одредете кои заглавија од документот ќе бидат на нова страница и нека сите овие заглавија

имаат ист стил (пример: Заглавие 1).

103


2) Одберете од менито Датотека > Испрати > Креирај HTML-документ. 3) Во дијалог прозорецот (слика 2) внесете го името на датотеката. Исто така специфицирајте

го стилот кој сте го одбрале за нова страница (во чекор 1).4) Кликнете на Зачувај за да креирате HTML документ со повеќе страници.5)

Слика 2: Креирање на серија од веб - страни

Креирање на веб - страница со користење ВолшебникВолшебникот на ООо дозволува неколку типови стандардни веб - страници.

1) Одберете од менито Датотека > Волшебници > Веб-страница. На првата страница на Волшебникот (слика 3) одберете ја опцијата Следно.

Слика 3: Крерање веб - страница со волшебник

Напомена: Ако е ова ваша прва веб - страница единственото поставување е <стандардно>.

2) Одберете или прелистајте низ документот кој сакате да го форматирате и додатете Наслов, Ре-зиме и Автор, како што е прикажано на слика 4. Кликнете на Следно.

104


Слика 4

3) Одберете Главен изглед за вашата веб - страница со избирање на еден од понудените изгледи (слика 5). Кликнете на Следно.

Слика 5

4) Одберете кои информации сакате да се на вашата веб - страница (слика 6). Кликнете на Следно.

Слика 6

105


5) Одберете стил за страницата. Користете ја паѓачката листа, прикажана на слика 7, и изберете еден од различните понудени стилови и комбинации на бои и подесување на иконите од Множ. Икони. Кликнете на Следно.

Слика 7

6) Внесете општи информации како што се Наслов и HTML-метаподатоци како што е прикажано на слика 8. Кликнете на Следно.

Слика 8

7) Одберете каде ќе ја зачувате датотеката и прегледајте ја ако сакате (слика 9). Кликнете на Следно.

106


Слика 9

Зачувување на Calc документ како веб - страницаCalc документите може да се зачуваат како веб - страници. Како и во Writer одберете од менито

Датотека > Зачувај како и одберете HTML документ како тип на датотека или Датотека > Волшеб-ници > Веб-страница.

Ако документот содржи повеќе од еден лист, дополнителните листови ќе следат еден по друг во HTML датотеката. Врските меѓу листовите ќе се наоѓаат на горниот дел од документот. Calc овоз-можува и директно вметнување на врски во табелите со користење на дијалог прозорецот за хи-перврски.

Зачувување на Impress презентации како веб - страницаПрезентациите може да се претворат во серија на веб - страници на следниот начин:

Напомена: Зачувувањето на веб - страници (HTML формат) не ги задржува ани-мациите и преодот на слајдовите.

1) Одберете Датотека > Изнеси и одберете HTML документ како формат на датотека.2) Креирајте папка за овие датотеки, дадете име на соодветната HTML датотека и кликнете на

Зачувај. Се отвора волшебникот за изнесување во HTML.

Напомена: Во зависност од големината на вашата презентација и бројот на грфички елементи во неа, HTML функцијата за изнесување креира повеќе HTML, JPG или GIF датотеки. Ако сте избрале да ја зачувате датотеката на Desktop ис-тиот ќе ви биде исполнет со сите овие датотеки. Затоа пред да ја зачувате да-тотеката, креирајте папка во која ќе се чуваат сите овие датотеки.

3) Одберете дизајн за сите страници, од понудените или креирајте нов.

107


Ако претходно не сте зачувале дизајн, опцијата Постоен дизајн не е достапна.

4) Кликнете на Следно и одберете вид на публикација која ќе ја креирате.• Стандарен HTML-формат: една страница за секој слајд, со врски за навигација со кои преминува од еден на друг слајд.• Стандарен HTML со рамки: една страница со лента за навигација на левата страна, додека насловите на слајдовите се користат како врски за навигација. • Автоматски: една страница за секој слајд.• Веб-емитување: генерира АЅР или Perl апликација за приказ на слајдовите. За жал, ООо се уште директно не поддржува РНР.

5) Одберете како ќе се зачуваат сликите (GIF или JPG) и која резолуција да се користи. Кога одбирате резолуција, имајте ја предвид онаа која ја имаат повеќето од корисниците. Ако користите

108


висока резолуција тогаш корисник со монитор со средна резолуција ќе треба да се движи со лизгачот горе-долу и лево-десно, што не е препорачливо.

6) Ако во чекор 4) е избрано „Креирај насловна страница“, наведете информации за неа на следната страница. Насловот ги содржи името на авторот, е-пошта адресата, а и сите други информации кои сакате да ги додадете. Оваа страница не постои ако не сте избрале „Креирај насловна страница“.

109


7) Одберете навигациски копчиња кои ќе се користат за движење од една на друга страна. Ако не одберете копче, ООо ќе креира текст навигатор.

8) Одберете од палетата на бои шема за вашата веб страница. Достпните шеми ги вклучуваат и постоечките шеми, една врз основа на боите на прелистувачот и друга потполно дефинирана од корисникот. Вашата шема може да ја зачувате, при што ќе се појавува на првата страница на HTML волшебникот за изнесување.

110


9) Кликнете на Креирај за да се генерираат HTML датотеките. Ако се работи за нов дизајн, ќе се појави мал дијалог прозорец. Ако сакате да го сочувате дизјнот, зададете име и кликнете на Зачувај, во спротивно кликнете на Не зачувувај.

За упатствотоОва упатство е адаптирано врз основа на текстот „OpenOffice.org Getting Started“, објавен на 19.07.2005 на веб-

сајтот „OOo Authors“, со адресаhttp://oooauthors.org/en/authors/userguide2/published/

Авторите (Magnus Adielsson, Richard Barnes, Agnes Belzunce, Camillus Gerard Cai, Daniel Carrera, Laurent Duperval, Tim Kampa, Peter Kupfer, Ian Laurenson, Dan Lewis, Alan Madden, Paul Miller, Michel Pinquier, Andrew Douglas Pitonyak, Carol Roberts, Iain Roberts, Janet M. Swisher, Jim Taylor, Alex Thurgood, Catherine Waterman, Jean Hollis Weber, Linda Worthington) ги задржуваат авторските права (Copyright © 2005).

Делото е објавено под лиценците ГНУ (GNU General PublicLicense, version 2 or later - http://www.gnu.org/licenses/gpl.html), и Креативни заеднички содржини (Creative

Commons Attribution License, version 2.0 or later – http://creativecommons.org/licenses/by/2.0/), кои овозможуваат негова дистрибуција и надградба, односно менување, преведување и адаптација.

111


112



113


Што е WebQuest?

