Upload
tranliem
View
236
Download
7
Embed Size (px)
Citation preview
publikacia Seicavs politikis sam dokuments, romlebic niderlandebis mravalpartiuli
demokratiis institutis dakveTiT momzadda. politikis dokumentebi eyrdnoba kvlevas,
romelic Sesabamisi sferos profesionalebis mier ganxorcielda da axalgazrda
qarTuli demokratiis winaSe arsebul sam mniSvnelovan gamowvevas Seexeba. progresi qalTa
politikaSi monawileobis, axalgazrdebis politikur partiebSi aqtivobis da moqalaqeTa
adgilobriv TviTmmarTvelobaSi CarTulobis mimarTulebiT xangrZliv Zalisxmevas
saWiroebs. aRniSnuli publikacia miznad isaxavs arsebuli viTarebis warmoCenas da im
garemoebebis analizs romelTac igi ganapirobes. dasasruls, saerTaSoriso gamocdilebis
gaziarebiT da saTanado mtkicebulebebze dayrdnobiT, yoveli dokumenti moicavs
praqtikul rCevebs arsebuli mdgomareobis gaumjobesebisTvis. publikacia gankuTvnilia
rogorc politikosebis da mkvlevarebis, ise farTo auditoriisTvis.
saqarTvelos warmomadgenloba
Sidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
Tamar bagratia da medea badaSvili / daviT jijelava / irakli xmalaZe
1
1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul
perspeqtivaSi
Tamar bagratia da medea badaSvili
2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur
partiebSi: partiis resursebis gamoyenebis gzebis Zieba
daviT jijelava
3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda adgilobrivi
TviTmmarTvelobis biujetirebis procesSi
irakli xmalaZe
Sidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
nimd saqarTvelo
2
politikis dokumentebi gamoica nimd-is sakanonmdeblo reformebis programis farglebSi. dokumentebi warmoadgens avtorebis mosazrebebs da ar gamoxatavs nimd-is mosazrebebs an pozicias.
nimdniderlandebis instituti mravalpartiuli demokratiisTvis
3
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
winasityvaoba 4levan cucqiriZe
1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi
Tamar bagratia da medea badaSvili 7 Sesavali 8 politikuri partiebis Sida demokratiis analizi genderul WrilSi 10 saarCevno procesi da genderuli asimetria 16 saarCevno sistemis gavlena qalTa warmomadgenlobaze arCeviT organoebSi 21 genderuli kvotebi: gaurkveveli SiSebi da bundovani imedebi 23 qali amomrCevlebi da eleqtoraluri qcevis genderuli Taviseburebebi 30 daskvnebi da rekomendaciebi 33
2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi: partiis
resursebis gamoyenebis gzebis Zieba daviT jijelava 43 Sejameba 44 meTodologia 47 axalgazrdobis monawileoba politikaSi da partiebSi gawevrianebis
tendenciebi: saerTaSoriso gamocdileba 49 axalgazrdobis monawileoba qarTul politikaSi 51 axalgazrdebis CarTuloba politikuri partiebis saqmianobaSi 59 daskvnebi da rekomendaciebi 64 bibliografia 66 danarTi: respondentTa CamonaTvali 68
3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda adgilobrivi TviTmmarTvelobis
biujetirebis procesSi irakli xmalaZe 71 Sejameba 72 Sesavali 77 TviTmmarTvelobis erTeulebis sabiujeto procesis zogadi mimoxilva 79 TviTmmarTvelobis Semosulobebis ZiriTadi wyaroebi 82 TviTmmarTvelobis gadasaxdelebis ZiriTadi mimarTulebebi 85 kvleva: mosaxleobis CarTuloba adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis
biujetirebis procesSi qalaq rusTavis magaliTze 87 politikis rekomendaciebi – rogor gavzardoT mosaxleobis CarTuloba
adgilobrivi TviTmmarTvelobis biujetirebis procesSi 93 gamoyenebuli literatura 105
kolofoni 108
Sinaarsi
Zvirfaso mkiTxvelo,
moxarulni varT warmogidginoT nimd-is politikis narkvevTa krebuli,
romelic 2011 wels momzadda. es narkvevebi Sida partiuli demokrati-
isa da adgilobrivi TviTmmarTvelobis im mniSvnelovan da aqtualur
sakiTxebs ganixilavs, romlebic uaRresad mniSvnelovania saqarTvelos
demokratiuli ganviTarebisaTvis.
narkvevi qalTa politikur partiebSi monawileobis Sesaxeb, romelic
Tamar bagratiam da meda badaSvilma moamzades, mimoixilavs politikuri
partiebis wesdebebsa da organizebas, maT saerTaSoriso TanamSromlobis
formebsa da gadawyvetilebaTa miRebis wesebs genderuli perspeqtiviT.
naSromi aanalizebs qalTa Tanamonawileobas rogorc partiul, aseve
erovnul da adgilobriv mmarTvelobisa da TviTmmarTvelobis insti-
tutebSi da saintereso, damafiqrebel mosazrebebs gvTavazobs. ZiriTadi
partiuli gadawyvetilebebi ar uzrunvelyofen qalTa Tanabar CarTu-
lobas organizaciul saqamianobaSi, zogadad ki, qalebisaTvis ufro da
ufro rTuli xdeba politikaSi Tanamonawileoba. saqarTveloSi, sadac
am mxriv isedac arasaxarbielo viTarebaa, ganuxrelad ecema qalTa
CarTuloba politikasa da politikur partiebSi. viTarebis gamosaswore-
blad, avtorebi saintereso, gamocdil da efeqtur midgomebs gvTava-
zoben.
daviT jijelava, narkvevSi axalgazrdobisa da politikis Sesaxeb ga-
nixilavs Tu ra rols asruleben axalgazrdebi politikur partiebSi.
misi analizi, romelic statistikur monacemebsa da kvlevebs eyrdnoba,
saintereso dakvirvebebs gvTavazobs imis Taobaze Tu ra tendenciebia ax-
algazrdobis politikasa da partiebSi monawileobis mxriv. axalgazrde-
bis monawileoba, msgavsad qalTa monawileobisa politikaSi, ganuxrelad
ecema da mxolod revoluciuri movlenebis dros Tu imatebs. narkvevis
mixedviT, amJamindel parlamentis wevrTa mxolod 21%-s aqvs partiuli
politikis gamocdileba da mxolod 4%-s aqvs raime gamocdileba poli-
tikuri partiis axalgazrdul organizaciebSi saqmianobisa. Sesabamisad,
isedac Sesustebuli politikuri aqtivizmis fonze, iqmneba STabeWdileba,
rom partiuli da am SemTxvevaSi, axalgazrduli politikuri saqmianoba
ar aris gadamwyveti politikur karieraSi warmatebis misaRwevad. am
mxriv, SesaZloa saqarTvelos politikuri sistema idges axalgazrdebis
politikisagan gaucxovebis safrTxis winaSe, rac ar iqneba sasargeblo
saqarTvelos konsolidirebul demokratiad CamoyalibebisaTvis.
winasityvaoba
4
dasasruls, irakli xmalaZe adgilobrivi TviTmmarTvelobis sferoSi
arsebul kanonmdeblobasa da praqtikas momoixilavs da saintereso
rCevebs gvTavazobs, Tu rogor SeiZleba ufro ukeT CavrToT mosaxleoba
adgilobriv TviTTmarTvelobaSi da amiT gavzardoT misi gamWvirvaloba,
efeqturoba da adgilobriv xelisufalTa pasuxismgebloba amomrCevlebis
mimarT. narkvevi moqmedebaTa ramodenime jgufs gamoyofs, romelTa ganx-
orcielebac xels Seuwyobs adgilobrivi biujetebis gamWvirvalobis zrdas
da Sesabamisad, maTi Sefasebis gaiolebas; nabijebs, romlebic SeiZleba
gadaidgas resursebis ufro samarTlianad ganawilebisaTvis da RonisZie-
bebs, romelTa saSualebiTac informacia adgilobrivi finansebis Sesaxeb
ufro xelmisawvdomi gaxdeba sazogadoebisa da dainteresebuli mxareebi-
sTvis. is rekomendaciebi da gadawyvetilebebi, romelTac naSromi gvTava-
zobs, warmoadgens praqtikul, samoqmedo winadadebebs imis Taobaze Tu
rogor SeiZleba gavaumjobesoT dRvandeli, ukve arsebuli sistema, riTac
ufro efeqturad da samarTlianad ganawildeboda sajaro resursebi.
is sami sakiTxi, romelTac winamdebare narkvevebi ganixilaven demokrati-
is safuZvlebs warmoadgenen. axalgazrdebis aqtiuri CarTulobis gareSe,
politikas axali, inovaciuri ideebi da dinazmi moakldeba; Tanaswori
SesaZleblobebis gareSe, rogorc mamakacebis, ise qalbatonebisTvis, nebi-
smieri sistema sasicocxlod mniSvnelovan jgufs datovebs politikisadmi
interesis gareSe da amiT Seasustebs misdami ndobasa da Sesabamisad, mis
xarisxs; adgilobrivi TviTmmarTveloba demokratiebis fundamentia.
maTi efeqturoba, maTi momsaxurebis xarisxi ganapirobebs qveynis saerTo
politikuri sistemisadmi mxardaWerasa da ndobas. is gamowvevebi, rac am
narkvevebSia asaxuli yuradRebis miRma ar unda darCes. is SesaZleblobe-
bi, rasac isini gvTavazoben aucileblad unda gamoviyenoT.
dasasruls, vimedovneb, rom es publikacia nimd-is kidev erTi wvlili
iqneba saqarTvelos progresis mxardasaWerad ufro dabalansebuli,
maRali Tanamonawileobisa da namdvili mravalpartiuli demokratiis
Seqmnis gzaze. iseTi demokratiisa, romelic sakuTar moqalaqeebs ufro
efeqturad da samarTlianad moemsaxureba.
madlobas vuxdiT euTos demokratiuli institutebis da adamianis ufle-
baTa ofiss da uSualod baton marCin valeckis avtorebisTvis gaweuli
recenziis da komentarebisTvis.
pativiscemiT, levan cucqiriZe, nimd-is warmomadgeneli saqarTveloSi
5
Sidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba nimd saqarTvelo
7
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
XXX
Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSiTamar bagratia da medea badaSvili
8
1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi
Sesavali
politikuri partiebi demokratiul sazogadoebaSi politikuri urTierTo-
bebis umTavres subieqtebs warmoadgenen. saqarTvelos mravalpartiul siste-
mas arc Tu ise xangrZlivi istoria gaaCnia, rac Tavis mxriv politikuri par-
tiebis speqtris xSir cvlilebebs ganapirobebs. saqarTveloSi oficialurad
200-ze meti politikuri partiaa registrirebuli, maTgan aqtiur politikur
cxovrebaSi mxolod mcire nawili monawileobs. sazogadoebis informirebu-
lobis done politikur partiaTa umravlesobis Sesaxeb Zalian dabalia.
politikur partiebs mniSvnelovani roli eniWebaT socialuri samarTlianobi-
sa da iseTi demokratiuli Rirebulebebis damkvidrebis procesSi, rogorebicaa
- genderuli Tanasworoba da qalTa uflebebis dacva. saqarTveloSi arsebuli
politikuri partiebi aRiareben qalTa politikuri monawileobis mniSvnelobas
da survils gamoTqvamen, xeli Seuwyon qalTa dawinaurebas partiul stuqtureb-
Si. Tumca, arsebobs mTeli rigi winaaRmdegobebi da gadauWreli amocanebi, rac
qalTa politikuri monawileobis dabal dones ganapirobebs.
mecnieri dalerapi qalTa politikaSi monawileobis aucileblobis ramden-
ime mniSvnelovan arguments warmogvidgens¹:
• qalebi mosaxleobis naxevars warmoadgenen da ufleba gaaCniaT mandate-
bis naxevars flobdnen politikuri gadawyvetilebis mimReb yvela doneze
(e.w. samarTlianobis argumenti).
• qalebs da mamakacebs gansxvavebuli gamocdileba gaaCniaT, romelic
socialurad aris konstruirebuli da amitom qalebi aucileblad unda
iyvnen warmodgenilni politikaSi (e.w. gamocdilebis argumenti).
• qalebsa da mamakacebs gansxvavebuli interesebi gaaCniaT da kacebs ar Seu-
ZliaT qalTa interesebis warmodgena (e.w. interesTa jgufis argumenti).
Sesabamisad, politikaSi Tanabari monawileoba sqesTa Tanasworobas, politiku-
ri mowyobis legitimizacias da adamianuri resursebis efeqtur gamoyenebas,
gansxvavebuli interesebisa da politikuri koncefciebis Sejerebas uwyobs xels.
miuxedavad imisa, rom saqarTveloSi sazogadoebrivi azri qalTa politikaSi
gaaqtiurebasTan dakavSirebiT TandaTan pozitiurad icvleba da qalebi poli-
tikuri mobilizaciis sxvadasxva formebiT sakuTari uflebebis realizacias
axdenen, qalTa politikuri monawileobis kuTxiT kvlavac mniSvnelovani prob-
lemebi SeiniSneba - qalebi ministrTa kabinetSi 15,7%-s, parlamentSi 6%-s, xolo
¹ Dahlerup,Drude.1978.“Women’sEntryintoPolitics.TheExperienceoftheDanishLocalandGeneralElections1908–20.”Scandinavian Political Studies,Vol.1,nos.2–3,p139-140
9
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
adgilobrivi TviTmmarTveloebis organoebSi mxolod 10,5%-s Seadgenen.
politikur institutebSi qalTa warmomadgenlobaze gavlenas socialuri,
ekonomikuri da politikuri faqtorebi, aseve sxvadasxva sub-faqtorebis
erToblioba axdens, Sesabamisad, msoflio praqtika genderuli Tanasworo-
bis miRwevis mravaferovan meTodologias icnobs, romelic damokidebulia
qveynis specifikaze, saxelmwifos politikuri da socialur-ekonomikuri
sistemis Taviseburebebze, sazogadoebis ganviTarebis doneze.
Tanamedrove politikaSi aqtualizebulia politikuri partiis, rogorc
qalTa interesTa realizaciis ZiriTadi arxis mniSvneloba, vinaidan lib-
eraluri demokratiis pirobebSi politikuri urTierTobebis umTavres
subieqtebad partiebi arian warmodgenili.
miuxedavad imisa, rom dRes saqarTveloSi partiuli sistema mudmiv cva-
lebadobas ganicdis da politikur ZalTa fragmentacia sakmaod myifea,
politikuri partiebi qalTa politikaSi mosvlis mTavar instruments war-
moadgenen da qalTa politikaSi mosvlis scenarebis ZiriTadi ”moTamaSeebi”
arian. amitom politikur partiebSi genderuli paritetis ganviTarebas
mniSvnelovani roli eniWeba - a) rogorc qalTa dawinaurebis instruments,
b) rogorc partiis Sida demokratiis ganviTarebis indikators, g) rogorc
sazogadoebis demokratiis ganviTarebis maCvenebels.
publikacia ”Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeq-
tivaSi” warmoadgens genderul WrilSi politikur partiaTa monawileo-
biT konstruirebuli garemos analizs, romlis mizania niderlandebis
mravalpartiuli demokratiis institutis (NIMD) yvela partniori poli-
tikuri partiis Sida demokratiis Sefaseba genderul WrilSi, arsebuli
meqanizmebisa da instrumentebis Sefaseba, genderuli paritetis misaRwevad
politikuri partiebisaTvis winadadebebisa da rekomendaciebis SeTavazeba
da politikur partiebsa da sxvadasxva interes jgufebs Soris diskusiis
gagrZeleba politikur cxovrebaSi qalTa srulfasovani da efeqturi monaw-
ileobis uzrunvelyofisaTvis.
publikacia aseve ganixilavs iseT mniSvnelovan sakiTxebs, rogorebicaa
saarCevno procesSi genderuli asimetriis problemebi, saarCevno sisteme-
bisa da qalTa warmomadgenlobis urTierTkavSiris sakiTxebi, genderuli
kvotebis saerTaSoriso warmatebuli gamocdileba da eleqtoraluri qcevis
genderuli Taviseburebebi.
10
politikuri partiebis Sida demokratiis analizi genderul WrilSi
publikacia NIMD-is partnior 7 politikur partiaSi Catarebul kvlevas² efuZneba. kvlevaSi monawileobdnen Semdegi politikuri partiebi: ”er-
Tiani nacionaluri moZraoba”, ”axali memarjveneebi”, ”Cveni saqarTvelo
- Tavisufali demokratebi”, ”leiboristuli partia,” ”respublikuri
partia,” saqarTvelos gza”, ”qristian-demokratiuli moZraoba”.
politikuri partiebis analizi ramdenime mniSvnelovani Tematikis irgv-
liv ganxorcielda:
• partiaTa wesdebebi, qalTa/genderul sakiTxebze momuSave jgufebi da
maTi institucionalizaciis sakiTxebi;
• qalTa/genderuli Tanasworobis jgufebis funqciebi, strategiuli
gegmebi da dafinansebis sakiTxebi;
• specialuri meqanizmebi qalTa dawinaurebisaTvis;
• statistika genderul WrilSi;
• partiuli funqciebis gadanawileba genderul WrilSi;
• TanamSromloba saerTaSoriso da arasamaTvarobo organizaciebTan;
• TanamSromloba politikur partiebTan;
• xedvebi qalTa uflebebis Sesaxeb sakanonmdeblo cvlilebebze;
• saerTaSoriso praqtikis gaziareba genderuli Tanasworobis misaRw-
evad.
partiaTa wesdebebi, qalTa/genderul sakiTxebze momuSave
jgufebi da maTi institucionilizaciis sakiTxebi
erTiani nacionaluri moZraoba
2010 wlidan partiaSi Seqmnilia organizaciis struqturuli erTeuli -
genderuli Tanasworobis departamenti, Tumca wesdebaSi am struqturis
Sesaxeb aranairi norma ar arsebobs. partiis politika genderul sak-
iTxebTan mimarTebaSi da masTan dakavSirebuli normebi ufro detalu-
rad aris asaxuli genderuli Tanasworobis departamentis debulebaSi.
departamentis mizania, xeli Seuwyos genderuli Tanasworobis damkvid-
rebas sayovelTaod aRiarebuli saerTaSoriso samarTlis normebisa da
adamianis uflebebis uzenaesobis principebis Sesabamisad da qalTa da
mamakacTa Tanaswori uflebebisa da SesaZleblobebis dacva da ganmtkiceba
sazogadoebrivi cxovrebis yvela sferoSi; departamentis amocanebi:
• genderuli Tanasworobis xelSewyoba sazogadoebrivi azris formire-
bisa da gadawyvetilebis miRebis procesSi, rogorc calkeuli social-
uri sferoebis sxvadasxva doneze, aseve partiis SigniT;
• genderuli Tanasworobis xelSewyoba qveynis demokratiuli mma-
rTvelobis yvela doneze;
• xeli Seuwyos qalTa da mamakacTa Tanaswor warmomadgenlobas qveynis
centralur da adgilobriv warmomadgenlobiT organoebSi;
² kvleva Catarda 2010 wlis ivnisSi
1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi
11
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
p/g ”axali memarjveneebi”‘axali memarjveneebi‘-s qalTa klubi Seiqmna faqtiurad partiis Seqm-
nisTanave - 2001 wlis 15 ivliss. organizaciis mizania qalTa aqtiuri
CarTva politikur da sazogadoebriv cxovrebaSi, zrunva maT politikur
ganaTlebaze, aqtiuri monawileobis miReba politikur, ekonomikur,
socialur, kulturul da sxva sferoebSi mimdinare movlenebSi, zrunva
momavali Taobis fizikur da sulier gajansaRebaze da sxva.
partiis wesdebaSi qalTa klubis Sesaxeb aranairi norma ar arsebobs.
2005 wlidan qalTa klubma garkveulwilad Secvala muSaobis mimarTule-
bebi da ufro metad politikuri mniSvneloba SeiZina.
qalTa organizaciis saqmianobis ZiriTadi miznebia:
• qveynis eleqtoratSi partiis mxardamWerTa raodenobis zrdis
xelSewyoba;
• partiis wevri qalebis sazogadoebriv-politikuri aqtivobis amaRleba;
• qalTa TviTrealizacia;
• partiis wevri qalebis momzadeba yvela donis arCeviTi organoebis
saqmianobaSi monawileobis misaRebad.
qristianul-demokratiuli moZraoba
qristian – demokratiuli moZraobis qalTa organizacia partiis struq-
turul qvedanayofs warmoadgens. partiis wesdebaSi qalTa organizaciis
Sesaxeb norma ar arsebobs. wesdebaSi dafiqsirebulia mxolod zogadi
norma struqturuli qvedanayofebis Seqmnis Sesaxeb, qalTa organizaciac
am normis safuZvelzea Seqmnili. wesdebaSi aseve ar arsebobs raime muxli
genderuli Tanasworobis Sesaxeb.
qalTa organizaciis mizania - partiis wevri qalebis politikuri gaaq-
tiureba, maTi motivireba da xelis Sewyoba, dawinaurdnen politikur
asparezze da aqtiuri monawileoba miiRon gadawyvetilebebis miRebis
procesebSi, genderuli Tanasworobis miRweva.
respublikuri partia
partiaSi genderul sakiTxebze momuSave jgufi funqcionirebs. wesdeba
aRiarebs sruli Tanasworobis princips, yvela partiis wevrisaTvis erT-
nair uflebebs da movaleobebs ganurCevlad sqesisa. genderul sakiTxebze
momuSave jgufi wesdebaSi raime normiT ar aris ganmtkicebuli.
genderul sakiTxebze momuSave jgufis mier SemuSavebul iqna strategia
”qalis rolis gazrda partiis saqmianobaSi, rogorc Sidapartiuli
demokratiis ganviTarebis maCvenebeli”; mzaddeba qal kandidatTa Ser-
Cevis garkveuli procedura, ramac arCevnebSi monawile qal da mamakac
kandidatTa dabalansebuli monawileoba unda uzrunvelyos.
leiboristuli partia
amJamad leiboristul partiaSi genderuli Tanasworobis aranairi meqan-
izmi ar funqcionirebs. 2003 wlamde partiaSi qalTa sabWo funqcionireb-
da, magram arseboba Sewyvita. momavalSi partia axali formatiT gegmavs
genderuli Tanasworobis meqanizmis Seqmnas.
12
Cveni saqarTvelo - Tavisufali demokratebi
Tavisufal demokratebs genderuli Tnasworobis meqanizmi partiaSi ar
gaaCniaT, Tumca wesdebaSi dafiqsirebulia zogadi normebi genderul
TanasworobasTan dakavSirebiT.
saqarTvelos gza
partias ar gaaCnia genderuli Tanasworobis meqanizmi da arc raime nor-
maa dafiqsirebuli wesdebaSi genderul TanasworobasTan dakavSirebiT.
specialuri meqanizmebi qalTa dawinaurebisaTvis
arcerTi politikuri partia ar iyenebs raime specialur meqanizms -
kvotas qalTa dawinaurebisaTvis.
kiTxvaze dauWerT Tu ara mxars genderuli kvotirebis SemoRebis sakiTxs
im SemTxvevaSi, Tu partia warmodgenili iqneba parlamentSi, erTian
nacionalur moZraobas (2010 wels nacionalurma moZraobam ar dauWira
mxari genderuli Tanasworobis kanonSi specialuri meqanizmebis SemoRe-
bas) da respublikelebs ar aqvT gadawyvetili, Tu rogor gadawyvetilebas
miiReben, axali memarjveneebi am iniciativis mxardaWeras ar apireben, dan-
arCeni politikuri partiebi ki aseTi inicativebis mxardasaWerad mzaobas
gamoxataven.
genderuli statistika
miuxedavad imisa, rom partiebs ZiriTadi monacemebis genderuli segre-
gacia ar gaaCniaT, ar aqvT SemuSavebuli instrumentebi da meTodologia
aseTi tipis statistikis mosapoveblad, qalTa raodenobis Sesaxeb garkveu-
li statistikuri informaciis mowodeba maTi mxridan mainc moxerxda.
(diagrama 1.1).
diagrama 1.1
qalebi partiebis mmarTvelobiT organoebSi da politikuri partiis wevrebi (%)
Tavisufali demokratebi
leibor-istuli partia
saqarT-velos gza
axali memar-jveneebi
respub-likelebi
qdmnac. moZraoba
60
10
70
20
80
30
90
40
100
50
wevrebi
mmarTvelobiT organoebSi
1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi
13
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
yvelaze meti qali rogorc mmarTvel organoebSi, aseve partiis wevrebs
Soris warmodgenili hyavs partia ”saqarTvelos gzas”, yvelaze naklebi
nacionalur moZraobas, rogorc wevrebs Soris, aseve - mmarTvel or-
ganoebSi. Tumca, unda aRiniSnos rom rogorc parlamentari qalebis,
aseve TviTmarTvelobis wevri qalebis umetesoba swored nacionalur
moZraobas warmoadgens da rogorc mmarTveli partia, am TvalsazrisiT
qalTa dawinaurebisaTvis erT-erT mniSvnelovan instruments warmoad-
gens - arCevnebis Sedegebis mixedviT,nacionaluri moZraobis wevr qalebs
mopovebuli aqvT qalTa mier miRebuli mandatebis
• 60% saqarTvelos parlamentSi
• 80% adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebSi
saSualod, partiebSi qalebi wevrTa 40%-s aRematebian, Tumca maTi monaw-
ileoba partiebis mmarTvel organoebSi ufro naklebia.
partiuli funqciebis gadanawileba genderul WrilSi Tu raodenobrivi statistika naTlad gviCvenebs, rom arsebobs Zal-
auflebis piramida, igive SegviZlia davaskvnaT partiebSi funqciebis
gadanawilebis Sesaxeb. kvlvisas partiebis warmomadgenlebs SevTavazeT
sxvadasxva partiuli funqciebi genderul WrilSi ganexilaT da daekonk-
retebinaT, esa Tu is funqcia ufro qalis, ufro mamakacis, Tu orive sqesis
warmomadgenlis mier xorcieldeboda. partiebis analizma funqciebis
Semdegi gadanawileba gamoavlina (diagrama 1.2).
³ politikur partiebSi funqciaTa gadanawilebis kvlevaSi gamoynebulia 2001 wels bosnia-her-cogovinaSi Catarebuli kvlebis meTodologia. wyaro: qalebs yvelferi SeuZliaT II, treningis saxemZRvanelo
funqciaTa gadanawileba genderul WrilSi³
wers partiis programas
wyvets partiis
liderebad dawinaurebis sakiTxebs
wyvets partiis
Semosavlebis ganawilebis sakiTxebs
waradgens partias midiasa
da sazogadoe-basTan
warmarTavs arCevnebs
Soris periodSi moxaliseTa muSaobas
ayalibebs partiis
wanasaarCevno dapirebebs
warmoadgens partias
sxvadasxva donis saarCevno adminis-
traciaSi
uwevs kontrols
partiis saxeliT arCvenebis
monitorings
xelmZR-vanelobs partias
adgens partiul sias
agrovebs partiis Semow-irulobebs
waradgens partias
sazRvargareT
rCeba par-tiis erTguli rodesac par-tia kargavs Zalauflebas
diagrama 1.2
14
mniSvnelovani gadawyvetilebis miRebis, Tanxebis mozidvisa da gankargvis
funqciebs mamakacebi asruleben, qalebi ZiriTadad moxaliseTa muSaobis
koordinaciiT da qveda doneebze saarCevno kampaniis warmarTviT arian
dakavebulebi, Tumca gamoikveTa funqciebi, romlebic Tanabrad qalTa da
mamakacTa mier xorcieldeba - saarCevno administraciis sxvadasxva donee-
bze partiis wardgena, saarCevno dapirebebis formulireba da arCevnebis
Catarebis procesze monitoringi.
TanamSromloba
rogorc kvlevam gviCvena, partiebi TanamSromloben genderul/qalTa sak-
iTxze momuSave arasamTavrobo da saerTaSoriso organizaciebTan, Tumca
respodentTa umravlesoba aRniSnavda, rom sasurvelia, arasamTavrobo
da saerTaSoriso organizaciebTan TanamSromloba sistemur xasiaTs
atarebdes, iyos grZelvadian Sedegebze gaTvlili da mxolod arCevnebis
wina periodSi ar aqtiurdebodes. maTi azriT, swored sakiTxisadmi sis-
temuri midgomis Sedegad iqneba SesaZlebeli mniSvnelovani sakiTxebis
gadawyveta.
dResdReobiT ar arsebobs partiebis qalTa/genderuli jgufebis Tan-
amSromlobis (interpartiuli koordinaciis) warmatebuli praqtika.
miuxedavad imisa, rom arsebobs calkeuli precendentebi aseTi TanamSrom-
lobisa, maT raime progresi problemebis gadawyvetaSi ar moutaniaT.
aRsaniSnavia, rom yvela partia aRiarebs aseTi tipis TanamSromlobis
mniSvnelobas da mzadyofnas gamoTqvams TanamSromlobisTvis.
saerTaSoriso gamocdilebis gaziareba
yvela partias garkveulwilad aqvs warmodgena politikaSi genderuli
Tanasworobis warmatebul magaliTebze sxva saxelmwifoebSi, Tumca
Tvlian rom am sakiTxebze maTi codnis gaRrmaveba momavalSi aucilebelia.
sakanonmdeblo iniciativebi qalTa uflebebis dacvis sferoSi
partiaTa umravlesoba kiTxvaze - Tqveni azriT, ra saxis sakanonmdeblo
iniciativebi iqneba mniSvnelovani qalTa uflebebis dasacavad (respoden-
tebs sakiTxebisadmi rigiToba 1-dan 5-mde unda mieniWebinaT: 5 - yvelaze
mniSvnelovani, 1- yvelaze naklebad mniSvnelovani) Tvlis, rom momav-
alSi sakanonmdeblo cvlilebebi dedis/orsul qalTa uflebebs unda
Seexos, Semdgom SromiT da socialur uflebebs. ojaxuri Zaladobisa da
politikuri uflebebis Sesaxeb cvlilebebi saerTo jamSi naklebad mniS-
vnelovnad CaiTvala (diagrama 1.3).
1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi
15
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
sakanonmdeblo iniciativebi qalTa uflebebis dacvis sferoSi
politikuri uflebebi
socialuri uflebebi
Sromis uflebebi
dedobis/orsulobis Sesaxeb
3
1
4
2
5
ojaxuri Zaladoba
diagrama 1.3
16
politikuri partiebi da saarCevno procesi: genderuli asimetria
saqarTveloSi saarCevno procesi genderuli asimetriiT xasiaTdeba,
saarCevno procesis genderuli asimetriaSi politikuri partiebis rolis
dasadgenad gaanalizebul iqna bolo saparlamento (2008) da adgilobrivi
arCevnebi (2010).
samwuxarod, arCevnebidan arCevnebamde rogorc adgilobriv TviTmma-
rTveloebis organoebSi, aseve parlamentSi, qalTa raodenoba mcirdeba,
rac mniSvnelovani indikatoria qveyanaSi qalTa politikuri dawinaure-
bis kuTxiT problemebis arsebobis Taobaze (ix. diagrama 1.4).
2008 wlis 21 maisis saaparlamento arCevnebi
2008 wlis morig arCevnebs saqarTveloSi saarCevno kanonmdeblobis mniS-
vnelovani cvlilebebi uZRoda win. qalTa warmomadgenlobaze gavlenis
TvalsazrisiT mniSvnelovani iyo saarCevno kodeqsSi Setanili Semdegi
cvlilebebi:
• 2003 wlis 2 noembris referendumis Sedegebis Sesabamisad moxda sapar-
lamento mandatebis raodenobis Semcireba 235-dan 150-mde.
• mandatebis Semcirebis Sedegad Seicvala mandatebis Tanafardoba
saarCevno sistemis mixedviT. saqarTvelos parlamentis 75 wevris
qalTa raodenobis dinamika parlamentsa da adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebSi (saqarTvelos parlamentis da adgilobrivi TviTmmarTvelobis bolo 4 arCevnebi)
20102006200219982008200419991995
10,0%
5,0%
2,0%
1,0%
11,0%
6,0%
3,0%
12,0%
7,0%
4,0%
13,0%
8,0%
14,0%
9,0%
saqarTvelos parlamenti
adgilobrivi TviTmmarTveloba
diagrama 1.4
1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi
17
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
arCeva moxda proporciuli saarCevno sistemis safuZvelze, xolo
75 wevris - maJoritaruli saarCevno sistemis safuZvelze.
• saarCevno barieri Semcirda 7%-dan 5%-mde.
• maJoritari kandidatebis wardgenis ufleba mxolod politikur
partiebs miecaT da es ufleba sainiciativo jgufebs CamoerTvaT.
arCevnebSi 3 4 65 736 amomrCevlidan monawileoba 53%-ma miiRo.
arCevnebSi monawileobis misaRebad centralur saarCevno komisias
registraciisaTvis 50-mde politikurma partiam mimarTa, romelTagan
kanoniT gansazRvruli moTxovnebi mxolod 23-ma partiam daakmayofila
da gatarda registraciaSi. wardgenil kandidatTa genderuli analizis
mixedviT:
• partiuli siis pirvel xuTeulSi qalebi hyavdaT mxolod Semdeg
saarCevno subieqtebs: saarCevno bloki tradicionalistebi - Cveni
saqarTvelo da qalTa partia (1). saqarTvelos politikuri partia
”Cveni qveyana (2). giorgi TargamaZe-qristian demokratebi (1).
• pirvel aTeulSi 12-ive saarCevno subieqts4 erTad 13 qali hyavda
warmodgenili anu kandidatTa 10.8%.
