PALAESTRA - culturaclasica.com · 2020. 4. 30. · PALAESTRA LATINA LITTERARUM LATINARUM COMMENTARII Ann.XXV (fasc IV) — N. 152 M. Decembri A. MCMLV VIR SANCTUS De «viro sancto»

PALAESTRAL A T I N A

A N N . X X V (Fase. IV) - N . 152

M. - D EC EM B RI A. M C M L V

www.culturaclasica.com

PALAESTRA LATINAT rim estres litte ra ru m L atinarum com m entarii

BARCINONE edendi

P r e t i u m m i t t a t u r o p o r t e t a d A D M I N I S T R A T O R E M : L a u r i a , 5 , A p a r t a d o 1 0 4 2 * B A R C E L O N A

S c r i p t a a d M o d e r a t o r e m : C o o d e , 2 - B A R B A S T R O ( H u e s c a )

Editur O rd in a r i i e t Su p e r io ru m permissu

I N D E XAE. ORTH, Vir sanctus . . . . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . . 193A. ALBERTINI, Colonia Civica Augusta B r i x i a . .. .. . .. .. . .. . .. .. . .. . .. .. . .. . .. . 197G. BEACH - Actensis - Vis atomica utrum bonum an malum portendat 203L. S A N S E G U N D O , De patriae amore apud Graecos et Romanos . 211I. GONZALEZ, 'Nova et Vetera: M e t e o r o l o g i a .. .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . 217TH. MARTINEZ, Cursus Gymnasticus: O navis ( H O R . Carm. 1, 14) . . 220]. FABREGAS, Beata n o x . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . .. . . .. . .. . . .. . .. . . .. . .. . . .. . .. . . .. . .. . . .. . .. . . .. 224M. MOLINA, Frater h o m o . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . 225B. MONTSERRAT, Colloquium: Post nubi la P h o e b u s ....... .. .. .. .. .. .. .. .... 229N. MANGEOT, In memoriam G u te n b e rg ii . . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . . 231M O DERATOR, Sociis responsa d a n t u r . . . .. . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . . .. . . .. . . .. . . .. . 233]. SIDERA, Per o r b e m .... . .. . .. . . .. . . .. . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . .. . . .. . . .. . . .. . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . .. . 234]. SIDERA, Collectanea . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 236BIBLIOGRAPHIA: Aspa, G o n z á l ez, Mir, J iménez , Gras , A ra m e n d ia , S ide ra . 237PALAESTRA ADULESCENTIUM:

Paedagogus: Visne Latine scire? Lege... — P r a e c e p t a v i tae inform a n d a e . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . . 245

A. SANZ, Manl i i p o è t a e call iditas. — S. PEREZ, Legionarius luscus . . 24 6P. C O D IN A C H S , Aqua salutaris. — G. VERNET, Aesopus et v i a to r . . 247NEILL - CODINA; MCCALLUM - PUEYO; FITYPATRICK - COSTA; OUJEN

ET BEECH, Epis tulae m u tu o d a n t u r inter a l u m n o s . . . . 248Scu tum i m p e n e t r a b i l e .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .250Paedagogus: Miscentes utile d u l c i . . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . .. . . . 252

P O R C A N O , CABALLERO, GALLICI, A lumnorum s c r i p t a .. . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . .253Paedagogus: Aenigmata ; A n a g r a m m a t a Latina; S o l u t i o n e s . . 254

CABRE, MONREAL, MELE, IBANEZ, F O R C A N O , MANGEOT, P A E D A G O GUS, Rideant , p u e r i ! . . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. 225

HERREROS, PERNA, C O M A S , GARCIA, Cur iosa et j o c o s a . . . . 25 6


PALAESTRA LATINAL I T T E R A R U M L A T I N A R U M C O M M E N T A R I I

A n n . X X V (f a s c IV) — N . 1 5 2 M. D ec e m b r i A . M C M L V

V I R S A N C T U S

De «viro sancto» u t scr iberem, loco Lucret ii 3, 371 a d d u c tu s sum , (cfr. P a l a e s t r a L a t i n a , x x v (1955) pg. 142-143), ubi D em ocr i tu s «sanctus vir» ex hypal lages figura intellegi debet. A d hanc op in io n e m stab i l i endam ex ceteris sc r ip to r ibus Lat inis ea conquis iv i tes t imonia, ubi ista formula «vir sanctus» occurr i t ; qua re casu accidi t ut complu res s im ul obse rva t iones de vocis *sanctus» u su dignae, quae m em oraren tu r , fierent. Locos au tem ipsos ex aetate au c to ru m L a t ino rum o rd ina tos n u n c placet p roponere eosque occas ione data b rev i te r enarrare .

E n n i u s (239-169 a. Ch. n.) «sanctos» appe l la t «poetas» tes te Cicerone, qu i in orat ione pro Archia poèta, 18, E n n i a n u m d ic tum (cfr. 5 M u e l l e r ) l au dat: «N os te r ille E n n iu s sanctos appe l la t poetas».

C i c e r o ipse (106-43) in eadem pro Archia orat ione, 19, ita prosequ i tu r : «Sit... sanctum a p u d vos h u m a n i s s im o s hom ine s hoc poetae nom en» . In aliis o ra t ion ibus idem T u l l i u s f r e que n te r «sanctus» vocabulo ut i tur :

pro Sexto Roscio, 33: «vir sanctisimus a tq u e o rn a t i s s im u s» .in Verrem, 3, 185: «M. C o ssu t iu m sanctissimum v i ru m a tq u e h o n e s t is s im u m » .in Verrem, 4, 83: « T e m p e ran t is s im i sanctissimique v ir i m o n u m e n tu m » .pro Flacco, 8: «Q uem... p ro v in c iae m a x im a e sanctissimum v i r u m cognoverun t» .pro Flacco, 15: «Illi n o s t r i s a p ie n t i s s im i et sanctissim i v iri...»de domo, 21: «Q uem v irum ? Sanctissimum, p ru d e n t i s s im u m » .pro Balbo, 50: «Vir sanctissimus... Q. M e te l lu s P ius» .in Pisonem, 47: «T orqua to , g rav is s im o et sanctissimo v iro p rem en te» .pro Plancio, 12: «Q. Catu lo .. . s a p ie n t i s s im o et sanctissimo viro».pro Plancio, 27: «Ab illo g rav is s im o et sanctissimo... v iro d ilectus» .Philippica 2, 103: «M. V a rro n is , sanctissim i a tq u e in teg e rr im i v ir i» .Philippica 13, 42: «Dolabellae sanctissim i v ir i» .

Praeterea in script is Ciceronis ph i lo soph ic i s haec leguntu r :


194 A em ilius Orth

' Tuse. disp. 1, 32, 79: «A Pla tone suo. .. q u e m en im o m n ib u s locis d iv i num , q u e m sa p ie n t i s s im u m , q u e m sanctissimum, que m H o m e r u m p h i lo s o p h o rum appe l la t (sc. Panae t ius )* .

Tuse. disp. 5, 12, 36; «Ex hoc. .. Pla tonis quas i q u o d a m sancto a ugus toque fonte. ..*

ad Att. 4, 16, 3: « . . .Deus ille no s te r Plato.. . cfr. ad hoc d ic tum: Augustinus (354-430) de Civitate Dei, 2, 14: «Nos q u i d e m P la tone m nec d e u m nec se m id e u m p e rh ib e m u s nec ulli sanc to angelo s u m m i Dei. . . c o m p a ra m u s » .

Laelius (= d e amicitia) 39: « sanctissimi vi ri».

ad fam. 4, 13, 3. «P. Nigid io. . . sanctissimo».

L u c r e t i u s , (98-55) refert, 1, 730 «sanc tum* ad «vi rum* qu i Ep icu rus cognosc i tu r p r inceps di scipl inae q u a m Lucre t ius s eq u i tu r .

L u c r e t i u s , 3 , 3 7 1 (et 5 , 6 2 2 ) l auda t «Democriti q u o d sancta vi ri sen tent ia pon i t» , id est: Democri t i , sanc t i viri, s en tent ia ; in illo n e m p e vers icu lo 3 ,

3 7 1 (et 5 , 6 2 2 ) metri causa «sancta» scribi opor teba t et «sancti» un ice intellegi, q u o d so lum ad vocem «viri», n e q u a q u a m ad «sentent ia» t r a h e n d u m est; hoc adject ivo «sanctus» , D e m oc r i tu s non deus , sed auc to r g rav i s s im us sum- m iq u e m o m e n t i jud ica tu r . Lucre t iu s hoc de Dem ocr i to jud ic ium ex A r i s to te lis q u o d a m opuscu lo suscep i s se v ide tu r , q u o n i a m n o n d u m Plato, sed Ar i s to teles p r im u s D e m o c r i tu m p lu r im i fecit; ne Ep icurei q u i d e m Ari s totelem i g n o ra v e ru n t nec p rae te r i e run t , cum A b d e r i t a m i l lum p raec la r is s imum ph i lo s o p h u m praed icaret .

S a l l u s t i u s (86-34) Hist 2, 70, 4, «Veteres et sanctos vi ros» affert.P r o p e r t i u s ( 4 7 - 1 5 ) 3 , 7 , 1 6 : tsanctos... v i r o s » l a u d a t .

L i v i u s ( 5 9 a. ch. n. - 1 7 p. Ch . n . ) 3 1 , 2 4 , 1 8 hoc scribi t : «et Lyc ium ( = L y c e u m , scho lam pe r ipa te t icam) et q u i d q u i d sancti a m oen ive circa urbem ( = A t h e n a s ) » .

V e l l e j u s P a t e r c u l u s : (circa 3 0 a. C h r . n . ) 2, 7, 3: « O p im iu s v i r a lioqui sanctus et grav is». 2, 13, 1: «Livius D ru s u s , vir nob i l i s s imus , e loquent iss i - mus, sanctissimus». 2, 46. 2: «Q ui vi r sanctissimus i m m u n i s q u e vo lupta t ibus . . .»

2, 53, 3: «Sanctissimi a tq u e p r a e s t a n t i s s im i viri».V a l e r i u s M a x i m u s (T ibe r io Impera to re , 31 p. C h r . n. ) 8, 15, 3-4: «A

sanctissimo v i ro» .P h a e d r u s ( fui t nobi l i s l iber tu s Im pera to r i s A u g u s t i : Tiber io et Cal igula

im p e r a to r ib u s ) 4, epilogus, vs . 4- «vir sanctissime».S e m e c a p h i l o s o p h u s (circa 1 - 6 5 p. C h r . n. ) dialogus 7 , 1 3 , 1 . « Sancta

E p ic u ru m et recta p raec ipere* . Seneca Epist. ad Lucilium, 90, 6: «in P y th a g o rae taci to illo sanctoque secessu d id ic e ru n t ju ra* .

A s c o n i u s P e d ianus (circa 136 p. C hr . n.) schol ia in Ciceron is Milonem, p. 39: «neque clariores viros n e q u e sanctiores p ropos i to s esse consta ret». A s con ius in togam candidam p. 82: «sobrii ac sancti vi ri».


Vir sanctus 195

Q u i n t i l i a n u s (c irca 35-96 p. C h r . n .) 5, 12, 20: « G ra v is e t sancti vir i o s t e n t e t * .

J u v e n a l i s (T ra jano 98-117 et H a d r ia n o 117-138 im pera to r ibus ) 5, 13» 64: «egregium sanctumque v i rum » .

Plinius, (61-circa 113 p. C hr . n.): epist. 1, 22, 1: «Nihil . . . g rav ius , sanctius, doct ius* (agi tu r de v i ro quodam ) .

2, 9, 4: «E ruc ius C la rus , v ir sanctus, a n t i q u u s , d isertus . . .» .2, 11, 5: «Ju l ius Ferox, v i r rec tu s et sanctus».3, 3, 1: «P a trem tu u m g ra v i s s im u m e t sanctissimum v irum » .4, 17, 4: «Ille vir , quo.. . g rav io rem , sanctiorem, sub t i l io rem tu l i t» .

S u e t o n i u s T r a n q u i l l u s (T ra jano 98-117 et H a d r ia n o 117-138 im pera to r ibus) de Domitiano, 10: «Jun ium Rus t icum, q u o d Paeti T h r a se a e et H e lv i di i Pr isci laudes ed id isset appe l l asse tq ue eos sanctissimos vi ros».. .

Florus (Hadr iano 1 1 7 -1 3 8 impera to re ) epitoma 1, 6 (1 2 , 6-7): «Eam n a m q u e vir sanctus et s ap iens veram scieba t esse victor iam, quae salva fide et in tegra digni ta te pare re tur* .

G e l l i u s (Marco Aure l io 161-180 imperatore ) 1, 2, 7: Sanctissimae d iscipl inae ( = p h i l o s a p h i a e ) nom en* .

2, 29, 18: « Sanctiores l ibri p h i lo so p h o ru m » .9, 5, 8: «Hierocles S to icus, v ir sanctus e t g rav is» .14, 4, 3: «Judicem, qu i J u s t i t ia e a n t i s t e s est , oportere esse g ravem , sanctum».

A p u le j u s ( A n t o n in o Pio 1 3 8 -1 6 1 ) *Asclepius*, 14: «Q ui ergo hom ines p os t nos erun t , sop h i s t a ru m cal lidi ta te decept i a vera, pura, sanctaque ph i lo soph ia ave r t en tu r* .

M i n u c i u s F e l i x (circa a. 200 p. C hr . n.): « Octavius» 1, 3: «vir ex imius e t sanctus».

Censorinus (circa a. 238 p. C h r . n.) de die natali ( ed id i t H u l t sc h ) , 14, 12 ( = p a g . 27, 4 H u l t sch ) : «Plato veter is ph i lo soph iae sanctissimus».

S c r i p t o r e s H i s t o r i a e A u g u s t a e (circa a. 300 p. Chr . n.) M aximinus Capitolinus 15, 7: «Gord ianum. . . v i rum sanctissimum et g rav is s im um».

G a l l i c a n u s «Avid ius* , 6: «Vir sanctus et gravis».

A r n o b i u s (circa 305 p. C hr . n.) adversus nationes 2, 52 = p. 89, 19: «Platonem i l lum m a g n u m pie sancteque sapientem» (Cfr. ad h u n c locum C i c e r o De natura deorum 1, 57, «Pie sancteque co l imus n a tu ra m excel lentem»).

D o n a t u s (ad a. 353 floruit) in T e ren t i i Adelphoes 899: «Sanctum est q uod om n i observa t ione inv io la tum est».

S e r v i u s (circa 400 p. Chr . n.) ad Vergilii Georgica 2, 476: «Sacrum dici vo lun t , q u o d sit cum t imore religiosum;. .. sanctum (sc. dici vo lunt) q u o d cum amore (sc. sit rel igiosum)».


196 A em ilius Orth

H ie r o n y m u s (circa 3 4 0 - 4 2 0 ) epist. 3 6 , 1 5 , 5 : « sanctos v iros et Deo caros» . epist. 4 6 , 1 0 , 1 : t sanctos v iros» .epist. 52, 5, 8: «N ec D a v id sanctior nec Sa lo m on e po tes esse sap ien tio r»adversus Jovinianum 1, 5 (— PL. 23, 216, B M lgne) «Joseph, v ir sanctus e t c a s t is s im u s» .

In epist. ad Titum c. 1 vs. 8-9 ( = P L . 26, 569 B Migne): * Sanctus... quod graece oaioc dici tur , magis id significat, c u m ipsa sanc t i tas es t mix ta pietati , et ad D e u m refertur . Q u e m en im nos s a n c tu m , graeci óqpov vocant ; q u e m autem illi ooiov, nos p iu m in D e u m p o s s u m u s appel lare».

C onc lu s ione m t a n d e m locut ion is viri sancti hoc m odo pauc is faciamus: p r im o poèta idcirco «sanctus» p u ta tu r , q u o d grat i is M u s a r u m , Apoll ini s a lu m n a ru m , facultate poètica in s t i tu i tu r ; de inde philosophus «sanctus» hac de causa ex is t im a tus , quia ipsa ph i lo soph ia ut s u m m a et excelsa scient ia ac sa. p ient ia «sancta» (i. e. venerab i l i s) l auda tu r ; u t exempla p ro fe ra t p h i lo sopho r um sanc to rum : Py thagoras , Dem ocr i tu s , Plato, E p icu rus , Hierocles , Nigidius , Pae tus T h ra se a , H e lv id iu s Pr iscus.

Praeterea m ult i alii h o m in e s n o m in e «sancti» ob eam rem ho n e s ta n tu r , q u o d m or ibus v i r t u t i b u s q u e praece l lun t ; t u n c p l e r u m q u e ad «sanctum» aliud q u o q u e ad je c t ivum accedi t, u t exempla addam: a m o e n u s , a n t iq u u s , augustus , Deo carus , castus , d i se r tu s , d iv inus , doc tus , egregius , e loquens , eximius, gr av is (saepiss ime!), h o n e s tu s , im m u n is , integer, nobi l is , o rna tu s , pius , p rae s tans , p u d e n s , p u ru s , rectus, sapiens , subt i l is , taci tus , t em p e ra n s , ve tu s ; n u m q u a m vero femina a t t r ibu to «sancta» in v e n i tu r , ne ulla q u i d e m d e a ru m an t i q u a r u m sic a p u d scr iptores paganos o rna tu r . «Sanctus» ig i tu r es t t am qua m t i t u lu s h o n o r a r iu s et d ign i t as q u a e d am , qua voce «conscient ia perfec tus mo- r ib u s q u e excel lens» h o m o descr ibi tur ; hoc v o c a b u lu m «sanctus» n o n vi rel igiosa m u n i t u m est, u t m u l to pos t in vi ta c h r i s t i a n o ru m , ub i «sanctus» h o m o ille s ignif icatur qu i h o n o r ib u s a l t a r ium d ig n u s est; d i sc r im en q u o d d a m in te r «sanctum» et «sacrum» d oc t i s s im us ille theo logus S. H i e r o n y m u s fecit; haec vocula «sanctus» m ax im e in e locut ione eleganti , elata, sub l im i a rerum sc r ip to r ibus , poetis , saep iss im e a C ice rone oratore a d h ibe tu r , u t major v e rbo r u m s p l e n d o r et majes tas e luceat. In i n sc r ip t ion ibus d e n iq u e Lat inis c reberr ime vox «sanctus» in v en i tu r ; «vir sanc tus» a p u d R o m a n o s quas i idem fuit qu i a p u d Graecos deioc txvyjp (cfr. L. B ie l e r : &eío<; dvrjp, W i e n 1935-1936) . «Vir sanc tus» por ro voci Graecae àvrjp oE^aaio; r e s p o n d i s se ita v ide tu r , u t postea facile im pera to re s R om an i «divi» p o s s e n t nom in a r i .

A em ilius [E m il ] O rth

Àwww.culturaclasica.com

C O L O N I A CIVICA A U G U S T A B R I X I A

O p u s c u lu m In C e r tam in e C ap i to l in o V, Romae m en se A p ri l i a n n o M C M L IV hab ito , p u blica lau de o rn a tu m .

Brixiae in foro ol itorio n u d i u s ter t iu s deambulabam , nec q u a n t i olus ac far esset ex an icul is percon tabar sed ipsa amoeni ta te loci et h o m in u m femi- n a r u m q u e frequent ia ac var ie ta te delec tatus n u n c cons is tebam n u n c p rocedebam, cum obviam mihi d a tu r c la r is s imus et doc t i ss im us vir, X . Y., in Tu r i- censi A th e n a e o professor r e r u m q u e media quae d ici tu r aetate ges ta rum in d a ga to r unicus , et salute data r edd i taque , a d v e n tu m ei g ra tu la tus gaud ioque alacer, ex eo quaesiv i n u m Br ix ianum C ap i to l iu m M u s e u m q u e R om a num q u o d vocan t visere c upe re t (nam ant iqui ta t is et ego tan to s tudio jamdiu flagro ut pler i sque paene s tu l tu s videar et eum sperabam non incuriosum). T u m ille:

«Probe, inqu i t . N o n vidisse pigebat . N e q u e qu icq u a m mih i jucu n d iu s po tes t esse qua m pre t ios is s imas res illic conserva tas te duce s ingulas insp icere a tque spectare».

«Pos tpones igi tur, i n q u am , hodie tuos Langoba rdos Des ider i ique regis c rucem L ipsano the ca m que et d ip ty c h u m e b u r Q u i r in i a n u m meis Romanis et lap id ibus an t iqu is aeneoque illo Victor iae signo, quo ju re opt im o gloria tur».

P e rg im us ambo recta via ad R o m a n u m sive A rchae log icum M u s e u m , cum ego lauda rem ille a d m i ra re tu r urb is vicos d o m o sq u e pos t be l lum c o n tec tum m atu re r es t i tu tas v iasque olim silice s tratas, nunc , d ecu r ionum decre to, tam apte b i tum ine obduc ta s u t Br ix ianus prae to r s ive synd ic us d ica tu r u rbem quam sil iceam acceperi t b i tu m in e a m esse rel icturus!

V e n t u m erat ad Sanc t i Z en i et jam collis C y d n e u s (qui, cuniculo acto perfossus, vicos n u n c quas i jungere v ide tu r quos olim dividebat) apparebat , cum m a g n u m t e m p lu m oculis obici tu r nostr is. Hic ego:

«Hoc q u o d vides aedificium Imperato r V e s p a s ia n u s q u a t tu o r ann is post illam ad Bedriacum p u g n a m exs truxi t , u t ex t i tulo — C. I. L. V 4 3 1 2 — sub fastigio in epis tyl io inscr ipto patet . N a m cum t r ibun ic iam po tes ta tem q u a r tum gereret, imperator vero dec im um consul i t e rum et censor factus esset, t e m p lu m a nno 73 p. Chr . n. f ac iendum curavi t au t cer te dedicavi t , ut Brix ian is — ut opinio v i ro rum doc to rum e s t — grat iam referret quod in civili bello suas par tes juv is sen t , V e r o n e n s iu m exem plum secut i, de qu ib u s T a c i tu s — Hist . III 8 — : «In V e r o n e n s ib u s p re t ium fuit: exemplo op ibusque par-


198 Albertus A lbertini

tes juvere» . Q u a m q u a m . . . V e s p a s ia n u s C r e m o n a m q uoque , quae Vitel l ianis pa r t ibus faverat, ref ic iendam — sal tem h o r ta ndo , ut ait T a c i t u s — curavi t!»

«Capi to l ium dixist i : ergo Capi to l in i s dis dicata est aedes».«Ita sane. C a p i to l ium e n im coloniae fuisse memor ia nos tr a recte pu ta tu r ,

c u m saecul is supe r io r ibus Hercu l i s aedes. O p u s q u id e m a m p l u m a tque m agnificum m a g n u m q u e h u j u s opp id i o r n a m e n t u m . U t hodie duae praetor iae dom us , q u a r u m altera «il Brolet to», a ltera «la Loggia» voca tu r , et tam multa chr i s t i ana t em pla m u l t a e q u e pr iva tae d o m u s c um ad aliis sp lend id is vir is tum a comi t ibus e M a r t ine ngo aedificatae, sic t e m p o r ib u s an t iq u i s Capi to l ium, T h e a t r u m , Forum, Cur ia , Basilicae, D e o ru m templa n o n p a ru m decoris Brixiae a t tu l is se jure p u t a n t u r .

T e r r a o b r u t u m d i s j e c tu m q u e mult a per saecula fuit, c u m pos t ba rbaro r u m m ig ra t iones (at q u o saeculo nul la fui t barbar ia? N e recent io res qu idem per j ocum —ut a j u n t — di rue re so lent , d o c e n t ib u s A la m a n n i s , secut is o m n i bus!) a u t ferro i gn ique v a s t a t u m esset o p p i d u m au t aedificia ve tu s t a t e ipsa et h o m i n u m incuria corru i ssen t . N o n o m n is t am en a n t i q u o r u m m o n u m e n t o ru m peri i t mem or ia ; q u a m q u a m . . . pauca e a d e m q u e obscura de iis scr iptores mediae aetatis t r a d id e ru n t . A t vide, quaeso , ne d u m co l loqu im ur ad lapidem of fendas aut . . . in co lu m n a s incurras!»

N a m mult a lapidis vel m arm or i s f ragm enta h u m i fusa j aceban t et ille in c o lu m n a m t ru n c a m crus im p in g eb a t n i revocassem.

«Saeculo q u i n to dec imo, i n q u a m , B r ix ia n u s scr iptor , J acobus Malvezzi , co m m e m o ra v i t in C h ro n ic i s m u ro s q u o s d a m et c o lu m n a s et por t i cus prope Sanc t i Z e n i aedem a se esse conspec tas e a s d e m q u e palati i ab H e rc u le ipso aedificati re l iquias esse conjecit . He l ia s con tra C a p re o lu s M a x im ia n i A u g u s t i d o m u m eam fuisse p u tav i t . Pos tea O c t a v iu s Rossi (1570-1630) , hoc loco p u blice effodere j u ssus , a t r ium m a g n u m a se i n v e n t u m t e s t a tu r e a m q u e dici t H ercu l i s aedem fuisse, a rg u m e n t i s t am en nul l is au t certe p a ru m firmis ni sus .

A t cetera p rae te rm i t to quae sc r ip tores p rae te r i to ru m t e m p o r u m c o m m e n ti s u n t ne te nimio afficiam taedio. V e re o r e t iam ne tam m ul ta dici de R o m a nae aetat is m o n u m e n t i s paen i t ea t cum de mediae plur i s i n te r s i t tua. Ignoscas quaeso : Brix ianae en im a n t iqu i t a t i s j a m d u d u m s tu d io s u s sum factus —Rom an u s R om a na p e rv e s t ig o — n e q u e id pa rum p roba tu r e t iam a p u d istos i n d u s triae ava r i t i aeque ded i tos h o m in e s qu i p lu r imi in Langobard ia v ivun t» .

«Et in Helve t ia! inqu i t . A t m in im e taedet, qu in et iam perge: et ego m o lest iora ferre soleo et tu qu a e s u n t graviora d icendo tolerabi l iora facis».

«H u m a n is s im e , i n q u a m , im m o facete! Brev ius ig i tu r rem e xpona m , p raec ip ua c om ple c te ns et quas i as t r ingens . Sed co l loquen te s p r o c e d a m u s ut, g r ad ibus supera t is , in t e m p lu m ingress i s ingu las cellas v i sa m us . T r i b u s en im ex cellis hoc t e m p lu m cons tat , n e q u e m i r u m c u m p leraque h u j u s m o d i aedificia t e rn i s in s t ruc ta s int , sed h u j u s Br ix ian i Capi tol i i cellae altera j ux ta a l teram posi ta est, nu l lo in te r se adi tu . Q u a r e aedes t res d ixer im. Q u a r u m laeva


Colonia Civica Augusta Brixia 199

quae est et magno portae for ibus des t i tu tae hiatu consp ic ua aere publ ico his ann is refecta est, m o d e r a n te doct i ss imo viro, Y. Z. . a n t iqu i t a t ibus qu a s d i c u n t Langobard iae se rvand i s praefecto, Brixianis t am en operas et mater iam p raeben t ibus . In qua t itul i ad urbem Brixiam pe r t inen te s s e rv a b u n tu r , in dex tr a (cella) ad agrum.

Mediae vero, quae m ax im a est, tec tum ve tu s t a te p u t r i d u m ref ic iendum, porta a u te m «ad a n t iq u a m a m p l i tud inem » r e s t i t u e n d a s e c u n d u m doc t i s s i m o ru m h o m i n u m vota, q u o d est s u m m u m a r t ium l iberal ium cons i l ium. In tu s au tem m in im e m u ta b i t u r e u n d e m q u e o rd in em ac speciem praebebi t quo Van- t in ius in s t rux i t . Lapides contra quos in par ie t ibus inse r tos vides (au t e tiam pictos, ut ea rum q u o q u e exempla s u p e re s s e n t i n sc r ip t ionum , quae a doctis p rae te r i to rum saecu lo rum viris descr ip tae postea per i issent) Labus ius genera- t im digessi t . N u n c , u t vides, cetera supe l lect i le marmorea, aenea, fictili s eposita — (cui) s e rvandae nova d o m u s a tque sedes aere publ ico aedif icatur— una s ta tua est exposi ta . Q u a m , ni fallor, alicubi conspex is t i et fortasse laudavis t i» .

T u m ille, cum subi to respexi sse t : «At hoc aeneum s p l e n d i d u m q u e V i c tor iae s ig n u m in T u r ic e n s i art is domo sive Kunsthaus a nno 1949 in cubicu lo ad hoc ip sum servato pos i tum vidi, cum in ceteris cubicul is vel exedris mult a illa cimelia ex o m n ib u s Langobardiae chri s t iani s templis et pr ivat is au t pu b l i cis Musei s collata specta r i possen t : fictilia au t argentea vasa, s igna m a r m o rea, tabulae pictae, imagines ex tabu l is l igneis vel aeneis expressae, omnia miro a tque un ico artificio facta».

«Et ego T u r i c u m ven i ut, q u a m q u a m in Langobardia vivo, Langobar diae t h e s a u r o s vi serem, cum alia tum max ime Victor iam, u t quae, a l iquam diu peregrinata , a nno 1948 in Romana an t iqu is p re t io s i s s im isque operibus r es t i t uend is officina esset refecta. Sed u rbem q u o q u e ves tr am, q u a m p u l c h e r r imam H e lve t i ca rum judico, l iben te r v is i tav i c u m q u e doct i ss imis q u ib u sd a m viris la t ine ita col locutus sum u t a lter q u id al ter s e n t i r e t cognosceret et a li q u id in te r nos in te l l egerem us qu a m v i s nat ione, rel igione, aetate divers i» .

«Macte vir tute! P le r ique lat ine callent , at cum in te r se c o l lo q u u n tu r raro in te r se... consen t i re v iden tur ! A u t si v iden tu r , non se m pe r hic qu id ille sent ia t p lane intellegit , saepe etiam inep te annu i t . A t tu nos tros in longum ducis amores , s tu d iu m dico quo cetera de Victor ia ista a ud ie nd i gestio».

«Confecit , i n q u a m art ifex aetat is A u g u s t i — ut est recent io r opinio, n o n Flaviorum u t antea p u t a b a n t — au t exemplar a l iquod G raecum imita tus au t ex mult is Graecis s ta tu is c om m od is s im um q u i d q u e eligens. Idem ne Victor iae insignia cum A p h r o d i t e s forma spec ieque conjunxer i t , alis in su p e r addi t is et umer is —p a ru m qu idem per i te— accommodat is , an alius pos t eum, nescio; alae certo quae e xs ta n t ex deter iore aere factae s u n t . Victor ia den ique ex A phrod i te !» .

«Quid , quaeso, pede premit , q u id m a n ib u s tene t au t tenere velle v i de tur?».


