tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 3 / jaargang 2008

dialoogpantheon//

// dialoog// de woonwijk van overmorgen // 2000 years after the fire // Europees aanbesteden // if photos could talk... // paper-architecture // stylos// Scandinavië // SteeOwee 2008 // stylos 115 // thematiek en invalshoek // future faculty workshop // stylos twee punt nul // algemeen// the failings in a collaborative 'Stijl' // oh shit... //

van de voorzitterEva Dubbelboer

Ons bestuursjaar zit er al weer op. Een jaar met hoogtepunten

en dieptepunten. Een jaar met een fantastische bkbeats en een

paviljoen wat maar niet af kwam, met een mooie nieuwe huisstijl

en een verschrikkelijke brand, met gezellige commissies en een

voorzitter die een groot deel van het jaar ziek was.

Rood heeft het stokje inmiddels overgenomen van paars. Zij zullen

de puinhopen van paars moeten opruimen. En we hebben er een

puinhoop van gemaakt afgelopen jaar... Nouja eigenlijk heeft de

brand, of nee de sloop, er een puinhoop van gemaakt.

Ik wil mijn hele bestuur bedanken voor een heel mooi Stylos jaar!

Ten eerst Maaike, die mijn taken heeft waargenomen tijdens mijn

lange ziek zijn. Roderick, die tot het einde toe met even veel energie,

enthousiasme en toewijding aan Stylos bleef werken (en nog steeds

werkt). Jurgen, die altijd kritisch bleef nadenken, zodat we nooit in 'zo

is het altijd geweest' bleven steken. Bas, die naast zijn onderwijstaken

ook nog eens keihard aan het paviljoen heeft gewerkt dit jaar. Suus,

die altijd vrolijk bleef. En Bram, die met zijn commissie de laatste

onvergetelijke bkbeats in het oude gebouw neerzette. Als laatste

wil ik Maria nog heel erg bedanken. Zij stond altijd voor ons klaar

met goede adviezen en heeft ons door de moeilijke tijden geholpen.

Dank jullie wel voor een onvergetelijk jaar!

Het Delftsch Bouwkundig Studenten Gezelschap Stylos werd in 1894 opgericht terbehartiging van studie- en studentenbelangen van studenten aan de faculteitBouwkunde van de TU Delft.

bestuur 114 D.B.S.G. Stylosvoorzitter: Eva Dubbelboersecretaris: Maaike Linapenningmeester - pr: Roderick Trompertonderwijs bachelor: Jurgen Beliënonderwijs master: Bas Wetzelpaviljoen: Suzanne Visevenementen: Bram Harding

adresD.B.S.G. StylosFaculteit BouwkundeBerlageweg 1, kab. 1.012628 CR Delft

telefoonnummersbestuur 015 2783697secretariaat 015 2781369

internetinfo@stylos.nlhttp://www.stylos.nl

lidmaatschap Stylos10 euro per jaargironummer 296475

Stylos StichtingDe Stylos Stichting vervult een vliegwielfunctie ter stimulering van initiatievenvan en voor studenten van de faculteit Bouwkunde van de TU Delft. Zij kunnenbij het bestuur van de Stylos Stichting terecht voor financiële en inhoudelijkeondersteuning van hun project. Om u hiervan op de hoogte te houden ontvangt uelke 2 weken B-nieuws en 5 maal per jaar de pantheon//.Wij vragen om een donatie van 45 euro per jaar (pas afgestudeerden betalen deeerste twee jaar 10 euro). Aan bedrijven vragen wij 90 euro.gironummer 1673413

colofonjaargang 12, editie 3, oktober 2008oplage: 2000Stylosleden en vrienden van de Stylos Stichting ontvangen pantheon//vijf maal per jaar

redactieadresBerlageweg 12628 CR Delftpantheon@stylos.nl

hoofdredactieRoderick Trompert

redactieStefan BogaardHans CulpRosemarie KrautheimLaura MaasryPeter RosmulderRoderick Trompert

aan dit nummer werkten meeStylos bestuur 115, Jurgen Beliën, Joep Kuys, Eva Dubbelboer, Hens Zoet, Dave Kramer

advertenties02 | Werken bij het Rijk03 | Schüco25 | Building Your Future29 | Heraklith38 | Bolidt Kunststoftoepassing B.V.39 | GTI Groupkaft | Continu Engineering

drukkerKoninklijke De Swart, 's-Gravenhage

omslagRoderick Trompert

over de voorkantMarstallplatz, Münchengeveldetail

tweemaandelijkse uitgave van d.b.s.g. stylos / nummer 3 / jaargang 2008

dialoogpantheon//

// dialoog// de woonwijk van overmorgen // 2000 years after the fire // Europees aanbesteden // if photos could talk... // paper-architecture // stylos// Scandinavië // SteeOwee 2008 // stylos 115 // thematiek en invalshoek // future faculty workshop // stylos twee punt nul // algemeen// the failings in a collaborative 'Stijl' // oh shit...

pantheon//tweemaandelijkse uitgave van D.B.S.G. Stylos

1i n h o u d s o p g a v e

stylos4 ScandinaviëEva Dubbelboer

7 SteeOwee 2008Hens Zoet

8 stylos 115bestuur 115

10 thematiek en invalshoekJurgen Beliën, Joep Kuys

12 stylos twee punt nulRoderick Trompert, Jurgen Beliën

14 future faculty workshopRosemarie Krautheim

dialoog16 de woonwijk van overmorgenPeter Rosmulder

20 if photos could talk...Rosemarie Krautheim

23 2000 years after the fireRosemarie Krautheim

26 Europees aanbestedenRoderick Trompert

30 paper-architectureStefan Bogaard

algemeen32 the failings in a collaborative 'Stijl'Laura Maasry

37 oh shit...Peter Rosmulder

40 get inspiredHans Culp

12 30

8

32

16

20

26

10

Er is geen studierichting te bedenken waarmee je bij ons niet aan de slag kunt.

Weet jij al wat je gaat doen na je studie? Jij en het Rijk kunnen een mooie combinatie zijn. Jouw frisse blik op verschillende terreinen geeft ons

weer nieuwe interessante inzichten en oplossingen. En wij kunnen door middel van onze kennis en opleidingen jouw kennis weer verbreden.

De beleidsterreinen bij het Rijk zijn enorm gevarieerd: veiligheid op straat, afvalbeheer, wachtlijsten, internetcriminaliteit, klimaatverandering,

voedselveiligheid, infrastructuur en nog veel meer. Er werken onder meer economen, ingenieurs, juristen, sociaal wetenschappers, fi nancieel

deskundigen, taalkundigen, ICT’ers en fi losofen. Het Rijk is een van de grootste en meest diverse werkgevers van Nederland; je kunt dus alle

kanten op. Nieuwsgierig? Kijk dan op onze website wat je mogelijkheden zijn, bijvoorbeeld bij ‘stages/afstuderen’ of ‘vacatures’.

Of word jij een van onze nieuwe rijkstrainees?

Accountancy, Bedrijfswetenschappen, Bestuur en Beleid, Personeel en Arbeid, Sociaal Pedagogische Hulpverlening, Technische Bedrijfskunde, Verpleegkundige, Werktuigbouw-kunde, Bewegingstechnologie, Bouwkunde, Facilitaire Dienst-verlening, Fiscale Economie, Bestuurskunde, Business Admini-stration, Communicatie, Beleid en Management, Economie, Economische Geografi e, Fiscale Economie, Informatiekunde, Management, Organisatie en Communicatie, Marketing Management, Nederlands Recht, Public Management and Policy, Arbeidsrecht, Bedrijfsrecht, Politicologie, Architec-tuur, Mechanical Engineering, Technische Wiskunde, Psy-chologie, Sociologie, Bestuur en Beleid voor Professionals, Bestuurskunde, Criminologie, Fiscaal Recht, Informatierecht, Internationaal en Europees Recht, Milieurecht, Nederlands Recht, Nederlands Strafrecht, Privaatrecht, Publiekrecht, Rechtsgeleerdheid, Staats- en Bestuursrecht, Publiek Manage- ment, Recht, Bestuur en Management, Sociale Geografie, Algemene Cultuurwetenschappen, Arabische taal, Archiefwetenschap, Bedrijfscommunicatie, Christen-dom en Islam, Communicatie- en Informatiewetenschappen, Europese Studies, Geschiede-nis, Godsdienstwetenschap, Informatiekunde, Journalistiek, Kunst- en Cultuurwetenschappen, Kunstgeschiedenis, Literatuurwetenschap, Maatschappijgeschiedenis, Media & Maatschappij, Nederlandse Taal, Nieuwe Media, Religiestudies, Taalwetenschap, Bedrijfseconomie, Bedrijfskun-dige Informatica, Biologie en Medisch Laboratoriumonderzoek, Chemische Technologie, Civiele Techniek, Commerciële Economie, Culturele en Maatschappelijke Vorming, Elektrotechniek, Management, Economie en Recht, Biomedische Technologie, Civil Engineering & Management, Computer Science, Milieugerichte Materiaal-technologie, Milieukunde, Informatica en Informatiekunde, Leraar VO 1e graad Lichamelijke Oefening, Voeding en Diëtiek, Theologie, Vertalen, Sportbeleid en Sportmanagement, Strategisch Human Resource Management, Vastgoedkunde, Wijsbegeerte, Cultuurwetenschappen, Sociale Wetenschappen, Arbeids- en Organisatiepsychologie, Beleid, Communicatie en Organisatie, Bestuurskunde, Communicatiewetenschap, Criminologie, Grafische Vormgeving, Hogere Informatica, Informatiedienstverlening en –management, Maatschap-pelijk Werk en Dienstverlening, Culturele Antropologie, Cul-turele Geografi e, Gezondheidspsychologie, Internationale Betrekkingen, Klinische Psychologie, Media & Maatschappij, Medische Psychologie, Milieu-maatschappijwetenschappen, Orthopedagogiek, Pedagogische Wetenschappen, Planologie.

SCHUCOH0325_adve_Patheon_230x2971 1 11-06-2008 16:50:06

4 s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

De Grote Reis van Stylos ging dit jaar naar Scandinavië. Met 23 studenten en 1 docent hebben we in 3 minibusjes een rondreis door Denemarken, Zweden en Noorwegen gemaakt in 3 weken tijd.

Eva Dubbelboer

Denemarken

Donderdag 24 juli vertrokken we ’s avonds richting Denemarken.

We reden de hele nacht om de volgende ochtend om 10.00 in

Kopenhagen meteen fris en fruitig een project te bezoeken, Bikuben

studentenwoningen van Aart Architecten. In kopenhagen zijn we

vier dagen gebleven. We hebben een dag projecten ten noorden

van Kopenhagen bezocht, waaronder het kunstmuseum Louisiana

en de Fredensborg woningen van Utzon. In de stad zelf hebben

we bijvoorbeeld een rondleiding bij de Opera gehad en hebben

mensen van het architectenbureau BIG ons een dag op sleeptouw

genomen.

Zweden

Aan het einde van de middag op maandag 28 juli maakte we de

oversteek naar Zweden over de Oresundbrug en kwamen we aan

in Malmö. De volgende morgen zijn we bij de Turning Torso van

Calatrava gaan kijken, waarna we doorgereisd zijn naar Motala.

Hier hadden we een hostel direct aan het meer, echt fantastisch.

We hebben daar heerlijk gebbqd, gezwommen en een kampvuur

gemaakt, écht vakantie! De volgende ochtend hebben we een

bezoek aan de sluizen van Motala gebracht en hebben toen onze

reis richting Stockholm vervolgd. Die middag kwamen we aan in

Stockholm, daar zijn we bijna 3 dagen gebleven. In Stockholm zijn

we bij architectenbureau White langs geweest, die het gebouw waar

hun eigen bureau in zit hebben ontworpen. En uiteraard hebben we

de klassiekers bekeken; het stadhuis, de bibliotheek van Asplund en

de Woodland begraafplaats van Asplund en Lewerentz.

We bezochten niet alleen moderne architectuur; we zijn ook de geschiedenis in gedoken bij het vikingschepen museum en het Noorse volksmuseum.

Noorwegen

Op zaterdag 2 augustus moesten we Zweden al weer verlaten om

naar Oslo te vertrekken. Oslo bekeken we in vier dagen tijd. In deze

vier dagen bekeken we het nieuwe architectuur museum van Sverre

Fehn, zijn aller laatste bouwwerk, we bezochten de ijsberg, oftewel

de nieuwe Opera van Snohetta. Maar we bezochten niet alleen

moderne architectuur, we zijn ook de geschiedenis in gedoken

bij het vikingschepen museum en het Noorse volksmuseum. Ook

bezochten we twee architecten bureaus, JSA en JVA. Bij JSA (Jensen

Skodvin Architecten) waren ze ons door de vakantie drukte helaas

vergeten. Ze zouden ons meenemen naar de Mortensrud kerk,

Scandinavië

gelukkig konden ze nog wel regelen dat iemand anders de kerk voor

ons zou openen zodat we er toch nog binnen konden kijken. Bij de

Mortensrud kerk aangekomen bleek wel waarom ze ons ‘vergeten’

waren, de detaillering was om je voor te schamen. Het leverde wel

veel mooie foto’s op van hoe het vooral níét moet. Bij JVA (Jensen

Vigneas Architecten) hadden ze gelukkig wel op onze komst gerekend

en kregen we een mooi rondleiding in het bureau.

Op donderdag 7 augustus zijn we via het Vikingskipet (Olympische

schaatsbaan) en het Hedmarksmuseet in Hamar, naar het Art Museum

en de Olympic Skijump in Lillehammer gegaan. Na deze sportieve

dag zijn we geëindigd in Borgund, een paar hele kleine huisjes in

een groot dal met verder niets. De volgende dag begon het sporten

pas echt. Toen zijn we, na de Stavekirke bezocht te hadden, met een

trein de bergen in gegaan om een prachtige wandeling van 21.5 km

naar beneden te maken. Het was een schitterende wandeling, maar

de volgende dag liep iedereen mank van de spierpijn.

De volgende dag moesten we een heel stuk rijden naar Bergen. We

hebben op weg naar Bergen een stuk van een toeristische route

genomen, met mooie watervallen en uitkijkpunten over de fjorden.

In Bergen vielen we met onze neus in de boter. De Tall Ship Race was

daar, het was de drukste maar gezelligste dag van het jaar. Maar we

konden niet te lang feesten, want de volgende morgen moesten

we op tijd weer op om te vertrekken richting de Preikestolen. Daar

stond ons weer een zware wandeling te wachten, maar die werd wel

beloond met een adembenemend uitzicht over de fjord.

Denemarken

De volgende dag was het weer tijd om richting Denemarken te reizen.

We hebben vanuit de busjes nog de hele dag kunnen genieten van

het prachtige Noorse landschap, maar die avond zijn we toch echt

met de boot naar Denemarken overgestoken. Na nog een stukje rijden

kwamen we aan in Aarhus. Na alle natuur in Noorwegen hebben we

toen nog één dagje onze architectuur harten kunnen ophalen aan

alle prachtige projecten in Aarhus. Hier hebben we onder anderen het

stadhuis en de universiteit bekeken, ook hebben we een bezoekje aan

3xN gebracht. Na een laatste avondmaal met de hele groep moeten

we toch echt weer vertrekken richting Delft, waar we de volgende

ochtend in alle vroegte bij bouwkunde aankwamen.

Het was een lange (we hebben ruim 5000 km gereden), intensieve,

interessante, gezellige en enerverende reis. Alles is goed verlopen en

iedereen heeft er volop van genoten, het was een succes!

