110
saqarTvelos warmomadgenloba Sidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba Tamar bagratia da medea badaSvili / daviT jijelava / irakli xmalaZe

Open the book in Georgian

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Open the book in Georgian

publikacia Seicavs politikis sam dokuments, romlebic niderlandebis mravalpartiuli

demokratiis institutis dakveTiT momzadda. politikis dokumentebi eyrdnoba kvlevas,

romelic Sesabamisi sferos profesionalebis mier ganxorcielda da axalgazrda

qarTuli demokratiis winaSe arsebul sam mniSvnelovan gamowvevas Seexeba. progresi qalTa

politikaSi monawileobis, axalgazrdebis politikur partiebSi aqtivobis da moqalaqeTa

adgilobriv TviTmmarTvelobaSi CarTulobis mimarTulebiT xangrZliv Zalisxmevas

saWiroebs. aRniSnuli publikacia miznad isaxavs arsebuli viTarebis warmoCenas da im

garemoebebis analizs romelTac igi ganapirobes. dasasruls, saerTaSoriso gamocdilebis

gaziarebiT da saTanado mtkicebulebebze dayrdnobiT, yoveli dokumenti moicavs

praqtikul rCevebs arsebuli mdgomareobis gaumjobesebisTvis. publikacia gankuTvnilia

rogorc politikosebis da mkvlevarebis, ise farTo auditoriisTvis.

saqarTvelos warmomadgenloba

Sidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

Tamar bagratia da medea badaSvili / daviT jijelava / irakli xmalaZe

Page 2: Open the book in Georgian

1

1   Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul  

perspeqtivaSi  

Tamar bagratia da medea badaSvili

2   axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur  

partiebSi: partiis resursebis gamoyenebis gzebis Zieba 

daviT jijelava

3   moqalaqeTa CarTulobis gazrda adgilobrivi  

TviTmmarTvelobis biujetirebis procesSi  

irakli xmalaZe

Sidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

nimd saqarTvelo

Page 3: Open the book in Georgian

2

politikis dokumentebi gamoica nimd-is sakanonmdeblo reformebis programis farglebSi. dokumentebi warmoadgens avtorebis mosazrebebs da ar gamoxatavs nimd-is mosazrebebs an pozicias.

nimdniderlandebis instituti mravalpartiuli demokratiisTvis

Page 4: Open the book in Georgian

3

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

winasityvaoba  4levan cucqiriZe

1   Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi 

Tamar bagratia da medea badaSvili  7    Sesavali  8    politikuri partiebis Sida demokratiis analizi genderul WrilSi  10    saarCevno procesi da genderuli asimetria  16    saarCevno sistemis gavlena qalTa warmomadgenlobaze arCeviT organoebSi  21    genderuli kvotebi: gaurkveveli SiSebi da bundovani imedebi  23    qali amomrCevlebi da eleqtoraluri qcevis genderuli Taviseburebebi  30    daskvnebi da rekomendaciebi  33

2   axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi: partiis  

resursebis gamoyenebis gzebis Zieba daviT jijelava  43    Sejameba  44    meTodologia  47     axalgazrdobis monawileoba politikaSi da partiebSi gawevrianebis  

tendenciebi: saerTaSoriso gamocdileba  49    axalgazrdobis monawileoba qarTul politikaSi  51    axalgazrdebis CarTuloba politikuri partiebis saqmianobaSi  59    daskvnebi da rekomendaciebi  64    bibliografia  66    danarTi: respondentTa CamonaTvali  68 

3   moqalaqeTa CarTulobis gazrda adgilobrivi TviTmmarTvelobis  

biujetirebis procesSi irakli xmalaZe  71    Sejameba  72    Sesavali  77    TviTmmarTvelobis erTeulebis sabiujeto procesis zogadi mimoxilva  79    TviTmmarTvelobis Semosulobebis ZiriTadi wyaroebi  82    TviTmmarTvelobis gadasaxdelebis ZiriTadi mimarTulebebi  85     kvleva: mosaxleobis CarTuloba adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis  

biujetirebis procesSi qalaq rusTavis magaliTze  87     politikis rekomendaciebi – rogor gavzardoT mosaxleobis CarTuloba 

adgilobrivi TviTmmarTvelobis biujetirebis procesSi  93    gamoyenebuli literatura  105

kolofoni 108

Sinaarsi

Page 5: Open the book in Georgian

Zvirfaso mkiTxvelo,

moxarulni varT warmogidginoT nimd-is politikis narkvevTa krebuli, 

romelic 2011 wels momzadda. es narkvevebi Sida partiuli demokrati-

isa da adgilobrivi TviTmmarTvelobis im mniSvnelovan da aqtualur 

sakiTxebs ganixilavs, romlebic uaRresad mniSvnelovania saqarTvelos 

demokratiuli ganviTarebisaTvis.

narkvevi qalTa politikur partiebSi monawileobis Sesaxeb, romelic 

Tamar bagratiam da meda badaSvilma moamzades, mimoixilavs politikuri 

partiebis wesdebebsa da organizebas, maT saerTaSoriso TanamSromlobis 

formebsa da gadawyvetilebaTa miRebis wesebs genderuli perspeqtiviT. 

naSromi aanalizebs qalTa Tanamonawileobas rogorc partiul, aseve 

erovnul da adgilobriv mmarTvelobisa da TviTmmarTvelobis insti-

tutebSi da saintereso, damafiqrebel mosazrebebs gvTavazobs. ZiriTadi 

partiuli gadawyvetilebebi ar uzrunvelyofen qalTa Tanabar CarTu-

lobas organizaciul saqamianobaSi, zogadad ki, qalebisaTvis ufro da 

ufro rTuli xdeba politikaSi Tanamonawileoba. saqarTveloSi, sadac 

am mxriv isedac arasaxarbielo viTarebaa, ganuxrelad ecema qalTa 

CarTuloba politikasa da politikur partiebSi. viTarebis gamosaswore-

blad, avtorebi saintereso, gamocdil da efeqtur midgomebs gvTava-

zoben.

daviT jijelava, narkvevSi axalgazrdobisa da politikis Sesaxeb ga-

nixilavs Tu ra rols asruleben axalgazrdebi politikur partiebSi. 

misi analizi, romelic statistikur monacemebsa da kvlevebs eyrdnoba, 

saintereso dakvirvebebs gvTavazobs imis Taobaze Tu ra tendenciebia ax-

algazrdobis politikasa da partiebSi monawileobis mxriv. axalgazrde-

bis monawileoba, msgavsad qalTa monawileobisa politikaSi, ganuxrelad 

ecema da mxolod revoluciuri movlenebis dros Tu imatebs. narkvevis 

mixedviT, amJamindel parlamentis wevrTa mxolod 21%-s aqvs partiuli 

politikis gamocdileba da mxolod 4%-s aqvs raime gamocdileba poli-

tikuri partiis axalgazrdul organizaciebSi saqmianobisa. Sesabamisad, 

isedac Sesustebuli politikuri aqtivizmis fonze, iqmneba STabeWdileba, 

rom partiuli da am SemTxvevaSi, axalgazrduli politikuri saqmianoba 

ar aris gadamwyveti politikur karieraSi warmatebis misaRwevad. am 

mxriv, SesaZloa saqarTvelos politikuri sistema idges axalgazrdebis 

politikisagan gaucxovebis safrTxis winaSe, rac ar iqneba sasargeblo 

saqarTvelos konsolidirebul demokratiad CamoyalibebisaTvis.

winasityvaoba

4

Page 6: Open the book in Georgian

dasasruls, irakli xmalaZe adgilobrivi TviTmmarTvelobis sferoSi 

arsebul kanonmdeblobasa da praqtikas momoixilavs da saintereso 

rCevebs gvTavazobs, Tu rogor SeiZleba ufro ukeT CavrToT mosaxleoba 

adgilobriv TviTTmarTvelobaSi da amiT gavzardoT misi gamWvirvaloba, 

efeqturoba da adgilobriv xelisufalTa pasuxismgebloba amomrCevlebis 

mimarT. narkvevi moqmedebaTa ramodenime jgufs gamoyofs, romelTa ganx-

orcielebac xels Seuwyobs adgilobrivi biujetebis gamWvirvalobis zrdas 

da Sesabamisad, maTi Sefasebis gaiolebas; nabijebs, romlebic SeiZleba 

gadaidgas resursebis ufro samarTlianad ganawilebisaTvis da RonisZie-

bebs, romelTa saSualebiTac informacia adgilobrivi finansebis Sesaxeb 

ufro xelmisawvdomi gaxdeba sazogadoebisa da dainteresebuli mxareebi-

sTvis. is rekomendaciebi da gadawyvetilebebi, romelTac naSromi gvTava-

zobs, warmoadgens praqtikul, samoqmedo winadadebebs imis Taobaze Tu 

rogor SeiZleba gavaumjobesoT dRvandeli, ukve arsebuli sistema, riTac 

ufro efeqturad da samarTlianad ganawildeboda sajaro resursebi.

is sami sakiTxi, romelTac winamdebare narkvevebi ganixilaven demokrati-

is safuZvlebs warmoadgenen. axalgazrdebis aqtiuri CarTulobis gareSe, 

politikas axali, inovaciuri ideebi da dinazmi moakldeba; Tanaswori 

SesaZleblobebis gareSe, rogorc mamakacebis, ise qalbatonebisTvis, nebi-

smieri sistema sasicocxlod mniSvnelovan jgufs datovebs politikisadmi 

interesis gareSe da amiT Seasustebs misdami ndobasa da Sesabamisad, mis 

xarisxs; adgilobrivi TviTmmarTveloba demokratiebis fundamentia. 

maTi efeqturoba, maTi momsaxurebis xarisxi ganapirobebs qveynis saerTo 

politikuri sistemisadmi mxardaWerasa da ndobas. is gamowvevebi, rac am 

narkvevebSia asaxuli yuradRebis miRma ar unda darCes. is SesaZleblobe-

bi, rasac isini gvTavazoben aucileblad unda gamoviyenoT. 

dasasruls, vimedovneb, rom es publikacia nimd-is kidev erTi wvlili 

iqneba saqarTvelos progresis mxardasaWerad ufro dabalansebuli, 

maRali Tanamonawileobisa da namdvili mravalpartiuli demokratiis 

Seqmnis gzaze. iseTi demokratiisa, romelic sakuTar moqalaqeebs ufro 

efeqturad da samarTlianad moemsaxureba. 

madlobas vuxdiT euTos demokratiuli institutebis da adamianis ufle-

baTa ofiss da uSualod baton marCin valeckis avtorebisTvis gaweuli 

recenziis da komentarebisTvis.

pativiscemiT, levan cucqiriZe, nimd-is warmomadgeneli saqarTveloSi

5

Sidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba nimd saqarTvelo

Page 7: Open the book in Georgian
Page 8: Open the book in Georgian

7

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

XXX

Sidapartiuli demokratiis  ganviTareba genderul  perspeqtivaSiTamar bagratia da medea badaSvili

Page 9: Open the book in Georgian

8

1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi

Sesavali

politikuri partiebi demokratiul sazogadoebaSi politikuri urTierTo-

bebis umTavres subieqtebs warmoadgenen. saqarTvelos mravalpartiul siste-

mas arc Tu ise xangrZlivi istoria gaaCnia, rac Tavis mxriv politikuri par-

tiebis speqtris xSir cvlilebebs ganapirobebs. saqarTveloSi oficialurad 

200-ze meti politikuri partiaa registrirebuli, maTgan aqtiur politikur 

cxovrebaSi mxolod mcire nawili monawileobs. sazogadoebis informirebu-

lobis done politikur partiaTa umravlesobis Sesaxeb Zalian dabalia. 

politikur partiebs mniSvnelovani roli eniWebaT socialuri samarTlianobi-

sa da iseTi demokratiuli Rirebulebebis damkvidrebis procesSi, rogorebicaa 

- genderuli Tanasworoba da qalTa uflebebis dacva. saqarTveloSi arsebuli 

politikuri partiebi aRiareben qalTa politikuri monawileobis mniSvnelobas 

da survils gamoTqvamen, xeli Seuwyon qalTa dawinaurebas partiul stuqtureb-

Si. Tumca, arsebobs mTeli rigi winaaRmdegobebi da gadauWreli amocanebi, rac 

qalTa politikuri monawileobis dabal dones ganapirobebs.

mecnieri dalerapi qalTa politikaSi monawileobis aucileblobis ramden-

ime mniSvnelovan arguments warmogvidgens¹:  

• qalebi mosaxleobis naxevars warmoadgenen da ufleba gaaCniaT mandate-

bis naxevars flobdnen politikuri gadawyvetilebis mimReb yvela doneze 

(e.w. samarTlianobis argumenti).

• qalebs da mamakacebs gansxvavebuli gamocdileba gaaCniaT, romelic 

socialurad aris konstruirebuli da amitom qalebi aucileblad unda 

iyvnen warmodgenilni politikaSi (e.w. gamocdilebis argumenti).

• qalebsa da mamakacebs gansxvavebuli interesebi gaaCniaT da kacebs ar Seu-

ZliaT qalTa interesebis warmodgena (e.w. interesTa jgufis argumenti).

Sesabamisad, politikaSi Tanabari monawileoba sqesTa Tanasworobas, politiku-

ri mowyobis legitimizacias da adamianuri resursebis efeqtur gamoyenebas, 

gansxvavebuli interesebisa da politikuri koncefciebis Sejerebas uwyobs xels.

miuxedavad imisa, rom saqarTveloSi sazogadoebrivi azri qalTa politikaSi 

gaaqtiurebasTan dakavSirebiT TandaTan pozitiurad icvleba da qalebi poli-

tikuri mobilizaciis sxvadasxva formebiT sakuTari uflebebis realizacias 

axdenen, qalTa politikuri monawileobis kuTxiT kvlavac mniSvnelovani prob-

lemebi SeiniSneba - qalebi ministrTa kabinetSi 15,7%-s, parlamentSi 6%-s, xolo 

¹ Dahlerup,Drude.1978.“Women’sEntryintoPolitics.TheExperienceoftheDanishLocalandGeneralElections1908–20.”Scandinavian Political Studies,Vol.1,nos.2–3,p139-140

Page 10: Open the book in Georgian

9

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

adgilobrivi TviTmmarTveloebis organoebSi mxolod 10,5%-s Seadgenen.

politikur institutebSi qalTa warmomadgenlobaze gavlenas socialuri, 

ekonomikuri da politikuri faqtorebi, aseve sxvadasxva sub-faqtorebis 

erToblioba axdens, Sesabamisad, msoflio praqtika genderuli Tanasworo-

bis miRwevis mravaferovan meTodologias icnobs, romelic damokidebulia 

qveynis specifikaze, saxelmwifos politikuri da socialur-ekonomikuri 

sistemis Taviseburebebze, sazogadoebis ganviTarebis doneze. 

Tanamedrove politikaSi aqtualizebulia politikuri partiis, rogorc 

qalTa interesTa realizaciis ZiriTadi arxis mniSvneloba, vinaidan lib-

eraluri demokratiis pirobebSi politikuri urTierTobebis umTavres 

subieqtebad partiebi arian warmodgenili. 

miuxedavad imisa, rom dRes saqarTveloSi partiuli sistema mudmiv cva-

lebadobas ganicdis da politikur ZalTa fragmentacia sakmaod myifea, 

politikuri partiebi qalTa politikaSi mosvlis mTavar instruments war-

moadgenen da qalTa politikaSi mosvlis scenarebis ZiriTadi ”moTamaSeebi” 

arian. amitom politikur partiebSi genderuli paritetis ganviTarebas 

mniSvnelovani roli eniWeba - a) rogorc qalTa dawinaurebis instruments, 

b) rogorc partiis Sida demokratiis ganviTarebis indikators, g) rogorc 

sazogadoebis demokratiis ganviTarebis maCvenebels.

publikacia ”Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeq-

tivaSi” warmoadgens genderul WrilSi politikur partiaTa monawileo-

biT konstruirebuli garemos analizs, romlis mizania niderlandebis 

mravalpartiuli demokratiis institutis (NIMD) yvela partniori poli-

tikuri partiis Sida demokratiis Sefaseba genderul WrilSi, arsebuli 

meqanizmebisa da instrumentebis Sefaseba, genderuli paritetis misaRwevad 

politikuri partiebisaTvis winadadebebisa da rekomendaciebis SeTavazeba 

da politikur partiebsa da sxvadasxva interes jgufebs Soris diskusiis 

gagrZeleba politikur cxovrebaSi qalTa srulfasovani da efeqturi monaw-

ileobis uzrunvelyofisaTvis.

publikacia aseve ganixilavs iseT mniSvnelovan sakiTxebs, rogorebicaa 

saarCevno procesSi genderuli asimetriis problemebi, saarCevno sisteme-

bisa da qalTa warmomadgenlobis urTierTkavSiris sakiTxebi, genderuli 

kvotebis saerTaSoriso warmatebuli gamocdileba da eleqtoraluri qcevis 

genderuli Taviseburebebi.

Page 11: Open the book in Georgian

10

politikuri partiebis Sida demokratiis  analizi genderul WrilSi

publikacia NIMD-is partnior 7 politikur partiaSi Catarebul kvlevas² efuZneba. kvlevaSi monawileobdnen Semdegi politikuri partiebi: ”er-

Tiani nacionaluri moZraoba”, ”axali memarjveneebi”, ”Cveni saqarTvelo 

- Tavisufali demokratebi”, ”leiboristuli partia,” ”respublikuri 

partia,” saqarTvelos gza”, ”qristian-demokratiuli moZraoba”.

politikuri partiebis analizi ramdenime mniSvnelovani Tematikis irgv-

liv ganxorcielda:

• partiaTa wesdebebi, qalTa/genderul sakiTxebze momuSave jgufebi da 

maTi institucionalizaciis sakiTxebi;

• qalTa/genderuli Tanasworobis jgufebis funqciebi, strategiuli 

gegmebi da dafinansebis sakiTxebi;

• specialuri meqanizmebi qalTa dawinaurebisaTvis;

• statistika genderul WrilSi;

• partiuli funqciebis gadanawileba genderul WrilSi;

• TanamSromloba saerTaSoriso da arasamaTvarobo organizaciebTan;

• TanamSromloba politikur partiebTan;

• xedvebi qalTa uflebebis Sesaxeb sakanonmdeblo cvlilebebze;

• saerTaSoriso praqtikis gaziareba genderuli Tanasworobis misaRw-

evad.

partiaTa wesdebebi, qalTa/genderul sakiTxebze momuSave 

jgufebi da maTi institucionilizaciis sakiTxebi

erTiani nacionaluri moZraoba

2010 wlidan partiaSi Seqmnilia organizaciis struqturuli erTeuli - 

genderuli Tanasworobis departamenti, Tumca wesdebaSi am struqturis 

Sesaxeb aranairi norma ar arsebobs. partiis politika genderul sak-

iTxebTan mimarTebaSi da masTan dakavSirebuli normebi ufro detalu-

rad aris asaxuli genderuli Tanasworobis departamentis debulebaSi. 

departamentis mizania, xeli Seuwyos genderuli Tanasworobis damkvid-

rebas sayovelTaod aRiarebuli saerTaSoriso samarTlis normebisa da 

adamianis uflebebis uzenaesobis principebis Sesabamisad da qalTa da 

mamakacTa Tanaswori uflebebisa da SesaZleblobebis dacva da ganmtkiceba 

sazogadoebrivi cxovrebis yvela sferoSi; departamentis amocanebi:

•  genderuli Tanasworobis xelSewyoba sazogadoebrivi azris formire-

bisa da gadawyvetilebis miRebis procesSi, rogorc calkeuli social-

uri sferoebis sxvadasxva doneze, aseve partiis SigniT;

•  genderuli Tanasworobis xelSewyoba qveynis demokratiuli mma-

rTvelobis yvela doneze;

• xeli Seuwyos qalTa da mamakacTa Tanaswor warmomadgenlobas qveynis 

centralur da adgilobriv warmomadgenlobiT organoebSi;

²  kvleva Catarda 2010 wlis ivnisSi

1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi

Page 12: Open the book in Georgian

11

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

p/g ”axali memarjveneebi”‘axali memarjveneebi‘-s qalTa klubi Seiqmna faqtiurad partiis Seqm-

nisTanave - 2001 wlis 15 ivliss. organizaciis mizania qalTa aqtiuri 

CarTva politikur da sazogadoebriv cxovrebaSi, zrunva maT politikur 

ganaTlebaze, aqtiuri monawileobis miReba politikur, ekonomikur, 

socialur, kulturul da sxva sferoebSi mimdinare movlenebSi, zrunva 

momavali Taobis fizikur da sulier gajansaRebaze da sxva.

partiis wesdebaSi qalTa klubis Sesaxeb aranairi norma ar arsebobs.

2005 wlidan qalTa klubma garkveulwilad Secvala muSaobis mimarTule-

bebi da ufro metad politikuri mniSvneloba SeiZina.

qalTa organizaciis saqmianobis ZiriTadi miznebia:

•  qveynis eleqtoratSi partiis mxardamWerTa raodenobis zrdis 

xelSewyoba;

•  partiis wevri qalebis sazogadoebriv-politikuri aqtivobis amaRleba;

•  qalTa TviTrealizacia;

•  partiis wevri qalebis momzadeba yvela donis arCeviTi organoebis 

saqmianobaSi monawileobis misaRebad.

qristianul-demokratiuli moZraoba

qristian – demokratiuli moZraobis qalTa organizacia partiis struq-

turul qvedanayofs warmoadgens. partiis wesdebaSi qalTa organizaciis 

Sesaxeb norma ar arsebobs. wesdebaSi dafiqsirebulia mxolod zogadi 

norma struqturuli qvedanayofebis Seqmnis Sesaxeb, qalTa organizaciac 

am normis safuZvelzea Seqmnili. wesdebaSi aseve ar arsebobs raime muxli 

genderuli Tanasworobis Sesaxeb.

qalTa organizaciis mizania - partiis wevri qalebis politikuri gaaq-

tiureba, maTi motivireba da xelis Sewyoba, dawinaurdnen politikur 

asparezze da aqtiuri monawileoba miiRon gadawyvetilebebis miRebis 

procesebSi, genderuli Tanasworobis miRweva. 

respublikuri partia

partiaSi genderul sakiTxebze momuSave jgufi funqcionirebs. wesdeba 

aRiarebs sruli Tanasworobis princips, yvela partiis wevrisaTvis erT-

nair uflebebs da movaleobebs ganurCevlad sqesisa. genderul sakiTxebze 

momuSave jgufi wesdebaSi raime normiT ar aris ganmtkicebuli.

genderul sakiTxebze momuSave jgufis mier SemuSavebul iqna strategia 

”qalis rolis gazrda partiis saqmianobaSi, rogorc Sidapartiuli 

demokratiis ganviTarebis maCvenebeli”; mzaddeba qal kandidatTa Ser-

Cevis garkveuli procedura, ramac arCevnebSi monawile qal da mamakac 

kandidatTa dabalansebuli monawileoba unda uzrunvelyos.

leiboristuli partia

amJamad leiboristul partiaSi genderuli Tanasworobis aranairi meqan-

izmi ar funqcionirebs. 2003 wlamde partiaSi qalTa sabWo funqcionireb-

da, magram arseboba Sewyvita. momavalSi partia axali formatiT gegmavs 

genderuli Tanasworobis meqanizmis Seqmnas. 

Page 13: Open the book in Georgian

12

Cveni saqarTvelo - Tavisufali demokratebi

Tavisufal demokratebs genderuli Tnasworobis meqanizmi partiaSi ar 

gaaCniaT, Tumca wesdebaSi dafiqsirebulia zogadi normebi genderul 

TanasworobasTan dakavSirebiT.

saqarTvelos gza

partias ar gaaCnia genderuli Tanasworobis meqanizmi da arc raime nor-

maa dafiqsirebuli wesdebaSi genderul TanasworobasTan dakavSirebiT.

specialuri meqanizmebi qalTa dawinaurebisaTvis

arcerTi politikuri partia ar iyenebs raime specialur meqanizms - 

kvotas qalTa dawinaurebisaTvis.

kiTxvaze dauWerT Tu ara mxars genderuli kvotirebis SemoRebis sakiTxs 

im SemTxvevaSi, Tu partia warmodgenili iqneba parlamentSi, erTian 

nacionalur moZraobas (2010 wels nacionalurma moZraobam ar dauWira 

mxari genderuli Tanasworobis kanonSi specialuri meqanizmebis SemoRe-

bas) da respublikelebs ar aqvT gadawyvetili, Tu rogor gadawyvetilebas 

miiReben, axali memarjveneebi am iniciativis mxardaWeras ar apireben, dan-

arCeni politikuri partiebi ki aseTi inicativebis mxardasaWerad mzaobas 

gamoxataven.

genderuli statistika

miuxedavad imisa, rom partiebs ZiriTadi monacemebis genderuli segre-

gacia ar gaaCniaT, ar aqvT SemuSavebuli instrumentebi da meTodologia 

aseTi tipis statistikis mosapoveblad, qalTa raodenobis Sesaxeb garkveu-

li statistikuri informaciis mowodeba maTi mxridan mainc moxerxda. 

(diagrama 1.1).

diagrama 1.1

qalebi partiebis mmarTvelobiT organoebSi da politikuri partiis wevrebi (%)

Tavisufali demokratebi

leibor-istuli partia

saqarT-velos gza

axali memar-jveneebi

respub-likelebi

qdmnac. moZraoba

60

10

70

20

80

30

90

40

100

50

wevrebi

mmarTvelobiT organoebSi

1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi

Page 14: Open the book in Georgian

13

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

yvelaze meti qali rogorc mmarTvel organoebSi, aseve partiis wevrebs 

Soris warmodgenili hyavs partia ”saqarTvelos gzas”, yvelaze naklebi 

nacionalur moZraobas, rogorc wevrebs Soris, aseve - mmarTvel or-

ganoebSi. Tumca, unda aRiniSnos rom rogorc parlamentari qalebis, 

aseve TviTmarTvelobis wevri qalebis umetesoba swored nacionalur 

moZraobas warmoadgens da rogorc mmarTveli partia, am TvalsazrisiT 

qalTa dawinaurebisaTvis erT-erT mniSvnelovan instruments warmoad-

gens - arCevnebis Sedegebis mixedviT,nacionaluri moZraobis wevr qalebs 

mopovebuli aqvT qalTa mier miRebuli mandatebis

•  60% saqarTvelos parlamentSi

•  80% adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebSi

saSualod, partiebSi qalebi wevrTa 40%-s aRematebian, Tumca maTi monaw-

ileoba partiebis mmarTvel organoebSi ufro naklebia.

partiuli funqciebis gadanawileba genderul WrilSi Tu raodenobrivi statistika naTlad gviCvenebs, rom arsebobs Zal-

auflebis piramida, igive SegviZlia davaskvnaT partiebSi funqciebis 

gadanawilebis Sesaxeb. kvlvisas partiebis warmomadgenlebs SevTavazeT 

sxvadasxva partiuli funqciebi genderul WrilSi ganexilaT da daekonk-

retebinaT, esa Tu is funqcia ufro qalis, ufro mamakacis, Tu orive sqesis 

warmomadgenlis mier xorcieldeboda. partiebis analizma funqciebis 

Semdegi gadanawileba gamoavlina (diagrama 1.2). 

³ politikur partiebSi funqciaTa gadanawilebis kvlevaSi gamoynebulia 2001 wels bosnia-her-cogovinaSi Catarebuli kvlebis meTodologia. wyaro: qalebs yvelferi SeuZliaT II, treningis saxemZRvanelo

funqciaTa gadanawileba genderul WrilSi³

wers partiis programas

wyvets partiis

liderebad dawinaurebis sakiTxebs

wyvets partiis

Semosavlebis ganawilebis sakiTxebs

waradgens partias midiasa

da sazogadoe-basTan

warmarTavs arCevnebs

Soris periodSi moxaliseTa muSaobas

ayalibebs partiis

wanasaarCevno dapirebebs

warmoadgens partias

sxvadasxva donis saarCevno adminis-

traciaSi

uwevs kontrols

partiis saxeliT arCvenebis

monitorings

xelmZR-vanelobs partias

adgens partiul sias

agrovebs partiis Semow-irulobebs

waradgens partias

sazRvargareT

rCeba par-tiis erTguli rodesac par-tia kargavs Zalauflebas

diagrama 1.2

Page 15: Open the book in Georgian

14

mniSvnelovani gadawyvetilebis miRebis, Tanxebis mozidvisa da gankargvis 

funqciebs mamakacebi asruleben, qalebi ZiriTadad moxaliseTa muSaobis 

koordinaciiT da qveda doneebze saarCevno kampaniis warmarTviT arian 

dakavebulebi, Tumca gamoikveTa funqciebi, romlebic Tanabrad qalTa da 

mamakacTa mier xorcieldeba - saarCevno administraciis sxvadasxva donee-

bze partiis wardgena, saarCevno dapirebebis formulireba da arCevnebis 

Catarebis procesze monitoringi.

TanamSromloba

rogorc kvlevam gviCvena, partiebi TanamSromloben genderul/qalTa sak-

iTxze momuSave arasamTavrobo da saerTaSoriso organizaciebTan, Tumca 

respodentTa umravlesoba aRniSnavda, rom sasurvelia, arasamTavrobo 

da saerTaSoriso organizaciebTan TanamSromloba sistemur xasiaTs 

atarebdes, iyos grZelvadian Sedegebze gaTvlili da mxolod arCevnebis 

wina periodSi ar aqtiurdebodes. maTi azriT, swored sakiTxisadmi sis-

temuri midgomis Sedegad iqneba SesaZlebeli mniSvnelovani sakiTxebis 

gadawyveta.

dResdReobiT ar arsebobs partiebis qalTa/genderuli jgufebis Tan-

amSromlobis (interpartiuli koordinaciis) warmatebuli praqtika. 

miuxedavad imisa, rom arsebobs calkeuli precendentebi aseTi TanamSrom-

lobisa, maT raime progresi problemebis gadawyvetaSi ar moutaniaT. 

aRsaniSnavia, rom yvela partia aRiarebs aseTi tipis TanamSromlobis 

mniSvnelobas da mzadyofnas gamoTqvams TanamSromlobisTvis.

saerTaSoriso gamocdilebis gaziareba

yvela partias garkveulwilad aqvs warmodgena politikaSi genderuli 

Tanasworobis warmatebul magaliTebze sxva saxelmwifoebSi, Tumca 

Tvlian rom am sakiTxebze maTi codnis gaRrmaveba momavalSi aucilebelia.

sakanonmdeblo iniciativebi qalTa uflebebis dacvis sferoSi

partiaTa umravlesoba kiTxvaze - Tqveni azriT, ra saxis sakanonmdeblo 

iniciativebi iqneba mniSvnelovani qalTa uflebebis dasacavad (respoden-

tebs sakiTxebisadmi rigiToba 1-dan 5-mde unda mieniWebinaT: 5 - yvelaze 

mniSvnelovani, 1- yvelaze naklebad mniSvnelovani) Tvlis, rom momav-

alSi sakanonmdeblo cvlilebebi dedis/orsul qalTa uflebebs unda 

Seexos, Semdgom SromiT da socialur uflebebs. ojaxuri Zaladobisa da 

politikuri uflebebis Sesaxeb cvlilebebi saerTo jamSi naklebad mniS-

vnelovnad CaiTvala (diagrama 1.3).

1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi

Page 16: Open the book in Georgian

15

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

sakanonmdeblo iniciativebi qalTa uflebebis dacvis sferoSi

politikuri uflebebi

socialuri uflebebi

Sromis uflebebi

dedobis/orsulobis Sesaxeb

3

1

4

2

5

ojaxuri Zaladoba

diagrama 1.3

Page 17: Open the book in Georgian

16

politikuri partiebi da saarCevno procesi: genderuli asimetria

saqarTveloSi saarCevno procesi genderuli asimetriiT xasiaTdeba, 

saarCevno procesis genderuli asimetriaSi politikuri partiebis rolis 

dasadgenad gaanalizebul iqna bolo saparlamento (2008) da adgilobrivi 

arCevnebi (2010).

samwuxarod, arCevnebidan arCevnebamde rogorc adgilobriv TviTmma-

rTveloebis organoebSi, aseve parlamentSi, qalTa raodenoba mcirdeba, 

rac mniSvnelovani indikatoria qveyanaSi qalTa politikuri dawinaure-

bis kuTxiT problemebis arsebobis Taobaze (ix. diagrama 1.4).

2008 wlis 21 maisis saaparlamento arCevnebi

2008 wlis morig arCevnebs saqarTveloSi saarCevno kanonmdeblobis mniS-

vnelovani cvlilebebi uZRoda win. qalTa warmomadgenlobaze gavlenis 

TvalsazrisiT mniSvnelovani iyo saarCevno kodeqsSi Setanili Semdegi 

cvlilebebi:

•    2003 wlis 2 noembris referendumis Sedegebis Sesabamisad moxda sapar-

lamento mandatebis raodenobis Semcireba 235-dan 150-mde.

•    mandatebis Semcirebis Sedegad Seicvala mandatebis Tanafardoba 

saarCevno sistemis mixedviT. saqarTvelos parlamentis 75 wevris 

qalTa raodenobis dinamika parlamentsa da adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebSi (saqarTvelos parlamentis da adgilobrivi TviTmmarTvelobis bolo 4 arCevnebi)

20102006200219982008200419991995

10,0%

5,0%

2,0%

1,0%

11,0%

6,0%

3,0%

12,0%

7,0%

4,0%

13,0%

8,0%

14,0%

9,0%

saqarTvelos parlamenti

adgilobrivi TviTmmarTveloba

diagrama 1.4

1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi

Page 18: Open the book in Georgian

17

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

arCeva moxda proporciuli saarCevno sistemis safuZvelze, xolo  

75 wevris - maJoritaruli saarCevno sistemis safuZvelze.

•  saarCevno barieri Semcirda 7%-dan 5%-mde.

•  maJoritari kandidatebis wardgenis ufleba mxolod politikur 

partiebs miecaT da es ufleba sainiciativo jgufebs CamoerTvaT.

arCevnebSi 3 4 65 736 amomrCevlidan monawileoba 53%-ma miiRo.

arCevnebSi monawileobis misaRebad centralur saarCevno komisias 

registraciisaTvis 50-mde politikurma partiam mimarTa, romelTagan 

kanoniT gansazRvruli moTxovnebi mxolod 23-ma partiam daakmayofila 

da gatarda registraciaSi. wardgenil kandidatTa genderuli analizis 

mixedviT:

•  partiuli siis pirvel xuTeulSi qalebi hyavdaT mxolod Semdeg 

saarCevno subieqtebs: saarCevno bloki tradicionalistebi - Cveni 

saqarTvelo da qalTa partia (1). saqarTvelos politikuri partia 

”Cveni qveyana (2). giorgi TargamaZe-qristian demokratebi (1). 