200 Albertus A lbertin i

« A p h r o d i t e n al iquam Mart is c l ipeum tenen tem , in quo quas i in specu lo se con tem pla re tu r , Graecus ar ti fex certe eff inxerat, pede au tem galeam pre m en te m . Sed is, q u i s q u i s fuit , qu i in Italia hoc s ig n u m ex aere fecit Vic tor iam (fieri) vo lu is se v ide tu r ; o rbem igitur m an ib u s ( tener i ) s t a tu i t in quo quasi in t abula vel in lapide au t fort iss imi viri au t rei egregie gestae laudes insc r iberen tu r . Q u a r e is p rox im e vero accessisse v id e tu r qu i i l lud exem pla r ad belli ann is 1915-1918 feliciter gesti mem or iam s e rv a n d a m in saltu «il Tona le» p os i tum fabrica tus est. Similis est Vic tor iae imago T ra janea co lu m na cochlea- ta i n scu lp ta . N o n d e fu e r u n t t am en qu i t r i u m p h a l i cu r ru vec tam su s p ic a re n tur , cum haec Brixiana Vic tor ia una cum aenei c u r r u s re l iquiis a n n o 1826 esset reper ta».

S taba t dea capi te a l i q u a n tu m demisso , l u m i n ib u s —ut a pud Graecos fieri s o le b a t— s u b t r i s t ibus , u m e r u m pa p i l l a m q u e dex t ram exser ta , cum tunica in laevo s u b n e x a esset .

«Mea q u idem est opinio, i n q u a m , ha n c s ta tuam, q u a m su p ra dixi aetate A u g u s t i esse factam, referri posse ad co loniam ab A u g u s t o Br ixiam d e d u c tam, q u o a nno in ce r tu m , n o n t a m e n an te a n n u m 2 7 m u m , n e q u e pos t octav u m a C hr . n., u t ex t i tu lo q u o d a m —C.I.L. V 4 2 0 1 — patet , in quo duovir i q u i n q u e n n a l e s e jus a n n i m e m o r a n t u r . Hic p raeterea aedif ic ium v e tu s t iu s surgeba t , q u o d cum au t bello civili ev e r s u m esset a u t ve tu s ta te pu t re s c e re t f V e s p a s ia n u s nova aede er igenda quas i sepelivit . M a n e n t vest igia . Q u a e Vant i - n iu s ille c la r is s imus descr ips i t et i l l u s t r av i t q u a e q u e maximi m o m e n t i pu to ad a n t iq u a m Brixiae Rom anae h i s to r iam ape r i enda m (V ide - M u s e o Bresciano I l lustrato», voi. pr ius) . E ten im A u g u s t u m a l iquod m a g n u m aedif ic ium hic fecisse, cum, colonia de duc ta o p p i d u m m u ro cingeret , d o m ib u s au t insu l i s , vicis, t em p l i s ornare t , aquas —C.I.L. V 4 3 0 7 — p e rd u c e re t v i a sque saxo q u a drato s te rne re t , q u o d antea for t asse m in im e factum erat, valde probabi le esse v ide tu r . N e C a p i to l ium fuer it: at aedes al iqua au t cur ia au t basil ica».

« A u g u s t u s igitur, u t dicis, co lon iam Brixiam dedux i t . Sed antea quae fuerat , quaeso , opp id i cond icio au t quae gens t e n u i t q u a e v e gent is origo?».

«M ínem e cup io esse m o les tum . Q u a r e q u a m b rev is s im e po tero a n t i q u a m Brixiae hi s to r iam e x pona m , im m o pe rs t r ingam , u t g r a tu m t ibi faciam.

P r im os haec loca t enu i s se Ligures (vel Libuos?) , de inde Et ruscos com m u n is fama op in io q u e est. Post hos C e n o m a n o s , q u o r u m c a pu t Brixiam fuisse auc to r es t Livius . Hoc et iam Ca tu l lu s confirmare v id e t u r ( au t queri? au t r idere?) c um ait (67, 34) Brixia V e rona e mater amata meae.

De qua Catul l i s e n te n t ia cum doc t i s s im e d i sp u ta v i s s e n t o m n e s fere l i t terati vi ri qu i h is saecul is f u e r u n t f lo rue run tque , tum m ax ime Brixiani et V e r o n e n ses in c a m p u m d e s c e n d e r u n t acieque quas i d im icave run t , nimio —ut a j u n t — turr is civicae amore impulsi : suae u t r i q u e patr iae decus et p r in c ip a tu m u n gu ib u s ac rostr is for t i ter de fe n d e ru n t , eo n e m p e saeculo quo ver i s a rm is Itali nu l lo s a rceban t barbaros .


Colonia Civica Augusta Brixia 201

A t Brixianos pr inc ipem in T r a n s p a d a n a regione locum tenu i s se a n te q u a m Rom ani pot i t i s u n t q u i s negaverit? C e n o m a n i enim om nia fere in te r A d d u a m f lumen et A th e s im loca tenuere a tque dom ina t i sun t , q u a m q u a m fines pa rum certi et, u t a ju n t , fluidi fuisse v iden tu r . O p p i d a eorum fuere non so lum Bri. xia et Verona , v e iu m etiam, ut auc to r es t Ptolemaeus , Bergomum , Laus Pompeja , M an tua , T r id e n t u m . . In R o m a norum dicionem vero am pl ius d u centis ante Chr . n. ann is v e n e r u n t non, ut M o m m s e n i verb is utar , belli jure sed foedere soci ique popul i Rom ani a Po lybio d icun tur . N o n sem per tam en in fide m a n s e r u n t : nam Hanniba l i co bello pr imo fideles de inde defecere; pos t p ugna m ad M e ta u r u m in amicit iam red ie runt , sed a nno ducen te s im o, secundo bello pun ico confecto, i te rum descivere et Placen t iam una cum I n sub r ibus et Bojis i n v a s e ru n t ca p ta m q u e d i r i p u e ru n t . De C e nom a n is t r ibus pos t ann is Corne l iu s C e th e g u s consul t r iu m p h a v i t : ju re ig i tur belli in dicionem tandem v e n e ru n t , q u a m q u a m aff i rmaverant , non s ine al iqua sapient ia et calliditate, seniores eorum n o n ex auc tor i ta te sua sed j u v e n u m vo lun ta te a tque l ibidine arma a C e n o m a n is esse sum p ta . Ce te rum nisi tu rbu len to s C e n o m a n i se p rae bu issent , Galli no n erant!

Q u i fuer it d e inde eorum s ta tus ha ud satis cons ta t cum nul la au t certe pauca m o n u m e n ta exstent , sed et societatem cum Romanis i te rum c o n ju n x i s se c o n s e n ta n e u m est et foedera C e n o m a n o ru m , Insub r ium , H e lve t io rum . . . Cicero — Balb. 14. 3 2 — suis t em por ibus exstare confrmat . A t post be l lum sociale ges tum quae fueri t condicio ex iis p o s s u m u s suspicar i quae de omni Gallia T r a n s p a d a n a colligi a d h u c p o tue run t : Brixianos — non tam C e n o m a nos ipsos c red ider im qua m hom ines Italicos qu i plur imi in T r a n s p a d a n a m ad v ic tum mercatur is faciendis vel agris colendis q u a e r e n d u m q u o m o d o c u m q u e v e n e ra n t — a nno 89 ju re Latii, civi ta tis vero anno 49 ut ceteros T ra n s p a d a n o s esse dona tos» .

«At C e n o m a n o r u m o p p i d u m quo loco pos i tum fuit?».«Ne hoc q u i d e m satis cons ta t . S u n t qu i illos hab i t asse con ic ian t in de*

clivio in te r C y d n e u m sive C y c n e u m , q u e m vocant . . .» .« Q ue m Catu l lus , ni fallor, C yc ne a m speculam.. . immo C h ine a m libri.. .».«Ita plane!.. . in te r C y c n e a m specu lam et eos colles qui n u n c «i Ronchi»

vo c a n tu r q u o s q u e brevi funal i cu r ru vec tus vel aerio ruden t i t rac tus a sce nde re qu iv is poterit! H u n c au tem fuisse Gallici opp id i s i tum inde con ic iun t q uod in hac e x t r a m u ra n a regione, in or ien tem spectan te , pr imi a pud Brix ianos v i d e n t u r exsti t isse Chr i s t i an i . Ind igenas en im Gallos ve terem ac ge n t i s p r o p r iu m de o rum cu l tum, Mercuri i , Di tis patr is, Hercu l is , M atronarum . . . se r vasse et ad ch r i s t i anam fidem et re l igionem recta via quas i t ransisse , pr ius certe q u a m Brix ianos munic ipes , max ime ver is imile est. Sed ad rem redeo.

Br ix ianorum rem pub l icam p r im u m a nno 49 in municip i i formam esse redac tam c o n s e n ta n e u m esse cense t M o m m s e n u s , IIII v i ro rum ju re d icundo m en t io n e m se rva tam esse t i tulis d u o b u s , q u o r u m alter a To t t io , Brixiano


202 A lbertus A lbertin i

scr iptore , des c r ip tu s des id e ra tu r , a l t e rum — C. I. L. V 4 4 2 7 — isti parieti q u a si app l i c i tum v ides . A t non o m n is rem ota est difficul tas, nec d e s u n t qu i h u n c i p s u m t i tu lum pos te r io r is aetat is jud icen t , q u i b u s fret i a rg um en t i s nescio.

Brixiam con tra co lo n iam A u g u s t i fuisse t e s t a n t u r t i tul i — C. I. L. V 4202, 4212, 4307 , 4 4 6 6 — , o m n e s doc t i c o n s e n t iu n t . Lege, sis, u n u m vel alt e r u m is t ius t i tul i v e r s u m :

G e n io / [col joniae civicae aug(us tae) / Brixiae. . .Civica for tasse ideo dicta est, u t M o m m s e n u s pu tav i t , u t a l iqu id interes-

set in te r Brixiam et ce te ras ab A u g u s t o co lon ias pos t p u g n a m Act iacam d e duc ta s qu a e mil i t a re s f u e ru n t . I n sc r ip t iones ve ro et urb is e t agri Brixian i in u n u m col la tae am p l iu s mille n u m e r a n t u r : Brixia i g i t u r M e d io l a n iu m , V e r o nam ce te ra sque Gal liae C i sa lp inae u rbes vel opp ida p rae te r A q u i l e j a m t i tu lo r u m copia facile supera t» .

J a m a dve spe ra sc e ba t e t u t e r q u e jam fessus c u p ie b a t discedere, ille in d e v e r s o r iu m ego d o m u m meam. «Claudi te , i n q u a m , jam r ivos, pueri : sat.. . au res tuae b ibe run t ! N e c t an to taed io te affici cupio u t res a n t i q u a s in pos te ru m fast idias!».

«Immo m ax im as ago t ibi grat ias . N a m per te m ult a , c u m ju c u n d i t a t e magna , didici quae jam diu c up iebam . Cras , ni pigebi t , ad M u s e u m chr is t ia n u m deduces . N u n c vale».

Divers i d i sc e s s im us ut a l t io r ibus r eb u s omiss is co t id iana c u ra r e m u s . U r b i s vici longo o rd ine g lobo rum vel l u c e r n a r u m vi e léctr ica s p l e n d e n t i u m lucebant , r ae d a e q u e et biro tae motor iae i n sa n e s t r e p e b an t , pue r i laet is voc ib u s in areol is e x s u l t a b a n t lascivi, a d u le sc en te s pue l l aeque d e a m b u l a b a n t et i n t e r se co l loquen te s a u t ocul is m i ra n te s ga u d e b an t . Res a n t i q u a e sub i to e v a n u e r u n t , recen t io res u rgeba n t .

A lbertus A l be r t in i


V I S A T O M I C A U T R U M B O N U M

A N M A L U M P O R T E N D A T

O p u s c u lu m in C e r tam in e C ap ito l in o V I p ub lic a laude o rn a tu m .

C u m uxo r ep is tu lam mihi t radidi t quae a filia tunc ad un ive r s i t a tem s tu d i a p ro se q u e n te m odo allata erat, rogavi: qu id dicit? Ea, in cu jus vu l tu s tu p o r q u id a m et admirat io mani fes taban tur , tu modo, respondi t , legito. Illa en im vero dicebat se et ceteras puellas de mini s quae e vi a tomica natae es sent die no c tu q u e d i sp u ta n te s mirar i n u m operae p re t ium foret s tu d ia prosequi , si in eo esse t u t per i llam vim omnia fortasse de le ren tu r . Q u i d nos, rogavi t uxor , ei r e sponde a m us? Bono tu, respondi , esto animo. M ul t i en im ju v en e s hod ie animi ita c o m m o v e n tu r . N o n d u m satis malorum expert i s u n t ut eis aequo an im o obv iam eant . Rem repu tabo ipse a tque ad eam rescribam.

I taque, quod nihi l mih i l iberis a tq u e eorum tranqui l l i ta te an t iq u iu s est, ad hor to s publ icos me contul i . Ibi es t rose tum quo q u o t a n n i s rosis m ax im e f lo ren t ibus h o m in e s u n d iq u e , e tiam e long inquo , ad eas adm i randas se con ferunt . Ibi q u o q u e est s ta gnum q u o d m irum in m o d u m ana tes ce lebran t cu- j u s q u e ripae a pueru l i s pue l lu l i sque c o n te r u n tu r cup id i s ea rum pascendarum. Suave est ibi spatiari , nam a n im u s his parvul i s tam alacribus a tque roseti t ranqu i l l i t a te s t im u la tu r .

Ibi to tu s in cog i ta t ionibus spat iabar , cum amicus doc tr ina i llustris, quo nem o m ih i carior est, me compellavi t . Juven is eum comi taba tu r , d isc ipulus valde ingeniosus .

Is tum, en tu, exclamat , qu id tam morosus vagare neque , q u o d a n im a d verter im, has rosas sp lend idas aspicis? A n verba A u s o n i te maerore explent :

M irabar celerem fugit iva aetate r ap inam Et, d u m nascun tu r , consenu i s se rosas.

Ecce et deflexit ruti li coma pun ica floris,D u m lo quor et tel lus tecta rubore micat.

Ego, recte tu, inquam , cum dicis me rosarum vix conscium fuisse sed, cum mihi in m en tem A uson i i non venisset , a l iqu id is torum ve rsuum fortasse s imile con tem plabar . Epis tu lam scilicet hodie a filia Patricia accepimus quae nos n o n n ih i l per turbavi t . Illa en im vero a tque condisc ipulae m u l tu m p e r tu r b a n tu r ne vis a tomica exi t ium toti m u n d o por tenda t . T u u t ique , ut ludi ma-


204 Bonamicus Actensis

gister, scis qua les s in t nos tr i j uvenes . O m n i a hod ie p e r p e n d u n t et s u n t sane multa pe rp e n d e n d a . Necesse est ig i tu r eis sap ien te r , vel po t ius , q u a m sap ien t i s s im e p o s s u m u s , r esponde re . Sin secus, quia callidi s un t , in sipien t iae nos tr ae gnari nos m is sos facient n e q u e jam m oni to re s h a b e b u n t . S imul cum de r e s p o n d e n d o de l ibera rem, repu tabam q u a n t u m omnia , ex quo tem pore nos coaequa les pue r i fu imus, m u ta ta s int . A t h u n c d i sc ip u lu m t u u m in locum filiae s u p p o n a m u s , nam coaequa l is procul dub io e isdem q u a e s t i o n ib u s pe rm o v e tu r .

Recte tu q u id e m , t u m in te r fa tu r j u v en i s . Illis adeo m in is omnes p e r t u r b a m u r . Si h o r u m u r g e n t iu m m a lo ru m a l iq u o d esse su f fug ium dem ons t r a r e possis , g ra t i s s im e facies. H u j u s rei causa filiae h a u d i n v i t u s s u p ponar .

A m i c u s ex inde , e loquere , inqu i t , sed om it te t em pora acta laudare. Istaec m in im e ad rem a t t in en t . C o n te m p la re po t ius , q u o t q u a n t a q u e com m oda sit c o n s e c u tu m ge n u s h u m a n u m . N u m velis ad ea t em pora an te t e l e phon ium , u m in a eléctrica, a u to raedas i n v e n ta redire? Ecce o m n e s fere viae jam n u n c

bene s t ra tae et leves s un t . C on t ra , nob is pueri s , a n g u s ta e sc rupu lo sae que fue run t ; si i t inera facere vo lebam us , vel pede vel e quo u t e b a m u r et ea i tinera quae hod ie s em iho ra conf ic iu n tu r , t u m a l iquo t hor is aegre confi c ieban tu r .

Q u o d t em pora , i n q u a m , ea quae m em oras , repeto, noli p u ta r e me ad ea r ed i re velle. Q u a m v i s e s se n t ju c u n d a , non infi t iabor m ul ta in co m m o d a insi ta fuisse . A t t a m e n , si vo lup ta te s j u v en i le s regustare volo, n u m tibi peccare v i deor? Sed n o n omnia q u a e s u b n o m in e p rogre ssus , qu i d ic i tu r q u e m q u e jactare vel le vider is , g e ru n t u r , eo n o m in e d igna s u n t . H a u d d u d u m , scilicet, cum in t abe rna pistoria qu e re r e r q u o d p a n e m in te g rum , i. e. n o n d u m sc is sum e m ere non po teram, p u e r m ih i dixi t : p rog re s sum agnoscere necesse esse. Cui r espond i : O h , rem mirabi lem! Pane scisso ad meliora p r o m o v e t u r g e n u s h u m a n u m . O m i t t a m u s a u te m omnia m a c h i n a m e n ta quae labores f am u la rum , si q u a e s u n t , vel ipsius do m in a e pa t in is lavandis , v e s t i b u s q u o q u e l avand is le* v igand i sque , pu lvere ex o m n ib u s angu l i s exsugendo , a l levant ; c l ibanos q u o q u e va p o re ca rbona r io vel vi eléctrica calefactos, u n d e fit u t ca rbones labore h u m a n o in aedes inferri n o n s it necesse; fornaces oleo vivo calefactos q u ib u s d o m u s n o n m odo c o m m od io re s factae s u n t sed labor vel famul i vel ip s ius d o min i c a rb o n u m bis t erve in die i n g e r e n d o r u m s u b la tu s est. O m i t t a m u s q u o q u e m a c h i n a m e n ta q u i b u s fossae ec fod iun tu r ; q u i b u s labores agr icolarum m ir um in m o d u m al levat i s u n t . Haec beneficia esse novi . A d d e q u o d usus h o r u m m a c h i n a m e n t o r u m p lus a l im e n to ru m su p p e d i t a t . A t q u i n u m haec a l imenta t am bona s in t q u a m ea q u i b u s ol im f ruebam ur , dub i to , q u o d his m a c h i n a m e n t i s i n t ro d u c t i s m u l t i t u d o d im in u ta es t an im a l iu m q u o r u m ope a rva s t e r c o ra ba n tu r . H u i c s tercori na t ivo suffici tur ad arva laeti ficanda aliud g e n u s s tercoris , s te rcus dico q u o d al iud n o m e n deest , q u o d ex pe tr i s et aliis r ebus chemici s factum est. H o c de te r iu s s ive ad ho le ra eis p r im ord i is alibili-


Vis atomica utrum bonum an malum portenda 205

b u s afficienda, quae ad co rpus n u t r i e n d u m utilia sun t , mul to m inus efficax esse duco, q u o n ia m eaedem quae in s tercore nat ivo v i ta m inae inesse in hoc s tercore chemico n o n q u e u n t , quas qu idem , ne nobis desint , a p u d medica m e n t a r i u m emere necesse est. A t q u i haec m ac h inam e n ta non nego esse vera beneficia, q u i b u s in troduc t i s con tend i t i s nos esse a l iqua tenus progressos. Sed q u o vel q u a t e n u s progressi sum us? Sic en im habe tote , si hu m an i ta s cul tus- q u e cu jusv is popu l i n o n an im a in n i t i t u r quae ph i lo soph ia rel igioneque ali tur exp l i c i tu rque , e u m p o p u lu m ocius ser ius esse pe r i tu rum .

N o n haec m ach inam en ta , cum advenis t is , r epu tabam , nam exi tus q u e m q u a e r im u s ex hoc di sc r im ine re rum, n o n i n v en ie tu r in his rebus ne q u e in eis c ons tan t illi prog ressus optat i , v e ru m inde exor ie tu r o t ium unde na s c a n t u r progressus, i llud adeo o t ium q u o d ve teres ph i losoph i ad sua s tudia e x p e teban t a tque in bon is poneban t , q u o d q u e nobis , modo eo digni s imus , bonae frugi esse poter i t .

E q u id e m miror , in ter fatus est d isc ipu lus , q u o d haec m ach inam en ta , quae non inficiare multa beneficia a ttul isse, n o n pluris aest imas, in qu ib u s m e n s u ram n o r m a m q u e vi tae nostrae, q u a m m irum q u a n tu m jac tamus , pler ique locant . A t ego equ idem audi re velim qu id de his rebus sent ias et qu id te ad istam sen ten t iam adduxeri t .

H a u d falso, inquam , eos in te rp re ta re , sed illi h a u d recte, immo prave in sc i teque qu i vi tam nos tr am q u a m pro bona, si n o n beata, haberi vo lun t , ita m e t iu n tu r . In hoc faciendo ad sola i n s t ru m e n ta spectan t ; fines, ad quos t en d e re oportet , om i t tun t . N e plura , nam illic in s t r u m e n ta nihi l amplius s u n t q u a m quae ad finem al iquem c o n s e q u e n d u m utilia s int . Sin au tem ea magno in n u m ero habeas et f inium quo t enda s obl iviscare, in barbar iem qu a n d a m declines .

T u m ille, s e n te n t i a m tuam , inqui t , vel im evolvas , nam n o n est mih i o m n in o pe rspicua neque , reor, mag is te r ei consent i t . Sin au tem al iquid bon i consi li i inest , id complect i vo lumus , ne falsa freti s en ten t ia cum vulgo feram u r ine rud i to ignobi l ique.

Pe r suasu tum u t r iu s q u e , nam d iceban t se, as sens ione et d i ssens ione co hibi ta, me aequo animo aud i tu ros , s en ten t iam evolvere coepi.

A t ego, o n u s mihi , i n q u am , longae orat ionis imponi t i s sed si laborem ejus aud iendae sus t ine re poter i tis, ego equ idem laborem sentent iae meae exp l icandae suscip iam et vobi s morem geram. C e te rum nol ite putare me hoc i nv i tum facere, nam vobis a u d ie n t ib u s facilius mih i eri t cogitata ord inare et i den t idem al iquid pe rcon tan t ibus , si in quas incidero, ambigui ta tes tollere. Sed q u o d hic nobis s en ibus multo jun io r est neque nov i t quae pueris et me et te fuer i t vi ta nos tra , inde ordiar .

A gedum , me puero, pa te r qu i m ed ic us fuit t e l e p h o n iu m habebat quod , c u m hodie vulgo in expedi to , im m o saepe in t riviis sit, illis d iebus pe rra rum erat. U t i scias qua m rara fuer int, cum urbs nostra a qu in q u ag in ta mill ibus



h o m i n u m s t i p a re tu r , illi t e l ephon io a s s igna ba tu r n u m e r u s quadrages im us n o n u s . C l i en t ib u s igitur, q u o r u m perpauc i id dom i habeban t , si ope ejus noc tu egeban t et ru re ha b i t a b an t , i ter ad pa tr em a rc e s s en d u m equo tacere necesse fuit . Is invicem s u u m s te r n e re t necesse fuit. N u l l a t um e ran t lumina eléctrica et d o m u s vapore carbonar io vel luce rn is i l l u m in a b a n tu r , n e q u e d o m u s a e q u e ca leban t q u a m hodie , q u a m ob rem in focis c a m in i s q u e ignis serva re necesse e rat n e q u e ve s t im e n ta e a n d e m ob causam tam tenu ia quam hodie ge rebam us . Q u i in opp id is t u m v ic tum qua e r i t a b a n t , ibi h a u d procul ab officinis hab i t aban t , n e q u e q u i s q u a m fere in s u b u rb i i s h a b i t a n s i ter coti die in o p p i d u m faciebat . Q u i rur i ha b i t a b an t , o m n e s tere se f ru c t ib u s agror u m s u o r u m to le r ab a n t e t perra ro ad o p p id a iban t .

Si t u n c p i sc a tum v e n a tu m v e ire v o lebam us , non , u t n u n c , i t inera ad loca l o n g inqua , v e r u m e x c u r s u s b reves rus faciebamus , ubi n e m o fere h o m i nes v e n a r i piscar ive in su is agellis moleste ferebat. Q u o d hod ie si liceret, q u i s d u b i t a r e t q u i n ve n a to re s om nia de le ren t? Pa te r me p u e r u m piscar i ve- n a r i q u e docui t . U t o m n es pueri , i l l ius art is a v id u s eram. Paene cot idie e sc h o la d im is sus , h a r u n d i n e a rrepta , ad r iv u lu m p r o p i n q u u m p isca tum currebam.

A t vos adu le scen te s h a n c a r t em n o n callet is, n isi ad loca l o n g in q u a pat res vos d u c u n t ; s q u a le n t en im jam r ivul i p r o p inqu i ; diffugere pisces .

T u n c u b i q u e e ra n t equi l ia a tque o m n e s fere pue r i e q u o r u m , u t nunc m a c h i n a r u m a é r o p l a n o r u m q u e , s tud ios i e ran t . N e m o tum odores s tabu lo rum ca l idos n e q u e in suaves , q u o d a n im a n t i a a d e ra n t , fas t idiebat . H o s n o n nostis. P ro eis fetores olei v iv i hau r i t i s . Ves t r i me m ise re t q u i an im a n t i a ignoret is , m a c h i n a m e n ta pro eis colatis.

A n t e a n n u m m e u m q u i n t u m d e c im u m a u to r a e d a m n o n v ideram . Q u o t em pore p a ren tes p r im a m e m e r u n t , ne m o c re de ba t nos u n q u a m eq u i s cari turos. A v u l t u v ideo te id v ix credibi le ducere .

A t vi ta t u n c s im p lex fuit . V e s p e re pe rra ro ex iba tu r . P a r e n t e s l iber ique dom i m a n e b a n t e t bonos l ibros legeban t vel qua v is lus ione sese una ob lec ta bant . Longas ho ras m u n e r i b u s f u n g e n d i s i n s u m e b a n t et die S a t u rn i aeque et ceter is d i eb u s occupat i n o n q u e r e b a n tu r . E n im v e ro sor te c o n te n t i e ran t . Sed et iamsi longas horas agebant , n o n tam ly m p h a t i c e l a bo ra ban t q u a m hodie sive, u t dicit Seneca (Ep. LX X X II ) , in off ic iorum v o r t i c ibus v o lu ta b a n tu r , ut corde cap t i p r ae m a tu re ob irent .

Sub i to au te m bello m u n d ia l i p r io re haec vi ta s im plex fini ta est . Ex illo t em pore om n ia u s q u e acce le ran tu r . Ipse scis qua l i s s i t h o d ie r n a vi ta . U b i q u e rad iophon ia , u b iq u e te lo ram ata . Q u i e a ru m re rum expe r tes s u n t , h i a mult is fatuis de sp ica tu i h a b e n tu r , q u a m ob rem n o n nul li , ne pro i n o p ib u s h a b e a n tur , ad t ec tu m i l lud rete t e lo ram a ti n e c es s a r iu m af f igendum cu ran t . N u m legun t? M inime! Vel cena t i vel e t iam ce n an te s illi rei se agg lu t in a n te s totam v e s p e r a m ibi s e d e n d o c o n s u m u n t . N u m q u i d laudabi le spec tan t? Im m o vi l iss im a p l e r u m q u e spec tacu la s u n t . Pugi les e t luc ta to res e t fabel las fa tuas nu -


Vis atomica utrum bonum an malum' portendat 207

ga tor iasque, si non m or ibus pue ro rum noxias , spectan t . Q u a e n a m m uli e r q u in hodie frigorifico eléctr ico et m ach inu la e léctr ica pu lver i s s o rd i u m q u e devora to r ia et alia, quae vest is lavet lev igetque, f ruatur? Jocandi causa dicere licet, cum m uli e r sic scopas sus tu le r i t , v i rum prae aere a lieno scopas so lu tas esse factum. Q u a e n a m d o m u s q u i n au to raedam , fortasse duas, poss idea t? Q u o d p rav ius vel i n e p t iu s est , m in is t r i soc ie ta tum a n o n y m a r u m au toraedas ex o rd ine suo e m u n t a tque provect i s ta t im meliorem acqu irun t . Si copiae ad has res n u m m is n u m e ra t i s c o m p a ran d a s p a ru m suff iciunt , easdem n u m m i s m u tu a n d i s c om paran t . I taque nimis mult i in aere al ieno sun t , quae debi ta per a n n u m vel s e s q u i a n n u m s o lvun tu r . In te r im alia s u n t quae emenda e o d e m m odo s in t . Plur imi igi tur aere a lieno u s q u e v e x a n tu r fa t igan turque .

Ita fit u t opera r i i qui ol im fideli erga d om inos an im o erant , erga eos s to machos i moros ique jam facti s in t n e q u e largiorem m erc ede m flagitare cessent . Q u o d largiorem m ercedem poscun t , h a u d moleste fero, d u m m o d o opera m e r cedi paria r eddan t , nam d ignus est ope ra r iu s mercede sua, sed d ig n u m esse opor te t . N e q u e moleste fero horas m inu i laboris, sed esse lege s a n c tu m q u o t ho ras operar i i laborent ; q u o t s implice mercede ; quo t sesqu ia l te ra; q u o t d u plice, id moleste fero. E n im vero bonae rat ioni repugnat , l iber ta tem c o n s t r in git, n e q u e ad t em pora facile aptar i potest , nam q u o d lege sa n c tu m est, rigidum est. Sed de hoc postea. Eidem olim s u m p t i b u s parcebant . Hod ie .. Immo vero mult i malun t , pot ius quam s u m p t i b u s pa rcan t ut causar ii vel sen iores suo vivan t , patriae esse curae. Simul a u te m brev ius operar i vo lun t . A n sic pu ta t is h u m a n i ta t e m nos t ram promoveri?

Es, in q u i t juven i s , l auda to r temporis acti a tque illiberali erga operar ios esse animo videris. N e plura , de mocrat iam quae dici tur aspernare .

M in im e hercle. T u a u te m vitio ra t ion is p ler i sque c om m un i laboras. Si qu is hodie cuip iam rerum n o va rum s tu d ioso repugnet , ne novae res male conceptae lege sanc ian tu r , p ropu g n a to r ib u s in usu est sibi r e p u g n a n te m calum n ia r i et v i tupera re . Injur ia mehercle , na m multa nova quae civ ibus magno usu i bonaeque frugi esse p o tu e ru n t , i llam unam ob causam v i t i an tu r et c ivitati obsun t . In ore o m n iu m hodie est democrat ia . Ecquis sanae m en t i s verae democrat iae adve rse tur? V e r u m si qu is q u o d pro le ta r iu s sit vel m a n u u m mercede v ic tum quaerat , prae aliis arte pol it ica ins t ruc t io r ibus sc ient iam sibi arroget rei publ icae gerendae , hoc pe rperam a tq ue injur ia fit. N a m vera d e m ocratia sibi o p t im u m e ru d i t i s s im u m q u e q u e m q u e ad rem vel s ap ien t is s im e gerendam vindica re vul t; tales au tem ceteri e l igant ut duc ibus vel opt imis u tan tu r . Hoc v i t ium tu effugito. Est e t iam al iud q u o d vel im effugias. N ih i l verae democrat iae refert u n d e qu isp iam na tu s sit; u t ru m t en u e m modo rem habeat an o p u le n tu s sit. Illa dign i t a t em modo ho m in i s i n te g r i t a t e m que p e r pend i t .

