PAlVIATIYAN SA MAGINDANAWN (Readings in Maginda.naon)

A-., Folktale B()ok· in Magindanaon

Byx

Partieipalb.ts of

Maginda.nan writers workshop ·aenuary 10 -·February 8, 1981

Cotabato City ..

Summer Insititue of Linguistics Inc. Translators Publishers

i981

72.3 - lei - 2.16 o 54.20 T - 816015 AG Printed in the Philippines

Atulan na Manga Dalem Nin

Si Sultan Salidatang Encgu Si Dalu Kambal Mag.rib •• ~ ••••• 1 Su Tanegkawm Endu su Wata Mama •••••••••••••••••••••••••• 13 Su Edsuled A Penduda Sa Bulawan Filak••••••••••••••• 16 Pan tuk8ll ••••• o o o •••••••••• o •• • • o •••• o •• o , •• o ••• o • • • • • • 34 Tudtulan Kani Hasan Endu Si Husin •••······•••••••••••• 35 Tudtulan Kuni Salik ·•'•••••••·•••••••••••••·•··••••••• 38 Kabpanunggiyun.g •••••••••••••••• , • • • • •••• • •• , •••• • • • • • • 4 7 Si Agyalakullah •••••••• • ••• • •. • _., • •. • ~ • • ••• • •• •. ','. •. • 51 Nlalagalaga •••••••••••••• ~- •••• ~ •••• , • • • • • • • • • • • • • •. • • • • • 61

Su Duwa A Papanuk ••••••••••••• - ...... . • •••• •:ti•...... . . . . 67 Su Manga Wata Wata Ni Sultan Sa rum o•••••••••••••••••• 78

Kula.un Mu •••••••••••••••• .. ••••00•·•1•••••••••••••••••-·•••• 86 Su Malimu A Mama ••••••••••••••• '"'-~ .... -,.. '• -............. •·. 92 Su Kendi A Bulawan 97

•

•

Paunang Salita Ang isang kat2ngiang masasabi tungkol.sa Pilipinas ay ang pagkakaroon

ni to ng iba Jt ibang pangkat etniko na nag-aangkin ng kani-kanilang wikang katutubo~ Gayon man, ito'y hindi naging balakid sa pag-unlad ng bansa 1 bagkus nagpatibay pa nga sa pagbubuklod at pagkakaisa ng rnga mamamayan tungo sa pagkakaroon ng isang diwang panlahat.

Ang aklat na ito ay isa sa serye ng ganitong uri ng mga babasahing inihalrnnda para ca higit nD ikalilinang ng mga kaalaman, kalrnyahan 1 kasanDyan, pagpapahalaga at pagmamahal sa sariling wika ng mga mag-aaral.

Sinikap na malakipan ang aklat ng mga paksang inaakalang magdudulot ng malaki at makcibululrnng kapakinabangan sa mga gagamit nito. Sa pag­hahancl.a ng mga ito 1y isinaalang-alang ang mga pangkalahatang l.ayunin ng bansao Isinaalang-alang ain ang ~ga pangkasalukuyang panga~gailangan ng mi;a mag-aaral sa pagpa:palawak cit pagpapayaman ng kanilang talasalitaan9 paglinang ng kakayahang gumamit ng wikang gamitin at wastong pagsulat nito. Hay inilakip ding mga pagsasanc:iy no inaakalang makatutulong sa mabisang pag-aarnl ng wika, Matitiyak na ganap no nilang natutuhon at nauunc:iw.:wn ang wika kung i to 1 y buong kut.oilinuhan na nilong natatalakay sa klose at maiuugnDy o nogc:igamit SD tunay na buhc:iy.

Buong pagmamaloking inihahandog ng Ministri ng Eduknsyon at Kultura ang aklat nD ito tcglcy ang matapat no hangarin at mithiing lalo pang rrwpa·caas ang u11i ng edukasyon p.ora sn di marunong bumaso at sumulat sa pomamagitan ng pag-aaral ng kinagisnang wika. At inaasahan din sa goyon cing muc'!aling pngkatuto ng wiknng pambanso.

ONOFRE D. CORPUZ Ministro ng Edukasyon c:t Kultura

-

•

Asalamu Alaykum Su na.talanged a bangsa Magindanawn na masiken basi 500, ooo. Ya

kadakelan na talainged sa Maguindanao, Sultan Kudarat, North Cotabato, South Cotabato endu nakapayapat sa pagilidan sa Zamboanga del Sur endu Davao del Sur.

Ya ludsuwan nu niya ba a manga pamatiyan sa basa Magindanawn na isa a pakalagyvn a nabatun nu Commission for Islamic Affairs, Summer In­stitute of IJinguistics endu Ministry of Education and Culture, Il.egion XII. Ya lun nakalambing a masla na su manga umpungan a mana su Muslim Religious Board for Cotabato, Inc. endu Young Muslim Organization of the Philippines.

Sangat a ba·lapantag su entu ba a nadtimuwan nu manga Magindana\m ka nakaaden silan sa liblu a mabatiya nu kadakel-dakelan. Ya pan a masela na mabaluy a ganatan a kinaimaman tanu kanu kapantag nu basa Magindanawn. Ya ~auli sD entu na di kaganatan su adat-betad sa Magindanaw, Buwayan, Kabuntalan, Biwang atawa Kawanan.

Ugayd na yn bun labi lowon na ya mcinggigin.:nw nu kadakel-dakelan na pamakayn tanu su basa a Magindanawn siya kanu kapamagidtuga otawa kabpelusuda nu itungan tanu a sakamagingeden. Y<J mr.y'.;u na taliman tanu i niya D nopasad nu silan entu a minggalebek.

Sukur ako sa Allahu Ta 1Allah ka nakasampay bun su kahanda nu ginawa ku endu su silan a entu a tinumalabuk knnu pakalagiyan nu Commission for Islamic Affairs makapantag kanu kasulat sa basa Magindanawn.

Sapulu oko salamat koni Hortmut Wiens, Kathleen Bosscher, Eric Fleischman a gonut sa Summer Institute of Linguistics endu si Directer Nunggo Pahm siya sa Ministry of Education end Culture a migkakotaw sa kanu kinauden sa niya ba n galebek •

DATU MICHAEL O. MASTURA Deputy Commissioner for Islamic Affairs EastePp Mindanao

-Assalamu Alayh-um

Niyo ba i kinE.J su 13 t ku a onc:i nu n Ar:lirikanu so lekanu a monga ]usud ku sa tiyon a Mc.ginrlonawn. Ya ku kinasiya .so lekanu na ebpanga­giyan ku su b~sa enggu adat 1 u- kagina su galebek ku na kabpangagi enggu kabpanuntay sn basa. knu kinopagonad ku sa bosn nu no nagayp aku ka adil gayd besen su bnsa a Magindonown. Madakel i monga e-mbalangan a kadtalu nu o molegen tanu ibpogalnt sa bosa narni a Ingglis. Upama, panun i k3alat nu sa 'pedsugkal' sa baso -a Ingglis? Mapokoy a ialat i namba ugayd nb nasisista ha makausal tanu sa limo kabiyos a kadtalu sa Ingglis kn entu pan ka rnalut su so timan a kadtnlu D Magindanown. Enggu modokel bun i rncngc: embcl::ngnn a kndtolu nu so sa timon a kadtolu sa I~gglisc Upomo na makaelat tc.nu sa sa tirnan a kodtalu a Ingglis a 1 carry 1 sa sapulu enggu telu kobiyas a kodtolu a Megindanawn. Ponun i kapedtalu so kulGng i baso nu? Sa antapan ku no kowosa gayd i basa nu,

Encgu dikeno kc~wosn bu i basn nu sa kadtnlu ko kawasa bun sa sindil 1 ·.

bayuk, enc;gu tudtulLlno Bnsi kataw<m bun nu Kadenan i ngnyn i kad,Jkelin n tudtulon a katowrm nu mangn embolangan a lukes a Magindanawn. Pila balnng i mango libelu a maumbal tanu nmoyka isulat tanu su langun a katc11.rnn nilan? Kena bu bosi labi sapulu ngibu a libelu. Ugayd na a den bun kaliduw:m a gino\11n ku arnaykn di paganadan nu mangn-nguda su katowan nu mangc-tuwa na mododag tanu den sulnngun nu niyaba smayka matoy den silan. lunuyka ElE•J:lC.og .sa lekitanu su niya c.i bol"1pantag gayd a sindil, bayuk, enggu tudtulan na pnnun i katun tanu lun ed.saluman? Di tanu rnatun i niyuba e bolopantag knnu adat tc=Jnu amnyka di ti:inu isulat saguna su kctewm nilan,. Ugayd na nmaylw isulot tnnu na di tanu kalipntanan su tidtu n ndat enggu basa a Magindnnown.

• Niya ba i sabap a kinadtimu-timu nami ka mumbal sa libelu sa basa a Magindanawn. Upama ka aden libelu siya kanu basa ta na da makod­talu sa aden kulang sa basa t0 ko mailay nilvn i malemu i kopedsulat sa Magindan~wn. Enggu amayka aden madakel a libelu so bcsa ta na kaliniyan mangagi nu manga taw a di pakabatiya saguna, kagina madakel saguna di malilini matiya sabap sa da kabotiyon so basa a kasobutan nilan. Ugayd no amayka mumbal tanu so parnatiyan•a mapiya na kalili­niyan nilan maganad rnatiyae Amayka makabotiya silan no malernu-lemu i kaFangagi nil~n sa ped a basa. Enggu mak3batiya bun silan so manga libelu a makatutulu sa monga mapiya o ukit sa kapenggalebek, kapa­mantiyali, kapiya na ginawa otawa ped a balapantng a pangagiyan.

ICagina ko maytu, egkapanganganay ku i niya ba a libe·lu i punan bu na madakel pan a ped a manga libelu sa bosa a Magindanawn ka enggu makabatiya su manga Magindanawn so salebu a bosa ka makatutulu sa manga mapiya a ukit a egkapiya pan nu kauyag tanu. Wassalam.

ERIC W. FLEISHMAN Summer Institute of Linguistics

• Si Sultan Salidatang Enggu Si Datu Kambal 11/Iagrib

Napanudtul ni Guiria Ampatuan Siya sa Institute of Cotabato Culture, Notre Dame University

Inisulat 1i Sanuny Amba

A na niya ta mapanudtul na su tudtulan kanu wata nu Sultan

sa Kabulawanan a sila Sultan Salidatang enggu si Datu KEµnbal Magrib. Siya ta dun mambu ka masla· a benal i kapendatu nu bapa

nilan a niya. Su Sultan sa Kabulawanan kun na masla i kapendatu

nin ka endaw tigin i taman a makakineg kanu kadatu nin na dematu lun. Salta mambu na si Sultan Salidatang enggu si Datu Kambal Magrib na manga didU. pa mun.

A na enggu kun mambu su isa a gay na su sultan sa Ka.buJ.awa.na.n na pembitiyala sila.n kanu kaluma nin a si Puteli. Puteli tigin na u manga dala i mata ku na panun den i manggula na ma.nga

wata a nan a manga didu pa mun. Ebpa1naliyungan kun mambu su

Sul tan ba a niya. Enggu kun su kuwan.&1 ngin i niya ti gin Puteli

ka pegkasakit i ulu ku a niyae Taman sa nambuli-buligan nu langun l

,

---~'"''$ --'-"•·-·---.~,.:~,,_~ ..... ""£,,,._

nu mange. taw sa Kabulawa.nan. Niya mambu ma.Q.talu nu Bay antu :p.a amayka E.gin pan manem i It~ggul.a na Sultan sa hbulaWBDSn·

~e. panun den tigin i manggula ku. Amayka kun man si Sabandal a niya na ebpangeni-ng~ni den sa matay den magan su Sulton ea Kabulawan ka endu tigin saki i makasukli endatu siya sa Ka.bulawenan a inged. Pinasabut 'ilon su la.ngun nu manga pagali nilan enggu su langun . nu manga taw sa embala-bala sa dalpa nilan ka egkaysegan bun su

' penggedamen nu Sultan. Kagina tigin ka nangalimud tanu a manga pagali ku na niya ku ebpangenin sa .lekanu na ikalimu nu ,au mange.

wata a nan a duwa ka taw a si Sultan Salidat~g enggu si Datu • Ka.mbal Mf,l.grib. Dala gayd mawget na midtalu su Sultan sa Kabula-

wanan ka, Puteli tigin langun nu a manga suled ku na magetaw aku den sa lekanu ka niya bu taman i kailay nu sa laki.

A na siya ta kun mambu ka minatay den si Sultan sa Kabula­wanan.. Amayka kun si kaluma nin a si Puteli na ebpaguguJ.iyang den ebpamikal. Niya kun mambu. pidtalu ni Sabandal r_a. dili kanu den tigin egkaubagan ebpaguliyang Puteli na minatay den tigin i

tntuna kinauna-una nin bu. Siya ta sa enggu den maypus su gaygayan nu sultan na en tu

3

na ebpnngungu.lipencn ni Sabandal su Bay a niya ka pabayun a pa- •

sageben nin demun. Makalat den sa nanam i nan a egkanggula nu

Bay.

Amaylm kun su duwa ka taw a wa ta a si Sul tun Salida tang enggu

si Datu Kambal Magrib na dili ·kun den mambu silan egkadanggay

sa walay ka lu den mambu silan minangay sa damakayu. Niya

Nilnn galebek sa damakayu na cbpamitik sa manga papanuk.

Dili kun den mambu egkabetay ni Sabandal su Bay a entu

ka urnan .~n beta;yn na sekanin!· i Qgkasald tan. Na u pa:nampaken

nin su Ba~.t~· se):csn:i:n i kasakl. tan, ·mana ebpametayn sekanin.

Salte. mq.mbu na su duwo. kataw na nakatantal den sil~ ks.nu,

kinabpµJ,.], taQ.in. nilan sa daniakayu. Guna su maytu na nakakir+eg

silan O.uwa sa-uni na papo.nuk. Niya mambu i pidtalu nu.po.panuk

a entu na endaw tigin i makakan sa atay ku na I}lasul.~.§1?1, '.11•,... • : '

endaw manem. i lik'l;kalran:·"sa ko.nu tikule:h ku na maalim endu maulama.

Siya ta 1-cup. mambu kn pidsamikalan rtil<m serii.igkem SU papanuk a . 1-;· ''• ,

entu tam9Jl sa nakuwa nilan., A na cndr:.w i kinauma nu duwa ka . '

taw a dat'l;l. ,na binugaw nil'cm su papnnuk • ilan.