Ако во „барај“ полето на кој било Интернет пребарувач го вметнете зборот “WebQuest” ќе добиете информација и листа oд скоро два милиони страници со овој термин. Сите тие се креирани од наставници ширум светот и се наоѓаат на различни сервери.Што претставува WebQuest? „...WebQuest е методологија за учење и поучување којашто е ориентирана кон истражување...“, вели експертот за обуки и професор на Универзитетот "Сан Диего" во САД, Берни Доџ. При ваквиот метод на учење најголем дел од информациите со коишто учениците оперираат, т.е. од коишто учат (ги истражуваат и ги евалвираат) доаѓаат од Интернет.

Поделба на методот WebQuestВрз основа на периодот на реализацијата (времетраењето) разликуваме два типа WebQuest, и тоа:

Краткорочни • Дизајнирани така што реализацијата на активностите може да биде завршена во период од еден до три часа (или - Времето на реализација не е подолго од 3 часа).• Основна цел е стекнување и интеграција на различни знаења.• Ученикот се соочува со поголемо количество на нови информации и развива вештини и способности да оперира со нив.

Долгорочни• Периодот на реализација најчесто се движи од една недела до еден месец.• Имаат за цел проширување и редефинирање на знаењето.• Ученикот продлабочено анализира одредена количина знаење, којашто самостојно ја обработува и ја трансформира. Потоа со помош на одреден начин на презентирање го искажува сопственото сфаќање (разбирање) на истата.

Основни елементи (карактеристики) на WebQuestНајчесто секој WebQuest ги содржи основните 5 делови, и тоа:

Вовед

Воведот, најчесто претставува кус параграф како вовед во активноста. Во него е содржана одредена автентична ситуација. Најчесто на учениците им се доделуваат соодветни улоги или им се чита одредено автентично сценарио (пример: Вие сте детективи и треба да откриете една мистерија...). Практично, овој дел треба да биде запознавање на учениците со активноста, но сето тоа спакувано преку одредено сценарио за мотивирање. Ако во овој дел нема мотивирачки вовед, искористете го за кус преглед на задачата. Запомнете дека целта на овој дел е да ги подготви учениците и да им го задржи вниманието. Користењето на различни медиуми, дури и такви кои учениците досега не ги користеле, побудува љубопитност кај нив и делува мотивирачки.

114


Пример (ВОВЕД):

ВоведЗдраво компјутерџии. Одамна не сме се виделе ни чуле. Имам што да се пофалам. Преку

Проект за развој на образованието на Владата, мојата училница е полна со компјутери. Децата се пресреќни! Конечно компјутер за секое дете. Повеќе нема да ја малтретирам мојата колешка по информатика и да го барам нејзиниот клуч. Сега имам своја КОМПЈУТЕРСКА ЛАБОРАТОРИЈА.

НО... како и секогаш... ништо не поминува без мали проблеми.

Еве за што станува збор.

Кога го вклучив компјутерот се појави интересен интерфејс. Многу сличен на Windows, а не е Windows. Но, некако се снајдов! На работната површина имаше неколку икони. Ја отворив таа под којашто пишуваше Writer!!! УРАААА! Word на македонски јазик...

Сега ми е потребна вашата помош.

Сакам да научам нешто повеќе за тоа како овие алатки да ги искористам со моите ученици.

Ако било што смислите.. ве молам пишете! Мојот е-mail: [email protected]

ЗадачиВо овој втор дел (Задачи) од WebQuest-от треба јасно да се опишат задачите кои учениците тре-

ба да ги исполнат при реализација на WebQuest-от. Практично, преку решавањето на задачите поставени во овој дел се составува мозаикот на знаења кои учениците ги стекнуваат за време на реализацијата на WebQuest-от.

Пример (ЗАДАЧИ):

Задачи

Со цел квалитетно да ми помогнете, треба да ги исполните следните задачи:

1. Најдете најмалку 5 сличности и 5 различности помеѓу Microsoft Word и Writer од OpenOffice.

2. Дефинирајте најмалку 4 наставни подрачја за кои мислите дека Writer може да се искористи.

3. Направете листа со 4 наставни единици за кои сметате дека можат да бидат реализирани со помош на Writer.

4. Креирајте најмалку една подготовка за час во која како средство за настава или учење ќе биде искористен Writer.

Напомена: При реализацијата на овие задачи користете ја апликацијата Wri-ter за средување на побараните информации.

РесурсиДелот за ресурси, всушност, претставува листа на веб - страници, претходно лоцирани од страна

на наставникот, кои ќе му помогнат на ученикот да ги заврши поставените задачи. Овде треба да

115


се напомене дека не секогаш ресурсите се веб - страници. Може слободно да се користат и други видови на извори за учење. Важно е истите ресурси да бидат користени од сите ученици!

Пример (РЕСУРСИ): Ресурси

Текст процесори http://en.wikipedia.org/wiki/Word_processor

Идеи за часови 1 http://www.teachervision.fen.com/

Идеи за часови 2 http://www.teachnet.com/

Идеи за часови 3 http://www.cap.nsw.edu.au/teachers/lesson_plans.htm

Машини за пребарување Google Yahoo

AltaVistaКoристење на орирачникот за Writer од Open Office

ПроцесПроцесот е третиот дел од WebQuest-от. Во овој овој дел се наведуваат чекорите кои треба да се

следат и кои треба да им помогнат на учениците за да ја завршат зададената задача. За дизајнирање на овој дел користете нумерирана или листа со булети. Добар опис на чекорите

ќе им помогне и на другите наставници (кои сакаат да го искористат вашиот WebQuest) да го следат текот на активноста. Воедно ќе им овозможи да ја прилагодат активноста според нивните потре-би. Затоа е потребно да има што повеќе детали. Запомнете дека сите делови на WebQuest-от му се обраќаат на ученикот, затоа треба да бидат напишани во второ лице.

Пример (ПРОЦЕС):

Процес

1. Дознајте повеќе за користењето на текст процесорите во наставата.

2. Пребарајте ги наведените страници и запознајте се со основите за користење на текст процесорот Writer.

3. Лоцирајте ги потребните информации за сите 9 наведени задачи погоре.

4. Доколку сте имале искуство со Microsoft Word најдете ги сличностите и раз-ликите со Writer.

5. Откако ќе ги имате сите информации напишете му писмо на Васко на горе-споменатиот mail. Вашето писмо треба да вклучи се што е побарано од него, а наведено во четирите задачи погоре.

116


ЗаклучокНапишете неколку реченици со кои ќе се резимира она што учениците треба да го постигнат

или научат со завршување на активноста. Може да вклучите некои реторички прашања или дополнителни линкови со цел да ги охрабрите да го прошират своето размислување во друг контекст надвор од оваа активност.

Заклучок

Правејќи го WebQuest-от, ќе се запознаете со Writer и практичната апликација на текст про-цесорите во наставата.

Дополнителни елементиКога креирате WebQuest може да вметнувате и други делови како на пример дел за Оценување на

постигањата на учениците или дополнителни делови за наставниците.