• maJoritari kandidati qalebis saerTo raodenoba 57-s aRwevda da
wardgenil maJoritar kandidatTa saerTo raodenobis daaxloebiT
12%-s Seadgenda. 75 maJoritaruli saarCevno olqidan qali saerTod
ar iyo wardgenili 33 saarCevno olqSi anu olqebis 44%-Si.
• yvelaze meti maJoritari qali wardgenili hyavdaT respublikelebsa
da leiboristul partias, maSin rodesac mrewvelebs da saqarTvelos
sportsmenTa kavSirs arc erTi maJoritari kandidati qali ar hyavdaT
warmodgenili.
qali kandidatebis Sesaxeb detaluri informaciisTvis ixileT grafa
1.1 da 1.2.
4 saarCevno subieqti - arCevnebSi monawileobis misaRebad Sesabamisi saarCevno komisiis mier registrirebuli politikuri partia an bloki
18saarCevno subieqt
irigiToba siaSi
1-5
5-10
10-1
515
-20
20-2
525
-30
30-3
535
-40
40-4
545
-50
1 mo
qalaqeTa politiku
ri gaerTianeba
qarTuli politika
”0
10
00
12
11
2
2saqarTvelos respu
bliku
ri partia
01
00
23
20
23
3 saarCevno bloki “memarjvene aliansi,
TofaZe-mrewvelebi (m.g.s., erToba, e.d.p.)”
00
13
11
22
00
4 “Salva naTelaSvili - saqarTvelos
leiboristuli partia”
01
11
10
10
00
5 “erTiani nacionaluri moZraoba -
gamarjvebuli saqarTvelosaTvis”
01
11
10
00
01
6 po
litiku
ri gaerTianeba “saqarTvelos
spo
rtsmenTa kavSiri”
00
01
41
11
20
7 saarCevno bloki “gaer
Tianebuli opo
zi-
cia (er
ovnuli sabWo
, memarjveneebi) ”
01
11
12
10
02
8 “sruliad saqarTvelos radikal-
demokr
atTa nacionaluri partia”
01
11
01
22
22
9 po
litiku
ri gaerTianeba “qr
istianul-
demokr
atiuli aliansi (qd
a)”
01
21
10
00
12
10 giorgi TargamaZe - qristian-
demokr
atebi”
10
00
12
11
21
11 “saarCevno bloki “tradicionalistebi -
Cveni saqarTvelo da qalTa partia”
11
11
20
31
02
12 saqarTvelos politiku
ri partia
“Cveni qveyana”
21
11
32
00
33
partiul siebSi qalTa rao
denoba saarCevno subieqt
ebis
mixedviT
cx 1.1
1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi
19
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
saarCevno subieqti
maJoritaruli siste-miT wardegnil qal kandidatTa raode-
noba
1moqalaqeTa politikuri gaerTianeba qarTuli politika” 2
2̀saqarTvelos respublikuri partia~ 13
3saarCevno bloki “memarjvene aliansi, TofaZe–mrewvelebi (m.g.s., erToba, e.d.p.)” 0
4 ̀Salva naTelaSvili – saqarTvelos leiboristuli partia” 11
5 ̀erTiani nacionaluri moZraoba – gamarjvebuli saqarTvelosaTvis” 1
6politikuri gaerTianeba “saqarTvelos sportsmenTa kavSiri” 0
7 saarCevno bloki “gaerTianebuli opozicia (erovnuli sabWo, memarjveneebi)” 4
8 ̀sruliad saqarTvelos radikal-demokratTa nacionaluri partia’ 1
9politikuri gaerTianeba “qristianul-demokratiuli aliansi (qda)” 5
10 ̀giorgi TargamaZe – qristian-demokratebi” 6
11 saarCevno bloki “tradicionalistebi – Cveni saqarTvelo da qalTa partia” 10
12saqarTvelos politikuri partia “Cveni qveyana” 4
sul 57
maJoritaruli sistemiT wardegnil qal kandidatTa raodenoba saarCevno subieqtebis mixedviT
cx 1.2
qalebi saqarTvelos parlamentSi5
arCevnebis Sedegebis mixedviT qalebma 9 mandati moipoves, ramac depu-
tatTa saerTo raodenobis 6% Seadgina. aqedan proporciuli saarCevno
sistemiT arCeul iqna 8 qali, xolo maJoritaruli saarCevno sistemiT –
mxolod erTi.6
partiebis mixedviT proporciuli siiT qalTa mier mopovebuli mandatebi
Semdegnairad gadanawilda.
• ”erTiani nacionaluri moZraoba – gamarjvebuli saqarTvelosaTvis“
– 5 mandati
• saarCevno bloki ”gaerTianebuli opozicia (erovnuli sabWo, axali
memarjveneebi)” – 2 mandati
• ”giorgi TargamaZe – qristian-demokratebi” – 1 mandati
rac Seexeba maJoritarul sistemas, 57 maJoritari kandidati qalidan mx-
olod erTma qalma, nacionaluri moZraobis mier wardgenilma kandidat-
5 http://www.parliament.ge/files/1123_18877_518391_genderuli_analizi.pdf6 vinaidan kvlevisTvis mniSvnelovani instituciuri faqtorebis gavlenis analzia, monacemebSi ar aris asaxeli arc parlamentis wevrTa mier protestis niSnad datovebuli mandatebis Sedegad Secvlili statistika, arc Semdgomi cvlilebebi.
20
7 http://www.osce.org/odihr/elections/georgia/682068 aqtiuri saarCevno ufleba - moqalaqis ufleba, xmis micemis meSveobiT monawileoba miiRos sa-jaro xelisuflebis warmomadgenlobiT organoSi xalxis warmomadgenelTa asarCevad. pasiuri saarCevno ufleba - moqalaqis ufleba, kenWi iyaros sajaro xelisuflebis warmomadgenlobiT organoSi asarCevad da sajaro xelisuflebis Tanamdebobis dasakaveblad;
ma moipova gamarjveba samgoris maJoritarul olqSi, rac maJoritaruli
mandatebis 1,3% Seadgens. saerTo jamSi maJoritari qali kandidatebidan
gamarjveba 1,7%-ma moipova, anu erTmandatian saarCevno olqebSi wardgeni-
li qali kandidatebis 98,3% arCevnebSi damarcxda. qalebma ufro met war-
matebas proporciuli saarCevno sistemis mixedviT miaRwies, maT propor-
ciuli mandatebis 10,6%, xolo maJoritaruli mandatebis 1,3% moipoves.
2010 wlis 30 maisis adgilobrivi arCevnebi
2010 wlis adgilobrivi arCevnebis win 2006 welTan SedarebiT mniSvnelova-
ni cvlilebebi saarCevno sistemas da TviTmmarTvelobis administraciu-
li-teritoriuli mowyobis models ar Sexebia, amitomac eqspertebi
mniSvnelovan cvlilebebs qalTa raodenobaSi ar elodnen.
erTmandatian olqebSi wamoyenebuli kandidatebis mxolod 10.9% iyo
qali, xolo proporciul siebSi - 18.2%. ocdaTxuTmetma qalma moxsna kan-
didatura arCevnebis dRemde, yvela maTgani opoziciuri partiebidan iyo.
sakrebulos 1,695 wevridan 160-ze metma qalma moipova mandati, rac wina
adgilobrivi arCevnebis maCvenebelze dabalia7.
politikuri partiebis mixedviT qalTa mandatebis gadanawileba:
• nacionaluri moZraoba - 134 mandati
• qristian-demokratiuli moZraoba - 10 mandati
• ”aliansi saqarTvelosaTvis” - 8 mandati
• erovnuli sabWo - 3 mandati
• TorTlaZe ”demokratebi -1 mandati
• TofaZe-mrewvelebi - 1 mandati
rogorv vxedavT, orive tipis arCevnebSi qalTa pasiuri saarCevno ufleb-
is8 gamoyenebis mxrivac mniSvnelovani problemebia. qalTa raodenoba
arCevnebidan arCevnebamde mcirdeba, saarCevno procesi genderulad
asimetriulia da qalTa politikuri inetersebis artikulaciis meqaniz-
mad ar ganixileba.
1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi
21
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
saarCevno sistemebis gavlena qalTa warmomadgenlobaze arCeviT organoebSi
msoflioSi arsebuli tendenciebis analizma cxadyo, rom arsebobs
kavSiri saarCevno sistemasa da arCeviT organoebSi qalTa warmomadgen-
lobas Soris9. saerTo jamSi im saxelmwifoebSi, romlebic proporciul
saarCevno sistemas iyeneben, arCeviT organoebSi qalebs saSualod
mandatebis 20% aqvT mopovebuli, xolo erTmandatiani maJoritaruli
sistemis mqone saxelmwifoebSi ki - 9%.
cnobilma mkvlevarma metlendma10 daadgina, rom naklebad ganviTare-
bul saxelmwifoebSi ar arsebobs sistemuri kavSiri saarCevno sistemasa
da qalTa raodenobas Soris. man gamoTqva mosazreba imis Sesaxeb, rom
aucilebelia, arsebobdes politikuri ganviTarebis garkveuli zRvari,
raTa qalebma efeqturad SeZlon iseTi institutis, rogoric saarCevno
sistemaa, gamoyeneba sakuTari uflebebis dasacavad.
saqarTveloSi arsebobs dadgenili e.w. sistemuri kavSiri saarCevno sis-
temasa da qalTa warmomadgenlobas Soris. Sereuli saarCevno sistemis
farglebSi proporciuli saarCevno sistemiT parlamentsa da adgilo-
brivi TviTmmarTveloebis organoebSi meti qali iqna arCeuli, vidre
- maJoritaruli saarCevno sistemiT. 2006 wlis adgilobriv arCevnebSi
qalebma proporciuli mandatebis 15%, xolo maJoritaruli mandatebis
8% moipoves da aseTive tendencia dafiqsirda wina mowvevis parlamentebSi
(ix. diagrama 1.5).
qalTa warmomadgenloba saqarTvelos parlamentSi saarCevno sistemebis mixedviT
19991995 2004 2008
12
2
14
4
16
6
18
8
20
10
proporciuli sistema
maJoritaruli sistema
diagrama 1.5
9 Norris,P.(2006),The Impact of Electoral Reform on Women's Representation10 Matland,R.(1998),Women’s Legislative Representation in National Legislatures: A Comparison of Democracies in
Developed and Developing Countries
qalebis r
aodenoba
22
qalTa warmomadgenlobaze SesaZloa gavlena moaxdinos saarCevno sis-
temis iseTma elementma, rogoricaa saarCevno barieri. rac ufro maRalia
saarCevno barieri, miT ufro metia qalTa warmomadgenloba, radgan ma-
Rali barieri arCeviTi organos partiuli fragmentaciis dones amcirebs,
rac qalTa Sansebs, romlebic umetesad partiuli siebis aramowinave adg-
ilebze arian ganlagebuli, sakanonmdeblo organoSi mosaxvedrad zrdis.
2008 wlis saparlamento arCevnebis win ganxorcielebul cvlilebas -
saarCevno barieris 5%-dan 7%-mde gazrdas Teoriulad uaryofiTi gavle-
na unda moexdina qalTa warmomadgenlobaze, Tumca, vinaidan amomrCevel-
Ta xmebis 5%-dan 7%-mde arc erTma politikurma subieqtma ar miiRo. am
elements qalTa warmomadgenlobaze gavlena ar mouxdenia.
qalTa warmomadgenlobaze gavlena SeiZleba moaxdinos saaarCevno sis-
temis iseTma elementebma, rogorebicaa - saarCevno erTeulSi mandatebis
raodenoba (saqarTveloSi erTmandatiani saarCevno olqebis arseboba
qalTa gamarjvebis Sansebs amcirebs) da saarCevno biuletenis tipma.
arCevnebis Sedegebidan gamomdinare, SegviZlia davaskvnaT, rom arsebuli
saarCevno kanonmdebloba uaryofiT gavlenas axdens qalTa warmomadgen-
lobaze. arsebuli saarCevno sistemis pirobebSi qalTa raodenobis zrdis
Sansi minimumamde aris dayvanili. rTulia imis prognozireba, Tu ra
saarCevno sistemiT da ra kanonmdeblobiT Catardeba 2012 wlis saparla-
mento arCevnebi, SesaZloa, kanondeblobam kvlav ganicados cvlilebebi,
Tumca calsaxad SegviZlia aRvniSnoT, rom arsebuli kanonmdeblobis
pirobebSi qalTa raodenobis mniSvnelovan zrdas ar unda velodoT.
miuxedavad imisa, rom saarCevno sistema axdens mxolod im pirobebis
struqturirebas, romlebSic kandidatebi da amomrCevlebi moqmedeben,
saarCevno sistemas ar SeuZlia, moaxdinos determinireba im dadebiTi
da uaryofiTi SesaZleblobebisa, romlebsac es pirobebi qmnis. ra Tqma
unda, saarCevno sistema gavlenas axdens politikur procesebze, magram
ar SeiZleba is ganxilul iqnas, rogorc erTaderTi da gancalkevebuli
faqtori, romelic qalTa warmomadgenlobaze axdens gavlenas. 2010 wels
evrosabWos ministrTa komitetma miiRo rekomendacia 1899(2010) saxel-
wodebiT “qalTa warmomadgenlobis gazrda politikaSi saarCevno sistemis
meSveobiT”, sadac mouwodebs wevr qveynebs kvotebis SemoRebiT gazardon
qalTa warmomadgenloba da saarCevno sistemis imgvari reforma ganaxor-
cielon, romelic qalTa raodenobas arCeviT organoebSi gazrdis.
1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi
23
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
genderuli kvotebi: gaurkveveli SiSebi da bundovani imedebi
saqarTvelos parlamentSi ramdenjerme Cavarda iniciativa genderuli
kvotebis Sesaxeb, Tumca kvotebis tipebis mravalferovneba partiebs
aZlevs saSualebas, damoukideblad miiRon gadawyvetileba maTi imple-
mentaciis Sesaxeb partiis SigniT, Tumca arc erTi saqarTveloSi moqmedi
politikuri partia Sidapartiul doneze kvotebs ar iyenebs.
miuxedavad imisa, rom kvotebs hyavs mowinaaRmdgeebi, is kvlav rCeba
yvelaze efeqtur instrumentad qalTa monawileobis gasazrdelad.
gamocdilebam gviCvena, rom ar arsebobs sxva ufro metad efeqturi saSu-
aleba qalTa interesebis dasacavad da praqtikaSi gansaxorcieleblad.
genderul kvotebs rogorc momxreebi, aseve mowinaaRmdegebi gaaCnia. maTi
tipiuri argumentebi Semdegia:
genderuli kvotebis momxreTa da mowinaaRmdegeTa argumentebi11
diagrama 1.6
11 http://www.quotaproject.org/aboutQuota.cfm#pros
momxreebi mowinaaRmdegeebi
arCeviTma organoebma unda asaxon sazogadoebis socialuri jgufebi. qalebi mosaxleobis naxevars Seadgenen da mandatebis naxevars unda flobdnen
kvotebi ewinaaRmdegeba Tanabari Sesa-Zleblobebis princips, radgan upirate-soba qals eniWeba
kvota qalTaTvis warmoadgens ara dis-kriminaciul, aramed makompensirebel saSualebas im realuri barierebis gadasalaxavad, romlebic qalebs kuT-vnili politikuri poziciebis saTa-nado wilis mopovebaSi uSliT xels
kvotireba antidemokratiulia, vinidan amomrCevlebma TviTon unda gadawyvi-ton, Tu vis miscen xma
qalebs, rogorc moqalaqeebs aqvT Tanaswori warmomadgenlobis ufleba. gadwyvetilebis mimReb organoebSi, warmomadgenloba niSnavs socialuri interesebisa da politikuri Sexedule-bebis adekvatur asaxvas warmomadgenlo-biT organoebSi
kvotireba ganapirobebs imas, rom ufro meti profesionali mamakaci politikis miRma aRmoCndeba xolme
qalTa gamocdileba aucilebelia politikaSi
kvotebi mniSvnelovan konfliqtebs iwvevs partiaSi
qalebs ar irCeven xolme ara imitom rom araprofesionalebi arian, aramed imitom rom isini qalebi arian
kvotebi ewinaaRmdegeba liberaluri demokratiis principebs
qalebi kvalificirebulni arian ma-makacebis msgavsad, magram politikur sistemaSi, sadac dominireben mamakacebi maTi kvalifikaciis minimalizacia xdeba.
politikuri warmomadgenloba idee-bisa d a interesebis warmomdgenlobaa da ara sqesis da socialuri jgufebis warmomadgenloba
kvota qalTa warmomadgenlobis zrdis yvelaze swrafi da efeqturi meqanizmia
politikuri warmomadgenloba Rirsebis warmomadgenlobaa - imarjvebs saukeTeso kandidati
kvota, formaluri Tu araformaluri, gamoiyeneba sxvadasxva kategoriebTan mimarTebaSi, mag. geografiuli
bevr qals ar unda politikaSi mosvla, Tu amis survili gauCndebaT, maTi raodenoba gaizardeba
kvotebi ukve warmatebiT gamoiyeneba mraval qveyanaSi
kvotebi qalebs mxolod imitom aZlevs saSualebas gaimarjvon aCevnebSi, rom qalebi arian, miuxedabad maTi niWisa da SesaZleblobebisa
24
12 T.bagratia, n.lagvilava“genderuli pariteti partiaSi, rogorc socialuri konsensusi”, 2006
ganixilaven kvotirebis qvetipebs, romlebic erTmaneTisagan gansxvavdeba
kvotebis formirebis miznebiTa da principebiT: partiuli “kvotebi”,
genderuli “kvotireba” sakanonmdeblo doneze, adgilebis rezervireba
parlamentSi. kvotebi 4 samarTlebrivi saSulebiT an maTi kombinaciiT
regulirdeba12:
• konstituciuri normiT.
• saarCevno kanonmdeblobiT, kanoniT politikuri gaerTianebebis
Sesaxeb, sadac xdeba genderuli principis reglamentacia.
• specialuri kanoniT Tanabari statusis/genderuli Tanasworobis
Sesaxeb.
• partiaTa wesdebebiT.
rogorc ukve aRvniSneT, saqarTveloSi moqmedi arc erTi politikuri
partia ar iyenebs e.w Sida partiul kvotebs. miuxedavad genderuli Tan-
asworobis, rogorc erT-erTi saxelmZRvanelo principis deklarirebisa,
politikurma partiebma jer kidev ver gamoavlines politikuri neba da ver
gamonaxes Sesabamisi resursebi am principis gansaxorcieleblad,
sakanonmdeblo doneze kvotebis SemoReba pirvelad saqarTvelos parla-
mentSi 2003 wlis agvistoSi iqna inicirebuli. kvotirebis sakanonmdeblo
iniciativis ganxilvisas kenWisyris proceduraSi mxolod 67 deputatma
miiRo monawileoba da iniciativa Cavarda.
2008 wlis aprilSi saqarTvelos parlamentSi Sevida sazogadoebrivi jgu-
fis iniciativa (32 400 amomrCevlis mxardaWeriT), romelic miznad isaxavs
Semdegi saxis cvlilebebs saqarTvelos organul kanonSi moqalaqeTa
politikuri gaerTianebebis Sesaxeb:
moqalaqeTa politikuri gaerTianebebis Sesaxeb~ saqarTvelos organul kanonSi
damatebis Setanis Taobaze
muxli 1. `moqalaqeTa politikuri gaerTianebebis Sesaxeb~ saqarTvelos or-
ganul kanonSi damatebebisa da cvlilebebis Setanis Taobaze~ saqarTvelos
organuli kanonis 34-e muxlis redaqcia CaiTvalos pirvel punqtad da daematos
Semdegi Sinaarsis me-2 punqti:
2. Tu partia partiuli siebis an ZiriTadi da sarezervo maJoritari kandidate-
bis wardgenisas daarRvevs saqarTvelos saarCevno kodeqsiT dadgenil sqesTa
proporciulobis princips, partiuli siebiT warsadgeni proporciulobis
wesis yoveli 5%-iT darRvevaze partiis sabazo dafinansebis odenoba mcirdeba
5%-iT, xolo ZiriTadi da sarezervo maJoritari kandidatebis wardgenisas
sqesTa proporciulobis yoveli darRvevisas 10%-iT.”
saqarTvelos organuli kanoni
saqarTvelos organul kanonSi “saqarTvelos saarCevno kodeqsi” cvlilebebis
Setanis Sesaxeb
1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi
25
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
muxli 1. saqarTvelos organul kanonSi `saqarTvelos saarCevno kodeqsSi~
(Setanil iqnes Semdegi cvlilebebi:
96-e muxlis me-7 nawili Camoyalibdes Semdegi redaqciiT:
7. partiuli siis Sedgenis wess gansazRvraven partiebi da saarCevno blokebi,
imgvarad, rom siis yoveli meore iyos gansxvavebuli sqesis warmomadgeneli”.
97-e muxlis me-4 nawili Camoyalibdes Semdegi redaqciiT:
4. partiam/saarCevno blokma maJoritaruli wesiT asarCevad unda waradginos Ziri-
Tadi da sarezervo maJoritari kandidatebi, imgvarad, rom yovel sam kandidatSi
iyos aranakleb erTi gansxvavebuli sqesis warmomadgeneli, xolo im SemTxvevaSi,
rodesac warsadgenia xuTi kandidati, maT Soris ori unda iyos gansxvavebuli
sqesis warmomadgeneli. im SemTxvevaSi, rodesac mravalmandatian saarCevno olqSi
warsadgen kandidatTa raodenoba samze naklebia, magram ZiriTad da sarezervo
maJoritarul kandidatebad erTianobaSi warsadegia oTxi kandidadi, warsadgen
oTxeulSi unda iyos aranakleb ori gansxvavebuli sqesis warmomadgeneli~.
kanoniT dadgenili procedurebis gavlis Semdgeg gaimarTa warmodgenili
cvlilebebis sakomiteto mosmena, Tumca sakiTxi sesiaze gansaxilvelad
ar gasula da dRemde ganuxilvelad rCeba 32 000 aTasi amomrCevlis mier
xelmowerili iniciativa.
2010 wels genderuli Tanasworobis kanonproeqtSi wardgenili inicia-
tivebi pozitiuri diskriminaciis Sesaxeb parlamentma kvlav ar gaiziara.
kanonproeqtis me-13 muxlis me-4 punqti iTvaliswinebda damatebiT sarek-
lamo saeTero drois gamoyofas im saarCevno subieqtebisaTvis, romelTac
saarCevno siaSi Tanabari raodenobis kandidatebi eyolebodaT wardge-
nili , xolo kanon-proeqtis me-5 punqti partiebs saxelmwifo dafinanse-
bidan garkveul jarimebs akisrebda im SemTxvevaSi, Tu sakanonmdeblo
organoSi gasul deputatTa Soris qalTa da mamakacTa raodenobas Soris
procentuli Tanafardoba 2%–s aRemateboda.
amonaridi kanon-proeqtidan ”genderuli Tanasworobis Sesaxeb”,
muxli 13. Tanaswori saarCevno uflebebis garantiebi
1. pasiuri saarCevno uflebis realizaciisas uzrunvelyofili unda iqnes
orive sqesis warmomadgenelTa Tanaswori monawileoba da Seiqmnas pirobebi
aRniSnuli Tanasworobis realuri ganxorcielebisaTvis.
2. saarCevno subieqtebis mier kandidatTa siebis momzadebisas daculi unda iqnes
sqesobrivi Tanasworoba, aseve saarCevno subieqtebis xelmZRvanel, aRmas-
rulebel, makontrolebel da sxva organoebSi Tanaswori warmomadgenloba.
3. moqmedi kanonmdeblobiT dgindeba is specialuri RonisZiebebi, romelic
mimarTulia saarCevno procesSi sqesobrivi Tanasworobis uzrunvelsayofad
da aRniSnuli procesis waxalisebisaTvis.
4. winasaarCevno kampaniis periodSi, im saarCevno subieqtebs romelTac Tana-
bari raodenobis qali da mamakaci kandidatebi hyavT, saarCevno siis pirvel
75 kandidatTa Soris miecemaT damatebiTi ufaso sareklamo saeTero dro
sazogadoebriv mauwyebelze, ukve gansazRvruli drois xangrZlivobiT.
26
5 „moqalaqeTa politikuri gaerTianebebis Sesaxeb“ saqarTvelos organuli
kanoniT gansazRvrul saxelmwifo dafinansebas sruli 100%–iT miiReben is mo-
qalaqeTa politikuri gaerTianebebi, romelTa sakanonmdeblo organoSi gasul
deputatTa siaSi sqesTa Soris procentuli Tanafardoba iqneba 2%–ze naklebi.
im SemTxvevaSi, Tu sakanonmdeblo organoSi gasul deputatTa siaSi sqesTa So-
ris procentuli Tanafardoba aRemateba 2%–s, partias saxelmwifo dafinanse-
bidan daakldeba kanonmdeblobiT gaTvaliswinebuli dafinansebis 25%.
sabolood, genderuli Tanasworobis kanonSi qalTa politikuri ufle-
bebi me-11 muxlis 3 Zalian zogad da deklarirebis Sinaaris mqone punqtSi
gaiwera:
muxli 11. Tanaswori saarCevno uflebebis garantiebi
1 yvelas aqvs ufleba monawileoba miiRos arCevnebSi Tanaswori pirobebiT, dis-
kriminaciis gareSe.
2 warmomadgenlobiT organoSi arCevis uflebis realizaciisas uzrunvelyofil
unda iqnes orive sqesis pirTa Tanaswori monawileobis SesaZlebloba.
3 qalebi da mamakacebi SeiZleba arCeul iqnen Tanaswori pirobebiT, diskrimi-
naciis gareSe.
sxvadasxva qveynebi genderul kvotas konstituciis donezec ki ganamt-
kiceben, amis magaliTia, serbeTis konstitucia, romelic uaxlesi doku-
mentia (2006 wlis) da erT-erTi samagaliToa msoflio konstituciebs
Soris demokratiuli idealebis garantirebis mxriv. mis me-100 muxlSi
ganisazRvra, rom erovnul krebaSi, romelic 250 deputatisgan Sedgeba,
kanonis Sesabamisad uzrunvelyofili unda iyos sxvadasxva sqesis warmo-
madgenloba da Tanasworoba13. amave princips iTvaliswinebs safrangeTis
konstitucia, romlis me-3 muxlis Tanaxmad, qalebisa da mamakacebisaTvis
kanoni uzrunvelyofs arCeviT Tanamdebobebze Tanaswor SesaZleblobas.
1999 wels safrangeTis konstituciaSi 2 cvlileba Sevida. am ori cvli-
lebis, ufro zustad ki damatebis Setanamde, xangrZlivi diskusia mimdin-
areobda. qalTa Tanasworuflebianobis sakiTxis Sesaxeb sakonstitucio
sabWom 2-jer gamoTqva mosazreba 1982 da 1999 wels. pirvelad kvotirebis
Sesaxeb municipalur mrCevlebze, xolo meorejer - regionul mrCevlebze.
1982 wels sakonstitucio sabWom antikonstituciurad scno kanonproeqti,
romlis Sesabamisadac,saarCevno siebSi erTi sqesis kandidati ar unda
aRematebodes 75%-s, xolo 1999 wels antikonstituciurad cno muxli
partiebSi genderuli paritetis Sesaxeb. sakonstitucio sabWos daskvna
Semdegnairad iqna formulirebuli: “1958 wels miRebuli konstituciis
me-3 muxlis mixedviT erovnuli suvereniteti xalxs ekuTvnis, romelsac
axorcielebs sakuTari warmomadgenlebis da referendumis saSualebiT.
sabWom igive argumentaciiT kidev erT Sesworebaze Tqva uari.miuxedavad
amisa, 1999 wlis ivnisSi konstituciaSi SesworebiT, safrangeTma ganamt-
kica qalTa da mamakacTa arCeviT organoebSi da arCeviT Tanamdebobebze
Tanabari monawileobis principi.14
13 vasil gonaSvili, genderuli Tanasworobis konstituciur-samarTlebrivi aspeqtebi, 200814 T. bagratia, n.lagvilava”genderuli pariteti partiaSi, rogorc socialuri konsensusi”, 2006
1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi
27
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
2000 wels safrangeTis saarCevno kanonma daawesa finansuri sanqciebi im
politikuri gaerTianebebisaTvis, romlebic ar daicavdnen dasaxelebul
kandidatTa Soris genderul balanss. safrangeTSi saxelmwifo finansire-
bas politikuri organizaciebisaTvis didi mniSvneloba aqvs. magaliTad,
1999 wels saxelmwifo dotaciam Seadgina politikuri subieqtebis mTeli
Semosavlis 51 procenti. saxelmwifosagan miRebuli finansebi mcird-
eba, Tu paritetidan gadaxra gacdeba 2%-s. amgvarad, partia, romelic
daasaxelebs 49% qal kadidats da 51% mamakacs ar dajarimdeba, magram
meti gansxvavebis SemTxvevaSi dajarimdeba Semdegi wesiT: Tu partiis
mier wardgenili qali da mamakaci kandidatebis ricxvi 2%-ze metad gan-
sxvavdeba, maSin saxelmwifo daxmareba mcirdeba am gansxvavebis naxevriT.
magaliTad, Tu partiim waradgina 60% mamakaci kandidati, xolo 40% qali,
gansxvaveba 20%-is toli iqneba da maSin partias saxelmwifo daxmareba
Seumcirdeba 10%-iT.
SemoRebis Semdeg sakanonmdeblo organoSi qalTa procentuli
raodenoba matulobs. magaliTad, kvotebis SemoRebis Sedegad:
• belgiaSi qalTa warmomadgenloba gaizarda 12,7%-dan (1995) 35,5%-mde
(2007w.)
• makedoniaSi qalTa warmomadgenloba gaizarda 6,6%-dan (1995) 35,3%-mde
(2007w)
• espaneTSi qalTa warmomadgenloba gaizarda 26,6% dan (1997) 36,3%-mde.
(2008)
• safrangeTSi qalTa warmomadgenloba gaizarda 10,9%-dan (1997)
18,9 %-mde (2007)15
ra sargebloba moutana sazogadoebas genderuli kvotebis
gamoyenebam?
norvegiaSi mmarTvel struqturebSi qalTa raodenobis gazrdis Semdeg
• orjer gaizarda bavSvTa zrunvaze orientirebuli centrebis raode-
noba
• 22%-iT gaizarda bavSvTa fuladi daxmareba
OSCE/ODIHR da veneciis komisiis gzamkvlevidan politikuri partiis
saxelmZRvanelo principebi politikur partiebSi qalTa monawileobisa
da genderuli Tanasworobis Sesaxeb miuTiTebs, rom kvotebi aris erT-
erTi saSualeba, rasac SeiZleba mimarTon saxelmwifoebma. 1899(2010)
rekomendaciaSi “saarCevno sistemis saSualebiT politikaSi qalTa warmo-
madgenlobis gazrdis Sesaxeb”, saparlamento asamblea mouwodebs evrosab-
Wos wevr saxelmwifoebs, qalTa warmomadgenlobis gasazrdelad kvotebis
principi danergon. proporciuli warmomadgenlobiTi sistemis mqone
qveynebs eZlevaT rekomendacia, miiRon savaldebulo kvotebi, rac uzrun-
velyofs mdedrobiTi sqesis kandidatTa maRal raodenobas (saukeTeso
SemTxvevaSi sul mcire 40%), magram aseve ranJirebis mkacr wess, magaliTad,
“elva” sistema”- mamrobiT/mdedrobiT kandidatTa monacvleoba, an yoveli
sam kaciani kandidatTa jgufi siaSi (1-3, 4-6, 7-9, da a.S.) sul mcire erTiT
naklebi erTi sqesis warmomadgeneli SeiZleba iyos.
15 http://5050-group.com/blog/?p=25
28
partia akronimi kvotis tipi
germania
germaniis social-demokratiuli partia
SPD
erTi sqesis minimum 40%-iani warmomadgen-loba mmaTvelobiT organobsa da par-tiul siebSi (partiis wesdeba 11.2. partiis saarCevno kodeqsi - me-4 da me-8 muxlebi)
memarcxeneTa partia
nominirebul siaSi pirveli ori da yo-veli meore Semdgomi adgili rezervire-buli qalebisaTvis (partiis wesdeba. muxli 10.5)
aliansi 90/mwvaneebi1986 wlidan gaaCniaT 50%-iani kvota qalebisaTvis saarCevno siaSi.
qristianul-demokratiuli kavSiri
CDU
saarCevno siisa da partiis oficialuri pirebi minimum 1/3-s unda Seadgendnen. Tu msgavsi proprocia ar iqneba daculi, Sida arCevnebi xelaxla unda Catardes (partiis wesdeba, muxli 15.2; 15.3
islandia
social-demokra-tiuli aliansi
S
partiis arCeviT organoebSi erTi sqesi ar unda iyos 40%ze naklebi. Tu kandidatebs Soris romelime sqesi 40%ze naklebia, maSin is nominirebuli iqneba arCevnebis gareSe (partiis wesdeba, muxli 2.10).
memarcxene mwvaneTa moZraoba
VG
kandidatebis SerCevisas, rogorc par-tiul siaSi, aseve partiul struqturebSi genderuli balansi daculi unda iyos (partiis wesdeba, muxli 3)
progresuli partia
kandidatebis SerCevisas, rogorc par-tiul siaSi, aseve Sida partiul struq-turebSi, TiToeuli sqesis warmomadgene-li ar unda iyos 40%-ze naklebi, garda im SemTxvevisa roca aseTi balansis dacvis SesaZlebloba praqtikulad gamoricx-ulia (partiis wesdeba 13.8)
rumineTi
rumineTis social-ur demokratiuli partia
PSDRgaaCnia 25%-iani kvota qalebisaTvis partiul siaSi, partia 2001 wlidan aris social-demokratiuli partiis nawili
demokratiuli partia
PD miRebulia 30% genderuli kvota
socialur-demokratiuli partia
PSD
2001 wels rumineTis social-demokratiu-li partia da ruminuli social-demokra-tiuli partia erT partiad Camoyalibda, 2004 wlidan miRebulia 30%-iani kvota.
slovakeTi
slovakeTis komu-nisturi partia
KSSerTi qali yovel 8 kandidats Soris saarCevno siaSi
axali moqalaqeebis aliansi
ANOgaaCnia 33%-iani araformluri kvota qalebisaTvis.
memarcxene demokratTa partia
SDL20%-iani kvota qalebisaTvis saarCevno siaSi.