5s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

6 s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

algemeen programma Scandinavië Grote Reis

do. 24 juli - ’s avonds vertrek vanuit Delft

vr. 25 juli - Kopenhagen

ma. 28 juli - Kopenhagen en Malmö

di. 29 juli - Malmö en Motala

wo. 30 juli - Motala en Stockholm

za. 2 aug - van Stockholm naar Oslo

do. 7 aug - Hamar en Lillehammer

vr. 8 aug - Borgund

za. 9 aug - Aurland en Bergen

zo. 10 aug - Stavanger en Preikestolen

ma.11 aug - van Preikestolen naar Aarhus

di. 12 aug - Aarhus, ’s avonds vertrek naar Delft

wo.13 aug - ’s ochtends aankomst in Delft

periodevan 24 juli tot en met 13 augustus (3 weken)

locatie

Denemarken, Zweden en Noorwegen

De Stylos grote reis werd mede mogelijk gemaakt door:

MT&VTechnisch ontwerpbureau MR7ViS detacheringBrink Groep

7s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

Onder een iets andere setting dan normaal vond dit jaar wederom de SteeOwee plaats, het kennismakingsweekend voor nieuwe bouwkunde studenten. Geen liedjes zingen in zaal A of barbequeen voor de faculteit dit jaar. Maar wel een camping gevoel op BK city.

Hens Zoet

SteeOwee 2008

Dit jaar begon de SteeOwee weer traditiegetrouw op vrijdagochtend.

Om al beetje in het nieuwe bouwkunde gevoel te komen werden

de nieuwe studenten al meteen de eerste dag van hot naar her

gestuurd. Na een ontvangst op BK city vervolgenden 240 eerstejaars,

46 mentoren, de SteeOweecommissie en het oude en nieuwe Stylos

bestuur hun weg naar Civiel voor een introlezing. Na inspirerende

woorden van Hans de Jonge en Warwick Butterfield begon de

workshop. De feniks bouwkunde stond centraal. Er werden dus ook

prachtige vliegers gemaakt en aan het eind van de dag de lucht in

gelaten. In de avond gingen de eerstejaars met hun mentoren mee

naar huis voor een studentikoze maaltijd. De avond werd afgesloten

met een feest op de Rotterdamseweg.

De Zaterdag begon vroeg om snel door te kunnen naar Den Haag.

In Den Haag zijn alle architectonische hoogstandjes bekeken, zoals

het Stedelijk, het stadhuis en de tweede kamer. Na een lunch op het

Malieveld, fietste de stoet weer terug naar Delft voor een bouwkundig

verantwoord ruilspel. De opdracht was namelijk een lineaal te ruilen

voor meubels voor de Julianalaan. Het nieuwe Styloshok is weer wat

meubilair rijker. Na een exotische maaltijd op BK city barstte het feest

weer los op een mooie locatie in het centrum van Delft.

De zondag begon lekker rustig om de eerstejaars een beetje uitgerust

aan de Owee te kunnen laten beginnen. Na een ontbijtje konden de

eerstejaars hun mentoren beter leren kennen door middel van een

spannend spellenprogramma, geheel verzorgt door de mentoren. Na

een snelle vorming van de Oweegroepen liep de SteeOwee moeiteloos

over in de Owee. Maandagochtend kwam iedereen nog eenmaal

samen om de liederen van bouwkunde te verfrissen. De faculteitsstrijd

in de aula verliep erg goed. De nieuwe bouwkunde studenten hebben

Delft even goed laten horen wie ze waren!

De SteeOweecommissie heeft enorm genoten van het weekend. Een

paar gebroken tanden en een verzakte bus daargelaten was het een

weekend om zeker weer te herhalen! //

Vliegerworkshop // Bas Wetzel

Vliegerworkshop // Bas Wetzel

SteeOweecommissie 2008// Hens Zoet

8 s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

bestuur 115

stylos 115

Nooit had ik gedacht dat het bestuur Stylos misschien wel iets voor

mij zou zijn, tot de vraag hierover in mei kwam. Na twee jaar intensief

studeren leek het me wel wat om een jaar iets anders te gaan doen.

Bezig blijven met Bouwkunde en ondertussen het ontwikkelen

van bestuurlijke vaardigheden samen met nog enthousiaste 5

medestudenten leek mij een prachtige invulling. Naast het lezen van

de post zorg ik er dit jaar ook voor dat jullie iets te lezen hebben en

ben dan ook eindverantwoordelijk voor de Bookshop.

De start van ons Stylosjaar verliep wat minder soepel dan gehoopt:

van het 115e bestuur ben ik tot nu toe de enige die in de afgelopen

weken niet in contact is gekomen met een dokter. Hopelijk hebben

we onze portie ellende nu gehad, want we zullen dit jaar voor vele

uitdagingen komen te staan! Het wordt een bijzonder jaar voor Stylos

en Bouwkunde in het algemeen. Als voorzitter heb ik de taak om het

allemaal in goede banen te leiden. Dit lijkt me een prachtige taak en

ik weet zeker dat we er samen een geweldig jaar van gaan maken!

Met mijn taak als PR commissaris zal het een uitdaging zijn de

komende tijd alle studenten te bereiken op de verschillende locaties.

Maar de verplaatsbare en duidelijk zichtbare Stylos zuilen die we

hebben laten maken, zullen dit jaar hopelijk als herkenningspunt

dienen voor de studenten tijdens onze promo acties. Om te zorgen

Stylos dit jaar weer financieel gezond afsluit, ga ik een uitgebreide

database met sponsoren te maken, die voor iedere commissie

beschikbaar zal zijn wanneer sponsoren gezocht worden.

Van ons zessen ben ik het meest op stap. Ik wordt namelijk aankomend

jaar commissaris excursies! Ik ben Hens Zoet, derdejaars bouwkunde.

Op mijn programma staat natuurlijk het organiseren van excursies.

Dit wordt breder dan voorgaande jaren. Niet alleen architectuur maar

ook bijvoorbeeld de andere drie richtingen, cultuur zoals muziek

en musea en sport. Verder ga ik me bezighouden met de integratie

tussen Stylos en de bouwkunde studenten (onderling). Ik zou jullie

graag een keer ontmoeten: op Stylos of op een mooie excursie!

Als commissaris onderwijs zal mijn taak dit jaar voornamelijk gericht

zijn op het in de gaten houden van de veranderingen in de bachelor

en natuurlijk de verhuizing naar de Julianalaan en de problemen

die dat oplevert voor studenten. Het verzekeren van genoeg vaste

computers, besprekingen met master- coördinatoren over de eisen

die zij aan hun studenten stellen en het opzetten van internationale

stageplaatsen zijn dingen die op mijn To -Do lijst staan.

Een van de grootste doelstellingen dit jaar wordt om de afstand voor

de bouwkunde student te verkleinen, naar STYLOS, naar de faculteit

en naar het buitenland!

Janneke Rutgers - Secretaris & Bookshop // janneke@stylos.nl

Alexandra de Jong - Voorzitter // alexandra@stylos.nlKoen Kegel -

Penningmeester, Publieke Relaties // koen@stylos.nl

Hens Zoet - commissaris excursies // hens@stylos.nl

When I graduated 2 years ago in Düsseldorf, I had already heard from

Stylos and I wanted to come to Delft. Although I still speak and write in

English, I understand Dutch quite well and I'm working on improving

it. I'm the contact person for international students and I will regularly

meet with the international work group of ORAS. As the 'Commissaris

Lezingen & Debat’ I take care of our Stylos magazine Pantheon,

different Lecture series, Student Debates, for Students to discuss their

projects and an Architecture conference on Sustainability.

Romy Krautheim - commissaris lezingen en debat // romy@stylos.nl

Yannick Braat - comissaris onderwijs // yannick@stylos.nl

9s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

nederlands

Stylos kleurt rood dit jaar! Brandweerwagenrood zelfs…

Rood valt goed op tussen al het Delfts- en TU-blauw. Op elke faculteit

zie je op het moment wel bouwkundestudenten rondlopen. We

zitten dit jaar overal en daarom kunnen we jullie hulp extra goed

gebruiken! Wij zullen erg ons best gaan doen om dit jaar zo zichtbaar

mogelijk voor jullie te zijn. Houd onze mooie nieuwe website in de

gaten! We gaan er dit jaar onze schouders onder zetten om hem flink

up-to-date te houden. Elke week zal er een nieuw stukje op staan van

één van de bestuursleden, zodat jullie ook weten waar wij allemaal

mee bezig zijn. Bovendien krijgen alle commissies een eigen plekje

op de site, waar ze hun eigen activiteiten kunnen aankondigen. Er

zullen foto’s op komen te staan van de leukste Stylos-activiteiten

en het is mogelijk om je eigen profiel aan te maken. Zeker een

bezoekje waard dus! Omdat we zo verdeeld zijn heeft Stylos des te

meer de belangrijke functie om bouwkundestudenten te verenigen.

We willen dat bouwkundestudenten genoeg gelegenheid krijgen

elkaar te ontmoeten. Studenten uit de verschillende semesters,

en zeker ook de vele internationale studenten, willen we proberen

met elkaar in contact te laten komen. We hopen dat jullie inspiratie

bij elkaar op kunnen doen en flink met elkaar in discussie kunnen

gaan! We gaan extra ons best doen om interessante lezingen te

organiseren met eventueel daarop aansluitende debatten. We

willen het internationale karakter van Stylos meer benadrukken. Er

zit dit jaar zelfs voor het eerst sinds de geschiedenis van Stylos een

internationale student in het bestuur! Een ander doel voor dit jaar

is het verbreden van de activiteiten van Stylos. Waar in het verleden

vaak de nadruk werd gelegd op architectuur, willen we extra aandacht

geven aan de andere interesses van bouwkundestudenten. Hierbij kan

je denken aan stedebouwkunde, bouwtechniek en volkshuisvesting,

maar we willen het eigenlijk nog breder trekken. We willen met jullie

naar musea, het theater en andere culturele instellingen. Een leuke

manier om medestudenten te leren kennen en extra inspiratie op te

doen! En natuurlijk willen we er, net als ieder jaar, weer actief voor

jullie zijn. Kom langs op Stylos als je moeilijkheden ondervindt in het

onderwijs, maar zeker ook als je even op zoek bent naar gezelligheid.

Totdat we ons mogen vestigen in de nieuwe Straat in de Julianalaan,

zijn we te vinden achterin Tent 4. Kom gerust langs, we willen jullie

graag leren kennen! We hopen ook dit jaar weer op veel enthousiaste

commissieleden die ons willen helpen er een spetterend lustrumjaar

van te maken!

english

This year, Stylos is Red. Firefighter Red. Red stands out from all the

“Delft Blue” and TU Blue; As we’re all so spread out, we need your

help more than ever! Start by looking at our awesome new webpage!

We will work on keeping it up-to-date. Every week we want to place a

new article from one of the Board members, so that you know what

we are doing. There will be photos of the most interesting Stylos

activities, and you can set up your own profile on the site. In addition,

each committee gets its own section of the website where they can

announce their activities. It’s definitely worth visiting! Since we are

so spread out, it’s the role of Stylos to help architecture students to

connect with each other. We want to give you the opportunity to

meet your fellow students, including those from overseas and from

other years. Being a member of Stylos is the perfect opportunity

to meet, talk with, and inspire each other! Our aim this year is to

promote the international character of Stylos. For the first time in

Stylos history there is an international student in the Board! Another

aim is to broaden the range of Stylos activities. Whereas last year

the emphasis was on architecture only, this year we want to include

the whole range of students involved with the faculty, such as those

in Urban Planning, Building Technology and Real estate & Housing.

However, we also want to broaden our range of activities. We will do

our best to organise interesting lectures, followed by debates; we

want to take you to museums, theatres, and to other cultural events.

And of course we will, as always, be representing you the student.

Just stop by if you are having difficulties with your studies, problems

with the course, or just looking to have a good time. Until we take

up residence in our new “street” in the Julinalaan building, you can

find us at the very back of Tent 4. Just stop by – we’d love to meet

you! As with every year, we are also hoping to find many enthusiastic

future committee members who want to help us create a spectacular

Lustrum year. Please let us know if you are interested. //

Kom even langs!

Just stop by!

10 s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

Zoals in de vorige pantheon// te lezen was vond eind mei de workshop Decorontwerp plaats. De positieve reacties en resultaten roepen de vraag op of zulke thematische vingeroefeningen geïntergreerd moeten worden in het reguliere onderwijs.

Jurgen BeliënJoep Kuys

Decor Stef Bogaerts & Wouter Trompert// Jasper Weck

Terwijl de workshopcommissie nog volop aan het brainstormen was

over wat te doen het afgelopen jaar, kwam er een brief binnen van het

Noord Nederlands Toneel. De toneelgroep geeft vaker workshops aan

scholen, maar het leek hun interessant om dit een keer met studenten

te doen. De vraag aan Stylos was of wij mee wilde werken aan een

workshop in de themaweek 'Delfts Rood' in theater de Veste.

Samen met NNT is vervolgens een programma samengesteld dat

anderhalve week in beslag nam. In deze week zouden verschillende

personen werkzaam in de wereld van het decorontwerp en de

decorbouw, zoals regisseur, decorontwerper en decorbouwer, hun rol

uitleggen en vanuit hun kennis sturing geven aan onze ontwerpen.

thematiek en invalshoek

Decor Lisette van Amerongen// Jasper Weck

De bedoeling van de workshop was om een alternatief te ontwerpen

voor het decor van de adaptatie van Shakespeare's Troilus en Cressida

door regisseur Floris van Delft. Het eigenlijke decor van dit stuk was

van de hand van Niek Kortekaas.

Architectuur

Scenografie is ook architectuur, er zijn maar kleine verschillen tussen

het ontwerpen van een gebouw en het ontwerpen van een decor.

Het meest in het oog springende verschil is dat een decor in de eerste

plaats ontworpen wordt om gezien te worden, en maar voor een

beperkte groep personen om zich in te begeven. Dit in tegenstelling

tot een gebouw, waar men vooral let op hoe mensen zich er doorheen

verplaatsen. Daarnaast is het gebruik van de ruimte bij theater vooraf

vastgelegd. Een ander verschil is dat een decor bijna per definitie

een verwijzende of symbolische betekenis heeft. Een gebouw is een

gebouw, maar een decor kan van alles voorstellen.

De focus van decorontwerp ligt dus ten opzichte van de meeste

architectuuropdrachten aan de faculteit meer verschoven naar het

beeldende aspect. Dit geeft studenten de kans om zich meer bewust

te worden van dit aspect.

Werkwijze

Het verschil in focus werd al snel duidelijk bij de rondleiding die

wij kregen bij het decorbouwatelier Vorm & Decor in Rotterdam.

Veel decorontwerpen komen binnen als maquette of verzameling

maquettefoto's. De technische realisatie is veelal voor de decorbouwer

om uit te zoeken.

Het eerste begeleidingsmoment, met Niek Kortekaas, illustreerde ook

een werkwijze afwijkend van de onze. Hoewel dit begeleidingsmoment

vroeg in het proces plaatsvond, hadden veel deelnemers wel al

verschillende ruimtelijke ideeën op papier staan. Volgens Niek

Kortekaas was deze stap te snel, konden wij wel zo snel de essentie

sfeer van het stuk, gecombineerd met de ideeën van Floris van Delft

vertalen in een ruimtelijk beeld?

