23/09/54

1

บทน า • กรงเทพมหานครและปรมณฑล มประชากรอาศยอย หนาแน น เนองจากเป นพนทศนย กลางการคมนาคม การเศรษฐกจของประเทศ และยงเป นศนย รวมความเจรญในหลายๆ ด าน

• ปจจบน โครงขายตามแผนแมบทระบบขนสงมวลชนกรงเทพมหานครและพนทตอเนอง (Bangkok Mass Transit Master Plan: BMT) ยงไมสามารถด าเนนการตามแผนทก าหนดไว

• จากแนวคดการศกษาความสามารถในการเขาถงรถไฟฟาขนสงมวลชนในกรงเทพมหานคร ส านกงานคณะกรรมการจดระบบการจราจรทางบก (2542) ใหแนวคดในการเชอมประสานระบบขนสง และผนวกรวมองคประกอบตางๆ ของการเดนทางขนสงใหมการประสานเขากนทงดานการวางแผนและการใหบรการเพอใชรปแบบการเดนทางทมอยหลากหลาย

หลกในการเชอมประสานบรการขนสงสาธารณะ ควรด าเนนการใน 3 ดานดวยกน ดงน • 1. การเชอมประสานองคกร (Institution Integration) เปนการจดโครงสรางองคกรของ ผประกอบการใหสามารถประสานงานกนได

• 2. การเชอมประสานการด าเนนการ (Operational Integration) เปนการจดการเพอใหสามารถประสานการใหบรการไดอยางสอดคลอง โดยการเชอมประสานมทงหมด 6 แนวทาง ประกอบดวย การจดการกบบรการสวนเกน, การจดรปแบบการใหบรการใหตรงกบความตองการ, การเกบคาโดยสารรวม, การลดคาโดยสารระบบไวเนอเชอใจ และการประสานระบบขอมลเดนทาง

• 3. การเชอมประสานทางกายภาพ (Physical Integration) เปนการจดการการใชประโยชนจากสงอ านวยความสะดวก และอปกรณรวมกน เชนสถานรวมและปายสญลกษณตางๆ เปนตน การเชอมประสานทางกายภาพของระบบขนสงสาธารณะตองค านงถงองค ประกอบดงน สถานรวม (Intermodal Terminals) ทพกผโดยสาร (Transit Shelters) การแสดงเสนทาง ตารางเวลาเดนรถและยานพาหนะ (Route, Schedule and Vehicle Identification) ทจอดรถส าหรบจอดแลวจร (Park-and-Ride Facility) ทจอดรถและสง (Kiss-and-Ride) และสงอ านวยความสะดวกส าหรบคนเดนเทา (Pedestrian Facility)

23/09/54

2

ดงนนระบบปายสญลกษณ เปนสวนหนงของการเชอมประสานทางกายภาพ (Physical Integration) ทเปรยบเสมอนผชน าเสนทางตางๆใหไปถงยงจดมงหมาย อกทงยงแสดงขอมลเสนทางการเชอมตอ จงมความส าคญมาก ทงนระบบปายสญลกษณดงกลาวจะตองแสดงถงจดเชอมตอของระบบขนสงสาธารณะแตละประเภทอกดวย งานวจยนเปนโครงการทเชอมโยงระบบอนาคตของระบบขนสง และเสนทางสวนตอขยายการคมนาคมระบบรางในกรงเทพมหานครและปรมณฑล ซงเปนไปตามแผนแมบทระบบขนสงมวลชนทางรางในเขตกรงเทพมหานครและปรมณฑล (Mass Rapid Transit Master Plan in Bangkok Metropolitan Region: M-MAP)

วตถประสงค

• เพอหาแนวทางในการออกแบบระบบปายสญลกษณส าหรบระบบคมนาคมในกรงเทพมหานคร

• เพอสรางตนแบบมาตรฐานการใชระบบปายสญลกษณ

ในการเชอมตอระบบขนสงมวลชนสาธารณะเขาดวยกน

ทฤษฎทเกยวของ ทฤษฎสญญะวทยา

จากแนวคด ทฤษฎสญญะวทยา วาดวยเรองสญญะและสญลกษณ (Theory of Sign and Symbol) มระดบของการสอสารความหมายทแตกตางกน เปน 3 ระดบดงน

1. The Semantic Dimension เกดจากความสมพนธระหวางสญญะ และสญลกษณภาพ (Signs and Symbols) กบความหมาย (Meaning) จงอานความหมายจากภาพโดยตรง

