Μαντική τέχνη στην

αρχαιότητα

Γιάννης Μακαβέλος

• Σε όλες τις εποχές οι άνθρωποι αισθάνονται την ανάγκη να

προβλέψουν το μέλλον με κάθε μέσο. Ένα απ’ αυτά τα μέσα

αποτελεί η μαντεία.

• Μαντεία, λοιπόν, είναι η τέχνη πρόβλεψης του μέλλοντος και

ερμηνείας του παρόντος και του παρελθόντος με μέσα που δεν

βασίζονται στη λογική και στην επιστήμη.

• Η μαντική τέχνη πρωτοεμφανίστηκε στην αρχαιότητα.

Μαντεία Ορισμός

Είδη Μαντείας

• Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν

δύο είδη μαντείας.

Άτεχνη Έντεχνη

Ήταν μια «έμφυτη» ικανότητα προφητείας,

ένα χάρισμα που ασκούνταν με άμεσο τρόπο

από ένα αγνό άτομο και ήταν κάθε στιγμή

έτοιμο να δεχθεί την έμπνευση και να

αποκαλύψει τη θεία βούληση.

Διδασκόταν και συμπληρωνόταν από

μακροχρόνια προσωπική πείρα.

Μορφές Άτεχνης ΜαντείαςΟι Έλληνες θεωρούσαν πιο παλιά και επομένως πιο σεβαστή την άτεχνη

μαντεία. Στην αρχαιότητα υπήρχαν πολλές μορφές άτεχνης μαντείας, η

οποία ασκούταν «διά εμπνεύσεως», «διά χρησμών» και «διά ονείρων».

• Ονειρομαντεία: η μελέτη των ονείρων και η προσπάθεια ανάλυσής τους .

• Νεκρομαντεία: η πνευματική επικοινωνία με τους νεκρούς με σκοπό τη

συγκέντρωση απόκρυφων και μελλοντικών πληροφοριών. Στην

Οδύσσεια, ο Οδυσσέας κατεβαίνει στον Κάτω Κόσμο, τον Άδη, με

σκοπό τη συγκέντρωση χρήσιμων πληροφοριών για την κατάσταση στην

πατρίδα του, την Ιθάκη.

Μορφές Άτεχνης Μαντείας

• Κληδονομαντεία: η προφητεία που προέρχεται από μία φράση, μία φωνή,

η οποία ακούγεται ξαφνικά και διατυπώνει μία πρόβλεψη.

• Υδρομαντεία: η παρατήρηση της ήρεμης επιφάνειας νερού μέσα σε δοχείο

όπου έριχναν πολύτιμα αντικείμενα και παρακολουθούσαν τους

σχηματιζόμενους κύκλους ή τον τρόπο βύθισής τους.

• Αυτόματες κινήσεις του σώματος: το φτέρνισμα και ο λόξιγκας

αντιμετωπίζονταν ως κάτι το ιερό, δηλαδή ως σημάδι ότι κάποιος θεός ή

κάποιο πνεύμα εκφράζεται χωρίς τη θέληση του ατόμου.

Είδη έντεχνης Μαντείας

Υπήρχαν πολλά είδη έντεχνης μαντείας καθώς οι μάντεις μελετούσαν και παρατηρούσαν τα πάντα γύρω τους:

το κρασί, τους κόκκους του κριθαριού, το λάδι, τη φωτιά, το κάψιμο του αλατιού, τα άνθη.

• Οιωνοσκοπία ή Ορνιθομαντεία: η παρατήρηση και η ερμηνεία του αριθμού, του είδους, των κραυγών και

του πετάγματος διάφορων πτηνών.

Δίας και αετός

Είδη έντεχνης Μαντείας

Υπήρχαν πολλά είδη έντεχνης μαντείας καθώς οι μάντεις μελετούσαν και παρατηρούσαν τα πάντα γύρω τους:

το κρασί, τους κόκκους του κριθαριού, το λάδι, τη φωτιά, το κάψιμο του αλατιού, τα άνθη.

• Ιχθυομαντεία: αυτός που ήθελε απαντήσεις στα ερωτήματά του πήγαινε στον μάντη με ένα ψάρι που είχε

ψαρέψει ο ίδιος. Έπειτα, ο μάντης άνοιγε μια τομή κατά μήκος της κοιλιάς του ψαριού με σκοπό να

«διαβάσει» το αίμα, τα σπλάχνα και τα πιθανά αυγά του.