Оценување

Доколку се одлучите да вметнете дел за оценување во тој случај:Објаснете им на учениците како ќе се оценува нивната работа. Напомнете каде ќе оценувате

групна работа, а каде индивидуална работа. Доколку користите рубрика за оценување на работата на учениците, дефинирајте ги критериу-

мите. Внимавајте да посветите доволно време на креирање на рубриката која ќе даде соодветна повратна информација за учениците, а ќе биде доволно едноставна за пополнување.

Дел за наставници

Кога го развивате делот за наставници имајте на ум што наставникот треба да знае за да го напра-ви WebQuestot ефективно искуство за учење за сите учесници (ученици).

Внесете ја секоја информација која ќе им помогне на останатите наставници да си ја прилагодат активноста на своите потреби. Ова може да го направите во форма на посочување на сите користе-ни референци или како насоки како да се искористи WebQuest-от во училница.

Тука треба да ги наведете и потребните вештини кои треба да ги имаат учениците кои ќе го работат WebQuestot-от... Треба да се наведе траењето на активноста (еден ден, една недела...), сите дополнителни материјали кои се потребни (број на комјутери, опрема и сл.) за кои сметате дека ќе бидат од помош на наставниците (колегите).

Белешка за наставниците:Во прилог на овој прирачник може да најдете околу 50 WebQuesta кои веднаш може да ги ис-

користите во наставата. Иако овие примери беа сработени од луѓе кои активно се вклучени во образовниот процес, не значи дека дадените примери се идеални. Доколку мислите дека кој било од наведените примери треба и може да претрпи модификации, слободно може да го измените соодветно на Вашите потреби. WebQuest примерите може да ги најдете во електронска форма на приложеното ЦД.

117


118



119


Вовед

KEduca е флеш-карта апликација што ви овозможува да правите интерактивни тестови базирани на форми. Се состои од Keduca и Keduca Уредувач.

Слика 1: Изглед на прашање од тест

Креирањето на тестовите се прави во Keduca Уредувачот, додека извршувањето (активирањето) на тестовите се изведува во Keduca.

Тестовите кои се изработуваат во Keduca содржат прашања на кои ученикот одговара со кликнување на еден или повеќе од понудените одговори.

Бројот на понудените одговори за секое прашање од тестот го одредува наставникот.

Креирање на тестовиСо отворање на Keduca Уредувачот се отвора прозорец за отворање постоечки документ (тест) или креирање на нов документ (тест).

120


Опцијата Отвори постоечки документ - отвора веќе постоечка датотека со тестови.Отвори скорешен документ - отвора неодамнешно користена датотека со тестови. Стартувај нов документ – започнува креирање на нов тест.По изборот се кликнува на Во ред.На екранот се појавува следниот дијалог прозорец Информации за документот:

Се пополнуваат сите полиња од делот Опис. Во документот може да се вметне слика преку опцијата Слика. Податоците за авторот на тестот може да се остават празни. По кликнување на копчето Во ред се отвора прозорецот за внесување на прашањата – Додади прашање.

121


Се внесува прашањето во кое може да се додаде слика. Типот на прашањето може да се одбере да биде Тест, Тест со поени за поени за прашањата или Тест со поени за одговорите. Втората опција овозможува да го внесете и бројот на поените по ваша желба. За одговарање на секое прашање се внесува времето (во секунди) за кое ученикот мора да го одговори прашањето. По кликнување на копчето Следно се отвора следниот прозорец:

Се внесуваат понудените одговори и се наведува вредноста на истиот Точно или Неточно. Кога ќе се внесе одговорот се кликнува на Додај. По внесување на сите понудени одговори за прашањето се кликнува на Заврши. На екранот се појавува следниот прозорец за зачувување на документот:

Се внесува име на документот, се избира каде да се зачува и се кликнува на копчето Зачувај.Креираниот тест може дополнително да се уредува со додавање, менување или бришење на

неговите елементи. Тоа се прави преку менито Уредување кое ги содржи истите опции. Тестот може и да се испечати.

122


Активирање на тестовитеАктивирањето на креираните тестови се прави со активирање на Keduca.

Со кликнување на Датотека->Отвори се отвораат постоечките тестови.

Се одговара на секое прашање според правилата внесени од авторот на тестот. По завршување на тестот се дава статистички приказ на одговорите.

123


Можно е зачувување на резултатите со кликнување на делот Зачувај резултати.

Заслуги и лиценциKEduca Авторски права 2001, Хавиер Кампос.Дел од документацијата Lauri Watts (lauri AT kde.org)Оваа програма е лиценцирана под условите на ГНУ Лиценца за слободна документација.Оваа програма е лиценцирана под условите на ГНУ Општата јавна лиценца.

124


125


Вовед

Портфолиото стана неизбежно средство за презентација на нечии постигања. Во прирачникот „Примена на стандардите за оценување на учениците“, издаден од Агенцијата на САД за меѓународен развој – УСАИД Македонија, а во рамките на Проектот за основно образование, компонента Унапредување на оценувањето на учениците е опишана употребата на портфолијата во функција на оценувањето. Објаснети се видовите и начините на изготвување и на користење на портфолијата. Оттука, во ова поглавје ќе се запознаеме со е-портфолиото и со можностите од неговото ефективно користење во ситуации кога сè поголем број творби на учениците ќе бидат во електронска форма и кога училиштата и така имаат проблеми со простор за чување на традиционалното портфолио кое најчесто беше составено од творби на хартија.

Што е тоа е-портфолиоСо оглед на тоа што во споменатиот прирачник е искористена дефиницијата на Arter & Spandel

(1992), за да го дефинираме е-портфолиото на почетокот на оваа дефиниција ќе го вметнеме зборот дигитална. Оттука:

Е-портфолиото е дигитална корисна збирка творби на ученикот која кажува за напорите, напредокот или за постигањата во едно дадено подрачје. Ваквата збирка мора да ги вклучува и: учеството на ученикот во изборот на содржините во портфолиото; насоките за избирањето; критериумите за оценување на неговите добри страни и доказите за самоанализа на ученикот.

Зад секоја творба од е-портфолиото лежи богат и комплексен процес на: планирање, синтетизирање, споделување, дискутирање, рефлектирање, давање, примање и одговарање на повратните информации.

Основната намена на е-портфолиото може да биде собирање докази за: сумативно оценување, демонстрирање на постигнувањата, прикажување на напредокот во постигнувањето на целите, или за да се прикаже процесот на персоналниот професионален развој и на рефлексивното учење. Определувањето на целта за која ќе се користи портфолиото претставува стартна точка во патувањето наречено креирање е-портфолио и за негова ефективна употреба во функција на оценувањето.