Sida partiuli kvotebi sxvadasxva qveynebis politikur partiebSi16
16 http://www.quotaproject.org/systemParty.cfm
1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi
cx 1.3
29
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
slovenia
social demokratebi
SD
1992 wels partiam warmoadgina 33% -iani kvota orive sqesisTvis, 1996 wels kandi-datTa 42% iyo qali, magram verc erTma ver moipova mandati, 1997 wlidan fuqn-cionirebs 40%-iani kvota.
liberal demokra-tiuli partia
LDS
1998 wels qvota genderulad neitralur 25%-iani kvotiT Seicvala, da moimatebs 3%-iT yoveli momdevno arCevnebisaTvis, manam sanam ar miaRwevs 40%-s.
SvedeTi
socialur-demokratiuli partia
Se.w. ”zip sistema”, yoveli meore kandidati aris gansxvavebuli sqesis (1993)
memarcxeneTa partia
V 50%-iani kvota saarCevno siaSi (1993)
social demokratebi
MP 50%-iani kvota saarCevno siaSi (1997)
ModerateParty Mpartiuli kvota: evroparlamentis arCevnebSi siis yovel oTxeulSi unda aiyos 2 qali da 2 kaci
Sveicaria
Sveicariis social-demokratiuli partia
SPS/PSS 40%-iani kvota qalebisaTvis saarCevno siebSi
didi britaneTi
liberal demokratebi
2001 wels partiam miiRo 40%-iani kvota qali kandidatebisaTvis. 1999 wlisevropar-lamentis arCevnebSi partiam zip sistema gamoiyena, magram 2002 wels aRar gamouy-enebia.
leiboristuli partia
partiis wevrebs 2 xmis ufleba gaaCniaT, erTi qali kandidatebisaTvis, xolo meore mamakaci kandidatebisaTvis. is vinc met xmas miiRebs, is iqneba arCeuli
avstria
mwvaneebi -mwvane alternativa
GA50% iani kvota qalebisaTvis partiul siaSi (1993).
avstriis saxalxo partia
ÖVP33% iani kvota qalebisaTvis partiul siaSi (1995).
avstriis social-demokratiuli partia
SPÖ40% iani kvota qalebisaTvis partiul siaSi (1985).
30
17 http://www.cec.gov.ge/files/archevnebi%202010/sxva%20informacia/Saparlamento_-_Full.pdf18 http://www.geostat.ge/?action=page&p_id=151&lang=geo19 http://www.sadlyno.com/archives/507.html20 TheGenderGap.CAWPFactSheet.(CenterofAmericanWomenandPolitics–RutgersUniversity)
qali amomrCevlebi da eleqtoraluri qcevis genderuli Taviseburebebi
centraluri saarCevno komisisi monacemebiT 2010 wlis 20 maisisTvis
amomrCevelTa raodenobam 3, 544, 770 Seadgina17. samwuxarod, kvlav ar
arsebobs statistika amomrCevelTa da arCevnebSi monawileTa genderuli
segregaciis Sesaxeb.
erTaderTi wyaro, romelic daaxloebiT warmodgenas Segviqmnida qal
amomrCevelTa raodenobis Sesaxeb, statistikis saxelmwifo departamen-
tis informaciaze dayrdnobiT moasaxleobis sqesobriv-asakobivi struq-
turaa18. (ix. cx.1.4.)
am statistikis mixedviT qali amomrCevlebi daaxloebiT 56,3 %-s
Seadgenen,Tumca es monacemi mxolod mcired cdomilebas Seicavs, rac
SesaZloa 18-19 wlis asakis amomrCevlTa raodenobis genderuli sxvaobiT
iyos gamowveuli.19
saqarTveloSi qalebis eleqtoraluri qcevis Sesaxeb mniSvnelovani
kvlevebi ar Catarebula. aseve ar aris cnobebi qalebis politikuri da
ideologiuri preferenciebis Sesaxeb. am tipis kvlevebi Zalian mniS-
vnelovania. isini xels uwyoben saarCevno administraciis, saerTaSoriso
da arasamTavrobo organizaciebis muSaobis efeqturobis zrdas qalTa
politikuri uflebebis dacvis TvalsazrisiT.
1980 wels aSS-s saprezidento arCevnebSi jimi karters 7%-iT metma qalma dau-
Wira mxari, vidre - reigans. aSSi-Si Camoyalibebulia postulati imis Sesaxeb,
rom roca qalebi arCevnebze midian, demokratebi igeben –Whenwomenvote,Democratswin.
aSS–ebis prezidentobis kandidatTa mxardamWerebis genderuli segregacia20 (%)
qali kaci
2000 w
jorj buSi umcrosi (respublikuri partia) 43 52
albert gori (demokratiuli partia) 54 42
1996 w
bil klintoni (demokratiuli partia) 54 43
bob douli (respublikuri partia) 38 44
ros pero 7 10
1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi
cx 1.4
31
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
aseve saintereso iqneba qalTa organizaciebisa da qal amomrCevelTa
mimarTebis sakiTxebi, Tumca vinaidan dResdReobT saqarTveloSi qalTa
moZraoba sakmaod susti da fragmentirebulia, qal amomrCevlebze maTi gav-
lena minimalizirebulia da mxolod calkeul kampaniur xasiaTs Tu atarebs.
dResdReobiT, Cvens xelT arsebuli informaciis Sesabamisad, aseve rTu-
lia daskvniT saxiT visaubroT, Tu ra tipis damokidebuleba arsebobs qal
amomrCevelTa da qal kandidatebs Soris, arian Tu ara qali amomrCevlebi
qali kandidatebis mxardamWerebi. qalebis azriT amis umTavresi mizezi
kandidatTa Soris qalebis nakleboba da qalebis susti saarCevno kampa-
niaa.
2008 wels gaeros ganviTarebis programis proeqtis ”genderi da politika
samxreT kavkasiaSi” farglebSi Catarebul kvlevaSi ”sazogadoebrivi azri
qalTa politikaSi monawileobis Sesaxeb”, kiTxvaze romeli sqesis kandi-
dats mianiWebdiT upiratesobas - qalebsa da kacebs Soris mosazrebebi ase
gadanawilda: (ix.cx.1.5)
kvlevis mixedviT, mamakacsa da qals Soris arCevanis SemTxvevaSi re-
spodentTa 36% neitralurobas iCens. aRsaniSnavia, rom mamakacs upi-
ratesobas aniWebs mamakacTa 42% da qalTa 22%. xolo qalis arCevisken
ixreba qal respondentTa 28% da mamakac respondentTa mxolod 19%.
Tumca sazogadoebriv azrSi pozitiuri Zvrebi SeiniSneba, 2006 wlis
monacemebTan22 SedarebiT 2008 wels
• 18%-iT gaizarda qalTa informirebulobis done arCevnebTan dakav-
SirebiT;
• 10%-iT gaizarda amomrCevelTa raodenoba, romelic Tvlis, rom kandi-
datis sqess arCevnebSi mniSvneloba ara aqvs;
• 14%-iT Semcirda im respodentTa raodenoba, romelic stereotipebs
qalTa politikaSi gaaqtiurebis mizezad Tvlis;
21 http://www.parliament.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=64722 http://www.parliament.ge/files/648_11140_392842_LocalSurvey.pdf
sqesi qali kaci sul
qals 11.8 8.2 10.5
ufro qals, vidre mamakacs 16.1 11.4 14.4
sqess mniSvneloba ar aqvs 38.1 31.5 35.7
ufro mamakacs, vidre qals 17.0 29.9 21.7
mamakacs 4.6 12.5 7.5
miWirs pasuxis gacema 12.4 6.5 10.3
sul 100.0 100.0 100.0
saxelisuflebo organoebSi arCevnebisas mamakacs da qals Soris arCevanis arsebobis SemTxvevaSi, romeli sqesis kandidats mianiWebdiT upiratesobas?21
cx 1.5
32
• 6%-iT gaizarda im respodentTa raodenoba, romelsac miaCnia, rom
ekonomikuri pirobebis gaumjobeseba qalTa gaaqtiurebis faqtoria;
• 3%-iT gaizarda politikur partiebSi qalTa jgufebis Seqmnis momxree-
bis raodenoba da 9% Seadgina;
• 15%-iT gaizarda respodentTa raodenoba, romelic Tvlis, rom poli-
tikaSi qalTa monawileoba sasurvelia.
1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi
33
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
daskvnebi
instutuciuri sakiTxebi
• kvlevaSi monawile yvela partia aRiarebs politikaSi da konkretulad
partiebSi qalTa gaaqtiurebis aucileblobas. yvela lideri gamoTqvams
survils, xeli Seuwyos partiaSi qalTa monawileobis zrdas, Tumca miux-
edavad calkeuli precendentebisa, maT ar gaaCniaT mkafiod gamokveTili
strategia genderuli Tanasworobis miRwevis mimarTulebiT
• partiebi aRiareben, rom genderuli niSniT diskriminacia adamianis
universaluri uflebis darRvevaa, Tumca mxolod ramdenime partias
aqvs wesdebaSi es universaluri ufleba gawerili
• politikuri partiebi or pirobiT jgufSi erTiandebian:
- partia genderuli Tanasworobis yovelgvari meqanizmis gareSe;
- partia metnaklebi formalurad organizebuli organizaciiT,
romelTagan arc erTs wesdebis doneze ar gaaCnia instituciuri
safuZveli da partiis sxva struqturuli danayofebis statuss
iziareben. aseTi jgufebis funqcionireba mxolod maTi debulebebiT
aris gansazRvruli
• qalTa jgufebis ZiriTad funqciebad qalTa uflebebis dacva da poli-
tikur cxovrebaSi maTi integracia warmoadgens
• bolo wlebSi arsebulma qalTa jgufebma progresi ganicada da poli-
tikurad SedarebiT mniSvnelovani funqciebi SeiZina, Tumca isini kvlav
sxva struqturebTan SedarebiT sust erTeulad ganixilebian; mxolod
erT partiaSi moxda qalTa sabWos gauqmeba, Tumca partia momavalSi
genderuli Tanasworobis meqanizmis axali formatiT Seqmnas gegmavs.
• ar arsebobs qalTa/genderul sakiTxze momuSave jgufebis strategiuli
ganviTarebis moklevadiani da grZelvadiani gegmebi, iseve rogorc
mxolod erTeul partiebs aRmoaCndaT qal amomrCevlebTan muSaobis
strategia
• qalTa/genderul sakiTxze momuSave jgufebis saqmianobisaTvis partiis
biujetSi Tanxebi mxolod spontanurad ixarjeba sxvadasxva aqtivobebis
dasafinanseblad, ar arsebobs wlis dasawyisSi gawerili samoqmedo geg-
mebi da strategiebi, Sesabamisad jgufis funqcionirebisaTvis biujeti
winaswar gawerili da damtkicebuli ar aris
partiis genderuli auditi da statistika
• partiebi ar awarmoeben partiis genderul audits, maT xelT arsebuli
informacia genderul WrilSi sakmaod mwiria da garkveuli cdomile-
bebis albaTobas ar gamoricxavs
daskvnebi da rekomendaciebi
34
• partiebs ar gaaCniaT meTodologia da instrumentebi, codna da
gamocdileba, statistikuri monacemebis genderuli segregacia moaxdinon
• centraluri saarCevno komisia mxolod saarCevno adminsitraciis
sxvadasxva doneebis genderul statistikas awarmoebs, ar arsebobs
zogadad amomrCevelTa, arCevnebSi monawileTa genderuli statistika
• arCevnebis monitoringis organizaciebs genderuli statistika ar
gaaCniaT an sakmaod mwir informacias floben
qalTa raodenoba politikur partiebSi
• qalTa raodenoba mmarTvelobiT organoebSi 10%-dan 60%-mde meryeobs.
partia “saqarTvelos gza” liderobs qalTa raodenobis mxriv. partia,
romelic kvlevis adresat partiebs Soris erTaderTia, romlis lideric
qalia. yvelaze naklebi raodenoba “erTiani nacionaluri moZraobis”
mmarTvel organoebSia
• yvelaze meti wevri qali procentulad aseve partia “saqarTvelos gzas”
yavs. sxva partiebSi qalTa raodenoba saSualod 40-45%-s Soris meryeobs
• statistika cxadyofs, rom politikur partiebSi arsebobs e.w. “Zalau-
flebis genderuli piramida”, rac ufro metia Zalaufleba, qalTa raode-
noba klebulobs
funqciebis gadanawileba genderul WrilSi
• partiebSi dafiqsirda funqciebis gadanawilebis genderuli kanonzomier-
ebebi, zogadad kacebi ufro met funqcias asruleben partiaSi da meti
pasuxismgeblobebi gaaCniaT
• kacebi upiratesad partiis marTvis, Tanxebis moZiebisa da gankargvis,
partiuli siis Sedgenis sakiTxebiT arian dakavebulni
• qalebi da mamakacebi Tanabrad saarCevno dapirebebis da programis Seqmnis,
saarCevno administraciis muSabis da arCevnebis monitoringis procesSi
arian CarTulni
• qalebi ZiriTadad mas-mediasTan urTierTibaSi arian aqtiurni,aseve
warmarTaven moxaliseTa saqmianobasa da rCebian ufro metad erTgulni,
mas Semdeg rac partia kargavs reitings
• e.w. ”Zalauflebis genderuli piramida”, rogorc raodenobrivad aris
asaxuli, aseve SeiniSneba funqciuri gadanawilebis kuTxiT
saarCevno siebis formireba da maJoritar kandidatTa
nominireba
• siebis formirebis/kandidatTa nominirebis centralizebuli sistemebi
da partiaSi dawinaurebis gaumWvirvale meqanizmebi kvlav qalTa dawin-
aurebis Semaferxebel faqtorad rCeba
• saarCevno siebis analizi gviCvenebs, rom qalebi ZiriTadad partiuli
siebis boloSi arian koncentrirebulni, sadac gamarjvebis naklebi
Sansebi gaaCniaT
• 2008 wlis saparlamento arCevnebis dros yvelaze meti maJoritari qali
wardgenili hyavdaT respublikelebsa da leiboristul partias, xolo
partiuli siis pirvel 50 kandidats Soris yvelaze meti qali saqarTve-
los politikur partias -“Cveni qveyana” hyavda wardgenili
1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi
35
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
specialuri meqanizmebi qalTa warmomadgenlobis gasazrdelad
• arcerTi partia ar iyenebs raime specialur meqanizms (kvotas) par-
tiuli siebis formirebisa da maJoritari kandidatebis nominaciis
procesSi
• partiebi nacionaluri moZraobis garda apireben mxari dauWiron
genderuli kvotirebis sakiTxs im SemTxvevaSi, Tu partia warmodgenili
iqneba parlamentSi
• nacionalurma moZraobam, romelic umravlesobiTaa warmodegnili
sakanondmeblo organoSi 2010 wels genderuli Tanasworobis kanonis
proeqtSi mxari ar dauWira sxvadasxva specialuri meqanizmebis SemoRe-
bas qalTa dawinaurebisaTvis
• partiebi am etapze ar arian mzad Sida partiuli kvotebis SemoRebi-
saTvis. sxvadasxva faqtorebTan erTad amis umTavres mizezad qalTa
saTanado kvalificiuri partiuli resursis ararsebobas asaxeleben
da ganmartaven, rom formirebisas partiis saxelmZRvanelo kriteri-
umebia wardgenil kandidatTa gamocdileba, unarebi da profesional-
izmi
• partiebi kargad icnoben sxva qveynebis warmatebul gamocdilebas gen-
derul kvotirebasTan dakavSirebiT
saganmanaTleblo programebi genderul sakiTxebze da pro-
gramebi qalebisaTvis
• partiebSi tendenciad SeiniSneba qalebze orientirebuli (socialuri,
saganmanaTleblo da a.S) programebis simcire
• ar arsebobs qalTa calkeuli profiluri jgufebisaTvis (axalgazrda
qalebi, eTnikuri umciresobi) specialuri programebi
• genderul sakiTxebze partiis wevrTa ganaTleba mxolod saerTaSo-
riso da arasamTavrobo organizaciebis ZalisxmeviT xorcieldeba
• partiebSi aseve genderul sakiTxTa esqpertebis nakleboba SeiniSneba
interpartiuli koordinacia
• qalTa jgufebis TanamSromlobis/interpartiuli koordinaciis war-
matebuli praqtikis ararseboba xels uSlis maTi Zalisxmevis konsoli-
dacias da sxvadasxva genderuli Tematikis problematikis gadawyvetas
• yvela partia aRiarebs aseTi tipis TanamSromlobis mniSvnelobas da
mzadyofnas gamoTqvamen kooperaciisTvis
partiebis TanamSromloba saerTaSoriso da arasamTavrobo
organizaciebTan
• partiebi TanamSromloben genderul/qalTa sakiTxze momuSave aras-
amTavrobo da saerTaSoriso organizaciebTan
• partiebi xazs usvamen, survilsa da saWiroebas arasamTavrobo da
saerTaSoriso organizaciebTan sistemurad imiSaon, radgan swored
sakiTxisadmi sistemuri midgomis Sedegad iqneba SesaZlebeli am Tanam-
Sromlobis formatSi mniSvnelovani sakiTxebis gadawyveta
36
saerTaSoriso gamocdilebis codna da gaziareba
partiaTa umravlesoba zogadad icnobs warmatebul dasavlur
gamocdilebas genderuli Tanasworobis kuTxiT, Tumca aRiareben, rom
aucilebelia, metad gaiRrmavon codna am sakiTxebze.
saarCevno sistemebi da qalTa warmomadgenloba
• partiebi ar arian kargad informirebulni saarCevno sistemis,
rogorc qalTa warmomadgenlobaze moqmedi samarTlebrivi instrumen-
tis Sesaxeb
• adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da saparlamento arCevnebis Sedegad
gamovlinda sistemuri kavSiri saarCevno sistemasa da qalTa warmo-
madgenlobas Soris
• proporciuli saarCevno sistemiT 2008 wels 8 qali iqna arCeuli, xolo
maJoritaruli sistemis mixedviT mxolod 1
• 2006 wlis adgilobrivi arCevnebis SedegebiT qalebis mier mopovebuli
mandatebis 15% prooporciuli. xolo 8 maJoritaruli sistemiT iqna
mopovebuli
• miuxedvad imisa, rom xSirad mimdinareobs politikuri debatebi da
diskusiebi saarCevno kanonmdeblobis da konkretulad saarCevno sis-
temis cvlilebebis Sesaxeb, qalTa warmomadgenlobis sakiTxi mTlianad
aris ignorirebuli da mxedvelobaSi ar miiReba
• arc erT politikur partias dRis wesrigSi ar dauyenebia ama Tu im
SemoTazaebuli saarCevno modelebis SesaZlo pozitiuri/neitraluri/
negatiuri gavlenis albaToba qalTa warmomadgenlobaze
qalTa moZraobebi da gaerTianebebi
• qalTa moZraobis sisuste/fragmentacia mniSvnelovan faqtorad rCeba
qalTa dawinaurebis procesSi, rac sakuTriv politikur partiebSi
qalTa poziciebis mniSvnelovan gaZlierebas uSlis xels
• qalTa moZraobebis roli , romlebic saerTaSoriso praqtikis
gaTvaliswinebiT, mniSvnelovan daxmarebas uweven qal politikosebs,
saqarTveloSi minimalizirebulia da mxolod calkeul precendentebs
emyareba
politikuri kultura/eleqtoraluri qcevis genderuli
Taviseburebebi
• eleqtoraluri qcevis genderuli Taviseburebebis siRrmiseuli kvleva
partiebisaTvis mniSvnelovania, Tumca aseTi tipis informacia mxolod
zogadad gaaCniaT
• aseve ar arsebobs damoukidebel eqspertTa kvleva am sakiTxebTan dakav-
SirebiT, rac partiebis azriT, mniSvnelovan rols iTamaSebda saarCevno
kampaniebis dagegmvis, qal amomrCevelTa gaaqtiurebis saqmeSi
• partiebs ar gaaCniaT gamokveTili strategia qal amomrCevlebTan
samuSaod, saarCevno kampaniis procesSi samizne jgufi – qali - spontanur
saarCevno teqnologiebs eqvemdebareba da ara partiis mier gaweril
konkretulad gansazRvrul aqtivobebs, ar arsebobs saarCevno kampa-
niis genderuli Wrili da qalebsac da mamakacebsac erT enaze esaubre-
bian, maSin rodesac gansxvavebulia maTi Rirebulebebi, problemebi da
midgomebi
1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi
37
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
partiebis xedvebi qalTa uflebebis Sesaxeb sakanonmdeblo
sakiTxebze
• partiebi aRiareben rom dedis/orsul qalTa uflebebi da Sromis
uflebebis sakanonmdeblo baza Semdgom daxvewas saWiroebs
• partiebis azriT, sakanonmdeblo doneze yvelaze naklebad aqtualuri
qalTa politikur uflebaTa dacis sakiTxebia
saerTaSoriso da adgilobrivi normatiuli instrumentebi
qalTa uflebebis dasacavad
• partiebi miesalmebian genderuli Tanasworobis kanonis
miRebas
• genderuli Tanasworobis Sesaxeb saerTaSoriso dokumentebis codna
ar aris mniSvnelovnad maRali, Tumca aseTi informacia gaaCniaT
• partiebSi ufro metad SeiniSneba naklebi codna qalTa politikuri
uflebebis kuTxiT sxvadasxva profiluri rekomendaciebisa da
rezoluciebis Sesaxeb
zogadad SegviZlia davaskvnaT, rom miuxedavad arsebuli tendenciebisa,
partiebi kvlav rCebian qalTa politikaSi dawinaurebis instrumentad da
qalTa politikaSi mosvlis ZiriTadi scenaris mTavari obieqtebi arian.
Tumca, zogadad, politikuri procesi jer kidev ar aris qalTa interesTa
artikulaciis meqanizmi da ZiriTadad mxolod aqtiuri saarCevno ufleb-
is, ufro nakleb SemTxvevaSi ki pasiuri saarCevno uflebis realizaciis
instruments warmoadgens. politikur partiebs ki ”mamakacuri profili”
gaaCniaT. saqarTvelos politikur partiebSi odiTganve mamakacTa do-
minirebis gamo, formaluri da araformaluri wesebi maT mierve Seiqmna,
romlebic qalebs araxelsayrel garemos uqmnis dawianurebisaTvis.
38
rekomendaciebi
instutuciuri sakiTxebi/finansebi
• partiebSi unda Seiqmnas qalTa/genderul sakiTxebze momuSave jgufebi,
xolo ukve arsebuli jgufebi instituciurad unda daregulirdes par-
tiis wesdebaSi
• jgufebs unda gaaCndeT debulebebi, sadac funqciebi, organizaciuli stru-
qtura da saqmianobis mimarTulebebi mkafiod iqneba Camoyalibebuli
• sasurvelia jgufis xelmZRvaneli avtomaturad xdebodes partiis mar-
Tvis umaRlesi organos wevri, raTa man jgufis interesebis lobireba
aqtiurad moaxdinos
• unda SemuSavdes jgufebis strategia, moqmedebis gegma, amomrCevlebTan
da mediasTan muSaobis strategiebi
• jgufma samoqmedo gegmis mixedviT unda gaweros biujeti da moiZios dafinanseba partiis biujetidan da sxva wyaroebidan, ramac finansuri
mdgradoba unda ganapirobos, es aseve xels Seuwyobs partiuli finas-
nebis samarTlian gadanawilebas
• partiam saarCevno programebSi aqcenti unda gaakeTos genderuli Tanas-
worobis sakiTxebze da qalTa problemebis gadaWris gzebze
partiis genderuli auditi da statistika
• politikurma partiebma unda danergon instrumentebi da meqanizmebi
genderuli statistikis warmoebisaTvis, raTa gaaCndeT realuri in-
formacia statistikisaTvis dasaSvebi cdomilebis sazRvrebSi
• partias unda gaaCndes informacia eleqtoratis damokidebulebis Ses-
axeb genderuli niSnis mixedviT, partiis wevrTa da aqtivistTa Semadgen-
lobis, partiis gadawyvetilebis mimReb organoTa da ZiriTad Tanamde-
bobis pirTa Sesaxeb genderuli niSniT
• centralurma saarCevno komisiam unda awarmoos amomrCeveleTa,
arCevnebSi monawileTa, kandidatTa da gamarjvebul arCeviT organos
wevrTa genderuli segregacia, arCevnebis monitoirngis organizaciebma
meti instrumentebi unda danergon saarCevno procesis gedneruli moni-
toringisaTvis
qalTa raodenoba politikuri partiebSi
• SemoRebul unda iqnas kvotebi partiebis mmarTvel organoebSi genderu-
li Tanasworobis uzrunvelsayofad
• politikurma partiebma unda SeimuSavon strategiebi meti potenciuri
mxardamWeri qalis partiaSi mosazidad
1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi
39
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
funqciebis gadanawileba genderul WrilSi
• partiebma demokratiuli principebis Sesabamisad, unda uzrunvelyon
qalebis da mamakacebis Tanabari misawvdomoba partiaSi yvela tipis
funqciis Sesasruleblad
• aucilebelia partiis Sida saqmianobis debulebis arseboba, rac partia-
Si demokratiuli principebis gatarebas unda uzrunvelyofdes Tanas-
worobis principebis dacviT gaTvaliswinebiT
saarCevno siebis formireba da maJoritar kandidatTa nominireba
• kandidatTa nominirebis sistema ufro gamWvirvale unda gaxdes partiis
doneze
• partiebis marTvis centralizebuli sistemebi Ria da gaxsnili unda
gaxdes rigiTi wevrebisaTvis, maT Soris qalebisaTvis
• partiebSi dawinaurebis meqanizmebi unda iyos gamWvirvale da Tabar
pirobebSi unda ayenebdes partiis qal da mamakac wevrebs
specialuri meqanizmebi qalTa warmomadgenlobis gasazrdelad
• partiebma unda gamonaxon politikuri neba da resursebi moaxdinon
genderuli kvotebis implemenetacia Sida partiul doneze
• kvotirebis implementaciis SemTxvevaSi ufro efeqturi iqneba iseTi
kvotirebis sistemis SemoReba, romelic gansazRvravs erTi sqesis
kandidatTa rogorc raodenobas, aseve rigiTobas partiul siaSi
• politikur partiebs unda dauwesdes finansuri sanqciebi jarimebis saxiT
saxelmwifo dafinansebidan im SemTxvevaSi, Tu ar qneba daculi genderu-
li balansi partiul siebSi/warmomadgenlobiT organoebSi
• partiebma lobireba unda gauwion qalTa organizaciebis iniciativebs
sakanonmdeblo doneze genderuli kvotirebis SemoRebis Sesaxeb
saganmanaTleblo programebi genderul sakiTxebze da programe-
bi qalebisaTvis
• partiebma unda SeiumuSavon saganmanaTleblo programebi qalebisaTvis,
raTa moxdes qalTaTvis politikosisTvis saWiro unar-Cvevebis ganviTareba
• partiebma unda SeiumSavon porgramebi qalTa sxvadasxva jgufebisaTvis
(mag. axalgazrda qalebi, eTnikuri umciresobebis warmomadgenlebi)
politikuri ganaTlebis asamaRlelad sxvadasxva sferoebSi
• partiebma unda moizidon genderul sakiTxebze momuSave eqspertebi da
eqspertTa jgufebi
interpartiuli koordinacia
• partiebis qalTa organizaciebma/genderulma jgufebma mWidrod unda
iTanamSromlon genderul sakiTxebTan dakavSirebiT da saWiroebis
SemTxvevaSi daafiqsiron erTiani interpartiuli pozicia ama Tu im
genderul sakiTxTan dakavSirebiT
• partiebma unda Caataron erTiani kampaniebi sxvadasxva genderuli
sakiTxis lobirebisaTvis
• Seqmnan genderul sakiTxebze sakoordinacio organo - meqanizmi, efeqtu-
ri diskusiis warmarTvisa da konkretuli nabijebis ganxoricelebisaTvis
• mniSvnelovania sxvadasxva mmarTvvel organoebSi ukve arCeuli sxavdasx-
va politikuri partiebis warmomadgenelTa koordinacia
40
• saqarTvelos parlamentis genderuli Tanasworobis sabWoSi sasur-
velia daculi iyos garkveuli pariteti politur partiaTa warmo-
madgenlobis TvalsazrisiT
partiebis TanamSromloba saerTaSoriso da arasamTavrobo
organizaciebTan
• partiebma aqtiurad unda iTanamSrmlon genderul sakiTxebze momuSave
saerTaSoriso da arasamTavrobo organizaciebTan, aseT TanamSromlo-
bas sistemuri xasiaTi unda gaaCndes rogor partiebis, aseve organizacie-
bis mxridan
saerTaSoriso gamocdilebis codna da gaziareba
• partiebma unda gaiRrmavon codna genderul sakiTxebze warmatebuli
magaliTebis Sesaxeb
• gaecnon sxva partiebis genderuli Tanasworobis politikis warmatebul
magaliTebs, sxva partiebis Sida sqemebs, romlebic warmoadgenen misabaZ
magaliTs genderuli Tanasworobis kuTxiT
saarCevno sistemebi da qalTa warmomadgenloba
• arsebuli saarCevno sistema, romelic araloialuria qalebis mimarT,
qalTa warmomadgenlobis gasazrdelad sxvadasxva elementebis re-
formirebas saWiorebs
• mimdinare saarCevno sistemis reformirebis Sesaxeb diskusiebSi unda
daisvas sakiTxi sxvadasxva formatiT specialuri meqanizmebis SemoRebis
Sesaxeb
qalTa moZraobebi da gaerTianebebi
• partiebma aqtiurad unda iTanamSromlon qalTa moZraobebTan da
Seuwyon xeli Zlieri qalTa moZraobis Seqmnas
politikuri kultura/eleqtoraluri qcevis genderuli
Taviseburebebi
• politikur partiebs unda gaaCndeT qal amomrCevlebTan muSaobis
strategia, rogorc sakuTar, aseve neitralur amomrCevlebTan,
aseve im amomrCevlebTan, romlebmac wina arCevnebze sxva partias
dauWires mxari an ukve gadawyvetili aqvT momaval arCevnebSi sxva
partias miscen xma
• partiam unda Seiswavlos eleqtoraluri qcevis Taviseburebebi da
saarCevno kampania am Taviseburebebis gaTvaliswinebiT warmarTos
partiebis xedvebi qalTa uflebebis Sesaxeb sakanonmdeblo
sakiTxebze
• partiebma unda gadadgan dauyovneblivi nabijebi dedis/orsul qalTa
da qalTa Sromis uflebebis dasacavad - kanonmdeblobis qalTa
interesebis Sesabamisad adaptirebisaTvis
1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi
41
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
saerTaSoriso da adgilobrivi normatiuli insturmentebi
qalTa uflebebis dasacavad
• politikuri partiebi unda gaecnon saerTaSoriso organizaciebis
umniSvnelovanes dokumentebs genderul TanaswrobasTan dakavSire-
biT da gaiTvaliswinon rekomendaciebi da saxelmZRvanelo princi-
pebi, Seiswavlon saqarTveloSi moqmedi kanonmdebloba genderul
TanasworobasTan dakavSirebiT, SeimuSaon genderuli Tanasworobis
koncefciebi da samoqmedo gegmebi da mudmivad miiRon monawileoba maT
daxvewasa da implementaciaSi, aseve awarmoon kanonmdeblobis imple-
mentaciis monitoringi
43
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
XXX
axalgazrdebis ganviTareba saqa-rTvelos politikur partiebSi:partiis resursebis gamoyenebis gzebis ZiebadaviT jijelava
44
kvlevis miznebi
saqarTvelos axalgazrdoba xSirad TamaSobda istoriulad gadamwyvet
rols qveynis politikuri ganviTarebis procesSi. Tumca, Zalze cota ram
gakeTda imis dasadgenad, Tu ra amoZravebs axalgazrdul organizaciebs,
rogor muSaoben isini, ra aris axalgazrdebis motivacia politikur organ-
izaciebSi gawevrianebisas da rogoria politikuri partiebis axalgazrda
aqtivistebis ganaTleba da sxva maxasiaTeblebi. winamdebare kvlevaSi war-
mogidgenT axalgazrdebis politikuri aqtiurobis ganxilvis mcdelobas.
kvleva gansakuTrebiT fokusirdeba politikuri partiebis axalgazrdul
organizaciebze.
politikuri partiebi aucilebelia demokratiuli wyobis funqcionire-
bisaTvis. Tumca, xSiria SemTxvevebi, rodesac politikuri partia sustia,
mowyvetilia politikur procesebs da uWirs amomrCevlebTan efeqturi
kavSiri. es gansakuTrebiT exeba iseT ganviTarebad qveyanas, rogoricaa
saqarTvelo, sadac partiuli sistema sustia, xolo partiebis nawils ar
gaaCnia Sesabamisi organizaciuli struqtura. am sisustis yvelaze xSirad
naxsenebi wyaro aris adamianuri resursebi, xolo politikuri partiis ax-
algazrduli frTa warmoadgens umniSvnelovanes elements partiis sakadro
resursebis ganviTarebisa da partiis saqmianobis mravalwliani dagegmvis
TvalsazrisiT.
kvlevis sakvanZo mignebebi
warmodgenili kvlevis yvelaze mniSvnelovani aRmoCena aris is, rom Cvens
mier mopovebuli monacemebis Tanaxmad, axalgazrdebis monawileoba poli-
tikur procesebSi saTanadod ar jildovdeba da anazRaurdeba mogvianebiT
maT mier saqmiani karieris gagrZelebisas. sxva liberaluri demokratiis
qveynebisagan gansxvavebiT, sadac moqmedi politikosebis umravlesoba
cxovrebis adreuli etapidanve iyo CarTuli politikur procesebSi,
saqarTveloSi msgavsi politikosebis raodenoba gacilebiT mcirea. aman
SesaZloa survili daukargos im axalgazrdebs, romlebic dainteresebulni
arian politikiT da warmatebuli politikuri karieris awyobas gegmaven.
maT SesaZloa miiCnion, rom politikaSi warmatebis miRwevisaTvis saukeTeso
saSualebas ar warmoadgens politikuri partiis axalgazrdul organiza-
ciaSi gawevrianeba; umjobesia, sxva gzebis moZebna biznesisa da samoqalaqo
samsaxurebis speqtris gavliT. saqarTvelos politikaSi sakmao raodenobiT
arseboben politikosebi, maT Soris parlamentarebi da ministrebi, romleb-
sac ar gaaCniaT partiuli gamocdileba da, Sesabamisad, partiaSi sakuTari
Tavis realizacias ar mouxdenia gavlena maT warmatebaze. saqarTveloSi
2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi
Sejameba
45
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
sakmaod didia xvedriTi wili “politikuri autsaiderebisa,“ romlebic
warmoadgenen iseT politikosebs, romlebic politikaSi modian im par-
tiis dinamikis Sesabamisi codnis gareSe, romelTa interesebsac Tavadve
warmoadgenen. Sesabamisad, es garkveul problemebs qmnis politikuri
erTianobisa da ideologiuri simyaris sakiTxebTan mimarTebaSi.
axalgazrdebis politikaSi monawileobis survilis gaqarwylebis meore
mizezs warmoadgens politikis is arasaxarbielo aRqma, romelic amJamad
saqarTveloSi arsebobs. aseT aRqmas ganapirobebs saqarTvelos poli-
tikaSi ganviTarebuli procesebi, politikosebis mier partiebis xSiri
gamocvla, arsebuli korufcia da politikosebis mier dausrulebeli
braldebebi erTmaneTis mimarT. Tuki, partiis mizans warmoadgens gonieri
axalgazrda adamianebis mozidva, aseT SemTxvevaSi politikis arsebuli
negatiuri aRqma pativiscemiT unda Canacvldes. yvela kvleva miuTiTebs
imaze, rom politikis mimarT interesi mosaxleobaSi sagrZnoblad mcird-
eba, xolo axalgazrdebis politikiT dainteresebis maCvenebeli sakmaod
SemaSfoTebelia.
wina or paragrafSi mocemuli daskvnebis gaazrebisas mniSvnelovania imis
gaTvaliswineba, rom damoukidebeli qarTuli politikuri sistema jer
isev sakmaod axalgazrdaa da man sakmaod mRelvare cvlilebebi gamo-
scada uaxloes warsulSi, xolo 2003 wels ki moxda reJimis sruli cvla.
