ေကးဇးတငလႊာ

ကၽြႏပတ႔အေနျဖင ဤလကစြလမးညႊန ေရးဆြျပငဆငရာ၌ အျပသေဘာ ဆနဆန သးသပတညးျဖတေပးခၾကသည ေအာကေဖာျပပါ ပဂၢ လမားကအထး ေကးဇးတင အပပါသည။ Ambassador Kåre Aas၊ Mr. Daniel De Torres၊ Dr. Scilla Elworthy၊ Ms. Rachel Gasser၊ Ms. Melinda Holmes၊ Senator Mobina Jaffer၊ Dr. Kathleen Kuehnast၊ Mr. Youssef Mahmoud၊ Dr. Joyce Neu၊ Professor John Packer၊ Ms. Antonia Potter-Prentice၊ Dr. Gay Rosenblum Kumar၊ Ms. Jolynn Shoemaker၊ Ms., Marita Sørheim-Rensvik၊ Ambassador Donald Steinberg၊ Ms. Tuija Talvitie ႏင Mr. Callum Watson။

ထ႔အျပငကၽြႏပတ႔အေနျဖင ဒဇငးပစႏင ပါ၀ငအေၾကာငးအရာအတြက အႀကဉာဏ ေပးခၾကသမားႏင ႏးေႏာဖလယပြမား၌ တကေရာကပါ၀ငေပးခ ၾကသည ေအာကပါ ပဂၢလမားကလညး ေကးဇးတငေၾကာငး ေျပာၾကားလပါသည။ Ms. Rina Amiri၊ Ms. France Bognon၊ Dr. Virginia Bouvier၊ Ms. Cate Buchanon၊ Ms. Mavic Cabrera Balleza၊ Mr. Robert Dann၊ Ambassador Tewolde Gebremeskel Redda၊ Ms. Danielle Goldberg၊ Ms. Amal Gorani၊ Mr. Stephen Jackson၊ Ms. Lone Jessen၊ Mr. Simon Mason၊ Ms. Sakuntala Kadirgamar၊ Ms. Karin Ryan၊ Ms. Elizabeth Scheper၊ Ms. Dewi Suralaga၊ Ms. Sanne Tielemans၊ Ms. Gina Torry၊ Ms. Nahla Valji ႏင Ms. Teresa Whitfield။

ကၽြႏပတ႔အေနျဖင ပေကာငးသညၿငမးခမးေရးလမးညႊနလကစြက တရား၀င ေထာကခ အတညျပေပးခၾကသည Carter Center ႏင Coalition for Action on 1325(ယဂနဒါ)တ႔ကလညး အေလးအနကထားေကးဇးတငရပါေၾကာငး အသအမတျပလသကသ႔ တစေလာကလး စဥဆကမျပတလအပသလ ပပး ကည ေပးခၾကသည Cordaid၊ The Norwegian Agency for Development Cooperation (Norad)၊ The Royal Norwegian Ministry of Foreign Affairs၊ Swiss Federal Department of Foreign Affairs ႏင UN Women တ႔ကပါ အထးတလည ေကးဇးတငရပါေၾကာငး မတတမးတငေဖာျပအပပါသည။

ပေကာငးသညၿငမးခမးေရးေျခလမးသစအျပညျပညဆငရာ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမား လႈပရားမႈကြနရက(ICAN)သည ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈႏင ၾကား၀ငဖနေျဖေရးလပငနးစဥမားအတြငး

အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားက ထညသြငးပါ ၀ငေစမည လကေတြ႔ ကသည လမးညႊနလကစြတစရပက ေရးဆြျပငဆငႏငရန ပေကာငးသည ၿငမးခမးေရး ေျခလမးသစက ၂၀၁၄ ခႏစအတြငးစတင အေကာငအထည ေဖာခသည။ သေတသနျပျခငး၊ စညးရးစေ၀းျခငးႏင ႏးေႏာဖလယပြမားက ကယကယျပန႔ျပန႔ေဖာေဆာငျခငးျဖင စမကနးသည ဘာေၾကာငထညသြငးပါ ၀ငေစရန လအပသလဟသည ေမးခြနးထကေကာလြန၍ ဘယလေလကင ေဖာေဆာငေနသလဟ ေမးျမနးစစမးရနႏင အၿမတမးလလ တားဆးပတပင လကရသည အခကအခမားက ေဖာထတသတမတကာ ယငးတ႔က ရငဆင ေကာလႊားႏငမည မဟာဗဟာမားက ထထေရာကေရာက ေရးဆြျပငဆင သြားရန ရညမနးထား ပါသည။

ပေကာငးသည႔ ျငမးခမးေရးေျခလမးသစဆငရာ သတငးအခကအလကမားႏင႔ ပေကာငးသည႔ ျငမးခမးေရးလမးညႊနလကစြဆငရာ အရငးအျမစမားႏင႔

သကဆငသည႔ အေၾကာငးအရာမားအား ပမသရလပါက www.icanpeacework.org ကဝငေရာကၾကည႔ ရႈ၍ #betterpeace

လမႈေရးမဒယာလပစာ၌ ဝငေရာကေလ႔လာႏငပါသည။

စမကနးအဖြ႔ဤစမကနးက ICAN တြဖကတညေထာငသႏင႔ အမႈေဆာင ဒါရကတာျဖစသ Sanam Naraghi Anderlini က ဦးေဆာငဦးရြကျပချခငးျဖစသည။ စမကနး စမခန႔ခြမႈ၊ သေတသနျပမႈႏင မၾကမးျပငဆငေရးတ႔အတြက ယခငက Madeline Koch ၏ အစအစဥအရာရတစဦးျဖစခဖးသည အစအစဥအရာရ Stephanie Breitsman ႏင အႀကးတနးအဖြ႔၀င Andrea Ó Súilleabháin တ႔က ပပးကညေပးခသည။ မဒယာဒဇငးက DHM Media Group ၏ အမႈေဆာင အရာရခပႏင ဥက႒ျဖစသ Reagan Smith က ျပငဆငေပးခသည။

မာတကာျခငသးသပခက ၁

အပငး (၁) ၄၂၁ ရာစ သခငးတမနခငး - သခငးတမနခငး ေျပာငးလတးတကလာမႈ - အမးသမးမား၏ ပနးတငမားက ေျပာငးလျခငး - ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမား၌ မညသညနညးလမးျဖင အားလးပါ၀ငမႈရေအာင ေဆာငရြကမညနညး ဟသည ေမးခြနးက အေျဖရာျခငး

အပငး (၂) ၂၉ပေကာငးသည ၿငမးခမးေရးလမးညႊနလကစြအားလးပါ၀ငမႈရသည ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမားႏင ေစစပညႏႈငးမႈမားအတြက လမးညႊနခက အခနး (၁) ၃၂ေတြ႔ေလေတြ႔ထရသည အခကအခမားႏင ဆနးသစသညေျဖရငးေရးနညးလမးမား - အားလးပါ၀ငမႈ ရေသာ ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈအတြက ထးတမးသာဓကသစမား- လမႈေရးအသကအၿမအလက ျပျပငေျပာငးလသြားေစသည ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥမား- ႀကေတြ႔ရေလရသည အခကအခမားႏင ရငဆငေကာလႊားေရးနညးလမးမား ၁. “ကေနာတ႔က အားလးက ကယစားျပၿပးသားျဖစတယ” ၂. “ၾကား၀ငဖနေျဖသအေနန႔ အားလးက တစေယာကတညး မလပႏငပါဘး” ၃. “ဒါန႔ ဒအမးသမးေတြက ဘယသေတြတနး” ၄. “ဒါက အမးသမးေတြန႔ မသကဆငဘး” ၅. “ဒေနရာက ကမအရညအခငးန႔ ေရာကလာတာပါ” ၆. “အမးသမးေတြက ခြျခားဖယထတထားတာက ယဥေကးမႈလျဖစေနၿပ” အခနး (၂) ၅၁ပေကာငးသည ၿငမးခမးေရးအတြက လမးညႊနနယပယေလးခ - အားလးပါ၀ငမႈက အသကသြငးဖ႔ ႏးၾကားသတရတ ေျခလမးမား- ၾကား၀ငဖနေျဖမႈအခငးအကငးက တးေခါကေလလာျခငး- အားလးပါ၀ငမႈအတြက ႏငငေရးအရ အေထာကအကျပျခငး

