52

pratimaan april-june 2011

Embed Size (px)

DESCRIPTION

a leading punjabi literary magzine

Citation preview

Page 1: pratimaan april-june 2011
Page 2: pratimaan april-june 2011
Page 3: pratimaan april-june 2011

gqfswkBgzikph ;kfjs, ;ZfGnkuko ns/ GkPk d/ pdbd/

o[MkBK B{z o/yKfes eodk sq?wkf;e w?rIhB

ngq?b^i{B 2011, nze^29

;zgkde (nkBo/oh)

nwoihs e"Ae/;fj:'r

fgnkok f;zx e[Zd'tkb,doPB p[bzdthi;pho f;zx XhwkB, wBihs e"o ;/y'A

vkH nwoihs e"Ae/718, oDihs Bro^J/

gfNnkbk^147001 (gzikp)c'BL 098142^31698

E-mial: [email protected]

fuZmh^gZso bJh gsk

eB;?gN, ezg'fIzr ns/ vhIkJhfBzrrrBdhg f;zx98882^92825

fJ~e nzeL 25$^, thj nzeL 500$^ftd/PL 40 g"Av iK 70 nwoheB vkboihtB w?ApofPgLd' jIko o[gJ/, ftd/PL gzi jIko o[gJ/80 g"Av $ 150 nwoheB vkbo

;fj:'r okPh

;fj:'r okPh ‘gqfswkB’ d/ BK ’s/G/ih ikt/

PRATIMAAN718-Ranjit Nagar-A

Patiala. (Punjab) IndiaMob. 098142-31698

E-mail: [email protected]

Hon. Editor : Dr. Amarjeet Kaunke

vhHghHnkJh (;e{bI), gzikp d/ gZso Bzpo 4$2^2006, n?vhNo gzikph,fwsh 18$8$2006 nB[;ko ‘gqfswkB’ ;ko/ ;e{bK ns/ ekbiK bJh gqtkfBs j?.

gqfswkB d/ ;zgkde ns/ ;ko/ ;fj:'rh nkBo/oh jB.gqfswkB ftZu gqekfPs ouBktK d/ ftukoK Bkb ;zgkde dk ;fjws j'Dk Io{oh BjhA.

b/ye nkgDhnK fbysK bJh \[d fizw/tko jB.gqfswkB dk gqekPB r?o tgkoe j?.

fgqzNo, wkbe ns/ gpfbPo gowihs e"o B/ Pjhd^J/^nkIw fgqzfNzr gq?;,gfNnkbk s'A Sgtk e/ 718,oDihs Bro^J/, gfNnkbk s'A ikoh ehsk.nkBo/oh ;zgkde L nwoihs e"Ae/

RNI No. PUNPUN / 2006 /16230

gfjbk gzBk

soshp

NkJhNb g/AfNzr

r[os/i e'jkotkbkGurtej Koharwala

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011

\sK dk nkfJBk $ 2

;~iD w?Av/ oKrb/ $ 3

fjzdh ejkDh $ fjzdh eftsk

eftsktK $ }IbK $ rhs

ejkDhnK

ihtB :kdK

y'i fBpzX $ g[;se fothT{

Sgzik s'fbnK dk ewopzd $ T[d: gqekP $ nB[L GiBpho f;zx $ 23,

r[os/i e'jkotkbk$4, ;[yu?B$5, r[ogqhs$6, doPB p/dh$7, T[fwzdo i"jb, gkbe"o$16, ;[fozdo gkb e"o pokV$17, nofszdo ;zX{, gqGi's ;'jh$18,

osB f;zx$20, wdB thok, rrBdhg f;zx$21, ;opihs e"o i~;, sq?b'uB b'uh,f;zwhgqhs e"o$22, irdhg f;~X{$30, oke/P nkBzd, gqP'sw g~s'$31, wbftzdo,

Bts/i rVQdhtkbk$2, irsko ;kbw, fJS{gkb$36, f;woihs f;zwh,ewbgqhs ;zx/Vk$37, vkH ozi{, oftzdo otkBh$38, ;B/jfJzdo whb{, nwohe

v'rok, i;pho XhwkB, wbehs i"Vk$39

mzv/ w[odkxo$r'toXB r~ph$8;pe$n?~; ;keh$40

w'jD/ B/ nkT[Dk ;h $ ;o'd ;[dhg $ 19

^ fjwkub dk b'e ozr^wzu $ pbihs e"o $ 33^ ukokrkjK s'A gko $ w'jB fsnkrh $ 43

^ rfjo uVQh n;wkB $ gq'H i/HphH f;zx $ 44^ okjh EkoK d/ $ vkH jouzd f;zx ;ojzdh $ 45

^ PkfJoh ;kro $ i;tho wzv $ 46^ T[; B/ fejk $ vkH dftzdo e"o $ 47^ w/o/ nkgD/ $ pbtho f;zx eztb $ 48

ip eGh ePsh w/oh ;?bkp w/A nk iksh j?.wK d[nk eosh j{Jh y_kp w/A nk iksh j?.

^w[B~to okDk

RNI No. PUNPUN / 2006 / 16230

1

Page 4: pratimaan april-june 2011

\sK dk nkfJBk

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011

iBtoh^wkou 2011 fwfbnk.P[eohnk ` fjzdh eftsktK ‘fJZe nkdwh izrb ftZu’ns/ ‘e;kJh’ tXhnk jB. fBoziB Po'sohnk dhejkDh ‘X{znK’ pj[s g;zd nkJh. G{wh wkchnk,vkeNo wkchnk ns/ voZr wkchnk tKr j[D b/yewkchnk th ;kjwD/ nk frnk j?. b/ye wkchnk d/M'bh u[Ze th jkIo jB. fJj ejkDh gVQ e/ ;kB{z b/ye;[Bhb T[~s/ so; nkT[Adk j? ns/ ny"sh tZv/ b/yenfyb/P dhnK ewhBrhnK T[~s/ o'j nkT[Adk j?.gzikph ftZu th nfyb/P tor/ nB/e Pkfso ns/bkbuh o{j tkb/ wkchnk ;orDk b/ye jB, fiBQK dh;kB{z gSkD eoBh pDdh j?. gqfwzdoihs, :'roki,wBw'jB ns/ ;[ygkb dhnK ouBktK skohc d/ ekfpbjB.

d/ iBtoh wkou 2011 ftZu Sghe[wko nzp[i dh eftsk ‘izrb ftZu fJZe nkdwh’pj[s jh gqGktPkbh bZrh. fJ; s'A fJbktk oftzdooth Bkb ehsh w[bkeks ns/ j'o eftsktK th tXhnkjB. fBoziB Po'sohnk dh ejkDh X{znK th p/u?BeoB tkbh j?. nfij/ ;kfjse wkchJ/ gqsh ;[u/s j'Ddh b'V j?.

nkg ih tZb'A G/fink nes{po^d;zpo2010 gqkgs eoe/ y[Ph j'Jh. ni/ sZegqfswkB w?rIhB d/ d' jh nze gVQ/ jB. pVk e[M BtKf;ZyD B{z fwfbnk j?. fJ; nze ftZu gorN f;zx;s"i dh ejkDh ‘y'ok’ uzrh bZrh ’s/ T[dk; th eorJh. ‘okw ;ihtB dh gq/qw eEk’ pj[s jh g[\skejkDh j?, fijVh ;kv/ ;wki ftZu fJZe ;zt/dBPhbwB[Zy dh j'Dh B{z pj[s jh pkoheh Bkb o{gwkB eodhj?. fJ; nze ftZu gkb e"o dh ouBk ‘ewbhnK B/e[VhnK’ fJZe ;kc ;[Eoh ns/ fwnkoh ouBk j?.eow f;zx i\wh dh }Ib th uzrh bZrh. d[nk eod/jK fe gqfswkB fdB d[ZrDh s/ oks u"r[Dh soZeh eo/.

dk iBtoh^wkou 2011 nzefwfbnk. ;zgkdeh dh Ekt/A e[wko nzp[i dh eftskfJZe nkdwh izrb ftZu B/ Mzi'V e/ oZy fdZsk.oftzdo oth j[oK Bkb ehsh w[bkeks dk nkgDk jh

gqfswkB

^jwdodtho B"Pfjoth, (;wokbk)

gqfswkB

^ ;[yu?B, (b[fXnkDk)

gqfswkB

^;[o/P e[wko nDyh, gVkU, okig[ok

gqfswkB

^

‘ ’

‘ ’

ozr j?. \{p;{os ;[nkb^\{p;{os i[nkp. fJ; nze ftZufgnko/ fwZso GiBpho tZb'A nB[tkd ehsh fBoziBPo'sohnk dh fjzdh ejkDh X{znK fJ; nze dh gqkgshj?. GiBpho fi; \{p;{osh Bkb fJZe nB[tkde tZi'A o'bfBGk fojk j?^w?A T[;B{z ;bkw G/idk jK. eth s/ eftsknXhB gqfwzdoihs dhnK BIwK e[dos g[;se s/ wKdh ;j/bh tko^tko gVQB B{z fdb eodk j?. PpdK B{zw[jZps eoB tkb/ s/ jw/PK T[~v e/ fwbD tkb/ ;H ;toBf;x gotkB j[oK B{z T[jBK d/ 75t/A iBwfdB ’s/ w?A thw[pkoepkd G/idk jK.

iBtoh^wkou 2011 dk w?rIhB gVQBB{z fwfbnk. w?rIhB dh r?Nng ns/ SgkJh ;k| ;[Eohj?. tXhnk ;wZroh d/ Bkb Bkb r?NnZg ns/ ;k| ;[EohSgkJh w?rIhB bJh bkj/tzd j?. w/ok fynkb j? fe T[;ko{;kfjs jh nZi d/ ;w/A dh w[Zy b'V j?. wB[Zyh wB dhnKT[bMDK B{z f;o| ;kfjs jh ;jh ;/X d/ ;edk j?. f;o|PpdK d/ ikb Bkb rZb BjhA pDdh. T[go'es e;tZNh s/goyfdnK w?A wfj;{; ehsk j? fe gqfswkB ftZu gqekPs;kohnK ouBktK b'e wB d/ p/jZd B/V/ jB ns/ nkw b'eKd/ d[ZyK dodK dk gqrNktk eodhnK jB. nkg ih fJ;rZb bJh w[pkoe d/ jZedko j'.

dk nes{po^fd;zpo nze fwfbnk.gotkBk ih B{z 75t/A iBw fdB s/ w[pkoepkd pj[stXhnk bZrh. gfjb/ gzB/ s/ d[P:zs e[wko d/ fPno B/fBPk eotk fdZsh. ;zgkdeh dh EK ed/ ed/ eftskbrkT[Dh th uzrh bZrdh j?. s[jkvhnK nB[tkd ehshnKeftsktK bZrdhnK jh BjhA fe w{b o{g ftZu fjzdh dhnKj'D. oftzdo oth Bkb w[bkeks B/ pj[s e[M BtK ikBDbJh fdZsk. GiBpho f;zx d[nkok nB[tkfds ejkDh‘X{znK’ ;ZukJh d/ pj[s jh B/V/ j?. ewoihs f;zx ;/y'A B{zY/o w[pkoeK. nkgDh jh fyZuh s;tho s/ fbyh eftskfJZe' pzd/ d/ d' ekoi. rrBdhg dhnK eftsktK th n;oSZvdhnK jB^;kd/ PpdK ’u v{zx/ nfj;k;. w/ohnK B{zw?rIhB ftZu EK d/ e/ fit/A Bt/A noE f;oi/ j'D \sK d/nkfJB/ ftZu gqhs Bhsg[o j[fPnkog[o dk \s pj[stXhnk bZrk. uzrk j't/ i/ \sK tkfbnK d/ c'B Bzpo th d/fdnk eo'.

‘ ’

‘ ’ ‘’

k

^sq?b'uB b'uh, b[fXnkDk

gqfswkB

^ doPB f;zx okjh, w[es;o

gqfswkB

^gowihs gow,(uzvhrVQ)

2

Page 5: pratimaan april-june 2011

w?A g[ZSdk jK $ vkH ;[fszdo f;zx B{o

w?A g[ZSdk jKs?B{z fejVk gzShuzrk bZrdk j?<s{z nkydh J/A;[oyk;{jhnK fpzdhnK tkbhnkbh G'bh fuVh.

w?A g[ZSdk jKs?B{z fdB dk fejVk gfjo uzrk bZrdk j?<s{z nkydh J/Aid'A ;wK gfjo ngfjo j' iKdk j?id'A fdB s/ oks x[b/ fwb/ j[zd/ B/

w?A g[ZSdk jKs?B{z fejVh o[Zs uzrh bZrdh j?<s{z nkydh J/Aid'A o[Zs^no[Zs dk G/d BjhA j[zdkid'A o[Zs d[w/bK d/ doK s/ni/ d;se d/ ojh j[zdh j?.

w?A g[ZSdk jKpqfjwzv dhnK ftPkb BhbkDK ’ufejVk Ppd j?i' s{z u[D/Arh<s{z nkydh J/AT[j Ppd GkPk s'A gkoGftZy dh e[Zy ftZu ;KfGnk j?.

w?A PpdK o[ZsK gfjoK s'A gkos[odh fcodh;[[oyk dhnKg?VK ;[bMkT[D bZrdk jK.

fgSb/ fdBK ftZu gzikph d/ T[~x/ nkb'ue vkH ;[fszdo f;zx B{o ns/ PkfJo nikfJp ewb dk s[o ikDk T[dk;eoB tkbh ypo j?. vkH B{o B/ fiZE/ fszB djke/ gzikph ;kfjs ftZu nkgDh gqfsGk dk ib"n fpy/fonk T[~E/nikfJp ewb B/ nzsb/ fdBK sZe nkgDh b/yDh ftZu skIrh ns/ BthBsk d/ gqrNkt/ ftZu ftP/P o[uh fdykJh.fJjBK d'jK b/yeK ftZu jo gb e[M BtK eoB ns/ f;oiD dk T[sPkj j'oBK b/yeK bJh gq/oBk ;q's pDdk fojkj?. vkH B{o ns/ nikfJp ewb dhnK j/mbhnK ouBktK okjhA n;hA T[jBK B{z :kd eod/ jK.

id'A w?A $ nikfJp ewb

ekft^ouBk d/ o"A ’ugsk BjhAw?A bfjod/, T[Sbd/G[Ved/, bZcK wkod/fejV/ fejV/ nZEo/ gkDhsodk ofjzdk

fejV/ fejV/ fd;jZfdnK s/s/I s/I d"Vdk;w/A ;EkB dh ;whgsk ’u c?bdkfSDK d/ fBozso gotkj ’uihT[Adk wodkGidk, N[ZNdk, Ybdk ofjzdknfrnks GkPk ’u eh eh p'bdKpdbd/ w";wh skgwkB Bkbsgdk modk ofjzdk

PpdK d/ nzv e'PK ’u T[sodkT[jBK d/ roG ’u;wkXh bk e/ p?mdk ofjzdknw{os y'bK ’u fsVedkGktK ’u gzxodksob nfj;k;K ’uYbdk ofjzdkXosh s/ y[Pp' fGzBkr[bkph pZdb pD e/ T[vdkwZE/ ’u c?b/ Bhb/ nkekPSksh ’u trd/bkb ;w[zdo BkbrZbK eodk ofjzdk.

^nwoihs e"Ae/

;~iD w?Av/ oKrb/

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 3

Page 6: pratimaan april-june 2011

}Ib

}Ib

IkpfsnK dh fJj rbtZeVh y'bQD B{z fdb eodk j?.fEo j' uZbh j;sh dk, fco v'bD B{z fdb eodk j?.

fi;d/ jZE'A, jZE S[vk e/, \[d e'b'A th ftSV/ jK,nkgD/ nzdobk T[j pzdk N'bD B{z fdb eodk j?.

s/I jtk j?, nzBQh pkfoP s/ xo th j? PhP/ dk,fdb dh jkbs t/y' p{j/ y'bQD B{z fdb eodk j?.

e[M nzrko/, bkb rtku/ w[V w[V tkiK fdzd/ B/,toBk fe;dk ;[Zsh ok\ co'bD B{z fdb eodk j?.

BZuDk sK eh, gfjB e/ fi;B{z tofis j'fJnk s[oBk th,gkI/pK dk wfjzrk i'Vk y'bQD B{z fdb eodk j?.

fwb/ B|os e'Jh nzpo s'A T[~uh,;w[zdo i/v rfjok fgnko j't/.oj/ ;hB/ ’u e[M sK e;e pDe/,e'Jh sK dod jzYD;ko j't/.

gVQK, ;'uK, fbyK w?A jo| fijVk,T[j s/o/ Bkw dk ft;Eko j't/.

uVQK fi; okj, T[j s/o/ she ikt/,yVQK fi; EK, T[j s/ok d[nko j't/.

i/ J/j' o"PBh ;[Zuh j? bZrdhi[ j? uKdh d/ ckB{;K ’u irdhp[Mk dJhJ/ f;sko/ uzd, ;{oi

fJjBK f;o feT[A irD dk Gko j't/.

nrB e'Jh p[Mk ;edk BjhA fJj,fes'A gsMV ;[ek ;edk BjhA fJj,bJh fcodk jK w?A nZyK ’u fco thi/ fJj gkDh feXo/ doeko j't/.

}Ib

}Ib

XoK w?A g?o fe; EK, jo EK w/oh iks g?Adh j?.s/o/ tZb nkT[AfdnK okjK ’u jkb/ oks g?Adh j?.

f;nk;h w"B;{BK B/, fJj gZEo X'AdhnK bzxD,ed'A ;[Zed/ po{NK tk;s/ po;ks g?Adh j?.

yohdD dk, fteD dk, f;bf;bk ubdk jh ofjzdk j?,ed/ ehws gt/ j"bh, ed/ n"eks g?Adh j?.

w?A nkgDh o"PBh ftZu roedk jK, BQ/o ’u'A T[rwK,w/o/ bfjzd/ ’u'A b'n T[~m/, s/ uVQd/ oks g?Adh j?.

jBQ/ok wB dk s/ nZyK dk xZNk X'D bZrk jK.n? ird/ dhftU ` S[g e/ s[jkE'A, o'D bZrk jK.

nukBe j' rJ/ Bzr/ w/o/ nzdo eJh yZg/,w?A fJZe ;[gB/ ’u ;K iheD w[ezwb j'D bZrk jK.

jw/PK jh eJh t?okr eZm/ fdb ’u T[~m/ B/,ed/ th ;k| Bk j'fJnk w?A fe;B{z j'D bZrk jK.

e[t/b/ ikfrnk e'Jh rtZJhnk jK fit/A w?A th,;[pj d/ okr B{z fsoekb t/b/ SQ'D bZrk jK.

eJh nZyo pdb p?mk w?A nkgDk soi[wk eodk,w?A eh^eh j'D tkbk ;K s/ eh^eh j'D bZrk jK.

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011

97790^30335

r[os/i e'jkotkbk dhnK uko }IbK

4

Page 7: pratimaan april-june 2011

T[j i' nkydk ;h

T[j i' nkydk ;h L w?A nkgD/ gkDhnK Bkbs/oh jE/bh *u gJh Bk^fd;dh jZEeVh y'oKrkw?A jo dhtko Bz{ s/o/ *u'A y[ou e/;wz[do tZb iKdh Bdh *u o'VQKrk

T[j i' nkydk ;h L w?A wxd/ ;{oi dh eksos/oh d{Xhnk Popsh ekfJnk *unkgD/ ;Zs/ ozrK ;D/ s?o iktKrks/ok jo pzXB joKrks/oh j'Ad J/Bh s/I d"V/rhfe pZ; jtk Bkb rZbK eo/rh.

id'A w?A fejk L w? ;{oi dh r[bkwh feT[A eoK<sz{ nkgDk o;sk cVefjzdkL sz{ w/oh X[Zg J/As/o/ fpB w?A T[ek jh wo iKdk jK.

id' w?A nkgDh jK T[jd/ jtkb/ eo fdZshT[j ;koh T[wo nkgDh s/I s[oP BIo Bkbw/o/ jZEK ykso jEeVh p[Ddk fojkT[j ;koh T[wo nkgD/ r[Z;/ Bkbw/o/ jk;/ bJh fgzio/ T[Ddk fojko'I oks w/o/ jzM{nK dhnrB gqhfynk b?Adk fojk

jo Pkwh T[jnkdw p' nkdw p' efjzdk j'fJnk gosdk j?s/oh ekfJnk *u w?Bz{ fi; nkdwh dhrzX nkTA[dh j?T[j w?A BjhA e'Jh j'o j?euhuhnK tZNdk nkydkLs/oh fwZNh dh yzde T[jb/i' th S[fgnk j? ekfJoT[jB{z pkjo eZY, w?A T[jd/ ;how/ ghD/ B/

;'udh jKL fiT[Adh ikrdh fwZNh jKepo BjhA jKihT[Adh nZy * u fBZs fdB ;[gBk pdbdk j?ukjz[dh jK fe nkgDh jK tkg; w'V btKs/ r[pko tKr dhtkoK fwZXdh ftdk j'tK

xo s'A pkjo nk e/ d/ydh jKfe g?o sK xo d/ nzdo jh SZv nkJh jKBt/A g?o f;oi btK <Bk fJZZSk j?, Bk j"A;bkJ/B/ fuo B{z w?Bz{ dhtko d/ nzdo'A *tki g?Adh j?e'Jh fBnkDk ;[gBk nzwh nky tkg; p[bkT[Adk j?s/ w/ohnK dZ[XhnK *u T[;dk GftZy T[Zso nkT[Adk j?w/o/ nzrK *u xo dk r'bg[Dk fJzi ou fwu frnk j?fe jo ftdk dfjbhI s/ nk e/ wo iKdh j?.

eftsk fby b?Dh s/ T[dk; j' ikDkphs/ fdBK Bz[{ :kd eoe/ jZ; g?Dk;kok fdB fpzpK ns/ gqshfpzpK dh sbkP eod/ ofjDk;wz[do *u fSgd/ ;{oi B{z d/y e/ efjDksg eodk i'rhgkDh dh fgnk; d/ fgzv/ *u v[Zp frnk

fpzpK s/ gqshfpzpK *u r[nkuh wZ[jps f;oie/n;h ;dk Jh fizdrh s'A uko edwK dh ftZE s/ fiTA[d/ jKn;hA pZ[sK tkAr tZv/ j'J/ jKn;hA nkgD/ tesK dh jE/bh *s/ jzM{ pDe/ gJ/ oj/ jKs/ ihT[Ad/ ihn nkgD/ jh gq/s j' rJ// ;Kn;hA Nh;hnK s'A ;fjw/ j'J/N'fNnK dh soKQ ;okg/ oj/ jKn;hA ed/ th whbK pZXh jfonktb pDe/ BjhA M{w/n;hA ;Zuw[Zu jkod/ oj/ jK.po/s/ ftu fbpV/ s'sb/ p'b's[;hA ;kvh jo ;okgh eftsk Bz{ M{mh eoBk j?s[;hA nkgD/ gZEo fij/ ;hfBnK Bkbuzdo/ tesK Bz{ s'V wo'V e/ u{ok u{ok eo d/Dk j?s[;hA Nh;hnK dh fwZNh Bkb N'fJnK B{z Go d/Dk j?s[;hA sK g{oBwk;h d/ uzd dhnK foPwK Bz{b? e/ jtk dk Ujbkuz[wDK Bkb bp/V d/Dk j?s[;hA sK Xosh dk uZgk uZgky[Ph d/ rhsK Bkb Xwek d/Dk j?s[;hA sK Go rGo{nK tKritkB j'Dk j?.

pZfunK B{z w[yksp eth

d' eftsktK $ ;[yu?B

95010^16407

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 5

Page 8: pratimaan april-june 2011

u[Zg dh e[Nhnk

;ko/ ;'jD/

o[Zy dhnK iVQK e'b j?rfjoh u[ZgfJ;/ bJhc[ZbK e'b B/ nB/e ozrcbK e'b B/ nDfrDs o;

fJ;/ bJh gzShnK B/ u[fDnk fJjB{znkgD/ nkbQfDnK ykso

w?A bzp/ s/ EektN Go/ ;co ’uo[edkxVh^gbfJjdh SK j/mi/ o[Zy Bk j[zdkfpyo/ g?AfvnK s/w?A fet/A s[odku[Zg feE/ tk; eodh.

eftsk fbydkukn d/ yzG bZr iKd/fsZso yzGh pZdbK B{z S/Vdkfe;/ gzSh Bkb yfjzdk

;[DkT[D dh ekjb j' iKdho;'Jh ’u st/ c[bdh o'Nhw?B{z jke wkodh

feqeN y/v e/ w[V/ p/N{ bJheftsk dk pZbk x[wkT[Adk

bzwh vkJh wko e?u eo b?AdkT[j

p/Nh ezfgT{No s/ ozr Godh;[Dh eftsk w/ohjo tko dh soQKeodh Pokostkj tkjfco rZbQ s/ T[Arb oZydhe[M ;'uD brdhe?wok uZedh s/ nkydh

yVQ/ oj' fJ;/ soQKc'N' fyudh jK E'vheftsk fbyD t/b/fezB/ ;'jD/ j' iKd/ j'

w?A T[jdk wZEk uz[wdkwfj;{; eodk;ko/ ;'jD/.

eh gotkj T[;B{z fe;/ dh

BZudk rkT[AdkfNeb bkb feb/ B{z d/yD dhjZEK ’u bfjokT[AdkfJ;/ soK bZr/fiT[A fiZs dk Mzvk bfjokT[Adk

uKGfbnk T[jihG eYdk w/o/ tZbBkb dh nZy wkodkr/N ehgo B/ BjhA ikD fdZsknzdo T[jB{zfNeN j'D d/ pkti{d

T[j o[fenk fJZe gbjZf;nk y[ZbQ e/BZudk rkT[Adk

fpB ezXK bkb febk

fNeN B{z jZEK ’u bfjokT[Adktkg; w[fVnkfit/A fiZs dk Mzvk rZvw[V fojk j't//HHHeh gotkj T[;B{z fe;/ dh.

w?A fJZE/ gfjbK th nkfJnk jKs?B{z i/ :kd j?Bkb ;h s{z th

T[d'A ni/ BjhA ;h fJZE/pzd/ dh fJj ebkBjhA ;h o{g r[bkphgZEoK dk fJjT[d'A fJE/ e[dos dh ebk ;ho[Zy sbknP/o uhs/w;s jkEhT[d'A gP{nK gzShnK fij/Bzr w[Bzr/ ;h nkgKw{oshnK B{z S{zjfdnKwzdoK B{z sefdnK:kd nkfJnk tko tkow?A fJZE/ gfjbK th nkfJnK jK.

:kd BjhA s?B{z<

jKfJj T[jh okik ;hfi; dk BK w?A nZi EK EKyi[okj' d/ fJfsjk; ’u gfVnk j?

i/ Bk j[zdk fJj okiksK ebk w/oh fJj ekohroh fPbgwo ikDk ;h Bkb w/o/

i' SZv frnk jK j[D fJE/fJjBK wzdoK d/ nzdo.

yi[okj'

r[ogqhs dhnK BthnK eftsktK

gqfswkB $ ngq?b^i{B 201198723^75898

6

Page 9: pratimaan april-june 2011

}Ib

xo ’u'A s[oB s'A gfjbK, nkyhA ;bkw ;G B{z.fco eh gsk fe fwbDk, j't/ Bk Pkw ;G B{z.

iwj{ohns d/ oky/, iwj{ohns d/ eksb,oZp dk jh nk;ok j?, oydk j? okw ;G B{z.

fJj eof|T{ dk w";w,fJj ;kfIPK dh o[Zs j?,dZ;' fet/A w?A G/iK, fdb dk g?}kw ;G B{z.

w?A fIzdrh s'A EZe e/, xpok e/ sK BQh pfjzdk,nZyK ’u oVeDk j?, w/ok nkokw ;G B{z.

;keh fJj rZb B uzrh,Bk tzvhnK fJj ;'GD,w?B{z s{z Gkt/A Bk d/, go d/ d/ ikw ;G B{z.

okjpo dh ;'u th j?, fezBh nkIkd t/y',ukj[zd? pDkJh oZyK, nkgDk }[bkw ;G B{z.

nkgDh dkBkJh dk s{z, Bk eo }o{o ‘p/dh’fezBk j? e'Jh Bzrk, ikD/ jwkw ;G B{z.

}Ib

nZy dk gkDh woB Bk d/thA, ;hB/ ftu Bk f;b oZyhA.p/dh tork pBD/? i/eo, p/dh tork fdb oZyhA.

w?A sK ngDk ;h; sbh s/ b? wesb ftu nkfJnk jK,w/o/ tork firok b/feB, s{z th n? ek fsb oZyhA.

fJe sK fjzws nzsK dh, s/ d{ik e[opkBh dk ukn,;{bh T[go fp;so nkgDk, wZE/ d/ ftu feb oZyhA.

gzitK uzB th bZr ikt/rk, j[;B fso/ dh d"bs B{z,;hB/ d/ ftu fdb ekbk j?, m'vh ekbk fsb oZyhA.

j[;B fJPe dh wzvh d/ ftu, jo pzdk ftUgkoh j?,i' th s?E'A fdb wzr/, s{z T[;d/ ;kjt/A fpb oZyhA.

ohs fotkia, nkvzpo, o;wK, irs ftykt/ d[BhnK d/,pzdk pDBk j? sK \[d B{z, ;GBK s'A rk f|b oZyhA.

dkfBPwzdh d/ uZeo ftu, feT[A g?Adk j?A n? ‘p/dh’fizBK fi;dk jZe pDdk j?, UBk jh c[Zb^fsb oZyhA.

-

-

-

-

}Ib

wB dh T[iVh p;sh d/ ftu, fJe s/ok jh tk;k j'fJnk.pkeh ;koh d[BhnK bJh w?A, nkgD/ fdb dk p{jk Y'fJnk.

fi; s'A nk; tck dh ehsh, fi;B{z fdb dk wk; y_kfJnk,T[;/ B/ jh w/oh fgZm ftu, nkgDk \zIo nkD yG'fJnk.

id sBjkJh ftu j[zdk jK, nkgD/ wB B{z jh gVQdk jK.wB d/ e'o/ ekrI ’s/ w?A, s/ok BK j? fbfynk j'fJnk.

w/o/ xo dhnK ezXK ’s/ j[D T[eo/ rJ/ e[M Be;a nB'y/,w/ok nkgDk o{g jh w/o/ xo d/ nzdo nkD yb'fJnk.

xo ftu g?o fgnk id s/ok, w/o/ pZu/ ` w?B{z ikg/,w?A nkgDh phth dh e[Zy'A, nkg/ jh jK gqrN j'fJnk.

jo fJe iBw ’u ‘p/dh’ w/ok s{z j't/A w?A s/ok j'tK,;dhnK s'A w?A fJj' ;[gBk, nkgD/ B?DK ftu be'fJnk.

fszB }IbK $ do;aB p/dh

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011

94639^43137

7

Page 10: pratimaan april-june 2011

jYly pu`q, bVw cMgw hoieAw, qyrw PUn Aw igAY!hor suxw, knyfy sB TIk Twk AY n? b`cy, bhUAW,kuVIAW, juAweI, AWF guAWF swry kwiem AY n? kIikhw pu`q? kuJ suxweI neIN dy irAw...puq QoVw au`cIbol...[ AOqryN kMn vI jvwb dy gey ny...[A`Cw...A`Cw...sB E.ky Aw...vwgurU BlI kry...[hW pu`q, hor qW sB TIk AY...bs myrI AwpxI qbIAqkuC TIk neIN rihMdI A~j kl[cOvI GMty KWsI huMdIrihMdI AY[pqw neIN Kry kwlI KWsI AY[mhIny qoN vI v`Ddw tYm ho igAY, jWdI neIN peI[keI vwr su`qI peI nUMauQU l`g jWdw AY[ikMnw ikMnw icr sUrq neIN AwauNdI[jwpdY, Awpxw GorVU bMd hox AwlY pu`q[pu`q, A`sIAW nUM Fukx l`gI AW[inq Ardws krdI AW-hy vwgurU cldI iPrdI nUM c`uk lvIN...AYvyN v`fGrIAW dIsu`Ko vWg mMjy 'qy swlW b`DI GsItIAW nw kFweIN[auhdw jIxw vI koeI jIxw sI pu`q! Gr idAW bwhr mMjIfwh id`qI sI[bhUAW qW aus nwl ieMj pyS AwauNdIAWsI ijvyN auhnUM CuUq dI ibmwrI hovy[bs puq, myry vWgKWsI hI ibgVI sI auhdI[cwr swl mMjI nwl mMjI hoeIrhI sI ibcwrI[vwgurU myhr krIN[sB dw Blw krIN[c`l C`f prW pu`q, qUM kihxY Pon auTWidAW eI ieh buVIl`g peI Aw Awpxy roxy rox[qUM d`s...quhwfy EDr dw kI hwl hY....?kI ikhw...sB E.ky. Aw...[clo Awpy vwgurU BlI krUgw[hW p`uq hor kI suxwvW...sB E. ky Aw hyDr vI...[hW jYly pu`q, qUM kihMdw qI nw beI qyrI bMgy Awly mohnynwl g`l ho geI AY pwsport Byjx vwsqy[pu`q, kl,mohny kol bMgy geI[ausny pwsport ilAw,iek f`by ivcr`iKAw qy iPr CyqI hI vwps kr id`qw[ mYN mohny nUM ikhwik jYlw qW kihMdw qI pwsport kYnyfw Byjxw hY qUM qWvwps dy id`qw qW auh A`goN kihMdw-qweI pwsport skYnkrky iemyl nwl AtYc krky Byj id`qY[auh qW jYly nUMiml vI igAw hoxY[mYN ikhw Byj id`qY pr mohny pu`q pwsport qW myry kolAY[auh kihMdw qweI hux fwk duAwrw ic`TIAW jW cIzWByjx dw zmwnw nhIN sgoN iemylW dw zmwnw AY[mYN ikhw-mohinAw, Blw ieh A~g lgxIAW iemylxW kIblwvW hoeIAW ? jdoN qyrw qwieAw POj ivc huMdw qI qdqW myry nwl nwl swrIAW POj W dy duK drd ic`TIAW 'cilK ky qUM hI Byjdw huMdw qI...hux ieh iemylxW ikQoN Aw

geIAW ?A`goN mohnw kihMdw-qweI, iehblwvW neIN sgoN iek qrHW dIAWic`TIAW eIN ny...bs Prk iehI AYik ieh klm jW pY~n nwl neINilKIAW jWdIAW qy nw hI kwZqaupr...iehnW nUM kMpUutr aupr tYpkrdy Aw...dUsrI g`l ieh ik iehmhIinAW b`DI fwk KwinAW ivc neIN ruldIAW sgoN J~teI ivdyS phuMc jWdIAW ny[mYN ikhw-mohinAW,'qwrW' nwloN vI pihlW?qweI, ik`Qy qwrW qy ikQy ieh iemylW! bs iek btndbwE qy iemylx Awpxy mwlk kol phuMcI smJo...qweI,XkIn kr, mYN vI roz 'strylIAw rihMdy Awpxy v`fy muMfynUM iesy kMpUtr aupr eI iemyl ilKnW...A`goN auhdIiemyl vI iesy kMpUtr aupr eI AwauNdI AY-A`goN mohnwboilAw[jYly pu`q, s`c d`sW, mYnUM mohny aupr iblkul XkIn neINAwieAw[Blw ieh ikvyN ho skdY beI in`ky ijhy f`byrwhIN ic`TIAW knyfw phuMc vI jWdIAW ny qy Aw vIjWdIAW ny[nw koeI fwkIAw lY ky jwvy qy nw dy ky[nwfwkKwny T`py l`gx[iPr ieh cmqkwr ikvyN ho skdY?pu`q, mohny dI koeI vI g`l mYnUM smJ neIN peI, mYNcupcwp suxdI rhI[bs mYnUM iek g`l dw XkIn p`kw qIbeI kuC vI hovy pr mohnw hY cMgw muMfw[pihlW vI jdoNieh ic`TIAW ilKdw huMdW qI qW kI mzwl kdy koeI ic`TIZlq jgHw phuMcI hovy[Pyr mYnUM Xwd AwieAw ik bVy icr pihlW iek vwr qyrybwpU dI positMg 'swm 'c qI ik Kry iskm Al[iekidn kI vyK dIAW ik svyry svyry mohnw swho swhIhoieAw swfy Gr AwieAw qy boilAw-qweI, pwpwkihMdY, bMq qweI nUM sunyhw dy Aw ik Swm nUM pMj vjy swfIdukwn 'qy Aw jwey...n`Qy qwey dw PUn AwxY...auhny koeIg`l krnI AYN[jYly pu`q, mYN qW hYrwn, socW AONqrw ieh PUn Blw kI SYAhoeI...ieh srkwr ny ikho ijhw XMqr bxw id`qY,ijsaupr qyry bwpU ny g`l krnI AY...k`l dIpy dI mW vIkihMdI qI-bMq BYxy kihMdy Aw SwhW dy Gr iek AYsI SYAl`gI AY ijhVI bMidAW vWg g`lW krdI Aw...bs ieDroNhY`lo hY`lo kro qy auDroN dUsrw bMdw l`g pYNdY hY`lo hY`lokrn[pr mYnUM aus P`PykutnI aupr iblkul ivSvwSnhIN AwieAw[ mYN ikhw ieh dw kI AY ieh qW 'smwnIqwkIAW lw AwauNdI AY...[