Na~~ kun,deri-menem samaya mapita na nuka!tj.neg ~si. Saban-

4

··cf

•

• dal sa ebpaguni a papa11uk a niya:nin egkabales na endaw tigin i

makakan sa atay kuna_masultan enggu madatuna endaw menem i mak'akan Sa. tikulen ku na maalim enggu maulama, Na endavv kun den

.,.. Iii'

man i kinakineg 'i Sabandal lun na linutadan 'in den i papai!uk

•u manga datu a ri.iya, Sinumbali nin kun den su papanuk a entu

ka endu makan i duwa a nan a da1:em 'in ka ma-£ultan ~u den tigin

na madal;u aku pan a maalinf aku pan_,,na- maulama aku pan.

Na siyata kun mambu ka dala pan kana ni Sabandal su s.lllum­

bali :nin a papanuk ka tinuc.ungan !\in bu, Na endaw kun mambu i kinauma. nu duwa ka taw a datu na,. dala nilan kaumay su paranuk . 'ile.n antu, Na~guliyang kun su. :.Sultan Salida tang, Niya pid-

• talu nu.kaka nin a si Datu Kambal Magrib na dili ka den ebpagu .... ; liyang _ka:t-ca ka pagumunen ta bu i a tay nin. A na: endu den mambu_

su kuwana na sinemumbali silan ,sa manuk, Niya kun kinan ni s14tan Salidatq.ng na su atay;:na su tikUJ..en manem i kinan ni Datu Kambal Magrib, Guna nilan kun den i entu makan na nagetaw silan kanu babu

nilan. Babu na pakatulanged ka den mun siya sa inged tanu ka lema­kaw kami pan, Basi tigi Sultan Salidatang babu egkapiya tanu bun

5

sa kauliyanan na gay na embalinganan nami bu seka. S_iya ta kun mambu na linemakaw den su Sul tan Salida tang a

I}aka~ageda sa iman enggu si Datu Kambal Magrib na nakapageda sa ilmu. Niya kun mambu ba a mc:nga datu na sangat i kanganisan nin.

I

Siya ta lrun den menem mambu ka siya den nakabpawang su map.ga datu a niya sa pagingedan a masela a dala kun ta~ nin. Mana den aden pakadtalingguma sa inged a niya, tigi.Datu Kambal Magrib. Guna nilan kun den pagayani n~ nakauma mambu su banue. ku tigi Datu Kambal Magrib na matay i banug a nan.

Pangenin-ngenin Pakangaganen

ka tudtul na minatay su banug. Na endaw kun man i kinapatay nu ba.nug na inebuwan den nu manga datu su tiyan nu banug antu. Na siya ba nalimud su langun nu tulan nu manga taw. Guna su napasad 'ilan den mambu na binubuwan den nu Datu K~mbal Magrib sa kamundala na langun kun nu suwag a entu na rninduduluga. Siya ta kun ka pibpalwnanan menem bu siya ta kun mambu i nan ka su sapi na nakuliyang na su kalabaw menem na nakaengganganga na su langun nu manga taw menem na nakambuwat.

6

Saleta kun mambu na minubug kun si Sultan Salidatang sa

saka kawa i kadakel nin ka inipakan kanu lanGUll nu taw a egkangalimud. Guna kun mapasad mapakar, c;·1 langun nu taw a entu na ebpangegkad den si Sulto.~. ..idatang siya ka.nu

ma.nga ligid a niya nin kun den nabun5:1.:al i bay a niya a

linigken sa agung a pelunusan den. Inidsan kun ni Sultan Salidatang na nginan tigin Puteli ka nakagkwnan ka. Siya ku

den ba nalakay ni bapa temagu ka dala aku matun nu banug. A niya ktm. kiyug nu sultan na niya na ipapangaluma nin kanu

kaka nin bay a niya11 Na niya kun ngala nu inged a inged a entu

na Ihged sa Kapilakan ka mapiya i palas 'in a ingede

Siya ta sa pangaluman den ni Datu Kambal Magribo

Kagina tigin kaka, ka man na igabi na paginged tigin ikan nu tuluganen tigin na kawingen kanu bay sa kapilakan maria tigin

si Puteli Palamata Dundiyungan. Guna kun den su nakawing den sila.n na siyata kun sa sekanin ba i egkaunutan sa kanu kapa­pegka.n kanu madakel a taw. Niya tigi Sultan Salidatang na

kagina kaka ka migkatuwa i ginawa nengka na saki tigin na

7

/ I

• le111a...LaA:<::l.W a.ku pa=. ..,~ya sa ingeu sa i.iinang. Niya galebek nu manga taw siya ba a inged na ebpBgayaw sa manggis a languh nu

manga datu sa embala-embala a dalpa na egkangalimuda Endaw tig 'u Sul tan Sa .. Li:r.ia.ng i makaayaw ka.nu manggis na sekanin tigin i magkaluma nu Puteli sa dala den sunggud nine

Guna su nailay nu sultan sa Linang si Sultan·Salidatang a pakauma taman den, tigin, a.umul a inged ku na dala paJ!lun matingguma a datu a man tigin i kabagel nin a pedsigay i biyas nin. Su kin~lutad nin na k:U.da nin na tinemalus den sekanin a ebpamagambel-amb~l sa musala san kanu atag nu kayu a gindulungan. Langtm nu taw kun na'pedtulik sa lekanine Manggulima tigin na lu ka pan sa sultan a entu a nakabagu ka edtalu ka lun i pidsan pan gu.bal su walay sa inged sa Linang na edtilu pamun sekanfri manik:i GU.n.a su nakauma su sinugu a niya na pidtalu ni Sultan Se.1.idatang i temundug e.ku bu. Tinemundug kun den mambu si Sultan So.lidatang saleta mambu na inagil den nu sultan sa Linang su kulesi a. bulawan. Dinem­pasa,n kun pan sa palamadani su inaya.rtan ni Sultan Sal~~ datang ..

9

Guna k:un su ebpagayaw den silan sa mo.nggis na su kinaayaw

ni Sultan Salidatang na naka-pitu, gay na entu pan ka naulug su manggis sa inged sa Linang. Siyata sa napangaluma nin su puteli a entu. Ugayd mambu na dili pedtidtu su bay kani Sultan Salida­tang ka apiya bibil nu malung na dili maami nu sultan. Nalipunge­tan nu sultan sa Linang su puteli a dili pedtidtu ka ngin tigin i sabap nin puteli. Na niya mambu pidtalu ni puteli na egkagilekan aku sa mama a nan ka apiya kun man su lakiget bun nu lantay na palaguyan ku. Nakatid.tu bun su bo..y a en-tu Ipegkalimu a benal nu sultan sa Linang su bagu a midtampung a duwa. Na namakatelu ulan den silan sa Linang na egkalugud ni Sulten Salidatang a benal si kaka nin enggu si babu nin. Kagina ka maytu na pagetaw ka Putcli kani bapa nengka ka semunud aku pan sa inged ku sa Kapilakan. Miniyug mambu su sultan sa Linang.

Guna su kuwana na migkudc 0 dcn silon duwa a nagubay a mana su senang enggu su ulan-ulan. Nakauma den mambu sila.n sa inge·d

sa Kapilakan nu inaluw mambu nu l'alamata Intan, Masela kun a banal i kapendatu nu Datu Kambal Magrib sa kanu ingod nilan. Guna su kuwana na nagetaw soi Sultan:Salidatang kani kaka nin sa

10

•

•

ku:wan nin si babu nin a pebpogesen a benal ni Sab211dal. Kagi.na mawag a benal i palangay ni Sabandal na iniketan ni Sultan Sali-. datang silan kani kaluma nin ka inibpadtangguyud nin kanu ku:da

nin. Apeg kun mambu na pidtapik ni Sultan Salidatang si babu nin. Guna su egkangalimud den su langun nu manga taw na niya

bu egkatademan ni Sultan Salidatang na su J5;aka nin a si Do.tu ..... Magrib. Siyata sa linemu den sekanin sa ingcd ni kaka nin. Kagiha ka niya ka tigj_n a ali ku na saki pan menem i endalagat • . Ugayd mambu na dili pegkiydg si Puteli Palamat11 Intan. Siyata kun sa lu sekanin mindalagat- sa inged sa Pinggelan Kawasa a natagak nin su kaluma nin. Nagkenu ~ambu i aden pakauma a datu sa inged sa Pinggelan Kawasa. Inipaalaw nu datu nu inged sa inidsan sa endaw sekanin pedtaman. A niya mambu nakasumpat nu Datu Kambal Magrib na endaw tigin i kadtamanan ku: na lu aku den ba. Dala gayd matana-tana na inenggat sekanin nu Sul. t,an Pinggalan Kavmsa sa endalamet silan a niya nin anggan na .~ndaw tigin i makataban na magkaluma nin su wata nu sultan enggu sekanin i madatu siya kanu inged.

11

Siyata sa nakataban si Datu Kambal Magrib ka napangaluma nin su

0bay abpeg kun na pid tapik nin muli -sa inged nin sa

Kapilakan. Guna su nakaurna den silan sa walay ·na nalipunget su. kaluma nin a naun~ tamcm: sa dala nin edsasagipa su namakatima.

Midt~lu mambu su puteli sa Pinggelan: Kawasa sa dili aku trgin egkalipungeti bay ka dili aku den manganakuno. ka endaw den i kiyug nengka sa l[Jd. Saleta mambu na mimbata den su puteli ha

eb~angilay SU Datu Knmbnl sa bidadali a makalimbal kan~ wata a nakadsamaya nin. Aden bidadali a pedtimun-timunni busaw a siya ba mina.ngay si Datu Kambal Magrib. Busaw tigin na ebpangilay aku sa bidadali a mo.kalimbo.l kanu wata nu puteli na miniyug m2,,mbu si busavv ugayd na niya nilUl'.l :n,;:i;pugayunan na iyU.li bun su manga bidadali a pedsembayan.

Pakangagan ka tudtul.ka taman sa taman sa kinagkakasela nu manga wata nilmi enggu namakapangaluma silan t&nan taman

sa namagapu na siya den silan mindadalpa sa inged nu kalukesan nil3ll a mana su inged sa Kabulawana.n. Siya bu ba taman su tudtul kani Sultan Salidatang endu si Datu Kambal Magrib.

12

•

..

Su Tanegkawn endu Su Wata. :Mama Inisulat 'i : Dilawanan Piang

.Aden tanegkavm a kilala gayd kanu dalepa ka apya su

wata na mataw lun. Isa a 0ay na pendadalemet su wata .ijlama

kanu ligid •u paligi. Gu.."la nin mailay su tanegkawn a ebpaka­

andung sa lekanin na +inumesing sa matanug gayd ka apiya su

mawatan sa lekanin na nakakineg 'un. Ipabpagilay nin

kanu tam~gkawn i benal a egkalidu gayd i ginawa nin.

Inidsan sek2..nin •u tanegkawn, enduken ka ebpaguliyang ka

pakat ku a madidu. Niya nin inisembag na, taban,.:;i aku ktunuwa

kanu mapiya a dalemetan ku a pilak. Pendalemetan ku na

naGetas su iket 'in, na naulug kanu kalut.

Nalilini su tane gka\cm ka niya nin nagkahanda na pangi­

layn nin su pilak antu ka u matun nin na di nin d.on inggay

kanu wata. Niya nin pidtalu kanu wata na, malemu bU i nan,

saleta na linuwas 'in su balegkas vin ka mimbaba kanu paligi.

13

,,_ ... ~ ,......, .. --~~

:.._:,.

•

'

•

.. Endaw bu i ~inambaba nin.na minggemen~gemen su wata mama ka nagaga nin magakal su ta!\egkavvn. .Pila ginawa nu tanegkawn nangabu:).. kanu dalemetan na da nin matun sabap sa mimbudtud su wata, taman sa tinegkig sekanin na matcnggaw. Napagitung 'iri i nakilala sckanin nu wata sa tanegkawn enggu natagu sa ginawa nin i pinagakalan. Tinumepad sekanin, ugayd na niya den nakalat sa nanam na guna den sekanin maka­tepad na dala nin den mauma su balegkas 'in enggu su wata :mama. Napagenget sa ginawa ~in i napagakalan.

Kapantag: Entayn i taw a egkahandan nin i Kadsalimbut ··'in kanu ped

na d:i: 'den sa dili na maukit nin bun i madsalimbut bun sekan'in.

15

Su Edsuled a Penduda. sa Bulawan Pl.lak Inisulat 'i Kasan A. Magerna

Aden isa a tudtulan makaatag sa duwa ka taw a edsuled a ' napamataliduwan ni Dipatuwan. Niya ngalan· nu kaka na si Katiri-

mo.n Ulama, na su ali manem na si Katiriman P2ndita. Niya nilan inc si Putri a nakabny~g a mabandes a sembel ganat sa ;:>edepan semnngul sa sebangan. Nabaluwan sekanin ni Rajah Mangawarna a nakasabet lun kc.nu kinabayug nin ke.nu endatu~ nin.

. . Nakabpun i niya a tudtul kanu kinadtimpung ni Putri endu

si Dipatuwan. Su kinapatay ni Rajah Mangawarna na natabun su duwa a wata kuni Putri. Su ~~ka na nakapitu lagun i umul

nin na su ali manem na pat lagun. Niya bu natabun a tamuk ni ama nilan na sa timan a sundang endu sa timan a manuk a kalasa.n. Niya a kalasan a manuk na amay ka pegkuku na niya nin egkabedtu

na,kuku rukku. Entayn i makakan kanu tikulen ku na demuda sa

bulawan na entayn manem i rnakakan kanu atay ku na demuda sa

pilak.

Egkagayp · si Dipatuwan kanu uni nu manuk. Natagu sa gina­

wa nin i umaylra makan nin su manuk na egkawasa sekanin. Sabap

kanu kabpanik;ut nin kanu manga patalilu.wan nin na niya nin

pinagitung na kapitasan nil.an su manuk ka endu nin masumbali.

Sinugu n:i,.11 mangayu lu sa liyu na ine;ed su rnanga wata. Malogen

sa ginaw~ -ni Putri i k:i,.nalakavv l'iu manga wata nin sabap sa

madidu pa;i.J._ siJ,..an endu dili pan makagaga engge.J..eb)k "su mapa.­

sang ug2.yd na di ti:t'.ri: malon si kaluma nin ka.nu kawagib nin

pidsan pa.n dili nin ipegk..::.limµ silan.

Dala matane-tana i kinaganat nu manga. pataliiuwan :n~n na

sinigkem nin su su mc:.nuk o..11Gg a sinumbali· nin ta.man sa

ipabpagilutu nin kani Putri. Ul'iyang den ni Putri ka peb­

:piyampiyanan nil.an SU entu a manttlr ka tademan nu ro.anga wata

kani ama ~ilan. Sabap sa egkapoges si Putri n~ napaga-;~ ..

17

'lup.n nin bun, r:JU manuk pidsan na.tegel.i gins.we. nin. Su kab-­

pagalugan ni Putl'i na. ei Dipatuwan na lu s~lqmin so. dedsatt

podt~ta;yga,• Mana n~n den egka.il~ i ks.dude n~ sa bulawen endi.i . pila.k.