Een dag later kwam de kritiek van Nikolaas Vande Keere, architect en

scenograaf. Hij vond dat de meeste studenten het script nog niet op

de juiste manier bestudeerd hadden. Zou al deze kritiek veroorzaakt

zijn doordat in ons ontwerponderwijs andere onderdelen dan een

uitgebreide analyse van de bedoeling van het programma meer

aandacht krijgen?

Presentaties

Woensdag 28 mei werden de ontwerpen aan elkaar en aan Floris

11s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

Decor Alexandra de Jong & Joep Kuys// Jasper Weck

Decor Crispijn van Sas & Marius Grootveld// Jasper Weck

Decor Jurgen Beliën// Jasper Weck

Decor Marloes van der Pols & Pim Schachtschabel// Jasper Weck

van Delft, Niek Kortekaas, Christoph Grafe en Boes Diertens, hoofd

techniek bij NNT, gepresenteerd. Door de brand op de faculteit is er

uitgeweken naar de foyer van theater de Veste. Helaas werd er door

de afstand tot de faculteit minder op locatie gewerkt dan gehoopt.

Hierdoor zagen de de meeste deelnemers elkaars maquettes die dag

voor de eerste keer.

De resultaten waren verrassend, uiteenlopend van abstract tot zeer

metaforisch. Het verschil tussen de Grieken en Trojanen werd veelal

uitgebeeld door hoogteverschillen en het contrast tussen luxe en

armoede.

Relatie met onderwijs

Zoals eerder genoemd levert de focus op de (uit)beeldende eisen

van een decor een breder besef van het domein van architectuur op.

Vandaar dat deze workshop een zeer goede bijdrage kan leveren aan

de vorming van architectonische ontwerpers en de kwaliteit van het

onderwijs aan onze faculteit.

Verschillende personen betrokken bij het onderwijs in Masterfase

merken op dat de studenten steeds minder goed kunnen ontwerpen.

Michiel Riedijk pleitte bijvoorbeeld onlangs in de B_Nieuws voor

veel meer architectuuronderwijs in de Bachelor om het niveau in de

Master op te kunnen schroeven. Het is waarschijnlijk echter beter om

een andere benadering te zoeken. Leren ontwerpen bestaat uit veel

oefenen en dingen van verschillende richtingen bekijken. Daarom

zouden Bachelorstudenten beter meerdere kleine ontwerpopgaves

moeten krijgen per semester, elk vanuit een andere invalshoek,

voordat zij een complexe opdracht krijgen waarbij verschillende

disciplines elkaar gaan tegenspreken.

De decorontwerp workshop zou een perfect onderdeel kunnen zijn in

deze constructie. Het zorgt ervoor dat studenten zich vooral kunnen

storten op het spelen met metaforen en de betekenis van vorm, kleur

en materiaal.

De hier afgebeelde resultaten van de workshop geven aan dat in

minder dan twee weken het mogelijk is een korte ontwerpopgave af

te sluiten met een tastbaar resultaat. Hierbij maakt het niet uit of de

student eerste of zesdejaars is. //

12 s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

In navolging van websites als ah.nl en ns.nl, is ook stylos.nl vernieuwd. Na een jaar lang ontwikkelen zijn we al een heel eind op weg naar een ware 'web 2.0' community-website.

Roderick TrompertJurgen Beliën

Het plan voor een nieuwe website bestond eigenlijk al een jaar of

twee. De vorige website dateert van bestuur 110 (2003), en er waren

inmiddels een aantal eisen waar de huidige website niet meer aan

voldeed. Zo was het bijwerken van nieuwsitems op de website een hels

karwei, wat het onaantrekkelijk maakte voor een bestuur om hem up-

to-date te houden. Maar ook nieuwe foto's of agenda items toevoegen

was niet te doen zonder degelijke handleiding. Het kostte simpelweg

teveel tijd. Daarbij was het zogenaamde 'content-management'

systeem alleen te benaderen via Internet Explorer. Niet een gewenste

situatie in een tijd waar Safari en Firefox sterk in populariteit winnen.

Tijd dus voor een nieuwe website. De aanzet was afgelopen jaar al door

het 113e bestuur gegeven. Zij hadden een PvE opgesteld en hadden

al verschillende scenario’s bedacht voor hoe het goed uitgewerkt zou

kunnen worden. Met dit PvE zijn we een jaar later aan de slag gegaan.

stylos twee punt nul

We hadden het geluk aardig wat kennis in huis te hebben binnen het

bestuur, waardoor we geen extra partijen hoefden te betrekken bij

de realisatie.

De doelstellingen waren duidelijk: het moest een website worden die

makkelijk bij te houden is, hij moet user-generated zijn; commissies

houden zelf op een eigen pagina bij wat zij voor een activiteiten

organiseren, en hij moet voor volgende besturen redelijk gemakkelijk

aan te passen zijn.

Wanneer we doorspoelen naar het heden, zijn al deze doelstellingen

reeds bereikt. De oude website heeft inmiddels plaats gemaakt voor

het nieuwe ontwerp. Maar we zijn nog niet klaar: we hebben nog

steeds ideeën voor nieuwe features en spannende samenwerkingen

en zullen er het komende jaar aan door blijven werken.

13s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

Homepage

De homepage is ontworpen als een etalage voor informatie uit

verschillende delen van de website. Het is opgebouwd uit een aantal

standaard elementen; zoals een hoofdmenu om te navigeren, een

diavoorstelling van zogenaamde ‘featured items’, waar met grote

afbeeldingen de meest actuele activiteiten of berichten aangeprezen

worden, en een rechter kolom met verschillende tabbladen voor

nieuws, agenda, poll’s en chatbox. Onderaan is natuurlijk ook nog

ruimte voor sponsoren van Stylos.

Commissie pagina’s

Een commissie kan op zijn eigen pagina een activiteit aanmaken. De

datum wordt dan vervolgens automatisch aan de agenda toegevoegd,

en het bericht zal als nieuwsitem op de homepage verschijnen.

Vervolgens kan deze activiteit nog extra aandacht gegeven worden

door de activiteit als ‘featured item’ in de diavoorstelling op de

homepage terug te laten komen.

Elk commissie lid heeft toegang om op zijn eigen commissie pagina

berichten, foto-albums of activiteiten aan te maken en te wijzigen. Hij

of zij heeft hier ook de mogelijkheid te communiceren met andere

leden van de commissie via een eigen chatbox. We zijn nog bezig om

mogelijkheden van een file-exchange uit te zoeken. //

www.stylos.nl

Wat nog te verwachten?

Zoals we al aangaven hebben we nog aardig wat plannen. Hieronder

een kort overzicht van wat je de komende tijd nog kan verwachten.

Profiel pagina’s

Iedereen die zich reeds heeft geregistreerd op de Stylos website, heeft

een eigen profiel pagina gekregen. Momenteel is dit niet meer dan een

overzicht van een aantal persoonlijke gegevens, van geboortedatum

tot de vereniging waar je eventueel lid van bent.

Dit willen we in de komende tijd gaan uitbreiden. Ons doel is om

iedereen de mogelijkheid te geven zijn profielpagina te personaliseren

met de ontwerpprojecten die je gedurende je studie geproduceerd

hebt. Een soort portfolio.

Een leuke manier om van elkaar eens te zien wat de ander ontwerpt.

Ook in algemeen: wat er nou zoal bedacht en uitgewerkt wordt op

onze faculteit.

Flickr.com

Uiteraard is een site van een studievereniging niet compleet zonder

foto album waarin je alle activiteiten terug kan kijken. Het heeft ons

enige tijd gekost om een goede oplossing te vinden voor de enorme

hoeveelheden foto’s die we graag willen plaatsen. We hebben nu een

manier gevonden om foto’s van een flickr account te koppelen aan de

stylos website. Binnenkort zijn alle foto’s weer online te bekijken!

Mimoa.eu

Dit is een mooi voorbeeld van de samenwerkingen die we opgestart

zijn. Mimoa is een website die zich specialiseert in moderne

architectuur in europa, en vooral ook waar deze te vinden is (zie

pantheon// avontuur). De samenwerking zal twee kanten op

werken: Stylos organiseert veel architectuur excursies, en bezoekt

en fotografeert daarmee veel bijzondere architectuur. Deze kunnen

we op mimoa.eu toevoegen. Andersom kunnen we downloadbare

gidsen van Mimoa gebruiken op excursies, en delen van de Mimoa

site integreren in de stylos website. Bijvoorbeeld door informatie van

projecten te laten zien die we bezoeken op onze excursies, of door de

‘mi was here’ of ‘mi favorites’ functies van mimoa te koppelen aan je

Stylos profiel pagina: zodat iedereen kan zien welke gebouwen jij al

bezocht hebt, en wat jouw favorieten waren.

14 s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

At the Biennale a special dialogue was created, a dialogue between Students from other faculties and different countries. An online exhibition with more photos and the participants' opinions can be found on stylos.nl

Rosemarie Krautheim

A group of 15 students from the TU Delft Architecture faculty, 5

students from the Industrial Design faculty and 5 students from the

University of St. Petersburg Russia, some participants from Italy and

other countries were divided into groups. Each team was facilitated

by one industrial designer. In three hours the groups developed ideas

and a “scratch” vision around the new faculty of Architecture. This was

according to the motto, use whatever you have. To show the results

the participants used Biennale garbage, magazines and plastic cans

to create their concept models. All different groups came up with 5

approaches on the topic.

Group 1: Fun palace faculty

Group 2: Be hive – community buzzing with creative energy

Group 3: Conversion > dispersion – flexible spaces

Group 4: Inside > outside – the creative chaos

Group 5: The tree of Architecture – grows with its departments and

actions

Facilitating an Industrial Designer’s apporach:

(by Ricardo Meija and Frans van Duijnen from IO TU Delft)

The three-hour workshop was divided into three different parts,

developing the vision, creating a metaphor and designing a

presentation. To develop a vision we let the participants use their

five senses from a user-perspective in order to understand the

experience and to describe the interaction between people and space.

future faculty workshop

We use many different techniques and one of them is the approach

to understand the user perspective by defining the “personas”. This

technique describes in general characteristics, needs, dreams, and

wishes of the future actors of this new system. Another technique is

the “guided fantasy”. In their fantasy the participants were taken into

the new building with their eyes closed. In words and drawings they

had to describe what they have seen, heard, smelled, tasted and felt.

With this technique both hemispheres of the brain are used and it

stimulates lateral thinking in order to come up with a vision.

For more information look at the online exhibition on Stylos.nl where

you can read the particpants reviews on the workshop.For live stream

and other info check nai.nl and futurefaculty.org //

during the lectures

Group 5: 'The tree of Architecture' Professional review of the Future Faculty Workshop

15s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

dialoog16 de woonwijk van overmorgenPeter Rosmulder

20 if photos could talk...Rosemarie Krautheim

23 2000 years after the fireRosemarie Krautheim

26 Europees aanbestedenRoderick Trompert

30 paper-architectureStefan Bogaard

thema//

16 s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

Peter Rosmulder

Iedereen kent het concept van Wikipedia, de open encyclopedie, waar iedereen aan mee kan schrijven. In de Friese gemeente Smallingerland gaan ze nog een stapje verder. Hier wordt binnenkort de eerste Wiki-wijk ter wereld gerealiseerd.

de woonwijk van overmorgen

Hoe is het idee voor een Wiki-wijk tot stand gekomen?

Paul Lansen – afd. communicatie gemeente Smallingerland:

Het project is ongeveer driekwart jaar geleden gestart. Het college van

B&W besloot na een locatiestudie om in zuidelijke richting van het dorp

Opeinde een uitbreidingslocatie te plaatsen. De omstandigheid deed

zich voor dat wij als gemeente het totale gebied in het bezit hebben.

Dat maakt het makkelijker om een aantal beslissingen te nemen. Dat

was min of meer aanleiding om een keer iets bijzonders te proberen.

Eigenlijk willen we de wijk van overmorgen, met alle denkbare

innovatieve snufjes, innovatieve mogelijkheden en oplossingen

die er maar zijn op alle gebieden. Op het gebied van stedenbouw,

architectuur, verkeer, groen, maar ook sociale cohesie, financiering,

beheer van de wijk, procedures; kortom, de wijk van de toekomst.

Normaal als je een nieuwe wijk wilt plannen zet je een

stedenbouwkundige of een stedenbouwkundig bureau aan het werk.

Dat bureau gaat tekenen en dat komt dan ergens mee. Maar hoe krijg

je nu echt dat innovatieve karakter erin? Dat was de vraag. We hebben

eerst nagedacht over architectuurinstituten, universiteiten, andere

kennisinstellingen, koepelorganisaties en kunstenaars. Uiteindelijk

kwamen we min of meer per toeval uit bij het bureau The Crowds. Dit

is een jong bureau, opgericht door de voormalige hoofden nieuwe

media van Vara, Tros en VPRO. Die jongens zijn gespecialiseerd in

het opzetten van internetcommunity’s zoals forums, maar ook meer

interactieve communities, web 2.0, wiki’s enz.

Dat leek ons wel aardig, dus we zijn met die jongens gaan praten. Zij

waren heel enthousiast en dat heeft er toe geleid dat ze een plan van

aanpak hebben geschreven. Daar heeft het college ja tegen gezegd

en dat betekent dat we nu een woonwijk laten ontwerpen door 'the

crowd', door de internetcommunity.

Dat betekent dat in beginsel iedereen daarin mee kan ontwerpen.

Of het nu gaat om bewoners, toekomstige bewoners, omwonende,

burgers van Smallingerland, Friezen, Nederlanders, maar zelfs

daarbuiten. Iedereen die het leuk vind en die geïnteresseerd is kan

mee denken en ontwerpen. Het aardige is dat het daarbij niet alleen

gaat om het ontwerpen, want niet iedereen kan dat of heeft daar zin

in, maar wat iedereen wel kan doen, is het ontwerpproces volgen.

Als belangstellende omwonende weet je dus meteen wat de plannen

op dat moment zijn, en kan je eventueel reageren op de gang van

zaken. Dat maakt het zo bijzonder.

Ontwerp voor de website van de Wiki-wijk

17s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

Eigenlijk is het een beetje een omdraaiing van de gebruikelijke situatie.

Normaal maken we een stedenbouwkundig plan, daar zet de college

een stempel op en dat kieperen we vervolgens over de schutting.

Zowel een bestuurder als een stedenbouwkundige als een ambtenaar

heeft dan de neiging om dat plan te verdedigen. Volstrekt logisch, want

je hebt goed over het plan nagedacht en wil het zoveel mogelijk van

het plan overeind houden. Je stelt het dus niet ter discussie, maar je

gaat zo’n plan op dat moment verdedigen.

Nu beginnen we dus echt van scratch af. Er is niets, alleen maar

een gebied en de randvoorwaarde dat het om innovatieve ideeën

moet gaan. Verder is er niets en mag iedereen meedenken, en mee

tekenen en mee ontwerpen. En dan hopen wij dat daar uiteindelijk

een realiseerbaar concept uit komt.

Hoe stelt u zich dat voor?

Wij bouwen daarvoor een website: www.wijbouweneenwijk.nl , die

vanaf 2 okt online is. Die lancering vindt plaats in het dorp. Op die

website vind je veel informatie over het gebied en over het project

an sich. Daar staan kaarten op, foto’s van het gebied, interviews met

mensen die er wonen, een promotiefilmpje, iets over de historie van

het dorp, dat soort dingen.

Dat betekent dat we nu een woonwijk laten ontwerpen door 'the crowd', door de internetcommunity.

