Embed Size (px)
Citation preview
1
Aslı Sade Memişoğlu
kisi.deu.edu.tr/asli.memisogluCahit Arf Oda no:408
1Organizasyon ve Vücudun Genel Planı
Copyright © The McGraw-Hill Companies, Inc. Permission required for reproduction or display.
Konular:
1. İnsan fizyolojisinin kapsamı
2. Mekanizma ve nedensellik
3. Organizasyon seviyeleri
1. Hücreler, dokular, organlar ve organ sistemleri
4. Vücut sıvıları bölümleri
5. Metabolizma ve homeostazi
6. Terminoloji ve vücudun genel planı
2
1. İnsan fizyolojisinin kapsamı
Anatomi: vücut yapısı
Boyut, şekil, içerik
Fizyoloji: vücudun işleyişi
Anatomi ve fizyoloji birbiriyle yakından ilişkilidir.
3
Konu insanlarla sınırlandırıldığında bile
kapsamı oldukça geniştir:
Moleküllerden: ör. Bir proteinin özellikleri, onun
zardan iyon geçişini sağlayan bir pompa
olarak çalışmasını nasıl sağlar?
Organ sistemlerine: ör. Çok tuzlu yediğimizde
çeşitli salgı bezleri ve boşaltım sistemi birlikte
çalışarak nasıl daha fazla sodyum atılımını
sağlar?
4
Fizyologlar her zaman organizmanın bütünüyle
ilgili bilgi edinmek ister
Tek tek molekülleri de araştırsalar amaç her
zaman bütüne gitmektir.
Bir fizyoloji ders kitabı okunduğunda konu ile
ilgili her şeyin bilindiği düşünülebilir
Bir organizmada işleyen tüm mekanizmaların
temelinde proteinler vardır
İnsan genom projesinde 50-100 bin gen olduğu
belirlendi fakat kodladıkları proteinlerin çoğunun
görevi henüz bilinmemekte
5
1. İnsan fizyolojisinin kapsamı
Fizyoloji-anatomi ve tıp arasında sıkı bir bağ
vardır
Hastalıklar fizyoloji dilinde patofizyoloji
olarak adlandırılır = yanlış giden işlev
Fizyolojiyi anlamak, neyin yanlış gittiğinin
anlaşılmasını sağlar
6
1. İnsan fizyolojisinin kapsamı
2. Mekanizma ve nedensellik
İnsan vücudu çok iyi yapılandırılmış bir kimyasal
tepkimeler bütünüdür.
Ne kadar karmaşık olursa olsun her olgu fiziksel
ve kimyasal kanunlarla açıklanabilir.
Bir fizyolojik olayın sebebini açıklamak her bir
parçasının sebebini açıklamaktır
Ör: spor yapınca terleriz çünkü vücudun oluşan fazla ısıyı atması gerekir
Bu terlemenin esas sebebini açıklamaz
Isı artışı – kan sıcaklığının artışı – beyinde belirli sinir hücrelerinin uyarılması – ter bezleri tarafından ter
üretiminin artışı
Esas sebep = nedensellik
7
Önemli not: Bu vücudun bilinçli yaptığı bir
şey değildir
Sıcaklık arttı – terleme
Bu bir dizi fiziko-kimyasal olayın sonucudur.
8
2. Mekanizma ve nedensellik
İnsan vücudu, giderek karmaşıklaşan, yapısal ve işlevsel
seviyelere ayrılmıştır
Her bir seviye, bir öncekinin özelliklerini içerir
Bu seviyelerin ilki kimyasallardır.
1. İnorganik kimyasallar
Bir veya iki elementten oluşan, çoğunlukla karbon içermeyen
basit moleküller
ÖR: Su (H2O); oksijen (O2); karbondioksit (CO2), bazı mineraller
demir(Fe), kalsiyum (Ca), sodyum (Na).