I t aque v i tu pera t io nes convic iaque quae in divites vel praediv i te s hac una de causa i n g e r u n tu r q u o d divi tes s in t respuo a tque ea ju re respui affir-


208 Bonamicus A ctensis

mo. Eos profecto om it to qu i av id i divi t i is m i r u m in m o d u m congest i s glo r iant u r n e q u e eas ad u s u s h u m a n o s d i r igun t . Si vis scire, d iv i t e s f rugi fue r in t necne , c i rcumspice . U n d e nob is tot un iv e r s i t a t e s q u a e sc ien t iam amplif icant? T o t scholae ub i adu le sc en te s a r t ibus l i t te r isque e r u d i u n t u r ? U n d e b ib l io the cae et p in ac o th ec a e et m use a quae o m n ib u s pa ten t? U n d e nob is tot in s t i tu ta scienti fica quae tot remedia a d v e r s u s m o rb o s h a u d d u d u m letales efficacia in v e n e r u n t , ni s i ex d ono ac l iberal i ta te d iv i tum ? A d q u o s fines pot iores d iv itiae a dh ibe r i poss in t? Q u i d si h is in s t i tu t i s ca re rem us?

A n n e eos a rb i t ram in i l iberales esse q u i div i t i as his a d i m u n t d i s s i p a n das, p raese r t im u t a p u d v u l g u s hac p rava larg i ta te c o r r u p t m gra t i am ineant , qu a e grat ia larg i ta te omissa tabescit? Eosne t a n d e m esse l iberales a rb i t ram in i q u i s u b specie o m n i u m c iv ium a e q u i p a r a n d o r u m meliores ad aequa l i t a tem cu m in fe r io r ibus d e p r i m u n t ? Q u a n t o m el iu s s it infer iores , si p o s s u m u s , ad mel iores a e m u l a n d o s exc i tare ita u t u t r i q u e n o n m odo aequales sed bon i e va dan t . I s toc ine m odo ad hoc h u m a n i t a t i s p rovec t i s u m u s ? A n aemula t ione, q u a m dixi, fe l ic iorum et cu p id i t a t e r e ru m e x p e t e n d a r u m a tq u e op tab i l ium ? Si a n i m u s hac a e m u la t io n e et hac cup id i ta t e , q u i a n im i m o tus , q u o d ad m e liora affectanda id g e n u s a e m u l u m c u p i d u m q u e cient , bon i s u n t , ad am p l io rem h u m a n i t a t e m s t i m u la tu r , hoc , reor, es t s e c u n d u m n a tu r a m vivere . N o s na tu ra e , de q u a Cicero d ix i t (Rep. 6, 26, 28): «quod an im al e s t in m o tu ciet u r in te r io re et suo: n a m haec es t n a tu ra p ropr ia an im ae et vis» , pa r tes assign a m u s e t i am majores . D e u s en im c u m m u n d u m creaba t , leges o m n i b u s an i m al ibus im p o s u i t , q u a r u m legum e x s e q u e n d a r u m na tu ra e a s s ignav i t officium. N a t u r a ig i tu r legis d iv inae s ive v o lu n ta t i s Dei imago est- Ergo recte ve te res A cadem ic i et Per ipa te t ic i q u o r u m dici t Cicero in a l tero l ibro de F in ib u s s e n t e n t i a m fuisse: «f inem b o n o r u m esse s e c u n d u m n a tu r a m v ivere» . I t a que si N a t u r a h o m i n e s a e m u la t ione q u a d a m et c u p id i t a t e imbu i t , h o s an im i m o tu s in b o n i s haberi necesse est. Q u i ig i tu r h i s m o t i b u s ad m el io rem vi tae s ta tum inc i ta tu r , c o n g r u e n t e r N a t u r a e vivi t , id q u o d e x t r e m u m est . P raete rea s e n t en t ia p e r i t o ru m a n th ropo log iae est n a t u r a m ap t i s s im is favere . Q u i au te m inep t i s s im i s favet e t ap t i s s im is officit, is N a t u r a e n e q u e pare t n e q u e c o n g r u e n t e r vivi t .

T u m ille: n u m tu m ise r ico rd iam tollis? Ego, m in im e , i n q u a m , es t en im miser icordiae locus. Idem quos , ap t i s s im os et felices vocavi , hoc benefici is o s t e n d e r u n t v e r u m esse. Praeterea, si p raecep t i s rel igionis nos t rae a d h a e re m us , mise r i cordes esse nos oportet .

S a n c tu s P a u lu s m u l t u m locu tus es t de Cari t a te quae c u m miser icordia c o n ju n c t a est. Sc r ibens en im ad C o r in th io s (I Cor. 13, 13) dixi t , « n u n c au te m m a n e n t fides, spes , cari tas , tria haec; major h o r u m es t ca r i tas». Idem dixit : «quia cari tas operi t m u l t i t u d in e m pecca to rum *.

Sed nos te r m a x i m u s poèta S h a k e s p ea re in ea fabula q u a e M e rc a to r Ve* n e t i a n u s in sc r ip ta est, haec quae ipse Lat ine t em ere reddidi , p r o n u n t i a v i t :


’ Vis atomica utrum bonum an malum portendat 209

N a t u r a non t e n u a t u r misericordiae.Ceu pluvia genialis cael i tus cadit.Q u a e s u b tu s sun t , loca rorat. Bis beata ita est:N a m qu i largi tur et qui recipit , hos beat.Q u i valde pol lent, est in his po tent ior .C orona regem nul la aeque decere qui t.S c e p t ru m est insigne regalis potent iae ,Ind ic ium majesta t is et reverent iae .Sed longo v inc i t s c e p t r u m misericordia Et co rd ibus d o m in o r u m c o m pre hend i tu r .Dei es t haec propria jus t i t i am que decorat.H a n c rem d iv inam si mortales exh ib en t ,T u m prox ime a d m o v e n t u r ad t h ro n u m Dei.

Q u i d plur ibus? n e c d u m haec ampl iu s t ractare volo, nam, cum dicerem opera r io s b rev ius operar i velle, a v u l tu tuo pe rspex i hoc d ic tum tibi aegre placere. Sic au tem habeto: mea nihi l inte resse q u o t horas ope r ibus insum ant . E q u id e m nolo has ab adm in is t ra t ione praescr ibi s ive lege sanciri , u t jam dixi, q uod , si ita fit, a rb i t r ium l iberum perit . O m n i a tum, quae inte r operar ios et do m in o s pacisci oportet , lege imposi ta q u a d a m r igiditate aff iciuntur . Admi- n i s t ra t ion is es t nihi l am pl ius q u a m regulas praesc r ibere s e c u n d u m quas d o m in i opera r i ique inte r se agan t ac, si quae sun t , difficultates c om ponan t . Q u i a u te m a ju n t octonas ho ras s ingul is d iebus vel quadragenas s ingul is h e b d o m ad ib u s recte laborari , meras nugas effut iunt . U n a en im est m en s u ra nor- m a q u e h u j u s rei: ut n e c e s s i tud in ibus victus , suffugii, v es t i tu s satisfiat, q u o d u t r u m paucis an mult is hor is efficiatur, n ih i l interest . Haec necessaria sun t . S u p p e d i t a n d a sun t . C u m ho m in e s rud ib u s i n s t rum e n t i s u te ren tu r , cotidie solis ab or tu ad occasum ad necessar ia so lvenda laborabant ; si d i scemus vim a to m icam ad u s u s h u m a n o s adhibere , q u a n t u l u m tem por i s sit ad eosdem n e cessa r ium, n o n d u m est palam. Sic t ande m ad medul lam h u ju s a rgum e n t i pe rven im us .

P rou t horae laboris d im in u e n tu r , ita augebi tu r o t ium. I l lud me valde sollicitat: ad quos u s u s id ho m in e s adh ib i tu r i s int , nam in eo la tent semina s im ul exitii, s imul illius bonae bea taeque vi tae quae veteres ph i losophos occupaba t . Homo, u t verba O v id i i u su rpe m :

N e sc i t utro pot ius ruat, et ruere a rde t utroque.

V i x q u e n q u a m latet, sive v ix q u i s q u a m negat, vi tam al iquo modo e formis esse evolutam simpliciss imis , neque hoc s ine Deo factum.



In re l iq ua d is p u ta t io n e d o c t i s s im u s v ir d e sp i r i t u a l ib u s p rogressu s c o m m o d is agit; eoque p rog ressu o t iu m i l lu d am p l if ic ab i tu r quo h o m in i «copia an im a e augendae» d a b i tu r . D iff icu lta tes in re ru m p u b l ic a ru m a d m in is t r a t io n e ac d i s p e n sa t io n e , q u a s p rog ressus exc i ta re po te r i t , p ra e s e r t im vi a to m ica ap p lica ta , im p e n so o m n iu m labore, apte, o p i tu la n t e Deo, so lv e n tu r s ic u t e t a liae sociales difficulta tes r i te a S u m m is Pon ti f ic ibu s a l i isq ue s u n t s o lu ta e q u in ad c o m m u n is m u m c u r r a m u s , q u i n u n c t a n d e m , ex q u ib u s d a m sign is , u t c laro sc r ip to r i v id e tu r , t a bescere inc ip i t . Ideo n o n d u b i t a n d u m q u in fide co rrobora ti t r i u m p h u m de hoste r ep o r te m u s .

Cl. sc r ip to r lu c u b r a t io n e m h a c ad fi liam ep is tu la abso lv i t :

T a t a Pa tr i c iae filiae di lec t is s imae s. p. d. •

Allata tua ep is tu la , e x i s t im abam tibi q u a m p r im u m r e s p o n d e n d u m . H a u d in v i tu s disco vos his d i s p u t a t i o n ib u s occupar i . Est e n im sa lutare . P a u cis a n n i s ha b e n ae r e r u m vobis m a n d a b u n t u r , q u a s si excipiet i s , h is e rud i t ae s e r m o n ib u s a tq u e consciae, q u o t q u a n t a s q u e obices a p rav is s ce le ra t isque vir is oppos i t a s vob i s di ffr ingere necesse f u tu r u m sit, t an to sa t ius . A d hor to s pub l icos me c o n tu l i u t t ranqu i l l e r e s p o n s u m c o n c o q u e re m . Forte ad v e n i t a m ic us cui m ax im e confido. D i s p u ta t io n e m q u a m h a b u im u s , p o s tq u a m redii, c o m m o d u m exscr ipsi . Eam tu et sodales tuae legi tote et t u cer t io rem me facito q u i d sen t i a t i s . Sic au tem habe to , si qua in me est ph i lo soph ia s ive s a p ien t ia , me s e m p e r p a ra tu m esse t ibi d u b i t a n t i s u b v e n i r e . I n t e r im vos h o r tor, te t u a s q u e amicas , u t ve te re d isc ip l ina, h i s tor ia , p h i lo s o p h ia sap ien t ia - q u e v e t e r u m q u a s l i t terae La t inae c o m p r e h e n d u n t , p e n i tu s e ru d ia m in i .

Ego pro fec to te m u l to sen io r sum . M u l t o jam m u ta ta s u n t . Idcirco te s e m p e r duc e re n o n potero, v e r u m si q u i d p h i lo s o p h iae t u a e s u b s t r u e re p o s s im, u t ad t ran q u i l l i t a t e m q u a n d a m perven ias , id l u b e n t i s s im e faciam.

Vale.

Patr ic ia T a t a e d i lect i ss imo.

Q u a m g ra tum fuer i t r e s p o n s u m t u u m , nescis . U t s em per , q u a m p r im u m m o r e m m ih i gessis ti . Isto allato, amicas convocav i a tq u e id leg im us et releg imus . N o c t e m d i s p u t a n d o p r o v e x i m u s . O m n e s in eadem s t a m u s sen ten t ia , te nob is vel op t im e c o n s u lu i s se . C u r s u m p e rc u r ra m . Si q u i d adve rs i venia t , id for t i ter p e rp e t i e m u r ; si n ih i l advers i even ia t , t an to sa t ius .

O m n e s te j u b e n t salvere. Vale .

B o n a m i c u s A c t e n s is

GOODWIN BEACH


D E P A T R I A E A M O R E A P U D

G R A E C O S E T R O M A N O S

V e n i t n u n c mih i in m en tem dicere q u id p ia m vobis legen t ibus q u id e m m in im e novum , mihi vero sem per admirat ione dignum: qu id causae fuerit, c u r jam inde a m u n d i fere pr imordi is o p t im us q u i s q u e pro patria m ortem occ um bere n o n dubi tar i t . H o m e ru s s iqu idem, poe ta rum pr inceps hanc tene t sen ten t iam:

, T e d v à x o r o ù oí à e i x è c ; à j jLovoj iàvtp i t s p í r o r cpY] ;

N o n in d eco ru m es t de fend en t i p a t r ia m mori (II. 15, 496).

Idem pro rsus T y r ta e us :TeQvápevai fá o xaXòv etcì, rcpoptayotai xeaóvca

"AvÒp* cqafròv, -rcept -q raciptòi p.apvà|ievov.P u lc ru m es t mori In pr im a acie caden tem V i ru m fortem, pro pa tr ia p u g nan tem .

(Antholog. Poética, auctore P. H a l l o ix , D auci, 1616, p. 840)

Et Hora t iu s , qui , procul dubio , illos est imitatus:D ulce et d ecorum est pro pa tr ia mori (O d . 3, 2, 13).

En t ibi sen ten t iam o m n iu m c o n s e n s u se m pe r probatam; in illa en im c um for t i tudine, j u c u n d i t a s de palma certat . Q u i d en im vel for t ius vel j u cun d iu s , q u a m nu l lum vi tae d i sc r im en recusare v i t a m q u e pro aris et focis — ut d i c u n t— s t renue profundere? Sed qu id causae, inquam , fuit, u t res ita se haberet? ,

P a t r i a c o m m u n i s o m n i u m p a r e n s

Ita ora to r R o m a n u s (Catii. 1, 7, 17). Cui consonat A ugus t inus , cum ait patr iam paren t is loco nobis esse: «Ipsa de n ique civi tas (agitur de terrena civi ta te , non de caelesti patr ia) quae pa rent is loco haberi solet» (De Lib. Arb. 1, 32). Et a p u d H isp a nos in o m n iu m ore est illa vulgata vox «Sursum, H i s p a nia mater»!

Jam vero, c o n s e q u e n s est, u t o m n i ra t ione et arte sa lu tem patriae, quod ejus fieri possit , moliamur. A r i s t id i a dm in is t r a n t i rem publ icam uxor dixit: «U t inam privatas qu idem res pu ta res esse publ icas , et contra publ icas, p r i vatas . Et cum Ser iphio cuidam, civi ta tis suae parv i tas obj iceretur : «Mihi q u i dem, dixit , patr ia de decus est, tu vero patriae» ( A p u d S t o b a e u m , Edit. T i g u rina, M D X L i i i , Serm. 37, pag. 231). «An sic es sapiens ut te latuer i t et patr i e t matr i et p rogen i tor ibus o m n ib u s patr iam esse an te pone nda m ? ...ac s ive


212 Leo M .a Sansegundo

m a n d a r i t ve rbe ra r i te, s ive in v incu la conjici, s ive in proel ium miser i t ad v u l n e ra exc ip i en d a m o r t e m q u e s u b e u n d a m , o b o e d ie n d u m ei t a n q u a m matr i est o m n in o * . Ita Pla to in C r i to n e (51), qu i q u a m late pa tea t hic patr iae amor et p u l c h re de p ing i t et fusius .

Por ro n e m o u n q u a m m a t r em — id est, p a t r i am — m u ta m et e l inguem reddere ullo pac to po tu i t . Haec A e s c h y lu s , qui , licet t ragoediam a d h u c r u dem et paene ag re s tem e xo rna ve r i t , in l i t ter is Graecis m a g n u m sibi n om en co m p a rav i t (Septem contra Thebas, 5, 584):

[nrjxpoc xs xy¡Yr¡v tíc xaxaaftéaet <Jtxrj;

Idcirco non po te s t cogna t io ulla esse p ropr io r , q u a m patr ia, ita ut, si c o n te n t io q u a e d a m et compara t io facienda sit, q u i b u s p l u r i m u m t r i b u e n d u m sit officii, D eus s i t in pr imis , de inde p r in c i p e s , pa tr i a e t p a ren tes , q u o r u m benefici is m a x im e obl igati s u m u s . Immo, «qu o n iam s u n t om n ia com m oda a patr ia accepta , n u l l u m i n c o m m o d u m pro patr ia grave p u t a n d u m est* (Lege Cic. De Offic. 1, 17, 57 et 58).

H ic s e n s u s amor is in pa tr iam , q u e m D a n te belle vocavi t «la car ità del nat io loco» (Infern. 14, 1), causa fui t — ut mea fer t opinio-— i ll ius des ider i i a rcend i hos tes , qu i a d v e r s u s pa tr iam bella q u o q u o m odo p o s s e n t inferre:

A d v e r s u s h o s te m ae te rn a a u c to r i t a s [esto]. (Leg. X I I Tab .)

Cicero e legan t i ss im is ve rb is h a n c in pa tr iam car i ta tem p r ose qu i tu r : « Q u o amore, inqu i t , in f l ammat i esse d e b e m u s in e jus m od i pa tr iam , quae u n a in o m n i b u s terr is d o m u s est v i r tu t i s , imperi i , d ign i ta t i s? cu ju s p r im u m nob is mens , mos, d i sc ip l ina no ta esse debe t , qu ia est patr ia pa rens o m n iu m n o s t ru m . . .» (De Orat. 1, 44, 196) . C u m om nia rat ione a n im o q u e lu s t r a m u r , o m n i u m soc ie ta tum nu l la es t gravior , nu l la carior, q u a m ea, q u a e c um patria e s t un i c u iq u e n o s t r u m . Cari, certe, s u n t pa ren tes , cari l iberi, p r op inqu i , familiares, sed o m n e s o m n i u m car i ta tes patr i a u n a complec t i tu r , pro qua q u i s b o n u s nu l lo u n q u a m t em pore d u b i t a t v i ta m c u m m or te c om m uta re , si id u su i pa tr i ae esse p o t e s t (Cf. Cic . De Offic. 1. 17, 57).

Et q u o m odo fil ius se gerere debe t erga pa t rem si pa te r fana expile t, et c u n ic u lo s agat ad ae ra r iu m ? In d ic e tn e id m a g i s t r a t ibus filius? N e f a s id q u i dem erit , q u i n e t iam p a t r e m defendere debet , si a rgua tu r . N o n igi tur pa tr ia p raes ta t o m n ib u s officiis? I m m o vero, sed ipsi pa tr i ae con d u c i t pios habere cives in pa ren tes . Q u id ? si pa te r t a m q u a m t y r a n n u s pa tr iam occupat , e a m q u e p rodere c o n a tu r , s i l eb i tne filius? I m m o vero obsecrab i t pa tr em, ne id faciat. Q u o d si «nihil proficie t — ait C i c e ro — accusab i t pa tr em, m in a b i t u r e t iam; ad e x t r e m u m , si ad pe rn ic iem patr iae res spec tab i t , pa tr i ae s a lu tem a n te p o n e t sa lu t i patris» (V ide De Offic. 3, 23, 90, ub i T u l l i u s propri e ra t iones et a rg u m e n ta n o n sua sed H e c a to n i s profer t ) .

P raec la rum i l lud Hierocl is : Est, i n q u i t , patr ia v e lu t a lter q u i d a m Deus , e t p r i m u s m a x i m u s q u e pa re ns . Q u a r e q u i n o m e n ei im p o s u i t a re ipsa, n o n


De Patriae amore apud Graecos et Romano 213

t emere pa tr i am nom inav i t , vocabulo qu id em a patre deducto , p r onun t i a to t am e n femina t e rm ina t ione , ut ex u t roque paren te m ix t u m esset. A t q u e haec ratio i n s inua t pa tr iam u n a m ex aequo ut u t r u m q u e pa re n tem co lendam esse (Cf. S t o b . Serm. 37). Et Laco in bello cap tus , cum sub has ta ven ir e t ac praeco d icere t «Laconem vendo» , o b tu ra v i t illi os, «Capt ivum , inqu i t , praedica te vende re» . Suam condic ionem aequo a n im o tul i t , patr iae ignominiam ferre non po tu i t in auct ione t raducendam . Ac profecto c o m m u n e patr iae so lum ca rum est, et j u c u n d u m et delectabi le. U n d e i l lud dictum, quod jam in p r o ve rb ium abiit: «Patr iae memoria dulcis».

D em os thenes , cum ab Areopagi t is dam na tu s , e lapsus carcere fugeret, et h a u d procu l ab urbe obvios h a bu is se t a l iquot diversae factionis homines , p r im u m abdere sese volui t , sed cum illi nom in a t im D e m o s th e n e m a ppe l l an tes, j u b e re n t esse bono animo, et viat icum in supe r offerrent , gravi ter ingemuit , dicens: «Qui possum hanc u rbem rel inquere, in qua tales habeo in imicos, qua les amicos vix in alia inven turus?» H in c ve rsus Ovidi i :

N esc io q ua na ta le so lum d u lced ine cap tos D u c i t et Im m em ores n on s in i t esse sui.

Q u id m elius Roma? S cy th ico q u id frigore pejus?H u c tam en ex illa b a rb a ru s u rbe fugit.

C u m bene s i t c lausae cavea P and io ne natae ,N i t i t u r in s i lvas illa redire suas :

A ssu e to s tau r i sa l tus , a ssue ta leones—N e c feri tas i l los Im pe di t— antra petunt . (E p . ex Pont. 1, 3, 25-42).

Jam vero, si patr ia co m m u n is est o m n iu m parens, amor inde nasce tu r in eam, adeo ut

N e f a s s i t i r a s c i p a t r i a e

Pythagora s , in te r roga tus quo modo opor tea t se gerere erga patr iam i n gratam: U t erga matrem, respondi t . Et Solon, pos tquam vid i t rerum s u m mam esse penes P is is t ra tum, arma deposu i t ante cur iam, dicens: «O patria, t ibi et Ac t is et factis sum op i tu latus» . H oc pacto, t es ta tu s sibi non de fuisse v o lun ta tem consu lend i Reipublicae, in A e g y p t u m navigavi t (Cf. D i o g . L a e r t . lib. I, Plut. in Solon.). A m o r en im in patr iam im m ensus esse solet:

R u rsus am or patr iae , ra t ione va len t io r om ni,Q u o d tu a tex u e ru n r sc r ip ta , re tex it o pus . ( O v i d . Ep. ex Pont. 1, 3, 29-30)

C u m Ari s t ides ab A th e n ie n s ib u s m it te re tu r in exil ium, sublat is in caelu m m an ibus D e um compreca tus , ut sic res A t h e n ie n s iu m prosperaret , ut illis Ar is t ides n u m q u a m ven ir e t in m en tem. Ta n ta fuit in viro isto pietas in pa tr iam, cui etiam pos t dira sua fata incolumitatem precabatur . Et T im o th e u s imperato r , cum aud is se t u n u m ex collegis dicentem: «An putas , o T im othee ,


214 Leo M .a Sansegundo

gra tam nobis fu tu ram patr iam?» —«Modo nos, r e spond i t , patriae dignas referre grat ias q u e a m u s » (V ide S t o b . Serm. 3 7 , ex P l a t . Critone, 5 2 ) .

Gra to s e m p e r an im o erga pa t r i am debe t esse vir b o n u s , q u o d nul la u n q u a m foedior cu lpa sit q u a m patr iae succensere , j ux ta i llud:

Jam q u e hoc - ne d u b i t e s — longaev i , na te , p a re n t is A ccipe , e t ae te rn o fixum su b p ec to re serva:S u ccen se re nefas pa tr iae ; nec foedior ulla C u lpa su b ex trem as fe r tu r m o r ta l ib u s u m b ra s .Sic docuere senes .

( S il v . It a l . 7 , 5 5 3 - 5 5 7 )

A s t n e m o pa tr iam , qu ia m a g n a est, amat , sed qu ia sua. A c p ro inde est q u o d U l y s s e s ad I thacae suae saxa sic p roperaba t , q u e m a d m o d u m A g a m e m no n ad M y c e n a r u m nobi les m u ro s (Cf. S e n e c . Epist. 66, 27). I d ip s u m tet igi t Cicero: N o s id, q u o d m ax im e debe t , patria nos tr a delectat , cu jus rei t an ta est vis, t a n t a na tu ra , u t I th acam i llam in a s p e r r im is saxu l i s t a n q u a m n i d u lu m affixam, s a p ie n t i s s im u s v ir (scii. U l i x e s ) immor ta l i ta t i a n te pone re t» . (De Orat., 1, 44, 196) . Et Se r to r iu s saepe victor , ad P o m p e ju m M e te l lu m q u e m i sit, offerens se p a ra tu m redire in u rbem , si s ibi pe rm i t t e r e tu r ; d ix i t q u e malle se Romae ignob i l i s s im um civem, q u a m e xu lem o m n iu m al ia rum c iv i ta tum i m p e r a t o re m n o m in a r i (V ide P l u t . , Sertor.).

Q u i b u s c o n s o n a t H o m e r u s c u m dici t n ih i l esse patr ia du lc ius , l icet aliq u i s p rocul a sui s , in l o n g in q u i s terr is , d o m o s h a b e a t opu len ta s :

E I ; oitDVo; a p t a x o ; á jxúvea fra t rcepi 7táxpY¡<;. ( H X I I , 243)

" i i t ; oùSèv fX úxiov T f, 7caxpi§o<; oùSè xoxy¡ü>v

r í ^ v e x c a , e fa ep x a í x i ; cbroxpofri x ío v a olxov

F a n g év áX X oSa7T f| v a íe t á i t á v e o f i s xoxy¡a>v. (O d ys . 9 , 3 4 - 3 6 )

Q u a n t a s it a u te m amor is h u j u s vis, vel hoc indic io l icebit u t c u m q u e cognoscere , q u o d a p u d poe tas Graecos h a u d raro leg imus , n o n solis n i m i r u m h o m in i b u s caram u s q u e pa tr iam fuisse, sed a m orem q u o q u e a l iquem fer a r u m co rd ibus ins t i l l a tum esse:

O ù x a p a xot (jLOÚvoiai cptKr\ x ax p r j f i s p o i t e a a r

x a i paX ubv Òè x o f lo ; x i ; é v é a x a x x a t cppeal Grjpttbv.

( O p p ia n . De Venat. 2 , 3 1 3 - 3 1 4 )

Sed a n t e q u a m ul tra progredior , n o n p o s s u m q u i n tibi, lector, ob oculos p o n a m d u o exem pla praeclar iss ima, qu a e l u c u l e n t e r i n n u u n t q u a n t u m a p u d ve te res e ju sm od i patr iae a m o r viguer i t . P r ius nobis s u p p e d i t a t V a le r iu s M a x i m u s (5, 6, 2). T h r a s i b u l u s cum vel le t parva m a n u t r iginta A t h e n i e n s i u m t y r a n n o s confodere , dicent i cu idam, q u a n ta s A t h e n a e l ibe r ta tem assecu tae grat ias illi e s sen t hab i tu rae : «Dii, i nqu i t , faxint , u t q u a n t a s ipse illis debeo, v idea r re t tul isse». A l t e r u m e x e m p l u m a t tu l i t idem Val. M a x im u s ( 3 , 7 , 2): Rex Thrac iae , ub i c ognov i t A t h e n i e n s e s h o n o r i s grat ia c ivem ip s u m suae ci


De Patriae amore apud Graecos et Romanos 215

vita t is declarasse, pro auxilio, q u o d illis adversus D or ienses impendera t , grat iam reponere s tuden te s : «Per Jovem, inqui t , et ego illis vicissim meae gen t i s jus dabo». Sent iens , n ih i lom inus honorif icum esse, Thracem , q u a m A t h e n ie n s e m appellar i.

P a t r ia e am or a d m o r tem u sq u e v ir u m b o n u m ducere solet

Lacaena, cum filium in proel ium misisset , et inter fectum audivisset : «Idcirco, inqui t , genueram, ut esset qu i pro patr ia mortem non dub i ta re t occumbere» . Ita Cicero (Tuse. 1, 42, 102). P lu ta rchus au tem narra t Lacaenam q u a n d a m filios habu is se q u in q u e . Haec m uli e r — plane for tis— filios in bellum emissos, an te s u b u r b i u m staba t exspec tans, qu i s esset belli exitus. Et accessi t qu isp iam nun t ians , filios i llius o m n es occubuisse: «N on istud, i n qu i t , percontabar , ignavum m anc ip ium , sed qu id ageret patria?» Is cum respo n d i s s e t a patria s te t isse victor iam: «Libenter igitur, ait, accipio filiorum in te r i tum*. Egregia mulier , p r iva tum in l iberos affectum publ icae in patr iam pietati pos th a b u i t ( P l u t . Apotheg. Lacon. Edit. Londini . 1741, p. 89).

Hoc est q uod dicebam, amorem patr iae ad ipsam v i tam p ro fundendam impellere , si s i t ei p ro fu tu ru m (Cf. Cic . Offic. 1, 17, 57). A d rem poeta:

N e c f emina cessat Men t e a equare viros et l audi s poscere par t em.O m n i s , prae sese po r t ans c ap i t i sque m an us que A n t i q u u m decus ac derept a moni l i a collo,Ce r t a t im ma t rona ru i t bel loque min is t r an t .

(Si lv. I t a l . 12, 306-310)

Et alibi de Scaevola:S ta b a t cu m pr imi s medi ae cer t amine pugnae,Aspera s empe r a m a n s et pa r cu i cu m qu e periclo Scaevola; nec t an t a v i t am j am st rage volebat ,Sed d ig num p roavo l e t um et sub nomine mor tem.Is pos t qu am frangi res a t que augescere vidi t Exi t ium, Brevis hoc vitae, quodeumque relictum,Extendamus, ait.

(9, 370 -W Cf. et 12, 314, sqq.»

Sic, u n u m a ugu r ium p raes tan t i s s im um pugnare pro patr ia, et si mori cont ingat , dulce p ro r s u s eri t in ter i tus: H om erus (11. 12. 243):

E l e ottüVG!; á p i a T o c á | i 6 v e a d ^ t t Ttepi r o r e p r , ; ; .

A d finem propero. Sed tamen piaculum foret tacere exempla pu lcher r i ma, qu ib u s clare appare t hanc m en tem ve te rum circa amorem patr iae non verbo sed re a pud illos viguissse et factis re vera praest i t isse . C u m ad T h e r m opy las Leonidas prof ic isceretur cum Persis confl ictaturus , uxori Gorgon i rogant i, si qu id ipsi mandare t? «Ut bonis, inqu i t nubas, bonosque liberos


216 Leo M.° Sansegundo

parias*. Q u a e q u i d e m vox t e s taba tu r , i l lum an im o praesagisse in te r i tum , nec hac p raesens ione d e te r r i tu s es t ab exped i t ione , p u l c h e r r i m u m esse ducens, pro patria p u g n a n te m occumbere .