Потребни алатки Како што напоменавме претходно, ученичките творби во е-портфолиото треба да бидат во

соодветна дигитална форма. Која дигитална форма ќе биде користена, зависи од природата на творбата, но и од расположливата опрема за дигитализирање. Добро е да имате разновидна опрема за дигитализирање и вештини за нејзино користење, но може да направите ефективно е-портфолио и доколку имате само компјутер.

Во табeлaта што следува се прикажани дел од алатките со кои може да се собираат докази (творби) кои ќе бидат дел од едно е-портфолио. Искористете го она што ви е на располагање, што учениците го имаат, а користете ги и знаењата на учениците во ракувањето со различните дигитални уреди. Впрочем, портфолиото е лична творба на ученикот и во најголема мера тој е одговорен за неговото создавање, со ваша помош, се разбира.

126


КомпјутерТој е најкористениот и најосновниот елемент во групата на

алатки за собирање докази за креирање на е-портфолиото. Се користат различните видови софтвери (како Office, програмите за процесирање текст, табеларните пресметувачи, хипер-медијалните програми, алатките за цртање и за едитирање слики и видеа, PDF конверторите и сл.). Затоа компјутерот претставува неопходна алатка за креирање на е-портфолиото.

Дигитален фотоапарат Понекогаш има потреба доказите за постигнувањата да бидат

прикажани со фотографии. Можеме да ги обезбедиме сликајќи со дигитален фотоапарат. Затоа дигиталниот фото- апарат е добредојден при создавањето на е-портфолиото.

Дигитална HD-камера Уште подобро е ако имате можност да обезбедите видео-

запис. Овој тип на камера снима видео во дигитална форма и го складира во сопствен хард-диск. Ваквото видео може лесно и едноставно да се префрли на компјутерот и да биде искористено во е-портфолиото. И обичните камери можат да се употребат за снимање докази за портфолио. Но, за да стане дигитално ваквото видео потребна е посебна опрема и обука за негово користење.

СкенерСкенерот е исклучително важна алатка (хардвер) кога има

потреба да дигитализираме дел од нашата работа што е изработена на хартија. Тоа може да биде: фотографија, пишан текст, слика, цртеж, тест и сл.

Ваквите таканаречени Hard Copy докази стануваат дигитални. Дигитализираните документи можат да се сместат во е-портфолиото.

Веб-камераВеб-камерата е многу слична на дигиталната HD-камера. Овој

тип на камера има релативно послаба резолуција (послаб квалитет на сликата). Најчесто се користи за видео конференциски врски (MSN, Skype и сл). Предноста е во тоа што видеото се запомнува директно на компјутерот на кој е вклучена камерата.

Мобилен телефонМобилниот телефон е една од најмодерните и најраспространети

алатки за комуникација. Речиси сите модели на мобилни телефони имаат вградена дигитална камера и фотоапарат. Новите модели имаат огромна резолуција (што значи и добар квалитет на фотографиите и видеата) со што можат слободно да се користат за снимање видеа и фотографии како дел од е-портфолиото. Особено е важно што и голем број ученици имаат вакви мобилни телефони и можат да ги користат при создавањето на своите е-портфолија.

127


Е-pen (дигитално пенкало)Интересна современа алатка. Со неа можете да пишувате на

соодветна површина со слободна рака, исто како да користите нормално пенкало. Посебен софтвер го дигитализира пишаниот текст или нацртаната слика и ги меморира во компјутерот. Подоцна, запаметените документи можат да бидат употребени за е-портфолиото.

USB-меморијаВо последно време ова е најмасовно користената алатка

за пренос на податоци од еден на друг компјутер. Ова е само еден од медиумите на кој може да биде сместено вашето е-портфолио.

Користењето екстерни уреди за складирање податоци е препорачливо од причина што на него секогаш имате резервна копија од податоците важни за вас.

Софтвер за креирање е-портфолиоЕден од основните критериуми за избор на софтвер за креирање е-портфолио е неговата можност да му дозволи на наставникот, или на ученикот, да креира хипермедијална творба со хиперврски (хиперлинкови) помеѓу различните делови од портфолиото, како: целите, содржините, творбите и проектите, рефлексиите, а воедно да може да ги прикаже во мултимедијална форма.

Мултимедија и хипермедијаЧестопати употребувајќи ги термините „мултимедија“ и „хипермедија“, луѓето не прават разлика

и сметаат дека овие два термина имаат исто значење. Меѓутоа, ова мислење e апсолутно неточно. Иако многу хипермедијални творби можеме слободно да ги квалификуваме како мултимедија, тоа не може да се случи обратно. Постојат мултимедијални творби кои не можеме да ги квалификуваме како хипермедијални. (Види слика 1)

Слика 1. Релација меѓу мултимедијален проект и хипермедијален проект

Што е тоа мултимедија?По дефиниција, мултимедијата подразбира мноштво медиуми. Во мултимедијалните апликации,

медиумите: звук, графика, текст, видео, анимација и сл. се комбинираат и со тоа комуницираат меѓусебно, за на крајот, сите заедно на најдобар начин да го презентираат трудот на ученикот (сли-ка 2). Во нашиов случај тоа е е-портфолиото како мултимедијален творба кој најчесто е линеарен.

128


Слика 2. Мултимедијален проект е-портфолио

Во овој проект се содржани творби што се презентирани на различни начини (текст, графика, звук, видео ...) Најважните карактеристики на мултимедијата се различните начини на кои се пре-зентира информацијата. Мултимедијата не сугерира како треба да се искористи таа информација и не вклучува забелешки за тоа како треба да биде организирана информацијата. Мултимедијалниот проект е едноставно преглед на информации, претставени во различни форми на медиуми. Додека корисниците ја истражуваат творбата, тие може да кликаат на копчето кое прикажува/стартува ви-део или звук. Кликањето на друго копче може да открие/прикаже некоја слика или текст за читање. Голем број од мултимедијалните проекти користат линеарен систем за пристап до информации. Тоа значи дека корисниците брзо се движат низ информациите исто како кога вртат страници од книга.

Што е тоа хипермедија? За разлика од мултимедијата, која не го одредува начинот како ќе бидат организирани ин-

формациите, туку само упатува на тоа во кој вид се презентирани текстот, сликите, звукот и сл., хипермедијата подразбира начин како да се пристапи до елементите на информацијата и како да се вкрстат овие информации.

Помислете на мало дете опишано како „хиперактивно“. Овој термин упатува на дете кое се движи многу бргу при активностите, скокајќи од една на друга работа. Додека честопати изгледа дека детето не се посветува на ништо, најголем дел од „хиперактивните“ децата всушност се обидуваат на дијапазон различни активности, осознавајќи ги нештата и тоа како функционира светот. Така е и во хипермедијата. Информацијата е поделена или „распарчена“ на соодветни, мали блокови кои имаат значење. Овие блокови меѓусебно се поврзани на различни начини.