2. Organik kimyasallar
Karmaşık, karbon ve hidrojen içeren moleküller
Ör: Karbonhidrat, yağ ve proteinler
9
3. Organizasyon seviyeleri
Kimyasallar
Glukoz
10
3. Organizasyon seviyeleri
Çok hücreli bir organizmanın canlı özelliği
gösteren en küçük birimi hücredir.
Belirli temel işlevler tüm hücrelerde ortaktır
çevreleriyle madde alışverişi
organik maddelerden enerji alımı,
molekül sentezleme
kendini kopyalama ve
çevrelerindeki değişimlere yanıt verme
Hücreler
Her insan yaşamına tek bir hücre olarak
başlar.
Bu hücreler bölünerek çoğalır.
Eğer gelişim sadece hücre çoğalmasıyla
devam etseydi pekçok aynı hücreden oluşan
bir küreye dönüşürdü
Fakat hücreler değişmeye ve farklı görevler
üstlenmeye başlar = farklılaşma
11
Hücreler
3. Organizasyon seviyeleri
12
Döllenmiş yumurta
Hücre
bölünmesi
ve büyüme
Hücre
farklılaşması
Özelleşmiş
hücreler
Epitel
hücre
Bağ
dokusu
hücresi
NöronKas
hücresi
Epitel
doku
Bağ
doku
Sinir
dokusu
Kas
dokusu
Dokular
3. Organizasyon seviyeleri
13
Organ
(böbrek)
Böbrek
Organ sistemler
(boşaltım sistemi)
4 tip hücreye göre 4 tip doku
Doku kelimesi aynı tip hücrelerin
oluşturduğu yapıyı anlatmak için kullanılır
Fakat bazen bir organ dokusu olarak da
geçer
4 tip dokuyu barındırır
14
3. Organizasyon seviyeleri
Dokular
Hücrelerin dış çevresini hücre dışı sıvı
oluşturur
Bu sıvı hücre dışı matriks ile birlikte bulunur
Dokuya göre değişen protein yapılardan
oluşur
Matriksin 2 temel işlevi:
Hücrelerin tutunması için yapı
Hücrelere kimyasal sinyallerin geçişini,
büyüme ve farklılaşmayı sağlar
15
3. Organizasyon seviyeleri
Dokular
Organlar 4 tip dokunun farklı oranlarda ve
biçimlerde birleşmesinden meydana gelir
Ör: Böbrekler
1. Bir dizi ince tüp – tek katlı epitel hücreler
2. Kan damarları – duvarları düz kas ve bağ
doku
3. Sinir hücre uzantıları – kas ve epitel hücrelerle
temasta
4. Bağ doku – tüm organı çevreler
5. Hücre dışı sıvı ve matriks
16
3. Organizasyon seviyeleri
Organlar
Organ sistemleri birkaç organın
birleşiminden oluşur
Belirli bir işi birlikte yaparlar
Vücutta 10 tane organ sistemi bulunur
17
3. Organizasyon seviyeleri
Organ sistemleri
18
Dolaşım Kalp, damarlar, kan (lenf sistemi de
bazen burada sınıflandırılır) Dokulara kanın ulaştırılması
Sistem Temel Organ ve dokular Birincil görevler
Ağız, farinks, yemek borusu, mide,
bağırsaklar, tükrük bezleri, pankreas,
karaciğer, safra kesesi
Organik besinler, tuz ve suyun sindirim ve
emilimi
Kıkırdak, kemik, tendonlar, eklemler,
iskelet kası
Destek, koruma, hareket, kan hücresi
üretimi
Beyin, omurilik, nöronlar, duyu organları İç ve dış çevredeki değişimlerin
algılanması, tepki verilmesi, bilinç,
öğrenme
Erkek: testis, penis, kanallar ve bezler
Dişi: yumurtalık, tüpler, uterus, vajina,
meme bezleri
Sperm üretimi ve dişiye aktarımı
Yumurta üretimi, embryo için besin
sağlamak.