Sesabamisad, SeuZlebelia obieqturi suraTis warmodgena imis Sesaxeb, Tu
ra sargeblis momtani SeiZleba iyos adreul asakSi dawyebuli poli-
tikuri aqtivizmi. Tumca, saqarTvelos realobaSi partiuli aqtivistebi
ufro metad mobilurebi arian vidre sxva qveynebSi. xandaxan isec xdeba,
rom erTi partiis aqtivisti Tavis politikur karieras meore partiaSi
agrZelebs. 2003 wlis vardebis revoluciis Semdgom ganxorcielebuli
reJimis cvlilebis Sedegadac ki ar dasrulebula mravali iseTi axal-
gazrda politikosis kariera, romlebic Zveli sistemis nawils warmoad-
gendnen. ufro piriqiT moxda: SevardnaZis mmarTvelobis periodSi, bevrma
axalgazrda aqtivistma SeZlo warmatebuli politikuri karieris awyoba
arsebuli politikuri sistemis damxobis Semdegac ki. yvela es aspeqti
mniSvnelovania saqarTveloSi axalgazrdebis politikuri aqtivizmis
Sesaxeb daskvnebis gamotanisaTvis.
kvleva aseve Seexo axalgazrdebis maxasiaTeblebis da motivaciis sakiTx-
ebs. es maxasiaTeblebi gansxvavebulia partiebis mixedviT, aseve ar aris
gasakviri, rom axalgazrduli frTis ZiriTadi birTvi studentebisa-
46
gan Sedgeba. sainteresoa, rom TiTqmis yvela partiis warmomadgenelma
daadastura, rom maTi axalgazrda aqtivistebis umetesoba samarTlis
fakultetze swavlobs. rogorc wesi, isini saSualo an dabali klasis
warmomadgenlebi arian, warmomavlobiT regionebidan modian, magram
TbilisSi cxovroben da swavloben.
rac Seexeba motivacias, axalgazrda aqtivistebs saqarTveloSi sakmaod
pragmatuli Sexedulebebi amoZravebT da isini iTvaliswineben im samomav-
lo sargebels, rac axalgazrdul partiul organizaciebSi aqtiurma
monawileobam SeiZleba moitanos Sedegad. aseTi sargebeli SeiZleba iyos
garkveul wyaroebze wvdomis SesaZlebloba, magaliTad cnobili eqsperte-
bis an politikosebis leqciebze daswreba, konferenciebSi monawileoba da
Sedegad, politikuri xedvis Camoyalibeba. aseve, xSirad axalgazrdebis
partiebSi gawevrianebis mizania maTi socialuri cxovrebis gamdidreba,
amJamindel megobrebTan komunikaciis saSualebebis gaumjobeseba da
megobrebis wris gafarToveba. sxva sityvebiT, isini cdiloben sakuTari
socialuri kapitalis gafarTovebas. aseTi Sexedulebebi sakmaod gan-
sxvavdeba im mosazrebebisagan, romlebic myari liberaluri demokratiis
qveynebis axalgazrdobas axasiaTebs. rogorc wesi, aseT qveynebSi axal-
gazrdobis mamoZravebeli Zala aris ideologiuri interesi da poli-
tikur procesebSi monawileobis survili.
2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi
47
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
meTodologia
“axalgazrdobis” cnebis gansazRvrebaar arsebobs erTi da sayovelTaod aRiarebuli standartuli gageba imisa,
Tu ras SeiZleba ewodos “axalgazrdoba.“ magaliTad, gaerTianebuli
erebis mier SemuSavebuli axalgazrdobis gansazRvreba moicavs asakobriv
jgufs 15-dan 24 wlamde. Tumca, sxvadasxva qveyanaSi cneba “axalgazrdoba“
sxvadasxvanairad gamoiyeneba. rig SemTxvevebSi, igi iwyeba iseTi adreuli
asakidan, rogoricaa 14 weli da zogan 18 wlidanac ki, xolo zeda niS-
nuli 24-dan 31 wlamde SeiZleba meryeobdes. saqarTvelos kanonmdebloba
axalgazrdobis gansazRvrebas ar iZleva. Tumca, amJamad Camoyalibebis
procesSia saqarTvelos saxelmwifo axalgazrduli politika da swored
mis mixedviT ganisazRvreba Tu vis miiCnevs qveynis mTavroba “axalgazr-
dobad.“ individualur politikur partiebs Tavad aqvT Camoyalibebuli
sakuTari xedva “axalgazrdobis“ Sesaxeb. rogorc wesi, ar arsebobs mkacri
SezRudva imisa, Tu vis SeuZlia CarTuli iyos axalgazrdul aqtivobebSi.
am kvlevaSi axalgazrdoba gansazRvrulia konteqstualurad. TiToeuli
partiis monacemebis damuSavebisas, viyenebT am cnebis maTsave gansazRvre-
bas. iseTi politikuri aqtivizmis ganxilvisas, rogoricaa xmis micema
da politikiT daintereseba, viyenebT asakobriv jgufs 18-dan 25 wlamde.
rodesac vmsjelobT politikuri partiebis saqmianobis Sesaxeb, araswori
iqneboda 18-dan 25 wlamde asakobrivi jgufis gamoyeneba, radganac parla-
mentis wevrebi mxolod 25 wels zemoT asakidan SeiZleba iyon arCeulni.
swored am mizezis gamo, parlamentis wevrs vuwodebT “axalgazrdas“,
Tu igi 25-dan 35 wlamde asakobriv jgufSi xvdeba. aseve, sxvadasxva dros
Catarebul kvlevebSi axalgazrdobis cnebis gansxvavebuli gansazRvre-
bebi gamoiyeneboda, amitom am kvlevebis citirebisas maTsave monacemebs
gamoviyenebT.
meTodebi
es kvleva iyenebs ramdenime xerxs, rogorc raodenobrivi, aseve Tvisebrivi
meTodologiidan. pirveli etapi moicavs samagido kvlevas da Sesabamisi
literaturisa da monacemebis damuSavebas gulisxmobs. kvlevaSi gamoy-
enebulia sxvadasxva tipis erovnuli da saerTaSoriso organizaciebis
mier moZiebuli monacemebi, rogoricaa demokratiisa da saarCevno
daxmarebis saerTaSoriso instituti (IDEA), saerTaSoriso respublikuri
instituti (IRI) da kavkasiis kvleviTi resursebis centri (CRRC). organ-
izaciebi IRI da CRRC periodul saerTo erovnul kvlevebs atareben da maT
mier mopovebuli monacemebi, rogorc wesi, sazogadoebisaTvis xelmisawv-
domia. saarCevno daxmarebis saerTaSoriso instituti (IDEA) agrovebs
arCevnebTan dakavSirebul informacias msoflios sxvadasxva qveynebidan
48
da nebismier msurvels SeuZlia moTxovnili monacemebis CamotvirTva eqse-
lis formatSi. mkvlevarisaTvis es Zalze mosaxerxebeli da sasargeblo
resursia. Cven es monacemebi gamoviyeneT im amomrCevelTa raodenobis
Sesaxeb informaciis misaRebad, romelTac 1992 wlidan saqarTveloSi Cat-
arebul saparlamento da saprezidento arCevnebSi miiRes monawileoba.
meore saxis raodenobrivi meTodi, romelsac mivmarTeT iyo parla-
mentis wevrebis Sesaxeb informaciis moZieba, parlamentis veb-gverdis
daxmarebiT. samwuxarod, kvlevis formatidan gamomdinare Cven ver
SevZeliT raodenobrivi gamokiTxvis Catareba parlamentis wevrebTan
an adgilobrivi sakrebulos warmomadgenlebTan, rom gagveanalizebina
maTi partiuli beqgraundi an axalgazrdul asakSi politikaSi CarTu-
loba. amitom, gamoviyeneT is monacemebi, romlebic farTo sazogadoe-
bisaTvis iyo xelmisawvdomi. detalurad SeviswavleT asocdaCvidmetive
parlamentis wevris piradi monacemebi da kodireba gavakeTeT ramdenime
winaswar SerCeul cvladze dayrdnobiT: partia, romelsac mocemuli
parlamentari warmoadgens, asaki (imisaTvis, rom gagverkvia Tu ramdeni
maTgani moxvdeboda “axalgazrdebis kategoriaSi“), partiul saqmianobaSi
CarTuloba parlamentSi arCevamde, axalgazrda asakSi politikaSi Car-
Tulobis gamocdileba da parlamentaris karieramde dakavebuli Tanamde-
bobebi. miuxedavad imisa, rom parlamentis wevrebis monacemebi ar iZleva
detalur pasuxs im TiToeul kategoriaze, romelTac es kvleva exeba, Cven
gvjera, rom Cvens xelT arsebul informacias damatebuli Cveni codna
ramdenime parlamentaris biografiisa, SesaZlebels mogvcems garkveuli
daskvnebi gavakeToT.
Cven aseve interviuebi aviReT politikuri partiebis axalgazrduli
organizaciebis xelmZRvanelebisagan. Cven SevZeliT yvela iseTi msxvili
politikuri partiis warmomadgenelTan gasaubreba, rogoricaa: erTiani
nacionaluri moZraoba, Cveni saqarTvelo-Tavisufali demokratebi,
respublikuri partia, axali memarjveneebi, qristian-demokratiuli
moZraoba da leiboristuli partia. interviuebi satelefono gasaubre-
bis meSveobiT warimarTa. Cveni kiTxvebi Seexeboda axalgazrduli organ-
izaciebis iseT aspeqtebs, rogoricaa: rekrutirebis sakiTxi, motivacia,
muSaobis struqtura, partiis axalgazrda wevrebis piradi monacemebi.
Cven, aseve, viTxovdiT warmatebis istoriis magaliTad moyvanas, anu
iseTi SemTxvevebis dasaxelebas, romelic aRwers partiis axalgazrduli
frTis warmomadgenelis mier mniSvnelovani warmatebis miRwevas Tavad
am partiaSive, an mis arCevas adgilobrivi Tu erovnuli donis partiul
warmomadgenlad.
Cvens mier gamoyenebul bolo meTods warmoadgens saqarTveloSi axal-
gazrdobis samoqalaqo da politikuri aqtivizmis analizi. miCneulia,
rom iseTma organizaciebma, rogoricaa “kmara“ mniSvnelovani gavlena
moaxdina saqarTveloSi politikis mimarTulebaze.
2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi
49
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
axalgazrdobis monawileoba politikaSi da partiebSi gawevrianebis tendenciebi: saerTaSoriso gamocdileba
miuxedavad imisa, rom arsebobs mravali saxis literatura politikuri
partiebisa da axalgazrdebis politikaSi monawileobis Sesaxeb, Zalian
mcire raodenobiTaa mocemuli kvlevebi, romlebic pirdapir analizs
ukeTebs axalgazrdebis politikur partiebSi gawevrianebis sakiTxebs. hugi
da stoli struqturul midgomas gvTavazoben imis asaxsnelad, Tu ratom
Semcirda bolo aTwleulebis ganmavlobaSi axalgazrdebis mier partiebSi
gawevrianebis raodenoba liberaluri demokratiis qveynebSi. isini acxade-
ben, rom amisi mizezi ara marto axalgazrdebSi arsebuli dainteresebis
naklebobaa, aramed Tanamedrove politikuri partiebis maxasiaTeblebi
da saWiroebebi. mediisa da socialuri qselebis dRevandel eraSi, partiebs
aRar sWirdebaT didi raodenobiT wevrebi, rogorc es ori an sami aTwleu-
lis win sWirdebodaT. hugi da stoli ufro Sorsac midian da acxadeben,
rom axalgazrdebis waqezebas politikur partiebSi gawevrianebisaken Sesa-
Zloa azri arc hqondes, radganac:
es gulisxmobs imas, rom didi momavali ar uweria im moralistur midgomas,
romelic gulisxmobs vubiZgoT axalgazrdebs gaxdnen ufro metad CarTul-
ni am procesSi. nebismieri gatarebuli politika, romelic miznad isaxavs
axalgazrdebis dainteresebis donis amaRlebas, aseve unda iTvaliswinebdes
Semdeg moTxovnas: vin uwevs am axalgazrda adamianebs mobilizebas da ra
Sedegs aRwevs igi?
imis Sesaxeb, Tu ratom wevriandebian axalgazrdebi politikur partiebsa
Tu samoqalaqo sazogadoebebSi, arsebobs vainStainis mier Catarebuli kvl-
eva, romelic inglisis SemTxvevas ganixilavs. vainStaini gaesaubra ormoc-
daTvramet respondents sxvadasxva politikuri da samoqalaqo seqtoris
axalgazrduli organizaciebidan. man gamoikvlia motivacia, ganaTleba
da Sexedulebebi im axalgazrdebisa, romelTac airCies axalgazrduli
organizaciis wevroba an samoqalaqo aqtivistoba. am kvlevis mizani iyo
politikur partiebSi gaerTianebuli axalgazrdebis Sedareba im axal-
gazrdebTan, romlebic samoqalaqo organizaciebSi gawevriandnen. vain-
Stainma, zemoT moyvanil cvladebze dayrdnobiT, Tavis kvlevaSi aCvena, Tu
ramdenad gansxvavdebian am ori jgufis warmomadgenlebi erTmaneTisagan.
bolo ormoci wlis ganmavlobaSi, myari demokratiis qveynebSi, gaCnda
mkafio tendencia imisa, rom amomrCevelTa raodenoba, romlebic arCevneb-
Si iReben monawileobas Semcirebisaken midis. miCneulia, rom es axali Tao-
bis mier xmis micemis Semcirebuli raodenobis gamo xdeba. Tu 20 an 30 wlis
winandeli axalgazrdebi xmas aZlevdnen arCevnebze, isini axlac agrZeleben
xmis micemas, magram, wina TaobebTan SedarebiT axlandeli axali Taoba
naklebad monawileobs arCevnebSi. Sesabamisad, im amomrCevelTa raodenoba,
romlebic arCevnebSi iReben monawileobas, uwyvetad mcirdeba. arsebobs
mravali Teoria imis asaxsnelad, Tu ratom xdeba es. fransiz fukuama Tavis
wignSi “ndoba: socialuri saTnoeba da keTildReobis Seqmna“ acxadebs, rom
50
xmis mimcemTa dabali odenoba gamowveulia mTavrobis mxridan gazrdili
aqtivobis gamo da rom Tanamedrove „keTildReobis saxelmwifo“ adamianeb-
is cxovrebis mraval sferoSi ereva. sxva avtorebi, samoqalaqo da poli-
tikuri aqtivobis Semcirebas teqnologiuri produqtebis gamoyenebis bums
miaweren. magaliTad, robert putmani acxadebs, rom socialuri kapitalis
Semcireba, 1950-ian da 60-ian wlebSi, televiziis masobrivi gavrcelebis Se-
degia. imis gamo, rom adamianebma daiwyes meti drois saxlSi, televizoris
ekranTan gatareba, Semcirda ZiriTadi socialuri aqtivoba da arCevnebSi
monawileoba.
2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi
51
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
axalgazrdobis monawileoba qarTul politikaSi
axalgazrdobis politikaSi monawileobis monacemebis analizi
saqarTvelos monacemebis gadaxedvisas naTeli xdeba, rom aqac mcirdeba
im amomrCevelTa raodenoba, romlebic arCevnebSi iReben monawileobas.
pirvel damoukidebel saerTo-erovnul saparlamento arCevnebze amom-
rCevelTa odenoba 75% Seadgenda, rac Semdgom, 2008 wlis bolo saparla-
mento arCevnebis dros 53%-mde daeca. amis msgavsad, 1995 wels sapreziden-
to arCevnebze gamovlenili 69 procenti 2008 wels 56%-mde daeca. Tumca,
2004 wlis ianvarSi Catarebul saprezidento arCevnebze amomrCevelTa
uCveulo odenoba dafiqsirda, magram es warmoadgenda vardebis revolu-
ciis Semdgom efeqts, romelic arCevnebis dRemde daaxloebiT eqvsi kviriT
adre moxda.
wyaro: demokratiisa da saarCevno daxmarebis saerTaSoriso instituti (IDEA), arCevnebSi
monawile amomrCevelTa monacemTa baza.
meore grafiki. amomrCevelTa raodenobis dinamika, romelTac monaw-
ileoba miiRes 1995-2008 wlebSi saqarTveloSi Catarebul saprezidento
arCevnebSi.
saparlamento arCevnebSi monawile amomrCevelTa dinamika (%)
1992 1999 2004 2008
60
10
70
20
80
30
90
40
100
50
1995
diagrama 2.1
52
wyaro: demokratiisa da saarCevno daxmarebis saerTaSoriso instituti (IDEA), arCevnebSi
monawile amomrCevelTa monacemTa baza.
samwuxarod, ar arsebobs sazogadoebisaTvis xelmisawvdomi oficialuri
monacemebi im amomrCevelTa Sesaxeb, romlebic arCevnebSi iReben monawileo-
bas da romelic sxvadasxva asakobrivi jgufebis mixedviT iqneba dayofili. ma-
galiTad, kavkasiis kvleviTi resursebis centri Tavis yovelwliur kvlevaSi,
kavkasiis barometrSi, kiTxvari respondentebs ekiTxeba iRebdnen Tu ara
monawileobas wina erovnul arCevnebSi. qvemoT mocemulia grafiki, romelic
xmis micemis uflebis mqone amomrCevlebs or kategoriad yofs: “axal-
gazrda“ anu amomrCevlebi, romlebic 25 wlis an ufro naklebi xnis arian da
amomrCevlebi, romlebic 25 welze meti xnis arian. es monacemebi miRebulia
kavkasiis barometris yvelaze bolo xelmisawvdomi versiidan. Cven aseve, va-
darebT samxreT kavkasiis sami qveynis Sedegebs. sainteresoa rom, rogorc es
grafikidanac Cans, saqarTvelos yvelaze dabali maCvenebeli aqvs axalgazr-
dobis mier erovnul arCevnebSi monawileobis miRebis TvalsazrisiT.
wyaro: kavkasiis kvleviTi resursebis centri, kavkasiis barometri 2010
2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi
mesame grafiki. axalgazrda da sxva asakis amomrCevelTa raodenoba samxreT kavkasiaSi
samoxeTi azerbaijani saqarTvelo
60
10
70
20
80
30
90
40
100
50
axalgazrda amomrCevlebi
amomrCevlebi 25 wels zeviT
saprezidento arCevnebSi monawile amomrCevelTa dinamika (%)
2000 2004 2008
60
10
70
20
80
30
90
40
100
50
1995
diagrama 2.2
diagrama 2.3
53
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
arCevnebSi monawile amomrCevelTa Semcirebisaken mimaval tendencias,
romelic gamoxatulia meore grafikSi, paralelurad miyveba politikis
mimarT Semcirebuli interesi. amerikuli organizacia, saerTaSoriso
respublikuri instituti (IRI) wlebis ganmavlobaSi uzrunvelyofs
saqarTveloSi kvlevebis Catarebas sxvadasxva politikuri aspeqtebis
Sesaxeb. erT-erTi kiTxva, romliTac respondentebs mimarTaven am organ-
izaciis perioduli da saerTo-erovnuli kvlevis ganmavlobaSi aris is,
Tu “ramdenad arian isini dainteresebuli politikiT.“ Tu gadavxedavT
monacemebs - dawyebuli 2004 wlis oqtombris arCevnebiT da sul bolo
droindeli, 2011 wlis ivnisSi gamoqveynebuli kvlevis SedegebiT dasrule-
buli - naTeli xdeba sazogadoebis interesis Semcireba politikis mimarT.
2004 wlis oqtomberSi, gamokiTxulTa 32%-ma gamoavlina “maRali inter-
esi“ politikuri movlenebisadmi, xolo 38%-ma “dabali interesi“ gamo-
amJRavna. amis sapirispirod, 2011 wels mxolod 24%-ma gamoavlina “maRali
interesi“ politikis mimarT, xolo 44%-ma gamoxata “dabali interesi“
(ixileT meoTxe grafiki). Tumca, rodesac mniSvnelovani politikuri mov-
lenebi xdeba, rogoricaa 2007 wlis saprotesto aqciis darbeva, 2008 wlis
saprezidento arCevnebi da omi ruseTTan 2008 wlis agvistoSi - sazoga-
doebis interesi mkveTrad matulobs. magram monacemebi cxadyofs, rom es
daintereseba didxans ar grZeldeba da ramdenime TveSi isev Tavis Zvel da
dabal maCvenebels ubrundeba.
wyaro: (IRI) saqarTvelos sazogadoebrivi azris gamokiTxva, Catarebuli organizaciis
IPM mier; monacemebi (pdf formatSi) mocemulia bmulze http://www.iri.org/news-events-press-
center/news/iri-releases-survey-georgian-public-opinion-4
meoTxe grafiki. “ramdenad xarT dainteresebuli politikiT?“ organizaciis IRI SekveTiT mopovebuli arCevnebis monacemebi 2004 wlis oqtombridan 2011 wlis miasamde:
20%0% 40% 60% 80% 100%
seqtemberi 07
oqtomberi 04
Tebervali 08
ivnisi 05
seqtemberi 08
oqtomberi 05
Tebervali 09
ivnisi 09
oqtomberi 09
marti 10
oqtomberi 10
marti 11
aprili 06
Tebervali 07
dabali interesi saSualo interesi maRali interesi
diagrama 2.4
54
imisaTvis, rom politikiT dainteresebis Tema gavagrZeloT da axal-
gazrdoba ZiriTad mosaxleobas SevadaroT, viyenebT kavkasiis kvleviTi
resursebis centris mier Segrovebul monacemebs. 2010 wlis monacemebi,
romlebic farTo sazogadoebisaTvis xelmisawvdomia, SegviZlia ufro
specifikur kategoriebad davSaloT, rogoricaa: adgilobrivi poli-
tika, saSinao politika da sagareo politika. termin “axalgazrdobis“
qveS amJamad moviazrebT asakobriv jgufs 18-dan 25 wlamde. 18 welze mcire
asakis adamianebi kvlevaSi ar iRebdnen monawileobas, xolo 25 wels zeviT
ukve SesaZlebelia parlamentSi asarCevad kenWis yra. Sesabamisad, es kargi
aTvlis wertilia “axalgazrdobis“ cnebis gansazRvrisaTvis mocemul
konteqstSi. samive kategoriaSi, romelic mocemulia mexuTe grafikze,
axalgazrdoba nakleb interess amJRavnebs politikis mimarT ZiriTad
mosaxleobasTan SedarebiT. ZiriTadi mosaxleobis 64% “sakmaod dainter-
esebuli“ an “Zlierad dainteresebulia“ adgilobrivi politikiT, xolo
axalgazrdobis 55% sapirispiros amJRavnebs. amgvaradve, ZiriTadi mosax-
leobis 62% da 53% dainteresebulia adgilobrivi da sagareo politiku-
ri sakiTxebiT, Sesabamisi TanmimdevrobiT. axalgazrdobis SemTxvevaSi
ki, es maCveneblebi 56% da 45%-ia. es cxadyofs, rom pirvel rigSi naklebia
axalgazrdebis mxridan motivaciis arseboba.
wyaro: kavkasiis kvleviTi resursebis centri, kavkasiis barometri 2010
partiuli kuTvnilebis gareSe moqmedi axalgazrduli poli-
tikuri da samoqalaqo organizaciebi
saqarTvelom mRelvare politikuri cvlilebebi gamoiara bolo ori aT-
wleulis ganmavlobaSi da axalgazrdoba yovelTvis movlenebis epicentrSi
2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi
mexuTe grafiki. saqarTvelos ZiriTadi mosaxleobisa da axalgazrdobis mier gamomJRavnebuli interesebis Sedareba adgilobrivi (municipalur doneze), saSinao (erovnul doneze) da sagareo politikis mimarT.
10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%0%
axalgazrdoba
axalgazrdoba
axalgazrdoba
ZiriTadi mosaxleoba
ZiriTadi mosaxleoba
ZiriTadi mosaxleoba
sagareo politika
saSinao politika
adgilobri-vi poli-tika
aranairi daintereseba
sakmao daintereseba
susti daintereseba
Zlieri daintereseba
diagrama 2.5
55
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
iyo. axalgazrdebi CarTulni iyvnen politikur movlenebSi ara mxolod
rogorc organizebuli jgufis wevrebi, aramed rogorc spontanuri
qmedebebis monawileni. sabWoTa kavSiris dros, arsebobdnen organizebuli
jgufebi, magaliTad iseTi rogoric iyo “gorgasliani“ da romlis wevrebic
iyvnen iseTi mogvianebiT umniSvnelovanesi politikosebi, rogorebicaa
zviad gamsaxurdia da merab kostava. meores mxriv, arsebobdnen studen-
turi moZraobebic, romelic sabWoTa kavSiris mTavrobis mier gatarebuli
politikis erTgvar SewinaaRmdegebas isaxavda miznad. magaliTad, 1978
wels organizebul masobriv demonstraciaze studentebma qarTuli enis
statusis dakninebis mimarT gamoxates TavianTi protesti. 1980 wlis meore
naxevari aseve gamoirCeva studenturi moZraobis gaaqtiurebiT, romelic
erovnuli suliskveTebiT iyo motivirebuli.
damoukideblobis miRebis Semdeg, axalgazrdobis aqtivizmi saqarTveloSi
pasiuri iyo TiTqmis aTwleulis ganmavlobaSi. albaT yvelaze RirsS-
esaniSnavi moZraoba iyo “kmara“, romelmac Tavisi saqmianoba 2001-02
wlebSi daiwyo. es organizacia dafuZnda serbuli moZraobis “otporis“
modelis msgavsad, romelmac xeli Seuwyo miloSeviCis arapopularuli
reJimis mSvidobianad Secvlas serbeTSi 2000 wels. “kmara“ farTod efuZne-
boda “studentTa TviT-mmarTvelobis ganviTarebis“ moZraobas, romlis
dafuZnebac adamianis uflebaTa organizaciis “Tavisuflebis institutis“
daxmarebiT moxda 2001 wels. farTod gavrcelebuli azris sawinaaRmde-
god unda iTqvas, rom “kmaras“ ar Seusrulebia iseTi gadamwyveti roli
revoluciis procesSi, rogoradac mas xSirad aRweren.