Niya pinggula ni Putri no. na.pnnbrmllmlio.sa.O.E.dl.mmnn m:;urITTkuia:ie. ... ),

inisibay nin magalugan ka entu ba i ipaka.n nin ka.ni Dipatuwan. Su manuk nu manga wata nin na endu malutu na t:i:JmBU nin sa lampay ka inistm,1bak nin ka.nu ma.nga wata,. Pidtalu nin kanilan gay nin ebpaguliyang i pinakaydan ni bapa nilan kanu ma.nuk nilan. Palaguy ~a.nu den tigin sa endaw di kanu matun ni bapa nu ka imatayan kanu nin amayka _katavyan nin i niya. Jagala.ng­alang .pen~Gnn~t su mcnga watn UGnyd nu sab~p ko..nu-gilek nilcn a. nalaguy den silan. Si Putri mambu na mana pembetu s1,llaleb nin sa lat a ginawa nin kanu duwa an.tu a papedtaya.n nin, ugnyd na niya nin tinemu i sekru~in bu i pakapasangcm ni Dipatuwan kumin sa makalalagit pan silan.

Nanget kanu silan a embabatay i dili d~n silan makapa-

l.9

magilaya -t:aman sa taman. Niya bu nakaenggay a tademan nilL kanu duwa a wata na su kampilan ni am.a nilan, satiman a musa1a endu

' pimbad·nin kartila su duwa· timan a sising nin. Entu bu ba i * nakaliyu kanu lutu p.ilan. Mana nin pakapanumag silan gay nin.

ebpanuturna sa gilek nin sa :katukawan ni Dipatuwane Gay tine.~ • ·maligkud nu duwa a wata na. ebpaguliyang silan na maytu bun

mambu si Putri.., Niya kinawna ni Putri sa walay na pinamagayasan nin mama~

galu su sa~iman a manuk, pinananggit nin kani Dipatuwan_na na­kasalidep sekanin lu sa kawlunan. Kinuman mamagayas sekanin salta na pinakuwa nin su dudan. Niya nin bu kinan na su tikule;n endu su atay na minenda sekanin sa minubay kanu dudan. Mimb~ma

taman sa Jbindududa-duda sekanin na dala egkaduda nin. Nakam­buku selwnin ka dala bun egkaduda nin a pilak endu bulawan. Ngin i niya tigin ka dala bun egkaduda ku a mana su pedtalun_

nu rnnnuk? Tinawag nin si Putri ka p:lnangingidsan nin. Jrnib ... paiaw ni Putri. Pinangilay ni Dipatuwan su bumbul nu

20

manuk na ne.ilay nin i mndakel endu em.bidaya i palas nu bumbul. Pinrunadasan nin si Putri y,n enduken kun ka niya nin,den epeg­kalimu su rnsnga wata a di kena pcm sekanin. Do.la den nabpalas ni Putri sa pino.kaydan lun ni Dipatuwan. Enduken i entu tigip.. ~a inienggay nengka kani1Lll1 nc di akU den egkawa:sa. Niya pid­talu ni Pu~ri na kagina dikena man leka ka konu monga wruta gami:t pan kani ama nilun. Kinuwa nin su kuda nin a ·pi tu lepa mo.kaiso.. semayaw ka pangilayn nin su me.nga wata. Niya nin pid­

talu kani f>utri na kagina ka man itagak ku seka ka po..neledan ku silan ka u nnkan nilan i manuk rultu na imatayon ku silan. Nalidu den i ginaw['., ni Putri ka magaws su manga wa:ta nin. Pa.nun. i kaatu na manganawt a wata sa pelakaw pan sa kuda a pitu lepa ~

sayaw ninf Pelak~w den su edsuled $0. magidsan.i magabi atnw ka

malamag sa. k2.pantalon a lupa, kapalcwan ataw ka lemanguy sa ig sa niya nilan bu ipendegka na. lmko.n nilan kanu lutu nilan a paydu a manuk. Apiyr>. pedtundonen bu si Kat.iriman

21

t¥lama-su ali nin na ipelakaw nin sabap sa gilek nilan kani bq.pa nilan. Edsamikal ka tigin manga d'uwan a ali ka rnagaws ta ni bapa na imatayan .ta nin. Si Katiriman Pandita mambu na pidsan makapila magkeli.d-kelid kanu manga watu na makaw bun sabap sa di p.ilan pedtanggungen i gilek nilan kani bapa nilan...

Natuntul ni Dipatuwan i inukitan nu manga wata. Sabap kanu kalangkas nu kuda nin n3. dala kalutuy sa duwa ka emba-111an na egkasande:p.g nin den sil2n. Mana su manga nipet i

kapegkasandeng nin kanilan lu kanu kapantulan a lupa. Mana peb~apadu su kuda nin i Y..apedtalaguy nin.

Nawmc. nila Katiriman Ulama endu su ali nin i pa.law a . mapulu a dcle egkaukitan lun. Edsamug sa lemagay silan embalingan ka mangilay silml sn lnl8Jl na dal~ matun ntlan a makabedtas kanu palaw, Uman nilan kalengiyan si bapa nilan a pakasiken-pakasiken bun n~ mnkalesing manem silanc

Sabap sa aden kakasi nu duwa a wate. na nagupakan su palaw ka endu silon makau.lcit •. Napamagenget i niya nilan ld..nalipus

kanu·no.upakan nu pti.law na midtikup. Niya kinauma ni Dipatuwan knnu palaw na nagayp sekanin. Pe.nun antu tigin i kinaukit u:

ma.ng8: we.ta? Natctgm sa ginawe.. nin i di nin den magaws silari. Dala kauki tan nin a makalipus kariu pale"w.

Isa a gay a pelakaw su edsuled sa kapant~lan na pedtantal sa tulan i kaynw nu seno.ng. Edsimbul i kawaw, kagw.tern endu. kaynw nu senang. Pedtigkelan nu kaka ugayd na su ali.nn dili palro.tigkel. Mirnbuku su ali nin ka pakainum gayd. Pa.nondeng-_ san~eng silan na dala ig a mailay nilan. Di silon man.em maka.-. ,,_

silung ka muvmt8l1 sa kasilung. Adon egkasandeng nilan a kayu na pelapet-le.petan i kawatcm nin ka monga mana su tudung i

kasela na kap~gkasru:id!ing nilan lun. Niya nin pakalimpang kanu ali nin na tigin:, tigkel ku uting k::. apc-.sen ta i rnavvrna i kcyu r1ntu. Aden 211tu n2. parnaw~ nj..n n2. m2.kage'bpa bun sile.n ka egkalubrwan sokap.in. Eg:ko.gutem endu egkawaw bun.

Niya nilan kinawrnu kanu kayu na nalunuk den si Katiriman Pandita na nakatulug. Niya nin bu makatekab kani kaka nin na

23

mangeni sa ig. Su kinasipat nin sa egkapasangan su ali nin na ~ -

-siya ka den tigin uting lea m§:l-n~ilay aku sq ig lu sa bawgan

.antu. Tinagak nin su ali nin a pedtulug_,.ka nangilay sa ig.

Niya kinadegka ni ~atiriman .pandita na nailay nin su unga na

kayu a naulug na pinamagayasan nin keman. Nabakegan sikanin na

tinaling.

Nakatun si Katirirnan so. mag:;tngu a laV'm,a kayu a natangelan

a ig na pi~uyu nin kanu duwa a palad nin. Niya nin kinawma na

pedtulug pan su ali,nin. Adadaw tigin sa ali ku anin a nakatu~

lug sa gutem endu egkawaw na" .gedarn. ka den tigin ka niya-:su

ig .na inlilm. ka. ka makaw ta manem. Nagayp sekanin ka malulem

den_na di pan pakagcdam.~ Pinukaw nin taman sa napitan pan

silan na dala bun makagedam. Ngin i ~anggula tigin a ali·ku

anin a dili den makagedam. Apiya ngin i kagkelidkeJ.id niri

lun na di bun makagedam. Pinaliyan nin pan sa nakatelu

na da btm. Minuliyang sekanin endu su maytu i kasipat nin lun. Natagu sa giJ;1awa nin i minatay su ali nin na

24

matagak den. Itagak ku den seka tigin uting ka ngin i n&nggul.a

nengka anan a dili ka den g0medam. Gay nin paguliyang

ginumanat sekanin ugayd na kambalinganan nin bun su ali nin

ka di nin egkatika pedtagak. Dili nin manem mapananggit ka

dili nin egkagaga. Guna su maytuna tinagak nin si. Katiriman

Pan.di ta. Endu nin mawma su embalakan nu lalan na binembal nin

su mtmala ni ina nin kanu_ gay nin pelakaw na iniulug nin ka

endu.kun dili matadin su ali nin upama ka makatundug bun. Su

musala na lu nakabayug kanu sa timan a lalan a dikena nin

inukitan. Nau.ma na masla a ma.nuk si Katiriman P.andita lu ka.nu

kayu a natagakan lun. Pidsasaligid taman sa pinangukay

nu manuk. Entayn tig nu manuk i wata a niya a nakatulug siya

sa qalepa anin a busaw. Nailay nu manuk i nabakegan su wata nu

unga nu kayu na tinuka nin entu pan ka nakaymaman su wata.

Pinangingidsan nu manuk sckanin gay nin ebpaguliyang. Pana-

25

wagen nin si kaka nin na dala pukasembago En.du su nata.na:t:~·~a a kabpaguliyang nin na pidtalu nu manuk i mawa lu sekanin sa

kayu 8l1tu ka dalepa na busaw i entu na u mawma nin na ken nino Liriemakaw sek8l1in ka panundugen nin si kaka nin gay-

nin ebpaguliyango Nailay nin su telu·tl.man a pali nin na natagu sa ginawe. nin i pidsamikalan besen mamukaw ni kaka nino Guria nin mauma su embalakan nu lala.n na nailay nin su musal~ Siya besen tigin minukit si kaka ka niya s~ rrrusala nin salta na kinuwa nin na minakaw den manem 0

·Si Katiriman Ulama na nakauma sekanin sa isa inged mag sa sedepan" Niya pendatu sa niya a inged na si Sabandal a duwa ka taw i manga ~ata nin a bayo Niya ngal2Il nu kaka na su Putri Agama,.Niyug, su ali manem na si Putri Gunung Lida.ng~ Pegkakalilini su taw ka pegkawingen su kaka. Nali­mud-lirrrud i ma..."'l.ga datu a ganat. sa embala··bala na inged ka

pagayaw sa mm1ggis. Entayn i makaulug k8l1u sising nu bay na niya nin kawing atawa kalunm. Niyc ba i samaya ni Sabandal kanu mc.nga

27

wata nin. Nakapitu gay den i Kabpagayaw sa manggis na di egkaulug su sising.

Si Katiriman Ulama bGnal ka mibpasad a kanakan na di t2.l1.tu a matanus- ka migkasela sa lala.n ugayd na ebpagaleg bun i aden katinggiyan nin. Siya sekanin migkaleben kanu alad a masiken kanu pedsipa ka aden lilini nin ma~ung na di bun man.em semipa. .Aden antu na ipanumag nu manga datu, pabpagawan nilan ka pakasikut u di na endad_amangiyasen nilan midtug sa sipa. Guna masemu sekanin na tinangkis nin kanu ay nin na nakabengel su manggis lu kanu sising. Naulug su sising! Niya kinailay nu pedsisipa i naulug su sising na sinemagGdsel silan sa tulugan ka uman i isa na ebpagangkum sa sekanin i nakaulug lu:n. Pinangilay su sising na dala sa kanilan. Pinakuwa nu datu si Katiriman Ulama na kinawing silan kani Bay sa A..gama Niyug sa dikena nin pidtangga. Su kapedtitiwalay nilan na

egkagayp silan ka uman demuda silan a egkalumay na bulawan. Aden natademan ni Sabandal sabap kanu entu ba.

28

3.u kinasibay sa lalan ni Katiriman Pand.ita na siya sekanin nakabpawang sa dalpa ni Kabayan. Matuwa i niya a babay endu

pelakapeno Senumibay sa dalepa a mawatan sa taw ka d:i:i.. malini semimbul sa taw endu dili mambu angayan a taw ka ipegkagilek endu igkaledsik nilan.

Niya kinatimbabaw ni Katiriman Pandita kan~ bengawan na nagedam ni Kabayan a aden taw na pinamuga~ nin sa tigin Haayyl Ngin i bedung a niya a dili temana? .Dikena aku man tig ni wata bedung apu., Sssh.a! Ngin i manuk a niya ka pebpanikJ D:i,.kena aku

man manuk apu ka taw. aku. Awt tig ni Kabayan na t.alus ka wata. Ampun aku nengka pu ka dala. man kaped ku siya ka nambu bedung endu manuk ku a.nan.

Guna su pinangingidsan ni Kabayan su wata entayn sekanin, endaw,· seka.n:i.n ebpun, endu enWl,w mangay na pidtalu nu wata su benal taman sa nagetaw sa lu egkaleben sekanin. Nalilini su lukes ka aden den kaped nin. Migkalimuwa silan sa mana su embatay. Mawasa mamala den si Kabayan kanu wata a maledsik endu sakiten.

29

Isa a gay aden masasaw a ma:1•} .. medtin,~ kanu tangila nu

wata·. IniidSa. nin kani Kabfiyah i ngi:ntu b8. na pidtalu nin i

aderi wat~ nu dktu st-lii sa bala riu inged. a pedkawingeno Nakapj.~_L', ka -_padiian deh na e hpagaya:,..v bu s3. m3.~ggi s ugayd na pinak~ir.m ....

limu·nin i! di luii m'.\ngay su·wata ka·natimuwan a datu.ganab

sa emba)...abala a endatuwanci Basi tie;in _pamakayd8.:'1. ka nile.n ..

Daj.a katukawi ni Ka1Jayan na inancaya~1 nu w3.ta entu

a; kalilang. Na:-:b.'!1. iii;: i pegkakalini SU -~c,:·a GO. -'cu:ruC9 .. no r.t~.d~kcJ..

i ma:nga 'd.atu a nalimud ga.".1.at pan u::i. IT.2..Yia-t;;an c:. me..:;.".!f.'J .. dC1.lopc .. ~

Nailay :nin si Putri Gunung Iiida!lg a pa:nc.n:.;~\-:::-,nsec~ a" m.3':18. ul.:::..n···

·ulan .i ·1~a:piya nj_n ·a b:.=ty o :f\Talilj_:niyai1 ni::o~ SU b:iy n P.c .. gamtr:1g

sekanin edsipa na dili i·paffi'.-3.mant:i.e:; nu manga datuo Entayn tic;

nilan i wata a niya a maledsik endu s::i.kj ·ccn. a rr.3.J.ini

den mangalurna.. ·Sinemibay sekc..nin lu kanu pisuk kagina ipene~·

gugu.led'Sika nu Jhg,nga tavv.