Многу хипермедија-творби, се и мултимедијални. Кога хипермедија- творба ја користи информацијата на линеарен начин, програмата што ќе произлезе од тоа веројатно ќе биде мултимедијална (слика 3). Како контраст, хипермедија-творбите не се линеарни.

Слика 3. Графички приказ на линеарна мултимедија-презентација

Тие, имаат копчиња кои најчесто линкуваат поврзани теми. Во хипермедија-творбите, корисниците (учениците, наставниците) скокаат од една на друга поврзана тема со кликање копче.

129


GRAF I KA

ZVUK

VI DEO TEKST

ХИПЕРМЕДИЈАЛНО Е-ПОРТФОЛИО

Слика 4. Графички приказ на хипермедијално е-портфолио

Предноста на хипермедијата при креирањето на е-портфолиото е во тоа што не мора да го прегледувате од почеток до крај, туку може да прегледувате определени тематски целини, да „скокате“ од еден на друг дел, зависно од целта на прегледувањето на портфолиото.

Креирање е-портфолио со ImpressПреку најразлични проекти и обуки голем дел од наставниците во основните и средните училишта

беа обучени за интеграција на ИКТ-алатките во наставата. Оттука, без многу да теоретизираме, ќе преминеме на чекор по чекор инструкции за креирање урнек за е-портфолио.

Американскиот DEAPR-процес (акроним што ќе го објасниме чекор по чекор) е идеален начин да им се помогне на учениците и на наставниците да го сфатат процесот на креирање една ваква хипермедијална околина. Пошироко објаснување на овој процес следува.

Фази за креирање на е-портфолиото со користење на акронимот - DEAPR

Дизајн - D (design) од акронимот DEAPR Пред да започнеме да работиме на компјутерот, мораме да го скицираме планот. Многумина

наставници и ученици веднаш почнуваат со работа на компјутер. Но, искуството покажува дека овој тип на луѓе трошат многу повеќе време за експериментирање, отколку за работење на конкретната задача. Ќе биде многу полесно доколку „во главата“ се замислат содржината на портфолиото и начинот како одделни делови ќе бидат поврзани, а потоа се земат празни листови хартија и се почнува со скицирање на портфолиото. Дури и физички може да ги наредите листовите, како што е прикажано на следнава слика:

130


Слика 5. Преглед на скица за креирање хипермедијално е-портфолио

Овие скици би требало да содржат податоци за тоа што сакаме да има на првиот, што на вториот и што на третиот слајд итн. На пример: На првиот слајд сакам да има: наслов, моја слика, мои лични податоци и копче (линк) кој ќе ме води на следниот, вториот слајд. (слика 5).

Слика 6. Приказ на шема за поставување хиперлинкови

Откако сте завршиле со скицирањето на сите слајдови за вашето е-портфолио, следува скицирањето број 2. Ова скицирање подразбира исцртување на врските (линковите) што сте ги предвиделе на скицата 1. Ваквиот начин на скицирање ви овозможува широк преглед на сите хиперлинкови на вашето е-портфолио. Дополнително, помага при практичното поставување на линковите. Ако ја земете хартијата на која е скициран слајдот 3 веднаш забележувате какви врски треба да поставите на него. Доколку видете на слика 6, ќе забележите дека од слајдот 3, има хиперврски кон три други слајдови и тоа: кон слајдовите 4, 5 и 6. Тоа значи дека, кога некој кој го прегледува вашето портфолио, се наоѓа на слајдот 3, може да избира каде сака да продолжи со прегледувањето: кон слајдот 4, кон слајдот 5, или кон слајдот 6.

Ако се виде приказот на слика 5, можеме да конкретизираме дека, ако сте стигнале до слајдот 3 на кој всушност се наоѓа делот од е-портфолиото наменет за математика, можете да ја прочитате рефлексијата на ученикот, а потоа да изберете дали прво сакате да читате за примерите од математика, за ученичките изработки, за неговите идеи, или да се вратите на главното мени.

Кодирање - Е (encode) од акронимот DEAPRВо оваа фаза на креирање треба да се кодираат – обезбедат изработките што треба да бидат дел

од е-портфолиото. Доколку тие не се во дигитална форма, треба да ги дигитализирате. Значи, имате различни творби (текстови, цртежи, фотографии, видеа итн. Би било идеално доколку сите овие елементи ги сместите во различни папки на вашиот компјутер. Креирајте по една папка за секој посебен слајд. Во неа запомнете ги сите елементи кои се веќе креирани и имате намера тие да бидат дел од тој слајд.

131


На пример, размислувавте на првиот слајд. За него ви е потребно:- некоја слика која симболички го објаснува вашето портфолио;- ваша фотографија;- текст со ваши лични податоци. На учениците кажете им што треба задолжително да содржи нивното портфолио, а што

може да додадат по свој избор и упатувајте ги творбите да ги сместуваат во соодветни папки на компјутерот.

Составување - А (assemble) од акронимот DEAPRОва е фазата која бара посветување најмногу време. Ова е фазата на составување. Во оваа фаза

за првпат вистински седнувате кај компјутерот, вклучувате Impress, и започнувате практично да го креирате вашето е-портфолио.

Со надеж дека секој наставник досега поминал соодветна обука во која се запознал со можностите и алатките на Impress, во овој прирачник ќе се задржиме на некои специфични моменти од креирањето. Практично ќе објасниме креирање на еден слајд и поставување хиперврски. Сето друго е само копирање на истите инструкции.

Но... одиме од почеток.

1. Отворете го Impress!2. Веќе го гледате првиот слајд пред вас! 3. Со помош на алатките за цртање и за вметнување слики, текстови и сл. испишете ги, или

вметнете ги потребните елементи за првиот слајд. Обележете со слика или текст каде треба да се кликне за да се префрлите на следниот слајд од портфолиото. Значи... Сето тоа што го правевте во фазата на дизајнирање, сега практично го креирате во дигитална форма. Земете ја хартијата на која го скициравте вашиот прв слајд и ... фрлете се на работа!

Ајде сега да го видиме првиот слајд. Беа потребни само 10 минути да се креира. Зошто? Затоа

што ја имавме скицата пред себе и само ги вметнавме потребните податоци.

Мојот прв слајд

132


По моментот кога ќе ги креираме сите слајдови, одиме кон следниот чекор. поставување на хиперврските меѓу слајдовите и документите во дигитална форма. Она што треба да го имаме пред себе е скицата број 2, а тоа е: шематски преглед на сите слајдови и на нивните меѓусебни врски. Еве што треба да направите:

1. Кликнете врз сликата или текстот што треба да ве пренесе (да биде врска) кон следниот слајд, или дигитален документ.

2. Сега кликнете на десното копче на глувчето, или изберете ја опцијата Вметнување – Хиперврска.

