1 2

แปลจากภาษาเนปาลเปนภาษาไทยโดย พระสชน สชโน (มหรชน)

มลเหต ๒ ประการ เหตก ๒ สจจะ ๒ วฎฎะ ๓ วภาค ๔ กาล ๓ ทวาทสาการ นพพาน อาการ ๒๐ สนธ ๓ การเขาใจทง ๘ เรยกวาหนทางบรรลธรรม เขาถงพระนพพาน

กญแจปฏจจสมปบาท

บรรยายเปนภาษาพมาโดย อคคะมหาบณฑต อ วมละ แปลจากพมาเปนภาษาเนปาลโดย พระภกษชฏล แปลและ เรยบเรยนโดย พระสชน สชโน (มหรชน)

พมพครงท ๑

พทธศกราช ๒๕๔๘

ครสตศกราช ๒๐๐๕

พมพโดย สมาคมชาวพทธไทย-เนปาล กรงเทพฯ ๑๐๑๖๐

โรงพมพ

3 4

บ

ค าวา ธรรม พระพทธด ารสประโยคน (ม.ม.๑๒/๓๔๖/

๓๕๙) หมายเอาปฏจจสมปบาทธรรม ซงแปลวาธรรมทเกดขนเพราะอาศยปจจย หรอ เกดขนรวมกนโดยอาศยซงกนและกน ไมใชตางฝายตางเกดขนดวยตวเองโดดๆ การเขาใจเรองปฏจจสมปบาทธรรมนนกคอ เขาใจโลก เขาใจสภาวะทแทจรงของโลกวา อนจจง เปลยนแปลง เปนทกข และไมเปนของตน หรอ เขาใจทกข และสาเหตของทก ข เมอใดเหนตามความเปนจรงของธรรมชาตอยางทมนเปน เมอนนเรยกวา บรรลธรรม บรรลพทธภาวะ หรอ เหนพระพทธเจา อยางทพระพทธเจาตรสแกพระวกกลวา “ผใดเหนธรรม ผนนเหนเรา ผใดเหนเรา ผนนชอวาเหนธรรม” (ส .ข. ๑๗/

๒๑๖/๑๔๖)

เพราะฉะนนการศกษาปฏจจสมปบาทธรรม หรอ เรยกอกอยางหนงวามชฌมเทศนา ถอวาเปนการศกษาหลกธรรมทส าคญ

ในทางพระพทธศาสนา จงมการศกษาเรองนแพรไปอยางกวางขวางในหมชาวพทธและผสนใจ

การศกษาปฏจจสมป บาทสามารถแบงไดเปนสองแบบ แบบทหนงตามหลกพระอภธรรม และแบบทสองตามพระสตร นกปราชญทางพระพทธศาสนาถอวาการศกษาแบบพระสตรเหมอนการศกษาเรองของน า และการศกษาแบบพระอภธรรมเปรยบเหมอนการศกษาธาตแทของน า แตไมวาจะเปนทางใดกตามจดมงหมายของการศกษา ก เพอใหเขาใจเรองสภาวะทแทจรงของทกสงทกอยา งนนเอง

หนงสอเลมนเปนการบรรยายตามแบบพระอภธรรม โดยมพระอคคะมหาบณฑต อ วมละ เปนผบรรยาย และรวมรวมไวเปนภาษาพมา ตอมาทานอาจารยพระภกษชฏล ชาวเนปาลทไดศกษาและอบรม ณ ประเทศพมา ทานน าเอาเลมนนเปนแนวทางในการบรรยายธรรม ตอมาทาน ไดแปลเปน ภาษาเนปาล เพอเปนเอกสารส าหรบผสนใจศกษา และอานเพมเตมภายหลง และไดตพมพไวโดยมชอวา “หลกปฏจจสมปบาทและสตปฏฐานกรรมฐาน ” เมอทานมาเยอนประเทศไทยเปนเวลาประมาณ ๓ เดอน ทานไดใชหนงสอเลมนเปนฐานในการบรรยายธรรมใหญาตโยมฟง แตเนองจากว าชาวพทธเนปาลทอาศยอยตามทตางๆในประเทศไทย ไมสนทดในการอาน

5 6

ภาษาเนปาล จงเปนอปสรรคตอการศกษาพระธรรมอยางทตองการ เพราะฉะนน อาตมภาพไดแปลหนงสอฉบบดงกลาวเปนภาษาไทยเพอสนองความประสงคของญาตโยมอยางทไดจ านงความประสงคมา และเพอใหเปนคมอการศกษาและเขาใจหลกธรรมอกเลมหนง อาตมภาพกไดกระท าอยางเตมก าลง

เนองจากวาความรอนนอยนดของอาตมภาพทงทางดานหลกธรรม และภาษาไทย จ าเปนตองยมความรของผรเปนฐานในการแปล โดยเหตน อาตมภาพจงไดรวบรวมค าแปลจากหนงสอทเกยวของดงท ปรากฏรายชอหนงสอทายเลมน การแปลครงนอาตมภาพไดเพมเตมขอมลจากเดมทมอย เพอใหเขาใจงายส าหรบผเรมแรกศกษา เชน ความหมายปฏจจสมปบาท , พระพทธด ารสบางบท และพรอมกบพระสตรส าคญบาง พระสตรทเกยวกบปฏจจสมปบาท และมหาสตปฏฐานสตร ดวย เพอเปนการเพมความรทางดานนใหมากขน และเปนการศกษาธรรมจากคมภรอกทางหนง

สดทายน กระผมขอบพระคณหลวงพอสมเดจพระมหารชมงคลาจารย ทใหโอกาสทางการศกษา และพกอาศยในประเทศไทย พรอมไดใหแนน าสงสอน และสนบสนนดานการศกษาเลาเรยน ตลอดถงป จจยส และขอบคณโยมอภรามณ ด ารงศร ทอตสาหเสยเวลาอนมคามาชวยเขยนรปปฏจจสมปบาทให พรอมกนนนขอ

ทกๆทาน ทไดมสวนรวมในการนและแสวงประโยชนจากหนงสอฉบบน ขอใหอนโมทนาในกศลบญครงนโดยทวกน

กศลบญใดอนพงไดพงมจากการแปลครงน ขอนอมถวายเปนพทธบชา และขอใหทานผใฝธรรมจงมแตความสขส าราญ ปราศจาก โรค ภย ไขเจบ ตลอดถงหนาทการงานใหรงเรอง ปราศจากภยวบต อนตรายใด ๆ และใหไดดวงตาเหนธรรม พนจากทกขทงปวงเถด ส าหรบขอผดพลาดและขอบกพรอง ผแปลและเรยบเรยงขอรบไวแตผเดยว ขอใหผรไดกรณาทกทวงแกไขดวย

“ความเปนอยแมเพยงขณะเดยว ของผเหนพระธรรม (นพพาน) ประเสรฐกวาความเปนอย ๑๐๐ ป ของผไมเหนพระธรรม”

พระธรรมบท,สหสสะ วรรค ๑๕

พระสชน สชโน

วดปากนา ภาษเจรญ กทม 10160 ๑๕ สงหาคม ๒๕๔๗

7 8

ปฏจจสมปบาทจากพระโอษฐสารบญ

หนา

ค าน า ๑. ปฏจจสมปบาท ๑ ๒. ภาพปฏจจสมปบาทจกกะ ๖ ๓. ปฏจจสมปบาทกบโลกภายนอก ๗ ๔.ปฏจจสมปบาทโดย อนโลมเทศนา ๙ ๕. ปฏจจสมปบาทโดยปฏโลมเทศนา ๑๐ ๖. ทวาทสาการแหงปฏจจสมปบาท ๑๑ ๗. ความหมายของปฏจจสมมปบาท ๑๒ ๘. พระสตรเกยวกบปฏจจสมปบาท

๘.๑. เทศนาสตร ๒๓ ๘.๒. วภงคสตร ๒๔ ๘.๓. ปฏปทาสตร ๒๗

๙. วปสสนากรรมฐาน ๒๘ ๙.๑. มหาสตปฏฐานสตร ๓๗

๑๐. เอกสารประกอบ ๔๑

ย

“”

