Polisin Gorev Ve Yetkileri Duties and Powers of the Police

8/3/2019 Polisin Gorev Ve Yetkileri Duties and Powers of the Police

1/185

i

NDEKLER

KISALTMALAR .....................................................................................................V

ZET .....................................................................................................................V

ABSTRACT..............................................................................................................X

GR .......................................................................................................................... 1

I. ALIMANIN AMACI......................................................................................... 1

II. ALIMANIN KAPSAMI .................................................................................. 1

III. KOLLUK VE POLS.......................................................................................... 2

A. KOLLUK KAVRAMI......................................................................................... 2

B. POLS KAVRAMI, GELM VE SINIFLANDIRILMASI ............................ 3

1. Polisin Kavram, Amac ve Geliimi ................................................................. 3

2.Polisin Snflandrlmas ..................................................................................... 6

3. ZEL MAHYETTEK POLS KURULULARI VE GREVLER ............. 9

C. KOLLUK HZMETLERNN ZELLKLER ............................................... 9

IV. POLSN TOPLUMDAK ROL................................................................... 10

A. KAMU DZEN KAVRAMI........................................................................... 10

B. KAMU DZEN VE POLS LKS............................................................. 11

C. HUKUK DEVLET KAVRAMI....................................................................... 12

D. MODERN HUKUK DEVLETNDE POLSN YER VE NEM ................. 13

III. TRK POLS TEKLATININ TARHES .............................................. 13

A. ESK TRKLERDE POLS ............................................................................. 13

B. OSMANLI DNEMNDE POLS.................................................................... 15

1. Kuruluundan stanbul un Fethine Kadar Olan Dnem (12991453)............. 15

2. Yenieri Dnemi (14531826 ) ....................................................................... 163. Yenieri Ocann Kaldrlmasndan Sonraki Dnem(18261845) ................ 17

4. Zaptiye Mirlii Dnemi (1845 1879)........................................................ 18

5. Zaptiye Nezareti Dnemi ( 18791908 ) ......................................................... 19

6. kinci Merutiyet Dnemi (19091923) .......................................................... 20

C. CUMHURYET DNEMNDE POLS ........................................................... 21

1. Cumhuriyetin lk Yllarnda Emniyet Tekilat ............................................... 21

2. Gnmzde Emniyet Tekilat ........................................................................ 23


2/185

ii

IV. POLS YETTREN KURUMLAR .............................................................. 25

A. POLS MESLEK YKSEK OKULLARI ........................................................ 25

B. POLS KOLEJ.................................................................................................. 26C. POLS AKADEMS ......................................................................................... 26

BRNC BLM ................................................................................................... 28

POLSN GREVLER.......................................................................................... 28

I. GREV KAVRAMI ............................................................................................ 28

II. POLSTE GREVN YERNE GETRLMES VE DKKAT EDLMES

GEREKEN ARTLAR ........................................................................................... 29

A. GECKMEDE TEHLKE ARTI ..................................................................... 30B. GRNTE HAKLILIKARTI................................................................... 30

C. ZORUNLULUKARTI..................................................................................... 30

D. ORANTILIKARTI......................................................................................... 31

IV. POLSN GREV ETLER ...................................................................... 32

A. HZMETN NTELNE GRE POLSN GREVLER............................. 32

1. Polisin Genel Asayi Grevleri........................................................................ 33

2. Polisin Sosyal Yardm Grevleri ..................................................................... 33

B. HZMETN MAHYETNE GRE POLSN GREVLER .......................... 35

1. Polisin Devletin Yrtme Gcne Yardm Grevi.......................................... 35

2. Polisin nleme Grevi..................................................................................... 35

3. Polisin Olaylar Bastrma Grevi..................................................................... 38

4. Polisin Adli Grevleri ...................................................................................... 38

KNC BLM...................................................................................................... 40

POLSN YETKLER ........................................................................................... 40

BRNC KISIM ...................................................................................................... 40

YETK KAVRAMI, ETLER VE SINIRLARI............................................. 40

I. YETK KAVRAMI.............................................................................................. 40

II. YETK ETLER........................................................................................... 42

A. BALI YETK .................................................................................................. 42

B. TAKDR YETKS............................................................................................ 43

III. YETKNN ZELLKLER ........................................................................... 43

IV. YETK UNSURUNDA GRLEN SAKATLIKLAR.................................. 45


3/185

iii

V. YETK SORUMLULUKLKS .................................................................. 45

VI. GVENLK KUVVETLER ARASINDAK YETKLKS ................. 45

VII. NSAN HAKLARI AISINDAN POLSN YETK KULLANIMI VESINIRI....................................................................................................................... 46

A. KANUNLARIN POLSN YETK VE GREVLERNE ETKS .................. 47

B. POLSLERN YETK KULLANIMINDA MESLEK DAVRANILARI...... 48

C. YETK KULLANIMINDA NSAN HAKLARI.............................................. 48

1.nsan Haklar Kavram ve zellikleri............................................................... 48

2. nsan Haklarnn Snrlandrlmas................................................................... 50

KNC KISIM......................................................................................................... 52POLSN NLEYC YA DA DAR YETKLER............................................ 52

I. NLEYC (DAR) KOLLUK KAVRAMI..................................................... 52

II. NLEYC KOLLUK HZMETLERNN ZELLKLER........................ 54

III. POLSN NLEYC YA DA DAR KOLLUK YETKLER................... 56

A. POLSN DURDURMA VE KMLK SORMA YETKS .............................. 56

1. Durdurma Kavram .......................................................................................... 56

2. Kimlik Sorma Kavram.................................................................................... 57

3. Kii ve Aralar Durdurma .............................................................................. 59

4. Durdurma zerine Yaplacaklemler ............................................................ 62

B. POLSN PARMAKZ VE FOTORAF ALMA YETKS .......................... 65

1. Parmakzi Kavram ......................................................................................... 65

2. Parmakzi ve Fotoraf Alma Yetkisi .............................................................. 65

3. Fizik Kimliinin Tespiti................................................................................... 67

4. pheli veya Sann Tehisi........................................................................... 68

5. Yetkinin Kullanlma Usul, Arivleme, Silme ve ahsi Verilerin Korunmas 69

C. POLSN AILMASI ZNE BALI OLAN YERLER KONUSUNDA

TAHKKAT VE FAALYETTEN MEN ETME YETKS .................................. 70

1. Umuma Akstirahat ve Elence Yerleri Kavram........................................ 70

2. Umuma Ak ve stirahat Yerleri le lgili Genel Bilgiler............................... 71

3. Kolluk Denetimi .............................................................................................. 72

4. Kapatma Kavram Ve Kapatma Yetkisinin Uygulanmas ............................... 73

D. POLSN MEN ETME (YASAKLAMA) YETKS ....................................... 75


4/185

iv

1. Men Etme Kavram ......................................................................................... 75

2. Polisin Genel Ahlaka Aykrlk Nedeniyle Men Etme Yetkisi........................ 76

3. Polisin Kkler ile lgili Men Etme Yetkisi .................................................. 764. Polisin Grlty Men Etme Yetkisi............................................................... 77

5. Polisin Trafikle lgili Men Etme Yetkisi ......................................................... 77

6. Polisin Neriyat ile lgili Men Etme Yetkisi.................................................... 77

7. Polisin zin Alnmadan Yardm Toplamay Men Etme Yetkisi ...................... 78

8. Polisin Kiileri Adresten Ayrlmay Men Etme Yetkisi .................................. 78

E. POLSN KAPALI YERLERE GRME YETKS ........................................... 79

1. Konut ve yeri Kavram

.................................................................................. 802. Konut ve yerlerine Girmenin artlar ........................................................... 81

3. niversitelere Girmenin artlar...................................................................... 82

F. POLSN UYARIDA BULUNMA VE EMR VERME YETKS ................... 83

G. POLSN NLEYC YAKALAMA YETKS ............................................... 84

1. nleme Yakalamas Kavram .......................................................................... 84

2. Kolluun Yakalama Yetkisi............................................................................. 84

3. Kimliini spat Edemeyenlerin Gzaltna Alnmas........................................ 86

H. POLSN NLEME ARAMASI YETKS ...................................................... 86

1. nleme Aramas Kavram ............................................................................... 86

2. nleme Aramasnn Konusu............................................................................ 88

3. nleme Aramasnn Amac ............................................................................. 88

4. nleme Aramasnn artlar ............................................................................ 90

5. nleme Aramas Yaplabilecek Yerler............................................................ 94

6. Karar Veya Emir Olmakszn Yaplacak nleme Aramalar .......................... 99

7. nleme Aramalar Asndan zel Statl ahslar...................................... 102

I. POLSN ZOR VE SLAH KULLANMA YETKS ....................................... 104

1. Polisin Zor Kullanabilecei Haller ................................................................ 105

2. Zor Kullanmada Genel Kurallar .................................................................... 105

3. Silah Kullanma .............................................................................................. 108

J. BLG TOPLAMA VE STHBARAT YETKS ............................................ 112

1. Bilgi Toplama stihbarat Kavramlar ............................................................. 112

2. Telekomnikasyon Yoluyla Yaplan letiimin Denetlenmesi...................... 114


5/185

v

3. Gizli Soruturmac Grevlendirilmesi........................................................... 117

4. Teknik Aralarla zleme ................................................................................ 120

K. POLSN SORUTURMAYI KAPSAYAN LLER ARASIGREVLENDRME YETKS ........................................................................... 121

NC KISIM................................................................................................... 123

POLSN ADL YETKLER .............................................................................. 123

A. POLSN ADL KOLLUK YETKS ............................................................. 123

1. Adl Kolluk Grevlileri .................................................................................... 123

2. Adl Kolluk Sorumlusu..................................................................................... 123

3. Adli Kollukla lgili Esaslar ve Adli Kolluun Yetkileri .................................. 124B. POLSN ADL ARAMA YETKS ............................................................... 126

1. Arama Kavram ................................................................................................ 126

2. Arama Karar Yetkisi ....................................................................................... 128

3. Aramada Genel Kurallar................................................................................... 132

C. POLSN ADL YAKALAMA YETKS ...................................................... 137

1. Yakalama Kavram ........................................................................................... 137

2. Yakalama ve Yakalanan Kii Hakknda Yaplacaklemler ........................... 138

3. Yakalama, Gzaltna Alma ve Muhafaza Altna Alma Yetkisi ....................... 140

4. Gzalt Sresi, Salverme ve Adl Mercilere Sevk........................................... 142

D. POLSN FADE ALMAKN DAVET VE FADE ALMA YETKS... 146

1. fade Alma Kavram ......................................................................................... 146

2. pheli ve Sank Kavram ................................................................................ 149

3. fade Almada Sorgu Usul ve Sorguda Yasak Usuller .................................... 149

4. pheli veya Sann Mdafi Seimi, Grevlendirilmesi, Grev ve Yetkileri 157

5. Temel Hak ve Hrriyetler erevesinde fade Alma....................................... 161

SONU ................................................................................................................... 163

KAYNAKLAR ....................................................................................................... 168


6/185

vi

KISALTMALAR

Any. :Anayasa

AHM :Avrupa nsan Haklar Mahkemesi

AHS :Avrupa nsan Haklar Szlemesi

APK :Aratrma Planlama Koordinasyon

AHFY :Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Yaynlar

Bas. :Basmevi

C. :Cumhuriyet

Cl. :Cilt

CMK :Ceza Muhakemeleri Kanunu

CM :Ceza Muhakemesi

CMH :Ceza Muhakemesi Hukuku

CMUH :Ceza Muhakemesi Usul Hukuku

ev. :eviri

ET :Emniyet Tekilat

ETK :Emniyet Tekilat Kanunu

EGM :Emniyet Genel Mdrl

EM :Emniyet Mdrl

FYO :Faklte Yksek Okulu

HFM :stanbul Hukuk Fakltesi Mecmuas

KTK :Karayollar Trafik Kanunu

Kit. :Kitabevi

Mat. :Matbaa

md. :MaddePVSK :Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu

PVST :Polis Vazife ve Selahiyet Tz

S. :Say

s. :Sayfa

OHAL :Olaanst Hal

TC :Trkiye Cumhuriyeti

TCK :Trk Ceza Kanunu


7/185

vii

TBMM :Trkiye Byk Millet Meclisi

vb. :Ve Benzeri

vd. :Ve DevamYay. :Yayn


8/185

viii

ZET

Polisin grev ve yetkileri adl almamzda; polisin tanm ve tarihsel geli-

imi, Trk polis tekilatnn tarihi ile grev ve yetki kavramlar ve eitleri, grev ve

yetki ile ilgili ilenebilecek su ve cezalar ilenmitir.