“kmaras“ istoriis sxva aspeqtia misi post-revoluciuri saqmianoba.
misi serbuli analogisagan gansxvavebiT, “kmara“ ar darCenila aqtiuri
moTvalTvalis rolSi revoluciis Semdgom da misi liderebis sakmao
raodenoba mTavrobis sxvadasxva sferos wevri gaxda. moZraoba “kmaras“
sxva nawili sxva mimarTulebiT wavida. vardebis revoluciis Semdeg Zal-
ian male moZraobis ramdenime wevrma daafuZna kidev erTi axalgazrduli
organizacia “Tanasworobis instituti“, romelic Seecada aqtiurad
CarTuliyo politikur procesebSi da monawileobda 2007 wlis noembris
demonstraciebSi. magram am organizaciam ver miaRwia im cnobadobasa
Tu mxardaWeras riTac “kmara“ sargeblobda vardebis revoluciis wina
periodSi. imave periodSi arsebobda sxva mcdelobebi gaZlierebuliyo
axalgazrdobis aqtivizmi. erTi magaliTia moZraoba “Svidi noemberi“,
romelic ZiriTadad axalgazrda aqtivistebisagan Sedgeboda, sxvadasxva
opoziciuri partiidan. Tumca, verc erTi am mcdelobaTagani ver gadaiqca
Zlier axalgazrdul moZraobad, romelic mniSvnelovan rols Seas-
rulebda saqarTveloSi partiis politikis Seqmnis procesSi.
axalgazrdebis perspeqtiva politikur partiebSi
rogorc amas Semdeg nawilSi vixilavT, axalgazrdebis politikur par-
tiebSi gawevrianebis erT-erT motivacias warmoadgens warmatebuli kari-
eris awyoba. isini elian, rom dawinaurdebian partiis karierul kibeze
da arCeuli iqnebian partiis warmomadgenlad sakanonmdeblo organoSi.
rogorc wesi, liberaluri demokratiis qveynebis umetes nawilSi, sakanon-
mdeblo organos sakmao raodenobiT wevrs aqvs partiis axalgazrdul
56
organizaciaSi saqmianobis gamocdileba. hugi da stoli, magaliTad, war-
moadgenen maT mier belgiaSi Catarebuli kvlevis mignebebs. maT gamoikv-
lies belgiaSi moqmedi flamandriuli sazogadoebis warmomadgenlobiTi
organos wevrebi. daaxloebiT 41%-ma daadastura, rom maT politikuri
kariera Tavisi partiis axalgazrdul organizaciaSi daiwyes. amdamagvari
tendencia arsebobs liberaluri demokratiis qveynebSi. amJamad moqmedi
mniSvnelovani politikosebidan umetesobam Tavisi politikuri saqmian-
oba axalgazrdul organizaciebSi gawevrianebiT daiwyo.
politikuri partiebis warmomadgenlebTan gasaubrebisas, respondentebma
aseve miuTiTes, rom axalgazrdebs SesaZlebloba aqvT partiis karierul
kibeze win waiwion. zogierTma magaliTad moiyvana iseTi axalgazrda par-
tiuli aqtivistebis magaliTi, romlebic SemdgomSi partiis regionaluri
koordinatorebi an partiis umaRles aRmasrulebeli organos wevrebi
gaxdnen. magaliTad, leiboristuli partiis warmomadgenlebma magali-
Tad moiyvanes gaga mTvareliZis SemTxveva, romelmac saqmianoba daiwyo
axalgazrduli frTis aqtivistad da axla igi leiboristuli partiis
oficialuri warmomadgenelia centralur saarCevno komisiaSi da amave
dros, politikuri sabWos wevria, romelic partiis umaRles aRmas-
rulebel organos warmoadgens. respublikuri partiis warmomadgenelma
sxva miniSneba gaakeTa, rodesac ganacxada, rom misma partiam axalgazrdu-
li organizaciis 30 wevri wamoayena kandidaturad bolo oTxi arCevnebis
dros. samwuxarod, verc erTma ver gaimarjva adgilobriv Tu erovnul
warmomadgenlobiT organos wevrebis asarCevad daniSnul arCevnebSi.
erTianma nacionalurma moZraobam ufro meti warmatebuli magaliTis
moyvana SeZlo, gansakuTrebiT ki, adgilobrivi warmomadgenlobiTi orga-
nos sakrebulos arCevnebis SemTxvevSi.
radganac miRebuli informacia gansxvavebuli iyo da yvela respondentma
ver SeZlo axalgazrduli organizaciebidan xalxis dawinaurebis warmate-
buli SemTxvevis warmodgena, Cven gadavwyviteT Segvekriba raodenobrivi
monacemebi. aviReT saqarTvelos parlamentis yvela wevris piradi monace-
mebi da gavaanalizeT maTi politikuri warmomavloba. kargi iqneboda Segv-
Zleboda sakrebulos wevrebis monacemebic Segvejamebina, magram samwuxarod
es monacemebi sajarod xelmisawvdomi ar aris. parlamentis veb-gverdze aseve
ar aris mocemuli sruli informacia kandidatebis partiuli warmomav-
lobis Sesaxeb, Tumca am pirebis mier warsulSi dakavebuli Tanamdebobe-
bisa da partiis SigniT karieruli gadanacvlebis SejamebiT SesaZlebelia
garkveuli deduqciuri daskvnebis gamotana. Cven ganvixileT parlamentis
TiToeuli wevris profili, romelic mocemulia uwyebis veb-gverdze da
kodireba gavukeTeT Semdeg kategoriebad: partiuli warmomavloba (imisda
mixedviT hqonda Tu ara partiuli saqmianobis gamocdileba parlamentSi
muSaobis dawyebamde), axalgazrdul organizaciaSi muSaobis gamocdileba,
asaki (35 an umcrosi asakis pirovneba “axalgazrdebis“ jgufSi movaTavseT)
da sxva samuSao gamocdileba parlamentSi saqmianobis dawyebamde. saerTo
jamSi, parlaments amJamad 137 wevri hyavs (30 seqtembris monacemebi).
parlamentidan miRebuli Sedegebi Zalian sainteresoa. parlamentis
wevrebis mxolod 27%-s aqvs partiuli warmomavloba, anu aqvT partiaSi
muSaobis garkveuli tipis gamocdileba parlamentSi mosvlamde; parla-
2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi
57
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
mentis wevrebis sruli raodenobis mxolod 4% iyo CarTuli politikuri
partiebis axalgazrdul organizaciebSi; wevrebis 10% 35 wlis an masze
mcire asakisaa.
wyaro: saqarTvelos parlamentis veb-gverdi
ase rom, qarTveli politikosebis axalgazrdul organizaciebSi CarTu-
lobis maCvenebeli aTjer ufro mcirea belgiis an sxva myari demokratiis
maCveneblebTan SedarebiT. saqarTvelos parlamentis wevrebi Semdegi sami
mTavari seqtoridan modian, esenia: adgilobrivi mmarTveloba, biznesi da
samoqalaqo samsaxuri. qvemoT mocemulia detalurad CaSlili infor-
macia parlamentis wevrebis samsaxureobrivi gamocdilebis Sesaxeb, maT
parlamentSi arCevamde. TvalnaTelia, rom im parlamentarebis ricxvi,
romelTac garkveuli partiuli gamocdileba aqvT parlamentSi mosv-
lamde, mniSvnelovnad CamorCeba ricxobrivad im adamianebis raodenobas,
romelTac garkveuli partiuli aqtivizmis gamocdileba aqvT cxovrebis
romeliRac etapze. magaliTad, rig SeTxvevebSi SesaZlebelia pirovneba
CarTuli yofiliyo partiul saqmianobaSi da Semdeg gadasuliyo samo-
qalaqo samsaxurSi. Tu aseTi pirovneba arCeuli iqneba parlamentis
wevrad, Cven mas moviazrebT iseT politikosad, romelsac garkveuli
partiuli warmomavloba aqvs, magram visi saqmianobasac Tavdapirvelad
samoqalaqo samsaxuri warmoadgenda, parlamentSi mosvlamde.
wyaro: saqarTvelos parlamentis veb-gverdi
Tuki aviRebT iseTi myari demokratiebis magaliTebs, rogoricaa kanada,
aSS da didi britaneTi davinaxavT, rom im adamianebis raodenoba, rom-
lebic partiuli Tanamdebobidan modian parlamentSi Seadgens 10-15%-s da
meeqvse grafiki. saqarTvelos parlamentis wevrebis maxasiaTeblebi
partiuli warmomavloba 21%
parlamentis axalgazrda wevrebis raodenoba 10%
axalgazrdul organizaciebSi muSaobis gamocdileba 4%
25% adilobrivi TviTmmarTveloba
22% biznesi
20% samoqalaqo samsaxuri
14% njo, media da akademiuri seqtori
13% partia
10% xelovnebada sporti
meSvide grafiki. parlamentis amJamindeli wevrebis samsaxureobrivi gamocdileba parlamentSi mosvlamde
diagrama 2.6
diagrama 2.7
58
arsebobs adamianebis sxva kategoriebic, romlebic iribad iyvnen CarTuli
partiul saqmianobaSi (rogoricaa konsultanti da baristeri). Sesa-
bamisad, aseTi politikuri “autsaiderebis“ raodenoba sakmaod mcirea.
saqarTveloSi amisi sapirispiro situaciaa. politikuri “autsaiderebis”
xvedriTi wili, anu adamianebisa, romlebic naklebad arian gaTviTcno-
bierebuli partiis Sinagan dinamikaSi, sakmaod maRalia. es aseve exeba im
faqts, rom partiebi ar efuZneba saqarTvelos ideologiurad dayofas.
parlamentis wevrebs ara marto sxvadasxvanairi politikuri warmomav-
loba da ganaTleba aqvT, aramed maT sruliad gansxvavebuli Sexedulebebi
aqvT sxvadasxva politikur sakiTxebze. xSirad xdeba ise, rom politikosis
mier partiaSi gawevrianebas safuZvlad sruladac ar udevs misi poli-
tikuri Sexedulebebi.
2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi
59
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
axalgazrdebis CarTuloba politikuri partiebis saqmianobaSi
axalgazrduli politikuri organizaciebis funqciebi
politikuri partiebis axalgazrdul organizaciebs ZiriTadad aqvT
ramdenime sakvanZo funqcia. es funqciebi SesaZloa danawevrebul iqnas
garkveul kategoriebad. pirveli kategoriis qveS moviazrebT im funqcias,
romlis meSveobiTac partiebi axalgazrdobas codnasa da gamocdilebas
aZleven. meore kategoria moicavs im tipis funqcias, romelic gulisxmobs
partiis mier axalgazrdobis, rogorc garkveuli resursis gamoyenebas.
pirvel kategoriaSi albaT yvelaze mniSvnelovani funqciaa politikuri
ideologiiT dainteresebisaken axalgazrdobis waqezeba. Tumca, es azrs
kargavs iseT SemTxvevebSi, rodesac politikuri partia ar emyareba
gamorCeul ideologiur baziss. es gansakuTrebiT xdeba qveynebSi, sadac
politikuri partiuli sistema ar aris kargad gamyarebuli da partiebi
xSirad icvlian ideologiur orientacias. saqarTvelo miCneulia erT-
erT aseT qveynad.
sxva funqciebi, romlebic axalgazrdobas partiisagan sargeblis miRebis
saSualebas unda aZlevdes, dakavSirebulia politikisa da politikuri
sakiTxebis gagebis gaumjobesebasTan. partiis aqtiuri wevroba pirovnebi-
sagan moiTxovs aseTi gagebis unaris ganviTarebas, xolo partiaSi yofna
mis wevrebs exmareba miiRon informacia da gamoimuSaon midgoma, romelic
Znelad misaRwevi iqneboda sazogadoebrivi wyaroebis meSveobiT. aseve,
partiebis nawili qmnis araformalur saganmanaTleblo meqanizms, romlis
meSveobiTac axalgazrda adamianebi ara marto mets Seiswavlian poli-
tikisa da politikuri sakiTxebis Sesaxeb, aramed sxva movlenebis Sesaxebac,
romelic SesaZloa moicavdes kulturul, sainformacio da sakomunika-
cio teqnologiebis nawilsac. aseTi codna, rogorc wesi, sxvadasxva tipis
samuSao leqciebis, seminarebisa da konferenciebis meSveobiT vrceldeba.
magaliTad, sumbaZe da maisuraZe erTiani nacionaluri moZraobis axal-
gazrduli frTis rols uwodeben “mediators axalgazrdobasa da mTavro-
bis struqturebs Soris,“ sadac partia exmareba axalgazrdebs moipovon
sxvadasxva saxis informacia maTi interesis sferoebis mixedviT.
funqciebis meore kategoria moicavs iseT SemTxvevebs, rodesac axalgazr-
doba aRqmulia ufro rogorc gamcemi, vidre mimRebi. magaliTad, partiebs
xSirad esaWiroebaT axalgazrdebi sazogadoebis mobilizaciisaTvis,
saprotesto aqciebis organizebisaTvis da axali amomrCevlebis gadmo-
birebisaTvis. am konteqstSi, axalgazrdoba ufro mniSvnelovani xdeba
partiuli saqmianobisaTvis, rac arCevnebis periodSi ufro Zlierdeba.
partiebs esaWiroebaT adamianuri resursebi banerebis dasakideblad,
bukletebis dasarigeblad da sxva arCevnebTan dakavSirebul saqmianobaSi
monawileobis misaRebad.
ar arsebobs savaldebulo drois monakveTi, romelic axalgazrdebma
aucileblad unda gaataron partiaSi. partiaSi gatarebuli drois xan-
60
grZlivoba sakmaod arastruqturirebuli da meryevia. axalgazrduli
moZraobis “birTvi“, romelic SesaZloa 20 aqtivistisagan Sedgebodes, par-
tiis ofisSi daaxloebiT 3-4 saaTs atarebs, romelic sxvadasxva aqtivobe-
bis dagegmvisa da organizebisaTvis gamoiyeneba. ara-saarCevno periodSi,
partiis sxva wevrebi, rogorc wesi, kviraSi orjer an samjer modian partiis
ofisSi da daaxloebiT oTx saaTs atareben. rasakvirvelia, partias
pasiuri wevrebic yavs, romlebic Zalian mcire dros atareben partiaSi
da mxolod periodulad Seivlian mis ofisSi.
ratom wevriandebian axalgazrdebi politikur partiebSi?
miuxedavad imisa, rom politikur partiebSi gawevrianebis motivacia Zal-
ze sxvadasxvagvaria, SesaZlebelia sami mTavari mizezis gamoyofa. pirveli
mizezia ideologiuri kavSiri. rodesac axalgazrda adamiani romelime
politikuri ideologiiT interesdeba, Semdgomi logikuri nabiji iqneba
Sesabamisi ideis politikur partiaSi gaerTianeba. rasakvirvelia, aseTi
motivacia damaxasiaTebelia iseTi politikuri partiebisaTvis, romelT-
ac myari ideologiuri niSa gaaCniaT. magaliTad, saqarTvelos leiboris-
tuli partiis warmomadgenlebTan saubrisas, orive maTganma - saarCevno
Stabis ufrosma ramaz samniaSvilma da partiis axalgazrduli frTis
xelmZRvanelma Temur wiklaurma axalgazrdebis partiebSi gawevrianebis
mTavar mizezad partiis ideologia daasaxela. Tumca, orive respond-
entisaTvis ideologia gulisxmobs politikuri speqtris dayofas ara
marto memarcxene/memarjvene mimarTulebebad, aramed aseve “Seurigebel
brZolas saqarTvelos ukeTesi momavlisaTvis da partiis ukompromiso
reputacias.” Temur wiklaurma ganaxada, rom: “yvela xedavs, Tu ramdens
vcdilobT da vSromobT saqarTvelosaTvis. amitom Cven gvaqvs maRali
reputacia da is, rom axalgazrda adamianebi erTiandebian Cveni partiis
rigebSi, es Cveni muSaobisa da poziciis damsaxurebaa.“ igive mosazreba
gaJRerda qristian-demokratiuli moZraobis wevris giorgi papeliSvilis
mier, romelmac ganacxada, rom partiaSi gawevrianebisas axalgazrdebi
xelmZRvaneloben partiis faseulobebisa da saqmianobis gaTvaliswinebiT.
politikur partiebSi gawevrianebis sxva mizezebi ufro pragmatulia.
axalgazrda organizaciebis liderebTan intervius Sedegad gamovlinda,
rom arsebuli megobruli kavSiri an axali megobrebis SeZenis survili
xdeba xSirad mTavari mamoZravebeli Zala. erT-erTma respondentma,
romelmac ar isurva dasaxelebuli yofiliyo, ganacxada, rom axal-
gazrdebs akliaT ideologiuri muxti da partiebi xSirad aRiqmeba,
rogorc socialuri TavSeyris adgili, sadac axalgazrdebs Tavisufali
drois gatareba SeuZliaT.
axalgazrdebi xSirad partiebs moiazreben, rogorc karieris ganviTare-
bis platformas, Tumca savaldebulo araa es partiis SigniTve ganxor-
cieldes. partiebi xSirad studentebs saSualebas aZleven ufasod iswav-
lon, miiRon monawileoba moqmed politikosebTan gamarTul diskusiebSi
an daeswron romelime konkretuli sferos eqspertebTan Sexvedrebs.
magaliTad, erTiani nacionaluri moZraobis wevrma arCil cercvaZem
aRniSna, rom axalgazrdebis mier partiaSi gaerTianebis mizezi maT mier
TviT-realizaciis SesaZleblobaa. partiaSi mravali saSualeba moipoveba
2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi
61
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
nebismieri sferos interesis dasakmayofileblad. rac Seexeba opoziciur
partiebs, Tavisufali demokratebis wevrma sulxan Rlontma aRniSna, rom
opoziciurad ganwyobil adamianebs SeuZliaT an sxvadasxva saxis opozi-
ciuri partia airCion an airCion is, romelic yvelaze metad axloa maT
xedvasTan. rogorc Cans, bevri partia sTavazobs axalgazrdebs treningebs
da sxvadasxva saxis araformalur saganmanaTleblo resursebs. marTalia,
xandaxan am saxis RonisZiebebis monawileni partiaSi rCebian kidec, magram
xSirad ase ar xdeba. xandaxan, partias ar aqvs SesaZlebloba axalgazrdebs
SesTavazos saintereso programebi mudmiv reJimSi. xSirad, sxvadasxva
saxis konferenciasa Tu seminarze daswrebisas, axalgazrdebs amoZravebT
sxva iseTi SesaZleblobebis da saqmianobis moZebnis mizani, romelic maT
codnas gaaumjobesebs da romliTac siamovnebiT dakavdebian. erTiani
nacionaluri moZraoba sakmaod gansxvavdeba sxva partiebisagan. regu-
laruli seminarebis garda, partia Tavis wevrebs sTavazobs gangrZobiTi
tipis saqmianobas, romelic maT SesaZleblobas miscems gamoiyenon axlad
SeZenili codna. magaliTad, seminaris monawileebi Seiswavlian kvlevis
meTodebs da maT SesaZlebloba eZlevaT mcire zomis kvleva moamzadon da
gamoaqveynon partiis periodul gamomcemlobaSi. aseTi midgoma uzrun-
velyofs axalgazrdas mudmiv kavSirs politikur partiasTan. es warmoad-
gens efeqtur saSualebas adamianTa resursebis marTvis, SenarCunebisa da
ganviTarebisaTvis.
axalgazrdebisaTvis ganaTlebisa da treningis SesaZleblobebis SeTava-
zebis kuTxiT, unda gamovyoT ori ZiriTadi kategoria: 1) “samoqalaqo“
ganaTleba, romelic gulisxmobs iseTi praqtikuli codnis mopovebas,
rogoricaa weris praqtika, kvlevis meTodebis Seswavla, liderobis unare-
bis mopoveba da demokratiis Sesaxeb codnis gamoyeneba; da 2) “wardgena”,
rodesac seminaris monawileebs acnoben partiis ideologias da partiis
pozicias, sxvadasxva erovnuli Tu saerTaSoriso sakiTxebis Sesaxeb.
partiebis sxvadasxva finansuri da administraciuli resursebis gaTval-
iswinebiT, yvela partia Tanaswor doneze ar aris axalgazrdebis moz-
idvis sakiTxSi. rogorc Cans, mmarTvel partias SedarebiT ufro meti
SesaZlebloba aqvs axalgazrdebisaTvis administraciul struqturaSi
dawinaurebis mxriv, rac SesaZlebelia iyos axsna imisa, Tu ratom aris
erTiani nacionaluri moZraoba ufro metad popularuli danarCen sxva
partiebTan SedarebiT. axalgazrda wevrTa raodenoba Zalze ukontrolo
da Seusabamoa, magram interviuebi da piradi dakvirveba cxadyofs, rom
erTiani nacionaluri moZraobis axalgazrdul frTas ufro meti wevri
yavs, vidre opoziciur partiebs. erT-erTma respondentma opoziciuri
partiidan ganacxada, rom maT ar ZaluZT moizidon axalgazrdebi re-
gionebidan da organizeba gauwion RonisZiebebs adgilobrivad, radganac
partias saamiso saxsrebi ar gaaCnia.
arsebobs garkveuli tipis saerTaSoriso mxardaWera, romelic exmaureba
axalgazrdebis saganmanaTleblo saWiroebebs politikur partiebSi.
aseTi tipis programebi gulisxmobs partiis axalgazrda wevrebis evropis
saswavlebel turebSi wayvanas imis sanaxavad, Tu rogor muSaoben msgavsi
ideologiis mqone partiebi. aseve moqmedebs didi moculobis programa
62
(IRI), romelic partiis axalgazrda wevrebs sTavazobs treningebs mraval-
ferovan sakiTxebze, maT Soris specifikur kvleviT meTodebze. maT, vinc
aseT treningebs gaivlian, SesaZlebloba aqvT mcire saxis damoukidebeli
kvleva Caataron, an fokus-jgufebi da kardakar tipis kvleva uzrunvely-
on. xSirad sxva partiis wevrebsac aqvT SesaZlebloba monawileoba miiRon
partiis wevrebTan gamarTul debatebSi. aseTi debatebi gadaicema tel-
eviziiT, romelic mxolod Tbilisis masStabiT mauwyeblobs.
axalgazrda aqtivistebis profili
SesaZlebelia ganvixiloT im axalgazrdebis sxvadasxva aspeqtebi, rom-
lebic politikur partiebSi wevriandebian. Cven zogadad ganvixilavT
maT ganaTlebas, socialur statuss, regionul kuTvnilebas da im gan-
sxvavebebs, romlebic maT erTmaneTisagan ganarCevs. es Sefaseba efuZneba
CaRrmavebul interviuebs saqarTvelos msxvili politikuri partiebis
axalgazrda frTis warmomadgenlebTan. Cven SevZeliT sasargeblo infor-
maciis Tavmoyra, xolo raodenobrivi informacia dagvexmareba sakiTxis
ufro CaRrmavebulad ganxilvaSi.
TiTqmis yvela partiis axalgazrduli organizaciis aqtivistebis birTvi
Sedgeba studentebisagan an umaRlesi saswavleblebis bakalavriatis
kursdamTavrebulebisagan. inglisis magaliTis ganxilvisas, vainStaini aR-
niSnavs, rom aqtivistebis umetesoba swavlobs politikas an sxva socialur
mecnierebas. saqarTveloSi, samarTlis fakultetis studentebi ufro
xSiria politikur partiebSi. magaliTad, Tiko ZnelaZem respublikuri
partiidan aRniSna, rom axalgazrda aqtivistebis daaxloebiT 70% iuris-
prudencias Seiswavlis. sxva partiis warmomadgenlebma ganacxades, rom
maTi partiis aqtivistebi sxvadasxva tipis saganmanaTleblo sferoebidan
modian, Tumca samarTlis sfero yvelaze metad popularulia. qristian-
demokratiuli moZraoba odnav gansxvavebuli iyo sxva partiebisagan.
rogorc misma wevrma giorgi papeliSvilma aRniSna, imis gamo rom, partiis
xelmZRvaneloba ZiriTadad yofili Jurnalistebisagan Sedgeba, Jurnal-
istikis fakultetis bevri studenti arCevs gawevriandes maT rigebSi.
inglisis gamocdilebis SemTxvevaSi, vainStaini acxadebs, rom partiuli
aqtivistebis umetesoba saSualo klasidan modis, ZiriTadad iseTi
ojaxebisagan, sadac politika wina Taobis interesis sagans warmoadgenda.
Sesabamisad, mamebi da dedebi garkveul gavlenas axdenen Svilebis mier
politikuri karieris arCevanze. saqarTveloSi, mSoblebis gavlena nak-
lebad SesamCnevia. Tumca, partiis warmomadgenlebi acxadeben, rom maTi
aqtivistebi modian dabali an saSualo klasisagan. mxolod leiboris-
tuli partiis warmomadgenelma ganacxada, rom maTi aqtivistebi ZiriTa-
dad sazogadoebis Raribi fenisagan modian, maSin rodesac respublikuri
partiis wevris gancxadebiT, maTi aqtivistebi mxolod saSualo fenis
warmomadgenlebi arian. amgvarad, leiboristuli partia sxva partie-
bisagan imiT gamoirCeva, rom misi axalgazrda aqtivistebi, romelTac
umaRles saswavlebelSi ganaTleba dasrulebuli aqvT, umuSevrebi arian.
rac Seexeba sxva partiebs, yvela maTgani acxadebs, rom maTi aqtivistebis
umetesoba, romelTac daasrules umaRlesi ganaTleba amJamad muSaobs
ara-samTavrobo organizaciebSi, an kerZo seqtorSi, xSir SemTxvevebSi
2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi
63
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
ki bankebSi. axalgazrda aqtivistebis umravlesoba jer isev swavlobs
umaRles saswavleblebSi.
sxva maxasiaTebeli, romliTac leiboristuli partia gansxvavdeba sxva
partiebisagan aris is, rom rogorc es ramaz samniaSvilma ganacxada “isini
TavianT aqtivistebs saqarTvelos didi qalaqebSi izidaven.“ sxva partiebi
ki, im axalgazrdebis gadmobirebis taqtikas iyeneben, romlebic regionebi-
dan TbilisSi saswavleblad Camodian. Sesabamisi kvlevis ararsebobis
gamo, ar gagvaCnia raodenobrivi monacemebi partiuli aqtivistebis sof-
lis da qalaqis mixedviT dayofisaTvis.
genderuli gadanawilebis TvalsazrisiT, partiis warmomadgenlebi
acxadeben, rom mdedrobiTi sqesis aqtivistebi ar ganicdian diskrimina-
cias politikur moZraobebSi gawevrianebisas. ar arsebobs statistika,
romelsac SesaZlebelia daveyrdnoT, Tumca respondentebis gancxadebiT
mdedrobiTi sqesis raodenoba maT organizaciebSi 50-dan 70%-mde meryeo-
bs. Zalze Znelia am monacemis gadamowmeba, Tumca axalgazrdebis poli-
tikuri aqtivoba, maT mier saarCevno periodSi an saprotesto mitingebSi
monawileoba cxadyofs, rom am procesebSi mamrobiTi sqesis aqtivistebs
ufro didi roli akisriaT.
64
da bolos, SegviZlia sxvadasxva daskvnis gamotana da garkveuli rekomen-
daciebis SeTavazeba imis Sesaxeb Tu risi gakeTebaa SesaZlebeli da unda
gakeTdes politikuri partiebisa da organizaciebis mier saqarTveloSi
partiuli sistemis gaumjobesebisaTvis. daskvnebi da rekomendaciebi
SesaZlebelia daiyos ori tipis aqtivobad - pirveli, romelic momavali
kvlevis sagani SeiZleba gaxdes da meore, romelic politikuri partiebi-
sagan garkveuli gadawyvetilebebis miRebas moiTxovs.
upirveles yovlisa, cxadi xdeba rom iSviaTad grovdeba axalgazrda
aqtivistebis Sesaxeb zusti monacemebi sistematurad. politikuri partiis
warmomadgenlebi iSviaTad asaxeleben axalgazrda aqtivistebis zust
raodenobas. partiebma meti Zalisxmeva unda daxarjon aseTi monacemebis
SegrovebisaTvis, xolo saerTaSoriso organizaciebma mxari unda dau-
Wiron aseT iniciativebs, radgan es iqneba sargebelis momtani sxvadasxva
saxiT. pirveli, es gazrdis partiis SesaZleblobebs, radganac mas kargad
eqneba gacnobierebuli sakuTari resursebi. meore, partiebi Camoayalibe-
ben monacemebis Segrovebis Sida-uwyebriv taqtikas, rac maT SesaZleblo-
bas miscems sxva mizniT da sistematiuri midgomiT gamoiyenon es unari.
da bolos, partiis axalgazrda wevrebis Sesaxeb monacemebis Segroveba
sxvadasxva kvleviTi RonisZiebebis Catarebis saSualebas Seqmnis, romelic
partiisa da misi wevrebis saWiroebebs gamoavlens. aseT monacemebi Sesa-
Zlebelia efeqturi politikisa da rekomendaciebis sayrdeni gaxdes.
meore, ukve arsebuli saerTo erovnuli kvlevebis Sedegebi SesaZlebelia
efeqturad iqnas gamoyenebuli mniSvnelovani informaciis Sesagrove-
blad. iseT organizaciebs, rogorebicaa IRI, NDI da CRRC SeuZliaT kvlevebi
Caataron partiis wevrobisa da partiis wevrobisadmi damokidebulebis
Sesaxeb. aseTi monacemebis mopoveba SesaZlebels gaxdida gamogvevlina sx-
vadasxva wyaroebis adgilmdebareoba da gveqneboda ufro metad damajer-
ebeli monacemebi partiis wevrobis Sesaxeb.
kidev erTi xarvezi, romelic am kvlevam monacemebis Segrovebis procesSi
aRmoaCina, aris qalaqis sakrebulos wevrebis Sesaxeb informaciis simcire.
garkveuli tipis informacia xelmisawvdomia parlamentis wevrebis Ses-
axeb, Tumca imisaTvis, rom viqonioT dasrulebuli suraTi kargi iqneboda
gvqonoda Tundac mcire informacia qalaqis sakrebulos wevrebis Sesaxeb.
kvlevasTan dakavSirebuli aqtivobebis garda, romelTa meSveobiTac
SesaZlebelia saqarTvelos partiuli sistemis gaumjobeseba, arsebobs sxva
2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi
daskvnebi da rekomendaciebi
65
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
nabijebi, romlebic politikurma partiebma unda gadadgan imisaTvis, rom
meti axalgazrda moizidon. upirveles yovlisa, partiebma da sxva dain-
teresebulma mxareebma bevri unda gaakeTon imisaTvis, rom partiis wevro-
bis reputacia aiyvanon Sesabamis doneze. amJamad, axalgazrdebSi partiis
wevrobis Sesaxeb negatiuri aRqma arsebobs. partiis wevroba aRiqmeba,
rogorc “binZuri samuSao“ maTi Tanatolebis mier. aseTi stereotipebi
momdinareoben Cveni politikuri warsulisagan, magram es unda Seicvalos,
Tu gvsurs politikuri sistemis mniSvnelovani gamyareba.
imisaTvis, rom saqarTveloSi partiuli sistema gaumjobesdes, saWiroa
politikuri “insaiderebis” rolis gazrda, anu im adamianebisa, romelTac
politikur partiebTan xangrZlivi drois ganmavlobaSi hqondaT damyare-
buli kavSiri, politikuri struqturis SigniT. politikuri Sinakace-
bis qveS ar igulisxmeba mxolod partiis wevrebi, aramed aseve, kvlevis
asistentebi, advokatebi da ekonomikuri mrCevlebi, romlebic SesaZloa
partiaSi iyvnen dasaqmebulni. parlametis wevrebis piradi monacemebis
analizi, cxadad warmoaCens, rom amJamad saqarTvelos parlamentSi poli-
tikuri Sinakacebis raodenoba sakmaod dabalia.
meti Zalisxmevaa saWiro axalgazrdebis politikuri partiebisaken
misapyrobad. dResdReobiT, rodesac axalgazrdebi modian sxvadasxva
politikuri partiis mier organizebul saganmanaTleblo an sportul
RonisZiebaze dasaswrebad, isini ar rCebian ufro didxans partiaSi.
partias rom SeeZlos iseTi aqtivobis SeTavazeba, romelic axalgazrdebSi
mudmiv interess gamoiwvevda, es Sesabamisad gazrdida partiis wevrebis
raodenobas. erTjeradi treningebis SeTavazeba sakmarisi ar aris. saWiroa
gangrZobiTi tipis RonisZiebebi. magaliTad, partias SeuZlia treningebis
gamarTva sxvadasxva Temebze, rogoricaa politikuri ideologia an evro-
puli partiuli politika, rac mcire kvleviTi proeqtis ganxorcielebiT
unda dasruldes. sasurvelia, aseTi proeqtebi daibeWdos mcire bukletSi
an akademiur JurnalSi. bevri gonieri axalgazrdisaTvis es meqanizmi
iqneboda sauTeso motivacia partiul saqmianobaSi kidev ufro aqtiurad
CasarTavad. am konteqstSi, SesaZlebelia saerTaSoriso organizaciebis
mozidva politikuri partiebisaTvis aseTi daxmarebis gasawevad. maT Seu-
ZliaT saerTaSoriso gamocdilebis gaziareba da rac ufro mniSvnelova-
nia, SeuZliaT gaxdnen platforma axalgazrda aqtivistebis Semdgomi
ganviTarebisaTvis. maT aseve SeuZliaT xeli Seuwyon axalgazrda aqtiv-
istebis naSromebis gamoqveynebas.
axalgazrdebis motivaciis gasazrdelad, partiebma aseve unda aCvenon,
rom partiis wevroba momavalSi anazRaurdeba da jildovdeba. iseTi
parlamentis wevrebis mcire raodenoba, romelTac axalgazrdul organ-
izaciebSi muSaobis garkveuli gamocdileba aqvT, sruliad ar exmareba im
mosazrebis ganmtkicebas, rom partiaSi gawevrianeba adreuli asakidanve
zrdis politikosis karieris awyobis Sanss. unda gaumjobesdes partiis wev-
robis reputacia da partiis wevrebis didi raodenoba unda iyos dasaqme-
buli sakanonmdeblo da aRmasrulebel organoebSi.
66
CaucasusResearchResourcesCentre(2010),Caucasus Barometer Survey,fulldatasetavailableathttp://crrc.ge/data/
Fukuyama,F.,(1996)Trust: The Social Virtues and the Creation of Prosperity,NewYork,FreePress.
Hooghe,M,andStolle,D.,(2005)YouthOrganizationswithinPoliticalParties:PoliticalRecruitmentandTransformationofPartySystemsinJ. Forbrig (ed) Revisiting Youth Political Participation: Challenges for Research and Democratic Practice in Europe,CouncilofEuropePublishing,1999,pp.43-52
InternationalInstituteforDemocracyandElectoralAssistance(IDEA),Voter Turnout Database,availableonlineathttp://www.idea.int/vt/index.cfm
InternationalRepublicanInstitute(2011)Georgian Public Opinion Survey, implemented by IPM,datainpdfformatavailableathttp://www.iri.org/news-events-press-center/news/iri-releases-survey-georgian-public-opinion-4
Mitchell,L.A.,(2009)Uncertain Democracy: US Foreign Policy and Georgia’s Rose Revolution,Philadelphia,UniversityofPennsylvaniaPress
Niemi,R.G.,andWeisberg,H.F.(eds).(2011)Controversies in Voting Behavior(4thedition)WashingtonDC:CQPress
Nodia,G.,Scholtbach,A.P.,(eds)(2006)The Political Landscape of Georgia: Political Parties – Achievements, Challenges and Prospects,EburonAcademicPublishers
Park,A.,(1999)YoungPeopleandPoliticalApathy.In: R. Jowell, J. Curtice, A. Park, and K. Thompson, eds., British Social Attitudes, the 16th Report: Who Shares New Labour Values?Ashgate:Aldershot.1999,pp.23-44.
ParliamentofGeorgia,List of Members of the Parliament,retrievedfromhttp://www.parliament.ge/index.php?lang_id=ENG&sec_id=2retrievedonSeptember30,2011
Putnam,R.D.,(1995)“TuningIn,TuningOut:TheStrangeDisappearanceofSocialCapitalinAmerica.”inControversies in Voting Behavior,CQPress,
Sumbadze,N.,andMaisuradze,M.,(2010)Participation of Youth in Democratic Processes: Study Results and Directory of Youth Organizations,Tbilisi,InstituteforPolicyStudies
bibliografia
2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi
67
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
Toft,M.D.(2002)Multinationality,RegionsandState-Building:TheFailedTransitioninGeorgiainHughes, J., Sasse, G., eds., Ethnicity and Territory in the Former Soviet Union: Regions in Conflict,London,Routledge,2002,pp.123-142
Weinstein,M.,(2004) Political Activity and Youth in Britain,draftpaper,NottinghamTrentUniversity,
Wheatley,J.,(2005)From National Awakening to Rose Revolution: Delayed Transition in the former Soviet,Aldershot,AshgatePublishing
White,C.,Bruce,S.,andRitchie,J.,(2000)Young People's Politics: Political Interest and Engagement Amongst 14-24 year-olds
Wring,D.,Henn,M.,andWeinstein,M.(1999)YoungPeopleandContemporaryPolitics:CommittedScepticismorEngagedCynicism?In: J. Fisher, P. Cowley, D. Denver, and A. Russell eds., British Elections and Parties Review Vol. 9,London:FrankCassPublishers,1999,pp.200-16.