•  pirvel aTeulSi 12-ive saarCevno subieqts4 erTad 13 qali hyavda 

warmodgenili anu kandidatTa 10.8%.

•  maJoritari kandidati qalebis saerTo raodenoba 57-s aRwevda da 

wardgenil maJoritar kandidatTa saerTo raodenobis daaxloebiT 

12%-s Seadgenda. 75 maJoritaruli saarCevno olqidan qali saerTod 

ar iyo wardgenili 33 saarCevno olqSi anu olqebis 44%-Si.

•  yvelaze meti maJoritari qali wardgenili hyavdaT respublikelebsa 

da leiboristul partias, maSin rodesac mrewvelebs da saqarTvelos 

sportsmenTa kavSirs arc erTi maJoritari kandidati qali ar hyavdaT 

warmodgenili.

qali kandidatebis Sesaxeb detaluri informaciisTvis ixileT grafa  

1.1 da 1.2. 

4   saarCevno subieqti - arCevnebSi monawileobis misaRebad Sesabamisi saarCevno komisiis mier registrirebuli politikuri partia an bloki

Page 19: Open the book in Georgian

18saarCevno subieqt

irigiToba siaSi

1-5

5-10

10-1

515

-20

20-2

525

-30

30-3

535

-40

40-4

545

-50

1 mo

qalaqeTa politiku

ri gaerTianeba 

qarTuli politika

”0

10

00

12

11

2

2saqarTvelos respu

bliku

ri partia

01

00

23

20

23

3 saarCevno bloki “memarjvene aliansi, 

TofaZe-mrewvelebi (m.g.s., erToba, e.d.p.)”

00

13

11

22

00

4 “Salva naTelaSvili - saqarTvelos 

leiboristuli partia”

01

11

10

10

00

5 “erTiani nacionaluri moZraoba - 

gamarjvebuli saqarTvelosaTvis”

01

11

10

00

01

6 po

litiku

ri gaerTianeba “saqarTvelos 

spo

rtsmenTa kavSiri”

00

01

41

11

20

7 saarCevno bloki “gaer

Tianebuli opo

zi-

cia (er

ovnuli sabWo

, memarjveneebi) ”

01

11

12

10

02

8 “sruliad saqarTvelos radikal-

demokr

atTa nacionaluri partia” 

01

11

01

22

22

9 po

litiku

ri gaerTianeba “qr

istianul-

demokr

atiuli aliansi (qd

a)”

01

21

10

00

12

10 giorgi TargamaZe - qristian-

demokr

atebi”

10

00

12

11

21

11  “saarCevno bloki “tradicionalistebi - 

Cveni saqarTvelo da qalTa partia”

11

11

20

31

02

12 saqarTvelos politiku

ri partia 

“Cveni qveyana”

21

11

32

00

33

partiul siebSi qalTa rao

denoba saarCevno subieqt

ebis

mixedviT

cx 1.1

1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi

Page 20: Open the book in Georgian

19

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

saarCevno subieqti

maJoritaruli siste-miT wardegnil qal kandidatTa raode-

noba

1moqalaqeTa politikuri gaerTianeba qarTuli politika” 2

2̀saqarTvelos respublikuri partia~ 13

3saarCevno bloki “memarjvene aliansi, TofaZe–mrewvelebi (m.g.s., erToba, e.d.p.)” 0

4 ̀Salva naTelaSvili – saqarTvelos leiboristuli partia” 11

5 ̀erTiani nacionaluri moZraoba – gamarjvebuli saqarTvelosaTvis” 1

6politikuri gaerTianeba “saqarTvelos sportsmenTa kavSiri” 0

7 saarCevno bloki “gaerTianebuli opozicia (erovnuli sabWo, memarjveneebi)” 4

8 ̀sruliad saqarTvelos radikal-demokratTa nacionaluri partia’ 1

9politikuri gaerTianeba “qristianul-demokratiuli aliansi (qda)” 5

10 ̀giorgi TargamaZe – qristian-demokratebi” 6

11 saarCevno bloki “tradicionalistebi – Cveni saqarTvelo da qalTa partia” 10

12saqarTvelos politikuri partia “Cveni qveyana” 4

sul 57

maJoritaruli sistemiT wardegnil qal kandidatTa raodenoba saarCevno subieqtebis mixedviT

cx 1.2

qalebi saqarTvelos parlamentSi5

arCevnebis Sedegebis mixedviT qalebma 9 mandati moipoves, ramac depu-

tatTa saerTo raodenobis 6% Seadgina. aqedan proporciuli saarCevno 

sistemiT arCeul iqna 8 qali, xolo maJoritaruli saarCevno sistemiT – 

mxolod erTi.6

partiebis mixedviT proporciuli siiT qalTa mier mopovebuli mandatebi 

Semdegnairad gadanawilda.

•  ”erTiani nacionaluri moZraoba – gamarjvebuli saqarTvelosaTvis“ 

– 5 mandati

•  saarCevno bloki ”gaerTianebuli opozicia (erovnuli sabWo, axali 

memarjveneebi)” – 2 mandati

• ”giorgi TargamaZe – qristian-demokratebi” – 1 mandati

rac Seexeba maJoritarul sistemas, 57 maJoritari kandidati qalidan mx-

olod erTma qalma, nacionaluri moZraobis mier wardgenilma kandidat-

5 http://www.parliament.ge/files/1123_18877_518391_genderuli_analizi.pdf6 vinaidan kvlevisTvis mniSvnelovani instituciuri faqtorebis gavlenis analzia, monacemebSi ar aris asaxeli arc parlamentis wevrTa mier protestis niSnad datovebuli mandatebis Sedegad Secvlili statistika, arc Semdgomi cvlilebebi.

Page 21: Open the book in Georgian

20

7 http://www.osce.org/odihr/elections/georgia/682068   aqtiuri saarCevno ufleba - moqalaqis ufleba, xmis micemis meSveobiT monawileoba miiRos sa-jaro xelisuflebis warmomadgenlobiT organoSi xalxis warmomadgenelTa asarCevad. pasiuri saarCevno ufleba - moqalaqis ufleba, kenWi iyaros sajaro xelisuflebis warmomadgenlobiT organoSi asarCevad da sajaro xelisuflebis Tanamdebobis dasakaveblad;

ma moipova gamarjveba samgoris maJoritarul olqSi, rac maJoritaruli 

mandatebis 1,3% Seadgens. saerTo jamSi maJoritari qali kandidatebidan 

gamarjveba 1,7%-ma moipova, anu erTmandatian saarCevno olqebSi wardgeni-

li qali kandidatebis 98,3% arCevnebSi damarcxda. qalebma ufro met war-

matebas proporciuli saarCevno sistemis mixedviT miaRwies, maT propor-

ciuli mandatebis 10,6%, xolo maJoritaruli mandatebis 1,3% moipoves. 

2010 wlis 30 maisis adgilobrivi arCevnebi

2010 wlis adgilobrivi arCevnebis win 2006 welTan SedarebiT mniSvnelova-

ni cvlilebebi saarCevno sistemas da TviTmmarTvelobis administraciu-

li-teritoriuli mowyobis models ar Sexebia, amitomac eqspertebi 

mniSvnelovan cvlilebebs qalTa raodenobaSi ar elodnen.

erTmandatian olqebSi wamoyenebuli kandidatebis mxolod 10.9% iyo 

qali, xolo proporciul siebSi - 18.2%. ocdaTxuTmetma qalma moxsna kan-

didatura arCevnebis dRemde, yvela maTgani opoziciuri partiebidan iyo. 

sakrebulos 1,695 wevridan 160-ze metma qalma moipova mandati, rac wina 

adgilobrivi arCevnebis maCvenebelze dabalia7. 

politikuri partiebis mixedviT qalTa mandatebis gadanawileba:

• nacionaluri moZraoba - 134 mandati

• qristian-demokratiuli moZraoba - 10 mandati

• ”aliansi saqarTvelosaTvis” - 8 mandati

• erovnuli sabWo - 3 mandati

• TorTlaZe ”demokratebi -1 mandati

• TofaZe-mrewvelebi - 1 mandati

rogorv vxedavT, orive tipis arCevnebSi qalTa pasiuri saarCevno ufleb-

is8 gamoyenebis mxrivac mniSvnelovani problemebia. qalTa raodenoba 

arCevnebidan arCevnebamde mcirdeba, saarCevno procesi genderulad 

asimetriulia da qalTa politikuri inetersebis artikulaciis meqaniz-

mad ar ganixileba. 

1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi

Page 22: Open the book in Georgian

21

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

saarCevno sistemebis gavlena qalTa  warmomadgenlobaze arCeviT organoebSi

msoflioSi arsebuli tendenciebis analizma cxadyo, rom arsebobs 

kavSiri saarCevno sistemasa da arCeviT organoebSi qalTa warmomadgen-

lobas Soris9. saerTo jamSi im saxelmwifoebSi, romlebic proporciul 

saarCevno sistemas iyeneben, arCeviT organoebSi qalebs saSualod 

mandatebis 20% aqvT mopovebuli, xolo erTmandatiani maJoritaruli 

sistemis mqone saxelmwifoebSi ki - 9%. 

cnobilma mkvlevarma metlendma10 daadgina, rom naklebad ganviTare-

bul saxelmwifoebSi ar arsebobs sistemuri kavSiri saarCevno sistemasa 

da qalTa raodenobas Soris. man gamoTqva mosazreba imis Sesaxeb, rom 

aucilebelia, arsebobdes politikuri ganviTarebis garkveuli zRvari, 

raTa qalebma efeqturad SeZlon iseTi institutis, rogoric saarCevno 

sistemaa, gamoyeneba sakuTari uflebebis dasacavad. 

saqarTveloSi arsebobs dadgenili e.w. sistemuri kavSiri saarCevno sis-

temasa da qalTa warmomadgenlobas Soris. Sereuli saarCevno sistemis 

farglebSi proporciuli saarCevno sistemiT parlamentsa da adgilo-

brivi TviTmmarTveloebis organoebSi meti qali iqna arCeuli, vidre 

- maJoritaruli saarCevno sistemiT. 2006 wlis adgilobriv arCevnebSi 

qalebma proporciuli mandatebis 15%, xolo maJoritaruli mandatebis 

8% moipoves da aseTive tendencia dafiqsirda wina mowvevis parlamentebSi 

(ix. diagrama 1.5).

qalTa warmomadgenloba saqarTvelos parlamentSi saarCevno sistemebis mixedviT

19991995 2004 2008

12

2

14

4

16

6

18

8

20

10

proporciuli sistema

maJoritaruli sistema

diagrama 1.5

9 Norris,P.(2006),The Impact of Electoral Reform on Women's Representation10 Matland,R.(1998),Women’s Legislative Representation in National Legislatures: A Comparison of Democracies in

Developed and Developing Countries

qalebis r

aodenoba

Page 23: Open the book in Georgian

22

qalTa warmomadgenlobaze SesaZloa gavlena moaxdinos saarCevno sis-

temis iseTma elementma, rogoricaa saarCevno barieri. rac ufro maRalia 

saarCevno barieri, miT ufro metia qalTa warmomadgenloba, radgan ma-

Rali barieri arCeviTi organos partiuli fragmentaciis dones amcirebs, 

rac qalTa Sansebs, romlebic umetesad partiuli siebis aramowinave adg-

ilebze arian ganlagebuli, sakanonmdeblo organoSi mosaxvedrad zrdis. 

2008 wlis saparlamento arCevnebis win ganxorcielebul cvlilebas - 

saarCevno barieris 5%-dan 7%-mde gazrdas Teoriulad uaryofiTi gavle-

na unda moexdina qalTa warmomadgenlobaze, Tumca, vinaidan amomrCevel-

Ta xmebis 5%-dan 7%-mde arc erTma politikurma subieqtma ar miiRo. am 

elements qalTa warmomadgenlobaze gavlena ar mouxdenia.

qalTa warmomadgenlobaze gavlena SeiZleba moaxdinos saaarCevno sis-

temis iseTma elementebma, rogorebicaa - saarCevno erTeulSi mandatebis 

raodenoba (saqarTveloSi erTmandatiani saarCevno olqebis arseboba 

qalTa gamarjvebis Sansebs amcirebs) da saarCevno biuletenis tipma. 

arCevnebis Sedegebidan gamomdinare, SegviZlia davaskvnaT, rom arsebuli 

saarCevno kanonmdebloba uaryofiT gavlenas axdens qalTa warmomadgen-

lobaze. arsebuli saarCevno sistemis pirobebSi qalTa raodenobis zrdis 

Sansi minimumamde aris dayvanili. rTulia imis prognozireba, Tu ra 

saarCevno sistemiT da ra kanonmdeblobiT Catardeba 2012 wlis saparla-

mento arCevnebi, SesaZloa, kanondeblobam kvlav ganicados cvlilebebi, 

Tumca calsaxad SegviZlia aRvniSnoT, rom arsebuli kanonmdeblobis 

pirobebSi qalTa raodenobis mniSvnelovan zrdas ar unda velodoT.

miuxedavad imisa, rom saarCevno sistema axdens mxolod im pirobebis 

struqturirebas, romlebSic kandidatebi da amomrCevlebi moqmedeben, 

saarCevno sistemas ar SeuZlia, moaxdinos determinireba im dadebiTi 

da uaryofiTi SesaZleblobebisa, romlebsac es pirobebi qmnis. ra Tqma 

unda, saarCevno sistema gavlenas axdens politikur procesebze, magram 

ar SeiZleba is ganxilul iqnas, rogorc erTaderTi da gancalkevebuli 

faqtori, romelic qalTa warmomadgenlobaze axdens gavlenas. 2010 wels 

evrosabWos ministrTa komitetma miiRo rekomendacia 1899(2010) saxel-

wodebiT “qalTa warmomadgenlobis gazrda politikaSi saarCevno sistemis 

meSveobiT”, sadac mouwodebs wevr qveynebs kvotebis SemoRebiT gazardon 

qalTa warmomadgenloba da saarCevno sistemis imgvari reforma ganaxor-

cielon, romelic qalTa raodenobas arCeviT organoebSi gazrdis.

1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi

Page 24: Open the book in Georgian

23

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

genderuli kvotebi: gaurkveveli SiSebi da bundovani imedebi

saqarTvelos parlamentSi ramdenjerme Cavarda iniciativa genderuli 

kvotebis Sesaxeb, Tumca kvotebis tipebis mravalferovneba partiebs 

aZlevs saSualebas, damoukideblad miiRon gadawyvetileba maTi imple-

mentaciis Sesaxeb partiis SigniT, Tumca arc erTi saqarTveloSi moqmedi 

politikuri partia Sidapartiul doneze kvotebs ar iyenebs.

miuxedavad imisa, rom kvotebs hyavs mowinaaRmdgeebi, is kvlav rCeba 

yvelaze efeqtur instrumentad qalTa monawileobis gasazrdelad.

gamocdilebam gviCvena, rom ar arsebobs sxva ufro metad efeqturi saSu-

aleba qalTa interesebis dasacavad da praqtikaSi gansaxorcieleblad. 

genderul kvotebs rogorc momxreebi, aseve mowinaaRmdegebi gaaCnia. maTi 

tipiuri argumentebi Semdegia:

genderuli kvotebis momxreTa da mowinaaRmdegeTa argumentebi11

diagrama 1.6 

11 http://www.quotaproject.org/aboutQuota.cfm#pros

momxreebi mowinaaRmdegeebi

arCeviTma organoebma unda asaxon sazogadoebis socialuri jgufebi. qalebi mosaxleobis naxevars Seadgenen da mandatebis naxevars unda flobdnen

kvotebi ewinaaRmdegeba Tanabari Sesa-Zleblobebis princips, radgan upirate-soba qals eniWeba

kvota qalTaTvis warmoadgens ara dis-kriminaciul, aramed makompensirebel saSualebas im realuri barierebis gadasalaxavad, romlebic qalebs kuT-vnili politikuri poziciebis saTa-nado wilis mopovebaSi uSliT xels

kvotireba antidemokratiulia, vinidan amomrCevlebma TviTon unda gadawyvi-ton, Tu vis miscen xma

qalebs, rogorc moqalaqeebs aqvT Tanaswori warmomadgenlobis ufleba. gadwyvetilebis mimReb organoebSi, warmomadgenloba niSnavs socialuri interesebisa da politikuri Sexedule-bebis adekvatur asaxvas warmomadgenlo-biT organoebSi

kvotireba ganapirobebs imas, rom ufro meti profesionali mamakaci politikis miRma aRmoCndeba xolme

qalTa gamocdileba aucilebelia politikaSi

kvotebi mniSvnelovan konfliqtebs iwvevs partiaSi

qalebs ar irCeven xolme ara imitom rom araprofesionalebi arian, aramed imitom rom isini qalebi arian

kvotebi ewinaaRmdegeba liberaluri demokratiis principebs

qalebi kvalificirebulni arian ma-makacebis msgavsad, magram politikur sistemaSi, sadac dominireben mamakacebi maTi kvalifikaciis minimalizacia xdeba.

politikuri warmomadgenloba idee-bisa d a interesebis warmomdgenlobaa da ara sqesis da socialuri jgufebis warmomadgenloba

kvota qalTa warmomadgenlobis zrdis yvelaze swrafi da efeqturi meqanizmia

politikuri warmomadgenloba Rirsebis warmomadgenlobaa - imarjvebs saukeTeso kandidati

kvota, formaluri Tu araformaluri, gamoiyeneba sxvadasxva kategoriebTan mimarTebaSi, mag. geografiuli

bevr qals ar unda politikaSi mosvla, Tu amis survili gauCndebaT, maTi raodenoba gaizardeba

kvotebi ukve warmatebiT gamoiyeneba mraval qveyanaSi

kvotebi qalebs mxolod imitom aZlevs saSualebas gaimarjvon aCevnebSi, rom qalebi arian, miuxedabad maTi niWisa da SesaZleblobebisa

Page 25: Open the book in Georgian

24

12 T.bagratia, n.lagvilava“genderuli pariteti partiaSi, rogorc socialuri konsensusi”, 2006

ganixilaven kvotirebis qvetipebs, romlebic erTmaneTisagan gansxvavdeba 

kvotebis formirebis miznebiTa da principebiT: partiuli “kvotebi”, 

genderuli “kvotireba” sakanonmdeblo doneze, adgilebis rezervireba 

parlamentSi. kvotebi 4 samarTlebrivi saSulebiT an maTi kombinaciiT 

regulirdeba12: 

• konstituciuri normiT.

• saarCevno kanonmdeblobiT, kanoniT politikuri gaerTianebebis 

Sesaxeb, sadac xdeba genderuli principis reglamentacia.

• specialuri kanoniT Tanabari statusis/genderuli Tanasworobis 

Sesaxeb.

• partiaTa wesdebebiT.

rogorc ukve aRvniSneT, saqarTveloSi moqmedi arc erTi politikuri 

partia ar iyenebs e.w Sida partiul kvotebs. miuxedavad genderuli Tan-

asworobis, rogorc erT-erTi saxelmZRvanelo principis deklarirebisa, 

politikurma partiebma jer kidev ver gamoavlines politikuri neba da ver 

gamonaxes Sesabamisi resursebi am principis gansaxorcieleblad, 

sakanonmdeblo doneze kvotebis SemoReba pirvelad saqarTvelos parla-

mentSi 2003 wlis agvistoSi iqna inicirebuli. kvotirebis sakanonmdeblo 

iniciativis ganxilvisas kenWisyris proceduraSi mxolod 67 deputatma 

miiRo monawileoba da iniciativa Cavarda. 

2008 wlis aprilSi saqarTvelos parlamentSi Sevida sazogadoebrivi jgu-

fis iniciativa (32 400 amomrCevlis mxardaWeriT), romelic miznad isaxavs 

Semdegi saxis cvlilebebs saqarTvelos organul kanonSi moqalaqeTa 

politikuri gaerTianebebis Sesaxeb:

moqalaqeTa politikuri gaerTianebebis Sesaxeb~ saqarTvelos organul kanonSi 

damatebis Setanis Taobaze

muxli 1. `moqalaqeTa politikuri gaerTianebebis Sesaxeb~ saqarTvelos or-

ganul kanonSi damatebebisa da cvlilebebis Setanis Taobaze~ saqarTvelos 

organuli kanonis 34-e muxlis redaqcia CaiTvalos pirvel punqtad da daematos 

Semdegi Sinaarsis me-2 punqti:

2. Tu partia partiuli siebis an ZiriTadi da sarezervo maJoritari kandidate-

bis wardgenisas daarRvevs saqarTvelos saarCevno kodeqsiT dadgenil sqesTa 

proporciulobis princips, partiuli siebiT warsadgeni proporciulobis 

wesis yoveli 5%-iT darRvevaze partiis sabazo dafinansebis odenoba mcirdeba 

5%-iT, xolo ZiriTadi da sarezervo maJoritari kandidatebis wardgenisas 

sqesTa proporciulobis yoveli darRvevisas 10%-iT.”

saqarTvelos organuli kanoni

saqarTvelos organul kanonSi “saqarTvelos saarCevno kodeqsi” cvlilebebis 

Setanis Sesaxeb

1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi

Page 26: Open the book in Georgian

25

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

muxli 1. saqarTvelos organul kanonSi `saqarTvelos saarCevno kodeqsSi~ 

(Setanil iqnes Semdegi cvlilebebi: 

96-e muxlis me-7 nawili Camoyalibdes Semdegi redaqciiT:

7. partiuli siis Sedgenis wess gansazRvraven partiebi da saarCevno blokebi, 

imgvarad, rom siis yoveli meore iyos gansxvavebuli sqesis warmomadgeneli”. 

97-e muxlis me-4 nawili Camoyalibdes Semdegi redaqciiT:

4. partiam/saarCevno blokma maJoritaruli wesiT asarCevad unda waradginos Ziri-

Tadi da sarezervo maJoritari kandidatebi, imgvarad, rom yovel sam kandidatSi 

iyos aranakleb erTi gansxvavebuli sqesis warmomadgeneli, xolo im SemTxvevaSi, 

rodesac warsadgenia xuTi kandidati, maT Soris ori unda iyos gansxvavebuli 

sqesis warmomadgeneli. im SemTxvevaSi, rodesac mravalmandatian saarCevno olqSi 

warsadgen kandidatTa raodenoba samze naklebia, magram ZiriTad da sarezervo 

maJoritarul kandidatebad erTianobaSi warsadegia oTxi kandidadi, warsadgen 

oTxeulSi unda iyos aranakleb ori gansxvavebuli sqesis warmomadgeneli~.

kanoniT dadgenili procedurebis gavlis Semdgeg gaimarTa warmodgenili 

cvlilebebis sakomiteto mosmena, Tumca sakiTxi sesiaze gansaxilvelad 

ar gasula da dRemde ganuxilvelad rCeba 32 000 aTasi amomrCevlis mier 

xelmowerili iniciativa.

2010 wels genderuli Tanasworobis kanonproeqtSi wardgenili inicia-

tivebi pozitiuri diskriminaciis Sesaxeb parlamentma kvlav ar gaiziara. 

kanonproeqtis me-13 muxlis me-4 punqti iTvaliswinebda damatebiT sarek-

lamo saeTero drois gamoyofas im saarCevno subieqtebisaTvis, romelTac 

saarCevno siaSi Tanabari raodenobis kandidatebi eyolebodaT wardge-

nili , xolo kanon-proeqtis me-5 punqti partiebs saxelmwifo dafinanse-

bidan garkveul jarimebs akisrebda im SemTxvevaSi, Tu sakanonmdeblo 

organoSi gasul deputatTa Soris qalTa da mamakacTa raodenobas Soris 

procentuli Tanafardoba 2%–s aRemateboda.

amonaridi kanon-proeqtidan ”genderuli Tanasworobis Sesaxeb”, 

muxli 13. Tanaswori saarCevno uflebebis garantiebi

1.  pasiuri saarCevno uflebis realizaciisas uzrunvelyofili unda iqnes 

orive sqesis warmomadgenelTa Tanaswori monawileoba da Seiqmnas pirobebi 

aRniSnuli Tanasworobis realuri ganxorcielebisaTvis. 

2.  saarCevno subieqtebis mier kandidatTa siebis momzadebisas daculi unda iqnes 

sqesobrivi Tanasworoba, aseve saarCevno subieqtebis xelmZRvanel, aRmas-

rulebel, makontrolebel da sxva organoebSi Tanaswori warmomadgenloba.

3.  moqmedi kanonmdeblobiT dgindeba is specialuri RonisZiebebi, romelic 

mimarTulia saarCevno procesSi sqesobrivi Tanasworobis uzrunvelsayofad 

da aRniSnuli procesis waxalisebisaTvis.

4.  winasaarCevno kampaniis periodSi, im saarCevno subieqtebs romelTac Tana-

bari raodenobis qali da mamakaci kandidatebi hyavT, saarCevno siis pirvel 

75 kandidatTa Soris miecemaT damatebiTi ufaso sareklamo saeTero dro 

sazogadoebriv mauwyebelze, ukve gansazRvruli drois xangrZlivobiT.

Page 27: Open the book in Georgian

26

5  „moqalaqeTa politikuri gaerTianebebis Sesaxeb“ saqarTvelos organuli 

kanoniT gansazRvrul saxelmwifo dafinansebas sruli 100%–iT miiReben is mo-

qalaqeTa politikuri gaerTianebebi, romelTa sakanonmdeblo organoSi gasul 

deputatTa siaSi sqesTa Soris procentuli Tanafardoba iqneba 2%–ze naklebi. 

im SemTxvevaSi, Tu sakanonmdeblo organoSi gasul deputatTa siaSi sqesTa So-

ris procentuli Tanafardoba aRemateba 2%–s, partias saxelmwifo dafinanse-

bidan daakldeba kanonmdeblobiT gaTvaliswinebuli dafinansebis 25%.

sabolood, genderuli Tanasworobis kanonSi qalTa politikuri ufle-

bebi me-11 muxlis 3 Zalian zogad da deklarirebis Sinaaris mqone punqtSi 

gaiwera:

muxli 11. Tanaswori saarCevno uflebebis garantiebi

1   yvelas aqvs ufleba monawileoba miiRos arCevnebSi Tanaswori pirobebiT, dis-

kriminaciis gareSe.

2  warmomadgenlobiT organoSi arCevis uflebis realizaciisas uzrunvelyofil 

unda iqnes orive sqesis pirTa Tanaswori monawileobis SesaZlebloba. 

3  qalebi da mamakacebi SeiZleba arCeul iqnen Tanaswori pirobebiT, diskrimi-

naciis gareSe.

sxvadasxva qveynebi genderul kvotas konstituciis donezec ki ganamt-

kiceben, amis magaliTia, serbeTis konstitucia, romelic uaxlesi doku-

mentia (2006 wlis) da erT-erTi samagaliToa msoflio konstituciebs 

Soris demokratiuli idealebis garantirebis mxriv. mis me-100 muxlSi 

ganisazRvra, rom erovnul krebaSi, romelic 250 deputatisgan Sedgeba, 

kanonis Sesabamisad uzrunvelyofili unda iyos sxvadasxva sqesis warmo-

madgenloba da Tanasworoba13. amave princips iTvaliswinebs safrangeTis 

konstitucia, romlis me-3 muxlis Tanaxmad, qalebisa da mamakacebisaTvis 

kanoni uzrunvelyofs arCeviT Tanamdebobebze Tanaswor SesaZleblobas.

1999 wels safrangeTis konstituciaSi 2 cvlileba Sevida. am ori cvli-

lebis, ufro zustad ki damatebis Setanamde, xangrZlivi diskusia mimdin-

areobda. qalTa Tanasworuflebianobis sakiTxis Sesaxeb sakonstitucio 

sabWom 2-jer gamoTqva mosazreba 1982 da 1999 wels. pirvelad kvotirebis 

Sesaxeb municipalur mrCevlebze, xolo meorejer - regionul mrCevlebze. 

1982 wels sakonstitucio sabWom antikonstituciurad scno kanonproeqti, 

romlis Sesabamisadac,saarCevno siebSi erTi sqesis kandidati ar unda 

aRematebodes 75%-s, xolo 1999 wels antikonstituciurad cno muxli 

partiebSi genderuli paritetis Sesaxeb. sakonstitucio sabWos daskvna 

Semdegnairad iqna formulirebuli: “1958 wels miRebuli konstituciis 

me-3 muxlis mixedviT erovnuli suvereniteti xalxs ekuTvnis, romelsac 

axorcielebs sakuTari warmomadgenlebis da referendumis saSualebiT. 

sabWom igive argumentaciiT kidev erT Sesworebaze Tqva uari.miuxedavad 

amisa, 1999 wlis ivnisSi konstituciaSi SesworebiT, safrangeTma ganamt-

kica qalTa da mamakacTa arCeviT organoebSi da arCeviT Tanamdebobebze 

Tanabari monawileobis principi.14

13 vasil gonaSvili, genderuli Tanasworobis konstituciur-samarTlebrivi aspeqtebi, 200814 T. bagratia, n.lagvilava”genderuli pariteti partiaSi, rogorc socialuri konsensusi”, 2006

1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi

Page 28: Open the book in Georgian

27

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

2000 wels safrangeTis saarCevno kanonma daawesa finansuri sanqciebi im 

politikuri gaerTianebebisaTvis, romlebic ar daicavdnen dasaxelebul 

kandidatTa Soris genderul balanss. safrangeTSi saxelmwifo finansire-

bas politikuri organizaciebisaTvis didi mniSvneloba aqvs. magaliTad, 

1999 wels saxelmwifo dotaciam Seadgina politikuri subieqtebis mTeli 

Semosavlis 51 procenti. saxelmwifosagan miRebuli finansebi mcird-

eba, Tu paritetidan gadaxra gacdeba 2%-s. amgvarad, partia, romelic 

daasaxelebs 49% qal kadidats da 51% mamakacs ar dajarimdeba, magram 

meti gansxvavebis SemTxvevaSi dajarimdeba Semdegi wesiT: Tu partiis 

mier wardgenili qali da mamakaci kandidatebis ricxvi 2%-ze metad gan-

sxvavdeba, maSin saxelmwifo daxmareba mcirdeba am gansxvavebis naxevriT. 

magaliTad, Tu partiim waradgina 60% mamakaci kandidati, xolo 40% qali, 

gansxvaveba 20%-is toli iqneba da maSin partias saxelmwifo daxmareba 

Seumcirdeba 10%-iT.

SemoRebis Semdeg sakanonmdeblo organoSi qalTa procentuli 

raodenoba matulobs. magaliTad, kvotebis SemoRebis Sedegad: 

• belgiaSi qalTa warmomadgenloba gaizarda 12,7%-dan (1995) 35,5%-mde 

(2007w.) 

• makedoniaSi qalTa warmomadgenloba gaizarda 6,6%-dan (1995) 35,3%-mde 

(2007w)

• espaneTSi qalTa warmomadgenloba gaizarda 26,6% dan (1997) 36,3%-mde.

(2008)

• safrangeTSi qalTa warmomadgenloba gaizarda 10,9%-dan (1997) 

18,9 %-mde (2007)15

ra sargebloba moutana sazogadoebas genderuli kvotebis 

gamoyenebam? 

norvegiaSi mmarTvel struqturebSi qalTa raodenobis gazrdis Semdeg

• orjer gaizarda bavSvTa zrunvaze orientirebuli centrebis raode-

noba

• 22%-iT gaizarda bavSvTa fuladi daxmareba

OSCE/ODIHR da veneciis komisiis gzamkvlevidan politikuri partiis 

saxelmZRvanelo principebi politikur partiebSi qalTa monawileobisa 

da genderuli Tanasworobis Sesaxeb miuTiTebs, rom kvotebi aris erT-

erTi saSualeba, rasac SeiZleba mimarTon saxelmwifoebma. 1899(2010) 

rekomendaciaSi “saarCevno sistemis saSualebiT politikaSi qalTa warmo-

madgenlobis gazrdis Sesaxeb”, saparlamento asamblea mouwodebs evrosab-

Wos wevr saxelmwifoebs, qalTa warmomadgenlobis gasazrdelad kvotebis 

principi danergon. proporciuli warmomadgenlobiTi sistemis mqone 

qveynebs eZlevaT rekomendacia, miiRon savaldebulo kvotebi, rac uzrun-

velyofs mdedrobiTi sqesis kandidatTa maRal raodenobas (saukeTeso 

SemTxvevaSi sul mcire 40%), magram aseve ranJirebis mkacr wess, magaliTad, 

“elva” sistema”- mamrobiT/mdedrobiT kandidatTa monacvleoba, an yoveli 

sam kaciani kandidatTa jgufi siaSi (1-3, 4-6, 7-9, da a.S.) sul mcire erTiT 

naklebi erTi sqesis warmomadgeneli SeiZleba iyos. 

15 http://5050-group.com/blog/?p=25

Page 29: Open the book in Georgian

28

partia akronimi kvotis tipi

germania

germaniis social-demokratiuli partia 

SPD

erTi sqesis minimum 40%-iani warmomadgen-loba mmaTvelobiT organobsa da par-tiul siebSi (partiis wesdeba 11.2. partiis saarCevno kodeqsi - me-4 da me-8 muxlebi)

memarcxeneTa  partia

nominirebul siaSi pirveli ori da yo-veli meore Semdgomi adgili rezervire-buli qalebisaTvis (partiis wesdeba. muxli 10.5)

aliansi 90/mwvaneebi1986 wlidan gaaCniaT 50%-iani kvota qalebisaTvis saarCevno siaSi.

qristianul-demokratiuli kavSiri

CDU

saarCevno siisa da partiis oficialuri pirebi minimum 1/3-s unda Seadgendnen.  Tu msgavsi proprocia ar iqneba daculi, Sida arCevnebi xelaxla unda Catardes (partiis wesdeba, muxli 15.2; 15.3

islandia

social-demokra-tiuli aliansi

S

partiis arCeviT organoebSi erTi sqesi ar unda iyos 40%ze naklebi. Tu kandidatebs Soris romelime sqesi 40%ze naklebia, maSin is nominirebuli iqneba arCevnebis gareSe (partiis wesdeba, muxli 2.10).

memarcxene mwvaneTa moZraoba

VG

kandidatebis SerCevisas, rogorc par-tiul siaSi, aseve partiul struqturebSi genderuli balansi daculi unda iyos (partiis wesdeba, muxli 3)

progresuli  partia

kandidatebis SerCevisas, rogorc par-tiul siaSi, aseve Sida partiul struq-turebSi, TiToeuli sqesis warmomadgene-li ar unda iyos 40%-ze naklebi, garda im SemTxvevisa roca aseTi balansis dacvis SesaZlebloba praqtikulad gamoricx-ulia (partiis wesdeba 13.8)

rumineTi

rumineTis social-ur demokratiuli partia

PSDRgaaCnia 25%-iani kvota qalebisaTvis partiul siaSi, partia 2001 wlidan aris social-demokratiuli partiis nawili

demokratiuli partia

PD miRebulia 30% genderuli kvota 

socialur-demokratiuli partia

PSD

2001 wels rumineTis social-demokratiu-li partia da ruminuli social-demokra-tiuli partia erT partiad Camoyalibda, 2004 wlidan miRebulia 30%-iani kvota.

slovakeTi

slovakeTis komu-nisturi partia

KSSerTi qali yovel 8 kandidats Soris saarCevno siaSi

axali moqalaqeebis aliansi

ANOgaaCnia 33%-iani araformluri kvota qalebisaTvis.

memarcxene demokratTa partia

SDL20%-iani kvota qalebisaTvis saarCevno siaSi.