Etkili bir polis hizmetinin ncelikli hedefi halkn huzur, can ve mal gvenli-

inin salanmas iin suun ilenmesinin nlenmesi, eer su ilenmi ise sulunun

yakalanarak adli makamlara teslim edilmesidir. Bu da polise adli ve idari yetkilerle

birlikte ok geni sorumluluklar yklemektedir.

Kolluun nleme grevi su ileninceye kadar olan safhalardan oluur. Poli-sin nleme grevlerinin bir ksm dorudan doruya konusu su tekil eden fiil ve

hareketlere kar tedbirlerden oluurken, bir ksm ise, konusu su tekil etmedii

halde, kamu dzenini ve asayii temine ynelik tedbirlerdir.

Kolluun adli grev ve yetkileri ise su ilendikten sonra balar. Ayn polis

memuru su ilenmeden nce nleme greviyle hareket ettii halde, su ilendikten

sonra yapt ilemlerde adli polis sfatyla hareket eder ve su ile ilgili aratrmalar

savc adna yapar.

Trkiye, taraf olduu milletleraras szlemeler konusunda taahhtler altna

girmi ve bunlara paralel olarak Anayasada da bu szlemelerdeki hak ve zgrlkle-

re ile ilgili dzenlemeler yaparak, Trk Ceza Kanunun da bu zgrlk ve haklarn

anayasada gvence altna alnmas dorultusunda ihlal edilmesini engellemek ve

ihlal edenlerle ilgili ceza ngrerek kendi iinde iselletirmitir.


9/185

ix

ABSTRACT

In our study concerning with duties and powers of the police, the definition

of a police and its historical development, the history of police organization and

concepts about its duties and powers, and possible crimes and punishments violating

powers have been presented.

The leading aim of effective police service is to prevent crime in order to

provide and progress public peace, order and sequence and is to bring criminals to

justice when they commit crime. This gives a heavy responsibility to the police in

addition to their judicial and administrative powers.

Preventive duty of police force consists of steps until a crime is committed.

While some of the preventive duties of police force directly consist of some

precautions and actions concerning crime, others consist of precautions concerned

with setting police order and sequence.

The duties and powers of police force start when a crime is committed.

Although police try to prevent the crime before it is committed, police act as criminal

police after the crime is committed and do his investigations under the name ofprosecutors.

Turkey has undertaken some commitments concerning international

contracts Turkey supports and some regulations related to rights and freedoms have

been made in constitutional charter. After the Turkish Criminal Code was regulated

and covered these rights and freedoms, the new regulations and rule have been

internalized to prevent violation and punish those violating the rules and regulations.


10/185

1

GR

I. ALIMANIN AMACI

Polis, doru ile yanln kesitii yol kavanda niformal nbetidir. Birlkede kamu dzeninin salanmas, srdrlmesi, gvenliin temini, suun nlenme-

si ve sulularn yakalanmas gibi sorumluluklar ile sosyal yapnn bir parasdr.

Ancak gnmzde eitim dzeyi yksek olan toplumlarn polisten beklentileri de

artmtr. Toplum, artk polisin kanunda yazl grevlerini, kat kurallar iinde, kaba

bir biimde deil, insan haklarna saygl, hogrl ve hukuk kurallar iinde yap-

masn beklemektedir.

Polis halk

n bu beklentilerini kar

lamak iin kendisine kanunlarla verilmiolan grev ve yetkileri yerine getirirken yine kanunlarla belirtilen snrlar ierisinde

hareket etmek zorundadr. Polise yetki veren bu kanunlarn banda 2559 sayl Polis

Vazife ve Selahiyet Kanunu gelmektedir. Bu kanunda yetki ve sorumluluklar belir-

tilmi olup polisin bu erevede hareket etmesi beklenmektedir. Polise yetki ve so-

rumluluklar veren dier bir kanun da 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanunudur. Bu

kanun PVSK gibi zel hkmlerden ziyade daha genel hkmlere yer vermektedir.

II. ALIMANIN KAPSAMI

Bu almada ama 3201 sayl Emniyet Tekilat Kanunundaki tanm ve s-

nflandrmalarla 2559 sayl Polis Vazife Ve Selahiyet Kanunu ile 2571 sayl Ceza

Muhakemesi Kanunu asndan polisin grev ve yetkilerini inceleyerek, tam olarak

anlalmayan durumlara aklk getirmek ve ilenebilecek su ve ihmallerin ortadan

kaldrmak veya olumasnn nlenmesini salamaktr. Tabi bu ara da Polisin bilmesi

ve unutmamas gereken hususlardan birisi de bilgiyi tazelemek ve canl tutmaktr.

Belirtilen amalar erevesinde alma yedi blmden oluacaktr. Birinci

blmde almann ama ve kapsam, ikinci blmde kolluk ve polis kavram ile

snflandrlmas ve kamu dzeni asndan gereklilii ve hukuk devletinde polisin

yeri ve nemi ile tarihsel geliimi ve polis yetitiren kurumlar ilenmitir.

Birinci blmde, grev kavram, grev eitleri, grev srasnda dikkat

edilmesi gereken hususlar ile grev srasnda meydana gelen zararlarn nasl tanzim

edilecei ve grev ile ilikin doan haklar Polis Vazifeleri ve Selahiyet Kanunu ile

Ceza Muhakemeleri Kanunu asndan ilenmitir. Ayrca polise verilen bu grevle-


11/185

2

rin kanunlarda kim ya da kimlere kar sorumlu olduu da incelenerek benzerlikler

ve ayrlklar bulunmaya allmtr.

kinci blmde, yetki kavram, yetkinin eitleri, yetkinin zellikleri, yetkiunsurunda grlen sakatlklarla ile temel hak ve hrriyet ile insan haklar asndan

polisin yetki kullanm ve snrlar ile gvenlik kuvvetleri arasndaki yetki ilikisi

incelenmitir. Bu yetkilerin hangi kanunda nasl ele alnd ve bu yetkilerin nasl

kullanlaca, kullanmada snrn almas veya dikkat edilmemesi durumunda 5237

sayl Trk Ceza Kanununa gre ne gibi su ilenmi olaca konular ele alnmtr.

Yedinci blmde ise almann sonularna ilikin gr ve nerilere yer verilmitir.

Bu arada Polisin kanunlar erevesinde kendisine verilen grevlerini yerinegetirirken

kulland yetki srasnda vatandalarn zgrlklerinin ne olduu ve nsan

Haklar Evrensel Beyannamesi, nsan Haklar Avrupa Szlemesi ve Anayasada

hangi haklara sahip bulunduklarn, ne zaman ve ne kadar kstlayabileceini bilmesi

gerektiinden bahsi gen szleme ve kanunlarda yeri ve konusu geldike ilenme-

ye allmtr. Ayriyeten 5237 sayl Kanunun kamu grevlilerince ilenebileceini

ngrd baz sular ile kamu grevlilerince ilenmesi halinde nitelikli hale dn-

en sulardan bazlarndan da yetkiler ksm ilenirken bahsedilmitir.

Bunun yannda azda olsa grev ve yetkilerle ilgili olarak, 2935 sayl Ola-

anst Hal Kanunu, 5187 sayl Basn Kanunu, 5442 sayll daresi Kanunu, 1481

sayl Asayie Messir Baz Fiillerin nlenmesi Hakkndaki Kanunu, 5607 sayl

Kaaklkla Mcadele Kanunu, 5326 sayl Kabahatler Kanunu, 5149 sayl Spor

Msabakalarnda iddet ve Dzensizliin nlenmesine Dair Kanun, 2918 sayl Ka-

rayollar Trafik Kanunu, 6136 sayl Ateli Silahlar ve Baklar ile Dier Aletler

Hakkndaki Kanun yeri geldiinde konuyla ilgili maddeleri ilenmeye allmtr.

III. KOLLUK VE POLS

A. KOLLUK KAVRAMI

Kolluk terimi kollamak teriminden tretilmitir. Eski zabta teriminin kar-

l olarak kullanlmaktadr. Zabta, zaptiye, inzibat hep ayn kkten tretilmi birer


12/185

3

isimdir. Kolluk, kollama grevini yapan kurulua, bazen de o kurulu adna hareket

eden kiiye ad olmaktadr1.

Zabta ve zaptiye, lke iinde genel dzeni, emniyeti, gvenlii ve asayiisalamakla grevli btn tekilat; polis, jandarma, mahalle ve kr bekileri, belediye

zabtas ve sair kanunlarla kurulmu gvenlik tekilat ve bunlarn mensuplar anla-

mna gelmektedir2.

Genel olarak, kamu dzenini koruma, kollama, su ve sulular tespit etme,

yakalama ve bu amala ilgili kurum ve kurululara yardmc olma grevlerine kolluk

grevleri denilmektedir. Bu genel tanm esas alndnda kolluk kavram, yukarda

say

lan grevleri yapan, tekilat veya bu tekilatta al

an bu amala grevlendirilmigrevliler iin kullanlmaktadr3.

Kolluk bir yandan kamu dzenini salayan, koruyan ya da bozulduunda

eski durumuna getiren ynetsel etkinlikler, dier yandan da bu tr etkinlikleri yr-

ten grevliler anlamnda kullanlr. Kollua zabta veya polisde denir4.

Kolluk, kamu dzenini ve gvenliini koruma, kollama; su ve sulular

bulmakla grevli ve gerektiinde zor kullanma yetkisine sahip olan ve kanunlarla

verilen yetkiler erevesinde grev yapan bir devlet kuruluudur. Baka bir ifade ile

polis, emniyet ve asayii salayan hukuki mevzuatn verdii grevleri yapan, yine

kanunlarn kendisine verdii yetkileri kullanan icra ve inzibat kuvvetidir. lkede

asayii salama grevi hkmete aittir. Hkmet ierisinde bu grev ileri Bakan-

l tarafndan yaplr5.

B. POLS KAVRAMI, GELM VE SINIFLANDIRILMASI

1. Polisin Kavram, Amac ve Geliimi

Polis tabirinin menei eski Grek lisan olup bu kelime, ilk kullannda ehir

devletlerinin teekkln ve sonra da devlet idaresini, hkmet yani btn site idare-

sini ve sitedeki hkmet faaliyetlerini ifade etmekte idi6.

1AFAK, Ali, Ceza Muhakemeleri Usul ve Polis, Liberte Yay., Ankara, 1989, s.72.2AFAK, Ali, Hukuk ve Emniyet Terimleri Szl, Rehber Yaynclk, Ankara, 1992, s.659.3 DNDAR, A. Nihat, Aklamal-tihatl-rnek Uygulamal Emniyet Tekilat ve Hizmetleri, Yiit

Ofset, Ankara, 1988, s.1.4 GZBYK, eref, Ynetim Hukuku, Sevin Matbaas, Ankara, 1989, s.185.5 SNMEZ, Nevzat, Emniyet Tekilat Polis Meslek Hukuku, Ankara, EGM Yaynlar, 2005, s.2.6 ONAR, Sdk Sami, dare Hukukunun Umumi Esaslar(Cilt III), stanbul,1996, s.1476.


13/185

4

Polis szc, Yunanca Politeia, Latince Politia szcklerinden tremitir.

Franszca ve ngilizce Police, Almanca Polizei, talyanca Polizia olarak ifade edil-

mektedir. Polis kavram kken olarak Yunancada politika anlamnda kullanlmtr.Balangta site ve ehirlerin, ehirdeki devlet ve hkmet faaliyetlerini ve ynetimi

ifade etmekteydi. Bu anlamda polis deyimi sitenin tm kamu hizmetlerinin karl

olarak kullanlmtr7. Eski Yunanda kent veya ehir karl kullanlan polis, daha

sonra anlamn genileterek kent tekilat ve devlet ynetimi gibi anlamlara gelmeye

balamtr8. ngilizcedeki police ve Trkedeki polis kavram kkeni bunlar olsa da

gnmzde gvenlik gc anlamnda kullanlmaktadr9.

Polis kavram

, genel olarak tekilat, fonksiyon ve personel olmak zere anlamda kullanlmaktadr. Genel kabul gren tanm polisin ncelikle toplumsal d-

zeni koruyan bir kurum olduudur10.