Хиперврската може да се постави кон слајд во постоечката презентација, со што ќе треба да се одбере еден од постоечките слајдови, до веб страна со пишување на URL адресата или до друг документ. На пример: сакате да поставите врска кон документ изработен во Writer, или кон некоја слика или кон некој Calc документ. Забележувате Impress презентацијата на е-портфолиото е „ма-ска“ за содржината на портфолиото, или еден вид водич кон творбите. Тие се складирани на друго место, во претходно креираните папки. Треба само да ги поставите врските до нив.

Петар Јанков има свое е-портфолио. Минатата недела напиша труд што беше испратен на нат-превар и доби прва награда за неgo. Трудот е напишан во Writer. Петар може да го постави во своето е-портфолио. Всушност, тој нема да го пишува трудот во Impress, туку... ќе постави хиперврска кон оригиналниот документ во Writer. Кога некој ќе кликне на линкот ќе се отвори Writer со трудот во него. Еве како Петар го направи тоа:1. Со Impress го отвори слајдот на кој сакаше да го постави линкот кој ќе води кон нејзината

стихотворба. (За неа тоа беше слајдот на кој ги имаше и другите трудови).2. Таму напиша: „Мојот труд“. Го селектираше овој текст и ја вклучи алатката за поставување

хиперврска. 3. Со кликање на обележаното, Петар ја отвори папката во која се наоѓа Writer-документот со

неговиот труд.4. Кога го виде овој документ кликна на Примени или двоен клик врз документот. Со оваа

постапка Петар направи хиперврска кон Writer-документот во кој е напишана неговиот труд.5. Доколку сакате да се чувствувате посигурно кога ќе ги упатувате вашите ученици да креираат

е-портфолија, најдобро е прво вие да направите сопствено е-портфолио за вашиот професионален развој. 6. Со среќа! Доколку ги следевте сите чекори, веќе го креиравте вашето е-портфолио. Сега

останува да го одржувате и да го надополнувате со нови содржини! J

Објавување - P (publish) од акронимот DEAPRКога веќе го креиравте вашето е-портфолио, следува фазата во која треба да проверите колку

тоа е функционално. За почеток... немојте ова е-портфолио да му го давате на оној за кого сте го креирале, на пр. на тој што треба да одлучува за вашето професионално напредување Дајте го на некој близок. Нека го разгледа и нека го коментира. Она што е најважно е оваа личност да ги провери сите поставени хиперврски и нивната функционалност. Нека забележи настрана што функционира, а што не. Ако имате можност споделете го ова е-портфолио со неколку личности. Вашите ученици, пред да ви го дадат вам своето е-портфолио, прво нека му го дадат на некој од соучениците. Тие ќе проверат дали функционира сè, и ќе добијат корисни сугестии. Повеќе глави, повеќе мислат!

Откако сте добиле повратна информација од сите од кои сте побарале, подготвени сте за последната фаза од креирањето на вашето портфолио.

Ревидирање - R (revise) од акронимот DEAPRВеќе сте на крај. Една по една проверете ги сите забелешки од лицата кои го проверуваа вашето

е-портфолио. Направете корекција на грешките доколку постојат и сега.... СЕГА СТЕ ПОДГОТВЕНИ ДА ГО ДАДЕТЕ ВАШЕТО ПОРТФОЛИО НА ТОЈ ЗА КОГО Е НАМЕНЕТО! Поздрав и среќно!

Оценување на е-портфолиото Како ќе го оценувате е-портфолиото? Се разбира електронски. Откога ученикот ќе ви го предаде

своето портфолио, на USB, на пример или на неговиот компјутер во училиштето, вие можете да ги разгледувате и да ги оценувате творбите. Impress овозможува вметнување коментари, исто како и Writer, или некој друг текст-процесор. За ова ќе стане збор во следното поглавје.

133


134


ИКТ

135


Вовед

World Wide Web (или накратко само Веб 1.0), е хипертекст-систем кој функционира преку интернет. Овој систем постои уште од далечната 1989 година. Преку него, на едноставен начин се стигнува до потребните информации. Тој е многу различен , поефикасен и апсолутно побрз од другите традиционални форми на пристап до саканите информации. Вебот може да се донесе во училница, тој не е врзан со ниту една специфична област или тема.

Но... извинете, требаше да зборувам за Веб 2.0.

Ако стариот и добро познат Веб беше, и е првата генерација на хипертекст-системи, Веб 2.0 е втората генерација. Ако Веб беше еднонасочен (кога отворавте некоја интернет-страница можевте само да ја прочитате содржината или информацијата - read), Веб 2.0 е двонасочен (сега можете да читате... но и да пишувате - read and write).

Еве како јас би го дефинирал Веб 2.0: Втора генерација на Веб базирана заедница чии членови се расположени да соработуваат и да споделуваат.

Значи, интернетот еволуираше! Но, не само Веб, Веб 1.0 и Веб 2.0 туку, согласно со напредокот на технологијата и оценувањето доби свои развојни фази и тоа:

- традиционално оценување (оценување 1.0),- е-оценување (оценување 1.5) и- оценување 2.0.

Традиционално оценување, оценување 1.0Ако го погледнеме традиционалниот модел на оценување од почетокот на 20-тиот век па до

денес, можеме да ги идентификуваме следниве карактеристики:- базирано на хартија;- базирано на оценување во училница;- синхронизирано (во смисла на време и место);- формализирано (во смисла на организација и спроведување);- контролирано.Овој систем на оценување добро служел и уште служи. Овој систем добро им е познат на

наставниците, учениците, родителите, роднините, на стари и на млади. Овој систем функционира многу години и за многу генерации.

Со појавувањето и експанзијата на компјутерската технологија овој систем еволуираше. Неговото ново име од крајот на 20-тиот век беше: ценување 1.5 или е-оценување.

Е-оценување, оценување 1.5За жал, новото име не донесе некои значајни промени во оценувањето. Единствената разлика

беше што овој вид на оценување беше потпомогнат од компјутер. Ако се бараат карактеристиките... ќе ги најдеме истите карактеристики наведени погоре во текстот (без првата - базирано на хартија).

Се појавија огромен број комерцијални софтвери за е-тестирање кои всушност не донесоа многу новини. Македонските училишта не се во поволна финансиска состојба за да ги купуваат. И повторно... сè остана на старото традиционално оценување.

Оценување 2.0Овој вид на оценување комплетно ги менува карактеристиките на традиционалното оценување и

на е-оценувањето. Еве ја листата на новите карактеристики на оценувањето, со користење на Веб 2.0 алатките:

- автентично (вклучување на реални знаења и вештини);

136


- персонализирано (се потпира врз индивидуалните способности, знаења и вештини на учениците);

- преговарачко (се изведува во договор меѓу наставникот и ученикот);- оценување на знаењето – а не на меморирањето;- колаборативно (во заедништво со соученици);- самооценување и оценување во парови (инволвира рефлексивно учење и оценување во

парови);- ИКТ поддржано (охрабрува користење на ИКТ во оценувањето).