68
respondentTa CamonaTvali
politikuri partiis dasaxeleba
respondenti
leiboristuli partia ramaz samniaSvili, saarCevno Stabis ufrosi
axali memarjveneebi daviT facacia, axali memarjveneebis axalgazr-duli frTis xelmZRvaneli
erTiani nacionaluri moZraoba
arCil cercvaZe, erTiani nacionaluri moZraobis axalgazrduli frTis wevri
respublikuri partia Tiko ZnelaZe, axalgazrda respublikelebis aRmasrulebeli mdivani
qristian-demokratiuli moZraoba
giorgi papeliSvili, qristian-demokratiuli moZraobis axalgazrduli organizaciis xelmZRvaneli
Cveni saqarTvelo-Tavisufa-li demokratebi
sulxan Rlonti, Cveni saqarTvelo-Tavisuf-ali demokratebis axalgazrduli organiza-ciis xelmZRvaneli
2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi
69
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
70
71
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
moqalaqeTa CarTulobis gazrda adgilobrivi TviTm-marTvelobis biujetirebis procesSiirakli xmalaZe
72
3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda
72
ukanaskneli 2 aTwleulis ganmavlobaSi saqarTvelom garkveuli nabijebi
gadadga decentralizaciis mimarTulebiT. miuxedavad garkveuli progre-
sisa, akademiur Tu praqtikosTa wreebSi xSirad waikiTxavT an moismenT kri-
tikas imis Sesaxeb rom decentralizaciis procesi saqarTveloSi mxolod
formalurad ganxorcielda. ufro meti decentralizaciis momxreebi
saubroben imaze, rom TviTmmarTvelobebs aqvT SezRuduli kompetenciebi.
Tavis mxriv decentralizaciis procesis oponentebi, ZiriTadad ultral-
iberaluri gaerTianebebi acxadeben rom mTeli rigi servisebis miwodeba
centralizebulad ufro xelsayrelia. isini acxadeben rom centralur
xelisuflebas srulad aqvs gaazrebuli mosaxleobis problematika da
finansuri resursebis da servisebis fragmentacia gamoiwvevs ekonomikur
araefeqturobas.
TviTmmarTveli erTeulebisTvis funqciebis da resursebis gadacema mniS-
vnelovania magram es ar aris sakmarisi. aranakleb mniSvnelovania imis
uzrunvelyofa rom adgilobrivad dafinansebuli aqtivobebi exmaureba adg-
ilobriv saWiroebebs da yvela mosaxle met-naklebad Tanabrad sargeblobs
miwodebuli servisebiT. es SeiZleba garantirebul iqnas mosaxleobis Car-
TulobiT adgilobrivi gadawyvetilebis miRebis procesSi romlis yvelaze
mniSvnelovani formaa adgilobrivi biujetirebis procesSi CarTuloba
TviTmmarTvelobis sabiujeto procesi Semdeg etapebs moicavs:
1 prioritetebis dokumentis Sedgena
adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis sabiujeto procesi iwyeba
yoveli wlis 1 marts rodesac TviTmmarTveli erTeulebi iwyeben, muSao-
bas prioritetebis dokumentis SemuSavebaze da igegmeba momdevno 4 wlis
ZiriTadi prioritetebi.
2. biujetis proeqtis momzadeba
adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis biujetis proeqtze muSaoba
iwyeba araugvianes 15 ivlisisa, rodesac finansTa saministro acnobebs
municipalitetebs ZiriTad sabiujeto maCveneblebs. mogvianebiT, finan-
sTa saministro valdebulia yvela municipalitets biujetis proeqtis
parlamentSi pirvelad wardgenidan 5 dRis vadaSi acnobos konkretuli
monacemebi finansuri daxmarebis Sesaxeb. informaciis miRebis Semdgom
municipalitetebis aRmasrulebeli organoebi iwyeben biujetis proeqtis
momzadebas romelic warmomadgenlobiT organos (sakrebulos) waredg-
ineba araugvianes 15 noembrisa.
Sejameba
73
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
3. biujetis gawera
biujetis damtkicebis Semdgom xdeba misi ganwera Tveebisa da kvartlebis
mixedviT romelsac biujetis gamoqveynebidan 15 dRis vadaSi akeTebs TviTm-
marTveli erTeulis safinanso organo.
4. biujetis aRricxva-angariSgeba
adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis aRmasrulebeli xelisufleba
yoveli kvartlis dasrulebidan araugvianes erTi Tvisa sabiujeto kod-
eqsis Sesabamisad amzadebs kvartalur mimoxilvebs nazardi jamiT, xolo
wlis damTavrebidan ori Tvis vadaSi amzadebs biujetis Sesrulebis wliur
angariSs da warudgens mas warmomadgenlobiT organos.
TviTmmarTveli erTeulis Semosulobebia:
• adgilobrivi gadasaxadebi
qonebis gadasaxadi erTaderTi adgilobrivi gadasaxadi da amasTan erTa-
derTi sagadasaxado Semosulobaa TviTmmarTveli erTeulis biujetSi.
• adgilobrivi mosakreblebi
saTamaSo biznesis yvelaze msxvili adgilobrivi mosakrebelia. garda
amisa adgilobriv mosakreblebs ganekuTvneba dasaxlebuli teritoriis
dasufTavebis, mSeneblobis nebarTvis, specialuri (zonaluri) SeTanxme-
bis gacemis da kulturuli memkvidreobis mosakreblebi. am mosakreblebs
fiskaluri efeqti ZiriTadad TviTmmarTveli qalaqebisTvis aqvT.
• grantebi da sesxebi
TviTmmarTvelobis Semosulobebis mniSvnelovan wyaros warmoadgens
gamoTanabrebiTi transferi. 2010 wels saxelmwifo biujetidan TviTm-
marTvel erTeulebSi gamoTanabrebiTi transferis saxiT gamoiyo 522.5
mln lari, rac TviTmmarTvelobebis sakuTari Semosavlebis 54%-ia. garda
gamoTanabrebiTi transferisa, finansur daxmarebas miekuTvneba trans-
feri delegirebuli uflebamosilebisaTvis da specialuri transferi.
TviTmmarTveli erTeulis gadasaxdelebs Semdegi mimarTule-
bebi warmoadgens:
Sromis anazRaurebis muxliT 2008-2010 wlebSi jamurad 328 mln lari
daixarja TviTmmarTveli erTeulebis biujetidan. xarjebis am kategoriaSi
erTianeba TviTmmarTvel erTeulebis administraciul erTeulebSi da
sabiujeto organizaciebSi dasaqmebuli muSa-mosamsaxureebis xelfasebi.
socialuri xarjebis muxliT 2008-2010 wlebSi 289 milioni lari daixarja,
rac ZiriTadad q. Tbilisze (81,3%) modis da 10 lariani sapensio danamatis
anazRaurebas iTvaliswinebs rac pirdapir ukavSirdeba 2010 wlis adgilo-
brivi TviTmmarTvelobis arCevnebs. saqarTvelos kanonmdeblobis Tanaxmad
socialuri sfero saxelmwifo xelisuflebis kompetenciaa da adgilobriv
TviTmmarTvel erTeulebs socialuri programebis SemuSaveba mxolod
nebayoflobiTi uflebamosilebis farglebSi SeuZliaT.
saqoneli da momsaxurebis muxliT 2008-2010 wlebSi 580 milioni lari
daixarja. xarjebis aRniSnuli kategoria moicavs xelSekrulebiT daqirave-
buli StatgareSe momuSaveTaTvis Sromis anazRaurebis, mivlinebis, ofi-
sis (inventari da masalebi), kavSirgabmulobis xarjebs. aseve, baga-baRebSi,
sabavSo saxlebSi kvebasTan dakavSirebul xarjebs; aseve transportis
movla-Senaxvisa da eqspluataciis xarjebs.
aRsaniSnavia, rom socialur-ekonomiuri, ganaTlebis da jandacvis da kul-
turis sferoze gamoyofili saxsrebiT, erT sul mosaxleze gaangariSebiT
municipalitetebi mniSvnelovnda Camouvardebian TviTmmarTvel qalaqebs.
mosaxleobis biujetirebis procesSi CarTulobis SeswavlisaTvis Catarda
kvleva q. rusTavis meriaSi 2011 wlis oqtombris TveSi. kvlevam aCvena rom
mosaxleoba ZiriTadad pasiuri msmenelis rolSi aris CarTuli biuje-
tirebaSi romelsac TviTmmarTvelobis warmomadgenlebi xsnian mosax-
leobis dabali motivaciiT da interesiT.
kvlevis respodentebma aRniSnes, rom mizanSewonilad miaCniaT gaizardos
mosxleobis CarTuloba biujetirebis procesSi. CarTulobis zrda unda
moxdes broSurebis, bukletebis darigebiT agreTve municipalur servise-
bze Tanadafinansebis elementis SemotaniT. Tumca, mZime ekonomikuri
mdgomareobis da maRali umuSevrobis fonze Tanadafinansebis Semotana
did sirTuleebTan aris dakavSirebuli.
avtoris azriT, mosaxleobis CarTulobis gazrda TviTmizani araa. mo-
qalaqeTa aqtiur monawileobas biujetirebis procesSi mTeli rigi sikeT-
eebis motana SeuZlia. am mimarTulebiT mnvSvnelovania Semdegi nabijebis
gadadgma:
programuli biujetireba
TviTmmarTvelobebma, gansazRvruli kompetenciebisa da mosaxleobisaTvis
misawodebeli servisebis farglebSi Camoayalibon programebi, romelic
safuZvlad daedeba programul biujets. programa unda warmoadgens
TviTmmarTvelobis kompetenciiT gansazRvruli prioritetebis miznebis
74
3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda
75
misaRwevad gansaxorcielebeli RonisZiebebis erTobliobas, romlebic
dajgufebulia msgavsi Sinaarsis mixedviT da xorcieldeba grZelvadian
periodSi erTi saboloo Sedegis misaRwevad.
xarjebis TviTmarTveli erTeulis dasaxlebebs Soris ufro
samarTlianad da prognozirebulad ganawileba
mniSvnelovania isic, rom TviTmmarTveli erTeulis biujetis ganawileba
dasaxlebebis mixedviT eqvemdebarebodes samarTlianobis da prognozire-
badobis principebs. rac Seexeba samarTlianobis proncips es gulisxmobs
TviTmmarTveli erTeulis dasaxlebebs Soris saxsrebis ganawilebas
obieqturi da Tvladi kriteriumebis mixedviT. aseT kriteriumad SeiZleba
gamoyenebul iqnas mosaxleobis ricxovnoba, municipalitetis adminis-
traciul centrTan daSoreba, siRaribis maCveneblebi, skolamdel aR-
sazrdelTa raodenoba, pensionerTa raodenoba da a.S.
gavxadoT TviTmmarTveli erTeulis biujetis da sabiujeto
procesis Sesaxeb informacia ufro xelmisawvdomi
am mizniT, pirvel rigSi mniSvnelovania TviTmmarTvelma erTeulebma
dabeWdon wliuri kalendari romelic ufasod daurigdeba adgilobriv
mosaxleobas. kalendarze samuSao da dasvenebis dReebTan erTad spe-
cialuri feriT unda iqnas aRniSnuli is dReebi romelic mniSvnelovania
adgilobrivi sabiujeto procesisTvis.
sabiujeto procesis da biujetis Sesaxeb informaciis xelmisawvdomobis
gazrdis saSualebad gamoyenebul unda iqnas adgilobrivi/regionuli
televiziebi.
sabiujeto procesis, biujetis Sesaxeb informaciis xelmisawvdomobis
gazrdis erT-erTi saSualebaa sagazeTo statiebi. aseve mniSvnelovania
TviTmmarTvelobebma moamzadon yovelwliuri sabiujeto gzamkvlevi-bro-
Sura.
sabiujeto procesis, biujetis xelmisawvdomobis gasazrdelad mniS-
vnelovania TviTmmarTvelma erTeulebma ufro aqtiurad unda gamoiyenon
internet-resursebi.
mosaxleobis Tanamonawileobis zrda sabiujeto procesSi
adgilobrivma TviTmmarTvelobebma biujetis da sabiujeto procesis Ses-
axeb informacia unda gaxadon ufro xelmisawvdomi mosaxleobisaTvis.
Sidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba nimd saqarTvelo
76
mosaxleobasTan Sexvedrebi unda daiwyos prioritetebis dokumentis
Sedgenis momentidan, rodesac TviTmmarTveli erTeulebi ayalibeben
sakuTar prioritetebs da warudgenen finansTa saministros da mxaris
rwmunebuls-gubernators. mniSvnelovania TviTmmarTveli erTeulis
xelmZRvanelma uSalod miiRos monawileoba yvela soflis/Temis/dabis
krebaze (sul 20-30 Sexvedra) da mosaxleobasTan uSualo interaqciis
gansazRvros maTTvis yvelaze prioritetuli sakiTxebi, risi gadawyvetac
mosaxleobas gadaudeblad miaCnia.
mosaxleobasTan Sexvedrebis garda, mniSvnelovania moewyos sajaro mos-
menebi rogorc biujetis proeqtis sakrebuloSi wardgenis, aseve biujetis
Sesrulebis kvartaluri angariSebis aseve saboloo angariSis ganxilvi-
sas.
sabiujeto procesebSi Tanamonawileobis erT-erTi formaa mosaxleobis-
gan informaciis miReba gaweuli servisebis efeqtianobis Sesaxeb. mosaxle-
obis kmayofileba, maTi gamoxmaureba aris yvelaze utyuari indikatori
imisa Tu ramdenad efeqtiania adgilobrivi xelisufleba.
garda amisa, municipaluri programebis/proeqtebis ganxorcielebisas
didi mniSvneloba aqvs Camoyalibdes mosaxleobasTan ukakavSiris meqan-
izmi. ukukavSiris meqanizmi SeiZleba moicavdes municipalur “cxel xazs”
sadac moqalaqes SeiZleba darekva da sakuTari mosazrebis gamoTqma, aseve
sxva formebs
aseve SesaZlebelia yvela dasaxlebaSi daidgas safosto yuTi, sadac
mosaxleoba Tavis mosazrebebs gamoTqvams anonimurad, safosto gzavnilis
saSualebiT. es TviTmmarTveli erTeulis xelmZRvanelobas, iseve rogorc
sxvadasxva samsaxurebs Seuqmnis damatebiT warmodgenas miwodebuli
servisebis efeqtianobis Taobaze.
3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda
77
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
¹ yaro: saqarTvelos finansTa saministro
Sesavali
ukanaskneli 2 aTwleulis ganmavlobaSi saqarTvelom garkveuli nabijebi
gadadga decentralizaciis mimarTulebiT. 1990-iani wlebis miwurulidan
adgilobrivi xelisuflebas gansazRvruli aqvs eqskluziuri (sakuTari)
uflebamosilebani da damoukidebeli biujeti TviTmmarTvelobis kanonis
Sesabamisad.
miuxedavad garkveuli progresisa, akademiur Tu praqtikosTa wreebSi
xSirad waikiTxavT an moismenT kritikas imis Sesaxeb rom decentral-
izaciis procesi saqarTveloSi mxolod formalurad ganxorcielda.
ufro metic, decentralizaciis momxreebi saubroben imaze, rom TviTm-
marTvelobebs aqvT SezRuduli kompetenciebi (gansakuTrebiT ganaTlebis,
jandacvis, dasaqmebis da socialur sferoebSi) da rac ufro metad
sagulisxmoa SezRuduli finansebi raTa Tavi gaarTvan dakisrebul pas-
uxismgeblobebs. marTlac, oficialuri statistikis mixedviT akrefili
gadasaxadebis mxolod 3.4% miimarTeba adgilobrivi TviTmmarTveli er-
Teulebis biujetebSi saidanac 2.25%¹ modis 5 TviTmmarTvel qalaqze (Tbi-
lisi, baTumi, rusTavi, quTaisi da foTi) xolo 1,15% 60 municipalitetze
sadac mosaxleobis 45% cxovrobs. TviTmmarTveli erTeulebis Semosav-
lebis 60%-ze meti modis saxelmwifo biujetidan gadmoricxul grantebze
(aramiznobrivi da miznobrivi daniSnulebis transferebi).
vinaidan adgilobrivi xelisufleba didad aris damokidebuli saxelmwi-
fo xelisuflebis gadawyvetilebebze, decentralizaciis momxreebis azriT
TviTmmarTvelobas ar SeuZlia adgilobrivi saWiroebebis gadawyveta.
Sesabamisad, TviTmmarTvelobebs unda gaezardoT finansuri avtonomia.
ukanaskneli periodis bevri kvleva fiskaluri decentralizaciis kuTxiT
mimoixilavs xelisuflebaTa Soris fiskalur urTierTobebs da gvTava-
zobs Sesabamis politikis RonisZiebebs. iTvleba, rom meti funqciebis da
finansuri saxsrebis gaziareba TviTmmarTvelobebisTvis gaaumjobesebs
adgilobrivi servisebis miwodebas, Sesabamisad Seqmnis ukeTes sacxovrebel
pirobebs da socialur-ekonomikuri ganviTarebis SesaZleblobebs.
decentralizaciis procesis oponentebi, ZiriTadad ultraliberaluri
gaerTianebebi acxadeben rom mTeli rigi servisebis miwodeba central-
izebulad ufro xelsayrelia. isini acxadeben rom centralur xelisuf-
lebas srulad aqvs gaazrebuli mosaxleobis problematika da finansuri
resursebis da servisebis fragmentacia gamoiwvevs ekonomikur araefeq-
turobas. amasTan teritoriuli zomiT mcire da finansuri resursebiT
xelmokle saxelmwifosTvis ekonomikuri efeqturoba umniSvnelovanesia.
78
Cemis azriT, decentralizaciis momxreebs, ise rogorc mowinaaRmdegeebs
gaaCniaT rigi safuZvliani argumentebi. teritoriulad mcire saxelmwi-
foSi rigi servisebi SeiZleba miwodebul iqnes saxelmwifo an adgilo-
brivi xelisuflebis mier da orive alternativa SeiZleba ganxilul iqnes
ekonomikuri efeqtianobis WrilSi. magram, municipalitetbs aqvT didi
upiratesoba servisebis miwodebis kuTxiT, isini arian ufro axlos mosax-
leobasTan, Sesabamisad ukeT ician maTi saWiroebebi da molodinebi.
Sesabamisad, TviTmmarTveli erTeulebisTvis funqciebis da resurse-
bis gadacema mniSvnelovania magram es ar aris sakmarisi. aranakleb
mniSvnelovania imis uzrunveyofa rom adgilobrivad dafinansebuli
aqtivobebi exmaureba adgilobriv saWiroebebs da yvela mosaxle met-
naklebad Tanabrad sargeblobs miwodebuli servisebiT. es SeiZleba ga-
rantirebul iqnas mosaxleobis CarTulobiT adgilobrivi gadawyvetileb-
is miRebis procesSi romlis yvelaze mniSvnelovani formaa adgilobrivi
biujetirebis procesSi CarTuloba.
am naSromis ZiriTadi mizania davadginoT Tu ramdenad aris CarTuli
adgilobrivi mosaxleoba adgilobrivi biujetirebis procesSi. Sesabamisi
kvlevis Catarebis kvalobaze politikis rekomendaciebi iqneba SemoTavaze-
buli. rekomendaciebi moicavs konkretul qmedebebs mosaxleobis CarTu-
lobis gazrdaSi biujetis momzadebis, ganxilvis, aRsrulebis, monitor-
ingis da Sefasebis procesSi.
3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
79
TviTmmarTveli erTeulebis biujetis, sabiu-jeto procesis zogadi mimoxilva
TviTmmarTvelobis sabiujeto procesi
prioritetebis dokumentis Sedgena
adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis sabiujeto procesi iwyeba
yoveli wlis 1 marts rodesac TviTmmarTveli erTeulebi iwyeben muSao-
bas prioritetebis dokumentis SemuSavebaze da pirvel etapze igegmeba
momdevno wlebis ZiriTadi prioritetebi.
adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis prioritetebis dokumenti aris
administraciuli erTeulebis ganviTarebis ZiriTadi gegma, romelic
asaxavs informacias saSualovadiani samoqmedo gegmebis Sesaxeb. adgilo-
brivma xelisuflebam, arsebuli realobis gaTvaliswinebiT pirvel etapze
unda wamowios is problemebi romlebic mwvaved dgas sazogadoebis winaSe.
unda ganisazRvros sakiTxebis gadawyvetis rigiToba, gamoikveTos prior-
itetuli mimarTulebebi, daigegmos konkretuli RonisZiebebi maTTvis
saWiro saxsrebisa da vadebis gansazRvriT.
prioritetebis dokuments adgens adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis
aRmasrulebeli organo, Sesabamisi saxelmwifo rwmunebulis-guberna-
toris administraciasTan konsultaciiT.
prioritetebis dokumentis formirebisas gansakuTrebiT didi roli
eniWeba saxelmwifo biujetis fondebidan gamoyofil specialur trans-
ferebs. maT Soris yvelaze mniSvnelovania saqarTvelos regionebSi
gansaxorcielebli proeqtebis fondi, ronlis odenoba ganisazRvreba
Sesabamisi wlis saxelmwifo biujetis kanoniT, xolo am fondidan konkre-
tuli TviTmmarTveli erTeulis biujetisaTvis specialuri transferis
gamoyofis Sesaxeb gadawyvetilebas Sesabamisi rwmunebul-gubernatoris
SuamdgomlobiT iRebs saqarTvelos mTavroba.
biujetis proeqtis momzadeba
wlis ganmavlobaSi axali sabiujeto procesis mimdimareobisas adgilo-
brivi TviTmmarTveli erTeulebis biujetis saxelmwifo biujetTan koor-
dinirebuli muSaoba iwyeba araugvianes 15 ivlisisa, rodesac finansTa
saministro acnobebs municipalitetebs ZiriTad sabiujeto maCveneblebs.
ZiriTadma sabiujeto maCveneblebma saSualeba unda misces adgilobriv
TviTmmarTvel erTeulebs moaxdinon TavianTi biujetebis realuri
monaxazis Camoyalibeba, anu arsebuli finansuri resursis pirobebSi ga-
dasaxdelebis efeqturad dagegmva-biujetis pireladi proeqtis momzadeba.
biujetis pirveladi proeqtebis ganxilva xorcieldeba finansTa saminis-
tros Sesabamis struqturul erTeulebTan, sadac miRebuli konsulta-
ciebisa da teqnikuri miTiTebebis Semdgom adgilobriv TviTmmarTvel
erTeulebs SesaZlebloba aqvT daazuston rogorc gamoTanabrebiTi
transferi, aseve Semosulobebis sxva wyaroebis saprognozo moculobebi
da Sesabamisi cvlilebebi Seitanon gadasaxdelebis nawilSic. amave dros
ganixileba Tu ra infrastruqturuli proeqtebis dafinansebas gegmavs
80
TviTmmarTveli erTeuli da ra proeqtebis dafinansebaa saWiro saxelmwi-
fo biujetidan.
1 oqtombramde mTavroba parlaments warudgens saxelmwifo biujetis
proeqts, sadac ukve asaxulia TiToeuli adgilobrivi TviTmmarTveli
erTeulisaTvis gadasacemi finansuri daxmareba (gamoTanabrebiTi trans-
feri, miznobrivi transferi delegirebuli uflebamosilebis gansaxor-
cieleblad, specialuri transferi). finansTa saministro valdebulia
yvela municipalitets biujetis proeqtis parlamentSi pirvelad wardge-
nidan 5 dRis vadaSi acnobos konkretuli monacemebi finansuri daxmarebis
Sesaxeb. informaciis miRebis Semdgom municipalitetebis aRmasrulebeli
organoebi iwyeben biujetis proeqtis momzadebas romelic warmomadgen-
lobiT organos (sakrebulos) waredgineba araugvianes 15 noembrisa.
adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis biujetis proeqti sakrebuloSi
pirveli wardgenis Semdeg SesaZlebelia Seicvalos sakrebulos SeniS-
vnebis Sesabamisad, aRmasrulebeli rgolis axali iniciativebis da asave
saxelmwifo biujetis proeqtis cvlilebis kvalobaze da is unda damt-
kicdes araugvianes mimdinare wlis 31 dekembrisa.
biujetis ganwera
biujetis damtkicebis Semdgom xdeba misi ganwera Tveebisa da kvartlebis
mixedviT romelsac biujetis gamoqveynebidan 15 dRis vadaSi akeTebs TviTm-
marTveli erTeulis safinanso organo.
teritoriuli erTeulis biujetiT dagegmili programebi da RonisZiebebi
iyofa or kategoriad: proeqtebad da RonisZiebebad, romlebic finansde-
ba municipalitetis sakuTari saxsrebiT da proeqtebad da RonisZiebebad
romlebic xorcieldeba miznobrivi dafinansebis wyaroebiT.
saxelmwifo biujetidan misaRebi resursebis ganawileba kvartlebis da
Tveebis mixedviT xorcieldeba finansTa saministrosTan konsultaciebis
safuZvelze. sakuTari Semosulobebis ganwera xdeba wina wlebis monaceme-
bis da arsebuli informaciis safuZvelze.
Semosulobebis nawilis ganweris Semdeg xdeba gadasaxdelebis ganawileba
Semosulobebis Sesabamisad. gadasaxdelebis ganawilebisas pirvel rigSi
igegmeba is aucilebeli gadasaxdelebi rogoricaa xelfasebi, valis
mosaxurebasa da dafarvaze gasacemi xarjebi aseve sxvadasxva xelSekrule-
bebiT nakisri valdebulebebi.
biujetis aRricxva-angariSgeba
adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis aRmasrulebeli xelisufleba
yoveli kvartlis dasrulebidan araugvianes erTi Tvisa sabiujeto kod-
eqsis Sesabamisad amzadebs kvartalur mimoxilvebs nazardi jamiT, xolo
wlis damTavrebidan ori Tvis vadaSi amzadebs biujetis Sesrulebis wliur
angariSs da warudgens mas warmomadgenlobiT organos.
3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda
81
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis kvartalur mimoxilvebSi da
wliur angariSSi Sesabamisi periodis faqtiuri maCveneblebi Sedarebul
unda iqnas Sesabamisi periodis gegmur maCveneblebTan da ganmartebebi
unda iqnes momzadebuli gegmiur da faqtiur maCveneblebs Soris mniS-
vnelovan Seusabamobaze. angariSebSi sasurvelia CarTuli iqnes sxvadasxva
analitikuri informacia, xolo 2014 wlidan programuli da kapitaluri
biujetebis Sesrulebis Sesaxeb.
82
TviTmmarTvelobis Semosulobebis ZiriTadi wyaroebi
qvemoT cxrilSi mocemulia saxelmwifo, avtonomiuri respublikebis da
TviTmmarTveli erTeulebis biujetis Semosulobebi 2008-2011 wlebSi.
wyaro: 2008-2011 wlebis saxlmwifo, avtonomiuri da TviTmmarTveli erTeulebis biujetebi
saerTo-saxelmwifoebrivi gadasaxadebi
TviTmmarTvelobis da sabiujeto kanonmdeblobaSi Setanili cvlilebebis
Sesabamisad 2007 wlidan (saSemosavlo gadasaxadi SemTxvevaSi 2008 wli-
dan), saerTo-saxelmwifoebrivi gadasaxadebi romelnic manamde sxvadasxva
proporciiT gaziarebuli iyo adgilobriv TviTmmarTvelobebTan
mTlianad miimarTa saxelmwifo biujetis SemosavlebSi. aman seriozulad
SezRuda yvela TviTmmarTveli erTeulebis finansuri avtonomia da da-
mokidebuli gaxada saxelmwifo xelisuflebis satransfero politikaze.
adgilobrivi gadasaxadebi
qonebis gadasaxadi erTaderTi adgilobrivi gadasaxadi da amasTan erTad-
erTi sagadasaxado Semosulobaa TviTmmarTveli erTeulis biujetSi. amas-
Tan 2005-2010 wlebSi aRniSnuli gadasaxadisagan ganTavisuflda sxvadasxva
kategoriis qoneba (fizikuri piris dasabegri qoneba (garda sasoflo
miwebisa) Tu am piris mier wina wlis ganmavlobaSi miRebuli Semosavali ar
aRemateba 40 000 lars; okupirebul teritoriebze arsebuli qoneba, kon-
fliqtis mogvarebamde; Tavisufal industriul zonaSi arsebuli qoneba;
fizikuri pirebis sakuTrebaSi arsebuli msubuqi avtomobili). qonebis
gadasaxads, rogorc sakuTar sagadasaxado Semosulobas mcire wili aqvs
TviTmmarTveli erTeulebis biujetSi (miuxedavad imisa rom absolitur
maCveneblebSi misi moculoba wlebis mixedviT izrdeba). amasTan TviTm-
marTvel erTeulebs ar gaaCniaT diskrecia adgilobriv gadasaxadebTan
mimarTebaSi (bazis gansazRvra, ganakveTis dadgena, SeRavaTebis daweseba)
rac amcirebs adgilobrivi sagadasaxado bazis gazrdis SesaZleblobas.
mosakreblebi
sagadasaxado kodeqsSi 2006 wlis bolos ganxorcielebuli cvlilebiT
saTamaSo biznesis gadasaxadi gadakeTda mosakreblad. amasTan mosakre-
biujetis Semosulobebi 2008-2011 wlebSi (mln. lari)
2008 2009 2010 2011
saxelmwifo biujeti 7157 6351 7088 6995
avtonomiuri respublikebis biujetebi
123 130 111 113
TviTmmarTveli qalaqebis biu-jetebi
741 855 1120 885
municipalitetebis biujetebi 536 404 447 300
diagrama 3.1
3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda
83
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
blis ganakveTebi 3-jer da metadac gaizarda zogierTi saxeobis mixedviT
Tumca realuri fiskaluri efeqti am RonisZiebiT mxolod TviTmmarTvel
qalaqebs aqvs.
saTamaSo biznesis garda adgilobriv mosakreblebs ganekuTvneba dasax-
lebuli teritoriis dasufTavebis, mSeneblobis nebarTvis, specialuri
(zonaluri) SeTanxmebis gacemis da kulturuli memkvidreobis mosakre-
blebi. saTamaSo biznesis analogiurad am mosakreblebs fiskaluri efeqti
ZiriTadad TviTmmarTveli qalaqebisTvis aqvT.
grantebi da sesxebi
TviTmmarTvelobis Semosulobebis mniSvnelovan wyaros warmoadgens
gamoTanabrebiTi transferi. 2010 wels saxelmwifo biujetidan TviTmma-
rTvel erTeulebSi gamoTanabrebiTi transferis saxiT gamoiyo 522.5 mln
lari, rac TviTmmarTvelobebis sakuTari Semosavlebis 54%-ia. gamoTana-
brebiTi transferis gaangariSebisaTvis saxelmwifo iyenebs specialur,
kanoniT dadgenil formulas, xolo monacemebs iRebs saxelmwifo xazi-
nidan da saqstatidan. gamoTanabrebiTi transferis gaangariSeba xdeba
yvela TviTmmarTveli erTeulis mixedviT. pirvel etapze ganisazRvreba
TviTmmarTveli erTeulebis biujetebis xarjebisa da arafinansuri aqtive-
bis zrdis mTliani moculoba romelic ar unda iyos dasagegmi sabiujeto
wlis nominaluri Sida produqtis saprognozo moculobis 4%-ze naklebi.
meore etapze gaiangariSeba xarjebisa da arafinansuri aqtivebis zrdis
moculoba TiToeuli TviTmmarTveli erTeulisTvis. Semdgom etapze
gaiangariSeba TviTmmarTveli erTeulis biujetis Semosavlebi. bolo
etapze gaiangariSeba gamoTanabrebiTi transferis odenoba. transferis
formulis gasaangariSeblad monawileobs gamoTanabrebiTi (mosaxleo-
bis raodenoba, siRaribis maCveneblebi, asakobrivi jgufebi, mosaxleobis
simWidrove, adgilobrivi mniSvnelobis gzebis sigrZe) da statusis koefi-
cientebi
saxelmwifo xelisufleba axdens sakuTari kompetenciebis nawilis del-
egirebas TviTmmarTvelobebze risTvisac yovelwliurad saxelmwifo
biujetidan gamoiyofa transferebi. saxelmwifo biujetiTve ganisazRvreba
delegirebul uflebamosilebaTa nusxa. nusxa moicavs sazogadoebrivi
jandacvis, samxedro savaldebulo samsaxurSi gawvevis, iZulebiT gadaadg-
ilebul pirTa da samamulo omebSi daRupuli gmirebis ukvdavyofis rig
RonisZiebebs. 2011 wlis biujetis kanoniT delegirebuli transferis
saerTo odenoba Seadgens 10.4 mln lars. unda aRiniSnos, rom saxelmwifos
mier ar aris dadgenili delegirebuli uflebamosilebis gansaxorciele-
blad gamosayofi saxsrebis gansazRvris wesi. metic, zogierT municipal-
itets es transferi saerTod ar gamoeyofa. aseve ar aris gansazRvruli
kriteriumebi, romelTa meSveobiT moxdeba delegirebuli servisebis
miwodebisaTvis saWiro saxsrebis gaangariSeba.
2006-2010 wlebSi kanonmdeblobaSi Setanili cvlilebebiT TandaTan far-
Tovdeba TviTmmarTveli erTeulebis mier saxelmwifo biujetidan gamoyo-
fili specialuri transferis gamoyenebis SesaZlebloba. Tavdapirvelad
transferis gamoyenebis areali vrceldeboda ekologiuri da stiqiuri
84
movlenebis salikvidacio RonisZiebebze da sxva aucilebel xarjebze.
mogvianebiT “sxva aucilebeli xarjebi” Seicvala “mimdinare xarjebiT”
xolo Semdgom “sxva gadasaxdelebiT” riTac SesaZlebelia specialuri
transferis nebismieri mizniT gamoyofa. specialuri transferis gamoyo-
fis wesi da kriteriumebi kanonmdeblobiT ar aris dadgenili. 2011 wlis
biujetis kanoniT specialuri transferi gamoyofili aqvs baTums 88,7 mln
laris odenobiT da Tbiliss 108,1 mln laris odenobiT.