A l i u d d e n iq u e s u b n e c to s imile: Brasidas —auctore P lu ta r c h o op. m e m ,— contra E p h o ro s be l lum patr iae n o m in e cum susc ipe re t , c iv ibus h u n c in mo d u m scr ipsi t : « Q u i c q u id m a lo ru m eri t in bello profl igabo, au t pro patria mor ia r* . V e r u m c u m m ul ta jam egregia facinora pro patr ia edidisset , et G rae cos T h r a c i a m inco len tes l iberasset , fo r t i te r occubu i t . C u j u s de inde mors cum A rc h i l e o n id a e m at r i n u n t i a r e t u r , i n te r rogav i t n ih i l pr ius , q ua m : «A n for ti ter filius occubuis se t? T h r a c i b u s a u te m e jus v i r t u te m la u d a n t ib u s , e jus m or tem n o n t a n t u m aequo a n im o tul i t , sed p robav i t e tiam, quia pro sa lu te patr iae in te r fec tu s esset. «Vince t — pro fe c to— a m o r pa tr i ae l a u d u m q u e im m ensa cupido» ( V e r g . Aeri. 6 , 8 2 4 ) .

H a e c de pa tr ia for t i t e r d e fe n d e n d a suff iciant. Alia s u n t , a p u d Graecos praese r t im , quae i n te x e re hic abs t ineo, q u o d idem fere complec t i v idea n tu r . U n u m t a n t u m profe ram v o tu m : u t in a m hic pa tr iae am or a p u d nos et vigeat e t floreat, u t n o b i s i l lud con t inga t , q u o d a p u d Graecos et R o m a n o s even ir e cons ta t . «Cari t as pa tr i ae pe r o m n e s o rd ine s v e lu t t enore uno , per t ineba t*( L i v . 2 3 , 4 9 , 2 ) .

L e o M .a S a n s e g u n d o , OSB.


N O V A E T V E T E R A

M E T E O R O L O G I A

1. Et q u i d q u a m , in hac sect ione, de meteorologia modo juva t pe rs t r ingere. V e r b u m hoc c om pos i tum recen t i sque certe signi, q u o d t an q u a m de meteo- ris sc ien t iam vel no t i t iam sonat. «Meteorum» vero (a Graeco ¡íei-Empoc) Lat i nis significat subl ime ac s u s p e n s u m , n e m p e in aere; Graecis au tem phasma, id es t apparens ; cum id, q u o d v id e tu r esse, m agnam pa rtem n o n sit: quas i m ix tum est im per fec tum ex elementis , idque o r tum et conflatum e vapore au t ha l i tu , plus m in u s v e crasso, calido, sp isso, cet.

M e te o ru m q u i d e m q u o d l ib e t p h a e n o m e n u m a tm osphe r icum nun c u p a r i solet: ae r ium, aqu o s u m , l u m in o s u m vel e lectricum. Exempli gratia: ven tus , pluvia , a rcus p luv iu s vel iris, fulgur.

Jam vero in no s t ro ru m t e m p o r u m scient ia, metereologia pars phys ices habe tu r , de meteori s di sse rens . M ax im i hodie es t momenti , in pr imis vero ad faci liorem cum naviga t ionem m ar inam tum aèr iam reddendam . Q u a e q u i dem scientia, s icut ceterae na turales , p lu r ibus ut i tu r , sap ien t ium ingeni is effectis, i n s t rumen ti s : quae opem h o m in u m labori a tque perspicacitat i afferant.

S u n t , in te r alios, appa ra tu s metereologici : A n e m o m e t ru m , anemosco- pium, ba rographum , ba rom e t rum , baroscopium, ba ro the rm ograph ium , hygro- m et rum, hygroscop ium , m an o m e t ru m , s ism ographum , s i sm om et rum , spec- t rograph ium, spect roscop ium, t h e r m o m e t r u m , the rm oscop ium .

A d ju n c ta porro in tabula picta n o n nul la ad metereologiae scien t iam pert inent ia , cum nom enc la tu ra Lat ina Hispanica, habes:

1 Arco iris, i r i s , i s ( i d i s ) 5 Terremoto, t e r r a e m o tu s , u s

2 Pararrayo, f u lmin ivo ru m 6 Halo, halos , o (gr.)3 Turbión, t u r b o , I n i s ( a q u a e ) 7 Aurora polar, a u r o r a b o r e a l i s

4 Gobierna, v en to r um index, icis

2. Praecipua sane meteora s u n t ignea vel aèria, qua e in amplis s imis aéris plagis nos tr i s oculis c o m m o n s t r a n tu r . V e r u m propria s u n t pa r t ium caeli


218 lldephcnsus González, C. M, F.

qua t tuo r . En a l iquo rum nom ina : fulgura vel fulgetra , fu lm ina , fatui ignes, s te l lae caden te s et com antes , co rusca t i ones , chasm a ta , cet.

Aér i s ve ro na tu ra his lepide ve rb i s a claro viro M. P e x e n fe ld e r c o n t r a h i t u r (Apparatus Eruditionis, pag. 17):

«Aer ag i t a tu r pe rpe t im ob t en u i t a t e m , m o b i l i t a t e m q u e in s i tam , i dque va lde ut i l i te r ob vege ta t ionem rerum; pe l luc idus est, radios so lares t e m p e rans , u b i q u e se ingerens . Ejus s ta tus et f latus s u n t divers i ; si calescit , t u m raresci t , e t di la ta t se ex tra se; c u m frigesci t, t u m sp is sesc i t , et c o n to r q u e t se in tr a se: ne sc i t e t iam q u ie tu s s tare, etsi v idea tu r ; c o m m o tu s flat, n u n c len ius , n u n c v e h e m e n t i u s ; flabello v en t i l a tu r ; efflatus or is a n g u s t i m o tu , refrigerat ; e m i s s u s d iduc to , calefacit; c onc lu sus , crassesci t , et pu t re sc i t ; idem ob p e r i c u lum (m e tu m ) vacui facit, u t a s c e n d a n t gravia*.

3. V e l ipso in imo terrae s inu meteora influere v i d e n t u r : u n d e fo rm idolosi illi ter rae m otus , qu i et o p p ida solo a e q u a n t . Q u a s i excuss io est s u perficiei terrae l u x a t io n i b u s ejus modi cor t ic is vel v u l ca n i i s e ru p t i o n ib u s d e bita. L ingua q u i d e m techn ica h o d ie rn a d ic i tu r «sismus» vel «se i sm us» . I ta q u e a p p a r a tu s vel i n s t r u m e n t a q u a e eos d e t e g u n t s i s m o g ra p h a n u n c u p a n t u r . Pars vero sc ient iae geologicae qu a e i i sdem s tude t , es t s ismologia . Se i sm us qu i in p r o fu n d o mar i o r i t u r q u i q u e m a g n o s a q u a r u m m o tu s excitat , es t mar is m o tu s (h i spa n ic e «m aremoto») . P u n c t u m d e n i q u e orb is t e r r a r u m ub i s e i sm us o r i tur , e p ic e n t r u m dici a p u d s a p ie n te s c onsuev i t .

Sed haec h a c te n u s . En tibi p h ra se o log ia m de re p raec ipuam :

A é r terrae c i r cum jec tus : atmósfera.Susp ice re ( in) caelum: levantar los ojos al cielo.S u b divo: a la inclemencia del tiempo.


Nova et Vetera

O rb is finiens: horizonte.N a t u r a caeli: clima.Salubri ta s caeli: clima sano.G rav i t as caeli: clima insaluhle.T e m p e r a t io caeli: clima templado.A spe r i t a s caeli: clima frio.Varie tas caeli: clima variable.Caelestia: fenómenos celestes.Sol or itur, occidit: sale el sol, se pone el sol.O r tu s , occasus solis: nacimiento, puesta del sol.Sol deficit: el sol se eclipsa.Lunae defectio: eclipse de luna.Luna crescit, decrescit : la luna crece, decrece.Caelum astr is d i s t inc tum et o rna tum : cielo estrellado.N o x sider ibus i l lustris: noche estrellada.Stellae e rrantes: planetas.Stellae iner rantes: estrellas fijas.O rb is lacteus: la via láctea.O r b i s signifer: el zodiaco.Cardo caeli: el polo.Vocis imago: eco.V e n t u s remitt i t : el viento se calma.V e n t u s cadit: cesa el viento.V e n t i s secundis , adversi s uti: tener vientos favorables, contrarios. V e n t u s se ver t i t in American i : se gira el viento hacia América. T e m p e s t a s cooritur: se levanta una tempestad.Imber tenet : dura la lluvia.T e m p e s t a t e m idoneam nancisci: tener buen tiempo.Calor se f rangi t: el calor disminuye.Sol ardet , urit: pica el sol.A rdore solis torreri: quedar tostado del sol.Frigore torpere: estar transido de frío.Caelum ton i t ru contremi t : está tronando.Fulmina micant : relampaguea.Fu lmine ici, tangí : ser alcanzado por un rayo.Inter fu lmina et ton i t rua : en medio de truenos y rayos.Erupt iones ign ium A e tna eo rum : la erupción del Etna.V e suv iu s evomit ignes: el Vesubio vomita llamas.Plue t hodie: lloverá hoy.

I l d e p h o n s u s G o n z á l e z , C. M. F.


C U R S U S G Y M N A S T I C U S

O N A V IS , REFERENT IN MARE TE N O V I(H or , Carm., 1, 14)

¡Oh nave! ¿quién te vuelve al mar airado?¡A toda prisa al puerto! ¿Qué? ¿no miras desnudo de remeros tu costado, tus entenas gimiendo, y con las iras del ábrego tu mástil malherido?¿ Y dónde los cordajes que el casco resentido salven de los furentes oleajes?

Velas te faltan, y ni dioses tienesde quien en otro azar valerte puedas;y aunque del Ponto vienes,hija de linajudas arboledas,en vano de tu alcurnia haces alarde,que una pintada popa no es alientopara el nauta cobarde.¡Ay, no llegue a burlar contigo el viento!

T ú que el objeto de mi angustia fuiste, y hoy lo eres de mis ansias suplicantes, evita el mar que embistelos bajos de las Cicladas radiantes. .

A . E s p i n o s a , S. J.

(Lírica Horaciana, p. 46, Q u i to , 1953)

Carminis argumentum

H o r a t i u s R o m a n a m rem p u b l i c a m quas i i n o r n a t a m n a v e m f luc t ibus et a q u i l o n ib u s u n d i q u e c o n c u s s a m allegorice dep in g i t ; ipse Q u i n t i l i a n u s hoc


Cursus Gymnasticus 221

carmen h a b u i t a l legoricum et rem m etaphor icam ad phys icam referens no r mam proposui t : « to tusque ille Horat i i locus, quo navem pro re publ ica, fluctus et t em pes ta te s pro bellis civi l ibus, po r tu m pro pace a tque concordia dici t». (Inst. Or., 8, 6, 44).

Sub hac allegoriae specie patr iae pericula ver iss imis et instan t is s imis imagin ibus poeta praed ici t a tque om ina tu r : mare extra po r tum i te rum fremit (1-4). N a v i s a po r tu audacte r d iscedere poter i t? N u l lo modo, q u o n ia m remis exspo l i a tu r (3-4) et u b ique veh e m e n t i s procel lae s igna os tend i t (5-9). Sed praeterea navis ve n t i s vexa ta a tque op ibus des t i tuta , deorum protect ione o m nino indiget (10); his ad junc t is nau ta terrore conc u ss u s neque nobi l i ta te n e que pr is t ina os ten ta t ione temere confidere potest (11-15), nam vent is lud i br ium necessario esset (15-16). H ora t iu s h u ju s mod i obsecrat ione ut i tur : Fe r icu lum desere, saltem mea causa, nam fidelis curae ac desideri i tui sum imago (17-20).

Nec H ora t iu s praeter i re po tes t tanta s tud ia s p e m q u e t an tam fugaci t u r bu len t i maris s p u m a submergi .

V. 1-4. Fortiter oc c u pa p o r t u m !

Hora t iu s inspec tat navem, por tum t andem occupan tem pos t diram procellam quae eam gravi affecit de tr imento ; navem conspici t an im o ben igno — se en im cus todem tu to re m q u e reipubl icae h a b e t — et urgent ia m anda ta dat ut caut ior in fu tu rum et c i r cumspec t io r sit , ac d u m f luctus na v e m in al tum evehere c o n te n d u n t , quas i in por tu ret inere vo lens sic illam al loquitur:

O navis, re terent in mare te novi Fluctus! O q u id agis? fort iter occupa

P or tum . N o n n e vides ut N u d u m remigio latus?

Referente: v e r b u m exc l a ma t lvum et t empus fu tu ru m ad u rgendam et exp r i mend am semel a tque I terum anx i e t a t em quae poètae a n i m u m oppr imi t , p ropt er c a l ami t a t em navigio im m i nent em. Ora t i on i s co m p le m en tu m ( t e = monosyl l abum), a verbo «referent» d i ssoci a tum, m a g nopere confer t ad po nd e r an d am lugendam fo r t unam quae nav i immine t .

N ov i fluctus: nem pe n o v u m bel lum. N ec temere neque for tui to accidi t u t adj ec t ivum s i t a subs t an t i vo d i s j unc tum, sed consul t o ut u n d a r u m p ro l aben t i um m o t u m r e to r t um et i nv o l ven tem expr imat .

Fortiter occupa: h i c Hora t io navem, quas i po r tum occupan t em, videre placet , at... en novi f luctus i l lam in a l t u m quas i re t rahent es ; h inc pavo r et clamor: «o qu id agis?»; et confes t lm incl amat : «forti ter occupa»; «fortiter» in poetae m en t e m na v i s c a sum revocat g rav i s s imum, deinde «occupa» i. e. cura, operam da, con tende occupare: j u s s u m imper iosum ext r emumque .

Vides: s ens um pot en t ia l em habet: «videre potes»; ad «latus. . . nud um » in pr imi s refer tur sed e t i am quo da mm od o ad «gemant» (malus , ant emnae ) : I taque « synaes thes i am», f iguram sae pius hodi erno tempore us i ta tam, q ua m v i s a pud ipsos Lat inos scr iptores hic dicendi modu s non desi t , h abemus ; sic Vergi l ius: «dulcia l i nq u im us arva» (Bue. 1, 3) i. e. dulcis pro amoenis.

N udum latus: n u d u m «sit remis» la tus; quia de s t ruc t i su n t v io l enta tempes t a te t r an sac ta. D is junct i o adjec t ivi a no mine ad s i gn if i candam navi s eges t a t em adh ibe tur .


222 Thom as M artínez, C. M. F.

V. 5-8. A c SINE FUNIBUS...

H ora t iu s sol idis ac firmis a rg u m e n t i s na v e m increpat : malo saucio A f r i co, a n t e m n i s g e m e n t ibus , mari in q u ie to , na v is v ix se s u s t i n e re poter i t ; quae om n ia H o r a t iu s in m is e ra n d a m na ve m v e h e m e n t i u s e xprobra t :. , . . Et m a lus celeri saucius Africo

A n t e m n a e q u e gem an t , ac s ine f u n ib u s V i x d u ra re car inae , •P o s s in t im per ios ius

Aequor? . . .

M a l u s c e l e r i s a u c i u s A f r i c o : ve rb o r u m ordo n o t a n d u s es t : p r i m u m n o m en «malus» e rec tu s ac fort is; de inde a d j e c t i v um «celeri» q u o d ei syn t ax i ce oppo n i t u r ; a l t e ru m ad jec t i vum «saucius» dup l i c i v e rb o ru m vi (celeri... A fr ico) q u a s i co n s t r i c t u m . H aec ve rb o r um s ingu la r i s collocatio, ad ferocem aqu i l oni s I m p e t um In m a l u m e x p r i m e n d u m non p a r u m refert.

G e m a n t : v e r b u m m e t a p h o r i c u m ad na v i s c a s u m s igni f i c andum a p tu m . H or a t i u s ut c rep i t u m g e m l tu m q u e v iv id ior em, aq u i l on e ce r t an t e , r ep r ae sen t e t , a n t e m n i s ma lo q ue qu as i s e n t i end i f a c u l t a t em t r ibui t .

F u n i b u s : an t i q u i f un ib u s u t e b a n t u r q u ib u s ca r i na , f l uc t i bus afflicta, e x t r e m u m devi t ar e t pe r i cu lum; s l cque «Acta A p os to l o ru m» h u j u s a d ju m e n t i m e n t i o n e m f aciunt : «Q ua sub l a t a ( scapha ) adjutor i is u t e b a n t u r a cc i ng en t e s navem. . . » (27, 17). Q u o d e t i am a p u d S. I s i do rum (E tym . 18, 4, 4); l eg imus «funis In n av ib us longus , qu i a prora ad p u p p i m ex t end i t u r , q uo magi s ads t r in- gan tu r » .

C a r i n a e : p lur a l i s p ro s i ngul ar i poét ice s u m p t u s ad d e s i g n a n d a m n ave m.I m p e r i o s i u s : ad j ec t i vum c o m p a r a t i v u m t e r m i n o co mp ar a to carens ; ma r e valde ag i t a t u m

a tq u e t u r b a t u m signif icat

V. 9-12. Q u a m v i s p o n t ic a p in u s

A d d e q u o d prae te r m are i m p e t u m in na ve m faciens n o n s u n t ei remi, n e q u e fu n es n e q u e ve la m in a n e q u e di in p r im is ei faven tes . H aec nav is a d j u m e n t i s nau t i c is ad n a v ig a n d u m des t i tuta , q u a m v i s ex pon t ica p ino p rocedens , per icu lo cer to s uccum be t . . . ; .. . . .N o n t ibi s u n t in tegra l intea, .

N o n di, q u o s i t e rum p ressa voces malo ; Q u a m v i s Pon t ica p inus ,

Si lvae filia nobi lis ,

N o n n o n : par t icu l a «iit» Inc ip i t su pe r iu s e n u m e r a t i o n e m c a l a m i t a t u m quae i n n ave m i r ruen t ; pa r t ícu l a vero «non» s e ns u nega t i vo co n t i n u a t a t q u e exponi t .

D i : di n av i s tu tor es , q u o r u m imag ines in na v i s p u p p ib u s a p p on eb a n t u r . S ine dub io H o r a t i u s a s s e r i t n a v e m d e o ru m pa t roc in io indigere c u m procel la im ag ine s d i r ipue ri t , i deoque na u t a qu os deos oret , n esci t .

I t e r u m p r e s s a : homo , q u e m sce l e rum p e r t a e s u m est , b en igne exc ipi tu r ; a t qu i e a dem i t e r u m fac ino ra co mm is e r i t mi se r i cordi a e t a d ju m e n to qua s i i n d ig nu s efficitur; ideoque H or a t i u s al io loco, qu i ad bel l i c ivi l i s c a l a mi t a t e s spect at , i t a conque r i t u r : « Q u e m vocet d i v u m popu lu s r u en t i s / Impe r i rebus?. . . / C u i d a b i t pa r t e s s ce lu s ex p i a nd i / Juppi ter?» (Carm. 1, 2, 25).


Cursus Gymnasticus 223

Pontica pinus: Pon tus q u a m plu r imi s a b u n d a t 9llvls, q ua ru m pini ad naves conf iciendas e ran t ap t i ss imae; praecipue in m o n t a n a regione a Sinope u sque ad B i t hy n i a m pa t ebant . In libro X Aene ldos (230), N y m p h a e in naves pe rmu ta t ae , agn os cu n t Idae nemora u t l ocum originis: «nos s u m u s Idae sacro de ver t ice p inu s ».

V. 13-16. N i s i v e n t is debes l u d ib r iu m . . . .

Q u a e cum ita s int , nav is fugiat ( = v i t e t ) pe r iculum; jux ta A. L. Senecam navis cons id e randa est bona quae, n o n bene picta, sed a dis protecta , cu jus nautae o rna tu ju re diffidunt , nam ven t i s u p e r aequora ty rann ice imperan t .

Jactes et genus et n o m e n inuti le Ni l pict is t im idus navi ta p u p p i b u s

Fidit. T u , nis i ve n t i s Debes lud ib r iu m , cave.

Et genus et nom en: i. e. *famoso origen» (hend iadys ) . A b im m i n en t i ca lami t at e neque s t i rps neque nom en te, o navis , eripiet . N o t a n d a dupl i c i s par t icul ae «et» repet i t io. Q u a m inan is en i m es t spes tua!

Pictis: Roman i var i i s color ibus n a v i u m pu ppe s exo rnaban t ; a t r ube r 'color erat va lde u s i t a t u s . N ih i l o mi nu s , u t a i t Seneca cum Hora t i o conveniens , «navis bona d ic i tur non quae p r e t ios i s color ibus picta est nec cujus tut ela ebore caelata est...» sed quae fi rmior es t et securior.

N il p ictis tim idus navita puppibus fidit: N o t e m u s adjec t i vum «pictis» i nt erpos i to or at i onis subjeto, a nomi ne «puppibus» dis jungi : quae d is junc t io n o n n i h i l conferre v ide tur ad i n u t i l i ta t em nav is ri te t a n t u m depictae c o m m o n s t r a n d a m .

D ebes ludibrium : cons t ruc t i o Graeca; s ens us est: «si no quie r es ser ludibr io del viento». La t i ne alio modo s ens us sic expr imi potest : «ut t r i b u t u m quod necessar io ven to solvi deberet . . .»

V. 17-20. N u n c d e sid e r iu m c u r a q u e n o n levis

Poeta v e he m e n t i exhor ta t ione carmini finem imponit . H o ra t iu s in re p u blica e jusque comm odit a t ibus m ax im um otii pacisque d o n u m cons t i tui t . Et ideo sol l ic itus est, s ib ique —cujus a n im u s u s q u e tunc inqu ie tus e r a t — per g ra tum ait periculo e reptam considerare:

N u p e r sol l ic i tum quae mih i taed ium,N u n c desider ium cu raque non levis,

In terfussa ni ten tesVi tes aequora Cycladas. . .. ■ ...

Nuper: Per annos nempe qui p ug nam Ph i l i ppensem subs eq uun tu r , luctuosos a tque bell is in tes t in i s agi tatos. A d ve rb i i extens io tal is est ut op t ime ad p r ae t e r i t um qu am v i s r e m o t u m referatur: «ut nupe r a c tu 9 , freto N e p t u n i u s / Dux fugi t us t is navibus» (Epod. 9, 7); quo loco H o r a t ius c a sum Sexti Pompej i —qui i ronice appe l l a t u r «N ep tu n iu s dux »— ad N a u lo c h u m profligati, et paulo post in Phrygi a mor tu i memora t . Cicero vero (cfr. In Verr. 2, 4, 6) d i s t i ngui t Inter: «nuper» (recientemente), «modo» (pocoha), «paulo ante» (ahora mismo).

Sollicitum : verte: «Inqui etant e tedio (zozobra)». Poèta ld sine dubio refert ad a l i quid infort u n a t u m In men te adhuc aff ixum quae cer to es t pugna ad Phi l ippos commis sa .

Interfusa n itentes v ites aequora cycladas: ve rbo rum ordo a l i q uan tu l um retortus , velu- ti mare i p sum. P ra ep on un tu r adject iva, s u b s e q u u n tu r subs t an t i va , me d iu m ve rb um (vites) stat ;


224 Th. M artínez, C. M . F

p e r fe c ta e s t r e la t io ; v e r b u m in m e d io m a n e t d u p l i c i p e r p e n s o p e r ic u lo q u a s i I n d e x I m p e r io s iu s

p r a e c ip ie n s : Vita pericula ( = v i te s ) !N i t e n t e s : Ita «Cyclades» appel lantur , qu a r u m marmora e pr aerupto profundoque si nu solis

radios reflectunt; «Paros» voca tu r a Vergil io «nivea*, albo marmore s ingular is; «Donusa» vir i dis conspi cienda dici tur .

C y c l a d a s : appe l l an tu r quia «quasi in c i rculum d isposi tae 9un t circa Delum: quam, antea vagam, po 9 t Latonae vero pa r t um uni affixam loco, c i r cumc ingun t et quasi revinciunt» (R u a e u s ,

I, p. 264, not. 74); quae insulae In Aegaeo mari «sparsae» vel «interfusae» nav ibu9 i ns ta r Siren u m scopul i e rant .

T h o m a s M a r t ín e z , C. M . F.

B E A T A N O X

Flosculum vitae peperit Maria.Mater est Christi, remanetque Virgo!Nox Dei celans Genuum serena:

ecce beata/

Angeli caelum remeant volatu gloriae signum citharis canentes, pace dum sancta fruitura in orbe

omnia dicunt.

Pastor exaudi veniae et salutis canticum sacrum veniens ab alto; oppidum Bethlem pete nunc opertum

alite multo.

Angelis tandem sociatus almis, pastor, o Jesu, properanter ibo dona qui portem numeris retexta,

carmina parva!

J . F á b r e g a s

in Seminaria M inore Barcinonensi Prof.

Montehilari


F R A T E R H O M O

(Ca l vum mon t i s supe rc i l i um Immob i l i bus n ig r i sque pini s c l r cu n da tu m exsurgir . T a m c an d id a fulget l una u t nonnu l l a e t a n t u m stellae, quae s u n t in adversa caeli parte, t im ide micare audeant . Im m an e s ax u m formam in n iveo aequore adumbra t . In nive au tem plura e aque brevi a n o t a n t u r vest igia. Cand ido frigldoque l umine perfusa, ilex super sp inosa folia n ives cu m u la t im os t endi t , cup ed i a rum in s t a r quas al icui commoda re t emptor i . N on nu l l a e juxta i l icem best iae conc i l i um habent ; duae capreae, lupus , p ingu is cun i cu lu s cum omni sua nov is s im i pa r t u s prole para t a , u rsu s cui pel l is es t fusca, a l t e rque cun i cu lu s r ubea et alba pelle sed valde sord idus ac vix o ss ibus haerens) .

P in g u is c u n ic u l u s c u n ic u l o l a n g u e n t i . — H uc infra in agris qu i urbi ad jacent , om nes nos tua fuga magnopere laetat i sumus . U x o r q u o q u e mea te conven ir e voluisset ; misera a u te m illa denuo partur it . . . Magna mihi familia, amice. . . (suspirat); q u o d ad tuam cutem spectat. . . v ide tu r for tuna tibi a pud h o m in e s c om m oran t i n o n bene ver tisse . Adeo vi r ibus defectus et exilis ad nos revertis. . .

C u n ic u l u s l a n g u e n s . — Itinera et pericula eo miseriae me adduxerun t ! M a t r i t u m en im a m on t ib u s m u l tu m abest . . . e t ipse quam plur ima incom m oda in via per tul i. N o n cibus qu idem, mihi credi te , in urbe deerat. In av idam a lvum condid i res quas min ime degus tab i t i s qu i in nul la u m q u a m cohorte fuist is.

C u n ic u l u s p in g u is (labra lambens). — A t e g o a u d iv i in c o h o r t ib u s la u t i s s i m o s c ib o s edi!

Lu p u s . — Ilico e sapore carnis patet quae animalia in cohor t ibus s in t enu tr i ta . Homines , quod faciunt, id probe sciunt!

U r s u s . — Ita, nisi fallor, ve rum est. In m on t ibus m u l tum , in pr imis t em pore nivali, famis s u b e u n d u m . N u l l ib i au tem meliore rat ione q u a m in m on t ibus vivi tur!

C u n ic u l u s p i n g u i s . — A r v o r u m viciniam pe roppo r tunam duco, p raese r t im cum tanta , ut a me, proles su s ten ta r i debeat . Minor i s plane licentiae copia est; sed h u ju s modi loca brassicis scaten t filiique robust io res a luntu r . M a n s u r u s n e es in m on t ib u s a pud nos?

C u n ic u l u s l a n g u e n s . — Ita est. H o m in es horreo!C ervi (trementes). — H om ines terr ibi le genus!Lu p u s . — H a u d s tul te rem jud icemus . Ego q u o n d a m hom in em voravi

qu i sa rd inam sapiebat. C u m vero c o ng rue n te r rationi nu t r iu n tu r , exqu is i t i s s im us s u n t cibus.

(1) Na r r ac ión i n t e r ca l ada en la es t ancia V de *E1 Bosque An imado» de W en ce s l ao Fe r nández Flórez.


226 M. Molina, C. M. F.

U r su s . — Si nihil aliud atque t rucidare facerent, illis fortasse a nobis id ignoscendum. A t illi a liquid pejus efficiunt: in vi l issimam condicionem nos demit tunt . Q ue m da m e meis f ratribus, qui in eorum potestatem venerat , t y m panum pulsare m a n u m q u e ad s t ipem porrigere coegerunt . T a n d e m aufugit, sed adeo perdi t is erat moribus ut cum hominem videret post eum porrecta manu curreret ; ubi a vita recessit, in ejus spelunca octo aureos in nummulos divisos inven imus . Certe ille nobis opprobr io fuit!

C u n ic u lu s l a n g u e n s . — Et ipse in urbe equos vidi petasatos.U r su s . — Ridiculum est! Om nia in mala v e r tun t homines, omnia in ma

la vertunt!Cunicul i cont inuis salt ibus altius a nive se tollunt, sese m utuo —arrectis

caudu l i s— insequentes et t am quam umbrae globuli in sp lenden t i a tque candent i aequore luxurian tes . Subsul t im in tenebras , qu ibus saxum partem illam nemoris nudam arbor ibus contegit, ingrediuntur . Aliqua interposi ta mora, ad lucem subi to r edeun t currentesque celeriter ad ilicem confugiunt ; unus e cu nicul is pedes ad ramum offendit et in terram, s t r idulam vocem edens, incidit.

Lupus (prolem gulose conspiciens). — Q u a m lepida est infantia! Q u a m venustae hae animulae! (Cuniculum qui cecidit pelliciens) Al iquod de tr imentum accepisti, pr andiolum meum?

C u nic u li c a t u l u s . — En hominem!! En hominem!!Lu p u s . — Adeo s u n t delicati! O b leviss imam offensionem jamjam delirat!

(patrem cuniculorum alloquitur). T im eo ne non ad aliquid tibi inservire possit catulus iste. Eum edere possumus!

C eteri c a t u l i . — En hominem! V id im us hominem (Omnes bestiae subito terrentur. Cervi ad immobiles pinos confungiunt. Ilicis umbra tuetur perterrita animalia. Lupus demum requirit:)

Lu p u s . — U b in a m homo est?Q u id a m c u n ic u l u s . — A d saxi pedes.. . sup ra nivem!C eteri c u n ic u l i . — Supra nivem jacet!Lu p u s . — Ergo m or tuus est?C u n ic u lu s q u i d a m . — Ita plane mortuus!A liijs c u n ic u l u s . — M ortuum nego!A lius q u is . — M ortuum affirmo!

(Lupus qu oda m per ne m us circui tu, taci to pede, perit. Paulo post ceteri omnes u lu l a tu a r cessun tu r . Et cunicul i et u r su s lupi pe r s e qu un t u r vest igia int ent i ad ejus oculos ve lu t ad duas f l ammulas in um br am immis sa s . Tenebrae, quae e loco quem luce imbui t luna, t am opacae ac taet rae videntur , paul a t im mi t i gan tu r s imul a t que in eas in t roi erun t an iman t i a quae mirabi li ac suavi clar i tate per fundun tur . Et rupes et n igrum s ine follis sp i ne tum et erectae a rbo rum trabes e nive surgunt . Lupus const i t i t juxta homini s corpus In fr igido solo jacentis . Lento gradu homin i approp inquat ursus, que m principio cuniculus languens , de inde cuni cu lus pinguis, post r emo una ins t ruct a serie sept em albi rostri cunicul i subsequun tu r . Ub i const i t i t ursus , ca tuli, t r emul is ros t rorum pil is arrectis, uno corporis mo tu In eun de m locum ad t am mi r am rem


Frater homo 227

c o n te m p la n d a m a n im o s o cu lo sq u e convertu nt; ca tu l i en im In su m m a m rei e x sp e c ta t io n em add u cu ntu r) .