ส .น. ๑๖/๖๑/๓๐ (พระธรรมปฏก, พทธธรรม หนา 79)

9 10

ะ

วดปากน า ภาษเจรญ กรงเทพ ฯ

วสทธมรรค ๒.๑๖๗

ส.น. ๑๖/๔๑/๗๐

11 12

ปฏจจสมปบาท

ปฏจจสมปบาท: ปฏจจ แปลวา อาศย, อปปาทะ แปลวา เกดขน, ส + อปปาทะ แปลวา เกดขนพรอม, ดงนน “ปฏจจสมปบาท” หมายถง อาศยเกดขนพรอมกน หรอ อาศยปจจยเกดขน เชน สงขารเกดเพราะอาศยอวชชา วญญาณเกดเพราะอาศยสงขาร นามรปเกดเพราะอาศยวญญาณ เปนตน

ปฏจจสมปบาทเปนหลกธรรมทพระพทธเจาทรงแสดงในรปแบบของกฎธรรมชาต หรอ หลกความจรงทมอยโดยธรรมดา ซงไมเกยวกบการอบตของพระพทธเจาทงหลาย ดงทพระพทธเจาทรงตรสไวธรรมนยามสตรวา “ตถาคตทงหลาย จะอบตหรอไมกตาม ธาตนนกยงมคงมอย เปนธรรมฐต เปนธรรมนยามคอ หลก อทปปจจยตา หรอ เรยกวาปฏจจสมปบาทธรรมนนเอง

ปฏจจสมปบาท เปนธรรมทละเ อยดลกซง แตละบท แตละฐาน แตละ องคธรรม ของปฏจจสมปบาทนน มเนอความ ทกวางขวางสลบซบซอนมาก เพราะฉะนน ตองท าความเขาใจในเรองนใหด ไมอยางนนจะน ามจฉาทฏฐแฝงเขามา อยางทพระอานนทคดวาตนเองเขาใจปฏจจสมปบาทอยางด และดใจ เกดโสมนส แตเมอพระพทธองค

ทรงทราบ แลว ตรสกบพระอานนทวา อยากลาวเชนนนเลย อานนท ปฏจจสมปบาทธรรมเปนธรรมทลกซง และยากแกการเขาใจ เนองจากวาเปนธรรมทอาศยซงกนและกนเกด ปจจยาการทง ๑๒ องคนนแตละองคเปนทงปฏจจสมปบาท และปฏจจสมปนนธรรมดวย คอ สงใดเปนเหต สงนนกเปนผลในตวมนเอง

ปฏจจสมปบาทมสองวาระสายสมทย กบสายนโรธ ดวยกน ปฏจจสมปบาทธรรม สายสมทยวาระ คอ เปนปจจยใหเกด หรอสงนมสงนจงม ซงเรมตนดวยอวชชาเปนปจจยใหเกดสงขาร สงขารเปนปจจยใหเกดวญญาณ ฯลฯ เปนตน อวชชา คอความไมรตามความเปนจรงในสงขาร หรออรยสจจะ ๔ เปนเหตใหสงขารเกดขน สงขารคอท าพรอม ท าตอเนอง ปรงแตง หรอ ปรงแตงเสมอ เราตรวจดทเรา เราคดอะไร ชวกตาม ดกตาม หรอเราตงใจก าหนดอารมณใหแนนอน ความรสกซงเรยกวาวญญาณกเกดขน จงสงขารเปนปจจยใหเกด วญญาณ คอรบร ความรสกกเกดตอเนองกนไป ถาไมมสงขาร คอนกคด ดน น า ไฟ ลม อากาศ และธาตรถงมประจ าอย แตไมท าการงานอะไรกสงบอย เหมอนดงคนนอนหลบ วญญาณเปนปจจยใหเกดนามรป เมอมวญญาณเกดขนสบมาจากสงขารนาม คอ เวทนา สญญา สงขาร ซงตอเนองกบวญญาณ และรปคอรางกายทมประจ าอย กพรอมกนท าหนาท นามรปเปนปจจยใหเกดอายตนะ ๖ เมอนามรปเตรยมพรอมทจะท าหนาท อายตนะทง ๖ กท าหนาททเดยว คอ ตา กมหนาทเหน ห - กมหนาทไดยน จมกกม

13 14

หนาทไดกลน ลน กมหนาทลน กาย กมหนาทถกตอง มนะ(ใจ) กมหนาทนกคดประกอบกนไป อายตนะ ๖ เปนปจจยใหเกดผสสะ เมอนามรปเตรยมพรอมเปนปจจยใหเกด อายตนะภายใน ๖ ตอกบอายตนะภายนอก ๖ ดงน กเปนปจจยใหเกด ผสสะคอความกระทบหรอ สมผส ความกระทบพรอม ผสสะเปนปจจยใหเกดเวทนา เวทนานนอาจ สขบาง ทกขบาง ไมใชทกขไมใชสขบาง เวทนาเปนปจจยใหเกดตณหา ในปฏจจสมปบาท เวทนาเปนปจจยใหเกดตณหา เพราะสบเนองมาจากอวชชาหมายถงเวทนาทเกดแกปถชน คอหากสขเวทนาเกดขนกตองการได ทกขเวทนาเกดขนกตองการเสย ไมใชทกขไมใชสขเกดข นกหลงไมรตามความเปนจรง จงเกดความร าคาญ เวทนาจงเปนปจจยใหเกดตณหา ตณหาเปนปจจยใหเกดอปาทาน ตณหาทเกดขนนนไมใชเกดแลวคงทอยเสมอ เกดขนชวขณะแลวกดบ แตไมดบสญไปหมดทเดยว เพราะมอปาทาน ความยดถอตอเนองจากตณหา เพราะฉะนน ตณหาเปนปจจยใหเกดอปาทานความยดถอ อปาทานเปนปจจยใหเกดภพ เพราะ ความยดถอนนแหละจงเกด ภพ คอตวเปน ความเปน ยดถออยางไร ภพคอตวเปนหรอความเปน กเปนอยางนนตาม เหมอนเชนมอเรามอย แตเราไมยดอะไร กเปนมอยเฉย ๆ ไมตดกบอะไร แตถาเราไปยดสงใดเขา ความตดกบสงนนกเกดขน จงอปาทานเปนปจจยใหเกดภพ ภพกคอ กามภพ รปภพ และ อรปภพ ภพเปนปจจยใหเกดชาต ชาต คอเกดเปนโนน เปนน เปนนน เชนเปนคนชาตน ชาตนน เปนชาย เปนหญง เปน

เศรษฐ เปนคนจนเปนตน เปนไปตาง ๆ เมอเกดขนมาแลวกตองเสอมไปเปนธรรม จง ชาตเปนปจจยใหเกดชรา มรณะ ฯ ล ฯ ความเสอมของสงขาร เรยกวาชรา หรอแกลง และสดทายกสนสด เพราะฉะนน ชาต จงเปนปจจยใหเกด ชรา มรณะ และเกด โศกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนสสะอปายาสะ ดวยนเปนสายสมทย คอ สายเกด

เมอทานผบ าเพญเพยร ไดบ าเพญเพยรไปจนเหนแจง รจกอวชชาตามเปนจรง อวชชา ความไมร กดบ วชชาทตรงกนขามกเกด เหมอนดงมดกบสวาง อวชชาเปรยบเหมอนมด วชชาเหมอนสวาง เมอวชชาเกดขน ความมดกดบไป เมอดบอวชชาเพราะรแจง เหนตามเปนจรงแลว ทกอยางก รตามความเปนจรงหมด ไมตองนกตองคดทเปนสงขารอนปรงแตงภพชาตตอไป เพราะเหนตามความเปนจรงสงขารสงขาร คอปรงแตงกดบลง เมอดบสงขารกดบวญญาณอนสบมาจากอวชชา เมอดบวญญาณนามรปกดบเปนล าดบไปจนถงดบภพ ชาต ชรา มรณะ โสกะปรเทวะ ทกขะโทมนสสะอปายาสะ นเปน สายนโรธ คอความดบของปฏจจสมปบาท