Daarnaast is er een ideeënbus. Iedereen kan in de eerste periode, de

eerste drie weken ongeveer, ideeën geven. Door op die ideeën te

reageren, kan er een discussie plaatsvinden. Dan is het de bedoeling

om na ongeveer drie weken plangroepen te vormen, op basis van drie

thema’s en elf subthema’s. De bedoeling van deze plangroepen is om

de diepte in te gaan. Een groepje mensen vindt elkaar bijvoorbeeld

onder het thema architectuur en praat daar over door met elkaar. Een

ander groepje vindt elkaar op het thema duurzaamheid, of energie, en

praat daar over door. Als alles goed gaat worden die plangroepen in

de volgende fase weer met elkaar verbonden tot een samenhangend

concept, zodat er uiteindelijk een aantal verschillende reële concepten

ontstaan.

Dat moet zich afspelen in ongeveer een half jaar. Het is de bedoeling

dat we eind januari de zaak afronden. Als nu blijkt dat er aan het eind

nog allerlei interessante discussies worden gevoerd, dan moet je

dat natuurlijk niet af gaan kappen, dan laten we dat nog even door

lopen.

Het vormen van zo’n plangroep, verwachten jullie dat zoiets vanzelf

gebeurd in de community?

Daar gaan we van uit. We geven natuurlijk wel aan dat het de bedoeling

is en hoe je dat zou kunnen doen. We vermoeden dat die groepen

spontaan zullen ontstaan, aan de hand van de thema’s zie we wel zelf

hebben gekozen. Mocht dat nou niet het geval zijn, dan denken we

ook wel dat we daar enige regie op kunnen voeren.

Wat zullen de resultaten van de community zijn?

Dat wordt heel spannend. Wat wij hopen dat er gebeurd, is dat er twee

of drie realiseerbare concepten voor zo’n wijk overblijven. Dan is het

aan het college en daarna aan de raad om daar een keuze uit te maken.

Dit doen we wel, dat doen we niet. Dat moet je wel beargumenteren,

maar uiteindelijk blijft het de bevoegdheid van de raad om een

bestemmingsplan vast te stellen over wat er nu wel en niet komt.

Is het niet lastig om aan het einde de keuze voor een variant te

verantwoorden, als innovativiteit de enige eis is?

Ik denk dat dat wel mee zal vallen, maar dat moeten we gewoon

afwachten. Wij stappen wat dat betreft nu ook in het diepe, het is

een groot experiment. Ik vermoed dat wel uit te leggen is wat nou

de uiteindelijke keuze wordt. In elk geval is het zo, en dat is op zich al

voor heel veel mensen interessant, dat je gedurende het hele proces

kunt zien wat er precies gebeurt, en welke keuzes er worden gemaakt,

je kunt het echt helemaal volgen.

Hoe voorkomt u dat de community teleurgesteld wordt in de

uiteindelijke keuze van de gemeente?

Dat is een van de kernpunten, van de echt moeilijke onderdelen, hoe

je om gaat met de verschillende verwachtingen. Dat kun je maar op

een manier doen en dat is steeds volstrekt helder en duidelijk zijn

over wat je met de verschillende bijdragen doet. Het zou natuurlijk

kunnen dat het niet leidt tot een echt concept voor een wijk, maar

dan leidt het ongetwijfeld tot een paar interessante ideeën. Die kan

je misschien niet op de wijk toepassen, maar misschien wel ergens

anders in de gemeente, of ergens anders in Nederland. Het is nooit

een verloren discussie. We zoeken op dit moment ook nog naar

de mogelijkheid om de resultaten van de community publiekelijk

beschikbaar te houden.

Want in principe eindigt het project na een half jaar met de

presentatie van de resultaten. De community blijft niet voortbestaan

na dat moment?

Nee, niet wat ons betreft, maar niets staat de leden in de weg om

zelf door te gaan natuurlijk. Dat is het aardige van dit soort nieuwe

communicatiemogelijkheden, dat de regie erover uiteindelijk door de

deelnemers gedaan wordt. Uiteindelijk zijn het de deelnemers zelf die

de regie voeren over de communicatievorm, dat is heel bijzonder.

Wat is nu precies de rol van de gemeente tijdens het proces? Spelen

jullie een rol binnen de internetcommunity?

We sturen niet op voorhand. Er zijn geen dingen die niet kunnen omdat

de gemeente het niet wil. Als iemand binnen de ambtelijke organisatie

wil reageren op de discussie, dan kan dat, als persoon. Raadsleden

kunnen ook als raadsleden participeren in het proces. Iedereen die

dat wil mag dat. De rol van de gemeente is faciliterend. Wij bieden de

informatie aan, enthousiastmeren en informeren. Er komt een moment

dat de gemeente weer in de bestuurlijke sfeer terecht komt, we kunnen

nu eenmaal de wet niet veranderen. Dan moet de raad gaan kiezen.

Maar tot die tijd laten wij het proces gaan zoals het gaat. >>

18 s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

Het enige wat we misschien doen is in de vorm van de community

iets bijsturen. Als we merken dat een thema zwaar onderbelicht blijft,

dan kunnen we een deskundige bellen of hij daar wat aandacht aan

wil besteden op de site.

We monitoren wel wat er gebeurd op de community. Als we denken

dat er in de vorm iets moet veranderen dat zullen we dat aangeven en

verantwoorden. Er zullen dus geen verborgen agenda’s zijn.

Is het ook niet een risico voor de gemeente? Stel dat er ideeën uit de

community komen die de gemeente echt niet goed uit komen?

Ja, dat zou een risico kunnen zijn. Daar hebben we het ook heel

uitvoerig over gehad. We vroegen ons af, moeten we van tevoren

allerlei kaders stellen? Per se zoveel woningen, zoveel sociale

woningbouw, zoveel vrije kavels, Rode/blauwe dakpannen, tsja…

Uiteindelijk was de conclusie, we laten dat los. We gaan geen kaders

geven, anders dan de grens van het gebied en dat het plan innovatief

moet zijn. Dat gebied is wat het is, ongeveer 17 ha. Het moet

innovatief zijn, dat voorkomt hopen wij dat er al te klassieke twee

onder een kappers worden neergezet. Voor de rest hebben we het

bewust losgelaten. Dat betekent dus dat er dingen zouden kunnen

komen die niet passen in het grotere kader wat de gemeente heeft

geformuleerd.

We gaan de persoon of de groep met het beste idee belonen met een straatnaam. Die krijgt dus een mooi blauw bord.

In dat geval heeft het college aangegeven graag met de raad in

discussie te willen over dat groter kader. Een voorbeeld: volgens het

woonplan van de gemeente kan in Opeinde een uitbreiding plaats

vinden met 22 woningen. Stel dat er een fantastisch plan uitrolt, prima

passend in de omgeving, duurzaam, innovatief etc, dat uitgaat van 44

woningen. Dan gaan wij niet op voorhand zeggen: "dat kan niet".

Het succes van zo’n project drijft natuurlijk op de belangstelling

voor het plan. Hoe gaan jullie daarin te werk?

We proberen op dit moment allerlei groepen belangstellenden te

interesseren. Dat doen we door gewoon te bellen, berichten te sturen

en lezingen te geven. Ik ben wekelijks ergens in Nederland om mijn

verhaal te doen. We proberen nu allerlei mensen erop te wijzen dat

dit er is en te vragen om mee te doen. Dat doen we door min of meer

gericht mensen of organisaties te benaderen.

Ik merk dat het plan eigenlijk altijd heel positief wordt ontvangen,

mensen vinden het leuk en bijzonder. Het levert ook reacties op in

de sfeer van we doen mee.

Een van de faal- en succesfactoren is de vraag van “What’s in it for

me?” Waarom zou ik mee doen? Sommige mensen doen gewoon

mee omdat ze het leuk vinden, of omdat ze misschien naam kunnen

maken, of voor de waardering, soms voor geldelijk gewin. Er zijn

allerlei motieven waarom mensen mee zouden kunnen doen. Een

van de misschien aardige motieven die ik hier kan aangeven is dat

we degene, of de groep, met het meest briljante idee, wat ook wordt

gerealiseerd, gaan belonen met een straatnaam. Die krijgt dus een

mooi blauw bord. En dat is bij heel grote uitzondering, dat gebeurt

eigenlijk verder nergens.

Hoe gaat u om met de verschillende groepen belanghebbenden?

Hebben omwonenden bijvoorbeeld meer te zeggen dan

anderen?

Nee, dat is niet zo. Het is wel zo dat wij de inwoners van het dorp

speciale aandacht geven. Dus, daar gaat de site online, daar doen we

een feestje, we zorgen ervoor dat iedereen een folder in de bus krijgt

met hoe het nu precies werkt en hoe wij er mee om gaan. We roepen

ze ook nadrukkelijk op om mee te denken. We hebben bijna wekelijks

contact met dorpsbelang, zij weten precies hoe de stand van zaken

is. In die zin zorgen we daar wel goed voor. Maar het is niet zo dat ze

een zwaardere stem krijgen.

Op de site is dus iedereen gelijk?

Ja, het is ook niet zo dat we gezegd hebben dat er een groep potentiële

bewoners is. Wat we wel doen is verschillende deskundigen specifiek

interesseren voor deze manier van werken. Wij hebben bijvoorbeeld

contact met de TU, maar ook met de Hanze hogeschool in Groningen

en de hogeschool Leeuwarden. Ik weet dat er inmiddels op deze

twee kennisinstituten zoveel interesse is dat men gezegd heeft dat

het misschien leuk is als project voor studenten. Dan kunnen er

studiepunten aan gekoppeld worden. Dat geeft dus een soort input

vooraf. Je ontwikkelt een soort kritische massa, waarop mensen gaan

reageren.

Het is bij mijn weten een uniek plan. Zijn er vanuit het bureau The

Crowds andere initiatieven die op een dergelijke manier gelopen

zijn?

Nee, er zijn wel voorbeelden van ‘crowd sourcing’, zoals bij

productontwikkeling. Dell heeft dat een keer gedaan, m&m’s ook.

Firma’s vragen dan aan hun consumenten om hun product te

ontwikkelen. En dat levert dan allerlei ideeën op, waar je dan als

producent iets mee doet of niet.

Maar dat je echt aan co-creatie doet is uniek. Want daar komt het hier

op neer, je vraagt aan iedereen ontwerp/plan/bedenk maar mee, op

allerlei terreinen. En dan ook op zo’n tamelijk complex product als

een nieuwe woonwijk, dat is nog nooit vertoond, in ieder geval niet

bij mijn weten.

Om terug te komen op het begin van het project; uw gemeente wilde

iets speciaals doen op deze locatie. Waar komt die drang vandaan

om als gemeente innovatief te zijn?

Ja, dat heeft een paar oorzaken denk ik. Eerste is dat wij in de gemeente

een redelijke traditie hebben van ongewone oplossingen, of voor het

experiment op zich. Een voorbeeld: we waren in de jaren negentig

voorbeeldgemeente als het ging om duurzaam bouwen met een

woonwijk hier. Daarnaast hebben we een project hier ontwikkeld,

het Drachtstervaartproject, waar je eigenlijk nooit aan zou beginnen

te bouwen op die plek, omdat je er allerlei problemen tegenkwam.

19s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

We hebben geprobeerd die problemen met elkaar op te lossen. Er is

dus een traditie binnen de gemeente voor experiment.

Dat is een. Twee: we hopen dat we met deze manier ook een versnelling

kunnen laten plaatsvinden in allerlei procedures. Het is nu zo dat een

woningbouwtraject, van tekenen totdat de eerste schop de grond in

kan, een jaar of vier duurt. We hopen en denken dat we dit met de

helft kunnen verkorten.

Er ligt een redelijke traditie binnen de gemeente voor experiment, voor vernieuwing, voor ambitie. Het past binnen de manier van denken.

Op welk vlak denkt u tijdwinst te kunnen boeken?

Met name in het ontwerpproces. Dat is vaak twee stappen vooruit

en weer een achteruit. Maar het heeft ook te maken met het

inspraaktraject, het bezwarentraject wat normaal gesproken volgt.

Het bezwarentraject blijft wel gewoon, maar doordat iedereen het

hele proces heeft kunnen volgen, doordat je zo transparant ben in de

manier waarop iets tot stand is gekomen, hopen we dat men meer

begrip krijgt voor bepaalde keuzes die gemaakt worden. Mensen

hebben de keuzes mee kunnen maken, ze hebben invloed gehad van

tevoren. Natuurlijk kan je het soms niet eens zijn met een bepaalde

keuze, maar als je het helemaal vanaf begin af aan mee hebt mogen

maken en bedenken, dan is het soms makkelijker om het te accepteren.

Dat is de verwachting.

Wat is Smallingerland voor een gemeente?

Smallingerland ligt tussen Heerenveen en Groningen. Het is een

gemeente voor 55 duizend inwoners, bestaand uit Drachten, de

grootste plaats met 45.000 inwoners, en een stuk of tien/twaalf dorpen

daarom heen, Opeinde is er een van.

Ik zit hier nu tien jaar, en het is buitengewoon plezierig. In deze

gemeente kan veel. Het is een ondernemende gemeente. Daar heb je

vooral dappere bestuurders voor nodig, dat moet je wel durven.

Wat zijn uw verwachtingen bij dit nieuwe concept?

Het is een verschrikkelijk groot experiment, in allerlei opzichten. Het is

voor ons heel spannend om te zien wat er inhoudelijk gebeurt. Krijg je

ook echt leuke innovatieve nieuwe ideeën, die ook realiseerbaar zijn?

Het is ook heel spannend qua proces, omdat het totaal anders is wat

tot dusverre gebruikelijk is als we dit soort dingen doen. Voor ons is

het vanaf de lancering één groot avontuur.

Dan is het afwachten op de reacties na twee oktober.

Ja, ik wil hierbij ook vooral de lezers oproepen om een keer naar de site

te kijken en mee te doen als ze zich daartoe geroepen voelen. //

www.wijbouweneenwijk.nl

20 s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

What if photos could talk? Talk about urban absurdities. Let the photos tell their story about fragments of the city. About urban spaces, about absurdities and more...

Rosemarie KrautheimDave Kramer

if photos could talk...

The snackbar – the archetype for fast food and quick dialogue with strangers Present every-where mostly through smell, the snackbar is an urban absurdity of a special kind.

The chair – In the Venice Biennale architecture is reduced to its essence. Archi-tecture melts with art. White Sculptures want to teach us about human life. Chairs are tied together, everything is possible. But how am I actually going to sit there?

The beergarden - in the winter it can get Minus 40 degrees in Toronto. The beergarden is sleeping in a zen like posture to be awakened in summer.

21s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

The terrace –A hostel terrace in Barcelona. It is the walk-way to an unfinished part of the building, which was “under construction”. Instead of a sign someone found a more original way to say that the terrace is closed.

The pavement – In the old city centre of Porto, the stones are waiting to become part of the pavement.

The metro – Union station Chicago. The engine is far and the train almost gone, what is left is smoke.

The ruin – New York City, Ground Zero. Scratched buildings are covered in mesh. This skyscraper shows an insight on its scratched façade. And suddenly there is a kind of similarity with its old neighbour.

22 s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

The shopping mall – Lingotto in Turin. Fiat workers spend their lunch break here.

The monument - an absurd moment, where this old building seems like copy pasted into Toronto. Old and new beside each other.

The water - how can water be more present as an architectural element than on the broadway in New York city?

The dishes -

23s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

On May 13th 4008 Razo Jen and Telco Divano, two supranational students of the TU-Delft Bouwkunde faculty meet in Delft, the technological district of the beautiful city ‘Nederland’. They are chatting on the flyway to Amsterdam the cultural quarter, where they attend their history lessons.

Rosemarie Krautheim

2000 years after the fire

“Hey Telco, what are you up to?”