O

`

x

O

r'toXB r~phmzv/ w[odkxoejkDh

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 8

Page 11: pratimaan april-june 2011

jYly pu`q, mYN socW qyryy bwpU ny pqw nhIN ikhVI g`l krnIAY...aus aupr ikhVI AwPq Aw geI hY...Ajy ds idnpihlW eI qW mYN mohny koloN ic`TI 'c ilKwieAw qI beIjYly dy bwpU qYnUM mhInw ho igAY gey nUM...koeI ic`TIneIN...koeI qwr neIN ...koeI ^brswr neIN...[mYN ikhw-mohny, ilK dy ik qweI kihMdI AY ies vwr myrwmn Pyr k`cIAW AMbIAW Kwx nUM krn l`g ipAY...[jYly pu`q, aus idn Swm nw Flx nUM Awvy, mYN qW dpihryeI cly geI mohny hurW dI dukwn aupr[ auQy kI vyKdIAWik lokW dI lYnW l`gIAW peIAW[mYN hYrwn, socW iehswrw 'lwkw ieQy kI krnAwieAY[mohny dw pwpw hr iksykoloN pu`CI jwvy-nMbrilKwE qy nwl kof d`so?lok pu`TI is`DI igxqIijhI bolx[mohny dwpwpw iek f`by auprauNglW mwry qy iek lkVdw Cotw ijhw plwsitkdw fMfw ijhw auhnW dyh`Q PVw ky AwKy-g`l krojI[ mYN dyK ky auNglWdMdW Q`ly dy leIAW[mYN socW, bMq kury kYswvylw Aw igAY...hux g`lWfMifAW rsqy hox l`gpeIAW ny[myrI Skl vyK ky mohnydw pwpw kihMdw-sUbydwrnIey...Gbrw nw...ieh tYlIPonAY...ieh swry lok Awpxy irSqydwrW nwl PUn aupr g`lkrn Awey ny...hux qUM vI n`Qy nwl roz g`l kr sknIeyN...bs A`j jdoN ausdw dw PUn Awey qW auhdy koloNauhdI Xuint dw PUn nMbr mMg leIN[pu`q, Pyr jo hoieAw auh iksy cmqkwr koloN G~t neINqI[qyry bwpU dI 'vwj jdoN mYN aus fMfyy ivcoN suxI qW mYnUMXkIn n Awey...[mYN socW, qyrw bwpU zrUr dukwn dy AMdr Cup ky mYnUMbxwauNdY pr jdoN qyry bwpU ny smJwieAw qW mYnUM pUrwXkIn hoieAw ik mohnw JUT neIN boldw...bs auh idnqy A`j dw idn, mYN mohny aupr r`b koloN vI v`D XkInkrnI AW[pu`q, k`l vI mYN kih id`qw-moh AW, jo qUM AwKdYN auhs`c eI hoxY [

pu`q,hor qW sB TIk Twk hY bs Aw AONqrI KWsI ijhIneIN jWdI peI keIN idnW qoN[brP Awlw pwxI pI bYTIqI CbIl Awly idn[aus idn qoN AMdroN bwltIAW dIAWbwltIAW kuJ inkldw ipAw hY ...hr smyN KaUN KaUNkrdI rihMnIAW...[pu`q, hux qW rwmU BeIAw qy auhdw t`br, ijhVw Grr`iKAw AY n, auh vI nYhrIAW kFdy Aw...vwr vwrkihMdy Aw-srdwrnI jI Agr As hI KaUN KaUN krdyrhy qo hm iksI AOr srdwr ky cly jwvyNgy...qumwhryip~Cy hm Awpxy jvwk ibmwr QoVy n kryNgy!

pu`q, mYN ikhVw SONkn w l K M g d IAW...dUsrw, qusIN Gr'c ijhVw isAwlilAwaux vwlw XMqrijhw lgw gey E...kIkihMdy Aw AONqryn U M . . .A~g l `gxwe.sI...ijs idn auhlgw lYnIAW aus idnqW myrIAW h`fIAW hIjuV jWdIAW ny...PyrhPqw hPqw KuldIAWneIN...[pu`q, s`c d`sW, mYnUM qWPrwty Awly p`Ky nwlhI nINd AwauNdIAY...jdoN qyrw bwpUilAwieAw qI kMtIn

'coN, audoN swry ipMf 'c rlw pY igAw qI beI sUbydwr n`QwisMG dy Gr Prwty vwlw p`Kw l`igAY...[qyrw bwpU khy-bMq kury, Ab hor m`Cr neIN kwtUgwqumko...auskI kAw mzwl...jYsy hI voh sUbydwrnI kypws Aweygw,Prwtw aus ko Bgw dygw, jYsy hm duSmnoN koBgwqy hYN[pu`q, qyrw bwpU myrw bhuq iKAwl r`Kdw qI[pu`q Pon holf krIN[qyry bwpU dw iKAwl AwauNdy eI AOqrIAW A`KW BrAwauNdIAW ny[bVw cMgw qI qyrw bwpU[vwgurU Blw kry[pu`q, hW s`c Xwd AwieAw k`l KMg Awlw fwktr kihMdwqI-byby, Awpxw iKAwl r`K ikqy tIbI tUbI dI iSkwieqnw ho jwvy...[pu`q, mYnUM bhuq fr lgdY A`j k`l, jwpdY, qyry bwpU koljwx dw vylw nyVy Aw igAY...[

in

Y y

y

O

auh kihMdw mweI A`gy sux kI iliKAY ies kwZqaupr-iehnW TMfy murdw GrW ivc bzurgW dIAWlwSW nUM keI idnW qIk ibnW muSk mwry r`Kx dwpRbMD kIqw igAw hY qW ik bwhr vsdy BYx BrwvW nUMAwKrI vyly Awpxy mwipAW qy irSqydwrW dy drSnkrn dw suBwg pRpwq ho sky[iesdw pRXog krnvwly vIrW koloN bhuq hI G`t syvw leI jwieAwkrygI[AwpjI dw dws AmrIk isMG[”pu`q, jdoN auh kwZq pVH ky hitAw, myrI qW rUhkMbgI[mYN socW-bMq kury! kYsw zmwnw Aw igAw beI pihlWqW ijauNidAW hI A~KW bwhr Al l`gIAW rihMdIAWqI ik b`cy kdoN Awxgy? kdoN auhnW nUM imlWgy ? kdoNkwljy TMf paUgI pr hux swnUM mrn qoN bwAd vIb`icAW nUM 'fIkxw paUgw[auh vI brP ivc l`g ky[

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 9

Page 12: pratimaan april-june 2011

k`l AwieAw vI qI auh myry supny ivc[kihMdw-bMq kury Awjw hux...kI krdI peI AYN 'k`lI, eyfyv`fy BUqKwny ivc...muMifAW kol qyry leI tYm neINhYgw...knyfw qYnUM sUt neIN krnw...auQy qyrw dm jldIGut jwxY...mYN qW Pyr vI Cy mhIny lgw AwieAw qI...qUMqW ds idn neIN kFxy...Pyr kwhqoN BUqnI bx J`KmwrdI AYN...[Eho..ho.! pu`q, myrI vI m`q pqw neIN ikauN mwrI jWdIAY...pYNdI s`ty hI l`g peI Awpxy roxy rox...kuC neINhoieAw...jldI TIk hojUgI ieh A`g l`gxI KWsI...[pu`q holf krIN[ mYN zrw lwl duAweI Kwh lvW[fwktrkihMdw qI ibnw nwgy qoN KweIN mweI jy jldI TIk hoxw eIqW[hW, pu`q hux d`s? bwkI swry E.ky AY n?nvyN SYrH AwlI kuVI dI s`s dy Bog vyly eI AwieAw qIqUM[do swlW qoN v`D dw tYm ho igAY[pu`q, ikvyN AYN qUM? syhq qW TIk AY n qyrI! Kwx pIx dwiDAwn r`iKAw kr[qUM jdoN vI AwaunY 'mySw kmzor idKweI id`nNY[ip`ClI vwr vI qyrIAW bwcIAW dUr AMdr qk D`sIAWpeIAW qI[pu`q, bhU nUM ikhw kr qYnUM cMgw Kwx pIx nUM idAw kry praus ihrnI nUM Awpxy hwr iSgwr koloN Pursq imldI hoaUqW n[ cOvI GMty SISy A`gy Klo ky pqw neIN kI lBdIrihMdI AY Awpxy bUQy ivcoN[ieQy vI jdoN AwaugI cOvIGMty SISy A`gy KVI rhUgI[ieh A~ k`l dIAW kuVIAWik`lo ik`lo pfr ilp lYNdIAW ny [rMg ibrMgIAW krImWlgw lYNdIAW ny suhxIAW bxn dy c`krW ivc[hux pu`q, iehnW nUM kOx smJwey ik suhpx pofrW krImWnwl QoVw AwauNdY? ieh qW r`b dI dwq huMdI AY[pu`q, bhU nUM qW pUry cwr swl ho gey Aw ieDr AweInUM[AwpxI mwsI dI kuVI dy ivAwh vyly AweI qI[auskulCxI dw qW iblkul idl neIN krdw mYnUM imlxnUM[EQy 'jwd KoqI vWg dul``qIAW mwrdI GuMmdI hoxIAY[isAwxy AYNvy qW neIN AwKdy beI isr 'qy neIN kuMfwqy hwQI iPry luMfw[pu`q, iKAwl r`KIN, jnwnIAW nUM bhuqI ' wdI neIN dyxIcwhIdI[auQy gorIAW rMnw Al dyK ky ikqy ieh vI nwibTr jwvy[pu`q, qIvIN Gr dI ie`zq huMdI AY[auhnUM khIN izAwdwltr btr nw kirAw kry[isr t`ly ivhuxw nw r`Ky[jdoNipClI vwr AweI qI qW mYN bQyrw v`iFAw qI ik DIeyisr aupr t`lw hovy qW suAwxI SoBdI AY pr pu`qr ausaupr myry khy dw kdy koeI Asr hoieAY Blw? sgoN hor

boidAW nUM suAwr suAwr vweI jwvyy[AKy, eys bu`FVI nUM qW bolx dI Awdq AY[iehdy ip`Cyhux AsIN bxIey sMvrIey vI n[c`l C~f pu`q, bhU ny kihxw, byby ic`TI 'c vI myrw ip`CwneIN CfdI[myry v`loN bhU nUM Fyr swrw ipAwr dyvIN[vwgurU duDIN pu`qINrjweI r`Ky myrI bhU nUM[buF suhwgx hovy[hW, s`c p`uq, ipCly hPqy bhU mUbYl 'qy dsdI qI ik kuCidn pihlW qyrw blY~f pRYSr bhuq 'qWh clw igAw qI[pu`q, bhuqI dwrU nw ipAw kr[ kdy kdy nwgw pw ilAwkr[hW s`c jYly pu`q, blYf pRYSr qoN Xwd AwieAw ik AwpxwSihroN AwieAw mwstr guAWFI muMfw, ijhVw pMfqW dyGr ikrwey 'qy rihMdY, kI n aus AOqry dw, hW 'mySw',auh vI myry nwl blY~f pRYSr dI g`l krdw qI[mYN ikhw-BweI, suixAW qyrw blYf prYsr v`D igAw qI!hW qweI...bs AYNvy kuJ izAwdw hI v`D igAw qI[ikMnw v`D igAw qI ?qweI, hyTlw 110 qy auprlw 170 [lY Aw kwhdw v`D igAw qI...jd kdy auprlw 200 qoN v`DjWdw qI, qd qyrw qwieAw socxw SurU krdw qI ik blYfpRYSr 'c kuJ gVbV hY...qyrw qW BweI norml hY...AYvyNnI GbrweI dw...[qweI, iehny qW myrI dwrU bMd krvw id`qI AY-auhnyAwpxI vhutI dI iSkwieq lgweI[ey bhUey...AYNvyN nw muMfy ipCy pY jwieAw kr-mYN kol KVIbhU nUM iJVk id`qw [BweI...ikMny pyg lgwdYN qUM roz ? mYN aNuJ hI pu`C ilAw[qweI, Awm qOr 'qy iqMn...kdy kdweIN cwr...[pyg mqlb ikMny pauey...qyrw qwieAw qW iek boql dycwr hI pyg bxwauNdw qI BweI-mYN mzwk kIqw[qweI...ieho hI koeI A`Dw pOxw pauAw[Aw iPr kwhdI izAwdw dwrU hoeI...dwrU qW pINdw qIqyrw qwieAw...iek boql qW TyikEN eI cVHw AwauNdwqI...mYN qW dUroN AwauNidAW dI qor dyK eI smJ jWdI qIik ikMny pyg lgwey Aw...Gr Aw ky Pyr cwr pyg...iPrikqy jw ky rotI bwry puC igC krdw qI...vhutIey, qUM muMfydI dwrU kwhqoN CuVvw id`qI...Ajy p`uq dI aumr hI kIAY...r`j ky kmwE...r`j ky pIE...r`j ky KwE....bwkIblYf pRYSr dw kI AY ...eys A`g lgxy dw qW kMm hIGtxw vDxw hY-mYN vhutI nUM A`K mwridAW ikhw[qweI, qwieAw qW iPr bhuq dwrU pINdy qI...myrw mqlb,dwrU pI ky quhwfy nwl lVweI JgVw qW nhIN krdw qI ?mySy ny p`uiCAw[

M

jO

j

W

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 10

Page 13: pratimaan april-june 2011

pu`q, SurU SurU ivc krdw qI...dwrU pI ky bblIAW mwrdwqI...iek idn mYN swP swP kih 'qw-srdwrw, iDAwnnwl sux lY myrI g`l...mYN qW jMmI hI SrwbIAW dy GrqI...SrwbI ivcoly qI...A`gy qusIN qW pihlW hI h`dW t`pIbYTy E...mYN qW nvIN nvIN AweI qI...cup qI...hux qW suKnwl pUrw mHInw ho igAY...jy iksy idn gu`sy ivc mYN bblImwrqI qW iPr nw khIN beI qIvIN A`goN bol peI...b`spu`q aus idn qoN bwd swrI aumr qyrw qwieAw A`KINipAw nhIN rVikAw[qweI jI, quhwfy ipqw jI vI bhuq dwrU pIdyN qI?mySwmuskVIAW ivc boilAw[bs pu~C nw p`uq...myrw ipau, cwcw, PuPV, mwsV, swrydwrU pI pI ky hI mry qI...zmIn jwiedwd bhuqqI...murgy KweI gey qy dwrU hI pI gey...bs vwrI vwrIswry qur gey BweI-mYN s`c suxw id`qw[ikMnI aumr qI jdoN quhwfy ipqw jI pUry hoey sn-mySy dwmUMh QoVw au`qr igAw qI[A`sI dy aupr pMj qI...bwkI bI iesy dy nyVy qyVy mryqI...myrw ipau hI ikauN...qyry qwey dw ipau vI qW dwrU pIky mirAw qI....107 ifgrI qoN vI v`D qwp ciVAwqI...mYN bQyrw roikAw beI bwpU jI A~j qW rihxidau...qwp ciVAY...nw BweI auh nw mMny...[AKyy-qwp dw kI hY...iehny qW kl nUM au~qr jwxY...[bs BweI cVHw igAw boql...pwxI bI neIN pwieAw...bsPyr kI qI do GMitAW bwd hI bwpU horI qur gey-suxwauNidAW myrIAW A`KW ivc hMJU Aw gey[qweI jI ieh qW bhuq mwVw hoieAw qI-'mySw sihmigAw qI,mwVw kwhdw hoieAw...mrnw qW swirAw hI hY...iqMnIswlIN ip`Cy ip`Cy myrw cwcw shurw vI qur igAw qI...[lY, auhdI vI sux lY...[auh CVw qI...mySy qYnUM qW pqw eI AY pihlW pihlW swfyzmINdwrW dy iek hI muMfw ibAWdy qI...pr cwcw kuJjldI qur igAw....A`sIAW qoN do hI t`ipAw qI...nwAOdHy koeI A`gy qI nw ip`Cy ...[qyrw qwieAw kih idAw kry-dyK bMq kury,ieh cwcy dIsyvw ivc kmIN nw Awaux deIN...byhVy 'c qurdw iPrdwzmIn dw sO kIlw AY...[cwcy dI cwl Fwl dyK mYN smJ geI qI...BweI cwr kuidn rihMdy Aw cwcw jI dy-mYN qyry qwey nUM kihqw qI...[mySy pu`q, ieh g`l ikqy cwcy ny suxlI...[khy-bMq kury, BweI myrw mrn nUM jIA ijhw neINkrdw...[mYN ikhw- cwcw jI...quhwfw kI AY..? qusIN qW qur

jwxw...surKrU ho jwxw...ds idn blY~f prYSr qW BweI200 qoN qwhW myrw rihxY...mYeIN ipt ipt AwpxI CwqIBMnUM...[cwcw kihMdw-BweI jy Awh bwq hY qW dyeIN kuC pYsy[bs iPr kI qI...cwcw Tyky 'qy igAw pMjW idnW leI pMjboqlW c`uk ilAwieAw...roz dI iek...pMjvyN idn svyrymYN cwh lY ky geI...[mYN ikhw-cwcw jI cwh pI lau...srIr Kul jUgw...kYmhojUgw...pr auh nw mMny...[khy-bhUey, qyrw AMdwzw kdy glq nhIN hoieAw...v`fyBweI bwry vI qUM ieMJ hI boilAw qI...A`j myrw vI pMjvWidn hY...qUM AYN kr BweI...Aw pMjvIN boql PVw...[mYN ikhw cwcw jI grm pwxI pw lau...[kihMdw-BweI pwxI pw ky pIx vwly idn AsIN pYdw hIneIN hoey qI[bs GMtw hI kiFAw cwcy ny...pMjwmy 'c hI mUq inkligAw qI bcwry dw...mYN qy qyry qwey ny kwhlI kwhlIauhnUM nvW kurqw pMjwmw puAwieAw-mYN mySy nUM cwcy dykwrnwimAW bwry suxweI geI[mqlb ik auh mr igAw qI-mySw p`uCy[hor kI...pu`q myrw kyhw kdy glq neIN hoieAw...[qyrw qwieAw kihMdw-BweI, do GVIAW Tihr ky llkwrwmwrIN...A`j kMm bhuq krnw pYxw...cwr pyg cVw lYxdy...mySy pu`q, qyrw qwieAw vI dwrU bhuq pINdw qI-jYlypu`q mYN qW mySy nUM qyry bwpU dI Srwb pIx dI Awdq bwryswrw kuC d`s 'qw[qwey ny aus vyly Srwb pIqI? mySw hYrwn[nw hor duD pIqw! ieh qW jdoN myrI s`s mrI qI aus idnnw hitAw...ieh qW iPr cwcw qI...bs Pyr kI qI...qyrwqwieAw kYm ho igAw...mYN vI s`q A`T rotIAW quMn ky mwrqw llkwrw-mYN qW s`cIAW suxw id`qIAW[llkwrw-mySy dy mUMh 'qy qrylIAW Aw geIAW[llkwrw mqlb....pw 'qI duhweI....au`cI ijhI kUkWmwrIAW...hwey vyy loko doVo....cwcw qur igAw....cwcw qurigAw-kih ky mYN AwpxI g`l mukweI[jYly pu`q, qyry dwdy vwlI kQw sux ky mySw qW dwrU pIxoN h`tigAw[pu`q, qUM vI sihMdI sihMdI pIAw kr[vYsy s`c d`sW pu`q, swfy ieDr vI b`cy jMmdy hI niSAW dygulwm hoeI jWdy Aw[Awh klH hI auprilAW dy vyhVy Awlw iSMdw pUrw ho igAwqI[ fwktrW ikhw beI nSy AwlIAW dvweIAW qy tIkylgw lgw ky ausdw myhdw Krwb ho igAw qI[ijMdy dI JweI dsdI qI-qweI iSMdw qW pu`T pYxw

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 11

Page 14: pratimaan april-june 2011

ikrlIAW swV swV ky Kwx l`g ipAw qI[su`Kw qW pwxIivc Gol ky ieMJ pINdw qI ijvyN lokIN dhIN 'c S`kr Golky pINdy Aw[ puT pYxw grIs nUM jYm vWg brYfW auprcopV copV ky KWdw qI[jYly pu`q, nvIN muMfIr nUM pqw neIN kI ho igAY[svyry svyryhI jw Tyky v`jdy ny[jd qk tIkw bWh 'c Tok nw lYxAONqirAW dIAW A~KW neIN KuldIAW[swrw idn mrys`pW vWg pey rihMdy Aw[hy myry s`cy pwqSwh…myry vwgurU, ies nvIN pnIrI nUMbcweIN[pu`q, Awpxy ZYrI dw iKAwl r`KI[auhnUM goirAW muMifAWdI tolIAW 'c nw imlx dyvIN[c`l C`f prW pu`qr, qUM kihxY byby pqw neIN ikhVIAWkQwvW l`g pYNdI Aw suxwaux[puq holf krIN, mYN AwpxIAW A`KW vwlw vI kMfw k`FlvW[A`g l`gxI dwrU pw AwvW[hW, p`uq hux suxw[jYly pu`q, Awpxy poqy poqrI dI Skl dyiKAW vI mudqW hogeIAYN[qyry bwpU dy Bog vyly dovyN AYvyN eI lgrW ijhIAWqI[ZYrI qW Pyr vI qurdw iPrdw qI[rozI qW mW dy kuCVoNneIN auqrdI qI[igtk AWgr[hux suK nwl ZYrI dI qWm`s Pu`t peI hoxI AY[rozI vI srUM vWg v`D geI hoxI AY[pu`q, donW nUM vyKx nUM bhuq mn krdY[idl krdY auf kyAw jwvW...pr kI krW AONqry gofy eI swQ neINidMdy[jdoN auTdIAW qW kV`k kV`k dIAW 'vwzWAwauNdIAW ny[bMgy Awly h`fIAW dy fwkdwr nUM ivKwieAw qI[kihMdw qI-mweI, goifAW 'coN grIs muk geI AY, iesykrky 'vwzW AwauNdIAW ny[mYN ikhw-fwkdwrw, myry gofy Aw ik Porf trYktr dyphIey beI grIs m`uk geI AY[A~goN ausny iek pIlIijhI mlm dI f`bI PVw id`qI[kihMdw-mweI roz milAw kr cpnI aupr[ GoVI vWgdOVxw SurU kr deyNgI[jYly pu`q, mlm qW bQyrI mldI AW pr kV`k kV~kdIAW 'vwzW qW idno idn vDdIAW jWdIAW ny[pu`q, jy g`l goifAW dI hI huMdI qW koeI v`fI g`l neINqI[mYN soty dy shwry pYr pu`t lYxy qI pr iehnW A`KW dwisAwpw ikvyN krW[K~bI A`K 'c kwlw moqIAw Pyr auqrAwieAY[s`jI ivc pihlW hI idKxw bMd ho igAY[ipMfAwly kwlU fwkdwr koloN hr roz dwrU puAw ky AwnIAW[auh kihMdY-byby, kwly moqIey dw AwpRySn nw krvw leINikqy dobwrw! ieMj nw hovy jo QoVw bhuq ivKweI idMdw aus

koloN vI h`Q DuAw leyN [pu`q, Ajy mYN mwr neIN qI KWdI pr ieh kMjrIAW A`KW qyBYiVAW goifAW ny DoKw dy id`qw[Byj hW koeI sMjIvnI bUtI knyifEN ijhdy nwl myrIAWA`KW dI lO vwps Aw jwey qy AONqrI goifAW dI grIs vIpUrI ho jwey[pu`q, bMgy Awlw fwktr kihMdw qI-byby, AwKIN Awpxyknyfy Awly pu`qrW nUM qyry gofy bdlw dyx[auhdI g`l sux ky mYN qW hYrwn ho geI[jYly pu`q, Blw ieh ho skdY beI bMdy dy AMg hI bdl idauijvyN kwrW motrW dy purjy bdl idMdy AY pr pu`qrw jy auhfwkdwr s`c kihMdY qW AglI vwr jdoN AweyNgw n qUM horkuC myry Awsqy ilAweIN qy BwvyN nw pr iek joVI goifAWdIAW cpnIAW dI knyifEN zrUr PVI AwvIN[pu`q, jy A`KW dw vI Pwhw viFAw jWdw hovy qW auh vI dyKleIN[cwr swl hor sOKI jI laUNgI[c`l C~f p`uq, qUM kihxw byby hr vyly PrmYSW pwauNdIrihMdI AY[pu`q, kuJ idn pihlW eIN jwfly vwly imsqrIAW dy in`kUdw ipE rswlo AwieAw qI Cy mhIny Awpxy muMfy kol rihky[auh bVIAW g`lW dsdw qI knyfy bwry[auh kihMdw qI-bMq BwbI, swfy vrgw auhI buVI buVw auQyrih skdY ijhVw r`j ky FIT hovy[Awpxw zmIr vycdyvy[swnUM auQy b`cy ies krky neIN bulWdy beI auhnW dw swfybwJoN du`D ciVAw huMdY, Asl ivc qW auh swnUM auQyAwpxy b`cy sWBx vwsqy bulWdy Aw[jWdy eI buVI buVy nUMbysmYNt ivc Tok idMdy Aw[auh vI sq sq mMzlW hyTWnUM[keIAW nUM qW keI keI idn sUrj vyKx dw mOkw neINimldw[Awp nOkrIAW 'qy cly jWdy Aw qy buVy buVIAW nUMPwhy tMg jWdy Aw[bMq BwbI, ieh hux swfw pMjwb qW AY neIN beI AwpyKyqW 'c n`kw neIN moVxw[Gr f`kw nhI qoVxw[ Gr ivcds ds BeIey r`K lYxy[ auQy qW Gr ivc iek BeIAwr`Kxw hovy qW bMdy dI bW bW ho jWdI AY[A`DI qnKwh qWausnUM dyxI pY jWdI AY[bMq BwbI, nvyN Sihr Awlw ibjlI mihkmy Awlw AYs.fI. E. vI imilAw qI mYnUM auQy[mYN jwxdw qI auhnUM cMgIqrHW[ieQy swrw idn k`K BMn ky dUhrw neIN krdwqI[APsrI dI Tuk vKrI[hr pwisEN slwmW v`jdIAWqI[ qnKwh vKrI qy auprlI kmweI dw koeI ihswbikqwb neIN[hux auh auQy jw ky swrw swrw idn AMgUr qy

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 12

Page 15: pratimaan april-june 2011

byr qoVI jWdY[ iek idn mYnUM iml igAw AMgUrW dI bUAmwrdw[AKy-AsIN ru`KW qoN AMgUr neIN sgoN fwly qoVdy AW[fwilAW qy rupeIAW dw Awps ivc ikMnw Prk AY qUMjwxdY eI hoxY[ iehI Prk bwry soc ky swry idn dIQkwn auf jWdI AY[bMq BwbI, knyfw ivc bMdw, bMdw neIN sgoN gDw bxjWdY[ swrw swr idn kMm krI jWdY[ r`j ky sOx nUMimldw neIN [Kwx dw mOkw neI imldw[ qurdy iPrdypIjy qy hot fwg drVI jWdy Aw[ auproN v`fIAW v`fIAWGu`tW koikAW koilAW qy pYpsIAW dy BrI jWdy Aw[iksy nUMibnW Pon kIiqAW imlx cly jwau qW drvwjy qoN hI moVdyxgy[AKy-vIk AYNf 'qy AwieE[vIk AYNf 'qy jwE qW pqw lgdY Aovr tYm krn geyAw[bMq BwbI, auNj hux knyfw ivc pMjwbIAW dw bolbwlwbhuq ho igAY[auQy bYNkW, eYrportW qy hor srkwrIdPqrW ivc swrw kuJ pMjwbI ivc vI iliKAwimldY[ieDroN gey myry vrgy keI bu`Vy buVIAW auQy sVkWqy pwrkW ivc poqirAW poqrIAW nUM muqWdy qy hgWdyivKweI idMdy Aw[ijs 'lwky ivc pMjwbI rihMdy AY auQoNgory ieMJ Alop huMdy ny ijvyN gDy dy isr qoN isMg[auhkihMdy ny iehnW buVy buVIAW nUM Akl neIN hYgI[ijQy dyKoauQy gMdgI PYlwA dyxgy[ AWdIAW jWdIAW gorIAW nUMvyK ky dMd kFdy rihxgy[jYly pu`q, jy auh imsqrIAW dw buVw TIk kihMdw qI qWPyr zrUr jwxY eyhfI dUr J`K mwrn[ eyDr neIN rihhuMdw Awpxy mulK ivc[ieQy iks g`l dw Gwtw AY? jyauQy jw ky AMgUr eI qoVxy Aw qW iPr ieQy Awpxy KyqWivcoN AwlU putxw Blw ikhVI g`loN mwVw hY?jYly pu`q, auQy pMjwbI cOQy sQwn 'qy clI geI AY qy ieQypu`q qYnUM pqw eI AY[srkwrI skUlW ivc isvwey BeIAWdy hor iksy dy b`cy pVHdy neIN[ auh pMjwbI isKdy pey nyqy ieDr swry mW ipau AwpixAW jvwkW nUM 'gryzI skUlWivc pweI jWdy Aw[b`icAW nUM jdoN puCo qW A~goN kihxgyswnUM pMjwbI bolxI qW AwauNdI hY pr pVHnI qy ilKxInhIN AwauNdI[hux qW pu`q swfy ieQy vI v`fIAW v`fIAW 'mwrqWausrdIAW peIAW ny[sVkW cOVIAW huMdIAW jw rhIAWny[ mbYl PUnW AwlIAW kMpnIAW Aw geIAW ny[b`cy qoNbuVy qIk swry kMnW nUM mubYl cMbyVI iPrdy Aw[CotIAWv`fIAW kwrW qy motrW Aw geIAW ny[swrw idn sVkW 'qy

poN poN qoN KlwsI neIN huMdI[jYly puq holf krIN[mYN zrw pwxI pI lvW[glw KuSk huMdw jWdY[hW jYly pu`q, iek s`cI g`l d`sW...eyhfI v`fI koTI ivcmyrw iblkul idl neIN lgdw[jdoN kdy swfy BeIeyAwpxy mulK cly jWdy AY qW mYnUM ieh koTI iksy BUqvwVyqoN G`t neIN lgdI[jdoN vI C`q aupr KVy jhwj nUMdyKdIAW qW A`KW ivc prl prl pwxI vgxw SurU hojWdY[jhwj nUM bd-'sIsW dyx l`g pYnIAW- cMdirAW qUMeI lY igAw myry swry t`br nUM knyfy[ qyrw kuC n rhy[qyrwbIA siqnwS ho jwey[qyrIAW kulW eI Kqm ho jwx[ nwqUM 'smwnI aufyN qy nw lok ieDroN auDr jwx[jYly pu`q, qYnUM qW pqw eI AY kYly ny msIN dsvIN pws kIqIqI[pws kwhdI kIqI qI bs hYfmwstr dw Gr Brid`qw qI qyry bwpU ny kMtIn AwlI rMm dIAW boqlWnwl[iPr vI kYlw iqMn swl lgw hI igAw qI AONqrIdsvIN ivc[cObI GMty ie`ko r`t lgweI r`Kdw huMdw qI kYlw-kwhdyvwsqy pVHxY...AYvyN pVH ky fmwk Krwb krnYN...XwrW nyqW knyfy jwxY...auh lMbVW dw iBMdw igAw qI n cwr swlpihlW vlYq...hux AwieAw qW ausdI grdn sony dIAWgwnIAW qy cYnW nwl ilPdI peI qI...h`QW dIAW auNglWsony nwl pIlIAW hoeIAW peIAW qI...mYN neIN kutdwieQy JoitAW dI ip`TW...nw eI myry qoN trYkr cldweI...[bs auhdI ieho izd swfw swrw t`br auDyl ky kYnyfw lYgeI[mYN qW aus vyly nUM kosdIAW jdoN qyrw bwpU Sihr AwlybwxIey kol iqMn kIly gihxy r`K ky pYsy bjwj 'jYNt nUM dyAwieAw qI[AKy-bMq kury, bs Awpxw kYlw kYnyfw phuMicAw eI lYsmJ[qyry bwpU dy bol suxdy eI myrw kwljw mUMh nUM Aw igAwqI[kYlw ikvyN knyfw phuMicAw? aus sB kwsy nUM Xwd krkymyry qW lUMA kMfy KVy ho jWdy Aw[ 'jNYtW ny Awpxy ikhVyikhVy rMg neIN idKwey qI[kYlw ik`Qy ik`Qy K`zl KuAwrhuMdw knyfw phuMicAw qI[jylH vI k`t AwieAw qI[iPr Cys`q swl qW l`g gey ausdy kwZq bxidAW[qyrw bwpUkihMdw qI ik auQy kYly ny koeI kwZqI ivAwh krvwilAw qI iksy gorI nwl[p`ky hox qoN bwAd hI ieDr AwieAw qI[iPr ieQyivAwh krvwieAw[

w

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 13

Page 16: pratimaan april-june 2011

kuJ icrW bwAd qyrI imMdHo BrjweI phuMc geI knyfw[bs pu`q auh kwhdw knyfy igAw ip`Cy ip`Cy quhwnUM swirAWnUM iKcI igAw[pihlW Awpxy v`fy jIjy nUM lY igAw[iPrv`fI kuVI[bwAd ivc qUM clw igAw[auDr imMdHo AVH geI kihMdI-mYN Awpxy v`fy Brw nUM KVnY[auhny aus dw nklI ivAwh kIqw knyfw rihMdI iksy kuVInwl[bwAd ivc ausdy Brw ny qW Awpxw A`Dw ipMf knyfwphuMcw id`qw[pu`q ausny qW Awpxy sB qoN Coty Brw nUM auQy KVx vwsqyknyfw rihMdI s`kI BnyvIN dw ivAwh aus nwl kr id`qwqI[pihlW qW kihMdy ivAwh kwZqI AY pr bwAd ivckuVI ibTr geI[auh kihMdI quhwfy vwsqy huMdw hoaUkwZqI ivAwh mYN qW hux iesy mwmy nUM eI Awpxw swrwkuJ mMndI AW[auhnUM bQyrw frwieAw DmkwieAw pr auh nwmMnI[kihMdI jy izAwdw qMg kIqw qW puls nUM ds ky swrylwxy nUM knyifEN bwhr kFwdUM!hux auhnW dy Gr do jvwk ny[pw lE Awpxy isrW ivc suAwh[d`so kI l`gy ieh quhwfynvyN juAwk[dur iPty mUMh AYsIAW kmweIAW dw[mwmw BnyvIN rnKsm bxI bYTy Aw[pu`q, hux qW prlo AweI ik AweI smJo[klXug dw AMq nyVy Aw igAY[vwgurU Blw krIN[jYly pu`q, AYsw vI kI r`iKAw knyfw ivc beI mwmw-BwxjI hI ivAwh krvweI jWdy Aw[pu`q, swfy 'lwky ivc qW kuJ izAwdw hI A~g l`gI AYbwhr jwx dI[ijhnUM dyKo borI ibsqrw bMnI bYTY[pVHnilKx v`l iksy dw iDAwn neIN[bs iek hI rt lgweIAY ik bwhr jwxY['jYNt l`KW rupey ku`tI jw rhy Aw[iksynUM smuMdrI jhwj dy mwl Kwny cVweI jWdy AY[ iksy nUMhvweI jhwj dy phIAW Awly KolW ivc[iksy nUM kbUqrbxw aufweI jWdy Aw qy iksy nUM bgly[keI nyqw lokINhorW dIAW pqnIAW nUM Awpxw d`s ky bwhr iljweI jWdyny[keI ikrqnIey qy gvyeIey vI icmty, FolkIAW qyqply vjwaux dy bhwny lokW nUM bwhr C`f AwauNdy ny[bsijsdw jo dwA l`gdY, auh lgweI jw irhY[pu`q, iek hor DMdw bVw cilAY A~j k`l swfy ieQy[bwhrly muMfy ieDr AwauNdy ny[ moey pihlW hI cwr cwrvwr ivAwhy huMdy ny[ijMnI vwr eyDr Awauxgy, aunI vwrnvW ivAwh kr lYxgy[mOty sOdy huMdy Aw[ mwpy vI kuVIAW

bwhr phuMcwx Awsqy k`brW ivc l`qW lMmkweI juAwnWnwl kuVIAW ibAwhI jWdy ny[AxBol kuVIAW jdoN auQyphuMcdIAW ny qW nw auh ieDr dIAW rihMdIAW ny qy nwauDr dIAW[Pyr ivcwrw swfy ipMf vwlw blvMqw auhnWkuVIAW dy kys lVdY rihMdY[pu`q, mySw dsdw qI beI A`j k`l Aw bwhr pVx jwxvwilAW muMifAW kuVIAW ny bVw pu`T c`uikAw hoieAY[su`qwipAw vI 'strylIAw, knyfw, ieMglYNf nUM jwx nUM iqAwrAw[auh qW ieh vI dsdw qI beI bhuqy qW pVHx dybhwny bwhr phuMcxw cwhuMdy Aw[jWidAW eI PYktrIAWqy AMgUr dy bwZW ivc D`ky Kwxw SurU kr idMdy Aw[ ieDrdy srdwrW dy muMfy auQy jw ky nweIAW dy kMm dI tryinMglYNdy Aw[auh qW ieh vI dsdw qI ik bwhr jw kyswfIAW kuVIAW Zlq kMmW ivc pY jWdIAW ny[kihMdwqI kwl igrlW bx jWdIAW ny[mYN ikhw-mySy pu`q, kuVIAW kwlIAW igrJW bxdIAW qWsuxIAW qI ieh kwl igrlW Blw kI hoeIAW?auh kihMdw-qweI qYnUM smJ neIN AwauxI iehnW g`lWdI[mYN ikhw-myiSAw ieMnI vI BolI nhIN ijMnI qUM smJdYN[pu`q, ieDr ipMf ipMf KwlI hoeI jw rhy ny pr v`fIAWv`fIAW koTIAW ausr rhIAW ny[aunHW ivc jW qW pu`q myryvrgy buFy Tyry TyFy KWdy iPrdy ny jW Pyr XUpI qy ibhwr dyBeIAW ny m`lW mwrIAW ny[pu`q, koTIAW eI neIN auh qWhux hor sB kwsy aupr vI m`lW mwrI jw rhy ny[pu`q, kuC idn pihlW hI mwDopur Awly srpMcW dI bhU nynvW cMn cwV 'qw[auhnW dw muMfw do swl pihlW aus nwl ivAwh krvw kyauhnUM jldI lMfn iljwaux leI kih ky vwps qur igAwqI[ip`Cy buVy buVI nUM aus dw iKAwl r`Kx leI kihigAw[do swl qoN v`D dw smW lMG igAw nw qW auh vwpsAwieAw qy nw bhU nUM iljwaux dw koeI hIlw kIqw[iek rwq nUM buVy ny bhU nUM BeIey Awly kmry 'coN inkldy,Awpxy kurqy dy vl is`Dy kridAW vyK ilAw[buVy buVI ny bhU dI cMgI JwV JMb kr id`qI[A`goN bhU shury nUM nYhrIAW k`F ky pY geI[kihMdI- mYnUM ibAwh ky ilAwey qI ik gulwm bxwky[ijhdy lVH lwieAw qI auh qW do swl dw bhuiVAw nwmYN vI mnu`K AW...myrIAW vI kuC loVW ny[s`s shurw kcIcIAW v`tdy rih gey[bs Pyr kI qI, kuC idnW bwAd hI bhU ausy BeIey nwlinkl geI[