Sida partiuli kvotebi sxvadasxva qveynebis politikur partiebSi16

16 http://www.quotaproject.org/systemParty.cfm

1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi

cx 1.3

Page 30: Open the book in Georgian

29

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

slovenia

social  demokratebi 

SD

1992 wels partiam warmoadgina 33% -iani kvota orive sqesisTvis, 1996 wels kandi-datTa 42% iyo qali, magram verc erTma ver moipova mandati, 1997 wlidan fuqn-cionirebs 40%-iani kvota.

liberal demokra-tiuli partia 

LDS

1998 wels qvota genderulad neitralur 25%-iani kvotiT Seicvala, da moimatebs 3%-iT yoveli momdevno arCevnebisaTvis, manam sanam ar miaRwevs 40%-s.

SvedeTi

socialur-demokratiuli partia

Se.w. ”zip sistema”, yoveli meore kandidati aris gansxvavebuli sqesis (1993)

memarcxeneTa  partia 

V 50%-iani kvota saarCevno siaSi (1993)

social  demokratebi 

MP 50%-iani kvota saarCevno siaSi (1997)

ModerateParty Mpartiuli kvota: evroparlamentis arCevnebSi siis yovel oTxeulSi unda  aiyos 2 qali da 2 kaci

Sveicaria 

Sveicariis social-demokratiuli partia

SPS/PSS 40%-iani kvota qalebisaTvis saarCevno siebSi

didi britaneTi

liberal demokratebi

2001 wels partiam miiRo 40%-iani kvota qali kandidatebisaTvis. 1999 wlisevropar-lamentis arCevnebSi partiam zip sistema gamoiyena, magram 2002 wels aRar gamouy-enebia.

leiboristuli partia 

partiis wevrebs 2 xmis ufleba gaaCniaT, erTi qali kandidatebisaTvis, xolo meore mamakaci kandidatebisaTvis. is vinc met xmas miiRebs, is iqneba arCeuli

avstria

mwvaneebi -mwvane alternativa

GA50% iani kvota qalebisaTvis partiul siaSi (1993).

avstriis saxalxo partia

ÖVP33% iani kvota qalebisaTvis partiul siaSi (1995).

avstriis social-demokratiuli partia

SPÖ40% iani kvota qalebisaTvis partiul siaSi (1985).

Page 31: Open the book in Georgian

30

17 http://www.cec.gov.ge/files/archevnebi%202010/sxva%20informacia/Saparlamento_-_Full.pdf18 http://www.geostat.ge/?action=page&p_id=151&lang=geo19 http://www.sadlyno.com/archives/507.html20 TheGenderGap.CAWPFactSheet.(CenterofAmericanWomenandPolitics–RutgersUniversity)

qali amomrCevlebi da eleqtoraluri  qcevis genderuli Taviseburebebi

centraluri saarCevno komisisi monacemebiT 2010 wlis 20 maisisTvis 

amomrCevelTa raodenobam 3, 544, 770 Seadgina17. samwuxarod, kvlav ar 

arsebobs statistika amomrCevelTa da arCevnebSi monawileTa genderuli 

segregaciis Sesaxeb. 

erTaderTi wyaro, romelic daaxloebiT warmodgenas Segviqmnida qal 

amomrCevelTa raodenobis Sesaxeb, statistikis saxelmwifo departamen-

tis informaciaze dayrdnobiT moasaxleobis sqesobriv-asakobivi struq-

turaa18. (ix. cx.1.4.)

am statistikis mixedviT qali amomrCevlebi daaxloebiT 56,3 %-s 

Seadgenen,Tumca es monacemi mxolod mcired cdomilebas Seicavs, rac 

SesaZloa 18-19 wlis asakis amomrCevlTa raodenobis genderuli sxvaobiT 

iyos gamowveuli.19

saqarTveloSi qalebis eleqtoraluri qcevis Sesaxeb mniSvnelovani 

kvlevebi ar Catarebula. aseve ar aris cnobebi qalebis politikuri da 

ideologiuri preferenciebis Sesaxeb. am tipis kvlevebi Zalian mniS-

vnelovania. isini xels uwyoben saarCevno administraciis, saerTaSoriso 

da arasamTavrobo organizaciebis muSaobis efeqturobis zrdas qalTa 

politikuri uflebebis dacvis TvalsazrisiT.

1980 wels aSS-s saprezidento arCevnebSi jimi karters 7%-iT metma qalma dau-

Wira mxari, vidre - reigans. aSSi-Si Camoyalibebulia postulati imis Sesaxeb, 

rom roca qalebi arCevnebze midian, demokratebi igeben –Whenwomenvote,Democratswin.

aSS–ebis prezidentobis kandidatTa mxardamWerebis genderuli segregacia20 (%)

qali kaci

2000 w

jorj buSi umcrosi (respublikuri partia) 43 52

albert gori (demokratiuli partia) 54 42

1996 w

bil klintoni (demokratiuli partia) 54 43

bob douli (respublikuri partia) 38 44

ros pero  7 10

1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi

cx 1.4

Page 32: Open the book in Georgian

31

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

aseve saintereso iqneba qalTa organizaciebisa da qal amomrCevelTa 

mimarTebis sakiTxebi, Tumca vinaidan dResdReobT saqarTveloSi qalTa 

moZraoba sakmaod susti da fragmentirebulia, qal amomrCevlebze maTi gav-

lena minimalizirebulia da mxolod calkeul kampaniur xasiaTs Tu atarebs.

dResdReobiT, Cvens xelT arsebuli informaciis Sesabamisad, aseve rTu-

lia daskvniT saxiT visaubroT, Tu ra tipis damokidebuleba arsebobs qal 

amomrCevelTa da qal kandidatebs Soris, arian Tu ara qali amomrCevlebi 

qali kandidatebis mxardamWerebi. qalebis azriT amis umTavresi mizezi 

kandidatTa Soris qalebis nakleboba da qalebis susti saarCevno kampa-

niaa.

2008 wels gaeros ganviTarebis programis proeqtis ”genderi da politika 

samxreT kavkasiaSi” farglebSi Catarebul kvlevaSi ”sazogadoebrivi azri 

qalTa politikaSi monawileobis Sesaxeb”, kiTxvaze romeli sqesis kandi-

dats mianiWebdiT upiratesobas - qalebsa da kacebs Soris mosazrebebi ase 

gadanawilda: (ix.cx.1.5) 

kvlevis mixedviT, mamakacsa da qals Soris arCevanis SemTxvevaSi re-

spodentTa 36% neitralurobas iCens. aRsaniSnavia, rom mamakacs upi-

ratesobas aniWebs mamakacTa 42% da qalTa 22%. xolo qalis arCevisken 

ixreba qal respondentTa 28% da mamakac respondentTa mxolod 19%. 

Tumca sazogadoebriv azrSi pozitiuri Zvrebi SeiniSneba, 2006 wlis 

monacemebTan22 SedarebiT 2008 wels

• 18%-iT gaizarda qalTa informirebulobis done arCevnebTan dakav-

SirebiT; 

• 10%-iT gaizarda amomrCevelTa raodenoba, romelic Tvlis, rom kandi-

datis sqess arCevnebSi mniSvneloba ara aqvs; 

• 14%-iT Semcirda im respodentTa raodenoba, romelic stereotipebs 

qalTa politikaSi gaaqtiurebis mizezad Tvlis;

21 http://www.parliament.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=64722 http://www.parliament.ge/files/648_11140_392842_LocalSurvey.pdf

sqesi qali kaci sul

qals 11.8 8.2 10.5

ufro qals, vidre mamakacs 16.1 11.4 14.4

sqess mniSvneloba ar aqvs 38.1 31.5 35.7

ufro mamakacs, vidre qals 17.0 29.9 21.7

mamakacs 4.6 12.5 7.5

miWirs pasuxis gacema 12.4 6.5 10.3

sul 100.0 100.0 100.0

saxelisuflebo organoebSi arCevnebisas mamakacs da qals Soris arCevanis arsebobis SemTxvevaSi, romeli sqesis kandidats mianiWebdiT upiratesobas?21

cx 1.5

Page 33: Open the book in Georgian

32

• 6%-iT gaizarda im respodentTa raodenoba, romelsac miaCnia, rom 

ekonomikuri pirobebis gaumjobeseba qalTa gaaqtiurebis faqtoria; 

• 3%-iT gaizarda politikur partiebSi qalTa jgufebis Seqmnis momxree-

bis raodenoba da 9% Seadgina;

• 15%-iT gaizarda respodentTa raodenoba, romelic Tvlis, rom poli-

tikaSi qalTa monawileoba sasurvelia.

1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi

Page 34: Open the book in Georgian

33

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

daskvnebi

instutuciuri sakiTxebi

• kvlevaSi monawile yvela partia aRiarebs politikaSi da konkretulad 

partiebSi qalTa gaaqtiurebis aucileblobas. yvela lideri gamoTqvams 

survils, xeli Seuwyos partiaSi qalTa monawileobis zrdas, Tumca miux-

edavad calkeuli precendentebisa, maT ar gaaCniaT mkafiod gamokveTili 

strategia genderuli Tanasworobis miRwevis mimarTulebiT 

• partiebi aRiareben, rom genderuli niSniT diskriminacia adamianis 

universaluri uflebis darRvevaa, Tumca mxolod ramdenime partias 

aqvs wesdebaSi es universaluri ufleba gawerili

• politikuri partiebi or pirobiT jgufSi erTiandebian: 

  -  partia genderuli Tanasworobis yovelgvari meqanizmis gareSe;

  -   partia metnaklebi formalurad organizebuli organizaciiT, 

romelTagan arc erTs wesdebis doneze ar gaaCnia instituciuri 

safuZveli da partiis sxva struqturuli danayofebis statuss 

iziareben. aseTi jgufebis funqcionireba mxolod maTi debulebebiT 

aris gansazRvruli

• qalTa jgufebis ZiriTad funqciebad qalTa uflebebis dacva da poli-

tikur cxovrebaSi maTi integracia warmoadgens

• bolo wlebSi arsebulma qalTa jgufebma progresi ganicada da poli-

tikurad SedarebiT mniSvnelovani funqciebi SeiZina, Tumca isini kvlav 

sxva struqturebTan SedarebiT sust erTeulad ganixilebian; mxolod 

erT partiaSi moxda qalTa sabWos gauqmeba, Tumca partia momavalSi 

genderuli Tanasworobis meqanizmis axali formatiT Seqmnas gegmavs.

• ar arsebobs qalTa/genderul sakiTxze momuSave jgufebis strategiuli 

ganviTarebis moklevadiani da grZelvadiani gegmebi, iseve rogorc 

mxolod erTeul partiebs aRmoaCndaT qal amomrCevlebTan muSaobis 

strategia

• qalTa/genderul sakiTxze momuSave jgufebis saqmianobisaTvis partiis 

biujetSi Tanxebi mxolod spontanurad ixarjeba sxvadasxva aqtivobebis 

dasafinanseblad, ar arsebobs wlis dasawyisSi gawerili samoqmedo geg-

mebi da strategiebi, Sesabamisad jgufis funqcionirebisaTvis biujeti 

winaswar gawerili da damtkicebuli ar aris

partiis genderuli auditi da statistika

• partiebi ar awarmoeben partiis genderul audits, maT xelT arsebuli 

informacia genderul WrilSi sakmaod mwiria da garkveuli cdomile-

bebis albaTobas ar gamoricxavs

daskvnebi da rekomendaciebi

Page 35: Open the book in Georgian

34

• partiebs ar gaaCniaT meTodologia da instrumentebi, codna da 

gamocdileba, statistikuri monacemebis genderuli segregacia moaxdinon

• centraluri saarCevno komisia mxolod saarCevno adminsitraciis 

sxvadasxva doneebis genderul statistikas awarmoebs, ar arsebobs  

zogadad amomrCevelTa, arCevnebSi monawileTa genderuli statistika 

• arCevnebis monitoringis organizaciebs genderuli statistika ar 

gaaCniaT an sakmaod mwir informacias floben

qalTa raodenoba politikur partiebSi 

• qalTa raodenoba mmarTvelobiT organoebSi 10%-dan 60%-mde meryeobs. 

partia “saqarTvelos gza” liderobs qalTa raodenobis mxriv. partia, 

romelic kvlevis adresat partiebs Soris erTaderTia, romlis lideric 

qalia. yvelaze naklebi raodenoba “erTiani nacionaluri moZraobis” 

mmarTvel organoebSia

•  yvelaze meti wevri qali procentulad aseve partia “saqarTvelos gzas” 

yavs. sxva partiebSi qalTa raodenoba saSualod 40-45%-s Soris meryeobs

•  statistika cxadyofs, rom politikur partiebSi arsebobs e.w. “Zalau-

flebis genderuli piramida”, rac ufro metia Zalaufleba, qalTa raode-

noba klebulobs

funqciebis gadanawileba genderul WrilSi

• partiebSi dafiqsirda funqciebis gadanawilebis genderuli kanonzomier-

ebebi, zogadad kacebi ufro met funqcias asruleben partiaSi da meti 

pasuxismgeblobebi gaaCniaT

•  kacebi upiratesad partiis marTvis, Tanxebis moZiebisa da gankargvis, 

partiuli siis Sedgenis sakiTxebiT arian dakavebulni

•  qalebi da mamakacebi Tanabrad saarCevno dapirebebis da programis Seqmnis, 

saarCevno administraciis muSabis da arCevnebis monitoringis procesSi 

arian CarTulni

•  qalebi ZiriTadad mas-mediasTan urTierTibaSi arian aqtiurni,aseve 

warmarTaven moxaliseTa saqmianobasa da rCebian ufro metad erTgulni, 

mas Semdeg rac partia kargavs reitings

•  e.w. ”Zalauflebis genderuli piramida”, rogorc raodenobrivad aris 

asaxuli, aseve SeiniSneba funqciuri gadanawilebis kuTxiT

saarCevno siebis formireba da maJoritar kandidatTa  

nominireba

• siebis formirebis/kandidatTa nominirebis centralizebuli sistemebi 

da partiaSi dawinaurebis gaumWvirvale meqanizmebi kvlav qalTa dawin-

aurebis Semaferxebel faqtorad rCeba

• saarCevno siebis analizi gviCvenebs, rom qalebi ZiriTadad partiuli 

siebis boloSi arian koncentrirebulni, sadac gamarjvebis naklebi  

Sansebi gaaCniaT

• 2008 wlis saparlamento arCevnebis dros yvelaze meti maJoritari qali 

wardgenili hyavdaT respublikelebsa da leiboristul partias, xolo 

partiuli siis pirvel 50 kandidats Soris yvelaze meti qali saqarTve-

los politikur partias -“Cveni qveyana” hyavda wardgenili

1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi

Page 36: Open the book in Georgian

35

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

specialuri meqanizmebi qalTa warmomadgenlobis gasazrdelad

•  arcerTi partia ar iyenebs raime specialur meqanizms (kvotas) par-

tiuli siebis formirebisa da maJoritari kandidatebis nominaciis 

procesSi

• partiebi nacionaluri moZraobis garda apireben mxari dauWiron 

genderuli kvotirebis sakiTxs im SemTxvevaSi, Tu partia warmodgenili 

iqneba parlamentSi

•  nacionalurma moZraobam, romelic umravlesobiTaa warmodegnili 

sakanondmeblo organoSi 2010 wels genderuli Tanasworobis kanonis 

proeqtSi mxari ar dauWira sxvadasxva specialuri meqanizmebis SemoRe-

bas qalTa dawinaurebisaTvis

•  partiebi am etapze ar arian mzad Sida partiuli kvotebis SemoRebi-

saTvis. sxvadasxva faqtorebTan erTad amis umTavres mizezad qalTa 

saTanado kvalificiuri partiuli resursis ararsebobas asaxeleben 

da ganmartaven, rom formirebisas partiis saxelmZRvanelo kriteri-

umebia wardgenil kandidatTa gamocdileba, unarebi da profesional-

izmi

• partiebi kargad icnoben sxva qveynebis warmatebul gamocdilebas gen-

derul kvotirebasTan dakavSirebiT

saganmanaTleblo programebi genderul sakiTxebze da pro-

gramebi qalebisaTvis

• partiebSi tendenciad SeiniSneba qalebze orientirebuli (socialuri, 

saganmanaTleblo da a.S) programebis simcire

• ar arsebobs qalTa calkeuli profiluri jgufebisaTvis (axalgazrda 

qalebi, eTnikuri umciresobi) specialuri programebi

• genderul sakiTxebze partiis wevrTa ganaTleba mxolod saerTaSo-

riso da arasamTavrobo organizaciebis ZalisxmeviT xorcieldeba

• partiebSi aseve genderul sakiTxTa esqpertebis nakleboba SeiniSneba

interpartiuli koordinacia

• qalTa jgufebis TanamSromlobis/interpartiuli koordinaciis war-

matebuli praqtikis ararseboba xels uSlis maTi Zalisxmevis konsoli-

dacias da sxvadasxva genderuli Tematikis problematikis gadawyvetas

• yvela partia aRiarebs aseTi tipis TanamSromlobis mniSvnelobas da 

mzadyofnas gamoTqvamen kooperaciisTvis

partiebis TanamSromloba saerTaSoriso da arasamTavrobo  

organizaciebTan 

• partiebi TanamSromloben genderul/qalTa sakiTxze momuSave aras-

amTavrobo da saerTaSoriso organizaciebTan

• partiebi xazs usvamen, survilsa da saWiroebas arasamTavrobo da 

saerTaSoriso organizaciebTan sistemurad imiSaon, radgan swored 

sakiTxisadmi sistemuri midgomis Sedegad iqneba SesaZlebeli am Tanam-

Sromlobis formatSi mniSvnelovani sakiTxebis gadawyveta

Page 37: Open the book in Georgian

36

saerTaSoriso gamocdilebis codna da gaziareba

partiaTa umravlesoba zogadad icnobs warmatebul dasavlur 

gamocdilebas genderuli Tanasworobis kuTxiT, Tumca aRiareben, rom 

aucilebelia, metad gaiRrmavon codna am sakiTxebze.

saarCevno sistemebi da qalTa warmomadgenloba

• partiebi ar arian kargad informirebulni saarCevno sistemis, 

rogorc qalTa warmomadgenlobaze moqmedi samarTlebrivi instrumen-

tis Sesaxeb

• adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da saparlamento arCevnebis Sedegad 

gamovlinda sistemuri kavSiri saarCevno sistemasa da qalTa warmo-

madgenlobas Soris

• proporciuli saarCevno sistemiT 2008 wels 8 qali iqna arCeuli, xolo 

maJoritaruli sistemis mixedviT mxolod 1

• 2006 wlis adgilobrivi arCevnebis SedegebiT qalebis mier mopovebuli 

mandatebis 15% prooporciuli. xolo 8 maJoritaruli sistemiT iqna 

mopovebuli

• miuxedvad imisa, rom xSirad mimdinareobs politikuri debatebi da 

diskusiebi saarCevno kanonmdeblobis da konkretulad saarCevno sis-

temis cvlilebebis Sesaxeb, qalTa warmomadgenlobis sakiTxi mTlianad 

aris ignorirebuli da mxedvelobaSi ar miiReba

• arc erT politikur partias dRis wesrigSi ar dauyenebia ama Tu im 

SemoTazaebuli saarCevno modelebis SesaZlo pozitiuri/neitraluri/

negatiuri gavlenis albaToba qalTa warmomadgenlobaze

qalTa moZraobebi da gaerTianebebi

• qalTa moZraobis sisuste/fragmentacia mniSvnelovan faqtorad rCeba 

qalTa dawinaurebis procesSi, rac sakuTriv politikur partiebSi 

qalTa poziciebis mniSvnelovan gaZlierebas uSlis xels

• qalTa moZraobebis roli , romlebic saerTaSoriso praqtikis 

gaTvaliswinebiT, mniSvnelovan daxmarebas uweven qal politikosebs, 

saqarTveloSi minimalizirebulia da mxolod calkeul precendentebs 

emyareba

politikuri kultura/eleqtoraluri qcevis genderuli 

Taviseburebebi

• eleqtoraluri qcevis genderuli Taviseburebebis siRrmiseuli kvleva 

partiebisaTvis mniSvnelovania, Tumca aseTi tipis informacia mxolod 

zogadad gaaCniaT

•   aseve ar arsebobs damoukidebel eqspertTa kvleva am sakiTxebTan dakav-

SirebiT, rac partiebis azriT, mniSvnelovan rols iTamaSebda saarCevno 

kampaniebis dagegmvis, qal amomrCevelTa gaaqtiurebis saqmeSi

• partiebs ar gaaCniaT gamokveTili strategia qal amomrCevlebTan 

samuSaod, saarCevno kampaniis procesSi samizne jgufi – qali - spontanur 

saarCevno teqnologiebs eqvemdebareba da ara partiis mier gaweril 

konkretulad gansazRvrul aqtivobebs, ar arsebobs saarCevno kampa-

niis genderuli Wrili da qalebsac da mamakacebsac erT enaze esaubre-

bian, maSin rodesac gansxvavebulia maTi Rirebulebebi, problemebi da 

midgomebi

1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi

Page 38: Open the book in Georgian

37

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

partiebis xedvebi qalTa uflebebis Sesaxeb sakanonmdeblo 

sakiTxebze

• partiebi aRiareben rom dedis/orsul qalTa uflebebi da Sromis 

uflebebis sakanonmdeblo baza Semdgom daxvewas saWiroebs

• partiebis azriT, sakanonmdeblo doneze yvelaze naklebad aqtualuri 

qalTa politikur uflebaTa dacis sakiTxebia

saerTaSoriso da adgilobrivi normatiuli instrumentebi 

qalTa uflebebis dasacavad

•  partiebi miesalmebian genderuli Tanasworobis kanonis 

miRebas

•  genderuli Tanasworobis Sesaxeb saerTaSoriso dokumentebis codna 

ar aris mniSvnelovnad maRali, Tumca aseTi informacia gaaCniaT

•  partiebSi ufro metad SeiniSneba naklebi codna qalTa politikuri 

uflebebis kuTxiT sxvadasxva profiluri rekomendaciebisa da  

rezoluciebis Sesaxeb

zogadad SegviZlia davaskvnaT, rom miuxedavad arsebuli tendenciebisa, 

partiebi kvlav rCebian qalTa politikaSi dawinaurebis instrumentad da 

qalTa politikaSi mosvlis ZiriTadi scenaris mTavari obieqtebi arian. 

Tumca, zogadad, politikuri procesi jer kidev ar aris qalTa interesTa 

artikulaciis meqanizmi da ZiriTadad mxolod aqtiuri saarCevno ufleb-

is, ufro nakleb SemTxvevaSi ki pasiuri saarCevno uflebis realizaciis 

instruments warmoadgens. politikur partiebs ki ”mamakacuri profili” 

gaaCniaT. saqarTvelos politikur partiebSi odiTganve mamakacTa do-

minirebis gamo, formaluri da araformaluri wesebi maT mierve Seiqmna, 

romlebic qalebs araxelsayrel garemos uqmnis dawianurebisaTvis.

Page 39: Open the book in Georgian

38

rekomendaciebi

instutuciuri sakiTxebi/finansebi

• partiebSi unda Seiqmnas qalTa/genderul sakiTxebze momuSave jgufebi, 

xolo ukve arsebuli jgufebi instituciurad unda daregulirdes par-

tiis wesdebaSi

• jgufebs unda gaaCndeT debulebebi, sadac funqciebi, organizaciuli stru-

qtura da saqmianobis mimarTulebebi mkafiod iqneba Camoyalibebuli

• sasurvelia jgufis xelmZRvaneli avtomaturad xdebodes partiis mar-

Tvis umaRlesi organos wevri, raTa man jgufis interesebis lobireba 

aqtiurad moaxdinos

• unda SemuSavdes jgufebis strategia, moqmedebis gegma, amomrCevlebTan 

da mediasTan muSaobis strategiebi

• jgufma samoqmedo gegmis mixedviT unda gaweros biujeti da moiZios dafinanseba partiis biujetidan da sxva wyaroebidan, ramac finansuri 

mdgradoba unda ganapirobos, es aseve xels Seuwyobs partiuli finas-

nebis samarTlian gadanawilebas

• partiam saarCevno programebSi aqcenti unda gaakeTos genderuli Tanas-

worobis sakiTxebze da qalTa problemebis gadaWris gzebze

partiis genderuli auditi da statistika

• politikurma partiebma unda danergon instrumentebi da meqanizmebi 

genderuli statistikis warmoebisaTvis, raTa gaaCndeT realuri in-

formacia statistikisaTvis dasaSvebi cdomilebis sazRvrebSi

• partias unda gaaCndes informacia eleqtoratis damokidebulebis Ses-

axeb genderuli niSnis mixedviT, partiis wevrTa da aqtivistTa Semadgen-

lobis, partiis gadawyvetilebis mimReb organoTa da ZiriTad Tanamde-

bobis pirTa Sesaxeb genderuli niSniT

• centralurma saarCevno komisiam unda awarmoos amomrCeveleTa, 

arCevnebSi monawileTa, kandidatTa da gamarjvebul arCeviT organos 

wevrTa genderuli segregacia, arCevnebis monitoirngis organizaciebma 

meti instrumentebi unda danergon saarCevno procesis gedneruli moni-

toringisaTvis

qalTa raodenoba politikuri partiebSi 

• SemoRebul unda iqnas kvotebi partiebis mmarTvel organoebSi genderu-

li Tanasworobis uzrunvelsayofad

• politikurma partiebma unda SeimuSavon strategiebi meti potenciuri 

mxardamWeri qalis partiaSi mosazidad

1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi

Page 40: Open the book in Georgian

39

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

funqciebis gadanawileba genderul WrilSi

• partiebma demokratiuli principebis Sesabamisad, unda uzrunvelyon 

qalebis da mamakacebis Tanabari misawvdomoba partiaSi yvela tipis  

funqciis Sesasruleblad

• aucilebelia partiis Sida saqmianobis debulebis arseboba, rac partia-

Si demokratiuli principebis gatarebas unda uzrunvelyofdes Tanas-

worobis principebis dacviT gaTvaliswinebiT

saarCevno siebis formireba da maJoritar kandidatTa nominireba

• kandidatTa nominirebis sistema ufro gamWvirvale unda gaxdes partiis 

doneze

• partiebis marTvis centralizebuli sistemebi Ria da gaxsnili unda 

gaxdes rigiTi wevrebisaTvis, maT Soris qalebisaTvis

• partiebSi dawinaurebis meqanizmebi unda iyos gamWvirvale da Tabar 

pirobebSi unda ayenebdes partiis qal da mamakac wevrebs

specialuri meqanizmebi qalTa warmomadgenlobis gasazrdelad

• partiebma unda gamonaxon politikuri neba da resursebi moaxdinon 

genderuli kvotebis implemenetacia Sida partiul doneze

• kvotirebis implementaciis SemTxvevaSi ufro efeqturi iqneba iseTi 

kvotirebis sistemis SemoReba, romelic gansazRvravs erTi sqesis  

kandidatTa rogorc raodenobas, aseve rigiTobas partiul siaSi

• politikur partiebs unda dauwesdes finansuri sanqciebi jarimebis saxiT 

saxelmwifo dafinansebidan im SemTxvevaSi, Tu ar qneba daculi genderu-

li balansi partiul siebSi/warmomadgenlobiT organoebSi

• partiebma lobireba unda gauwion qalTa organizaciebis iniciativebs 

sakanonmdeblo doneze genderuli kvotirebis SemoRebis Sesaxeb

saganmanaTleblo programebi genderul sakiTxebze da programe-

bi qalebisaTvis

• partiebma unda SeiumuSavon saganmanaTleblo programebi qalebisaTvis, 

raTa moxdes qalTaTvis politikosisTvis saWiro unar-Cvevebis ganviTareba

• partiebma unda SeiumSavon porgramebi qalTa sxvadasxva jgufebisaTvis 

(mag. axalgazrda qalebi, eTnikuri umciresobebis warmomadgenlebi) 

politikuri ganaTlebis asamaRlelad sxvadasxva sferoebSi

• partiebma unda moizidon genderul sakiTxebze momuSave eqspertebi da 

eqspertTa jgufebi

interpartiuli koordinacia

•  partiebis qalTa organizaciebma/genderulma jgufebma mWidrod unda 

iTanamSromlon genderul sakiTxebTan dakavSirebiT da saWiroebis 

SemTxvevaSi daafiqsiron erTiani interpartiuli pozicia ama Tu im  

genderul sakiTxTan dakavSirebiT

• partiebma unda Caataron erTiani kampaniebi sxvadasxva genderuli 

sakiTxis lobirebisaTvis

• Seqmnan genderul sakiTxebze sakoordinacio organo - meqanizmi, efeqtu-

ri diskusiis warmarTvisa da konkretuli nabijebis ganxoricelebisaTvis

• mniSvnelovania sxvadasxva mmarTvvel organoebSi ukve arCeuli sxavdasx-

va politikuri partiebis warmomadgenelTa koordinacia

Page 41: Open the book in Georgian

40

• saqarTvelos parlamentis genderuli Tanasworobis sabWoSi sasur-

velia daculi iyos garkveuli pariteti politur partiaTa warmo-

madgenlobis TvalsazrisiT

partiebis TanamSromloba saerTaSoriso da arasamTavrobo  

organizaciebTan

• partiebma aqtiurad unda iTanamSrmlon genderul sakiTxebze momuSave 

saerTaSoriso da arasamTavrobo organizaciebTan, aseT TanamSromlo-

bas sistemuri xasiaTi unda gaaCndes rogor partiebis, aseve organizacie-

bis mxridan

saerTaSoriso gamocdilebis codna da gaziareba

• partiebma unda gaiRrmavon codna genderul sakiTxebze warmatebuli 

magaliTebis Sesaxeb

• gaecnon sxva partiebis genderuli Tanasworobis politikis warmatebul 

magaliTebs, sxva partiebis Sida sqemebs, romlebic warmoadgenen misabaZ 

magaliTs genderuli Tanasworobis kuTxiT

saarCevno sistemebi da qalTa warmomadgenloba

•  arsebuli saarCevno sistema, romelic araloialuria qalebis mimarT, 

qalTa warmomadgenlobis gasazrdelad sxvadasxva elementebis re-

formirebas saWiorebs

• mimdinare saarCevno sistemis reformirebis Sesaxeb diskusiebSi unda 

daisvas sakiTxi sxvadasxva formatiT specialuri meqanizmebis SemoRebis 

Sesaxeb

qalTa moZraobebi da gaerTianebebi

• partiebma aqtiurad unda iTanamSromlon qalTa moZraobebTan da 

Seuwyon xeli Zlieri qalTa moZraobis Seqmnas

politikuri kultura/eleqtoraluri qcevis genderuli  

Taviseburebebi

• politikur partiebs unda gaaCndeT qal amomrCevlebTan muSaobis 

strategia, rogorc sakuTar, aseve neitralur amomrCevlebTan,  

aseve im amomrCevlebTan, romlebmac wina arCevnebze sxva partias  

dauWires mxari an ukve gadawyvetili aqvT momaval arCevnebSi sxva  

partias miscen xma

• partiam unda Seiswavlos eleqtoraluri qcevis Taviseburebebi da 

saarCevno kampania am Taviseburebebis gaTvaliswinebiT warmarTos

partiebis xedvebi qalTa uflebebis Sesaxeb sakanonmdeblo  

sakiTxebze

• partiebma unda gadadgan dauyovneblivi nabijebi dedis/orsul qalTa 

da qalTa Sromis uflebebis dasacavad - kanonmdeblobis qalTa  

interesebis Sesabamisad adaptirebisaTvis

1 Sidapartiuli demokratiis ganviTareba genderul perspeqtivaSi

Page 42: Open the book in Georgian

41

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

saerTaSoriso da adgilobrivi normatiuli insturmentebi 

qalTa uflebebis dasacavad

•  politikuri partiebi unda gaecnon saerTaSoriso organizaciebis 

umniSvnelovanes dokumentebs genderul TanaswrobasTan dakavSire-

biT da gaiTvaliswinon rekomendaciebi da saxelmZRvanelo princi-

pebi, Seiswavlon saqarTveloSi moqmedi kanonmdebloba genderul 

TanasworobasTan dakavSirebiT, SeimuSaon genderuli Tanasworobis 

koncefciebi da samoqmedo gegmebi da mudmivad miiRon monawileoba maT 

daxvewasa da implementaciaSi, aseve awarmoon kanonmdeblobis imple-

mentaciis monitoringi

Page 43: Open the book in Georgian
Page 44: Open the book in Georgian

43

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

XXX

axalgazrdebis ganviTareba saqa-rTvelos politikur partiebSi:partiis resursebis gamoyenebis gzebis ZiebadaviT jijelava

Page 45: Open the book in Georgian

44

kvlevis miznebi

saqarTvelos axalgazrdoba xSirad TamaSobda istoriulad gadamwyvet 

rols qveynis politikuri ganviTarebis procesSi. Tumca, Zalze cota ram 

gakeTda imis dasadgenad, Tu ra amoZravebs axalgazrdul organizaciebs, 

rogor muSaoben isini, ra aris axalgazrdebis motivacia politikur organ-

izaciebSi gawevrianebisas da rogoria politikuri partiebis axalgazrda 

aqtivistebis ganaTleba da sxva maxasiaTeblebi. winamdebare kvlevaSi war-

mogidgenT axalgazrdebis politikuri aqtiurobis ganxilvis mcdelobas. 

kvleva gansakuTrebiT fokusirdeba politikuri partiebis axalgazrdul 

organizaciebze. 

politikuri partiebi aucilebelia demokratiuli wyobis funqcionire-

bisaTvis. Tumca, xSiria SemTxvevebi, rodesac politikuri partia sustia, 

mowyvetilia politikur procesebs da uWirs amomrCevlebTan efeqturi 

kavSiri. es gansakuTrebiT exeba iseT ganviTarebad qveyanas, rogoricaa 

saqarTvelo, sadac partiuli sistema sustia, xolo partiebis nawils ar 

gaaCnia Sesabamisi organizaciuli struqtura. am sisustis yvelaze xSirad 

naxsenebi wyaro aris adamianuri resursebi, xolo politikuri partiis ax-

algazrduli frTa warmoadgens umniSvnelovanes elements partiis sakadro 

resursebis ganviTarebisa da partiis saqmianobis mravalwliani dagegmvis 

TvalsazrisiT.

kvlevis sakvanZo mignebebi

warmodgenili kvlevis yvelaze mniSvnelovani aRmoCena aris is, rom Cvens 

mier mopovebuli monacemebis Tanaxmad, axalgazrdebis monawileoba poli-

tikur procesebSi saTanadod ar jildovdeba da anazRaurdeba mogvianebiT 

maT mier saqmiani karieris gagrZelebisas. sxva liberaluri demokratiis 

qveynebisagan gansxvavebiT, sadac moqmedi politikosebis umravlesoba 

cxovrebis adreuli etapidanve iyo CarTuli politikur procesebSi, 

saqarTveloSi msgavsi politikosebis raodenoba gacilebiT mcirea. aman 

SesaZloa survili daukargos im axalgazrdebs, romlebic dainteresebulni 

arian politikiT da warmatebuli politikuri karieris awyobas gegmaven. 

maT SesaZloa miiCnion, rom politikaSi warmatebis miRwevisaTvis saukeTeso 

saSualebas ar warmoadgens politikuri partiis axalgazrdul organiza-

ciaSi gawevrianeba; umjobesia, sxva gzebis moZebna biznesisa da samoqalaqo 

samsaxurebis speqtris gavliT. saqarTvelos politikaSi sakmao raodenobiT 

arseboben politikosebi, maT Soris parlamentarebi da ministrebi, romleb-

sac ar gaaCniaT partiuli gamocdileba da, Sesabamisad, partiaSi sakuTari 

Tavis realizacias ar mouxdenia gavlena maT warmatebaze. saqarTveloSi 

2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi

Sejameba

Page 46: Open the book in Georgian

45

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

sakmaod didia xvedriTi wili “politikuri autsaiderebisa,“ romlebic 

warmoadgenen iseT politikosebs, romlebic politikaSi modian im par-

tiis dinamikis Sesabamisi codnis gareSe, romelTa interesebsac Tavadve 

warmoadgenen. Sesabamisad, es garkveul problemebs qmnis politikuri 

erTianobisa da ideologiuri simyaris sakiTxebTan mimarTebaSi. 

axalgazrdebis politikaSi monawileobis survilis gaqarwylebis meore 

mizezs warmoadgens politikis is arasaxarbielo aRqma, romelic amJamad 

saqarTveloSi arsebobs. aseT aRqmas ganapirobebs saqarTvelos poli-

tikaSi ganviTarebuli procesebi, politikosebis mier partiebis xSiri 

gamocvla, arsebuli korufcia da politikosebis mier dausrulebeli 

braldebebi erTmaneTis mimarT. Tuki, partiis mizans warmoadgens gonieri 

axalgazrda adamianebis mozidva, aseT SemTxvevaSi politikis arsebuli 

negatiuri aRqma pativiscemiT unda Canacvldes. yvela kvleva miuTiTebs 

imaze, rom politikis mimarT interesi mosaxleobaSi sagrZnoblad mcird-

eba, xolo axalgazrdebis politikiT dainteresebis maCvenebeli sakmaod 

SemaSfoTebelia.

wina or paragrafSi mocemuli daskvnebis gaazrebisas mniSvnelovania imis 

gaTvaliswineba, rom damoukidebeli qarTuli politikuri sistema jer 

isev sakmaod axalgazrdaa da man sakmaod mRelvare cvlilebebi gamo-

scada uaxloes warsulSi, xolo 2003 wels ki moxda reJimis sruli cvla. 