- နညးပညာအကအညေပးျခငး- လအပသည ေငြေၾကးႏင ေထာကကျပအေထာကအပမားေပးအပျခငး

သးသပနဂးခပျခငး ၆၃အေလအထမားႏင စနမနာမားက ေျပာငးလျခငး

ဇယားကြကမား

ဇယားကြက (၁) ျဖညစြကတနဖး -

ၿငမးခမးေရးေစစပေဆြးေႏြးပြမားအတြငးရ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညး

ဇယားကြက (၂) အမးသမးေတြ ဘာေျပာေနလ -

ပးေပါငးပါ၀ငမႈႏင ကလသမဂၢလျခေရးေကာငစ ဆးျဖတခကအမတ ၁၃၂၅

ဇယားကြက (၃) စသတမတခကနမနာ

ၾကား၀ငဖနေျဖမႈက ေဖာေဆာငမည အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးက ေဖာထတသတမတရန

ဇယားကြက (၄) အေလအထေကာငးမား

အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညး ကယစားလယမားက ေရြးခယသတမတရန

ပးတြဖငမား

ပးတြဖင (၁)အမးသမး၊ ၿငမးခမးေရးႏင လျခေရးဆငရာ ကလသမဂၢလျခေရးေကာငစ ဆးျဖတခကမားပးတြဖင (၂)ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးခသည မတဖကမားႏင အဖြ႔အစညးမားပးတြဖင (၃)အသး၀ငသည အရငးအျမစမား

၁၆

၂၅

၄၂

၅၇

2

ျခငသးသပခက

ေခတသစစစပြမား၏ ခကခရႈပေထြးမႈမား ပမကယျပန႔လာျခငးႏင ဇာတေကာင ေပါငး ေသာငးေျခာကေထာင တးပြားလာျခငးတ႔ေၾကာင စစပြမားကႀကတင ကာကြယတားဆးရနႏင ဖနေျဖရနအတြက ခဥးကပ ေဆာငရြကမႈ နညးလမး သစမား လအပလာခသည။ ၿငမးခမးေရး ေဖာေဆာငရာ၌ အစးရႏင အစးရ မဟတ သည လကနကကင ဇာတေကာငမား မျဖစမေနပါ၀ငေဆာငရြကရန လအပ သညမနေသာလညး အဓြန႔ရည တညတခငၿမ သည ၿငမးခမးေရးက ဥးတည ရညမနးထားပါက ၎တ႔ခညး သကသက ျဖင လေလာကမႈမရေတာေပ။