• Αλευρομαντεία: προστατευόταν από τον θεό Απόλλωνα. Η μέθοδός της είναι η εξής: 9 διαφορετικές

προτάσεις γράφονταν σε χαρτάκια που περιείχαν 9 διαφορετικές προβλέψεις για το μέλλον σχετικά με το

ερώτημα που είχε ειπωθεί. Μετά, τα χαρτάκια έμπαιναν σε 9 μικρές μπαλίτσες φτιαγμένες από αλεύρι και

νερό. Στη συνέχεια ο ερωτών, αφού ανακάτευε τις μπαλίτσες, διάλεγε μία που ήταν και η απάντηση στην

ερώτηση που είχε τεθεί.

Είδη Έντεχνης Μαντείας

• Θυοσκοπία ή ιεροσκοπία: στηριζόταν στην παρατήρηση όλων των φάσεων της θυσίαςτου «ιερείου», δηλαδή του ζώου της θυσίας. Αρχικά, οι θυοσκόποι παρατηρούσαν τιςαντιδράσεις του ζώου πριν θυσιαστεί. Κατά τη διάρκεια της θυσίας παρατηρούσανπρώτα πώς το ζώο σπάραζε, έπεφτε και εξέπνεε. Στη συνέχεια, παρατηρούσαν τοήπαρ, την καρδιά, τη χολή, τη σπλήνα, τα σπλάχνα, τα έντερα και τα πνευμόνια του. Ηθυοσκοπία κρίνονταν απαραίτητη πριν από κάποια σπουδαία επιχείρηση, γιαπαράδειγμα πριν την έναρξη μιας μάχης. Με αυτόν τον τρόπο εξέταζαν τις διαθέσειςτων θεών για την επιτυχή ή μη έκβαση της επιχείρησης. Αν τα σπλάχνα, το ήπαρ, οιπνεύμονες, η χολή του «ιερείου» είχαν φυσιολογικό μέγεθος και χρώμα και δενδιέθεταν κάποια κηλίδα, σήμαινε ότι οι θεοί ήταν με το μέρος τους, ενώ το αντίθετοδήλωνε την άρνηση των θεών, άρα και την αποτυχία της πιθανής επιχείρησης.

Οι πιο Γνωστοί Μάντεις: Ο Κάλχας

Η προφητική του ικανότητα ήταν δώρο από

τον θεό Απόλλωνα, του οποίου ήταν

απόγονος. Η προφητεία του στηριζόταν στην

οιωνοσκοπία, δηλαδή παρατηρούσε το

πέταγμα των πουλιών. Οι προβλέψεις του ήταν

από όλους πιστευτές, παρόλο που

αναστάτωναν την κοινωνία. Το όνομά του έχει

συνδεθεί άμεσα με τον Τρωικό πόλεμο.

Μάλιστα, προέβλεψε διάφορα σημαντικά

στοιχεία προς όφελος των Αχαιών.

Οι πιο Γνωστοί Μάντεις: Ο Τειρεσίας

Ο Μάντης Τειρεσίας ήταν ο πιο φημισμένοςμάντης της Ελλάδας και καταγόταν από τη Θήβα.Ήταν τυφλός. Η σημαντικότερη δράση του ήτανστα γεγονότα της θηβαϊκής ιστορίας. Συνέχισε ναασκεί τη μαντική τέχνη ακόμα και στον ΚάτωΚόσμο, όπου πήγε να τον συμβουλευτεί οΟδυσσέας, για να πληροφορηθεί για τις δυσκολίεςπου επρόκειτο να αντιμετωπίσει κατά τηνεπιστροφή στην πατρίδα.

Οι πιο Γνωστοί Μάντεις: Οι Σίβυλλες

Οι Σίβυλλες ήταν γυναίκες που είχαν τη δυνατότητα να προφητεύουν, χωρίς να

τους τεθεί ερώτηση, συνήθως δυσάρεστα ή φοβερά μελλοντικά συμβάντα. Η

προφητική τους ικανότητα οφειλόταν στην επαφή τους με ένα θεϊκό πνεύμα. Το

χάρισμά τους πιστεύεται πως το αποκτούσαν από τη γέννησή τους. Δεν ανήκαν σε

κανένα μαντείο και ήταν ανεξάρτητες.

Τα Μαντεία

• Τα μαντεία ήταν ειδικοί χώροι όπου δίνονταν οι χρησμοί, δηλαδή οι απαντήσεις των

θεών στους ερωτώντες. Ήταν διφορούμενες προβλέψεις, σε μορφή αινιγμάτων, που

ερμηνεύονταν με πολλή δυσκολία και προστάτευαν τους ιερείς από τις ανακρίβειες ή

τις λανθασμένες απαντήσεις τους.

• Τα μαντεία περιλάμβαναν τρία στοιχειώδη σημεία: α) τον εμπνευστή θεό, β) το

ιερατείο και γ) την τοποθεσία που είχε ειδικές δυνάμεις.