สายสมทยวาร คอทกข กบสมทย และ สายนโรธวาร คอนโรธกบมรรค อกสายหนงเปนคกน ถาดบสายสมทย คอดบอวชชา ฯลฯ เปนตน เพราะวชชาเกดขน และกดบตอกนไปโดยล าดบ แตวาธาตไมรกบธาตรทรวมกน และอายตนะ ๖ วญญาณ ผสสะ เวทนา และสงขาร คอ

15 16

กาย วจ และ จตตสงขาร ยงคงมอยกวาจะถงทสด เพราะสบเนองมาแตกรรมเกา เพราะฉะนนพระอรหนต แมดบอวชชาแลว แตกยงเปนอย ไปบณฑบาตกได เพราะนนเปนเรองของสรรยนต ไมใชบญ ไมใชบาป แตสวนคนสามญ

อวชชาเปนตนเดมมอย จงเปนปจจยใหเกดสงขารปรงแตง ปรงแตงกปรงแตงชวบางดบาง ปรงแตงอเนญชะบาง แลวกเกดภพ นวาขามไปทเดยว ถาไม ขามกเกดสงขาร เกดวญญาณ แลวกเกดนามรป ดงทแสดงมาแลว นเปนสายสมทย วาถงสายนโรธซ าอกกคอ ทานผรตามความเปนจรง คอดบอวชชาได ดงพระบาลวา อวชชา วหตา อวชชาทานก าจดเสยได วชชา อปปนนา วชชาเกดขน ตโม วหโต ความมดทานก าจดเสยได อาโลโก อปปนโน แสงสวางเกดขน นเปนสายนโรธ

สกร สาธนา สาธ ความด อนคนดท างาย สาธ ปาเปน ทกกร ความดอนคนชวท ายาก

ว.จล. ๗/๑๙๕. ข.อ. ๒๕/๑๖๗

ปฏจจสมปบาทกบ โลกภายนอก ๑. มล ๒ ประการ ตนเหตของวฏฏะจกร คอ อวชชา และ

ตณหา ๒. สจจะ ๒ ประการ เหตแหงความจรงตอเนองของวฏฏจกรม ๒ อยาง คอ สมทยสจจะ และ ทกขสจจะ ๓. ๔ ภาค - ภาคท ๑ เหตอดตกาล - ภาคท ๒ ผลปจจบน

- ภาคท ๓ เหตปจจบน

- ภาคท ๔ วบากในอนาคต (ผล) ๔. อาการ ๑๒ อวชชา สงขาร วญญาณ นามรป สฬายตนะ ผสสะ เวทนา ตณหา อปาทาน ภพ ชาต ชรา มรณะ ๕. สนธ ๓ ๑. สงขาร และ วญญาณ

๒. เวทนา และ ตณหา ๓. กรรม และ ชาต ๖. วฏฏะ ๓ วฏฏะ ๓ หรอ กเลสวฏฏะ ๓

กรรมจกร ๒

วบากวฏฏะ ๘

17 18

๗. กาล ๓ ๑. อดตกาลทผานไปแลว ๒. ความเปลยนแปลงตอเนองในปจจบน

๓. สงทจะเปนไปในอนาคต ๘. อาการ ๒๐ ๑. อดตเหต ๕ ประการ

อวชชา สงขาร ตณหา อปาทาน ภพ ๒. ปจจบนผล ๕ ประการ

วญญาณ นามรป สฬายตนะ ผสสะ เวทนา (ชาต ชรามรณะ) ๓. ปจจบนเหต ๕ ประการ

อวชชา สงขาร ตณหา อปาทาน ภพ ๔. อนาคตผล ๕ ประการ วญญาณ นามรป สฬายตนะ ผสสะ เวทนา (ชาต ชรามรณะ)

ปฏจจสมปบาท โดยอนโลมเทศนา อวชชาปจจยา สงขารา อวชชาเปนปจจยใหเกดสงขาร

สงขารปจจยา วญญาณ สงขารเปนปจจยใหเกดวญญาณ

วญญณาปจจยา นามรป วญญาณเปนปจจยใหเกดนามรป

นามรปปจจยา สฬายตน นามรปเปนปจจยใหเกดสฬายตนะ

สฬายตนปจจยา ผสโส สฬายตนะเปนปจจยใหเกดผสสะ

ผสสปจจยา เวทนา ผสสะเปนปจจยใหเกดเวทนา

เวทนาปจจยา ตณหา เวทนาเปนปจจยใหเกดตณหา

ตณหาปจจยา อปาทาน ตณหาเปนปจจยใหเกดอปาทาน

อปาทานปจจยา ภโว อปาทานเปนปจจยใหเกดภพ

ภวปจจยา ชาต ภพเปนปจจยใหเกดชาต

ชาตปจจยา ชรามรณ ชาตเปนปจจยใหเกดชรามรณะ

โสกปรเทวทกขโทมนสสปายาสา สมภวนต ความโศก ความคร าครวญ ทกข โทมนส และความคบแคนใจ จงมพรอม

เอวเมตสส เกวลสส ทกขกขนธสส สมทโย โหต ฯ ความเกดขนแหงกองทกขทงปวงน จงมไดดวยประการฉะน

19 20

ปฏจจสมปบาท โดยปฏโลมเทศนา

อวชชาย เตวว อเสสวราคนโรธา อวชชาส ารอกดบไปไมเหลอ สงขารนโรโธ สงขารจงดบไป สงขารนโรธา วญญาณนโรโธ เมอสงขารดบ วญญาณกดบ วญญาณนโรธา นามรปนโรโธ เมอวญญาณดบ นามรปกดบ นามรปนโรธา สฬายตนนโรโธ เมอนามรปดบ สฬายตนะกดบ สฬายตนนโรธา ผสสนโรโธ เมอสฬายตนะดบ ผสสะกดบ ผสสนโรธา เวทนานโรโธ เมอผสสะดบ เวทนากดบ เวทนานโรธา ตณหานโรโธ เมอเวทนาดบ ตณหากดบ ตณหานโรธา อปาทานนโรโธ เมอตณหาดบ อปาทานกดบ อปาทานนโรธา ภวนโรโธ เมออปาทานดบ ภพกดบ ภวนโรธา ชาตนโรโธ เมอภพดบ ชาตกดบ ชาตนโรธา ชรามรณ เมอชาตดบ ชรามรณะกดบตาม โสกปรเทวทกขโทมนสสปายาสา นรชฌนต ความโศก ความคร าครวญ ทกข โทมนส ความคบแคนใจ กดบ เอวเมตสส เกวลสส ทกขกขนธสส นโรโธ โหตฯ ความดบแหงกองทกขทงปวงน ยอมมดวยประการฉะน

ทวาทสการ (อาการ ๑๒) แหงปฏจจสมปบาท

อวชชา ความไมร

สงขาร สภาพทปรงแตง วญญาณ ความรแจงอารมณ นามรป นาม และ รป สฬายตนะ อายตนะ ๖ (ตา ห จมก ลน กาย และ ใจ) ผสสะ ความกระทบ, ความประจวบ เวทนา ความเสวยอารมณ ตณหา ความทะยานอยาก อปาทาน ความยดมน ภว ภาวะชวต ชาต ความเกด ชรา ความแก มรณะ ความตาย

21 22

ความหมายของปฏจจสมปบาท

อวชชา คอ ความไมร ความไมรแหงอรยสจจะ ๔ อรยสจจะ ๔ คอ อะไรบาง ๑. ทกขอรยสจจ ความจรงคอทกข ๒. ทกขสมทยอรยสจจ สาเหตของทกข ๓. ทกขนโรธอรยสจจ การดบทกข ๔. ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจจ วธทางแหงดบทกข ขอนเรยกอกอยางหนงวา อรยมรรคมองค ๘ อรยะ คอ อนประเสรฐ / มรรค คอ หนทาง, หรอ ทาง มรรคมองค ๘ หรอ ทางแหงอนประเสรฐม ๘ ดงน