Burun, farinks, larinks, trake, bronşlar,
akciğerlerKarbondioksit – oksijen değişimi, hidrojen
iyon konsantrasyonunun düzenlenmesi
Böbrekler, idrar kesesi, tüplerTuz, su ve organik atıkların kontrollü atılımı
ile plazma içeriğinin düzenlenmesi
Akyuvarlar, lenf damarları ve düğümleri,
dalak, timüs
Yabancı maddelere karşı koruma,
hücredışı sıvının kana geri alımı, akyuvar
üretimi
Hormon salgılayan tüm bezler ve hücreler
Vücut işlevlerinin kontrolü ve
düzenlenmesi
DeriYaralanma ve su kaybına karşı koruma,
sıcaklık düzenlenmesi, yabancı
maddelere karşı koruma
Solunum
Boşaltım
Bağışıklık
Hormonal
Örtü sistemi
Sindirim
Kas-iskelet
Sinir
Üreme
4. Vücut sıvıları ve bölmeleri
Vücut sıvısı terimi, vücuttaki çözünmüş maddelerin
bulunduğu sulu ortamı ifade eder.
Kan sıvısı ve hücreleri çevreleyen sıvı hücre dışı
sıvıdır.
Bu sıvının %80’i hücreler arasındadır: doku içi sıvı
%20’si kanda: plazma
Plazma ile doku içi sıvı arasında madde değişimi
olduğundan içerikleri büyük oranda aynıdır
19
ICF ISF Plazma
sıvısıorgan
external
environmentinternal environment
Hücre içi
Doku içi sıvı
İç çevre
Dış çevre
Fakat hücre içi sıvı içeriği farklıdır
Hücre zarı aracılığıyla hücre içi sıvı içeriğinin
farklı tutulması, hücre işlevlerinde önemli rol
oynar
20
ICF ISF plasma organ
external
environmentinternal environment
Hücre içi sıvı
Doku içi
İç çevre
Dış çevre
4. Vücut sıvıları ve bölmeleri
Metabolizma: Vücutta meydana gelen
kimyasal ve fiziksel olayların tümü
Büyüme, tamir, üreme
Hücrelerde enerji üretimi, akciğerlerde gazların
difüzyonu
215. Metabolizma ve homeostazi
22
Sindirim sistemi
Solunum sistemi
Boşaltım sistemi
İç çevre Dış çevre
Organik atıklarSuTuzlar
Emilmeyen maddeler
BesinTuzSu
OksijenKarbondioksit Dolaşım
sistemi
Kalp
Hücre
Hücredışı sıvı
Organ sistemleri vücut içinde hücrelerin
yaşayabilmesi için uygun ortamı sağlarlar
İç çevre = hücre dışı sıvı
Bu hücre dışı sıvının içeriği sıkı bir şekilde
denetlenir ve sabit tutulur
Bu tutarlı çevrenin sağlanması =
homeostazi
235. Metabolizma ve homeostazi
24
HOMEOSTAZİ: İç çevredeki değişimlerin
algılanması ve tekrar eşik değerine geri
döndürülmesini sağlayan dinamik
mekanizmalar.
Başka bir deyişle:
İç veya dış değişimlere rağmen
metabolizmanın sabit tutulması.
5. Metabolizma ve homeostazi
25
• En temel fizyolojik değişkenler
belirli sınırlar içerisinde tutulur .
• Örnek:
– Kan basıncı
– Vücut sıcaklığı
– Kan şekeri seviyeleri
5. Metabolizma ve homeostazi
26K
an ş
ekeri
seviy
esi
Saat
Kahvaltı Öğle yemeğiAkşam
yemeği
27 Oda sıcaklığı
Vücut sıcaklığının normale dönmesi
Vücuttan ısı kaybı
Vücut sıcaklığı
Deri altı damarların büzüşmesi
Kıvrılma Titreme
Isı kaybı Isı üretimi
Vücut tepkileri
Başla
5.1 Sistem kontrolleri
Geribildirim sistemleri fizyolojik süreçleri kontrol
etmek ve homeostaziyi sağlamak için önemlidir
Negatif geribildirim (geri besleme): sistemi durdurur
Pozitif geribildirim (ileri besleme): bir ürünün üretimini
artırır.