Avrupa birliinin ortak polis tanm ise yledir; Polis, toplumda insan hak-

larna sayg gstererek asayii salayan ve halkn gvenliini koruyan kamu grevli-

sidir.11

Polisin tanmn anlamak iin nce kurulu kanunlar bakmak gerekmekte-

dir. Bu balamda, Polis, asayii amme, ahs, tasarruf emniyetini ve mesken masu-

niyetini korur. Halkn rz, can ve maln muhafaza ve ammenin istirahatn temin

eder. Yardm isteyenlerle yardma muhta olan ocuk, alil ve acizlere muavenet eder.

Kanun ve nizamnamelerinin kendisine verdii vazifeleri yapar12.

Polis; bunlara herhangi bir suretle vuku bulacak taarruz, tecavz ve sarknt-

l menetmee ve mtecasirlerini yakalamaa ve haklarnda kanunen yaplmas la-

zm gelen muameleye balamaa mecburdur. Bu belirtilen kanun metinlerinden anla-

lan u ki Polis, gece uykusuz kalan 24 saat nbet tutan, hayat n tehlikeye atar kii

olduu anlalmaktadr13.

7 TARAKIOGLU, hsan, Polis Akademisi Gvenlik Bilimleri Fakltesi 20022003 Eitim-retimDnemi

Al Treni, lk Ders, 07.10.2002.8 DERDMAN, Cengiz, Polis Ynetimi ve Hukuku, Ar Ofset Matbaaclk, Tokat, 1997, s.5.9 AYDIN, A. Hamdi, Polis Meslek Hukuku, Ankara, 1996, s.5.10 AYDIN, s.5611 SNMEZ, s.3.12 2559 Sayl PVSK md 1.13 Vazife Malul ve ehit Aileleri Polis Dergisi, Yl 4, S. 15, Ankara, 2003, s. 10.


14/185

5

Kamu kurulularnn tmnn kurulu amacnda halka hizmet yatar. Bir

kamu kurumu olan Emniyet Tekilatnn da genel amac, yukarda akladmz g-

revleri yerine getirerek, halkn gven, huzur ve mutluluu noktasnda halka hizmetetmektir. Kamu kurulularndaki halkla ilikiler almalarnda olduu gibi polis halk

ilikilerinde de kazan amac dnlmez14.

Polis-Halk ilikisi denince, polisin hizmet verdii halkla olan ilikileri anla-

lr. Polis-halk ilikilerinin kendisine has zellikleri vardr. Esasen polisle halk birbi-

rinden ayr iki kurum deil, tam aksine birbirlerinin parasdr, halkn bir kurumudur.

Polis-halk ilikileri;

a)Polisin polislii halk ile birlikte yapma,b) Halka, iyilerin dostu - ktlerin korkulu ryas olduunu anlatabilme,

c)Korkulan ve korkutan deil, gvenilen ve gven veren olduu izlenimi

verme,

d)Polis devletinin ve anlaynn deil, demokratik devletin polisi olduu

gereini halka anlatmas,

e)Temel grev ve sorumluklarna halkn katlmn salayabilme,

f)Halkla tanmas, dayanmas ve halka danmas,

g)nce insan sonra polis olduunu halka anlatabilme,

h)Bir taraftan halka gven verme, bir taraftan da halkn gvenini kazanmas,

)Halka hogr gsterirken, halkn hogrsn kazanma abas,

k)Nihayet Polis-Halk ilikileri, halkn iyi niyetini, desteini ve yardmn

kazanabilme ilikisidir15.

Polis-halk ilikilerinin gelitirilmesi, ncelikle polisin kendi ierisinde sa-

lanmaldr. Emniyet mensuplar arasnda amir-memur, rtbeli-rtbesiz, niformal-

sivil fark gzetmeksizin karlkl anlay, sayg, sevgi ve hogr ortamnn geliti-

rilmesi gerekir. Baarl polis yneticisi kendini personeline sevdirebilen, ona yuka-

14 Emniyet Genel Mdrl Eitim Dairesi Bakanl, Polis Okullar Ders Kitaplar, 1.Ankara,

1997, s.302.15 FINDIKLI, Remzi, ,Gvenlik Hizmetlerinin Etkinlii Asndan Polis-Halklikilerinin Anlam ve

nemi, 1.

Polis-Halkbirlii Sempozyumu, Dizi 1, Ankara,1995, s. 278.


15/185

6

rdan bakmayan, insan birlikte almaya zendiren, kiiyi deil, iini denetleyen,

hogr sahibi olan yneticidir16.

Vatandan devletine daha fazla gven duymas iin devletin vatandaa iti-mat etmesi gerektiine inanyoruz. Devlet kaps, vatanda iin korkulacak rkeklikle

bavurulacak bir duvar deil, gvenle girilen bir yer olmaldr.17

Tarihi seyri iinde hkmet programlar incelendiinde giderek devlet- va-

tanda ibirlii, vatandaa iyi muamele, demokratikleme ve vatandaa gvenme

konusunda belirgin bir ilerleme olduu grlmektedir. Bu durum halkla ilikiler a-

sndan sevindiricidir. Hatta bugn Kamu Ynetimine halka dnk idare diye yeni bir

kavram

km

t

r. Halka dnk idare, halk

dinleme, halk

bilgilendirme ve halk

nkatlmn salamak demektir18.

2.Polisin Snflandrlmas

a.Polisin Kyafetine Gre Snflandrlmas

aa. niformal Polis

Polisin resmi kyafetle grev yapan ksmdr. Vastal ve vastasz ksmlara

ayrlr. Vastal polis atl, bisikletle, motorlu, canl cansz dier aralarla donatlan

ksmdr. (Emniyet Tekilat Kanunu md.45)

Vastal ve vastasz ekilde grev yapan resmi polis nleyici, caydrc ve

koruyucu grevini ifa etmektedir. Herhangi bir ekilde su ilemeyi tasarlayan kii

niformal gvenlik grevlisini grdnde bundan vazgeecektir. Yardma muhta

kiiler, kendilerine yardm edecek kiilerin yanlarnda greceklerdir. Ayrca sokakta

polisi gren vatanda kendisini ayr bir gven ve huzur iinde hissedecektir19.

ab. Sivil Polis

ETK 6. maddesine gre sivil polis; her nevi emniyet hizmetlerinde nifor-

masz altrlan ksm olarak tanmlanmtr. Baz grevlerin yerine getirilmesinde

polisin kendisinden beklenen hizmeti en iyi ekilde yapabilmesi iin kimliini sak-

lamasn ve kendisini gizlemesini gerektirmektedir. rnein, lke ve millet btnl-

16 FINDIKLI, s. 280.17 DALI, Nihat - AKTRK, Beyhan, Hkmetler ve Programlar - 1, TBMM Yay., Ankara,1988, s.

64.18 FINDIKLI, s. 281.19 YAAR, Ylmaz, Aklamal Polis Meslek Hukuku, Bakent Klie Matbaaclk, Ankara, 1997, s.

45.


16/185

7

mze kastedenlerin takip edilip ortaya karlmalarndan, narkotik maddeler imal

edip satanlarn yakalanmasnda gizlilik esastr. Sivil polislerinde yetki ve sorumlu-

luklar niformal polisin yetki ve sorumluluu ile ayn olup niformal grevlilerdenseilirler20.

b.Polisin Hizmet Alanlarna Gre Snflandrlmas

Polisi yaptklar hizmetleri dikkate alarak ETK 8. maddesi idari, siyasi ve

adli ksmlara ayrmtr. Lzum grlen yerlerde idari polis kadrosundan ayrlan ve

denekleri belediyelerce karlanan bir blm polis tarafndan belediye zabtas ile-

rinin yaplaca belirtilmitir. Burada nemli olan husus bunun devlete lzum g-

rlmesi, buna Bakanlar Kurulunca karar verilmesi ve Cumhurbakan

n

n onaylamas

gereklidir21.

ba. dari Polis(nleyici Kolluk)

ETK 9/A maddesi idari polisi kamu dzeni ve gvenliini korumakla grev-

li olan ksm olarak tanmlamtr. Her toplumda polisin ilk grevi su ilenmeden

nce suu nlemektir. Bu grev idari polisin grevlerindendir.

dari polis bu grevlerini yerine getirirken;

1)Grev alanlarnda bulunan umumi ve umuma ak yerleri kontrol eder,

buralarda arama ve kimlik kontrol yapar

2)Sabkallar, hrszlk, yankesicilik yapanlar, uyuturucu madde imal eden

ve satanlar, pheli kiileri gzaltnda tutarak izler.

3)Bayramlarda, trenlerde, spor karlamalarnda, kapal ve ak hava top-

lantlarnda, miting ve gsteri yrylerinde grev alarak dzen ve gvenlii salar.

4) Srclerin ve yayalarn trafik kurallarna uymasn salar, trafii dzen-

ler, ynetir ve denetler.

5) Kendisinden yardm isteyenlere, kimsesizlere, hastalara, acizlere yardm-

da bulunur.

6)Genel ahlak koruyucu nlemleri alr.

7) dari polis, adli zabta grevini gerektiren bir olayla karlatndan bir

taraftan adli zabta hizmetini yapmakla beraber dier taraftan adli zabtaya haber

verir ve geldiinde grevi ona devreder.

20

YAAR, s. 45.21 YAAR, s. 4546.


17/185

8

Ayrca, tekilat personelinin zlk haklar ve eitime ilikin hususlar idari

polisin grevlerindendir22.

bb. Siyasi PolisETK 9/B maddesi siyasi polisi; devletin umumi emniyetini yani lkemizin

milli btnlk ve beraberliine anayasal dzenine ve genel gvenliine ilikin nle-

yici ve koruyucu grevleri yerine getirmekten sorumlu olan ksm olarak tanmlan-

mtr.

1-Trk Ceza Kanunundaki Devletin Gvenliine Kar Sular, Anayasal

Dzene ve Bu Dzenin leyiine Kar Sular, Milli Savunmaya Kar Sular ile

Devlet S

rlar

na Kar

Sular ve Casusluk Sular

n

n arat

r

lmas

ve nlenmesi g-revi,

2-Yabanclarn lkemizde ikametine, seyahatlerine, almalarna ilikin i-

lemler,

3-Dernek, sendika ve siyasi partilerin yasalara uygun faaliyet gsterip gs-

termediklerinin izlenmesi,

4-Grev ve lokavtlarn amacna uygun yaplp yaplmadnn takip edilmesi,

5-Atatrk ilke ve inklplarna kar yrtlen faaliyetlerin izlenmesi, husu-

su siyasi polisin grevlerindendir23.

bc. Adli Polis

Suun ilenmesinden sonra dorudan doruya veya adli makamlarn emriyle

olaya el koyan, suun kantlarn toplayan ve tespit eden, sulu veya sulular yaka-

layarak Cumhuriyet Savclar adna soruturmay yrten pheli ahs ve sanklar

su kantlar ile birlikte adli makamlara teslim eden ksmdr.

ETK 9/C maddesinde adli polis asgari tam teekkll bir polis merkezi bu-

lunun yerlerde, adli ilemlerle uramak zere Emniyet Genel Mdrlnce kadro-

dan ayrlan bir ksmdreklinde belirtilmitir. Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu 2.

maddesinde de polisin adli grevi ilenmi bir su hakknda Ceza Muhakemeleri

Kanunu ile dier kanunlarda yazl grevleri yapmak olarak belirtilmitir. Suun ba-

lamas ile birlikte adli polisin grevi de balam olmaktadr. Bu andan itibaren olaya

22 YAAR, s. 4647.23

YAAR, s. 47.


18/185

9

mdahale edilmesi, olay yerinde gerekli aratrma ve incelemenin yaplarak su ka-

ntlarnn aratrlmas, olayn sularnn tespit edilip yakalanmas ve neticede sulu-

nun adli makamlara delilleri ile birlikte gnderilmesi ilevi adli polisin grevlerin-dendir24.