Sesabamisad, SeuZlebelia obieqturi suraTis warmodgena imis Sesaxeb, Tu 

ra sargeblis momtani SeiZleba iyos adreul asakSi dawyebuli poli-

tikuri aqtivizmi. Tumca, saqarTvelos realobaSi partiuli aqtivistebi 

ufro metad mobilurebi arian vidre sxva qveynebSi. xandaxan isec xdeba, 

rom erTi partiis aqtivisti Tavis politikur karieras meore partiaSi 

agrZelebs. 2003 wlis vardebis revoluciis Semdgom ganxorcielebuli 

reJimis cvlilebis Sedegadac ki ar dasrulebula mravali iseTi axal-

gazrda politikosis kariera, romlebic Zveli sistemis nawils warmoad-

gendnen. ufro piriqiT moxda: SevardnaZis mmarTvelobis periodSi, bevrma 

axalgazrda aqtivistma SeZlo warmatebuli politikuri karieris awyoba 

arsebuli politikuri sistemis damxobis Semdegac ki. yvela es aspeqti 

mniSvnelovania saqarTveloSi axalgazrdebis politikuri aqtivizmis 

Sesaxeb daskvnebis gamotanisaTvis.

kvleva aseve Seexo axalgazrdebis maxasiaTeblebis da motivaciis sakiTx-

ebs. es maxasiaTeblebi gansxvavebulia partiebis mixedviT, aseve ar aris 

gasakviri, rom axalgazrduli frTis ZiriTadi birTvi studentebisa-

Page 47: Open the book in Georgian

46

gan Sedgeba. sainteresoa, rom TiTqmis yvela partiis warmomadgenelma 

daadastura, rom maTi axalgazrda aqtivistebis umetesoba samarTlis 

fakultetze swavlobs. rogorc wesi, isini saSualo an dabali klasis 

warmomadgenlebi arian, warmomavlobiT regionebidan modian, magram 

TbilisSi cxovroben da swavloben.

rac Seexeba motivacias, axalgazrda aqtivistebs saqarTveloSi sakmaod 

pragmatuli Sexedulebebi amoZravebT da isini iTvaliswineben im samomav-

lo sargebels, rac axalgazrdul partiul organizaciebSi aqtiurma 

monawileobam SeiZleba moitanos Sedegad. aseTi sargebeli SeiZleba iyos 

garkveul wyaroebze wvdomis SesaZlebloba, magaliTad cnobili eqsperte-

bis an politikosebis leqciebze daswreba, konferenciebSi monawileoba da 

Sedegad, politikuri xedvis Camoyalibeba. aseve, xSirad axalgazrdebis 

partiebSi gawevrianebis mizania maTi socialuri cxovrebis gamdidreba, 

amJamindel megobrebTan komunikaciis saSualebebis gaumjobeseba da 

megobrebis wris gafarToveba. sxva sityvebiT, isini cdiloben sakuTari 

socialuri kapitalis gafarTovebas. aseTi Sexedulebebi sakmaod gan-

sxvavdeba im mosazrebebisagan, romlebic myari liberaluri demokratiis 

qveynebis axalgazrdobas axasiaTebs. rogorc wesi, aseT qveynebSi axal-

gazrdobis mamoZravebeli Zala aris ideologiuri interesi da poli-

tikur procesebSi monawileobis survili.

2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi

Page 48: Open the book in Georgian

47

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

meTodologia

“axalgazrdobis” cnebis gansazRvrebaar arsebobs erTi da sayovelTaod aRiarebuli standartuli gageba imisa, 

Tu ras SeiZleba ewodos “axalgazrdoba.“ magaliTad, gaerTianebuli 

erebis mier SemuSavebuli axalgazrdobis gansazRvreba moicavs asakobriv 

jgufs 15-dan 24 wlamde. Tumca, sxvadasxva qveyanaSi cneba “axalgazrdoba“ 

sxvadasxvanairad gamoiyeneba. rig SemTxvevebSi, igi iwyeba iseTi adreuli 

asakidan, rogoricaa 14 weli da zogan 18 wlidanac ki, xolo zeda niS-

nuli 24-dan 31 wlamde SeiZleba meryeobdes. saqarTvelos kanonmdebloba 

axalgazrdobis gansazRvrebas ar iZleva. Tumca, amJamad Camoyalibebis 

procesSia saqarTvelos saxelmwifo axalgazrduli politika da swored 

mis mixedviT ganisazRvreba Tu vis miiCnevs qveynis mTavroba “axalgazr-

dobad.“ individualur politikur partiebs Tavad aqvT Camoyalibebuli 

sakuTari xedva “axalgazrdobis“ Sesaxeb. rogorc wesi, ar arsebobs mkacri 

SezRudva imisa, Tu vis SeuZlia CarTuli iyos axalgazrdul aqtivobebSi. 

am kvlevaSi axalgazrdoba gansazRvrulia konteqstualurad. TiToeuli 

partiis monacemebis damuSavebisas, viyenebT am cnebis maTsave gansazRvre-

bas. iseTi politikuri aqtivizmis ganxilvisas, rogoricaa xmis micema 

da politikiT daintereseba, viyenebT asakobriv jgufs 18-dan 25 wlamde. 

rodesac vmsjelobT politikuri partiebis saqmianobis Sesaxeb, araswori 

iqneboda 18-dan 25 wlamde asakobrivi jgufis gamoyeneba, radganac parla-

mentis wevrebi mxolod 25 wels zemoT asakidan SeiZleba iyon arCeulni. 

swored am mizezis gamo, parlamentis wevrs vuwodebT “axalgazrdas“, 

Tu igi 25-dan 35 wlamde asakobriv jgufSi xvdeba. aseve, sxvadasxva dros 

Catarebul kvlevebSi axalgazrdobis cnebis gansxvavebuli gansazRvre-

bebi gamoiyeneboda, amitom am kvlevebis citirebisas maTsave monacemebs 

gamoviyenebT. 

meTodebi

es kvleva iyenebs ramdenime xerxs, rogorc raodenobrivi, aseve Tvisebrivi 

meTodologiidan. pirveli etapi moicavs samagido kvlevas da Sesabamisi 

literaturisa da monacemebis damuSavebas gulisxmobs. kvlevaSi gamoy-

enebulia sxvadasxva tipis erovnuli da saerTaSoriso organizaciebis 

mier moZiebuli monacemebi, rogoricaa demokratiisa da saarCevno 

daxmarebis saerTaSoriso instituti (IDEA), saerTaSoriso respublikuri 

instituti (IRI) da kavkasiis kvleviTi resursebis centri (CRRC). organ-

izaciebi IRI da CRRC periodul saerTo erovnul kvlevebs atareben da maT 

mier mopovebuli monacemebi, rogorc wesi, sazogadoebisaTvis xelmisawv-

domia. saarCevno daxmarebis saerTaSoriso instituti (IDEA) agrovebs 

arCevnebTan dakavSirebul informacias msoflios sxvadasxva qveynebidan 

Page 49: Open the book in Georgian

48

da nebismier msurvels SeuZlia moTxovnili monacemebis CamotvirTva eqse-

lis formatSi. mkvlevarisaTvis es Zalze mosaxerxebeli da sasargeblo 

resursia. Cven es monacemebi gamoviyeneT im amomrCevelTa raodenobis 

Sesaxeb informaciis misaRebad, romelTac 1992 wlidan saqarTveloSi Cat-

arebul saparlamento da saprezidento arCevnebSi miiRes monawileoba. 

meore saxis raodenobrivi meTodi, romelsac mivmarTeT iyo parla-

mentis wevrebis Sesaxeb informaciis moZieba, parlamentis veb-gverdis 

daxmarebiT. samwuxarod, kvlevis formatidan gamomdinare Cven ver 

SevZeliT raodenobrivi gamokiTxvis Catareba parlamentis wevrebTan 

an adgilobrivi sakrebulos warmomadgenlebTan, rom gagveanalizebina 

maTi partiuli beqgraundi an axalgazrdul asakSi politikaSi CarTu-

loba. amitom, gamoviyeneT is monacemebi, romlebic farTo sazogadoe-

bisaTvis iyo xelmisawvdomi. detalurad SeviswavleT asocdaCvidmetive 

parlamentis wevris piradi monacemebi da kodireba gavakeTeT ramdenime 

winaswar SerCeul cvladze dayrdnobiT: partia, romelsac mocemuli 

parlamentari warmoadgens, asaki (imisaTvis, rom gagverkvia Tu ramdeni 

maTgani moxvdeboda “axalgazrdebis kategoriaSi“), partiul saqmianobaSi 

CarTuloba parlamentSi arCevamde, axalgazrda asakSi politikaSi Car-

Tulobis gamocdileba da parlamentaris karieramde dakavebuli Tanamde-

bobebi. miuxedavad imisa, rom parlamentis wevrebis monacemebi ar iZleva 

detalur pasuxs im TiToeul kategoriaze, romelTac es kvleva exeba, Cven 

gvjera, rom Cvens xelT arsebul informacias damatebuli Cveni codna 

ramdenime parlamentaris biografiisa, SesaZlebels mogvcems garkveuli 

daskvnebi gavakeToT.

Cven aseve interviuebi aviReT politikuri partiebis axalgazrduli 

organizaciebis xelmZRvanelebisagan. Cven SevZeliT yvela iseTi msxvili 

politikuri partiis warmomadgenelTan gasaubreba, rogoricaa: erTiani 

nacionaluri moZraoba, Cveni saqarTvelo-Tavisufali demokratebi, 

respublikuri partia, axali memarjveneebi, qristian-demokratiuli 

moZraoba da leiboristuli partia. interviuebi satelefono gasaubre-

bis meSveobiT warimarTa. Cveni kiTxvebi Seexeboda axalgazrduli organ-

izaciebis iseT aspeqtebs, rogoricaa: rekrutirebis sakiTxi, motivacia, 

muSaobis struqtura, partiis axalgazrda wevrebis piradi monacemebi. 

Cven, aseve, viTxovdiT warmatebis istoriis magaliTad moyvanas, anu 

iseTi SemTxvevebis dasaxelebas, romelic aRwers partiis axalgazrduli 

frTis warmomadgenelis mier mniSvnelovani warmatebis miRwevas Tavad 

am partiaSive, an mis arCevas adgilobrivi Tu erovnuli donis partiul 

warmomadgenlad. 

Cvens mier gamoyenebul bolo meTods warmoadgens saqarTveloSi axal-

gazrdobis samoqalaqo da politikuri aqtivizmis analizi. miCneulia, 

rom iseTma organizaciebma, rogoricaa “kmara“ mniSvnelovani gavlena 

moaxdina saqarTveloSi politikis mimarTulebaze.

2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi

Page 50: Open the book in Georgian

49

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

axalgazrdobis monawileoba politikaSi da partiebSi gawevrianebis tendenciebi: saerTaSoriso gamocdileba

miuxedavad imisa, rom arsebobs mravali saxis literatura politikuri 

partiebisa da axalgazrdebis politikaSi monawileobis Sesaxeb, Zalian 

mcire raodenobiTaa mocemuli kvlevebi, romlebic pirdapir analizs 

ukeTebs axalgazrdebis politikur partiebSi gawevrianebis sakiTxebs. hugi 

da stoli struqturul midgomas gvTavazoben imis asaxsnelad, Tu ratom 

Semcirda bolo aTwleulebis ganmavlobaSi axalgazrdebis mier partiebSi 

gawevrianebis raodenoba liberaluri demokratiis qveynebSi. isini acxade-

ben, rom amisi mizezi ara marto axalgazrdebSi arsebuli dainteresebis 

naklebobaa, aramed Tanamedrove politikuri partiebis maxasiaTeblebi 

da saWiroebebi. mediisa da socialuri qselebis dRevandel eraSi, partiebs 

aRar sWirdebaT didi raodenobiT wevrebi, rogorc es ori an sami aTwleu-

lis win sWirdebodaT. hugi da stoli ufro Sorsac midian da acxadeben, 

rom axalgazrdebis waqezebas politikur partiebSi gawevrianebisaken Sesa-

Zloa azri arc hqondes, radganac:

es gulisxmobs imas, rom didi momavali ar uweria im moralistur midgomas, 

romelic gulisxmobs vubiZgoT axalgazrdebs gaxdnen ufro metad CarTul-

ni am procesSi. nebismieri gatarebuli politika, romelic miznad isaxavs 

axalgazrdebis dainteresebis donis amaRlebas, aseve unda iTvaliswinebdes 

Semdeg moTxovnas: vin uwevs am axalgazrda adamianebs mobilizebas da ra 

Sedegs aRwevs igi?

imis Sesaxeb, Tu ratom wevriandebian axalgazrdebi politikur partiebsa 

Tu samoqalaqo sazogadoebebSi, arsebobs vainStainis mier Catarebuli kvl-

eva, romelic inglisis SemTxvevas ganixilavs. vainStaini gaesaubra ormoc-

daTvramet respondents sxvadasxva politikuri da samoqalaqo seqtoris 

axalgazrduli organizaciebidan. man gamoikvlia motivacia, ganaTleba 

da Sexedulebebi im axalgazrdebisa, romelTac airCies axalgazrduli 

organizaciis wevroba an samoqalaqo aqtivistoba. am kvlevis mizani iyo 

politikur partiebSi gaerTianebuli axalgazrdebis Sedareba im axal-

gazrdebTan, romlebic samoqalaqo organizaciebSi gawevriandnen. vain-

Stainma, zemoT moyvanil cvladebze dayrdnobiT, Tavis kvlevaSi aCvena, Tu 

ramdenad gansxvavdebian am ori jgufis warmomadgenlebi erTmaneTisagan. 

bolo ormoci wlis ganmavlobaSi, myari demokratiis qveynebSi, gaCnda 

mkafio tendencia imisa, rom amomrCevelTa raodenoba, romlebic arCevneb-

Si iReben monawileobas Semcirebisaken midis. miCneulia, rom es axali Tao-

bis mier xmis micemis Semcirebuli raodenobis gamo xdeba. Tu 20 an 30 wlis 

winandeli axalgazrdebi xmas aZlevdnen arCevnebze, isini axlac agrZeleben 

xmis micemas, magram, wina TaobebTan SedarebiT axlandeli axali Taoba 

naklebad monawileobs arCevnebSi. Sesabamisad, im amomrCevelTa raodenoba, 

romlebic arCevnebSi iReben monawileobas, uwyvetad mcirdeba. arsebobs 

mravali Teoria imis asaxsnelad, Tu ratom xdeba es. fransiz fukuama Tavis 

wignSi “ndoba: socialuri saTnoeba da keTildReobis Seqmna“ acxadebs, rom 

Page 51: Open the book in Georgian

50

xmis mimcemTa dabali odenoba gamowveulia mTavrobis mxridan gazrdili 

aqtivobis gamo da rom Tanamedrove „keTildReobis saxelmwifo“ adamianeb-

is cxovrebis mraval sferoSi ereva. sxva avtorebi, samoqalaqo da poli-

tikuri aqtivobis Semcirebas teqnologiuri produqtebis gamoyenebis bums 

miaweren. magaliTad, robert putmani acxadebs, rom socialuri kapitalis 

Semcireba, 1950-ian da 60-ian wlebSi, televiziis masobrivi gavrcelebis Se-

degia. imis gamo, rom adamianebma daiwyes meti drois saxlSi, televizoris 

ekranTan gatareba, Semcirda ZiriTadi socialuri aqtivoba da arCevnebSi 

monawileoba.

2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi

Page 52: Open the book in Georgian

51

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

axalgazrdobis monawileoba qarTul politikaSi

axalgazrdobis politikaSi monawileobis monacemebis analizi

saqarTvelos monacemebis gadaxedvisas naTeli xdeba, rom aqac mcirdeba 

im amomrCevelTa raodenoba, romlebic arCevnebSi iReben monawileobas. 

pirvel damoukidebel saerTo-erovnul saparlamento arCevnebze amom-

rCevelTa odenoba 75% Seadgenda, rac Semdgom, 2008 wlis bolo saparla-

mento arCevnebis dros 53%-mde daeca. amis msgavsad, 1995 wels sapreziden-

to arCevnebze gamovlenili 69 procenti 2008 wels 56%-mde daeca. Tumca, 

2004 wlis ianvarSi Catarebul saprezidento arCevnebze amomrCevelTa 

uCveulo odenoba dafiqsirda, magram es warmoadgenda vardebis revolu-

ciis Semdgom efeqts, romelic arCevnebis dRemde daaxloebiT eqvsi kviriT 

adre moxda. 

wyaro: demokratiisa da saarCevno daxmarebis saerTaSoriso instituti (IDEA), arCevnebSi 

monawile amomrCevelTa monacemTa baza.

meore grafiki. amomrCevelTa raodenobis dinamika, romelTac monaw-

ileoba miiRes 1995-2008 wlebSi saqarTveloSi Catarebul saprezidento 

arCevnebSi.

saparlamento arCevnebSi monawile amomrCevelTa dinamika (%)

1992 1999 2004 2008

60

10

70

20

80

30

90

40

100

50

1995

diagrama 2.1

Page 53: Open the book in Georgian

52

wyaro: demokratiisa da saarCevno daxmarebis saerTaSoriso instituti (IDEA), arCevnebSi 

monawile amomrCevelTa monacemTa baza.

samwuxarod, ar arsebobs sazogadoebisaTvis xelmisawvdomi oficialuri 

monacemebi im amomrCevelTa Sesaxeb, romlebic arCevnebSi iReben monawileo-

bas da romelic sxvadasxva asakobrivi jgufebis mixedviT iqneba dayofili. ma-

galiTad, kavkasiis kvleviTi resursebis centri Tavis yovelwliur kvlevaSi, 

kavkasiis barometrSi, kiTxvari respondentebs ekiTxeba iRebdnen Tu ara 

monawileobas wina erovnul arCevnebSi. qvemoT mocemulia grafiki, romelic 

xmis micemis uflebis mqone amomrCevlebs or kategoriad yofs: “axal-

gazrda“ anu amomrCevlebi, romlebic 25 wlis an ufro naklebi xnis arian da 

amomrCevlebi, romlebic 25 welze meti xnis arian. es monacemebi miRebulia 

kavkasiis barometris yvelaze bolo xelmisawvdomi versiidan. Cven aseve, va-

darebT samxreT kavkasiis sami qveynis Sedegebs. sainteresoa rom, rogorc es 

grafikidanac Cans, saqarTvelos yvelaze dabali maCvenebeli aqvs axalgazr-

dobis mier erovnul arCevnebSi monawileobis miRebis TvalsazrisiT. 

wyaro: kavkasiis kvleviTi resursebis centri, kavkasiis barometri 2010

2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi

mesame grafiki. axalgazrda da sxva asakis amomrCevelTa raodenoba samxreT kavkasiaSi

samoxeTi azerbaijani saqarTvelo

60

10

70

20

80

30

90

40

100

50

axalgazrda amomrCevlebi

amomrCevlebi 25 wels zeviT

saprezidento arCevnebSi monawile amomrCevelTa dinamika (%)

2000 2004 2008

60

10

70

20

80

30

90

40

100

50

1995

diagrama 2.2

diagrama 2.3

Page 54: Open the book in Georgian

53

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

arCevnebSi monawile amomrCevelTa Semcirebisaken mimaval tendencias, 

romelic gamoxatulia meore grafikSi, paralelurad miyveba politikis 

mimarT Semcirebuli interesi. amerikuli organizacia, saerTaSoriso 

respublikuri instituti (IRI) wlebis ganmavlobaSi uzrunvelyofs 

saqarTveloSi kvlevebis Catarebas sxvadasxva politikuri aspeqtebis 

Sesaxeb. erT-erTi kiTxva, romliTac respondentebs mimarTaven am organ-

izaciis perioduli da saerTo-erovnuli kvlevis ganmavlobaSi aris is, 

Tu “ramdenad arian isini dainteresebuli politikiT.“ Tu gadavxedavT 

monacemebs - dawyebuli 2004 wlis oqtombris arCevnebiT da sul bolo 

droindeli, 2011 wlis ivnisSi gamoqveynebuli kvlevis SedegebiT dasrule-

buli - naTeli xdeba sazogadoebis interesis Semcireba politikis mimarT. 

2004 wlis oqtomberSi, gamokiTxulTa 32%-ma gamoavlina “maRali inter-

esi“ politikuri movlenebisadmi, xolo 38%-ma “dabali interesi“ gamo-

amJRavna. amis sapirispirod, 2011 wels mxolod 24%-ma gamoavlina “maRali 

interesi“ politikis mimarT, xolo 44%-ma gamoxata “dabali interesi“ 

(ixileT meoTxe grafiki). Tumca, rodesac mniSvnelovani politikuri mov-

lenebi xdeba, rogoricaa 2007 wlis saprotesto aqciis darbeva, 2008 wlis 

saprezidento arCevnebi da omi ruseTTan 2008 wlis agvistoSi - sazoga-

doebis interesi mkveTrad matulobs. magram monacemebi cxadyofs, rom es 

daintereseba didxans ar grZeldeba da ramdenime TveSi isev Tavis Zvel da 

dabal maCvenebels ubrundeba.

wyaro: (IRI) saqarTvelos sazogadoebrivi azris gamokiTxva, Catarebuli organizaciis 

IPM mier; monacemebi (pdf formatSi) mocemulia bmulze http://www.iri.org/news-events-press-

center/news/iri-releases-survey-georgian-public-opinion-4

meoTxe grafiki. “ramdenad xarT dainteresebuli politikiT?“ organizaciis IRI SekveTiT mopovebuli arCevnebis monacemebi 2004 wlis oqtombridan 2011 wlis miasamde:

20%0% 40% 60% 80% 100%

seqtemberi 07

oqtomberi 04

Tebervali 08

ivnisi 05

seqtemberi 08

oqtomberi 05

Tebervali 09

ivnisi 09

oqtomberi 09

marti 10

oqtomberi 10

marti 11

aprili 06

Tebervali 07

dabali interesi saSualo interesi maRali interesi

diagrama 2.4

Page 55: Open the book in Georgian

54

imisaTvis, rom politikiT dainteresebis Tema gavagrZeloT da axal-

gazrdoba ZiriTad mosaxleobas SevadaroT, viyenebT kavkasiis kvleviTi 

resursebis centris mier Segrovebul monacemebs. 2010 wlis monacemebi, 

romlebic farTo sazogadoebisaTvis xelmisawvdomia, SegviZlia ufro 

specifikur kategoriebad davSaloT, rogoricaa: adgilobrivi poli-

tika, saSinao politika da sagareo politika. termin “axalgazrdobis“ 

qveS amJamad moviazrebT asakobriv jgufs 18-dan 25 wlamde. 18 welze mcire 

asakis adamianebi kvlevaSi ar iRebdnen monawileobas, xolo 25 wels zeviT 

ukve SesaZlebelia parlamentSi asarCevad kenWis yra. Sesabamisad, es kargi 

aTvlis wertilia “axalgazrdobis“ cnebis gansazRvrisaTvis mocemul 

konteqstSi. samive kategoriaSi, romelic mocemulia mexuTe grafikze, 

axalgazrdoba nakleb interess amJRavnebs politikis mimarT ZiriTad 

mosaxleobasTan SedarebiT. ZiriTadi mosaxleobis 64% “sakmaod dainter-

esebuli“ an “Zlierad dainteresebulia“ adgilobrivi politikiT, xolo 

axalgazrdobis 55% sapirispiros amJRavnebs. amgvaradve, ZiriTadi mosax-

leobis 62% da 53% dainteresebulia adgilobrivi da sagareo politiku-

ri sakiTxebiT, Sesabamisi TanmimdevrobiT. axalgazrdobis SemTxvevaSi 

ki, es maCveneblebi 56% da 45%-ia. es cxadyofs, rom pirvel rigSi naklebia 

axalgazrdebis mxridan motivaciis arseboba.

wyaro: kavkasiis kvleviTi resursebis centri, kavkasiis barometri 2010

partiuli kuTvnilebis gareSe moqmedi axalgazrduli poli-

tikuri da samoqalaqo organizaciebi

saqarTvelom mRelvare politikuri cvlilebebi gamoiara bolo ori aT-

wleulis ganmavlobaSi da axalgazrdoba yovelTvis movlenebis epicentrSi 

2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi

mexuTe grafiki. saqarTvelos ZiriTadi mosaxleobisa da axalgazrdobis mier gamomJRavnebuli interesebis Sedareba adgilobrivi (municipalur doneze), saSinao (erovnul doneze) da sagareo politikis mimarT.

10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%0%

axalgazrdoba

axalgazrdoba

axalgazrdoba

ZiriTadi mosaxleoba

ZiriTadi mosaxleoba

ZiriTadi mosaxleoba

sagareo politika

saSinao politika

adgilobri-vi poli-tika

aranairi daintereseba

sakmao daintereseba

susti daintereseba

Zlieri daintereseba

diagrama 2.5

Page 56: Open the book in Georgian

55

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

iyo. axalgazrdebi CarTulni iyvnen politikur movlenebSi ara mxolod 

rogorc organizebuli jgufis wevrebi, aramed rogorc spontanuri 

qmedebebis monawileni. sabWoTa kavSiris dros, arsebobdnen organizebuli 

jgufebi, magaliTad iseTi rogoric iyo “gorgasliani“ da romlis wevrebic 

iyvnen iseTi mogvianebiT umniSvnelovanesi politikosebi, rogorebicaa 

zviad gamsaxurdia da merab kostava. meores mxriv, arsebobdnen studen-

turi moZraobebic, romelic sabWoTa kavSiris mTavrobis mier gatarebuli 

politikis erTgvar SewinaaRmdegebas isaxavda miznad. magaliTad, 1978 

wels organizebul masobriv demonstraciaze studentebma qarTuli enis 

statusis dakninebis mimarT gamoxates TavianTi protesti. 1980 wlis meore 

naxevari aseve gamoirCeva studenturi moZraobis gaaqtiurebiT, romelic 

erovnuli suliskveTebiT iyo motivirebuli.

damoukideblobis miRebis Semdeg, axalgazrdobis aqtivizmi saqarTveloSi 

pasiuri iyo TiTqmis aTwleulis ganmavlobaSi. albaT yvelaze RirsS-

esaniSnavi moZraoba iyo “kmara“, romelmac Tavisi saqmianoba 2001-02 

wlebSi daiwyo. es organizacia dafuZnda serbuli moZraobis “otporis“ 

modelis msgavsad, romelmac xeli Seuwyo miloSeviCis arapopularuli 

reJimis mSvidobianad Secvlas serbeTSi 2000 wels. “kmara“ farTod efuZne-

boda “studentTa TviT-mmarTvelobis ganviTarebis“ moZraobas, romlis 

dafuZnebac adamianis uflebaTa organizaciis “Tavisuflebis institutis“ 

daxmarebiT moxda 2001 wels. farTod gavrcelebuli azris sawinaaRmde-

god unda iTqvas, rom “kmaras“ ar Seusrulebia iseTi gadamwyveti roli 

revoluciis procesSi, rogoradac mas xSirad aRweren.