Daha nadir görülür ve sistemi durduracak döngü dışı
bir frene ihtiyaç duyar
Kontrol dışına çıkarsa zararlı olma ihtimali vardır
Ör: İnflamasyon, doğum, ateş
Sonuç olarak çeşitli değerler anlık olarak artar veya
azalır fakat hep belirli sınırlar dahilinde tutulur
28
29 Hücreler enerji üretimini azaltır
Tiroid bezi
Tiroksin hormonu azalır
Tiroid bezi daha fazla uyarılmaz
Hipotalamusve hipofiz bezi
Metabolikhız artar
Hücreler enerji üretimini artırır
Tiroid bezini uyarır
Tiroid bezi
Tiroksin hormonu artar
Metabolikhız azalır
Hipotalamusve hipofiz bezi
BAŞLA
Negatif geri bildirim
Pozitif geri bildirim
Uyarır Engeller Sebep olur
Sıcaklık artışı mekanizmalarıBakteri
Hipotalamus
Hücreler ısı üretimini artırır
AteşMetabolikhız artar
AkyuvarlarFREN
30
Vücut içi bir değişkenin istikrarı, girdi ve çıktıların
dengelenmesiyle sağlanır. Bunların miktarları değil, aralarındaki
denge önemlidir.
Homeostazi sistemleri bir değişkeni tamamen sabit tutamaz. Bu
sebeple her değişkenin bir normal aralığı vardır.
Kontrol sistemlerinin değişen çevre koşullarında her değişkeni
düzenlemesi mümkün değildir. Bu sebeple bir önem sırası
vardır. Bazı değişkenleri sınırlar içinde tutabilmek için, diğerleri
büyük değişim gösterebilir
Negatif geri bildirimde değişen bir parametreyi kontrol
edebilmek için değişimin tersi yönünde bir cevap oluşturulur.
Eşik değere geri dönmeye çalışılır
Bazı değişkenlerin eşik değeri değiştirilebilir – fizyolojik olarak
aşağı veya yukarı çekilebilir
Homeostazi kontrol sistemleriyle ilgili önemli genellemeler
6. Terminoloji ve vücudun genel planı
31
Baş bölgesi
Göz çukuru
Burun
Yanak
Kol altı
Göğüs kemiği
Boyun
Şakak
Alın
Baş arkası
Kürek kemiği
Bel
Kuyruk sokumu
Baş yanı
Kalça
Diz kapağı
AyakTopuk
El
Göbek
Meme
Omuz
6.1 Vücut boşlukları32
Arka boşluk kendi içinde devamlıdır: herhangi bir
bariyer tarafından ayrılmaz
Kafatası boşluğunda kafatası ve beyin
Omurga kanalında omurgalar ve omurilik bulunur
Boşluklar, beyin ve omurilik meninks zarı tarafından sarılır
Ön vücut boşluğu: Göğüs ve karın boşluklarından
oluşur
Birbirlerinden diyafram kası ile ayrılırlar
Diyafram sadece yemek/soluk borusu ve ana damarların geçişine izin verir
Göğüs boşluğunda kalp ve akciğerler bulunur ve
kendilerine özgü zarlar tarafından çevrelenir
Karın boşluğunda Mide, karaciğer ve bağırsaklar
Leğen boşluğu karın boşluğunun devamı gibidir: İdrar
kesesi, üreme organları bulunur
336.1 Vücut boşlukları
6.2 Düzlemler ve kesitler 34
35
6.2 Düzlemler ve kesitler
Enine kesit
Karın enine kesit
Ön
Arka
Mide
Pankreas
Kolon
Dalak
Aort
Sol böbrek
Omurga
Omurilik
Karaciğer
Safra kesesi
12 parmak
bağırsağı
Kaburgalar
Alt ana toplar damar
Sağ böbrek
Kas
6.3 Karın bölgeleri36