3. ZEL MAHYETTEK POLS KURULULARI VE GREVLER

a.Trafik Polisi

Karayollar Trafik Kanununun 1. maddesine gre karayollarnda, can ve mal

gvenlii ynnden trafik dzenini salamak, meydana gelebilecek kazalarn nlen-

mesi, maddi ve manevi kayplarn en alt seviyeye indirilmesi iin gerekli nlemi al-

mak ve ald

rtmakla grevlendirilmitir.KTK 5. maddesine gre aralara ve srclere ait ilemleri yapmak, plaka

ve belgelerini vermek ve bu amaca ynelik hizmetleri yrtmek zere her ilde ve

gerekli grlen ilelerde tescil ube ve brolarnn kurulaca belirtilmitir25.

b.Polis evik Kuvvet Birimleri

ETK Ek 12. maddesine gre evik Kuvvet Birimlerinin ileri Bakanln-

ca gerekli grnen il merkezlerinde Emniyet Mdrlklerine ilelerde le Emniyet

Mdr ve Emniyet Amirliklerine bal olarak kurulaca ve kadrolar iinde zel

timlerinde yer alaca belirtilmitir26.

C. KOLLUK HZMETLERNN ZELLKLER

Kolluk hizmetlerinin zellikleri unlardr:27

1)Kolluk hizmetleri devamllk esasna gre; zaman mefhumuna bal kal-

madan gnn kesintisiz 24 saatini kapsayan, gece ve gndz devam eden dzenli ve

kesintisiz hizmetlerdir. Bu nedenle sreklilik gsterir. Hizmetin srekli, etkin ve ke-

sintisiz devam edebilmesi amac ile kollukta nbet sistemi getirilmitir.

2)Kolluk hizmetleri btn mekn kapsar. Bu hizmetler tm alanlarda hiz-

met verebildii lde daha gvenli ve huzurlu ortamdan bahsetmek mmkn olabi-

lecektir. Hizmetlerin tm mekn kapsamas iin merkez, karakol, nokta, her trl

yaya-motorize devriyeler karlmas gerekmektedir.

24 YAAR, s. 48.25 YAAR, s. 54.26 YAAR, s. 55.27 YAAR, s. 21.


19/185

10

3)Kolluk hizmetleri yapanlar zor kullanma yetkisine sahiptirler. Bu grevle-

ri yapan kiiler yasalarda belirtilen ekil ve artlarn domas halinde yine kanunlarn

belirledii ekillerde zor kullanabilirler.4)Kolluk hizmeti yapan kiiler ETK md 4 gre silah tarlar.

5)Kolluk hizmetlerinde alanlar, (Sivil almas gerekenler hari) genelde

niforma giyerler. niformalar, kurulularn belirledii esaslara gre tek tiptir.

6)Kolluk hizmetleri, lkemizde genel olarak devlet tarafndan yerine getiri-

len hizmetlerdendir. Devlet tekelinde ya da denetimindedir.

7)Kolluk hizmetleri, devletin dier hizmetlerinde olduu gibi yasalarla y-

rtlr. Kolluk grevlileri yasalarda olmayan bir yetkiyi kullanamazlar.IV. POLSN TOPLUMDAK ROL

A. KAMU DZEN KAVRAMI

Kamu, bir lkedeki halkn tmn, halk amme ve toplum anlamndadr. D-

zen ise huzur, tertip ve hareyin yerli yerinde olmas demektir. Kamu dzeni, btn

toplumu ilgilendiren dzen, tertip anlamna gelir28.

Anayasann, Devletin Temel Ama ve Grevleri balkl 5. maddesinde

Cumhuriyeti ve Demokrasiyi korumak, kiilerin ve toplumun refah, huzur ve mutlu-

luunu salama, kiinin temel hak ve hrriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet

ilkeleri ile badamayacak surette snrlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri

kaldrmaya, insann maddi ve manevi varlnn gelimesi iin gerekli artlar hazr-

lamaya almak hkmn getirerek, polisin grevlerini de ierecekekilde devletin

esas ama ve grevlerini genel olarak saymtr.

Polisin grevlerinin eksiksiz bir liste halinde saymak mmkn olmamakla

beraber amzda polise biilen temel rol ve grevlerunlardr:

1)Can ve mal gvenliinin salanmas,

2)Kamu dzeni ve toplumsal huzurun temin edilmesi,

3)Sular nlemek, sulular yakalayp adalete teslim etmek,

4)Madura yardm etmek,

5)Anayasal haklarn ve hukuk kurallarnn uygulanmasn salamak,

6)Kii haklarnn korunmasn salamak vb dir29 .

28 TDK Szl


20/185

11

B. KAMU DZEN VE POLS LKS

nsanlarn toplum halinde yaamas bir olgudur. Toplum halinde yaamak

hereyden nce o topulum iinde bir dzen ve gvenin salanmasna ve srdrlme-sine baldr. Toplumlar asrlarca birlikte yaamlar, fakat dzensiz ve gvensiz

yaamamlardr. Kamu dzeninin ve gvenliinin salanmas devletin en bata ge-

len devlerindendir. Devletin salamak ve korumakla grevli olduu bu dzen iin

emniyet, asayi ve kamu dzeni deyimleri kullanlmtr30.

Kamu dzeninin salanmas, esasnda bireylerin zerinde holarna gitme-

yecek dzenleme ve yaptrm gcyle mmkn olur. dare, bunun iin yazl olarak

baz

kural ve yasaklar koyar. Bu koyduu kurallar

nda ilerliini salamaya al

r.Bunu da kolluk kuvvetine baz grev ve yetkiler vermek suretiyle yapar. Kolluk faa-

liyetlerinin amac, insan ve onun temel haklarn korumaktr. Zira kolluk, devletin

insan haklarn korumak iin oluturduu bir organdr. Kolluk, devletin yasama, y-

rtme ve yarg organlarnn icra kuvvetidir. Kanunlarn stnln salayan ve bu-

nu salarken de kanunlarn snrlar iinde hareket eden silahl bir kuvvettir31.

Any 2. maddesinde yer alan Cumhuriyetin niteliklerinden demokratik ve

sosyal hukuk devleti olmann gerei olarak byle bir tekilatlanma zorunludur. Zira

polis, demokratik toplumlarda sivil otoritenin vazgeilmez bir unsurudur.

Kamu dzeni koruma ve devamn salama grevi polise ok geni sorum-

luluklar yklemektedir. Bu sorumluluk ayn zamanda emniyet mensuplar tarafndan

da kabul edilmektedir. Polis, gerek kamu dzenin salanmas, gerekse bireylerin hak

ve zgrlklerinin korunmas gibi ok nemli bir hizmeti sunmaktadr. Bu grevler

topluma kesintisiz olarak sunulmak zorundadr32.

Devlet, hukuki manevi bir ahsiyettir. Devleti somut bir kamu gc haline

getiren unsurlardan biri, her devlette kamu gcn temsil eden polistir. Polisin va-

tandan gzndeki imaj, ayn zamanda siyasi rejimin ve devletin imaj demektir33.

29 KAVGACI, Halil brahim, Demokratik Polislik, Temel Yaklamlar, Maset Matbaaclk, Ankara,1997, s. 6.

30 AYDIN, s. 1.31 GLER, Ahmet lhan, Kolluk Tekilatnda Grev ve Yetki( Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi,stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits), stanbul, 1992, s.1.32 SNMEZ, s.6.33 KAVGACI, s.1.


21/185

12

Gvenlik birimlerinin temel grevi bir lkedeki kamu dzenini salaya-

rak devletin devamna hizmet etmektir. Ancak gvenlik glerinin en nemli g-

revlerinden birisi olan devleti koruma grevi yerine getirilirken yinede yasalarave evrensel normlara uyma zorunluluu vardr34.

C. HUKUK DEVLET KAVRAMI

Toplumun gven ve huzurunu salamak iin idarenin yrtt gvenlik

hizmetlerine kolluk hizmetleri denilmektedir. darenin en eski ve yaygn grevi in-

sanlarn toplum iindeki tutum ve davranlarn gzetip denetleyerek kamu dzenini

salamaktr.

Hukuk devleti; Hukuka sayg

l

devlet, anayasaya gre, devlet kiinin temelhak ve zgrlklerini, birey huzurunu, hukuk devleti ilkeleriyle badamayacak de-

recede snrlayan politik, ekonomik ve soysal btn engelleri kaldrr. Hukuk devle-

tinde, idarenin ilemleri yargsal denetime tabidi, mahkemeler bamszdr, hak ve

zgrlkler anayasal gvence altndadr. Kart Polis devleti demektir35.

Hukuk devletinde, devletin tm grev ve yetkileri gibi idarenin yrtt

kolluk hizmetlerinin de neler olduu ve nasl yrtlecei kanunla dzenlenmekte ve

idare kanunda belirtilen snrlar at zaman sorumlu olmaktadr.

Hukuk devleti, vatandalara anayasal temel hak ve zgrlkleri tanyan ve

devletin tm organlarn hukuka bal olarak faaliyetlerini srdrmelerini salamak

suretiyle vatandalarn gvenliklerini teminat altna alan devlet demektir. Any. 2.

maddesi Trkiye Cumhuriyeti bir hukuk devleti olduu belirttikten sonra, hukuk dev-

leti ilkesinin gerekletirilmesini ilikin eitli hkmler getirmitir.

Polis, btn faaliyetlerinde hukuka saygl davranmal ve hukuk dna k-

mamal ve bu konuda gereken tm nlemleri alp uygulayabilmelidir. Polis, kesinlik-

le hissi davranmamal kin, hrs ve intikama dayal giriimlere izin vermemeli ve arka

kmamaldr.

Polisin ncelii, demokrasi ve insan haklar olmal, hizmet eylem planlar

bunlarn daha iyi ilemesine ve kullanmasna imkn verecekekilde dzenlenmelidir.

Demokrasiyi ve onun doal bir sonucu olan insann temel hak ve zgrlklerini gz

34 CERRAH, brahim, Gvenlik Hizmetlerinde Profesyonellik ve Meslek Etii, Halkla likiler, Yne-timi

Gelitirme ve Oryantasyon Eitimi Blgesel Seminer Notlar

, EGM, Ankara, 2000, s.127.35 YILMAZ, Ejder, Hukuk Szl, Yetkin Yay., Ankara, 2005, s. 274.


22/185

13

ard ederek bunlar grmezlikten gelmek suretiyle sulara ve sululara ynelmek, ok

zel, hakl ve snrl olaylar dnda kabul edilemez.

D. MODERN HUKUK DEVLETNDE POLSN YER VE NEMKamu dzenin korunmas ve dzenli bir toplum halinde yaamay salamak

amacna ynelik kolluk faaliyetlerinin yrtlmesi srasnda zgrlkler ile kolluk

mdahaleleri arasnda denge kurmak hukuk devletinin en nazik konularndandr. Zira

kamu dzenin salanmas ve korunmas amacyla alnan tedbirler bu amala doru

orantldr36.

Bir lkede polis, kanunlarn kendisine verdii yetkileri yine kanunlar ere-

vesinde kullanarak toplumda toplumsal dzeni salamak grevini stlenmitir. Polis,kanun hkimiyetinin tesisini salamak amacyla yasalar ve eitli yetkilerle donatl-

mtr37.

Kamu dzenin ve gvenliini salanmas gibi olduka nemli grevi olan

polisin esas grevi; grevini anayasa ve kanunlar erevesinde yaparak; toplumun ve

kiilerin mal ve can gvenliini korumak, halkn rahatn temin etmek, kanunlara ve

nizamlara aykr hareket edenleri yarg organlarna sevk etmektir.

Demokratik hukuk devletinde kamu dzeni, devletin keyfi tasarruflarna de-

il, insan haklarndan yola kan bir hukuk anlayna sahiptir. Demokratik hukuk

devletinde; kamu otoritesinin vatandaa uygulad kurallara btn kurumlar ve al-

anlaryla beraber ncelikle kendisinin uymas, vatandalar arasnda ideolojik ayrm

yapmamas sz konusudur.

Polis tedbir alrken kiilerin anayasa teminat altnda bulunan haklarn, yasa

uygun olarak snrlandrabilir. Kolluk, kiileri ve toplumu tehlikeden korumak gre-

vine sahip bulunduundan, tehlikeyi nlemek amacyla bir kiiyi geici olarak belli

bir yerden uzaklatrabilir, onunu bu yere girmesini yasaklayabilir38.

