OUTLOOK 2014Leuven, 5 november 2013

Discussiethema’s

Economische outlook

Het energievraagstuk

Moet er nog groei zijn?

ECONOMISCHE OUTLOOKCaroline Ven

Voorzichtig herstel

België mist hervormingsboot

Vooruitzichten & risico’s

Voorzichtig herstel

Extreem soepel monetair beleid in VS en EMU

Source: European Central Bank and Federal Reserve Board

Beleidsrente Totale activa januari 2007=100

Condities bankleningenGezinnen:

schuld/inkomensratio

Leningen aan de private sector

Jan-2008

Apr-2008

Jul-2008

Oct-2008

Jan-2009

Apr-2009

Jul-2009

Oct-2009

Jan-2010

Apr-2010

Jul-2010

Oct-2010

Jan-2011

Apr-2011

Jul-2011

Oct-2011

Jan-2012

Apr-2012

Jul-2012

Oct-2012

Jan-2013

Apr-2013

Jul-2013

87

92

97

102

107

OESO leading indicator

United StatesEuro area (17 countries)BrazilChinaIndiaRussian Federation

Moeizaam herstel sinds Grote Recessie

Ontluikende economieën nemen wat gas terug

Geïndustrialiseerde landen eindelijk uit dal?

Internationale context

VS

• Gezinsbestedingen ondersteund dankzij:• Schuldafbouw• Lage inflatie =>

koopkracht• Inhaalvraag

• Bedrijven• Verbeterde

concurrentiekracht• Schaliegas =>

industrie

Japan

• Deflatoire spiraal (eindelijk) doorbroken dankzij Abenomics?

EMU

• Hervormingen:• zwaar gewogen op

groei en werkloosheid

• lijken nu vruchten te beginnen afwerpen

• Quid Duitsland?

Eurozone: economie klaart op

Arbeidsmarkt eurozone ook beterschap in periferie

Minder grote grondstoffenhonger drukt prijzen

België mist hervormingsboot

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

-6

-4

-2

0

2

4

6

België Nederland Duitsland Frankrijk eurozone

in %

Economische groei

Jan-00

Sep-00

May

-01Jan

-02

Sep-02

May

-03Jan

-04

Sep-04

May

-05Jan

-06

Sep-06

May

-07Jan

-08

Sep-08

May

-09Jan

-10

Sep-10

May

-11Jan

-12

Sep-12

May

-13-40

-30

-20

-10

0

10

20

consumentenvertrouwen

Vertrouwensindicatoren

producentenvertrouwen

Jan-00

Sep-00

May

-01Jan

-02

Sep-02

May

-03Jan

-04

Sep-04

May

-05Jan

-06

Sep-06

May

-07Jan

-08

Sep-08

May

-09Jan

-10

Sep-10

May

-11Jan

-12

Sep-12

May

-1369

71

73

75

77

79

81

83

85

87

Capaciteitsbezettingsgraad verwerkende nijverheid

Concurrentiekrachtverlies

Exportmotor laat het afweten

Werkgelegenheid vooral gedreven door gesubsidieerde jobs

Inflatie (jaarwijziging consumptieprijzen in%)

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014-8-7-6-5-4-3-2-101

Nettofinancieringssaldo

België Nederland DuitslandFrankrijk eurozone

Overheidsfinanciën: sanering maar onvoldoende structureel

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 201440

50

60

70

80

90

100

110

Brutoschuld

België Nederland DuitslandFrankrijk eurozone

Vooruitzichten en risico’s

Naar langzame versnelling (BBP groei)

Source: IMF

2011 2012 2013 2014World 3,9 3,2 2,9 3,6US 1,8 2,8 1,6 2,6Euro zone 1,5 -0,6 -0,4 1,0Japan -0,6 2,0 2,0 1,2Brazil 2,7 0,9 2,5 2,5Russia 4,3 3,4 1,5 3,0India 6,3 3,2 3,8 5,1China 9,3 7,7 7,6 7,3

Met verschillende snelheden (BBP groei)

Source: IMF

2011 2012 2013 2014Eurozone 1,5 -0,6 -0,4 1,0Belgium 1,8 -0,3 0,1 1,0Germany 3,4 0,9 0,5 1,4France 2,0 0,0 0,2 1,0Netherlands 0,9 -1,2 -1,3 0,3Italy 0,4 -2,4 -1,8 0,7Spain 0,1 -1,6 -1,3 0,2Greece -7,1 -6,4 -4,2 0,6Portugal -1,3 -3,2 -1,8 0,8Ireland 2,2 0,2 0,6 1,8

Source: IMF

Inflatierisico momenteel beperkt

2008Jan

2008May

2008Sep

2009Jan

2009May

2009Sep

2010Jan

2010May

2010Sep

2011Jan

2011May

2011Sep

2012Jan

2012May

2012Sep

2013Jan

2013May

2013Sep

0

1

2

3

4

5

6JapanEuroVSDuitsland

LT-rente blijft gematigd, maar vrees voor “tapering”