Традиционално оценување Оценување 2.0зададено договорносамостојно колаборативнотекстуално мултимедијалносо затворена книга со пристап на Вебзавршено во училница завршено каде и да билооценето од наставникот самооценето, или оценето од

соученик

Табела 1. Разлики меѓу традиционалното и модерното оценување

Блоговите во нашите училиштаВо последниве неколку години речиси сите наставници имаа можност да посетуваат обуки за

користење на ИКТ (информациско-комуникациска технологија) во наставата. Во 2005-2006 Е-школо проектот за првпат го промовираше блогот како ИКТ-алатка за учење. Во овие обуки беа опфатени повеќе од 5.000 наставници. Во 2007-2008 тоа го стори Проектот за основно образование. Во овој случај беа опфатени мал дел од основните училишта (пилот-училишта), т.е. една група наставници кои беа вклучени во пилот- фазата за ИКТ во наставата.

За жал, и во првиот и во вториот случај обидите беа релативно успешни. Само мал дел од наставниците ја почувствуваа вистинската моќ на блоговите. Со зголемување на достапноста на компјутерите и интернетот во училиштата тоа сигурно ќе се промени.

Во продолжение ќе ја претставиме улогата на блоговите како места од кои можат да се соберат и да се анализираат докази за сумативно или формативно оценување.

Зошто да се користат блоговите? Основната намена за која блоговите се користат уште од нивното појавување е „дневник на

Веб“. Blog е скратеница од Weblog. Првите корисници на блогови, некаде во 1997 година, на Веб ги пишувале своите дневни доживувања. Денес, улогата на блоговите е релативно променета. И таа еволуирала со текот на времето. Особено се искористени во процесот на рефлексивното учење и како он-лајн алатка за креирање е-портфолио. Блоговите се создаваат во исклучително кусо време и на едноставен начин. Голем број на бесплатни сервиси овозможуваат отворање сметка и креирање на голем број блогови. Еден од овие сервиси, кој им е добро познат на наставниците е Blogger.com (Види слика 1).

Доколку некој од наставниците има проблем со основните познавања за користењето на овој сервис, треба да го прелиста прирачникот од втората фаза на обуката за Иновативно користење на ИКТ во наставата за основните и средните училишта што им беше поделен на сите наставници од Е-школо проектот. Во овој прирачник, чекор по чекор е објаснет начинот на креирање и на одржување на еден блог со сервисот на Blogger.com.

137


Слика 1. Blogger.com - бесплатен сервис за креирање и хостирање блогови

Доколку креирате една сметка на Blogger можете, да креирате голем број на блогови. На сликата 2 е прикажана листа со вкупно 9 блогови од една Blogger-сметка

Ако сте расположени за користење на блоговите, можете да креирате блог за секој предмет (доколку сте одделенски наставник) или, пак, посебен блог за секое одделение (доколку сте наставник од предметна настава).

Како финале... ако сакате да го користите блогот во функција на оценувањето, може да ги користите коментарите што учениците ќе ги поставуваат на она што сте го напишале на блогот, или така што и вашите ученици да отворат свој сопствен блог(ови) и вие ќе ги користите да добивате информации за напредување на учениците.

За почеток на вашите блогови, можете:- да поставувате домашни задачи;- да поставувате соопштенија (за учениците или за родителите);- да поставувате линкови кон други блогови... заинтересирајте ги вашите ученици со

интересни теми поврзани со наставните содржини што ги обработувате;- да објавувате ваши рефлексии за текот на некој час, активност, за напредокот на вашите

ученици и сл.;- да разменувате искуства и мислења во врска со оценувањето со колеги наставници. Во што е предноста на ваквата комуникација? Во тоа што можете да ја правите во време

кое вам ви одговара. Може да се вклучат повеќе учесници (ученици) и всушност имате еден вид „писмена дискусија“.

138


Слика 2. Приказ на кориснички профил и можност за менаџирање на повеќе блогови со една сметка на Blogger

Една од најголемите придобивки од образовниот блогерај е можноста од каде и да било и во кое и да било време да се внесе (постира) рефлексија за наученото, а кој и да било и во кое и да било време да ја коментира вашата рефлексија. Од една страна, наставникот може да ги користи овие рефлексии како докази за сумативно оценување, а од друга страна, може да ги користи како поле за давање повратна информација (feedback) и за формативно оценување.

Проблеми при користењето на блоговите Ништо на овој свет не поминува без одредени пречки. Напротив, за сè постои по некоја сопка.

Но... доколку не постоеја овие пречки ние немаше да се трудиме да ги надминеме и ќе бевме некаде далеку во времето зад нас. Со појавувањето на блоговите, а посебно со нивното користење во образованието, се појавија и првите проблеми (пред сè технички) за нивно ефективно користење.

Замислете си да сте предметен наставник по историја. Тоа значи дека имате 20 часа неделно и најголем број од часовите се во различни одделенија. Ајде да речеме дека предавате во 5 одделенија. Ако се земе некој просек (30 ученици во одделение) тоа би биле околу 150 различни ученици. Ако секој ученик има свој блог во кој би постирал своја рефлексија за часовите и за наученото по историја барем еднаш неделно, вие, би требало да прочитате 150 постови.

Во една ваква ситуација ви треба навистина многу време за да ги отворите сите блогови, да ги прочитате и можеби да напишете свој коментар. Но... постојат и многу ученици кои сигурно нема да постираат на својот блог еднаш неделно. Има ученици кои можеби ќе постираат во среда наутро, други навечер, трети во петок, четврти во недела. Зар вие цело време ќе ги проверувате сите блогови??? Ако е така... откажете се од вашата наставничка професија и станете „професионален читач на блогови“ J. Не не... ако е така веднаш направете своја сметка на некој од бесплатните RSS-агрегатори! Што е тоа? За тоа во следниов наслов.

RSS-агрегаториЗначи, дефинитивно имате проблем да ги следите сите блогови од вашите ученици. Најголем

проблем е да дознаете кој ученик постирал своја рефлексија на блогот. RSS-агрегаторите, всушност, ја извршуваат таа задача.

RSS - Really Simple Syndication (многу едноставно поврзување) е едноставен начин за автоматско преземање информации од Веб-локации, во нашиов случај од блоговите. Наместо Вие како наставник да ги посетувате сите ученички блогови, за да видите дали на нив се постирани рефлексиите во нов

139


пост, се користи специјален софтвер наречен агрегатор кој новите постови ги прикажува директно. Еден од најискористените RSS-агрегатори е Netvibes.com. (Види слика 3)

Слика 3. Приказ на основната (домашна) страница на RSS-агрегаторот Netvibes.com

Се прашувате како функционира Netvibes? Едноставно. Му кажувате на софтверот кои страници, т.е. интернет-адреси да ги посетува. Кога овој софтвер ќе забележи дека на некоја од дефинираните адреси се појавил некој нов пост, веднаш ве известува вас преку вашата Netvibes-страница. Значи, навистина немате потреба редовно да проверувате кој од вашите ученици напишал нешто ново или не. Едноставно отворете, т.е. најавете се на вашата Netvibes-страница и таа ќе ве извести за тоа кои ученици постирале рефлексии на своите блогови.