III. TRK POLS TEKLATININ TARHES

A. ESK TRKLERDE POLS

Bir millete emniyet ve gvenlik tekilatnn varl, o milletin devlet olarak

teesss ettii andan itibaren balar. nk bir devletin varl ncelikle o devlete

36 KIRATLI, Metin, Koruyucu dari Hizmetler, TODAE Yay. 135, Ankara, 1973, s. 40.37 TEZSEVER, Serhat, Polisin Yetkileri, stanbul,1992, s. 2.38 Polis Vazife ve Selahiyetleri Tz Madde 24.


23/185

14

dzen ve gvenliin salanmasn gerektirir. Bu, kolluk tekilatlarn tarihinin devlet-

lerin tarihi kadar eski olduunun bir ifadesidir. nk insanlar hem toplum iinde

dzeni salayacak bir otoriteye hem de bu otoritenin devaml ve gvenilir olmasnamuhtatrlar. Aksi halde kargaa iine decekler ve bu defa zgrlkleri ve haklar

sz konusu bile olmayacaktr39.

Eski Trklerde bugnk polis teriminin karl olarak yarkan terimi kul-

lanlmtr. Yarkan sz, Moolca da Polis anlamnda kullanlan Darua sznn

aynsdr. Her iki szckte de Uygur metinlerinde polis, dedektif, cellt ve gece bek-

isi anlamnda kullanlmtr. Darua szc Orta Asya ve Azerbaycan da gece

bekisi, Alt

nordu zaman

nda ise polis memuru ve vergi tahsildar

anlam

nda kulla-nlmtr40.

Eski Trk Polis Tekilatndan bu yana, bu gnk anlamda Polis deyiminin

tam karl olarak Karakol deyiminin Dirlik ve Dzeni Salama anlamnda kulla-

nld, bu ilerin yrtld yerlere de Karakol hane adnn verildii, Peenek

Trklerinin gzetlemek amacyla yaptklar karelerden birinin adnnKaraku olduu,

Kararu kelimesinin de Karakol gibi gzetlemek anlamna gelen karamak kkenine

dayand belirtilmektedir41.

Eski Trkler kamu dzen ve gvenliliini ulusal savunma ile birlikte yrt-

mlerdir. Polis hizmetleri, ilk zamanlarda askeri rgt iinde olumu ve tmyle

askeri zellik gstermitir42.

Kabile halinde yaadklar dnemde Trkler orduyu sevk ve ynetenlere

Suba adn vermilerdir. Su; Asker, Komutan, Ordu ve Suba; Ba Komutan

anlamnda kullanlmtr. Kabileler birleip toplum byynce Kadan ortaya k-

m, Subalar savata belli birliklere komuta etmeye balam, barta da bulduklar

blgenin gvenliini salamlardr. Bylece Subalarn rolleri klm ve belli

39YAYLA, Yldzhan, dare Hukuku, Filiz Kit., Ankara, 1985, s. 1112.40 KUYAKSL, Ali, 155.Ylda Polis Tekilatnn Tarihesi, Kolluk Kavram ve Gnmzde EmniyetTekilat,

Polis Dergisi, 155.Yl zel Says, Ocak-ubat-Mart 2000,Yl 6, S. 22, s.3.41 DNDAR, Nihat, Osmanl Ynetiminde 78, Cumhuriyet Dneminde 70 Yl Geride Brakan Bir

Polis

Tekilat,Trkdare Dergisi, Yl 55, S. 401,1993, s. 213215.42 ALYOT, Halim, Trkiye de Zabta Tarihi Geliimi ve Bugnk Durumu, Ankara, Kanaat

Bas.,1947,s.11.


24/185

15

grevlerin yneticileri olmulardr. Byk Seluklu mparatorluunun kurucusu Sel-

uk Bey de bir subadr. Keza Anadolu Seluklularnda da l Merkezlerinde askeri

ve mlki ilere bakan komutanlara Suba denilmitir. Bunlar bulunduklar yerin ka-mu dzen ve gvenliini salamlar, sava zamannda ise evrelerindeki ile ve

kylerin tmarl sipahilerini komuta etmilerdir. Nizamlmlkn siyasetnamesinde

ise Belediye Bakan olarak nitelendirilen muhtesiplerin, zabta grevini de stlen-

dikleri belirtilmektedir43.

Anadolu Seluklu Devletinin yklndan sonra, Anadoluda kurulmu olan

beyliklerde Askeri Komutana Suba denilmitir. Trklerin slamiyet kabul etmele-

rinden itibaren, bugnk ifadeyle, Hkim, Savc

, Belediye Bakan

s

fatlar

n

bellilde kiiliklerinde toplayan Kad, asayi hizmetlerinde grlmektedir. Kadlar ayn

zamanda zabta amirlii grevini de yapmaktaydlar. Kadnn bu grevini yardm

eden ve asayii salamak iin emrinde yeterince urta ad verilen grevliler bulun-

maktadr. urta kelimesi, gece ehri dolaan beki manasna gelmektedir. Devlet

tekilat bydke, nceleri beki vazifesi gren urtalarn neminin artt,

Emeviler dneminde bu gnk Emniyet Mdrnn yetkilerinden daha fazlasna

sahip, sahibi urta ad verilen grevliler bulunduu anlalmaktadr. Sahibi urtalar

Kadlara veklet ettikleri gibi, Kadlar tarafndan karlan hkmlerin yerine geti-

rilmesinde hkmetin icra vastas grevini de yklenmilerdir. Sahibi urtalara son-

ralar Vali unvannn da verildii grlmtr44.

B. OSMANLI DNEMNDE POLS

Osmanl beyliinin kuruluundan mparatorluun yklna kadar geen s-

re iinde kolluk ok deiik yapda grlmektedir. Bu nedenle Osmanllar dnemin-

deki kolluk kurulu ve hizmetlerini de dnemlere ayrarak incelemek gerekir45.

1. Kuruluundan stanbul un Fethine Kadar Olan Dnem (12991453)

Kurulu dneminde topraklar ok az olan Osmanl beyliinin ynetim te-

kilat da ona gre kurulmutur. Devletin banda olan Osman Bey, hem askeri hem

mlki gc ahsnda toplam, tayin etmi olduu Komutanlar ve Kadlarla lkesini

ynetmitir. Osman Bey Karahisar ele geirdii zaman, kentin ynetimini olu

43 TOKGZ, Mehmet, Polis Meslek Mevzuat Ders Notu, Polis Akademisi, Ankara, 1990, s, 2.44YAAR, s. 2.45 TOKGZ, s. 28.


25/185

16

Orhan Beye vermi ve onun yanna arkada olan Gndz Alpi de Suba olarak

tayin etmitir. Bu kii, bugnk anlamda ilk Polis Amiridir. Subalar bar dne-

minde sava iin gerekli olan askeri disipline etmekle ve eitmekle birlikte, kentindirlik ve dzenini de salamlardr. Sava zamannda ise yetitirdikleri ktalar ko-

muta etmilerdir.

Anlalaca zere eski Trklerde olduu gibi Osmanl Trklerinde de Polis

Tekilat, Askeri Tekilat kadrosu iinde yer alm, Askeri Amirler ayn zamanda

Polis Amiri olarak da grev yapmlardr. Devlet ve Ordu Tekilat zamanla by-

m, Devletin banda mutlak bir kudrete sahip ve en byk adli, askeri ve mlki

amir olan Padiahlar yer alm

t

r. Padiahlar btn idari, askeri ve bunlarla birliktelkede kamu dzen ve gvenliinin salanmas ilerinin devlet ricali ve halk kar-

snda kendilerini temsil eden Sadrazamlar vastas ile yrtmlerdir. Bu nedenle

Sadrazamlar, btn Polis Tekilatnn grevlerinin baarmak iin zel memurlar,

tebdil uhadarlar (sivil, istihbarat toplayan memurlar) kullanmlardr.

Zabta hizmetlerinin gelimesinde Sadrazamn yannda yer alan subalar

yanlarnda, yasaklar ve gece bekilii yapan Asesleri ve bunlarn bal olduklar

Asesbalarla birlikte gvenlii salamlardr. Suba bar zamannda askerleri sava-

a hazrlamak ve kentin dirlik ve dzeninin salanmasndan, sava zamannda da

yetitirdikleri birlikleri komuta etmekten sorumlu tutulmulardr. Bu dnemde ba-

kent dnda, eyalet ve sancaklareklinde mlki taksimat bulunan Osmanlmpara-

torluunda taradaki gvenlik hizmetleri, Eyaletlerin banda bulunan Beylerbeyi

ve sancaklarn banda bulunan Sancak Beyi emrindeki askerlerle kolluk hizmetle-

rini yerine getirmilerdir46.

2. Yenieri Dnemi (14531826 )

1453 ylnda stanbulun fethinden sonra stanbula dier blgelerden byk

gler olmutur. Bu nedenle de stanbulun gvenlik hizmetlerine byk nem ve-

rilmitir. Emniyet makamlar; Sadrazam, Yenieri Aas, Falakac, Cebeciba ve

Cebeciler, Kaptan Paa, Topuba ve Topular, Kad ve Bcekibandan olumu-

tur. En byk sorumlu olan Yenieri Aas, su ileyenleri falakaclara dvdrm

46 YILMAZ, s. 5.


26/185

17

ve hapsettirmitir. Falakaclar, Yenieri Aasnn emri altnda falaka tayan acemi

olanlardan olmutur47.

Gece zabtasn idare etmekle grevli olanlara da asesba ad verilmitir.Yenieriler ierisinden ayrlan ve bir Bakarakulluku emrinde gece ve gndz dev-

riye kararakehir ierisinde emniyet ve asayii temin eden askerlere kulluku ve

karakulluku denilirdi. Bunlarn toplu bulunduklar yerler Karakullukhane olarak

adlandrlmtr. Tarada ise, kapkulu ve eyalet askerleri i dzen ve gvenliini

salanmasndan sorumlu tutulmu, ehir ve kasabalarda kollukular, yasaklar, bek-

iler, Edirne ehri ve evresinde Bostancoca, Halep ve evresinde lbeyleri polis

hizmeti grmlerdir. Bu dnemde dikkati eken nokta bugnk Karakol tekilat

na benzer kurulularn meydana getirilmi olmasdr. ehrin muhtelif yerlerine yeteri

kadar yenieri vazifelendirilerek karakollar oluturulmu, nleyici zabta hizmetle-

riyle grevlendirilmitir48.

3. Yenieri Ocann Kaldrlmasndan Sonraki Dnem(18261845)

Devletin gerilemeye balamas ve idarede ba gsteren zlmeyle birlikte

emniyet ve asayiin salanmasndan sorumlu olan Yenierilerde de babozukluk

hkm srmtr. Asayii salayacak olanlar, asayisizliin sorunlar olmaya bala-

mlardr. O dnemin artlar ierisinde ok bozulan Osmanllarn Yenieri Oca

1826da padiah 2. Mahmut tarafndan kaldrlarak, bu olaya tarihte Vaka- Hayriye

ismi verilmitir.49

Yenieri ocann kaldrlmasndan sonra, gerek Osmanl bakentinde ve ge-

rekse illerde i gvenlik hizmetlerinin birok makam ve kiilere bal olarak yr-

tlmesi uygulamas srmtr. rgtlenme asndan ve uygulamadaki bu karkl

ortadan kaldrmak amacyla 10 Nisan 1845de stanbulda Polis adyla bir tekilat

kurulmu, yeni kurulan tekilatn grevleri yine ayn tarihte yaymlanan Polis Ni-

zamnamesinde belirtilmi ve bu durum yabanc eliliklere de Tezkereyi Umumiye

ad altnda bir yaz ile duyurulmutur50. 10 Nisan, Emniyet Tekilat asndan kuru-

47 DNDAR, s. 217.48 DNDAR, s. 217.49 TOKGZ, s. 3.50 BRNC, Ali, Trk Emniyet Tekilatndaki lkler, Polis Bilim Dergisi, Cl.1, Ankara,1999,s.3.


27/185

18

lu gn olarak kabul edilerek bu gnde birok etkinlikle Polis Bayram olarak kut-

lanmaktadr51.

Polis adyla ilk kez kurulan tekilata ve yabanc eliliklere de duyurulan 17maddelik Polis Nizamnamesi ile getirilen yeniliklere ramen karklklar tmyle

ortadan kaldrlamamtr. Bakentte polis hizmeti Yenieri Aas ve polis adn ta-

yan bir tekilat tarafndan yrtlmeye balanmtr. Tarada polis hizmeti ise, Sipa-

hiler ve stanbulda olduu gibi memleketin birok illerinde kurulan Asakir-i

Mansure Alaylarna verilmitir52.