2009 wlidan gamartivda TviTmmarTveli erTeulis mier grantis aRebis
procedura, kerZod moixsna grantis saqarTvelos mTavrobidan an misi
nebarTviT aRebis SezRudva. rac Seexeba sesxs, misi aReba TviTmmarTvel
erTeuls SeuZlia saqarTvelos mTavrobisgan an misi nebarTviT.
3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda
85
nimd saqarTvelo
TviTmmarTvelobis gadasaxdelebis ZiriTadi mimarTulebebi
sabiujeto kanonmdeblobis mixedviT gadasaxdelebi iyofa xarjebad,
arafinansuri aqtivebis zrda, finansuri aqtivebis kleba da valdebulebe-
bis klebad.
xarjebi
Sromis anazRaurebis muxliT 2008-2010 wlebSi jamurad 328 mln lari
daixarja TviTmmarTveli erTeulebis biujetidan. xarjebis am kategoriaSi
erTianeba TviTmmarTvel erTeulebis administraciul erTeulebSi da
sabiujeto organizaciebSi dasaqmebuli muSa-mosamsaxureebis xelfasebi.
socialuri xarjebis muxliT 2008-2010 wlebSi 289 milioni lari daixarja,
rac ZiriTadad q. Tbilisze (81,3%) modis da 10 lariani sapensio dana-
matis anazRaurebas iTvaliswinebs rac pirdapir ukavSirdeba 2010 wlis
adgilobrivi TviTmmarTvelobis arCevnebs. saqarTvelos kanonmdeblobis
Tanaxmad socialuri sfero saxelmwifo xelisuflebis kompetenciaa da
adgilobriv TviTmmarTvel erTeulebs socialuri programebis SemuSave-
ba mxolod nebayoflobiTi uflebamosilebis farglebSi SeuZliaT.
saqoneli da momsaxurebis muxliT 2008-2010 wlebSi 580 milioni lari
daixarja. xarjebis aRniSnuli kategoria moicavs xelSekrulebiT daqirave-
buli StatgareSe momuSaveTaTvis Sromis anazRaurebis, mivlinebis, ofi-
sis (inventari da masalebi), kavSirgabmulobis xarjebs. aseve, baga-baRebSi,
sabavSo saxlebSi kvebasTan dakavSirebul xarjebs; aseve transportis
movla-Senaxvisa da eqspluataciis xarjebs.
maT Soris skolamdeli aRzrdis dawesebulebebis funqcionirebis uzrun-
velyofaze daixarja 331,4 milioni lari, TviTmmarTveli qalaqebi 187
milioni da municipalitetebi 144,4.
sxva xarjebis muxliT 2008-2010 wlebSi 1130 milioni lari daixarja. aqedan
didi nawili, daaxloebiT 70% TviTmmarTvel qalaqebze modis. am muxliT
ZiriTadad dafinansda saojaxo meurneobebis kapitaluri xarjebi (maT
Soris mravalsarTuliani korpusebis liftebis da saxuravebis SekeTeba,
sadarbazoebTan misasvleli Sida gzebis keTilmowyoba).
rac Seexeba arafinansuri aqtivebis zrdas 2008-2010 wlebSi 1244 lari
daixarja. gadasaxdelis am tipSi gaerTianebulia danaxarjebi romelic
xmardeba TviTmmarTveli erTeulis kapitaluri infrastruqturis mSene-
blobas da reabilitacias rogoricaa adgilobrivi mniSvnelobis gzebi,
xidebi, parkebi, nagavsayrelebi da a.S.
gzebis mSeneblobaze 2008-2010 wlebSi 807,9 milioni lari daixarja aqedan
560,9 milioni lari TviTmmarTvel qalaqebze modis, xolo municipal-
itetebze 247 milioni.
Sidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
86
aRsaniSnavia, rom socialur-ekonomiuri, ganaTlebis da jandacvis da
kulturis sferoze gamoyofili saxsrebiT, erT sul mosaxleze
gaangariSebiT municipalitetebi mniSvnelovnda Camouvardebian
TviTmmarTvel qalaqebs.
2010 wlis adgilobrivi biujetis xarjebi erT sul mosaxleze gaangariSebiT did qalaqebsa da municipalitetebSi
xarjvis kategoria Tbilisi quTaisi foTi rusTavi baTumi saSualod
ekonomikuri aqtivobebi
135.4 24.9 96.1 46.4 270 39.1
garemos dacva 55.3 15.8 47.7 22.9 130 7.8
sabinao – komu-naluri
203.2 459.2 62.5 55.4 778 30.4
janmrTelobis dacva
26.5 3.4 7.8 1.6 3.5 2.2
kultura 21.1 41 49.1 23.7 131 19.8
ganaTleba 39.6 28.7 23.1 14.8 61.1 14.5
socialuri dacva 106.5 5.4 17.4 20.4 17.8 6
diagrama 3.2
3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda
87
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
kvleva: mosaxleobis CarTuloba adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis biujetirebis procesSi, qalaq rusTavis magaliTze.
kvlevis mizani
kvlevis mizans warmoadgenda gagvego Tu ramdenad aris mosaxleoba Car-
Tuli adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis biujetirebis procesSi.
kvlevis periodi
kvlevis Catarda q. rusTavis meriaSi 2011 wlis oqtombris TveSi.
kvlevis meTodi
kvlevis meTods warmoadgenda naxevradstruqturizebuli interviu q.
rusTavis meriis aparatis ufross, safinanso samsaxurisa da ekonomikuri
samsaxuris xelmZRvanelebTan. agreTve Sedga Sexvedra q. rusTavis meris
moadgilesTan safinanso-ekonomikur dargSi.
kvlevis kiTxvebi
1 romeli samsaxuris pasuxismgeblobaa q. rusTavis prioritetebis doku-
mentis Sedgena?
2 romeli uwyebebi da dainteresebuli pirebi monawileoben prioritete-
bis dokumentis SedgenaSi?
3 xdeba Tu ara damoukidebeli (adgilobrivi Tu saerTaSoriso) eqs-
pertebis CarTva prioritetebis dokumentis SedgenaSi?
4 riTi xelmZRvanelobs meria prioritetebis Camoyalibebisas? ra
roli aqvs mosaxleobis azrs prioritetebis SedgenaSi? ra formiT
xdeba mosaxleobis azris Seswavla? savaldebuloa mosaxleobis azris
gaTvaliswineba yvela SemTxvevaSi?
5 xdeba Tu ara sakrebulosTan prioritetebis dokumentis gaziareba? ra
formiT xdeba gaziareba? ra formiT xdeba sakrebulos mier SeniSvneb-
is da winadadebebis warmodgena? savaldebuloa Tu ara sakrebulos
SeniSvnebis da winadadebebis gaTvaliswineba meriisTvis?
6 sakrebulos garda romel uwyebebTan xdeba prioritetebis dokumentis
gaziareba? ra roli aqvs prezidentis rwmunebulis administracias
am procesSi? xdeba Tu ara saqarTvelos finansTa saministrosTan an
mTavrobasTan prioritetebis dokumentis SeTanxmeba? ra formalur
procesebs moiTxovs SeTanxmeba?
7 xdeba Tu ara prioritetebis dokumentis saboloo variantis damtkice-
ba meriis an sakrebulos mier? xdeba Tu ara prioritetebis dokumen-
tis gamoqveyneba? gamoqveynebis garda rogor xdeba mosaxleobisTvis
gaziareba?
8 romeli samsaxuris pasuxismgeblobaa q. rusTavis biujetis Sedgena?
9 romeli uwyebebi da dainteresebuli pirebi monawileoben q. rusTavis
biujetis proeqtis SedgenaSi?
10 riTi xelmZRvanelobs meria biujetis proeqtis Sedgenisas? ra roli
aqvs mosaxleobas biujetis proeqtis SedgenaSi? ra formiT xdeba mosax-
leobis CarTuloba? savaldebuloa mosaxleobis azris gaTvaliswineba
88
yvela SemTxvevaSi? rogor xdeba biujetis ganawileba dasaxlebebs (kvar-
tlebs, raionebs Soris?)
11 ra etapze xdeba sakrebulosTan biujetis dokumentis gaziareba? ra
formiT xdeba gaziareba? iwvevs Tu ara sakrebulo Ria sxdomebs biu-
jetis proeqtis ganxilvisas?
12 sakrebulos garda romel uwyebebTan xdeba biujetis proeqtis
gaziareba? ra roli aqvs prezidentis rwmunebulis administracias
am procesSi? xdeba Tu ara saqarTvelos finansTa saministrosTan an
mTavrobasTan biujetis SeTanxmeba? ra formalur procesebs moiTxovs
SeTanxmeba?
13 xdeba Tu ara biujetis gamoqveyneba? gamoqveynebis garda rogor xdeba
mosaxleobisTvis gaziareba?
14 Tqvenis azriT ramdenad kargadaa Camoyalibebuli q. rusTavis biujetSi
mosaxleobisaTvis gasawevi servisebi programebis saxiT? biujetSi moce-
muli aqtivobebi ramdenad pasuxobs mosaxleobis saWiroebebs? rogor
afasebT mosaxleobis kmayofilebas gaweuli servisebiT?
15 vin aris pasuxismgebeli biujetis Sesrulebis angariSebis Sedgenaze?
sakrebulos garda, waredgineba Tu ara biujetis angariSi sxva dainter-
esebul uwyebas? dainteresebul mxares?
16 ra mizani aqvs biujetis Sesrulebis angariSis wardgenas? ramdenad
xdeba misi detaluri ganxilva? rogor axdens sakrebulo angariSSi
mocemuli informaciis gadamowmebas?
17 Tqveni azriT unda gaizardos Tu ara mosaxleobis CarTuloba biuje-
tirebis procesSi? ra formiT?
kvlevis Sedegebi
pirvel kiTxvaze, Tu visi prerogativaa prioritetebis dokumentis
Sedgena, respodentebma upasuxes rom ZiriTadi pasuxismgebloba ekisreba
safinanso samsaxurs. Tumca unda aRiniSnos rom ekonomikuri ganviTare-
bis samsaxuri muSaobs rusTavis social-ekonomikuri ganviTarebis gegmis
ganaxlebaze. cxadia prioritetebis dokumentSi mocemuli informacia
srul TanxvedraSi iqneba social-ekonomikuri ganviTarebis gegmasTan,
Tumca es ukanaskneli ufro moculobiTi dokumenti iqneba.
prioritetebis dokumentis SedgenaSi safinanso samsaxurTan erTad Car-
Tulia ekonomikuri ganviTarebis samsaxuri, infrastruqturis da mSene-
blobis samsaxuri, aseve socialuri momsaxurebis, kulturis da sportis
samsaxuri.
rac Seexeba saerTaSoriso Tu adgilobrivi eqspertebis CarTvas prior-
itetebis dokumentis SedgenaSi, misi praqtikaSi gamoyeneba ar xdeba. Tumca
eqspertebis CarTvis Taobaze mzaoba rusTavis meriis mxridan arsebobs, ma-
gram SezRuduli finansuri resursebis pirobebSi sasurvelia eqspertebi
dafinansebul iqnas saerTaSoriso donori organizaciebis mier.
prioritetebis dokumentis Sedgenisas q. rusTavis meria mxedvelobaSi
iRebs mosaxleobis momarTvebs. moqalaqeTa gancxadebebis garda informa-
cia saWiroebebis Sesaxeb grovdeba sakrebulos maJoritari deputatebis,
meris da misi moadgileebis Sexvedrebis Sedegad mosaxleobasTan. infor-
3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda
89
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
macias mosaxleobis moTxovnebis Sesaxeb aseve floben q. rusTavis terito-
riuli organoebis xelmZRvanelebi. qalaqi dayofilia 10 teritoriul
organod, sadac muSaoben meris mier daniSnuli warmomadgenlebi.
rac Seexeba mosaxleobaSi gamokiTxvis warmoebas, raTa dadgenil iqnes
prioritetebi, igi ramdenjerme Catarda Tematur sakiTxebze, Tumca regu-
laruli xasiaTi ar aqvs. q. rusTavis meriis warmomadgenlebis gancxadebiT
prioritetebis dokumentis Sedgenas safuZvlad udevs mosaxleobis saWi-
roebebi, Tumca ra formiT xdeba mosaxleobis mier gacxadebul saWiroebebs
Soris yvelaze prioritetulebis amorCeva bolomde formalizebuli ar
aris. saboloo gadawyvetilebas prioritetebis Sesaxeb iRebs sakrebulos da
meriis xelmZRvanelebi.
prioritetebis dokumentis Sedgenis Semdeg xdeba misi gaziareba sakrebu-
losTvis. kanonmdebloba ar moiTxovs sakrebulosTvis prioritetebis do-
kumentis oficialurad SeTanxmebas noembris Tvemde, rodesac igi biujetis
proeqtTan erTad waredgineba warmomadgenlobiT organos. Tumca, rogorc
intervius respodentebma aRniSnes, prioritetebis dokumenti ganixileba
biuros sxdomaze. biuros sxdomaze gamoTqmuli SeniSvnebi da winadadebebi
rogorc wesi gaziarebulia meriis mier. Tumca SeniSvnebi da winadadebebi
dokumentaluri saxiT ar miewodeba merias sakrebulos mier.
respodentebma aRniSnes, rom rwmunebulis administracia ar aris Car-
Tuli prioritetebis dokumentis Sedgenis procesSi. Tumca, meriis
xelmZRvaneloba mudmiv konsultaciaSia mxaris rwmunebulTan TviTmma-
rTvelobis kuTxiT mimdinare da dagegmili RonisZiebebis Sesaxeb.
vinaidan adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebi mniSvnelovnad arian da-
mokidebuli centraluri biujetis transferebze, prioritetebis dokumen-
tis ganxilva da Sejereba mimdinareobs finansTa saministrosTan. finansTa
saministro Tavis mosazrebebs gamoTqvams TviTmmarTvelobis prioritete-
bis Sesaxeb da acnobs maT ramdenad SesaZlebelia RonisZiebebis srulad
dafinanaseba. xSir SemTxvevaSi, finansTa saministros rekomendaciebis
gaTvaliswineba srulad xdeba rusTavis meriis mier. unda aRiniSnos, rom
finansTa saministros rekomendaciebi sityvierad aris miwodebuli da ar
aris dokumentirebuli. aseTive praqtikaa sxva TviTmmarTvel erTeulebTan
mimarTebaSic.
respodentebma aRniSnes, rom prioritetebis dokumenti Sedgenis Semdgom
gaziarebul iqna mosaxleobasTan. gaziareba moxda biujetis proeqtis
Sedgenis etapze. mosaxleobasTan gaimarTa ori Sexvedra da moxda dokumen-
tis prezentacia baga-baRebis, adgilobrivi Teatris, ganaTlebis da kultur-
is muSakTa warmomadgenlebTan.
prioritetebis dokumenti gamoqveynebulia sakanonmdeblo macneSi, yovel-
wliur sabiujeto kanonTan erTad. Tumca dokumenti ar aris atvirTuli qala-
qis veb-gverdze www.rustavi.ge. kiTxvaze Tu ratom ar aris dokumenti xelmi-
sawvdomi eleqtronulad, respodentebma aRniSnes rom moxdeba misi ganTavseba
saitze, Tumca mosaxleobis mxridan didi saWiroeba am kuTxiT ar igrZnoba.
90
rac Seexeba, uSualod prioritetebis dokuments, 2011-2014 wlebSi rus-
Tavis ZiriTad prioritetebad Camoyalibda adgilobrivi infrastru-
qturis ganviTareba, mosaxleobis socialuri pirobebis gaumjobeseba,
sazogadoebrivi usafrTxoebis uzrunvelyofa, jansaRi cxovrebis wesis
danergva da skolamdeli ganaTlebis xelSewyoba.
q. rusTavis TviTmmarTvelobis ZiriTadi prioritetuli mimarTulebebia:
• gzebis reabilitacia;
• komunaluri meurneobis ganviTareba;
• keTilmowyobis RonisZiebebis ganxorcieleba;
• skolamdeli ganaTlebis dafinanseba;
• sportuli da kulturuli RonisZiebebis xelSewyoba.
xazgasasmelia is faqti, rom prioritetebis dokumentSi mxolod zogad
mimarTulebebs gadmoscems da ar aris detalurad gawerili, Tu konkre-
tulad ra aqtivobebia dagegmili mosaxleobisaTvis servisebis miwodebis
gaumjobesebisaTvis. aseve ar aris aRwerili, To rogor moxda mosaxleobis
saWiroebebis gamovlena da maTi dajgufeba.
iseve rogorc prioritetebis dokumentis Sedgena, biujetis proeqtis
Sedgenac safinanso samsaxuris pasuxismgeblobaa.
biujetis proeqtis Sedgenisas monawileoben ekonomikuri ganviTarebis
samsaxuri, infrastruqturis da mSeneblobis samsaxuri, aseve socialuri
momsaxurebis, kulturis da sportis samsaxuri. rogorc ukve aRiniSna,
gasuli wlis ivnisis TveSi moxda mosaxleobasTan Sexvedra sadac prior-
itetebis dokumentTan erTad moxda biujetis proeqtis gacnobac.
rac Seexeba teritoriul erTeulebs Soris saxsrebis ganawilebas, es
praqtika biujetis Sedgenisas ar gamoiyeneba. respodentebma aRniSnes, rom
umetesoba servisebisa, romlis miwodebasac meria axorcielebs central-
izebulia da misi dayofa teritoriuli erTeulebis mixedviT maTi azriT
arapraqtikulia. rac Seexeba iseT servisebs, rogoricaa mag. liftis an
saxuravis SekeTeba, an sadarbazos Sida gzis mowesrigeba, marTalia am
tipis samuSaoebis ganawileba teritoriuli organoebis mixedviT Sesa-
Zlebelia, Tumca, ar xorcieldeba. meriis warmomadgenlebi amas xsnian
mosaxleobis pasiurobiT. maTi gancxadebiT umjobesia, korpusis ganaxleb-
is saxsrebi akumulirebul iqnas centralizebulad da samuSaoebi dafi-
nansebul iqnas mosaxleobis aqtiurobis mixedviT, maTi momarTvianobis
safuZvelze.
biujetis proeqti, prioritetebis dokumentTan erTad sakrebulos
waredgineba yoveli wlis 15 noembramde. sakrebulos sxdomebi sajaroa da
informacia biujetis ganxilvis Sesaxeb adgilobrivi televiziiTac gadai-
cema. Tumca biujetis ganxilvisas mosaxleobis interesi naklebia.
biujetis proeqtis finansTa saministrosa da mTavrobasTan formalurad
SeTanxmebas ar saWiroebs. Tumca, finansTa saministro Tvalsyurs adevnebs
3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda
91
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
imas rom rusTavis biujetis parametrebi SesabamisobaSi iyos saxelmwifo
biujetiT gansazRvrul parametrebTan konsolidirebuli biujetis Semo-
sulobebis da transferebis nawilSi. saqarTvelos prezidentis rwmunebu-
lis administraciasTan biujetis proeqtis Taobaze konsultaciebi ar
imarTeba.
biujetis kanoni, miRebis Semdeg qveyndeba sakanonmdeblo macneSi, aseve
biujeti ganTavsebulia adgilobrivi TviTmmarTvelobis oficialur veb-
gvedze. Tumca unda aRiniSnos, rom veb-gverdze ganTavsebulia mxolod
Tavdapirveli varianti da igi ar asaxavs im cvlilebebs romelic rusTavis
biujetSi wlis ganmavlobaSi Sevida. respodentebma daadastures rom biu-
jetS wlis ganmavlobaSi ramdenime aTeuli cvlileba Sedis.
rusTavis biujeti muxlobrivi xasiaTisaa da masSi mocemulia mxolod is
finansuri saxsrebi, romelic saWiroa ama Tu im uwyebis funqcionirebi-
sTvis. anu igi orientirebulia mxolod finansuri resursebis danaxar-
jebze da ar moicavs arc programebs, arc informacias im Sedegebis Sesaxeb
romelic unda miiRwes finansuri resursebis xarjvis Sedegad.
biujetis Sesrulebis angariSis Sedgenaze pasuxismgebelia safinanso
samsaxuri. safinanso samsaxuri yovelkvartalurad axdens Sesrulebis
angariSis wardgenas sakrebulosTvis.
rusTavis meriis warmomadgenlebma aRniSnes rom biujetis Sesrulebis an-
gariSebi ar moicavs mxolod finansur informacias. finansurTan erTad
sakrebulos waredgineba informacia ganxorcielebuli aqtivobebis Ses-
axeb. sakrebulo uflebamosilia moaxdinos angariSSi moyvanili faqtebis
revizia da im SemTxvevaSi Tu arsebobs eWvi faqtebis sisworis Taobaze Seqm-
nas specialuri komisia. aseT SemTxvevas hqonda adgili 2010 wlis ganmav-
lobaSi, rodesac saqme exeboda baga-baRebis dafinansebas.
biujetis Sesrulebis angariSi xelmisawvdomia yvelasTvis, vinc gancx-
adebiT mimarTavs sakrebulos an merias. angariSebi xelmisawvdomi ar aris
TviTmmarTvel qalaq rusTavis oficialur veb-gverdze.
respodentebma aRniSnes, rom mizanSewonilad miaCniaT gaizardos
mosaxleobis CarTuloba biujetirebis procesSi. maTi azriT mosaxleoba
pasiuria da naklebad ainteresebs sabiujeto sakiTxebi. mosaxleobis Car-
Tulobis zrda unda moxdes broSurebis, bukletebis darigebiT agreTve
municipalur servisebze Tanadafinansebis elementis SemotaniT. rode-
sac adgilobriv macxovrebels ecodineba rom sacxovrebeli pirobebis
gasaumjobeseblad aucilebelia ara mxolod saxelwmifos imedad yofna,
aramed sakuTari saxsrebiT Tundac mciredi wvlilis Setana gaizrdeba
ara mxolod samoqalaqo Segneba da codna, aseve mosaxleoba ufro metad
gaufrTxildeba qonebas es iqneba Sida gza, lifTi Tu sadarbazo. Tumca,
mZime ekonomikuri mdgomareobis da maRali umuSevrobis fonze Tanadafi-
nansebis Semotana did sirTuleebTan aris dakavSirebuli.
92
Catarebuli kvleva cxadyofs rom adgilobrivi TviTmmarTveloba cdilobs
ukeTesi kavSiri daamyaros mosaxleobasTan da biujeti moargos maT saWi-
roebebs. Tumca aRsaniSnavia, rom mosaxleobis CarTuloba ZiriTadad pa-
siur xasiaTs atarebs da mxolod informaciis miwodebiT Semoifargleba.
mosaxleoba ar aris gadawyvetilebis mimRebi misaRebi servisebis Taobaze,
igi mxolod aqtiuri momxmarebelia. dabali samoqalaqo ganaTlebisa da
kulturis qonasTan erTad gadawyvetilebis miRebaSi naklebi CarTuloba
ubiZgebs maT iyvnen pasiurebi.
3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda
93
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
politikis rekomendaciebi - rogor gavzardoT mosaxleobis
CarTuloba adgilobrivi TviTmmarTvelobis biujetirebis
procesSi
mosaxleobis CarTulobis gazrda TviTmizani araa. moqalaqeTa aqtiur mon-
awileobas biujetirebis procesSi mTeli rigi sikeTeebis motana SeuZlia.
mosaxleobis CarTuloba pirvel rigSi qmnis pirobebs uflebamosilebiT
aRWurvili moqalaqis CamoyalibebisTvis. es aris demokratiis erT-erTi
mniSvnelovani principi rodesac uflebamosilebiT aRWurvil moqalaqeebs
aqvT SesaZlebloba aiRon pasuxismgebloba da gaxadon TavianTi sacxovri-
si ukeTesi adgili. es xdis moqalaqeebs igrZnon qalaqi/municipaliteti
"sakuTarad", Sesabamisad izrdeba adgilobrivi xelisuflebis, rogorc
sakuTar xelisuflebad aRqma. es gansakuTrebiT mniSvnelovania postsa-
bWoTa qveynebisTvis sadac marTva tradiculad iyo centralizebuli da
TanamonawileobiTi aqtivobebi ZiriTadad formalur xasiaTs atarebda.
mosaxleobis CarTulobis zrda da adgilobriv xelisuflebasTan in-
teraqcia aumjobesebs TviTmmarTvelobebis saqmianobas. imisaTvis rom
gazardon CarTuloba TviTmmarTvelobis TanamSromlebs mouwevT aima-
Rlon komunikaciis unarebi, ufro metad usminon mosaxleobas, miawodon
maT ufro meti informacia, metad moeqcnen moqalaqeTa gavlenis qveS da
Sexedon adgilobriv macxovreblebs rogorc municipaluri servisebis
momxmareblebs. es xels Seuwyobs ukeTesi TviTmmarTvelobis Camoyalibe-
bas, romelic aris ufro energiuli, mondomebuli da angariSvaldebuli.
mosaxleobis CarTuloba iwvevs adgilobrivi problemebis ukeT analizs
da maTi aRmofxvris gzebis ukeT dagegmvas. adgilobivi mosaxleobas aqvs
ufro zusti informacia arsebuli problemebis Sesaxeb da Sesabamisad
maTTan dialogis safuZvelze ukeT SeiZleba problemebis gadawyvetis gze-
bis dasaxva raTa maqsimalurad iqnes dakmayofilebuli maTi molodinebi.
mosaxleobis CarTuloba iwvevs TanasakuTrebis gancdas rac imis ga-
rantia rom dagegmili RonisZiebebi warmatebiT ganxorcieldeba. es
gansakuTrebiT mniSvnelovania, rodesac infrastruqturuli proeqtis
ganxorcieleba igegmeba. adgilobrivi mosaxleobis CarTuloba zrdis
monitoringis sistemis efeqturobas rac imis garantiaa proeqti ufro
warmatebuli iqneba aseve SesaZlebelia adgilobrivi muSaxelis usasyid-
lod gamoyeneba.
daskvnebi da rekomendaciebi
94
mosaxleobis CarTuloba zrdis moqalaqeTa sazogadoebriv cnobierebas.
grZelvadian periodSi moqalaqeTa cnobiereba izrdeba Tu raoden kompleqsu-
ria sajaro seqtori da rom maT uwevT politikis da servisis miwodebis/gaum-
jobesebis alternativebs Soris arCevanis gakeTeba. Sesabamisad, gazrdili
cnobiereba da pasuxismgebloba imis sawindaria rom moqalaqeebi ukeT gaacno-
biereben gamowvevebs da daafaseben sajaro gadawyvetilebebs da ara ubralod
gaakritikeben da gakicxaven adgilobrivi xelisuflebis qmedebebs.
imisaTvis rom TviTmmarTveli erTeulebis biujetirebis procesSi mosaxle-
obis CarTuloba gaizardos TviTmmarTvelobebma mTeli rigi RonisZiebebi
unda gaataron. qvemoT moyvanilia politikis RonisZiebebis SemoTavazebani:
RonisZieba 1. gavxadoT biujeti ufro metad gasagebi mosaxleo-
bisaTvis
dReisaTvis, TviTmmarTveli erTeulebis biujetebis umravlesoba moicavs
mxolod cifrobrivi xasiaTis informacias. moqalaqes da saxelmwifo fin-
ansebis armcodne pirs Zalian gauWirdeba gaarkvios ras niSnavs ekonomiku-
ri klasifikaciis muxlebi, ra tipis xarjebs moiazrebs konkretuli muxli
da risTvis ixarjeba gamoyofili saxsrebi:
amonaridi q. rusTavis biujetidan
dasaxeleba2009 faqti
2010 faqti
2011 gegma
2012 gegma
2013 gegma
2014 gegma
rusTavi 21,918.8 27,540.7 38,540.6 25,608.4 26,450.4 27,246.4
momuSaveTa raodenoba 310 356 386 356 356 356
xarjebi 15,120.9 18,721.4 27,314.8 23,530.6 24,227.3 25,033.7
xelfasebi 1,977.9 2,619.7 3,079 3,206.3 3,353 3,499
saqoneli da momsaxureba 5,311.6 6,843.8 7,581.5 6,949.3 7,360.2 7,775
procenti 225.3 279.4 942 356 305 345
subsidiebi 1,134.4 3,002.3 4,622.2 4,074.2 4,219.4 4,373.2
grantebi 16.8 0 6,200 6,200 6,200 6,200
socialuri uzrulvelyofa 3,548.3 2,971.7 2,422.8 2,343.8 2,388.6 2,440.4
sxva xarjebi 2,906.6 3,004.5 2,467.3 401 401.1 401.2
ara–finansuri aqtivebis zrda 6,441.5 8,436.5 10,702.6 1,694.8 1,788.1 1,764.7
valdebulebebis Semcireba 356.4 382.8 523.2 383 435 448
TviTmmarTveli erTeulebi 3,929.7 4,698.7 12,464.1 11,612.1 11,827.1 12,090.6
momuSaveTa raodenoba 221 265 295 265 265 265
diagrama 3.3
3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda
95
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
dasaxeleba2009 faqti
2010 faqti
2011 gegma
2012 gegma
2013 gegma
2014 gegma
xarjebi 3,323 4,190.7 11,832.7 11,219.1 11,381.6 11,631.6
xelfasebi 1,384.7 1,924 2,365.7 2,463.3 2,573 2,681
saqoneli da mom-saxureba 1,608.2 1,908.8 2,285.5 2,194.8 2,298.3 2,400
procenti 225.3 279.4 942 356 305 345
subsidiebi 35.9 0 0 0 0 0
grantebi 16.8 0 6,200 6,200 6,200 6,200
socialuri uzrulvelyofa 38 71.7 26.5 4 4.2 4.4
sxva xarjebi 14 6.8 13 1 1.1 1.2
ara–finansuri aqtivebis zrda 250.3 125.2 108.1 10 10.5 11
valdebulebebis Semcireba 356.4 382.8 523.2 383 435 448
rusTavis sakrebulo 517.8 1,113.2 2,496.2 2,337.8 2,430.8 2,521.6
momuSaveTa raodenoba 37 57 86 57 57 57
xarjebi 508.9 1,073.1 2,388.1 2,327.8 2,420.3 2,510.6
xelfasebi 250.5 364.9 474.9 475 480 485
saqoneli da momsaxureba 258.3 703 1,894.1 1,847.8 1,935 2,020
socialuri uzrulvelyofa 5.2 6 4 4.2 4.4
sxva xarjebi 13 1 1.1 1.2
ara–finansuri aqtivebis zrda 9 40.2 108.1 10 10.5 11
rusTavis meria 2,748 2,893.6 2,112.4 2,199.3 2,314.3 2,427
momuSaveTa raodenoba 184 208 209 208 208 208
xarjebi 2,506.7 2,808.5 2,112.4 2,199.3 2,314.3 2,427
xelfasebi 1,134.2 1,559.2 1,890.8 1,988.3 2,093 2,196
saqoneli da momsaxureba 1,320.5 1,176.1 201.1 211 221.3 231
socialuri uzrulvelyofa 38 66.5 20.5 0 0 0
sxva xarjebi 14 6.8 0 0 0 0
ara–finansuri aqtivebis zrda 241.3 85.1 0 0 0 0
sarezervo fondi 0 0 160 105 110 115
xarjebi 0 0 160 105 110 115
saqoneli da momsaxureba 0 0 160 105 110 115
saqarTvelos erovnuli arqivis adgilobrivi organoebis dafinanseba
39 0 0 0 0 0
96
Sesabamisad, didi mniSvneloba eniWeba imas Tu rogor gavxadoT biujeti
mosaxleobisaTvis wakiTxvadi. am mizniT saxelmwifom garkveuli nabijebi ukve
gadadga. 2009 wlis oqtomberSi miRebuli sabiujeto kodeqsis Sesabamisad, 2012
wlidan saxelmwifo biujeti, xolo 2013 wlidan adgilobrivi TviTmmarTvelo-
bis erTeulebis biujetebic momzaddeba programuli biujetis formatSi.
programuli biujetis ZiriTadi upiratesoba tradiciuli, organizaciul-
muxlobrivi biujetTan SedarebiT imaSi mdgomareobs, rom programuli
biujeti saSualebas iZleva dagegmvis procesidanve biujeti orientirebuli
iyos Sedegebze. sworad Sedgenil programul biujetSi naTelia mizez-Se-
degobrivi kavSiri konkretul RonisZiebaSi Cadebul finansur resursebsa
da mosalodnel Sedegebs Soris, rac erTis mxriv saxelmwifo finansebis
efeqturad gamoyenebis winapirobaa. aseve, programuli biujeti saSualebas
iZleva mosaxleobam biujeti dainaxos mis gasatarebeli ZiriTadi programe-
bis da maTi Sedegebis TvalsazrisiT da ara mxolod organizaciul WrilSi.
programuli biujetis amosaval wertils warmoadgens misaRebi saboloo
da Sualeduri Sedegebi da ara mxolod programebis ganmaxorcieleblebze
gadanawilebuli resursebi. Sesabamisad unda daigegmos jer Sedegi da is
indikatorebi, romelTa saSualebiTac Sedegis gazomva gaxdeba SesaZlebeli,
Semdeg iTvleba Sedegis misaRwevad aucilebeli xarjebi da biujetis dagegmvi-
sas SesabamisobaSi modis erTmaneTTan programis dasaxuli miznis misaRw-
evad saWiro da arsebuli resursebi.