“kmaras“ istoriis sxva aspeqtia misi post-revoluciuri saqmianoba. 

misi serbuli analogisagan gansxvavebiT, “kmara“ ar darCenila aqtiuri 

moTvalTvalis rolSi revoluciis Semdgom da misi liderebis sakmao 

raodenoba mTavrobis sxvadasxva sferos wevri gaxda. moZraoba “kmaras“ 

sxva nawili sxva mimarTulebiT wavida. vardebis revoluciis Semdeg Zal-

ian male moZraobis ramdenime wevrma daafuZna kidev erTi axalgazrduli 

organizacia “Tanasworobis instituti“, romelic Seecada aqtiurad 

CarTuliyo politikur procesebSi da monawileobda 2007 wlis noembris 

demonstraciebSi. magram am organizaciam ver miaRwia im cnobadobasa 

Tu mxardaWeras riTac “kmara“ sargeblobda vardebis revoluciis wina 

periodSi. imave periodSi arsebobda sxva mcdelobebi gaZlierebuliyo 

axalgazrdobis aqtivizmi. erTi magaliTia moZraoba “Svidi noemberi“, 

romelic ZiriTadad axalgazrda aqtivistebisagan Sedgeboda, sxvadasxva 

opoziciuri partiidan. Tumca, verc erTi am mcdelobaTagani ver gadaiqca 

Zlier axalgazrdul moZraobad, romelic mniSvnelovan rols Seas-

rulebda saqarTveloSi partiis politikis Seqmnis procesSi. 

axalgazrdebis perspeqtiva politikur partiebSi

rogorc amas Semdeg nawilSi vixilavT, axalgazrdebis politikur par-

tiebSi gawevrianebis erT-erT motivacias warmoadgens warmatebuli kari-

eris awyoba. isini elian, rom dawinaurdebian partiis karierul kibeze 

da arCeuli iqnebian partiis warmomadgenlad sakanonmdeblo organoSi. 

rogorc wesi, liberaluri demokratiis qveynebis umetes nawilSi, sakanon-

mdeblo organos sakmao raodenobiT wevrs aqvs partiis axalgazrdul 

Page 57: Open the book in Georgian

56

organizaciaSi saqmianobis gamocdileba. hugi da stoli, magaliTad, war-

moadgenen maT mier belgiaSi Catarebuli kvlevis mignebebs. maT gamoikv-

lies belgiaSi moqmedi flamandriuli sazogadoebis warmomadgenlobiTi 

organos wevrebi. daaxloebiT 41%-ma daadastura, rom maT politikuri 

kariera Tavisi partiis axalgazrdul organizaciaSi daiwyes. amdamagvari 

tendencia arsebobs liberaluri demokratiis qveynebSi. amJamad moqmedi 

mniSvnelovani politikosebidan umetesobam Tavisi politikuri saqmian-

oba axalgazrdul organizaciebSi gawevrianebiT daiwyo. 

politikuri partiebis warmomadgenlebTan gasaubrebisas, respondentebma 

aseve miuTiTes, rom axalgazrdebs SesaZlebloba aqvT partiis karierul 

kibeze win waiwion. zogierTma magaliTad moiyvana iseTi axalgazrda par-

tiuli aqtivistebis magaliTi, romlebic SemdgomSi partiis regionaluri 

koordinatorebi an partiis umaRles aRmasrulebeli organos wevrebi 

gaxdnen. magaliTad, leiboristuli partiis warmomadgenlebma magali-

Tad moiyvanes gaga mTvareliZis SemTxveva, romelmac saqmianoba daiwyo 

axalgazrduli frTis aqtivistad da axla igi leiboristuli partiis 

oficialuri warmomadgenelia centralur saarCevno komisiaSi da amave 

dros, politikuri sabWos wevria, romelic partiis umaRles aRmas-

rulebel organos warmoadgens. respublikuri partiis warmomadgenelma 

sxva miniSneba gaakeTa, rodesac ganacxada, rom misma partiam axalgazrdu-

li organizaciis 30 wevri wamoayena kandidaturad bolo oTxi arCevnebis 

dros. samwuxarod, verc erTma ver gaimarjva adgilobriv Tu erovnul 

warmomadgenlobiT organos wevrebis asarCevad daniSnul arCevnebSi. 

erTianma nacionalurma moZraobam ufro meti warmatebuli magaliTis 

moyvana SeZlo, gansakuTrebiT ki, adgilobrivi warmomadgenlobiTi orga-

nos sakrebulos arCevnebis SemTxvevSi. 

radganac miRebuli informacia gansxvavebuli iyo da yvela respondentma 

ver SeZlo axalgazrduli organizaciebidan xalxis dawinaurebis warmate-

buli SemTxvevis warmodgena, Cven gadavwyviteT Segvekriba raodenobrivi 

monacemebi. aviReT saqarTvelos parlamentis yvela wevris piradi monace-

mebi da gavaanalizeT maTi politikuri warmomavloba. kargi iqneboda Segv-

Zleboda sakrebulos wevrebis monacemebic Segvejamebina, magram samwuxarod 

es monacemebi sajarod xelmisawvdomi ar aris. parlamentis veb-gverdze aseve 

ar aris mocemuli sruli informacia kandidatebis partiuli warmomav-

lobis Sesaxeb, Tumca am pirebis mier warsulSi dakavebuli Tanamdebobe-

bisa da partiis SigniT karieruli gadanacvlebis SejamebiT SesaZlebelia 

garkveuli deduqciuri daskvnebis gamotana. Cven ganvixileT parlamentis 

TiToeuli wevris profili, romelic mocemulia uwyebis veb-gverdze da 

kodireba gavukeTeT Semdeg kategoriebad: partiuli warmomavloba (imisda 

mixedviT hqonda Tu ara partiuli saqmianobis gamocdileba parlamentSi 

muSaobis dawyebamde), axalgazrdul organizaciaSi muSaobis gamocdileba, 

asaki (35 an umcrosi asakis pirovneba “axalgazrdebis“ jgufSi movaTavseT) 

da sxva samuSao gamocdileba parlamentSi saqmianobis dawyebamde. saerTo 

jamSi, parlaments amJamad 137 wevri hyavs (30 seqtembris monacemebi). 

parlamentidan miRebuli Sedegebi Zalian sainteresoa. parlamentis 

wevrebis mxolod 27%-s aqvs partiuli warmomavloba, anu aqvT partiaSi 

muSaobis garkveuli tipis gamocdileba parlamentSi mosvlamde; parla-

2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi

Page 58: Open the book in Georgian

57

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

mentis wevrebis sruli raodenobis mxolod 4% iyo CarTuli politikuri 

partiebis axalgazrdul organizaciebSi; wevrebis 10% 35 wlis an masze 

mcire asakisaa.

wyaro: saqarTvelos parlamentis veb-gverdi

ase rom, qarTveli politikosebis axalgazrdul organizaciebSi CarTu-

lobis maCvenebeli aTjer ufro mcirea belgiis an sxva myari demokratiis 

maCveneblebTan SedarebiT. saqarTvelos parlamentis wevrebi Semdegi sami 

mTavari seqtoridan modian, esenia: adgilobrivi mmarTveloba, biznesi da 

samoqalaqo samsaxuri. qvemoT mocemulia detalurad CaSlili infor-

macia parlamentis wevrebis samsaxureobrivi gamocdilebis Sesaxeb, maT 

parlamentSi arCevamde. TvalnaTelia, rom im parlamentarebis ricxvi, 

romelTac garkveuli partiuli gamocdileba aqvT parlamentSi mosv-

lamde, mniSvnelovnad CamorCeba ricxobrivad im adamianebis raodenobas, 

romelTac garkveuli partiuli aqtivizmis gamocdileba aqvT cxovrebis 

romeliRac etapze. magaliTad, rig SeTxvevebSi SesaZlebelia pirovneba 

CarTuli yofiliyo partiul saqmianobaSi da Semdeg gadasuliyo samo-

qalaqo samsaxurSi. Tu aseTi pirovneba arCeuli iqneba parlamentis 

wevrad, Cven mas moviazrebT iseT politikosad, romelsac garkveuli 

partiuli warmomavloba aqvs, magram visi saqmianobasac Tavdapirvelad 

samoqalaqo samsaxuri warmoadgenda, parlamentSi mosvlamde. 

wyaro: saqarTvelos parlamentis veb-gverdi

Tuki aviRebT iseTi myari demokratiebis magaliTebs, rogoricaa kanada, 

aSS da didi britaneTi davinaxavT, rom im adamianebis raodenoba, rom-

lebic partiuli Tanamdebobidan modian parlamentSi Seadgens 10-15%-s da 

meeqvse grafiki. saqarTvelos parlamentis wevrebis maxasiaTeblebi

partiuli warmomavloba 21%

parlamentis axalgazrda wevrebis raodenoba 10%

axalgazrdul organizaciebSi muSaobis gamocdileba 4%

25% adilobrivi TviTmmarTveloba

22% biznesi

20% samoqalaqo samsaxuri

14% njo, media da akademiuri seqtori

13% partia

10% xelovnebada sporti

meSvide grafiki. parlamentis amJamindeli wevrebis samsaxureobrivi gamocdileba parlamentSi mosvlamde

diagrama 2.6

diagrama 2.7

Page 59: Open the book in Georgian

58

arsebobs adamianebis sxva kategoriebic, romlebic iribad iyvnen CarTuli 

partiul saqmianobaSi (rogoricaa konsultanti da baristeri). Sesa-

bamisad, aseTi politikuri “autsaiderebis“ raodenoba sakmaod mcirea. 

saqarTveloSi amisi sapirispiro situaciaa. politikuri “autsaiderebis” 

xvedriTi wili, anu adamianebisa, romlebic naklebad arian gaTviTcno-

bierebuli partiis Sinagan dinamikaSi, sakmaod maRalia. es aseve exeba im 

faqts, rom partiebi ar efuZneba saqarTvelos ideologiurad dayofas. 

parlamentis wevrebs ara marto sxvadasxvanairi politikuri warmomav-

loba da ganaTleba aqvT, aramed maT sruliad gansxvavebuli Sexedulebebi 

aqvT sxvadasxva politikur sakiTxebze. xSirad xdeba ise, rom politikosis 

mier partiaSi gawevrianebas safuZvlad sruladac ar udevs misi poli-

tikuri Sexedulebebi.

2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi

Page 60: Open the book in Georgian

59

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

axalgazrdebis CarTuloba politikuri partiebis saqmianobaSi

axalgazrduli politikuri organizaciebis funqciebi

politikuri partiebis axalgazrdul organizaciebs ZiriTadad aqvT 

ramdenime sakvanZo funqcia. es funqciebi SesaZloa danawevrebul iqnas 

garkveul kategoriebad. pirveli kategoriis qveS moviazrebT im funqcias, 

romlis meSveobiTac partiebi axalgazrdobas codnasa da gamocdilebas 

aZleven. meore kategoria moicavs im tipis funqcias, romelic gulisxmobs 

partiis mier axalgazrdobis, rogorc garkveuli resursis gamoyenebas.

pirvel kategoriaSi albaT yvelaze mniSvnelovani funqciaa politikuri 

ideologiiT dainteresebisaken axalgazrdobis waqezeba. Tumca, es azrs 

kargavs iseT SemTxvevebSi, rodesac politikuri partia ar emyareba 

gamorCeul ideologiur baziss. es gansakuTrebiT xdeba qveynebSi, sadac 

politikuri partiuli sistema ar aris kargad gamyarebuli da partiebi 

xSirad icvlian ideologiur orientacias. saqarTvelo miCneulia erT-

erT aseT qveynad.

sxva funqciebi, romlebic axalgazrdobas partiisagan sargeblis miRebis 

saSualebas unda aZlevdes, dakavSirebulia politikisa da politikuri 

sakiTxebis gagebis gaumjobesebasTan. partiis aqtiuri wevroba pirovnebi-

sagan moiTxovs aseTi gagebis unaris ganviTarebas, xolo partiaSi yofna 

mis wevrebs exmareba miiRon informacia da gamoimuSaon midgoma, romelic 

Znelad misaRwevi iqneboda sazogadoebrivi wyaroebis meSveobiT. aseve, 

partiebis nawili qmnis araformalur saganmanaTleblo meqanizms, romlis 

meSveobiTac axalgazrda adamianebi ara marto mets Seiswavlian poli-

tikisa da politikuri sakiTxebis Sesaxeb, aramed sxva movlenebis Sesaxebac, 

romelic SesaZloa moicavdes kulturul, sainformacio da sakomunika-

cio teqnologiebis nawilsac. aseTi codna, rogorc wesi, sxvadasxva tipis 

samuSao leqciebis, seminarebisa da konferenciebis meSveobiT vrceldeba. 

magaliTad, sumbaZe da maisuraZe erTiani nacionaluri moZraobis axal-

gazrduli frTis rols uwodeben “mediators axalgazrdobasa da mTavro-

bis struqturebs Soris,“ sadac partia exmareba axalgazrdebs moipovon 

sxvadasxva saxis informacia maTi interesis sferoebis mixedviT.

funqciebis meore kategoria moicavs iseT SemTxvevebs, rodesac axalgazr-

doba aRqmulia ufro rogorc gamcemi, vidre mimRebi. magaliTad, partiebs 

xSirad esaWiroebaT axalgazrdebi sazogadoebis mobilizaciisaTvis, 

saprotesto aqciebis organizebisaTvis da axali amomrCevlebis gadmo-

birebisaTvis. am konteqstSi, axalgazrdoba ufro mniSvnelovani xdeba 

partiuli saqmianobisaTvis, rac arCevnebis periodSi ufro Zlierdeba. 

partiebs esaWiroebaT adamianuri resursebi banerebis dasakideblad, 

bukletebis dasarigeblad da sxva arCevnebTan dakavSirebul saqmianobaSi 

monawileobis misaRebad.

ar arsebobs savaldebulo drois monakveTi, romelic axalgazrdebma 

aucileblad unda gaataron partiaSi. partiaSi gatarebuli drois xan-

Page 61: Open the book in Georgian

60

grZlivoba sakmaod arastruqturirebuli da meryevia. axalgazrduli 

moZraobis “birTvi“, romelic SesaZloa 20 aqtivistisagan Sedgebodes, par-

tiis ofisSi daaxloebiT 3-4 saaTs atarebs, romelic sxvadasxva aqtivobe-

bis dagegmvisa da organizebisaTvis gamoiyeneba. ara-saarCevno periodSi, 

partiis sxva wevrebi, rogorc wesi, kviraSi orjer an samjer modian partiis 

ofisSi da daaxloebiT oTx saaTs atareben. rasakvirvelia, partias  

pasiuri wevrebic yavs, romlebic Zalian mcire dros atareben partiaSi  

da mxolod periodulad Seivlian mis ofisSi. 

ratom wevriandebian axalgazrdebi politikur partiebSi?

miuxedavad imisa, rom politikur partiebSi gawevrianebis motivacia Zal-

ze sxvadasxvagvaria, SesaZlebelia sami mTavari mizezis gamoyofa. pirveli 

mizezia ideologiuri kavSiri. rodesac axalgazrda adamiani romelime 

politikuri ideologiiT interesdeba, Semdgomi logikuri nabiji iqneba 

Sesabamisi ideis politikur partiaSi gaerTianeba. rasakvirvelia, aseTi 

motivacia damaxasiaTebelia iseTi politikuri partiebisaTvis, romelT-

ac myari ideologiuri niSa gaaCniaT. magaliTad, saqarTvelos leiboris-

tuli partiis warmomadgenlebTan saubrisas, orive maTganma - saarCevno 

Stabis ufrosma ramaz samniaSvilma da partiis axalgazrduli frTis 

xelmZRvanelma Temur wiklaurma axalgazrdebis partiebSi gawevrianebis 

mTavar mizezad partiis ideologia daasaxela. Tumca, orive respond-

entisaTvis ideologia gulisxmobs politikuri speqtris dayofas ara 

marto memarcxene/memarjvene mimarTulebebad, aramed aseve “Seurigebel 

brZolas saqarTvelos ukeTesi momavlisaTvis da partiis ukompromiso 

reputacias.” Temur wiklaurma ganaxada, rom: “yvela xedavs, Tu ramdens 

vcdilobT da vSromobT saqarTvelosaTvis. amitom Cven gvaqvs maRali 

reputacia da is, rom axalgazrda adamianebi erTiandebian Cveni partiis 

rigebSi, es Cveni muSaobisa da poziciis damsaxurebaa.“ igive mosazreba 

gaJRerda qristian-demokratiuli moZraobis wevris giorgi papeliSvilis 

mier, romelmac ganacxada, rom partiaSi gawevrianebisas axalgazrdebi 

xelmZRvaneloben partiis faseulobebisa da saqmianobis gaTvaliswinebiT.

politikur partiebSi gawevrianebis sxva mizezebi ufro pragmatulia. 

axalgazrda organizaciebis liderebTan intervius Sedegad gamovlinda, 

rom arsebuli megobruli kavSiri an axali megobrebis SeZenis survili 

xdeba xSirad mTavari mamoZravebeli Zala. erT-erTma respondentma, 

romelmac ar isurva dasaxelebuli yofiliyo, ganacxada, rom axal-

gazrdebs akliaT ideologiuri muxti da partiebi xSirad aRiqmeba, 

rogorc socialuri TavSeyris adgili, sadac axalgazrdebs Tavisufali 

drois gatareba SeuZliaT.

axalgazrdebi xSirad partiebs moiazreben, rogorc karieris ganviTare-

bis platformas, Tumca savaldebulo araa es partiis SigniTve ganxor-

cieldes. partiebi xSirad studentebs saSualebas aZleven ufasod iswav-

lon, miiRon monawileoba moqmed politikosebTan gamarTul diskusiebSi 

an daeswron romelime konkretuli sferos eqspertebTan Sexvedrebs. 

magaliTad, erTiani nacionaluri moZraobis wevrma arCil cercvaZem 

aRniSna, rom axalgazrdebis mier partiaSi gaerTianebis mizezi maT mier 

TviT-realizaciis SesaZleblobaa. partiaSi mravali saSualeba moipoveba 

2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi

Page 62: Open the book in Georgian

61

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

nebismieri sferos interesis dasakmayofileblad. rac Seexeba opoziciur 

partiebs, Tavisufali demokratebis wevrma sulxan Rlontma aRniSna, rom 

opoziciurad ganwyobil adamianebs SeuZliaT an sxvadasxva saxis opozi-

ciuri partia airCion an airCion is, romelic yvelaze metad axloa maT 

xedvasTan. rogorc Cans, bevri partia sTavazobs axalgazrdebs treningebs 

da sxvadasxva saxis araformalur saganmanaTleblo resursebs. marTalia, 

xandaxan am saxis RonisZiebebis monawileni partiaSi rCebian kidec, magram 

xSirad ase ar xdeba. xandaxan, partias ar aqvs SesaZlebloba axalgazrdebs 

SesTavazos saintereso programebi mudmiv reJimSi. xSirad, sxvadasxva 

saxis konferenciasa Tu seminarze daswrebisas, axalgazrdebs amoZravebT 

sxva iseTi SesaZleblobebis da saqmianobis moZebnis mizani, romelic maT 

codnas gaaumjobesebs da romliTac siamovnebiT dakavdebian. erTiani 

nacionaluri moZraoba sakmaod gansxvavdeba sxva partiebisagan. regu-

laruli seminarebis garda, partia Tavis wevrebs sTavazobs gangrZobiTi 

tipis saqmianobas, romelic maT SesaZleblobas miscems gamoiyenon axlad 

SeZenili codna. magaliTad, seminaris monawileebi Seiswavlian kvlevis 

meTodebs da maT SesaZlebloba eZlevaT mcire zomis kvleva moamzadon da 

gamoaqveynon partiis periodul gamomcemlobaSi. aseTi midgoma uzrun-

velyofs axalgazrdas mudmiv kavSirs politikur partiasTan. es warmoad-

gens efeqtur saSualebas adamianTa resursebis marTvis, SenarCunebisa da 

ganviTarebisaTvis.

axalgazrdebisaTvis ganaTlebisa da treningis SesaZleblobebis SeTava-

zebis kuTxiT, unda gamovyoT ori ZiriTadi kategoria: 1) “samoqalaqo“ 

ganaTleba, romelic gulisxmobs iseTi praqtikuli codnis mopovebas, 

rogoricaa weris praqtika, kvlevis meTodebis Seswavla, liderobis unare-

bis mopoveba da demokratiis Sesaxeb codnis gamoyeneba; da 2) “wardgena”, 

rodesac seminaris monawileebs acnoben partiis ideologias da partiis 

pozicias, sxvadasxva erovnuli Tu saerTaSoriso sakiTxebis Sesaxeb.

partiebis sxvadasxva finansuri da administraciuli resursebis gaTval-

iswinebiT, yvela partia Tanaswor doneze ar aris axalgazrdebis moz-

idvis sakiTxSi. rogorc Cans, mmarTvel partias SedarebiT ufro meti 

SesaZlebloba aqvs axalgazrdebisaTvis administraciul struqturaSi 

dawinaurebis mxriv, rac SesaZlebelia iyos axsna imisa, Tu ratom aris 

erTiani nacionaluri moZraoba ufro metad popularuli danarCen sxva 

partiebTan SedarebiT. axalgazrda wevrTa raodenoba Zalze ukontrolo 

da Seusabamoa, magram interviuebi da piradi dakvirveba cxadyofs, rom 

erTiani nacionaluri moZraobis axalgazrdul frTas ufro meti wevri 

yavs, vidre opoziciur partiebs. erT-erTma respondentma opoziciuri 

partiidan ganacxada, rom maT ar ZaluZT moizidon axalgazrdebi re-

gionebidan da organizeba gauwion RonisZiebebs adgilobrivad, radganac 

partias saamiso saxsrebi ar gaaCnia.

arsebobs garkveuli tipis saerTaSoriso mxardaWera, romelic exmaureba 

axalgazrdebis saganmanaTleblo saWiroebebs politikur partiebSi. 

aseTi tipis programebi gulisxmobs partiis axalgazrda wevrebis evropis 

saswavlebel turebSi wayvanas imis sanaxavad, Tu rogor muSaoben msgavsi 

ideologiis mqone partiebi. aseve moqmedebs didi moculobis programa 

Page 63: Open the book in Georgian

62

(IRI), romelic partiis axalgazrda wevrebs sTavazobs treningebs mraval-

ferovan sakiTxebze, maT Soris specifikur kvleviT meTodebze. maT, vinc 

aseT treningebs gaivlian, SesaZlebloba aqvT mcire saxis damoukidebeli 

kvleva Caataron, an fokus-jgufebi da kardakar tipis kvleva uzrunvely-

on. xSirad sxva partiis wevrebsac aqvT SesaZlebloba monawileoba miiRon 

partiis wevrebTan gamarTul debatebSi. aseTi debatebi gadaicema tel-

eviziiT, romelic mxolod Tbilisis masStabiT mauwyeblobs.

axalgazrda aqtivistebis profili

SesaZlebelia ganvixiloT im axalgazrdebis sxvadasxva aspeqtebi, rom-

lebic politikur partiebSi wevriandebian. Cven zogadad ganvixilavT 

maT ganaTlebas, socialur statuss, regionul kuTvnilebas da im gan-

sxvavebebs, romlebic maT erTmaneTisagan ganarCevs. es Sefaseba efuZneba 

CaRrmavebul interviuebs saqarTvelos msxvili politikuri partiebis 

axalgazrda frTis warmomadgenlebTan. Cven SevZeliT sasargeblo infor-

maciis Tavmoyra, xolo raodenobrivi informacia dagvexmareba sakiTxis 

ufro CaRrmavebulad ganxilvaSi.

TiTqmis yvela partiis axalgazrduli organizaciis aqtivistebis birTvi 

Sedgeba studentebisagan an umaRlesi saswavleblebis bakalavriatis 

kursdamTavrebulebisagan. inglisis magaliTis ganxilvisas, vainStaini aR-

niSnavs, rom aqtivistebis umetesoba swavlobs politikas an sxva socialur 

mecnierebas. saqarTveloSi, samarTlis fakultetis studentebi ufro 

xSiria politikur partiebSi. magaliTad, Tiko ZnelaZem respublikuri 

partiidan aRniSna, rom axalgazrda aqtivistebis daaxloebiT 70% iuris-

prudencias Seiswavlis. sxva partiis warmomadgenlebma ganacxades, rom 

maTi partiis aqtivistebi sxvadasxva tipis saganmanaTleblo sferoebidan 

modian, Tumca samarTlis sfero yvelaze metad popularulia. qristian-

demokratiuli moZraoba odnav gansxvavebuli iyo sxva partiebisagan. 

rogorc misma wevrma giorgi papeliSvilma aRniSna, imis gamo rom, partiis 

xelmZRvaneloba ZiriTadad yofili Jurnalistebisagan Sedgeba, Jurnal-

istikis fakultetis bevri studenti arCevs gawevriandes maT rigebSi.

inglisis gamocdilebis SemTxvevaSi, vainStaini acxadebs, rom partiuli 

aqtivistebis umetesoba saSualo klasidan modis, ZiriTadad iseTi 

ojaxebisagan, sadac politika wina Taobis interesis sagans warmoadgenda. 

Sesabamisad, mamebi da dedebi garkveul gavlenas axdenen Svilebis mier 

politikuri karieris arCevanze. saqarTveloSi, mSoblebis gavlena nak-

lebad SesamCnevia. Tumca, partiis warmomadgenlebi acxadeben, rom maTi 

aqtivistebi modian dabali an saSualo klasisagan. mxolod leiboris-

tuli partiis warmomadgenelma ganacxada, rom maTi aqtivistebi ZiriTa-

dad sazogadoebis Raribi fenisagan modian, maSin rodesac respublikuri 

partiis wevris gancxadebiT, maTi aqtivistebi mxolod saSualo fenis 

warmomadgenlebi arian. amgvarad, leiboristuli partia sxva partie-

bisagan imiT gamoirCeva, rom misi axalgazrda aqtivistebi, romelTac 

umaRles saswavlebelSi ganaTleba dasrulebuli aqvT, umuSevrebi arian. 

rac Seexeba sxva partiebs, yvela maTgani acxadebs, rom maTi aqtivistebis 

umetesoba, romelTac daasrules umaRlesi ganaTleba amJamad muSaobs 

ara-samTavrobo organizaciebSi, an kerZo seqtorSi, xSir SemTxvevebSi  

2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi

Page 64: Open the book in Georgian

63

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

ki bankebSi. axalgazrda aqtivistebis umravlesoba jer isev swavlobs 

umaRles saswavleblebSi. 

sxva maxasiaTebeli, romliTac leiboristuli partia gansxvavdeba sxva 

partiebisagan aris is, rom rogorc es ramaz samniaSvilma ganacxada “isini 

TavianT aqtivistebs saqarTvelos didi qalaqebSi izidaven.“ sxva partiebi 

ki, im axalgazrdebis gadmobirebis taqtikas iyeneben, romlebic regionebi-

dan TbilisSi saswavleblad Camodian. Sesabamisi kvlevis ararsebobis 

gamo, ar gagvaCnia raodenobrivi monacemebi partiuli aqtivistebis sof-

lis da qalaqis mixedviT dayofisaTvis.

genderuli gadanawilebis TvalsazrisiT, partiis warmomadgenlebi 

acxadeben, rom mdedrobiTi sqesis aqtivistebi ar ganicdian diskrimina-

cias politikur moZraobebSi gawevrianebisas. ar arsebobs statistika, 

romelsac SesaZlebelia daveyrdnoT, Tumca respondentebis gancxadebiT 

mdedrobiTi sqesis raodenoba maT organizaciebSi 50-dan 70%-mde meryeo-

bs. Zalze Znelia am monacemis gadamowmeba, Tumca axalgazrdebis poli-

tikuri aqtivoba, maT mier saarCevno periodSi an saprotesto mitingebSi 

monawileoba cxadyofs, rom am procesebSi mamrobiTi sqesis aqtivistebs 

ufro didi roli akisriaT.

Page 65: Open the book in Georgian

64

da bolos, SegviZlia sxvadasxva daskvnis gamotana da garkveuli rekomen-

daciebis SeTavazeba imis Sesaxeb Tu risi gakeTebaa SesaZlebeli da unda 

gakeTdes politikuri partiebisa da organizaciebis mier saqarTveloSi 

partiuli sistemis gaumjobesebisaTvis. daskvnebi da rekomendaciebi 

SesaZlebelia daiyos ori tipis aqtivobad - pirveli, romelic momavali 

kvlevis sagani SeiZleba gaxdes da meore, romelic politikuri partiebi-

sagan garkveuli gadawyvetilebebis miRebas moiTxovs.

upirveles yovlisa, cxadi xdeba rom iSviaTad grovdeba axalgazrda 

aqtivistebis Sesaxeb zusti monacemebi sistematurad. politikuri partiis 

warmomadgenlebi iSviaTad asaxeleben axalgazrda aqtivistebis zust 

raodenobas. partiebma meti Zalisxmeva unda daxarjon aseTi monacemebis 

SegrovebisaTvis, xolo saerTaSoriso organizaciebma mxari unda dau-

Wiron aseT iniciativebs, radgan es iqneba sargebelis momtani sxvadasxva 

saxiT. pirveli, es gazrdis partiis SesaZleblobebs, radganac mas kargad 

eqneba gacnobierebuli sakuTari resursebi. meore, partiebi Camoayalibe-

ben monacemebis Segrovebis Sida-uwyebriv taqtikas, rac maT SesaZleblo-

bas miscems sxva mizniT da sistematiuri midgomiT gamoiyenon es unari. 

da bolos, partiis axalgazrda wevrebis Sesaxeb monacemebis Segroveba 

sxvadasxva kvleviTi RonisZiebebis Catarebis saSualebas Seqmnis, romelic 

partiisa da misi wevrebis saWiroebebs gamoavlens. aseT monacemebi Sesa-

Zlebelia efeqturi politikisa da rekomendaciebis sayrdeni gaxdes. 

meore, ukve arsebuli saerTo erovnuli kvlevebis Sedegebi SesaZlebelia 

efeqturad iqnas gamoyenebuli mniSvnelovani informaciis Sesagrove-

blad. iseT organizaciebs, rogorebicaa IRI, NDI da CRRC SeuZliaT kvlevebi 

Caataron partiis wevrobisa da partiis wevrobisadmi damokidebulebis 

Sesaxeb. aseTi monacemebis mopoveba SesaZlebels gaxdida gamogvevlina sx-

vadasxva wyaroebis adgilmdebareoba da gveqneboda ufro metad damajer-

ebeli monacemebi partiis wevrobis Sesaxeb.

kidev erTi xarvezi, romelic am kvlevam monacemebis Segrovebis procesSi 

aRmoaCina, aris qalaqis sakrebulos wevrebis Sesaxeb informaciis simcire. 

garkveuli tipis informacia xelmisawvdomia parlamentis wevrebis Ses-

axeb, Tumca imisaTvis, rom viqonioT dasrulebuli suraTi kargi iqneboda 

gvqonoda Tundac mcire informacia qalaqis sakrebulos wevrebis Sesaxeb.

kvlevasTan dakavSirebuli aqtivobebis garda, romelTa meSveobiTac 

SesaZlebelia saqarTvelos partiuli sistemis gaumjobeseba, arsebobs sxva 

2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi

daskvnebi da rekomendaciebi

Page 66: Open the book in Georgian

65

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

nabijebi, romlebic politikurma partiebma unda gadadgan imisaTvis, rom 

meti axalgazrda moizidon. upirveles yovlisa, partiebma da sxva dain-

teresebulma mxareebma bevri unda gaakeTon imisaTvis, rom partiis wevro-

bis reputacia aiyvanon Sesabamis doneze. amJamad, axalgazrdebSi partiis 

wevrobis Sesaxeb negatiuri aRqma arsebobs. partiis wevroba aRiqmeba, 

rogorc “binZuri samuSao“ maTi Tanatolebis mier. aseTi stereotipebi 

momdinareoben Cveni politikuri warsulisagan, magram es unda Seicvalos, 

Tu gvsurs politikuri sistemis mniSvnelovani gamyareba. 

imisaTvis, rom saqarTveloSi partiuli sistema gaumjobesdes, saWiroa 

politikuri “insaiderebis” rolis gazrda, anu im adamianebisa, romelTac 

politikur partiebTan xangrZlivi drois ganmavlobaSi hqondaT damyare-

buli kavSiri, politikuri struqturis SigniT. politikuri Sinakace-

bis qveS ar igulisxmeba mxolod partiis wevrebi, aramed aseve, kvlevis 

asistentebi, advokatebi da ekonomikuri mrCevlebi, romlebic SesaZloa 

partiaSi iyvnen dasaqmebulni. parlametis wevrebis piradi monacemebis 

analizi, cxadad warmoaCens, rom amJamad saqarTvelos parlamentSi poli-

tikuri Sinakacebis raodenoba sakmaod dabalia.

meti Zalisxmevaa saWiro axalgazrdebis politikuri partiebisaken 

misapyrobad. dResdReobiT, rodesac axalgazrdebi modian sxvadasxva 

politikuri partiis mier organizebul saganmanaTleblo an sportul 

RonisZiebaze dasaswrebad, isini ar rCebian ufro didxans partiaSi. 

partias rom SeeZlos iseTi aqtivobis SeTavazeba, romelic axalgazrdebSi 

mudmiv interess gamoiwvevda, es Sesabamisad gazrdida partiis wevrebis 

raodenobas. erTjeradi treningebis SeTavazeba sakmarisi ar aris. saWiroa 

gangrZobiTi tipis RonisZiebebi. magaliTad, partias SeuZlia treningebis 

gamarTva sxvadasxva Temebze, rogoricaa politikuri ideologia an evro-

puli partiuli politika, rac mcire kvleviTi proeqtis ganxorcielebiT 

unda dasruldes. sasurvelia, aseTi proeqtebi daibeWdos mcire bukletSi 

an akademiur JurnalSi. bevri gonieri axalgazrdisaTvis es meqanizmi 

iqneboda sauTeso motivacia partiul saqmianobaSi kidev ufro aqtiurad 

CasarTavad. am konteqstSi, SesaZlebelia saerTaSoriso organizaciebis 

mozidva politikuri partiebisaTvis aseTi daxmarebis gasawevad. maT Seu-

ZliaT saerTaSoriso gamocdilebis gaziareba da rac ufro mniSvnelova-

nia, SeuZliaT gaxdnen platforma axalgazrda aqtivistebis Semdgomi 

ganviTarebisaTvis. maT aseve SeuZliaT xeli Seuwyon axalgazrda aqtiv-

istebis naSromebis gamoqveynebas.

axalgazrdebis motivaciis gasazrdelad, partiebma aseve unda aCvenon, 

rom partiis wevroba momavalSi anazRaurdeba da jildovdeba. iseTi 

parlamentis wevrebis mcire raodenoba, romelTac axalgazrdul organ-

izaciebSi muSaobis garkveuli gamocdileba aqvT, sruliad ar exmareba im 

mosazrebis ganmtkicebas, rom partiaSi gawevrianeba adreuli asakidanve 

zrdis politikosis karieris awyobis Sanss. unda gaumjobesdes partiis wev-

robis reputacia da partiis wevrebis didi raodenoba unda iyos dasaqme-

buli sakanonmdeblo da aRmasrulebel organoebSi. 

Page 67: Open the book in Georgian

66

CaucasusResearchResourcesCentre(2010),Caucasus Barometer Survey,fulldatasetavailableathttp://crrc.ge/data/

Fukuyama,F.,(1996)Trust: The Social Virtues and the Creation of Prosperity,NewYork,FreePress.

Hooghe,M,andStolle,D.,(2005)YouthOrganizationswithinPoliticalParties:PoliticalRecruitmentandTransformationofPartySystemsinJ. Forbrig (ed) Revisiting Youth Political Participation: Challenges for Research and Democratic Practice in Europe,CouncilofEuropePublishing,1999,pp.43-52

InternationalInstituteforDemocracyandElectoralAssistance(IDEA),Voter Turnout Database,availableonlineathttp://www.idea.int/vt/index.cfm

InternationalRepublicanInstitute(2011)Georgian Public Opinion Survey, implemented by IPM,datainpdfformatavailableathttp://www.iri.org/news-events-press-center/news/iri-releases-survey-georgian-public-opinion-4

Mitchell,L.A.,(2009)Uncertain Democracy: US Foreign Policy and Georgia’s Rose Revolution,Philadelphia,UniversityofPennsylvaniaPress

Niemi,R.G.,andWeisberg,H.F.(eds).(2011)Controversies in Voting Behavior(4thedition)WashingtonDC:CQPress

Nodia,G.,Scholtbach,A.P.,(eds)(2006)The Political Landscape of Georgia: Political Parties – Achievements, Challenges and Prospects,EburonAcademicPublishers

Park,A.,(1999)YoungPeopleandPoliticalApathy.In: R. Jowell, J. Curtice, A. Park, and K. Thompson, eds., British Social Attitudes, the 16th Report: Who Shares New Labour Values?Ashgate:Aldershot.1999,pp.23-44.

ParliamentofGeorgia,List of Members of the Parliament,retrievedfromhttp://www.parliament.ge/index.php?lang_id=ENG&sec_id=2retrievedonSeptember30,2011

Putnam,R.D.,(1995)“TuningIn,TuningOut:TheStrangeDisappearanceofSocialCapitalinAmerica.”inControversies in Voting Behavior,CQPress,

Sumbadze,N.,andMaisuradze,M.,(2010)Participation of Youth in Democratic Processes: Study Results and Directory of Youth Organizations,Tbilisi,InstituteforPolicyStudies

bibliografia

2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi

Page 68: Open the book in Georgian

67

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

Toft,M.D.(2002)Multinationality,RegionsandState-Building:TheFailedTransitioninGeorgiainHughes, J., Sasse, G., eds., Ethnicity and Territory in the Former Soviet Union: Regions in Conflict,London,Routledge,2002,pp.123-142

Weinstein,M.,(2004) Political Activity and Youth in Britain,draftpaper,NottinghamTrentUniversity,

Wheatley,J.,(2005)From National Awakening to Rose Revolution: Delayed Transition in the former Soviet,Aldershot,AshgatePublishing

White,C.,Bruce,S.,andRitchie,J.,(2000)Young People's Politics: Political Interest and Engagement Amongst 14-24 year-olds

Wring,D.,Henn,M.,andWeinstein,M.(1999)YoungPeopleandContemporaryPolitics:CommittedScepticismorEngagedCynicism?In: J. Fisher, P. Cowley, D. Denver, and A. Russell eds., British Elections and Parties Review Vol. 9,London:FrankCassPublishers,1999,pp.200-16.