W

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 14

Page 17: pratimaan april-june 2011

hux srpMc cObI GMty Gr bYTw Awpxy vwl pu`tI jWdY[pu`q, pMjwb bwhrly dySW nUM qurI jw irhw qy swfy ieDrswrw XUpI ibhwr pMjwb nUM Aw irhY[ijDr dyKo iehn dwbol bwlw ho irhY[auh vylw hux dUr neIN jdoN pMjwb dwmu`K mMqrI koeI ibhwrIAw jW BeIAw hovy[jYly pu`q, mYN sc qYnUM dsxw Bul geI[kuJ idn pihlW eIAwpxy kwlU c`k Awly lMbVdwr qy lMbVdwrnI nUM auhnWdy Gr eI rihMdy BeIAW ny kuJ rupeIAW Kwqr mwrmukwieAw[ rwqo rwq Prwr ho gey[A`j qk auhnW dwkoeI Qhu pqw neIN cilAw[swfy vWg auhnW dw swrwt`br vI bwhrly dyS rihMdw qI[pu`qrW ny byby qy bwpU nUMA`Dy kIly ivc koTI pw ky id`qI qI[ Awp vI dUsry qIsryswl c`kr mwr jWdy qI[ijhnW ny mwirAw auh ip`ClybIhW swlW qoN auhnW dy Gr rihMdy qI[pu`q, Awpxy Gr ijhVy BeIey rihMdy AY n auNJ hYgy qWSrIP ny pr pu`q keI vwr mYnUM iehnW dI inXq aupr vIS~k ho jWdY[iek idn pqw neIN kI g`l ho geI BeIAxkihMdI- srdwrnI jI izAwdw m`q bolw kro...hmyN gu`swbhuq cVqw hY...kwlU c`k myN pqw hY n kAw hUAY?pu`q, hux qW mYnUM rwq nUM nINd vI pUrI neIN AwauNdI[ikqymwVw ijhw CyV CVUkw ho jwey nw qW myrw kwljw mUMh nUMAwaux l`g pYNdY[jYly pu`q, kl jdoN mYN mohny kol KVI qI nw qW iek muMfUijhw lwl rMg dw kwgq mYnUM dy igAw[kihMdw-mweI,sWB ky r`K qyry kMMm AwaUgw[mYN kMpUtr vwly muMfy nUM ikhw ik kwkw pVH Blw kIiliKAY ies kwZq aupr[ijhVw myry kMm Awaugw[auh kihMdw-mweI iliKAY, KuS ^brI....KuS ^brI...'lwkw invwsIAW nUM ieh jwx ky KuSI hovygI ik ietlIAwly mShUr smwj syvk srdwr AmrIk isMG ny 'lwkyivc ij`Qy hr swl kb`fI k`p krvwaux dy nwl nwlkeI ipMfW ivc keI skUlW dy kmry bxwey hn, ipMfWdIAW glIAW qy mVHIAW p`kIAW bxweIAW hn[ hux ausv`loN SihrW vWg 'lwky dy hr ipMf ivc iek iek'ey.sI.mwrcurI ' bxweI geI hY[mYN ivcoN tok ky pu`C ilAw- kwkw ieh ey.sI. mwrcurI kIblwA hoeI Blw?auh kihMdw- mweI ey.sI. mwrcurI dw mqlb hY 'TMfymurdwGr'[auh kihMdw mweI A`gy sux kI iliKAY ies kwZq aupr-iehnW TMfy murdw GrW ivc bzurgW dIAW lwSW nUM keIidnW qIk ibnW muSk mwry r`Kx dw pRbMD kIqw igAw hYqW ik bwhr vsdy BYx BrwvW nUM AwKrI vyly Awpxy

mwipAW qy irSqydwrW dy drSn krn dw suBwg pRpwq hosky[iesdw pRXog krn vwly vIrW koloN bhuq hI G`t syvwleI jwieAw krygI[AwpjI dw dws AmrIk isMG[”

pu`q, jdoN auh kwZq pVH ky hitAw, myrI qW rUh kMbgI[mYN socW-bMq kury! kYsw zmwnw Aw igAw beI pihlW qWijauNidAW hI A~KW bwhr Al l`gIAW rihMdIAW qI ikb`cy kdoN Awxgy? kdoN auhnW nUM imlWgy ? kdoN kwljy TMfpaUgI pr hux swnUM mrn qoN bwAd vI b`icAW nUM 'fIkxwpaUgw[auh vI brP ivc l`g ky[iPr mYN mYN soicAw ik iek g`loN TIk vI kIqw bcwryAmrIk isMG ny[qYnUM qW pqw eI AY jYly pu`q, jdoN qyrw bwpU pUrw hoieAw qIqW swry ipMf AwilAW ikhw qI ik kYly qy jYly hurW dyAwaux qoN pihlW sskwr neIN krnw[qyry bwpU dI lwSpUrw h`Pqw brPW dy FyilAW ivc ruldI reIqI[grmIAW dy idn qI[pu`q jdoN nUM qusIN phuMcy qI qd nUMqyrw bwpU A`Dw Pu`t hor lMmw ho igAw qI[donoN bhUAW nyn`kW qoN rumwl neIN pry kIqy qI[kihMdIAW-hmny neI mUMh dyKxw, hmyN bdbU AwqI hY[pu`q, myrI KWsI Kqm hox nUM neIN AwauNdI peI[mYnUMAONqry ey.sI. koloN ijauNidAW eI bVw fr lgdY[TMfIbrP Awlw pwxI pIky ibgVI KWsI A~j qIk TIk neINhoeI[pu`q, jy mrn qoN bwAd mYnUM aus TMfy murdy Gr ivcrihxw ipAw qW myrw kI bxU? mYN qW pihlW hI murdy vWgijaux feI AW[p`uq, myrw GorVU b`s A`T ds idn hI hor v`jUgw[bsqusIN qur pvo kYnyifE[kYly nUM vI kih deIN[dyr nwkirE[Eey bWdrw! qUM ikauN dMd k`F irhYN...nhIN, jYly pu`q qYnUMnhIN ikhw...Awpxw nOkr rwm ipAwrw AY....hYN...pu`qieh kI ieh kih irAY rwm ipAwrw[kihMdw ik PonqW prsoN dw Krwb hY qUM AYNvyN A`l-vl`lIAW mwrI jw rhIAYN...[dur iPty mUMh myrw vI...Pon dI GMtI BwvyN l`Co guAWFx dyv`jy mYnUM lgdY bwhroN swfw Pon AwieAY [clo koeI neIN,vwgurU sB dw Blw kry...sB dw Blw kry....[

W

qW

9417173700

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 15

d[y w/A Bho pjk d/s/ E/, ;[y w/A jz;B/ brs/ E/,;hX/ ;kX/ b'r E/ b/feB, fesB/ nZS/ brs/ E/.

fBdk ckIbh

Page 18: pratimaan april-june 2011

T[fwzdo i"jb dhnK BthnK eftsktK

;"D s'A gfjbK

GNeD

;"D s'A gfjbKw?A :kd eodk jK

jo BtK w'VfJZe BthA d[fuZshs[fonkw[fVnkfet/A w?A U;/ EK nk o[fenkfiE'A s[fonk;"D s'A gfjbK:kd eodk jK

id G[Zy ;skfJnkgZs/, c[Zb cb wB B{z GkJ/e[dos B{z fco t; eoB bJhizrb izrb \{p w?A rkfjnk

nkgDh g?V jhd/yKHHH;'uKfezBk bzwk n"yk okjw?A eZfbnK jh fezM w[ekfJnknkgDh G[Zy B{z w/ND yksoizrb B{z w?A fet/A wBkfJnk

;"D s'A gfjbKw?A ne;o :kd eodk jK.

w?A fJZSoKw?A ;btkBs/ w?A jh b{Dk `

id ;dkuko dh y/sh eodKfJZSoK pD^pD ftuoK.

id ;dkuko dh y/sh eodKfJZSoK pD pD ftuoK

w/o/ nzdoid^id th ;btkB c[zeko/sB sB skJhA G'rD fBebKid wfonk:k w/o/ nzdo'Awo w[Ze ikt/b{Dk o'w^o'w ftZu ohAx/nkg/ b{Dk pDdK

fJZSoK w?B{z x{ohnK tZN/

;btkB c\o BkbsDdk ikt/b{Dk yhth yhth j't/ftobK EkDh ihoh ikt/

fejV/ u"Ae ’u <fe; nkfJB/ ;kjt/ <fJ; t/b/ w?Ank o[fenk jK <

b{Dk ;btkB s/ fJZSoKekw, wekoh s/ wfo:kdkfJe' t/b/ G'r fojk jK;'u fojk jKw?A fJZSoKw?A ;btkBs/ w?A jh b{DkfezBk fuo j?pfDnk ofjDk.

wktKmzYhnK SktK sK j[zdhnK B/go gsh s/ g[Zso jhT[jBK d/ fpoy j[zd/ B/

ftXtk BkBhnkgD/ nkyoh fdBK ftZuszr e'mVh ’u gJh,nZvhnK orVdh ojh,g[ZsoK B{z e';dh ojhfiBQK B/ T[;dh Pkw B{z,;Vdh d[gfjo pDk fdZsk ;hwK d[yh ;h, nkgDh wK d/ d[Zy ftZu.

wK d[yh ;hjo tko e[Vh izwdhsK Ujdh uhe ;ko/ fgzv ’u ;[Ddh ;hfco ‘oZp B/ ihn fdZs/’go w?A t/fynkf;o s/ p'jV tork fpoy j[zfdnK thwK dh ;koh d[gfjoBzrh ns/ ;Vdh d[gfjo ;h

(j[D) ftXtk wK dh Pkw thBkBh dh Pkw s'A tZyoh BjhA ;hfiBQK d/ izwD s/T[;B/ uhe wkoh ;hT[jh T[;dh ghV ;wMdhnK ;Bgo T[jBK ‘oZp d/ ihnK’ B/ sKT[jB{z oZp nk;o/ jh SZv SZfvnk

wA? wK d/ nzr ;zrwK dk ;kok ihtB ihftnk j?s/ w?A fe;/ soQK wK dh ghVQh BjhA s'oh

go wK d[yh ;hfe oZp B/ Ujd/ g[Zso B{ze'Jh ‘ihn’ BjhA fdZskwK d[yh ;hfe Ujdh fJZe Xhfe;/ fpoy d/ bV BjhA bZrh.

wK d[yh ;h $ gkb e"o

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 16

Page 19: pratimaan april-june 2011

r{zr/ j[zrko/

id n;hA oksK d/ ;zBkfNnK ’u'Aj[zrko/ sbkPd/ jKsK n;hAnkgDk jBQ/ok nkg jzYkT[Ad/ jKtes d/ fezB/ jh fd;^jZd/;kv/ u/fsnK ’u'A feoB bZrd/ jBoksK dZp/ g?ohA;kv/ e'b'A fy;eD bZrdhnK jBjNe'o/ Godh jtk;kv/ e"fbnK Bkb NZeoK wkodh j?n;hA nkgDk nkgDk dod gb'; e/fco G[ZbhnK ft;ohnK tkNK fBjkod/ jK,nktkI wko e/ fco e'Jh j[zrkok fJzsIkod/ jK;fwnK ;zr s[odhnK e[M w[Ifow o{jKfco tes d/ ;Bw[Zy j' iKdhnK jBo{jK i' Bk fwNdhnK jB^i' Bk eZNdhnK jB.fIzdrh d/ fezB/ jh nX{o/ fujfonK Bkbn;hA d' uko j[zd/ jKT[~E/ ;kj b?D tke[oK ihT[Dk th;kvh nkds pD iKdh j?T[woK th dod dh d[nk d/ e/fgSb/ g?ohA fy;eD bZrdhnK jB.n;hA nkgDh jh g?V^ukg s'A pud/ pukT[Ad/nkgDhnK^nkgDhnK sBjkJhnK ’u fpyo/eZu d/ ;[gfBnK B{zirkT[D dh ;kfiP oud/ jKi' fuo'eD/ ;kvk ;kE SZv u[Ze/ j[zd/ jBfco fIzdrh dh jo f;btN B{zjo foPs/ dh gfoGkPk BkbNeokT[D s'A toid/ jKf;o| fJ; bJh fefIzdrh jZE'A jIkoK tko wod/ wod/w"s jZE'A f;o| fJZe tko jh wod/ jK.

;[gfBnK d/ ski wfjb

;[gfBnK d/ fezB/ jh ski wfjbT[;dhnK f;woshnK ftZu wod/ oj/s/ fezfBnK dh jh sk;how[Ve/ f;oiB dh e'fPP eodh ojhed/ tkNK T[;dh wip{oh j[zdhnKed/ tk^to'b/ T[;dk w[eZdoed/ ed/ sK oehpK dhnKfwjopkBhnK d/ s/i^tjknT[;d/ ;[gfBnK B{z rzYK wko iKd/fiZE/^fiZE/ foPfsnK d/ BK w[Zed/T[~E/ T[~E/ j'o e'Jh gohGkPk bkr{ Bk jz[dhfIzdrh eK^fuVh dh pks jh pDdhs/ Bk jh rfDs dk e'Jh ckow[Zbk;wK nkgD/ fsIkosh p'bK Bkbftj[ fijh x'bdk ofjzdkT[wo iopK se;hwK d/ ;[nkb eZYdhp"Dh fijh j' e/ T[;d/ BeP sbkPdho[ZsK uhu^tj[NhnK dk fIeo S/Vgsk BjhA fejV/ uzdo/ okj g? iKdhnKwBK d/ i[rokchJ/ fe;/ ;w[zzdo B{z tzrko e/fco fePshnK sbkPd/^X[ZgK s/ SktKT[dk;h fijh ’u o[weD brdhnK,;kfjb s/ yb'n e[M nIhIs{ckBK dk BIkok b?D bZrd/go T[jdh f;oiBkfco d{o T[|e ’u v[Zp u[Ze/nkgD/ ski wfjb dh Gkb ’u fBeb g?Adh.

eftsktK $ ;[fozdo gkb e"o pokV (e?B/vk)

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 17

Page 20: pratimaan april-june 2011

eftsktK $ nofszdo ;zX{tiQk^1

tiQk^2

eJh g?~B oZydh jKnkgD/ go; ftZunzdo'A fJZe';ztkd ozr/pkjo'AHHHtZyHHtZyy[PB[wk ozrK tkb/

ne;oHHHfJjh ozrgbK ftZu God/pDd/ ofjzd/w/o/HHHfpBK tiQky[P j'D dh tiQk.

N[ZN/ f;nkjh dh Pkj oro[e ikt/, fbyd/ fbyd/ukDuZe, ;'jDk fijk g?~Bj' ikt/ w[Beo, e'Jh o{g d/D'A

w/o/ wB d/ nB[tkd Bz{pD e/ d' GkPhnkekrI s/ w/o/ ftuekoT[~eoB s'A, fJpkosw/o/ s/ w/o/ ftueko d/fe;/ ;ztkd dhn?BHHHfe;/ foPs/ dhfpB sVZe N[ZN ikD tKrebw s'A g?~B ftZu tZfNnkpfDnk fJj ni'e/tos'A s/ ;[ZN' d/ f;XKs ’s/

;[ZN Bk ;eKHHHgoHHHgBg u[Ze/ foPs/ B{zbZy e'fPP eoe/ thfJe' dw ’s/ T[sBh ibdhw[Zeh fJe MNe/ Bkb fit/Ab? e/ fizd ikB fJ; dhbj{ pDh f;nkjh fJ; dhw[Zedh f;nkjhsbke Bkw/ d/ ukDuZe

ehs/ rJ/ n?bkB tKrfoPs/ ftZu, w[Ze rJh i[zfpP d/fe;/ eko'pkoh fpnkB tKrfe;/ nkgD/ B{z fdZshckorsh tKrnbftdk j' ikD tKrd';sh dh grvzvh s'AfpB w[V e/ sZfenkHHH

;[ZN Bk ;eKG[bk e/ ngDZs Goh e'wbskp/pke ;wogDwBukjh B[jko s/ ed/;t?wkDh ;ktKgDiK T[gfink w'j jh pZ;oZy btK ;zGkb e/HHH

fJt/A dhnK nB/etkohnK s'A fgZS'AfoPfsnK d/ y'b, T[SkVesoBk, T[soBks/ ofjzd^y{jzd d/epkV ikgd/ iwQK nzpkoj' ikD nN[ZN fjZ;kw/o/ ti{d dkfe S'jK d/ sKfSbfenK ftZu th j[zdkjZ;k; e'wbsk dk ;ZutZ;/ ofjzd/ BIo ftZu ;dk jhngDZs ozrh Gkn d/ ne;

nfdZy fijk tb/tK j[zdkfoPfsnK dhnK n;kthnKgo o/Pwh w[bkfJw szdK dkfiBQK B{z nkgDh fJeZb ftZu;[bMkT[Adh ed/ j'o T[bMkT[Adhs/ ikgdh ofjzdh pDhj'Ad foPs/ dh nzdo fes/T[;B{z Bk ;[ZN ;eD dhtiQk pD e/HHH.

ne;o u[g BjhA p'bdhgo

id ed/u[Zg p'bdh j? sK

dod dk nB[tkd j[zdh j?jZE'A fsbQe rJ/ w"fenK

iKu'oh ehs/ gbK dh

ib{D j[zdh j?ne;o u[g BjhA p'bdh

goid ed/

u[Zg p'bdh j? sK;?bkp j[zdh j?.WV iKd/ B/ w[eN

y[o iKdhnK B/ gdthnKprktsh ;hfBnK u'A fBebh

tzrkoHHHj{pj{fJBebkp j[zdh j?.

ne;o u[g BjhA p'bdhgo

id ed/u[Zg p'bdh j? sK

eJh tkonzdo bfj iKdh j?;kjK ;zr sodh

wjhB gbK ƒ cVdhdkfJo/ s'A fpzd{ sedk ;|o s?n eodhe[M nDfejk thefj iKdh j?

ne;o u[Zg BjhA p'bdhHHHÒ98761^34028

id'A u[Zg p'bdh j? $ gqGi's ;'jh

98153^02081

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 18

Page 21: pratimaan april-june 2011

w/ohnK fJBQK ;soK Bz{ d' iD/ fdZbh d/ fe;/o?;N'o?AN ftZu gVQ oj/ ;B. vkH jfoGiB f;zx ns/fJzd/. fJekro fuZs j' e/ ftuko^tNkdok eod/ oj/.fJj w?Bz{ y[d fJzd/ B/ dZf;nk. vkH ;kfjp efj oj/ ;Bfe ewkb j?HH wK dk fujok^w[jok sK rkfJp j? . fJjrZb ;Zu ;h. p/p/ uoyk esdh nkg eZsh rJh ;h.

T[j ;ko/ w[jZb/ dh , irokT[A n;wkBh w[jZb/dh , p/p/ ;h .p/p/ ^GkB' . id edh w?A fe;/ gqhfynk *u'A gk; j' ikDk sK T[;d/ Bzr/ g?oK Bz{ g?o BjhA ;h brd/fizBh d/o sZe w[Zjb/ d/ jo ihn Bz{ w/o/ gk; j'D pko/gsk Bk bZr iKdk . T[;Bz{ ;kj BjhA ;h nkT[Adk .

;kvh S'Nh^w'Nh bVkJh th jz[dh . ;t/o ;kow[jZb/ dhnK n"osK EfVnK *s/ nzrhmhnK bkT[AdhnK.w?A th bkT[Adk. r?; sK T[BQK IwkfBnK *u jz[dh BjhA ;h.u[ZbQk iK nzrhmh. nzrhmh bkT[D dk w/ok nkgDk jhsohek ;h. ;G s'A gfjbK beVhnK bk b?DhnK. yVt/A^b'N. c/o fJZe fJZe e'fJb/ Bz{ fJT[A oyDk fe jo e'b/dh d{i/ Bkb'A ftZE pDh oj/ ns/ j/m'A nZr dh bkN Bzz{ jtkfwb ;e/. fJ; soQK eoB Bkb nzrhmh S/sh wx g?Adh;h ns/ p[Mdh BjhA ;h. id edh p/p// B/ e'fbnK Bz{ E'Vkpj[s J/Xo^UXo eo d/Dk sK w?A fyM T[mdk ns/ o'DsZe ub/ iKdk. nfijh fgnkoh bVkJh T[; t/b/ thtkgodh id r[nkAYD e[Vh gq/wk ;kv/ xo nk tVdh.ghAx, fvT[Yh *u bZrh ghAx. T[; B/ nkyDk ghAx w?Ab?ADh j?. w?A nkyDk ghAx w?A M{NDh j?. w[;hps T[; t/b/nkT[aAdh id p/p/ T[; dk gk;k b?Adh. gq/wk M{N/ bA?dh. w?AfyZM^fyZM T[mdk. o'Djkek j'fJnk iN{ohnK fyb/o e/pfj iKdk. fJj d' w"fenK dhnK fBZehnK fBZehnKbVkJhnK j[D th u/s/ jB. fJBKQ ’u'A j[D th fgnko d/uPw/ c[ZNd/ ofjzd/ jB.

T[j wZeh dhnK o'NhnK J/BhnK ;'jDhnKpDkT[Adh fe e'Jh itkp BjhA ;h. r'b^r'b . d' jZEK d/ftukb/ o'Nh nkgDk uzrk ;o{g XkoB eoh iKdh ns/

nyho nkfrnkekoh j' e/ st/ *s/ fNe iKdh. T[j nkgg?oK Gko w{V/ *s/ p?mdh, w?Bzz{ ghVQh *s/ fpmkT[Adh. ftZuftukb/ wK ^gZ[s dk w'j ykw';ah * u s?odk ofjzdk .

T[;dhnK pDkJhnK j'JhnK oikJhnK,T[BQK s/ gkJ/ j'J/ vhIkJhB d/yD tkb/ jz[d/. eZY/ j'J/ pkrT[BQK ftZu fdZsh j'Jh ozrK dh soshp dk ni'e/ wPhBh:[Zr B/ eh w[ekpbk eo b?Dk j?. ;[jDhnK, ;z[dopDkJhnK jZEK Bkb gZyhnK fiBQK * s/ bZrh Mkbo ftZu;ikJ/ wDe/, d/y e/ o{j oZidh ;h. T[;d/ GoktK dkpDkfJnk ;zd{e i' edh edh jh y[ZbQdk ;h, j[D th T[t/Adk T[t/A fgnk j?. ;w/A Bz{ d;dk j?. ;w/A Bz{ x{odk j?.b'e dZ;d/ jz[d/ ;h fe p/p/ i[nkBh t/b/ pj[s ;[jDh ;h.j[D T[j ;'jDh BjhA ;h. e[M pkg{ dh e[ZNwko B/ e[Mfpwkoh B/ T[;d/ ;[gB/ y'j bJ/ ;B. T[; B/ edh ;[gB/bJ/ th ;B iK Bjh fJj th w?Bz{ gsk BjhA. edh edhT[j efjzdh, ‘‘w/o/ c[[Zb , jodtko ik e/ rzrk *u gkT[D/@. b'e efjzd/ p/p/ oZy ftykJh . oZp dh oIk *u ofj e/T[;B/ fizdrh ihth ;h. T[j edh ftjbh Bjh ;h p?mhwoB sZe BjhA ;h p?mh. fdB dk ezw w[ekT[Adh. idftjb fwbdh sK uoyk eZsD pfj iKdh. pj[s wjhBeZsdh ;h T[j. rb'Nk T[; Bz{ d/ydk ofjzdk. T[j oz{ tKrfgzih rJh. fpwkoh jh nfijh bZr rJh ;h.gfjbK T[; Bz{ Nh H ph H fejk frnk. T[; d/ Nhe/ brd/oj/. c/o fejk frnk fe T[; B{z po"AekJhN;

j?. w?A T[; Bz{ b[fXnkDk, gfNnkb/ns/ nzfwqs;o sZe b? e/ frnk. fpwkoh sK nkf\ofpwkoh jz[dh j?. w?A ;wokb/ wekB gkfJnk sK T[j y{pBZuh. BZudh BZudh Bz{ j[E{ nk frnk. n;hA ;ko/ vorJ/ ;h. w?A T[; dh \po b?D bJh irokT[A iKdk fojk.fJe tkoh T[; Bz{ EZ[e ftZu y{B nkfJnk i' ne;onkT[Adk ofjzdk ;h. w?A e'b yVQk ;h. nkJ/ y{B tZb ,T[;B/ nkgDh T[Arb Bkb ;ze/s ehsk ns/ w/o/ tZbd/fynk. T[j i' dZ; ojh ;h T[;d/ noE w?A th ;wMfojk ;h. w?A w"B *u fejk ‘s[oh uZb , fJ; o[Zy Bz{ jo/gZs/ c/o brDr/.’ jz[fdnK jz[fdnK T[;Bz{ d{ih nZy *u'Ath pj[s xZN fd;D bZrk. gfjbh nZy sK ed'A dh ikuZeh ;h. w/o/ tor/ ;[iky/ Bkb'A T[; Bz{ fes/ tZX fd;dk;h. pj[s d{o sZe fd;dk ;h. T[; d/ edh uKdh^ozr/tkb uKdBh Bkb'A th ;[jD/. T[;B/ edh uKdh BjhA ;hgfjBh. T[; d/ nzdo pj[s ;zrhs ;h. ;zrhs i' wofrnk ;h. uoy/ dh x{eo *u ob frnk ;h. d' uko

(BRONCHITIS)

T[j i' s[;K po| s/ izwh X[zd d/yh ;hT[j sK T[;dh wK ;h

doK ’u yVQhnkgD/ g[Zs dh T[vhe ’u

i[V/ dzdK ’u jZ;dhL‘ik g[Zsok s{z okIh ot/A’

ihtB :kdK w'jD/ B/ nkT[Dk ;h $ ;o'd ;[dhg

HHHHHHH

HHHHHHH

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 19

Page 22: pratimaan april-june 2011

fdB bJh id w/oh xo tkbh irokT[ iKdh ns/ wK dh;/tk eodh sK T[; Bz{ fJT[A brdk fit/A T[;d/ ;kj ftZu;kj g? frnk j't/. B"eoh eoe/ T[j brksko T[; e'bBjhA mfjo ;edh ;h. nkT[D bZrh B{z p/p/ T[; Bz[ nkydhLpbtzs j[D sz{ ed nkJ/Arh< nFfVnk S/sh nk ikJhA.@fdB phsd/ rJ/. fdB BjhA o[ed/ nk\o nkdwh fJefdB o[e iKdk j?. w?A wK B{z nkgDh ykw'Ph *u nkydk,‘g?oK dk ;cao w[ek bK w[V nktKrk .* go nfijk edhBk j'fJnk.

fJZe fdB T[; Bz{ fwbD frnk. fwfbnk thgo T[; d/ fujo/ T[~s/ w"s wzvbk ojh ;h. w?A g?oK s'Af;o sZe vo frnk. ihDk fezBk n"yk woBk fezBknk;kB. w?A p/p/ B{z fejkL w?A d';sK fwZsoK Bz{ fwbnktK. T[BQK Bz{ fwb e/ w?A nktKrk. nkgK wK ^ gZ[s rZbKeoKr/. T[j ;|?d, fBoh Xz[d torh j' rJh ;h. T[; d/fujo/ d/ B?D^BeP fpwkoh B/ fwNk fdZs/ ;B. w?A vofrnk. d';sK^fwZsoK Bz{ sK eh fwbDk ;h, f;ZXk tkfg;;wokb/ g[Zi frnk. wK dh w"s dk vo, fes/ nzdo,pj[s nzdo xo eo frnk ;h. d' fdBK pknd jh wK dhw"s dh yapo nk rJh. \po ;[Dd/ ;ko jh xo * u bZr/fw;sohnK B/ T[;/ t/b/ nkgD/ ;zd ;w/N bJ/.T[j thT[dk; j' rJ/ ;B. w?A ns/ w/ok gfotko, wK e'b, wohwK e'b ik oj/ ;h. id n;hA w[Zjb/ *u gZ[i/ sKnKY^r[nKY dhnK n"osK i' w/ohnk skJhnK brdhnK;B , B/ w?Bz{ o'e fbnk ns/ bZrhnK p'bD. fJe efjDbZrh,‘p/p/ sK nk\oh ;kj sZe fJj' efjzdh ojh few'jD/ B/ fwbD bJh nkT[Dk ;h. efj e/ sK w?Bz{ fJj'frnk ;h fe d';sK^fwZsoK Bz{ fwb nktK, w?A j[D/nkfJnk, go T[j nkfJnk BjhA.’

j[D PwPkB xkN tZb T[; dh noEh Bz{ w'Ykd/Jh w?A ik fojk ;h^ ‘‘w'jD/ B/ nkT[Dk ;h@ brdk ;hT[j j[D th p'b ojh j? ns/ w?A ;z[B j'fJnk nkgD/ vo{;[Gkn Bz{ Bk b[e' ;edk ;h Bk pkjo eZY ;edk ;h. w?AsK fJj rZb T[; Bkb jh ;KMh eo ;edk ;h. Bkb^Bkb, ;aw;akB xkN tZb , w/ok bVek ;oto th ik fojk ;hfi; B{z p/p/ fgnko *u ;op{ nkfynk eodh ;h.fijVhnK beVK w?A T[;d/ uZ[bQ/ d/ pkbD bJh gkVdkofjzdk ;h. T[jh bZeVK j[D w?A T[;dh fu\k * s/ fuDfojk ;h.

e'Jh d[nk Bk eo'd[nk yasw j' rJh j?.

d'j/ $ osB f;zx

oZp Ppd ftZu d' jo| B/, fJZe okok fJZe pZpk.w?B{z sK p; J/B/ ftZu jh, ;kok nkbw bZGk.

HHH

gzi s~sK d/ r[D B/ tZyo/, ;G dk tZvk goskg.J/;/ bJh ;G pzd/ tyo/, nkgB/ nkg ’u nkg

HHH

p'VQ dh dkVh bNe bNe e/, id Xosh B{z S'Jh.tvZgB dh J/j d/y fBwosk, Nh;h T[~uh j'Jh.

HHH

uko/ gkf;UA y[ZbQk^v[Zbk fJZe n?;k j't/ xo.;koh d[BhnK nkt/ ikt/, uko/ gk;/ do.

HHH

nkgD/ Bkb th ed/ ed/ s{z, j'fJnk eo BkokI.nkgD/ pko/ fwbDr/ s?B{z, eJh soQK d/ okI.

HHH

nkgD/ nkg B{z x'y e/ g{ok, y'Nh yoh ;[Dk.j'P T[vDr/ gfjbK n?go, j'P ikJ/rh nk.

HHH

fNZb brk e/ N[Zb wko s{z, r[Zbh ikJ/ rtku.fJ; r[Zbh dh Gkb ftZu jh, b[eh J/ ihtB iku.

HHH

pZu/ dh febekoh wkoh, tk ft~u fyzv/ jk;/.uzB dh BkBh ukJhA ukJhA, tzv/ gJh gsk;/.

HHH

wk;k e[ feB^fwB ;h j'Jh, dkdh foZXh yho.fwZm/ iJ/ T[j gb B/ w/o/, fBZeh iJh irho.

HHH

coP Xosk dk, SZs rrB dh, J/j ;kvk xopko.gzik sZsK B/ y/b ouk:k, y/vD d/ fdB uko.

HHH

;G f;nkDg Xoh ofj ikt/, ;kok nB[Gt e~uk.G'b/ Gkn fpB ikD/ p[~M/, ;dk f;nkDk p~uk.

94171^51664

HHHHHHH

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 20

Page 23: pratimaan april-june 2011

eftsk ’u PpdK B[zBrhfBnK tKr iVQBkw'j d/ ozrK ’u wVQBkfgnko/^fgnk;/ dh s/j ’uG[o e/fwPoh dh g{oh vbh tKry[o e/nZyK ’u wNeDkj'mK ’s/ nNeDks/ tke^do^tkePpd^do^PpdnZyo^do^nZyo;kjK ’u ow e/ nkT[Dko; e/ tfjDkw?B{z th nkT[Adk j?go Xow gfotosB dk;zskg ;fjzdhT[XVh T[iVh ezie dh b/oeo fdzdh j? T[bN c/oeftsk d/ ;[Bfjoh f;o s/w?A th ukj[zdk jKfMbfwb^fMbfwb eod/ird/ irkT[Ad/ dhftnK tor/fpzp XoB/fit/A izrb dh Xhbkb ;{j/ c[ZbKB{z nkgD/ tkbK ’u r[zddh j?go w/o/ ;kjwD/id'A Nzfrnk iKdk j?nkgD/ bj{ ’u ozfrnk iKdkj?fIzdrh B{z woIh Bkb ihDtkbkwfjeK d/ x[ZN ghD tkbkXow s/ iks s'A Bkpow'j dh szd ftZu i[fVnkI\w ftZu feZb tKr g[fVnkw{zj^wZE/ bZrdkS?b SphbksK tZY ykD B{z nkT[Adk j?P[ZX ;z;feqsh d/ BK s/i[fVnk;kok e[Bpk ;kok ephbk

t;D s'A gfjbK T[iV e/nkbQDk j' iKdk j? shbQk^shbQk

w?A th eftsk ’u fustdk jK;Zio/ jfonkT[b/ ;t/fonK B{zy?o ;[Zy dZ;d/jZ;d/ tZ;d/fbZg/^g'u/, ;kd^w[okd/pB/fonK B{zf;wodk jK ;'udk jKitkBh d/ B?DK ftZu ;[gB/ j'Dg?oK ’u skb j't/s/ w/ok fgzvpkp/ BkBe dh nkosh dkrrB Ekb j't/go b{D^s/b dk Gkn g[ZSd/ftjV/ d/ ngkji ekw/ B{zwbe Gkr' dk w'dhid'A efjzdk j? ‘e[Zsh eshV’sK fyzv iKdh j?;{\w s/ ;'jb PpdK dh phV

fco w/o/ fIjB ’u'Afeo iKd/ B/ y[o iKd/ B/dhftnK BrhfBnKs/ fbZg/^g'u/ pB/fonK tor/;Zio/ ;t/fonK to/e{b/ e{b/ f\nkbbt/ bt/ fpzpfco nzrkfonK tKr Gydk j?nkosh dk Ekbsho tKr ftzBQd/ B/ fsZy/ ;tkbfit/A e;kJh jZE'ApZeok j't/ jbkb

N[ZNdh j? b?n fEVedh j? skbs/ wB dh fwZNh ’ueJh e[M y"bdk j?fjZe ftZu ;{b tKre[M g[Vdk j?’s/ fco jo Gkt jo nZyoo'V ’s/ oVe pDe/ i[Vdk j?.

