PAPİRÜSSAYI II NİSAN 1967 2.5 LİRA

TÜRK YAZARININ HALKLAŞMASI

mehmet doğan aziz nesin ahmet oktay r. tomris sevinç izat w.b. yeats cevat çapan

mehmet kemal metin eloğlu turgut uyar nihat ziyalan can aksın muzaffer buyrukçu

ercüment uçarı mehmet seyda cemal süreya

CAHİTKÜLEBÎbölümü

CEMAL SÜREYA

1 — Humor ve lirizm.

2 — Ses.

3 — Ses.

4 — Cahit Külebi’de temel öge müziktir. En olağan duruma en inanılmaz müziği uygulayan bir tu­tumu vardır. Çalışması bu yönden Guillaume Apollinaire’in çalışma­sını hatırlatır. Yalnız bir farkla : Apollinaire’in şiiri yüzde yüz entel- lektüel bir kökten çıkar; büyük bir hayat değişimini de yanında getir­me, karşılama olanağıyla doludur; zengin bir kelime hâzinesinden, geçmiş şiirin zenginliğinden dil ve zekâ yangınları çıkarır. Cahit Kü- lebi ise Anadolu’nun ilkel katkısız- lığına, daha doğrusu Anadolu’nun ilkel ve katkısız görünümlerine da­yamıştır çıkışını. Nedir karmaşık olan Anadolu’da? Tarih mi? Tarih­ten soyunduracaktır şiirini. İşlen­memiş bir coğrafya içinde hareket edecektir. Doğadaki coğrafya de­ğil, coğrafya kitabındaki idari bö-

CAHİTKÜLEBİ'ninçıkışıüstünenotlar

slümlere ayrılmış bir coğrafyaidır bu. Köyler, kasabalar, şehirler, kamyonlar, yollar. Doğa fragman­larına paralel olarak gelişen duy­gu parçacıkları.

5 — Türküler. Cahit Külebi tür külerden hareket etmediği halde çağdaş bir Karacaoğlan kimliğin- dedir; sonuçta türkülere ulaşır. Folklordan değil, folklora.

6 — Kırın şairi. Bizde kırı an­latanlar hep piknikleri anlattılar. Cahit Külebi kırın tek şairi. Cey­hun Atuf Kansu ise Bozkırın şairi. Bozkır deyince işin içine tarih de giriyor çünkü.

7 — Şiirinin yapısı da anlattığı şeye son derece uygun. Onun için bir iç müziğe ulaşıyor belki de. «Dağ çeşmeleri gibi serin, tertemiz» bir şiir söylemek dileğinde.

8 — Bu onun bir yerde Türki­ye’de en modern şiiri söylemesine engel olmamıştır. Şiirlerinin bitiş mısralanna bakınız. Hiçbir şair bir

50 / Cahit Külebi

şiiri bitirmeyi Cahit Külebi gibi bilmez. Oktay Rıfat bile.

9 — Kitaplarıyla şiirsel grafi­ği şöyle : Adamın Biri’nde humoi'- la lirizm yanyana, hatta içişe, hatta hazan birbirine dönüşecek biçimde. Büyük bir şehre gelmiş ve yüksek öğrenimi sırasında ilk şaş­kınlığını hemen atlatarak güven ortamına girmiş bir kasabalının gözlemlerini, izlenimlerini yazarak başlıyor işe Cahit Külebi. Neşeli,

umutlu, parıltılı. «Nasıl sevmezsin bu dünyayı» diyen -bir tutum için­de. Çocukça iyimser. İkinci Dün­ya Savaşının hemen öncesinde ya­zılan şiirin melankolisinden iyice kurtulmuş, sağlıklı bir sesle konu­şuyor. Yer yer Orhan Veli’nin ko­nuşur gibi yazdığı şiirlerin yönte­mine kenar temalarına ısınmakla, onları hazan üstlenmekle birlikte büyük bir cesaretle kendine özgü bir şiir kurmaya doğru gidiyor.

Cahit Külehi / 51

Garip’çilerin büyük zaferi ka­zanmaları ya da kazanılan zafere damgalarını basmaları, Fazıl Hüs­nü hariç, bütün yeni şairleri etki­lemiş, onları kendi özel konumla­rından Orhan Veli’nin dialektiği- ne doğru kaydırmıştır. Bunu başka bir yazımda da söylemiştim : söz­gelimi Cahit Sıtkı Tarancı kendi

Kurulmakta olan yeni şiirin en renkli, en umutlu şairi olarak be­liriyor. Bu kitaptaki İstanbul, Has­ret, Hikâye, Sivas Yollarında, Yur­dumuz, Tabanca şiirleri Yenilik Şi­irinin ilk döneminin en çarpıcı ör­neklerindendir. Öyle sanıyorum ki yarına da bu niteliklerini aktara­caklardır. Humor ve lirizm dedim demin, Adamın Biri’nde humor he­men her zaman daha baskın çık­maktadır. Kavganın ilk yıllarında şiirimizdeki yeni aşı en iyi Cahit Külebi’nin şiirinde tutmaya başla­mış görünüyordu. Eski şiiri yık­maktan çok, yeni bir şiirin dolay­larında dönüyordu da ondan.