2008Jan

2008May

2008Sep

2009Jan

2009May

2009Sep

2010Jan

2010May

2010Sep

2011Jan

2011May

2011Sep

2012Jan

2012May

2012Sep

2013Jan

2013May

2013Sep

0

1

2

3

4

5

6

BEFRNLSPFIIT

Vernauwing renteverschillen binnen EMU

Risico’s

1. Afbouw onconventioneel monetair beleid

2. Eurozone: financiële risico’s

3. VS: begroting en schuldenplafond

4. Opkomende economieën: tragere groei

HET ENERGIEVRAAGSTUKGeert Janssens

Technologische omwentelingen

Onvervalst trilemma

Concurrentie-kracht

Beleids-aanbevelingen

Technologische omwentelingen

George P. Mitchell – father of fracking

Source: Forbes

US oil and gas production (mboe/d)

Source: OECD / IEA 2012

US shale oil (LTO) production estimates

‘Peak oil’ komt heel dichtbij

• Niet de veelbesproken aanbodgedreven ‘peak-oil’ maar wel een vraagpiek

• Twee technologische revoluties– Fracking– Autotechnologie:

• zuinigheid verbrandingsmotoren• Hybride technologie• Voertuigen op natuurlijk gas en waterstof

• Toename brandstofefficiëntie met 2,5% per jaar genereert vraagpiek

Vraag naar olie: enkele scenario’s (m b/d)

Bron: Citi Research

Onvervalst trilemma

Energiemarkt zit gevangen in een trilemma

Betaalbaarheid

Duurzaamheid

Bevoorradings-zekerheid

Typisch Belgisch probleem

wordt hoe langer hoe meer

Europees

(1) Betaalbaarheid

• Olie: wereldmarktprijzen• Gas: meer en meer regionale prijs• Elektriciteitprijs hangt af van:

– Brandstofprijzen voor opwekking (België: 51% nuclear, 35% gas, 9% hernieuwbaar, 4% olie en 4% steenkool)

– Efficiëntie omzettingsproces– Marktomstandigheden (o.m. concurrentie)– Belastigen en taksen– Netkosten– Klimaatbeleid

Olieprijzen rond 100 dollar per vat

Trends marktprijzen voor natuurlijk gas

Source: American Chemistry Council (based on EIA, Petrobas, IMF, World Bank, various national agencies

Prijzen ‘aan de pomp’ (evolutie 2007-2012)

Source: IEA / Center for European Reform; Trends in energy price indexes 2005-12

(2) Bevoorradingszekerheid

• Piekvraag komt steeds meer in het gedrang– Sluiting kerncentrales (problemen vanaf 2022)

• Ook in Duitsland met ‘Energiewende’

– Beperkte importcapaciteit– Aandeel intermittend aanbod steeds groter

• Hoelang duurt het nog voor het licht uit gaat?

(3) Duurzaamheid

• Zonnepanelen, windmolens,…– Kosten van groene energie verhaald op

distributiekosten, die nu helft factuur uitmaken – Bevoorradingszekerheid?

• SERV doorlichting groen beleid: – Gebrek aan marktwerking: verkeerde parameters. – Weten waarom men kiest voor een technologie– Efficiëntieverliezen subsidiëring zonnepanelen lopen

op tot veelvoud van de bijkomende middelen NIB.

Concurrentiekracht

Energieprijzen België versus buurlanden

• Studie Deloitte (2013)– Grote industriële verbruikers betalen 12% (in

Vlaanderen) tot 45% (in Wallonië) meer voor electriciteit ivm buurlanden

– Verschil bedraagt 6,5 euro per MWh (voor Vlaanderen) tot 25 euro per MWh (in Wallonië)

– Voor 1.000 GWh profiel gaat het om nadeel van 6,4 miljoen euro in Vlaanderen versus 6,9 voor Wallonië

– Voor 100 GWh profiel gaat het om 1 miljoen euro per jaar in Vlaanderen en 2,5 miljoen euro in Wallonië

Share of gain in production of chemicals (excl. pharmaceuticals) throught 20012-2020

Source: American Chemistry Council (based on EIA, Petrobas, IMF, World Bank, various national agencies

US chemistry trade balance shift

Source: American Chemistry Council (based on EIA, Petrobas, IMF, World Bank, various national agencies

Beleids-aanbevelingen

Groene paradox

Belgisch en Europees beleid werkt averechtsGroen beleid cash betaald met inefficiëntieOndertussen reactie olieproducenten?

‘Energiewende’ in DuitslandUnilateraal en plotsklaps doorgevoerdGascentrales niet meer rendabel op piekmomentenSteenkoolcentrales wel en dus… …tal van nieuwe steenkoolcentrales gepland

Straks meer CO² uitstoot

België

• Naar een energienorm– Prijzen voor industriële verbruikers niet hoger dan bij

de buren? – Is wat anders dan prijsbevriezingen!