94176^83769

PpdK d/ o'V ns/ oVe $ wdB thok

B?D ftbed/ ofjDr/, s/oh fJZe' dhd B{z,d; feB{z w?A rb Bkb bkT{A nkT[Adh Jhd B{z,fJZe :ko id d{i/ dk ;kE fBGkT{rk,oZp tork w/ok firoh :ko pVk u/s/ nkT{rk.

ezB so;d/ ofjD r/ :kok s/fonK rhsK B{z,s/o/ pkM'A eh eoBk iZr dhnK gqhsK B{z,‘:ko nDw[Zb/ jtk d/ p[Zb/’ id e'Jh rhs ;[DkT{rk,oZp tork w/ok firoh :koHHHH

s/o/ j[zfdnK BjhA gotkj ;h sbtkoK dh,coe osk Bk g?Adk ;h j'J/ fgZm s/ tkoK dh,id e'Jh eZbw eZbk SthnK ftZu fxo ikT{rk,oZp tork w/ok firoh :koHHH

G[fbnk Bh ikDk :kok fizBh woIh d/o j't/,d[nk j? oZp B{z s/ok w/ok jo iBw ’u w/b j't/,G[b e/ Xow, fJB;kBhns B{z id e'Jh ngDkT{rk,oZp tork w/ok firoh :koHHHH

:ehB Bh j[zdk :kok fe;/ B{z s/o/ ftSVB dk,w[V nk ik bk e/ bkok op B{z, ;kB{z fwbD dk,‘rrB’ id id uzvhrVQ tZb c/ok gkT{rk,oZp tork w/ok firoh :ko pVk u/s/ nkT{rk.

Go itkBh ftZu ftSVrJ/ nkgD/ d';s

w[jzwd ;kfro bJhHHH.

rhs $ rrBdhg f;zx

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 21

Page 24: pratimaan april-june 2011

s{z ;{oiw?A Xosh

s/oh ;w[Zusk s'AN[ZfNnk j'fJnk s/ok nzP

fe;/ efjotkB xNBkeqw B/s/oh nZr ftZu

bN bN pbdh B{z;[ZN fdZsk

pqfjwzv d/ ftuekos/ w?A fuge rJhfe;/ fpzd{ ’s/w?A s/o/ s'A N[ZN

p[MD bZrhbkN s'A e'bk pDh

e'b/ s'A fIwhAs/oh gfoeowk ehsh

s{z w?B{z X[Zg dh dks pyPhw?A fco ;ztoh

ekfJBks f;oihs{z w/o/ s'A

jIkoK, bZyK,eo'VK e'jK d{o

fco thw/o/ eD eD ’u tZf;nk j?

s/ok B{os/ok s/ w/ok

e'Jh rfjok foPsknkfd s'A nzs sZe dkjo ;zpzX s'A T[u/ok

s/o/ Bkb uVQdk ;t/okfwNdk jBQ/okw?A s/oh Xoshs{z w/ok ;{oi

‘nkdw s/ jtk’;kvh jh B/ w{os

s{z ;{oiw?A Xosh

s/oh ;w[Zusk s'AN[ZfNnk j'fJnks/ok nzPHHH.

;{oi s/ gkDh $ ;opihs e"o i~;

goSkt/A

fuzrkoh

pugB ftu ne;ow?A dkdh ƒ nkydh

dkdh d/y'goSkt/A ’u

nkgK fezB/ ;'jD/ fdZ;d/ jKfezB/ ;'jD/ fdZ;D goSkt/A

nZfrUA fMVedhdkdh w?ƒ

BjhA n?dK BhA nkyhdkfeT[A <

eh j[zdk n?dK nkyD Bkb <g[ZSdh w?A

vo bZrdk oks ƒgoSkt/A ƒ ;'jDk nkyD Bkb

s/ u[Zg eok fdzdh w?ƒnZi w?ƒ;Zu jh

vo nk iKdkid e[M fizdrh d/

goSkt/A okshA w/o/ f;ojkD/nk yVQ iKd/

sqpe e/ T[~mdh jKs/ y[Zb iKdh w/oh ikr

;Zu dkdhfezB/ fxB"D/ j[zd/ B/

fJj goSkt/A

nZr t/y e/skVh wko

jZf;nk Bk eor[nKY ’u tZ;dh

fuzrkohs/o/ ftjV/ thBk nk ikt/ .

d' eftsktK $ f;zwhgqhs e"o

d' riabK $ sq?b'uB b'uh

nkgD/ Bkb jh bVQdk ofjBK .yto/ fJj eh eodk ofjBK.

w?Bz{ o/fr;skB T[vhe/,w? BdhnK s/ toQdk ofjBK.

pkiK s'A w?A b[e iKdk jK,fuVhnK Bzz[{ jh cVQdk ofjBK.

fFujok fco w?b/ dk w?bk,fi; B{z T[ibk eodk ofjBK.

Ffby/ fbykJ/ ezw Bk nkJ/,j[D nDfbfynk gVQdk ofjBK.

d/y', w?A th p[iafdb feZvk,ngDh nZr *u ;VQdk ofjBK.

G[Zb/ t/d , es/pK ;ZG/,s/ok fujok gVQdk ofjBK.

c[Zb fes/ w[oMk Bk iktDsK jh j"e/ Godk ofjBK.

b'uh tKrz{ i[rBz{ cVQe/,}iabK d/ ftZu iVdk ofjBK.

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 22

Page 25: pratimaan april-june 2011

oks ƒ xo ftZu pj[s jB/ok j[zdk ;h. d{i/ xoK s'Afes/ fInkdk ns/ r{VQk. ezXK g{oh soQK fJ; ftZu v[ZpiKdhnK. jtk pj[s Gkoh ns/ ;zxDh j' iKdh, fi; ftueJh soQK dh rzX x[bh j[zdh ;h. eJh tko w?ƒ bZrdk, fJ;ftZu e/tV/ dh rzX j?, idfe B/V/^s/V/ fes/ th, g{o/ fgzvftZu e/tVk BjhA ;h. ed/ T[; ftZu ;kv/ fgzv d/ pkjob/wZShnK Bkb Go/ sbkn d/ gkDh dh rzX j[zdh. wZShnK d/g;hB/ dh fsZyh pdp{ Bkb ;kv/ |/cV/ Go iKd/, ;kj Gkok j'iKdk ns/ n;hA jo EK Bwh wfj;{; eod/. nfijk thed/^ed/ j[zdk fe jtk ftZu fe;/ ;Vdh j'Jh uhI dh p' fJZepkohe ns/ wjhB sfj tKr{z ;ko/ xo ftZu fyZbo iKdh.fJ; p' d/ |?bfdnK jh fJZE'A T[~E/ sZe fJZe nfdqP vo dkgoSktK th g;o iKdk. nzwK efjzdh, bZrdk j? fes/ e'Jhu{jk wo frnk j?.’ T[;dh ntkI ftZu nftPtk; ns/ vofJeZm/ j[zd/ f|o T[j j"bh fijh nkgD/ nkg ƒ s;Zbh fdzdhj'Jh efjzdh, w[zBk ` ik e/ jB/oh e'mVh ftZu d/yhA, dkdh eheo ojh j?.’

w?A ;wM iKdk nzwk d/ nzdo T[; ;Vdh j'Jh p'd/ Bkb SkfJnk j'fJnk vo pfj frnk j? ns/ T[;ƒ dkdh d/pko/ ftZu PZe j' fojk j?. n;hA ;G dkdh ƒ ne;o G[ZbiKd/ ;h ns/ ed/^ed/ sK wjhfBnK pZXh T[;ƒ BjhA ;hd/yd/. Bk jh ed/ ;kvhnK nZyK d/ ;kjwD/ j[zdh, Bk ;kv/u/s/ ftZu T[;dk e'Jh n;fsst ofjzdk.

fi; e'mVh ftZu dkdh Nkjbh d/ fJZe g[okD/ wzi/s/ ;[Zsh ofjzdh ;h, T[; e'mVh dk BK ‘jB/oh e'mVh’ oZyfdZsk frnk ;h. T[j fJZe pj[s S'Nk, szr, IwhB ftZuXf;nk j'fJnk jBQ/ok ewok ;h, fi; ftZu fJZe th fyVehBjhA ;h. f;o| fJZe S'Nk fijk p{jk ;h, fi;dh u"rkmfJzBh BhthA ;h fe bZrGZr pfj e/ T[; dotkI/ ftZu'A ewo/ftZu T[soBk g?Adk ;h. ewo/ dk |oP IwhB dh ;sQk s'AxZN'^xZN v/Y frZm j/mK ;h. T[~E/ ;dk jBQ/ok j[zdk ;h, fdBftZu th. dkdh eJh fdBK pkd iK ed/^ed/ eJh wjhfBnKpkd T[; ewo/ ftZu'A pkjo fBebdh ;h. T[j PkfJd ewo/ftZu jh fe;/ e'B/ ftZu fgPkp eodh ;h feT[Afe jB/ohe'mVh dh pzd, rkVQh jtk ftZu nw'BhnK dh fsZyh rzX w"i{dj[zdh. dkdh d/ ;oho ftZu'A th nfijh jh rzX nkT[Adh ;h.

w?ƒ g{ok :ehB ;h fe dkdh ewo/ d/ jBQ/o/ ftZu;kohnK uhIK ;k|^;k| d/\ b?Adh j?. fJZe d' tko id nzwKB/ ;Vdh j'Jh p' s'A vo e/ w?ƒ dkdh ƒ d/yD G/fink ;h ns/id w?A jB/oh e'mVh d/ nzdo Mke e/ d/f\nk sK T[~E/ jB/o/ftZu, fiZXo dkdh dh wzih ;h, T[Xo d' pbdhnK j'JhnKnZyK fd;hnK ;B. jBQ/o/ ftZu fpZbh dhnK nZyK th fJ;/soQK pbdhnK. w?A id g[ekodk,dkdh’ U dkdh sK xo ftZuxoxokT[Adh j'Jh ‘j{z’ dh nktkI T[BQK nZyK ftZu'A nkT[Adh.

w?A s[ozs jB/o/ ftZu d"Vdk j'fJnkw[Vdk ns/ I'o Bkb efjzdk,‘nzwk,dkdh sK fIzdk j?, sK nzwk I'o BkbvKNdh. i/ w?A fJj efjzdk fe nzwK,dkdh sK BjhA ;V ojh, fJj pdp{fe;/ j'o woh j'Jh uhI dh j? PkfJdsd th nzwK vKNdh. fJ; bJhfgSb/ e[M fdBK s'A, id th xo ftZuoks tkbh p' |?bdh ns/ nzwK vo e/w?ƒ jB/oh e'mVh ftZu G/idh, w?A Mke e/ d"Vdk j'fJnknkT[Adk ns/ rkT[Adk j'fJnk dZ;dk,‘dkdh p'bh j{z.’

go oks ƒ fpZbh s'A w?ƒ pj[s vo bZrdk ;h.\k; s"o s/ T[; ekbh fpZbh s'A i' f;o| oks ƒ jh nkT[Adh,SZs s'A T[~sodh, g{o/ xo ftZu x[zwdh ns/ ed/^ed/ ;kvhwzih d/ j/mK pfj iKdh. T[;dhnK nZyK th G{ohnK ns/pbdhnK j'JhnK ;B. T[BQK d/ nzdo'A fJZe wZXwX[zdbh^ghbh o'PBh fBebdh ofjzdh j?. fizBk jh jB/okr{VQk j[zdk fJj nZyK T[BQhnK jh ;k| uwedhnK j[zdhnK.fpZbh oks ƒ o'D bZrdh ns/ sd w?ƒ wfj;{; j'D bZrdk feT[j fpZbh j'o e'Jh BjhA, dkdh jh j?. PkfJd T[jh o{g tNke/ ;ko/ xo dh N'j b?Adh ;h. ;kv/ fgzv dhnK n"osK nfij/eJh feZ;/ ;[DkT[AdhnK fiBQK ftZu j[zdk fe e[M n"osK ikd{N{Dk f;ZX eo e/ fe;/ th uhI ftZu y[d ƒ pdb b?AdhnKjB. nfijhnK ikd{ Jh n"osK ƒ ‘N{D/pkI’ fejk iKdk ns/fpZbh T[BQK dk ;G s'A g;zdhdk o{g j[zdh ;h, feT[Afe fpZbhjB/o/ ftZu th d/\ ;edh ;h.

gqzs{ T[jBh fdBhA dkdh jh BjhA, jo n"os w/o/bJh n;uoi iBe j[zdh. w?A brksko PZeh ofjzdk. fJ;f|oke ftZu ofjzdk fe id T[j n"os fe;/ j'o uhI ftZupdb ojh j't/, sd w?A fJ; xNBk ƒ d/y btK. gqzs{ nfijked/ BjhA j' ;fenk. dkdh ed'A th fpZbh ftZu pdbdh w?ƒgsk Bk bZrdk.

ukuh, fi;d/ pko/ ftZu fejk iKdk ;h T[;d/fdb dh EK s/ bZeV dk u"o; N'Nk bZrk j?, fi;ƒ T[;B/ uku/d/ GZi ikD ns/ nkgD/ pZu/ Bk j'D s/ brtk oZfynk j?, pj[seo{o ;h. T[j rkbQK th eZY b?Adh ;h. T[;B/ fJZe tkodZf;nk ;h fe eJh ;kb gfjbK, id dkdh itkB ;h ns/pj[s ;[zdo ;h, T[;dk w/b^i'b fgzv dh B?D d/ Bkb j' frnk;h. B?D N{Dk ikDdh ;h ns/ T[; s'A E'VQk pj[sk dkdh B/ thf;Zy fbnk ;h. gqzs{ fe;/ fe;/ s/ N{Dk g[Zmk th g? iKdk j?.dkdh d/ Bkb th fJjh j'fJnk ;h. T[;dh ;[zdo d/j, X[ZgftZu fBebfdnK jh fi; s/ XZ|V g? iKd/ ;B ns/ fi; ftZurowhnK dh oks ƒ p/b/ dh wfje |[ZNdh ;h, T[j ;ohoN{Dk T[bN ikD Bkb sKpJh ns/ f|o eZEJh j' frnk ;h.

Sgzik s'fbnK dk ewopzdfjzdh ejkDh w{bL T[d? gqekP

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 23

Page 26: pratimaan april-june 2011

T[;d/ fJZe s'A pkd fJZe s/oQK pZu/ j'J/ ;B fiBQK ftZu'A f;o|fgsk ih, tkbh G{nk ns/ ukuk fiT{Ad/ pu/ ;B. ukuhdZ;dh ;h fe dkdh dk nX{ok N{Dk jh T[;d/ pZfunK ƒ ykiKdk ;h. fJj dkdh d/ N{D/ dk jh n;o ;h fe fgsk ihns/ ukuk ed/ xo ftZu fNe e/ BjhA ;B ofjzd/.

;kvk xo fJZe ewI'o, phwko ns/ j"bh^j"bh\sw j[zdk j'fJnk xo ;h. SZgo dh jo bZeV, jow:ko, phw ns/ Ezwh ftZu x[D bZrk ;h, fijVk fdB Go;|?d p{ok ;[ZNd/ ofjzdk ;h. g{o/ fdB ftZu jo uhI s/, joEK p{ok izw iKdk. Pkw ƒ nzwK MkV{ bkT[Adh sK ftjV/ dhB[Zeo ftZu p{o/, xZN/ ns/ fJZNK d/ u{o/ dk Y/o fJeZmk j'iKdk.

nzwK fJj rZb ikDdh ;h fe xo dhnK ezXKnzdo jh nzdo y'ybhnK j' u[ZehnK jB ns/ T[~E/ fJZed{ik jh ihtB ns/ ;z;ko uZb fojk j?. fJj ;z;kou{fjnK, eJh ozrK d/ tfuZso ehfVnK ns/ nfij/ nfdqPgqkDhnK dk ;z;ko ;h, fiBQK ƒ n;hA ed/ BjhA ;h d/y;ed/. T[~E'A dk nkgDk tZyok jh fB:w fojk j't/rk.;kvk pkjobk ;z;ko, T[; d{i/ ;z;ko d/ bJh ykd ns/ jtktKr{z ;h. n;hA ;G xo d/ \sw j'D d/ pko/ ftZu ikDd/;h. fJj ed/ th nukBe \sw j' ;edk ;h. oks ƒ idjo EK fpbe[b ;zBkNk j[zdk ns/ wZShnK d/ g;hB/ dh fsZyhpdp{ Bkb Goh Gkoh jtk ftZu xo v[Zp iKdk sK ezXK d/nzdob/ ;z;ko dh e[M tfuZso ns/ pohe ntkI ;[DkJhd/D bZrdh. bZrdk T[~E/ fe;/ j'o jh nDgSksh ns/nDikDh GkPk ftZu e'Jh j"bh^j"bh |[;|[;k e/ rZbK eofojk j?. fJj rZbK ;kv/ nkgD/ ;z;ko dh j'Dh ns/ w"s d/pko/ ftZu j[zdhnK eJh uhIK d/ N[ZND ns/ pDkT[D dhyN^yN ;[DkJh fdzdh. T[~E/ e[M BtK ofunk ns/ xfVnkik fojk ;h. ed/ bZrdk xo dhnK ;kohnK ezXK d/ y'bftZu, fJZE'A T[~E/ sZe, fJZe pj[s tZvk niro ;[Zsk j'fJnkj?, fi;dk sgdh j'Jh Gk| Bkb Gfonk j'fJnk ;kj ;kv/;kjK ns/ ;[gfBnK sZe gj[zu fojk j?.

w?A fpZbh, dkdh ns/ N{D/ s'A jh BjhA, xo dhnKezXK s'A th vodk ;h. w?ƒ ftPtk; ;h fe i/ ezB bk e/ w?AezX Bkb yVQk j' iktK sK T[; g{o/ ;z;ko dk pj[s ;kok G/sw/o/ ;kjwD/ y[ZbQ ikt/rk gqzs{ nfijk ;'ufdnK jh w/ok fdbI'o Bkb XVeD bZrdk. w?A T[; tfuZso, nfrnks ns/nfdqP GkPk ƒ ;[D ;eD dk j"A;bk nkgD/ nzdo g?dk jhBk eo ;edk, i' d{i/ ;z;ko dh GkPk ;h. w?ƒ bZrdk fe i/T[; GkPk dk e'Jh Ppd w?A ;[D fbnk ns/ i/ w?A T[;dknoE ;wM frnk sK w?A fpbe[b fiT{Adk BjhA puKrk.

gqzs{ dkdh d/ pko/ ftZu w/ok nzdkIk ;h fe T[jBk f;o| T[; GkPk ƒ ikDdh j?, ;r'A T[; ;z;ko dhnKpj[s ;kohnK xNBktK T[;/ d/ fJPko/ s/ j' ojhnK jB.;kv/ xo ƒ ftBkP tZb b? ikD tkbh jo w[;hps ns/d[oxNBk d/ nkfdqP XkfrnK dk jo f;ok T[;dhnK

T[ArbhnK Bkb pZMk j?. nkgDh jB/oh e'mVh ftZuwjhfBnK sZe fdB^oks nk\o T[j eh eodh ofjzdh j?<dkdh ;kv/ xo dh d[PwD ;h. fJj T[;ƒ th gsk ;h, ;kƒsK y?o ;h jh. T[j fJj th ikDdh ;h fe okw/ (w/o/ fgsk)s'A fpBK T[;dh rZb e'Jh BjhA ;h ;wM ;edk. T[j nZ;h;kb dh j' u[Zeh ;h ns/ nkgD/ Bkb^Bkb ;kv/ xo ƒ th\sw eo d/D dh fe;/ Bk fe;/ y/v iK ikd{ ftZu o[ZMh j'Jh;h. fJ; ikd{ d/ n;o Bkb ;kvk xo th nZ;h ;kb dk j'u[Zek ;h ns/ n;hA ;G wfj;{; eod/ fe ;kv/ |/cV/ ns/jZvhnK nZ;h ;kb g[okDhnK jB. n;hA BPN j'D s'A puDkukj[zd/ ;h.

dkdh ;ko/ fdB ftZu f;oc fJZe tko ykDkyKdh ;h. fi;s dk fJZe pj[s g[okDk w[fVnk^s[fVnkgshbk ;h, T[;/ ftZu dkb^;pIh, uNBh, ;[Zeh fwou gkfdZsh iKdh ns/ nzwK T[;ƒ jB/oh e'mVh dh dfjbhI s/oZy nkT[Adh ;h. pj[sh tko sK eJh fdBK sZe jo o'Igshbk fiT[A dk fsT[A Gfonk j'fJnk w[V nkT[Adk, f|oT[; ykD/ ƒ e'Jh BjhA ;h yKdk. eJh tko n;hA dkdh d/pko/ ftZu fpbe[b G[Zb iKd/. T[;dk fes/ fIeo Bk j[zdk.nfijk wjhfBnK pZXh j[zdk. f|o fe;/ fdB n;hA d/yd/ feftjV/ d/ e'B/ ftZu, fiZE/ nzwK g{o/ xo d/ e{V/ dk Y/o fJeZmkeodh ;h, dkdh T[;/ Y/o d/ T[~go ;|?d w?bh X'sh ftZu,nkgDhnK jE/bhnK Bkb nkgDk f;o |Vh p?mh j'Jh j?.ukuh T[;ƒ d/yfdnK jh efjzdh, ‘fBebh j? nZi p[ZYh f|od[pkok. xo ftZu Io{o e'Jh Bk e'Jh phwko gt/rk.’

dkdh d/ pkjo fBebfdnK jh g{o/ xo ftZufJZe nihp fijh s/Ih ns/ jbub g?dk j' iKdh. ukuhbrksko p[Vp[VkT[Adh. G{nk dkdh d/ B/fVUA Xw^Xw g?owkodh j'Jh fBebdh. nzwK ;ko/ xo ftZu MkV{ bkT[DbZrdh ns/ g[okD/ uhEV/, N[ZNhnK^c[ZNhnK uhIK pkjoftjV/ ftZu ;[ZND bZrdh. jo e'Jh dkdh ƒ fJrB'o eoBdk BkNe eodk go w?A ikDdk ;h fe g{ok xo dkdh d/pkjo fBebD d/ ekoB jh gkDh d/ Go/ eN'o/ tKr{z nzdo'AfjZb frnk j?. dkdh d/ ekoB jh jo e'Jh o[ZMk fd; fojkj?. G{nk, ukuh ns/ nzwK dhnK ntkIK s/I j' rJhnKjB. w?A ikDdk ;h fe fJj ;G e[M rsh BjhA j?, pbfedkdh d/ gqsh ;kfonK dh d[PwDh ns/ fxqDk dk jhpdfbnk o{g j?. dkdh d/ pkjo fBebfdnK jh g{ok xofe;/ p/Vh tKr{z vrwrkT[D bZrdk ns/ dkdh d/ fybk| fe;/;?Bk tKr{z ;zrfms j' iKdk.

dkdh T[; e{V/ d/ Y/o s/ p'oh ftSk e/ p?mhofjzdh. ed/^ed/ e'Jh E?bh f;T{Adh j'Jh fdZ;dh. fJZetko w?A d/f\nk ;h fe w?ƒ nkgD/ tZb sZefdnK j'fJnK d/ye/ dkdh d/ fujo/ dhnK ;kohnK M[oVhnK nukBe f;wN e/fJZe pj[s jh bkuko jk;/ ftZu pdb rJhnK ;B. T[;B/fJPko/ Bkb w?ƒ p[bkfJnk ;h. fJj pkjoh ;z;ko d/ gqshdkdh dh fJZe' fJZe gqshfeqnk ;h. PkfJd T[; e'b'A ;{Jh

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 24

Page 27: pratimaan april-june 2011

ftZu Xkrk BjhA ;h g? fojk. fJ; eoe/. go w?A T[; e'bBjhA frnk feT[Afe w?ƒ vo ;h fe dkdh fes/ w/o/ ;ohoBkb j"bh fijh N{D/ tkbk tkb Bk fugek d/t/. ukuh B/fJZe tko dZf;nk ;h fe N{D/ tkbhnK n"osK ed/^ed/pZfunK d/ ;oho s/ nkgDk fJZe tkb fugek fdzdhnK jB.f|o pkd ftZu T[; tkb ƒ N{D/ Bkb tkg; p[bk e/ id T[jT[;ƒ d[ZX d/ Go/ SzB/ ftZu gkT[AdhnK jB sK g{ok d[ZX y{BpD iKdk j?. fJj ;kok y{B T[;/ pZu/ dk j[zdk j?, fi;ƒ N{D/tkbk tkb u{; e/ nkgD/ Bkb b? nkT[Adk j?. fJ; bJh w?Avo frnk. fes/ w/o/ Bkb th nfijk j'fJnk sK w/ok;oho ekrI tork ;|?d j' ikt/rk.

dkdh fe;/ p[ZYh froM tKr{z fdykJh fdzdh,fi;d/ f;o ns/ rodB d/ ;ko/ b{z MV iKd/ jB ns/ fJZegsbh, phwko, M[oVhnK Goh X"D ns/ Bzrh y'gVh T[~E/pudh j?. fJ; y'gVh d/ nzdobk fdwkr nkgD/ nzsw ;w/AdhnK ;kohnK ntkIK ƒ j"bh^j"bh ;[Ddk ofjzdk j?. w?ƒdkdh s/ so; th nkT[Adk gqzs{ T[j ;kvh d[PwD ;h,feT[Afe T[;d/ e'b fJZe Sgzik s'b/ dk ewopzd ;h, fi;ƒT[;B/ xo ftZu fes/ |oP EZb/, ezX ftZu iK fgStkV/ y{je'b iK f|o B/V/^s/V/ fe;/ o[Zy d/ j/mK dZp e/ b[e' fdZsk;h.

oks ƒ id xo dk ;kok ezw fBZpV iKdk sKbkbN?B d/ e'b ukuh, G{nk ns/ nzwK pfj iKdhnK. xoftZu fJj' fJZe bkbN?B ;h. nzwK ;G d/ yk b?D fgZS'A GKv/nkfd X'D dk ezw Bp/V e/ yKdh ;h. nkgDk ykDk b? e/ T[jbkbN?B d/ e'b pfj iKdh. o'Nh dh jo p[oeh ƒ T[j d/osZe d/ydh f|o T[; ftZu'A jo tko e'Jh Bk e'Jh uhI bZG e/pkjo ;[ZNdh ns/ d/o sZe T[;ƒ j"bh^j"bh fuZEdh ofjzdh.fJ; ftueko T[;dk p'bDk ukb{ ofjzdk. G{nk dk ftnkjT[Vh;k d/ e'b i;hvhj ftZu j'fJnk ;h ns/ fJZe ;kb ftZujh c[ZcV dh w"s s'A pkd tkg; ;kv/ xo w[V nkJh ;h. sds'A, d; ;kbK s'A, T[j fJ;/ xo ftZu ;h. T[j jo rZbj?okBh d/ Bkb efjzdh ;h. fJ; bJh T[; dhnK nZyK ;dkNZvhnK j'JhnK ofjzdhnK. T[; ƒ d/y e/ bZrdk fe ;kok;z;ko T[; bJh j?okBhiBe j?, jo uhI b[eh j'Jh j?.

ukuh dk eZd pj[s S'Nk ns/ ;oho pj[sgsbk ;h. T[;dh T[wo gzikj d/ B/V/^s/V/ ;h. ni/ sZeT[;dh r'd ;[zBh ;h. T[;B/ nkgD/ fdb dh EK s/ bZeV dku"o; N'Nk btkfJnk o'Jhnk ;h, fJ; bJh T[j eo{o ;h.T[;B/ fJZe tko w/oh pKj s/ row eVSh bk fdZsh ;h, fi;s/ nzwK Bkb T[;dh pj[s bVkJh j'Jh ;h. PkfJd T[;/ fdBnzwK B/ bZeV d/ u"o; N'N/ tkbh rZb w?ƒ dZ;h ;h.

bkbN?B dh wNw?bh, X[zdbh o'PBh g{o/ xo d/jB/o/ ƒ d/\fdnK j'fJnK pj[s xZN j[zdh ;h. oks ƒ xodhnK pj[s ;kohnK uhIK Gkoh jtk, ojZ;wJh rzXK ns/tfuZso X[BhnK ftZu v[Zp iKdhnK. ezXK d/ y'b dk ;z;koihts j[zdk ns/ T[~E'A dhnK nfdqP jbubK dh nkjN ;kv/

sZe gj[zudh. n;hA ;G bkbN?B d/ e'b ;[zrV/ p?m/ ofjzd/.fJj rZbK i' nzwK, G{nk ns/ ukuh d/ ftZu j[zdhnK,nzsjhB ;B ns/ fe;/ pj[s tZvh ejkDh d/ ;ztkd tKr{zbZrdhnK. w?A u[Zg^ukg T[BQK ƒ ;[Ddk ofjzdk ns/ ;'udkfe tZvk j' e/ w?A fJ; xo s/ Io{o ejkDh fbyKrk.

nzwK d/ w{zj ftZu p[oeh j[zdh, fujok bkbN?Bdh X[zdbh o'PBh ftZu pj[s g[okDk, IoIok ns/ phwkobZrdk ns/ T[j nkydh, ‘i/ wK ih (dkdh) ewopzd d/ d/t/sK fJj xo j[D th pu ;edk j?.’ ukuh efjzdh, ‘w/ohrZb gZb/ pzBQ b?, p[ZYh id wo/rh sK fJ;d/ fYZv ftZu'Aewopzd fBeb/rk. fiT{Ad/ ih fJj BjhA dZ;dh. nzwK dkfujok ekbk g? iKdk, ‘oZp fe;/ ƒ nfijk d"bs dk o'r Bkbkt/ fe T[j fe;/ dk Bk ofj ikt/.’ G{nk ne;o u[Zgofjzdh. w?ƒ j?okBh j[zdh fe dkdh T[; dh wK ;h. bZrdkfe dkdh ;kfonK ƒ G[Zb u[Zeh ;h^ G{nk, okw/ ns/ uku/ ƒth. fJj g{ok ;z;ko T[; bJh nDgSksk s/ nDikfDnK;h. j[D PkfJd T[; ƒ f;o| ezX d/ nzdob/ ;z;ko dhikd{Jh GkPk jh nkT[Adh ;h. ;kvh GkPk T[j G[Zb rJh ;hfJ; bJh fe;/ ƒ T[; dh rZb ;wM jh BjhA ;h nkT[Adh.

f;oc fgsk ih jh nfij/ ;B fijV/ fszB ukowjhfBnK pkd iZd ebeZfsUA w[V e/ nkT[Ad/ sK jo tkogfjb/ fdB fJZe^d' xzN/ dkdh dh jB/oh e'mVh ftZu Io{op?md/. T[j dkdh Bkb rZbK eod/. dkdh T[BQK dh wK ;h.T[; B/ fgsk ih ƒ iBw fdZsk ;h.

T[j Sgzik s'fbnK dk ewopzd dkdk ih b? e/nkJ/ ;B. dkdk ih ;kv/ xo dh ejkDh d/ BkfJe ;B.T[BQK B/ ;ko/ ;z;ko dh :ksok ehsh ;h ns/ tZv/^tZv/ekoBkw/ ehs/ ;B. w?ƒ bZrdk g{oh d[BhnK T[BQK d/ pko/ftZu ikDdh j't/rh. T[BQK dh fJZe x;w?bh fijh s;thonzwK dh e'mVh ftZu bNeh j'Jh ;h. T[j fJeZbh s;tho;h i' Bwh ns/ ;w/A d/ n;o Bkb eZu Bkb fuge e/j"bh^j"bh rb ojh ;h. dkdk ih d/ f;o s/ wokmh gZr ;h,gZNK s/ pzd{e fNeh j'Jh ;h ns/ tZvhnK tZvhnK w[ZSK ;B.

bkbN?B dh o'PBh ftZu id th ;'B/ d/ ewopzddk fIeo j[zdk dkdk ih dh ejkDh th P[o{ j' iKdh. nzwKdZ;dh fe, dkd/ ƒ fuVhnK gkbD dk P"e ;h. fgzv d/sbkn dh jo pZs\ Bkb T[BQK dh ikD^gSkD ;h ns/ dkdkjo pZs\ ƒ T[;d/ BK Bkb p[bkT[Ad/ ;B. eJhnK ƒ sK T[jnkgD/ Bkb xo b? nkT[Ad/. f|o sK ;ko/ xo ftZu pZs\Kjh pZsyK j[zdhnK. jo EK pVh w[;hps j[zdh. dkdk ih ƒgsk j[zdk ;h fe izrb d/ fe; o[Zy dh fe; NfjDh s/ fejVhfuVh d/ pZu/ fezB/ tZv/ j' rJ/ jB. T[j f;o| pZsyK Bkb jhBjhA, ektK ns/ pbdK Bkb th rZbpks eo ;ed/ ;B.T[j eJh tko ehVhnK ƒ g[ZS e/ fpbe[b ;jh ;jh dZ; fdzd/fe whAj gt/rk fe BjhA.

fgzv d/ T[;/ sbkn ftZu, fi; ftZu dkdk ihdhnK ;kohnK pZsyK, gBv[ZphnK, ukj/, wNkto,

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 25

Page 28: pratimaan april-june 2011

NNhfjohnK, p}b/ ns/ gsk BjhA fejVhnK^fejVhnKfuVhnK ofjzdhnK ;B, nzro/I n|;o nkgDh r'oh w/wBkb nk e/ pkoK p'o dh pzd{e Bkb pZsyK ƒ wko e/ b? iKdk;h. dkdk ed/ ed/ T[dk; j' e/ sbkn s'A w[Vd/ j'J/p[Vp[VkT[Ad/ ‘nZi r'o/ B/ w'jB, ;ktzs ns/ d{ih ƒ wkofdZsk.’

nzwK dZ;dh j? fe fJZe Pkw dkdk ftjV/ ftZuwzih s/ bzw/ gJ/ u[Zg^ukg n;wkB s/ j[D/^j[D/ T[~God/joBrok, Xo{ ns/ P[etk skfonK ƒ d/\ oj/ ;B fenukBe Pkw dk Bkozrh^Bhbk n;wkB fuVhnK Bkb Gofrnk. ;ko/ ;z;ko dhnK fuVhnK n;wkB ftZu gkrb j'e/ uhe ojhnK ;B. dkd/ d/ g?o s/ fJZe r[orkph fvZrh.T[j y{B ftZu bZEgZE ;h, ;ko/ ;oho ftZu Soo/ ;B ns/X"D nZXh tZYh j'Jh ;h. dkd/ B/ nkgDh pzd{e dh Bkb ;k|ehsh, T[; ftZu ekos{; Go/, f;o s/ gZr oZyh ns/ sbkntZb ub/ rJ/.