3,0

,, Gtm.a su naidtugan na p1tu gay na di bun egkaulug su

manggis na minamung den su wata edsipa. A.den antu na edtiti­baban bun semipa nu manga datu su katel nin na egka·sak:itan sekanin ta.man sa ebpa_guliyang sek.anin na pedtatawan nilan. Su mawli den a kinaidtug nu sipa sa lekanin na kinaliyut nin bu kanu ama na ay nin na nasugat su sising. Naulug su sising taman sa nasakem nin. Nailay nu bay lu kanu paliwangan i entu. Namagagawa su manga datu lu kanu hadapan ni Sabandal sa uman i isa na niya kun nakaulug kanu

'·

sising. .Pinaangilay su sising na dala sa kanilan. Dili egkatun su sising ka pidtatanggit nu wata lu sa walay ni Kabayan. Pinamungkalan pan su langun nu taw a nalimud na . dala isa sa kanilan i n~tunan kanu sising nu bay. Guna su pidtamanan mangilay sujatu na inidsan nin su Putri Gunung Lidang. Niya nu bu tigin am.a da kapamlm.gkali na su wata antu a maledsik. Pinapangilay ni Sabandal su wata na dala

lu kanu lama-lama. Aden nakadtalu sa niya bu dala kapa.niki_/+

walay na su walay ni Kabayano Inisugu ni Sabandal i lilcisan pan'. :su walay ni Ka bayan.

Niya kinauma nu wata sa walay na nalipungetan ni Kabaya.n. Di ka man tigin pelidu i ginawa nengka apu. Mibpaygu sekanin na linuwasan ·nin su wata na lnimbaluy s.ekanin a gilang-gumilang a datu ka puJ.ingan bu i datu bun. Nagayp si Ka bayan ka ad en be sen ka baraka t ni Kat'iriman Pandi ta. Pinapagena nin ka a tutu kun na imatayan nu ma.nga datu

ugayd na dili sekanin- egkagilekanc Nakaumi su manga sinugu nu datu na nailay nilan i

aden lu matanus a mama. Pidtalu nilan kani aabandal i aden nakabagu a datu a pegkaleben kani Kabayan. Guna su inidtuma nin·na minangay si Katiriman Pandita lu sa tuluga.n. Uman i isa kanu madakel a taw taman kanu manga datu na ma.kangganganga ka datu bun mambu besen i wata antu. ·Pinang:j.lay su sising na lu sa lekaninc Nakawing silan kanu bay~

Endu SU pedtitiwalay den SU manga wata 'ni Sabandal na tinawag nin su manga mamanugang sa lekanin ka p:inangingidss.~

32

·i

Pinanudtul nf ·katirima:l.. Ulama su nawki. t-uki tan n;in.

Ma;v:t.u bun mambu si Ka~iriman Pandita. Nakagkilalay silan a edsuled. Kagina ka maytu tig ni Sabandal na sekan~ su manga wata nu ali ku a putri a .. nakabayug a-sambel lu sa sebangan.

' l-'' ..

Inangayan nilan si ina nilan. Natimti silan a embabat~y. Si Kabayan na inuyag ni Katiriman Paridi ta.

Migkawasa uman i sakambinabatan sabap sa um.an demuda si Katiriman Ulama endu si Bay sa Agam.a Niyugna bulawan. Uman mambu demuda si Katirimari Pandita endu si Putri Gunung Lidang na pilak.

33

Mibpuliyukan kena taw, .nagingil kena seda.

(nanas). ij malalaguy na migay u temelen na edtindeg.

(Ulamut a. awang) Nga.yn i watu a magig.

(Timus).

Ngayn i iga magumbus. (Te bu)

Nakaiket lu hakaiket siya. (Lalan).

Edtaleg}ceb a kawa, sumangul na kukulan, tumaligkud na utus, e d ta paya na sa tulan.

(Baw.}

Naga.law su nadedagan nalipunget su nakatun. (Tut))

Mamusug na egkasela, limudus na egkanawt. (:Payung):

34.

~udtula.n ka.ni Hasan endu si Rusin Inisulat •L.fud:b.oA&n llendong .endu .em Usop Kesel

5i Hasan endu si Rusin na mangawata.pa.n silan na nakiilala den i matulanged endu mawngangen.

Aden isa a gay a pelalakaw si Hasan endu si Rusin na nasa.­gadan nilan i isa a mama a ebpagibedas a dili egkakurup i kabpa­gibedasin. Guna mailay nu duwa antu a manga wata i dili pakat~dtu i kabpagibedas su entu a mama na sangat a nalidu i ginawa nila.p.. Su uliya.n entu na pinagitung 'ilan i pa.nun i mapiya a uk:it a

•,•-'•'

kapamandu nilan kanu mama antu a dili mamamala a tawa ma.lipunget. Guna su maytu na niya nilan napagayunan na mamagigiling

silan sa dili ebpagayun me.wli na lemu silan kanu mama antu ka

mapa.klikum silan. Guna su pakasikcn den si Hasan endu si Husin lu ka.nu mama na

salta mambu na pendapata silan na nagayp su ma.ma antu taman sa dala makatigkel na naidsan nin sila.n u ngayn i dili nila.n ebpa-

.15

. ·· .... _ "' 1·.~

Y1t'icoi;"t~i~ .- ?:.!)i:'.~.~:i~}:

·,,

: . ~ .

gayunan. Niya ti~ duwa _antu ,na ~i:Li. kami ebpagayun u entayn i

mapiya i kapa~ibe_\_~sin _sa leka4ni duwa. Niya ba i kinasiya nami - ~ ' • .' - .l .

s,~ le~a ka ,e;ndu., kfrrB; nengka ma~. Sa niya uki-t, a k;akum engka _sa _le_kam:i, na ~gi}J~ das kami siya sa a.dapan. n.engka ka endu ne-n€;kk mailay u. entayp i mapiya sa lekam~ i Ka.pagibedasin~~

Guna den mal<:apasad ~gibedas si Hasan endu si Rusin .na . natagu sa .. ginawa.nu mama i sekanin besen i dili mataw magibedas. Iniganat sa entuba a kutika n~ luden ba nakaludsu i kina~kataw

nu mama antu sa kanu kurupan nu kapagibedas sa lu nakanggulalan sa kanu duwa kataw bantu a manga wata.

Ka.nu uliyan nu entu na sangat a nalilini endu midsukul-. -

suku~_ su mama antu ~a _'.3abap kanu katulan~ed endu kawngang~n nu duwa antu manga wata na napa}Ilandu sekanin sa ukit a manl3.llaw.

Siya den ba n~pupus su tudtulan kani Hasan endu si Rusin.

37

Tudtulan kani Salik

Inisula t 'i Usop Ke sal

endu 6~ Tudtogan Pendong

Si Salik na wata na isa a Datu a kawasa mangawasa lu sa. ihged sa Lampetan. Dmva ka taw i wata nin a ma:nga mama, si

Gu.lam endu si Ismail. Niya ngala nu kaluma ni salik na si

Munawara a gilang-gumilang i kaniaan nin a babay.

Gun.a matay su am.a ni Salik na sekanin i nakawalis kanu

ma.nga _tamuk a natagak i ama nin.

Nga ka pan ka nakapilagay i kinapatay ni ama nin na aden

isa a mama a nakauma lu,, kani Salik a ebpangetuk ka maya kun

sa aden natabun a utang i ama ni Salik sa lekanin. Nagayp si

3.alik u panun ni kin~utang i ama nin sa si ama nin i kawasa­

manga.wasa a mama kanu entu a dala;pa. Ugayd na midsasapa su

mama antu. Gun.a su tnaytu na binayadan ni SS.lik su mama antu.

Kanu uliyan nu entu na gun.a makabpapanudtula su manga. taw

kanu entu a pagingedan na pedtundug-tundug i pakawna a ebpa•

38

~getuk kani Salik ~aman sa namiskin a benal sekanin ka. naybped su kakawasari~a natabun ·ni ama riin.

•. -. . .. . .... _

Su isa a magabi na napagitu,ng i Salik i amayka aden pa-riiun makawma a mangetuk na dala den makabayad lun. Na inimbi­t_iyala ni.n si kaluma nin sa raawa silan kanu entu a dalepa • ... ~ ~ ......

Kanu entu bun ba a·magabi na ginemana~ bun silan. Gun.a silan maka.Wma .lu kah~ dedsan na nangilay si Salik sa awang a kapa­gedan nilan. N:iya nin natun a awang na labing endu bi say. Nga ka pan ka guna s.u nakakalud den a· benal silan na nasugat silan ·--na sambei .. a mabandes taman s~_.J:1.akagem su __ pinagedan nilan. Su kinakagem-nilan na namakadtadina silan.

-~-~ Gulam ~a nasabet a pembunsud, si Ismail na niya naka­sabet lun na ebpanabel. Si ina nilcm na niya menem nakasabet lun na isa a padagang a balu a niya nin ngala na si Mahmud •

• qgayd na si Salik na dala nakasabet lun. Niya nin pinggula ~a linumanguy den sa dala idtabin. Guna su kinupay den na natagu sa ginawa nin i luden ba su t~dtab. Mapiya bu ka su

39

Guna su nakatepad den si Sal:lk na entu pan a nagedamin i s~gat a nalugat end~ nagutGman. Nanandeng-sandeng si Salik na

dala mailay nin a manga k?-walayan. Saleta sa aden bukulud a na­ilay nin a m-'lsupeg lu kanu dedsan. Linemu kanu entu a bukulud ugayd na dala bun natu.'Yl nin a makan ni.n. Mapiya bu ka nakatun sekanin sa bulawan a tunaw endu manga palamata.lu kanu kababan

nu bukulud. Mimbaling~n si Salik lu sa kanu dedsan saleta mambu sa ci.den pedsagad a pad~gang a linem~yag. Tinawag 1i S1;1lik su

entu a padagang 15:a pibpasa nin su natun nin a bulawan ebdu pa­

lamata sa pegken, ginis endu ped pan a canga kasangkapan a balapantag sa lekanin.

Siya menem ba nakadsagipun i kinagkawasa endu kinandatu

ni sa:iik sa niya ba a dale1Ja a iningalanan sa inged sa Diya­katra. Nabaluy a oasela pagingedan su ni a ba a dalopa. Langun

nu manga padagang kanu embalabala a manga dalepa na lu den si­

lan e.bpanigkan sa kani _9alik.

Niya ta menem madtalu si Gulam endu si Ismail na sangat

41

a inikalimu ·silan nu manga taw a nakasabet sa kanilan taman

sa pinapanGagi silan hu entu ba a manga taw. Uman i isa sq. ka­

nilan na salakaw i nakapangunguyag lun. Si GulG.m na lu sa isa

inged nakabpawang na maytu bun mambu si Ismail.

Guna su nakapasad dGn sa sapulu endu duwa pangkat si Gu­

lam endu si Ismail saleta mambu sa sukud den silan a manga ka­

nakan na uman i isa sa k'.lrlilan na linemalakaw ka nangilay sa

galbek. Saleta sa nakinegilan i aden isa Datu a kawasa manga­

wasa sa ing'ed sa Diyakatra a pakapangilay sa n1akatabang lun

sa kapedtuganul kanu l;:ako.wasan nin.

Niya pat;anay a r,.akavvna lu kanu tulugan nu Datu na si Gu­

lam. Guna mabpipilatas u Datu na nakilala nin i matuJ.anged endu

kasaligan a-· manguda si Gv.lam·. Kanu entu bun ba a gay na nakalu­

dep bun sa gal bek si GvJ.am.

Naidtugan na pila c;ay na niya manem nakauma na si Ismail, Maytu bun ba i nanggulula nin. Nakanggalbek bun sekanin ka­

nu entu bun ba a gay. K~nu entuba a kuti,ka na dili silan pa­

makagkilalay ka si Salik na migkatuwa bun endu migkasebud.

'

Si Gulam endu si f smail na sukud den mambu a manga mama.

Niya ta menem kat!1balinganan si Munawara a kaluma ni Salik

na migketi sa lidu na gin2,wa nin ka niya natagu sa pamikilan

nin na su manga wata nin endu si kaluma nin na minatay den.

Langun den a mapiya a pangenkenen endu manga pa.gigimuwan na

ibpagenggay sa lekanin ni rnah.m,ud asal na mawa su lidu nu gina­

wa ni Munawara. Ugayd na sagay-sagay na makin ebpangilut i

tademin kanu manga wata nin endu si Kaluma nin. Guna su maytu na niya menem pinggula ni Mahmud na apiya

endaw sekanin ebpawang na papedtatanggunuten nin si Munavvara

taman sa mihumbal sa salanggiyan lu kanu awangin a kagkalebe­

nan ni Munawara. Su isa a gay na nanigkan sa dagangan si Mahmud lu sa

inged sa Diyakatra a pinaunut' in si Munawara. Su kinawma ni­

la.n lu sa Diyakatra na madakc1 a benal i manga patitigkan a

namakadtalabuka. Nawli salangun nalUlanan su awang 'i Mahmud. Sakali napasad lemulan na malulem den a benal na dili den ma­

kalakay muli si Mahmud. Niya napagitung i Mahmud na mapita pan

kanu isa a gay i kauli nin.

43

Gun.a katawi nu Datu i dala makalakay muli si Mahmud na

lu nin pinaiga kanu tuluc;an. Paganay na dili pogkiyug si Mah­

mud ugayd na .:;una madtalu nu Datu i patamengan nin su awang'i

Mahmud kanu duwa ka taw a egkasaligan nin a manga-nguda na :iia­

kapali tiyala bu lawa si Mahmud.

Niya bantu nakatameng na si Gulam endu si Ismail. Dala

nilan katawi i aden taw lu kanu ludop u pidsalen~giyan •

Guna su nalamigan den i magabi saleta mambu sa pedtulatud

den a benal su manga-nguda na niya nilan nasugat a ginawa na

ebpanudtulay silan kanu na~agukit-ukitan nu uman i isa sa ka­

nilan. Niya minuna manudtvl na si Gulam. Guna su nangalukan i

kapanudtul i Gulam na nakawliyang si Ismail ka natagu sa

ginawa nin i entu ba si Kaka nin. Inidsan ni Gu.lam u ngay­na.n ka ebpagu.liyang ka pakat. Niya tig i Ismail na sangat a

penggagawan a ku ka marllbun ba i laki a napaguki t-uki tan.