Само за споредба, на сликата 4 е прикажана Netvibes-страницата на еден корисник

Слика 4. Лична Netvibes-страница

На сликата 4 ќе забележите дека постојат повеќе табови. Секој таб има свое име. Имињата им ги дава самиот корисник, во зависност од тоа што има во тие табови (картотеки). Доколку ги погледнете табовите General, ISUM 2008, ОУ „Петар Поп Арсов“ – Богомила и „Глигор Прличев“ -

140


Скопје, FZF ќе забележите бројки во заграда. Тие бројки означуваат (ми кажуваат) дека во тој таб постои некој блог или блогови на кои има непрочитани рефлексии.

Со едноставен клик врз името на табот ќе ми се отвори преглед на сите блогови од тој таб, а воедно и на постовите кои сè уште не сум ги прочитал. На сликата 5 е прикажан табот со блоговите од „моите ученици“ од ОУ „Глигор Прличев“ во Охрид. (Види слика 5). Во трите колони на овој таб има вкупно 21 блог. Во насловите се имињата на „учениците“ а во заградите се информациите за мене. Се забележува дека учениците Лилјана и Наташа имаат објавено нови постови кои јас сè уште ги немам прочитано. Токму тоа е силата на агрегаторите. Со самото најавување на мојата Netvibeѕ-страница веднаш добивам информација дали има нешто ново за читање. Исто како да сте го отвориле своето mail-сандаче и забележувате дека имате нова порака во него.

Со кликање врз името на ученикот, кој има нов пост на неговиот блог, во нов прозорец се отвора блогот на тој ученик. Повелете читајте и коментирајте...

Слика 5. Приказ на отворен таб и на блоговите на учениците во овој таб во Netvibe околина

Доколку сметате дека гореспоменатите и презентирани можности се потребни за вас, можете да продолжите со читање. Следуваат чекорите за креирање на една Netvibe страница.

Креирање лична Netvibeѕ-страницаКреирањето на Netvibeѕ-страница е многу едноставно. Следете ги наведените чекори и во многу

кратко време ќе имате сопствена страница на која можете да пристапите од кој и да било компјутер кој има интернет пристап.

1. Отворете ја страницата www.netvibes.com.2. Кликнете на опцијата Пријави се (ќе го добиете прозорецот од сликата 6)

141


Слика 6. Прозорец за најавување Netvibes

3. Доколку веќе имате корисничка сметка, внесете го вашето корисничко име (тоа е вашата e-mail адреса) и шифра, во спротивно доколку немате сметка, кликнете на опцијата Зачлени се (Види слика 7)

Слика 7. Прозорец за креирање нова корисничка сметка на Netvibes

Внесете ги потребните податоци во прозорецот за зачленување. Изберете ја опцијата за прифаќање на условите за користење (I agree with the Terms of Service) и кликнете на Зачлени се. Од овој момент вие имате свој кориснички профил, сметка за лично користење на сервисите на Netvibes.

Следниот пат само најавете се со својот e-mail и со шифрата што ја одбравте.

Вметнување содржина на вашата Netvibes-страницаВашите ученици имаат креирано свои лични блогови. Тоа е основниот предуслов за да го

„нахраните“ вашиот Netvibes-сајт. Уште еднаш... следете ги чекорите за вметнување содржина на вашата лична Netvibes-страница.1. Откако сте најавени на вашата страница, во горниот лев агол пишува Внеси содржина или

Add content, ако страницата ја гледате на англиски јазик. Ќе го добиете следниов прозорец (Види слика 7).

142


Слика 7. Избор на опцијата Внеси содржина во Netvibes

2. Откако ќе се појави прозорецот како на сликата 7, изберете ја опцијата Add a Feed. На десната страна добивте поле во кое треба да ја напишете адресата на блогот кој сакате да го внесете како содржина на вашата Netwibes-страница (на сликата 8 означено со 1). Избрана е адресата на блогот наменет за наставниците, а одржуван од координаторот на ПЕП-компонентата за оценување - Горица Мицковска. Кликнете на копчето Add feed (означено со 2). Се наоѓа веднаш до линкот (URL адресата на блогот што сакате да биде дел од Netvibes). На крај, кликнете на RSS feed (обележано со 3). Доколку буквално го преведеме feed = храни, оваа наредба навистина има смисла во процесот на креирање на вашата страница. Практично вие ја храните неа со податоците што сакате да ги читате, исто како кога во ресторан порачувате храна што сакате да ја јадете. Откако ќе му кажете на Netvibes каква „храна“ сакате да читате, тој постојано ќе ве снабдува со неа. Се разбира, само доколку вашите ученици го овозможат тоа.

Слика 8. Приказ на чекорите за вметнување содржина

3. Доколку сакате овој блог да биде на посебен таб, кој ќе го именувате како оценување, пред да ги направите чекорите од точка 2, кликнете на Ново јазиче, или на New tab. Со двоен клик врз ова име, ќе можете името да го преименувате по ваша желба. (Види слика 9).

4. Она што дополнително ќе го забележите на сликата 9 е дека во новиот таб, кој е наречен оценување, се наоѓа блогот од ПЕП наменет за оценувањето. Забележувате дека во заградата стои бројот 6. Затоа што првпат го ставам овој блог на мојата Netvibes- страница како непрочитани се појавуваат сите постови на овој блог. Но.. како ги читаме, така бројот се намалува. За читање на

143


постот кликнете на насловот на постот. Да не одолжуваме многу. Ако во овој прирачник објасниме сè што сакаме, никогаш нема да

запреме со пишувањето. Затоа... креирајте си свој блог, креирајте си своја Netvibes-страница. Експериментирајте и пробувајте. За тоа никој пари не зема! J

Слика 9. Нов таб и вметната содржина (блогот за оценување со посебен таб насловен „Оценување“)

Да запаметиме: Веб 2.0-алатките овозможуваат колаборативно учење, поучување и оценување. Традиционалното оценување, во овој прирачник дефинирано како оценување 1.0 постапно

преминува во оценување 1.5, или во е-оценување. Во овој прирачник се трудиме да го презентираме оценувањето 2.0, оценувањето на иднината! Блоговите се само една капка во морето. Постојат огромен број вакви алатки кои може

успешно да се применат во учењето, поучувањето и оценувањето. Со една Вlogger-сметка можете да отворите поголем број блогови. За успешно да се справувате со следењето на промените во сите блогови од вашите ученици,

користете RSS-агрегатор. Во овој прирачник е предложен агрегаторот на Netvibes.

144