T[; s'A pkd efjzd/ jB, dkd/ B/ sbkn d/ d{i/ezY/ s/ yVQ/ j' e/ nzro/I n|;o ƒ fejk fe fJ; sbkn s/fuVhnK wkoBk i[ow j?. ;kohnK fuVhnK w/ohnK xo/b{ns/ gkbs{ jB, s{z nZi s'A pkd fPeko y/vD d/ bJh fJ;sbkn s/ Bk nkthA. T[; fdB nzro/I n|;o fJeZbk ;h,fJ; bJh T[j u[Zg^ukg nkgDh w/w d/ Bkb ubk frnk.go d{i/ fdB dkd/ d/ ;ko/ y/s e[oe eo bJ/ rJ/, ikBtojZe bJ/ rJ/ ns/ ;kv/ fgzv ƒ pkrh fgzv x'fPs eo fdZskfrnk.

j[D nzro/I n|;o o'I Pkw ƒ nkT[Adk,sbkn ftZu'A pkoK p'o d/ SfonK Bkb fuVhnK wkodk.dkdk ftjV/ ftubh wzih s/ bzwk g? e/ u[Zg^ukg d/ydk fenekP fuVhnK Bkb Go frnk j?, bj{^b[jkB w[orkphnK,Iywh pZsyK, uhedhnK j'JhnK NNhfjohnK ns/ vo/ j'J/prb/. nzwK dZ;dh fe fi; fdB T[; nzro/I n|;o B/r[Z;/ ftZu gkrb j' e/ mkj^mkj sbkn dhnK pZsyK s/pzd{e ubkJh ;h, fJj T[jh fdB ;h id gzikp d/ ifbQnKtkb/ pkr ftZu r'bh uZbh ;h.

fJe fdB dkd/ B/ f|o nkgDh pzd{e ;k| ehshns/ sbkn d/ d{i/ ezY/ s/ bZr/ nzp d/ o[Z\ dh NkjDh s/gZfsnK d/ fgZS/ pfj rJ/. nzro/I n|;o nkgDh w/w ns/efozfdnK d/ Bkb nkfJnk ;h. T[j ;kjwD/ ezY/ s/ nzp d/NfjD s/ pD/ wukB s/ p?mk ;h. dkd/ B/ uhe e/ ezY/ s'AntkI wkoh, ‘nZi s'A ;G pzd bkN ;kfjp, w?A sbkn ns/fuVhnK dk wkbe, s?ƒ j[ew fdzdk jKHHH’ gqzs{ dkdk sKnzp d/ o[Zy s/ b[e/ j'J/ ;B. Bk T[BQK ƒ nzro/I n|;o d/y;fenk s/ Bk T[; d/ efozd/. ;G B/ ;wfMnk T[BQK d/nzdobk vo p'b fojk j?. nzro/I ƒ r[Z;k th nkfJnk.nzro/I T[; t/b/ ;ko/ fjzd[;skB d/ okik ;B ns/ fJZepZs\ wkoB s/ dkd/ dh ntkI fybk|s ftZu T[~m ojh ;h.

nzro/I n|;o B/ wukB s'A w[orkphnK d/ M[zv

s/ fBPkBk bkfJnk^ mkj, pzd{e uZbh ns/ efozfdnK B/d/fynk fe g{ok n;wkB uhedhnK j'JhnK fuVhnK BkbGo frnk go sd/ T[BQK B/ d/fynk fe fJ; tko T[go'AwohnK j'JhnK w[orkphnK BjhA fvZrhnK, nzro/I n|;odh bkP fvZrh.

don;b d' pzd{eK d/ x'V/ fJeZm/ BZg/ rJ/ ;B.dkdk gob/ ezfYU j/mK T[~so/, nkgDh pzd{e dh Bkb dkX{znK ;k| ehsk, fuVhnK ƒ d/y e/ w[;eokJ/, f|o jZEfjbkfJnk ns/ |oko j' rJ/. nzwK dZ;dh j? fe T[j ;kXpD rJ/ ;B, e'Jh efjzdk vke{. ;koh IwhB e[oe j' rJh;h. o'Nh d/ bkb/ g? rJ/ ;B. dkdh xo ftZu fJeZbh fszBpZfunK, :kBh fgsk ih, uku/ ns/ G{nk ƒ gkbdh ojh.T[; IwkB/ ftu dkd/ d/ pko/ ftZu jIkoK feZ;/ xo^xoubd/ fe dkdk iowBh rJ/, f|o o{; rJ/. ;w[zdo ftZuso e/ nzro/IK d/ ijkI d/ EZb/ ftZu S/e eo fdZsk. No/BftZu vkek wkfonk. e'Jh efjzdk w[ZmG/V ftZu T[BQK ƒ wkofdZsk frnk, cK;h d/ fdZsh rJh, e?A;o Bkb wo rJ/.

gqzs{ dkdk gZuht/A ;kb, thotko dh Pkw, eZsed/ wjhB/ dhtkbh s'A mhe fJZe fdB gfjbK w[V nkJ/. T[jfpbe[b p[ZY/ ns/ gsb/ j' rJ/ ;B. fujo/ s/ fuZNh dkVh;h. f;o rzik j' frnk ;h ns/ efjzd/ jB dhtkbh dh oksT[BQK B/ dkdh ƒ Sgzik s'fbnK dk ;'B/ dk ewopzd fdZsk;h.

T[;/ ;kb nIkdh fwbh ;h, T[;/ ;kb dkdk w[V/;B, gqzs{ T[;/ ;kb T[j phwko j' rJ/ ;B. efjzd/ jB,dkdk id wIp{s ;B sK fJZe tko T[j uZbdh j'Jh o/b d/fJziD ƒ o'e e/ T[;ƒ o/Vd/ j'J/ v/Y whb sZe fgZS/ b? rJ/;B, gqzs{ nIkdh s'A pkd T[BQK e'b'A nkgDk izrb^gkDhtkbk GKvk th BjhA ;h u[Ze j[zdk. T[BQK ƒ dwk ;h ns/ T[jj|d/ ofjzd/ ;B. sd sZe fgsk ih, ukuk ns/ G{nk ekchtZv/ j' rJ/ ;B. G{nk efjzdh j? fe fi; ;kb nIkdh fwbhT[; ;kb s'A T[j ;ko/ b'e phwko j' j' e/ woB bZr/ ;B,fiBQK B/ nzro/IK Bkb bVkJh bVh ;h. dkdk th T[;/ ;kbwo rJ/. nk\oh fdBK ftZu T[BQK d/ w{zj s/ pj[s ;kohnKwZyhnK p?mhnK ofjzdhnK ;B ns/ dkd/ dk p[ZYk fujok r[Vd/ vb/ tKr fugfug eodk ofjzdk ;h. dkdk th p[ZYhfroM tKr{z bZrd/ ;B ns/ T[j fuVhnk dh GkPk G[Zb rJ/;B. fi; fdB T[j xo w[V/ ;B, T[;/ fdB T[j sbkn s/rJ/ ;B, gqzs{ T[E/ fe;/ th pZs\ B/ T[BQK ƒ BjhA ;hgSkfDnk. ;kohnK g[okDhnK pZsyK \sw j' u[ZehnK ;Bns/ T[BQK dh BthA ghVQh bJh dkdk fpbe[b niBph ;B.T[j nzdo'A N[ZN rJ/ ;B. ‘;G pdb frnk’ f;o| fJzBkT[BQK B/ fejk ;h. T[BQK dk izrb^gkDh tkbk fgZsb dkrVtk j[D th ;kv/ xo dh nNkoh ftZu fgnk ;h, fi; ƒw?A u[Ze BjhA ;h ;edk.

nzwk, G{nk, ukuh ;G d/ fujo/ bkbN?B dhghbh phwko o'PBh ftZu f;T[Ae bZrh fe;/ g[okDh feskp d/

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 26

Page 29: pratimaan april-june 2011

gzfBnK ftZu pD/ X[zdb/ fuZsoK tor/ bZrd/. (wZShnK d/g;hB/ Bkb Goh Gkoh jtk ftZu T[BQK dhnK ntkIK e[M d/osZe sodhnK, f|o fGZi e/ fes/ fvZr g?AdhnK.) n;hA ;GikDd/ jK fe xo j[D j"bh^j"bh X{V ftZu pdb fojk j?.nzwK th X{V j' ojh j?. fgsk ih ;kb ftZu d' fszB tko jhnk ;ed/. T[j ebeZs/ d/ fe;/ wkotkVh ;/m d/ eZgV/ dhd[ekB s/ w[Bhwh dk ezw eod/ ;B. ukuk gfjbK nkT[Adk;h gqzs{ fgSb/ uko ;kbK s'A BjhA ;h nkfJnk. ed/^ed/T[; dk gzikj o[gJ/ dk wBhnkovo nk iKdk ;h.

G{nk ns/ nzwK fJZe fdB nkg; ftZu rZb eoojhnK ;B fe uku/ B/ n;kw ftZu fe;/ n;kwh e[zifVB(|/oh tkbh)ƒ oZy fbnk j?. T[j pVh y{p;{os j? ns/ N{DkikDdh j?. ukuk id th ed/ xo w[VB dh rZb ;'udk, T[jT[; ƒ pbd pDk e/ feZb/ Bkb pzBQ fdzdh j?. G{nk efjzdh j?i/ ukuh B/ pZu/ g?dk ehs/ j[zd/ sK ukuk Io{o xo nkT[Adkofjzdk. nk\o fgsk ih nkT[Ad/ jB. fgsk ih B/ fJZe tkow?ƒ nkgD/ Bkb ebeZs/ b? ikD dh rZb ehsh ;h, go T[~E/T[BQK d/ e'b EK jh BjhA ;h. T[j ;/m dh d[ekB ftZu jhfgSb/ pkoQK ;kbK s'A ;"Ad/ ;B.

fgsk ih B/ th dkdh e'b'A fJZe tko Sgziks'fbnK d/ ewopzd d/ pko/ ftZu g[ZfSnk ;h sK dkdh e[Md/o sZe u[Zg ojh ;h. T[;B/ fejk ;h, ‘okw/, id s/o/ fgsk|ozrh ƒ wko e/ |oko j'J/ ;B sd w/o/ e'b d; s'b/ ;'Bk;h. w?A nkgD/ fszB pZfunK ƒ fe; fe; soQK Bkb gkfbnkg'f;nk, s[jkƒ d'tK GoktK ƒ gVQkfJnk. uko s'b/ ;'Bkpfunk ;h, fi; ƒ w?A d'tK ƒjK ftZu pokpo^pokpotzfvnk ns/ f|o th s[;hA ;kfonK B/ ob e/ w/o/ Bkb i'ehsk g[Zso, T[;ƒ oZp jh BjhA, ;kok fgzv d/y fojkj't/rk.’ dkdh o'D bZrh ;h, f|o fejk ;h, ‘ni/ sK g[ZsoK,ƒj dkb^u"b fvT{Yh s/ oZy iKdh j?, ewopzd w?A d/ fdZsksK f|o fejVh nk; ofj ikt/rh< ewopzd j't/ fe Bkj't/, T[j w/o/ bJh ns/ s[jkvh ;G dh nk; bJh Io{oh j?g[Zsok.’

uku/ ns/ fgsk ih B/ ;kok xo SkD wkfonk;h. i'fsPh e'b'A r[gs XB d/ pko/ ftu gZsok fdyk e/ eJhEkJhA y[dkJh ehsh ;h, gqzs{ dkdh B/ ewopzd gsk BjhAfeZE/ b[e' oZfynk ;h. fJZe tko nzwK B/ ;[gBk d/fynk feewopzd ftjV/ ftZu s[b;h d/ up{so/ d/ nzdo, fJZNK d/ftZu, eK;/ dh gshbh ftZu oZfynk j? ns/ fszB ;|?d ;ZgT[;'s/ gfjok d/ oj/ jB. s[b;h dk up{sok s'fVnkfrnk. fJZe tko shi d/ fdB dkdh dh wzih ƒ ftjV/ ftZufbnk e/ oZy fdZsk frnk. G{nk B/ ;o'A d/ s/b dh wkfbPehsh. dkdh dh ezxh eo e/ T[; dk i{Vk ehsk frnk.eVkj, yho, nkb{^r'Gh dh ;pIh ns/ g{VhnK pDk^pDke/ nzwK T[; ƒ ytkT[Adh ojh. T[; ƒ gZyk MZfbnk frnk.G{nk, ukuh ns/ nzwK rZbK d/ dkn g/u bk e/ dkdh e'b'AG/s eZYD bJh i{MdhnK ojhnK. fJZXo fJ; ftZu jB/oh

e'mVh d/ |oP ƒ fgsk ih ;Zpb Bkb EK^EK s'A g[ZNd/ oj/gqzs{ ewopzd fes/ BjhA ;h fwfbnk.

fJZe tko dkdh ƒ rowh bZr rJh ;h. T[jeJh fdBK sZe jB/oh e'mVh ftZu'A pkjo BjhA fBebh. pZ;eokj[zdh ofjzdh ;h. ukuh d/ fdb dh EK sK bZeVh dku"o; N'Nk ;h, T[;B/ fejk, ‘fJjh ;wK j?. j[D/ p[ZYh dZ;d/t/ sk dZ; d/t/, BjhA sK gsk BjhA ed'A fJj ;kj SZv e/uZb tZ;/. efjzd/ jB, ukuh B/ dkdh ƒ phwkoh ftZu thpj[s vokfJnk^XwekfJnk. S[ok uwekT[Adh ojh, dkdhdk rbk dpkfJnk ns/ BZe ns/ w{zj pzd eoe/ T[;dk ;kjth d/o sZe o'fenk. ;kj o[eD Bkb dkdh dk ;oho r[pko/tKr{z c[Zb frnk go T[; B/ sd th BjhA dZf;nk fe ewopzdfeZE/ j?< fJZe tko fJZe wjhB/ sZe dkdh ƒ nzB dk fJZedkDk th BjhA fdZsk frnk. nzwK, ukuh ns/ G{nk jB/ohe'mVh dh dfjbhI d/ e'b yVhnK j' e/ dkdh ƒ ;[Dk e/efjzdhnK fe j[D sK xo dhnK fJZNK ƒ t/uD sZe dh B"psnk rJh j?, fe;/ d/ fYZv ftZu nzB dk dkDk BjhA j?, okw/ B/g?;/ d/D/ pzd eo fdZs/ jB. e'Jh ;'Bk b? e/ ;tor BjhA ik;edk. o;s/ ftZu jh :wd{s y'j e/ wZM d/ fYZv ftZu gkfdzd/ jB iK T[j fJZE/ jh ofj iKdk j?. nfijk ;'Bk, fi;d/ ofjzfdnK pZuk G[Zyk wo ikt/, T[j r{zj pD iKdk j?. x[DT[;ƒ yk iKdk j?HHH

gsk BjhA dkdh fJj ;G ;[Ddh ;h fe BjhA.T[j ;kvh d[PwD ;h. fgsk ih ed/^ed/ r[Z;/ ftZu nzwK ƒefjzd/ ‘s[;hA ;kfonK B/ wK ƒ d[PwD pDkfJnk j?. w?ƒ sKvo bZrdk j? fe i/ w?A p[ZYk ns/ phwko j' frnk sK fJ;xo ftZu w/o/ Bkb eh ehsk ikt/rk< w?A j[D/ dZ; fdnK w/o/e'b e'Jh XB BjhA j?. nkgDk y{B t/u e/ w?A s[jkƒ ;kfonKƒ gkb fojk jK, w/o/ s/ ofjw eoBkHHH’ fJZe fdB fgsk ihB/ fejk ;h, ‘e'Jh ewopzd BjhA j? fes/. ;G wBxVs j?.w/o/ fgsk (dkdk ih) fes/ ozr{B^iowBh BjhA rJ/. gskbZrk j? fe T[j ebeZs/ ftZu fJZNK d/ GZm/ s/ ezw eod/ ;B.wK sK iBw s'A szpke{yKdh j?. bs nfijh uhI j? fe i/ewopzd j[zdk sK ;'Bk t/u e/ szpke{ wzrtkT[Adh. fJj ;GM{m j? fes/ e'Jh ewopzd BjhA j?.

nzwK T[; oks d/o sZe o'Jh. f|o T[j eJhfdBK sZe o'Adh jh ojh. o'Nh gekT[AfdnK, GKv/ wKifdnK,MkV{ bkT[AfdnK. T[j vo rJh ;h ;kvk xo i/ o/s j'D s'A\sw j'D s'A pu ;edk ;h sK f;oc Sgzik s'fbnK d/ewopzd d/ efoPw/ Bkb jh pu ;edk ;h. fgsk ih dk;oho th itkp d/D bZr fgnk ;h. i/ ewopzd Bk j[zdk sK;kbK dh X{V ns/ xZNk, x[D ns/ ezX d/ y'b dk ikd{Jh;z;ko ;kv/ xo ƒ fe;/ g[okD/ fwZNh d/ fNZb/ ftZu pdbfdzd/, fi; d/ nzdo ;kvhnK ;kfonK dhnK jZvhnK dZphnKj[zdhnK. ;kvk GftZy th.

T[; tko id fgsk ih B/ fejk ;h fe ewopzddh rZb wBxVs j? sK gZuh fdBK sZe nzwK o'Adh ojh, gZuh

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 27

Page 30: pratimaan april-june 2011

fdBK sZe ukuh B/ dkdh d/ ykD/ ftu X{V ns/ fwZNh gkJh,fgsk ih T[;/ oks ebeZs/ w[V rJ/ ;B ns/ f|o gZuh oksKsZe xo ftZu e'b/ s'A th fInkdk ekbk ns/ ;zxDk jB/okGo frnk ;h. bkbN?B Gp{ek wko e/ p[M iKdh ;h. jtkftZu fe;/ woh j'Jh uhI dh ;Vh pdp{ jw/Pk w"i{dofjzdh. nzwK B/ fJe fdB w?ƒ jB/oh e'mVh ftZu MkeD d/bJh G/fink sK w?A d/fynk fe T[~E/ dkdh dhnK G{ohnKnZyK pb ojhnK ;B ns/ T[j eokj ojh ;h. T[~E/ fgPkpdh pdp{ Goh j'Jh ;h. fvT{Yh ftZu fi;s dk T[jh w[fVnks[fVnk gshbk oZfynk ;h, fi; ftZu dkb^u"b ;h ns/fi; s/ ukuh fwZNh ns/ xZNk gk rJh ;h. fJZe y"|Bke:[ZX fSfVnk j'fJnk ;h ;kv/ xo ftZu. dkdh fJZe gk;/ ;hns/ g{ok xo d{i/ gk;/ ;h. w?A feZXo ;h, mhe^mhe gskBjhA.

ekbh fpZbh ;koh oks xo ftZu, jo e'B/ ftZux[zwdh. fdB Go SZgo ftZu'A x[D bZeV dk p{ok j/mK ;[ZNd/ofjzd/ ns/ xo dh jo uhI X{V ns/ p{o/ Bkb YZeh iKdh.n;hA ;"A e/ T[~md/ sK ukdo s/, ;kv/ tkbK ns/ GotZfNnKs/ p{ok izfwnk j[zdk. nzwK, G{nk, ukuh j[D fdB ftZu eJhtko MkV{ bkT[AdhnK. ftjV/ d/ e'B/ ftZu X{V, p[okd/ ns/fJZNK d/ u{o/ dk ek|h T[~uk Y/o fJeZmk j' iKdk. f|o fJefdB dkd/ dh s;tho nzwK dh e'mVh ftZu nkgD/ nkg fvZrgJh ns/ ;G B/ vo ns/ j?okBh Bkb d/fynk fe |o/w d/nzdo dkd/ dk fujok BjhA ;h. T[~E/ eJh S'N/^tZv/ ehV/;B, T[BQK dh fgZm uwehb/ ;[Bfjoh ozr dh ;h. T[js;tho dk bZeV dk |o/w th yk rJ/ ;B. nNkoh ftZu w?Ad/fynk fe dkd/ dk b'Nk rkfJp ;h.

fgzv dhnK n"osK efjzdhnK fe p[ZYh ƒ T[;d/g[ZsK^Xh ns/ ƒjK B/ e[zGh Boe ftZu gk oZfynk j?. oZpfe;/ ƒ nfijk p[Ykgk fdykT[D s'A gfjbK jh u[Ze bt/.

w?ƒ pj[s g[okDh dkdh dh fJZe d{ih :kd th;h. sd ;kv/ xo ftZu fJj bVkJh fJzBh s/I BjhA ;h j'Jhns/ sd dkdh th fJzBh p[ZYh BjhA ;h j'Jh. T[; B/ fJZefdB nkgDh E?bh ftZu'A eZY e/ w?ƒ bZeV d/ gjhJ/ tkbkjkEh fdZsk ;h ns/ fJZe opV dh r/Ad. dkdh GiB thrkT[Adh ;h, fiBQK ƒ ;wMDk w[Peb ;h ‘jkfJ fdsokwHHHjkfJ fds okwHHH.’ gqzs{ fJj :kd pj[s g[okDh ;h.T[j nZi tkbh dkdh Bkb BjhA ;h i[Vdh. j[D dkdh w?ƒgSkBDk G[Zb u[Zeh ;h. PkfJd T[; B/ w?ƒ th d[PwD wzB e/nkgD/ u/s/ ftZu'A pkjo eZY ;[ZfNnk ;h. T[j jo fe;/ ƒG[Zb rJh ;h. fJ; ;z;ko dh GkPk th.

gfjbK dkdh u"b fpbe[b BjhA ;h yKdh. T[jT[~so tZb d/ gqd/P dh ;h. dkd/ d/ bJh u"b pDd/, sd thT[j nkgD/ bJh o'Nh nZv jh pDkT[Adh ;h. gqzs{ w?A id thgshbk d/fynk ;h, T[; ftZu u"b jh d/y/ ;B. T[; dkszpke{ th pzd j' u[Zek ;h. T[; dh g;zd dh e'Jh th uhIj[D ;z;ko ftZu BjhA ;h ojh. i/ fes/ ;h th, sK dkdh

T[;ƒ gqkgs BjhA ;h eo ;edh. :[ZX ftZu ;G ikfJI j[zdkj?. dkdh s/ jo jfEnko nIwkfJnk ik fojk ;h. dkdhth nkgD/ N{D/ Bkb, nkgD/ Mkg Bkb, ;kv/ xo ƒ \sweoB ftZu bZrh ;h. ed/^ed/ bZrD bZrdk fe j[D dkdh dhjko j' ikt/rh ns/ T[j Sgzik s'fbnK dk ;'B/ dk ewopzdeZY e/ ftjV/ ftZu ;[ZN dt/rh, fJ; :[ZX dk |?;bk j'ikt/rk, gqzs{ f|o bZrD bZrdk fe dkdh sK fiZs ojh j?.;kv/ xo ƒ nzdo'A^nzdo T[;B/ fpbe[b ioiok ns/ y'ybkeo fdZsk j?. jB/ok, fpZbh, jtk, x[D, u{j/, phwkohnKns/ p[ohnK \poK dh T[; dh |"i pVh w[;s?dh BkbnkgDh bVkJh ftZu wPr{b ;h. |[cV wo frnk ;h, fgskih wjhfBnK pZXh xo BjhA ;B nk ;ed/, ukuh pKM ofjrJh ;h, whAj BjhA ;h toQdk. ;kv/ uko/ y/s fte u[Ze/;B. fgStkV/ dh nk\oh IwhB rfjD/ oZyh rJh ;h. dkd/dk fgZsb tkbk b'Nk t/u fdZsk frnk ;h ns/ T[BQK dhs;tho ƒ uwehb/ ehV/ yk rJ/ ;B. dkdh :[ZX fiZs ojh;h.

T[; fdB, Pkw ƒ dkdh jB/oh e'mVh ftZu'Apkjo fBebh. T[; ƒ d; fdBK s'A ukuh B/ ykDk BjhA ;hd/D fdZsk. dkdh fe;/ phwko s[od/ fcod/ fgzio tKr{zfdykJh d/ ojh ;h ns/ T[; d/ ;oho ftZu'A g/Pkp dh rzXnk ojh ;h. T[j e{V/ d/ Y/o s/ p?m rJh ;h. pr?o p'ohftSkfJnK. T[;dh y'gVh Bzrh ;h. T[; s/ tkb BjhA ;Bofj rJ/. T[;d/ j/mK fJZe bzwh^fijh, gsbh X"D, fi; s/M[oVhnK g? rJhnK ;B. T[;dhnK nZyK N'fJnK ftZuXZ;hnK j'JhnK ;B ns/ T[j pkjo tZb BjhA, nzdo d/ydhbZr ojh ;h.

gsbh X"D s/ fNeh dkdh dh Bzrh y'gVh ezpojh ;h ns/ T[;dhnK nZyK d/ N'fJnK ftZu'A gkDh fBebfojk ;h. T[;dk g{ok ;oho ezp fojk ;h. jZE jtk ftZugZfsnK tKr{z fjZb oj/ ;B.

w?A d/fynk, G{nk T[; ƒ d/ye/ vo rJh. f|oT[; B/ nzwK ƒ fejk, ‘bZrdk j? wK ƒ wb/ohnk j' frnk j?.p[\ko Bkb T[j ezp ojh j?.’ nzwK B/ th o;'Jh dh fyVehftZu'A dkdh ƒ d/fynk. ftjV/ d/ e'B/ ftZu e{V/ d/ Y/o s/fe;/ p[ZYh ns/ phwko froM tKr{z p?mh dkdh p[\ko ftZu rkojh j?, ‘jkfJ fds okw, jkfJ fds okwHHH’

ukuh B/ fejk, ‘j[D p[ZYh pu/rh BjhA. nebs'A ezw bT[, BjhA sK ;G u"gN j' ikt/rk. fJj nk\ohw"ek j?. p[ZYh B/ i/ j[D d/ fdZsk, sK d/ fdZsk, toBk ;wM'fJj xo \sw.’ w?A d/f\nk, ukuh dkdh d/ e'b rJh.T[;ƒ e{V/ d/ Y/o s'A T[mkfJnk, pKj |V e/. dkdh dhnKgsbhnK pkjK ftZu f;oc jZvhnK ;B, fiBQK d/ T[~gopj[s g[okDh uwehbhnK g/gVhnK ns/ M[oVhnK Bkb Gohgsbh uwVh uVQh j'Jh ;h. T[j brksko rkJh ik ojh;h, ‘jkfJ fds okwHHH jkfJ fds okwHHHfpB Xih ek g?Bkv'bs j?HHHjkfJ fds okwHHH,’

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 28

Page 31: pratimaan april-june 2011

ukuh T[;d/ ezB Bkb w{zj i'V e/ I'o^I'o Bkbp'b ojh ;h, ‘T[j wK ih, i/m ih (w/o/ fgsk) dk skonkfJnk j? fe T[j pj[s phwko jB. T[BQK d/ fYZv ftZu v/Y;/o dh gZEoh g? rJh j?, ngo/PB bJh g?;/ BjhA jB. wKih, dZ; fdT[ ewopzd feZE/ oZfynk j?, BjhA sK i/m ih woikDr/.’ f|o nzwK th T[~E/ nk rJh. T[; B/ th dkdh ƒ|V fbnk ;h. T[j th dkdh d/ ezB ftZu uhe ojh ;hHHH‘wK ih, okw/ j[D puDr/ BjhA. w[zBk ƒ th phwkoh j' rJhj?. T[j th BjhA pu/rk. ewopzd d/ fdT[.’

go ;k| fdZ; fojk ;h fe dkdh fJ; ;z;ko dhGkPk G[Zb u[Zeh ;h. T[;dh Bzrh y'gVh fjZb ojh ;h,N'fJnK ftZu X;hnK nZyK ftZu'A gkDh fBeb fojk ;h, jZE;[Ze/ gZfsnK tKr{z ezp oj/ ;B ns/ g'gb/ w{zj ftZu'A T[jbrksko rk ojh,’jkfJ fds okwHHHjkfJ fds okwHHH.''T[;ƒ nXozr j' frnk ;h. T[j j'P ftZu BjhA ;h.

sd/ ukuh uheh ‘G?D ih, iok j/mK d/yDk,bZrdk j? wK ih ƒ d;s bZr rJ/ jB.’ ;Zuw[Zu dkdh dhw?bh X'sh dk fgSbk fjZ;k rzd Bkb fbZpV frnk ;h ns/ghb/ ozr dk wb ftjV/ ftZu |?b fojk ;h. g/Pkp dh s/IrzX T[;d/ ;oho ftZu'A T[~m ojh ;h. g{ok xo wb ns/g/Pkp dh pdp{ Bkb Go frnk ;h. w?ƒ T[bNh nk ojh;h. dkdh dk ezekb d;s ftZu fbpfVnk p[yko Bkb ezpfojk ;h, ‘jkfJ fds okwHHH jkfJ fds okwHHH.’

G{nk pkbNh ftZu gkDh Go e/ fbnkJh ns/ukuh B/ g{ok gkDh dkdh d/ f;o ftZu T[bN fdZsk. dkdh dhwNw?bh X'sh T[;d/ fgzio Bkb fuzpV rJh ;h. ftjV/ ftZugkDh, d;s, g/Pkp dk fuZeV j' frnk ;h. pdp{j'o s/I j'rJh ;h. ukuh T[;d/ ezB ftZu uhe ojh ;h, ‘wK ih, ;[Dd/j'< i/m ih j[D puDr/ BjhA. w[zBk th wo fojk j?. j[D eZYfdT[. d/ th fdT[. U wK ihHHH’

d{ih pkbNh, shih pkbNh, f|o u"Eh pkbNhdk gkDh th dkdh d/ f;o ftZu T[bfNnk frnk. bZrk feT[;d/ fgzio dk fjZbDk e[M o[fenk j?. T[; dh rodBb[Ve ojh ;h. rkDk pzd j' frnk ;h. T[; ƒ nzwK ukuh;KGdhnK j'JhnK jB/oh e'mVh ftZu b? rJhnK gqzs{ T[E/fe;/ e'b'A fojk BjhA frnk. T[~E/ th d;s ns/ g/Pkp dhs/I pdp{ ;h.

ukuh B/ fejk, ‘p[ZYh nkgD/ nkg eZgV/ pdbbt/rh. d/fynk BjhA G?D ih, fJ;d/ jZvK ftZu j[D th fezBkI'o ;h. d' ifDnK e'b'A ;zGkfbnk BjhA ;h ;zGbdh. p[ZYhnwo x[ZNh gh e/ nkJh j?, fJzBh ;"yh soQK BjhA iKdh.’G{nk dk fujok gfjbh tko w?A d[yh ns/ f;nkj d/fynk;h, ‘go w?ƒ sK fJ; tko e[M d{ih jh rZb bZrdh j?. wK B/nfijk ed/ BjhA ;h ehsk.

T[; oks ekbh fpZbh BjhA fdZ;h. bkbN?B ftZu'AfInkdk o'PBh c[ZN ojh ;h. jtk ftZu Bk sK pdp{ ;h, BkwZShnK d/ g;hB/ dh d[orzX. pbfe fJZe d' tko sK w?ƒ

bZrk fe fJ; ftZu p/b/ dh wfje x[bh j'Jh j?. T[j fJemhe^mke ns/ ekrI tkr{{z jbeh oks ;h. w?ƒ pj[s r{VQhBhAd nkJh. ezXK d/ nzdobk ;z;ko th nZi ;"A frnk ;h.nzwK, G{nk ns/ ukuh rZbK eodhnK ofj rJhnK ;B ns/w?A ;"A frnk ;h.

;t/o/ ukuh ftjV/ ftZu GZih nkJh. T[;d/fujo/ dhnK jtkJhnK T[~v ojhnK ;B. ftjV/ d/ ftZuyVh j' e/ T[; B/ nzwK ƒ nktkI wkoh, ‘G?D ih, S/sh nkT[,wK ih BjhA oj/. w?A jB/oh e'mVh ftZu Mkfenk.

nzwK GKv/ SZv e/ ftjV/ ftZu fBeb nkJh.T[; B/ u[ZbQ/ ftZu gkDh gk fdZsk ;h. f|o G{nk d/ o'D dhntkI T[~mD bZrh. E'VQh d/o pkd T[j fszB/ fJZe'A b?n ftZuo' ojhnK ;B. fe;/ ;zrhs tKr. f|o fgzv dhnK n"osKnkT[D bZrhnK. ftjVk Go frnk. g{o/ xo ftZu n"osK d/o'D dh ntkI Go rJh ;h. w?A o' fojk ;h ns/ j"bh^j"bhfJj th skV fojk ;h fe fJzBhnK n"osK ftZu'A e'Jh n"osfe;/ j'o uhI ftZu nkgD/ nkg ƒ pdbdh j? iK BjhA. w/ohfjzws jB/oh e'mVh tb ikD dh BjhA ;h j' ojh. jkbKfew?A fJZe tko dfjbhI ftZu'A Mke e/ nzdo d/yDk ukj[zdk;h. eh gsk j[D th T[~E/ dkdh dhnK G{ohnK nZyK pbojhnK j'D ns/ w?A g[ZSK sK roi e/ p'b/, ‘j{zƒƒ.’ w?Afi;s d/ T[; gshb/ ƒ th fJZe tko d/yDk ukj[zdk ;h, fi;ftZu dkdh ƒ ykDk fdZsk iKdk ;h ns/ fi; ftZu ukuh X{Vns/ fwZNh gk nkT[Adh ;h.

d[gfjo sZe dkdh ƒ sbkn d/ ezY/ s/ ;kVfdZsk frnk. T[; oks f|o jB/ok fInkdk rfjok BjhA;h. e/tV/ dh wfje th jtk ftZu ;h. ezX d/ nzdobkniro Gk| tork ;kj BjhA ;h SZv fojk. go w?ƒ fJZenZX tko nfijk Gow Io{o j'fJnk ;h fe T[~E'A dkdh d/rkT[D dh Xhwh ns/ pj[s pohe ntkI nk ojh ;h, ‘jkfJfds okwHHHjkfJ fds okwHHH’

;Zst/A fdB fgsk ih nk rJ/. uku/ ƒ th skoG/i fdZsh rJh ;h. go Bk sK T[; dk itkp nkfJnk, s/Bk T[j nkg. T[; ƒ sK n;kwh e[zifVB (|/oh tkbh) B/pbd pDk oZfynk ;h.

fi; fdB dkdh dk d;tK j'fJnk, T[;/ Pkwfgsk ih jB/oh e'mVh ftZu tV/ ;B. dkdh dh S'Nh rZmVhftZu i' uhIK ;B, T[BQK ƒ j[D gfjukfDnk BjhA ;h ik;edk. uko^gzi ;[Ze/ j'J/ ekb/ nwo{dK d/ Bkb fJZe bZeVdh ekbh r/Ad th ;h, i' eJh ;kb gfjbK opV dh ojhj't/rh. fJZe E?bh ftZu bZeV dk fJZe S'Nk fijk x'Vk ;h,gjhnK tkbk, i' j[D e'b/ ftZu pdb u[Zek ;h. fJZe g'NbhftZu r[V d/ Y/b/ ;B i' fwZNh d/ j' u[Ze/ ;B. pkeh |N/ j'J/eZgV/^uhEV/ ;B. fJj dkdh dk e[b ;kwkB ;h.

ukuh B/ jB/oh e'mVh ftZu uzrh soQK Bkb MkV{bk fdZsk ;h. dkdh dh wzih ƒ sbkn ftZu ;[ZN fdZsk frnk;h, fiZE'A v'w T[;ƒ eZY e/ b? frnk j't/rk. fgsk ih ;Zpb

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 29

Page 32: pratimaan april-june 2011

Bkb jB/oh e'mVh dk |oP ns/ ezX s'V oj/ ;B. nzwKbZSwh dh wfjwk dk ikg eoh ik ojh ;h, fi; Bkbewopzd fwb ikt/. G{nk s;b/ ftZu jB/oh e'mVh ftZu'AfwZNh eZY^eZY e/ pkjo ;[ZN ojh ;h. fgsk ih d/ ;ZpbubkT[D dh ntkI brksko nk ojh ;h. g{o/ xo ftZuit?D ns/ X{| pkbh rJh ;h. ukuh B/ w?ƒ r'd ftZu u[Zefbnk ;h, ‘j[D ;G mhe j' ikt/rk. xo dk d'y gkg ubkfrnk. d/yhA j[D/ ewopzd fwb ikt/rk.’

:kBh, j[D dkdh dk N{Dk \sw j'D tkbk ;h.dkdh wo u[Zeh ;h ns/ j[D ;kvh fiZs j'D tkbh ;h. j[D;kvk xo X{V ftZu BjhA pdb/rk. ;kok SZgo pdb fdZskikt/rk. ezXk d/ y'b ftZu ;hw?AN rkok Go fdZsk ikt/rk.uko/ y/s tkg; w[V nkT[Dr/. fgsk ih wkotkVh ;/m dhw[Bhwh SZv d/Dr/ ns/ xo ofjDr/. fgStkV/ dh IwhBf|o ;kvh j' ikt/rh. ukuk r[jkJh s'A w[V nkt/rk ns/n;kwh |/oh tkbh ;kv/ xo d/ GKv/ wKi/rh. y/sK ftZu ezweo/rh, w?A ;e{b ikD bZrkrK, nzwK dh phwkoh mhe j'ikt/rh, jtk ftZu'A e/tV/ dh wfje nkt/rh ns/ ;kv/ xoftZu eJh bkbN?DK j'DrhnK, Nkou th j't/rhHHH

nzwK I'o Bkb gkm eo ojh ;h. G{nk s;b/ftZu fwZNh ns/ Y/b/ jB/oh e'mVh ftZu'A eZY^eZY e/ pkjo;[ZN ojh ;h. T[~E/ fwZNh dk Y/o bZr fojk ;h. oks g? ojh;h. ukuh w/o/ e'b p?mh j'Jh ;h. w?ƒ ed'A BhAd nk rJh,gsk BjhA bZrk.

nZXh oks ƒ o"b/ ns/ o'D fgZND dhnK ntkIKBkb w/oh BhAd nukBe y[ZbQh. nzwK, G{nk o' ojhnK ;B,I'o I'o Bkb. bkbN?B ftjV/ d/ ftZueko oZyh ;h ns/T[;dh X[zdbh o'PBh ftZu fJZNK, Y/b/ ns/ fwZNh d/ Y/ofdykJh d/ oj/ ;B. gob/ gk;/ fgsk ih dk ;oho fjZbfojk ;h. T[BQK d/ jZEK ftZu ejh ;h. T[j jB/oh e'mVh dk|oP ns/ ezX s'V u[Ze/ ;B ns/ j[D T[; gkf;UA xo ƒy'dd/ j'J/ nZr/ tZX/ nk oj/ ;B. fe;/ ftBkPekoh gq/stKr{z. XZg^XZg T[BQK dh ejh uZb ojh ;h. T[j fwZNh ns/X{V Bkb fbZpV/ j'J/ ;B. jo tko T[BQK d/ rb/ ftZu'A j[zekodh ntkI fBebdh ns/ ejh j/mK fvZrdh.

w?A vo frnk ;h ns/ o'D bZrk ;h. ukuh B/j"bh fij/ fejk, ‘gsk BjhA i/m ih d/ fdwkr ƒ nukBe ehj' frnk< p[ZYh B/ jB/oh e'mVh ftZu Io{o e'Jh N{Dk^N'Nekeo oZfynk ;h. id s'A T[j e'mVh ftZu'A pkjo fBeb/ jB,T[BQK dhnK nZyK bkb jB ns/ fdwkr ;Be frnk j?HHH. j/oZpk j[D s{z jh oZfyne j?AHHH.’

fgsk ih xo ƒ y'dd/ j'J/ nZr/ tZX oj/ ;B.bkbN?B Gpe ojh ;h. jtk ftZu fe;/ woh j'Jh uhI dh;Vh pdp{ ;h. ezX nzdob/ ;z;ko ftZu'A ojZ;g{otentkIK T[~mD bZrhnK ;B. T[~E/ s/Ih Bkb yN^gN j' ojh;h. e[M uhIK xVhnK ns/ e[M s'VhnK ik ojhnK ;B.

w?A d/fynk fe SZgo ftZu'A x[D B/ fJzBk p[okdk

f;ZfNnk ;h fe w/oh ukdo tkb, GotZN/A YZe/ rJ/ ;B.ukuh, nzwK, G{nk ;G p{o/ Bkb Ye/ rJ/ ;B. xo d/ |oPs/ X[{V ns/ p{ok iwk j[zdk ik fojk ;h. bkbN?B Gpe e/p[ZM rJh ;h ns/ fiXo jB/oh e'mVh ;h, fiZXo'A fgsk ihy'dd/ j'J/ nZr/ tX oj/ ;B, T[~Xo jB/o/ ftZu d' G{ohnKnZyK pb ojhnK ;B.