Page 69: Open the book in Georgian

68

respondentTa CamonaTvali

politikuri partiis dasaxeleba

respondenti

leiboristuli partia ramaz samniaSvili, saarCevno Stabis ufrosi

axali memarjveneebi daviT facacia, axali memarjveneebis axalgazr-duli frTis xelmZRvaneli 

erTiani nacionaluri moZraoba

arCil cercvaZe, erTiani nacionaluri moZraobis axalgazrduli frTis wevri

respublikuri partia Tiko ZnelaZe, axalgazrda respublikelebis aRmasrulebeli mdivani

qristian-demokratiuli moZraoba

giorgi papeliSvili, qristian-demokratiuli moZraobis axalgazrduli organizaciis xelmZRvaneli

Cveni saqarTvelo-Tavisufa-li demokratebi

sulxan Rlonti, Cveni saqarTvelo-Tavisuf-ali demokratebis axalgazrduli organiza-ciis xelmZRvaneli 

2 axalgazrdebis ganviTareba saqarTvelos politikur partiebSi

Page 70: Open the book in Georgian

69

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

Page 71: Open the book in Georgian

70

Page 72: Open the book in Georgian

71

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

moqalaqeTa CarTulobis  gazrda adgilobrivi TviTm-marTvelobis biujetirebis  procesSiirakli xmalaZe

Page 73: Open the book in Georgian

72

3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda

72

ukanaskneli 2 aTwleulis ganmavlobaSi saqarTvelom garkveuli nabijebi 

gadadga decentralizaciis mimarTulebiT. miuxedavad garkveuli progre-

sisa, akademiur Tu praqtikosTa wreebSi xSirad waikiTxavT an moismenT kri-

tikas imis Sesaxeb rom decentralizaciis procesi saqarTveloSi mxolod 

formalurad ganxorcielda. ufro meti decentralizaciis momxreebi 

saubroben imaze, rom TviTmmarTvelobebs aqvT SezRuduli kompetenciebi. 

Tavis mxriv decentralizaciis procesis oponentebi, ZiriTadad ultral-

iberaluri gaerTianebebi acxadeben rom mTeli rigi servisebis miwodeba 

centralizebulad ufro xelsayrelia. isini acxadeben rom centralur 

xelisuflebas srulad aqvs gaazrebuli mosaxleobis problematika da 

finansuri resursebis da servisebis fragmentacia gamoiwvevs ekonomikur 

araefeqturobas.

TviTmmarTveli erTeulebisTvis funqciebis da resursebis gadacema mniS-

vnelovania magram es ar aris sakmarisi. aranakleb mniSvnelovania imis 

uzrunvelyofa rom adgilobrivad dafinansebuli aqtivobebi exmaureba adg-

ilobriv saWiroebebs da yvela mosaxle met-naklebad Tanabrad sargeblobs 

miwodebuli servisebiT. es SeiZleba garantirebul iqnas mosaxleobis Car-

TulobiT adgilobrivi gadawyvetilebis miRebis procesSi romlis yvelaze 

mniSvnelovani formaa adgilobrivi biujetirebis procesSi CarTuloba

TviTmmarTvelobis sabiujeto procesi Semdeg etapebs moicavs: 

1 prioritetebis dokumentis Sedgena

adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis sabiujeto procesi iwyeba 

yoveli wlis 1 marts rodesac TviTmmarTveli erTeulebi iwyeben, muSao-

bas prioritetebis dokumentis SemuSavebaze da igegmeba momdevno 4 wlis 

ZiriTadi prioritetebi.

2. biujetis proeqtis momzadeba

adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis biujetis proeqtze muSaoba 

iwyeba araugvianes 15 ivlisisa, rodesac finansTa saministro acnobebs 

municipalitetebs ZiriTad sabiujeto maCveneblebs. mogvianebiT, finan-

sTa saministro valdebulia yvela municipalitets biujetis proeqtis 

parlamentSi pirvelad wardgenidan 5 dRis vadaSi acnobos konkretuli 

monacemebi finansuri daxmarebis Sesaxeb. informaciis miRebis Semdgom 

municipalitetebis aRmasrulebeli organoebi iwyeben biujetis proeqtis 

momzadebas romelic warmomadgenlobiT organos (sakrebulos) waredg-

ineba araugvianes 15 noembrisa. 

Sejameba

Page 74: Open the book in Georgian

73

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

3. biujetis gawera

biujetis damtkicebis Semdgom xdeba misi ganwera Tveebisa da kvartlebis 

mixedviT romelsac biujetis gamoqveynebidan 15 dRis vadaSi akeTebs TviTm-

marTveli erTeulis safinanso organo.

4. biujetis aRricxva-angariSgeba

adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis aRmasrulebeli xelisufleba 

yoveli kvartlis dasrulebidan araugvianes erTi Tvisa sabiujeto kod-

eqsis Sesabamisad amzadebs kvartalur mimoxilvebs nazardi jamiT, xolo 

wlis damTavrebidan ori Tvis vadaSi amzadebs biujetis Sesrulebis wliur 

angariSs da warudgens mas warmomadgenlobiT organos. 

TviTmmarTveli erTeulis Semosulobebia:

• adgilobrivi gadasaxadebi

qonebis gadasaxadi erTaderTi adgilobrivi gadasaxadi da amasTan erTa-

derTi sagadasaxado Semosulobaa TviTmmarTveli erTeulis biujetSi.

• adgilobrivi mosakreblebi 

saTamaSo biznesis yvelaze msxvili adgilobrivi mosakrebelia. garda 

amisa adgilobriv mosakreblebs ganekuTvneba dasaxlebuli teritoriis 

dasufTavebis, mSeneblobis nebarTvis, specialuri (zonaluri) SeTanxme-

bis gacemis da kulturuli memkvidreobis mosakreblebi. am mosakreblebs 

fiskaluri efeqti ZiriTadad TviTmmarTveli qalaqebisTvis aqvT.

• grantebi da sesxebi

TviTmmarTvelobis Semosulobebis mniSvnelovan wyaros warmoadgens 

gamoTanabrebiTi transferi. 2010 wels saxelmwifo biujetidan TviTm-

marTvel erTeulebSi gamoTanabrebiTi transferis saxiT gamoiyo 522.5 

mln lari, rac TviTmmarTvelobebis sakuTari Semosavlebis 54%-ia. garda 

gamoTanabrebiTi transferisa, finansur daxmarebas miekuTvneba trans-

feri delegirebuli uflebamosilebisaTvis da specialuri transferi.

TviTmmarTveli erTeulis gadasaxdelebs Semdegi mimarTule-

bebi warmoadgens:

Sromis anazRaurebis muxliT 2008-2010 wlebSi jamurad 328 mln lari 

daixarja TviTmmarTveli erTeulebis biujetidan. xarjebis am kategoriaSi 

erTianeba TviTmmarTvel erTeulebis administraciul erTeulebSi da 

sabiujeto organizaciebSi dasaqmebuli muSa-mosamsaxureebis xelfasebi. 

socialuri xarjebis muxliT 2008-2010 wlebSi 289 milioni lari daixarja, 

rac ZiriTadad q. Tbilisze (81,3%) modis da 10 lariani sapensio danamatis 

anazRaurebas iTvaliswinebs rac pirdapir ukavSirdeba 2010 wlis adgilo-

Page 75: Open the book in Georgian

brivi TviTmmarTvelobis arCevnebs. saqarTvelos kanonmdeblobis Tanaxmad 

socialuri sfero saxelmwifo xelisuflebis kompetenciaa da adgilobriv 

TviTmmarTvel erTeulebs socialuri programebis SemuSaveba mxolod 

nebayoflobiTi uflebamosilebis farglebSi SeuZliaT.

saqoneli da momsaxurebis muxliT 2008-2010 wlebSi 580 milioni lari 

daixarja. xarjebis aRniSnuli kategoria moicavs xelSekrulebiT daqirave-

buli StatgareSe momuSaveTaTvis Sromis anazRaurebis, mivlinebis, ofi-

sis (inventari da masalebi), kavSirgabmulobis xarjebs. aseve, baga-baRebSi, 

sabavSo saxlebSi kvebasTan dakavSirebul xarjebs; aseve transportis 

movla-Senaxvisa da eqspluataciis xarjebs.

aRsaniSnavia, rom socialur-ekonomiuri, ganaTlebis da jandacvis da kul-

turis sferoze gamoyofili saxsrebiT, erT sul mosaxleze gaangariSebiT 

municipalitetebi mniSvnelovnda Camouvardebian TviTmmarTvel qalaqebs. 

mosaxleobis biujetirebis procesSi CarTulobis SeswavlisaTvis Catarda 

kvleva q. rusTavis meriaSi 2011 wlis oqtombris TveSi. kvlevam aCvena rom 

mosaxleoba ZiriTadad pasiuri msmenelis rolSi aris CarTuli biuje-

tirebaSi romelsac TviTmmarTvelobis warmomadgenlebi xsnian mosax-

leobis dabali motivaciiT da interesiT. 

kvlevis respodentebma aRniSnes, rom mizanSewonilad miaCniaT gaizardos 

mosxleobis CarTuloba biujetirebis procesSi. CarTulobis zrda unda 

moxdes broSurebis, bukletebis darigebiT agreTve municipalur servise-

bze Tanadafinansebis elementis SemotaniT. Tumca, mZime ekonomikuri 

mdgomareobis da maRali umuSevrobis fonze Tanadafinansebis Semotana 

did sirTuleebTan aris dakavSirebuli.

avtoris azriT, mosaxleobis CarTulobis gazrda TviTmizani araa. mo-

qalaqeTa aqtiur monawileobas biujetirebis procesSi mTeli rigi sikeT-

eebis motana SeuZlia. am mimarTulebiT mnvSvnelovania Semdegi nabijebis 

gadadgma:

programuli biujetireba

TviTmmarTvelobebma, gansazRvruli kompetenciebisa da mosaxleobisaTvis 

misawodebeli servisebis farglebSi Camoayalibon programebi, romelic 

safuZvlad daedeba programul biujets. programa unda warmoadgens 

TviTmmarTvelobis kompetenciiT gansazRvruli prioritetebis miznebis 

74

3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda

Page 76: Open the book in Georgian

75

misaRwevad gansaxorcielebeli RonisZiebebis erTobliobas, romlebic 

dajgufebulia msgavsi Sinaarsis mixedviT da xorcieldeba grZelvadian 

periodSi erTi saboloo Sedegis misaRwevad.

xarjebis TviTmarTveli erTeulis dasaxlebebs Soris ufro 

samarTlianad da prognozirebulad ganawileba

mniSvnelovania isic, rom TviTmmarTveli erTeulis biujetis ganawileba 

dasaxlebebis mixedviT eqvemdebarebodes samarTlianobis da prognozire-

badobis principebs. rac Seexeba samarTlianobis proncips es gulisxmobs 

TviTmmarTveli erTeulis dasaxlebebs Soris saxsrebis ganawilebas 

obieqturi da Tvladi kriteriumebis mixedviT. aseT kriteriumad SeiZleba 

gamoyenebul iqnas mosaxleobis ricxovnoba, municipalitetis adminis-

traciul centrTan daSoreba, siRaribis maCveneblebi, skolamdel aR-

sazrdelTa raodenoba, pensionerTa raodenoba da a.S.

gavxadoT TviTmmarTveli erTeulis biujetis da sabiujeto 

procesis Sesaxeb informacia ufro xelmisawvdomi

am mizniT, pirvel rigSi mniSvnelovania TviTmmarTvelma erTeulebma 

dabeWdon wliuri kalendari romelic ufasod daurigdeba adgilobriv 

mosaxleobas. kalendarze samuSao da dasvenebis dReebTan erTad spe-

cialuri feriT unda iqnas aRniSnuli is dReebi romelic mniSvnelovania 

adgilobrivi sabiujeto procesisTvis.

sabiujeto procesis da biujetis Sesaxeb informaciis xelmisawvdomobis 

gazrdis saSualebad gamoyenebul unda iqnas adgilobrivi/regionuli 

televiziebi. 

sabiujeto procesis, biujetis Sesaxeb informaciis xelmisawvdomobis 

gazrdis erT-erTi saSualebaa sagazeTo statiebi. aseve mniSvnelovania 

TviTmmarTvelobebma moamzadon yovelwliuri sabiujeto gzamkvlevi-bro-

Sura.

sabiujeto procesis, biujetis xelmisawvdomobis gasazrdelad mniS-

vnelovania TviTmmarTvelma erTeulebma ufro aqtiurad unda gamoiyenon 

internet-resursebi. 

mosaxleobis Tanamonawileobis zrda sabiujeto procesSi

adgilobrivma TviTmmarTvelobebma biujetis da sabiujeto procesis Ses-

axeb informacia unda gaxadon ufro xelmisawvdomi mosaxleobisaTvis.

Sidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba nimd saqarTvelo

Page 77: Open the book in Georgian

76

mosaxleobasTan Sexvedrebi unda daiwyos prioritetebis dokumentis 

Sedgenis momentidan, rodesac TviTmmarTveli erTeulebi ayalibeben 

sakuTar prioritetebs da warudgenen finansTa saministros da mxaris 

rwmunebuls-gubernators. mniSvnelovania TviTmmarTveli erTeulis 

xelmZRvanelma uSalod miiRos monawileoba yvela soflis/Temis/dabis 

krebaze (sul 20-30 Sexvedra) da mosaxleobasTan uSualo interaqciis 

gansazRvros maTTvis yvelaze prioritetuli sakiTxebi, risi gadawyvetac 

mosaxleobas gadaudeblad miaCnia.

mosaxleobasTan Sexvedrebis garda, mniSvnelovania moewyos sajaro mos-

menebi rogorc biujetis proeqtis sakrebuloSi wardgenis, aseve biujetis 

Sesrulebis kvartaluri angariSebis aseve saboloo angariSis ganxilvi-

sas.

sabiujeto procesebSi Tanamonawileobis erT-erTi formaa mosaxleobis-

gan informaciis miReba gaweuli servisebis efeqtianobis Sesaxeb. mosaxle-

obis kmayofileba, maTi gamoxmaureba aris yvelaze utyuari indikatori 

imisa Tu ramdenad efeqtiania adgilobrivi xelisufleba. 

garda amisa, municipaluri programebis/proeqtebis ganxorcielebisas 

didi mniSvneloba aqvs Camoyalibdes mosaxleobasTan ukakavSiris meqan-

izmi. ukukavSiris meqanizmi SeiZleba moicavdes municipalur “cxel xazs” 

sadac moqalaqes SeiZleba darekva da sakuTari mosazrebis gamoTqma, aseve 

sxva formebs

aseve SesaZlebelia yvela dasaxlebaSi daidgas safosto yuTi, sadac 

mosaxleoba Tavis mosazrebebs gamoTqvams anonimurad, safosto gzavnilis 

saSualebiT. es TviTmmarTveli erTeulis xelmZRvanelobas, iseve rogorc 

sxvadasxva samsaxurebs Seuqmnis damatebiT warmodgenas miwodebuli 

servisebis efeqtianobis Taobaze. 

3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda

Page 78: Open the book in Georgian

77

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

¹ yaro: saqarTvelos finansTa saministro

Sesavali

ukanaskneli 2 aTwleulis ganmavlobaSi saqarTvelom garkveuli nabijebi 

gadadga decentralizaciis mimarTulebiT. 1990-iani wlebis miwurulidan 

adgilobrivi xelisuflebas gansazRvruli aqvs eqskluziuri (sakuTari) 

uflebamosilebani da damoukidebeli biujeti TviTmmarTvelobis kanonis 

Sesabamisad. 

miuxedavad garkveuli progresisa, akademiur Tu praqtikosTa wreebSi 

xSirad waikiTxavT an moismenT kritikas imis Sesaxeb rom decentral-

izaciis procesi saqarTveloSi mxolod formalurad ganxorcielda. 

ufro metic, decentralizaciis momxreebi saubroben imaze, rom TviTm-

marTvelobebs aqvT SezRuduli kompetenciebi (gansakuTrebiT ganaTlebis, 

jandacvis, dasaqmebis da socialur sferoebSi) da rac ufro metad 

sagulisxmoa SezRuduli finansebi raTa Tavi gaarTvan dakisrebul pas-

uxismgeblobebs. marTlac, oficialuri statistikis mixedviT akrefili 

gadasaxadebis mxolod 3.4% miimarTeba adgilobrivi TviTmmarTveli er-

Teulebis biujetebSi saidanac 2.25%¹ modis 5 TviTmmarTvel qalaqze (Tbi-

lisi, baTumi, rusTavi, quTaisi da foTi) xolo 1,15% 60 municipalitetze 

sadac mosaxleobis 45% cxovrobs. TviTmmarTveli erTeulebis Semosav-

lebis 60%-ze meti modis saxelmwifo biujetidan gadmoricxul grantebze 

(aramiznobrivi da miznobrivi daniSnulebis transferebi).

vinaidan adgilobrivi xelisufleba didad aris damokidebuli saxelmwi-

fo xelisuflebis gadawyvetilebebze, decentralizaciis momxreebis azriT 

TviTmmarTvelobas ar SeuZlia adgilobrivi saWiroebebis gadawyveta. 

Sesabamisad, TviTmmarTvelobebs unda gaezardoT finansuri avtonomia. 

ukanaskneli periodis bevri kvleva fiskaluri decentralizaciis kuTxiT 

mimoixilavs xelisuflebaTa Soris fiskalur urTierTobebs da gvTava-

zobs Sesabamis politikis RonisZiebebs. iTvleba, rom meti funqciebis da 

finansuri saxsrebis gaziareba TviTmmarTvelobebisTvis gaaumjobesebs 

adgilobrivi servisebis miwodebas, Sesabamisad Seqmnis ukeTes sacxovrebel 

pirobebs da socialur-ekonomikuri ganviTarebis SesaZleblobebs. 

decentralizaciis procesis oponentebi, ZiriTadad ultraliberaluri 

gaerTianebebi acxadeben rom mTeli rigi servisebis miwodeba central-

izebulad ufro xelsayrelia. isini acxadeben rom centralur xelisuf-

lebas srulad aqvs gaazrebuli mosaxleobis problematika da finansuri 

resursebis da servisebis fragmentacia gamoiwvevs ekonomikur araefeq-

turobas. amasTan teritoriuli zomiT mcire da finansuri resursebiT 

xelmokle saxelmwifosTvis ekonomikuri efeqturoba umniSvnelovanesia.

Page 79: Open the book in Georgian

78

Cemis azriT, decentralizaciis momxreebs, ise rogorc mowinaaRmdegeebs 

gaaCniaT rigi safuZvliani argumentebi. teritoriulad mcire saxelmwi-

foSi rigi servisebi SeiZleba miwodebul iqnes saxelmwifo an adgilo-

brivi xelisuflebis mier da orive alternativa SeiZleba ganxilul iqnes 

ekonomikuri efeqtianobis WrilSi. magram, municipalitetbs aqvT didi 

upiratesoba servisebis miwodebis kuTxiT, isini arian ufro axlos mosax-

leobasTan, Sesabamisad ukeT ician maTi saWiroebebi da molodinebi.

Sesabamisad, TviTmmarTveli erTeulebisTvis funqciebis da resurse-

bis gadacema mniSvnelovania magram es ar aris sakmarisi. aranakleb 

mniSvnelovania imis uzrunveyofa rom adgilobrivad dafinansebuli 

aqtivobebi exmaureba adgilobriv saWiroebebs da yvela mosaxle met-

naklebad Tanabrad sargeblobs miwodebuli servisebiT. es SeiZleba ga-

rantirebul iqnas mosaxleobis CarTulobiT adgilobrivi gadawyvetileb-

is miRebis procesSi romlis yvelaze mniSvnelovani formaa adgilobrivi 

biujetirebis procesSi CarTuloba.

am naSromis ZiriTadi mizania davadginoT Tu ramdenad aris CarTuli 

adgilobrivi mosaxleoba adgilobrivi biujetirebis procesSi. Sesabamisi 

kvlevis Catarebis kvalobaze politikis rekomendaciebi iqneba SemoTavaze-

buli. rekomendaciebi moicavs konkretul qmedebebs mosaxleobis CarTu-

lobis gazrdaSi biujetis momzadebis, ganxilvis, aRsrulebis, monitor-

ingis da Sefasebis procesSi.

3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda

Page 80: Open the book in Georgian

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

79

TviTmmarTveli erTeulebis biujetis, sabiu-jeto procesis zogadi mimoxilva

TviTmmarTvelobis sabiujeto procesi

prioritetebis dokumentis Sedgena

adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis sabiujeto procesi iwyeba 

yoveli wlis 1 marts rodesac TviTmmarTveli erTeulebi iwyeben muSao-

bas prioritetebis dokumentis SemuSavebaze da pirvel etapze igegmeba 

momdevno wlebis ZiriTadi prioritetebi.

adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis prioritetebis dokumenti aris 

administraciuli erTeulebis ganviTarebis ZiriTadi gegma, romelic 

asaxavs informacias saSualovadiani samoqmedo gegmebis Sesaxeb. adgilo-

brivma xelisuflebam, arsebuli realobis gaTvaliswinebiT pirvel etapze 

unda wamowios is problemebi romlebic mwvaved dgas sazogadoebis winaSe. 

unda ganisazRvros sakiTxebis gadawyvetis rigiToba, gamoikveTos prior-

itetuli mimarTulebebi, daigegmos konkretuli RonisZiebebi maTTvis 

saWiro saxsrebisa da vadebis gansazRvriT. 

prioritetebis dokuments adgens adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis 

aRmasrulebeli organo, Sesabamisi saxelmwifo rwmunebulis-guberna-

toris administraciasTan konsultaciiT. 

prioritetebis dokumentis formirebisas gansakuTrebiT didi roli 

eniWeba saxelmwifo biujetis fondebidan gamoyofil specialur trans-

ferebs. maT Soris yvelaze mniSvnelovania saqarTvelos regionebSi 

gansaxorcielebli proeqtebis fondi, ronlis odenoba ganisazRvreba 

Sesabamisi wlis saxelmwifo biujetis kanoniT, xolo am fondidan konkre-

tuli TviTmmarTveli erTeulis biujetisaTvis specialuri transferis 

gamoyofis Sesaxeb gadawyvetilebas Sesabamisi rwmunebul-gubernatoris 

SuamdgomlobiT iRebs saqarTvelos mTavroba. 

biujetis proeqtis momzadeba

wlis ganmavlobaSi axali sabiujeto procesis mimdimareobisas adgilo-

brivi TviTmmarTveli erTeulebis biujetis saxelmwifo biujetTan koor-

dinirebuli muSaoba iwyeba araugvianes 15 ivlisisa, rodesac finansTa 

saministro acnobebs municipalitetebs ZiriTad sabiujeto maCveneblebs. 

ZiriTadma sabiujeto maCveneblebma saSualeba unda misces adgilobriv 

TviTmmarTvel erTeulebs moaxdinon TavianTi biujetebis realuri 

monaxazis Camoyalibeba, anu arsebuli finansuri resursis pirobebSi ga-

dasaxdelebis efeqturad dagegmva-biujetis pireladi proeqtis momzadeba. 

biujetis pirveladi proeqtebis ganxilva xorcieldeba finansTa saminis-

tros Sesabamis struqturul erTeulebTan, sadac miRebuli konsulta-

ciebisa da teqnikuri miTiTebebis Semdgom adgilobriv TviTmmarTvel 

erTeulebs SesaZlebloba aqvT daazuston rogorc gamoTanabrebiTi 

transferi, aseve Semosulobebis sxva wyaroebis saprognozo moculobebi 

da Sesabamisi cvlilebebi Seitanon gadasaxdelebis nawilSic. amave dros 

ganixileba Tu ra infrastruqturuli proeqtebis dafinansebas gegmavs 

Page 81: Open the book in Georgian

80

TviTmmarTveli erTeuli da ra proeqtebis dafinansebaa saWiro saxelmwi-

fo biujetidan.

1 oqtombramde mTavroba parlaments warudgens saxelmwifo biujetis 

proeqts, sadac ukve asaxulia TiToeuli adgilobrivi TviTmmarTveli 

erTeulisaTvis gadasacemi finansuri daxmareba (gamoTanabrebiTi trans-

feri, miznobrivi transferi delegirebuli uflebamosilebis gansaxor-

cieleblad, specialuri transferi). finansTa saministro valdebulia 

yvela municipalitets biujetis proeqtis parlamentSi pirvelad wardge-

nidan 5 dRis vadaSi acnobos konkretuli monacemebi finansuri daxmarebis 

Sesaxeb. informaciis miRebis Semdgom municipalitetebis aRmasrulebeli 

organoebi iwyeben biujetis proeqtis momzadebas romelic warmomadgen-

lobiT organos (sakrebulos) waredgineba araugvianes 15 noembrisa. 

adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis biujetis proeqti sakrebuloSi 

pirveli wardgenis Semdeg SesaZlebelia Seicvalos sakrebulos SeniS-

vnebis Sesabamisad, aRmasrulebeli rgolis axali iniciativebis da asave 

saxelmwifo biujetis proeqtis cvlilebis kvalobaze da is unda damt-

kicdes araugvianes mimdinare wlis 31 dekembrisa.

biujetis ganwera

biujetis damtkicebis Semdgom xdeba misi ganwera Tveebisa da kvartlebis 

mixedviT romelsac biujetis gamoqveynebidan 15 dRis vadaSi akeTebs TviTm-

marTveli erTeulis safinanso organo.

teritoriuli erTeulis biujetiT dagegmili programebi da RonisZiebebi 

iyofa or kategoriad: proeqtebad da RonisZiebebad, romlebic finansde-

ba municipalitetis sakuTari saxsrebiT da proeqtebad da RonisZiebebad 

romlebic xorcieldeba miznobrivi dafinansebis wyaroebiT. 

saxelmwifo biujetidan misaRebi resursebis ganawileba kvartlebis da 

Tveebis mixedviT xorcieldeba finansTa saministrosTan konsultaciebis 

safuZvelze. sakuTari Semosulobebis ganwera xdeba wina wlebis monaceme-

bis da arsebuli informaciis safuZvelze.

Semosulobebis nawilis ganweris Semdeg xdeba gadasaxdelebis ganawileba 

Semosulobebis Sesabamisad. gadasaxdelebis ganawilebisas pirvel rigSi 

igegmeba is aucilebeli gadasaxdelebi rogoricaa xelfasebi, valis 

mosaxurebasa da dafarvaze gasacemi xarjebi aseve sxvadasxva xelSekrule-

bebiT nakisri valdebulebebi.

biujetis aRricxva-angariSgeba

adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis aRmasrulebeli xelisufleba 

yoveli kvartlis dasrulebidan araugvianes erTi Tvisa sabiujeto kod-

eqsis Sesabamisad amzadebs kvartalur mimoxilvebs nazardi jamiT, xolo 

wlis damTavrebidan ori Tvis vadaSi amzadebs biujetis Sesrulebis wliur 

angariSs da warudgens mas warmomadgenlobiT organos. 

3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda

Page 82: Open the book in Georgian

81

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis kvartalur mimoxilvebSi da 

wliur angariSSi Sesabamisi periodis faqtiuri maCveneblebi Sedarebul 

unda iqnas Sesabamisi periodis gegmur maCveneblebTan da ganmartebebi 

unda iqnes momzadebuli gegmiur da faqtiur maCveneblebs Soris mniS-

vnelovan Seusabamobaze. angariSebSi sasurvelia CarTuli iqnes sxvadasxva 

analitikuri informacia, xolo 2014 wlidan programuli da kapitaluri 

biujetebis Sesrulebis Sesaxeb.

Page 83: Open the book in Georgian

82

TviTmmarTvelobis Semosulobebis ZiriTadi wyaroebi

qvemoT cxrilSi mocemulia saxelmwifo, avtonomiuri respublikebis da 

TviTmmarTveli erTeulebis biujetis Semosulobebi 2008-2011 wlebSi.

wyaro: 2008-2011 wlebis saxlmwifo, avtonomiuri da TviTmmarTveli erTeulebis biujetebi

saerTo-saxelmwifoebrivi gadasaxadebi

TviTmmarTvelobis da sabiujeto kanonmdeblobaSi Setanili cvlilebebis 

Sesabamisad 2007 wlidan (saSemosavlo gadasaxadi SemTxvevaSi 2008 wli-

dan), saerTo-saxelmwifoebrivi gadasaxadebi romelnic manamde sxvadasxva 

proporciiT gaziarebuli iyo adgilobriv TviTmmarTvelobebTan 

mTlianad miimarTa saxelmwifo biujetis SemosavlebSi. aman seriozulad 

SezRuda yvela TviTmmarTveli erTeulebis finansuri avtonomia da da-

mokidebuli gaxada saxelmwifo xelisuflebis satransfero politikaze.

adgilobrivi gadasaxadebi

qonebis gadasaxadi erTaderTi adgilobrivi gadasaxadi da amasTan erTad-

erTi sagadasaxado Semosulobaa TviTmmarTveli erTeulis biujetSi. amas-

Tan 2005-2010 wlebSi aRniSnuli gadasaxadisagan ganTavisuflda sxvadasxva 

kategoriis qoneba (fizikuri piris dasabegri qoneba (garda sasoflo 

miwebisa) Tu am piris mier wina wlis ganmavlobaSi miRebuli Semosavali ar 

aRemateba 40 000 lars; okupirebul teritoriebze arsebuli qoneba, kon-

fliqtis mogvarebamde; Tavisufal industriul zonaSi arsebuli qoneba; 

fizikuri pirebis sakuTrebaSi arsebuli msubuqi avtomobili). qonebis 

gadasaxads, rogorc sakuTar sagadasaxado Semosulobas mcire wili aqvs 

TviTmmarTveli erTeulebis biujetSi (miuxedavad imisa rom absolitur 

maCveneblebSi misi moculoba wlebis mixedviT izrdeba). amasTan TviTm-

marTvel erTeulebs ar gaaCniaT diskrecia adgilobriv gadasaxadebTan 

mimarTebaSi (bazis gansazRvra, ganakveTis dadgena, SeRavaTebis daweseba) 

rac amcirebs adgilobrivi sagadasaxado bazis gazrdis SesaZleblobas.

mosakreblebi

sagadasaxado kodeqsSi 2006 wlis bolos ganxorcielebuli cvlilebiT 

saTamaSo biznesis gadasaxadi gadakeTda mosakreblad. amasTan mosakre-

biujetis Semosulobebi 2008-2011 wlebSi (mln. lari)

2008 2009 2010 2011

saxelmwifo biujeti 7157 6351 7088 6995

avtonomiuri respublikebis biujetebi

123 130 111 113

TviTmmarTveli qalaqebis biu-jetebi

741 855 1120 885

municipalitetebis biujetebi 536 404 447 300

diagrama 3.1

3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda

Page 84: Open the book in Georgian

83

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

blis ganakveTebi 3-jer da metadac gaizarda zogierTi saxeobis mixedviT 

Tumca realuri fiskaluri efeqti am RonisZiebiT mxolod TviTmmarTvel 

qalaqebs aqvs.

saTamaSo biznesis garda adgilobriv mosakreblebs ganekuTvneba dasax-

lebuli teritoriis dasufTavebis, mSeneblobis nebarTvis, specialuri 

(zonaluri) SeTanxmebis gacemis da kulturuli memkvidreobis mosakre-

blebi. saTamaSo biznesis analogiurad am mosakreblebs fiskaluri efeqti 

ZiriTadad TviTmmarTveli qalaqebisTvis aqvT.

grantebi da sesxebi

TviTmmarTvelobis Semosulobebis mniSvnelovan wyaros warmoadgens 

gamoTanabrebiTi transferi. 2010 wels saxelmwifo biujetidan TviTmma-

rTvel erTeulebSi gamoTanabrebiTi transferis saxiT gamoiyo 522.5 mln 

lari, rac TviTmmarTvelobebis sakuTari Semosavlebis 54%-ia. gamoTana-

brebiTi transferis gaangariSebisaTvis saxelmwifo iyenebs specialur, 

kanoniT dadgenil formulas, xolo monacemebs iRebs saxelmwifo xazi-

nidan da saqstatidan. gamoTanabrebiTi transferis gaangariSeba xdeba 

yvela TviTmmarTveli erTeulis mixedviT. pirvel etapze ganisazRvreba 

TviTmmarTveli erTeulebis biujetebis xarjebisa da arafinansuri aqtive-

bis zrdis mTliani moculoba romelic ar unda iyos dasagegmi sabiujeto 

wlis nominaluri Sida produqtis saprognozo moculobis 4%-ze naklebi. 

meore etapze gaiangariSeba xarjebisa da arafinansuri aqtivebis zrdis 

moculoba TiToeuli TviTmmarTveli erTeulisTvis. Semdgom etapze 

gaiangariSeba TviTmmarTveli erTeulis biujetis Semosavlebi. bolo 

etapze gaiangariSeba gamoTanabrebiTi transferis odenoba. transferis 

formulis gasaangariSeblad monawileobs gamoTanabrebiTi (mosaxleo-

bis raodenoba, siRaribis maCveneblebi, asakobrivi jgufebi, mosaxleobis 

simWidrove, adgilobrivi mniSvnelobis gzebis sigrZe) da statusis koefi-

cientebi

saxelmwifo xelisufleba axdens sakuTari kompetenciebis nawilis del-

egirebas TviTmmarTvelobebze risTvisac yovelwliurad saxelmwifo 

biujetidan gamoiyofa transferebi. saxelmwifo biujetiTve ganisazRvreba 

delegirebul uflebamosilebaTa nusxa. nusxa moicavs sazogadoebrivi 

jandacvis, samxedro savaldebulo samsaxurSi gawvevis, iZulebiT gadaadg-

ilebul pirTa da samamulo omebSi daRupuli gmirebis ukvdavyofis rig 

RonisZiebebs. 2011 wlis biujetis kanoniT delegirebuli transferis 

saerTo odenoba Seadgens 10.4 mln lars. unda aRiniSnos, rom saxelmwifos 

mier ar aris dadgenili delegirebuli uflebamosilebis gansaxorciele-

blad gamosayofi saxsrebis gansazRvris wesi. metic, zogierT municipal-

itets es transferi saerTod ar gamoeyofa. aseve ar aris gansazRvruli 

kriteriumebi, romelTa meSveobiT moxdeba delegirebuli servisebis 

miwodebisaTvis saWiro saxsrebis gaangariSeba. 