44

•

Si Munawara mambu a lu kanu ludep u pidsalanggiyan na mana pombetu i lalebin ka egkakinegin i bitiyala nu duwa antu a ma.nga-nguda. Natalanc;cd sa ginawa nin i entu den ba su manga

wata nin a nawgetin den eGkatademan. Nalalamagan na minuliyang

bu si 11/iunawara., Guna su mapita den na malilibuteng pan na lu den si Mah­

mud sa awang. Finan.al usan nin si 11/iunawara na nailay nin i li­

neme bag i mata nin sa kinapaguguliyang•:in. Ihidsan nin na niya

pidtalu ni rJiunawara :na panun i dili ku-kauliyang sa nalalamagan

na saki bu i pi bpulungan :na manga·•nguda antu kagina magabi. Nalipunget a bcnal si Mahmud taman sa nanudtul lu ka.nu

Datu. Inipatawag u Datu su duwa antu a manga-nguda ka sinu­

maiiya nin. Nagayp si Gulam endu si Ismail ka partt.m ma.ya Datu

i kadtapadul •ami sa babay a.ntu sa dala sabut •ami sa aden taw

lu sa ludep a pidsalanggiyan antu.

Guna su maytu na inipatawag menem u Datu su babay antu. Guna silan makapagadapa na nakilala nu Datu i su babay besen

antu na entu ba su lealuma nin na su manga-ngl!da antu na entu ba su manga wata nino

Siye .. den ba napupus su tudtulan kani Salik ka namakagki­

lalay endu namakadtuttmaya den silan a embalabatay.

x x x x x x x x x x

Ig sa kawangkawangan a di egkasugat •a sambcl.

( beteng )

- Pedtitay si Papuwa sa kayu bigkug matidtu. ( kutu )

- Seda-seda sa lagat, seda sa pagili''an a siya i mata nin

sa ikug. ( lagum) Pelakaw· den ebpamikal na egkatagak 'in su ulu nin.

( lawas sa ig )

- Kalanda sa sebangan~a.napenu na inipas.

( kalembug-tmga)

46

•

Kabpanunggiyung Inisulat 'i Guiamel Alim

Su kabpa.nungiyung a galebek na sangat a ebpangangawidan nu manga talainged siya paga.nay. Niya ba su edtalun nila.n a kabpangampi·t kanu manga -t'ampat 'u mE:nga Tu.wan a namamatay den. "=·

Niya kabpangampi t atawa ka kabparumgg.iung nu ~ga taw kanu mangakan.u manga tal!_lpat na ~~yka aden makineg rii~~ atawa mailay nilan a kabalakat nu isa a tampat, sa niya nin ma.ana na ciimayka aden makauma a tiyuba kanu nambetadan nu tampat, k:a maliyus atawa ka di malalagit ~u tampat na e~tu pan ka mambibi tiyala endu maka,bp~panudtulay i kabalakat nu tampat. Apiya upama ka aden taw a semagad ka.nu ubay nu tampat.ka

edsalumputen nin, atawa ka edsasabeJawa.r:i nin su tampat, ka a.den manggula nu taw a dikena mapiya, ka.nu entu ba a gay na kapagadatan den nu taw a endaw i taman a mak~kineg

pan kanu entu a tudtulan, ta.man sa panungg~ungan deri\nu manga taw.

47

•

•

Kanu paganay pan a manga taw na pinakasela nilan gayd i

niya ba a ealebek. Pedtangga-tangga su manga taw ebpagangay siya kanu ma:nga tampat. Ebpananggit silan sa kasag atawa ka

geti na palay a ibpanambulak nilan siya ka.nu manga watu a nama­

kai.m.tul kanu tampat~ endu manga magaleb a kuleta a ibpanambulak

bun. Su ped na ebpananggit silan sa manga pegk:en ka lu

den silan pendales peg4:a.n. Makapasad silan manambulak sa

kasag endu ma:nga magaleb a kuleta na entu pan ka mangeni-ngeni

den silan sa egkapiya bun i katamanan nilan.

Niya sabap a kabpangeni-ngeni nu manga taw kanu manga tampat

na sabap kun sa su Tuan a minatay na mapiya gayd i ula-ula nin

endu map:j_ya gayd 'i amal 'in kanu siya pan sekanin kanu liwawaw

nu dunya, na masupeg sekanin saguna sa Kadenan. Su ped a taw na u di den egkasulut i pakawt kanu manga

tampat na pedsambulo.k den sa magaleb.a kuleta, ka asal kun

da manga baya-baya atawa ka da manga simukct u kapendadala­

kaw nilan • Niya mambu egkanggula nu ibpanambulak nilan a magaleb a

49

ma.nga kuleta na egkatun nu manga wata nu manga miskinan. Su

ma.nga kasag raanem na egkakan nilan amayka di pamakabetad kanu

manga maledsik. Niya nin maana na egk:abaluy a sadeka den nu

taw i entu kanu manga wata a miskinan, ugayd na di gkapayag

ka di egkaukitan su andang a ukit nin.

x x x x x x x x x x x

- Midtubaw si Baninang sa be.latung pimbulawDn. ( palitan )

- Mibpuliyukan na kena taw, nagingel na kona seda. ( nanas )

- Ta:payan na satulan, talegkeben na kawa. ( baw )

50

•

b

..

Si Agyalakullah

Napanudtul ni Ahmad Ampatuan siya sa Institute of Cotabato Culture, Notre Dame University

Inisulat :1 i Morie Gujam Niya su tudtulan kani'Agyalakullah a wata nu sultan sa

Mi sir.

Kanu isa a gay na si Agyala.kullah na linemu sa Misir ka minda_.dalakaw lu kanu pamamulan ni bapa nin. Na kanu kapen­dada.lakaw nin ba antu na nakakineg sekanin sa suwal'a .. ; Niya pidtalu nu suwala na Agyal::ikullah, pitu gay i ganat saguna na

ipakuwa den·nu Allahu Taala kani Malakalmut su ngiyawa nengka. Na minuli si Agyalakullah ka nagilekan endu nalidu i

ginawa nin. Na nailay ni bapa nin i egkalidu i ginawa nin~ na inidann nin u ngin i egk~liduwan na ginawa nin. Na pinanudtul ni Agyalakullah. kani bapa nin su suwala antu a nakineg nin.

Niya bu nadtalu ni bapa nin na langun na taw na mato..y bL].n, ugayd na niya ku kaliniyan na apiya k;1 ma tay na makagkalurna ka muna. Taman sa niya pinggula ni bapa nin a Sultan sa

51

~ ,n ....,,... ......

Misir na sinemugu sekanin kanu manga egkasaligan sa makapangi-lay sa ba bay a mag. ..,.,. ::a.• r: ,,,

Na su mangasinugu antu na nangilay den sa babay lu sa Egypt. Na enday matun nilan a babay, na idsan nilan u miyug

pangaluman? Na niya bu madtalu nu manga babay antu na maya, Di kami miyug mangaluma sa mama a nan a pi tu gay bu iganat saguna na matay den.

Saleta mambu kanu maytu antu, na su sultan sa Misir na ebpamaniungan, na nasandengin si Muhamidin a P.edsagad: na

tinawagin, ka pinaawtin. Na guna makaawt si Muhamidin na pinanudtul nu Sultan lun

i egkanggula nu wata nin a si Agyalakullah. Niya laki tig 'u sultan, na apiya pebpatay na makagkaluma muna. Na pangilayi

ka sa rnagkaluma nin. Na u di nengka katunan na paimatayan ku seka.

• Na minuli si Muhamidin ka nagilekan endu nalidu i ginawa nin ka katawan nin i malegen pangilayn i babay miyug

rnangalurna sa mama a pi tu gay bu na matay den. Na nailay nu

53

wata .nin s laga a iningalan sa Nuran Tihaya i egkalidu a benal i ginnwa ni ar:ia nin, na inidsrmin u ng in i egkaliduwan

na ginawa,nin. Na pinanudtul ni Muhamidin kanu wata nin a laga i langun nu nadtalu nu sultan sa lekanin.

Na niyu nadtalu ni Nuran Tihaya na mapasang ·mambu i entu tigin. Ugayd ama, na u entu bu i egkaliduan

na ginawa nengka, na di ka den ebpelidu i ginawa nengka, ka

saki d~n i ipagkaluma nengka sa wata na Sultan ant~~ iridanun

u pi tu gay bu na mabalu aku dBn, asal 'a di ka paimatayan na sultan 31 tu.

Na napiya gayd i ginawa ni Muhamidin. Na kagina ka maytu i kadtalu nengka puteli tigi 1/luhamidin na panang­

git~n ku seku lu sa tulugan nu sultan sa Misir. Na siya ta sa lu den man silun sa tulugan nu Sultan sa

Mi sir. Na inidsan 'u sultan den s i Muh2..iaidin u naka tun sa

Babay n magkalum.?. nu Agyalaku11ah. 1'Ta niya tigi Muhamidin na Uway, natunan ku den sGka, ka niya kli den pinananggit siya sa leka no. su wata ku a papadtayan' ku a bena1. Na

54

'

•

napiya den i ginawa nu sultan ka magkaluma den su wata nin sa di kena matag bu a babay ka man. san gayd. Na siya ta man sa nakawing silan.

Na niya pinggula nu bay na pinabayu nin sa palay endu pinadtapung nin su manga wata-babay nin, na sekanin na line~ mala sa ikam.

Guna su magabi den na tinawag 1 u Agyalakullah den su kaluma nin a si Nur-m Tihaya. Tigin Siya ka den, puteli. Ludep ka den siya sa eb_pagigan ta'a. Niya bu pidtalu nu bay na

ebpelala aku pan, sakali aku bun lemudep. Siya ta sa da man ludep su bay antu taman sa mapita. Na

kanu nakanem gay na maytu den i galbekin. Uman magabi na pangengga ten nu Agyalakullah lei1.. sa ·kulambu na niya nin bu edtalun na sakali bun ka aden pan galbek ku.

·na kanu ika-pi tu nin gay na niya den pid talu nu Agyala­kullar kanu magabi na Ludep ka den, puteli, ka niya bun ba i ~auli a kapangenggat ku sa 1, ka mapita bu antu na matay aku den, na da den guna .ni .bapa sa laki mapagkaluma •• ,

55

Na da bun magaga su bay ka niya nin bu iniludep sanangagan

na su ulu nin.

Na saleta mambu na mangagan mapita 1 na su :nangawata­babay na nakatimal den mamangilutu. Na guna su mapita den na inipabetad 'u bay den su manga dulang a madakel ka sama di napenu den su maaligay, ka entu ba i pinggula nu bay na migkanduli sa masela.

Na sQleta mambu na nakauma den ba su Malakalmut. Na sinalam nu bay endu inidsan nin u 'ngayn i tangga nin. Niya pidtiJ.lU nu malakalmu.t na sinugu <lku nu All"ahu Taala ka ipapeg­kuwa nin sa laki su ngiyaNa nu kaluma nengka a si Agyalakullah ka nauma den su pa~ad~

Niya pidtalu nu bay na sakali ka bu kuwa su ngiyawa nu kaluma ku,,ka kan ka pan muna su kanduli ku, ka apiya pebpatay na asal 'a nagkariduliyan ku muna.

Na di keman si Malakalmu t ka dal.'1. sa malayka t i pid talu

a kan. Na i te,o;el 'u ·bay bun .. i di nengka tig~n me.kuwa e~·1

ngiyawa

56

.. nu kalwna ku u di neng:k;a k~n su kanduli ku.

Na da man malcuw.a nu Malakalmut kanu entu; ba a kutika;

naka.nibalingan sekanin lu sa harapan nu Allahu Taala; niya

nin _pidtalu na Hu, kadGnan ku, na da ku rnakuwa su ngiyawa

ni ,f\~ralakull~h. ka da ku sekanin malambas sabap kanu manga

dule,ng nu kaluma nin a nakapenu den lu kanu. walay nili:m,

Na niya pidtalu nu Allahu Taala na Embalinean .){a,

Mal~kalmut, ka edtalu ka kani Nuran Tihaya i pat lagun

pan 138-guna i kapakuwa ku kani.t ngiyaW<?- ,nu .Agyalakullah •.

Na r .... nbalinga.n man,e~ si Malakalmut ka pidtalu nin kani

Nurap Tihaya su katigan nu Allahu Taala, Na napi_ya ma.nGm

i gwayva. nu bay,

Na ka nu maytu antu, na da (Sayd mawget na nau,ma manem

su pasad apat lagun. Na maytu bun ba i pinggula nu bay

na mtgkanduli sekanin G~- masela. Na nakauma manem si

Mala~almut, ka kuw2.n nin den ba su ngiyawa ni,

AgyaJ.akullah. Na da nin bun. makuwa ka da nin malambas su

.Agya:j..akuJ.lah sabap kanu kadakel nu dulang endu SU -kanduli

57

a ipapegkan nu bay kanu Malal::almut e

Na nakadsunud manem su ]/Ialakalmut lu kanu kadenan ka

napanudtul 'in manem i entuo Na niya pidtalu nu Allahu Taala na. Kagina-ka maytu na embalingan ka lu ka edtalu ka kanu bay :l.. walu lagun pan i kapakuwa ku kanu ngiyawa nu kaluma nin~ Na mimbalingan manem su Malakalmut ka inilakit 'in kanu bay

su entu a katigan nu Allahu Taala. Na napiya ma.nem i ginawa

nu bay.

Na guna su egkawget den manem su gay na nawma den ma.nem su pasad 'a walu lac;un. Na maytu bun ba i pinggula

nu bay na migkari.duli bun sa masela. Na gvna manem makawma

su M~lakalmut ka kuwa nin den su ngiyawa ni Agyalakullah, 2';la.

di n:in bun makuwa ka niya l-un edtalun nu bay na I\lalakalmut,

ka.n ka pan muna su kanduli ku entu pan na makuwa nengka su

ngiyawa nu kaluma ku.

Na nakadsunud mancm su Malakalmut lu kanu.kad~na.n ka

napanudtul nin manem i da nin bun makuwa su ngiyawa ni

Agyalakullah. Na niya manem pidtalu nu kadenan lun na 58

edta+l,l ka Kanu Nurun '.rihaya i duwa pulu lagun pan . .

saguna i kapakuwa ku kru.1u ngiyawa nu kalwna nin.

Na entu manem i pinggula nu Malakalmut na inilakit 'in

manem kanu bay su katigan nu Allahu Taala, na napiya manem

i ginawa nu bay" I .

Na gvna manem mawma su entu a pasad, na .nakauma man~m . su -~alakalmut ka kuwa nil.1 den su ngiyawa, ni .t,gya,lakullah,

na da nin bun roakl,lwa. Na saleta r.aambu na nakapat-pi,llu lagun den su k~pedti­

walay nu bay enqu Sl,l .Agyalakullah, na .di bun egka.kua nu mala~almut su ngiyawa. nu ii gyalakullah •. Na kagina ka man sa di nf3ngka bun egkakua,. malakalmut, i ngiyawa na .kaluma ku a

nan 1:1ig 1 u bay a niya na saki i ebpasad kanu kadenan • . Mamul,a akus sa kayu a gupas ka amayngka mauyag endu munga na entu pan ba a ilila ku den i ngiyawa na kaluma ku a nan tig 1 u bay a niya.