E'VQh d/o pkd ekbh fpZbh g{o/ xo ftZu x[zwDbZrh. nzwK ns/ G{nk d/ o'D d/ Bkb ftu^ftu T[j thftobkg eoB bZrh ;h.

d' rIbK $ irdhg f;~X{

n;hA dht/ fdB uVQd/ ;kB{z p[Mk d/Dk,ukBDK ’u irD dh Bk ;kB{z ;Ik d/Dk.

ib oj/ jK Gkt/A w[ZdsK s'A n;hAj[D gkDh B{z Bk ;kvh nZy dk gsk d/Dk.

fdb ’u s/ohnK :kdK d/ fuokr ibd/ B/,nZy d/ gkDhnK B{z w?A fes/ S[gk d/Dk.

fdb dhnK XVeDK ;[D' tXhnk ;kI,;ZiD dk Bkw b? e/ id ukj' tik d/Dk.

s?B{z d/y fujo/ s/ eJh ozr nkT[Ad/ B/,nkgD/ fdb ’s/ ;kvh s;tho pDk d/Dk.

HHHHHHHHHHHH

sgP jzYk bJh id pkjK ’u'A,y[Pp{ T[~v rJh ;kjK ’u'A.

w?A s?B{z fdb ’u t;kT[Dk ;h,s/ok j[;B Bk frnk fBrkjK ’u'A.

w?A s/o/ fdb ’u BjhA ;h,sK jh bGdk fojk okjK ’u'A.

X[ZgK ’u yb'D' feT[A vod/ b'egoSktK sK bZGDk Bk SktK ’u'A.

T[jBK w/oh fwZNh o'b fdZsh,gZEo u[Zr/ w?A fiBQK dhnK okjK ’u'A.

nB[tkdL GiBpho f;zx98556^75724

98762^22869

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 30

Page 33: pratimaan april-june 2011

nkg' nkgD/ y/soK *u;dk ofjzd/ B/ ;orowP'jos d/ fPeko wZB[yg?;/ Bkb bJh |'eh P'jos dhBjhA jz[dh bzwh T[woP'jos d/ G[Zy/Bk ;"Ad/ , Bk fiT[Ad/fJ; x[zwD x/oh *ufdzd/ B/ fpsk ;koh T[wogo j[BotkB b'eK Bz{BjhA jz[dh b'VfJBkwK dh, ;BwkBK dhT[j sK pZ; ehbd/ B/ doPBK Bz{j[Bo s/ ebksfwesk BkbT[BQK b'ekA dkjz[dk j? tZvk ;BwkBb'eK dk w'j s/ ;fseko .

wK s/ oZp *u;Zuw[Zu jh BjhA jz[dk |oewK jh j? fJZei' gz{Mdh j? nZEo{wK dk fgnkojz[dk j? gkDh tKr fBoSbs/ ;Zuk ;[ZukwK dh rbteVh *uf;nkb o[Zs/ fwbdk j? fBZxwK d/ fgnko *u jz[dh j?po| Bz{ fgxbk d/D fizBh wwskwK d/ nPhotko *u jz[dh j?gjkVK B{z uhoB dh PeshwK dh nktkI gkT[Adh j?sgd/ eb/i/ mzvwK wzrdh j?g[ZsK dh bzwh T[wo s/wK dh fJ; d/D s/BjhA jz[d/ g[ZsK e'bPoXKibh d/D bJh Ppd .

P'jos

wK

d' eftsktK $ gqP'sw gZs'

jo xo ’ue?d j[zdhnK jB^e[M o{jKp/u?Bnfsqgs

GNedhnKukodhtkoh nzdob/ phnkpkBK ’uGkbdhnK w[esh

MkedhnKpBQ/fonK s'A d[BhnK skJhAfjoy Bkb

jo xo dhnK ezXK ’s/T[~Go nkT[Ad/ jB e[M ne; nkgD/ nkg;gPN^n;gPNikD/^nDikD/nkgD/^p/rkB/vokT[D/^pj[s vokT[D/

jo xo d/ wzfinK j/mb[e/ ofjzd/ jBcBhnoHH

jo xo dh ukodhtkoh SKt/Ab/N/ ofjzd/ jBe[M e[Zs/ihGK bwekJh

jo xo ’uj[zdhnK jB^e[M nfdqP epoKfBebdhnK B/ ne;o n;EhnK fiZE'Aesb ;ZXoK dhnKdcB ;[|fBnK dhnK

jo xo ’ue?d j[zdhnK jB e[M o{jKp/u?Bnfsqgs.

jo xo ’u $ oke/P nkBzd

98550^3877598148^70366

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 31

Page 34: pratimaan april-june 2011

mzv/ w";w ’uehosB wkDd/ ep{sou'r u[rd/ r[Ne oj/

HHHHHH

;zxDhnK X[zdK ’u;V ;[Ze rJ/r[D s[b;h d/

HHHHHH

rowh dh o[Zs/fgZgb dh Skt/A p?mh

fJZe n;h;

HHHHHH

fpoy s/ p?mk gzShj?okBrh Bkb sZe fojk

;zrs s/ gzrs

HHHHHH

;o'to feBko/fJfsjk;e p/oh ’s/fuVhnK dk fgzv tZ;/

HHHHHH

MV fojk gZskc[ZN ojh nk; dhnkwd dk ;[B/jk

HHHHHH

jkd;k

gZEo dh nZy

;KM

fi; fdPk xNdk dpkT[; fdPk d"V/ jtktZX tkb/ gkf;UAxkN g{oh eo dJ/ykbh M'bh Go dJ/fJ; jtk tork BjhAnZi pzd/ dk ;[GknsK jh sK b'ehA f;nkD/ nkyd/fIzdrh BJhA fIzdrhj[D fIzdrh j? jkd;k

yV ;[Ze izrb nZr dhnK eDhnKpZdbK ’u'A eh bZrk j'Dw/oh gZEo dh nZy th j[Dewbh j'Jh bZrh o'D.

i/; d/ ib o{j w/oh;oPko ehsh ;h ;dki/; d/ ibsgdk fgzvk mkfonk ;ho' oj/ T[; y[Pe y{j ftZufdb s/ jZE oZy MkfenkfIzdrh d/ r[Io u[Ze/fiT{Ad/ fuZsonZyhnK ftZu f|eo bZr/y{j d/ ftZuw/o/ nZEo{ feoB bZr/.

e[M jkfJe{ $ wbftzdo fszB eftsktK $ Bts/i rVQdhtkbk

98720^42344

94637^76995

gqfswkB jo tko skIk ;Ziok ;kfjs b? e/ s[jkv/doK s/ d;se fdzdk j?. b/ye $ gkme d';sK B{zr[IkfoP j? fe T[j nkgD/ ouBksfwe d/ ;fj:'r d/Bkb Bkb nkgDk nkofEe ;fj:'r th gqfswkB B{zG/iD. fJ; Bkb gqfswkB dh T[wo j'o bzw/ohj't/rh.gqfswkB w[|s G/iD dh fgos pzd ehsh ikojh j?. ^;zgkde

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 32

Page 35: pratimaan april-june 2011

fjwkub gqd/;, gzikp d/ T[FZso g{ot tZb;fEs gjkVh fJbkek j?. fJZE'A d/ e[dosh BIko/wZb'^wZbh wB B{z w'j b?Ad/ jB. gzikp d/ pj[s ;ko/dfonk fit/A ;sb[i, fpnk;, okth nkfd fjwkubgqd/; ftu'A jh fBebd/ jB. T[FZuhnK^BhthnKgjkVhnK dk fJbkek j'D eoe/ pj[s S'N/ S'N/ fgzvKftu tZ;/ j'J/ b'e e[dos d/ pj[s B/V/ ikgd/ jB.fjwkub ftu nB/eK ikshnK d/ b'e ofjzd/ jB.

fJE'A d/ b'e fwb^i[b e/ ofjD tkb/ ns/ fJed{;o/ dk d[Zy^dod tzvkT[D tkb/ jB. gjkVK ftu id'AwhAj^eDh dk w";w w[Ze iKdk j? sK b'eK d/ ihtB ftueJh soQK dhnK T[wzrK ikrdhnK jB s/ T[j y[Ph ftuM{wd/, jZ;d/, rkT[Ad/ j'J/ BZuD bZrd/ jB.

gqkuhB ;fwnK s'A fJj wzfBnk iKdk fojk j?fe b'eK d/ ihtB Bkb Xow dk rfjok ;zpzX fojk j?.fjwkub d/ b'e g{ik^nouBk, ehosB iK fBqs nkfdokjhA d/th^d/tfsnK B{z y[P eoB bJh rkfJB dk;jkok b?Ad/ jB ns/ wzdoK d/ ftjfVnK nkfd B{zozrPkbk pDk e/ g{ik^nouBk eod/ jB. fJE/ eJho{gK ftu gozgoktK Bkb i[fVnk j'fJnk b'eBkNe$b'e^ozrwzu jh g{ik nouBk dk wkfXnw pDdkfojk j?.

fe;/ fJbke/ pko/ ikDBk j't/ sK T[E'A d/b'e^ozrwzu ijhnK ebktK s'A ikfDnk ik ;edk j?.b'eK dhnK GktBktK B{z th fJ;/ d/ o{g ftu t/fynk ik;edk j?. fjwkub dhnK fdbu;g b'e^eEktK s'AfJbktk j'o th pj[s ;kohnK b'e^ebktK dh gozgokt/yD B{z fwbdh j?. b'eK d/ wB'oziB ;zpzXh eJh ebktKb'e^ozrwzu d/ o{g ftu gqufbs jB. b'e^ihtB Bkbi[V/ ;[y^d[y, b'e^BkNeK, b'e^BkuK, b'e^;zrhsokjhA b'e^wB dh soIwkBh eod/ jB. fjwkubhb'e^ozrwzu ftu Xow dk sZs tX/o/ i[fVnk j'fJnkj?. b'e^BkNe b'e^wB'oziB d/ nfij/ ;kXB jB fiBQKB{z fjwkubh ihtB ftu'A wB|h BjhA ehsk ik ;edk.

e[Zb{, wzvh, eKrVk, fpbk;g[o,uzpk, T{Bk, wjkP{, ;'bQB nkfdgqKsK dh b'e^BkNe gozgok ftuP?t, Pkes ns/ t?PBt gqGktKekoB fPt bhbQk, feqPB bhbQk,g "okfDe^fJfsjkf;e gkso,f;ZX^BkE bhbQktK Bkb i[V/ eEkBefwbd/ jB.1

b'e BkN-: XowhBkNeK ftu Grs, efonkbk,pKmVk nkfd gqf;ZX jB i'p/^jZd gqkuhB jB. fJjBKBkNeK ftu ihtB d/ nB/e gZyKdh g/Pekoh ftykT[D dh e'fPPehsh iKdh j?. eJh j'o o{gKftu fit/A joD, jofD:kZso,p"ok, pKv/, j'fovc' b'e^BkNeth gqf;ZX jB. i' fjwkubh b'e^ozrwzu dk nkXkopDd/ jB. b'e pj[s d{o' d{o' uZb e/ fJjBK b'e^BkNeKdh g/Pekoh T[u/u Bkb t/yD nkT[Ad/ jB ns/ fJ;B{zf;o| wB'oziB dk jh ;kXB BjhA ;wMd/ pbfe fJ;Bkb Grsh GktBk, o[ZsK Bkb ;zpzfXs fsZE^fsT[jkons/ b'e^Xow nt;EktK, ftPtkP fij/ eJh ekoB thi[V/ j'J/ jB.

fjwkub d/ f;ow "o ns/wjkP{fJbkfenK ftu efonkbk,fpbk;g[o ns/ wzvh fJbkfenK ftupKmVk, eKrV/ ns/ uzp/ ftu Grsns/ fezB"o ftu jofD:kZsob'e^ozrwzu gqf;ZX jB.2Grs, efonkbk, pKmVk nkfd b'e^BkNeK

dk gq;s[sh ftXkB Gkt/A nkg; ftu o+tK^fw+tK j?,go eJh fJbkfenK ftu fJBQK b'e^BkNeK ;zpzXh e[MtZyosk th fdykJh fdzdh j?.

T[go'es pj[s ;ko/ b'e^BkNeK ftu w[y"N/ns/ d/th^d/tfsnK d/ gqsheK dh tos'A th ehsh iKdhj?. b'e^BkNeK d/ nk:'iB dh \k; fsnkoh ftP/Ptor tZb'A ehsh iKdh j?. fsnkoh ftu ;zpzfXs w[y"N/ns/ b'e^;kIK B{z ;ikfJnk, ;tkfonk iKdk j?. jEbhuouk dk ;zpzX fjwkub ftu gqufbs b'e^ozrwzuGrs ’s/ e/Adfos j?.

wzfBnk iKdk j? fe fjwkub d/ b'e^ozrwzu 's/;[nKr, fynkb, B"Nzeh, y/bQ, swkPk nkfd b'e^BkNo{gK dk gqGkt fojk j?. b'e ns/ BkNe d' PpdK d/;w{j Gkt L :[ZrK :[ZrK s'A ubdk nk fojk gqufbs o{gj?. b'e fJe ftnkge Ppd j'D eoe/ fJ;dh ;hwKfgzv, Bro, gqKsK nkfd sZe jh ;hws BjhA ehsh ik;edh pbfe ;z;ko Go ftu fJj b'eK d/ ihtB Bkb;zpzfXs ns/ b'eK d/ wBK ftu tZf;nk j'fJnk j?. b'eGkt/A gVQ/ fby/ iK nBgVQ j'D, fgzvK ftu fJ; gozgok

y'i fBpzX fjwkub dk b'e^ozrwzu L Grspbihs e"o

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 33

Page 36: pratimaan april-june 2011

dk UBk jh wjZst j?.fjwkub d/ eKrVk gqKs ftu Grs

b'e^ozrwzu dk ;zpzX Xkofwe wB"sK (wzBs) Bkbi[fVnk j'fJnk j?. fJj wB"s e'Jh th j' ;edh j? fit/Agqd/; rJ/ dh tkg;h, ftnkj^Pkdh, w[zvB, gq;{sk ns/fsZE^fsT[jko nkfd wzBs g{oh j'D ’s/ Grsb'e^BkNe eotkfJnk iKdk j?. fJ; b'e^BkNe dhT[sgsh b'e ftPtkP, b'e^gqubB, Xkofwe^o{VQhnK,b'e^gozgoktK, tho g{ik, wB'oziB Bkb ;zpzfXs,fsZE^fsT[jko ns/ ;[y^d[y Bkb ;zpzfXs nkfdXkoBktK d/ ftu'A j'Jh wzBh iKdh j?. Grs dk e'Jhfb\sh o{g Bk j' e/ tX/o/ w"f\e o{g gqufbs jB. wzBsg{oh j'D 's/ gotko d{o B/VQ/ dh Grs wzvbh sZe gj[zug?dk eoe/ v/o/ d/ w[yhJ/ (v/o/dko) GrshJ/ e'b p/Bsheodk j? ns/ ;kJh ti'A e[M g/urh oew d/ nkT[Adk j?.fgzvK d/ b'eK sZe id'A Grs BkN j'D dh \po c?bdh j?sK b'eK ftu Grs t/yD dk ukn mZfbQnk BjhA iKdk.b'e ezwK s'A EZe jko e/ nkJ/ th Grs t/yD dh fJZSkoZyd/ jB.

Grs b'e^ozrwzu B{z w[Yb/ ;fwnK ftu BebiK ;tKr dk jh o{g wzfBnk iKdk ;h. fJBQK ;tKrKftu ;EkBe eEk^ejkDhnK, fwZEK, dzs^eEktK ns/bZS/dko ;ztkd j'D ekoB Grs b'e^ozrwzu ;dhnK s'AdoPeK bJh Gog{o wB'oziB dk ;kXB pfDnk fojkj?.

Grs b'e^ozrwzu d/ ebkekone;o fBwB ikshnK fit/A MhAto,;kj;h, otdk;hJ/, i[bkj/, fMT{onkfd j[zd/ jB.3Grs b'e^ozrwzu ftu fJ;sohnK dk nfGB?

g[oP jh eod/ jB. Grs ftu fBZehnK fBZehnKxNBktK ns/ eEk^ejkDhnK B{z GrshJ/ MkehnK dk BKd/ fdzd/ jB. Grs b'e^ozrwzu dh g/Pekoh eJh tkofJe s'A tX/o/ fdB th ubdh ofjzdh j? s/ fJ; dhg/Pekoh ;koh ;koh oks j[zdh ofjzdh j?. nfijh jkbsftu eEk^ejkDhnK ftu tkXk j[zdk ofjzdk j?. Grsdh g/Pekoh ;w/A feqPB bhbQk d/ nfGB? s'A pkd b'eKftu gqufbs GrsK ns/ ;{ophoK dhnK eEk^ejkDhnK's/ nXkfos BkNe th y/v/ iKd/ jB. fit/AL

gqjbkd Grs, ;Zs:tkB ;kftZsoh,o{g^p;zs, g{oB Grs, ;Zs:tkdhjohPuzdo, nwo f;zx okm"o,nfGwB:{ nkfdb'eK ftu g;zd ehs/ ikD tkb/ ftfPnK B{z

GrshJ/ nkgDh ndkekoh Bkb tZyo/ jh nzdkI ftudoPeK d/ ;kwQD/ g/P eod/ jB. tZyo/ tZyo/ BkNeKftu fjwkubh rkfJB, ;zrhs ns/ BkuK Bkb fJ;dhg/Pekoh B{z j'o th wB'ozie pDkT[Ad/ jB. fJE/ fJerZb j'o th ;gZPN ehsh ikDh pDdh j? feT[Afe Grsdh ;G s'A tZX N/e T[;d/ ftd{Pe, w;\o/ gkso s/ oZyhiKdh j?. doPeK dk ;G s'A tZX wB'oziB ftd{Pe B/AeoBk j[zdk j?.

Grs dk ebkeko nfGB?, ftnzr,gqj;B ns/ fe;/ jZd she nPbhbjoesK ftu fBg[zB j[zdk j?.5ftd{Pe fJBQK ;kohnK y{phnK eoe/ jh

doPeK ftu fyZu dk ekoB pDdk j?. GrshJ/ nkgDh;{M ns/ doPeK dh fdbu;gh nB[;ko ;[tKr xVd/jB. Grs ftu j;kT[D dh ebk okjhA nkw ftneshd/ pokpo sZe gj[zuD dh e'fPP ftu w;\o/ B{z;XkoBsk Bkb'A tZyok o{g XkoD eoBk g?Adk j? sK i'b'eK ftu fdbu;gh ns/ fyZu dk ekoB pD ;e/.

Grs dk iBwdksk Pqh Grtsgq;kd B{z wzfBnk iKdk j?. pj[s;wK gfjbK Grts gq;kd B/Afynkbh bktDh ftu fJe ;tKrfbfynk. fi;dh g/Pekoh T[gozsT[;B/A d; jIko o[gJ/ ns/ ;oekos'A wkB^;BwkB gqkgs ehsk. T[jh;tKr nZr/ uZb e/ Grs d/ BK Bkbgqf;ZX j'fJnk.6

fJe j'o jtkb/ nB[;koGrs dh P[o{nks eK;h okw B/Aehsh. eK;h okw gfjbK ;kX{nKtkbk ihtB fiT{A fojk ;h ns/wzdoK ftu Grsh GktBk d[nkokGiB rkT[Adk ns/ tid ftu BZudk;h. fco eK;h okw B/A ;wK gk e/BZuD ns/ rkT[D B{z jh nkgDk feZskpDkfJnk ns/ (wzdoK s'A pkjo)fgzvK ftu ik e/ rkT[D bZrk. f|oj"bh j"bh ok;XkohnK Bkb obfrnk.7GiB rkT[D tkb/ rtZJhJ/ (i' fBqs th eod/)

B{z ok;XkohJ/ fejk ik ;edk j?. fJ;sohnK dh irQkok;XkohJ/ rZGo{BZfunk eod/. GrshJ/ ns/ ok;Xkohj? ftu fJe' tZyosk j? fe GrshJ/ Grsh GktBk d/GiB rkT[Ad/ j'J/ Bkb Bkb BZud/ th jB go ok;XkohJ/

44

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 34

Page 37: pratimaan april-june 2011

e/tb ;tKr God/ jB. T[jBK bJh Io{oh BjhA fe T[jGrsh GktBk tkb/ GiB jh rkT[D. ;wK gk e/ b'efJBQK B{z y[Ph d/ w"fenK 's/ BZuD, rkT[D bJh th p[bkT[DbZr rJ/. Grs wzvbh dh nkU^Grs tZb ftP/PfXnkB fdZsk iKdk j?. fiZE/ Grs dh g/Pekoh ehshikDh j[zdh j? T[E/ gotko tZb'A ;Ze/^;zpzXhnK ns/doPeK B{z G'iB dk fBT[Ask fdZsk iKdk j? go ;G s'AtZX, Grs wzvbh dh (;/tk GktBk nXhB) nkU^Grsehsh iKdh j?. Grs b'e^BkNe dh g/Pekoh ne;ooks ;w/A ehsh iKdh j?. Grs wzvbh d/ nkT[D 's/gotko tZb'A Xkofwe ftXh^ftXkB Bkb wzvbh dk;tkrs ehsk iKdk j?.

wzBs nB[;ko g{ik (GktL gqPkd iK fwfEnkG'iB) gekT[D dh o;w ehsh iKdh j?. d/th^d/tsk dhg{ik^nouBk s'A pkd pkpk gho^tho ih B{z g{ik dkgqPkd uVQkn e/ gfjbK ‘Grs' dh BkNe^wzvbh B{z ns/pkd ftu nkJ/ wfjwkBK B{z G'iB go'f;nk iKdk j?.Grs wzvbh xo d/ ftjV/ ftu jh e'Jh y[ZbQh EK t/y e/wzu pDk b?Adh j?. wzu bJh e'Jh ftP/P gqpzX BjhA ehskiKdk. xo ftu'A e'Jh wzih (ukogkJh) b? e/ T[;B{z fJegk;/ yVQh eoe/ T[;dk rohB o{w (Ujbk) pDkfJnkiKdk j?. wzu bJh y[ZbQ/ ftjV/ ftu X{Dh pkb bJh iKdhj? sK fe fJ;d/ fszB gk;/ doPe p?m ;eD. nrBh d/eJh ekoB dZ;/ iKd/ jB. eJh jkbsK ftu ;[rzfXs;wZroh dkj eoB dk th fotki j? sK fe tksktoB;[rzfXs j' ;e/. ;odh ftu fBZx dh tos'A wzBh ik;edh j?. nrbh ;Zu p'bD bJh ;kyPh th wzBh iKdhj?. nrBh d/ X{zJ/ Bkb wZyh, wZSo dh nbkws th d{oGikT[Dh ;wMh ik ;edh j?. tZvk ftjVk Bk j'D dh;{os ftu Grs b'e^BkNe dh g/Pekoh bJh y/s, e'Jhy[ZbhQ EK, wzdo dk ftjVk, u"okjk iK toKv/ nkfd B{z thwzu d/ o{g ftu tos fbnk iKdk j?.

id'A ;ko/ doPe fJeZm/ j' iKd/ jB sK wzu d/fJe gk;/ ;XkoB gfjokt/ ftu ;kfIzd/ spbk,jow'Bhnw ns/ Y'b Bkb tZy^tZy X[BK tikT[Ad/ j'J/rkT[D brd/ jB. gjkVh fJbkek j'D eoe/ fJE/ ;kIKdh nktkI r{zidh j? s/ d{o sZe gsk bZr iKdk j? fe B/V/jh fe;/ EK Grs g/P ehsk ik fojk j?. spb/ dh r{zid{o d{o sZe ;[Ddh j? ns/ tZyoh soQK dk o'wKfue wkj"bg?dk eodh j?.

Grs b'e^ozrwzu d/ nkozG ;w/A Grs wzvbhd/ r[o{ih (fBod/Pe) tZb'A nrBh dh g{ik T[gozsdoPeK ftu r[V iK gskf;nK dk gqPkd tzfvnk iKdkj?. Grs dh ;cbsk bJh rD/P ns/ ;o;tsh dh g{ik

d/ o{g ftu wzrbkuoB ehsk iKdk j?. fJZE/ fJj rZb;gZPN eoBh pDdh j? fe

jB/o/ B{z d{o eoB bJh T[FZuh irQk s/ftjV/ d/ ftueko s/b dk Gfonkpj[s tZvk dhtk th irkfJnk iKdkj? fe;/ ;w/A po'ik GohnK uhbQdhnK ;'NhnK B{z th wPkb pDk e/tofsnk iKdk ;h.

ni'e/ ;w/A bkbN?B, r?; iK fpibh o'PBh dh tos'Aehsh iKdh j?

Grs d/ gksoK dh frDsh nZm s'Ad; sZe j[zdh j?. fJ; ftu fJegkso jh fJe s'A tX/o/ feodko thfBGk b?Adk j?. feqPB, r'ghnK,uzdoktb wfjoh (r[ioh), gkyzvh;kX{, u"Aehdko, f;gkjh, nkdoPpZuk, fsnkrh, dkBh ns/ thoXhookik, okDh, foPh, d/tsk nkfdfJ;d/ gkso jB.8Grs dk w[Zy gkso wB;[yk j?. i' eEk ftu

ozr Godk j? ns/ BkNe dh eEk B{z rsh fdzdk j?. fJjnkgD/ u[bp[b/ p'bK Bkb c[bMVhnK ubkT[Adk j? ns/jk;/ dh Sfjpo bkT[Adk j?. wB;[yk w;\o/ dh G{fwekfBGkT[Adk j?. Grs ftu wB;[yk ns/ r'ghnK jh ;ko/doPeK bJh fyZu dk e/Ado pDd/ jB. wB;[yknukBe wzu 's/ nihp fe;w dk gfjoktk gfjo e/gqrN j[zdk j?. f;o T[FZs/ bzwK N'gk, w{zj T[FZs/ ekb/^bkbns/ fuZN/ dkr^XZfpnK dh o{g^;Zik, jZE ftu pK; dhd' ckVQ SVh, e[os/ dk rbwk fgZS/, gkNh g?AN Bkb wzu's/ nk e/ pV/ jh nihp Yzr Bkb jkt^Gkt ns/nzr^w[doktK pDkT[Adk j'fJnk BZudk^NZgdk j? ns/doPeK dk fXnkB fyZudk j?. Gkt/A wB;[y/ (wy"bhJ/)dk Grs dh fotkJsh eEk Bkb e'Jh ;zpzX BjhA j[zdk,go T[jdk feodko fe;/ B{z th tkX{iK p'Mb BjhAikgdk, ;r'A doPeK (\k; eo pZu/ ns/ n"osK) bJhfdbu;gh dk ekoB pDdk j?.

Grs d/ ndkekoK B{z doPeK d/ wB'oziB bJhg{oh y[ZbQ j[zdh j?. Grs BkNe dh g/Pekoh id'Auow;hwK 's/ g[Zidh j? sK ftd{Pe wB;[yk ns/ T[;d/Bkb e'Jh j'o gkso g{ik dh Ekbh b? e/ doPeK ftux[zwd/ jB ns/ t/b d/ o{g ftu fJBkw jk;b eod/ jB.t/b (fJBkw) d/D tkb/ ftneshnK (dkBhnK) d/ BKtKdk t/otk (Grs BkN o'e e/) b'e^BkN dhnK gzeshnKtKr rkT[Ad/ j'J/ ;G B{z ;[DkfJnk iKdk j? ns/ fi;

8

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 35

Page 38: pratimaan april-june 2011

dkBh ftnesh B/A t/b d/ o{g ftu tZX fJBkw fdZsk j't/T[; d/ BK B{z ;kIK dh rVrZi ftu tko tko rk e/ thd[jokfJnk iKdk j?.

Grs ftu feqPB bhbQk dk ;Kr P[o{ s'A b? e/rJh oks sZe uZbdk j? pkeh d/ jk;/ tkb/ i[wb/ ns/;Kr pkd ftu g/P j[zd/ ofjzd/ jB. fe;/ th ;'jD/ pZu/ B{zfeqPB pDk e/ wzu ’s/ nk;B pDk e/ pZu/ B{z fpmkfJnkiKdk j?. r'ghnK ns/ fJe s'A tX/o/ gkso wzu 's/ nk e/GrtkB feqPB dh uoB^tzdBk eod/ j'J/ fBqs^rhs dkgqdoPB eod/ jB. feqPB^tzdBK s'A pkd ftd{Pe wzu’s/ nkT[Adk j?. fjwkubh b'e w;\o/ B{z ftd{Pe,wB;[yk ns/ vzv{ th efjzd/ jB feT[Afe T[j nkgD/ jZEftu pK; dk vzvk cVh oZydk j?. ftd{Pe tZb'A doPeKd/ wB'oziB bJh vzzv/ dh tos'A ebksfwe Yzr Bkb ehshiKdh j?. vzv/ B{z ftd{Pe dk ;jkfJe th wzfBnk ik;edk j?. r'ghnK dk rtkbk pDe/ eJh gkso fJ;B{zfeqPB GrtkB e'b gj[zuD BjhA fdzd/ go nkgDhnKdbhbK Bkb T[j feqPB GrtkB sZe nkgDh gj[zu pDkjh b?Adk j?. fJ; soQK wB;[yk Bw;eko eoe/ feqPBbhbQk d/ nfGB? bJh fgqPmG{wh pDkT[Adk j?.

feqPB bhbQk d/ gq;zr, wZyD bhbQk,dkB bhbQk, wkB bhbQk nkfd d/nfGB? Bkb doPeK B{z b[GkT[Adkj?.Grs dk bhbQk nfGB? ok; s'A gqGkfts j' e/

o[wKfue ndktK B{z gfjb fdzdk j?. ftd{Pe vzv/ d/;ze/s Bkb nfGB? eodk j? ns/ doPeK dk wB'oziBeodk j?. ftd{Pe iK w;\o/ dk vzvk fe;/ th bhbQknfGB? ftu r'ghnK d/ B?D^ByP dk toBB eodkj'fJnk jtk ftu nB/e soQK d/ fdqP ;keko eodk j?.

Grs b'e BkNe dk ;wkgB nkosh Bkbehsk iKdk j?. d/th^d/tfsnK dh nokXBk ehsh iKdhj?. fe;/ th d/ts/ dh ftP/P s/ tZyoh fe;w dh pj[s jh;'jDh Mkeh g/P ehsh iKdh j?. Mkeh dh nkosh g{o/ftXh^ftXkB Bkb T[skoh iKdh j?. Grs wzvbh d[nkokjbt/ dk gqPkd doPeK ftu ns/ ndkekoK ftutzfvnk iKdk j?. r[o{ih (fBod/Pe) tZb'A ;ko/ nkJ/ j'J/iiwkBK, wfjwkBK dk XzBtkd eod/ j'J/ Grs dh;wkgsh j[zdh j?.

fjwkub ftu Grs b'e^ozrwzu dh gozgokni'e/ ;w/A th T[t/A jh gqufbs j? fit/A ;dhnK gfjbK;h. GrshJ/ ghVQh do ghVQh fJj ekoi fBGkT[Ad/ nkoj/ jB.

10

jtkb/ $ fNZgDhnK(Endnotes)

1Hfjwkub eh b'eBkN-: gozgok L Grs

2Hfjwkub gqd/P L b'e ;ZfGnkuko ns/ ;kfjs

3H4H

fjwkubh b'e ozr5H6H

fjwkub eh b'eBkN-: gozgok L Grs7H

gzikph b'eXkok ftPt e'P8Hfjwkub gqd/P L b'e ;ZfGnkuko ns/ ;kfjs

vkH r"sw Powk ftnfEs,,gzBk 5H

vkH r"sw Powk ftnfEs,,gzBk 176

T[jhvkH Bkok:D dk; g[o'fjs,

,gzBk 68T[jh, gzBk 67vkH r"sw Powk ftnfEs,

,gzBk 24tDikok p/dh,

,gzBk 1830vkH r"sw Powk ftnfEs,

, gzBk 176

d' rIbK ^ irsko ;kbw

fco s?B{z nkgD/ jh fdb dh ;ko BjhAi/eo s/o/ fdb ’s/ e'Jh Gko BjhA

wzfIb se Gkt/A s?E'A g[Zfink B frnkgo fco th n? okjh s/oh jko BjhA

nZr B{z J/dK jo Ekt/A Bk x/fonk eos/o/ jZE ’u pz;h j? sbtko BjhA

u'oK s'A tX vodK fJjBK e'b'A w?Agfjo/dkoK ’s/ w?B{z fJspko BjhA

fJ;d/ e'b c"i s/ w?A eZbk jKT[zi fJj okik w/o/ s'A j[fPnko BjhA.

eDhnK $ fJZS{gkb

toQd/ whAj dhnK eDhnK toQ ojhnK B/w/o/ X[y oj/ fi;w s/ fsqg fsqg toQdhnK

u[zw ojhnK B/ w/o/ fJZe fJZe nzr B{zs/ w?A pkjtK T[bko e/ toQdhnK eDhnK ’u

;fj fojk tK sgPPKs fuZs j'D bJh.