“Salve, I was just surfing through my brain architecture. I’m exploring ‘Brain drive 4.0’ which can be plugged in easier than the older version. That saves a lot of time.”

“Ah, yeah, heard of that. It prevents you from shivering, because you plug it in to your arm instead of your ear. That’s tech-knowledgy.”

“Damn right, man…the former one was crap. It made me shiver for 5 minutes every time I plugged into the conch. Surfing and zapping, pain in the ear….Anyway ‘Brain drive’ is improved for history zapping. And guess what: Today is the 2000. Anniversary of the Bouwkunde Brand…”

“…the turning point in architecture history. Great let’s ‘brainload’ some eyewitness emotions and zap back right into 2008 tonight!”

“We already did that last year and the year before…I get bored…”

“What do you propose then?”

Razo

Telco

24 s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

“You know without a ‘drill pill’ I won’t have any idea …I’ll take one later…We’ll arrive to the history lesson soon, are you prepared?”

“More or less. Aah, yes. Let’s prepare for the history exam tonight by zapping into 21st century design and construction processes.”

“Uuuh…gosh. For 2000 years now we know how to build with our brains, don’t we? The whole process can be operated directly from the brain to the Robos, who process it to the construction site. We don’t need any tool, not even plans because the data is processed right away. We don’t even need to draw plans! Why do I still want to deal with these stone-aged processes?”

“Because we can learn from history?”

“I want to learn from future.”

“Ok, let’s make a trip to 7008 tonight.”

“What was that again?”

“That’s the year when machines have taken over completely and humans come to a higher level: the state of being brain dead”

“Great, that’s my favourite.”

Razo

Telco

"The fire" 2000thAnniversary...and then?

...to be continued. //

26 s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

Roderick Trompert

Nederlandse architectenbureaus komen in opstand tegen de manier waarop opdrachten voor openbare gebouwen in Nederland tot stand komen. Wat is er mis met de Europese aanbesteding?

Europees aanbesteden

De tijd dat een opdrachtgever simpelweg zijn favoriete architect uit

kon zoeken voor zijn nieuwe onderkomen, lijkt steeds verder naar

de achtergrond te zakken. Tegenwoordig wordt de opdrachtgever

namelijk verplicht Europees aan te besteden wanneer zijn gebouw

boven een bepaald budget komt.

de Europese aanbesteding

De bedoeling van de Europese aanbesteding is om de markt voor

meer architecten open te gooien; om opdrachten juist ook voor de

kleine en beginnende bureaus toegankelijk te maken. Op het moment

gebeurt geregeld het tegenovergestelde. Bij selectieprocedures

kijken opdrachtgevers slechts naar twee dingen: ten eerste gaan ze

alleen in zee met architectenbureaus die over een aantal jaren een

hoge omzet hebben gehaald, en ten tweede geven ze alleen opdracht

aan die bureaus die al eens eerder een dergelijke school, museum of

stadhuis hebben gerealiseerd.

"de jonge en kleine bureau's krijgen geen kans te laten zien wat ze kunnen. "

Door de BNA werd hier als voorbeeld een opdracht in de gemeente

Meppel aangedragen, waar de gemeente een zogenaamde ‘brede

school’ wilde laten bouwen. Hier mochten alleen architectenbureaus

op inschrijven die reeds al vijf (!) brede scholen gebouwd hadden.

“Je krijgt alleen maar grote bureaus die steeds maar hetzelfde doen.

Door dit risico mijdende gedrag worden verrassende ideeën a priori

uitgesloten en krijgen de jonge en kleine bureaus geen kans te laten

zien wat ze kunnen. Terwijl Nederland juist furore heeft gemaakt

door open te staan voor nieuw talent”, aldus BNA voorzitter Jeroen

van Schooten.

Door de BNA werd hier als voorbeeld een opdracht in de gemeente

Meppel aangedragen, waar de gemeente een zogenaamde ‘brede

school’ wilde laten bouwen. Hier mochten alleen architectenbureaus

op inschrijven die reeds al vijf (!) brede scholen gebouwd hadden.

“Je krijgt alleen maar grote bureaus die steeds maar hetzelfde doen.

Door dit risico mijdende gedrag worden verrassende ideeën a priori

uitgesloten en krijgen de jonge en kleine bureaus geen kans te laten

zien wat ze kunnen. Terwijl Nederland juist furore heeft gemaakt

door open te staan voor nieuw talent”, aldus BNA voorzitter Jeroen

van Schooten.

de gemeente Westland

Recent nog liep een Europese aanbesteding volledig uit de hand.

Bij de selectieprocedure voor het nieuwe stadhuis van de gemeente

Westland, trokken zeven van de twaalf architectenbureaus zich terug

uit de selectie. Het waren niet de minste architecten. Onder andere

Mecanoo, Jo Coenen (oud-Rijksbouwmeester), Claus en Kaan en

Kraaivanger-Urbis.

Wat was dan het geval? Bij elke Europese aanbesteding vindt er

een voorselectie plaats van vijf tot zeven kandidaten op basis van

relevante ervaring, stabiliteit en omvang. Daarna volgt een tweede

ronde, waarbij elke partij een visiepresentatie geeft (nog geen

daadwerkelijk ontwerp). Bij de gemeente Westland werden er maar

liefst twaalf bureaus geselecteerd om een visiepresentatie te geven.

Deze moesten specifiek antwoord geven op de opgave door middel

van schetsen en referentiebeelden.

Tegen ieders verwachting in werd hierna echter nog geen winnende

architect gekozen. Men besloot tot een derde ronde, waarin vijf

bureaus gevraagd zouden worden een schetsontwerp en een

maquette te maken. Echter, na de gevraagde informatie nauwkeurig

27s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

te hebben doorgelezen, bleek dat er een volledig, voorlopig ontwerp

gevraagd werd: alle gebruikelijke tekeningen, ruimteberekeningen,

technische omschrijving, perspectiefbeelden, constructie- en

installatieconcept, 1:20 doorsneden, en oh ja: toch graag ook twéé

maquettes. Dit alles zonder de zekerheid de opdracht daadwerkelijk

te winnen! Daarbij komt nog dat de vergoeding die hier tegenover

stond, slecht zo’n 10% was van het honorarium dat gebruikelijk voor

het omschreven werk betaald wordt.

De moeilijkheid zit hem in het feit dat niet elk bureau zo’n financieel

risico’s kan nemen. De huidige situatie maakt dat het verlies door

deelname aan aanbestedingen, gecompenseerd moet worden met

een gewonnen opdracht. Vooral jonge bureau’s kunnen zich dit

niet permiteren.

"Moeten wij echt vijf keer een gebouw ontwerpen om er één te bouwen?" Dirk Jan Postel, Kraaijvanger • Urbis

Delft

Nog altijd doen zich situaties voor waarin naar voren komt dat er nog

veel onduidelijkheden zijn over de (on)mogelijkheden bij Europees

aanbesteden. Bij de opdracht voor de stationshal en het stadskantoor

van de Gemeente Delft kwam de puntentelling van de jury uit op

een gedeelde eerste plaats voor Rudy Uytenhaak architectenbureau

en Soeters Van Eldonk architecten. De oorzaak hiervan was de stem

van ‘het volk’ die meewoog in de eindbeoordeling, welke samen

met de beoordeling van de vakjury leidde tot een gelijkstand.

Dit was een situatie die nog niet eerder was voorgekomen, en

vanzelfsprekend wist de gemeente er geen raad mee. Na een

periode van onduidelijkheid en juridische procedures, werd door

de gemeente besloten tot een tweede ronde waarbij alle vier de

kandidaten aangepaste plannen in konden leveren.

Natuurlijk een vreemde situatie. Bureaus die in de eerste ronde een ver

gevorderd ontwerp ingeleverd hadden konden weinig anders dan het

ontwerp hier en daar wat bijschaven, terwijl anderen met de extra tijd

een flinke inhaalslag konden doen. Uiteindelijk is architectenbureau

Mecanoo er met de opdracht vandoor gegaan. Terwijl Mecanoo in de

eerste ronde nota bene nog van deelname uitgesloten werd omdat

het ingeleverde ontwerp financieel niet haalbaar werd geacht!

Utrecht

Recent ging het nog een keer mis bij de puntentelling van een

Europese aanbesteding. Dit maal was het de opdracht voor een

nieuwe bibliotheek; 'Bibliotheek++', in Utrecht. Hier mag uiteindelijk

VMX architects de bibliotheek ontwerpen, en niet architectenbureau

Rapp + Rapp, welke in eerste instantie als winnaar uit de bus was

gekomen. Bij natelling van de punten kwam VMX er achter dat de

architectenvisie te zwaar was meegewogen; namelijk voor een

aandeel van 65 procent, terwijl in de regels bepaald was dat deze voor

60 procent mee zou tellen. Dit maakte dat de nummers 1 en 2 van de

prijsvraag verwisselden. Vervolgens ontstond ook hier een vreemde

situatie. De gemeente bepaalde direct dat bureau VMX de opdracht

moest krijgen, terwijl de jury stellig bij haar eerste oordeel bleef.

"De jury vond het ontwerp van het Rotterdamse bureau Rapp+Rapp

gewoon het beste en de nummer twee van het Amsterdamse bureau

VMX Architects weliswaar goed vanwege de visie die er achter zat,

maar onuitvoerbaar op de plek waar de bibliotheek moet komen.

Vooral de sociale veiligheid op maaiveldniveau schiet tekort,

onwenselijk voor een plek direct tegen Hoog Catharijne aan, waar

de sociale veiligheid een groot issue is.", aldus Bob van Reeth,

juryvoorzitter en Belgische toparchitect.

Ook bureau Rapp+Rapp laat het er niet bij zitten en onderneemt

stappen om desnoods de opdracht via de rechter terug te eisen.

de projectmanagers

De Europese aanbesteding wordt op deze manier een erg

tijdrovend proces, waarbij de onzekerheid voor de deelnemende

architectenbureaus groeit terwijl de financiële investering almaar >>

de zeven ontwerpen voor Bibliotheek++ in Utrechtv.l.n.r. :- Rapp + Rapp- VMX architects- Claus en Kaan architecten- Dok architecten- SeARCH- 3XN architects- BIG

28 s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

groter wordt. De gevraagde producten tijdens de voorselectierondes

staan bij lange na niet in verhouding met de voorgeschreven

vergoedingen. Ondertussen wordt het risico voor de opdrachtgever

alleen maar kleiner.

Het is niet alleen de Europese wetgeving, die het probleem vormt,

maar ook de angstige manier waarop de Nederlandse opdrachtgevers

deze wetgeving interpreteren.

Dit alles heeft te maken met het feit dat overheden vaak project-

managers inzetten voor de organisatie van een aanbesteding. Hun

voornaamste taak is ervoor te zorgen dat de opdrachtgever zo min

mogelijk risico loopt. Iets wat ze bereiken door hoge eisen te stellen

aan de eerder genoemde ervaring, stabiliteit en omvang van het

deelnemende architectenbureau.

Hoe moet het dan straks bij het ontwerp van de nieuwe faculteit Bouwkunde?

Nieuwe aanbestedingscultuur

De BNA heeft in dit alles een vrij machteloze positie. Mede doordat

niet alle Nederlandse architecten zijn aangesloten bij de BNA, heeft

het weinig inspraak in de uitvoering van de procedures. Waar in het

buitenland een aanbesteding afgekeurd kan worden in onredelijke

situaties, kan de BNA weinig meer doen dan een negatief advies

geven, en het in de pers uit te meten. In het rapport ‘Naar een nieuwe

aanbestedingscultuur’ van het Rotterdamse architectenbureau

Atelier Kempe, wordt aangetoond dat de condities van de Europese

aanbesteding niet overal tot negatieve situaties leiden, en dat een

vrije architectuurcultuur prima kan blijven bestaan; zelfs op kan

bloeien. Zo heb je in Duitsland en Oostenrijk de ‘Architektenkammer’,

en in Spanje de Architects Association. Beide organisaties zijn

opgezet vanuit de architectengemeenschap zelf. In Belgie worden

architecten vertegenwoordigd door Bureau Vlaams Bouwmeester;

een overheidsstructuur.

In Nederland ontbreekt het momenteel aan een partij die naast de

juridische vragen ook de inhoud bewaakt; als een schakel tussen de

opdrachtgevers en de architecten. Het rapport spoort dan ook aan om

een vergelijkbare structuur in Nederland in te voeren. De oprichting

van zo’n organisatie zou voor de overheid een kleine investering

zijn, maar de meerwaarde voor de Nederlandse bouwcultuur is

uiteindelijk veel groter.

Berlageweg 1

Hoe moet het dan straks bij het ontwerp van de nieuwe faculteit

Bouwkunde? Dit zal immers ook Europees aanbesteed moeten

worden. Er is in ieder geval geprobeerd de studenten hier tegemoet te

komen door middel van de open ideeën prijsvraag. Hier kan namelijk

iedereen aan deelnemen; jong en oud, ongeacht de ervaring. Maar

het daadwerkelijke ontwerp, zal aan hun neus voorbij gaan. Dit zal

weer bij hetzelfde groepje grote architectenbureaus terecht komen,

die uiteraard wel eerst drie ontworpen faculteiten Bouwkunde op

haar cv moeten hebben staan...! //

bronnen:> "Architect staakt tegen staat", NRC Handelsblad van 15 augustus 2008.

> "Stadsbeeld dreigt oersaai te worden", de Telegraaf van 15 augustus 2008

> "Evenwichtige procedures nodig bij aanbesteding", Cobouw van augustus 2008

> "Architecten in verzet tegen EU-eisen", Dag van 27 augustus 2008

> "The greatest risk of all is to take no risk at all" (ingezonden brief van Jeroen Hendriks, architectenbureau cepezed), de Architect juli/augustus 2008

> "Europees aanbesteden architecten loopt uit de hand" (ingezonden brief van Dirk Jan Postel, Kraaivanger • Urbis), de Architect juli/augustus 2008

> " ‘Schetsen’ Westland te gortig voor architecten", architectenweb.nlhttp://www.architectenweb.nl/aweb/redactie/redactie_detail.asp?iNID=15243

> "Naar een nieuwe aanbestedingscultuur", rapport van Atelier Kempe Thill http://www.d66.nl/9359000/1/j9vvhc6cwgbojx9/vhy0g8zapqy7/f=/vhy0ga0gr8wx.pdf

> "Soeters grijpt weer mis in zaak stadskantoor", architectenweb.nlhttp://www.architectenweb.nl/aweb/redactie/redactie_detail.asp?iNID=8644

> "Uytenhaak en Soeters in de race voor NS-station Delft", architectenweb.nlhttp://www.architectenweb.nl/aweb/redactie/redactie_detail.asp?iNID=8241

> "Architectenselectie", CU2030 'k zie je in Utrechthttp://www.cu2030.nl/bibliotheek/architectenselectie_bibliotheek

> " Nieuwe architect voor Utrechtse bibliotheek", architectenweb.nlhttp://www.architectenweb.nl/aweb/redactie/redactie_detail.asp?iNID=15604

> "Jury architectenprijsvraag blijft bij eerste keus", architectenweb.nl http://www.architectenweb.nl/aweb/redactie/redactie_detail.asp?iNID=15644

Een blik op het plafondopent nieuwe perspectieven

Wanneer Heradesign® decorplaten van natuurlijke materialen hout en magnesiet, gebruikt worden voor een modern decor, zijn ze direct een blikvanger. Het voordeel daarvan is: een uitstekende akoestiek en een behaaglijk ruimteklimaat blijven aanwezig - ook wanneer het plafond zelf een kunstobject wordt.