U r s u s . — N o n n e igitur m or tuus est?L u p u s . — Min ime m or tuus . T a m e n ne pr imam q u id em lucem miser v i

debit . Frigore membra ejus r igescunt. Mih i v ide tu r a s u m m o saxo, nisi fallor, hic hom o decidisse et an im us i l lum in nive rel iquisse . Si jugulo hom in em , non parvam ei do gratiam. M ih i au tem credo sodales arcessendos.

U r s u s . — Es tne hic vena tor?L u p u s . — Enimvero dico: sane vena to r est!C u n i c u l u s p i n g u i s . — Q u i d nobis ergo faciendum?L u p u s . — Q u i d nobis faciendum? Haec vere cuniculo digna interrogat io

est. Interf ic iemus eum! N o n n e id tibi, mi bone urse, o p t im u m tactu videtur?U r s u s . — Ita plane; h om ine m trucidare debemus: est enim venator .C u n i c u l u s l a n g u e n s . — ( qua maxima est cum hominibus consuetudine pro

pius accedit} Sed.. . pro sancte Deus! dom in u s E m m a nue l est!U r s u s . — Q u i s n a m est d o m in u s Emmanue l?C u n i c u l u s l a n g u e n s . — Erus m eus novi ss imus ; qu i e rus Matr i t i mih i

erat! P robe eum agnosco.L u p u s . — Itaque majore animi delectat ione h om ine m vorare possumus .

N o s opo r te t eum n u n c edere. Resipiscere po tes t et s c lope tum a pud se habet .C u n i c u l u s l a n g u e n s . — Id m in im e sc lopetum.U r s u s . — Po t iu s v id e tu r lancea.C u n i c u l u s l a n g u e n s . — N e c lanceam recte dicis. Est con tu s alpicus:

bacu lus ne m pe ferratus quo u t u n t u r m o n t i u m lustratores . Erus m eus num- q u a m ve n a tu s est.

Lu p u s . — Oho, . . ! N o n credo fore ut haec res corda nostra tangat . Si c u n i c u lu s iste suam appe t i t par tem, s ta t im suam partem habebi t .

C u n i c u l u s l a n g u e n s . — Ite rum vobis assero v ena to rem non esse. Q u o pacto eum interficere vult is? H ic homo, ut et amicus u r sus e t amicus l u p u s et ipse ego, amore m o n t iu m perit . Sabbat is ves te a l iquanto inus i ta t a i n d u tu s , s icu t ipsi videt is , s ive sol erat s ive nix, m on te s pe teba t qu i long inqua cacum in a lustraret. Domo, nem inem ut interficeret, ex iba t n e q u e u m q u a m redi tu suo praedam c ru en ta tam attuli t . Q u o d v ena to rem fugit, id contemplaba tur : or ient is vel occident is solis pu lch r i tud inem , mirabi le visu saxum, v e nus ta m eam que a d m o d u m variam u n iu s c u ju s q u e arboris f iguram; at t en to q u o q u e ac tenero an im o et ven t i et rivi s t r e p i tum percipiebat .

Q u o d a m die e rum m e u m e na r r an tem aud iv i se in rupe nive contecta an te p rae ru p tu m s a x u m vidisse capream pu lcher r imam quae in subl im e eri geba t capu t dum supra caelum s p le nde ba t caeruleum, infra quodda m c and i d u m mare nebula e valle ascendens s imulaba t . N e q u e in mentem ei, s icut in m en te m alicui a ud ie n t ium veni t , conquer i q u o d ad m a n u s sc lope tum non ha be re t ad pu lcher r imae illius capreae tam graci lem vi tam resc indendam.


228 M. M ohna, C. M . F.

U r s u s . — Ipse vidi multot ies hu jusm odi homines mon tes laetissime conscenden tes et supra nivem deambulan tes rigidissimis hiberni temporis tempestat ibus. . . Q u i d causae est cur id homines faciant?

C u n i c u l u s l a n g u e n s . — Et ego scio et vos quoque sciretis, si vos, qualis eorum vivendi modus esset, non praeteriret. Equidem in mon tibus nego feram digniorem esse misericordia quam hom ines qui urbes incolunt. N a m q u e urbs pe rpe tuarum insidiarum, ubi qu isque una s imul praeda atque venator exstat , curam et angorem habet. U rbs quoque est quidam nu m q u am in te rmissus s t repi tus , properatio, tum ul tus , edacitas, furor... H om in u m in viis f requent ia similis est best iarum turbae quae silvam incensam effugiunt. Ibi aèr crassus et pesti lens, sol languidulus , aqua veneno infecta. Volucres et flores in carceribus sun t inclusi. Exiles arbusculae in testis ad viarum crepidinem e d u c u n tu r ut in chiromaxiis paralytici et mediam ante noctem dom um reducun tu r . Homin is urbani vita quasi aegre somnian t is vide tu r . U rb s est quoque ve lu t magna h om inum cohors; idcirco non nul li homines, s icut ego, ex illa cohorte, quamvis ad ex iguum tempus, aufugiunt . Sicut nos enim ipsi sen t iun t quam necesse sit ad Ter ram matrem tam pulchram confugere; artificiosa a tque fucata vitare; l iberius et a lt ius in cu lm in ibus respirare; per saltus vel rupes currere; inflexo ore aquam rivuli bibere, quae molliter an im um permovet , quasi e vena Terrae, Te rrae p u ru m et a lmum sanguinem ebiberemus. Hom ines , ut ipsi f ruimur, s um m o sensu ac voluptate simplicis N a tu ra e fru- un tu r . Deinde ad i m m u n d a m cohortem suam revertuntur . Eorum igitur condicio com m unis nob iscum est. Q u i hic jacet ignorans nos suam vi tam ad sortem revocare, non est homo ferox om n ium nos trum inimicus. Est.. . «Frater Homo» , qui sicut nos e Terra geni tus est qu ique eam more nostro diligit. Vi tam ergo fratris observemus.

L u p u s . — Scitissima oratio! Dentes meos evelli patior, si cuniculus iste nervis vehementi ss im e non excruciatur!

U r s u s . — Tam en . . . praeclare qu idem dixit.. . Homin i qui ex urbe aufugi t non secus atque fugient i quoque cuniculo opi tular i debemus.

L u p u s (id aegre ferens). — Jure nostro feramus! Q u a e est spes a bestia quae in pu lsando tym pa no ira acquiesci t? Sed.. . cum haec pacis nox sit et majori parti id placeat, qu id consilii capitis?

U r s u s . — Me adjuva, quaeso, in ejus corpore valide confr icando quo velocius resipiscat. Com pr im e vero ungues cogitans nos his t an tum adjunct is hom inem jure vocare fortasse posse fratrem. Id faciamus com m uni quo erga mat rem N a tu ra m amore devinc imur.

M . M o l in a , C . M . F.


C O L L O Q U I U M

PO ST NU BILA PHOEBUS

V a l e r i u s . — U n d e hodie flat ven tus , Nicolaé?

N i c o l a u s . — Flat [veni t , exit , or i tur] ab occidente; [ab occasu solis; a s ep ten t r ion ibus ] . M ih i v id e tu r t e m pes ta tem minari [ immine re , i n s t a re, impendere ] .

V a l e r i u s . — Sed q u o t u p le x v e n tu s esse potest? Magister hac de re a me quaesiv i t , et illi r esponde re nescivi .

C o r n e l i u s . — T u nescis hoc? A t res est in p ro m p tu . V e n tu s po tes t esse levis, lenis, t enu is , mitis, f rigidus, vehem ens , s t r idens , saevus, acer, ingens, fortis, furens, rapidus, t rux, ferus , infestus . . .

N i c o l a u s . — Eja, c laude rivos. Verba au tem q u i b u s c u m hos ventos g ram matici con jungere solent , quaenam sun t?

C o r n e l i u s . — U t n u n c res est, non memini . M emor ia mihi est fluxa et imbecilla.

N i c o l a u s . — Hoc ignorat nemo. V e n tus ruit, saevit , bacchatur , fremit, sibilat, stridet , strepit . . .

C o r n e l i u s . — Sat est, sat est! Babae! (¡qué maravilla!) O p t i m e dixist i, Nicolae! Q u i scis?

N i c o l a u s . — T u a n i h i l r e f e r t .

V a l e r i u s . — Age vero, flat p luv iu s ven tu s , qu i q u id e m ce r t is s imus pluviae p r a e n u n t iu s est.

• Lat ine loqui es t in magna laude ponendum» . (Cic. Brut. 37, 140)

C o r n e l i u s . — Immo, brevi pluet . Res comperta mih i est, non est quod dubi te t is .

V a l e r i u s . — Hodie tempesta t is causa ludo p roh ibeb im ur ! Ego au tem calv u s esse nolo.

N i c o l a u s . — Q u o r s u m haec, Valeri? Q u i d dicis de calvitio?

V a l e r i u s . — N im ir u m , quia pater meus dixi t mih i se, adulescen tem, nimio s tudio et labore sibi calvit ium peperi sse (se había quedado calvo de).

N i c o l a u s . V ah , aufer a bh inc n u gas! T u a loquaci ta te me sem per ob tund is .

V a l e r i u s . — A t q u i serio [extra jocum] id dico.

C o r n e l i u s . — Inepte , n o n n e vides te a d h u c in pueri l i aetate versari? Q u i t andem ca lvus fieri potes?... Sed jam decidi t pluvia rara et minu ta; jam rorat.

N i c o l a u s . — U t i q u e leni ter pluit , um o rq u e pe r fund i t omnia. Ingent i sono caeli s t repunt!

C o r n e l i u s . — Hem! Jam gut tae [p lu viae] pleniores dec idunt . Q u i n et ven to ve ibe ra tae in os f e run tur ( impulsados por el viento azotan el rostro).

V a l e r i u s . — lo! (¡estupendo!) Hodie diem fer ia tum habebimus . Imber


2Ì0 Benedictus Montserrat, 0 . S. B.

enim ingent ibus procellis, [cum ingent i s t repi tu] di labitur . Immo pluvia jam strepi t in tectis, verbe- ratque fenestras.

C o r n e l i u s . — O mirificam Dei gratiam, qui dat nobis diem feriatum!

N i c o l a u s . — Euge, Valeri! In g y m n a sium ire non possumus! Imber jam torrent is modo effundi tur! Porro, in hor izonte fulgur vidi. St! tacete! ton i t ruum audiamus.. .

V al e r i us . — Fulgur fer tur ab or tu u s que ad occasum! St! Crucis signo nos muniamus .

C o r n e l i u s . — Ecce jam viae imbribus inexpl icabi les s u n t factae [lubricae, caenosae].

C o r n e l i u s . _ Q u in im m o , vest igium tallunt, non recipiunt (resbala uno por ellas).

V a l e r i us . — V id e n ’, Corneli? Propter con t inua t ionem imbr ium flumina s un t superfusa [extra ripas diffluunt, alveos excedunt , supe r ripas e ffunduntu r] , et jam agros in undan t .

C o r n e l i u s . — Q uid nunc, Nicolae? N o n n e dixist i aquas brevi recessuras esse?

N i c o l a u s . — Res, eheu, aliter eveni t ac putabam! Vae civibus?

V a l e r i us . — T u rem non bene scis. Q u a n t u m capio [intellego, q u a n tum capere et judicare possum, q u a n tu m mente percipio et cogitat ione assequor] aliter res se habet, non est ita. Te r ra n imirum sit iebat pluviam, arida nimis erat, et...

N i c o l a u s . — Imbres segetes affligent [s ternent , prosternent] ; faenum corr ipient, ac postea in prat is f rum en tum putrescet . U t inam parum pluisset; pluvia sero et oppor tune venisset!

V a l e r i u s . — Sed jam imber quiescit [desinit ]. Et qu a m q u a m fenestra

imbrem transmisi t (ha llovido por la ventana), t ec tumque pluviam recepit (ha dejado pasar), [perforatum, pe r tusum est], arcus in nubibus apparet. Eja, bono animo fac sis, Corneli! T u o s confest im revisemus.

C o r n e l i u s , — Utique, arcus apparet, et qu idem pu lcherr imus nostris sese oculis offert, euge, euge!

V a l e r i u s . — Tametsi tu secus ex is t imes, Nicolae, pluvia recreavit terram.

N i c o l a u s . — Licet in lectum atque in mensam implueri t , nonne?

V a l e r i u s . — Certe, sed cuja interest?C o r n e l i u s . — Sed jam tempestas abiit,

tonare desii t et imber t ransii t.• Post nubila Phoebus!» T a n t u m m ontium juga perenni nive obruta manen t . . .

V al eri us . — Ita sane: et ad speciem se renum est caelum (hay apariencia de buen tiempo); immo vero, sol lucet jam. Corneli , cave te soli committas, gravedine enim laborabis (te resfriarás).

C o r N E L i u s , — Curam abjice, nihil laboro. Praeterea, tuae va le tudin i fac consulas . Medico utere, vel certe medicinam adhibeas necesse est a n tequam gravedo tua in perineu- moniam evadat (degenere en pulmonía). Q u a m q u a m , ut reor, mala omnia tem pore decrescunt [desinun t , f in iuntur] (el tiempo lo cura todo). Nul la enim doloris tanta vis est, quam non molliat ipsa dies.

N i c o l a u s — O b nub i la tum caelum fuit (estuvo encapotado), sed jam non tu r bida dies est (despejado), adeo ut tempestas exsis tere non possit melior.

C o r n e l i u s . — Faxit Deus. Sed in g ym nas ium rede undum nobis erit...

V al e r i us . — Est ut dicis, heu! (¡ay, tienes razón!)...

B enedi ctus M o n t s e r r a t , O. S. B.


I n G u t e n b e r g i i m e m o r i a m

om tctaripirntibue ab fosafolmia. <H oe aút tmte rRie bou. £ t tgo ntit* ran iumilíum panie mri i uoe : uoe aùt u tra in cumatf-quoabufqi inbu- arami uimnt rf alto.lfDurir aüt roe forse in tjrfooniamn rimane mani* bue fine bmrbifir rie. £r fartú iR dü brarbitrm illie rntflit ab rie:? torba* tur in nirnn. l£r ipfi aforantte ngrtf*

u I forn in ibtwTalnnamt gaubio ma gno :rt rcaur Crmprr in mnplo lau > tan n o re brarùirmrra trum amm. dplflzroxflsgriiù flfifo tarai) non ^ uBjLfnanstliri &trib

^ ijr cft fobannra ruangr* hRa on?rtD'fripfio Dui: qui urrgoabrorlrihie è: ^ qur br mipnje uoirnmn £(

rauii Dnie.itiii uìrgirrharir '

MV.-1

fn tphrfo-prr multa iigmra rrtnimm* rapimmo rrt&ú DfftrabrneibrfoHù fcpi'.liurr fut ioni farta orauonr • p o < btùe rft ab pomo fuoe;«m renan i a bolorr monis re a lonuprionr car* me inurnitur aiinme. EammpoR o* muro ruaotliüfcnpíir:?boroirgmi DrtirtHf .iDnou rami uri impura tipo* rie bilpifaD-uri libro&prtìnarimtEo a nobie prr ùngula non rgionrair: ur forchi brfiDma rollato re qurrm- ribue friidue labone:? bro magifo > riìDnrtrinafrtuttur. rtnUinrJiÌair* nnpir maqgtihJ rara rabiara.

ORpnnnpio rrar urtbù : ? ortbù rtar | apub Drú : rt fer9 rrar orrbú.üjor rrar ¡ in prinnpio apub brü. lOmia p ipm fatta funr:? One ipo fertum r& nitbii.

! iDuob fartú rft m ìpo iuta rrar? nita ctat lui bominù : re lui in rnubrio lu>

nubcce ,in s r rcGiinorniü natur in ru ■■■ a n g ta r r r rr prr trarie Dilrrtue a tro ¿J / l r a -?mrrfritra no rompbmfrrtñr./fti DifiRr buir mamut foá fc tura rom- - >íy it forno mrÌTue a toreri nomr rrar io mrniBuirDns-urnfrginruitgofmja-' ]S bam o. iforumir i tdam oniü ur trfh- m.¿>rraq;,manife(íf!nqinruougTlio jp moniüpbilitrrDrlununr : or ¿ritto rp rrat ipr inrortuptibìlio urrbi opuo L , rrrDttcntg iflü. fRò rrar illrUirrüdÉt ortruboano-foiueurrtujramr fertum ipnürm om üpbibm tD fkim inr. iSatrttr*nfrlummamirbnBióprftjmIu ' ' -feffir «Ctaiur:prmrii ftgnú ponfo qtì innuprijo fmt bue oRmbme rp ipr rratur Ifgmrita bnuonttram tp obi Oge inmrarue frt br&rttr uupn aq m * tram brbrarrt orrenbue immutane- noua omnia quratnRoinRmmn? appartar. üior aùr niàgriiù fmpfirin flfia-poRra rf i pRrtnnoe infoia apo- tafipfim frripfrrar.ur tur fpnripio ca* tyonie íromipnbilr pnripiùpuorat rngmrfi: rim a inromipribilm fono p rargüiriaporalipíi rcDDrm birra mRo fgb tó n afpba r ro . £ r bir t io* fonnio:qutTrime fupumrllr bmn rr« tKTue fui. Homi orane bifopfie foie

V lui una : qur illuminar omnr borni* iirm o m i t a in burmunirà ¿ in mu Dottar:? mubuepipm fertuerR:rr mubue rii non rognouir.^n^pria xx* rat:? fui rii no rraprrjf. Ìtanttfr aùt rttrprtür rii-bfOir rie porrRatnn filior bri &m:btio qurmùut in nrmunr n*. (Dui no rf fanguimfo nrqj rf uolun* ratr tarme -nrq?rf uotùtari uiri : TrO ff tro nan funr .fix urrbu raro ferium rthrr tebirauir in nobie.lfc uiDimuo Otoñó n’-gtonam quali unigmm a pannplmu urritatip. i)ofou nre rrütmonium pbibrr or ipo-? ria* mat birme.ülir rrar qur Dm : b poR mr omnmie rft • antr mr fertue rü:'

Memor iam i l lustr iss imi viri Gutenbergi i , artis libros im pr im endi auc toris, u rb s M ogun t i acum (Mainz) , ubi na tus est, sol lemni pompa hoc anno celebrat . Ipse en im a nno M C D L V p r im um l ibrum typis mobil ibus im pre s s u m , to t ius orbis admirat ionem m ovens in lucem edidi t. N a m cum ad id t em p u s libri om nes stilo et a t ramento, d iu tu rno ac laborioso opere, exarar i


232 In Gutenbergii memoriam

solerent, illud Gutenberg i i in v en tu m veram l ibrorum im pr im endorum invers ionem significat. Ac pr imus liber, quem prelo excudendum subjecit, Sacrae Scripturae fuerunt . T a n t i enim eas faciebat pius auctor! Jam omnes impr im endo rum l ibrorum viri peri tissimi candide fatentur nu l lum adhuc librum —quot milia quo tann i s foras edi solent!— venus ta te ac splendore typorum l ibrum pr im um vincere: spirare enim indolem artificis sum m i vix supe ran dam, m irum religionis sensum, rei perf iciendae s tud ium vo lun ta tem que pror sus addictam. C u ju s nobi lissimi viri vita qua n q u a m tenebris obscuratur, tamen illum in sum m am rem pecuniar iam redactum esse atque adeo ipsam officinam vendere coactum constat , u t opus absolveret .

Dici nequit , quan t i m oment i nova haec ars fuerit. O m n e s enim hodier nae machinae typographicae, earum artificia s tupenda , ratio impr im endi ve locissima ab invento illius viri in i t ium sumpsere. Nec dici ullo modo potest, q u a n tu m ad p rom ovendas litteras cu l tu ram que erudi t io rem contuleri t. Maxi mi vero m omenti ac ponderis hoc inven tum fuisse facile intelleges, si religionem considerar is . Lu the ru s enim ejusque socii solis libris manu scriptis et s e rm on ibus in avel lendis a vera religone nationes integras n u n q u a m tan tum profecissent, q u a n tu m nova hac arte revera profecerunt . Porro vix enumerar i possun t libri e lucubrat ionesque , qu ibus per Germaniam et c ircum sitas nationes spars is, errores nefastos speciosis pictos color ibus ub ique propinarunt . Q ua rat ione populos Evangelii lumin is veraeque doctr inae fere rudes lues illa exitialis infecit. Nec casu, sed divinae provident iae beneficio accidit, ut p r im us liber, qu i e prelo prodier it . Sacrae Scripturae fuer int . Q u e m a d m o d u m en im recens G u tenbe rg i i inven tum cum ponte, quo gentes diversae inter se c on jungan tur , recte comparatur , ita quoque religio quasi pons est, quo gentes regione diss itae inter sese prop ius accedant . Q u i s dixer it , qu is nostrae aetatis s ta tus ac facies esset, nisi c lar iss imus ille vir Gutenberg ius artem n u n q u a m in ter i tu ram excogitasset? Q ua , etsi religionis novatores in malam partem s u n t abusi, tamen effectum est, u t vera religio paulat im in florentem s ta tum reducta sit mult is Europae regnis, quamvis dep lo randum sit tot regna a corpore Ecclesiae esse disgregata. Nescio, quo loco illius viri cineres recu- bent, tamen inven tum ipsius saecula praedicabunt .

N . M a n g e o t , S. J.


SOCIIS ET ALUMNIS RESPONSA DANTUR

Cl. v. Jos . H. — Lebachii. — 1. Q u a e a cimo. v. Baccio p r o p o n u n t u r verba ut lat ine in te rp re te m ur n o v u m in v e n t u m radar p a rum significantia t ibi v i d e n tur , ideoque non satis placent. Dixera t ille: «radioelectr icum in s t r u m e n tu m obs tacu lum p r a e n u n t i a n s —p r a e m o n e n s — praem oni to r ium »; tu vero breviore ra t ione et s ignif icant iore —uti c re d i s— «radioelectr icum tel emet rum» profers; nam cum «telemetrum» i n s t r u m e n t u m illud sit quo di s tant iam a rebus m et i mur, voci radar qua d ra re v ide tu r cum ex l it teris compendia r i is , q u ib u s efficitu r significet «radioelectr icarum re rum lo n g inqua rum detect ionem a tque reper t ionem ». Cui sen ten t iae et nos a ssen t im ur , i n q u i r e n d u m tam en est n u m al iud sit i n s t r u m e n tu m cui et n o m e n a te fictum — «radioelectr icum te lemet r u m » — conven ir e possit . « I n s t r u m e n tu m radiotelemetr i cum» haud facile p ro barem; qu id au te m «radiabulum» t u u m sit, explica, quaeso; es tne idem a t que «appara tus r a d i o p h o n i c u s »?

2. «Qu id habes pro «mot ivo*, ar t i s illo e l emen to et o rnamen to , qu id pro «motivo», exigua illa phras i9, quae a l icujus mus icae eomposi t ionÍ9 cons t i t u i t t hema? «A rgu me n t um » et «hypo- thesis» non sa t is placent».

—Vocem «motivo» in arte ve r t e rem propositum seu praecipuum argumentum; sic: «Clar is s imus ille pictor. . . idem p raec ipuum [p ropos i tu m ] a rg u m e n tu m in pictur is saepe i te ra t» . —In musica vero «motivo» scr ip tores i n te rp re tan tu r : «m odus musicus» ( B a c c i ) , «modulata phrasis* («mot ivo musical» B i n i , L ' uso

vivo della lingua latina), « i terum a tque i te rum m odula ta phrasis» («mot ivo d o minante» B i n i ) ; piacerne «modulus (mus icus) i teratus»? Sit exemplum: «Hic m o d u lu s i te ra tus aures suav is s im e demulcet» , este *motivo» recrea muy delicio- sámente el oído.

3. «Quo pacto concienda del yo l a t ine in te rpr e t ar i s? «Conscient ia ips ius ego» ba rbar i em p ro t end i t ap ud psycho logos schol as t i cos . Estne t ibi signif icant ius?».

Sic in La t inum verte re con tend i : «conscient ia sui ipsius , sui solius; c o n scient ia mei ipsius; conscient ia nos tr a - vestra ip sorum ; conscient ia qua ego ipse sum , qua tu ipse es, qua ille ipse est». Si t exem plum : «Motus c onsc ie n tia, qua ille ipse erat, pe r i cu lum iniit», «sui ipsius conscien t ia d u c tu s ini i t pericula». N u p e r in q u o d a m libro legi quae sic lat ine redderem: «Supra pat enam (in offertorio) totum id quo nos ipsi sumus et quod habem us C hr i s to D o mino offeramus» (unser eigenes Ich — nuestro propio yo).

Sapien t io res ex horreo suo s ignificantiora p romant .4. «Quomodo la t ine r edd i 9 : ^Vivencia fgerm. «Erleben, Erlebni9*), procego psicológico

consci ente en el cual el i nd iv iduo adopta un a posición va lor a t i va s i nté t ic a; la vivencia no es ú n i camen te pas iva y emocional , s ino que supone u na in t ervenc ión i nt e lec tual act iva; quae vox inde ab hu jus saecul i Ini t i is in phi l osophi a , Vi l l e lmo D i l t hey auctore, magna s habe t partes»?

Sic sen ten t iam tuam reddere sum cona tus: « In t imus sui vigor, processus psychologicus sibi conscius , quo q u i s q u e compendiar iam sui ra t ionem et aest i mat ionem sum i t (sent it ) ; i n t im u s ergo sui ipsius vigor non t a n tu m passionem et c om m ot ionem q u a n d a m secum fert sed act ionem q u o q u e ment is». Q u a e definitio illis qu i ab «exsis tent ia» n o m e n a c cepe run t et «exsis tent ia lis tae» nos tra aetate vocantur , uti credo, quadra t . S u n t t am en qui «viventiam» quasi «rei in t imam cogni t ionem et expe r im en tum » intellegant.


P ER O R B E M

V ili Congressus Internationalis ad Studia Romanica Promovenda.— Florentiae in Italia V il i Congressus ad Studia Romanica Promovenda ex omn ibus na t ion ibus a die tertio ad diem oc tavum mensis Apri l is ann i proximi 1956 congregabi tur . Index rerum, de qu ibus agetur, n o n d u m est vulgatus ; cito tamen in vulgus efferetur. C o m m u n e autem maximique m omenti a rgum en tum erit de «l inguarum l it terar iarum formatione». — In s ingulis m atu t i nis convent ibus , praecipua a rgum en ta a qua t tuo r claris viris p roponen tu r ; in conven t ibus vero pomeridianis liberae relationes de pecul iar ibus rebus, quae ad p raec ipuum argum en tu m spectent , legen tur ac de his disceptat ioni locus erit. Congressus praeparat io et moderatio, in superio re Congressu Barcinone anno 1953 coacto; Consociat ioni Italicae Philologiae Romanicae provehendae mandata est, auspici is societatum quae *Fédération Internationale des Associa- tions d'Etudes Romanes et *Société de Linguistique Romane» appel lan tu r .

i

Consociatio Hispanica Studiis Classicis Provehendis. — Consociatio socios certiores facit proximam di spu ta t ionem «scient if icam» Matr it i, ante Na t iv i ta tem Domini, mense Decembri futuram; in qua, si relationes, quae m it ta n tu r , ad id suppetan t , de Aristotele disseretur.

I llud quoque r e n un t i a tu r p r im um l ibrum a Consociat ione brevi t em pore ed i tum iri, i. e. Bibl iographiam de Studiis Classicis (1939-1955). Q u i q u i dem liber opera et lucubrat iones superio r ibus ann is edita in H ispan ia et alibi, sed ab scr ip tor ibus Hispanicis , commemorabi t . Nobi l iss imi illi viri vere s u n t laudand i quod hu jusm odi opus tamdiu des ideratum aggrediuntur . N a m multa, eaque opt ima neque minimi habenda de rebus classicis in Hispania vel ab Hispan is scr ipta s u n t his uberibus ann is qui atrox bel lum s u n t insecuti. Q u a e cum huc illuc s int diss ipata a mult is i g no ra n tu r neque recte perp e n d u n tu r . 1

Diccionario Crítico Etimológico de la Lengua Castellana, scripsi t Joannes Corominas, in Univers i ta te Chicagiensí Prof. — In fascículo s u periore, h u ju s praestant iss imi operis pr imi vo lumin is vulgata est editio. N u n c au tem venale jam prosta t — quod laeto an imo legen t ibus nu n t i a m u s — a l te rum vo lum en quod verba illa c o m pre hend i t quae litteris D -K cont inentur .

H a ud facile hu jusm odi opus satis laudabi tur , nam cum unum tan tum sit, idque comple tum l ingua Hispanica exara tum, maximo commodo et usui viris, qui s tud i is Romanicis vacant , erit.

In hoc opere sexaginta fere milia ve rborum cons id e ran tu r l inguae H i s


Jacobus Sidera, C. M . F. 235

panicae et a l ia rum l inguarum. In s ingul is ar ticulis vocabul i origo, evolutio, usus vel in te r i tu s —tem pore praefixo quo p r im u m usu v e n i t —, uno verbo tota vocabul i his toria, t radi tu r . Praeterea voces cri tice p e rp e n d u n t u r , quo fit u t n o n nul la vocabula et s ignif icat iones, quae in Dict ionario Academiae Linguae Hispan icae c o n t i n e n tu r et usi ta tae v igen te sque p r o p o n u n tu r , vel falsa vel quae non sun t , dem o n s t ra n tu r . H i s addere oporte t non paucorum verborum ve rum e ty m o n n u n c p r im u m in hoc opere sap ien te r exponi et explicari . Ex quo efficitur u t hoc lexicon et h i s to r icum et e tymologicum plane vocare poss imus .

Q u o d q u a m q u a m proprie de l ingua Hispan ica («Castel lana») agat, m a ximae etiam ut il itati eri t aliis l inguis romanicis , in pr im is vero Lusi tanae, Catalaunicae, Occ i tanae • - c u m de his saepe sermo inc ida t— . U t i n a m q u a n tocius to tu m op u s abso lva tu r c o m m u n i o m n iu m com m odo et usui .

Est cur Officinae Librariae «Gredos» g ra tu lem ur q u o d q u a m op t ime de li t ter is Hispan ic i s m eru i t h u j u s libri ed i t ione et a l iorum qu i ap t iss imi s u n t ad s tudia l it teraria, l inguae Lat inae, l ingua rum que romanica rum exc i tanda et p r o m ove nda .

R. P . A r t u r u s M . a C a y u e l a , S. J. — Die qua r to decimo mens is O c to bris vita cessit in Col legio Verolensi , in Hispania , R. P. A r t u r u s Cayuela, S. J., v i r classicis disciplinis e rud i t is s im us , cu jus lucubra t iones de lit teris h u m a n io r ib u s et in pr imis p rae c ipuum opus cui index «H um a n ida de s Clásicas», anno 1940 edito, ab o m n ib u s nota s u n t ac d i la uda n tu r . Com m enta r ios nos tros magni fecerat ac l aud ibus cumulavera t .