TviTmmarTvelobebma, gansazRvruli kompetenciebisa da mosaxleobisa-
Tvis misawodebeli servisebis farglebSi unda Camoayalibon programebi,
romelic safuZvlad daedeba programul biujets.
programa unda warmoadgens TviTmmarTvelobis kompetenciiT gansazRvruli
prioritetebis miznebis misaRwevad gansaxorcielebeli RonisZiebebis er-
Tobliobas, romlebic dajgufebulia msgavsi Sinaarsis mixedviT da xor-
cieldeba grZelvadian periodSi erTi saboloo Sedegis misaRwevad.
TviTmmarTvelobis specifikidan gamomdinare, umetes SemTxvevaSi programebi
unda iyos grZelvadiani da mudmivi, Tumca SesaZlebelia specifikidan gamom-
dinare arsebobdes programebi, romlebic ganxorcieldeba konkretuli wlis
ganmavlobaSi. magaliTisaTvis, TviTmmarTvelobis programebs unda war-
moadgendes adgilobrivi gzebis movla-Senaxvis, dasufTavebis, adgilobrivi
mniSvnelobis social-kulturuli, skolamdeli aRzrdis da a.S.
programuli biujetis Sedgenisas TviTmmarTvelobebma, mosaxleobis
aqtiuri CarTulobiT unda moaxdinon TiToeuli programis aRwera da
mizanis Camoyalibeba. aseve anu unda gaiweros ra RonisZiebebia dagegmili
programis farglebSi da ras unda mivaRwioT programis ganxorcielebiT.
programa ramdenime tipis SeiZleba iyos, magram yvela maTgani unda war-
moadgendes im RonisZiebebis erTobliobas, romlebic emsaxurebian saerTo
saboloo Sedegebis miRebas, prioritetis mizans. programas unda qondes misi
mizani da biujeti.
3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda
97
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
programebis gamovlenisas mxarjavma TviTmmarTvelobebma unda gaiTval-
iswinos, Semdegi faqtorebi:
• programa unda Seesabamebodes kanonmdeblobas da centraluri xelis-
uflebis mier gansazRvrul prioritets (delegirebuli uflebamo-
silebis an specialuri transferiT gansaxorcielebli RonisZiebebis
SemTxvevaSi);
• programis ganmaxorcielebeli da saboloo Sedegebis miRwevaze pasux-
ismgebeli unda iyos erTi samsaxuri. es gaaiolebs programebis marTvas
da aamaRlebs maTi marTvis xarisxs;
• programa unda iyos programuli biujetis ZiriTadi kategoria,
romelsac eqneba biujetis kanoniT gansazRvruli finasnuri gegma.
programebi Tavisi Sinaarsidan gamomdinare unda dajgufdes:
• marTvis da regulirebis
programa ganekuTvneba am tips, Tu igi moicavs iseT RonisZiebebs, rom-
lebic administraciuli xasiaTisaa da xels uwyobs sistemis gamarTul
funqcionirebas an/da dakavSirebulia Sesabamis sferoSi sxvadsxva sak-
iTxebis regulirebasTan. am tipis programaSi unda gaerTiandes TviTmma-
rTvelobis sakrebulosa da gamgeobis (meriis) funqcionirebis xarjebi. es
aseve saSualebas miscems mosaxleobas dainaxos Tu ramdenad "Zviri" ujdeba
sakuTari administracia.
• momsaxurebis miwodebis
am tipis programa orientirebulia konkretul grZlevadian Sedegebze an/
da emsaxureba mudmiv mizans. aseT programebSi erTiandeba iseTi RonisZie-
bebi, romlebic uSualod momsaxurebas uwevs mosaxleobas. programis mok-
levadiani Sedegebi ganisazRvreba konkretuli raodenobrivi da xarisxo-
brivi maCveneblebiT.
• subsidirebis
msgavsi tipis programebis qveprogramebi da RonisZiebebi miznad isaxaven
sxvadasxva socialuri fenis an obieqtebis subsidirebas, TviTmmarTvelo-
bis mxridan daxmarebis da Tanamonawileobis saxiT. subsidirebis pro-
gramebis qveprogramebis Sefasebis indikatorebi aseve gamoisaxeba raode-
nobriv indikatorebSi, xolo programis saboloo Sedegi xSir SemTxvevaSi
iqneba mosaxleobis garkveuli fenis mdgomareobis an garkveuli sferos
mdgomareobis mniSvnelovani gaumjobesebis gamoxatuleba, romelic aseve
Sefasdeba saTanado indikatorebiT;
• infrastruqturuli
aRniSnuli programis farglebSi gansaxorcielebeli RonisZiebebi emsaxu-
reba sxvadasxva infrastruqturis ganviTarebas, mSeneblobas, reabilita-
cias an aRWurvas. programis Sualeduri Sedegi umetes SemTxvevaSi iqneba
msxvili obieqtis da obieqtTa jgufis gamarTuli infrastruqtura, xolo
saboloo Sedegi is efeqti, rasac aRniSnuli infrastruqtura emsaxureba
msgavsi programebis Sefasebis indikatorebis umetesobis gamosaxva Sesa-
Zlebelia raodenobriv indikatorebSi.
programa xangrZlivobis mixedviT unda daiyos:
98
• mravalwliani
rodesac emsaxureba romelime problemis gadawyvetas, axali politikis
SemuSavebas, axali sistemis an momsaxurebis danergvas da a.S. programebis
umetesoba mravalwliani unda iyos, vinaidan is emsaxureba globaluri
saboloo Sedegis miRwevas.
• erTwliani (moklevadiani)
iSviaT specifikur SemTxvevaSi, rodesac programis saboloo miznis miRweva
SesaZlebelia erTi saangariSo wlis ganmavlobaSi programa SesaZloa mok-
levadianic iyos. moklevadiani programa SesaZlebelia iyos im SemTxvevaSi,
Tu Sedegi romelic programis dasrulebis Sedegad miiRweva sabolooa da
igi Tavis mxriv ar wamodgens sxva procesis Semadgenel nawils;
2 movaxdinoT sabiujeto xarjebis TviTmarTveli erTeulis
dasaxlebebs Soris ufro samarTlianad da prognozirebu-
lad ganawileba
2006 wels ganxorcielebuli reformis Sedegad TviTmmarTveloba gauqmda
soflis/Temis da dabis doneze, qalaqis da gamsxvilda raionis doneze.
amasTan, dasaxlebebs (sofeli, Temi, daba qalaqi) TviTmmarTvelobis sta-
tusis gauqmebasTan erTad CamoerTvaT yovelgvari administraciuli da
finansuri uflebamosilebac.
dedaqalaqSi garkveuli saxis administraciuli uflebamosileba gaaCnia
korpusis amxanagobebs mravalbinian saxlebSi, romelsac aregulirebs
specialuri kanoni 2007 wlidan. rac Seexeba municipalitetebs, sadac
ramdenime aTas macxovrebliani dasaxlebebic gvxvdeba, maT aranairi
statusi da uflebamosileba ar aqvT. analogiur formatSi aris war-
modgenili TviTmmarTveli erTeulebis biujetebic. finansuri saxsrebi
gawerilia ara administraciul-teritoriuli erTeulebis (dasaxlebebi)
mixedviT aramed jamurad. aseT pirobebSi, programuli biujetis danergvis
SemTxvevaSic ki rTulia vimsjelod sargebelze romelsac SeiZleba esa Tu
is dasaxleba iRebdes. Sesabamisad, mosaxleobis CarTuloba biujetirebis
procesSi, im SemTxvevaSi Tu ar moxdeba saxsrebis gawera dasaxlebebis
mixedviT bundovani da Sinaars moklebuli iqneba.
politikis es SemoTavazeba ar gulisxmobs imas rom moxdes mTeli fin-
ansuri resursebis dasaxlebebis mixedviT gawera. is servisebi, romelic
miewodeba universalurad yvela dasaxlebis mosaxleobas, unda darCes
centralizebulad. amasTan servisebi, romelic gankuTvnilia konkretuli
dasaxlebisTvis (mag gzis reabilitacia, kulturis saxlis mowyoba da a.S),
unda gaiweros administraciul-teritoriuli erTeulebis mixedviT.
mniSvnelovania isic, rom TviTmmarTveli erTeulis biujetis ganawileba
dasaxlebebis mixedviT eqvemdebarebodes samarTlianobis da prognozire-
badobis principebs.
3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda
99
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
rac Seexeba samarTlianobis proncips es gulisxmobs TviTmmarTveli
erTeulis dasaxlebebs Soris saxsrebis ganawilebas obieqturi da Tvladi
kriteriumebis mixedviT. aseT kriteriumad SeiZleba gamoyenebul iqnas
mosaxleobis ricxovnoba, municipalitetis administraciul centrTan
daSoreba, siRaribis maCveneblebi, skolamdel aRsazrdelTa raodenoba,
pensionerTa raodenoba da a.S. es maCveneblebi gamoiyeneba TviTmma-
rTvelobebisTvis gamoTanabrebiTi transferis gaangariSebis formulis
gamoTvlaSi. amasTan iseTi tipis dasaxlebebs rogoricaa daba da qalaqi,
romelTac soflisgan gansxvavebiT sxva tipis saWiroebebi gaaCniaT Sei-
Zleba ganesazRvroT gansxvavebuli statusis koeficinti rac saSualebas
mogvcems mcirediT meti finansuri resursebi miimarTos am dasaxlebebSi.
imis codna, Tu ra saxsrebi iqneba gamoyofili TiToeuli adminis-
traciul-teritoriuli erTeulisTvis mniSvnelovania administraciul-
teritoriuli erTeulisTvis da misi rwmunebulisTvis romelic teri-
toriis samarTavad aris daniSnuli gamgeblis/meris mier. saxsrebis
mikuTvnebasTan erTad, dasaxlebis mosaxleobas aseve unda mieces SesaZle-
bloba Tavad gankargos maTTvis gamoyofili saxsrebi. es imas niSnavs, rom
soflis/dabis/qalaqis mosaxleoba Tavad unda wyvetdes Tu raSi daixarjos
TviTmmarTveli erTeulidan maTTvis gamoyofili saxsrebi.
rac Seexeba prognozirebadobis princips, es niSnavs imis codnas, Tu
TiToeul dasaxlebas ra moculobis finansuri saxsrebi eqneba gamoyo-
fili momdevno 4 wlis ganmavlobaSi. sabiujeto kanonmdebloba moiTxovs
rom saxelmwifo da adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis sabiujeto
prognozebi Sedges momdevno 4 weliwadze. analogiuri proncipi unda
gavrceldes TviTmmarTveli erTeulis SigniTac. adgilobrivma mosax-
leobam unda icodes momdevno 3-4 wlis ganmavlobaSi ra saxsrebia maTze
gaTvaliswinebuli rac maT daexmareba imis gansazRvraSi Tu ra saxis
proeqtebis dafinansebaze SeaCeron arCevani da ar Semoifarglon mx-
olod erTjeradi xasiaTis aqtivobebiT.
dasaxlebis finansuri resursebis marTvisaTvis, TiToeul dasaxlebas
TviTmmarTveli erTeulis doneze unda gamoeyos qveangariSi, sadac moxde-
ba maTi kuTvnili saxsrebis darezerveba. dasaxlebis kuTvnili finansuri
resursebis xarjva unda ganaxorcielos gamgeobam/meriam rwmunebulis
miamrTvis safuZvelze.
dasaxlebis qveangariSze unda moxdes aseve soflis daxmarebis saxelmwifo
programis farglebSi gamoyofili saxsrebis akumulireba da misi xarjva
aseve mTlianad dasaxlebis mosaxleobis kompetencias unda warmoadgen-
des.
am RonisZiebebis gatareba imis saSualebas iZleva, rom TiToeuli dasax-
lebis angariSze akumulirdes 5-dan 50 aTasamde lari (dasaxlebis zomis
mixedviT) rac seriozul stimuls miscems adgilobriv mosaxleobas Caer-
Tos sakuTari TviTmmarTveli erTeuli sabiujeto procesSi.
100
3 gavxadoT TviTmmarTveli erTeulis biujetis da sabiujeto
procesis Sesaxeb informacia ufro xelmisawvdomi
adgilobrivma TviTmmarTvelobebma biujetis da sabiujeto procesis Ses-
axeb informacia unda gaxadon ufro xelmisawvdomi mosaxleobisaTvis.
am mizniT, pirvel rigSi mniSvnelovania TviTmmarTvelma erTeulebma
dabeWdon wliuri kalendari romelic ufasod daurigdeba adgilobriv
mosaxleobas. kalendarze samuSao da dasvenebis dReebTan erTad spe-
cialuri feriT unda iqnas aRniSnuli is dReebi romelic mniSvnelovania
adgilobrivi sabiujeto procesisTvis. es mosaxleobas saSualebas miscems
maTTvis sasurveli informaciis misaRebad miakiTxon TviTmmarTveli er-
Teulis aRmasrulebel da warmomadgenlobiT organoebs, aseve daeswron
sabiujeto ganxilvebs da angariSebs.
mniSvnelovania sabiujeto kalendarze datanil iqnas Semdegi dReebi:
TariRi mniSvneloba
1 martamdeadgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis safinanso organo amzadebs da warmomadgenlobiT organos warudgens biujetis Sesrulebis wliur angariSs
1 martidanadgilobrivi TviTmmarTvelobis erTeulis aRmas-rulebeli organo iwyebs muSaobas prioritetebis dokumentis momzadebis mizniT
1 maisamde
adgilobrivi TviTmmarTvelobis aRmasrulebeli organo amzadebs da warmomadgenlobiT organos warudgens biujetis Sesrulebis 1 kvartlis mim-oxilvis dokuments
1 maisamde
adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgen-lobiTi organo sajarod ixilavs da iRebs ga-dawyvetilebas TviTmmarTveli erTeulis biujetis Sesrulebis wliuri angariSis damtkicebis an daumtkiceblobis Sesaxeb
15 ivlisamdesaqarTvelos finansTa saministro adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebs acnobs dasagegmi sabiujeto wlis ZiriTad sabiujeto parametrebs
1 agvistomde
adgilobrivi TviTmmarTvelobis aRmasrulebeli organo amzadebs da warmomadgenlobiT organos warudgens biujetis Sesrulebis 6 Tvis mimoxilvis dokuments
araugvianes 5 oqtom-brisa
saqarTvelos finansTa saministro adgilobriv TviTmmarTvel erTeulebs ugzavnis informacias saxelmwifo biujetis proeqtSi maTTvis gaTvalis-winebuli finansuri daxmarebebisa da sagadasaxa-do Semosavlebis saprognozo moculobis Sesaxeb
1 noembramde
adgilobrivi TviTmmarTvelobis aRmasrulebeli organo amzadebs da warmomadgenlobiT organos warudgens biujetis Sesrulebis 9 Tvis mimoxilvis dokuments
diagrama 3.4
3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda
101
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
sabiujeto procesis da biujetis Sesaxeb informaciis xelmisawvdomobis
gazrdis saSualebad gamoyenebul unda iqnas adgilobrivi/regionuli
televiziebi. adgilobrivi televiziis saSualebiT aramxolod unda
gadaicemodes sakrebulos sxdomebi sadac ganixileba biujeti, romelic
msmenels pasiur poziciaSi amyofebs da nakleb interess aCens, aramed aseve
unda momzaddes Tematuri diskusiebi biujetis garSemo. aRmasrulebeli
da warmomadgenlobiTi organos warmomadgenlebi, mosaxleobis, aras-
amTavrobo organizaciebis da eqspertebis monawileobiT unda awyobdnen
satelevizio diskusiebs adgilobrivi mniSvnelobis problematikaze da
maTi gadawyvetisaTvis saWiro finansuri resursebis moZiebaze.
TariRi mniSvneloba
araugvianes 5 noem-brisa
avtonomiuri respublikis aRmasrulebeli organo avtonomiuri respublikis SemadgenlobaSi Semaval adgilobriv TviTmmarTvel erTeulebs ugzav-nis informacias maTTvis respublikur biujetis proeqtSi gaTvaliswinebuli finansuri daxmarebis Sesaxeb
araugvianes 15 noem-brisa
adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis aRmasru-lebeli organoebi (garda avtonomiuri respubli-kis SemadgenlobaSi Semavali adgilobrivi TviTm-marTveli erTeulebisa) prioritetebis dokuments warudgenen warmomadgenlobiT organoebs da saqarTvelos finansTa saministros
araugvianes 15 noem-brisa
adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis aRmasru-lebeli organoebi warmomadgenlobiT organoebs warudgenen biujetis proeqtebs
araugvianes 25 noem-brisa
adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlo-biTi organos Tavmjdomare biujetis proeqts, SeniS-vnebis arsebobis SemTxvevaSi SeniSvnebiT ubrunebs gamgebels (mers)
araugvianes 10 dekem-brisa
TviTmmarTveli erTeulis gamgebeli (meri) biuje-tis proeqtis pirvelad an Sesworebul variants warudgens warmomadgenlobiT organos
araugvianes 31 dekem-brisa
adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlo-biTi organo iRebs gadawyvetilebas adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis biujetis damtkicebis Sesaxeb
adgilobrivi biujetis gamoqveynebidan ar-augvianes 15 dRisa
adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis safinanso organo iRebs gadawyvetilebas adgilobrivi TviTm-marTveli erTeulis biujetis kvartaluri an/da yovelTviuri ganweris Sesaxeb
adgilobrivi biujetis damtkicebidan araug-vianes 20 dRisa
adgilobrivi TviTmmarTveli erTeuli (garda avtonomiuri respublikis SemadgenlobaSi Semava-li adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulisa) damt-kicebuli biujetis Sesabamis adgilobrivi TviTm-marTvelobis erTeulis prioritetebis dokuments warudgens saqarTvelos finansTa saministros
saxelmwifo biujetis kanonis gamoqveynebi-dan 1 Tvis vadaSi
adgilobrivi TviTmmarTvelobis aRmasrulebel organosa da Sesabamis saxelmwifo organosa da Sesabamis saxelmwifo organos Soris formdeba delegirebis xelSekrulebebi
yoveli Tvis dasrule-bidan 10 dRis vadaSi
adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis safi-nanso organoebi amzadeben biujetis angariSgebas Semosulobebis, gadasaxdelebis, naSTis cvlile-bisa da mTliani saldos CvenebiT
102
mniSvnelovania rom satelevizio diskusiebi mimdinareobdes sabiujeto
procesis kalendris Sesabamisad da yuradReba eTmobodes ara mxolod
im sakiTxebis gaSuqebas, romelic exeba momavali wlebis biujets, aramed
mimdinare da gasuli wlis biuejetsac, maTi Sedegebis Sefasebasac.
aseve mniSvnelovania, rom mosaxleobas hqondes saSualeba gamoagzavnos
kiTxvebi satelefono Setyobinebis saSualebiT, an hqondes saSualeba dae-
swros satelevizio diskusiebs da dasvas kiTxvebi maTTvis saWirboroto
sakiTxebze.
sabiujeto procesis, biujetis Sesaxeb informaciis xelmisawvdomobis
gazrdis erT-erTi saSualebaa sagazeTo statiebi. TiTqmis yvela adgilo-
briv TviTmmarTvel erTeulSi gamodis adgilobrivi gazeTi romelsac
xSir SemTxvevaSi nawilobriv an mTlianad adgilobrivi xelisufleba
afinansebs. mosaxleobisTvis sabiujeto informaciis xelmisawvdomobis
gazrdisTvis mniSvnelovania momzaddes sagazeTo statiebi da interviuebi
adilobrivi TviTmmarTveli erTeulis warmomadgenelTa monawileobiT
romelic Seexebian adgilobrivi mniSvnelobis sakiTxebs. interviusTan
erTad SesaZlebelia statiebSi CanarTis saxiT moyvanil iqnas infor-
macia mimdinare da gasuli wlebis sabiujeto monacemebis Sesaxeb, aseve
municipaluri programebis, maT Soris warmatebuli programebis Sesaxeb.
aseve iseTi saxis sasargeblo informacia, rogoricaa TviTmmarTveli
erTeulis Semosavlebi, maTi baza, yvelaze warmatebuli da mniSvnelovani
gadamxdelebi, damsaqmeblebi, sxvadasxva ekonomikurad da finansurad
mniSvnelovani informacia da a.S.
sabiujeto procesis, biujetis Sesaxeb informaciis xelmisawvdomobis
gasazrdelad mniSvnelovania TviTmmarTvelobebma moamzadon yovelwliu-
ri sabiujeto gzamkvlevi-broSura. es unda iyos broSura, sadac mocemuli
iqneba popularul enaze informacia TviTmmarTveli erTeulis sabiujeto
procesis Sesaxeb. garda amisa, broSura unda moicavdes TviTmmarTveli
erTeulis biujetis ZiriTad parametrebs, aseve programebs romlebic
xorcieldeba universalurad da im programebs, romelTa ganxorcieleba
dagegmilia TiTeoul administraciul-teritoriul erTeulSi.
broSura-gzamkvlevSi mocemuli inda iyos TiToeuli gansaxorciele-
bli programis mizani, mosalodneli Sedegebi, finansuri gaangariSeba,
ganxorcielebis etapebi da vadebi. garda am monacemebisa, miTiTebul inda
iqnas im samsaxuris sakontaqto monacemebic, romelic TviTmmarTveli
erTeulis aRmasrulebeli organos mxridan pasuxismgebelia programis
mimdinareobaze, mis warmatebiT ganxorcielebaze monitoringsa da Se-
fasebaze.
broSura-gzamkvlevi ufasod unda darigdes TviTmmarTveli erTeulis
administraciul-teriotirul erTeulebSi (dasaxlebebSi) rac mosaxleo-
bas saSualebas miscems miiRos informacia gansaxorcielebeli proeqtebis
Sesaxeb, aseve survilis SemTxvevaSi uSualod daukavSirdnen programebis/
proeqtebis ganmaxorcielebel uwyebebs da miawodon TavianTi mosazre-
bebi, kmayofileba Tu ukmayofileba mimdinareobis kvalobaze.
3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda
103
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
sabiujeto procesis, biujetis xelmisawvdomobis gasazrdelad mniS-
vnelovania TviTmmarTvelma erTeulebma gamoiyenon internet-resursebi.
mimdinare sabiujeto gegmebis, Sesrulebis angariSebis, sakrebulos sabiu-
jeto dadgenilebebis Sesaxeb monacemebi, isevo rogorc sxvadasxva sas-
argeblo finansuri informacia ganTavsebul unda iqnas TviTmmarTveli
erTeulis oficialur internet gverdze da unda xdebodes veb-gverdis
regularuli ganaxleba. im municipalitetebSi, sadac interneti ar aris
gavrcelebuli informacia SesaZlebelia ganTavsdes mxaris rwmunebulis-
gubernatoris veb-gverdze.
mniSvnelovania aseve rom sabiujeto informacia ara ubralod ganTavsdes
internetSi rasac isedac akeTebs TviTmmarTveli qalaqebis umravlesoba,
aramed informacia ganTavsebul iqnas ufro interaqtiul reJimSi. kerZod
internet-resursebis momxmarebels unda SeeZlos informaciis moZieba
municipaluri programebis, maTi miznebis, mosalodneli Sedegebis, ganx-
orcielebis vadebis Sesaxeb, aseve hqondes saSualeba TviTmmarTvelobas
gaugzavnos kiTxvebi, SeniSvnebi da mosazrebebi am programebis Sesaxeb.
4 mosaxleobis Tanamonawileobis zrda sabiujeto procesSi
mosaxleobis Tanamonawileobis zrdisTvis aucilebelia TviTmmarTvelo-
bis aRmasrulebeli da warmomadgenlobiTi organoebis regularuli
Sexvedrebi maTTan, oRond es ar unda atarebdes formalur xasiaTs.
mosaxleobasTan Sexvedrebi unda daiwyos prioritetebis dokumentis
Sedgenis momentidan, rodesac TviTmmarTveli erTeulebi ayalibeben
sakuTar prioritetebs da warudgenen finansTa saministros da mxaris
rwmunebuls-gubernators. mniSvnelovania TviTmmarTveli erTeulis
xelmZRvanelma uSalod miiRos monawileoba yvela soflis/Temis/dabis
krebaze (sul 20-30 Sexvedra) da mosaxleobasTan uSualo interaqciis
gansazRvros maTTvis yvelaze prioritetuli sakiTxebi, risi gadawyvetac
mosaxleobas gadaudeblad miaCnia.
analogiur Sexvedrebs unda hqondes adgili biujetis proeqtis Sedgenis
drosac. is municipaluri servisebi, romelic centralizebulad miewode-
ba adgilobriv mosaxleobas mniSvnelovania iyos yvela Temis/soflis/da-
bis mosaxlis Tanxmobis sagani.
rac Seexeba dasaxlebebisaTvis uSualod gamoyofil saxsrebs, romlis Ses-
axebac detalurad visaubre #2 politikis SemoTavazebaSi, mniSvnelovania
adgilobrivi xelisufleba fasilitacias uwevdes adgilobriv mosaxleo-
bas sakuTari saxsrebis efeqtianad marTvis saqmeSi. dasaxlebebisaTvis
gamoyofili saxsrebis gonivrulad gamoyenebisaTvis adgilobriv rwmuneb-
ulTan erTad TviTmmarTveli erTeulis warmomadgeneli unda warmar-
Tavdes dialogs adgilobriv mosaxleobaSi (soflis/Temis/dabis saerTo
krebis formatSi), uxsnides maT Tu rogor gamokveTon prioritetebi da
problemebi, SearCion maTi gadawyvetis gzebi, aseve saxsrebis ufro efeq-
104
tianad xarjvisTvis TviTonac CaerTon adgilobrivi proeqtebis ganxor-
cielebaSi (mag. adgilobrivi muSa-xeli).
mosaxleobasTan Sexvedrebis garda, mniSvnelovania moewyos sajaro mos-
menebi rogorc biujetis proeqtis sakrebuloSi wardgenis, aseve biujetis
Sesrulebis kvartaluri angariSebis aseve saboloo angariSis ganxilvi-
sas. Ria mosmena gulisxmobs imas, rom nebismier moqalaqes mieces Sesa-
Zlebloba mivides municipalitetis administraciul SenobaSi, gaecnos
sabiujeto dokumentebs da dausvas pirdapiri SekiTxvebi aRmasrulebeli
Tu sakanonmdeblo xelisuflebis warmomadgenlebs. SekiTxvebi SeiZleba
moicavdes konkretuli proeqtis/programis mimdinareobas, aseve im prob-
lematikas romelsac mosaxleoba awydeba da moisminos TviTmmarTveli
erTeulis xedva maTi gadawyvetis mimarTulebiT.
adgilobrivi xelisufleba mzad unda iyos moisminos damsaxurebuli
Tu daumsaxurebeli kritika da Seecados mosaxleobas auxsnas sakuTari
sabiujeto gadawyvetilebebis Sesaxeb saTanado dasabuTebiT da argumenta-
ciiT.
sabiujeto procesebSi Tanamonawileobis erT-erTi formaa mosaxleobis-
gan informaciis miReba gaweuli servisebis efeqtianobis Sesaxeb. mosaxle-
obis kmayofileba, maTi gamoxmaureba aris yvelaze utyuari indikatori
imisa Tu ramdenad efeqtiania adgilobrivi xelisufleba. Sesabamisad,
programuli biujetis Sedgenisas, mosalodneli Sedegebis indikatorebis
Camoyalibebis dros erT-erT mTavar indikatorad swored mosaxleobis
kmayofileba unda iqnas gansazRvruli TviTmmarTvelobebis mier.
garda amisa, municipaluri programebis/proeqtebis ganxorcielebisas
didi mniSvneloba aqvs Camoyalibdes mosaxleobasTan ukakavSiris meqan-
izmi. ukukavSiris meqanizmi SeiZleba moicavdes municipalur "cxel xazs"
sadac moqalaqes SeiZleba darekva da sakuTari mosazrebis gamoTqma,
aseve sxva formebs. municipaluri servisebis mimwodebelTan gaformebul
xelSekrulebaSi aucilebelia aisaxos rom mosaxleoba saTanadod iqnas
gamokiTxuli da maTi azri dasabuTebulad gaTvaliswinebuli rogorc
proeqtebis dagegmvis, aseve ganxorcielebis da monitoringis dros. es
gansakuTrebiT exeba adgilobrivi infrastruqturis reabilitacias,
rogoricaa wyalmomaragebis sistemebi, dasuftaveba, narCenebis gatana,
sxvadasxva saganmanaTleblo, kulturuli Tu socialuri RonisZiebebis
mowyoba da a.S.
aseve SesaZlebelia yvela dasaxlebaSi daidgas safosto yuTi, sadac
mosaxleoba Tavis mosazrebebs gamoTqvams anonimurad, safosto gzavnilis
saSualebiT. es TviTmmarTveli erTeulis xelmZRvanelobas, iseve rogorc
sxvadasxva samsaxurebs Seuqmnis damatebiT warmodgenas miwodebuli
servisebis efeqtianobis Taobaze.
3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda
105
nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
saqarTvelos sabiujeto kodeqsi
saqarTvelos organuli kanoni
TviTmmarTvelobis Sesaxeb
saqarTvelos finansTa saministros
veb-gverdi: www.mof.ge
statistikis erovnuli samsaxuris
veb-gverdi: www.geostat.ge
rusTavis municipalitetis
veb-gverdi: www.rustavi.ge
saqarTvelos finansTa ministris
brZaneba N 672 2010 wlis 25 agvisto
q. Tbilisi ~saqarTvelos sabiu-
jeto klasifikaciis damtkicebis
Taobaze”
saqarTvelos finansTa ministris
brZaneba N 241 2009 wlis 15 aprili
q. Tbilisi ~afxazeTisa da aWaris
avtonomiuri respublikebis re-
spublikuri da adgilobrivi TviTm-
marTveli erTeulis biujetebis
Sesrulebis angariSgebis srulyo-
fis Sesaxeb”
aqarTvelos finansTa ministris
brZaneba N 904 2009 weli 30 dekem-
beri q. Tbilisi `gaTanabrebiTi
transferis gaangariSebis instru-
qciis damtkicebis Taobaze”
saqarTvelos mTavrobis dadgenile-
ba ~programuli biujetis danergvis
gegmis damtkicebis Taobaze”
2009, 2010, 2011, 2012 wlebis
saxelmwifo biujetis Sesaxeb
kanonebi
q. rusTavis 2011-2014 wlebis
prioritetebis dokumenti
q. rusTavis 2011 wlis biujeti
q. rusTavis adgilobrivi TviTm-
marTvelobis 2009 wlis 12 Tvis
biujetis analizi
gamoyenebuli literatura
106
107
108
kolofoni
yvela ufleba daculia (CC)–CreativeCommonsAttribute-NonCommercial-ShareAlike3.0NetherlandsLicence. am bublikaciis gavrceleba da muSaobaSi gamoyeneba SeiZleba mxolod arakomerciuli
miznebisTvis da wyaros saTanado miTiTebiT.
gamocemulia nimd saqarTvelos mier, Tbilisi, saqarTveli ©marti2012ISBN/EAN:978-90-79089-15-4
avtorebi
medea badaSvili
Tamar bagratia
daviT jijelava
irakli xmalaZe
saredaqcio sabWo
mariek hornvegi
irakli qobalia
kati piri
david prateri
levan cucqiriZe
fotografia
garekani: xedi mtkvarze, metexis taZari da vaxtang gorgaslis Zegli Tbilisi, saqarTvelo - foto:
jois van belkomi/holandse hoogte
gverdi 6: qalbatoni samsaxurSi - foto: adrian vainbrexti/holandse hoogte
gverdi 42: axalgazrda ambiciuri adamianebi samsaxurSi - foto: patrik posti/holandse hoogte
gverdi 70: dokumentebi kabinetSi - foto: artform kanada - Flickr
dizaini
stefan CiSkoS, haaga, niderlandebi
beWdva
sezani, Tbilisi, saqarTvelo
publikaciis eleqtronuli failis CamosatvirTad an sxva publikaciebisTvis, ewvieT:www.nimd.organwww.nimd.ge
zandukelis 5 / 0108 / Tbilisi / saqarTvelo / T +995 232 98 24 56 / [email protected]
www.nimd.org an www.nimd.ge
publikacia Seicavs politikis sam dokuments, romlebic niderlandebis mravalpartiuli
demokratiis institutis dakveTiT momzadda. politikis dokumentebi eyrdnoba kvlevas,
romelic Sesabamisi sferos profesionalebis mier ganxorcielda da axalgazrda
qarTuli demokratiis winaSe arsebul sam mniSvnelovan gamowvevas Seexeba. progresi qalTa
politikaSi monawileobis, axalgazrdebis politikur partiebSi aqtivobis da moqalaqeTa
adgilobriv TviTmmarTvelobaSi CarTulobis mimarTulebiT xangrZliv Zalisxmevas
saWiroebs. aRniSnuli publikacia miznad isaxavs arsebuli viTarebis warmoCenas da im
garemoebebis analizs romelTac igi ganapirobes. dasasruls, saerTaSoriso gamocdilebis
gaziarebiT da saTanado mtkicebulebebze dayrdnobiT, yoveli dokumenti moicavs
praqtikul rCevebs arsebuli mdgomareobis gaumjobesebisTvis. publikacia gankuTvnilia
rogorc politikosebis da mkvlevarebis, ise farTo auditoriisTvis.
saqarTvelos warmomadgenloba
Sidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba
Tamar bagratia da medea badaSvili / daviT jijelava / irakli xmalaZe