Heradesign Nederland Tel. +31/35/693 60 96i n f o @ h e r a d e s i g n . n lw w w. h e r a d e s i g n . n l

Een blik op het plafondopent nieuwe perspectieven

Wanneer Heradesign® decorplaten van natuurlijke materialen hout en magnesiet, gebruikt worden voor een modern decor, zijn ze direct een blikvanger. Het voordeel daarvan is: een uitstekende akoestiek en een behaaglijk ruimteklimaat blijven aanwezig - ook wanneer het plafond zelf een kunstobject wordt.

Heradesign Nederland Tel. +31/35/693 60 96i n f o @ h e r a d e s i g n . n lw w w. h e r a d e s i g n . n l

de vier ontwerpen uit de tweede fase voor de stationshal en stadskantoor in Delftv.l.n.r. :- Mecanoo architecten- Rudy Uytenhaak architectenbureau- Soeters Van Eldonk architecten- Kraaijvanger • Urbis

30 s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

In een tijd dat de economie vol zeepbellen lijkt te zitten is het misschien goed om te kijken wat een architect nog meer kan doen met de tijd behalve het ontwerpen om te bouwen.

Stefan Bogaard

Dan komen we terecht bij het ontwerpen voor een ander doel dan

te bouwen. Papieren architectuur wordt het ook wel eens genoemd.

Zo omschreven bevat het ook de ontwerpen die wij als studenten

produceren en de talloze afgekeurde producten die architecten

bijvoorbeeld voor prijsvragen produceren. Natuurlijk is dat niet het

soort werk waar we het hier over hebben.

Neem bijvoorbeeld Piranesi. Hij heeft prachtige tekeningen

geproduceerd. Watkin noemt hem uiteindelijk als architect niet

succesvol, omdat de bouwwerken die hij werkelijk gerealiseerd heeft

er niet in slagen zijn tekeningen te evenaren. Niettemin heeft Piranesi

met deze tekeningen een grote invloed gehad op vele architecten

en opdrachtgevers.

Maar vallen die tekeningen niet onder kunst? Het zijn slechts

impressies, sfeerbeelden zonder plattegronden of doorsneden,

geen werkelijke ontwerpen. Of is het toch architectuur? Piranesi was

tenslotte ook architect. Ik vraag me af of Piranesi daar over nagedacht

heeft. Hij leefde weliswaar na de Renaissance, maar ik kan me

voorstellen dat de architecten en kunstenaars in zijn tijd nog de multi-

disciplinairen waren zoals in de 15e en 16e eeuw. Los van hun context

zouden we deze prenten tegenwoordig bestempelen als kunst. Echter

door hun karakter en de bijdrage die ze geleverd hebben aan de

architectuur vallen ze misschien wel onder architectuurtheorie.

Aan de andere kant staat de kunstenaar die in zijn werk architectuur

gebruikt als toneel voor zijn figuren/boodschap. De indruk die dit

soms achterlaat is zo groot dat deze fictieve architectuur uiteindelijk

weer terugkomt in het werk van architecten en vormgevers.

Een voorbeeld zijn de schilderijen van Johannes Vermeer. Door de

overeenkomst tussen de interieurs uit die tijd en het geschapene op

de schilderijen heeft men lang gedacht dat Vermeer de kamers op

het doek weergaf zoals ze werkelijkheid in waren. Terwijl in feite het

tegengestelde zich heeft voorgedaan en de karakteristiek zwart-wit

geblokte vloeren een creatie zijn van Vermeers verbeelding.

Ook huidige architecten krijgen wel eens het etiket papierenarchitect

opgeplakt. Zei het dat dit misschien vooral denigrerend bedoeld

wordt. Het gaat vaak alleen over de beginperiode van hun carrière.

Een dergelijk architect is Daniel Libeskind die inmiddels een succesvol

architectenbureau heeft opgebouwd.

Echter als aanloop hiertoe heeft hij lange tijd theorie en papieren-

architectuur geproduceerd. Hij heeft verschillede boeken geschreven

met daarin bijvoorbeeld de bekende diagrammen. Deze diagrammen

paper-architecture

zijn door Libeskind bedoeld als architectuurtheorie terwijl

ondertussen de reproducties als kunst over de toonbank gaan.

We kunnen niet zeggen dat al het papierwerk dat architectuur

aangaat valt onder papieren architectuur. Zoals niet al het gebouwde

architectuur is. Misschien kun je zeggen dat het de intentie van een

manifest moet hebben, zoals architectuurtekeningen uit de Sovjet-

Unie begin 20e eeuw. Maar dat zou niet de hele lading dekken.

En wat dan te denken van de huidige renderfabrieken en virtuele

werelden. Alles bij elkaar meer vragen dan ik in dit korte stuk tekst

zou kunnen beantwoorden, maar goede stof voor een dialoog. //

afbeeldingen1,3,4. Alexander Brodsky en Ilya Utkin, etsen 2. Piranesi (uit I carceri - 1750)5. Johannes Vermeer (1632-1675), De Schilderkunst (1666-1668)

1.

31s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

3.

5.

4.

2.

32 s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

Laura Maasry

There were many problems that arose in the De Stijl Artists’ collaborative works with Architects. Did they arise from tensions based on the fundamental demands of the De Stijl 'Total' Art, or were they the result of a build-up of personal conflicts between De Stijl Architects and the dogmatic leader of the movement, Theo van Doesburg?

the failings in a collaborative 'Stijl': an inevitable?

Literature describes De Stijl as an Art movement carried by individuals

who, while expressing similar ideals, differed considerably in Artistic

style and technique. While in earlier years of the movement various

collaborations in design and Architecture occurred, growing tension

between painters and architects lead to a dramatic reduction of

collaboration after 1920. In this earlier stage, from 1917 and 1920,

De Stijl Artists were mostly unsuccessful in achieving their goal: the

highly theoretical processes of the integration of the Arts into a three-

dimensional space.

This was most fervently attempted by Theo van Doesburg, the founder

and driver of De Stijl. Van Doesburg persistently attempted to reach

the synthesis of all Art through Architecture, and to create a consistent

working medium strictly defined De Stijl's aesthetic vocabulary.

Included here were free-moving planes and the integrated, dynamic

color schemes. Even as the originator of De Stijl's design tools fact, van

Doesburg is by most Art critics held responsible for the breakdown in

the relationship between the members in the later 1910’s – leading to

the persistent, inconclusive results of the group during the 1920’s.

I took the liberty to research some of De Stijl works and manifestos

and made some of my own conclusions regarding the causes the

of problems that occured while the members tried to achieve their

utopian ideals.

The respective roles of painters are architects in De Stijl Architecture

was subject to debate and disagreements among the leading De Stijl

Artists. In the first instances of collaboration, which occurred between

1916 and 1921, painters designed color schemes that were strictly

defined by the architectural settings in which they were placed . Color

was thus primarily used to highlight and reinforce the surfaces that

were already determined by the architects.

A good example of this are the stained-glass windows and color

schemes that Theo van Doesburg designed and produced for a

number of buildings by the architects J.J.P. Oud and Jan Wils. In the

interior of Oud’s De Vonk house, constructed in 1917, van Doesburg’s

designs were restricted to the colors of the floor tiles and doors (see

picture on right).

This type of collaboration between De Stijl painters and architects

was not so problematic and most probably could have continued

throughout the De Stijl movement. However, the de Vonk house and

similar works did not fulfill van Doesburg's ideals to achieve a 'true'

De Stijl Architecture.

Van Doesburg consistently talked about releasing color planes to

create a free-flowing effect. With a glance at the interior of the De Vonk

house one can see that this does not happen; the color scheme is a

secondary input to the already-designed interior. The lack of balanced

integration between the design process and color schemes explains

why van Doesburg was dissatisfied. He therefore decided that in order

to achieve a trully collaborative piece, he would need to play a more

important role in the design of future projects.

A few years later, van Doesburg made a number of designs for two of

Oud’s municipal housing projects in Rotterdam. Here he attempted to

control entire sides of the buildings by means of a sharp dissonance

of color planes. He used this technique to express horizontality

and verticality individually, while controlling the light in one major

scheme.

What the underlying goals of such controlling schemes were remain a

point of debate. One Art historian, Nancy Troy, states that van Doesburg

attempted to use color as a means of camouflaging certain elements

that he found displeasing in his old friend Oud’s buildings, particular

for their 'weighty sculptural appearance'. This suspicion goes in line

with the successful effect desired by van Doesburg of the free-flowing

planes of light that project the façade outward, radiating his color

schemes while mitigating the massiveness of Oud’s facades.

Considering van Doesburg’s explicit statements regarding his desire

‘to control the whole space’ though color contrasts, it is not surprising

that Oud felt that his control of the Architecture was threatened. A

series of letters between the two show that neither was willing to

compromise.

When finally asked to modify his designs, van Doesburg was insulted

and insisted that his designs be used in their original way or not at all.

Consequently, Oud completely abandoned the drawings and applied

33s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

his own color schemes to his buildings, and this marked the end of

collaboration between the two.

Considering their mutual stubbornness and reluctance to give up

design control, it is hard to imagine that collaboration between van

Doesburg and Oud would have allowed for van Doesburg’s desired

control of the space. However, one observes a certain degree of

successful collaboration in the projects of van Doesburg and architect

Jan Wils, who was relatively active in the Stijl movement until about

1919 . In the design of a townhouse in Alkmaar, the Artist and the

architect contrasted colors by means of light in stained-glass window

designs. The flat planes of color are said to seemingly hover in space,

barely confined within the rectangular framework . The outer layers

of blocks are primary colors which surround the middle area, made

up of secondary colors. Then in each panel, van Doesburg uses simple

block patterns and balancing use of color to create a feeling symmetry,

although absolute symmetry is nowhere present, and a sense of

rhythmic movement is achieved. All this combined, ‘the whole comes

out against the air. The composition stands completely free in space ,’

as stated by van Doesburg.

The above example shows how van Doesburg succeeded in controlling

space when given other means other than just color schemes – in this

case, the manipulation of light. It suggest the possibility of successful

collaborative work within de Stijl ideals, where the architect and the

painter played complimentary roles. Perhaps if van Doesburg had more

humbly requested to participate in the design and had Oud been less

worried about losing total control of the Architecture, collaborative

work would have been more possible. This being said, the break-down

of collaboration in 1920 between the two does not seem to have been

based on fundamental problems of the Stijl ideals, but rather the

ultimate result of a series of unresolved quarrels.

Yet one cannot draw such tentative conclusions without a deeper

understanding van Doesburg's visions regarding the synthesis Art and

Architecture. With the establishment of the Stijl movement in 1916,

van Doesburg announced the need for a new interior where a new

spiritual equilibrium would be achieved, again, through collaboration.

The basis of the collaboration would be founded on stylistic purity,

based on the rules of his coloristic designs. Referring to his designs

as ‘color solutions’, he radicalized the ideas of painters who were also

interested in the use of color in Architecture, such as Bart van der Leck.

The collaborative failures during the early period of the movement

were followed by letter exchanges between Van Doesburg and other

de Stijl Artists that show how his original visions of the color schemes

gradually radicalized into obsessive desires, that would translate into

highly abstract environments defined by planes of color. when he

began in 1923 to work in collaboration with the architects on the actual

models, van Doesburg expressed with increasing urgency the need to

play a decisive role in the design, in addition to the color schemes.

This mentality gained increasing influence on other de Stijl painters

in the late 1910’s. Perhaps the key moment in the movement’s

history where this was triggered was the success of the collaborative

interior work of the painter Vilmos Huszar with the architect Cornelius

Bruynzeel. Here, the painter designed extensive color schemes for the

bedroom of the two sons of the architect, who designed the furniture

for the room. Huszar painted the furniture mostly red and black, blue

and black for the rug, and yellow, blue, white and gray rectangular

plains on the ceiling and walls. Because the plains are unbroken and

large, they accentuate the size and span of the surfaces to which

they are applied. Most importantly, the color application takes the

placement of the furniture into account. The use of reversed color

combinations and repeated patterns connect the space with the

furniture. Absolute symmetry is avoided, creating a simultaneous

effect of contrabalance and movement, similar to the effects of van

Doesburg’s earlier described free-flowing stained glass window.

Standing in the Bruynzeel bedroom, one experiences total space,

where each wall and furniture forms a separate composition while

flowing into the adjacent surfaces . The room influenced the new goals

regarding the role of color in Architecture that was growing among

de Stijl painters at the time. This being to use color as the means of

integrating architectural surfaces. But many of the architects felt, quite

naturally, that this compromised the integrity of their designs and were

not ready to allow the original agreements within the Stijl collaborative

work to be disrupted - as what occurred with the Rotterdam housing

plans between van Doesburg and J.J.P. Oud.

One observes, therefore, an increase in the Stijl painters’ desire to

control their collaborative design projects while striving to reach the

synthesis of De Stijl ideals in Architecture. The success of a collaborative

work such as the Bruynzeel room stimulated this desire even more: Van

Doesburgs visions had begun to appear more tangible.

Such developments had paradoxical essence: the closer the Artists

came to reaching de Stijl three-dimensional ideal, the more difficult

it became to gain control from the architect. Not surprisingly, the De

Theo van Doesburg. Overloop van vakantiehuis 'De Vonk', Noordwijkerhout.

34 s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

Stijl architects were at a certain point unwilling to bend, causing the

break-down of further collaborative potential.

Italian historian Sergo Polano describes another problem of the.

He argues that it does not exist, and his case can be summarized as

follows. According to one of the central themes of the Stijl ideology

to reach a higher, utopian society, Polano states that the artists

'insinuate the unfinished in order to evoke the sensation of ambiguous

space'. Examples of this in painting are the lines that appear cut-off or

unfinished in the work of Piet Mondrian or the unconcluded surfaces

that appear to leak out into space in the work of Van Doesburg. The

idea is that the uncertain space, materially located within the defined

lines and planes of the Stijl patterns, extends its surroundings to

'higher' destination: a metaphor of the metropolis extending itself

towards utopian society. Polano states, ‘the de Stijl Artists produced

metaphorical images that foreshadow the dissolution of Art into the

new harmony.' The result is that the painting projects itself into three

dimensional space, expressing a 'new harmony' in its ambiguity.

Such developments had paradoxical essence: the closer the Artists came to reaching de Stijl three-dimensional ideal, the more difficult it became to gain control from the architect.

Considering such principles applied in Architecture, it can be argued

that the unfinished forms create an even higher sensation of ambiguity.

The viewer is surrounded by the elusiveness of his environment, rather

than experiencing the 'secondary' effects of at distance from a painting.

But the fact that the De Stijl emphasizes its ideology by cerating

such undefined space is paradoxical to the function of Architecture

itself. Polano argues that the greater the efforts to achieve the world

proposed by De Stijl Architecture, the more elusive it becomes , and

the more its theoretical concept diverges from possible Architecture.

According to this reasoning, de Stijl Architecture was never, nor could

have been, realized.

This bold argument of Polano that is well supported by the fact

that many of the Stijl design projects were never realized past their

model stage. In 1923, shortly after the end of his quarrels with Oud,

van Doesburg moved to Paris and began to work with the architect

Cornelius van Eesteren. He published a new De Stijl manifesto in 1924,

'Towards a Plastic Architecture', where he stresses that Architecture

regain importance in de Stijl movement. In sixteen points he descirbes

a radicalized version of his original vision, using words like anti-cubic,

anti-symmetrical, anti-gravitational and anti-decorative. The manifesto

described a pioneer form of Architecture. It was also completely

theoretical. Working with van Eesteren, their models strived to suffice

all of the sixteen points in the new manifesto. The models seemingly

received at least some appraisal, as they became the focus a popular

1923 De Stijl Parisexhibition. However, critiques of the exhibition

concluded that the models 'ignored rational functionalism' and

avoided the problems of conventional building processes. None of

the models were realized.