P am pilone n a tu s dia 2 mens is julii a. 1883, Barcinone «Licent iam» est adep tu s et totam suam ae tatem im p e n s e operam navav i t classicis l it teris a li isque li t terari is discipl inis t radend is . V i r doc tus et l i t terarum s tudios iss i m us in pace Chr i s t i requiescat . ■

J a c o b u s S i d e r a , C. M. F.


C O L L E C T A N E A

Socii Consociat ionis «Guil laume Budé», cujus c lassicorum operum edit iones maximae s un t laudandae, in generali conven tu Parisi is habito die 26 mensis Juni i anni vertent is , v ehem en te r solliciti de adulescen t ium cul tu h u maniore fovendo et in d i sc ip l inarum reformatione tu tando , hanc relationem probaverun t :

1.° demande que, en l nvoquan t une op- ent re 11 et 13 ans ne serve en aucun cas deposl t ion ent r e espr i ts 9Clentlfiques et espr l ts prétexte à une telle d iminu t i on ;ll ttéraires, on ne soi t pas amené à refuser aux 3.° rapel le que le voeu de 1 Associat ioncadres sclent l f iques et techn iques de la na t i on que la l icence hab i l i t ant à 1 enseJgnement duune formación h um an i s t e qui ne leur est pas f r anjá i s dans les classes qui dolven t achemi-moins uti le qu ' aux au t r es él i tes du pays; ner de la s lxlème j usqu au baccalauréat , soit

2.° co ndamne toute d iminut i on réelle de celle de langue classlque. la durée des é tudes c lass iques et demande que (Bulletin de I’Association Guillaume Budé,l ' or ientat ion souha l tabl e donnée aux en fan t s Oc tobre 1955, p. 7)

J o h a n n e s C o l i n haec de voce • Galerus» refert a Juvenale (Sat. 8, 203) adhibi ta , quam plures scr iptores hu ju s aetatis —sed non omnes , cfr. ex. gr. convers ionem quam cl. v. H e n r i C l o u a r d , Garnier Frères, ed id i t— ita interp re tan tu r ac si «épaulière» significet. Q u a m in te rp re ta t ionem falsam esse a rgumenti s ex rel igione desum pt i s lucu lente r commonstra t . Gracchus, de quo in Satura Juvenal is , sacerdos, in agone con tend i t ut ret iar ius . Q u o d qu i dem dedecus non est, cum de r itu quodam sacro «substi tut ionis» pro salute cujusdam Caesaris agatur , qu i hoc loco N e ro est. Si ergo r i tum sacrum peragit, r i tuales i n d u a t vestes oportet . Q u a e vestes s u n t «tunica picta» et «galerus» (coiffure, bonete, mitra) saliis sacerdo t ibus propria. Ergo «galerus* non «épaulière> quo se defendat , sed €coiffure», sui o rd in i s s ignum, significat. Ex quo cl. Scr iptor haec colligit:

• Beaucoup de textes lat lns , restés Inexpli- rai t pou r t an t , comme ici, révél ateur en bienqués par les phl lologues, se pré t era i ent au des cas. En dépi t de l ' hos t i l i t é du derni er siè-commenta i re l imi té d ' u n spécialiste: jur iste, cie pour toute expl icat ion religleuse, il faut enphilosophe, scient i f ique N o us l ' avons mont r é croíre nos yeux. Le noble Gracchus combat ta i tdans p lus l eur s art icles sur Pétrone, Apolée et dans l ' arène comme rét ialre avec la t un iqueJuvénal , examinés du po int de vue de l'ar- pietée et la coiffure du prét re sal len.chéologie et de l 'histol re sociale. Le po in t de (Les Etudes Classiques,vue religieux n ' es t guère mo ins délaissé. Il se- X X I I I , (1955) 409-415)

In i isdem commentar i is (pp. 404-408) factum illud histor iae Romanae quod «Furcarum C a ud ina rum » nom ine om nibus n o tum est, religiose etiam expl icatur . Ex cl. v. A r m a n d A b e l sentent ia illa sub jugum traduct io esset quasi mors «figurata» et velu t «reduct io quaedam magica ad impotent iam» vi ritus «subst i tut ionis» : Samnit ae no lu n t occidere Romanos ; et pro morte eos sub ju gum m it tun t ac si hoc sufficeret ad abj ic iendam et in fr ingendam Rom anorum vi r tu tem.

J a c o b u s S i d e r a , C. M F.

Éwww.culturaclasica.com

B I B L I O G R A P H I AA. R u El .LE . — C h o ix de B u c o l i q u e s . M a i

s o n d ’E d i t i o n s A d . W e s m a e l C h a r * l i e r , S . A. N a m u r , 1954.

H o c b r e v i l i b e l l o s e x V e r g i l i i e c l o g a e — p r i m a , q u a r t a , q u i n t a , o c t a v a , n o n a , d e c i m a — e x p l a n a n t u r . S e d n o t a q u a e u n a m q u a m q u e e c l o g a r u m c o m i t a t u r n e c g r a m m a t i c a n e c h i s t o r i c a e s t , s e d p o t i u s a e s t h e t i c a . h o c e s t s e n t e n t i a r u m q u a e i n V e r g i l i a n o o p e r e c o n t i n e n t u r i n t e r p r e t a t i o , s e u v e l u t c o n t e x t u s c u j u s - q u e e c l o g a e q u i q u i d e m n o b i s o m n i n o p l a c e t E s t n o v a c o m m e n t a r i i r a t i o q u a e h a u d f a c i l e a l i b i i n v e n i e s q u a e q u e m a x i m e p r o p a g a r i d e b e r e t c u m ea v e r a c l a s s i c o r u m in a l u m n o s d e r i v e t u r e r u d i t i o e t i n s t i t u t i o

V. B e j f r a n o , M. S. R u i p é r e z — L a t i n p r i m e r o . S e g u n d o c u r s o d e b a c h i l l e r a t o . E d i c i o n e s A n a y a . S a l a m a n c a .

H u n c l i b r u m « L a t i n p r i m e r o » n u p e r l u s t r a v i a c l eg i , e t —p l a n e n a r r o — m a x i m a d e l e c t a t i o n e s u m a f f e c t u s i n l e g e n d o : n a m p r i m o o p t i m a c h a r t a a t q u e t y p o r u m p e r s p i c u i t a t e e s t p r a e d i t u s d e i n d e m a g n a a m o e n i t a t e e x a r a t u s . R e g u l a e g r a m m a t i c a e f e r e n u l l a e t r a d u n t u r , s e d p r i n c i p i o c u j u s q u e l e c t i o n i s b r e v i a e x e m p l a a p p o n u n t u r u t a b a l u m n i s l e g a n t u r , e x q u i b u s p r a e c e p t a d e d u c a n t u r . In f i ne l e c t i o n u m a u c t o r e s n a r r a t i o n e s q u a s d a m a d d i d e r u n t d e v i t a e t m o r i h u s ' R o - m a n o r u m , q u a s q u i d e m a l u m n i s m a g n o p r o f e c t u i f o r e s p e r a m u s

J. A s p a , C. M. F.

U g o B i a n c h i — AIOS AISA. D e s t i n o , u o m i n i e d i v i n i t à n e l l ' e p o s , n e l l e t e o g o n i e e n e l c u l t o d e l g r e c i A n g e l o S i g n o r e l l i E d i t o r e . R o m a 1953.

H u j u s l i b r i i n s c r i p t i o e x s e e s t q u a s i t o t i u s o p e r i s s u m m a : o p u s q u i d e m a d p r i s t i n a m h i s t o r i a m p e r t i n e n s , n p r o f e s s o r e U . B i a n c h i in v u l g u s e d i t u m : i n t r i a e a q u e s o l i d a , c a p i t a d i s p e r t i t u m

E p o s H o m e r i c u m , v e l u t p r a e c i p u u m p r o p o s i t u m , i n c a p i t e p r i m o a c c u r a t e a b s c r i p t o r e a g i t u r , u b i e x m u l t i p l i c i r a t i o n e f a t i vel s o r t i s n o t i o o s t e n d i t u r a t q u e e v u l g a t u r M u l t a e t e n i m v o c a b u l a d e re a b H o m e r o a d h i b e n t u r : aiaa, jioÉpa, xórno; , olxoc, xrjp, eujAopa, " áxp ma i , Oiacpaxov... D u o v e r o p r i o r a v o c a b u l a aioa, jiorpa p r a e c i p u a h a b e n d a s u n t : q u o c i r c a e t m e t a i n e x p o n e n d o p r i m o c a p i t e , q u o d s c i t a a p p e n d i c e Satjiiuv a p u d H o m e r u m c l a u d i t u r ( p p 1-132).

A l t e r o v e r o c a p i t e d i s p u t a t c l a r u s v i r U . B i a n c h i d e f a t o d e o r u m d e q u e t h e o g o n i i s Q u e m q u i d e m a d r e m d u c u n t e n u c l e a n d a m H e s i o d i c a r m i n a ( p p 1 3 3 192) D e n i q u e , c a p i t e t e r t i o , d e f a t o s u b t i l i t e r e t c o p i o s e l o q u i t u r i n G r a e c o r u m r e l i g i o n e , u b i m a g n i e s t m o m e n t i a p p e n d i x d e f i g u ra d e a e f a t a l i s a d f u s u m u s q u e l a b o r a n t i s ( p p . 193 220).

I n d i c e v e r o t e x t u u m H o m e r i c o r u m a t q u e i n d i c e n o m i n u m ( p p . 221-233) t o t u m o p u s a b s o l v i t u r , q u o d e t a b s o l u t a m d e r e m o n o g r a p h i a m a e s t i m a m u s , c u m e x n o t a r u m s e l e c t i o n e e t o p u l e n t i a , t u m ex s c r i p t i o n i s i n g e n i o a t q u e ' s t u d i o .

C o r p u s i n s c r i p t i o n u m L a t i n a r u m , v o l u m i n i s d e c i m i s e x t i s u p p l e m e n t u m - D i - p l o m a t u m M i l i t a r i u m ex c o n s t i t u t i o n i b u s I m p e r a t o r u m d e c i v i t a t e e t c o n u b i o m i l i t u m v e t e r a n o r u m q u e e x p r e s s o r u m s u p p l e m e n t u m , c o n s i l i o e t a u c t o r i t a t e A c a d e m i a e L i t t e r a r u m G e r m a n i c a e e d i d i t H e r i b e r t u s N e s - s e l h a u f . B e r o l i n i a p u d W . d e G r u y t e r e t S o c i o s . M C M L V . D M . 1 1 7 .

G r a t e s i m o p e c t o r e o f f i c i n a e L i b r a r i a e W a l t e r d e G r u y t e r p e r s o l v i m u s , q u o d h u n c f a s c i c u l u m , s u p p l e m t u m v o l u m i n i s X V I C o r p o r i s I n s c r i p t i o n u m L a t i n a r u m a d n o s m i s s u m b e n i g n e v o lu i t . H a u d o p u s e s t n o s h i c r e f e r r e m o m e n t i p o n d e r i s q u e v i m h u j u s m o d i o p e r i s . q u a s i t u t i f e l i c i s q u e L a t i n a r u m I n


238 Bibliographia

s c r i p t i o n u m h o r r e i , e x q u o a r g u m e n t a l i n g u i s t i c a e . g e o g r a p h i a e , n u m i s m á t i c a s , d i p l o m a t i c a e , c e t , c u m m a g i s t r i s t u m a l u m n i s s u n t p r o m e n d a .

P o s t i n c l i t u m v T h e o d o r u m M o m m - s e n , c l a r u s vir H e r i b e r t u s N e s s e l h a u f e d i d i t v o l u m e n X V I m a g n a e C o l l e c t i o n i s , c u i i n s c r i p t i o : « D i p l o m a t a m i l i t a r i a e x c o n s t i t u t i o n i b u s i m p e r a t o r u m d e c i v i t a t e e t c o n u b i o m i l i t u m v e t e r a n o r u m q u e e x p r e s s a » . C u j u s q u i d e m v o l u m i n i s i d , d e q u o e s t s e r m o , s u p p l e m e n t u m m a n e t . N u n c v e r o , u t i n v o l u m i n e d e c i m o s e x t o s i c e t i a m i n h o c f a s c i c o l o s i i p p l e m e n t a - r i o c o n f i c i e n d o p e r m u l t u m s e d e b e r e c o n s i l i o a u x i l i o q u e , c o m i t a t i l i b e r a l i t à - t i q u e v i r o r u m d o c t i s s i m o r u m e f f o s s i o n i - b u s p r a e s t a n t i u m v e l m u s e a r e g e n t i u m g r a t o a n i m o e d i t o r c o n f i t e t u r O p u s i d e o t a n q u a m « c o l l e c t i v a s c r i p t a » , q u i b u s m a g n a e t f i d e s e t a e s t i m a t i o h a b e n d a .

E n t i b i c o n s p e c t u s h u j u s f a s c i c u l i : A d d e n d a e t c o r r i g e n d a a d n 1-157 (p. 215) . D i p l o m a t a m i l i t a r i a n . 1 5 8 - 1 8 9 ( p . 2 17) I n d i c e s : I. N o m i n a v i r o r u m e t m u l i e r u m ( p, 243) . II. C o g n o m i n a v i r o r u m e t m u l i e r u m ( p . 244) III. R e s m i l i t a r i s ( p . 244) . I V . T r i b u s R o m a n a e ( p . 247) . V . G e o g r a p h i c a e t e t h n i c a ( p . 247 ) . V I . G r a m m a t i c a e t o r t h o g r a p h i c a ( p . 248) . C o n s p e c t u s d i p l o m a t u m n 1 189 t e m p o r u m o r d i n e d i s p o s i t o r u m ( p 2 4 9 ) T a b u l a e p h o t o g r a p h i c a e V I I - X 1 X

M a r c e l A. R u f f . — B a u d e l a i r e - L ' h o m me et l'oeuvre

J. FaBRK. — C h èn ie r - L ' h o m m e et C o e u vre .

L e G e n t i l . — L a C ha nso n de R o la n d .

H . R o d d i e r . — L ' Abbè P rév os t - L ' h o m me et ¡'oeuvre.

H a t i e r - B o i v i n , 8 . 1 . d ' A s s a s , P a r i s , 1 9 5 5 .

A d n o s u s q u e p e r v e n e r u n t q u a t t u o r v o l u m i n a , (41, 42 . 4 3, 44) , i l l i u s n o b i l i s « C o l l e c t i o n i s » b i b l i o g r a p h i c a e « C o n - n a l s s a n c e d e s L e t t r e s » , a b o f f i c i n a l i b r a r ia A. H a t i e r j a m d i u , i n t e r l i t t e r a r u m

h u m a n i o r u m c u l t o r e s , f u s i u s e v u l g a t a e .P r i m o v o l u m i n i h i c e s t i n d e x : B a U

D EL A I R E . — U h o m e et l'oeuvre , a c l a i o p r o f e s s o r e M a r c e l l o R u f f e x a r a t o . A c fa c i l e h i c l e c t o r s t u d i u m p r a e c l a r i G a l l i c i p o é t a e i n v e n i e t , u t e x v i v o c o n t e x t u per* c i p i a t et c u l t u r a m i n t e l l e c t u a l e m a c s p i r i t u a l e m , u n a c u m e j u s d e m c o g i t a t i o n i s p r o g r e s s u a t q u e g e n e s i p o è t i c i e t c r i t i c i l a b o r i s .

A l t e r i p o r r o v o l u m i n i i n s c r i p t i o : CHÉNIER. — L ' h o m m e et l'o e u v r e , a cl . P r o f . J o h a n n e F a b r e , c o n s c r i p t o « C e l e b r i s i g n o t u s q u e » , a p p e l l a b a t u r C h é n i e r . a n n o M D C C C X I X . a b s c r i p t o r e L a t o u - c h e . S e d a c c u r a t a i n t e r p r e t a t i o n i s r a t io , u b i p s y c h o l o g i a h i s t o r i a m t a n q u a m v i v a m r e d d a t , u b i s e d u l a e x e g e s e o s d i l i g e n t i a c u m v i v a c e s e n s u c o n s o n e t , c o n i - m o d e i n l u c e m e d e t c u m p o l i t i c a m t u i n p o é t i c a m p e r c e l e b r i s v ir i C h é n i e r . Q u o d q u i d e m i n o p e r e s c r i p t o r i s ) F a b r e e v e n i t .

T e r t i o v e r o v o l u m i n i i n s c r i p t i o : I.a Chan son de R o l a n d , a p r o f e s s o r e P . Le G e n t i l c o n f e c t o . In q u o c u r i o s u s l e c t o r t a n q u a m c o n s p e c t u m s t u d i o r u m de C a n t i c o R o l l a n d i c o , n o s t r a a e t a t e , l n v e n i e t .

U l t i m u m d e n i q u e v o l u m e n i n s c r i b i t ur: L 'A b b é PrÉV OST. — L ’h o m m e el l'oeuvre, a b H e n r i c o R o d d i e r c o n s c r i p t u m , in L i t t e r a r u m F a c u l t a t e L u g d u n e n s i p r o f e s s o r e . Q u a s i p r i m u s l i b e r e s t . i n q u o a m p l i o r e c o n j u n c t o q u e m o d o , c u m de p e r s o n a t u m d e o p e r e c l a r i v i r i P r é v o s t d i s p u t a t u r .

H a e c g e r m a n a v o l u m i n a , o b q u o r u m d o n u m o f f i c i n a e l i b r a r i a e A . H a t i e r g r a t e s a g i m u s , i i s p l a n e c o m m e n d a n d a , q u i l i t t e r a s G a l l i c a s a m a r e e t c o l e r e s t u d i o s e i n t e n d u n t .

E t t o r e P a r a t o r e . — Virg i l i o . 2 * e d i t .S a n s o n i . F i r e n z e , 1 95 4 .

L i b e r a l t a e a r t i s c r i t i c a e e s t n o v u m h o c V e r g i l i a n u m o p u s , a p r a e c l a r o v i roH . P a r a t o r e e x a r a t u m . C u m e x t e m p l o i d o c u l i s l e c t o r p e r l u s t r a t , d u o f a c i l e i n m e n t e m v e n i u n t : h i n c b r e v i s s i m a e a q u e

Awww.culturaclasica.com

Bibliographia 239

v a g a i n s c r i p t i o « V i r g i l i o » ; I n d e s u n i m a n o t a r u m a d c a l c e m i n o p i a a t q u e b i b l i o - g r a p h i a e , i n q u a d r i n g e n t i s f e r e p a g e l l i s , i i s q u e s c r i p t u r a e m i n u t i s s i m a e . Q u o d d e d i t a o p e r a s e u s c i e n s p r u d e n s q u e f e c i t a u c t o r . E u m i n p r a e f a t i o n e l i b r i a u d i a m u s ; « V o l l i s c r i v e r l o p e r c i ò c o n v i g i l e a t t e n z i o n e a l l ' e s s e n z i a l e , s f r o n d a n d o l a m i a a n a l i s i d i t u t t o c i ò c h e m i a p p a r i v a p o c o p e r t i n e n t e a l t e m a » .

H i s c e o b o c u l o s m e n t i s h a b i t i s , b r e v i s s i m e d e l i b r i p a r t i t i o n e d e q u e e j u s d e m « p s y c h o l o g i c o * p a e n e c u r s u : « I n t e n d o , a i t s c r i p t o r , r i p r o p o r r e a i d o t t i e d a i v e r i a m a t o r i u n a m i a p e r s o n a l e v i s i o n e d i V i r g i l i o .»

P r i m o H P a r a t o r e , d e c r i s i r e l i g i o s a , m o r a l i , p o l i t i c a R o m a e a m p l e d i s s e r i t ( p p 1 6 9 ) A g i t q u e d e s p i r i t u a l i e v o l u t i o n e G r a e c i a e P o s t a l e x a n d r i n a e ; d e p r i m o c o n c u r s u c o n s c i o e t c r i t i c o P o m a e c u m c u l t u r a G r a e c a ; d e s t o i c i s m o R o m a n o c i r c u l o q u e S c i p i o n u m ; d e c r i s i R e i p u b l i c a e a G r a c c h i a a d C i c e r o n e m u s q u e ; d e n o v i s i n p r o v i n c i a r e l i g i o s a , i n a r t e , h i s t o r i a , p h i l o s o p h i a . . .

H a c t e n u s t a n q u a m m a r g o o r a q u e P a - r a t o r e n s i s s t u d i i . R e l i q u a e l i b r i t r e s p a r t e s h a e : B u c o l i c a ( p p . 70- 176) , G e o r g i c a ( p p . 1 7 7- 2 82 ) . A e n e i s ( p p . 2 83 - 38 6) . In B u c o l i c i s a g i t s c r i p t o r d e p r o p r i a n o v i t a t e o p e r i s V e r g i l i a n i i n h i s t o r i a « s p l r i t u a l i - t a t l s » R o m a n a e ; e t q u a s i i n E c l o g a r u m i n t i m u m s e n s u m a b o v o p e n e t r a r e i n t e n d i t . p s y c h o l o g i c a q u i d e m r a t i o n e i n - g e n i o q u e h a u d i n f e c u n d o .

In G e o r g i c o n v e r o s t u d i o , a g i t d e c o n s u e t u d i n e V e r g i l i i c u m M a e c e n a t e e t H o r a t i o ; d e c o n c e p t u l a b o r i s e j u s q u e r e l a t i o n e c u m c o n c e p t i o n e s e n s u s r e l i g i o s i ; d e i n s t a b i l i a e q u i l i b r i o « i d e o l o - g i a e » e t s t r u c t u r a e p o é m a t i s . . . T a n d e m i n u l t i m a o p e r i s s e c t i o n e , f u s i u s d i s s e r i t a u c t o r d e c o g i t a t i o n e e t « e x p o s i t i o n e » i n p o é m a t e ; d e A e n e i d o s g e n e s i ; d e i n s p i r a t i o n e r e l i g i o s a i n p o e m a t e . . .

E j u s m o d i q u i d e m o p e r a n a t a s u n t v o t a a u c t o r i s c u m u l a r e : « L ' u n i c o m i o a u g u r i o è c h e q u e s t a s e c o n d a e d i z i o n e s u s c i t i u n p i ù v a s t o i n t e r e s s e e o f fr a l ' a v v i o a d u t i l i d i s c u s s i o n i » .

Eug. D r o u l e r s . — Mythologie Grecque et My thologie Romanie , Namur. Maison d’édi t ions Ad. W esm ael -C h ar le s .

Ex ipsa hujus libri inscr ipt ione facile partitio commons tra tu r: M y t h o l o g i a Graeca (pp. 17 67) et Mytfcologia R o m a na (pp. 88 1 0 7 ) . Qu o d breviusculum opus iis ab auctore dicatur, qui a l iquantulum de Mythologiae c lass icae «mysteriis» inst i tui cupiunt.

Hujus vero libelli clarus scriptor praecipua, eaque strlctim, de singulis heroibus adspic it , ut prae lectorum o c u lis l inea menta eorum accurat iore qui dem rat ione offerat. P es tota, cum in textu tum in tabuli s pictis, moderata atque ad tradi tionis fidem redacta est.

Antequam tractatum incipit, paralle lam E. Droulers tabulam deorum G r a e corum et R o m a n o r u m hoc m o d o p r o p o nit: Aphrodita - V enu s , Apollon - A p o l - lon, Ares - Mars, A r t h e m i s - Diana, A t h e n a - Minerva, Demeter - Ceres, Dio- ny sos - Bacchus H ade s • P luton . He- phais tos - Vu lcanu s , Hera • Juno, Heracles - Hercules , Hermes - Mercurius, Hes- tia - Vesta , Chr ono s - Saturnus, Persephone - Proserpina, P o s e id o n - N e p t u nus, Rhea - Cybele , Zeus - Júpiter.

De uno q u o q u e paucis absolvit au ctor, via ac ratione a lum no ru m ment i sati s apta. Tum non nulla de diis m i n o ris m o m en t i profert: de Musis, Sirenibus, Danaidibus, Nym phi s , cet. Denique triginta tabulae pictae libellum ornant c o m m o d lo r e m q u e ad disc ipulorum c a p tum reddunt.

S U L L M A NN — Prècis de Sèmant ique Frangaise. Édi t ions A. Francke S. A. Berne, 1 9 5 2 .

N ov u m , anno 1 8 8 3 , in sapient ium usu venit voc abulum, novae quidem rei s tu dium c o m m o n s t r a n s Etenim phi lo logus Gal lus Michaél Bréal. a voce Graeca oYjiiatvEiv nomen «Sèmant ique» effingens, tanquam sc ient iae s ignif icat ionum verborum funda menta jecit. Ex eo vero tempore ad nostram usque aetatem,


240 Bibliographia

h a u d p a u c a e a q u e s c i t a d e Sema nt i ca a b a u c t o r i b u s t r a d i t a n o b i s s u n t At S e m a n t i c a n o n d u m , q u o d i p s e c l a r u s vir S U l l m a n n in o p e r i s h u j u s p r a e f a t i o n e f a t e t u r , c u m s i t u l t i m a s c i e n t i a r u m 1 i n - g u i s t i c a r u m , i m a e s y n t h e s i s m e t a m a t t i

g i tQ u o c i r c a n o b i s a u c t o r i n l i b r o c o n

s c r i b e n d o , d e o p e r e f i d u c i a r i o l o q u i t u r . B e n e t a m e n h o c m a x i m i p o n d e r i s m o - m e n t i q u e , v e l p r i m a f r o n t e , n i m u l t u m f a l l o r , j u s t a a e s t i m a t i o n e e r i t c u l t o r i b u s s c i e n t i a r u m l i n g u i s l i c a r u m

E x u n a t o t i u s o p e r i s v i a e t r a t i o n e a r g u m e n t i q u e n o t i t i a , f a c i l e i n e j u s m o d i a e s t i m a t i o n e m v e n i e t l e c t o r a t q u e a m p i o s c r i p t o r e m p l a u s u e x c i p i e t E n i g i t u r t i b i m e r a a r g u m e n t o r u m t a b u l a , q u a o p e r i s c u r s u s c o m m o d e d e t e g i v i d e a t u r .

P r a e f a t i o ( p I) C o n s p e c t u s S e m a n - t i c a e g e n e r a l i s ( p p . 1-46) S e m a n t i c a e s o n o r u m G a l l i c o r u m f u n c t i o n e s ( p p . 47-71) . D e v o c a b u l o G a l l i c o ( p p . 7 2- 100) V e r b a a r b i t r a r i a e t v e r b a r a t i o c i n a t i v a ( p p . 1 0 1 131) , D e v e r b o r u m s e n s u ( p p . 1 3 2 - 1 4 6 D e v i r i b u s a f f e c t i v i s ( p p 1 4 7 - 1 7 9 ) . D e sy - n o n y m i a ( p p . 180 198) D e p o l y s e m i a ( p p . 1 9 9 - 2 1 8 ) D e h o m o n y m i a ( 2 19 - 2 3 5 ) . Q u a d e c a u s a v e r b a s i g n i f i c a t i o n e m m u t e n t ( p p . 3 3 6 - 2 6 9 ) Q u a r a t i o n e v e r b a s i g n i f i c a t i o n e m m u t e n t ( p p 2 7 0 - 2 9 8 ) . D e v o c a b u l a r i i s t r u c t u r a ( p p . 299 -31 8) . E t t o t u m c o m p l e t u r o p u s b i b l i o g r a p h i a ( p p . 3 1 9- 321 ) a t q u e i n d i c e ( p p . 3 2 2 - 3 3 2 ) a r g u m e n t o r u m q u e t a b e l l a ( p p 3 33 334) .

T H E O H e r r l e . — Lebenci iges L a t e in Al e - thodi sche Vcrsuche ^ur V er l e b en d i g u n g des L a t e in un te r r i c h t s . K e s s e l r i n g s c h e V e r l a g s b u c h h a n d l u n g W i e s b a d e n , 19 53 ,

S e x a g l n t a a d m o d u m , i i s q u e m i n u t a e s c r i p t u r a e , p a g e l l i s c l a r u s v i r T h H e r r l e i n h o c l i b e l l o q u a s i c o n s p e c t u m s e r m o n i s v u l g a r i s l i n g u a e L a t i n a e c o m p r e h e n d i t , a b a e v o , q u o d m e d i u m d i c i t u r , ad n o s t r u m u s q u e t e m p u s T a n q u a m t o t i u s rei h i s t o r i c u s a c p a e d a g a g i c u s c o n s p e c t u s h a b e n d u s l i b e r , u b i l e c t o r , G e r m a n i c u s p r a e s e r t i m , in i i s p r e s s e i n s t i t u i t u r , q u a e p e r t i n e r e v i d e a n t u r a d s t u d i u m

u s u m q u e L a t i n a e l i n g u a e iu s c h o l i s a t q u e n o s t r a r u m g e n t i u m c o n s u e t u d i n r

Q u a e d a m i n g e n e r e t i b i d e l i n g u a r u m d i s c i p l i n a , s i n g i l l a t i m v e r o d e L a t i n a , d e l i b a t T h H e r r l e : d e d i s c i p l i n a n l m i r u m p e r u s u m , g r a m m a t i c a m , l i n g u i s t i - c a m s c i e n t i a m ( p p 5 9) D e l i n g u a L a t i n a a e t a t e m e d i a ( p p 9- 13) . D e « h u m a n i s t i s » ( p p 13 19) . D e l i t t e r a r u m h u m a n i o r u m s c h o l i s , s a e c u l i s X V I et X V I I ( p p 19 23) . D e E r h a r d o W e i g e l ( p p . 2 3 25) D e J o h a n n e A m o s C o m e n i o ( p p 2 5 30) . D t J o h a n n e B e r n a r d o B a s e d o w ( p p . 30-33) D e H e r d e r e t G o e t h e ( p p . 33-36) D e J o h a n n e H e n r i c o P e s t a l o z z i ( p p . 3 6 39) .

D e n i q u e a g i t u r i n l i b e l l o d e n o v i s r a t i o n i b u s a c v i i s d i s c i p l i n a e L a t i n a e in s c h o l i s ( p p 39-49) , d e q u e m e t a a d r e d d e n d a m q u a s i v i v a m , in p r o v i n c i a c u l t u r a e s c l e n t i a r u m q u e , l i n g u a m L a t i n a m . B i b l i o g r a p h i a a u t e m r e c o l e n d a m a g n i - q u e e s t m o m e n t i , q u i p p e q u a e p r a e c i p u o s L a t i n i t a t i s C o m m e n t a r i o s a t q u e l i b r o s d e L a t i n o s e r m o n e i n s t i t u e n d o a d h i b e r e i n t e n d a t

I l d e p h o n s u s G o n z á l e z , C . M. F.