สมมาวาจา เจรจาชอบ คอวจสจรต ๔ สมมากมมนตะ กระท าชอบ คอกายสจรต ๓ สมมาอาชวะ เลยงชพชอบ คอเวนมจฉาชพ ๕

สมมาวายามะ พยายามชอบ คอสมมปปธาน ๔ สมมาสต ระลกชอบ คอสตปฏฐาน ๔ สมมาสมาธ ตงจตมนชอบ คอฌาณ ๔ สมมาทฏฐ เหนชอบ คอความรอรยสจจ ๔ สมมาสงกปปะ ด ารชอบ ในการเขาใจขนธ ๕ ตามไตรลกษณ

การปฏบตตามมรรคมองค ๘ หรอถอมรรคมองค ๘ เปนหลกในการด าเนนชวต เรยกวา ธรรมเปนสรณะของเราทกคน และเรยกไดดวยตนเองวา ธมม สรณ คจฉาม ฯ

สงขารม ๓ ประการ ๑. ปญญาภสงขาร ปญญาภสงขารเปนเหตใหเกดสคตโลก ๒. อปญญาภสงขาร อปญญาภสงขารเปนเหตใหเกดทคตโลก ๓. อาเนญชาภสงขาร อาเนญชาภสงขารเปนเหตใหพรหมคตเกด สงขารของเราเปนตนเหตทท าให สคต ทคต และพรหมคตเกดขน ไมใชเพราะบคคลอนแตอยางใด อกอยางหนง สงขารม ๓ ประการ คอ กายสงขาร วจสงขาร และจตตสงขาร

วญญาณ หรอ จต, ความเขาใจ วญญาณคอ รบรอารมณทเ กดขนตามประสาทสมผสทง ๖

คอ ตา ห จมก ลน กาย และ ใจ มความสมพนธกบ ๔ ประการ คอ ๑) กรรม ๒) จตตะ ๓) อาหาร และ ๔) ฤด

ฤดเปนเหตใหเกด อาหาร , จากอาหารเปนจตตะ และจากจตตะกรรมเกดขน การรบรอารมณโดยประสาททง ๖ มสองวถ คอ การรบรในวถ (วถวญญาณ) และ การรบรใตวถ (ภวงควญญาณ)

ศล

สมาธ

ปญญา

23 24

นามรป (จต และรางกาย) คอ เบญจขนธ รป รปขนธ สภาวะของรปคอรอน และเยน

เวทนาขนธ คอเขาใจความรสกด และไมด เจตสก สญญาขนธ สภาวะของสญญาคอร,จ าได

สงขารขนธ คอ ปรงแตงและการเปลยนแปลง จต วญญาณขนธ สภาวะของวญญาณคอ ร,เขาใจ

รปธาต คอ ดน น า ไฟ ลม วรรณ กลน รส โผฏฐพพะ อฏฐธาต = ดน น า ลม ไฟ ส กลน รส และพลง นามธาต คอ นามม ๔ ประการ คอ ฤด อาหาร จต และกรรม องคประกอบทง ๑๒ ประการ คอ รปธาต ๘ และนามธาต ๔ รวมกนเรยกวานามรป หรอ จตกบรางกาย

สฬายตนะ

สฬายตนะหมายถงอนทรย ๖ หรอ ปสาทะ ๖, หรอ ทวาร ๖ และ อายตนะ ๖ อายตนะ ม สองอยาง คอ ๑. อายตนะภายใน

หมายถง ตา ห จมก ลน กาย และ ใจ ๒. อายตนะภายนอก หมายถง รป เสยง กลน รส สมผส และธรรม

วญญาณทเกดขนนนคอ จกขวญญาณ , โสตวญญาณ ,

ฆานวญญาณ, ชวหาวญญาณ, กายวญญาณ และมโนวญญาณ อายตนภายใน ๖ และอายตนภายนอก ๖ รวมเปน ๑๒

เรยกวา อายตน ๑๒ และ รวมดวย วญญาณ ๖ รวมเปน ๑๘ เรยกวา ธาต ๑๘ และ ธาต ๑๘ นเปนเหตในวฏฏจกรของปฏจจสมปปาท

อายตนะภายใน ๖ เรยกอกอยางหนงวา อนทรย ๖ เพราะเปนใหญในหนาทของตนแตละอยาง เชน จกขเปนเจาการในการเหน เปนตน

อายตนะภายนอก ๖ เรยกอกอยางหนงวา อารมณ ๖ คอ เปนสงส าหรบใหจตยดหนวง เชน รป กระทบกบตา แลวเกดรปารมณ, ห กระทบกบเสยง แลวเกดสททารมณ เปนตน

ผสสะ คอความสมผส

ผสสะ คอ ถกตอง หรอ กระทบ หมายถงอาการทจตหรอ วญญาณถกตองหรอ ทระทบกบอารมณ คอ ตากระทบกบรป จกขวญญาณเกดขน ไดยนเสยงทางหโสตวญญาณเกดขน ไดกลนจากจมก ฆานวญญาณกเกดขน ไดลมรสทางลน ชวหาวญญาณเกดขน โผฏฐพพะสมผสทางกาย กายวญญาณเกดขน และความรอารมณทางใจ คอ รธรรมารมณ มโนวญญาณเกดขน

25 26

เวทนา ความรสก เวทนา คอ เสวยอารมณ หรอ ท าใหจตหรอวญญาณ ร

รสของอารมณ คอ สงเรา หลงจากไดถกตองหรอ กระทบแลวเวทนาเกดขนไดโดย ๓ ประการ ๑. สขเวทนา เกดขนทรางกาย, ความรสกเปนสข ๒. ทกขเวทนา เกดขนทรางกาย, ความรสกเปนทกข ๓. อเบกขา เกดขนทตา ห จมก และลน, ความรสกเปนกลาง ๆ

โสมนสสะเวทนา โทมนสสะเวทนา และอเบกขาเวทนาเกดขนท จต โสมนสสะเวทนา คอความดใจ โทมนสสะเวทนา คอ ความเศราเสยใจ และอเบกขาเวทนา คอ การวางเฉย หรอ ไมดใจ ไมเสยใจ

ตณหา คอ ความโลภ, ความอยาก

ตณหาหรอ ความโลภ หมายถง หว ระหาย ซงท าหนาทปรกเราจตหรอ วญญาณใหยนด อยากไดอารมณ คอ สงเราตางๆ เรอยไป ความอยากไดม ๓ ประการ คอ ๑. กามตณหา ความทะยานอยากในกาม, การตดอยใน

กามคณทง ๕ คอ รป เสยง กลน รส และ โผฏฐพพะ

๒. ภวตณหา ความทะยานอยากในภพ, ความรกในรปกายของตนและปรารถนาจะเกดอกในภพตางๆ

๓. วภวตณหา ความทะยานอยากในวภพ, มความเชอวาไมบญ และบาป, กรรม และผลของกรรมไมม, รวาสงทกระท านนเปนบาปกกระท า, ไมเชอเรองกรรม และผลของกรรม

นอกจากนนยงมตณหา ๖ ประการ คอ ความอยากในรป (รปตณหา) ความอยากในเสยง (สททตณหา) ความอยากในกลน (คนธตณหา) ความอยากในรส (รสตณหา) ความอยากในสงสมผสทางกาย (โผฏฐพพตณหา) และความอยากในทางใจ (ธมมตณหา) และโดยพสดาร มตณหา ๑๘ ประการ คอ ตณหา ๓ ผสมกบตณหา ๖ หมายความวาตณหา ๖ แตละขอนนยอมมตณหา ๓ สภาพเกดขนดวยเสมอ

ในปฏจจสมปบาท ตณหานกถอวาเปนตนเหตของการเกดวฏฏสงสาร คอ เหตม ๒ ประการ คอ อวชชา และ ตณหา