Perhaps it is logical that 'Towards a Plastic Architecture' resulted in

unrealistic models. Van Doesburg had long been working towards

Architecture as ‘the synthesis of all Arts’ while unfailingly insisting

that the determining design element should be assigned to the color

schemes.

None of the architects who contributed in the earlier years to the Stijl,

including as J.J.P. Oud, Jan Wils, and Gerrit Rietveld would concede

to van Doesburg’s 1923 manifesto. At this point they had all taken a

distance from the movement. Van Doesburg’s 1923 manifesto probably

hinderd any potential that was left over for additional collaborative

attempts on the part of these architects.

A pratical problem regarding the architectural designs produced by

van Doesburg was that, due to their radically abstract character, there

was no demand for their realization. The designs expressed a severe

stylistic purity that questioned existing conventions, demanding

extensive adaptation from those who would inhabit them. especially

with larger scale designs, this proved to be too much to ask from a

society that was accustomed to the modern conventions of living.

A good example of this is van Doesburg’s designs for a block of

middle-class housing in Drachten. As usual, he worked out color

schemes on the basis of contrasts and use of primary colors. His

drawings show how he achieves the free-moving planes of color, by

drawing in lines to show how the planes were linked through straight

and curved patterns. Unfortunately, the citizens of Drachten were

appalled by van Doesburg’s plans to transform the quiet little town

into a brightly colored de Stijl environment. The designs were never

taken for realization.

Postcard of the Bauhaus in Weimar with writings by Theo van Doesburg, 12 Sept. 1921. The texts reads: "Before the collapse. [Bauhaus] being bombarded by n-dimensional De Stijl artil-lery." The Hague, Netherlands Institute for Art History.

35s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

J.J.P. Oud abandoned De Stijl because he felt it incompadible with

the unique style he believed suitable for mass housing. When still

in dialogue with van Doesburg he wrote, 'In the modern city we can

be pure only in an isolated building. The facts impose an impure,

(although) necessary solution.' Here he expresses his concern that De

Stijl principals could not be depicted in functional, city Architecture.

What role then, does the famous work of Gerrit Rietveld play in

this debate? Built in 1924, the Rietveld-Schroder house is the most

recognized monument of De Stijl Architecture, considered to be one

of the first few architectural projects that realized certain aspects of

van Doesburg’s exhibited models. Associations with van Doesburg’s

models can be made with the interpenetrating spaces and planar

color schemes in the house. The sliding walls take De Stijl design a step

closer to its ideal by ‘separating and limiting, and bringing to a human

scale a part of unlimited space ’, as stated by Rietveld himself. Rietveld’s

design was admired because it boldy defined the space by means of

interlocking plans and bars in both the Architecture and furniture.

An example of this are the cornerless windows, where he extended

the window frame around the insecting planes of the house so that

when opened, the corner 'disappears' and the sensation of limitless

space occurs. This breaking down of the frame brilliantly exemplifies

the Stijl’s eluding to 'four-dimensional' (unlimited) space.

Does the existence of the Rietveld house contradict Sergio Polano’

argument that De Stijl Architecture does not exist? Polano once wrote

that the house 'seemingly demonstrates' that De Stijl’s 1924 manifesto

could in fact be translated into actual buildings . But the historian

claims that on closer scrutiny, the house is a unique experiment that

justifies Oud’s statement, ‘we can be pure only in an isolated building’.

The house was designed specifically for the Schroder family, who

made use of it for one mere generation. Afterwards, the house became

an object of display and a symbol. In this sense it is not a building,

but a model blown up for experimental purposes, failing to solve

the problem proposed by Oud: De Stijl Architecture is incapable of

surviving in the city. Nonetheless, Polano’s statement about the non-

existence of the Architecture should still be put into question, because

the house was functional for the Schroder family and had successfully

functioned, during their inhabitence, as Architecture.

Van Doesburg had long been working towards Architecture as ‘the synthesis of all Arts’ while unfailingly insisting that the determining design element should be assigned to the color schemes.

A key question that remains, therefore, is whether the Rietveld house

suffices van Doesburg’s definition of ‘the synthesis of all Arts’. In an essay

hisotrian Kenneth Frampton discusses whether the house answers all of

the 16 axioms of an Doesburg’s Towards a New Architecture manifesto.

He observes that the house fulfils the first five: the architecture is

elementary, economic, functional, formless, and unmonumental.

Points nine and ten are also answered in the transformable plan of the

second floor of the house, mostly through the sliding-folding walls.

However, Frampton rightfully suggests that it is less clear whether the

house fulfills the other points such as afrontality, anti-decorative, and

Above: Interior shot inside the Rietveld Huise, Utrecht. The color scheme, furniture, overlapping space, and plasticity of the house represents probably the most succesful de Stijl 3-dimensional (art)work.

Below: A model created by Gerrit Rietveld's in collaboration with De Stijl artist Vilmos Huszàr's color schemes. This model 'Space-Color-Compostion' was created for a 'Juryfree' exhibi-tion in Berlijn in 1923. The project was never realized.

Left : Frontpage of Theo van Doesburg's magazines for a soci-ety of 'new art, science, and culture'.

36 s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

anti-cubic, where van doesburg suggests that the Architecture is meant

to appear to work against the gravitational forces. The house does not

have the floating aspect nor integration of color as an instrument of

spatial displacement that van Doesburg had described. It is important

to note van Doesburg was reticent toward the house, indicating that

it did not satisfy his architectural visions.

Finally, it is essential to note that Rietveld did not seek the contribution

nor the advice from any painter. The employment of color enhances

the structure of the house, carefully constructed with self proposed

‘visually weightless elements ’. Rietveld used color not only in contrast

to Architecture (as van Doesburg attempted while collaborating with

Oud) but extends it, without using dynamic color schemes similar to

those of van Doesburg. This sophisticated integration of color in space,

wholly designed by the architect, exemplifies that the architect was

capable of producing de Stijl coloristic designs.

The success of the house was probably because it was designed single-

handedly. Rietveld knew how to intensively integrate the colors into

the Architecture, in a way that is difficult by means of collaboration.

The house does not provide the proof needed to suggest that a true De

Stijl 'synthesis' of painting and design by could have been achieved.

While elements of van Doesburg’s aesthetic goals were clearly achieved

in collaborative projects such as his stained glass windows in the house

of Jan Wils, tension with architects had always present, and this was

undoubtedly linked to van Doesburg’s demand for control in the design

process. Such tension led to disagreements which eventually caused

the break-down of collaborative effort in De Stijl. Yet, considering that

the Bruynzeel room seems to have achieved the van Doesburg’s three-

dimensional ideal, other such collaborative projects might have been

realized in the earlier years of De Stijl. However, it is vital to understand

that the Bruynzeel room stimulated in many painters the vision and

desire to control space by means of color scheme; the success of the

project thus created a tendency in painters which was not suitable

for collaboration. Parallel to this paradox, the fundamental goals of

De Stijl total Art became even more radicalized with the publication

of van Doesburg’s 1924 Towards a Plastic Architecture manifesto. The

newly described ideals were, one, unacceptable to the architects who

originally contributed to De Stijl, and two, not to be realized beyond

design models he later created.

Given that De Stijl ideals were constantly developing and radicalizing

during the movement’s existence, the eventual break-down in

collaborative work was inevitable. Sergio Polano best describes this in

his argument that Architecture in itself cannot exist in the De Stijl ideal.

While the Rietveld house comes close, it does not suffice Doesburg’s

sixteen points in his second manifesto, as pointed out by Kenneth

Frampton. Furthermore, the success of the house is linked to the fact

that Rietveld was able to personally interpret van Doesburg’s painterly

ideals as he worked alone in design process. Finally, bearing in mind

that van Doesburg’s was the leader and driver of the De Stijl ideal,

his ever-radicalizing aesthetic needs verify that the De Stijl aesthetic

ideal became increasinly intangible, especially through means of a

two-party collaboration.

Bibliography

1. Frampton, Kenneth. The Furniture of Gerrit Rietveld:

Manifestos for a New Revolution. Published on the occasion of the

exhibition De Stijl: 1917-1931, Visions of Utopia, organized by Walker

Art Center. Oxford, 1982

2. Padovan, Richard. Towards Universality; Le Corbusier, Mies

and De Stijl. Routledge, London, 2002.

3. Polano, Sergio. De Stijl Architecture. Published on the

occasion of the exhibition De Stijl: 1917-1931, Visions of Utopia,

organized by Walker Art Center. Oxford, 1982

4. Troy, Nancy. The Abstract Environment of De Stijl. Published

on the occasion of the exhibition De Stijl: 1917-1931, Visions of Utopia,

organized by Walker Art Center. Oxford, 1982

5. Troy, Nancy. The De Stijl Environment. MIT Press,

Massachusetts, 1983.

6. Wieczorek, Marek. Geroge Vantongerloo; The Universe in the

Living Room in the Space of De Stijl. Central Museum Utrecht, 2002.

37s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

Daar stonden ze dan, voor hun nieuwe huis in hartje Amsterdam. Eindelijk gingen ze dan samenwonen. Wat zou er nu beter zijn voor hun relatie dan samen te klussen aan hun nieuwe stekje?

Peter Rosmulder

oh shit…

Na al die jaren bij paps en mams in huis was nu de tijd aangebroken om

op eigen benen te gaan staan. Haar ouders waren niet meer te genieten

sinds ze wakker waren geworden uit hun Spaanse droom. Dat was de

druppel voor haar om hem te vragen om samen te gaan wonen. Voor

hem was het wel lastig geweest om z’n vrije studentenleventje op te

geven. Pas toen hij door haar voor het blok werd gezet gaf hij toe. Zij

had een goedkope woonplek gevonden, ze moesten alleen wel het

appartement zelf op knappen. Dat zou niet zo’n probleem zijn, die

klus zou hen dichter bij elkaar brengen. O ja, dat had ze hem nog niet

verteld, hun appartement was onderwerp van een documentaire over

doe-het-zelvers. Hopelijk vond hij dat niet erg?

Toen ze tussen alle bouwputten door naar hun nieuwe huis liepen

hoorden ze ineens iemand door een megafoon schreeuwen.

O shit!

Wat eens een statig herenhuis was werd nu door een tijdelijke

constructie overeind gehouden. Hun riante bovenwoning had

inderdaad veel lichtinval, het dak was nog niet klaar. Binnen was de

situatie ronduit dramatisch. Het leek wel alsof er zojuist een trein door

het blok was gereden, alles lag overhoop. De douche was nog niet

geïnstalleerd en ook het toilet was nog niet aanwezig. De aannemer

had nog wel een tuinslang opgehangen in een houten kist waar de

nieuwe bewoners zouden kunnen douchen. Dat de bovenburen zó in

de provisorische douche kunnen kijken was dan jammer.

Al snel bleek dat haar twee linkerhanden hem niet echt konden helpen. Ze was eigenlijk alleen maar een blok aan zijn been.

Al snel volgde de eerste kennismaking met de overige bewoners.

Het homo-stel op de 1e verdieping zag er wel schattig uit met hun

roze klushelmpjes. De gestresste yuppen op de 2e hadden hun

eerste knallende ruzie al gehad, iets wat door het gat in de vloer

goed te horen was. Op de begane grond was een gepensioneerd

kunstenaarsechtpaar ingetrokken, dat maar niet van elkaar af kon

blijven. De Man Met De Megafoon liet hen allen weten dat ze een

klusbudget hadden gekregen van een geweldige bank die trouwens

enorm goede hypotheken verkocht. Daarnaast kregen ze kadocheques

van een aantal woonwinkels, die echt hele mooie spulletjes hadden

voor weinig geld. Wat ze ook nog even moesten weten was dat voor

hun deur gewerkt werd aan een nieuwe metrolijn, maar daar zouden

ze weinig last van ondervinden.

Nadat ze die avond als een blok in slaap waren gevallen, werden ze

de volgende ochtend wakker van getimmer naast hun hoofd. De

mannen van de aannemer hadden nu eenmaal geen boodschap aan

hun privacy, zij moesten het dak repareren. Later die dag konden

ze eindelijk zelf beginnen met klussen. Al snel bleek dat haar twee

linkerhanden hem niet echt konden helpen. Ze was eigenlijk alleen

maar een blok aan zijn been. Hun relatie werd dan ook danig op

de proef gesteld. Dit werd nog eens verergerd door die verdomde

documentairemakers die blijkbaar meer geïnteresseerd waren in hun

ruzies dan in hun werk.

Rust werd hen nauwelijks gegund. Toen het dak eindelijk klaar was

werden ze niet langer gewekt door de timmermannen, maar wel

door het lawaai uit de bouwput voor de deur. Daar kwam nog eens

bij dat De Man Met De Megafoon elke twee weken kwam vragen of

ze niet even snel een kamer af wilde maken. Vervolgens kwamen de

andere bewoners langs om hun tijdelijke woon- dan wel slaapkamer

belachelijk te maken. Vooral de Roze-klushelmen-brigade was weinig

subtiel met hun commentaar.

Na een aantal weken waren ze gewend aan het nieuwe leefritme.

Kamer voor kamer werkten ze richting het einde. Hoewel de enige deur

die zij geplaatst had nog steeds klemde was hij toch zeer tevreden over

haar inzet. Zij verweerde zich door te zeggen dat het pand verzakt was

door de metrolijn, waardoor haar deur was gaan klemmen. Vermoeid

door een lange week hard werken gaf hij haar gelijk, ook omdat hij

geen zin had in een nieuwe onnodige ruzie die weer breed uitgemeten

op tv zou komen.

Op de laatste dag voor de oplevering van hun nieuwe liefdesnestje

kwam De Man Met De Megafoon langs om hen mede te delen dat

ze het blok onmiddellijk moesten verlaten. Ze stonden nog maar net

buiten toen achter hen de ruiten uit de sponning knalden. Voor hun

ogen zakte het blok waar ze zoveel tijd in hadden gestoken weg in

de Amsterdamse modder. Ach, zij konden natuurlijk ook niet weten

dat de metrotunnel onder hun huis niet berekend was op het extra

gewicht van de super-size koelkast op de 2e, de nieuwe betonnen

trapconstructie en de smakeloze marmeren badkamer op de 1e.

In ieder geval hoefden ze zich geen zorgen te maken over de kijkcijfers,

hoe meer drama hoe beter.//

38 s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

Bij de inrichting van het tijdelijke gebouw voor de Faculteit Bouwkunde is architectenbureau Kossmann de Jong Exhibition Architects mede verantwoordelijk voor de vloerafwerking van het gebouw. Hiervoor won Kossmann de Jong advies in bij Bolidt.

zoeken naar de juiste vloer

In dit proces werd vooral aandacht geschonken aan de beleving en kwaliteit

van de nieuwe vloer. Daarnaast moest de vloer voldoen aan een bepaalde

gewenste kwaliteit. Hiervoor liet zij Bolidt de totale vloerafwerking in

'de Straat' verzorgen, resulterend in een Bolidtop® 525 vloersysteem.

Het totaalplaatje van uitstraling en kwaliteit is zeer geslaagd.