2006-2010 wlebSi kanonmdeblobaSi Setanili cvlilebebiT TandaTan far-

Tovdeba TviTmmarTveli erTeulebis mier saxelmwifo biujetidan gamoyo-

fili specialuri transferis gamoyenebis SesaZlebloba. Tavdapirvelad 

transferis gamoyenebis areali vrceldeboda ekologiuri da stiqiuri 

Page 85: Open the book in Georgian

84

movlenebis salikvidacio RonisZiebebze da sxva aucilebel xarjebze. 

mogvianebiT “sxva aucilebeli xarjebi” Seicvala “mimdinare xarjebiT” 

xolo Semdgom “sxva gadasaxdelebiT” riTac SesaZlebelia specialuri 

transferis nebismieri mizniT gamoyofa. specialuri transferis gamoyo-

fis wesi da kriteriumebi kanonmdeblobiT ar aris dadgenili. 2011 wlis 

biujetis kanoniT specialuri transferi gamoyofili aqvs baTums 88,7 mln 

laris odenobiT da Tbiliss 108,1 mln laris odenobiT.

2009 wlidan gamartivda TviTmmarTveli erTeulis mier grantis aRebis 

procedura, kerZod moixsna grantis saqarTvelos mTavrobidan an misi 

nebarTviT aRebis SezRudva. rac Seexeba sesxs, misi aReba TviTmmarTvel 

erTeuls SeuZlia saqarTvelos mTavrobisgan an misi nebarTviT. 

3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda

Page 86: Open the book in Georgian

85

nimd saqarTvelo

TviTmmarTvelobis gadasaxdelebis ZiriTadi mimarTulebebi

sabiujeto kanonmdeblobis mixedviT gadasaxdelebi iyofa xarjebad, 

arafinansuri aqtivebis zrda, finansuri aqtivebis kleba da valdebulebe-

bis klebad.

xarjebi

Sromis anazRaurebis muxliT 2008-2010 wlebSi jamurad 328 mln lari 

daixarja TviTmmarTveli erTeulebis biujetidan. xarjebis am kategoriaSi 

erTianeba TviTmmarTvel erTeulebis administraciul erTeulebSi da 

sabiujeto organizaciebSi dasaqmebuli muSa-mosamsaxureebis xelfasebi. 

socialuri xarjebis muxliT 2008-2010 wlebSi 289 milioni lari daixarja, 

rac ZiriTadad q. Tbilisze (81,3%) modis da 10 lariani sapensio dana-

matis anazRaurebas iTvaliswinebs rac pirdapir ukavSirdeba 2010 wlis 

adgilobrivi TviTmmarTvelobis arCevnebs. saqarTvelos kanonmdeblobis 

Tanaxmad socialuri sfero saxelmwifo xelisuflebis kompetenciaa da 

adgilobriv TviTmmarTvel erTeulebs socialuri programebis SemuSave-

ba mxolod nebayoflobiTi uflebamosilebis farglebSi SeuZliaT.

saqoneli da momsaxurebis muxliT 2008-2010 wlebSi 580 milioni lari 

daixarja. xarjebis aRniSnuli kategoria moicavs xelSekrulebiT daqirave-

buli StatgareSe momuSaveTaTvis Sromis anazRaurebis, mivlinebis, ofi-

sis (inventari da masalebi), kavSirgabmulobis xarjebs. aseve, baga-baRebSi, 

sabavSo saxlebSi kvebasTan dakavSirebul xarjebs; aseve transportis 

movla-Senaxvisa da eqspluataciis xarjebs.

maT Soris skolamdeli aRzrdis dawesebulebebis funqcionirebis uzrun-

velyofaze daixarja 331,4 milioni lari, TviTmmarTveli qalaqebi 187 

milioni da municipalitetebi 144,4.

sxva xarjebis muxliT 2008-2010 wlebSi 1130 milioni lari daixarja. aqedan 

didi nawili, daaxloebiT 70% TviTmmarTvel qalaqebze modis. am muxliT 

ZiriTadad dafinansda saojaxo meurneobebis kapitaluri xarjebi (maT 

Soris mravalsarTuliani korpusebis liftebis da saxuravebis SekeTeba, 

sadarbazoebTan misasvleli Sida gzebis keTilmowyoba).

rac Seexeba arafinansuri aqtivebis zrdas 2008-2010 wlebSi 1244 lari 

daixarja. gadasaxdelis am tipSi gaerTianebulia danaxarjebi romelic 

xmardeba TviTmmarTveli erTeulis kapitaluri infrastruqturis mSene-

blobas da reabilitacias rogoricaa adgilobrivi mniSvnelobis gzebi, 

xidebi, parkebi, nagavsayrelebi da a.S.

gzebis mSeneblobaze 2008-2010 wlebSi 807,9 milioni lari daixarja aqedan 

560,9 milioni lari TviTmmarTvel qalaqebze modis, xolo municipal-

itetebze 247 milioni.

Sidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

Page 87: Open the book in Georgian

86

aRsaniSnavia, rom socialur-ekonomiuri, ganaTlebis da jandacvis da  

kulturis sferoze gamoyofili saxsrebiT, erT sul mosaxleze  

gaangariSebiT municipalitetebi mniSvnelovnda Camouvardebian  

TviTmmarTvel qalaqebs.

2010 wlis adgilobrivi biujetis xarjebi erT sul mosaxleze gaangariSebiT did qalaqebsa da municipalitetebSi

xarjvis kategoria Tbilisi quTaisi foTi rusTavi baTumi saSualod

ekonomikuri  aqtivobebi

135.4 24.9 96.1 46.4 270 39.1

garemos dacva 55.3 15.8 47.7 22.9 130 7.8

sabinao – komu-naluri

203.2 459.2 62.5 55.4 778 30.4

janmrTelobis dacva

26.5 3.4 7.8 1.6 3.5 2.2

kultura 21.1 41 49.1 23.7 131 19.8

ganaTleba 39.6 28.7 23.1 14.8 61.1 14.5

socialuri dacva 106.5 5.4 17.4 20.4 17.8 6

diagrama 3.2

3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda

Page 88: Open the book in Georgian

87

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

kvleva: mosaxleobis CarTuloba adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis biujetirebis procesSi, qalaq rusTavis magaliTze.

kvlevis mizani

kvlevis mizans warmoadgenda gagvego Tu ramdenad aris mosaxleoba Car-

Tuli adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis biujetirebis procesSi. 

kvlevis periodi

kvlevis Catarda q. rusTavis meriaSi 2011 wlis oqtombris TveSi. 

kvlevis meTodi

kvlevis meTods warmoadgenda naxevradstruqturizebuli interviu q. 

rusTavis meriis aparatis ufross, safinanso samsaxurisa da ekonomikuri 

samsaxuris xelmZRvanelebTan. agreTve Sedga Sexvedra q. rusTavis meris 

moadgilesTan safinanso-ekonomikur dargSi.

kvlevis kiTxvebi

1   romeli samsaxuris pasuxismgeblobaa q. rusTavis prioritetebis doku-

mentis Sedgena?

2   romeli uwyebebi da dainteresebuli pirebi monawileoben prioritete-

bis dokumentis SedgenaSi?

3   xdeba Tu ara damoukidebeli (adgilobrivi Tu saerTaSoriso) eqs-

pertebis CarTva prioritetebis dokumentis SedgenaSi?

4   riTi xelmZRvanelobs meria prioritetebis Camoyalibebisas? ra 

roli aqvs mosaxleobis azrs prioritetebis SedgenaSi? ra formiT 

xdeba mosaxleobis azris Seswavla? savaldebuloa mosaxleobis azris 

gaTvaliswineba yvela SemTxvevaSi? 

5   xdeba Tu ara sakrebulosTan prioritetebis dokumentis gaziareba? ra 

formiT xdeba gaziareba? ra formiT xdeba sakrebulos mier SeniSvneb-

is da winadadebebis warmodgena? savaldebuloa Tu ara sakrebulos 

SeniSvnebis da winadadebebis gaTvaliswineba meriisTvis?

6   sakrebulos garda romel uwyebebTan xdeba prioritetebis dokumentis 

gaziareba? ra roli aqvs prezidentis rwmunebulis administracias 

am procesSi? xdeba Tu ara saqarTvelos finansTa saministrosTan an 

mTavrobasTan prioritetebis dokumentis SeTanxmeba? ra formalur 

procesebs moiTxovs SeTanxmeba?

7   xdeba Tu ara prioritetebis dokumentis saboloo variantis damtkice-

ba meriis an sakrebulos mier? xdeba Tu ara prioritetebis dokumen-

tis gamoqveyneba? gamoqveynebis garda rogor xdeba mosaxleobisTvis 

gaziareba? 

8   romeli samsaxuris pasuxismgeblobaa q. rusTavis biujetis Sedgena?

9   romeli uwyebebi da dainteresebuli pirebi monawileoben q. rusTavis 

biujetis proeqtis SedgenaSi?

10   riTi xelmZRvanelobs meria biujetis proeqtis Sedgenisas? ra roli 

aqvs mosaxleobas biujetis proeqtis SedgenaSi? ra formiT xdeba mosax-

leobis CarTuloba? savaldebuloa mosaxleobis azris gaTvaliswineba 

Page 89: Open the book in Georgian

88

yvela SemTxvevaSi? rogor xdeba biujetis ganawileba dasaxlebebs (kvar-

tlebs, raionebs Soris?)

11   ra etapze xdeba sakrebulosTan biujetis dokumentis gaziareba? ra 

formiT xdeba gaziareba? iwvevs Tu ara sakrebulo Ria sxdomebs biu-

jetis proeqtis ganxilvisas?

12   sakrebulos garda romel uwyebebTan xdeba biujetis proeqtis 

gaziareba? ra roli aqvs prezidentis rwmunebulis administracias 

am procesSi? xdeba Tu ara saqarTvelos finansTa saministrosTan an 

mTavrobasTan biujetis SeTanxmeba? ra formalur procesebs moiTxovs 

SeTanxmeba?

13   xdeba Tu ara biujetis gamoqveyneba? gamoqveynebis garda rogor xdeba 

mosaxleobisTvis gaziareba? 

14   Tqvenis azriT ramdenad kargadaa Camoyalibebuli q. rusTavis biujetSi 

mosaxleobisaTvis gasawevi servisebi programebis saxiT? biujetSi moce-

muli aqtivobebi ramdenad pasuxobs mosaxleobis saWiroebebs? rogor 

afasebT mosaxleobis kmayofilebas gaweuli servisebiT? 

15   vin aris pasuxismgebeli biujetis Sesrulebis angariSebis Sedgenaze? 

sakrebulos garda, waredgineba Tu ara biujetis angariSi sxva dainter-

esebul uwyebas? dainteresebul mxares?

16   ra mizani aqvs biujetis Sesrulebis angariSis wardgenas? ramdenad 

xdeba misi detaluri ganxilva? rogor axdens sakrebulo angariSSi 

mocemuli informaciis gadamowmebas?

 17  Tqveni azriT unda gaizardos Tu ara mosaxleobis CarTuloba biuje-

tirebis procesSi? ra formiT?

kvlevis Sedegebi

pirvel kiTxvaze, Tu visi prerogativaa prioritetebis dokumentis 

Sedgena, respodentebma upasuxes rom ZiriTadi pasuxismgebloba ekisreba 

safinanso samsaxurs. Tumca unda aRiniSnos rom ekonomikuri ganviTare-

bis samsaxuri muSaobs rusTavis social-ekonomikuri ganviTarebis gegmis 

ganaxlebaze. cxadia prioritetebis dokumentSi mocemuli informacia 

srul TanxvedraSi iqneba social-ekonomikuri ganviTarebis gegmasTan, 

Tumca es ukanaskneli ufro moculobiTi dokumenti iqneba.

prioritetebis dokumentis SedgenaSi safinanso samsaxurTan erTad Car-

Tulia ekonomikuri ganviTarebis samsaxuri, infrastruqturis da mSene-

blobis samsaxuri, aseve socialuri momsaxurebis, kulturis da sportis 

samsaxuri.

rac Seexeba saerTaSoriso Tu adgilobrivi eqspertebis CarTvas prior-

itetebis dokumentis SedgenaSi, misi praqtikaSi gamoyeneba ar xdeba. Tumca 

eqspertebis CarTvis Taobaze mzaoba rusTavis meriis mxridan arsebobs, ma-

gram SezRuduli finansuri resursebis pirobebSi sasurvelia eqspertebi 

dafinansebul iqnas saerTaSoriso donori organizaciebis mier. 

prioritetebis dokumentis Sedgenisas q. rusTavis meria mxedvelobaSi 

iRebs mosaxleobis momarTvebs. moqalaqeTa gancxadebebis garda informa-

cia saWiroebebis Sesaxeb grovdeba sakrebulos maJoritari deputatebis, 

meris da misi moadgileebis Sexvedrebis Sedegad mosaxleobasTan. infor-

3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda

Page 90: Open the book in Georgian

89

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

macias mosaxleobis moTxovnebis Sesaxeb aseve floben q. rusTavis terito-

riuli organoebis xelmZRvanelebi. qalaqi dayofilia 10 teritoriul 

organod, sadac muSaoben meris mier daniSnuli warmomadgenlebi.

rac Seexeba mosaxleobaSi gamokiTxvis warmoebas, raTa dadgenil iqnes 

prioritetebi, igi ramdenjerme Catarda Tematur sakiTxebze, Tumca regu-

laruli xasiaTi ar aqvs. q. rusTavis meriis warmomadgenlebis gancxadebiT 

prioritetebis dokumentis Sedgenas safuZvlad udevs mosaxleobis saWi-

roebebi, Tumca ra formiT xdeba mosaxleobis mier gacxadebul saWiroebebs 

Soris yvelaze prioritetulebis amorCeva bolomde formalizebuli ar 

aris. saboloo gadawyvetilebas prioritetebis Sesaxeb iRebs sakrebulos da 

meriis xelmZRvanelebi.

prioritetebis dokumentis Sedgenis Semdeg xdeba misi gaziareba sakrebu-

losTvis. kanonmdebloba ar moiTxovs sakrebulosTvis prioritetebis do-

kumentis oficialurad SeTanxmebas noembris Tvemde, rodesac igi biujetis 

proeqtTan erTad waredgineba warmomadgenlobiT organos. Tumca, rogorc 

intervius respodentebma aRniSnes, prioritetebis dokumenti ganixileba 

biuros sxdomaze. biuros sxdomaze gamoTqmuli SeniSvnebi da winadadebebi 

rogorc wesi gaziarebulia meriis mier. Tumca SeniSvnebi da winadadebebi 

dokumentaluri saxiT ar miewodeba merias sakrebulos mier.

respodentebma aRniSnes, rom rwmunebulis administracia ar aris Car-

Tuli prioritetebis dokumentis Sedgenis procesSi. Tumca, meriis 

xelmZRvaneloba mudmiv konsultaciaSia mxaris rwmunebulTan TviTmma-

rTvelobis kuTxiT mimdinare da dagegmili RonisZiebebis Sesaxeb. 

vinaidan adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebi mniSvnelovnad arian da-

mokidebuli centraluri biujetis transferebze, prioritetebis dokumen-

tis ganxilva da Sejereba mimdinareobs finansTa saministrosTan. finansTa 

saministro Tavis mosazrebebs gamoTqvams TviTmmarTvelobis prioritete-

bis Sesaxeb da acnobs maT ramdenad SesaZlebelia RonisZiebebis srulad 

dafinanaseba. xSir SemTxvevaSi, finansTa saministros rekomendaciebis 

gaTvaliswineba srulad xdeba rusTavis meriis mier. unda aRiniSnos, rom 

finansTa saministros rekomendaciebi sityvierad aris miwodebuli da ar 

aris dokumentirebuli. aseTive praqtikaa sxva TviTmmarTvel erTeulebTan 

mimarTebaSic.

respodentebma aRniSnes, rom prioritetebis dokumenti Sedgenis Semdgom 

gaziarebul iqna mosaxleobasTan. gaziareba moxda biujetis proeqtis 

Sedgenis etapze. mosaxleobasTan gaimarTa ori Sexvedra da moxda dokumen-

tis prezentacia baga-baRebis, adgilobrivi Teatris, ganaTlebis da kultur-

is muSakTa warmomadgenlebTan.

prioritetebis dokumenti gamoqveynebulia sakanonmdeblo macneSi, yovel-

wliur sabiujeto kanonTan erTad. Tumca dokumenti ar aris atvirTuli qala-

qis veb-gverdze www.rustavi.ge. kiTxvaze Tu ratom ar aris dokumenti xelmi-

sawvdomi eleqtronulad, respodentebma aRniSnes rom moxdeba misi ganTavseba 

saitze, Tumca mosaxleobis mxridan didi saWiroeba am kuTxiT ar igrZnoba.

Page 91: Open the book in Georgian

90

rac Seexeba, uSualod prioritetebis dokuments, 2011-2014 wlebSi rus-

Tavis ZiriTad prioritetebad Camoyalibda adgilobrivi infrastru-

qturis ganviTareba, mosaxleobis socialuri pirobebis gaumjobeseba, 

sazogadoebrivi usafrTxoebis uzrunvelyofa, jansaRi cxovrebis wesis 

danergva da skolamdeli ganaTlebis xelSewyoba.

q. rusTavis TviTmmarTvelobis ZiriTadi prioritetuli mimarTulebebia:

• gzebis reabilitacia;

• komunaluri meurneobis ganviTareba;

• keTilmowyobis RonisZiebebis ganxorcieleba;

• skolamdeli ganaTlebis dafinanseba;

• sportuli da kulturuli RonisZiebebis xelSewyoba.

xazgasasmelia is faqti, rom prioritetebis dokumentSi mxolod zogad 

mimarTulebebs gadmoscems da ar aris detalurad gawerili, Tu konkre-

tulad ra aqtivobebia dagegmili mosaxleobisaTvis servisebis miwodebis 

gaumjobesebisaTvis. aseve ar aris aRwerili, To rogor moxda mosaxleobis 

saWiroebebis gamovlena da maTi dajgufeba.

iseve rogorc prioritetebis dokumentis Sedgena, biujetis proeqtis 

Sedgenac safinanso samsaxuris pasuxismgeblobaa. 

biujetis proeqtis Sedgenisas monawileoben ekonomikuri ganviTarebis 

samsaxuri, infrastruqturis da mSeneblobis samsaxuri, aseve socialuri 

momsaxurebis, kulturis da sportis samsaxuri. rogorc ukve aRiniSna, 

gasuli wlis ivnisis TveSi moxda mosaxleobasTan Sexvedra sadac prior-

itetebis dokumentTan erTad moxda biujetis proeqtis gacnobac.

rac Seexeba teritoriul erTeulebs Soris saxsrebis ganawilebas, es 

praqtika biujetis Sedgenisas ar gamoiyeneba. respodentebma aRniSnes, rom 

umetesoba servisebisa, romlis miwodebasac meria axorcielebs central-

izebulia da misi dayofa teritoriuli erTeulebis mixedviT maTi azriT 

arapraqtikulia. rac Seexeba iseT servisebs, rogoricaa mag. liftis an 

saxuravis SekeTeba, an sadarbazos Sida gzis mowesrigeba, marTalia am 

tipis samuSaoebis ganawileba teritoriuli organoebis mixedviT Sesa-

Zlebelia, Tumca, ar xorcieldeba. meriis warmomadgenlebi amas xsnian 

mosaxleobis pasiurobiT. maTi gancxadebiT umjobesia, korpusis ganaxleb-

is saxsrebi akumulirebul iqnas centralizebulad da samuSaoebi dafi-

nansebul iqnas mosaxleobis aqtiurobis mixedviT, maTi momarTvianobis 

safuZvelze.

biujetis proeqti, prioritetebis dokumentTan erTad sakrebulos 

waredgineba yoveli wlis 15 noembramde. sakrebulos sxdomebi sajaroa da 

informacia biujetis ganxilvis Sesaxeb adgilobrivi televiziiTac gadai-

cema. Tumca biujetis ganxilvisas mosaxleobis interesi naklebia.

biujetis proeqtis finansTa saministrosa da mTavrobasTan formalurad 

SeTanxmebas ar saWiroebs. Tumca, finansTa saministro Tvalsyurs adevnebs 

3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda

Page 92: Open the book in Georgian

91

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

imas rom rusTavis biujetis parametrebi SesabamisobaSi iyos saxelmwifo 

biujetiT gansazRvrul parametrebTan konsolidirebuli biujetis Semo-

sulobebis da transferebis nawilSi. saqarTvelos prezidentis rwmunebu-

lis administraciasTan biujetis proeqtis Taobaze konsultaciebi ar 

imarTeba.

biujetis kanoni, miRebis Semdeg qveyndeba sakanonmdeblo macneSi, aseve 

biujeti ganTavsebulia adgilobrivi TviTmmarTvelobis oficialur veb-

gvedze. Tumca unda aRiniSnos, rom veb-gverdze ganTavsebulia mxolod 

Tavdapirveli varianti da igi ar asaxavs im cvlilebebs romelic rusTavis 

biujetSi wlis ganmavlobaSi Sevida. respodentebma daadastures rom biu-

jetS wlis ganmavlobaSi ramdenime aTeuli cvlileba Sedis.

rusTavis biujeti muxlobrivi xasiaTisaa da masSi mocemulia mxolod is 

finansuri saxsrebi, romelic saWiroa ama Tu im uwyebis funqcionirebi-

sTvis. anu igi orientirebulia mxolod finansuri resursebis danaxar-

jebze da ar moicavs arc programebs, arc informacias im Sedegebis Sesaxeb 

romelic unda miiRwes finansuri resursebis xarjvis Sedegad. 

biujetis Sesrulebis angariSis Sedgenaze pasuxismgebelia safinanso 

samsaxuri. safinanso samsaxuri yovelkvartalurad axdens Sesrulebis 

angariSis wardgenas sakrebulosTvis.

rusTavis meriis warmomadgenlebma aRniSnes rom biujetis Sesrulebis an-

gariSebi ar moicavs mxolod finansur informacias. finansurTan erTad 

sakrebulos waredgineba informacia ganxorcielebuli aqtivobebis Ses-

axeb. sakrebulo uflebamosilia moaxdinos angariSSi moyvanili faqtebis 

revizia da im SemTxvevaSi Tu arsebobs eWvi faqtebis sisworis Taobaze Seqm-

nas specialuri komisia. aseT SemTxvevas hqonda adgili 2010 wlis ganmav-

lobaSi, rodesac saqme exeboda baga-baRebis dafinansebas. 

biujetis Sesrulebis angariSi xelmisawvdomia yvelasTvis, vinc gancx-

adebiT mimarTavs sakrebulos an merias. angariSebi xelmisawvdomi ar aris 

TviTmmarTvel qalaq rusTavis oficialur veb-gverdze.

respodentebma aRniSnes, rom mizanSewonilad miaCniaT gaizardos 

mosaxleobis CarTuloba biujetirebis procesSi. maTi azriT mosaxleoba 

pasiuria da naklebad ainteresebs sabiujeto sakiTxebi. mosaxleobis Car-

Tulobis zrda unda moxdes broSurebis, bukletebis darigebiT agreTve 

municipalur servisebze Tanadafinansebis elementis SemotaniT. rode-

sac adgilobriv macxovrebels ecodineba rom sacxovrebeli pirobebis 

gasaumjobeseblad aucilebelia ara mxolod saxelwmifos imedad yofna, 

aramed sakuTari saxsrebiT Tundac mciredi wvlilis Setana gaizrdeba 

ara mxolod samoqalaqo Segneba da codna, aseve mosaxleoba ufro metad 

gaufrTxildeba qonebas es iqneba Sida gza, lifTi Tu sadarbazo. Tumca, 

mZime ekonomikuri mdgomareobis da maRali umuSevrobis fonze Tanadafi-

nansebis Semotana did sirTuleebTan aris dakavSirebuli.

Page 93: Open the book in Georgian

92

Catarebuli kvleva cxadyofs rom adgilobrivi TviTmmarTveloba cdilobs 

ukeTesi kavSiri daamyaros mosaxleobasTan da biujeti moargos maT saWi-

roebebs. Tumca aRsaniSnavia, rom mosaxleobis CarTuloba ZiriTadad pa-

siur xasiaTs atarebs da mxolod informaciis miwodebiT Semoifargleba. 

mosaxleoba ar aris gadawyvetilebis mimRebi misaRebi servisebis Taobaze, 

igi mxolod aqtiuri momxmarebelia. dabali samoqalaqo ganaTlebisa da 

kulturis qonasTan erTad gadawyvetilebis miRebaSi naklebi CarTuloba 

ubiZgebs maT iyvnen pasiurebi.

3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda

Page 94: Open the book in Georgian

93

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

politikis rekomendaciebi - rogor gavzardoT mosaxleobis 

CarTuloba adgilobrivi TviTmmarTvelobis biujetirebis 

procesSi

mosaxleobis CarTulobis gazrda TviTmizani araa. moqalaqeTa aqtiur mon-

awileobas biujetirebis procesSi mTeli rigi sikeTeebis motana SeuZlia.

mosaxleobis CarTuloba pirvel rigSi qmnis pirobebs uflebamosilebiT 

aRWurvili moqalaqis CamoyalibebisTvis. es aris demokratiis erT-erTi 

mniSvnelovani principi rodesac uflebamosilebiT aRWurvil moqalaqeebs 

aqvT SesaZlebloba aiRon pasuxismgebloba da gaxadon TavianTi sacxovri-

si ukeTesi adgili. es xdis moqalaqeebs igrZnon qalaqi/municipaliteti 

"sakuTarad", Sesabamisad izrdeba adgilobrivi xelisuflebis, rogorc 

sakuTar xelisuflebad aRqma. es gansakuTrebiT mniSvnelovania postsa-

bWoTa qveynebisTvis sadac marTva tradiculad iyo centralizebuli da 

TanamonawileobiTi aqtivobebi ZiriTadad formalur xasiaTs atarebda. 

mosaxleobis CarTulobis zrda da adgilobriv xelisuflebasTan in-

teraqcia aumjobesebs TviTmmarTvelobebis saqmianobas. imisaTvis rom 

gazardon CarTuloba TviTmmarTvelobis TanamSromlebs mouwevT aima-

Rlon komunikaciis unarebi, ufro metad usminon mosaxleobas, miawodon 

maT ufro meti informacia, metad moeqcnen moqalaqeTa gavlenis qveS da 

Sexedon adgilobriv macxovreblebs rogorc municipaluri servisebis 

momxmareblebs. es xels Seuwyobs ukeTesi TviTmmarTvelobis Camoyalibe-

bas, romelic aris ufro energiuli, mondomebuli da angariSvaldebuli.

mosaxleobis CarTuloba iwvevs adgilobrivi problemebis ukeT analizs 

da maTi aRmofxvris gzebis ukeT dagegmvas. adgilobivi mosaxleobas aqvs 

ufro zusti informacia arsebuli problemebis Sesaxeb da Sesabamisad 

maTTan dialogis safuZvelze ukeT SeiZleba problemebis gadawyvetis gze-

bis dasaxva raTa maqsimalurad iqnes dakmayofilebuli maTi molodinebi.

mosaxleobis CarTuloba iwvevs TanasakuTrebis gancdas rac imis ga-

rantia rom dagegmili RonisZiebebi warmatebiT ganxorcieldeba. es 

gansakuTrebiT mniSvnelovania, rodesac infrastruqturuli proeqtis 

ganxorcieleba igegmeba. adgilobrivi mosaxleobis CarTuloba zrdis 

monitoringis sistemis efeqturobas rac imis garantiaa proeqti ufro 

warmatebuli iqneba aseve SesaZlebelia adgilobrivi muSaxelis usasyid-

lod gamoyeneba. 

daskvnebi da rekomendaciebi

Page 95: Open the book in Georgian

94

mosaxleobis CarTuloba zrdis moqalaqeTa sazogadoebriv cnobierebas. 

grZelvadian periodSi moqalaqeTa cnobiereba izrdeba Tu raoden kompleqsu-

ria sajaro seqtori da rom maT uwevT politikis da servisis miwodebis/gaum-

jobesebis alternativebs Soris arCevanis gakeTeba. Sesabamisad, gazrdili 

cnobiereba da pasuxismgebloba imis sawindaria rom moqalaqeebi ukeT gaacno-

biereben gamowvevebs da daafaseben sajaro gadawyvetilebebs da ara ubralod 

gaakritikeben da gakicxaven adgilobrivi xelisuflebis qmedebebs.

imisaTvis rom TviTmmarTveli erTeulebis biujetirebis procesSi mosaxle-

obis CarTuloba gaizardos TviTmmarTvelobebma mTeli rigi RonisZiebebi 

unda gaataron. qvemoT moyvanilia politikis RonisZiebebis SemoTavazebani:

RonisZieba 1. gavxadoT biujeti ufro metad gasagebi mosaxleo-

bisaTvis

dReisaTvis, TviTmmarTveli erTeulebis biujetebis umravlesoba moicavs 

mxolod cifrobrivi xasiaTis informacias. moqalaqes da saxelmwifo fin-

ansebis armcodne pirs Zalian gauWirdeba gaarkvios ras niSnavs ekonomiku-

ri klasifikaciis muxlebi, ra tipis xarjebs moiazrebs konkretuli muxli 

da risTvis ixarjeba gamoyofili saxsrebi:

amonaridi q. rusTavis biujetidan

dasaxeleba2009 faqti

2010 faqti

2011 gegma

2012 gegma

2013 gegma

2014 gegma

rusTavi  21,918.8 27,540.7 38,540.6 25,608.4 26,450.4 27,246.4

momuSaveTa  raodenoba 310 356 386 356 356 356

xarjebi 15,120.9 18,721.4 27,314.8 23,530.6 24,227.3 25,033.7

xelfasebi 1,977.9 2,619.7 3,079 3,206.3 3,353 3,499

saqoneli da  momsaxureba 5,311.6 6,843.8 7,581.5 6,949.3 7,360.2 7,775

procenti 225.3 279.4 942 356 305 345

subsidiebi 1,134.4 3,002.3 4,622.2 4,074.2 4,219.4 4,373.2

grantebi 16.8 0 6,200 6,200 6,200 6,200

socialuri  uzrulvelyofa 3,548.3 2,971.7 2,422.8 2,343.8 2,388.6 2,440.4

sxva xarjebi 2,906.6 3,004.5 2,467.3 401 401.1 401.2

ara–finansuri aqtivebis zrda 6,441.5 8,436.5 10,702.6 1,694.8 1,788.1 1,764.7

valdebulebebis Semcireba 356.4 382.8 523.2 383 435 448

TviTmmarTveli erTeulebi 3,929.7 4,698.7 12,464.1 11,612.1 11,827.1 12,090.6

momuSaveTa  raodenoba 221 265 295 265 265 265

diagrama 3.3

3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda

Page 96: Open the book in Georgian

95

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

dasaxeleba2009 faqti

2010 faqti

2011 gegma

2012 gegma

2013 gegma

2014 gegma

xarjebi 3,323 4,190.7 11,832.7 11,219.1 11,381.6 11,631.6

xelfasebi 1,384.7 1,924 2,365.7 2,463.3 2,573 2,681

saqoneli da mom-saxureba 1,608.2 1,908.8 2,285.5 2,194.8 2,298.3 2,400

procenti 225.3 279.4 942 356 305 345

subsidiebi 35.9 0 0 0 0 0

grantebi 16.8 0 6,200 6,200 6,200 6,200

socialuri uzrulvelyofa 38 71.7 26.5 4 4.2 4.4

sxva xarjebi 14 6.8 13 1 1.1 1.2

ara–finansuri aqtivebis zrda 250.3 125.2 108.1 10 10.5 11

valdebulebebis Semcireba 356.4 382.8 523.2 383 435 448

rusTavis sakrebulo 517.8 1,113.2 2,496.2 2,337.8 2,430.8 2,521.6

momuSaveTa  raodenoba 37 57 86 57 57 57

xarjebi 508.9 1,073.1 2,388.1 2,327.8 2,420.3 2,510.6

xelfasebi 250.5 364.9 474.9 475 480 485

saqoneli da  momsaxureba 258.3 703 1,894.1 1,847.8 1,935 2,020

socialuri uzrulvelyofa 5.2 6 4 4.2 4.4

sxva xarjebi 13 1 1.1 1.2

ara–finansuri aqtivebis zrda 9 40.2 108.1 10 10.5 11

rusTavis meria 2,748 2,893.6 2,112.4 2,199.3 2,314.3 2,427

momuSaveTa  raodenoba 184 208 209 208 208 208

xarjebi 2,506.7 2,808.5 2,112.4 2,199.3 2,314.3 2,427

xelfasebi 1,134.2 1,559.2 1,890.8 1,988.3 2,093 2,196

saqoneli da  momsaxureba 1,320.5 1,176.1 201.1 211 221.3 231

socialuri uzrulvelyofa 38 66.5 20.5 0 0 0

sxva xarjebi 14 6.8 0 0 0 0

ara–finansuri aqtivebis zrda 241.3 85.1 0 0 0 0

sarezervo fondi 0 0 160 105 110 115

xarjebi 0 0 160 105 110 115

saqoneli da  momsaxureba 0 0 160 105 110 115

saqarTvelos erovnuli arqivis adgilobrivi organoebis dafinanseba

39 0 0 0 0 0

Page 97: Open the book in Georgian

96

Sesabamisad, didi mniSvneloba eniWeba imas Tu rogor gavxadoT biujeti 

mosaxleobisaTvis wakiTxvadi. am mizniT saxelmwifom garkveuli nabijebi ukve 

gadadga. 2009 wlis oqtomberSi miRebuli sabiujeto kodeqsis Sesabamisad, 2012 

wlidan saxelmwifo biujeti, xolo 2013 wlidan adgilobrivi TviTmmarTvelo-

bis erTeulebis biujetebic momzaddeba programuli biujetis formatSi.

programuli biujetis ZiriTadi upiratesoba tradiciuli, organizaciul-

muxlobrivi biujetTan SedarebiT imaSi mdgomareobs, rom programuli 

biujeti saSualebas iZleva dagegmvis procesidanve biujeti orientirebuli 

iyos Sedegebze. sworad Sedgenil programul biujetSi naTelia mizez-Se-

degobrivi kavSiri konkretul RonisZiebaSi Cadebul finansur resursebsa 

da mosalodnel Sedegebs Soris, rac erTis mxriv saxelmwifo finansebis 

efeqturad gamoyenebis winapirobaa. aseve, programuli biujeti saSualebas 

iZleva mosaxleobam biujeti dainaxos mis gasatarebeli ZiriTadi programe-

bis da maTi Sedegebis TvalsazrisiT da ara mxolod organizaciul WrilSi. 

programuli biujetis amosaval wertils warmoadgens misaRebi saboloo 

da Sualeduri Sedegebi da ara mxolod programebis ganmaxorcieleblebze 

gadanawilebuli resursebi. Sesabamisad unda daigegmos jer Sedegi da is 

indikatorebi, romelTa saSualebiTac Sedegis gazomva gaxdeba SesaZlebeli, 

Semdeg iTvleba Sedegis misaRwevad aucilebeli xarjebi da biujetis dagegmvi-

sas SesabamisobaSi modis erTmaneTTan programis dasaxuli miznis misaRw-

evad saWiro da arsebuli resursebi. 