ทฤษฎสญญะวทยา (ตอ)

2.The Syntactic Dimension เกดจากสญลกษณภาพหนงสมพนธกบอกสญลกษณภาพหนง จงเปนการสอความสมพนธระหวาง สญลกษณทางดานการออกแบบการใชงาน จากภาพหนงไปสอกภาพหนงอยางตอเนอง และจดใหเปนไปอยางมระเบยบเพอท าใหเกดเอกภาพ

3.The Pragmatic Dimension เกดจากความสมพนธระหวางสญญะและสญลกษณภาพกบผใช จงเปนการสอความหมายจากภาพไปยงผใช

23/09/54

3

ทฤษฎแนวคดการพฒนาจดเปลยนถายการสญจร

• แนวคดการพฒนาจดเปลยนถายการสญจรนเปนของ Peter Calthorpe สถาปนกและนกผงเมองชาวอเมรกน มชอเรยกวา Transit Oriented Development (TOD) โดยพยายามใหความส าคญของการเดนเทา การใชรถจกรยาน และการใชระบบขนสงสาธารณะเปนหลกในการเดนทาง เปนแนวทางการพฒนาชมชนเมองทสนบสนนการพฒนาพนทบรเวณจดเปลยนถายการสญจรของระบบขนสงสาธารณะ ใหมการใชประโยชนอยางผสมผสาน และสามารถเชอมโยงสวนตางๆเขาดวยกน แนวความคดนมวตถประสงคเพอเปนการรวบรวมการเดนทางภายในชมชนเมองจนถงระดบเมอง

ทฤษฎแนวคดการพฒนาจดเปลยนถายการสญจร (ตอ)

โดยทวไป (TOD) จะมศนยการพฒนาอยทบรเวณสถานขนสงมวลชน แนวความคดนสงผลทส าคญตอรปทรงเมองทด ไดแก ความหนาแนน ประโยชนใชสอยอยางผสมผสาน รวมไปถงการมขนาดของชมชนเมองทเหมาะสม การมระบบโครงสรางพนฐานทางดานการสญจร และการเชอมโยงของบรเวณตางๆ ในชมชนเมอง

ทฤษฎการรบรทางทศนาการ

การรบรเปนกระบวนการทบคคลมประสบการณกบวตถ หรอเหตการณตางๆ โดยอาศยอวยวะรบสมผส ตา ห จมก ลน ผวหนง เปนเครองมอในการรบร เปนหลกทางจตวทยาทมความส าคญ และมบทบาทมากทสดตอการเกดพฤตกรรมในสภาพแวดลอม ใชอางองเปนมลฐานชวยในการออกแบบทเกยวของกบการจดระเบยบขององคประกอบทางกายภาพใหเกดสนทรยภาพของรปทรง ไดแก

1. การจดระเบยบในการรบร (Organization in Perception) ท าใหเกดการรบรสงตางๆ ในสภาพแวดลอม และสามารถแยกสงหนงออกจาก สงหนงได เชน ภาพและพน (Figure and Ground)

ทฤษฎการรบรทางทศนาการ (ตอ)

2. ความคงทของการรบร สามารถพจารณาไดจากความคงท ทางวตถ, ความคงทของขนาด, ความคงทของรปราง, ความคงทของ แสงสวาง, ความคงทของส และความคงททางต าแหนง

3. หลกตวแปรมนษย (Human Factors Basic) การรบรความ หมาย ของปายสญลกษณ ไดรบอทธพลจากสงทมนษยสมพนธดวยกบสภาพแวดลอม คอตวแปรทางดานสรระวทยาและทางดานจตวทยา ดงนนจงควรเขาใจ หลกการพนฐานทเปนตวแปรของมนษย ซงมอทธพลในการก าหนดพฤตกรรม มผลตอการรบรและการตอบสนองตอปายสญลกษณ ตวแปรทส าคญซงมอทธพลท าใหเกดการรบร และการตอบสนองตอปายสญลกษณในแตละบคคล แบงออกไดเปน

23/09/54

4

ทฤษฎการรบรทางทศนาการ (ตอ)

3.1 ตวแปรทางดานสรระวทยา (Physical Factors)

3.2 ตวแปรทางดานจตวทยา (Psychological Factors)