Na tam.an sa tinalima nu .Allahu Taala man i entu a pasad 1u bay Nuran Tihaya.,

59

Na nga ka pan ka nakapila gay i nakasagad na nakatekaw

den matay su ali nu bay a laga. Na guna ibpelebeng na niya

pidtalu nu bay kanu manga taw na di silan temulug sa dalem •a

pat pulu a gay ka endiyagan nilan SU lebeng. Na nga ka pan

ka kanu magabi nu kinalebeng lun ba antu, na nakatulug tanl:;!Jl

su taw. Na aden naka wna a mama , na kinagkal 'in su le beng,

ka pigkaluma ni:h su minatay. Na nauyae; endu i.,igkagingay

su minatay. Na guna mailay nu Nurun Tihaya na nagkalendem 'in

su papad 'in. Na natagu den sa ginawa nin i entu den ba su

pasad •in; na andang tigin na makuwa nu Malakalmut den su

ngiyawa nu kaluma ku. Na inipapananggit nin den su kaluma nin

lu kanu masegi t lu sa Mi sir. Na migkakanduli endu midsasadeka

den s~lan tanan. Na guna makauma su r;1alakalmut nu da den makabpalaw

su Nurlm Tihaya, na nakuwa den ba su ngiyawa ni .A gyalakullr =-~ 1

na minatay don ba antu0

60

•

..

Malagalaga

Inisulat 'i Adam Abulbashar Bandila

Siya sn isn a bandal a inged a sakup a pendatuwan ni

,p~pa tuwan, na ad en isa a buguwa. tc:. a babay, a niya nin ingala

na si Malagalaga. ~.i._Malagalaga na isa a baguw,;1,ta a br-tbay

a dili pedsalilidan 'i ula-ula nin. Man~µ.d.a. .... pan 'i ginawa nin na bq,ri.-aig den so.. ern.ba:La:.:.bala sabap kanu·,_kaung~'n.gen 'u akal nin a dil'i }l~tun kanu\pe'ifri rrr~ri,usiya. ~\. -

Niy.a p:-igam-p~fg~~y a k'.lgaypan 1 u madakel a taw a ula-ula nin na, anu nu lurn.alakq1' __ sekani,n siya

dlli maliwanag lalan;;~-- ed tal:Um:pa. sa damalebul atawa ff·' mukit mane·m -~a Q,ama-

: .· . "··· ,_,., ' ~ .

kayu a tawa dcimale~en w.:i. '··€ bpayung sekanin.

Niya nin gugudan _]}·&mu en tu a ula-uL1 nin, na niya pc~4ta­l~mpan na su dilj nenika maila;i' u a·d.en makasudang endu ~ly.i\:. ebpayung sa enda~r i aden panga;µdamen ·a maulug ~-~ leka.

Isa a gay na dala makadsabal si Dipatuw_a'fl\~a binatalu nin .• · ..

61

•

•

)

ni taman a katindep a ka-pamikil, atawa ka bala-akal· ni

Malagalaga,

Sinugu ni Dipatuwan si Sabandal lu sa kani Malagalaga I

salta na pinait nin sa Kenti. Edtalu ka tig nin kani Malaga­

laga i ilu.tu nin i papanuk a niya sa sapulu i savrnwan na

siyaw i dili sawawan endu sarnan pan sa ayamen. Matilagad ka tudt 1 nakauma den si Sabandal lu kani Malagalaga na pinanud­tul nin den su sinuguwan sa lekanin. Na niya pidtalu ni Mala­galaga na isa a bantugan ku endu malilini aku sa kandulugatan sa pali tiyaya sa sugu1-'1an 'u pendatu. Dalem ka maytu na dala kasangkapnn ku. Pananggit ka lu kani Dipatuwan i pisang a lagum a niya ka enggu nin kabpandayan sa sapulu i gelaten na siyaw i dili gelaten na saman pan sa lagumen. Guna su naka­sampay d_eh su ka tigan ni Malaga lag a na niy.a nad talu niy Dipa-

tuwan na dili magaga ebpanday i pisang a lagum sa apiya satiman bu a lagum, niya pan basi i madakel pan i embalang­an a pebpandayan lun. Na anu nu maytu tig ni liialagalag na

kuwa ka i Kenti i niya ka dili bun kapakayan ·kanu kahanda

nengka. Bantang den nn mategel si Mnln£alaga, tig ni

:Oipatuwan. Niya manem sinumpat ni :Oipatuwan, na pasiya ka tig·nin

si Mal2galaga ka paiketan ku lun ni bagel 3 niy~ ka diya ku

po.~r..paygu. Guna su no.ko.sampay su en tu a ka tigo.n na niya pid­to.lu ni Malagalago., uwuy, ugayd na una ka dcm ku pn tc.:li k.:t

si Dipatuwan sa pedt&d k.:t entu ba i iket ku su bagel. Na niya manem nc'..dt:1lu ni Dipatuwan mi. dili mapaluli n;.i apiya entayn i katali sa podtBd. Na rtiya siriambut ni Malagalaga no. dili bun

mapnlali taman sa dili pan masulut i ka iket sa bagel niya

tabiya na tinali a pedtad i makaiket lun. 1\fiya manem pinal.t ni Dip2. tuwn.n na s.2 tim.::m na manda.ngan,

na ed t<J.lu ka tig 'i Di pa tuw:J.n k:::mi Mal::i.galaga i pambatan nin

i kambing a niy8.. Tinalima ni ifialagalags. su mandsmgan, na niya

mau;t.i na minangay 8ekanin lu 88. ra:::i.8iken kanu tulugan, kn

mindadaln.guy siya k'.lnu mailay ni Di pa tuwan, rw dala maka tigkel

si Dipntuwc.n ko. nakaids:J. nin u ngin i s-'.lb=tp nin ka pendada.laguy si Malagalagn. Niya pidtalu ni Malagalaga na, niya nin s~bap na pagapo.s 8eka.nin pangilay 83. w::;.liyan ka pemb2.ta si ama

64

..

•

•

•

nin. Panun i kambata na mama: tie: ni Dipatuwan. Na cnu nu may tu na kuwa ka· i L'iandan(!;an an tu ka dili bes en emba ta i .mama.

Niya den kulimpusan na bataluwan kani Malagalaga na i­nenggan ni Dipatuw::in sekanin sa ketep a kulta. salta na pidtalu ni Dipatuwan 'i pamasay aku sa silal, lawn na sagin.g, pulut, niyug, endu timus. Kinuv~a ni Malagalaga su ketep na minangay sekanin lu sa padiyan, na namasa sa s0~kabegkedan na balabed 7

na nait su langun nu suguwan nu pendatu ka su balabed na bi­negked sa silal, pinutus sa lawn, na su pulut a nasimbulan na peti na niyug, endu tinimusan pan.

Nokaudsad si Dipatuwan kanu kinaamad nin sa tidtu-tidtu -i kaungangen na akal ni Mnlagalaga. Salta na pidtalu nin i niya den mapiya na imatayan si Malagalaga ka makabinasa den sa ka-. datu nin. Na pinalangkap nin kanu madakel .a taw su entu- a pamikilart nin na, ~alimud su maginged sa kapedsaksi nilan ka­nu kapagima tay· kani M2..lagalaga. Saguna tig ni Di pa tuvmn na imatayan ka den, na kangka den sa endaw den ni mapiya a pegken • Guna su nauma den su kutika a pagapan nu madakel a taw na niya

65

pidtc.lu ni Dipatuwan na kagino. imatayan ka den na mapakay pan

na.~akapo.gingalap ka sa sa timan a pangeni u dili ebplis no inggay ku s2. leka. Na niya p2..n ko.gayp2.n nu madakel, na dikena

den kalidu i gj_nmva ni Malage.=tlaga ka makin den rhagalaw i palas nin, midtindeg endu mingeman tumangkili sq biwan~ na sumangul sa kawanan salta pidtalu nin i u dikena bu suguwan nu pendatu i mak~pangeni pan mun nn mawgat den i ginawa nin. Kagina tig nin kapeges ~ku sa makapangeni aku sa s~ timan na niya ku bu paydu c. p~:mgen:i.n na diya ku imatayan. N:::i. niya den nadtalu ni Dipntuw~n na kagina dili ka den mag~ga Malagalaga na panga­lum::.m ku dcm sc:kc. t3.man sa a .::kc:-~ den i ii1C.~k,:rnbuy siye. k8.nu penda­tuwan ku. Guna su pegkawingen den silan na niya den pidtalu ni M.:il2.gal2g:J. ngin tu m2.pake.y pan na makapan·geni aku sa sa timan bu. Ke.gina ka knluma ku den sekG, na endi ku pan ka sa timan bu apiy::~ ngibuw'.ln pan na inggn.y ku bun sa leka. Niya pinangeni Nalagal~gn, na mabelag i Dipatuwan su pitu k~ taw a kaluma nin

net bay, na niyn nakambay na si Malngalag2. ...

66

•

•

•

•

Su duwa a papanuk Inisulat 'i Linang B Sirisua~

Aden. duwa a papanuk i-Ragia Sulayman a si Bulumb?,;f-an endu si Baluwbalawan, Isa a gay na inidsan n11 BulUI!lbayan

su Bal~wbalawan u end2w i temun 'in kanu taw i di mata_lll a tawa su taw i ma tumpis. Sa~i tig i Balawbalawan n1:t ya ku temun su taw C; di matcilu. Ya menem tig i Bulumbayan i ya ku

temun su taw a a matumpis. Uman i isa 'kanilan na ya .nin j_ped­tegel su lakanin a egkaliliniyan, Ngin pan kn ya nilan nau­liyahan na midtukaya d~ka nagukag silan,

Angay-angay no. nak,agedam si Ragin Sul.a:yman ka nayngel . .. ;. ...... -'

Tig 'in kanu mama a egkasaligan 'in a si Lagi t hi Lagi"t, en .. tayn i egkasasn.w a nan a da:).w8.ka kn nakagedam aku ebpiya? Midtalu si Lagit sa hi datu nami na sikatutuwanin na

su dUWQ a papanuk 'engka na nagukag. Tig 'in bekali ka su

67

/~~~:-~·

\ r

' ~- '

)~ ~ 1-'i t.· -~~ .

.. ,, !~·~

-.·~::.:;.~ ... ,;--'!loo;. -.r~

•

•

•

Bulumbayan ka pasiya ka sa hadapan ku. Binekalan den nu Lagit

su Bulumbayan. Pinakelang in su bumbul 'in, binelat 'in su pa­pak 'in na binuyang 'in su ikug in ka linemedtu kanu hhdapan u Ragia Sulayman.

Ya tig ..:i:u'· Bulumbayan i hi da.tu ku, ngin i sabap a ki-

• napatawag engka salaki? Tig 'i Ragia Sulayman, Pedtulug aku na nakagedam aku ka sekanu i mnnga papanuk d naka-narak~ giya­

hannam. Ngin tu ka nr:i.gukag kanu? Pidt3.lu nu papahuk i, ya nin sabap na ioriidsan ku si bn.lav..rl?alawan u ngin i t:emun 1 in kanu~ di matnlu ataw a su matumpis.

Panud iJul k'.1 sa laki t.ig i Hagia Sulaym:J.n, u ngin tu ka ya nengka t'emun i .matumpis kanu di mrttalu. Amayka da ma­kadalem s~ kitab na bunun ku seka. Ya nakapayag i Bulumbay~

an i ya ku temu su m3.tumpis sa di matalu kagina endu aku eb­pangintelenen kanu sapak u knyu sa maudtu na Giyam.--:1.~ nanatu­

lurigan ku i mama a tin3.gu sa tanggungan a teneken sa mana te­nek a duriyan, a ebpananggi tGn na ·pa.t a rnalayka t lu sn.

69

.naraka giyah:J.nnam. M'id talu su mu.m . .:i 2 min~~ tay. Ya nin ~ig,

hi manga malo.yka t pids:m aku nu ebpaTI_;J.nggi ten s=J. .nar.'.'1.ka giya­

hannam n2.. .i,p2.ilay nu pan sa12,ki su pid te..lu a surga.

Ya tig ll p8. t a m~1layko. t, i ben:1l mar.i.bu _ipailay ten u

lun muna ka endu nin mapanudtul i piclt::::..lu a sur~.Endu den '

silan ffiS.kCl.UffiQ sa ligid 3. surga, na IDidtalu SU isa Cl. rnalG.ykat.

Tig 'in hi. mu.me. a minat:J.y 9 embuwat ka den ka il'.:!.y ka su sur ...

ga. Uway tig 'u rnama. Sabenal-benal besen i kapiya nasurga

ka da pagidsan kap_iy:·1 na palas 'in sa dunya. Iseg-

iseg aku nu pan ka endu k~ mabpipilatns i dalem a surga.

Bti.ya ka s.a .iniseg ilan rnenem. Inids<l menem u mama,

ngin i kursi a nari a bulawan endu pil~k7 Ngin i katagan nin?

Mid tc:,lu su malayka t. Tig-in namba a manga kursi na

ctmayka makaayan lun su t~-1w na rn.::.nd en ba i ma bpalas nin,

sigay-sumigay den ,.._,_ benql. -Tig 'u mam& kanu rn:am.ga malayka t,

iseg-iseg aku nu pnn kn endu ku mD.bpalas-palas ebpiya-piya

i kursi e. nan a buL1w,.m. Y:1 nad talu nu isu. a m_alcwk3. t kanu

70

•

•

•

manga ped 'in, di tanu iseg ka makateukaw na tumibpu sa ·kursi

a nan na ·di tanu sekanin makuwa. Ngin pan ka mibpalsik su mama kanu kursi a bulawan.

·End aw i kinai1ay nilan nun na nakasegad su pat a malayka t lea tig 'ilan, kalipun~etan tanu nu suwara. Pila ginawa nilan pegkuwa kanu mama na di den egkalkat su pudit 'in. ka dinemeket. Taman sa egkakuyung su surga kanu ka.bpelekat 'u manga malay~at na di bun egkalkat.

Ya nilan bu nadtalu na mangadap ta.nu ·kanu Rasulallah. Endaw i kinauma nilan na ya nilan pidtalu hi pangulu nami,

sakatutuwanin na aden pinananggit nami a mama a tinanggung sa tanggungan a teneken na di nami egkakuwa ka tinumibpu kanu kur-si. Ya nad talu nu Rasul allah hi mm ga malayka t, amayka su ummat ku ka makalusud s~ surga na di den harus a kuwan ka ebpun maytu na aden bun inampun kanu amal 'in.