4. Zaptiye Mirlii Dnemi (1845 1879)

Daha nceki dnemlerde zab

ta hizmetlerinin eitli adlardaki kurullar tara-fndan yrtld, ok istenilmesine ramen gvenlik hizmetlerinin tek elden ba-

msz bir zabta kuruluu tarafndan yrtlemedii, srekli askeri kuvvetler iinde

bulunan makamlar araclyla yerine getirildii aklanmtr53.

1846 ylnda yaymlanan bir genelge ile polis hizmetlerinin serasker tarafn-

dan yneltilmesinin askerlerin asl grevlerini aksatt belirtilerek yalnzca polis

hizmetlerini yrtmek zere ve Seraskerilikten bamsz olarak Zaptiye Mdrl,

Zaptiye Mdr Yardmcl ve polisle ilgili yasalar hazrlamak iin, Zaptiye Mec-

lisi kurulmutur. Ksa bir sre sonra da bu meclis kaldrlm ve yerine Divan-

Zaptiye ve Meclis-i Tahkik kurulmutur54.

Bu dnemde, stanbul ve tarann gvenlik hizmetleri Zaptiye Alayeklin-

de tekilatlandrlmtr. Her sancan birer tabur zaptiye askeri mevcut olup, bunlar

kazalara Blk dzeninde datlmlardr. Taburun komutan Tabur aas, Bln

Komutan da blk aasdr. Vilayetteki Taburlarn yneticisi ise, Alay Beyidir. Zap-

tiye askerlerinin hizmet sreleri iki yldr. Bu seneyi tamamlamadan ayrlmak yoktur.

Zaptiye askerliine en az 21, en ok 50 yana kadar olan istekli kiiler seilmitir.

1869 ylndan itibaren Zaptiye Tekilatna, okuma yazma ve aznlk lisann bilen

kiiler Tefti Memurlar adyla alnmaya balanm ise de, 1880 ylnda bu uygula-

maya son verilerek bunlarn yerini daha sonralar polis memurlar alnmaya balan-

51 UNAT, F.Reit,Hicri Tarihleri Miladi Takvime evirme Klavuzu, Ankara, 1998,s. 8687.52 DNDAR, s. 222.53 YAAR, s. 9.54 DNDAR, s. 222.


28/185

19

mtr. Zaptiye Mirliinin kurulmasndan sonra askeri niteliinden ayrlan zabta

grevi, mlki makamlarn emrinde 30 yl akn bir sre grev yapmtr. Zaptiye

Miriyeti, dier baka grevlerinin yan sra zabta hizmetlerinden tek bana so-rumlu olan kurulutur. Zaptiye Miriyeti dnemi iinde o zamana kadar birok

isimler tayan zabta kuvvetleri birletirilmitir55.

5. Zaptiye Nezareti Dnemi ( 18791908 )

1876 ylnda Tanzimat ve Islahat hareketleri erevesinde Avrupadaki r-

neklere gre bir polis tekilat kurulmasna birinci merutiyetin ilanndan sonra olu-

an hkmet programnda yer verilmi ve 1879da Zaptiye Nezareti kurulmutur.

Balang

ta stanbul ve evresinde tekilatlanarak gvenlik ilerini yrten zaptiyenezareti daha sonra lke apnda genilemi ve tm merkez ve tara polis kurulular

bu nezaret tarafndan tek merkezden ynetilmitir. Bugnk Emniyet Genel Mdr-

lnn grev ve yetkilerini yrtm olan Zaptiye Nezareti 1909da kaldrlmtr56.

1881 ylnda stanbulun asayiinden sorumlu olan Askeri zaptiye Tekilat

lavedilerek yerine polis tekilat kurulmutur ve ayn uygulamaya 1885 ylndan

itibaren tarada balanlmtr. stanbulda kurulan polis tekilat, skdar, Beyolu

Polis Mdrlkleri ve Beikta Polis Memurluu unvanyla drt polis dairesine ay-

rlm, polis daireleri de merkezlere blnmtr. Bu dnemde 1881de fiilen kurul-

mu olan Polis Tekilatnn grev ve yetkilerini dzenleyen ilk hukuki metin,

1896da yaynlanmtr. Asayi Vazifesiyle Mkellef Olanlarn Nizamiye ve Jan-

darma Askeri ahanesiyle Polis Memurlarnn Sureti Hareketine Dair Talimat adl

16 maddelik talimatta (ynerge), polisin adli, idari grevleri ve jandarma ile arasn-

daki ilikiler dzenlenmitir57.

Bundan sonra 1907 tarihinde (1845 kurulutan sonra) ilk Polis Nizamnamesi

yaynlanmtr. Polis rgtnn ihtiyalar her bakmdan yeterli bir biimde karla-

yan ve 167 maddeden oluan bu nizamnamenin en belirgin zellii, ierdii hkm-

lerin yabanc etkilerin altnda kalnmadan hazrlanmasdr. Daha nce gerek Tanzi-

mat gerekse de Abdlhamit dneminde yaynlanm olan metinlerin ou, yabancla-

r tatmin etmek iin, yabanc devletlerin yasalarndan aktarlm hkmleri kapsa-

55DNDAR, s. 9.56 DNDAR, s. 223.57 YAAR, s. 1011.


29/185

20

maktayd. Bu nizamnamenin ikinci belirgin zellii uzun sre baar ile uygulanm

olmasdr. Sz konusu nizamname, polisin idari, adli, siyasi grevlerini, merkez ve

tara kurulularn, hiyerari, polisin Asker-i Nizamiye ve jandarma ile ilikileri, po-lisin yetkileri, izinde iken polisin grev ve yetkileri, polis mfettilerinin grevleri,

polisin seim ve tayin usul, polisin cezalandrlmas, yarglanmas, polisin denek-

leri ve benzeri hususlar kapsamaktayd. Ayn nizamnameye gre polisler;

Serkomiser, kinci Komiser, nc Komiser, Komiser Muavini ve Polis olmak ze-

re 5 snfa ayrlmaktayd58.

Bu dnemde ilk polis okulu Selanikte almtr. Okul Belikadan getiri-

len iki subay

n idaresine verilmitir. kinci Merutiyetin ilan

ndan sonra okul kapa-tlmtr.1908 tarihinde kinci Merutiyetin ilanyla Zaptiye Nezareti hemen kaldrl-

mam, bana getirilen yeni ahslarla dzeltilmeye allm ise de, istenilen netice

elde edilmemi ve 31 Mart olayndan sonra 1909 ylnda kapatlmtr59.

6. kinci Merutiyet Dnemi (19091923)

1908 ylnda ll. Merutiyetin ilan zerine Fransz ve Alman Tekilatlar

esas alnarak Polis Tekilatnn yeniden organize edilmesi kararlatrlm ve 1909

ylnda karlan stanbul Vilayet ve Emniyeti Umumi Mdriyeti Tekilatna Dair

Kanun ile 31 Mart olayndan sonra artk yaamas imknsz olan Zaptiye Nezareti

kaldrlarak, yerine Dhiliye Nezaretine bal ve memlekete amil polis ilerinin y-

rtlmesiyle grevli Emniyet Umumiye Mdrl ve stanbul Vilayetine bal bir

polis mdriyeti kurulmutur. Emniyet Umumi Mdriyeti, 1913 ylna kadar polis

ilerini 1907de karlan polis nizamnamesi hkmlerine gre yrtm ve hkm-

leri stanbul dhil tm lke sathnda uygulanmtr60.

Trk Polisi igal altnda bulunan blgelere emniyet ve asayiin korunmas

ve su faillerinin meydana karlmas konusunda da baarl almalar yapmtr.

gal altndaki blgelerde de polis tekilatnn Trklerden oluturulmasna nem ve-

rilmi ve zen gsterilmi, dman igalinden kurtarlan blgelerde de sivil ynetim-

le birlikte polis tekilat da yeniden dzenlenmitir. Baz illerde polisler, Damat Ferit

58 DNDAR, s. 225.59 YAAR, s. 12.60 DNDAR, s. 226.


30/185

21

Paa Hkmetini tanmadklarn ve Kuvay-i Milliye emrine girdiklerini aka ilan

etmilerdir61.

C. CUMHURYET DNEMNDE POLS1. Cumhuriyetin lk Yllarnda Emniyet Tekilat

Emniyet Tekilat ile ilgili mevzuatn, ilk Polis Nizamnamesinin yrrle

konulu tarihi olan ve Trk Polis Tekilatnn kurulu tarihi olarak kabul edilen 10

Nisan 1845ten bu yana, yurtta egemen olan rejimin gr ve dnne gre ekil-

lendii ve ancak Cumhuriyet sonras dnemde byk bir gelime gsterdii grl-

mektedir62.

stanbul Emniyet Umumiye Mdrlnn 1922de kald

r

lmas

ndan sonraMilli Mcadelenin kazanlmas ve Cumhuriyetin ilanna mteakip 1923 tarihinde

stanbul Polis Mdriyeti Umumiyesi de kaldrlarak yerine Ankaradaki Emniyet

Umumiye Mdrlne bal il tekilatlar dzeyinde stanbul Polis Mdrl Ku-

rulmutur. 1924 Anayasasnn idari blnmede getirdii dzenlemeye paralel olarak

Polis Tekilatnda genellikle, il merkezlerinde kurularak hzl bir ekilde gelime

devresine girmitir. Birok ile ve nahiyede jandarmaya grev verilmitir63.

1932 tarihinde karlan 2049 sayl Polis Tekilat Kanununun yaynlan-

masna kadar geen dnemde Emniyete ilikin hizmetler 1907 ve 1913 tarihli Polis

Nizamnamesi hkmlerine gre yrtlmeye allmtr. 2049 sayl Kanuna gre

polis sivil ve niformal olarak ikiye; niformal polis de atl ve piyade olarak ikiye

ayrlmtr.

2049 sayl Kanunun en nemli zellikleri arasnda polisin zel bir meslek

olduu, eitim ve retimin okullarda yaplmas gerektii ve bunun iin de polis

okullar almasnn zaruri olduu fikrinin ilk defa ortaya koyduu grn sayabi-

liriz. Ayrca bu kanun, Trk kadnnn polis hizmetlerine girmesini salamtr.

1932 tarihinde 2050 sayl ve 1934 tarihinde 2531 sayl kanunlarla 1624 sa-

yl Dhiliye Vekili Merkez Tekilat ve Vazifelerini dzenleyen Kanunda deiiklik

yaplmak suretiyle Emniyet leri Umum Mdrlnn Merkez Tekilatna asayi-

61DNDAR, s. 233234.62 DNDAR, s. 244305.63 YAAR, s.1519.


31/185

22

ten sorumlu olmak zere altncube ve hudut ilerine bakan yedinci ube adlarnda

iki ube ilave edilerekube says yediye karlmtr.

Cumhuriyetin getirdii yenilikler nedeniyle ekonomik, sosyal, kltrel ha-yatta meydana gelen deiiklikler ve ilerlemeler, polisin grevlerinde deiiklikler

meydana getirmi, hizmeti arttrm ve eitlendirmitir. Bu nedenle polisin grev ve

yetkilerini dzenleyen mevzuatn gnn artlarna cevap veremedii grlm ve bu

hususta yeni dzenlememeler yaplmasna karar verilmitir64.

Bu amala polisin grev ve yetkilerini dzenleyen ve ok uzun ylar kullan-

lacak olan 2559 sayl Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu 1934 tarihinde karlarak

yrrle konmutur. Bu kanunun uygulama eklini gsteren Polis Vazife ve Salahi-yet Nizamnamesi kanunun yaynlanmasndan 4 yl sonra 1938 tarihinde Bakanlar

Kurulu Kararyla yrrle konmutur.

1937 tarihinde artlara ve ihtiyalara gre deiiklie tabi tutulan ve halen

yrrlkte olan 3201 sayl Emniyet Tekilat Kanunu yrrle konulmutur. Genel

olarak, kamu dzenini koruma kollama, su ve sulular tespit etme yakalama ve bu

amala ilgili kurum ve kurululara yardmc olma konusu geniletilmitir65.