J C o r o m i n a S. — Dicc ion ar io Cr í t i co E t i m o log i co de la L e n g u a Cas te l lana. E d i t o r i a l G r e d o s , M a d r i d , 1 9 5 5 , v o i . Il , 1 0 8 2 p p , 5 0 0 p t a s

P r o f . D r . J o h a n n e s C o r o m i n a s l i t t e r i s H i s p a n i c i s s u b l i m e e r e x i t m o n u m e n t u m : D i c t i o n a r i u m c o n s c r i p s i t l i n g u a e H i s p a n i c a e , q u o d s i m u l e t « c r i t i c u m » e t e t y m o l o g i c u m e t h i s t o r i c u m e s t ; i n q u o v o c e s e j u s q u e s e n s u s s e d u l o , p r u d e n t e r , e r u d i t e p e r p e n d u n t u r e t e x c u t i u n t u r o m n i b u s a d h i b i t i s a d m i n i c u l i s q u a e n o s t r a e a e t a t i s i n v e s t i g a t o r e s c o n q u i r u n t a d p e r f i c i e n d a e t e x p o l i e n d a o p e r a a d s c i e n t i a e e t d i s c i p l i n a r u m r a t i o n e m e x a r a t a .

H o c p r a e s t a n t l s s i m u m L e x i c o n v i r i s d o c t i s s u m m a e e s t a d m i r a t i o n i , q u o a l t i s s i m a c l . v ir i J o h a n n i s C o r o m i n a s e r u d i t i o , l i n g u a r u m e a r u m q u e d i f f i c u l t a t u m e x q u i s i t a c o g n i t i o e t i n v e s t i g a t i o l u c u l e n t e r p a t e n t . ( C fr . q u a e a l i b i , P e r Orbem, p. 2 3 4 - 2 3 5 , d e h o c L é x i c o r e f e r u n t u r )

J. M i r , C . M. F.


Bibliographia 241

AR BE O . — Vita et passio Sanct i H a im h ra m - tni M a r ty r i s L a t e i n i s c h - d e u t s c h e d .

B e r n h a r d B i s c h o f f E r n s t H e i m e r a n V e r l a g - M i i n c h e n , 1 9 5 3 .

J u c u n d u m s a n e h a n c V i t a m et p a s s i o n e m S a n c t i H a i m h r a m i M a r t y r i s , a b A r b e o n e F r i s i n g e n s i E p i s c o p o e x a r a t a m , o c u l i s a c m e n t e p e r l u s t r a r e ; e t e n i m i n g e n u a e i l l a e m e d i i a e v i l i t t e r a e L a t i n a e , p r a e s e r t i m v e r o a p u d G e r m a n i c a s g e n t e s . s e s p o n t e l e c t o r i s a n i m o q u a s i i n s t i l l a r e v i d e n t u r . E t p r i m i g e n i u s L a t i n u s t e x t u s e t G e r m a n i c a c o n v e r s i o i n h o c o p u s c u l o t i b i d e g u s t a n d a o f f e r u n t u r ( p p ,

6 - 83)In a p p e n d i c e v e r o ( p p . 8 4 - 1 0 8 ) n o n

n u l l a a c c u r a t e r e c e n s e n t u r , q u a e a d al- t i o r e m l i b r i c o g n i t i o n e m p e r t i n e r e a e s t i m a n t u r I t a q u e , e p i l o g i g r a t i a , d e v i t a a t q u e o p e r e A r b e o n i s E p i s c o p i q u a e d a m m e m o r a t u d i g n a p r o p o n u n t u r . L)e l i b r i a u t e m m a t e r i a e j u s q u e s t r u c t u r a a t q u e f o r m a l i n g u i s t i c a s i n g l l l a t i m d i s p u t a t u r . N o n n u l l a a d d u n t u r d e « t r a d i t i o n e » e t l u c u b r a t i o n i b u s v e l o p e r i b u s r e c e n t i o r i - b u s ; a t q u e l e c t o r i b u s c o m m o d a e s u n t s u p e r a d d i t a e , j u x t a s c r i p t o r e m K r u s c h . n o n n u l l a e n o t u l a e a d t e x t u m .

L U I S F l Ó R E Z . — Len gua Española. P u b l i c a c i o n e s d e l I n s t i t u t o C a r o y C u e r v o . B o g o t á , 1 9 53 .

A p t e c o l l i g u n t u r i n h o c v o l u m i n e n o n n u l l a e o r e t e n u s e x p l i c a t i o n e s q u a s p r a e c l a r u s o l i m s c r i p t o r h a b u i t a d m i - c r o p h o n i u m R a d i i N a t i o n a l i s i n re p u b l i c a C o l u m b i a n a - A t q u e h u j u s m o d i c o l l e c t i o n i s e s t f i n i s i n v u l g u s e d e r e q u a s d a m n o t i o n e s , q u a e i n t i m a m r e l a t i o n e m h a b e n t c u m l i n g u a H i s p a n i c a , u n a q u e n o t i t i a s n o t a t u d i g n a s l i n g u a e H i s p a n i c a e i n d i c i o n e C o l u m b i a n a l e c t o r i b u s o f f e r r e .

N o n n u l l a d i s e r t e s c r i p t o r d e p h i l o l o g i a e t l i n g u i s t i c a d i s p u t a t , d e p a r t i b u s o r a t i o n i s , d e g r a m m a t i c i s s c h o l a r i b u s , d e o r i g i n e l i n g u a e H i s p a n i c a e , d e l i n g u a H i s p a n i c a i n l i b r o v u l g o d i c t o « Q u i j o t e » , d e c o r r e c t i o n e e t p r o p r i e t a t e , d e « i n d i

g e n o » i n l i n g u a H i s p a n j c a A t n e r i c a e i n f l u x u , c e t

V e r e h i c p u l c e r l i b e r i i s c o m m e n d a n d u s . q u i d e l i t t e r i s H i s p a n i c i s e t A m e - r i c a n i s n o t i t i a m a m p l a m a t q u e e a m p r o f u n d a m h a b e r e i n t e n d u n t .

I l d e p h o n s u s G o n z á l e z , C . M F

D a g N O R B E R G — La poésie latine ryth- mique du haut Síoyen Age , H u g o G e - b e r s F o r l a g . S t o c k o l m , L a B r o g a t a n 2 6 . 1954. p p 1 2 0

C l a r u s e t i n d i c i o n e s e r m o n i s L a t i n i m e d i i a e v i n o t i s s i m u s a u c t o r o p u s re c e n s e d i d i t i n q u o d o c t r i n a m e t l u c u b r a t i o n e s n o n n u l l a s a d h y m n o g r a p h i a m m e d i i a e v i s p e c t a n t e s c o l l e g i t e t e x p l a n a v i t . N o n e s t r e v e r a t r a c t a t u s a l i c u i r a t i o n i c o n s t r i c t u s s e u « s y s t e m a t i c u s » , s e d t a n t u m n o n n u l l a r u m q u a e s t i o n u m i n v e s t i g a t i o e t e m e n d a t i o q u o r u n d a m j u d i c i o r u m D n i . K S t r e c k e r i n o p e r e c u i t i t u l u s « M o n u m e n t a G e r m a n i a e . P o é - t a e L a t i n i a e v i C a r o l i n i » , q u o d a u c t o r c r e b r i s e x e m p l i s c o r r i g e n d u m c o n f i r m a t

P r a e t e r c e t e r a s p l a c u i t d i s q u i s i t i o d e n a t u r a e t o r i g i n e s u a v i s s i m i i l l i u s h y m n i M a j o r i s H e b d o m a d a e « C o n g r e g a v i t n o s i n u n u m C h r i s t i a m o r » , q u e m c l s c r i p t o r S a n c t o P a u l i n o A q u i l e j e n s i t r i b u e n d u m p u t a t ; e t i n v e s t i g a t i o d e p u l c r o p o é t i c o s e r m o n e S a n c t i A m b r o s i i .

I n d i c e s . i n f i n e o p e r i s , q u a m v i s b r e v i o r e s , u t i l e s t a m e n r e p u t a m u s i i s p r a e s e r t i m q u i s e r m o n i L a t i n o m e d i i a e v i v a c a n t e i q u e d a n t o p e r a m

L L a u r a n D — Manuel des Eludes Grec- ques et Latines, T o m e II, R o m e É d i - t i o n e n t i è r e m e n t r e f o n d u e p a r A . L a u r a s , P a r i s , É d i t i o n s P i c a r d . 1955 , p p . 6 1 6 , fr. 1 . 9 0 0 .

H a u d m a g n a c o m m e n d a t i o n e h o c n o t i s s i m u m o p u s i n d i g e t , q u o d o m n e s s t u d i o r u m c l a s s i c o r u m c u l t o r e s a d m a n u s h a b e n t . S e d e s t r a t i o s i n g u l a r i s c u r c o m m e n d e t u r . N u n c p r o d i t n o v a e d i t i o — p r i m a p o s t m o r t e m a u c t o r i s m a g n a c u r a e t s t u d i o r e c o g n i t a e t n o s t r i s t e m -


242 Bibliographia

p o r i b u s a p t a t a p r a e s e r t i m in b i b l i o g r a p h i a r e f i c i e n d a

O p t i m o c o n s i l i o t o t u m o p u s , n o n i n t r i a , s e d t a n t u m in d u o v o l u m i n a d i v i s u m e d i t u r , a p p e n d i c i b u s t e r t i i v o l u m i n i s p r o p r i o l o c o d u o r u m v o l u m i n u m d i s t r i b u t i s . V o l u m e n a l t e r u m , q u o d n u n c l e c t o r i b u s o f f e r i m u s e t c o m m e n d a m u s , c o n t i n e t p r a e c i p u a q u » e s u b r u b r i c a « R o m a » ag i p o s s u n t : G e o g r a p h i a , H i s t o r i a , I n s t i t u t i o n e s , L i t t e r a e L a t i n a e , e t H i s t o r i a l i n g u a e La t i i . O m n i a c l a r e , d i s t i n c t e e t o m n i n o a d s c i e n t i a e r a t i o n e m e x p o n u n t u r . D e h a c n o v a e d i t i o n e r e c t e a u g u r a m u r e a m q u e p r o s p e r a m h a b i t u r a m f o r t u n a m , u t p r i o r e s e d i t i o n e s , c e r t o s p e r a m u s .

J. J i m é n e z D e l g a d o , C . M. F.

A . E s p i n o s a P ó l i t . S . J . — L ir ic a H o r a - c ia n a , O d a s , E p o d o s , C a u t o s e c u l a r , en v e r s o c a s t e l l a n o . Q u i t o , 1953, p a g , 237,

N o b i l i s s i m u s in e x c o l e n d i s e t p e r t r a c t a n d i s l i t t e r i s L a t i n i s P . A u r e l i u s E s p i n o s a P ó l i t i n o p e r e «L í r i c a H o r a c i a - n a » , c a r m i n a , e p o d o s e t c a r m e n s a e c u l a r e V e n u s i n i p o g t a e i n l i n g u a m H i s p a n i ' c a m p u l c h e r r i m e c o n v e r t i t , i d q u e p o l i t o e x q u i s i t o q u e . q u o e s t o r n a t u s , j u d i c i o e s t a s s e c u t u s . P r a e t e r m i s i t cl- a u c t o r e p o d o s q u o s o m n e s i n t e r p r e t e s o m i t t e r e s o l e n t .

N o n d e s u n t a p u d H i s p a n o s a c c u r a t a e H o r a t i i i n t e r p r e t a t i o n e s ; s e d c u m in v a t e R o m a n o m u l t a e s i n t v i r t u t e s d i f f ic i le e s t o m n e s a t t i n g e r e s e u « t o t u m » i n t e r p r e t a r i H o r a t i u m . P E s p i n o s a P ó l i t p r a e c i p u a m in o p e r e H o r a t i a n o n o t a m d i c e n d i b r e v i t a t e m j u d i c a v i t q u a m t o t i s v i r i b u s e s t i n s e C u t u s i t a u t 3687 v e r s i b u s L a t i n i s t o t i d e m v e r s u s H i s p a n i c i r e s p o n d e a n t . Q u a c o n c i s a b r e v i t a t e s u b l i m e m i n t i m a m q u e i l l a m c l a r i s s i m i v a t i s R o ' m a n i v i m c o m p r e h e n d e n d a m s e m p e r c u r a t .

E s t s a n e c u r H i s p a n i c a e e t A e q u a t o - r i a u a e l i t t e r a e d e n o v o g a u d e a n t p e r e n n i o p e r e .

1. G ras , C. M. F.

L a R e p ú b l ic a de los A te n ie n s e s I n t r o d u c c i ó n d e M a n u e l C a r d e n a l de I r a c h e t a ; t e x t o , t r a d u c c i ó n y n o t a s de M a n u e l F e r n á n d e z G a l i a n o I n s t i t u t o de E s t u d i o s P o l í t i c o s M a d r i d

L u c i d a a t q u e s c i t a i n t r o d u c t i o ( p p . V -X V ) , a b i n c l i t o P h i l o s o p h i a e p r o f e s s o r e M. C . d e l r a c h e t a e x a r a t a , t a n q u a m f u n d a m e n t u m e s t a d h u n c l i b e l l u m fa« c i l i u s a l e c t o r i b u s i n t e l l e g e n d u m . F a c i l i

q u i d e m c a l a m o c o p i a q u e e r u d i t i o n i s , e a

p r e s s e o m n i a r e c o l i t , q u a e a d h u c a u c t o r e s e g e r u n t d e h o c o p e r e d e Re p u b l i c a A t h e n i e n s i u m , q u o d m e d i i a e v i m a n u

s c r i p t a a n n u m e r a b a n t i n t e r O p e r a M i

n o r a X e n o p h o n t i s ; h o d i e r n i v e r o s c r i p t o r e s a l i t e r s e n t i u n t .

Q u i d q u i d d e s c r i p t o r e e s t , c u m h i s t o r i a p o l i t i c a , t u m s c i e n t i a p h f l o l o g i c a

m a x i m e d e o p u s c u l o h o c g a v i s a e s u n t , i d q u e h a u d p a r v i m o m e n t i d e r e s e m p e r

d u x e r u n t . Q u o c i r c a m a x i m e n o b i s e s t l a u d a n d u m s t u d i u m e t o p e r a p r a e c l a r i

v i r i M. F. G a l i a n o , i n M a t r i t e n s i U n i

v e r s i t a t e p h i l o l o g i a e G r a e c a e m a g i s t r i ,

i n h a c t e x t u s n o b i s c o m p a r a n d a H i s p a

n i c a c o n v e r s i o n e , q u a e , m u l t i s l e p i d i s - q u e t a n q u a m n o t u l i s c o n s p e r s a , v e r e i d o n e a e s t a d t e x t u m G r a e c u m , n o n

s e m p e r ex s e p e r s p i c u u m , e n u c l e a n d u m .H u j u s e d i t i o n i s t e x t u s , s c i l i c e t e c -

c l e c t i c u s , i n n i t i t u r t r i b u s p r a e c i p u i s m a

n u s c r i p t i s : B ( V a t i c a n u s G r a e c u s 1950);

C (145 E s t e n s i s M o d e n n e n s i s ) ; M (511 M a r c i a n a e V e n e t a e ) . A p p a r a t u s c r i t i c u s l i b r i c e r t e s e l e c t u s e t a c c u r a t u s . P a u c i s ,

in m u l t i s h u j u s t e x t u s G r a e c i l a c u b u s n a e v i s q u e . i n t e r p r e s c o n v e r s i o n e m n o

b i s c o m m o d a v i t , q u a e f i de l e e s t l i be i i i

s p e c i m e n , ex q u o s c i e n t i a p o l i t i c a E u r o

p a e a m a x i m i m o m e n t i d o c u m e n t a t e m

p o r u m c u r s u h a u r i r e i n t e n d i t Ex q u o

m a g n a t r i b u e n d a l a u s c l a r o p r o f e s s o r i

M. F . G a l i a n o , d e G r a e c i s l i t t e r i s a d e o b e n e m e r i t o .

I. G o n z á l e z , C. M. F.


Bibliographia 243

U . E . P a o l i . — La donna greca nell'antichità F e l i c e l .e M o n l e r , F i r e n z e . 1953.

p g 186. L. 1 200.

In p r o m p t u , h u m a n i s s i m e l e c t o r , l i b r u m h a b e s , q u i , d i l i g e n t i a t q u e a c c u r a t a e x p o s i t i o n e d e v i t a m o r i b u s q u e m u l i e r i s i n p r i s t i n a G r a e c i a , f a c i l e o c u l o s a n i m u m q u e t u u m in s e c o n v e r t a t

P o s t b r e v e m p r a e f a t i o n e m , i n q u a c l a r u s o o e r i s s c r i p t o r f i n e m e t a r g u m e n t u m p a u c i s e x p l i c a t , p r o p o s i t u m s e d u l o e x s e q u i t u r . E n t i b i o p e r i s s u m m a : d i s s e r i t i n p r i m i s ( p a g . 1-12) d e r a t i o n e s e g e r e n d i m u l i e r i s i n p u b l i c u m p r o d e u n t i s : c a p u t d e i n d e ( p a g 13-34) s u b s e q u i t u r , a d c u r i o s o s m a g n o p e r e s p e c t a n s , d e m u n d o m u l i e b r i e t o r n a t u * [ydzpa s e u x aiv ía , -¿itióv, CíóvT], ^cuímov, tuorciov, ce t . ) ; d e i n d e d e i n f a n t i a , d e n u p t i i s ( p a g 37-54). d e o f f i c i o m a t e r n o (p a g . 55 82) cl a u c t o r m u l t a c o p i o s e e t s c i t e t r a d i t , a t q u e s u b f ì n e m ( p a g . 84-98) r e m a g i t a t d e h i s q u a e a d p u d i c i t i a m s p e c t a n t .

O p u s a c c u r a t o r e r u m i n d i c e ( p a g 1 0 1 1 7 7 ) f i n i t u r u b i v e r b a e t n o t i o n e s m a x i m i m o m e n t i e x q u i s i t a e r u d i t i o n e e v o l v u n t u r O p t i m u s c e r t e l i b e r q u i a b o m n i b u s j u s t a a e s t i m a t i o n e h a b e b i t u r , e s t q u e G r a e c a e h i s t o r i a e s t u d i o s i s i n p r i m i s c o m m e n d a n d u s ,

J e s ú s A k a m e n d í a , C M F

O . D E P L l N V A L — Pour connaitre la pen sée de Sain t Angustiti . B o r d a s , r u e

M o u t o n • D u v e r n e t . P a r i s (14). 1954.

p a g . 242.

I n t e n d i t , i g i t u r , a u c t o r p e r s t r i n g e r e , c r i t i c o s t u d i o a t q u e a r t e , a d s p e c t u s p r o g r e s s u s p h i l o s o p h i c i i n e x i m i o E c c l e s i a e D o c t o r e . S a n c t o A u g u s t i n o . I d c i r c o e j u s d e m m i r a d o c t r i n a In l i b r o c o n s i d e r a t u r s u b s p e c i e i p s i u s v i t a e e t s u b l o g i c a i n t e r n a e t n e c e s s a r i a q u a e i n e s t p r i n c i p i i s e t s u b e j u s v i g o r e , a c t i o n e , e x p a n s i o n e .

N e p r o l i x i o r f i a m , p r a e c i p u a c a p i t a a t t i n g a m : P r i m a f u n d a m e n t a c u l t u r a e

d iv i A u g u s t i n i : « R h e t o r i c a e t p h i l o s o p h i a E x p e r i e n t i a M a n i c h e i s m i A b s c e p - t i c i s m o a d s p l r i t u a l i s m u m . A r d o r s e u f e r v o r P l a t o n i c u s . D i a l o g i a d « t ' a s s i c i a - c u m » h a b i t i . Q u a e s t i o n e s p r a e c i p u a e : a n i m a e t c o g i t a t i o ; D e u s e t m u n d u s . S c i e n t i a r u m o r d o . M a l u m e j u s q u e s i g n i f i c a t i o . P l a t o n i s m u s C h r i s t i a n u s . M e n s q u a s i f i de i c o l l a b o r a t r i x . P o l e m i c a e t a p o l o g e t i c a A u g u s t i n i i n E c c l e s i a e a d j u t o r i u m . C o n f e s s i o n e s ; C i v i t a s D e i » . . , O p u s , p a u c i s , s c 242 p a g i n i s m a x i m i m o m e n t i « s c i e n t i f i c i » c o n s t a t , m o n u - m e n t u m q u e e r i t i n g l o r i a m i l l i u s s a n c t a e E c c l e s i a e D u c t o r i s , c u i n o m e n A u g u s t i n u s .

( l d e p h o n s u s G o n z á l e z , C . M. F .

R . G l O M I N I A ppend ix Vergiliana. T e s

t o , i n t r o d u z i o n e e t r a d u z i o n e a c u r a

d i . . . « L a N u o v a I t a l i a » E d i t r i c e . F i

r e n z e . 1953. P g . L I I I -282 .

N o v a m « A p p e n d i c i s V e r g i l i a n a c * e d i t i o n e m a g g r e d i , i m p r o b u m e s s e v i d e t u r . c u m a d e o v a r i a e , i m p l i c a t a e , l a c u n o s a e f o r m a e i n c h i r o g r a p h i s e t m o n u m e n t i s p r o s t e n t Q u o d o p u s , f e l i c i q u i d e m e x i t u c l . A . e s t e x s e c u t u s , r e g u l a e s e s u b j i c i e n s n i h i l i n n o v a n d i n i h i l q u e c o n j e c t u r a e f i d e n d i q u o d c o d i c i b u s n o n i n n i t a t u r , . . N u n c p r i m u m in h a c e d i t i o n e E s c u r i a l e n s e m c o d i c e m a d q u a e d a m « a p p e n d i c i s » o p u s c u l a c o n t u l i t .

P o s t L I l i p a g i n a e p r o o e m i i , i n q u i b u s e a o m n i a , q u a e m o n u m e n t o r u m e t c o

d i c u m h i s t o r i a m s p e c t a n t b r e v i t e r e n o

d a n t u r a c d e s c r i b u n t u r , p o e m a t a « A p p e n d i c i s » c o l l i g u n t u r c u m a d n o t a t i o n i b u s c o p i o s i s a p p a r a r u s c r i t i c i P o s t r e m o o m n i u m o p u s c u l o r u m i t a l i c a v e r s i o a d

d i t u r . q u a f a c i l i u s o m n e s e a d e m l e g e r e

p o s s i n t , q u a e a p l u r i b u s s a l t e m — e t s i

f a l s o — i n t e r V e r g i l i a n a o p e r a c o m p u t a ri m e r u e r u n t I n d i c e s n o m i n u m a c l i b r o r u m m a n u s c r i p t o r u m , q u i b u s r e s f a c i l e

e v o l v u n t u r e t c o n f e r u n t u r , e r u d i t i s v a l i

d o a d j u m e n t o e s s e p o s s u n t


244 Bibltographia

F a s t i C a p i t o l i n i — R e c e n s u i t , p r a e f a t u s e s t , i n d i c i b u s i n s t r u x i t AT I L I US DK G R A S S I C o r p u s S c r i p t o r u m P a r a v l a - n u m . A u g T a u r i n o r u m . 1954 P a g 191

C o r p u s S c r i p t o r u m L a t i n o i u m P a r a - v l a n u m h a n c m i n o r e m e d i t i o n e m F a s t o r u m C a p i t o l i n o r u m e t C o n s u l a r i u m et T h r i u m p h a l i u m p a r a v i t . Iu q u a m i n o r e e d i t i o n e , u t a i t cl v i r D e g r a s s i , n u d u s t e x t u s p r o p o n i t u r p a u c i s d i s c r e p a n t i i s m a j o r i s m o m e n t i i n f a s t i s l e g e n d i s e t s u p p l e n d i s a d n o t a t i s . Q u a re. si q u i s d e t e x t u , d e s u p p l e m e n t i s , d e l a c u n a r u m a m p l i t u d i n e , d e p e r s o n i s p l u r a s c i r e v o lu e r i t . e d i t i o n e m i l l a m a d e a t q u a m i m a g i n i b u s a c p h o t o g r a p h i i » a m p l i s q u e c o m m e n t a r i i s d i a g r a m m a t i s q u e , o f f i c i n a l i b r a r i a a L a L ib r e r ia dello S ta lo » R o m a e , a n n o 1/47 v u l g a v i t . E d i t i o h a e c P a r a v i a - n a q u a e a m p l i s s i m i s i n d i c i b u s l o c u p l e t a t u r , m a g n o a d j u m e n t o e s s e p o t e s t et a l u m n i s e t v i r i s e r u d i t i s .

J F a n t i n i , S . J. — N o r m a s p rá c t ic a s so. bre a p u n te s p e r s o n a le s . « P e r f i c i t » , S a - 1 a m a n e a , 1954. pg 57

P . J. F a n t i n i , i n t r a d e n d a l i n g u a G r a e c a m a x i m e p e r i t u s e x p e r t u s q u e m a g i s t e r . q u i c q u i d l i b r i d e « s c i e n t i f i c a » m e - t h o d o l o g l a c o n t i n e n t i n p a u c a c o n t r a h i t i n h o c o p u s c u l o , c u i a d j i c i t e t i a m q u i c q u i d e x p e r i m e n t o s c h o l a s t i c i s u t i l e co n i - m o d u m q u e fo r e v i s u m e s t u t ex a d n o t a - t l o n i b u s f r u c t u m c a p e r e p o s s i n t .

B r e v i s , u t i l i s , c l a r u s l i b e l l u s e s t ; c u j u s v i r t u t e s , m i r u m in m o d u m ib i c o n j u n c t a e , m a x i m o c o m m o d o e r u n t s c h o l a s t i c i s q u i « s u p e r i o r a » , u t a j u n t , s t u d i a i n c i p i u n t .

L. T o r r e s d a S i l v a — M è to d o m o d e r n o p a r a a t r a d u g à o d o L a t in i . A m p a r o , ( S á o P a u l o ) B r a s i l , 1954 pg. 72

« U t l i n g u a m L a t i n a m d i s c a m u s s c r i p t o r e s c o n v e r t a m u s ; s e d a n t e a c o n v e r t e r e d i s c a m u s » (p . 14); « s c r i p t o r e s r e d d e r e p e r d i s c a m u s » : en l e m m a h u j u s o p u s c u l i i n q u o a p t a m e t h o d u s a d o p e r a L a t i n a i n v e r n a c u l a s l i n g u a s c o n v e r t e n d a t r a d i t u r . O p u s c e r t e p a r v u m a d s p e c t u , p l e

n u m a u t e m a r g u m e n t i , i n q u o , p r a e t e r e a q u a e ex p r o p r i o p e n u h a b e t a u c i o r , o p t i m a q u a e q u e a l i o r u m s c r i p t o r u m . G a l l o r u m p r a e s e r t i m , c o l l i g i t , a t q u e u t i l e m e t c o m m o d a m m o n s t r a t viarr. M a g i s t r i s e t d i s c i p u l i s B r a s i l i e n s i b u s et P o r t u g a l l e n s i b u s q u i l i n g u a e L a t i n a e c o l e n d a e v a c a n t .

C u m h u j u s o p e r i s s c r i p t o r s e l e c t a o p u s c u l a c o n s u l u e r i t e x i i s q u e p r o b a t a m e d u x e r i t d o c t r i n a m , d i g n u s e s t q u i a t t e n t e l e g a t u r e t s t u d i o s e c o m m e n d e t u r .

J a c o b u s S i d e r a . C M. F,

T . C i r e s o l a , — L a f o r m a z i o n e del li ti .g u a g g i o po e t ico d i P ers io T ip o g r a f i aT e o L o n g o . R o v e r e t o . 1953.

T a n q u a m a u r i s o l i d a c o l u m n a « m o - n o g r a p h i a » h a e c d e p o è t i c o s e r m o n e P e r si i : b r e v i s q u i d e m m o l e ( p p 5-45) m a t u r u s a u t e m s c r i p t o r i s i n g e n i i f i u c t u s , L a t i n a r u m l i t t e r a r u m s t u d i o s i s m a x i n . e c a r p e n d u s e o r u m q u e a n i m o r e p e n d e n d u s M u l t u m s a e p e q u a e s i t a e t P e r s i i r e s d e o b s c u r i t a t e s a t u r a r u m p o è t a e d i f f i c i l i s . Q u a e t a m e n a n i m u m c l a r i vir i T h C i s e r o l a n e u t i q u a m d e t e r r u i t .

G r a c i l i c e r t e i n g e n i o d e P e r s i o s c r l p - t o r i b u s q u e e j u s d e m t e m p o i i s d i s s e r i t , q u o f a c i l i u s d i c e n d i P o è t a e g e n u s c o m - p e r i a t ( p p . 5-10) . T u m , e x e m p l o r u m c o p i a e t s e l e c t i o n e , r a t i o n e m c o n c e p t u s p o è t i c i P e r s i i e x p o n i t ( p p . 10 14) A t q u e p o r r o a g i t d e s e r m o n e P e r s i i p o è t i c o ; de v o c a b u l i s u n i u s P e r s i i p r o p r i i s , vel r a r i o r i s u s u s ; d e v o c a b u l i s s t r u c t u r i s q u e l i n g u a e p o p u l a r i s ; d e g r a e c i s m i s ; de ar- c h a i s m i s ; d e p a r t i c i p i o r u m u s u ; d e ve rb i s i n c h o a t i v i s ; d e s e r m o n e p o è t i c o P e r sil ; d e m u t a t i o n e s e n s u s v o c a b u l o r u m ; de v o c a b u l i s i n s i g n i f i c a t i o n e a n a l o g i c a u s i t a t i s ; d e v o c a b u l i s i n s i g n i f i c a t i o n e me- t a p h o r i c a ; de a d j e c t i v o r u m u s u ; d e i m a g i n u m d e n s i t a t e ; d e s t r u c t u r i s b r a c h y l o - g i c i s

D e n i q u e l u c u b r a t i o n e m c o m m o d e d e f i n i t a u c t o r ; n o n n u l l a d e o b s c u r i t a t e F e r s i i s e r m o n i s d i s p u t a t a t q u e de m o m e n t o p o è s e o s P e r s i i . N o t a a u t e m d e re b l b l i o g r a p h i c a et c o p i o s a e t s e l e c t a .

I. G o n z á l e z , C . M . F.

Awww.culturaclasica.com

S C H O L A R E S L I N G U A E L A T I N A E C O M M E N T A R I IScripta mittantur ad Moderatorem: Conde, 2, BARBASTRO (Huesca)

Pretium ad ADM INISTRATOREM Lauria 5, Ap. 1042 - BARCELONA Pre tium In Hispania et America: 15 pesetarum Extra Hispaniam: 20 pesetarum

A N N . I - FASC. IV M. DEC EMB RI A. M C M L V

VISNE LATINE SCIRE? - LEGEU t l ibros legas, hos tecum sem per habere debes, au t ad bibliothecas, ubi

a s se rvan tu r , di l igenter accedere. Q u i l i t teras am an t et h o m in u m hum an i ta t e m foven t bibl iothecas parant , et, u t discendi s tud ios i facile et commode libris ut i possint , magnopere curan t .

Pr imus , qu i l iberal ium disc ip l inarum l ibros A th e n i s publ ice ad legend u m posu isse dici tur, Pis is t ra tus t y r a n n u s fuit; quos de inde A the n ie nse s accura t ius auxe run t ; sed illam l ibrorum copiam Xerxes, A th e n i s pot itus , abs tu l i t et in Persas asportavi t . Eos porro l ibros m ulto tempore post Seleucus A t h e n a s referendos curavi t . Sed illa vo lumina bello A lexand r ino a mili t ibus auxil iar iis forte s u n t incensa.