Bolidt, gespecialiseerd in kunststof (vloer)toepassingen, helpt binnen-

en buitenlandse architecten bij hun zoektocht naar de enige juiste

vloer. In het Bolidroom kunnen architecten zelf vloersamples maken

en hiermee experimenteren. Architecten kunnen hierbij eindeloos

testen uitvoeren voor vloeraspecten als textuur, kleur, vloeibaarheid,

flexibiliteit, diepte en warmte.

Bolidt Kunststoftoepassing B.V.

Postbus 131

3340 AC Hendrik-Ido-Ambacht

Tel. +31 (0)78 684 54 44

Fax. +31 (0)78 684 54 00

www.bolidt.nl

Er zijn al diverse projecten succesvol in de praktijk uitgevoerd die

begonnen met experimenteren in het Bolidroom. Architect Jiwei Li

bezocht Bolidt voor zijn opdracht om de vloer in de barruimte van het

Olympisch Zwembad, de Water Cube, te ontwerpen. Uit de 50 samples

die de Chinese architect meenam is de uiteindelijke gerealiseerde

vloer gekomen. Voor de universiteit Utrecht heeft Bolidt architect Joris

Lüchinger met vloersamples uit het Bolidroom geholpen een specifieke

en unieke groentint tot stand te brengen, welke als vloer werd gelegd in

het Faculteitsgebouw biomedisch cluster. In de beroemde Berlin Staats

Bibliothek moest 20.000 m2 vloer worden vernieuwd. De Duitse architect

prof. H.G. Merz kwam dankzij zijn samples van het Bolidroom uit op een

design dat voldeed aan de eisen van architect en opdrachtgever en met

de Bolidtop® Fifty-Fifty Combi is dit design tot uitvoering gebracht.

39s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

Het RuimteManagementSysteem ondersteunt de wens van veel bedrijven en organisaties om maatschappelijk verantwoord te ondernemen. Door het efficiënter benutten van de bestaande ruimtes zijn investeringen in uitbreidingen vaak niet nodig.

optimale efficiency in gebouwen

HET RUIMTEMANAGEMENT

SYSTEEM

SMART & INVOLVED

OPTIMALE EFFICIENCY IN GEBOUWEN

Wilt u de bezettingsgraad van uw gebouw optimaliseren, kosten en energieverbruik verlagen én gebruikers van het gebouw een actueel overzicht geven van de beschikbare werkplekken of spreekkamers? Dat kan! Met het GTI RuimteManagementSysteem benut u de huidige capaciteit van uw pand beter en slimmer. Het unieke en innovatieve systeem is snel te implementeren en biedt u vanaf de eerste dag vele voordelen. GTI kreeg octrooi voor dit systeem.

GTI heeft het RuimteManagementSysteem ontwikkeld om van onder-buikgevoel naar actuele managementinformatie te gaan. U krijgt objectieve informatie voor uw besluitvorming. Alles wat u wilt weten over het gebruik van het gebouw is binnen handbereik. Snel en efficiënt. De managementinformatie is per periode beschikbaar. Bijvoorbeeld per uur, per dag, per week, per maand. Aan u de keuze!

GTI Building Automation

Hoe werkt het RuimteManagementSysteem?Het RuimteManagementSysteem biedt een realtime overzicht van de bezetting van ruimten. Sensoren detecteren of er iemand in een ruimte aanwezig is. De informatie wordt in een database opgeslagen en overzichtelijk via internetpagina’s gepresenteerd aan gebruikers en beheerders. Eventueel is de informatie ook via aanvullende touchscreens op een centrale plek in het gebouw voor gebruikers beschikbaar.

Energie-efficiënt én kostenverlagendHet RuimteManagementSysteem ondersteunt de wens van veel bedrijven en organisaties om maatschappelijk verantwoord te ondernemen. Door het efficiënter benutten van de bestaande ruimtes zijn investeringenin uitbreidingen vaak niet nodig. Daarnaast zijn diverse installaties actueel en automatisch afgestemd op het daadwerkelijke gebruik van ruimtes, waardoor kosten van het onderhoud afnemen. Een ruimte die niet wordt gebruikt, hoeft niet intensief verlicht, geventileerd of verwarmd te worden. Deze optimalisatie kan een forse besparing van tientallen procenten opleveren. En dat al vanaf de eerste dag dat het systeem in werking is. Het systeem kost hierdoor geen geld, maar levert geld op.

Snelle realisatietijdDe deskundige medewerkers van GTI realiseren dit draadloze systeem binnen korte tijd. Wij garanderen tijdens de realisatie geen verstoring in uw werkzaamheden. In overleg met uw ICT-afdeling zorgen wij dat alle informatie beschikbaar komt via uw bestaande netwerk, zodat de gegenereerde informatie voor iedereen toegankelijk is.

Uitbreiding eenvoudigHet systeem is snel en gemakkelijk uit te breiden met verschillende modules voor bijvoorbeeld reservering, onderhoud, schoonmaak en beveiliging. U bepaalt welke modules u gebruikt en zo betaalt u alleen voor datgene wat u werkelijk nodig heeft. GTI gaat graag met u in gesprek over uw specifieke wensen.GTI Building Automation

GTI NOORDTel +31 (0) 50 502 34 56GTI NOORDWESTTel +31 (0) 75 653 70 00GTI WEST UTILITEITTel +31 (0) 10 258 65 86GTI ZUIDTel +31 (0) 13 529 26 26 info-noord@gti-group.comwww.gti-group.com/ruimtemanagement

Wilt u de bezettingsgraad van uw gebouw optimaliseren, kosten en

energieverbruik verlagen én gebruikers van het gebouw een actueel

overzicht geven van de beschikbare werkplekken of spreekkamers? Dat

kan! Met het GTI RuimteManagementSysteem benut u de huidige

capaciteit van uw pand beter en slimmer. Het unieke en innovatieve

systeem is snel te implementeren en biedt u vanaf de eerste dag vele

voordelen. GTI kreeg octrooi voor dit systeem.

GTI heeft het RuimteManagementSysteem ontwikkeld om van

onderbuikgevoel naar actuele managementinformatie te gaan. U krijgt

objectieve informatie voor uw besluitvorming. Alles wat u wilt weten

over het gebruik van het gebouw is binnen handbereik

Hoe werkt het RuimteManagementSysteem?

Het RuimteManagementSysteem biedt een realtime overzicht van de

bezetting van ruimten. Sensoren detecteren of er iemand in een ruimte

aanwezig is. De informatie wordt in een database opgeslagen en

overzichtelijk via internetpagina’s gepresenteerd aan gebruikers

en beheerders. Eventueel is de informatie ook via aanvullende

touchscreens op een centrale plek in het gebouw voor gebruikers

beschikbaar.

GTI West Utiliteit BV

regio Den Haag

Limpergstraat 6

2288 AD Rijswijk

Tel. +31 (0) 70 395 52 00

www.gti-group.com

HET RUIMTEMANAGEMENT

SYSTEEM

SMART & INVOLVED

OPTIMALE EFFICIENCY IN GEBOUWEN

Wilt u de bezettingsgraad van uw gebouw optimaliseren, kosten en energieverbruik verlagen én gebruikers van het gebouw een actueel overzicht geven van de beschikbare werkplekken of spreekkamers? Dat kan! Met het GTI RuimteManagementSysteem benut u de huidige capaciteit van uw pand beter en slimmer. Het unieke en innovatieve systeem is snel te implementeren en biedt u vanaf de eerste dag vele voordelen. GTI kreeg octrooi voor dit systeem.

GTI heeft het RuimteManagementSysteem ontwikkeld om van onder-buikgevoel naar actuele managementinformatie te gaan. U krijgt objectieve informatie voor uw besluitvorming. Alles wat u wilt weten over het gebruik van het gebouw is binnen handbereik. Snel en efficiënt. De managementinformatie is per periode beschikbaar. Bijvoorbeeld per uur, per dag, per week, per maand. Aan u de keuze!

GTI Building Automation

40 s t y l o s / / d i a l o o g / / a l g e m e e n

This is a recurring page, where you can get inspired, interact and participate. It is acollection of mixed media hints (books, web-pages), that you won't find on your tutor'sliterature list!

Hans Culp

get inspired

ruimte monitor

www.ruimtemonitor.nl

// explore

Need to know how many people are unemployed or don't have a car

in the Netherlands? This website will give you all the data you need.

green building elements

www.greenbuildingelements.com

// improve

Here you can learn about advances in green and renewable building

materials and current projects in sustainable architecture.

technical dictionary

www.tecdic.com

// translate

TecDic is the online Dutch-English dictionary for technical stuff. It

translates both ways.

101 things i learned in architecture school

author: Matthew Frederick

// read

A funny yet informative read about everything from ‘how to draw a

line’ to more complex design matters.

archidex

www.archidex.nl

// duplicate

Feeling uninspired? This complete catalogue of plain off-the-shelve, ready-

to-built residential houses will (hopefully) strenghten your design spirit.

agenda

14-09 / 26-10

18-09 / 02-11

12-09 / 02-11

12-09 / 07-12

02-09 / 02-11

15-10 / 12-11

24-11 / 28-11

08-10

14-09 / 23-11

Experimenta [2] locatie: EXD Amsterdam

40 meter Design-expeditie locatie: ABC Architectuurcentrum, Haarlem

Luxe en decadentie locatie: Architectuur Centrum, Nijmegen

Wotruba locatie: Museum Beelden aan Zee, Scheveningen

Instant Urbanism locatie: Glaspaleis, Heerlen

Expositie Bovenstad locatie: Podium voor Architectuur, Haarlemmermeer

Scandinavië week locatie: faculteit Bouwkunde, Julianalaan

Jaarcongres de Architect locatie: BK-City, Delft

ArchiFeniks - Faculteiten voor Architectuur locatie: Nederlands Paviljoen, Venetië (Italië)

biënnale

www.experimentadesign.nl

tentoonstelling

http://www.theobeunen.com

tentoonstelling

www.beeldenaanzee.nl

tentoonstelling

new.glaspaleis.nl

tentoonstelling

www.podiumarchitectuur.nl

tentoonstelling

www.stylos.nl

congres

www.congres-dearchitect.nl/

biënnale

www.facultiesforarchitecture.org

‘s Werelds grootste biënnale op het gebied van design, hedendaagse cultuur en architectuur, dat voor het eerst Amsterdam aandoet. Onder meer Rem Koolhaas en Alvaro Siza Vieira geven acte de présence tijdens het evenement dat zich focust op het thema Space & Place.

De expositie bestaat uit een mengeling van tekst, beeld, foto’s en ontwerpen. Het is een boeiende reis door de belevingswereld van een Nederlandse ontwerper.

Luxe en decadentie: De zucht naar het schone van Dubai.Vrijdag 12 september om 17.30 uur opent Leo Visser, lid van de raad van bestuur van Royal Haskoning, de expositie.

‘Ik droom van een sculptuur, waarin landschap, architectuur en stad tot een eenheid worden.’ Deze uitspraak is kenmerkend voor het oeuvre van de Oostenrijkse beeldhouwer Fritz Wotruba, die dit najaar onderwerp is van een groots overzicht dat museum Beelden aan Zee in samenwerking met de Wotruba Privatstiftung in Wenen organiseert.

In deze tentoonstelling staat de toepassing van de theorieën van de Internationale Situationisten door hedendaagse kunstenaars en architecten centraal. Over de herdefiniëring van de stad in termen van tijdelijkheid, spontaniteit en speelsheid.

Het Podium voor Architectuur toont zijn eerste tentoonstelling op de nieuwe locatie in Nieuw-Vennep. In de expositie Bovenstad staat het belang van efficiënt ruimtegebruik centraal, zoals het benutten van de bovenkant van bestaande gebouwen. De panelen tonen uiteenlopende experimenten over het benutten van deze gelaagdheid in de stad.

Een week van lezingen en workshops, gecombineerd met een tentoonstelling rondom architectuur in Scandinavië

Het congres Architectuur en kantoren op 8 oktober gaat in op de veranderende kantooropgave. Gevraagd zijn duurzame gebouwen die inspelen op werkprocessen en bijdragen aan stad. Dit genereert een nieuwe opgave. Tot de sprekers behoren Frank Duffy, Jurgen Mayer H, Rudy Uytenhaak en vele anderen. In workshops wordt ingegaan op onderwerpen als innovatie, duurzaamheid, werkomgeving en techniek.

Met de tentoonstelling ‘ArchiFeniks – Faculteiten voor architectuur’ vertegenwoordigt het NAi Nederland op de 11de Internationale Architectuurtentoonstelling – La Biennale di Venezia.

tentoonstelling

www.architectuurcentrumnijmegen.nl

volgende !

Continu Engineering is dé intermediair op de bouwkundige en civieltechnische arbeidsmarkt en bemiddelt en begeleidt jaarlijks honderden bouwkundigen en civieltechnici naar een nieuwe passende baan in het kantoor van Archibald en zijn werkomgeving. Het matchen van vraag en aanbod op de bouwkundige en civieltechnische arbeidsmarkt is onze kernactiviteit. Continu Enginee-ring geniet brede bekendheid in de markt en is in 13 jaar uitgegroeid tot een landelijke organisatie met acht vestigingen.

Traineeship vacaturenummer 100141Bedrijf:Voor het kantoor van Archibald en de bedrijven die de eer hebben om met hem samen te werken zijn wij op zoek naar zeer gemotiveerde, ambitieuze MTS, HTS en TU schoolverlaters. Bij dit kantoor en zijn dwangmatige volgelingen is de organisatie-structuur erop gericht om iedereen op een gedegen wijze zoveel mogelijk eigen verantwoordelijkheid en zelfstandigheid te geven. Aan de individuele ontwikkeling en brainwashing van de medewerker wordt veel aandacht besteed. Archibald is na lang aandringen van Continu (Na een kop koffie was hij al verkocht) bereid te investeren in de bouwkundigen van de toekomst enheeft hiervoor i.s.m. Continu een intensief programma opgesteld. Functie / taken:Een unieke kans en de dankbare eer om als starter een intensief traineeprogramma te doorlopen onder begeleiding van toparchi-tect Archibald. Het is een perfecte combinatie van werkend leren en lerend werken met aangeleerde bijwerkingen. Als het pro-gramma succesvol wordt doorlopen (uiteraard want alles wat Archibald aanraakt is voorbestemd tot een groot succes –maar niet groter dan hemzelf), stroom je door in een functie die bij je past. Denk hierbij aan planvoorbereider, projectleider, projectontwik-kelaar, werkvoorbereider of koffiebereider.

Archibald zoekt:MTS, HTS en TU bouwkundigen (starter of met 1-2 jaar ervaring) vragen wij te reageren op deze uitdaging. Je bent zelfstandig, ondernemend, analytisch en resultaatgericht. Bovenal ben je gemotiveerd, heb je een gezonde ambitie en durf je eigen initiatie-ven te nemen (kortom perfect in de ogen van Archibald).Kort samengevat is Archibald op zoek naar: - Jong talent - MTS, HTS of TU Bouwkunde - Starter of met een aantal jaar werkervaring - Zeer gedreven (maar nog in te tomen zonder zweep) - Ambitieus - Initiatiefrijk - Communicatief sterk (kunnen zwijgen als Archibald spreekt is een pluspunt)

Reageren? Ga naar Archibalds website op www.archmaaik.com onder “Archibalds vacatures”

ARCHIBALDS VACATURESARCHIBALDS VACATURES

neemt u ook schoolverlaters aan?

sollicitatie-ervaringis toch een minimum

vereiste...

je bedoelt mensen zonderervaring die je alles kan

laten doen zoals koffiehalen, de vloer vegen,en mijn auto wassen?

copy

righ

t ma

aik-

2008

-ww

w.a

rchm

aaik

.com