27 28

อปาทาน คอ ยดมน, ยดตด

สภาวะทยดมน หมายความวา ยดไวไมปลอยในสงทผดโดยโลภะ และ ทฏฐ หรอ ความยดมนในตณหา และทฎฐ เรยกวา อปาทาน ซงท าหนาทในการปลกเราจตหรอ วญญาณใหยนด อารมณตางๆ

เรองทกอใหเกดความยดมนม ๔ ประการ คอ ๑. อตตวาทะ คอถอวาขนธ ๕ เปนอตตา (อตตวาทปาทาน) ๒. ทฏฐ คอความหนผดอตตาเทยงหรอขาดสญ (ทฏฐปาทาน) ๓. กาม คอ สงทชวนใหเกดความใครอยากได (กามปาทาน) ๔. สลพพต หรอศลพรต คอ ระเบยบปฏบตตางๆทสนบสนน

ความเหนผด (สลพพตปาทาน)

ภว หรอ ภพ คอ เกดม เกดเปน ภวตต ภโว หมายถง ธรรมทอาศยกรรมเกดขน หรอ สงทท าใหม หรอสภาวะทท าใหเกดขน คอ การกระท าทมเจตนาประกอบ ซงยงมการใหผล เพราะความยดมนถอมนเปนปจจย การกระท าทประกอบดวยความยดมนถอมนกเปนปจจยใหเกดม เกดเปน

กระบวนพฤตกรรมทงหมดทแสดงออก เพอสนองตณหาอปาทานนน (กรรมภพ) คอ กรรมด และกรรมชว และภาวะชวตทปรากฏเปนอยางใดอยางหนง (อปปตตภพ) คอขนธ ๕ ไดแก รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ โดยสอดคลองกบอปาทานและกระบวนพฤตกรรมนน

กมม คอกรรม กรรม คอการกระท าทด และชวทประกอบดวยเจตนาของ

คนทยวมกเลส ซงยงมการใหผล กรรมนนม ๓ ประการ ๑. กายกรรม การกระท าทางกาย ม ๓ ประการ คอ ฆาสตว, ลก

ขโมย และประพฤตผดในกาม ๒. วจกรรม การกระท าทางวาจา ม ๔ ประการ คอ พดเทจ พด

สอเสยด พดค าหยาบ และพดเพอเจอ ๓. มโนกรรม การกระท าทางใจ ม ๓ คอ จองจะเอาของเขา,

ความโกรธหรอ ความขดเคองคดราย และความเหนผดจากคลองธรรม

กายกรรม วจกรรม และมโนกรรมทงหมด เรยกอกอยางหนง วาอกศลกรรมบท ๑๐

29 30

ชาต คอ การเกด ชาต คอ ความเกด ความบงเกด ความหยงล งเกด เกด

จ าเพาะ ความปรากฏแหงขนธ ความไดอายตนะครบใน หมสตวนนๆ ของเหลาสตวนนๆ อนนเรยกวาชาต ฯ

ชาต คอ การเกดของขนธ ๕ รป เวทนา สญญา สงขาร และ วญญาณ ซงเปนผลทไดรบจากการกระท าของเราทประกอบดวยเจตนา เพราะฉะนน กรรม วบาก และ ก เลสมความสมพนธกนตลอด ธรรมชาตทเปนเหตแหงการปรากฏเกดขนของสงขารธรรม ภวะเปนปจจยใหเกดชาตนนหมายเอาเฉพาะปฎสนธชาตเทานน

ชรา คอ ความแก ชรา คอ ความแก ภาวะของความแก ฟนหลด ผมหงอก

หนง เปนเกลยว ความเสอมแหงอาย ความแกหงอมแห งอนทรย ในหมสตวนนๆ ของเหลาสตวนนๆ อนนเรยกวาชรา ฯ

ชรา คอ ความเสอมโทรมของขนธ ๕ (ชรณ ชรา ) ความเกาแกของวบากนามขนธ และนปผนนรป สงทเกดขนแลว เสอมไปเปนธรรมดา ความเสอมของขนธ ๕ คอ เกดขน ตงอย และดบไปในแตละขณะ อวยวะตางๆ หยอนยาน หนงเหยวยน เปนสญลกษณ

แสดง ถงความแกของรป และเวทนา สญญา สงขาร และ วญญาณ กมลกษณะการรบรตางๆ นนไมแจมชด เปนตน

มรณะ คอ ความตาย มรณะ คอ ความตาย ภาวะของความเคลอน ความแตก

ท าลาย มฤตย ความท าลายแหงขนธ ความขาดแหงชวตนทรย จากหมสตวนนๆ ของเหลาสตว นน ๆ อนนเรยกวามรณะ ฯ

ความแตกดบของขนธ ๕ รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ (มรยเต มรณ) ความตาย คอ อาการทก าลงดบของโลกยวบาก และกมมชรป

โสก หมายถงความแหงใจ ภาวะแหงบคคลผแหงใจ ความแหงผาก ณ ภายใน ของบคคลผประกอบดวยความพบตอยางใดอยางหนง เรยกวาโสกะ ฯ หรอ ความเสยใจ ในสงทไมสมหวง หรอ ไมพอใจ

ปรเทว หมายถงความพร าเพอ ความคร าครวญ ความร าไรร าพน กรยาทร าไรร าพน ภาวะของบคคลผคร าครวญ ภาวะของบคคลผร าไรร าพนของบคคลผประกอบดวยความพบตอยางใดอยางหนง เรยกวาปรเทวะ ฯ

31 32

ทกข สภาวะททนไดยาก หรอ ธรรมชาตทนาเกลยด ความล าบากทางกาย ความไมส าราญทางกาย ความ เสวย

อารมณอนไมดทเปนทกขเกดแตกายสมผส อนนเรยกวาทกข ฯ ทกข คอสภาวะท าใหเกดโอกาสไดยาก ท หมายถง ไมเปน

ทรก หรอ ยาก ขม คอ ไมเปนประโยชน หรอ ทน ทนไมเปนทรก ไมเปนประโยชนหมายถง รางกายของเราทประกอบดวย ปฐวธาต ๒๐ และอาโปธาต ๑๒ รวมเปน ธาต ๓๒ อยาง และตองเจรญอสภกรรมฐาน เนองจากธาต ๓๒ ประการทตองก าหนดดวยอสภกรรมฐานจงเรยกวาไมเปนทรกและไมมประโยชน

โทมนส หมายถง ความไมสบายใจ ความทกขทางจต ความไมส าราญทางจต ความเสวยอารมณอนไมดทเปนทกขเกดแตมโนสมผส อนนเรยกวาโทมนส ฯ

อปายาส หมายถง ความดบแคนใจ ภาวะของบคคลผแคน ภาวะของบคคลผคบแคนของบคคลผประกอบดวยความพบตอยางใดอยางหนง ผถกธรรมคอทกขอยางใดอยางหนงกระทบแลว อนนเรยกวาอปายาส ฯ

พระสตรทพระพทธเจาไดตรสเกยวกบปฏจจสมปบาท ๑ เทศนาสตร1

[๑] พระพทธเจาประทบอย ณ พระเชตวน อารามของทาน อนาถบณฑกเศรษฐ เขตพระนครสาวตถ ณ ทนน พระองคตรสเรองปฏจจสมปบาทใหพระภกษสงฆฟงวา

[๒] ดกรภกษทงหลาย ปฏจจสมปบาท คอ เพราะอวชชาเปนปจจย จงมสงขาร เพราะสงขารเปนปจจย จงมวญญาณ เพราะวญญาณเปนปจจย จงมนามรป เพราะนามรป เปนปจจย จงมสฬายตนะ เพราะสฬายตนะเปนปจจยจงมผสสะ เพราะผสสะเปนปจจย จงมเวทนา เพราะเวทนาเปนปจจย จงมตณหา เพราะตณหาเปน ปจจย จงมอปาทาน เพราะอปาทานเปนปจจย จงมภพ เพราะภพเปนปจจย จงมชาต เพราะชาตเปนปจจย จงมชราและมรณะ โสกปรเทวทกขโทมนสและ อปายาส ความเกด ขนแหงกองทกขทงมวล