Romam vero et Aem il iu s Paulus Perse (a. 168) et L. Licinius Lucul lus (a. 74) copiam l ib ro rum advexerun t . Caesar M .Varron i maximae bibl iothecae c o n s t ru e n d a e negot ium dedit ; A s in iu s autem Pollio p r im us Romae bibl io thecas publ icavi t .

Libros a pud te ret ine eosque t ibi habe familiar iss imos, et ad ampliora com plenda s tud ia publ icas pr iva tasque adi bibl iothecas.

P R A E C E P T A V I T A E I N F O R M A N D A E

Facile argui mone r fque puer pat ia tur : quae agendi rat io in om n i aetate, causa, condicione e9t sa lutar i s . N a m imbecil l i s est s t omach i ferre non posse nis i del icata. Id, quod poèta his ver s i bus expressi t , cogitet adulescens:

Est opus a rden t em frenis arcere juvent am,N e c si nere In mores luxur iare malos.

N o n a t t i ngendi auctores spurci ad e rud i t i onem cap t andam, ne qu id so rd idum an imo ex con tagio adhaereat . Re l i qua e rudi t i o m u n d a e s t et frugifera, modo referatur ad v i r tu t em, hoc est ad recte agendum. Sic d iv i t i as habeb is juxt a Phaed rum (Fab. 4, 21, 1): «Homo doctus in se s e m pe r d iv i t i as habet».

P a e d a g o g u s


Manlii poetae calliditasRegium Persa rum genus s tud ium ediscendi ea, quae ad human i ta tem

pert inen t , majorum more est aemulatum. Cal l idus qu idam poèta in aed ibus regiis a pud Shah commoraba tur .

Q uodam die Shah, cui nomen Artaxerxes, poetam primo mane arcessivit cui poema a se cond i tum legeret. Ar taxerxes, poetam jussi t juxta se assidere: «Memoria tenes, inqui t , semper me ad litteras Latinas contul isse et in poetis evolvendis me bea tum a puero fuisse. Quae cum ita sint , in animo habui poema condere non solum ut a liquid memoriae prodam sed etiam ad posteram nomin is mei memoriam. Manlius poeta Artaxerx is exaudivi t carmina, vocis modula t ione arrogantiam spirantia. Postea cum Shah, qu id de poemate opinare tur , quaesisset , audax pceta: «Licet gravi poena, respondi t , me esse afficiendum intellegam, verum plane tibi dicam: «Poema istud merus est sermo vulgar is». Ar taxerxes vero ira incensus clamavit: «Aufer te hinc! As inus iste ad equos invehatur!».

Multo tempore post, Shah poetam i terum arcessivit, cui poema perlegeret sen ten t iamque rogaret. Poeta Ar taxerxem legentem audivi t; recitato poemate, surrexi t et j anuam petebat: «Quo intendis?» rex mira tus dixit: — «Ad equos, domine», respondi t , ne oculis qu idem in regem conversis. Shah vero s tat im intel lexit poetae acumen ingeni i. Q u i tunc m ax imus fuit in laud ibus apud regem et aulicos, o m n e s q u e cachinnis poetae calliditatem celebrarunt .

H u ju s rei gratia Manlius ex illo tempore poeta et censor fes tivus appellatus est. Celsonae A n g e l u s M. S a n z

Legionarius Luscus

Miles qu idam legionarius apud Caesa rem causam dicebat . C um vero se probare non posset et Caesar i s an i m us adver sus i l lum incl i naret , legionarius a duce quaesivi t : «Agnoscis me>?

— Min ime vero.— Memin l s t l ne legiona

r i um i l lum qu i , u t t uam seda ret s i t im ,pe r i culum s t r enuus adi i t t ibique aquam at t ul i t?Ille legionarius ego sum.

Q u ib us dict is respondi t Caesar;—Mendac ium dicis. Miles ille non erat

luscus u t tu.—Bene dixist i . T u n c mihi duo e rant oculi,

un um aut em ex illis in pugna ad M u n d a m pro te perdidi.

T u n c vero Caesar , cum, i l lum Intui tus , recognosceret:

—Agros, quos petis, t ibi dono et deinceps in famil iar ibus meis eris.

S a t u r n in u s P érez, C. M. F.


Aqua salutarisQ u i d a m homo, cui n o m en Robertus , honoris av idus et divi t iarum, dies

noc te sque l ibr is in cu m b e b a t ve te r ibus u t lucrum faciendi m odum inveni ret . In foro eo die fuerat, ubi l ib rum emerat .

T o t a m noctem su m m o studio legit. Subi to novam inven i t rem. Imo exsu l t ans corde legit: « Si lvam pete qua m «turdetanam* vocant ; cum terram jux ta cu jusdam al tiss imae p inus radices removeris , mirabi lem invenies lagoenam in qua gut tae in a n n u m vi tam p roducen tes r ec o n d u n tu r» .

Rober tu s in s i lvam profectus , salutares inven i t gut tas , quas d o m u m stat im ret tul i t .

Vici magist ri filius an im am trahebat . Rober tus d o m u m veni t : «Ne timeas; egomet filio tuo aegrotant i medebor». Cot t id ie in lectulis aegroti ad d o m u m Robert i veheban tu r ; m u lt aque mirabil ia illae gut tae pa traban t , quo m agnope re dives fiebat Robertus . O m n e s vero gut tae fere exhaus tae erant . T u m lecto, febri pe rus tus , Rober tus incubui t . U n a tan tum , in qua esset vita, res tabat gu t ta .

Rex au tem, ut filiae aegrotant i mederetu r , ad Rober tum venit . C um rex ven isset , ab eoque gu t tam filiae Rosaurae in s tan t iu s peteret : «N e qua qua m , re spondi t . Mor t i s soporem in corpore sentio . Haec gu t ta mihi vi tam in a n n u m produce t» .

— «Dim id ium tibi dabo regni», rex insti t i t . A v id u s n u taba t Rober tus .

—Tib i filiam dabo Rosauram sponsam.

—Princ ipem evadere. . . Pr incipem evadere. . .

Lagoenam rex accepit. D u m Rosaura filia sanaba tu r , mul t is m anu de p re hens i s divitiis, Rober tu s emor ieba tu r misellus!

P e t r u s C o d i n a c h s , C . M. F .

AESOPUS ET VIATORAesopus , fabularor ille, cum, r e rum paupe r r imus , saepe pedibus Iret, ln excurs ione qu ad a m

via tor i ln via occurr i t , qu i s i s t ens Interrogavi t : «Dic, quaeso, quo t a er i t hor a cum in i l lum pagum, qui est supra t um u lum , perveniam?» —«Rem scies, r e spond i t Aesopus , cum pe rve ner i s».

C u m vi ator se ld jam scire dixisset , seque, q u a n t u m t empor i s Impensu rus esset, interrogare, Aesopus, ira succensus , e andem r em i teravi t .

V ia to r v iam perrexi t s ecum dicens: «Homo iste mihi i gnarus videtur : neque id, quod ab eo quaesivi , m ih i r espondi t» .

Paulo post se arcessi audivi t , et r espic iens A e so p u m se i n se qu en t em vidi t . «Quid vis?», in t er rogavi t . Cu i Aesopus : «In pagum post s esqu iho ram (pos t ho ram cum dimidi a) pervenies». «Et qua re, me i nt er rogante , id non respondist i?». —«Quia nesc iebam quo modo ambulares*.

G e o r g iu s V e r n e t , C. M. F.


. . .Maximo cum gaudio audivi de consecrat ione tot ius Hispaniae Cordi Immaculato Beatae Mariae et spero Eam vobis om n ibus gratias plurimas in poste rum impet ra turam esse.

Hoc anno sacerdotes in Scotia Collegio nostro d o n a v e ru n t novam statuam Beatae Virginis sub ti tulo «Mater Perseverant iae».

Mense Majo in patria nostra comitia habi ta s un t et partes qu ibus nuper praeerat W in s to r iu s Churchi ll , et nunc A n to n iu s Eden, praeclare vicerunt . Itaque ratio rei publ icae gerendae nul lo modo muta ta est.

Paucis diebus feriabor et duo menses domi habitabo, sed fortasse cum ad Collegium mense sep tembri rediero, ep is tulam aliam a te accipiam...

V l N C E N T I U S N e ILL

St. M ary's College. BLA1RS —Aberdeen — , in Scotia

C U I R E S P O N D E T :. . .Epistulam perlegens tuam, animadvert i Scotiae scholasticos ab H ispa

nicis non mul tum differre in probat ionibus seu examin ibus subeund is . U n decimo kalendas Julias ferias gaudio maximo incepimus ; undecimo autem kalendas octobres f inivimus, quare nos scholastico sermone i ronice dicimus «feriae exhaus tae sunt». P r iu squam eas incep imus he bdom adam h a bu im us quae ab a lumnis vulgo «tragica» (i. e. p roba t ionum) vocatur , qua exacta, sacrum seu Missam sol lemnem h a bu im us ac Deo grates egimus pro om nibus beneficiis per to tum i llum a n n u m scholarem accept is.

Postridie nobis P. Rector largi tus est diem rusticat ionis (i. e. u n u m diem rust icad sumus) . Eo die magnam v is imus paludem vulgo «Barasona» appe llatam, quae nomen sumi t a vico «Barasona» in ea submerso.

Nunc , ut inter amicos, a te beneficium petere cupio. Stud iosus sum pi t taciorum (anglice «postage-stamp») et etiam habeo nonnul la s collectiones; sed invi tus , deficientem habeo Angliae collect ionem. Exis t imans tam en Britannica pittacia tibi communiora esse qua m mihi Hispanica , audeo te rogare ut n o n nul la mittas quae ego, si vis, perl ibenter cum Hispanicis mutabo. Ego au tem jam tibi H ispan ic o rum pi ttaciorum parare collect ionem incepi, nam exis timo tibi maximae volup tat i fore...

P e t r u s C o d i n a

e Collegio Claretiano. B A R B A S T R O , in Hispania

. . .Schola nostra, Beatae Mariae Virgini dedicata, sita est a p u d Blairs, v i cum q u e nda m qui dista t circa q u in q u e milia p a s suum ab oppido Aberdonia in Scotia Septentr ionali . Curr icu lo perfecto, spero me duobus pos t ann is ad aliud Collegium esse i tu rum ad Ph i losoph iam et Theolog iam ediscendam. Collegia Scotorum sita s u n t in Italia (Romae) , in Hispania (Vallisoleti), in


Epistulae mutuo dantur inter Alum nos 249

Scotia (Glasguae et Edimburgi) . Fortasse igi tur ad patr iam tuam ibo ad s tudia complenda. . .

J a c o b u s M c C a l l u m

St. M ary 's College. B L A IR S —Aberdeen —, in Scotia

C U I R E S P O N S U M D A T :. . .Ferias in Collegio agimus. Saepiss ime et hieme et aest a te ped ibus

pi lam pul samus ; e tiam pila palmaria lud im us et aliis ludis qu i nos fortes viros efficiunt. N o n d e s u n t a pud nos ludi t ranqui l l i et quiet i ut l a t runcu lo rum et calculorum. Sed quae mih i magis p lacen t s u n t excursiones per m onte s et si lvas in prox im os vicos et descensus in specus. . .

in Collegio Claretiano. B A R B A S T R O , in Hispania J. A . P u e ì o

. . .Sun t in Collegio fere duc en t i di scipul i ex o m n ib u s Scotiae dioecesibus. Fu n d um m ag n u m h a b e m u s et e tiam a l iquot agros ad ludos paratos. Hieme saep iss ime pilam p e d ib u s p u l sa m u s (i. e. anglice «foot-ball»), aestate t am en ludus p raec ipuus est «Cricket».

Ve l im cognoscere a liqua de vita, de Collegio et de lud is vestr is ; for tasse in epis tula tua proxima de his rebus mihi complu ra narrabis .

J o s e p h u s F i t y p a t r i c k

St. M a ry 's College. B L A IR S ■ Aberdeen, in Scotia

C U I R E S P O N S U M R E D D IT :

T u i s l i t ter is r espondeo h a sque ad te mit to et confido his nos amici tiam con junc turos : eadem en im h a b e m u s s tudia , Chr i s t i sacerdotes fieri op tam us .

C u m tua inte rs i t qu o m o d o vi tam agam et cu jusm odi sit collegium n os t rum , hi s volo t ibi placere. U t videre potes Barbastri , prope Cingam, s tudeo h u m a n io r ib u s lit teris; l inguis Lat inae et Graecae, Gallicae et l it teris H i s p a n i cis, praeterea rei mathematicae. D u o b u s pos t ann is cum Phi losoph iae operam dabo, l inguam q u o q u e Anglicam ediscam. In Collegio nos tro marx is ta rum vexa t ionum adhuc vest igia m anen t , nam cum u n u m et qu in q u ag in ta sodales — collegii magis t ros , sacerdotes, scholasticos Theo log iae et Fratres — pro Chr is t i fide occidissent , eo ad res mili tares usi sunt . . .

in Collegio Claretiano - Barbastro, in Hispania J. A . C o s t a

Q u a m gra tum nob is est l i t teras vestras accepisse. Gra t ias maximas tibi agimus. Discipul i s u m u s triginta. Magno cum gaudio accep imus «Acta D i u r na» tibi placuisse . Jam tres a nnos l inguam Lat inam discimus.

N o s t r u m opp idum N a n tw ic h est p ro p in q u u m Devae. M ox feriae e ru n t in ludo nostro; et n os t rum u n u s ad Provinc iam qu indec im dies profecturus est, una ad East (?) non procul a Regno qu indec im dies.

J o h a n n e s O w e n e t B a r b a r a B e e g h

The Grammar School - Nantwich, Cheshire


250 Scutum impenetrabile

SCUTUMIMPENETRABILE


Scutum impenetrabile 251

E t t u , a d u l e s c e n s , inimicos h a p f s , ow buscum PogU W E D E B E S . S E D R E C T A A N I M I I N S T I T U T I O N E , M O R U Mi n t e g r i t a t e , in Deum e t in 5 . V i r g i n e m p i e t a t e . q u a si u n o VALIDISSIMO SCUTO PROTCCTl/S, TOM TUA AETA-

, TE INCOLUMIS VICTOR -¿ y . c \ o » * ^ o - q u e iN C E P E S .


M I S C E N T E S U T I L E D U L C I

FACETE, S A P IE N T E R , A C U T E D I C T A

A p u d Aeginetas lex erat, ut si qui s A th e n ie n s i s Aeginam venisset , capital (crimen de pena capital) esset. Huc cum esset deductus Plato, ut venum- daretur , capitis pos tu la tu s est a Carmendio, qu i eam legem tulerat; sed tempest ivo cujusdam joco l iberatus est. Ai t en im legem habere, «si quis homo*, at h u n c esse «ph i losophum ».

Diogenes mulierem aniculam se curiosius exornan tem intu i tus: Si vivos, inqui t , lenocinio allicere voles, plurimum falleris; sed si defunctorum umbras , ne, oro, diu cuncteris (no te entretengas mucho).

H O M I N E S T A C I T U R N I

Paulus s implex, Paul i pr imi Anachoretae discipulus , magistro jubente , integrum t r ienn ium obst inate tacuit.

N e m o d isc ipulorum Pythagorae m inus biennio cont icui t .Aga tho lapidem in ore t en u i t per t r i enn ium, ut silere disceret . T h o m a m

vero A qu ina te m condiscipul i «bovem tac i tu rnum» appe l laban t , quod semper taceret, loquere tur n u m q u a m in aula, sed audire t t an tum .

Zeno, cum legatos Ant igon i regis missos A th e n a s cum non nul lis ph i losophis ad cenam invitasset, et ceteri omnes v e rbo rum m u l t i t u d in e doc tr i nam suam osten ta ren t , solus ipse tacui t; silentii causam percon tan t ibus legatis, respondi t difficill imum esse om nem ret inere se rmonem.

S A P I E N T I U M D I C T A

Sapiens adulescens pa rum loqui consuescat , praeser t im cum ab om nibus fere habea tu r odio mul t i loquium. Vete res a jebant : «Audi multa , loquere pau ca: os en im u n u m et aures duas a na tu ra accepimus». Solon i tem interroga tus a Per iandro u t rum propte r inopiam ve rborum , an quia s tu l tus esset, taceret, respondi t: «Nemo s tu l tus tacere potest».

D isce, puer, variis loquendi form ulis pure lingua Latina uti

«Plurimum te amo»

1. N em o est mihi te carior 12. Singular i amore erga te sum2. Nih i l est mihi te car i us 13. Singular i sum in te benevolent ia3. Ex an imo te amo 14. N e m o est qu em magi s ex an im o q ua m4 . T u mihi es ca r i ss imus te di l igam5. In ocul i s te fero 15. Sic te dil igo ut ne m in em magis6. Te maxima car i ta te complector 16. A m o te s i ngular i te r —magnopere, vehe

7. Mih i es in amore menter , mirifice, unice, m i rum in mo8. T u i su m max ime s t ud io sus d um9. T e mih i ca r i ss imum habeo 17. Ego te ut oculos dil igo

10. In amore te magnopere habeo 18. Am o r In te meus cu mu la t i s s imus est .

11. Singular i amore te complector P a e d a g o g u s


A L U M N O R U M S C R I P T A

S A N G U I S S U P E R N I V E M

Die vesperascente , nives campos Russiae oppleveran t . Magni r ivuli s a n gu in is effusi p rosp ic ieban tu r . Mult i mil ites vesperi in pugna obierant; t em p e ra run t a caedibus, et loca ext rema late s ilentio noctis operiebantu r .

T a n t u m brev ibus interval lis vox: «Custos adesto!» exaud ieba tu r , quae mise rabi l ibus vu ln e ra to ru m vocibus immixta , longe exs t ingueba tu r . Mil i tes s upe r nivem d o rm ieban t . Napo leo s ilent io ac medita t ione castra per lustrabat . In tabernaculo chil iarchi Dronot lucerna fulget. —«Quis est hic, ex vigili quaer i t , qui adhuc post tam acerbum proel ium non dormit?».

Chi l ia rchus Drono t n u n c orat. Napo leo eum insp ici t et D eum ipse q u o que orat. N o lu i t tamen i l lum pe rtu rbare ac recessit . Postero die i te rum ad pugnam. D rono t s icu t leo pugnaba t . C u m ad eum Napo leo accessisset, dixit: «Dronot , in pos te rum d u x m eus eris; jam scio unde v i r tu tem tuam sumis : ex orat ione». S t r e n u u s miles respondi t : «Si non orarem, ignaviss imus essem homo». B e n j a m i n u s M. F o r c a n o , C. M. F.

H O M O M A X I M I S C O R P O R I S VIRIBUS P R A E S T A N S ’

Fuit q u o n d a m agricola vi corpori s inter omnes insignis . C u m q u e s imul lacer tosus et to rosus esset, omnes, qu i ad eum experiment i causa accedebant , a liqua plaga vu lnerabat .

H om o qu idam e long in qu is terris ad il lum luc ta tu rus veni t ; cu m q u e responsum accepisset agricolam ruri esse et prope saepem dom us laborare, ex equo descendi t , lora cons t r inx i t et illuc accurrit . Q u o ubi perveni t , equum ad saepem alligavit. Amice, inqui t , ad aures roboris tui fama perveni t , a tque e xpe r im e n tum capere exopto uter n o s t rum al terum dejicere possi t.

His dict is , agricola sa rcu lum, quod m a n i b u s tenebat, re l inquens, adver sar ium crure p reh e n d i t et in f in i t imum pra tum projecit . Postea, immuta ta facie, laborem est prosecutus .

C u m jam va l idus et audax ille eques s tare potui t , ei agricola dixit: «Quid ampl ius est tibi quod perficere possim?» —«Nihi l , inqu i t exte r r i tus eques, u n u m tan tum a te postu lo ut ad me eadem via e q u u m mit tere velis, nam officio peracto, cupio ad meos quam pr im um redire». N. C a b a l l e r o , C. M. F.

A F R I C A N O R U M M A G I S T R A

Q u o d a m die in te r rogaverun t ex imiam Afr icanorum magistram qua rat ione et arte u te re tu r ut cogitata insereret in men tes pa rvu lo rum di sc ipu lo rum. — Simpliciss ima, inqui t , u tor ratione: P r im um dico eis qu id expl icatura s im; de inde explico q u o d eis exp l i candum est; postremo, quod modo expl i cavi.. . J o h a n n e s G a l l i c i

e ¡V cursu Gymnasii, (ex Argentina)


A E N I G M A T A

i o .U t matrem ipse meam gigno,

sic gignor ab illa;Et modo sum major, sum modo matre minor.

11. Si caput est, currit, ven tr em conjunge, volabit;A dde pedes, comedes, et s ine ven tre bibes.

12. Est qu idam sine P cui servi t noxque diesque,P si conjungas, feceris inde togam.

13. A rbor inest silvis, quae scribi tur octo figuris:Fine t ribus dempt is , vix unam in mille videbis.

A N A G R A M M A T A L A T I N A

Ambros ius : Ambo-risus Amore: M ore-ore-reA nnus : Nanus Amor: Roma; mare; mora; armoAmicus: I musca Aura: ArvaAdula tor : Laudator Asper: Par-es; Persa; spera.

P a e d a g o g u s

E P I G R A M M A

«Sorbit ionis nunc calidae pat inam, opt ime, praebe,H a n c frigidam video»; tum puer i nqu i t ei:

«Atque hanc quo modo rem quaeso cognoscere possis»? — Q u o d digi tum fers in sorbi t ione mea.

G e o r g i u s V e r n e t , C. M. F.Celsonae. Philosophiae alumnus.

S O L U T I O N E S (Cfr. P a la e str a L a t in a , Fase. III, p . 191)

A E N I G M A T A : 6 Hi ru n do - H i rudo A b a c u s v e n e f ic u s in t e r pr e t a t u r (p . 192)

8 X I X -^XX «Non jacet in molli vene randa scient ia le

9 Odi lo Ipsa sed ass iduo par ta labore ven i t ».

P ic t u r a e in ver b a c o n v e r t u n t u r ;

I n - sol • en - ter Lux - ur - io - sus

Invenerunt : P. Brasero, S. Pérez, Es lava (C e l s o n a e )

P. Codina, Guardiola , Bosch (B a r b a st r i)


R I D E A N T P U E R I ! . . .S CAL AE

S A N C T I T A T I S

a) Evoe!b ) C yc l adu m u n a m

insul a rum.<0 Me ns em ann i va l

de floridum.d) In in su la q u a

d am mar is A e gei.

e) Transc r i be .

0 Informa.

g) Ex quo ve r s iculum nasci tur .

h ) Obvenio , obvi ameo.

D Verbum, quocumomnia appel lan-tur .

Sí recte, juveni s , m in im as j ungi s numera t a s T ransver s i s t rabibus, magni s in vec t i bus i l lud D ic tum comper les a Sancto Patre rela tum.

- • C u m class iar ius qu id am per mare nav i garet , cont i gi t u t horologium e m an i bu s ducis in aq u a m decideret .

— «Potes t dici rem esse ami s sam , cum, ubi sit, sc i amus?

— «Minime , l ocum en im sc imus.—Recte respondist i , i nqu i t c lassiar ius , i t a

que de horologio ne sis anx iu s , quia i l lud in mar i p rofundo esse cogn i t um habes».

J e sú s C a b ré

F L U M E N MISSISIPI

Q u id a m Europaeus cum ad r i pam Missisi- pi f luminis in l ongum cu rsus praecipi t is de ambu lar e t , ab agricola quaesivi t : «Quod n o men e st illi?»

— «Necesse non es t i l lum vocare, cum Ipse spon t e veniat».

A n g e l u s M . M o n r e a l

Publicae securitatis custos: Q u id n a m agis? Ebrius: A d i t u m «metri» (= m e t r o p o l i -

tani ) quaero.J o s e p h u s M elé

Q U A N T A F O R T IT U D O I Q u i d a m h om o suae v i r t u t i s os t enta tor ,

u t hos t em vi tarer , diffugit; hos t is autem, ejus jac t ant i ae test i s , cum i l lum cur r en t em vidisset , agnovi t . «Ubi est , inqui t , t u a v i r tus?» Ille vero, ne i n t e rmi sso qu idem cu r su, dixi t : «In c rur ibus».

A n t o n iu s I b á ñ e z

C U S T O S P IS C A TO R I

«Tibi mu l t am vigint i pe se t arum irrogo, ne al ias in loco vet i to piscerls».

— «Ego equ idem n o n piscor; t a n t u m p is c i bus c ibum praebeo».

B e n ja m in u s M . F o r c a n o

e Collegio Celsonensi

Ludimagister: «Mul ta f l umina mare i n t r an t et imbres p lur imi in i l lud decidunt . C u r non exundat»?

Puer: «Hoc pisces potant».

«Dor sum sp ina le est os magnum, quod tergus nos t rum decurr i t . In par te sup rema coll um sedet, in Infima ego».

M a n g e o t

e Germania

Praeceptor : Responde, quaeso: cur anu lu s in s i ni s t ra gestatur?

Discipulus: U t a dext r a defendi possi t .P a e d a g o g u s


A B A C U S VE N E F IC US

R ) s i É ! 4 B s 3 ¥

r t ; i f /•0 44 pii41 i i yy 4f m i f Ipulj a

44 19 J ¡S j I€1 u . iS 4¥

n 4} <4 t? Jo J /

n M IS J¥ JS U I I

to i / M u ♦V v r

i i V? Vf ro B H II®!Velum 29 48 37 13 31Jocosus 12 40 1 8 49 9Br i tannicae

(herbae) 42 22 23 3 25No taUdaPerforoLavansV in u mPumil iones

50 5 15 34 14 44 36 45 6 20

2 28 41 21 10 39 1 32 24 35 47 38 4 26

7 33 27 46 O l e g a r iu s H e r r e r o s , C,

30 19 16 21

43 11 8

17

M . F.

Si a prima, puer, cellula seu quad ro i nc i piens modo «equi l a t r uncu lo rum ludi» salieris, Tu l l i anam q ua n d am leges s ent ent i am.

X a v ie r P e r n a

Dominus: «Si te bonae frugi f u tu rum poll i ceris mihi , tres sester t ios (reales) t ibi dabo».

Puerulus: «Id sane p romit tam, domine, si decem d<*deris; nos t r a enim aetate omnia in dies vi l ius vene un t

Jo s e p h u s C o m a s

T E S T A M E N T U M

Ecce t e s t a m e n tu m s ingu l a r i s s imum ab h o mine Par l s iens i factum:

«Nihi l possideo, m u l tu m debeo, cetera pauper ibus dono»

F l o r e n t iu s G a r c ía

nPICTURAS. PUER, IN VERBA C O N V E R T E ET LEGE


LIBRI Q U I IN SC R IB U N T U R

TEXTOS PALAESTRAvenales p ros tan t a p u d officinam Librariam

G R A F I C A S C L A R E T - Lauria, 5 - B A R C I N O N E

Libri qui ad scholas Lat ini ta t is spectant :Textus primigenius cum notulis:

ad C u r s u m IJ IM EN EZ, Latín, P r im er C u rso (2 edít .J

» His tor iae Sacrae C o m p e n d iu m (4 edit , paratur)ad C u r s u m II

J IM E N E Z , Latín, Segundo C urso (2 edit .)» Epi tome His tor iae Graecae (4 edit .)

S A R M I E N T O , Phaedr i fabulae (edi t, pa ratur) ad C u r s u m III et IV

J IM E N E Z , Lat ín, Terce ro y C u a r to Curso R A M O S , Corne l i N e p o t i s Vitae MIR, Ciceronis Epis tulae selectae J IM E N E Z , Caesaris de Bello civili (2 edit )J IM E N E Z , Ciceroni s pro Archia poeta J IM E N E Z , Ciceronis in Ca t i l inam

ad C u r s u m VM A R T IJ A , Vergi li A e ne idos (lib. II, 2 edit .)MESA, Sal lust i de Cat il inae C on ju ra t ione (2 edit .) P L A N Q U E - P L A N A S , Gramát ica Griega

ad C u r s u m VIM A R T IJ A , P ruden t i Carmina selecta (2 edit .)S A R M I E N T O , Mart ia l is Epigrammata M ESA, T i t i Livi His tor iae selectae Z U L O A G A , Horat i C a rm ina selecta RUIZ , Hom er i O dy s s e a (lib. I)R A M O S , X e n o p h o n t i s Anabas í s (lib. I)

T E X T U S P R I M I G E N I U S T A N T U M Ciceronis Epis tulae 2 Sallusti de Cat i l inae Con ju rat ioneCiceronis in Cat i l inam 2 T i t i Livi Histor iaeCiceronis pro Archia 2 Vergili Aeneidos (lib. II)C. Nepot is Vitae 2 Horat i Carmina

V A R I AMIR, Nova et Vetera (apt iss ima ratio qua hodie latine

curn amicis loquaris)J IM E N E Z , De O r thograph ia Latina (voces dubiae recensentur)

(Consta t ptls.)

12

206

305 46 4 4

836

5488

1012

206


PALAESTRA LATINATrimestres litterarum Latinarum commentarii

BARCINONE edendi

P r e t i u m m i t t a t u r o p o r t e t a d A D M I N I S T R A T O R E M : L a u r i a , 5 , A p a r t a d o 1 0 4 2 * B A R C E L O N A

S c r i p t a a d M o d e r a t o r e m : C o n d e , 2 - B A R B A S T R O ( H u e s c a )

Subnota tores rogamus ut pret ium comm enta r io rum

quam pr im um solvere velint:

Í in H ispan ia 38 pesetarum

P R E T I U M ln a. 1955 j ‘n America 43 •( in rel iquis c ivi ta t ibus 55 »

P R E T I U M P A L A E S T R A E A D U L E S C E N T I U M 15 peseta rum

Extra H ispan iam et Americam 20 »

Q u i extra H ispan iam s u n t subnota to re s per publ icas argentar ias s y n

grapha nummar ia (chèque) p re t ium mit tere possun t . N a t io n is pecunia supe

r ius c o n s t i tu tu m pre t ium exaequare debet.

«Curatores commenta r io rum» a pud exteros cives in sequen t i fascículo

evu lgabimus, quos ad so lve ndum pret ium cives ex te ra rum gen t ium facilius

adire pote run t .

Magistros Lat ini tat is , In s t i tu to rum , Sem inar io rum Professores

cert iores facimus P A L A E S T R A M A D U L E S C E N T I U M

separat im edi.

P A L A E S T R A A D U L E S C E N T I U M a magistr is Lat ini tat is l ibent issime accipi tur, qua in scholis u tan tu r .

P A L A E S T R A A D U L E S C E N T I U M a lu m n o r u m an imos ad l it teras Latinas colendas vehem en te r excitat et incendi t .

P A L A E S T R A A D U L E S C E N T I U M , magno solacio, suaviss imo studio, fes tivo joco, o m n ib u s est. — Rident pueri , r ident juvenes, ride n t omnes!. .. et d um r ident l inguam L A T I N A M discunt .

Ex officina t ypographica: F. C am p s Ca lme t - Tarregae (in Hispania)


Documents

PALAESTRA - culturaclasica.com · 2020. 4. 30. · PALAESTRA LATINA LITTERARUM LATINARUM COMMENTARII Ann.XXV (fasc IV) — N. 152 M. Decembri A. MCMLV VIR SANCTUS De «viro sancto»