• Τα μαντεία κατείχαν πάρα πολύ σημαντικό ρόλο στην κοινωνία, επειδή ασκούσαν

μεγάλη επιρροή στην τύχη των ατόμων και των πόλεων.

• Τα μαντεία άκμασαν μέχρι τον 5ο αιώνα π.Χ. (Αρχαϊκά και Κλασικά χρόνια), ενώ η

παρακμή τους έφτασε τον 4ο αιώνα (Ελληνιστικά χρόνια), όταν έχασαν το κύρος τους,

γιατί η μαντική αμφισβητήθηκε από πολλούς.

Τα πιο φημισμένα Μαντεία

Το μαντείο των Δελφών: Ήταν το σημαντικότερο μαντείο της αρχαιότητας και ασκούσε τεράστια επιρροή.

Ήταν αφιερωμένο στον θεό Απόλλωνα. Θεωρήθηκε ως ο «ομφαλός της Γης», δηλαδή το κέντρο του τότε

γνωστού κόσμου, γιατί, σύμφωνα με τον θρύλο, στο σημείο όπου βρίσκεται το μαντείο των Δελφών

συναντήθηκαν οι δύο αετοί που είχε στείλει ο Δίας από δύο διαφορετικές κατευθύνσεις. Στο μαντείο των

Δελφών ιέρεια ήταν η Πυθία, η οποία έδινε αμφίσημους χρησμούς πάνω σε έναν ιερό τρίποδα μέσα σε ένα

άδυτο στο εσωτερικό του ναού του Απόλλωνα.

Τα πιο φημισμένα Μαντεία Το μαντείο της Δωδώνης: Ήταν το αρχαιότερο μαντείο της ελληνικής αρχαιότητας και το δεύτερο

σημαντικότερο, μετά το μαντείο των Δελφών. Η εποχή ακμής του μαντείου ήταν η Μυκηναϊκή εποχή. Στη

Δωδώνη λατρευόταν ο Δίας καθώς και η σύζυγός του, η Διώνη.

Το Τροφώνιο μαντείο: Βρισκόταν στη Λιβαδειά.

Τα Δίδυμα της Μιλήτου: Ήταν αφιερωμένο στα δίδυμα αδέρφια, Απόλλωνα και Άρτεμη.

Το μαντείο του Άορνου: Βρισκόταν στην αρχαία Θεσπρωτία. Φημολογείται ότι ήταν μια είσοδος για τον

Άδη.

Το μαντείο της Κλάρου: Ήταν αφιερωμένο στον θεό Απόλλωνα. Ιδρύθηκε από τη Μαντώ, κόρη του Τειρεσία.

Το Νεκρομαντείο του Αχέροντα: Αλλιώς της αρχαίας Εφύρας. Βρισκόταν στον νομό Πρεβέζης. Σ’ αυτό

έφταναν οι επισκέπτες, με σκοπό να επικοινωνήσουν με τις ψυχές των αγαπημένων τους προσώπων που δεν ήταν

πια στη ζωή.

Τρόποι με τους οποίους σήμερα οι άνθρωποι

προσπαθούν να μαντεύουν το μέλλον • Αστρολογία: Η αστρολογία ισχυρίζεται πως η τύχη του κάθε ανθρώπου είναι γραμμένη στα

άστρα και με τη μελέτη των άστρων, σε σχέση με τον χρόνο της γεννήσεως του, μπορεί ναπροσδιοριστεί το «πεπρωμένο» του με λεπτομέρειες.

• Χαρτομαντεία: Στο παιχνίδι με την τράπουλα Ταρώ ο άνθρωπος λαμβάνει απάντηση μέσω τωνχαρτιών που ξεσκεπάζει.

• Καφεμαντεία: Στηρίζεται στην πίστη πως το είδος των γραμμών, οι διάφοροι σχηματισμοί καιοι χρωματισμοί στο φλυτζάνι του καφέ, που έχει κάποιος πιει, αποκαλύπτουν το μέλλον.

• Χειρομαντεία: Η ανάγνωση των γραμμών της παλάμης.

• Μέντιουμ: Ισχυρίζονται ότι μπορούν να επικοινωνούν με πνεύματα, τα οποία τουςαποκαλύπτουν το μέλλον.

• Ονειρομαντεία: Τα όνειρα λέγεται ότι απεικονίζουν μηνύματα τα οποία διαφεύγουν από τονέλεγχο του συνειδητού. Το υποσυνείδητο, όμως, τα αντιλαμβάνεται και μας προειδοποιεί μεονειρικά σύμβολα. Ο ονειροκρίτης είναι το «γλωσσάρι» που τα αποκρυπτογραφεί.