N'a lu den silan nangadap sa Kadenan. Kinauma rii1an na ya .riilan pidtalli;hi Kadenan nami,;aden ebpananggiten

71

nami sn. naraka a m8.rna na endu su naka.sagad sa surga na tinu- ..

mi bpu kcu:i.u kursi a bul9.N2.n 11a di nami den egkakuwa. Ya pid-talu, nu Suwara, hi manga m:::.i.L.yka. t ~ amayk[l. su umma t kn mak8. ..

lu so. surga nc-i ebpun rw~ytu na ad en bun G.mal in a inampun ku. Kagina k:i maytu na namba i sab2p a ya ku temu~ i

matumpis ko. Q da edtalu su mama na nakab~lug den sa naraka. Sabap kanu entu Cl nakapayag u Bulumba.yan na. nakauli den .kanu pegkalebenan nin.

Midt[').lu su Ro.gia Sulayman sa, hi La.git ya ka menern bekali su papanul~ a B8.lav1balmvcm ka. pasiy'.1 ka sa hadapan ku. Pine ... kalan den nu Lagit su Balawbulawan. Pinakelang 'in su bumbul 'in, bin~lat in su papak 'in, binuyang 'in su ikug 'in ka linemu kcmu hadapan ni Rn.gia Sulayman, ka nangadap den. Inidsan nu ~agia Sulaiman, hi Balawbalwan enduken ka pedtulug aku na nagu~ag kanu kani Balumbayan? Tig u Balawbalv-mn, ya nin

intu nasabapan na inidsan aku nin u ngiq i temun ku kanu di

mn talu a taw.a .su ma tumpis. Ya ku pid talu i ya ku temun su di

matalu. Kaginn kQ di sekanin ayun na midtukaya kami den.

72

•

Kagina ka maytu na gugu<l ka sa laki tig i Ragiya Sulayman i enduken ka ya nengka temun su di matalu. Amayka

da malula.n kanu kitab na bunun ku seka saguna. Midtalu su

Balawubalawa.n hi Kadnan ku ya sabap a ya ku temun su di

IIJ.atalu na endu aku pedta.na ka.nu pulu nu kayu sa rr,awdtu na

Giyamat na natulungan ku i mama a ya nin ngala.n naDarawis. ~ntuba a mama na natadin. Naka sapulu lagun sa damakayu na da den makagemaw sa pagingedan.

Endu nin makineg i midtalu a suwara sa hi mama a

Darawis, pangilay aku ka amayka matun aku nengka na makagemaw ka sa inged a masla. Amayka su kinakineg u mama kanu midtal~ ~a da sa timan a lalag a kayu a da nin makukay. Endu nin ~atun na kupiya besen a sabenal-benal i kapiya na palas 'in. Midtalu su kupiya sa hi mama a nin a Darawis, kagina natun akµ. nengka na makagemaw ka ran sa inged a masla. Ugayd na da ka

~dtumpis.

73

:" ........ ~,..i-,1,.

..;. ;'~ ... '-.. ~· ...... _,_ ., ~~

'· ... ;~~~~~

... ...__ -"=-

•

•

• Siya ka sa nakagemaw den su mama sa inged u Sultan sa

R4rn. Endu den maylay !1U Sultan sa Rum i m<ltna a nin a eb­pelalakaw kanu malinawag a inged sa Rum na ya nin pidtalu,

hi manga raskal ku, kuwa nu pan i mama a nan a ebpel~lakaw

ka pasiya nu sa laki. Pinapanik 'ilan sa tulugan nu Sultan. Daka ya pid­

talu nu Sultan i, pakan nu pan i mama a nin a Darawis. Na

pinakan nilan den su mama. Gay nin pegkan, na tig 'in hi Sultan, sabenal-benal a adil su dalpa nengka ugayd na aden pan kulang kanu inged engka. Tig u Sultan, ngin i mama niya a pedtalun nin i aden pan kulang sa dalpa a niya. Mid­talu menem su Darawis sa t:i.g 1 in, saki na ad en kupiya ku a ped talu-·talu. Tig 'u Sul.tan. Endaw i kupiya nengka a ped­talu-talu? Daka inipaylay nu mama su kupiya a sangat i ka­piya nin. Tig'u Sultan. Mapakay a idsan ku i kupiya a nan? Uway, t.i.g'u Darawis, idsay ka.

75

Inidsan nu Sultan su kupiya, hi kupiya a nin, en­

tayn i minumbal sa leka? Na di pedtalu su kupiya taman sa

nakatelu nin den inidsan, na di bun pedtalu. Na ya tig 1 u Darawis, ~i pedtnlu kagina kena saki i ebpagidsa sa kupiya ku a nan. U so.ki i r:iakaidsa lun no. makadtalu.

Kinuwa nu mama su kupiya ka inidsan nin. Tig 'in,

entayn i r.iinumba1 sa leka? Naka-telu nin inidsan na dili den edtalu. Kagin.a ka maytu na ginebpan den nu manga raskal su

maDc.i, ka pinawik 'ilan. Iniketan nilan ka init 'ilan kanu p4-di('.·,i.u 1-::ayu a bayawa ka pinagutas 'ilan na minatay su Darawis.

Midtalu su Balaw~alawan sa, namba i sabap a kinad­talu .ku sa ya temu su di matalu kanu matumpis. Upama ka da

edtalu i mama entu na di den matekaw matay. Benal tig u !lagic Sulayman na. uda ed talu i mama an tu na

di i:eri.2. sa di mat""Y ugs.yd na di kena lu mo.kadsa~ap. Da ka na­

lcandaya·~de:ya menem su Ba.lawbalawan ka nakapemgimbenal su

Ragia S~ilc:..:.yrlo.no

76

•

•

•

•

Ya mmvli na pinnkauliyanan edtalu nu Ragia Sulayman

i ama,yka su kadtumpis ka makagkapiya na di bun sala, ugayd na

amayka makagkayd na entu ba i malat'endu wagib a edsanggilan.

x x x x x x x x x x l'ebpaguda.yaw su ig sa magiginting a sadtako

Pebpagurug su ragat sa sabnal a saigiso

Su kanaka:.1 sa Tuka na udawagan sa parang a mareges a lu

niyan, o pa.kapangepita ku kuden i babu niyan na maragandang

i kala a sumpc::._t a lalis niyan"

Baden misisirsir su kurang a bentel niyan, ka

tigiy~1 ka rekani~ su. mimbabangkala sa gadl.lngo

Sa layla madna a mimbetu sa milikan na mapebpanambay

niyan su. pundiyung a gurayin endu :mape"bpaniri niyan

a palaw sa padampuna o

77

Eu mang~ watu nu Sultan sa Lum

Inisulat 1 i Diana -Bai Uka

Su SuJ tan sa Lum n<.J. pi tu kataw· i mang::i. vvata nin: nem kataw i mmga mama na sa kntaw i baba,y. Ali sa langun su babay a niya nin ngala na Putli Bunsu. Sangat a ipegkalimu nu Sultan su silan a entu a edsusuled ka langun na egkaliliniyan nilan na egkakuwa nilan.

Isa a gay na minabpet endadalmet su manga wata a mama nu Sultan lu kanu manga kawalayan. Si Putli Bunsu na dala

makaunut ka egkn.lidu a benal ginawa nin. Guna sekanin ma:ilay nu sultan ns. inids<:ln nin.

Nginan Putli ka egkal1du i ginawo. nengka1 U aden egkalili­n5.yan ne:nglrn. n?.. ed talu ka sa laki ka endu nengka makuw·a.

Dala ee;_kri.li l i niyan :ku tig 1 u Pu tli. Ugayd na egkalidu i gin~wa ku ka a~en nadtaginep ku a di ku egkasabutan.

78

•

•

• Nad taginep ku i nasakupu ku su ulan-ulan enggu su s.@nang • Endu makineg nu sultan su entu na niya nin nadtalu na Di

ka ped talu ko.nu manga suled 'englm ka u mama ka bu na seka­den i madatu a masela.

Malulem clen i kinauli nu manga wata nu sult:i.n. Endaw i kinauma nilan na pinanudtulan silan nu panunugun nila.n a nakakineg kanu kinambitiyala nu sultan enggu su putli. Migk~lat i ginawn nilan sa kanu kinakineg 'ilan kanu entu. Naget,J.w silan k?-nU sultan ka lem:J.lakaw kun pan silan lu sa mawatan. Guna su rtakineg 'i Putli nunsu i entu na pembitiyala nin silan.

Da k:J.nu ebpagawa tig 'in. Di nu egkalat su ginawa nu sa pidtagin@p ku a entu ka µpama ka benal a matuman i tudtulan nin na saki na dil,i aku man kemuwa sa kiyug ka babay aku.

Indanun Putli ~i~'u manga suled ·'in. Lemakaw kami bun ka basi niya ba i makagkapiya sa lekitanu.

79

•

..

• Ginemanat den silan. Endu su egkalugat den a benal silan na tinemelen silan siya kanu atag •a kayu a masela. Nagayp

silan ka endaw i egkaulug a unga na K:ayu antu na ebpagetu taman • sa ebpagunga. Endaw i isa sa kanilan na kinemuwa kanu unga n~

tuwal a da pan maulug. Endu su nabagel den silan na linemalakaw den manem silan taman sa nakauma silan sa

paginGedan a maseln. Niya ba su inged ni Datu Ngiyaya.

Endu den mailay nu nem kataw a manga datu su wata ni Datu

Ng:i,,Yaya a pedsip~ na minubay silan. Manga pakat, siya kanu ka edsipa tanu atawa endalemet

tanu sa ngin i katawan nu a daLnetan ka angganan tanu. Da katawan nami a dalmetan tig •u manga datu. Niya nami

bu katawan a dalmetan na amayka idtug 9ami sa pulu i manga unga na tuwal a niya na c;ncl.mv i kaulug 'in sa lupa na metu

taman sa munga. Dala tamuk •ami a ibpaganggan ugayd na niya

den ba manga lawas •a.mi a niya i tamuk 'ami.

81

Amayka sekanu i makatab2.!1 na niyu den ba pagingedan nami a niya i makuwa nu tig vu wata ni De.tu Ngiyaya~

Endu don ba idtug 'u mangn datu su manga tuwal na nagayp

a benal silan ko.. apiya sc.timc:.n kanu manga ontu na dala etuo Naulipen su manga datu. Niya pinanggalbek sa kc.nilan na

kapedtiyakap sa mangn itik. Lu den ba silan pinatulug sa lugenan nu mange itik~ Niya nilan bu egkakan na endaw i

ipedsabud kanu manga itiko ,

Iganat kanu kinalalakmv nu manga suled '.i Putli Bunsu na niya nin bu pinggula na kabpaga.nad sa sipa enggu embale.ng­balangan a manga dalmetan. Isa u gay na midtaginep su putli. Su manga ~u1ed 'in kun na natagu sa bilangguwan a sangat i kadu nin. Eg}calidu kun a benal i' ginawa nilan. Endaw i kinagka­

pi ta nin na napaumbal su. putli sa balegkas 'a mama. Endu su napasad na membalegkas sekanin sa telu lapis na linemakaw den

silan kanu we.te. ni Sabe..ndal., Na tinu.."'1.dug 'ilan ~en su mEmga

suled 'u putli., 82

•

Cl

Nagabiyan silan siya sa lalan na lu silan nakatulug sa atag ' kayu a masela. Guna su pakatulug den su putli na aden nakineg 'in a pembitiyala. Niya besen pembityala a entu

na manga uwak.

Niya nadtalu nu babay a uwak na, Naulipen bun i manga datu

a entu ka dala silan kuwa sa lupa a siya sa atag •a tuwal a

ni;za. Endu su mapita den na nailay den ba nu putli su mange. un~

na tuwal a niya a u egkangc:.ulug sa lupa na ebpagetu taman sa

ebpagunga. Kinemuwa sckanin sa manga tuw~l a entu na inedtug

'in lu sa pulu. Su nangaulug lu kanu atag 'a tuwal na

namahgetu. Su manga naulug lu sa mawatan n~ dala minetu lun.

Natagu sa ginawa nin i benal besen i pidtalu nu uwak.

Kinemuwa sekanin sa manga unga na tuwal enggu lupa lu

kanu: atag •u tuwal a entu.na ginemanat den silan. Endu

silan makaUm.a kanu dalpa ni Datu Ngiyaya na nailay den ba nu

83

putli su manga suled 'in lu sa ludep vu lugenan nu manga itik. Mangagasa den a benal su edsusuled.

Nailay nu wata ni Datu Ngiyaya si Putli Bunsu enggu su wata

ni Saba~dal na inenggat 'in edsipan Midsipa silan na tinabanan su watanu Datu Ngiyaya. Nagayp

a benal sekanin ka taman na umul 'in na entu pan pa a nata­banan. Inunta na u ebpagilayn nin su nakataban na mana palas 'a babay.

Guna su nakapasad silo.n n~ su Putli manem i nangenggat e~dall9;et. Niya nin pidtalu na 1 Niya ta pan mruiem endalmetan na laki a niya a d~lmctc::mo U idtug ku i ungn na tuwal a niya na mctu endnw i kaulug 'in sa lupa" Endaw i katu nin na munga.

Ingod nami den a niya i anggan ku, tiG 'u wata ni Datu Ngiyaya.

Saki na dala tamuk lru, t:ig •u putli ugayd na tambedi ka

bu i lawas ku a niya sa nem kataw a nan a mangu mama su ludep

'a lugenon a nono

84

Sangat a nalilini su wata ni Datu Ngiyaya ka nalalanan nin i kinataba.n nin sa entu bun ba a dalmetan. Endu d~n idtug nu putli su unga na tuwal na minetu tamc::m sa minungao

Nalru.wa nu putli su manga suled 'in na minuli den sila.n lu sa inged 'u Sultan sa Lumo Sabap kanu tabcne ~i Putli Bunsu kanu. manga suled 'in na sek2l'lin den i pinandatu nilan guna su mi~atay su ama nila.n .a sultan~

•

'

85 •

Inisulat ~ i Adara Abulbashar Bandila

Kanu pagam-paganay? lu sa mawatan na dalpa~ na aden

lima kataw a ebpapakat a tana.n den tagiyam kanu manga galbeka.n

nu uma.n isa~ mana su badtug Magalamat~ su badtu~ sa Kalayag,

su Badtug sa Kaseneb, su badtug sa Kabu:J1\;, endu su badtug sa Kagamut,

Isa a gay, nr:i. mindadanuna silan u pam.m i uki t a

kapantiyali 4nilru~.. Niya pidtalu n1J. Pagagalamat na semimbuwcmg

tE\...~U sa lagat ka lu ba tampal i pai:itiyaliyan., N:::vsinambuta.n

ni Palalayag sa a.nu nu maytu ba na s2ki tig nin ni tagiyam sa

Kandalagato Niya maytu na naumbal a 1'::c.,wnutan si Palalayag

kanu entu a lakaw nij_ano

lViangagan ka tudtul ne. magabi den sa malamag na ebpela­

lfag den silai10 Gimeled su sa ulan, na da ka sinumebn:.~g na

86

•

0

entu pan ~a midtalu man.em su Pagagalamat sa niya nin pidtalu

na led kanu sa sinipit, ka siya b2 na adcn nakapagena

·a tamuk a malogen sa ginawa. Niya manem sinambut u Paseseneb

na, enda ~anu malidu ka pantag bu sa kasen2b na saki mate.w lun, ka dc:.la pan embata i makalepenG sa laki. Nn sinemeneb den si Paseseneb sa taman sa do.la nin matental

lu sa didalem na dala gemaw. Na niya nin kine..gemaw na nad­

tapik nin i masla a li1e.ngga a ginala. Na, naaden sa antap

nilan i entu den ba su nakapagena a malegen sa ginawa. Na namagago.v.,r silan sa kabpc.guka sa kanu en.tu a binangga. Na sabap sa ebpagatitcn silan na dala nilan kayngati i malapati besen i dalem nu binangga. Na niya kinauka kanu binangga na linumayug su malapati, na mapiya bu a bagi ka si Pabubusug na

dilabpet ka nalalmy nin i kaamad sa sekanin nc. benal a tagiyam

sa kabusug ka binusug nin su malapati a cbpelayug na siya

bun naulug kanu awang nilan.