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 36

Page 39: pratimaan april-june 2011

o[~s

tfoQnK pkndnZi s{z c/o :kd eok fdZs?uKdBh t/bk

c[Zb jw/Pk fyVd/ ;hebhnK wfjeK fpy/odhnKnzpo ;h Gfonk^Gfonk

sko/ ubd/ ;h Bkb BkbuzB ;'Ajdk ;h y[Pjkb

gzSh jo t/b/ rhs rkT[Ad/i[rB{z oksK o[PBkT[Ad/ ;h

wB w"ihs/ fdb ;w[zdo

okjtK ;KGdhnK ;h g?VKs/ EktK b[e'AdhnK :kdK

Gkt/A^r[bkp sK j[D th fyVd/ B/s/ e'fJbK e{edhnKgo rZb sK wB GkT[D dh j?

s{z w?B{z fJj sK dZ;s?B{z T[j o[Zs fet/A :kd nkJhid'A ;o'A d/ c[Zb fyVd/ B/.

c[Zb T[j r[bkp dkw/o/ jZEK ftZu nk frnkezfvnK B{z ;{j Bk bZr/w?A p[Zeb ftZu b[ek fbnk

g"DK B{z id fGDe gJhT[jB/ wfje B{z p[bk fbnk

wfje B/

c[Zb s/ wfje

eh ezv/eh ;{bK;G B{z jh wfjek fbnk

w?A wfje B{z g[ZfSnks?B{z ykoK Bkbyko feT[A BjhA j'Jh

wfje p'bhw?A ;[rzX jK;ZuhnK gqhsK dhwB s/ fdb dhnK ohsK dhw?A wfjekT[Dk ;kfonK B{ztknfdnK B{z s/ bkfonK B{z

pZ; w?B{z wfje jh ofjD d/.

f;|o s'A f;|o

w?A f;|o s'A f;|o j' ikDkfJZe gfoeowki' w[edh J/f;|o s'A f;|o sZes/ yb' iKdh J/do s/ nk e/ s/o/fco T[d'A g?/oK EZb/ dh IwhBw?B{z nkgDh ikgdh J/w?B{z w[Zmh Go b?D d/T[; fwZNh dh

fco i/ s{z ej/AsK iKdk j'fJnkfJZe t/o th w[V e/BjhA t/yKrkw/o/ bJh

e[M ;kjK dhnK wfjeKe[M gzvK :kdK dhnK GbhnKpZ; s{z Bk UdohAw?A sK nkgDhnK BhAdK ths/o/ ftjV/ ’u fyzvk ikT{AfJj s?B{z oks dh u[Zg s'Afco voB BjhA d/DrhnKs{z p[bkt/Arh ed/w?A nktKrk Io{ofi;w ofjs jh ;jhnktKrk e'Jh tho{g Xko e/ w?ApZ; w/o/ Bkb j[DJ/Bh d{o Bk uZbfe Gow s?B{z;Zu bZrD bZr gt/feT[Afe w?A sKf;|o s'A P[o{ jKs/ f;|o s/ jh w[Ze ikDk.

nZyo i' fbyd/ B/T[j efjzd/ BjhAj[zdk j? T[jBK nzdopj[s e[M r[ZMki' ;wkT[Adk BjhAfe;/ GkPk ’uftPkb nzpo fijkv{zxk gkskb fijk.

jZEK s/ u[Ze/;[gfBnK dh b'n Bkbed/ sK pb/ j'Dr/jZE s/o/<

T[BhAdfonK BkbBhAd dhnK rZbK BjhA eohdhnKr'fvnK Gko foVd/ ;[gB/w{zj Gko g?Dr/ fvZr.

nZyo

b'n

;[gB/

d' BIwK $ f;woihs f;zwh

d' BIwK $ ewbgqhs ;zx/Vk

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 37

Page 40: pratimaan april-june 2011

fJ~e f\nkb

:kd

T[j Bk nkfJnkw?A T[vhedh ojhjo xVhfdb d/ dotki/ tZbsZedh ojhed/ fdb XVedk fojked/ nzdo'A ezpdh ojhed/ nkgD/ f\nkbK ftZuw?A \[d s'A ;zrdh ojhT[;d/ nkT[D dk G[b/ykne;o yKdh ojhid'A th jtk Bkbgod/ B{z fjbdk d/ydhed/ fgnko w[jZps dhnK rZbKfJeZb/ eodh ojhed/ o[Z; ikD dhXweh fdzdh ojhpkfoP dhnK p{zdK s'AT[;dh y[Pp' b?Adh ojhed/ w'o Bkb'A tZXw?A M{zwdh ojhed/ w'o Bkb'A tZXo'Adh th ojhpZdb roiD s/T[;dh :kd ;skT[Adh ojhw/oh fizd B{z jo gbsVgkT[Adh ojhT[j Bk nkfJnkw?A T[vhedh ojhjo xVh dotki/ tZbsZedh ojh.

nZi c/o w?Bz{ s/oh :kd nkJhfdB uVQ/ jhp{jk yVek e/ nkJhw?A nkfynk w?A nzdo j? BjhAgo Uj c/o thnzdo tV nkJhw?A god/ Ujb/ j' e/

eftsktK $ oftzdo otkBh

T[;B{z sZfenkfe T[j s/oh :kd j?iK fe;/ j'o dhw?A :kd d/jo edw B{z gSkfDnkfe T[j s/ok j?iK fe;/ niBph dks/oh :kd B/ ;G s'A gfjbKw/oh s;tho u[ZehT[;B{z u[zfwnk s/w/oh nZy Go nkJhw/ok fdb ehsk fe w?A s?B{z dZ;Kgo w?A dZp/ edwK Bkbs/o/ fgZS/ nkJhs/oh :kd w/o/ d[nkb/ j? ofjzdhfit/A ;gDh bg/Nh oZydhs/oh d{oh dk }w BjhAw?A :kd Bkb jZ;dh jK ofjzdhnZi s/oh :kd B/ w/ok jZE cfVnks/ w?B{z ;hB/ x[ZN e/ bkfJnkw?A d/yD bZrhid'A PhP/ ’u fpzps/oh :kd dk u/jokBIo j? nkfJnks{z j[zdk ;h sKfdB pVk ukBDk ;hs/ oks ed/ jBQ/oh BjhA ;hs{z ;h id e'b sK sko/ frDB dhc[o;s th BjhA ;h j[zdhgo j[D w?A th jo okseJh tfoQnK s'Asko/ frDdh ofjzdh jK,fezB/ N[ZN/ s/ fezB/pkeh ofj rJ/ n;wkBh.

vkH ozi{ dhnK d' eftsktK

wksw

X{V

fjZ;k

P;so

gfjb/^gfjb w?AnkgDhnK r[ZvhnK dk

xo ;iKdh ;Kc/o w?A B?DK ftZu

fJZe ;[gBk ;ikfJnknkgDk xo ;ikD dk

nZi eZbQ w?AnkgD/ gsh gow/Po dk

xo ;ikT[Adh jKns/ nkgD/ ;[gB/ dkwksw wBkT[Adh jK.

tes dk nZEok x'Vkn?Bh X{V j? T[vk frnkfe e'Jh th fJB;kB w?B{z;kc BIo BjhA nk fojk

Bk wekB nkfJnkBk y/s nkJ/

w?A wK dh bkvbh Xh ;Kw/o/ fjZ;/ T[jd/ jZEK d/

T[D/ j'J/dohnK s/ y/; nkJ/

T[jBK e'b jBb|I, dbhbK ns/ soeK d/tZv/ tZv/ ns/ s/I jfEnko

go w/o/ e'b j?w'j dk P;so fJZe jh

go fco th jo tko bVkJhjkoB s'A pknd th

w?B{z bZrdk j?jzr w?A jh fiZsKrh.

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 38

Page 41: pratimaan april-june 2011

eftsk $ wbehs i"Vk

w?A sK ezXK dhnK sq/VK b[ekT[D bJhNzrhnK B/ ozr pozrhnK s;thoKt/yD tkb/ eod/ B/ rZbK P"ehB j' frnkjZ;dk jK jZEK dhnK t/y t/y behoKj[bkok fijk fwfbnk J/ wB B{zfeT[A Bk j[D j[D pdb bJhnK ikD sedhoKfd;dhnK Gkt/A Bk rb s/ g?oK ftZu gJhnKfdZshnK ikD j[D eZN IzIhoKjZe fwbD tkb/ B/ T[dw eo' ;G ob e/nk ikT[ ;G xZs tjhoKokjK ftZu pj[s fwbDr/ ;wMkT[D GNekT[D tkb/r[wokj eodhnK eo eo seohoK.

98725^34278

:ksok s/oh :kd dh $ ;B/j fJzdo whb{

s/oh :kd dh :ksok dknB{mk ;[Zy;[BZyk d[Zy;[gB/ dh G[Zys/oh :kd dh :ksok.j'PK dh otK othA ’uwZb b?Adh nk fdb ’u sVg tkbh EKikoh j? fBozsos/oh :kd dh :ksoknkT[Adh j?;kjK ’u y"o{ gkT[Adh j?iKdh iKdh w?B{z gfjBk iKdh j?;[gfBnK d/ jko;kjK B{z th wfjek iKdh j?.ufjb gfjb eodhIfjB ’u S[oh ubdhfdb ’u EK wbdhs/oh :kd dh :ksokfJ; :ksok d/ trd/ ykb B{zBZek sK s/oh S'j jh bk ;edh j?sK fe w?A c/o s'A Go iktKs/ :ksok eoK ;kj do ;kjikoh j? fBozsos/oh :kd dh :ksoks/ w/oh cfonkd dh :ksok.

93163^17356

}Ib $ nwohe v'rok

Bk T[~v n?Bk T[~uhnK jtktK d/ nzdo.fe yzio uwed/ f|IktK d/ nzdo.

id'A okth^;sb[i ’u ’oZs tr ojh ;h,sK oZp b[e frnk ;h r[|ktK d/ nzdo.

s{z feZdK eo/Ark Gbk esb w?B{z,w?A t;dk jK u"jK fdPktK d/ nzdo.

fJj j[D \[d ftd/PK ’u g[ZsK B{z s'oB,fejh wwsk ikrh j? wktK d/ nzdo.

;dkuko, wIjp ns/ okiBhsh,w?A fxfonk jK fezBhnK pbktK d/ nzdo.

w/o/ tKr o[Zy th ;[brd/ B/ PkfJd,pVk ;/e ofunk j? SktK d/ nzdo.

jK j[D wK s/ pkg{ th iktDr/ tzv/,fe tzv g? rJh j? GoktK d/ nzdo

jfoe N[ZNdk skok w/o/ ftjV/ fvrdk,pVk i'P j? efjePktK d/ nzdo.

T[j jBQ/ok $ i;pho XhwkB

T[j jBQ/okpVk nihp ;hT[;d/ BeP ;BT[;d/ nzr ;B

T[;dh w[;ekB ;hmjke/dko jk;k ;h

nkgD/ d[ZyK dk o'Dk ;hd{finK d/ ;[ZyK dk r[Z;k ;h

T[j jBQ/okpVk nihp ;h

fi; B/w/ok ukBD y'j fbnk ;h.

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 39

Page 42: pratimaan april-june 2011

gzdoK fdBK pknd jh o/yk B/ nkgD/ ozrfdykD/ P[o{ eo fds/ ;B. BthA ftnkjh nk T[; B/ gzdoKfdB she xo Bz{ y{p ;KGh ofynk. T[j ;t/o/ gzi ti/T[~mdh^d[ZX T[pkbdh, BkPsk fsnko eodh , d[gfjobJh ;pIh ukVQdh ;Z; ;j[o/ Bz[{ BkPsk eotkT[Adh ns/;kY/ ;Zs s'A gfjbk ;kok xo ;KG ;e{b B"eoh eoBfBeb iKdh .

joihs e"o pj[s y[P ;h nkgDh pj{ Bz{ fJ; soQKeofdnK t/y, Gkt/A ;[ypho f;zx d/ wB ’u'A ni/ thnca;'; d/ nzP pkjo BjhA ;B fBeb/. i;ftzdo f;zxT[BQK dk fJeZbk g[Zso ;h. joihs e"o ns/ ;[ypho f;zxgZe/ r[of;Zy ;B. joihs e"o sK d't/A t/b/ }[od[nko/ thiKdh ;h. whAj jz[dk ukj/ MZyV, T[j ed/ Bkrk BkgkTA[dh. pj[s PoXk ;h T[; dh r[o{ xo bJh .

;[ypho f;zx ;oekoh B"eoh eodk ;h. Gkt/A xZNtes j'D eoe/ o'I r[od[nko/ sK BjhA ;h iKdk go;t/o/ PkwhA gkm eoBk T[j ed/ BjhA ;h G[fbnk. fJjsK T[; dk fBZs B/w jh pD frnk ;h.

d'jK fwb e/ g[Zs B{z pj[s bkv fgnko Bkbgkfbnk. T[; Bz{ jo soQK dh ;j{bhns fdsh. fe;/ thuhI dh xkN wfj;{; BjhA j'D fdsh .

g[Zs i[nkB j' frnk. ekbi s'A phHJ/H gk; eo bJhgo T[; e'b'A fJe G[Zb j' rJh. T[j pbke ftu ofjDtkbh r[gsk gfotko dh e[Vh Bkb fJPe eo p?mk .n;b ftu T[; dk d'P BjhA ;h fJ; ftu. T[j ns/ o/ykfJeZm/ fJe ;e{b ftu gVQd/ ;B. Gkt/A ekbi sK T[BQK d/tyo/ ;B go T[BQK dk fJPe sK ;e{b dh n\hoh iwksshe gj[zufdnK gotkB uVQ frnk ;h. P[o{ ftu sKT[BQK fJ; dh fGDe she BjhA ;h g?D fdsh . T[BQK dkfgnko fJzBk u[g u[ghsk ;h fe T[BQK d'jK Bz{ jh fJ; pko/gsk ;h. Gkt/A T[j tyo/ ekbi gVQd/ ;B go xo'A pDkJ/gq'rokw nB[;ko T[j fJ; soQK N[od/ fe pkjo fBebd/jh fJeZm/ j' iKd/ ;B .

eJh tkoh sK ekbi ikD dh EK T[j fe;/ gkoeftu ik pfjzd/ iK e'Jh fgeuo t/yD jh ub/ iKd/. fJ;pko/ Bk o/yk d/ wkfgnK Bz{ gsk brdk s/ Bk jhI;ftzdo d/ xo tkfbnK Bz{ .

i;ftzdo t/yD ftu ;'jDk ;[ZByk ;h. c/o wkfgnKdh fJeZbh T[bkd. tZvk ;kok e'mh fijk g"P ekb'Bh ftuxo ;h. fJe ;XkoB fijh e[Vh Bz{ fJ; s'A tZX j'oukjhdk th eh ;h. o/yk B/ d{o dh ;'u e/ i;ftzdo Bz{nkgD/ jZE j/m eo fbnk ;h .

phHJ/ eoe/ o/yk B/ phHn?vH eo bJh. T[; Bz{

e[dosh fJe tZv/ gqkJht/N ;e{bftu B"eoh th fwb rJh.i;ftzdo B/ p?Ae d/ g/go fds/ns/ p?Ae ftu B"eoh s/ ik bZrk.

d'jK Bz{ B"eoh fwbD dh d/o;h fe gfjb i;ftzdo B/ ehsh .id'A T[; B/ ;koh rZb wK Bz{ dZ;hfJe tkoh sK joihs u[Zg eoe/ofj rJh .

o/yk T[; dh d/yh Gkbh e[Vh ;h . T[; d/ wkfgnK pko/th T[; Bz{ gsk ;h. id'A T[; B/ nkgD/ xo dh s[bBk o/ykd/ xo Bkb ehsh sK T[j T[; Bz{ fJZeh Bk j' e/ T[ZBh jhfdf;nk .

fJj ;kok e[M joihs e"o bJh \k; wkfJB/ BjhA;h oZydk go fJ; ftu fJe pj[s tZvh nVuB ;h .Gkt/A T[j d{i/ XowK Bz{ p[ok BjhA ;B wzBd/ go T[;B{z gsk;h fe fJ; ftnkj bJh T[; bJh nkgD/ gsh B{z okiheoBk pj[s n"yk j't/rk. f;y Xow *u ftPtkP oyDtkbk gsh Xow dh wo:kdk s'A pkjo ufbnk ikt/,pj[s w[Pfeb ;h.

fJj rZb eJh fdB gsBh B/ nkgD/ wB ftu jh oZyh. T[; dk j"A;bk BjhA ;h g? fojk fe fet/A rZb P[o{eo/^nkgD/ gZ[s d/ fJPe dh rZb gsh she gjz[uk d/t/.

n\ho fJe fdB gZ[s d/ pj[s I'o d/D s/ joihs e"oB/ wB pDk jh fbnk. T[j ikDdh ;h T[; dk gsh pj[sB/e fJB;kB j?. T[; B/ nZi she gsBh dh e'Jh rZbBjhA ;h w'Vh.

n?stko dk fdB ;h. S[ZNh tkb/ fdB T[j d't/Ane;o ;t/o/ jh r[od[nkok pzrbk ;kfjp ub/ iKd/;B. T[ZE/ ik e/ wZEk N/eD, d/r eotkDh, Ppd ehosD;[DBk T[BQK dk eow ;h. T[; fdB th ;FG ek;/ s'A fBpVe/ joihs e"o gsh Bz{ Bkb b? r[od[nkok pzrbk ;kfjpd/ ;o'to ezY/ e[M fuo bJh p?m rJh.

yk;k fuo sk T[j d't/A e[M p'b/ jh BjhA. go ;[yphoB/ fit/A nkgDh gsBh d/ wB dh rZb GKg bJh ;h. T[;Bz{ bfrnk fit/A joihs e[M efjDk ukjz[dh j?L‘‘eh rZb joihs e'Jh yk; rZb j?<

gfjbh tkoh ftu sK T[; B/ gsh d/ fJ; ;tkb dke'Jh itkp jh BjhA fdsk. go d{ih tkoh g[ZSD s/ fJzBkjh fejk^jK. ;[ypho gsBh d/ wz{j tZb t/yD bZrk L

‘‘ w?A nkgD/ i;ftzdo pko/ e[M efjDk ;h.@fJ; tkoh joihs fpBK o[fenK p'bDk ukjz[dh ;h

go fJzBh n"yh rZb efjDh T[; Bz{ nk;kB BjhA ;h bZr

@

;pe $ n?Z;H ;kehejkDh

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 40

Page 43: pratimaan april-june 2011

ojh.‘‘nkgDk i;ftzdo ftnkj eotkT[Dk ukjz[dk j? @,

joihs B/ p[M/ fij/ wB Bkb gsh Bz{ fejk.‘‘ b? fJ; s'A tZvh ya[Ph dh rZb fejVh j' ;edh j?, gZ[sgVQ frnk o'iarko s/ j?, i[nkB j' frnk. ftnkj sK c/oeoBk jh j? T[; dk.’’ y[Ph *u GfonK ;[ypho B/ fejkgo s[jkBz{ PkfJd gsk BjhA, T[; B/ e[Vh nkgD/ g;zd dhbZG bJh j?.@

‘‘fJj sK wkfgnK bJh j'o th ;[ykbk eo fdsk T[;B/. n;hA e[Vh bGd/, g;zd eod/, g[Zs/ B{z fdyKd/ , T[; Bz{g;zd eotkT[Ad/, e[Vh wz[v/ bJh jK eodh fezB/ ;ko/ ezw. j'D sK ;kBz{ e[M th BjhA eoBk gt/rk. MZN wzrDh s/gZN ftnkj tkbh rZb j?.@

fJ; tkoh joihs XhwhA nktkI Bkb p'bh. fJ; s'A;kc brdk ;h fe T[; d/ wB ftu gZ[s dh y[Ph tkbh e'Jhth rZb BjhA ;h. gsBh dk fJj fejk ;[D e/ e[M gbK;[ypho dk wB pbke d/ gzdoK xoK ftu x[zw frnk, goT[; Bz{ sK fe;h th xo ftu e'Jh th e[Vh BjhA fd;h.

;[ypho fpBk p'fbnK gsBh d/ fujo/ tZb t/yD bZrkfit/A gsBh d/ w{z{j'A e[Vh dk BkTA[ ns/ fmekDk ikD b?Dkukj[zdk j't/. sz{ dZf;nk HHHHHHH<@

fJ; tkoh ;[ypho B/ fJsBk jh fejk. T[j ;h^gzdoQK tkbh r[gfsnK dh e[Vh o/yk fijVh fe;h ;e{bftu pZfunK Bz{ gVQKdh j?. ;'u fe T[; dh nkyh j'Jhp'Mb rZb fJ; Bkb e[M j"bh j' ikt/rh.

;[ypho fJe ;'u fijh ftu g? frnk. T[; d/ wBftu sK fJe' rZb ;h fe T[j nkgD/ gZ[s Bz{ r[gfsnK d/fet/A ftnkj/rk. T[; dk nkgDk fJe ;wkfie ns/Xkofwe ;oeb j?. T[; d/ ;oeb d/ b'e eh efjDr/T[; Bz{. go T[; B/ pj[s e[M gfVQnk ;h. gbK ftu jhT[; B/ nkgD/ nkg Bz{ ;KG fbnk. nkgD/ wB ’u' eZY e/nkgD/ g[Zs dh y[aPh ;kjwD/ oZy bJh.

d't/A gsh gsBh yk;k fuo ;o'to d/ ezY/ p?m/ rZbKeod/ oj/. n\ho fJe c?;bk eoe/ T[Zm/ fe joihs e"or[gfsnK d/ ik e[Vh dh wzr eo/rh.

nrbk fdB S[ZNh dk ;h. xo dk ezw w[ek e/joihs ;h^gzdoQK ftu ubh rJh. ns/ T[; B/ o/yk dhwK Bkb rZb ehsh.

o/yk dh wK ubke n"os ;h. r[gsk nkg Gkt/A pj[asPohc nkdwh ;h go xo ftu gsBh dh jh ubdh ;h.joihs d/ wz{j'A nkgDh Xh d/ foPs/ dh rZb ;[D e/ nzdo'AsK T[j Gkt/A pj[s ya[Ph ;h. go fJe tkoh T[; B/ nkgD/nkg Bz{ tZvk ;kps eoB bJh fJ; soKQ do;kfJnkfit/A i/ T[j fJ; xo ftu foPsk eo/rh sK T[; dh

wip{oh j't/rh. ;kok e[M mhe mke j' frnk go ni/ thfJe pj[s tZvh nVuB ;h fi; B/ ;[ypho Bz{ w[Pfebftu gk fdsk ;h. r[gs/ e[Vh dk foPsk sK eoB bJhfsnko j' rJ/ ;B feT[Afe T[BQK Bz{ gsk ;h fe wz[vk uzrhB"eoh s/ j?, e'Jh fizw/tkoh BjhA, nkgDk xo j?. c/o Xhd/ ftnkj s/ e[M you th BjhA eoBk gt/rk. id'A feT[BQK dhnK e[VhnK bJh w[zfvnK d/ ;"d/ sK bZyK ftu jz[d/B/. go ;[ytho dh w[Pfeb sK nZv ;h. r[gsk gfotkoe[Vh d/ nkBzd ekoi eotkT[D dh EK fe;h uzr/ gzfvsgk;'A c/o/ gVQtkT[Dk ukj[zd/ ;B. ;[ypho Bz{ gsk ;hnfijk eoe/ T[j sK nkgD/ ;ko/ jh foPs/dkoK Bkb'AN[ZN ikt/rk. go sK th T[; B/ g[Zs dh y[Ph bJh e[VhtkfbnK dh fJj rZb th wzB bJh ;h.

o/yk ftnkj eotk ns/ ;[ypho dh Bz{j pD T[BQKd/ xo nk rJh. r[gsk gfotko fJ; foPs/ Bkb pj[sya[P ;h. ftnkj s'A wjhB/ pknd jh ;[ypho Bz{ g?APBfwb rJh ;h. gfjb/ gzdoK fdB xo ftu pj[s uzr/ bzx/go fJ; s'A pknd o/yk ftu pdbkt nkT[Dk P[o{ j'frnK.n;b ftu T[; dh d{o dh ukuh dh Xh fBw'AgzdoK fdBK bJh T[BQK e/ xo mfjoh. fijV/ xo ftuT[j ftnkjh j'Jh ;h T[; B/ ;Z; ;j[o/ s'A b? e/ gsh she;kfonK Bz{ Be/b gk oZyh ;h. o/yk Bz{ th T[; B/ T[jh gZNhgVQk e/ T[BQK gzdoQK fdBK ftu jh nkgD/ fijk pDk fdsk;h . fijVh o/yk o'I ;t/o/ ;kok ezw eo ns/ ;Z; ;j[o/Bz{ BkPsk eotk e/ iKdh ;h T[j j[D ezw ftueko/ SZvns/ go; uZ[e ;e{b bJh fBeb iKdh .

T[; d/ ikD pknd joihs e"o ;kok xo ;KGdh.nkgD/ bJh ns/ gsh bJh d' go"AmhnK bkjz[dh. e[MfdB j'o NZg/ sK T[; d/ egV/ X'D/ th pzd eo fds/.fp;so/ brkD/ SZv fds/ ns/ f;ZX/ wz{j p'bDk pzd eofdsk. i;ftzdo Bz{ gfjbK sk fJ; ;G ek;/ dk gsk jhBk brdk go o/yk B/ gsh Bz{ th nkgDk o{g fdtkDk P[o{eo fdsk ;h. nfijk eoB bJh d' rZbK T[jd/ wB ftu;B.

gfjbh rZb ;Z; B/ T[; Bz{ nkg wzr e/ fbnk ;h.d{i/ T[j ewk e/ gsh dk xo N'oB ftu wdd eodh ;h.mhe j? T[j Bz{ gsh fizBh sBykj BjhA ;h fwbdh ,go sKth d; jiako o[fgnk sK T[j xo ftu fbnKdh jh ;h.

;[ytho B/ sK Bw'Ph d/ wkfonK xo'A pkjo fBebDkjh pzd eo fdZsk ;h. T[; B/ sK r[od[nko/ ikDk th SZvfdsk ;h. T[j sK p; xo *u jh gkm eo b?Adk.

id'A o/yk Bz[{ t/y ns/ gsBh e'b'A ;[D e/ Bz{jdhnK eos{sK dk gsk bZrk c/o sK T[; B/ wzik jh cVfbnk. joihs e"o e'b gsh dh g?APB nkT[Adh ;h.

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 41

Page 44: pratimaan april-june 2011

42gqfswkB $ ngq?b^i{B

fi; dk p[js fjZ;k T[j gsh d/ fJbki s/ you eoBbZrh. o/yk e'b'A fJj ;G ;fjD Bk jz[dk. T[j ukjz[dh ;hfJ; g?;/ Bkb T[; d/ ;Z; ;j[ok xZN' xZN okPB sKyohdD. T[; B/ sK nkgDh foPs/dko ;j/bh Bz{ fJE'Ashe th fuZmh fbyh fdsh ;h fe id'A fpwko pzd/ B/ wojh ikDk j? c/o T[;dhnK dtkJhnK s/ g?;/ feT[A \ouikD.c/o fJe fdB HHHHHH.

joihs e"o fJeZbh ofj rJh. ;[ypho d/ dkj;;eko s/ j'fJnk you joihs e"o B/ jh ehsk.fijV/ E'V/ pj[s/ g?;/ gsh dh g?APB *u'A pu/ ;B T[j T[;B/ gsh d/ gkm nkfd s/ you eo fds/ .

;[jo/ dh w"s pknd o/yk Bz{ fJe soQK bZrD bZrk ;hfe ;[jo/ dh g?APB d/ fwbd/ ;Zs jIko o[gJ/ j[D ;Z; jhoZy fbnk eo/rh, go id'A wjhB/ dh gfjbh nkJhjoihs e"o B/ ;Zs jIko o[gJ/ Bz{j dh sbh s/ Xo fds/.o/yk Bzzz[{ nfijk j'Dk pj[s uzrk bZrk c/o nrb/ wjhB/ thjoihs e"o B/ fJ;/ soQK ehsk ns/ T[; s'A nrb/ wjhB/th HHHH.

o[gJ/ d/ bkbu *u ;Z; o/yk Bz{ uzrh bZrD bZrh.fJ; uzrh uzrh bZrD d/ Bkb j'o e[M th i'fVnk j'fJnk;h. o/yk ;Z; dk fynkb oyD bZrh. T[; Bz{ BkPs/ ftud/;h fxT[ dhnK go"AmhnK y[nkT[D bZrh. T[; bJh e'JhBk e'Jh cb co{N yohd fbnKdh.

ni/ ;j[o/ Bz{ g{o/ j'fJnK d' wjhB/ jh j'J/ ;B fefJe fdB PkwhA nukBe T[; dh d{o dh ukuh dh Xh fBzw/nk rJh.

o/yk sz{ sK pj[s y[P BIo nk ojh j?A. ;[fDnk s/ok;j[ok g{ok j' frnk. c/o s/oh ;Z; ed'A HHH<@

rZb nX{oh SZv ufjefdnK j'fJnK T[; B/ o/yk Bz{iZch gk bJh . o/yk B/ T[; dh rZb dk e'Jh jz[rkok BjhAGfonk. T[; B/ ukj d/ d' eZg pDkJ/ ns/ Bkb ykD bJhgb/N ftu BwehB Xo T[j d't/A p?m ukj ghD bZrhnK.fBw'A nkgD/ ;j[o/ xo dhnK rZbK eodh ojh.

‘‘pJh o/yk eZbQ ;t/o/ sz{ ;kv/ xo nkthA .@nukBe N[odhnK rZbK ftu T[; B/ o/yk Bz[{ e[M

fejk. fi; d/ itkp ftu Bk sK T[; B/ e[M g[ZfSnk ns/Bk jh T[j e[M p'bh .

eZbQ ;t/o/ ;kv/ gfjbK jtB j't/rk ns/ c/od[gfjo dk ykDk j?. nkt/Arh Bk sz{@.

feT[A w[Pfeb j?< ebQ sK s/oh ;e{b/ ;?e/v;?uov/ dh S[ZNh j? c/oHHHHH<

id'A d/ ;odko ih g{o/ j'J/ B/ brd? sz{ pj[s fpiah j'

rJh j?A<@BjhA fpih tkbh sK e'Jh rZb BjhA. ebQ wksk ih dh

vkeNo s'A ;kY/ nZm dh UgkfJNw?AN b? oyh j?. s?Bz{ gs?id'A d/ ;odko ih g{o/ j'J/ B/ T[BQK dh f;js \okp jz[dhik ojh j?. id'A w?A fJBQK Bz{ fejk s[jkvh wK j? s[;hA ub/ikT[ fJBQK sK ;k| BKj eo fdsh. efjzd/ pJh fJe S[ZNhnkJh j?. fJ; ftu th sz{ w?Bz{ nfij/ n"y/ ezw ftuc;kT[D bZrh j?A.@

pj[s j?okBh dh rZb j? sz{ ed s'A ;Z; dh ;/tk eoBbZrh. p[ZYk ;oho j? ikD d/ j[D. pzdk e'Jh gzi ;" ;kbKdk m/ek b? e/ sK nkfJnk BjhA. nyho Bz{ sK ub/ jhikDk j?.@ o/yk dh rZb eZN e/ fBw'A B/ fejk.

o/yk dh rZb ;[D e/ fBw'A T[; tZb t/yD bZrh. T[;Bz{ ;wM Bjha ;h nk ojh fe T[; dh ;j/bh ftu fJjpdbkt fet/A nk frnk ;h. T[; B/ sK o/yk Bz{ gZNh gVQke/ gzdoQK fdBK pknd ;Z; ;j[o/ d/ fto[ZX eo fdsk ;h. c/o fJj nfijh u/Ai feT[A< go sK th T[; B/ fjzwsBjhA jkoh ns/ o/yk e'b'A gZ[S jh fbnk ,eh rZb o/yk s/o/ wB ftu fJzBk fgnko , fJsBk ;/tkGkt, fJzBh fdnk fet/A nk rJh <@fBw'A B/ nkgDh ;j/bhdhnK nZyK ftu MkefdnK fejk.

fijV/ w/oh wjhB/ dh sB\kj s'A e[b fszBjIko jh xZN B/. id'A ;odko ih fiT[Ad/ ;h sK fJj g?;/whnK phth d't/ fJeZm/ j' you eo b?Ad/ ;B. w?Bz{ sKgsk jh BjhA ;h brdk fe ;odko ih dh fesBh g?APBj?. go j[D ;odko ih sK BjhA oj/. ;Zs jIko g?APBj[D wksk ih Bz{ fwbdh j? ns/ ;Zs jIko T[j jo wjhB/gfjbh Bz{ w/oh sbh s/ Xo fdzd/ B/. go fJj sK sd'A shejh XoBr/ id'A she T[j fiT[Ad/ B/. i/ wo rJ/ c/o HHHH<w?A sK o'I jh oZp Bz{ efjzdh jK fe j/ gqwkswk wksk ih Bz{gzi ;" ;kbK she fiT[Adk oZyhHHHHH.@

fJzBh bzph rZb nky e/ o/yk Bz{ fit/A ;kj uVQ frnk;h. T[Xo fBw'A nzdo'A fJsBh ya[P ;h fJj ;'u e/ fe T[;dk gVQkfJnk ;pe T[; dh ;N{v?AN o/yk Bz{ ni/ she thuzrh soQK :kd ;h.‘‘

‘‘BjhA pJh , w/ok nkT[Dk sK w[fPeb j?.@‘‘

’’

‘‘

‘‘fJ; soKQ Bk efj fBw'A w?A sK oZp Bz[{ fJj' ejKrh fe wKih gzi ;" ;kbK she fiT[Ad/ ofjD. @

‘‘ekjdk fgnko fBw'A , ekjdh ;/tk ns/ ekjdhdfJnk. s?Bz{ sK gsk ;odko ih Bz{ g?APB d/ ;Zs jiakoo[gJ/ fwbd/ B/

098111^37369

Page 45: pratimaan april-june 2011

y[de[;ah fJe u[g dh (1993),p[ZX p/j''Pj(1998),pkoh e'jh dhtk (2003) s'A pknd joftzdoGzvk dh fJj u"Eh e ft^ feskp j?. joftzdo Gzvkbdh eftsk vz{zx/ GktK tkbh j?. T[;dh eftsk do Bk;so dk e'ok Bjh gVkT[Adh ;r'A nzXeko d/

fybk| P;sopZX jz[dh j'Jh Pesh kbh u/sBk dh Gk k*u p'bdh j?. T[j XkVth ;fwnK nZr/ jfEnko BjhA;[ZNdk ;r'A w?dkB ftZu VQe/ ;kwokih skes Bz{ t kodkj'fJnk ;kX o wBZ[y ns/ feosh tor dk esh kbh

w?B pDdk j?. uorkjK s'A gko dk w?Nkcao ftwzvh d nK ;kwokih BhshnK Bz{ u/sBk dh fdq;aNh s'At/yD s/ ;wM dk ;ze/s f;ob/y j?. joftzdo Gzvk dheftsk ;kwokih tosko/ Bz{ nkgDh wjhB fdq Nh s'AgeVB ftZu f;oca ekw:kp jh Bjh jz[dh ;r'A fJ;kVth tosko/ fybk fJe ftukoXkoe fvc?A; th

pDkTdh j?. T[j nkgDh eftsk w";w Bkb r[c okjhu[c/o/ g;o ojh bzwh uZ[g d/ fybk Z[X dk n?bkB eodkj'fJnk nkydk j?L^fJj e'jo/ dk bwe frnk w";wPpdK d/ cVcVkT[Ad/ yzGK s/ p?m iKdk j?PpdK dhnK ez{iK Bz{ fBZx/ gkDhnK d/ okj G[bk fdzdk j?

T[;dh eftsk ftPtheoB d/ XkVth :[Zr ftZuwzvh dh bg/N ’u nkJ/ j'J/ ;zt/dB;hb wZB[y dh t/dBkgqrN eodh j/?. fJ; eftsk okjhA fiZE/ eth ihtB dhncaok scaoh Bz{ Bt/A noE d/D d/ nkjo ftZu j? T[E/ BkbdkoPfBe GNeD ’u'A pkjo nkT[D dk n?bkB th eodkj?. T[;dh eftsk ‘o"Ar Bzpo’ pIko d/ fJ; rb?wo Go/:[Zr ftZu pzd/ nzdob/ ybkn Bz{ pj[s jh gqGkt;kbh YzrBkb g/P eodh j?. joftzdo Gzvkb dh eftsk ;wekbhwBZ[y d/ nzdob/ sDkn d/ Bkb Bkb pIko d/ P'o Bz{ pj[sjh eNkyPh nzdkI ftZu g/P eodh j?. T[j gz{ih dhnKGqKshnK tkb/ rb'pb fgzv ftZu nkgD/ ;t? dh sbkPeoBk ukjz[dh j?. T[j fJZe y'bQ sZe ;hws eo fdZsh rJhfizdrh bJh rshPhbsk dh sbkP *u j?L^e'Jh BjhA iKdktofis fdPktK Bz{ fwbDw?A gsk BjhA feZE/ jK<bZG fojk nkgDh po;ksw?A fJeZbk BjhA ghAdk dko{

gdkoEtkd dh nzBQh d"V *u fiZE/ wBZ[y fJe

d{i/ Bz{ bskV e/ nrKj bzxD d/ nkjo *u j?. nfijh;fEsh ftZu T[j fJZe Nkg{ tKr nkJh;'b/;aB G'rdkfJeZb Bz{ nkgD/ wZE/ s/ ebrh tKr ;ike/ ;dhth ;|o s/j?L^w?A fJeZb Bz{;[Zeh o'Nh tKr G'o ^ G'o yKdk jKnkgD/ E[Ze u'Abj{ dk ;tkd bZGD dh e'fPP eodk

joftzdo Gzvkb dh eftsk nkg' nkgDhfJeZbsk wBZ[y Bz{ wBZ[y Bkb'A s'V e/ wPhB dk fJZe fjZ;kpDk fdZs/ rJ/ wBZ[y dh wkBf;e ghVk Bz{ pj[s jhwkofwe Yzr Bkb fpnkB eodh j?. joftzdo dh eftskd/ ;o'eko tZv/ jB. T[j wzvh d/ dwBuZeo d/ fxo/ wZB[ydh sqk;dh d/ Bkb Bkb T[; bJh e'Jh okj th ftT[AsdkBIo nkT[Adk j?.ub' nkg'^nkgDh fJZebsk Bz{nkg'^nkgDk Mzvk pDknkg'^nkgD/ w;se *u bfjok d/JhJ/

joftzdo Gzvkb dh eftsk ftPth ;o'ekoK Bz{wkBttkdh fdq;aNh s'A fuZsoB ftZu w'joh G{fwekfBGkT[Adh j?. T[;dh eftsk ftZu fJZe tzrko j? s/ fJZeroI th. T[j b'eK Bz{ T[BQK d/ ;kfjs ;fGnkuko ns/fwZNh s'A ftotk eo d/D tkb/ ;kwokih b[N/fonK fybkcanktkI p[bzd eodk j'fJnk fbydk j?L^w?A GZ[yk jKp[ZP w?Bz{ o'Nh dh ;aeb dk n?Nw fdzdk j?nkydk j? n?Nw th o'Nh jz[dk j?sz{ o'Nh ykJ/Ark sK S'Nk ofj ikJ/rk w/ok poro@

joftzdo Gzvkb dh eftsk PeshPkbh u/sBkdh GkPk *u p'bdh j?. T[;dh eftsk d/ ;o'eko ftPkbekfte gjz[u tkb/ jB. T[;dh eftsk Ppd dh Peshgqsh ;[u/s ns/ u/sB ofjzdh j?. joftzdo Gzvkb dheftsk ftPt wzvh dhnK e{NBhse ukbK ns/ dzGhfeodko Bz{ pj[s jh eNkyPh bfji/ ’u fpnkB eodhj?. fJ; soK uokrkj s'A gko gzikph eftsk dk jk;bpDdh j'Jh gzikph eftsk ftZu eJh Bt/A nk:kw f;oidhj?.