Merkez ve tara kurulularn gnn artlarna gre yeniden dzenleyen

3201 sayl kanunla polis meslek personelinin nitelik ynnden gelitirmesi amacyla

1937 ylna kadar sadece polis memurlar yetitiren okullarn yan sra orta ve yksek

kademe amiri yetitirmek amacyla Ankarada 1937 tarihinde Polis Enstits kurul-

mutur. Ayn kanunun baz maddelerini deitiren 3452 sayl kanunla da Ankarada

19381939 ders ylnda Polis Koleji almtr.

Emniyet tekilat kanununda her ilde bir Emniyet Mdr ve her ilede bir

Emniyet Amiri veya Emniyet Komiseri ve bucak, iskele veya istasyonlarda Emniyet

Komiserleri bulunmas ngrlmtr. Emniyet Tekilatnn 1950li yllara gelince-

ye kadar tm illerde tekilatn tamamlad ve ile tekilatlarnn da oluturulduu

anlalmaktadr.

1953 tarihinde 6085 sayl Karayollar Trafik Kanunu karlarak Trafik Po-

lisi kurulmutur. Bu kanunun gnn artlarna gre yeniden dzenlenmi 1983 tarihli

ve 2918 sayl Karayollar Trafik Kanunu yrrle girmitir.

64AFAK, Ceza Muhakemesi Usul ve Polis, s. 72.65 DNDAR, s. 1.


32/185

23

1965 tarihinde 654 sayl Toplum Zabtas Kurulmas Hakknda Kanunla

Toplum zabtas kurulmutur. Daha sonra 1982 tarihinde 2696 sayl 3201 sayl Em-

niyet Tekilat Kanununa 7 ek madde eklenmesine dair Kanunla Toplum Zabtasyerine evik Kuvvet birimlerinin kuruluuna geilmitir66.

2559 sayl Polis Vazife ve Selahiyet Kanununda 1985 tarihinde 3233 sayl

kanunla yaplan deiikliklerle de zel Harekt Birimleri kurulmutur.

1993 tarihinde de 93/3961 sayl Bakanlar Kurulu Kararyla Emniyet Genel

Mdrl Merkez Tekilatna ba Sosyal Hizmetler Daire Bakanl kurulmutur.

14.07.1993 gnl Bakanlar Kurulu Kararyla Emniyet Genel Mdrl

Merkez Tekilat

na bal

zel Harekt Daire Bakanl

kurulmutur.2. Gnmzde Emniyet Tekilat

Emniyet Tekilatnn yaps Emniyet Tekilat Kanunun 1. maddesinde, l-

kenin genel gvenliinden ve asayiinden ileri Bakann sorumlu tutulmu ve i-

leri Bakannn bu ileri kendi kanunlarna gre hareket eden Emniyet Genel Mdr-

l ile Jandarma Genel Komutanl ve gereinde dier btn Zabta Tekilatlar

aracl ile yerine getirecei ve lzum halinde de Bakanlar Kurulu karar ile Ordu

Kuvvetlerinden de yararlanlabilecei hkm getirilmitir. Burada polis Tekilatnn

resmi adnn Emniyet Umum (genel) Mdrl olduu ve ileri Bakanna bal

olduu belirtilmektedir67.

Bunun yannda illerde Valiler, 5442 sayll daresi Kanununun 9. mad-

desinin; Devletin ve hkmetin temsilcisi ve ayr ayr her bakann temsilcisi ve bun-

larn idari ve siyasi yrtme vastasdr. Hkm gerei llerdeki tekilat yaplanmas

valinin emrindedir.

3201 sayl E.T.K merkez ve tara tekilatn dzenleyen 16. maddesi 1989

tarihli ve 3518 sayl kanunla deitirilmitir. Buna gre Emniyet Genel Mdrl-

nn

a) Merkez Tekilat

b) Tara Tekilat

c) Yurt D Tekilatndan oluaca hkme balanmtr.

66 SEKN, Aytekin,evik Kuvvet Rehberi, Eksen-Basn Yay., stanbul, 1997, s. 36.67 3152 Saylileri Bakanl Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun, md 29.

Kanunlar Klliyat, Cilt 5, s. 6588.


33/185

24

Polisin grev ve yetkilerini dzenleyen ve ok uzun yllar kullanlacak olan

Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu 1934 tarihinde karlarak yrrle girmitir. Ka-

nunun 1. maddesinde; polis, asayii, amme, ahs, tasarruf emniyetini ve meskenmasuniyetini korur. Halkn rz, can ve maln muhafaza ve ammenin istirahatn te-

min eder. Yardm isteyenlere, yardma muhta olan ocuk, alil ve acizlere muavenet

eder. Kanun ve nizamnamelerin kendisine verdii vazifeleri yapar denilmekte, 2.

maddesinde ise polisin genel emniyetle ilgili grevlerinin;

A)Kanunlara, tzklere, ynetmeliklere, hkmet emirlerine ve kamu dze-

nine uygun olmayan hareketlerin ilenmesinden nce bu kanun hkmleri dairesinde

nn almak.B)lenmi olan su hakknda Ceza Muhakemeleri Kanunu ile dier kanun-

larda yazl grevleri yapmak, olduu belirtilmektedir.

Sz konusu maddeleri aklayacak olursak; Polis, Hukuka uygun olarak al-

d tedbirlerle68 ;

a)Devlete, topluma, kiilere mal ve eyalara ynelik tehlike, kaza ve sabo-

tajlarn sz konusu olmad bir ortam salayacak,

b)Alaca tedbirlerle dzensizlik ve karklklar nleyecek,

c)Hayatn normal akn, her trl korku ve kaygdan uzak bir biimde sa-

layacak,

d)Dirlik ve dzenin varl konusunda halkta yerleik ve yaygn bir dn-

cenin olumasna gayret sarf edecek.

e)ahslarn tek ve birlikte Anayasa tarafndan gvence altna alnm olan

temel hak ve hrriyetlerini kanunlarn gsterdii biimde kstlanmadan kullanmalar

iin gerekli tedbirleri alacak.

Ksacas kamu dzeni ve gvenliini salayacak, yardm isteyenler ile yar-

dma muhta olanlara yardm edecektir.

Bu ksa aklamadan da anlalaca zere, Polisin Temel Grevleri:

1)Su ve sululuun nlenmesi iin gerekli ve hukuka uygun tedbirleri al-

mak,

68DNDAR, s. 136.


34/185

25

2)Kamu dzeni bozulduktan sonra, yani su ilendikten ve sulular ortaya

ktktan sonra bozulan kamu dzenini eski haline iade etmek, kanunlara saygl va-

tandalar yararna sulular yakalayarak adli mercilere gndermek,3)Muhta olanlara, yardm isteyenlere yardm etmek,

4)Dier kanunlarda yer alan ve Usulne uygun bir biimde kendisine veri-

len grevleri yapmak, olarak zetlenebilir.

Bugn Emniyet Tekilat, lkede huzur ve gveni tesis ederken gerek yuka-

rda hususlar, gerekse srekli deien ve gelien teknik ve yeniliklerden faydalan-

mann gayreti ierisindedir. nsan haklarna saygl, teknolojik imknlarla donatlm

Emniyet Tekilat

bunlarla yetinmeyip halk

na sunduu hizmeti daha st seviyelerekarmann gayreti ierisindedir. Bugn ada dnya lkelerinde ve bizde toplumun

rgtlenmi ekli olan devletin en bata gelen grevi toplumun dzen ve gvenini

temin etmektir69.

IV. POLS YETTREN KURUMLAR

A. POLS MESLEK YKSEK OKULLARI

Polis Meslek Yksek Okullar, Emniyet Tekilatnn ihtiyac olan polis me-

murlarn yetitirmek zere; Polis Akademisine bal n lisans dzeyinde, mesleki

eitim-retim ve uygulama yapan okullardr. Bu okullara renci Seme ve Yerle-

tirme Merkezi tarafndan renci Seme Snavn kazanan ve Bakanlka ihtiya

duyulduu kadar lise mezunlar arasndan yaplan zel yetenek snavnda baarl

olan adaylar arasndan alnr. Polis Meslek Yksek Okulunun eitim sresi iki yldr.

Bu okullara girmeyi hak kazanan rencilerin ihtiyalar devlete karlanr. re-

nimlerini sresi ierisinde baar ile tamamlayanlar, Emniyet Tekilat kadrolarna

aday polis memuru olarak atanrlar70.

Polis Okullarna bavurabilmek iin; Trkiye Cumhuriyeti Vatanda olmak,

lise mezunu olmak, 18 yan tamamlam olmak, bayan ve askerlik yapmayan erkek

adaylar iin 23 yandan, askerlik hizmetini yapm erkek adaylar iin 25 yandan

gn almam olmak, bayanlar iin 1.65, erkekler iin 1.67 cm. ksa boylu olmamak,

adaylar arasndan Polis Okullar Ynetmelii ve Emniyet Genel Mdrlne Bal

Eitim Kurumlarna Alnacak rencilerde Aranacak Salkartlarna Dair Ynet-69 KIRATLI, s. 27.70 Polis Yksek retim Kanunu, md 10.


35/185

26

melikte belirtilen nitelikleri tayanlar,71 her yl Temmuz ve Austos aynda yaplan

seme ve yeterlik snavlarnda baarl olan ve gvenlik soruturmalar olumlu gel-

mi olma art ile okullara renci olarak kabul edilmektedir72

.B. POLS KOLEJ

Polis Koleji Polis Akademisine renci yetitirmek zere 1938 tarihinde

Ankara Polis Koleji ad altnda hizmete balam ve 1970 ylnda kadar Polis Enstit-

s bnyesinde faaliyet gstermitir.

Polis Koleji lise seviyesinde eitim veren ve Trkiyede yalnzca bir tane

olan bir okuldur. Kolej mfredat olarak Milli Eitim Bakanlna, ynetim asndan

ise Emniyet Genel Mdrl Eitim Daire Bakanl

na bal

olan ve yabanc

dilarlkl olarak eitim veren bir okuldur. Polis Kolejine, alnacak renciler 8 yllk

orta retimi tamamlayanlarn belli bir puann zerinde baarl diploma alanlarn

arasndan; szl, yazl ve beden eitimi snavlarn baar ile tamamlayanlarnn

alnd bir yap tamaktadr.

Polis Kolejini baar ile 4 yllk eitimin sonunda tamamlayan renciler,

ya lisans seviyesinde yapacaklar eitimleri iin Polis Akademisine ya da niversite

snavlarna girerek bir sivil okulu kazanma durumlarnda Emniyet Genel Mdrl

adna FYO rencisi olarak o eitim kurumunda okumaktadrlar73.

C. POLS AKADEMS

Polis Tekilatnn st kademe amir ihtiyacn karlamak iin hizmet veren

Polis Akademisi 1937 tarihinde Polis Enstits olarak kurulmu, 1961 tarihinde 2

yllk, 25 Haziran 1962 tarihinde 3 yllk yksek okul statsne, 06 Aralk 1984 tari-

hinde kanunla Polis Akademisi haline getirilmitir74.

Polis Akademisinin esas renci kayna polis kolejidir. htiya halinde, ge-

nel lise, erkek teknikretim, kz teknik retim ve ticaret ve retimine bal okul

mezunlar arasndan ynetmelikle belirtilecek artlar tayan renciler arasndan

seilmektedir.

71 Polis Meslek Yksek Okullar Giri Ynetmelii, 24508 sayl Resmi Gazete, 2001.72 SAKAL, Emin, reten EM Formasyon Eitim Program, E.G.M. Bas., Ankara, 2002, s. 3.73 AYTA, nder-BLR, hsan, Polis Eitimi Dergisi, 155.Yl zel Says, S. 22, EGM, Ankara,

2000 s. 320.74 Emniyet Genel Mdrl almalar, E.G.M. Basmevi, Ankara,1990, s. 82.


36/185

27

Buraya Polis bilimi okumaya ve pratik uygulamann aktif aktrleri olmaya

gelen renciler; ya polis kolejini baar ile tamamlayarak polis akademisine gelen-

ler, ya da SS snavlarnda belli bir puann zerinde not alan lise mezunu rencilerarasnda yaplan, yazl, szl, salk ve beden eitimi snavlarn baar ile tamam-

lam snrl saydaki rencilerin arasndan seilenlerden oluur75.