88

•

•

Su kapiyfa nu bagi na mana bun su kapiya nu nawlugan nu papa.nuk na su Taligamut· a tagiyr:.m .. su Malapati a napaliyan na laoi-labi a nakc.gayp

u.kuJ. , k2. niya

Ginamutan nin ka mimbaluy·

a gilang-GUJD.ilGng i kanisan nin na Bay;. Sabap kanu kahanda nu minaden na makin nilan nasumpay su dili magkila-kila a bnhagiyan na m<?..kin silan :::mka-~den sa liclu a dili edtaman .. Kagina inipayag nu U.!Ik:--ul i isa kaniJ c..n i manga tindeg a mana dala den makq.lawan lun i kawagib sc. kabpu;J..uwan nu uman i isa

kawalis kanu Bay., Niya gQgudm1 ni Papagalamat na dala salakaw a magkalu.ma

nu niya t2.biya na sekanin, sabap sa u dikena tig nin saki i namikil sa kandalagat na dili tanu makandalagat endu taman sa :.12,dtalu ku pan i endaw tampal. nakabot2-d su pangilayn. Niya manem tinundug u palalayag, na u dikena saki a aden a­wang nin a tagiyam pan sa kar1dalaga t a tawa lmlayag na .ma tadin tanu siya sa kaludan., :Nageda kanu pan kanu Awang ku endu sak;:f. pcw.1 ni na.urnbal c::. kaunutan kanu kinalakaw tanu. Niya mayiu na

89

dili den ebplis :.'la laki i Bay anr:i:..1,. Apa a1ia ~rnnu pan. tig ni

Pasese~1eb lm u __ kena saki i mindali_:isa;yrea r:u.meneb lun na dala

pan embata i makatental se. mamba i kadalem nin,, Niya den

taptu a wagib na dili ruandua-dua na madtvndug l:::u i Bay a nano

Aye! Aye! tig ni PabubusugP bena.l den ba i langun na gugudan

nu a nan ugayd na u dikena ku ..Lbusug su Malapati na mulit

bun sa avv-al 9 ka madadag e bpaluma."11. ni Bay e. :!.1.an ~ niya de:.~.

sugat sa kitab na maumun sa laki i Bay- a n8.!l a tunggalo

Dinemagay si Taligamut 1 salta na pidtaln nin J_ tana kanu 9 imaman

ka~u ka dala man maguket a di maatul bUi.~o Panu.i~ ba i leka tig

nu lim9.ka taw, Na ma:nanaw i kinad talu nin SB. mana kanu bun

manga wata a manga didu, kulang-~kulanG" i manga pamikilan 9

cgkangu~nguda::.1 i ke.nggizinawa nin,., Saki Y.1.a dala pedtampilan

ku niya tabya na endaw i wagib endu banta"l'lgc Saben-sa1Jenal

a maj;)e.yag a tantu i u dikena saki na ba.ngk10.y den i Bay a na.r1p

ka amad i saki bu i minuyag luno K::1.gina sa.ki i nakR.i.; lun

na utangin sa laki su :ngiyawa nin~ niya maytu na maw3.gib endu

90

•

mapatut i su ngiyawa nin buri i bt.tlas nin sa laki. Su namaka bntiyac Kagina ka dala den mapatun~gad kanu lima ka taw·a.niya a ebpamamagagaw na seka.nu bun i mataw sc:. Im

!f~~ M!:!, ka endaw i leka nu.xnaytu bun ba i laki • .. xxxxxx

- Sumisingkat sa layag si muulud sa bawdi. Mananamal ka

·ebpanik na di ·1enganan sa benal ka pebpamasie; ka ebpanug.

--1'1aridu den u mulan ka maridu SU ginanta. Sukar den u

sumenang ka ibpatay nu pinamulao

Matan~ipn su amik ku kawa1ikaw a kara. Maregen a enggagawin ka mapay u bangka rubak sa. rµbak sa Magindana1&..

91

Su Malimu A Mama

Inisulat ' Diana Bai Uka

Si Salik na mama a mapiya den a benal i palangay nin. Aden kaluma n~n na siya silan pegkaleben sa labing a walay a mawatan sa ma.nga taw. Silan ba a niya a tiwalay na miskinan den a benal. Dala tamuk nilan, niya tabiya na su ayam nilan a satiman-timan a manuk a kalasan.

Isa a gay na dala den egkambanggala nu kalwna ni Salik. Saleta mambu na su manuk nila.n na masela den. Endu de~ maum~ su gay na padiyan na mimbuku su babay ka dala den egkambang­gala nin. Sinigkem nin su manuk nilan ka ipapedpadiyan nin kani Salik ka ibpapamasa nin sa malung enggu banggala. Minangay sa padiya.n si Salik na nabpasa nin su manuk. Gagalu na kapendadalakaw nin na nakasagad sekanin sa manga wata a

ebpamanguliyang. Inidsan nin su masela sa kanila.n i sabap a

92

I

•

I i ·, i I ' .\ ! l i \ I \ ' \ . \ J \" \ \ \ ' ~ \ \ i i \ I i

l

' ···.·....;,. -......... ., .....

·-

kabpaguguliyang nu manea ali nin~ Nakatulu su lu ni 51.lik sa

kinakineg nin sa isinumpat nu wata.

Ebpamanguliyang i manga ali ku a niya ka dala kami malcako.n sa naka telu gay den, tig nu wata. Si Ina enggu si Arna na lu sa damakayu ka Gbpangilay sa ubud a makan nami.

Su kinakineg ni Salik s~ entu na mnna nalundus i lawas nin,

Inenggay nin lemengan su kulta a ibpamasa sa balegkas lu kanu manga wataa Minuli si Salik a dala nadtapik nin. Nalipunget a bonal su kaluma nin sa kinakineg nin sa nanggula nu kulta a

ibvamasa sa balegkas. Nangenggat sekanin embelag. Minangay silan lu kc.mi Dipatuwan na nanudtul den su babay. Endu kato.wi

• ni Dipatuwan i sabap a impembelag nu babay na inenggan nin silari sa kulta asal bu na dili silan makambelag.

Endu manem mawma su go.y na padiyan na pinabpadiyan manem

nu kaluma nin si ~aliko Niya manem nasagadan ni Salik siya sa

lalan na lukes a babay a pebpntay na lunus. Inibped ni Salik

94

,

marnamasan su kulta nin sa pegken ka inenggay nin knnu lukes a babay. \

Minuli rno.nern si Salik a dala bun n:::.dte.pik nin a balegkas. Su kinaurna bu ni Salik na dala den nadtalu nin ka nalipunget den rnanern a benal su kaluma nin. Minawa su babay ka

tinagak nin si Salik. Linemekaw den sekanin sa dala den pidtalu a pedtamanc:m nin.

Si Salik rnarnbu a niyn na ginanatan nin bun su walay nilan

ka ~inernakaw don rnarnbu sekanin sa magabi rnalarnae. Di nin katawa.11 u endaw sel~anin pedtnrnan.

Su kar.iu ika-pitu a gay a kabpelalakaw nin na pakainum d~n a benal si Salik. Saleta marnbu na aden naurna nin ~ m.amE. a pendadu. Inidsan nin su mama u mapakay a mangeni sekanin sa ig ka pakainum gayd sekanin. Niya nakasumpat nu mama na dala ig a nadtapik nin ugayd na mspakay bun a kcmuwa seka.nin sa ig.

95

Sinukliyan ni Salik demadu s" mama. Su kapendadu nin na

nakalumpak su sandiga.n sa masela a tud. Nabuwal su tud a ent~.

Endu ebpaeilaya ni Salik su pudit nu tud na niya nin nailay :q.a

bulawan, pilak, enggu ped pan a kakawasan a mimbuwat. Langun

nu entu na inenggay nin ka.nu ma.nga taw sa dalepa an.tu. Niya

nin bu kinuwa na sising. Entu besen a sising na balakat ka

apiya ngin i pa.ngenin lun na makuwa. Linemu den sa ped a inged a dala taw nin si Salik ka lu

ba seka.nin napatindeg sa walay a bulawa.n a ebpun kanu kaba­

lakat nu sising. Gay nin pegkawget na madakel den i taw a

ebpaguli sa lekanin sabap kanu kapiya na palangay nin taman sa mimbaluy den sekanin a masla a datu. Guna su nawget-uget den na nakadtuna den si Salik en,';gu si lcaluma nin na lu den

ba sila.n migkaleben sa walay a entu a bulawan.

96

Su Ke:i. .di a Bulawan Inisulat 'i Diana Bai Uka

) Su Sultan sa Sebangan na aden wata nin a nakalengan sa pi tu a manis.;i. Madakel i pegkiyug lun ebpangaluma ugayd na dili sekanin pakagkaluma. ~ Niya tabiya a magkaluma nin na makuwa nin pan muna su kendi a bulawan lu sa ebpagingedan ni Bus awn.

4 Aden isa a wata a mama na datu a niya nin ngala na Ragiya Bagaram a sangat a egkaliliniyan 'in su wata nu Sultan sa Sebangan.r Isa a gay na aden pidtalu nin kanu suled 'in a

babay. ~ Sagun.a na lemakaw aku pan ka kuwan ku su kendi -a bulawan

lu sa ebpagingedan ni Busawn tig 'in. 1 Niya tig 'u suled nin a babay a si Putli Sarabanuns na

Ingat ka Kaka, ka madakel den i manga mama a tinemukaw kemuwa sa kanu kendi a bulawan na dala makauli.

97

-~·"-. ..... _ ...

... -~

.,,,.,.t. ~ ... ~ . .,..~·~·

": .. ~-

-~

~~

•

,.,,,.... .... /

._.-... ..

. ... _...:... __

~ Niy'a nin sinumpat n~ Indanun, Putli ka langun na

enggulan na tukawap.. '} Ugayd na t~gi wan kll~ sa lana enggu. ig i butul a niJR kEtit' u edsimbul na tanda a nasukalan aku.

to Guna den makauma si Ragiya Baga+am lu sa. ubay ila pegkale!"' benan ni Busawn na midtalu su nuli a mimbumbul sa bulawan a pedtameng kanu kendi a bulawan.

fl Tse, tse, tig 'u papanuk. /~Mana su masandag gayd a wata na datu si Ragiya Bagaram a nan. ;3Na egkahandan nin pegkuwa su 1rnndi a bulawan.

lt+Guna su nakaubay den a benal sekanin na niya pidtalu nu nuli sa lekanin na: Di nengka egkailay i madakel a nan a manga tulan'?l(Ll:lllgun na ,namba na manga mama a minatay sabap sa lil~ni nilan kanu wata nu Sultan sa Sebangan.

l~Nasakit i ginawa ni Ragiya Bagaram na kinagkag 'in su nuli.17Su entu baa ulaula na kinalipunget 'u nuli na naka~ lebpad temekaw su datu./&Su kuda nin na minatay.

99

/~ Entu a entu na nailay ni Putli Sarabanun i midsimbul den ba su lana enggu su ig lu kanu butul. ?uNiya nadtalu na ginawa nin na nasukalan den ba si Kaka nin.J/Mimbalegkas sekanin enggu midsayap sa mawlad entu pan 'a migkuda ka

tinundug 'in su kaka nin. ·.?-1-Mawatan pan sekanin na midtalu den su nuli sa tse, tse,

si Putli, masandag a babay; pegkiyug basi pakatundug :pebpatay.

~~Guna su nakaubay den su putli na niya nin ma.nem pidtalu na: Di nengka egkailay i suled nengka a nan, a minatay sabap sa iilini nin kanu wata nu Sultan sa Sebangan?

)'4Dili bun pedtalu si Putli Sarabanun ugayd na su nuli na makin bun ebpagubay sa lekanin.~{Langun na malat na pidtalu­talu nu nuli asal a egkasakit i ginawa nu putli na dili bun

se,~in pedtalu,'.rYPidsayab-sayab sekanin nu nuli.nEndu su nalugat den na midtimpawa su nuli lu kanu sayap 'in na nailay nu putli su singkil 'in enggu iket 'in a bulawan a nakatayung,

100

• 1'sinakem nu putli su iket na endu nin kakapeti na inilibed 'in

taman sa nakasangkup su nulie

~Sugati aku den Putli, tig 'u nuli, ka matay aku den.

-:>pMakuwa nengka den su kendi a bulawan. '2:J Kabudtud nengka, tig 'i Putli Sarabanun. 9-Bertal a enggay ku sa leka su kendi a bulawan. ;~Bubuwan ku

pan sa kamundala su kaka :c.engka a minatay ka endu egkauyag

ugayd na da ka pedtalu ka makineg ka ni Busaw a nan a

pedtulug na imatayan ka nin. ~~Binukawanan nu p~~li su nuli na inenggay den nu nuli sa

lekanin su kendi a bulawan.~(Binubuwa.n 'in pan sa kamundala su lawas 'i Ragiya Bagaram enggu su ma.n&'a tulan .. ~~Nauyag si Ragiya Bagaram na su manga tulan na midsusumpat taman sa mimbibiyag su manga mamao

~1Su maytu a entu na rninuli den si Ragiya Bagaram enggu. si

Pµtli Sarabanun. ~<SSu manga mama na minunut sa kanilan. ~ Inenggay

nu putli su kendi a bulawan kani kaka ~in na midsukul-sukul

101

si Ragiya Bagaram ka mapangaluma nin den ba su manisan a bay a wata nu Sultan sa Sebangan.

xxxxxxxxxx

- Langit sa pulu, la.ngit sa baba, ig sa luk. ( Agit)

- Pendedeledtu su pipis, pamukakang su ina. ( Sinapang enggu ~sad )

~ Ebpagaya.n si malanu pegken nin su lawas nin. ( Lansuk )

- Makin inimatayan labi mimbalunrul. ( Lansuk )

102