• Lange termijnbeleid– Herstellen marktwerking en investeringsklimaat– Importcapaciteit uitbouwen– Beleid van demand response (smart grid)– Afbouw regulering – Geen speeltuin

Europa

• EU milieubeleid werkt contraproductief– Groene paradox– Energiebedrijven investeren buiten Europa– Emission Trading Scheme (ETS) defect

• Ook hier nood aan meer LT beleid– Schaliegas in Europa? Duur en niet evident– CO² uitstoot: binnenkort koekje eigen deeg? – ETS herstellen of opgeven– Meer coördinatie (echte Europese markt)

• Geopolitieke gevolgen schaliegas?

Discussiethema’s

• Schaliegas geeft de VS slechts een tijdelijk concurrentieel voordeel. De gevolgen voor de industrie op lange termijn zijn beperkt.

• De subsidies voor groene energie zijn nodig om de transitie te kunnen maken. Het prijseffect ervan op de energie-intensieve gebruikers zal hen aanmoedigen sneller energiezuiniger te worden en heeft dus op termijn ook een voordeel voor hen.

MOET ER NOG GROEI ZIJN?Prof. Erik Buyst

Is nulgroei wenselijk?

Erik BuystCentrum voor Economische Studiën

Wat is economische groei?

• Bruto binnenlands product (BBP) = totale waarde van goederen en diensten geproduceerd door een economie in een bepaalde periode.

• Bij vergelijkingen doorheen tijd en ruimte: o Corrigeren voor prijsveranderingen = meten van

volumeveranderingen = reële BBP-groei of BBP-groei in volumetermen.

o Corrigeren voor bevolkingsveranderingen

= reële BBP-groei per hoofd.

Oorzaken van economische groei

• Inzet van meer productiefactoren: arbeid, kapitaal, land (extensieve groei).

• Hogere output per eenheid ingezette productiefactor, bv. door toename arbeidsproductiviteit (intensieve groei)o Organisatorische vooruitgango Technologische ontwikkelingen: nieuwe

productieprocessen en nieuwe producten.

Huidige toestand

19951997

19992001

20032005

20072009

20112013

20

23

25

28

30

33

35

Reëel BBP per hoofd

Nederland BelgiëEU-15

10

00

eu

ro v

an

20

05

Huidige toestand

• Hoe groot is de kans dat we afsteven op nulgroei?o Sinds 2006 is nulgroei een feit

• Wat zijn de gevolgen?

• Belgische overheidsapparaat heeft duidelijk moeite zich aan te passen aan de nieuwe situatie.

Gevolgen van nulgroei

19951997

19992001

20032005

20072009

20112013

42

44

46

48

50

52

54

56

Totale overheidsuitgaven in % van BBP

NederlandBelgiëEU-15

Gevolgen van nulgroei

• Geldt ook voor andere indicatoren van publieke sectoro Overheidsschuld: 95,7% van BBP in 2009 naar meer

dan 100% vandaag

• Werkloosheid kruipt eveneens omhoog, ondanks massale uitstroom babyboomers

Gevolgen van nulgroei

• Vergrijzing in scenario van 1,5 % reële BBP-groei per jaar.o Pensioenuitgaven:

• 2011: 9,9 % van BBP• 2030: 13,6 % van BBP

o Gezondheidszorg:• 2011: 8,0 % van BBP• 2030: 9,4 % van BBP

• Hoe lager de economische groei:o Hoe hoger de aandelen in het BBP van 2030.o Extra uitgaven voor werkloosheid.

Gevolgen van nulgroei

• Risico op zware generatieconflicten

• Nieuwe uitdagingen, bv. verkleuring.

Groei is noodzaak

• MAAR wat dan met leefmilieu?

Groei is noodzaak

• Ontwikkeling milieutechnologie is relatief duur: gaat gemakkelijker in context van groei.

• Kuznetscurve geen automatisme: overheid.

• Af te wachten of Kuznetscurve ook werkt voor biodiversiteit, enz.

• Idem grondstoffen en energiedragerso Ontwikkeling recyclage, nieuwe materialen, nieuwe

technologieën (schaliegas).

Groei is noodzaak

• Internationale context:o Aandeel Westerse landen in wereld-BBP slinkt snel.o Gevolgen voor normen en waarden.

Besluit

• Groei is een noodzaak geworden.

• Cruciale vraag is eerder: hoe kunnen we de groeimotor weer aanzwengelen?

Discussiethema’s

• De westerse economieën hebben de jongste 100 jaar voldoende groei gekend. Het is evident dat het nu aan de ontwikkelingslanden is en dat de groei in de industrielanden stagneert.

• We zouden ons in België beter concentreren op een nog meer gelijke verdeling van de taart tussen de bevolking in plaats van de taart te willen groter maken.

Dank voor jullie inbreng!

Met dank aan