[๓] กเพราะอวชชานนแหละดบดวยการส ารอกโดยไมเหลอ สงขาร จงดบ เพราะสงขารดบ วญญาณจงดบ เพราะวญญาณดบ นามรปจงดบ เพราะ นามรปดบ สฬายตนะจงดบ เพราะสฬายตนะดบ ผสสะจงดบ เพราะผสสะดบ เวทนาจงดบ เพราะเวทนาดบ 1 ส.น. นทานววรรค,อภสมยสงยตต, พทธวรรคท ๑ หนาท ๑ - ๓

33 34

ตณหาจงดบ เพราะตณหาดบ อปาทานจงดบ เพราะอปาทานดบ ภพจงดบ เพราะภพดบ ชาตจงดบ เพราะชาตดบ ชราและ มรณะโสกปรเทวทกขโทมนสและอปายาสจงดบ ความดบแหงกองทกขทงมวลน ยอมมดวยประการอยางน

พระผมพระภาคไดตรสพระพทธภาษตน แลว ภกษเหลา นนมใจยนดชนชมภาษตของพระผมพระภาคแลว ฯ

จบสตรท ๑

*****************************

๒. วภงคสตร2

[๔] พระพทธเจาประทบอย ณ พระเชตวน อารามของ

ทานอนาถ บณฑกเศรษฐ เขตพระนครสาวตถ ... พระองคไดตรสกบภกษทงหลาย โดยการจ าแนกปฏจจสมปบาท

[๕] …วา ปฏจจสมปบาท คอ เพราะอวชชาเปนปจจย จงมสงขาร เพราะสงขาร … จงมชราและมรณะ โสกปรเทวทกขโทมนสและอปายาส ความทกขเกดขนฯ

2 ส.น. นทานววรรค,อภสมยสงยตต, พทธวรรคท ๑ หนาท ๓ - ๔

[๖] ดกรภกษทงหลาย กชราและมรณะคอ ความแก ภาวะของความแก ฟนหลด ผมหงอก หนงเหยว ความเสอมแหงอาย ความแก หงอมแหงอนทรย ในหมสตวนนๆ ของเหลาสตวนนๆ นเรยกวาชรา มรณะ คอ ความเคลอน ภาวะของความเคลอน ความท าลาย ความอนตรธาน มฤตย ความตาย กาลกรยา ความแตกแหงขนธ ความทอดทงซากศพ ความขาด แหงชวตนทรย จากหมสตวนนๆ ของเหลาสตวนนๆ

[๗] ชาต คอ ความเกด ความบงเกด ความหยงลง เกด เกดจ าเพาะ ความปรากฏแหงขนธ ความไดอายตนะครบในหมสตวนนๆ ของ เหลาสตวนนๆฯ

[๘] ภพ คอ ภพ ๓ เหลานคอ กามภพ รปภพ อรปภพ ฯ [๙] อปาทาน คอ ม ๔ เหลา กามปาทาน ทฏฐปาทาน

สลพตตปาทาน อตตวาทปาทาน นเรยกวา อปาทาน ฯ [๑๐] ตณหา คอ ม ๖ หมวด รปตณหา สททตณหา คนธ

ตณหา รสตณหา โผฏฐพพตณหา ธมมตณหา ฯ [๑๑] เวทนา ม ๖ หมวด จกขสมผสสชา โสตสมผสสชา

ฆานสมผสสชา ชวหาสมผสสชา กายสมผสสชา และมโนสมผสสชาเวทนา ฯ

[๑๒] ผสสะ ม ๖ หมวด จกขสมผส โสตสมผส ฆาน

35 36

สมผส ชวหาสมผส กายสมผส มโนสมผส ฯ [๑๓] สฬายตนะ คอ อายตนะ ๖ ตา ห จมก ลน กาย ใจ ฯ [๑๔] นามรป คอ เวทนา สญญา เจตนา ผสสะ มนสการ

นเรยกวานาม มหาภตรป ๔ และรปทอาศยมหาภตรป ๔ นเรยกวารป นามและ รปดงพรรณนามาฉะน เรยกวานามรป ฯ

[๑๕ ] วญญาณ ม ๖ หมวด คอ จกขวญญาณ โสตวญญาณ ฆานวญญาณ ชวหาวญญาณ กายวญญาณ มโนวญญาณ ฯ

[๑๖ ] สงขาร ม ๓ เหลาคอ กายสงขาร วจสงขาร จตสงขาร ฯ

[๑๗] อวชชา คอ ความไมรในทกข ความไมรในเหตเกดแหงทกข ความไมรในความดบทกข ความไมรในปฏปทาทจะใหถงความดบทกข

เพราะอวชชาเปนปจจย จงมสงขาร เพราะสงขารเปนปจจย จงมวญญาณ ... ดงทกลาวมาน ความเกดขนแหงกองทกขทงมวลน ยอมมดวยประการอยางน ฯ

[๑๘] เพราะอวชชานนแหละดบดวยการส ารอกโดยไมเหลอ สงขารจง ดบ เพราะสงขารดบ วญญาณจงดบ ... ความดบแหงกองทกขทงมวลอยางน ฯ จบสตรท ๒

๓. ปฏปทาสตร3

[๑๙] พระผม พระภาคประทบอย ณ พระเชตวน อารามของทานอนาถบณฑกเศรษฐ เขตพระนครสาวตถ ... พระผมพระภาคไดตรสวา ดกรภกษทงหลาย เราจกแสดงมจฉาปฏปทา และสมมาปฏปทา พวกเธอจงฟงปฏปทาทง ๒ นน จงใสใจใหดเถดเราจกกลาว ภกษเหลานนทลรบพระผมพระภาคแลว ฯ

[๒๐] พระผมพระภาคไดตรสวา ดกรภกษทงหลาย กมจฉาปฏปทา เปนไฉน ดกรภกษทงหลาย เพราะอวชชาเปนปจจย จงมสงขาร เพราะสงขารเปนปจจย จงมวญญาณ ... ความเกดขนแหงกองทกขทงมวลน ยอมมดวยประการ อยางน นเรยกวามจฉาปฏปทา ฯ

[๒๑] ดกรภกษทงหลาย กสมมาปฏปทาเปนไฉน เพราะอวชชานนแหละดบดวยการส ารอกโดยไมเหลอ สงขารจงดบ เพราะสงขารดบ วญญาณ จงดบ ... ความดบแหงกองทกขทงมวลน ยอมมดวยประการอยางน นเรยกวา สมมาปฏปทา ฯ

จบสตรท ๓

3 ส.น. นทานวรรค,อภสมยสงยตต, พทธวรรคท ๑ หนาท ๔

37 38

วปสสนากรรมฐาน

วปสสนากรรมฐาน แปลวา ทตงแหงการปฏบต ค าวาวปสสนา

หมายถงปญญาเหนแจงเปนพเศษ หรอ เหนตามความเปนจรง การปฏบตวปสสนากรรมฐานมหลายวธ แตลวนมพนฐานมาจากพระสตร ชอ มหาสตปฏฐานสตร คอ กาย เวทนา จต ธรรม เพราะฉะนนการเจรญวปสสนากรรมฐานตางๆ เรยกวาการเจรญตามแนวสตปฏฐาน ๔

สตปฏฐาน ๔ เปน หนทางเดยว เพอหลดพนจากสงสารวฏฏ (เอกายโนมคโค สตปฏฐานา) ของหมสตวทงหลาย มหาสตปฏฐานสตรไดอธบายถงแนวทางนการปฏบตหลายหลากโดยแบงเปน ๔ หมวด ใหญๆ ทางทง ๔ หมวดถอเปนแนวทางในการปฏบตเพอเหนแจงตามความเปนจรง สตปฏฐานทง ๔ คอ ๑. กายานปสสนาสตปฏฐาน การพจารณาเหนกายในกาย ๒. เวทนานปสสนาสตปฏฐาน การพจารณาเหนเวทนาในเวทนา ๓. จตตานปสสนาสตปฏฐาน การพจารณาเหนจตในจต ๔. ธรรมานปสสนาสตปฏฐาน การพจารณาธรรมม นวรณเปนตน