Yukardaki kaynak renci grubunun dnda yine her sene Arnavutluk,

Gagavuzya, Azerbaycan, Krgzistan, Grcistan, Trkmenistan, Moldavya ve

KKTCden gelen 4 yl boyunca Polis Akademisinde okuyarak komiser yardmcs

rtbesiyle mezun olan ve lkelerine geri dnen renciler de bulunmaktadr. Bu kar-

de topluluklardan gelen yabanc

renciler de, dier btn rencilerle birlikte ayn

snflarda okumaktadrlar. Polis akademisinde 4 yllk niversite ayarnda lisans ei-

timi verilmektedir.

75 Polis Yksek retim Kanunu, s. 7943.


37/185

28

BRNC BLM

POLSN GREVLER

I. GREV KAVRAMIKamu hukuku alannda grev ve yetki, bitiik ikizler gibi birbirinden ayr-

lamaz kavram ve sorunlar olmakla beraber, dare Hukukunda nemli bir yer tutan

idarenin ilevini aklamak ve teknik nitelik tayan yetkilerini daha iyi kavrayabil-

mek iin, bunlar ayr incelemek daha uygun ve doru olur76.

Grev, yetki ve sorumluluk birbirlerinden ayrlmaz paralardr. Pek ok

kanun polise grev vermitir. Bu grevlerin yerine getirilebilmesi iin yetkili kln-

mas

da gerekmektedir. Yetki, grevin nas

l, ne biimde, kiminle yap

laca

n

ifadeeder77.

darenin uralar anlamnda kullanlan grev, bu cihazn genel amacn ifa-

de eden ilevden dar, belli bir alma konusu olan devden daha geni bir kavram-

dr78.

darenin ilev, her yerde ve her zaman toplumun yararna gerekletirme

amacn gtmekle beraber, idarenin grev alan ve eitleri devletin iktisadi, sosyal

ve siyasi dzenine bal olarak, dar veya geni, snrl veya yaygn biimde grlr79.

Polisin grevleri konusunda eitli ynlerden tasnifler yaplmtr. Bir ay-

rma gre polisin su ncesi ve su sonras olmak zere iki eit grevi vardr.

Burada su ncesi grevleri; su ilenmeden nce sua engel olmak bakmndan

alnan tm tedbirleri kapsar. Su sonras grevleri ise; su ilendikten sonra suun

tespiti, phelilerin ele geirilmesi ve o sula ilgili maddi delillerin aratrl p adli

makamlara gnderilmesi safhasdr.

Polis grevlerine yerine getirirken Emniyet Hizmetleri Snf Personelinin

alma Saatlerine likin Esaslar erevesinde, Merkez ve Tara tekilatnda g-

revli olup, nbet usul ile almas zorunlu olan personelin alma saatleri, hiz-

metin gerekleri gz nnde bulundurularak olaan st durumlarda 12/12; dier

hallerde 12/24 veya 12/36 aseslerindan herhangi birine veya her birine gre,

76 DNDAR, s. 197.77 VURAL, Mehmet Zeki, Polisin Grev ve Yetkileri, stanbul, 1970, s.9.78 TEZSEVER, , s.4.79 DURAN, Ltfi, dare Hukuku Ders Notlar, stanbul, 1982, s.243.


38/185

29

Tara Tekilatnda Mlki Amirin, Merkez Tekilatnda Genel Mdrn onay ile

dzenlenir. Ayrca, alma sresi 40 saatten az ve 12/24 esasndan daha ar ol-

mayacak biimde, ayn makamlarn onay ile deiik alma usulleri uygulanabi-lir.

Bro hizmetlerinde alma personelinin alma saatleri, herhangi bir

olaanst durum olmad srece Devlet Dairelerinin tabi olduu mesai gibidir.

Olaanst veya hizmetin gerektirdii durumlarda, bu mesainin gereken yeni ekli

veya kuvvetlere destek amacyla grevlendirme, yetkili amir tarafndan yazl veya

szl emirle dzenlenebilir. Szl emir 24 saat ierisinde yazl olarak teyit edilme-

lidir.Olaan st durumlar dnda, nbet usulyle alan personelin alma

saatleri artrlamaz. Ancak grev deiimi, durumun gerekleri gz nnde bulundu-

rularak, Birim Amirince gecikmeli olarak yaptrlabilir. Bu geciktirme hibir za-

man, personelin tabi olduu grev sresinin drtte birini aamaz.

Nbet usulyle alan personele ayrca hafta izni verilmez. Ancak, hiz-

met gerei olarak Karakol ve benzeri birimlerde aratrma, takip, gzetleme gibi

grevlerle zel bir ekilde grevlendirilenler ile Bro hizmetlerinde alanlara

haftada bir gnden az iki gnden ok olmamak zere hafta izni verilir. Olaanst

durumlar hari olmak zere bu izin kesilemez. Bu ekilde kesilen izinler, mmkn

olduu takdirde ayn hafta ierisinde, aksi halde bir sonraki hafta ierisinde telafi

edilir.

II. POLSTE GREVN YERNE GETRLMES VE DKKAT

EDLMES GEREKEN ARTLAR

PVSK 1. maddesine gre; Polis, grevli bulunduu mlki snrlar iinde,

hizmet ubesi, yeri ve zamanna baklmakszn, bir sula karlatnda sua

elkoymak, nlemek, pheli ahs ve su delillerini tespit, muhafaza ve yetkili zab-

taya teslim etmekle grevli ve yetkilidir.

Bu madde hkm gereince bir sua mdahale eden polise kar ilenen

sular grevli memura kar ilenmi; mdahalede bulunan polisin iledii sular

ise grevli memurun iledii su saylr.


39/185

30

Polis, grevini yerine getirirken alaca gvenlik nlemi ve tedbirlerde

unlara dikkat etmelidir:

A. GECKMEDE TEHLKE ARTIPolisin nleme amac ile harekete geebilmesi iin, hereyden evvel bir

tehlike mevcut bulunmaldr. Polis hukukunda tehlike, Kamunun emniyeti veya

dzeni bakmndan mevcut bulunan tehlikedir. Zarar verici olayn gereklemeye

balam bulunduu veya hemen balayaca konusunda kesine yakn bir ihtimalin

mevcut bulunduu hallerde, halen mevcut tehlike vardr. Bu anlamda bir tehlike,

polisin gvenlik tedbirlerine bavurmasnn artlarndan bir tanesidir. Gerekle-

mesinden korkulan zarar domazdan nce, nn almak iin baka trl davran-mak imkn yoksa gecikmede tehlike vardr. Derhal mdahale edilmedii zaman

kamu dzeninin bozulmas veya tehlikeye girmesi sz konusu ise gecikmede teh-

like vardr80.

B. GRNTE HAKLILIKARTI

Polisin tedbirlerini uygulanabilmesinin ikinci art grnte hakllktr.

Polis tedbiri bir koruma tedbiri olduundan ve koruma tedbiri ise bir st kavram

olarak tehlike tedbiri iinde bulunduundan, beklene bilen ya da grnen yakn

bir tehlikenin en ksa zamanda ve acilen giderilmesi iin hakllk olup olmad-

nn aramaya imkn bulunmaz. Bu bakmdan grnte haklln varl yeterli-

dir. Bu manada koruma tedbirine bavurulabilmesi iin tedbirin korumak istedii

durumun ileride gerekleeceinin mmkn olmas deil, muhtemel grlmesi

yeterlidir81.

Yakalama ve arama gibi koruma tedbirleri iin gerekli olan makul phe

veya baka koruma tedbirleri iin gerekli basit phe, grnte haklln zgn

bir grnm ekilleridir.

C. ZORUNLULUKARTI

Polis tedbirinin uygulanabilmesi iin dier birart, polis tarafndan byle

bir gvenlik nlemine bavurmann zorunlu olmasdr. Zorunluluk, olayn gideril-

80 YENSEY, Feridun, Polis Meslek Mevzuat, Ankara,1996, s.61.81 KUNTER, Nurullah, Muhakeme Dal Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, stanbul, 2006, s.611

612.


40/185

31

mesi iin zm olarak grlen lde tedbire bavurmak demektir82. Bir yazarn

koruma tedbirlerinin bazlar iin kulland haksz zaruret83 deyimi, kanaatimizce

polis tedbirlerinin zorunluluk zelliini anlatabilir. yle ki, polis tedbirleri, acelehallerde bavurulan bir tedbir olma zellii bakmndan temel haklara istenmeyen

mdahale ama mecburi kalnd iin bavurulan tedbirlerdir. u halde bide isten-

meyen zorunlu tedbirler diye biliriz.

D. ORANTILIKARTI

Polis sadece tehlikeyi nlemek bakmndan yeterli olan tedbirleri alabilir.

Baka bir ifade ile kamu dzeninin korunmas iin yeterli olan tedbirler asndan

yetkilidir. Zor kullanmadan amaca ulamak mmknse, daha hafif tedbirlerin uy-gulanmas gerekir. Buna Anayasal balamda lllk ilkesi de diyebiliriz. l-

llk, tedbirlerin zaruri, gerekli ve uygulama ile orantl olmasn anlatmaktadr84.

Ays.13 maddesinde temel haklarn snrlandrlmasnda da ll olunmas vurgu-

lanmaktadr.

Polisin grevi, toplum dzeninin korunmas ve devamnn temin edilme-

sidir. Toplum dzeni bozulduu vakit, Polis hukukuna aykr bir durum meydana

gelmi olur. Polis hukuku ile ceza hukuku kavramlar arasnda bu noktada nemli

bir fark vardr. Polis hukukundaki ama, toplum dzenini bozan hal veya duru-

mun nlenmesi veya ortadan kaldrlmasdr. Ceza hukukundaki ama ise, sonu-

ta o fiili gerekletiren kiiyi cezalandrmaktr. Ceza hukukusu kast, taksir, hu-

kuka uygunluk sebepleri gibi kavramlardan yola kar, onun iin fail nemlidir.

Buna karlk, Polis hukukunda, Polis hukukuna aykr olan durumun ele aln

biimi tamamen farkldr: Polis bakmndan nemli olan kamu dzeninin bozul-

mu olmas ve toplumdaki emniyetin tekrar salanmas ihtiyacdr.

ada kabullere gre kolluun grevi sadece su ilemeyi baarm olanla-

r yakalayarak adli mercilere sevk etmek olmayp, ayn zamanda suun ilenmesini

nlemektir. Devletin nleme grevi, zgrln zararna olarak ktye kullanlmaya

cezalandrma grevinden daha fazla msaittir. nk bir insann hareket serbestlii-

nin hemen hemen hibir blm yoktur ki, u ya da bu trden bir su ilemeyi kolay-

82 DERDMAN, Cengiz, Polis Ynetimi ve Hukuku, Nobel Yay.,Ankara,1995, s.71.83 EREM, Faruk, Ceza Usul Hukuku, AHFY, Ankara 1978, s.465.84GZLER, Kemal, dare Hukuku, Ekin Kitapevi Yay., Cl. II, Bursa, 2003, s.511.


41/185

32

latryoreklinde gsterilmek mmkn olmasn. Byle olunca bir resmi makam ve-

ya bir vatanda, bir kimsenin su ilemeye hazrlandn grnce su ileninceye

kadar eli kolu bal olarak durmak zorunda deildir85

. Zaten sulular cezalandrmak-tan ok, suun ilenmesini nlemek daha faydaldr. Esasen cezalandrma hakk dev-

lete suun ilenmesinden nce, nlenmesi grevini de ykler.

Suun nlenmesinde tek bana kolluun baarl olmas zordur, nleme an-

cak halkn, ceza adaleti sisteminde yer alan dier unsurlarn ve kolluun ibirlii ile

gerekletirilebilir86.

Herkes kendisinin veya kendisine tabi olan kiilerin hareketinin toplum

bak

m

ndan bir tehlike yaratmamas

na dikkat etmek mecburiyetindedir. Elindeeya bulunduran kiiler de, zerinde fiili hkimiyete sahip bulunduklar eyalarn

kamu emniyeti ve kamu dzeni bakmndan dzeni bozucu nitelikte olmamalarn

temin etmek mecburiyetindedirler. Kiilerin eyalarn, tehlike meydana getirme-

yecekekilde muhafaza etmeleri gerekir.

Tehlike yaratmakta olan bir eya hakkndaki Polis tedbirleri, eya zerinde

fiili hkimiyet sahibi olan kii hakknda uygulanr. Bununla birlikte malik veya asl

hak sahibi hakknda da tedbir uygulanmas mmknd

Documents

Polisin Gorev Ve Yetkileri Duties and Powers of the Police