‘ Z ’? Q A

b kP

P gkm QP P

y K zrk B P P

;g'e; Pth

D bP

X |[A sr{ A

| :

uokrkjK s'A gko $ joftzdo Gzvkb

^vkH w'jB fsnkrh9814479150

g[;se fothT{

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 43

Page 46: pratimaan april-june 2011

pbtho gotkBk gqfsGkPhb b/ye j? fi;Bz{;wekbh gzikph rbg ns/ eftsk d/ y/so ftu w[Zy ^Xkok b/yeK dh Paq/Dh ftu frfDnk iKdk j?. ftukonXhB g[;se T[;dk BtK Bktb j?fi; ftu b/ye B/ nIkdh s'A fgS'A gzikp d/ ;wkfiegqpzX ftu nkJh spdhbh d/ pj[ gosh gqGktK Bz{ o{gwkBehsk j?. Bktb ftu fgzv dh fJekJh Bz{ nkXko pDk e/b/ye B/ o{; ftu ;wkitkdh e?Ag dh ;Ekgsh d/ gzikpT[~s/ gJ/ gqGkt, gozgoe nkdoPK s/ ihtB w[ZbK dk BthAu/sBk Bkb Neokn, pdbd/ t;s{ :EkoE ftuT[GohnK fJBebkph bfjoK, b'eK dh nkofEe s/;wkfie dPk nkfd Bz{ ftP/P fposKs gqpzX ftu pzfBQnkfrnk j?. Bktb dk fposKse Xoksb thjthA ;dh d/u"E/^gzit/A djke/ s'A ;Zst/A nZmt/A djke/ sZe c?fbnkj'fJnk j?. n;b ftZu fJj ;wK gzikp dh ftP/P oki;hns/ ;wkih u/sBk tkbk ekb j?. fJe gk;/ ftPt gZXos/ ;wkitkdh u/sBk d/ c?bkn ekoB fwjBseP s/ dZp/e[ub/ b'eK dh nkofEe wzdjkbh Bz{ f;;Nw dhdwBekoh Bhsh Bkb i'V e/ fJBebkph bfjoK dh;Ekgsh dk o;sk gZXok j' fojk ;h d{i/ gk;/ nzro/iK dhr[bkwh G'r e/ iBsk Bz{ fwbh BthA nIkdh T[jBK d/;[gfBnK s'A e'jK d{o j'D d/ Bkb BthnK ;wkfie s/nkofEe ;wZf;nktK b? e/ nkJh ;h. gzikp d/fJfsjk;e gq;zr ftu nkIkdh gqkgsh s'A Be;bpkVhbfjo d/ c?bD sZe dk ;wK ftP/P ;wkfie spdhbh dk;{ue j? s/ b/ye B/ jEb/ Bktb ftu fJ; spdhbh d/f;ZfNnK Bz{ fujBs eofdnK gzikph ihtB :EkoE d/ftfGzB gk;oK Bz{ fdqPNwkB ehsk j?.

jo/ fJBebkp d/ wko{ n;o c?bD s'A gfjbKgzikph ;wki gqpzX j/mbk wZB[y ;wkitkdh u/sBk dkgqGkt ep{b uZ[ek ;h ns/ wPhBheoB, T[d:'rheoB s/BthA seBhe s'A T[sgzB j'Jh BthA nkofEe ieVpzdh Bz{;wMDk s/ wro'A fJBebkph u/sBk d/ jZe ftZu G[rsDkT[;dh ifjBhns dk fjZ;k pD frnk ;h. b/ye T[; d"od/ fgS'eV ftu'A nkgD/ Bktb dk eEkBe u[D e/;wkitkdh ftukoXkok d/ gzikph wB ftu j'J/ dyb s/fJ;d/ d{o ;EkJh gqGkt dk rbgh^ o{gKsoD eodk j?.

d[nkp/ dh fposKse b'e/b s/ T[;fonk BktbhfposKs fgzv d"bsg[o d/ ;wkih ;zrmB Bz{ nkXko pDke/ nkIkdh T[gozs nkJhnK G"fse spdhbhnK s/ b'eK d/wkBf;e pdbkn Bz{ ftP/P nKufbe GkPk Bkb

fdqPNwkB eodk j?. Bktb ftu p/PZe e'Jh gksoT[GZot/A o{g ftu fposKs bVh s/ nkgDk gqGkt BjhASZvdk go fgzv dh ;zrms fJekJh ftZu ofjzd/ tZy ^tZynkofEe ;wkfie torK d/ gkso nkgDhnK nkgDhnKPq/DhnK dh rbgh gqshfBXsk eod/ jB.

Bktb ftu bZyk fe;kBh Pq/Dh d/ T[; tor dkgqshfBX j? fijVk n;|b y/sh dk ;zskg G'rdk BfPnKftu rbskB j' e/ Bk f;o| gqpzX dh b[ZN y;[ZN dk fPekojz[dk j?, pbfe nkgD/ gfotkoe d[ZyK ftZu th tkXkeodk iKdk j?. jo/ fJBebkp s'A gfjbK dh i? itkB i?fe;kB d/ ny"sh BknfonK tkbh fe;kB bfjo fet/Arohph p/o[Irkoh BP/y'oh s/ gfotkoe eb/PK ftZu c;/gzikph fe;kB bJh d[ZyK dk gjkV pDdh j?. fiZE/ p\Pk,froXkoh tor/ ;{d\'o pkDhJ/ fwjBseP b'eK dhPo/nkw b[ZN^y;[ZN eod/ jB, dk fIeo b/ye B/ Bktbdh fposKse^ukb d/ nzr^;zr oZy e/ ehsk j?. fJ;/b'N{ fBIkw dk d{ik e/Ado b'e^u/sBk Bz{ otkfJsh Xowftu pzBQ e/ T[;d/ d[ZyK sebhcK Bz{ eow f;XKs dhfcbk;ch Bkb i'VBk j?. Bktb ftu ;'Yh gksPkjny"sh ;kX ;zs s/ j'o Xkofwe nkr{ b'e^o'j Bz{ gzqpXfybkc fJei[ZN j'D s'A o'ed/ s/ ny"sh o;wK^ohsK ftZugk T[jBK dk wkBf;e ;'PD eod/ jB, Bktb dk shikftukoXkoe B[esk gzikph ;wki ftZu n"os d/ dwBw{be ti{k dh fposKse ftu rbgh ^fBPkBd/jh Bkbi[fVnk j?. p;zs e"o, g[Pgk, puBh nkfd n"os gksoT[jBk jkPhnkrs ;w{jK ftu ftuod/ n"os d/ ;'PDdhnK ftfGzB gosK T[xkVd/ jB.

Bktb dh nB: g[oyh P?bh d/ wkfXnw Bkb b/yeeEk^ebk d/ ;wkfie ;zdoGK Bz{ c'e;hfeqs eodkfijVk nfjw B[esk T[mkTA[dk j? T[j j? o{; ftZu;wkitkdh ;EkgBk d/ Gkos (gzikp) T[~s/ gJ/ gqGkt s/fJZE'A dh ;wkih ^ ;fGnkukoe ;zouBk ftu T[; ftP/PftukoXkoe fuzsB dh gq;zfresk. Bktb ftZu r[ow/bBK dk gkso efwT{fB;N gkso j?, fijVk w[Ikok bfjod/ ekH d;"AXk f;zx tor/ nkr{nK Bkb fwb e/ fe;kBKy/s wid{oK s/ dfbsK d/ jZeK bJh gzikp d/ ikrhodkohgqpzX Bkb NZeo b?Adk j?. fJ; NZeo d/ nB/eK rbgh^gq;zr f;oi e/ b/ye fJBebkp nkT[FD dh EK nkJh T[;p"fXe ikfrqsh Bz{ jh wkoe;tkdh y/w/ dh gqkgsh wzBb?Adk j? fi; Bkb gzikph wkBf;esk ftu'A Xow dk nzXftPtk;h dyb xfNnk, gqpzX dh dwBw{be Bhsh;kjwD/ nkJh, b[ZN^y;Z[N d/ pdbd/ ;wheoD gsk uZb/

rfjo uVQh n;wkB

rfjo uVQh n;wkB $ pbpho gotkBkg[;se fothT{

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 44

Page 47: pratimaan april-june 2011

s/ e[b fwbk e/ ihtB :EkoE Bz{ ftfrnkBe Yzr Bkb;wMD tkb/ m'; ftukoXkoe fuzsB dk iB^wB ftZugqt/P j'fJnk .

Bktb d/ fposKs eqw ftZu ssekbh ekb ^yzvnB[;ko w[oZp/^pzdh d"okB gNtkohnK tb'A b[ZN^y;Z[Nfe;kBK f;o Pkj{ekoK d/ uVQd/ eoi gzukfJs oki s'Ag?dk j'Jh g/Av{ XV/pzdh, fJBebkph bfjoK Bkb i[V/;EkBe gq;zr, jo/ fJBebkp dh nkwd ;w/A y/sh y/sodhnK spdhbhnK, B"i[nkBK dhnK wkBf;e o[uhnK dkpdbkn, efwT{fB;NK d/ f;XKs s/ ftjko ftu P[o{j'fJnk gkV, f;Zfynk gqpzX dhnK spdhbhnK gfotkoed[yKs d/ pdbd/ ;o{g nkfd Bz{ o'fue P?bh ftu g/Pehsk frnk j?.

b/ye Bktb ftu fgzv dh g[oksB ;zrms fJekJh Bz{b'eK dh g/Pkrs ;KM Bkb i'V e/ d/ydk j?. okw fdZsk d/g[Zso Xowtho dh nkNk uZeh s/ j'o ;fj Xzd/ gzikp d/S/t/A, ;Zst/A djke/ dh feZskeko ;KM s/ g/Av{ ;o{g Bz{do;kT[Ad/ seBhe d/ gqt/P s'A g{opbh b'e ;KM d/ gk;kog/P eod/ jB. fJ;d/ Bkb Bkb g/Av{ tkstoD dhnKw";wh spdhbhnK, g"D gkDh d/ pdbkn, oZ[sK d/ j/o c/oBz{ Bktb dh nKufbesk d/ gq;zr ftu g/P eofdnKb/ye nkgD/ ftneshrs nB[Gt s/ ftuko^irs Bz{nkXko pDkT[dk j?. fposKs eqw dk bfjik ;XkoB s/nB: g[oyh eEk^i[rs ftu j?. tkoskbkgh ozrsfposKse^t/ot/ :EkoEe xNBkth ftXkB nKufbeGkPkJh u/sBk ftP/P ns/ gksoK d/ :Ek:'r wB' t/rBktbeko d/ nB{Gt s/ ftukoXkoe Xoksb Bz{fdqPNr'uo eod/ jB.

ftPtheoB d/ w"i{dk gq;zr ftZu ;wekb dhnKsb\ jehesK s/ b[ZN^y;Z[N d/ Bt/A ;wheoD g?dk j'D s/nfijhnK ;kfjfse feosK Bk f;o| ftukoXkokJhfuzsB d/ BthB ;zdoGK Bz{ o{gwkB eodhnK jB, pbfefBeNekbh fJfsjk; ftu nfij/ fuzsB dh G{fwek s/fJ;dk ;wekbh u/sBk s/ n;o dk th g[Bo w[bKeDeodhnK jB.

^g'qH i/Hph ;/y'A94175^86028

‘okjh EkoK d/’ dbihs frZb dk nZmtK ekft;zrqfj j?. fj; g[;se ftubhnK pj[shnK ouBktK;wkfie edoK ehwsK d/ gZy B{z T[GkodhnK jB ns/gkmeK B{z nfrnkBsk s/ nzX ftPtk; d/ fuZeV ’u'A r'dhu[Ze e/ pkjo e~YD dh e'fPP eodhnK jB. fBo;zd/j,;wki B{z ;/X d/Dk, dbihs d/ ihtB dk T[d/P pD u[Zek j?.

fJ; g[;se ftubhnK eJh ouBktK, yk; eobx{ eftsktK B/ w/o/ wB ’s/ vz{xk gqGkt SZfvnk j?. eJhbx{ eftsktK sK }Ib d/ fJZe fPno tKr{z nkgD/ nkgftZu w[ezwb jB ns/ wbeV/ fij/ pj[s e[M efj s/ ;wMkiKdhnK jB, fit/AL

fiBQK Bkb s[;hA eod/ oj/nIbK s'A j[D sZe dkngwkB s'A j[D sZe dkngwkB jh ngwkB

:kd oj/ ;wK nkT[D jh tkbk j?b? e/ T[jBK bJh ;G ;BwkB

rZb eh, ‘okjh EkoK d/’ ftZu doi ouBktK,dbihs d/ fJZe gq"V eth j'D dhnK ikwB jB Y[et/A ns/soshp iV/ PpdK B{z t/y e/ fJj rZb fBZyot/A o{g ftZu;kjwD/ nkT[Adh j? fe dbihs frZb B/L

‘fceok i'V e/ \{p do[;s ehskBtK c[Zb r[bkp dk s'fVnk Jh.’ tkfo; Pkj

dbihs frZb p/pke ;[Gkn ns/ y[bfdbh d/nkbw ftZu ftuoB tkbk nkX[fBe ;'u dk eth j?.ftukoK dh tZvh e?Bt; ’s/ tZvhnK rZbK eoBk, frZb d/fdb dk ukn j?. dbihs e'b ftbZyD gqfsGk j? ns/w"fbesk dk \IkBk th. fJj' ekoB j? fe T[j grvzvhnKs/ BjhA s[odk, pbfe nkgDk okj nkg pDkT[D tkbkPkfJo j?.

uouk nXhB g[;se dh ;G s'A tZvh \{ph fJj j?fe fJ; ftubhnK eftsktK, jo nkw s/ \k; gkme d/;wM nkT[D tkbhnK s/ T[;ko{ ;/X d/D tkbhnK jB.frnkB dk fSZNk fdzdh ns/ fdwkr d/ p{fjnK B{z bZr/ izrkb/izdfonK B{z y'bQdh s/ ‘jBQ/ohnK e'mVhnK’ B{z o[PBkT[AdhfJ; g[;se dk ;tkrs j?. dbihs frZb dh ;kfjs gqshg{oh soQK ;wofgs dh GktBk B{z w?A ;bkw eodk ns/ d[nkeodk jK fe ‘j' I/o/ ebw n"o fInkdk’ nzs ftZu, w?Adbihs frZb dh uzrh f;js s/ bzph T[wo dh ekwBk eodkjK, sK i' uzr/ ;wki dh f;oiDk bJh, T[j nkgDh ebwB{z fJ;/ rowi'Ph Bkb tkj[zd/ ofjD.

^VkH jouzd f;zx ;ojzdh92178^45812

okjh EkoK d/ $ dbihs frZb

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 45

gzikph GkPk dk gVQB:'r fJzNoB?~N;kfjfse w?rIhB ns/ bkJhpq/oh d/yD bJh

efbe eo'L

;zgkdeL jowBihswww.digital.vidhapunjabi.in

Page 48: pratimaan april-june 2011

fe;/ th eftsk d/ fodw ftZu id'A sZe ftukoKdh GktBk Usg's Bjh jz[dh T[d'A sZe ftuko eftsk dho{jkBhns dk fjZ;k Bjh pDd/ . eftsk s'A pjko ftukoKdh nkgDh ;[szso j'Ad j' ;edh j?,go eftsk T[BQK Bz{T[t/A dk BjhA ofjD fdzdh . T[j T[BK d/ pkjob/ oZ[y/ ;ysy'bQ gk;/ eo T[BQK dh nzdobh e'wbsk Bkb ;ztkdoukT[Adh j?. fJj ;ztkd jh eftsk dh n;bh XzBh j?.fJjh j? T[j eftsk dk ozr i' wB dh wo'Vh y'bQdk j?.fJjh T[j fejk j'fJnk j? i' nDej/ Bz{ g{ok eodk j? s/fJZE'A jh fes/ o{jkBhns ;fji Gkn gqrN j' iKdh j?.

eftsk e'b ftukoK d/ jo o[Zy/gD Bz{ e'wbskpy;aD dh ebk jz[dh j?. wBw'jB f;zx dkT{A nfijh jheVh dk eth j?. dkT[{A e'b ekfJBks Bkb d';sh dh i[rsj?.T[j e[dos d/ ozr wkDdk th j? s/ wkDB dh ebk thdZ;dk j?. T[jdh eftsk e[dos Bz{ fusodh pj[s ;fjis'o s[odh j?. dkT{A eftsk ftZu ;zihdrh Bz{ geV e/ BjhAoZydk ;r'A ;zihdrh dh fJZe Xz[B T[jdh eftsk ftZubrksko ;[szso o{g ftZu tfjzdh ofjzdh j?. fJj' ekoDj? fe T[;dh eftsk fBoh ftukoXkok BjhA pDdh. T[;dheftsk fuzsB s'A ;zihdrh tZb s[odh j?. fes/ th nZyop'M pDe/ BjhA oVed/ . nfijk jh fJZe ;{\w fJPkok Ljtk dh nfd; ezpDh *u ,w/o/ eJh iiafpnK dk ,gZfsnK *u ;fjedk nfj;k; j?.

fes/ ^fes/ T[BQK dh eftsk ftZu e[M :kdrkohfujo/ T[Goe/ ;kjwD/ nkT[ad/ jB. T[BQK fujfonK ftZuMbedh T[BQK dh wkBf;esk Bz{ dkT{A ekfte ozr s'A pkjoBjhA b? e/ iKdk .gkso T[;koh tkbhnK fJj eftsktKjktK ^GktK Bz{ fusodhnK gzikph ;fGnkuko d/ ozr ftZuozrhnK fd;dhnK B/. T[j d' ghVQhnK Bkb ekfte ;ztkdth oukT[Adk j?. gozgok s/ ftek; dhnK ykbh EktK Bz{ekfte fpzpk Bkb Godk j?. fJZE/ jh T[jdh ekftetfvnkJh T[Goe/ ;kjwD/ nkT[adh j?. T[j g/Av{ fujfonKd/ ;kd/gD dh sk;ho Bz{ PpdK ftZu T[skodk j?.wK dh:kd s/ jZEK dh p[Ze nfijhnK jh eftsktK jB. T[; dheftsk Bk gozgok s/ Bk sK jh ftek; Bz{ fBzddh j?. T[jftuekobh ;zt/dBk Bz{ cVB dh e'fPP eodk j? . fJ;/eoe/ Bk p[ZYh wK g[okDh ikgdh j? s/ jh g'sk fBZehnK^fBZehnK wzrK wzrdk p[ok brdk j?. dkT{A jw/;K eftskd/ ;{yw szdK Bz{ Bkb b? e/ s'odk j? . wK ns/ dhtk s/ y?o;[y fJ;dhnK T[~sw T[dkjoDK jB. y?o ;[Zy dhnK e[M

bkJhBKLgZEoK Bz{ o[VQB dk fonkia dJhA,T[~vdhnK fssbhnK Bz{c[ZbK d/ pkr dJh.*

dkT{A ih iVQ j' e/ u{Ze/ gZEo o{gh ;z;ko Bz{ o[VBdk fonkia eokT[Ad/ jB. T[j fe;/ th Ppd Bz{ ekftefdqPNh p\PD dh ebk oZyd/ jB. eth eftsk dhP[o{nks fe;/ ;B;Bhy/i sohe/ Bkb eoB dh ukjs BjhAoZydk . T[j e'Jh nuzGk fwZE e/ BjhA uZbd/. go nkgD/ekfte o; Bkb gkme Bz{ ehbd/ iKd/ jB. T[BK dheftsk Gk| tKr gfjbK gkDh dk mo GzBdh j?, fco T[jT[Zgo T[ZvD dh gqeowK eodh j? . Gk| fi;Bz{ pDB bJhgkDh dh iao{os j?. mhe fJ;/ soKQ fit/ dkT{A ih dheftsk Bz{ iB ;XkoB dh b'V g?Adh j?.

eftsk Bz{ nkb'uBk d/ gq;zr ftZu fbnkT[D bJhtkofse fizBk ;"yk BjhA j?. eftsk ;G s'A gfjbK gkmedk ekfte wB b'udh j?. fco wB Bz{ nkgDhnK ekftesozrK Bkb ;ws'b j'D dk nfj;k; eokT[Adh j?. id'As[;hA nzdo'A iVQ j' u[Ze/ j't/ iK nfijh wkBf;esk ftu'Ar[Io oj/ j't/. T[d'A s[jkBz{ ;B;Bhy/I eftsktK fInkdkNz[pdhnK B/ . gzikph ftZu fe;/ ;w/A nfijk d"o fojk thj?. T[d'A ;{yw eftsktK dk d"o jkPhJ/ s/ fojk. FfJ;feskp dh fJZe eftsk ‘foD’ pj[s jh uZ[g ^u[Zghs/nkgDh jkiaoh btkT[Adh j?. nfijhnK eftsktK bzp/;w/A sZe nkgDk ;ztkd oZyD dh ;wZoEk oZydhnK jB.‘foD’ eftsk nkgDh jkiaoh ftZu jkiao fd;dh j?.fJ; dh ftnkfynk th fJj' jh j? fe fJ;Bz{ fJjd/ekfte^ozr ftZu jh wkfDnK ikt/.

;Zs^yzvK ftZu tzvh fJj feskp , ;Zs/ y?oK tKrnkgD/^nkgD/ yzv Bkb g{oh j?. fJ;d/ ;Zst/A^ yzv dhnKfBZehnK eftsktK nkgD/ tZb ftP/P fXnkB fyudhnKjB.

id'A sbkn fBsodk j? sK gkDh Bkb s[odh j'Jhrod EZb/ p?mdh j?. T[d'A ;o'to s[od/ gkDh dh rZbeodk j?. yVQ/ j'D d/ pkti{d uZb e/ nkJ/ gkDhnK B/ jhT[BQK Bz{ so'skIk oZyDk j?. dkT{A ih dh ;koh eftsk fJBQKfJ;akfonK d/ fJod ^frod jh x[zwdh j?. fJ; ;o'to Bz{j'o uZbe/ nkJ/ gkDhnK dh T[vhe oj/rhHHHH.

;akfJoh ;kro $ wBw'jB f;zx dkT{A

^i;tho wzv (ikgkB)

g[;se fothT{

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 46

Page 49: pratimaan april-june 2011

‘T[;B/ fejk’ G{fgzdo ;Zr{ dk S/tK ekft^;zrqfjj?. nkgDh eftsk dk nkozG T[;B/ foPfsnK d/ izrb(1989) s'A ehsk ;h. j"bh j"bh 1993 se gj[zufdnKT[;dh eftsk ;Zu s/ ;{bh d/ sDkU g{oB ;zpzXK ftub/;zxoP dk ;kjwDk eoB bZrh. 1998 ftZu nk e/ T[;d/eJh gb f;wN/ fiBQK B{z y'bQD bJh 2002 ftZu esokesok B{o dh fJpkds dk w"ek fwfbnk. 2006 ftZu;zxoP d/ ikoh ;|o ftZu eJh c[Zb nzfrnko pD/.PkfJo p/gotkj dfonk tKr nZr/ tXdk frnk fi;dkBshik T[;B/ fejk torh nksw ;ztkdh eftsk d/ o{gftZu t/fynk ik ;edk j?.

jkbKfe fJ; g[;se dh gqekPBk t/b/ fJ;B{z;ztkdh eftsk dh ;zfrnk fdZsh rJh j?, b/feB w/ohXkoBk fJj j? fe ;ztkdh eftsk Bkb'A tX/o/ nksw ;ztkdheftsk pDh j?. T[;dk ekoB fJj j? fe ;ztkdh i[rsBkNe bJh tX/o/ Y[ethA j?. ;ztkd ftZu d' fXoK dh jkIohj[zdh j? ns/ rZb pks dk f;bf;bk nZr/ s[odk j?. T[;rZb pks ftZu th ;tkb xZN ns/ soe dh tos'A tX/o/j'Jh j[zdh j?. nksw ;ztkd ftZu fJe' jh fXo ;tkbitkp dh ekoiPhbsk ftZu gJh j[zdh j?. nksw ;ztkdftZu fJZe' jh fXo ;tkb itkp dh ekoiPhbsk ftZu gJhj[zdh j?. ‘T[;B/ fejk’ ftZu ;kohnK eftsktK dh gfjbh;so T[;B/ fejk j? i' fe eftsk ftZu Ehw dh EK fJZei[rs tKr g/P j'Jh j?. fJ; ;so dh tos'A okjhA eth B/fJ; ekft^g[;se ftZu fizdrh pko/ e[M ;tkb g?dk ehs/jB ns/ nkg jh T[jBK dk itkp bZGD dk :sB ehskfrnk j?. wI/dko rZb fJj tkgodh j? fe eJh ;tkbK d/T[~so fwb iKd/ jB b/feB eJh ;tkbK dk T[~so f;ocykw'Ph j[zdk j?. ykw'Ph f;oiD tkbhnK eftsktK dkfgzvk tX/o/ ifNb pDk j? ns/ T[jBK ftZu noEK dhnK;zGktBktK th tX/o/ g?dk j[zdhnk jB. fw;kb tZi'A fJ;g[;se dh 14 Bzpo eftsk ftZu pV/ ebkswe nzdkIftZu ;tkb T[mkfJnk frnk j?. T[;dh T[dkjoD g/P j?L^

o'I fdB dk p{jkj[zrko/ dh T[vhe tZb y[bQdks/o/ gos nkT[D dh eB;'ngZS'A d/ p[ZfbnK e'b'A g[ZSdheJh eftsktK ftZu eth tZb'A e[M ;tkb T[mkJ/

rJ/ jB b/feB T[;B/ fejk dh i[rs dh tos'A okjhA.fw;kb tZi'AL^

‘fJj e?;h r[csr{ j?’‘nt~frnk j? to j?

iK e'Jh ;okg’‘d;se ed'A j't/rh c/o’‘:kd j? Bk T[j gb fSD’

‘ed'A sZeb'eK d/ g?oK j/m

grvzvh pfDnk oj/Ark’fIzdrh eh j?

‘fJj ;\P e"D j?’fi; ekfte nzdkI ftZu fJ; eftsk ftZu ;tkb

f;oi/ rJ/ jB T[;/ jh ekfte nzdkI Bkb itkp th g/Pehs/ jB. fit/A fyzvoh j'Ad o;s/ sbkPdh, ;'uD d/ ftjV/,g;oh X[zd dht/ pkb iKdh j?, (gzBk 20), ewok w[jZps ftZup"ok j' e/ BZu T[~fmnk (gzBk 23), fdB dk p{jk j[zrko/ dhT[vhe ’u y[bQdk j?, (gzBk 30), ;{oi nkt/rk (gzBk 34),bVB dk c?;bk eoBk gt/rk (gzBk 36), p/gotkj dfonknkgD/ okj nkg pDkT[Ad/ B/ (gzBk 37), fJ; s'A gsk fJjbrdk j? fe fJj eftsk n?;h ekft^w?A dh f;oiDk eoiKdh j? i' nkgDh izr nkg bVdh j?, nkg/ jh ;tkb eodhj? ns/ nkg/ jh T[;d/ itkp bZGdh j?. fJjh nksw ;ztkdj? i' fJ; eftsk dh i[rs s'A th tX/o/ eftsk dh ;zouBkpD eftsk d/ nko gko c?fbnk j'fJnk j?. e[Zb fwbk e/fejk ik ;edk j? fe T[; B/ fejk BthnK ;zGktBktKirkT[D tkbh, BthA ekft^;zouBk f;oiD tkbhekft^g[;se dk ;tkrs j? ns/ T[whd j? gkmeK ns/nkb'ueK tZb'A fJ; B{z jK^w[yh j[zrkok fwb/rk.

^vkH dftzdo e"o (fJzrb?Av)

g[;se fothT{ T[;B/ fejk $ G{fgzdo f;zx ;~r{

ed/ sK Phs bfjo pD e/s{z nk e/ fwb rb/ w?B{zfe sgd/ jkVQ B{z j't/

osk nfj;k; pkfoP dk

^dhg e[bdhg

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 47

Page 50: pratimaan april-june 2011

fJj uzrh r~b j? fe gzikph ftu n~iebQXVk^XV feskpK Sg ojhnK jB. go d/fynk frnk j? fepj[sh tko BthAnK SghnK feskpK ft~u'A p/j/gB dh pk;nkT[Adh j?. fgSb/ fdBhA ;[yd/t f;~X{ dh BthA feos

/a gVQB dk w"ek fwfbnk, fijd/ gVQB Bk+ ;[nkd nkfrnk. fJ; ftu p/j/gB d/ T[bN skIrh bgNK S~vdh j?.fJ; ftu e[b ;skoK b/y jB^S[Ne/ S[Ne/ go t~v/fd;j~fdnK ƒ S'Ajd/. fbyD Yzr e[M J/j' fijk j?^nzB/ iKpzB/, YkJh c[ZZN tkbh r~b, J/Xo iK UXo, ftu ftukbkBjhA, nkg BjhA iK rkje BjhA tkbh r~b.a feXo/ e'Jhp/b'Vk bNekn bwekn BjhA. ykjwykj d/ J/Xo UXo d/Ngb/ BjhA. e'Jh ifNbsk iK SkfJnktkd BjhA. f;~Xk;kdk ;ob Yzr. ;g~PNsk f;yoK as/. wjkB P?e;ghno B/fejk ;h ^ Gkt fe (b/yDhftu) ;ziw iK ;zy/gsk jh f;nkDg dh fizd ikB iK o{jj[zdh j?. mhe th j?, rkro ftu ;kro pzd eoBk n?Bk ;"ykezw BjhA j[zdk.

1947 d/ o"f+nK ƒ :kd eofdnK b/ye T[d'A dkBePk pVh \{p;{osh Bk+ fy~udk j?. d'jhA gk;hA nzBQ/tkjt~v^tYKrk d/y e/ T[j fbydk j?L T[d'A pzfdnK u gP{nKdhnK o{jK nk tVhnK ;h. fgSb/ d"o :kd eofdnK b/yefbydk j? fe n;hA sK gVQB/ g? rJ/ ;h, go eJh ;kv/ jkDhw[zv/ gVQB/ Bk gJ/. T[j ngDk ngDk wkb vzro iK t~rukoB bJh tkrh pD rJ/. fJj ;t/o ƒ gP{ b? iKd/ s/ Pkwƒ xo b? nkT[Ad/. Y'b/ rkT[Ad/. p'bhnK gkT[Ad/. ;kok fdBgP{ uoKdhA uod/, o~i e/ tkg; xo tVd/. wkb YKv/ BkbT[jƒ fezBk fgnko j?. b/ye d/ fJj d' fszB f|eo/ jh s[jkƒtkfo; Pkj :kd eotk fdzd/ jB. fijVk fiD;K B;bKfrDB t/b/ th X[o s~e iKdk j?L bQ'bh e'+ eJh soQK d/ gP{j[zd/ ;h. czvoK, s'eVK s/ d[~X'A G~ihnK w~MK^rktK.u"ohnK, p~bQhnK, e[zvhnK, whDhnK s/ u~ghnK. ;kthnK,usohnK, w~E/ |[~bh tk+hnK, ;hb s/ wkoB yzvhnK.b?ohnK e~NhnK^t~ShnK s/ iK S'N/ e~N/^t~S/.

b/y ‘esb e/;’ th pV/ ewkb dk j?, fijdknzsbk f|eok pV/ ebk;eh Yzr Bkb \sw j[zdk j?. ;kXK d/G/V u fgzv d/ ;kXK dk toDB j?, Bkb jh g/Av{ f;nk;s dkth. ;zi'rt; b/y ftu tofDs ;kX^e"b dk; ƒ w?A Ikshs"o as/ ikDdk ;K. nkgDh fJzrb?Av c/oh ;w/A nkgD/ PoXkb{jo e/tb f;zx e/tb ƒ Bkb b? e/ doPD d/D bJh T[j ;kv/xo th nkJ/ ;B. e/tb th w/ok th ikD{z ;h.

wK poes/ tkbk b/y th pVk p/BIho j?, fi; ftu;KM/ gzikp ftu t;dhnK T[BQK ;fwnK dhnK dkJhnK dktoDB p/j~d \{p;{osh Bkb ehsk frnk j?. T[BQK Gb/;fwnK ƒ :kd eofdnK fdb ’u'A jT[e/ T[md/ jB, id'A feGo{D j~fsnk torhnK bkjBsK iK s'jwsK ni/ gzikphnK

w/o/nkgD

Brevity is the soul of wit

d/ w~E/ BjhA ;h b~rhnK. b/ye fbydk j? fe poes/ dksiopk t~vk ;h. Xh izwh s'A fJjB/ fJj' efjDkL Xh fXnkDhnkJhnk, Gok ƒ wro/ S~v nkJh nk. nrbh tko fJjdkGkJh th nkT{rklfJjƒ w~E/ t~N Bk gkfJU. ;w/A dhf;~swIoh|h d/y'^poes/ ftukoh 1947 d/ ;w/A gkfe;skBBjhA ;h rJh, ;r'A nkgD/ fgzv jh ofj rJh s/ joBkw e"opD rJh. T[; pko/ b/ye dk nzsbk f|eok d/y'L i/ ;kvh wKpoes/ gkfe;skB ub/ iKdh sK ;kƒ joBkw e"o fe~E'AfwbDh ;. fJj j? wkBth edoK ehwsK dk fweBksh;hfwPoB.

BkBek w/b o/b r~vh th th \{p;{os b/y j?, fi;ftu b/ye g[okD/ ;w/A d/ nktkikJh d/ ;kXBK dh r~b eodk j?^ g?db s'o s'okJh, fco Nkt/A okt/A NKr/, iK p~;K dh r~beodk eodk, o/b d/ ;|o dhnK szdK sDdk sDdk, t/JhA dhpks gkT[Adk fJt/A fbydk j?^ T[d'A t/JhA dk gkDh J/Bk ;k| j[zdk;h fe b'e gh th b?Ad/ ;h. j[D fJjh t/JhA, ibzXo s/ crtkV/d/ rzd Bk+ Goh j'Jh j?. rzdk gkDh d{o d{o skJhA p'n wkodkj?. T[~s/ rkVQh joh p{Nh izwh ofjzdh j?. e'+ dh bzxDk n"ykj?.a GJh tkj, w[ekpbsB iK Nkeo/ d/ nfXn?B dk f;yo.T[d'A eh ;h s/ j[D eh j?. b/ye phs/ dhnK gosK ;[jDhnKy'bQdk j?.

fJ; feskp dk nzsbk b/y th f;o/ dk j?, fijVk feb'e eth r[odk; okw nkbw pko/ j?. b/ye PkfJo BkbfpskJhnK e[M xVhnK ƒ :kd eodk j?. g{oh y[odphBhABkb T[jƒ x'ydk th j?. id'A J/E/ nkfJnk sK ;p~p Bkb fPte[wko pNkbth th nkfJnk j'fJnk ;h. nkgD/ nkgD/ ozr d/d't/A pV/ uzr/ PkfJo ;B, go e[MBK EktK s/ d/fynk fe fJepj[s/ uofus ;wo~E PkfJo dk ozr BjhA ;h p~M fojk^fc~ek g? fojk ;h. e[M sK fJj th efj oj/ ;h fe GkJh n~isK p[~Y/ B/ i[nkB d/ f;nkV e~Y fd~s/. ;[oihs jK; j'ohA thbeho ’u e[M J/;/ ;[o u fbfynk ;h. e[M J/;/ soQK dk gqGktf;~X{ dk b/y th gkT[Adk j?. fJ; feskp pko/ noeo/IhnB[;ko, e[b fwbk e/, i/eo fJj r~b nkyh ikt/ fe fJjS'Nh fijh feos gzikp ftu ;kvh ofjsb s/ t;/p/ d/t~y'^t~yo/ y/soK s/ gfjb{nK ;zpzXh Y/o ;kohnK nkJhnKspdhbhnK dh ;fji Yzr Bkb szdK sDdh, g{DhnK e~sdh j?lsK ypo/ fJj r~b }bs BjhA j't/rh. x~N' x~N w?ƒ e[M fJj'fijh r~b Gk;h j?. gzikph gkmeK ƒ fJj feskp Io{o gVQBhukjhdh j?.

^pbpho f;zx eztb (:{He/)

g[;se fothT{ w/o/ nkgD/ $ ;[yd/t f;ZX{

gqfswkB $ ngq?b^i{B 2011 48

Page 51: pratimaan april-june 2011
Page 52: pratimaan april-june 2011