พระพทธองคทรงแสดงมหาสตปฏฐาน

๑. เพอตองการใหมนษยทงหลายหลดพนจากสงสารวฏฏ ๒. เพอตองการใหมนษยทงหลายหลดพนจากความเศราโศก

๓. เพอตองการใหมนษยทงหลายหลดจากทกข และโทมนส ๔. เพอตองการใหมนษยทงหลายบรรลมรรคญาณ และผลญาณ

๕. เพอตองการใหมนษยทงหลายถงพระนพพาน

หนาทของโยคผปฏบตวปสสนากรรมฐาน โยคผปฏบตสตปฏฐานวปสสนากรรมฐานตองประกอบดวย

ธรรม ๔ ประการอยางทปรากฏในมหาสตปฏฐานสตร คอ ๑. อาตาป ตองมความเพยรเปนเครองเผากเลส ๒. สมปชาโน ตองมสมปชญญะเปนเครองรรปนามทกๆขณะ ๓. สตมา ตองมสตคอยก าหนดอยเสมอ ๔. อภชฌา โทมนสส ตองละเสยไดซงโลภ โกรธ หลง

กายานปสสนาสตปฏฐาน

กายานปสสนาสตปฏฐาน หมายถง การตงสตก าหนดพจารณกายใหรเหน ตามความเปนจรง การก าหนดลมหายใจเขาออกเปนวธหนงของการเจรญกายานปสสนาสตปฏฐานทรจกทวไปในนามการเจรญสมาธแบบอานาปานสตสมาธ ทจรงกายานปสสนาสตปฏฐานนนมดวยกนหลายวธ หรอ เรยกวา ปพพะ

39 40

กายานปสสนาสตปฏฐานม ๑๔ ปพพะ ๑. อานาปานปพพะ ๑ ๒. อรยาปถปพพะ ๑ ๓. สมปชญญปพพะ ๑ ๔. ปฏกลมนสการปพพะ ๑ ๕. ธาตมนสการปพพะ ๑ ๖. นวสวตกปพพะ ๙

ทนขอน ามากลาวเพยง ปฏกลมนสการปพพะ ซงเปนการเจรญวปสสนากรรมฐานทละความยนด และชอบใจในอากรตางๆ โดยพจารณาตงแตหวถงเกา และเทาถงหววาเปนของปฏกล นาเกลยด ไมนายนด เปนตน อาการตางๆม ดงน

๑๔

41 42

การพจารณาอาการทง ๓๒ ประการนน เวลาพจารณาใหแยกออกมาปรากฏดงน ๑. ใหเหนส ๒. ใหเหนทเกด ๓. ใหเหนสณฐานทรวงดทรง ๔. ใหเหนทตงอย

เมอพจารณาใหเหนอาการทง ๓๒ ประการกจะเหนตามความเปนจรงวา สงเหลานไมสะอาด นาเกลยด เปนตน

เวทนานปสสนากรรมฐานคอ การพจารณาเหนเวทนาทเกดขน เวทนาตามแนวสตปฏฐานม ๓/๕ ประการดงน

การพจารณาเวทนานนทาได ๓ วธ ๑. หากสขเวทนาเกดขนกใหรวาตวเองไดรบความสข

๒. หากทกขเวทนาเกดขนกใหรวาตวเองไดรบความทกข ๓. หากอเบกขาเวทนาเกดขนกใหรวาไมมสข และทกขตอตนเอง

ผปฏบตเวทนานปสสนาสตปฏฐานหากพจารณาตอเนอง สตทก าหนดเวทนาอยนนแกกลาขนโดยตามล าดบ ซงจะเปนเหตตดกเลสไดเดดขาด

การพจารณาเวทนาจะไดเหนความจรงวา เวทนาทง ๓ ประการนนเปนนามธรรม และตกอยสามญญลกษณะคอ อนจจง ทกขง และ อนตตา คอ ไตรลกษณ

จตหมายถงรอารมณทเกดขนตามสฬายตน หรอ ตา ห จมก ลน กาย และ ใจ คอ ตาเหนรปกจะเกดรปารมณ ซงจะมจกขวญญาณเปนตวสบ เปนตน เมออารมณไดกตามเกดขนในใจ จตกจะปรงแตงม โลภะ โทศะ โมหะ เปนตน แลวแตอารมณทเกดขนขณะนนๆ เพราะฉะนนการก าหนดรอารมณตาง ๆ ทเกดขนกบจต ทงดชวนนเรยกวาจตตานปสสนา

จตตานปสสนาสตปฏฐาน คอ เอาสตไปคมจต หรอ การก าหนดจดตามความเปนไปและเปนอย การพจารณาจตตานปสสนา มดวยกน ๑๖ ประการ ตามแนวมหาสตปฏฐานสตร เชน หากมโทส , หากมมโมห, หากมฟงซาน, หรอ ไมมราคะ ไมมโทสะ ไมมโมหะ

- เกดทรางกาย

43 44

ในจตกใหก าหนดรวาไมม หากจตอยในมหคคตจตกรวาจตเปนมหคคตา เปนตน

ผทเจรญจตตานปสสนาสตปฏฐานจะไดรปจจบนธรรม คอรทกๆขณะของจต, รนามธรรม, รไตรลกษณ คอ ความเปนอนจจงของสงทงหลาย ซงลวนเปนทกข และไมเปนของตน อนตตา และไดบรรลมรรคผล นพพานในทสด

ตารางจตตานปสสนาสตปฏฐาน

ธรรมานปสสนาสตปฏฐาน สภาวธรรมตางๆ ม นวรณ ๕ ขนธ ๕ เปนตน ตดตาม

ก าหนดพจารณาอยนนเรยกวา ธรรมานปสสนาสตปฏฐาน การพจารณาเหน นวรณ ๕, ขนธ ๕, อายตนะทงภายใน และนอก ๑๒, โพชฌงค ๗ และ อรยสจจะ ๔ ใหแจมแจงตามความเปนจรง

ภวงคจต

อารมณเยอนจากภายนอก จต ๕ ประการ

ข. นามขนธ

45 46

“อานนท หมสตวทงหลายไดมความยงยากในชวต เกดขน เหมอนกลมดายทยงขอดกนเปนปม…..

กเพราะไมรแจงแทงตลอดซงปฏจจสมปบาท ผทไมรแจ งซง ปฏจจสมปบาท จะไมสามารถลวงพนจากอบาย ทคต วนบาต และสงสารวฏ

ท.ม. นทานสตร

มหาสตปฏฐานสตร4 [๒๗๓] .... พระผมพระภาคประทบอย ในกรชนบท, กม

มาสทมมะ ณ ทนน พระผมพระภาคตรสเรยกภกษทงหลายวา.... ดกรภกษทงหลาย หนทางนเปนทไปอนเอก เพอความบรสทธของเหลาสตว เพอลวงความโศกและปรเทวะ เพอความดบสญ แหงทกขและโทมนส เพอบรรลธรรมทถกตอง เพอท าใหแจงซงพระนพพาน หนทางน คอ สตปฏฐาน ๔ ประการ คอ ...๑. พจารณาเหนกายในกายอย ... ๒. พจารณาเหนเวทนาในเวทนา ... ๓. พจารณาเหนจตในจตอย...๔. พจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ฯ

[๒๘๗] ... อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา กายมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลก เทานน เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอยแลว และไม ถอมนอะไรๆ ในโลก ดกรภกษ ทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหน กายในกายอย ฯ