şiirindeki oluşmuş artık sarsılmaz bir katılık kazanmış beğeniyi yıka­rak Orhan Veli’nin yedeğine gir­miş; önceleri evrensel insana te­peden bakan, insanı geniş bir ta-

52 / Cahit Külebi

rih çerçevesinde görmeye alışmak üzere olan Necati Cumalı, Güler’e şiirler yazmaya başlamıştır. Saba­hattin Kudret Akisal'ın 1947 - 1954 yılları arasında yazdığı şiirlerde de aynı yaklaşma eğilimini kolayca görebiliriz. Cahit Külebi’nin 1949’- da yayımladığı Rüzgâr adlı kita­bımda da bu yönde yorumlayabi­leceğimiz bir yaklaşma, hiç değilse bir kararsızlık hali var. Gerçi Rüz- gâr’daki şiirlerin birçoğu Adamın Riri’ndeki şiirlerle aynı zamanda yazılmışlardır. Ama kitabı bir bü­tün olarak ele alırsak ve ağırlık noktası yönünden değerlendirmeye kalkarsak söylediğim açıdan bir değişiklik göreceğizdir. Belki Rüz­

gâr bütünüyle Adamın Biri’ne göre daha usta işi, daha kusursuz bir kitap, ama Cahit Külebi’nin şiirsel girişimini kendine uymayan bir alana doğru götürüyor. Orhan Ve­li kesimine sürüklüyor.

Ama ıbu eğilim kendini asıl Atatürk Kurtuluş Savaşında adlı üçüncü kitabında gösteriyor. Bu ki­tapta sadelik bir kusur oluyor Ca­hit Külebi için. Konuşur gibi des­tan yazmayı denemekle Cahit Kü­lebi bir tehlikenin eşiğine ge­liyor. Öyle sanıyorum ki Atatürk Kurtuluş Savaşında, onun en za­yıf eseridir. Bu kitap sadelik şii­rinin artık iyice tıkanmaya başla­dığı bir sırada yazılmıştır. Ve sa­deliğin en aşırı, en uç bölgelerin­de dolanmaktadır.

Dördüncü kitabı olan Yeşeren Otlar’da Cahit Külefoi’de yeni bir değişme var. Bazı bakımlardan yeniden Adamın Biri’ndeki olanak­lara dönüyor. Yalnız bir farkla ; bu kez hayata karşı iyice kötüm­serdir; hüzünlüdür. Umutsuzluğu söylemeğe başlamıştır. «Mahzun, alabildiğine mahzun». Adamın Bi- ri’nde limandaki bütün gemilerin halatlarını bıçağıyla kesmek isti­yordu. Yeşeren Oflar’da ise şöyle diyecektir : «Seferde bir gemi bir adam - Oturmuş bitmesini bekler». Önceleri «Şehrin bütün ço­cuklarını alırım evlerinden / Hep­sine kiraz çiçeklerinden / Bir çift kanat takarım / Çocuklar havala­nır uçarak» dediği halde sonrala­rı «Gülse çocuklar inanmam» de­meye başlıyor. Garip’çilerden uzak­laştığı gibi kendi eski şiirinden de uzaklaşıyor. Lirizm baskın çıkıyor. Humor gerilere, alta gidiyor. Şii­rindeki müzik artık çok erken çö­ken, çok erken çöktüğü için de ina­nılmazmış gibi görünen bir kede­

Cahit Külehi / 53

rin ezgileri haline geliyor, öncü bir duyarlık yerini klasik bir du­yarlığa terketmeğe hazırlanıyor. Yeşeren Otlar’da Cahit Küleıbi’nin bu yeni tutumuna tanıklık edecek birçok güzel şiir var.

Son kitabı Siit'te ise düşünce yönünün ağır bastığına dikkat ettim.

10 — Bütün bunlar dışında, Cahit Külebi'nin şiiri Yenilik ha­reketi içinde özgürlüğünü koru­muştur. Özellikle çıkış günlerinde öbür şairlerden hemen ayrılır : de­yişiyle, tavrıyla, şiiri tutuşuyla. Sözgelimi Orhan Veli Kitabe-i Sen- g-i Mezar ı yazarken o oturup İs­tanbul'u yazmıştır. Orhan Veli ko­nuşur gibi yazabilmek için mısra'- yı «iptal» etmişti. Cahit Külebi faz­la dokunmadan önemsizleştirmiş- tir cnu. Mısra, elastiki ve hareket­lidir Cahit Külebi'ıde, şiirin özel bir parçası değil, herhangi bir par­çasıdır Şiirsel yük doğrudan doğ-

54 / Cahit Külebi

rüya dörtlüklere ya da şiirin bütü­nüne yayılmaktadır. Kafiyeden ve ses benzerliklerinden de çak ya­rarlanır Cahit Külebi. Daha çok dörtlükler halinde yazar. Bunlarda genellikle ikinci ve dördüncü mısralar ses ilintisiyle bağ­lanır. Birinci ve üçüncü mısralar serbest kalır. Ama Orhan Veli’den asıl ayrıldığı nokta şiirinde bir iç - ses arama çabasıdır; nesirden kaç­

maya çalışmasıdır. Orhan Veli es­ki şiiri yıkmak için silâh olarak nesri, nesir düzenini kullandı. Ca­hit Külebinin şiirsel plandan pek dışaıı sarkmadığına tanık oluyoruz. Zaten cibür türlüsü kendi şiirsel ya­pısına da uygun değildi. Nitekim Orhan Veli’ye yaklaştıkça başarı çizgisi aşağıya düşme tehlikesini taşımıştır hep.

Taha Toros Arşivi