4. หลกสรระมนษย (Human Dimension) ในการออกแบบระบบปายสญลกษณ ควรค านงถงสรระมนษย ทงนเพอการออกแบบทมความเหมาะสมและมประสทธภาพในการใชงาน ซงศาสตรทเกยวของกบการก าหนดสรระมนษยนนคอ การศกษามนษยในเชงมตสมพนธ (Anthropmetrics) หมายถง การศกษาโครงสรางและสดสวนของมนษยทมความสมพนธกบ

สงแวดลอมทางกายภาพ ทงนความแตกตางในการออกแบบอาจขนอยกบ

ทฤษฎการรบรทางทศนาการ (ตอ)

อาย เพศ และวฒนธรรมดวย อยางไรกตามความสมพนธระหวางมนษยและสงแวดลอมทางกายภาพนนสงผลตอการออกแบบเปนอยางยง จะตองค านงถงความสะดวกสบาย ความปลอดภย รวมทงค านงถงการใชงานรวมกนกบสภาพแวดลอมไดอยางมประสทธภาพ

ขอมลบนปายรถประจ าทาง ประเทศสงคโปร

ขอมลบนปายรถประจ าทาง ประเทศองกฤษ

23/09/54

5

23/09/54

6

23/09/54

7

ปายสญลกษณ (Signage)

เปนสวนหนงของระบบน าทาง (Wayfinding System) หรอระบบภาพชทาง (Graphic Directional System)

โดยระบบปายสญสกษณทด จะตองค านงถงสภาพแวดลอม

เพอท าใหเกดประสทธภาพในการใชงาน

หนาทหลกของปายสญลกษณ แบงตามประโยชนใชสอยออกเปน 4 ชนด คอ •1.บอกทศทาง (Directional)

•2.ระบชอ สถานท หรอสงของ (Identifying)

•3.ใหขอมลขาวสาร (Informational)

•4.ควบคมหรอบงคบ (Restrictive or Prohibitive)

ผลการศกษา • จากการศกษารวบรวมขอมลและทฤษฎทเกยวของแลวนน การออกแบบระบบปายสญลกษณส าหรบระบบคมนาคมกรงเทพมหานคร ผ วจยไดผลของภาพรวมของการทบซอนของเสนทางระบบขนสงมวลชนสาธารณะของกรงเทพมหานคร ประกอบไปดวยระบบขนสงมวลชนทางราง (ในปจจบนเปดใช 4 สาย คอสายหมอชต-ออนนช, สายสนามกฬาฯ-สะพานตากสน-ถ.ตากสน, หวล าโพง-บางซอ และ Airport Rail Link) รถประจ าทางปรบอากาศ และไมปรบอากาศ รถตประจ าทาง เรอดวนเจาพระยา เรอคลองแสนแสบ

23/09/54

8

จากการลงส ารวจภาคสนามท าใหไดมาซงภาพรวมของเสนทางดงกลาวขางตน และท าการส ารวจจดจอดรบ-สงของรถประจ าทาง รถตประจ าทาง รวมถงทาเรอจอดรบ-สงของเรอดวนเจาพระยา และเรอคลองแสนแสบ ซงในภาพจะปรากฎจดตด ซงเปนจดเชอมตอของการเดนทางแตละประเภทไดอยางชดเจน

•ขอมลแผนททไดจาการส ารวจ จะถกน ามาสงเคราะหเพอการออกแบบขอมล (Infomation Graphic) ทงายตอการรบร ตามทฤษฎการรบรทางทศนาการ ทฤษฎสญญะวทยา รวมถงทฤษฎการออกแบบทเกยวของ

• ในสวนของการออกแบบระบบปายสญลกษณนน ไดน าตวอยางผลงานการออกแบบระบบปายสญลกษณทไดรบรางวลระดบนานาชาต เชนจาก SEGD (The Society of Environmental Graphic Design) รวมถงการลงพนทเกบตวอยางจากระบบปายสญลกษณของระบบคมนาคมในประเทศสงคโปร และประเทศองกฤษ พบวาประโยชนใชสอยในปายหนงปายประกอบไปดวย การใหขอมลของเสนทาง จดเรมตนจนถงปลายทาง ขอมลหมายเลข รหสของรถประจ าทาง และขอมลทแสดงการเปลยนถายเสนทาง และการเชอมตอของการเดนทางดวยวธตางๆ การแสดงขอมลเสนทางทซอนทบกน จะถกออกแบบขอมลดวยการใชเสนและส โดยเนนการออกแบบขอมลแบบ 2 มต

23/09/54

9

ยอดขวญ สวสด kru_ton@hotmail.com