TviTmmarTvelobebma, gansazRvruli kompetenciebisa da mosaxleobisa-

Tvis misawodebeli servisebis farglebSi unda Camoayalibon programebi, 

romelic safuZvlad daedeba programul biujets.

programa unda warmoadgens TviTmmarTvelobis kompetenciiT gansazRvruli 

prioritetebis miznebis misaRwevad gansaxorcielebeli RonisZiebebis er-

Tobliobas, romlebic dajgufebulia msgavsi Sinaarsis mixedviT da xor-

cieldeba grZelvadian periodSi erTi saboloo Sedegis misaRwevad.

TviTmmarTvelobis specifikidan gamomdinare, umetes SemTxvevaSi programebi 

unda iyos grZelvadiani da mudmivi, Tumca SesaZlebelia specifikidan gamom-

dinare arsebobdes programebi, romlebic ganxorcieldeba konkretuli wlis 

ganmavlobaSi. magaliTisaTvis, TviTmmarTvelobis programebs unda war-

moadgendes adgilobrivi gzebis movla-Senaxvis, dasufTavebis, adgilobrivi 

mniSvnelobis social-kulturuli, skolamdeli aRzrdis da a.S.

programuli biujetis Sedgenisas TviTmmarTvelobebma, mosaxleobis 

aqtiuri CarTulobiT unda moaxdinon TiToeuli programis aRwera da 

mizanis Camoyalibeba. aseve anu unda gaiweros ra RonisZiebebia dagegmili 

programis farglebSi da ras unda mivaRwioT programis ganxorcielebiT. 

programa ramdenime tipis SeiZleba iyos, magram yvela maTgani unda war-

moadgendes im RonisZiebebis erTobliobas, romlebic emsaxurebian saerTo 

saboloo Sedegebis miRebas, prioritetis mizans. programas unda qondes misi 

mizani da biujeti.

3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda

Page 98: Open the book in Georgian

97

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

programebis gamovlenisas mxarjavma TviTmmarTvelobebma unda gaiTval-

iswinos, Semdegi faqtorebi:

• programa unda Seesabamebodes kanonmdeblobas da centraluri xelis-

uflebis mier gansazRvrul prioritets (delegirebuli uflebamo-

silebis an specialuri transferiT gansaxorcielebli RonisZiebebis 

SemTxvevaSi);

• programis ganmaxorcielebeli da saboloo Sedegebis miRwevaze pasux-

ismgebeli unda iyos erTi samsaxuri. es gaaiolebs programebis marTvas 

da aamaRlebs maTi marTvis xarisxs;

• programa unda iyos programuli biujetis ZiriTadi kategoria, 

romelsac eqneba biujetis kanoniT gansazRvruli finasnuri gegma. 

programebi Tavisi Sinaarsidan gamomdinare unda dajgufdes:

• marTvis da regulirebis

programa ganekuTvneba am tips, Tu igi moicavs iseT RonisZiebebs, rom-

lebic administraciuli xasiaTisaa da xels uwyobs sistemis gamarTul 

funqcionirebas an/da dakavSirebulia Sesabamis sferoSi sxvadsxva sak-

iTxebis regulirebasTan. am tipis programaSi unda gaerTiandes TviTmma-

rTvelobis sakrebulosa da gamgeobis (meriis) funqcionirebis xarjebi. es 

aseve saSualebas miscems mosaxleobas dainaxos Tu ramdenad "Zviri" ujdeba 

sakuTari administracia. 

• momsaxurebis miwodebis 

am tipis programa orientirebulia konkretul grZlevadian Sedegebze an/

da emsaxureba mudmiv mizans. aseT programebSi erTiandeba iseTi RonisZie-

bebi, romlebic uSualod momsaxurebas uwevs mosaxleobas. programis mok-

levadiani Sedegebi ganisazRvreba konkretuli raodenobrivi da xarisxo-

brivi maCveneblebiT. 

• subsidirebis 

msgavsi tipis programebis qveprogramebi da RonisZiebebi miznad isaxaven 

sxvadasxva socialuri fenis an obieqtebis subsidirebas, TviTmmarTvelo-

bis mxridan daxmarebis da Tanamonawileobis saxiT. subsidirebis pro-

gramebis qveprogramebis Sefasebis indikatorebi aseve gamoisaxeba raode-

nobriv indikatorebSi, xolo programis saboloo Sedegi xSir SemTxvevaSi 

iqneba mosaxleobis garkveuli fenis mdgomareobis an garkveuli sferos 

mdgomareobis mniSvnelovani gaumjobesebis gamoxatuleba, romelic aseve 

Sefasdeba saTanado indikatorebiT;

• infrastruqturuli

aRniSnuli programis farglebSi gansaxorcielebeli RonisZiebebi emsaxu-

reba sxvadasxva infrastruqturis ganviTarebas, mSeneblobas, reabilita-

cias an aRWurvas. programis Sualeduri Sedegi umetes SemTxvevaSi iqneba 

msxvili obieqtis da obieqtTa jgufis gamarTuli infrastruqtura, xolo 

saboloo Sedegi is efeqti, rasac aRniSnuli infrastruqtura emsaxureba 

msgavsi programebis Sefasebis indikatorebis umetesobis gamosaxva Sesa-

Zlebelia raodenobriv indikatorebSi. 

programa xangrZlivobis mixedviT unda daiyos: 

Page 99: Open the book in Georgian

98

• mravalwliani

rodesac emsaxureba romelime problemis gadawyvetas, axali politikis 

SemuSavebas, axali sistemis an momsaxurebis danergvas da a.S. programebis 

umetesoba mravalwliani unda iyos, vinaidan is emsaxureba globaluri 

saboloo Sedegis miRwevas.

• erTwliani (moklevadiani)

iSviaT specifikur SemTxvevaSi, rodesac programis saboloo miznis miRweva 

SesaZlebelia erTi saangariSo wlis ganmavlobaSi programa SesaZloa mok-

levadianic iyos. moklevadiani programa SesaZlebelia iyos im SemTxvevaSi, 

Tu Sedegi romelic programis dasrulebis Sedegad miiRweva sabolooa da 

igi Tavis mxriv ar wamodgens sxva procesis Semadgenel nawils;

2   movaxdinoT sabiujeto xarjebis TviTmarTveli erTeulis 

dasaxlebebs Soris ufro samarTlianad da prognozirebu-

lad ganawileba

2006 wels ganxorcielebuli reformis Sedegad TviTmmarTveloba gauqmda 

soflis/Temis da dabis doneze, qalaqis da gamsxvilda raionis doneze. 

amasTan, dasaxlebebs (sofeli, Temi, daba qalaqi) TviTmmarTvelobis sta-

tusis gauqmebasTan erTad CamoerTvaT yovelgvari administraciuli da 

finansuri uflebamosilebac. 

dedaqalaqSi garkveuli saxis administraciuli uflebamosileba gaaCnia 

korpusis amxanagobebs mravalbinian saxlebSi, romelsac aregulirebs 

specialuri kanoni 2007 wlidan. rac Seexeba municipalitetebs, sadac 

ramdenime aTas macxovrebliani dasaxlebebic gvxvdeba, maT aranairi 

statusi da uflebamosileba ar aqvT. analogiur formatSi aris war-

modgenili TviTmmarTveli erTeulebis biujetebic. finansuri saxsrebi 

gawerilia ara administraciul-teritoriuli erTeulebis (dasaxlebebi) 

mixedviT aramed jamurad. aseT pirobebSi, programuli biujetis danergvis 

SemTxvevaSic ki rTulia vimsjelod sargebelze romelsac SeiZleba esa Tu 

is dasaxleba iRebdes. Sesabamisad, mosaxleobis CarTuloba biujetirebis 

procesSi, im SemTxvevaSi Tu ar moxdeba saxsrebis gawera dasaxlebebis 

mixedviT bundovani da Sinaars moklebuli iqneba.

politikis es SemoTavazeba ar gulisxmobs imas rom moxdes mTeli fin-

ansuri resursebis dasaxlebebis mixedviT gawera. is servisebi, romelic 

miewodeba universalurad yvela dasaxlebis mosaxleobas, unda darCes 

centralizebulad. amasTan servisebi, romelic gankuTvnilia konkretuli 

dasaxlebisTvis (mag gzis reabilitacia, kulturis saxlis mowyoba da a.S), 

unda gaiweros administraciul-teritoriuli erTeulebis mixedviT. 

mniSvnelovania isic, rom TviTmmarTveli erTeulis biujetis ganawileba 

dasaxlebebis mixedviT eqvemdebarebodes samarTlianobis da prognozire-

badobis principebs.

3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda

Page 100: Open the book in Georgian

99

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

rac Seexeba samarTlianobis proncips es gulisxmobs TviTmmarTveli 

erTeulis dasaxlebebs Soris saxsrebis ganawilebas obieqturi da Tvladi 

kriteriumebis mixedviT. aseT kriteriumad SeiZleba gamoyenebul iqnas 

mosaxleobis ricxovnoba, municipalitetis administraciul centrTan 

daSoreba, siRaribis maCveneblebi, skolamdel aRsazrdelTa raodenoba, 

pensionerTa raodenoba da a.S. es maCveneblebi gamoiyeneba TviTmma-

rTvelobebisTvis gamoTanabrebiTi transferis gaangariSebis formulis 

gamoTvlaSi. amasTan iseTi tipis dasaxlebebs rogoricaa daba da qalaqi, 

romelTac soflisgan gansxvavebiT sxva tipis saWiroebebi gaaCniaT Sei-

Zleba ganesazRvroT gansxvavebuli statusis koeficinti rac saSualebas 

mogvcems mcirediT meti finansuri resursebi miimarTos am dasaxlebebSi.

imis codna, Tu ra saxsrebi iqneba gamoyofili TiToeuli adminis-

traciul-teritoriuli erTeulisTvis mniSvnelovania administraciul-

teritoriuli erTeulisTvis da misi rwmunebulisTvis romelic teri-

toriis samarTavad aris daniSnuli gamgeblis/meris mier. saxsrebis 

mikuTvnebasTan erTad, dasaxlebis mosaxleobas aseve unda mieces SesaZle-

bloba Tavad gankargos maTTvis gamoyofili saxsrebi. es imas niSnavs, rom 

soflis/dabis/qalaqis mosaxleoba Tavad unda wyvetdes Tu raSi daixarjos 

TviTmmarTveli erTeulidan maTTvis gamoyofili saxsrebi.

rac Seexeba prognozirebadobis princips, es niSnavs imis codnas, Tu 

TiToeul dasaxlebas ra moculobis finansuri saxsrebi eqneba gamoyo-

fili momdevno 4 wlis ganmavlobaSi. sabiujeto kanonmdebloba moiTxovs 

rom saxelmwifo da adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis sabiujeto 

prognozebi Sedges momdevno 4 weliwadze. analogiuri proncipi unda 

gavrceldes TviTmmarTveli erTeulis SigniTac. adgilobrivma mosax-

leobam unda icodes momdevno 3-4 wlis ganmavlobaSi ra saxsrebia maTze 

gaTvaliswinebuli rac maT daexmareba imis gansazRvraSi Tu ra saxis 

proeqtebis dafinansebaze SeaCeron arCevani da ar Semoifarglon mx-

olod erTjeradi xasiaTis aqtivobebiT.

dasaxlebis finansuri resursebis marTvisaTvis, TiToeul dasaxlebas 

TviTmmarTveli erTeulis doneze unda gamoeyos qveangariSi, sadac moxde-

ba maTi kuTvnili saxsrebis darezerveba. dasaxlebis kuTvnili finansuri 

resursebis xarjva unda ganaxorcielos gamgeobam/meriam rwmunebulis 

miamrTvis safuZvelze.

dasaxlebis qveangariSze unda moxdes aseve soflis daxmarebis saxelmwifo 

programis farglebSi gamoyofili saxsrebis akumulireba da misi xarjva 

aseve mTlianad dasaxlebis mosaxleobis kompetencias unda warmoadgen-

des.

am RonisZiebebis gatareba imis saSualebas iZleva, rom TiToeuli dasax-

lebis angariSze akumulirdes 5-dan 50 aTasamde lari (dasaxlebis zomis 

mixedviT) rac seriozul stimuls miscems adgilobriv mosaxleobas Caer-

Tos sakuTari TviTmmarTveli erTeuli sabiujeto procesSi. 

Page 101: Open the book in Georgian

100

3   gavxadoT TviTmmarTveli erTeulis biujetis da sabiujeto 

procesis Sesaxeb informacia ufro xelmisawvdomi

adgilobrivma TviTmmarTvelobebma biujetis da sabiujeto procesis Ses-

axeb informacia unda gaxadon ufro xelmisawvdomi mosaxleobisaTvis.

am mizniT, pirvel rigSi mniSvnelovania TviTmmarTvelma erTeulebma 

dabeWdon wliuri kalendari romelic ufasod daurigdeba adgilobriv 

mosaxleobas. kalendarze samuSao da dasvenebis dReebTan erTad spe-

cialuri feriT unda iqnas aRniSnuli is dReebi romelic mniSvnelovania 

adgilobrivi sabiujeto procesisTvis. es mosaxleobas saSualebas miscems 

maTTvis sasurveli informaciis misaRebad miakiTxon TviTmmarTveli er-

Teulis aRmasrulebel da warmomadgenlobiT organoebs, aseve daeswron 

sabiujeto ganxilvebs da angariSebs.

mniSvnelovania sabiujeto kalendarze datanil iqnas Semdegi dReebi:

TariRi mniSvneloba

1 martamdeadgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis safinanso organo amzadebs da warmomadgenlobiT organos warudgens biujetis Sesrulebis wliur angariSs

1 martidanadgilobrivi TviTmmarTvelobis erTeulis aRmas-rulebeli organo iwyebs muSaobas prioritetebis dokumentis momzadebis mizniT

1 maisamde

adgilobrivi TviTmmarTvelobis aRmasrulebeli organo amzadebs da warmomadgenlobiT organos warudgens biujetis Sesrulebis 1 kvartlis mim-oxilvis dokuments

1 maisamde

adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgen-lobiTi organo sajarod ixilavs da iRebs ga-dawyvetilebas TviTmmarTveli erTeulis biujetis Sesrulebis wliuri angariSis damtkicebis an daumtkiceblobis Sesaxeb

15 ivlisamdesaqarTvelos finansTa saministro adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebs acnobs dasagegmi sabiujeto wlis ZiriTad sabiujeto parametrebs

1 agvistomde

adgilobrivi TviTmmarTvelobis aRmasrulebeli organo amzadebs da warmomadgenlobiT organos warudgens biujetis Sesrulebis 6 Tvis mimoxilvis dokuments

araugvianes 5 oqtom-brisa

saqarTvelos finansTa saministro adgilobriv TviTmmarTvel erTeulebs ugzavnis informacias saxelmwifo biujetis proeqtSi maTTvis gaTvalis-winebuli finansuri daxmarebebisa da sagadasaxa-do Semosavlebis saprognozo moculobis Sesaxeb

1 noembramde

adgilobrivi TviTmmarTvelobis aRmasrulebeli organo amzadebs da warmomadgenlobiT organos warudgens biujetis Sesrulebis 9 Tvis mimoxilvis dokuments

diagrama 3.4

3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda

Page 102: Open the book in Georgian

101

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

sabiujeto procesis da biujetis Sesaxeb informaciis xelmisawvdomobis 

gazrdis saSualebad gamoyenebul unda iqnas adgilobrivi/regionuli 

televiziebi. adgilobrivi televiziis saSualebiT aramxolod unda 

gadaicemodes sakrebulos sxdomebi sadac ganixileba biujeti, romelic 

msmenels pasiur poziciaSi amyofebs da nakleb interess aCens, aramed aseve 

unda momzaddes Tematuri diskusiebi biujetis garSemo. aRmasrulebeli 

da warmomadgenlobiTi organos warmomadgenlebi, mosaxleobis, aras-

amTavrobo organizaciebis da eqspertebis monawileobiT unda awyobdnen 

satelevizio diskusiebs adgilobrivi mniSvnelobis problematikaze da 

maTi gadawyvetisaTvis saWiro finansuri resursebis moZiebaze.

TariRi mniSvneloba

araugvianes 5 noem-brisa

avtonomiuri respublikis aRmasrulebeli organo avtonomiuri respublikis SemadgenlobaSi Semaval adgilobriv TviTmmarTvel erTeulebs ugzav-nis informacias maTTvis respublikur biujetis proeqtSi gaTvaliswinebuli finansuri daxmarebis Sesaxeb

araugvianes 15 noem-brisa

adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis aRmasru-lebeli organoebi (garda avtonomiuri respubli-kis SemadgenlobaSi Semavali adgilobrivi TviTm-marTveli erTeulebisa) prioritetebis dokuments warudgenen warmomadgenlobiT organoebs da saqarTvelos finansTa saministros

araugvianes 15 noem-brisa

adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis aRmasru-lebeli organoebi warmomadgenlobiT organoebs warudgenen biujetis proeqtebs

araugvianes 25 noem-brisa

adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlo-biTi organos Tavmjdomare biujetis proeqts, SeniS-vnebis arsebobis SemTxvevaSi SeniSvnebiT ubrunebs gamgebels (mers)

araugvianes 10 dekem-brisa

TviTmmarTveli erTeulis gamgebeli (meri) biuje-tis proeqtis pirvelad an Sesworebul variants warudgens warmomadgenlobiT organos

araugvianes 31 dekem-brisa

adgilobrivi TviTmmarTvelobis warmomadgenlo-biTi organo iRebs gadawyvetilebas adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis biujetis damtkicebis Sesaxeb

adgilobrivi biujetis gamoqveynebidan ar-augvianes 15 dRisa

adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis safinanso organo iRebs gadawyvetilebas adgilobrivi TviTm-marTveli erTeulis biujetis kvartaluri an/da yovelTviuri ganweris Sesaxeb

adgilobrivi biujetis damtkicebidan araug-vianes 20 dRisa

adgilobrivi TviTmmarTveli erTeuli (garda avtonomiuri respublikis SemadgenlobaSi Semava-li adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulisa) damt-kicebuli biujetis Sesabamis adgilobrivi TviTm-marTvelobis erTeulis prioritetebis dokuments warudgens saqarTvelos finansTa saministros

saxelmwifo biujetis kanonis gamoqveynebi-dan 1 Tvis vadaSi

adgilobrivi TviTmmarTvelobis aRmasrulebel organosa da Sesabamis saxelmwifo organosa da Sesabamis saxelmwifo organos Soris formdeba delegirebis xelSekrulebebi

yoveli Tvis dasrule-bidan 10 dRis vadaSi

adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulebis safi-nanso organoebi amzadeben biujetis angariSgebas Semosulobebis, gadasaxdelebis, naSTis cvlile-bisa da mTliani saldos CvenebiT

Page 103: Open the book in Georgian

102

mniSvnelovania rom satelevizio diskusiebi mimdinareobdes sabiujeto 

procesis kalendris Sesabamisad da yuradReba eTmobodes ara mxolod 

im sakiTxebis gaSuqebas, romelic exeba momavali wlebis biujets, aramed 

mimdinare da gasuli wlis biuejetsac, maTi Sedegebis Sefasebasac.

aseve mniSvnelovania, rom mosaxleobas hqondes saSualeba gamoagzavnos 

kiTxvebi satelefono Setyobinebis saSualebiT, an hqondes saSualeba dae-

swros satelevizio diskusiebs da dasvas kiTxvebi maTTvis saWirboroto 

sakiTxebze. 

sabiujeto procesis, biujetis Sesaxeb informaciis xelmisawvdomobis 

gazrdis erT-erTi saSualebaa sagazeTo statiebi. TiTqmis yvela adgilo-

briv TviTmmarTvel erTeulSi gamodis adgilobrivi gazeTi romelsac 

xSir SemTxvevaSi nawilobriv an mTlianad adgilobrivi xelisufleba 

afinansebs. mosaxleobisTvis sabiujeto informaciis xelmisawvdomobis 

gazrdisTvis mniSvnelovania momzaddes sagazeTo statiebi da interviuebi 

adilobrivi TviTmmarTveli erTeulis warmomadgenelTa monawileobiT 

romelic Seexebian adgilobrivi mniSvnelobis sakiTxebs. interviusTan 

erTad SesaZlebelia statiebSi CanarTis saxiT moyvanil iqnas infor-

macia mimdinare da gasuli wlebis sabiujeto monacemebis Sesaxeb, aseve 

municipaluri programebis, maT Soris warmatebuli programebis Sesaxeb. 

aseve iseTi saxis sasargeblo informacia, rogoricaa TviTmmarTveli 

erTeulis Semosavlebi, maTi baza, yvelaze warmatebuli da mniSvnelovani 

gadamxdelebi, damsaqmeblebi, sxvadasxva ekonomikurad da finansurad 

mniSvnelovani informacia da a.S.

sabiujeto procesis, biujetis Sesaxeb informaciis xelmisawvdomobis 

gasazrdelad mniSvnelovania TviTmmarTvelobebma moamzadon yovelwliu-

ri sabiujeto gzamkvlevi-broSura. es unda iyos broSura, sadac mocemuli 

iqneba popularul enaze informacia TviTmmarTveli erTeulis sabiujeto 

procesis Sesaxeb. garda amisa, broSura unda moicavdes TviTmmarTveli 

erTeulis biujetis ZiriTad parametrebs, aseve programebs romlebic 

xorcieldeba universalurad da im programebs, romelTa ganxorcieleba 

dagegmilia TiTeoul administraciul-teritoriul erTeulSi. 

broSura-gzamkvlevSi mocemuli inda iyos TiToeuli gansaxorciele-

bli programis mizani, mosalodneli Sedegebi, finansuri gaangariSeba, 

ganxorcielebis etapebi da vadebi. garda am monacemebisa, miTiTebul inda 

iqnas im samsaxuris sakontaqto monacemebic, romelic TviTmmarTveli 

erTeulis aRmasrulebeli organos mxridan pasuxismgebelia programis 

mimdinareobaze, mis warmatebiT ganxorcielebaze monitoringsa da Se-

fasebaze.

broSura-gzamkvlevi ufasod unda darigdes TviTmmarTveli erTeulis 

administraciul-teriotirul erTeulebSi (dasaxlebebSi) rac mosaxleo-

bas saSualebas miscems miiRos informacia gansaxorcielebeli proeqtebis 

Sesaxeb, aseve survilis SemTxvevaSi uSualod daukavSirdnen programebis/

proeqtebis ganmaxorcielebel uwyebebs da miawodon TavianTi mosazre-

bebi, kmayofileba Tu ukmayofileba mimdinareobis kvalobaze. 

3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda

Page 104: Open the book in Georgian

103

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

sabiujeto procesis, biujetis xelmisawvdomobis gasazrdelad mniS-

vnelovania TviTmmarTvelma erTeulebma gamoiyenon internet-resursebi. 

mimdinare sabiujeto gegmebis, Sesrulebis angariSebis, sakrebulos sabiu-

jeto dadgenilebebis Sesaxeb monacemebi, isevo rogorc sxvadasxva sas-

argeblo finansuri informacia ganTavsebul unda iqnas TviTmmarTveli 

erTeulis oficialur internet gverdze da unda xdebodes veb-gverdis 

regularuli ganaxleba. im municipalitetebSi, sadac interneti ar aris 

gavrcelebuli informacia SesaZlebelia ganTavsdes mxaris rwmunebulis-

gubernatoris veb-gverdze.

mniSvnelovania aseve rom sabiujeto informacia ara ubralod ganTavsdes 

internetSi rasac isedac akeTebs TviTmmarTveli qalaqebis umravlesoba, 

aramed informacia ganTavsebul iqnas ufro interaqtiul reJimSi. kerZod 

internet-resursebis momxmarebels unda SeeZlos informaciis moZieba 

municipaluri programebis, maTi miznebis, mosalodneli Sedegebis, ganx-

orcielebis vadebis Sesaxeb, aseve hqondes saSualeba TviTmmarTvelobas 

gaugzavnos kiTxvebi, SeniSvnebi da mosazrebebi am programebis Sesaxeb.

4  mosaxleobis Tanamonawileobis zrda sabiujeto procesSi

mosaxleobis Tanamonawileobis zrdisTvis aucilebelia TviTmmarTvelo-

bis aRmasrulebeli da warmomadgenlobiTi organoebis regularuli 

Sexvedrebi maTTan, oRond es ar unda atarebdes formalur xasiaTs.

mosaxleobasTan Sexvedrebi unda daiwyos prioritetebis dokumentis 

Sedgenis momentidan, rodesac TviTmmarTveli erTeulebi ayalibeben 

sakuTar prioritetebs da warudgenen finansTa saministros da mxaris 

rwmunebuls-gubernators. mniSvnelovania TviTmmarTveli erTeulis 

xelmZRvanelma uSalod miiRos monawileoba yvela soflis/Temis/dabis 

krebaze (sul 20-30 Sexvedra) da mosaxleobasTan uSualo interaqciis 

gansazRvros maTTvis yvelaze prioritetuli sakiTxebi, risi gadawyvetac 

mosaxleobas gadaudeblad miaCnia.

analogiur Sexvedrebs unda hqondes adgili biujetis proeqtis Sedgenis 

drosac. is municipaluri servisebi, romelic centralizebulad miewode-

ba adgilobriv mosaxleobas mniSvnelovania iyos yvela Temis/soflis/da-

bis mosaxlis Tanxmobis sagani. 

rac Seexeba dasaxlebebisaTvis uSualod gamoyofil saxsrebs, romlis Ses-

axebac detalurad visaubre #2 politikis SemoTavazebaSi, mniSvnelovania 

adgilobrivi xelisufleba fasilitacias uwevdes adgilobriv mosaxleo-

bas sakuTari saxsrebis efeqtianad marTvis saqmeSi. dasaxlebebisaTvis 

gamoyofili saxsrebis gonivrulad gamoyenebisaTvis adgilobriv rwmuneb-

ulTan erTad TviTmmarTveli erTeulis warmomadgeneli unda warmar-

Tavdes dialogs adgilobriv mosaxleobaSi (soflis/Temis/dabis saerTo 

krebis formatSi), uxsnides maT Tu rogor gamokveTon prioritetebi da 

problemebi, SearCion maTi gadawyvetis gzebi, aseve saxsrebis ufro efeq-

Page 105: Open the book in Georgian

104

tianad xarjvisTvis TviTonac CaerTon adgilobrivi proeqtebis ganxor-

cielebaSi (mag. adgilobrivi muSa-xeli).

mosaxleobasTan Sexvedrebis garda, mniSvnelovania moewyos sajaro mos-

menebi rogorc biujetis proeqtis sakrebuloSi wardgenis, aseve biujetis 

Sesrulebis kvartaluri angariSebis aseve saboloo angariSis ganxilvi-

sas. Ria mosmena gulisxmobs imas, rom nebismier moqalaqes mieces Sesa-

Zlebloba mivides municipalitetis administraciul SenobaSi, gaecnos 

sabiujeto dokumentebs da dausvas pirdapiri SekiTxvebi aRmasrulebeli 

Tu sakanonmdeblo xelisuflebis warmomadgenlebs. SekiTxvebi SeiZleba 

moicavdes konkretuli proeqtis/programis mimdinareobas, aseve im prob-

lematikas romelsac mosaxleoba awydeba da moisminos TviTmmarTveli 

erTeulis xedva maTi gadawyvetis mimarTulebiT.

adgilobrivi xelisufleba mzad unda iyos moisminos damsaxurebuli 

Tu daumsaxurebeli kritika da Seecados mosaxleobas auxsnas sakuTari 

sabiujeto gadawyvetilebebis Sesaxeb saTanado dasabuTebiT da argumenta-

ciiT.

sabiujeto procesebSi Tanamonawileobis erT-erTi formaa mosaxleobis-

gan informaciis miReba gaweuli servisebis efeqtianobis Sesaxeb. mosaxle-

obis kmayofileba, maTi gamoxmaureba aris yvelaze utyuari indikatori 

imisa Tu ramdenad efeqtiania adgilobrivi xelisufleba. Sesabamisad, 

programuli biujetis Sedgenisas, mosalodneli Sedegebis indikatorebis 

Camoyalibebis dros erT-erT mTavar indikatorad swored mosaxleobis 

kmayofileba unda iqnas gansazRvruli TviTmmarTvelobebis mier.

garda amisa, municipaluri programebis/proeqtebis ganxorcielebisas 

didi mniSvneloba aqvs Camoyalibdes mosaxleobasTan ukakavSiris meqan-

izmi. ukukavSiris meqanizmi SeiZleba moicavdes municipalur "cxel xazs" 

sadac moqalaqes SeiZleba darekva da sakuTari mosazrebis gamoTqma, 

aseve sxva formebs. municipaluri servisebis mimwodebelTan gaformebul 

xelSekrulebaSi aucilebelia aisaxos rom mosaxleoba saTanadod iqnas 

gamokiTxuli da maTi azri dasabuTebulad gaTvaliswinebuli rogorc 

proeqtebis dagegmvis, aseve ganxorcielebis da monitoringis dros. es 

gansakuTrebiT exeba adgilobrivi infrastruqturis reabilitacias, 

rogoricaa wyalmomaragebis sistemebi, dasuftaveba, narCenebis gatana, 

sxvadasxva saganmanaTleblo, kulturuli Tu socialuri RonisZiebebis 

mowyoba da a.S.

aseve SesaZlebelia yvela dasaxlebaSi daidgas safosto yuTi, sadac 

mosaxleoba Tavis mosazrebebs gamoTqvams anonimurad, safosto gzavnilis 

saSualebiT. es TviTmmarTveli erTeulis xelmZRvanelobas, iseve rogorc 

sxvadasxva samsaxurebs Seuqmnis damatebiT warmodgenas miwodebuli 

servisebis efeqtianobis Taobaze.

3 moqalaqeTa CarTulobis gazrda

Page 106: Open the book in Georgian

105

nimd saqarTveloSidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

saqarTvelos sabiujeto kodeqsi

saqarTvelos organuli kanoni 

TviTmmarTvelobis Sesaxeb

saqarTvelos finansTa saministros 

veb-gverdi: www.mof.ge

statistikis erovnuli samsaxuris 

veb-gverdi: www.geostat.ge 

rusTavis municipalitetis  

veb-gverdi: www.rustavi.ge 

saqarTvelos finansTa ministris 

brZaneba N 672 2010 wlis 25 agvisto 

q. Tbilisi ~saqarTvelos sabiu-

jeto klasifikaciis damtkicebis 

Taobaze”

saqarTvelos finansTa ministris 

brZaneba N 241 2009 wlis 15 aprili 

q. Tbilisi ~afxazeTisa da aWaris 

avtonomiuri respublikebis re-

spublikuri da adgilobrivi TviTm-

marTveli erTeulis biujetebis 

Sesrulebis angariSgebis srulyo-

fis Sesaxeb” 

aqarTvelos finansTa ministris 

brZaneba N 904 2009 weli 30 dekem-

beri q. Tbilisi `gaTanabrebiTi 

transferis gaangariSebis instru-

qciis damtkicebis Taobaze” 

saqarTvelos mTavrobis dadgenile-

ba ~programuli biujetis danergvis 

gegmis damtkicebis Taobaze” 

2009, 2010, 2011, 2012 wlebis 

saxelmwifo biujetis Sesaxeb 

kanonebi

q. rusTavis 2011-2014 wlebis  

prioritetebis dokumenti

q. rusTavis 2011 wlis biujeti

q. rusTavis adgilobrivi TviTm-

marTvelobis 2009 wlis 12 Tvis 

biujetis analizi

gamoyenebuli literatura

Page 107: Open the book in Georgian

106

Page 108: Open the book in Georgian

107

Page 109: Open the book in Georgian

108

kolofoni

yvela ufleba daculia (CC)–CreativeCommonsAttribute-NonCommercial-ShareAlike3.0NetherlandsLicence. am bublikaciis gavrceleba da muSaobaSi gamoyeneba SeiZleba mxolod arakomerciuli 

miznebisTvis da wyaros saTanado miTiTebiT.

gamocemulia nimd saqarTvelos mier, Tbilisi, saqarTveli ©marti2012ISBN/EAN:978-90-79089-15-4

avtorebi

medea badaSvili

Tamar bagratia

daviT jijelava

irakli xmalaZe

saredaqcio sabWo

mariek hornvegi

irakli qobalia

kati piri

david prateri

levan cucqiriZe

fotografia

garekani: xedi mtkvarze, metexis taZari da vaxtang gorgaslis Zegli Tbilisi, saqarTvelo - foto: 

jois van belkomi/holandse hoogte

gverdi 6:  qalbatoni samsaxurSi - foto: adrian vainbrexti/holandse hoogte

gverdi 42: axalgazrda ambiciuri adamianebi samsaxurSi - foto: patrik posti/holandse hoogte

gverdi 70: dokumentebi kabinetSi - foto: artform kanada - Flickr

dizaini

stefan CiSkoS, haaga, niderlandebi

beWdva

sezani, Tbilisi, saqarTvelo

publikaciis eleqtronuli failis CamosatvirTad an sxva publikaciebisTvis, ewvieT:www.nimd.organwww.nimd.ge

zandukelis 5 / 0108 / Tbilisi / saqarTvelo / T +995 232 98 24 56 / [email protected]

www.nimd.org an www.nimd.ge

Page 110: Open the book in Georgian

publikacia Seicavs politikis sam dokuments, romlebic niderlandebis mravalpartiuli

demokratiis institutis dakveTiT momzadda. politikis dokumentebi eyrdnoba kvlevas,

romelic Sesabamisi sferos profesionalebis mier ganxorcielda da axalgazrda

qarTuli demokratiis winaSe arsebul sam mniSvnelovan gamowvevas Seexeba. progresi qalTa

politikaSi monawileobis, axalgazrdebis politikur partiebSi aqtivobis da moqalaqeTa

adgilobriv TviTmmarTvelobaSi CarTulobis mimarTulebiT xangrZliv Zalisxmevas

saWiroebs. aRniSnuli publikacia miznad isaxavs arsebuli viTarebis warmoCenas da im

garemoebebis analizs romelTac igi ganapirobes. dasasruls, saerTaSoriso gamocdilebis

gaziarebiT da saTanado mtkicebulebebze dayrdnobiT, yoveli dokumenti moicavs

praqtikul rCevebs arsebuli mdgomareobis gaumjobesebisTvis. publikacia gankuTvnilia

rogorc politikosebis da mkvlevarebis, ise farTo auditoriisTvis.

saqarTvelos warmomadgenloba

Sidapartiuli demokratia da adgilobrivi TviTmmarTveloba

Tamar bagratia da medea badaSvili / daviT jijelava / irakli xmalaZe