[๒๘๘] … เสวยสขเวทนาอย กรชดวา เราเสวยสขเวทนา หรอ เสวยทกขเวทนา กรชดวา เราเสวยทกขเวทนา หรอ เสวยอทกขมสขเวทนา กรชดวา เราเสวยอทกขมสขเวทนา หรอ เสวยเวทนาม 4 ทฆนกาย มหาวรรค มหาสตปฏฐานสตร หนา 216-33

47 48

อามส... ... ไมมอามส กรชด... ฉะนยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาภายในบาง... ภายนอกบาง... ทงภายใน ภายนอกบาง... เหนธรรมคอความเกดขน ...ความเสอม ... ความเกดขนทงความเสอม

[๒๘๙] ... พจารณาเหนจตในจต... จตมราคะหรอจตปราศจากราคะ กรชด... จตมโทสะ หรอจตปราศจากโทสะ กรชด จตมโมหะ หรอจตปราศจากโมหะ กรชด จตหดห... ฟงซาน... มหคคต...หรอ ไมกรชด ...จตเปนสมาธ หรอไมเปนสมาธ กรชด ...จตหลดพน หรอไมหลดพน กรชด...พจารณาเหนจตในจตภายใน... ภายนอกบาง... ทงภายในทงภายนอกบาง พจารณา เหนธรรมคอความเกดขน... ความเสอม... ทงความเกดขนทงความเสอม...

[๒๙๐] ...พจารณาเหนธรรมในธรรมอย ...คอนวรณ ๕ ...กามฉนท ...พยาบาท ...ถนมทธะ ...อทธจจกกกจจะ ...วจกจฉา มอย ณ ภายในจต ...หรอไมมอย ...ยงไมเกดจะเกดขน ...ทเกดขนแลวจะละเสยได...ละไดแลวจะไมเกดขนตอไป...

[๒๙๑] ...พจารณาเหนธรรมในธรรม คออปาทานขนธ ๕ ... รป ...เวทนา ...สญญา ...สงขาร ...วญญาณ ...ความเกดขน ...และความดบของขนธ ๕ ...ฯ

[๒๙๒] ...พจารณาเหนธรรมในธรรม คออายตนะภายในและภายนอก ๖ ... รจกนยนตา ... รจกรป ... รจกนยนตาและรปทง ๒

นน รจกห รจกเสยง ... รจกจมก รจกกลน ... รจกลน รจกรส ...รจกกาย รจกสงทจะพงถกตองดวยกาย ... รจกใจ รจกธรรมารมณ และรจกใจและธรรมารมณทง ๒ นน เปนทอาศยบงเกดของสงโยชน ...ยงไมเกด ...เกดขนแลวจะละเสย ... ละไดแลวจะไมเกดขน...ยอมรชด ...

[๒๙๓] ...พจารณาเหนธรรมในธรรม คอโพชฌงค ๗ ...สต...ธมมวจย ...ฯลฯ ...วรย...ฯลฯ...ปต...ฯลฯ...ปสสทธ...ฯลฯ ...สมาธ ...อเบกขา... มอย ณ ภายในจต...หรอ ...ไมมอย ...ยอมรชด ...ยงไมเกดจะเกดขน ...เกดขนแลว จะเจรญบรบรณดวยประการใดยอมรชด

[๒๙๔] ...พจารณาเหนธรรมในธรรม คออรยสจ ๔ ...ยอมรชดตามเปนจรงวา นทกข (อปาทานขนธทง ๕ เปนทกข) นทกขสมทย (กามตณหา ภวตณหา วภวตณหา) นทกขนโรธ (ความส ารอก และความดบโดยไมเหลอของตณหา) นทกขนโรธคามนปฏปทา (สมมาทฏฐ สมมาสงกปปะ สมมาวาจา สมมากมมนตะ สมมาอาชวะ สมมาวายามะ สมมาสต สมมาสมาธ) ฯ

พรรณนามาฉะน ดงพรรณนามาฉะน ยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมภายใน ...ภายนอกบาง ...ทงภายในทงภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมคอความเกดขน ...ความเสอมในธรรมบาง ...ทง

49 50

ความเกดขนทงความเสอมในธรรมบาง ฯ...อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา ...มอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน เธอเปนผอนตณหาและทฐไมอาศยอย แลว และไมถอมนอะไรๆ ในโลกอยางนแล...

[๓๐๐] ...ผใดผหนง พงเจรญสตปฏฐานทง ๔ อยางน ตลอด ๗ ป ...๖ ป ... ๕ ป ... ๔ ป ... ๓ ป ... ๒ ป ... ๑ ป ...๗ เดอน ...๖ เดอน ... ๕ เดอน ... ๔ เดอน ...๓ เดอน ... ๒ เดอน ... ๑ เดอน ... กงเดอน ...๗ วน เขาพงหวงผล ๒ ประการอยางใดอยางหนง คอ พระอรหตผลในปจจบน หรอหากยงมอปาทเหลออยจะเปนพระอนาคาม ฯ

...หนทางนเปนทไปอนเอก เพอความบรสทธของเหลาสตว เพอลวงความโศกและปรเทวะ เพอความดบสญแหงทกขโทมนส เพอบรรลธรรมทถกตอง เพอท าใหแจงซงพระนพพาน หนทางน คอ สตปฏฐาน ๔ ประการฉะนแล ค าทเรากลาว ดงพรรณนามาฉะน เราอาศยเอกายนมรรคกลาว แลวพระผมพระภาคตรสพระพทธพจนนแลว ภกษ

จบมหาสตปฏฐานสตร -------------------

เอกสารประกอบการแปล CD พระไตรปฏก มจร ฉบบธรรมทาน พระคนธสาราภวงศ แปล , อภธมมตถสงคหะ และ ปรมตถทปน ISBN

974-90903-7-3 พมพแจกเนองวนพระราชทานเพลงศพของ พระธรรมรานวตร (กมล โกวโท ป.ธ. ๖) ๒๕๔๖

บรรจบ บรรณรจ , ปฏจจสมปปาท , พมพทพรบญการพมพ , กรงเทพฯ ๒๕๓๘

พระอาจารยอนทวงสะเถระ , ปจฉาวสชชนา มหาสตปฏฐานสตร , พมพ บรษท 21 เซนจร จ ากด, กรงเทพ ฯ ๒๕๔๕

พระธรรมปฏก , พทธธรรม ฉบบปรบปรงและแกไข , พมพครงท ๘, โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๒๕๔๒

51 52

BIOGROPHY

Full Name : Mr. Sujan Maharjan

Place of Birth : Kathmandu, Nepal

Name of ordination : Sujano Bhikkhu ( S.M. Sujano)

Contact Add : Wat Paknam – 8, Bhasicharoen,

BKK 10160, Thailand

Education and Experiences

1998 Level Sixth of Buddhist Studies in Nepal.

(Board 1st in Nepal Baudha Pariyatti Shikkya)

2003 BA Degree in Religion (Buddhasastra Pandita).

(Mahachulalongkorn University BKK in Board 2nd)

1999- A Translator of different languages to Nepali and A Writer of Buddhist Articles in Nepali and Newari languages for Buddhist Monthly Journal both The Ananda Bhoomi and The Dharmakirti of Nepal.

กจโจ มนสสปฏลาโภ การเกดเปนมนษยแสนยาก กจฉ มจฉานชวต การดารงชวตอยนนแสนยาก กจฉ สทธมมสสวน การไดฟงพระสทธรรมนนแสนยาก กจโฉ พทธานมปาโท การบงเกดขนของพระพทธเจา ทงหลายนนแสนยาก

ขททกนกาย ธรรมบท

ภวตสพพมงคล ขอสพพสตวทงหลายจงประสบแตมงคล

53 54

แปลจากภาษาเนปาลเปนภาษาไทยโดย พระสชน สชโน (มหรชน)

มลเหต ๒ ประการ เหตก ๒ สจจะ ๒ วฎฎะ ๓ วภาค ๔ กาล ๓ ทวาทสาการ นพพาน อาการ ๒๐ สนธ ๓ การเขาใจทง ๘ เรยกวาหนทางบรรลธรรม เขาถงพระนพพาน