အလြနအၾကမးဖကမႈ ျပငးထနသည အခငးအကငးမား၌ပင အရပဖကလထ အဖြ႔၀ငမားသည အထးသျဖင အမးသမးမားသည မမတ႔၏တနဖး ထားမႈမား ႏင ခငၾကညျပတသားသည ခယခကမားအေပၚ အားကးအားထား ျပ၍ မမတ႔ႏငင၏ၿငမးခမးေရး အတြက ေရ႕ထြက၍ ထတေဖာေျပာဆကာ တကပြ ၀ငရသည သတကရာေဖြေတြ႔ရေလရသည။ အမးသမးမား၌ လကေလာ ထြကခြာမည မဟာဗဟာမရေသာလညး လမႈေရး တရားမတမႈႏင တနးတညမမႈ တ႔က ေျခကပယထားသည လ႔ေဘာင အသကအ၀နးမားက ေမာလငသည ရညမနးခကေတာရၾက သည။ ထ႔အျပင ၎တ႔သည တကပြနယေျမေဒသမား၌ ရငသနေနထငရသည ဘ၀မားႏင ပတသက၍ လကေတြ႔ခစားခၾကရသည အေတြ႔အႀကႏင ေျမျပင ပကတအေျခအေနမားအေပၚ နားလညသေဘာေပါကမႈ အရဆးျဖစၿပး ေပၚေပါကလာသည လျခေရးအႏရာယမားမသည အစြနးေရာက သြားျခငး မရေစရန ထထေရာကေရာက ကာကြယတားဆး၍ ၿငမးခမးေရး ေဖာေဆာငမႈအထ အလြနအေရးပါသညရငးျမစမား ျဖစၾကသည။ သေတသန ေတြ႔ရခကမား ကလညး၎တ႔၏ ေထာကပပါ၀ငမႈႏင ၿငမးခမးေရးတညေဆာက မႈ အတြငးရ အလြနအေရးႀကးသည ၎တ႔၏ အခနးက႑က ထပေလာငး အတညျပေပးလက ရသည။

ထသ႔ေဆာငရြကရာ၌ ၿငမးခမးေရးေစစပညႏႈငးမႈက လျခေရးႏင ႏငငေရးလပငနးစဥမားအျဖစသာ သေဘာထားသည ကဥးေျမာငးေသာ အယအဆမသည အားလး ပါ၀ငမႈရရနလအပသည လမႈေရးလပငနးစဥမားအျဖစ လကခအသ အမတျပမႈ ဆသ႔ ေျပာငးလသြားေစမည စနမနာတစရပရရန လအပသည။ လကေတြ႔လကပါ ေဖာေဆာငသည အေျပာငးအလမား ျဖစရနလညးလအပ သည။

ပေကာငးသည ၿငမးခမးေရးလမးညႊနလကစြ၌ ကား/မေရးရာ သေဘာတရား မားႏင အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားအား အဓပၸာယျပည၀စြာ ပးေပါငးပါ၀ငေစရနအတြက လကေတြ႔ကက လမးညႊနေပးျခငးအားျဖင လပကင ေဆာငရြကပက ေဖာျပထားသည။ အပငး(၁)၌ မကေမာကေခတ ကာလ ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈ၏ သမငးေနာကခ အခငးအကငးႏငဆငက ေျပာငးလ တးတကမႈပစက ထငဟပေဖာျပထားသည။ အပငး(၂)၌ ပေကာငးသည ၿငမးခမးေရး လကစြလမးညႊနက အခနး(၂)ခနးျဖင ခြျခားေဖာျပထားသည။ အခနး(၁)သည အမးသမး ၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားကထညသြငး ပါ၀ငေစရာ၌ ႀကေတြ႔ရေလရသည အဓက စနေခၚမႈေျခာကခက ကငတြယ ေျဖရငးျခငးျဖစၿပး အခနး(၂)၌ သေဘာတရားပငးဆငရာ အေျပာငးအလမား၊ ႏငငေရး၊ နညးပညာႏင ေထာကပကညေရး/ေငြေၾကး အေထာကအပ လအပခက မားက မးေမာငးထးျပထားသည ကယျပန႔ျပညစေသာ အပငးေလးပငးပါ မေဘာင တစရပက ရငးလငးေဖာျပ ထားသည။

သေဘာတရားပငးႏင ဆနးစစသးသပမႈပငးဆငရာ

ၾကား၀ငဖနေျဖမႈ အခငးအကငးက နားလညသေဘာေပါကျခငး

ႏငငေရးအေထာကအပ

အမးသမးမားက ထညသြငး ပါ၀ငေစႏငမည ၾသဇာအရနအ၀ါက

အသးချခငး

နညးပညာအေထာကအပ

ကား/မေရးရာ ေထာကထားညာတာသညကၽြမးကငမႈျ

ဖင ပပးကညျခငး

ေထာကပကညေရးႏင ေငြေၾကးအေထာကအပ

ရနပေငြႏင အကအညမားက အခနႏင တစေျပးည ေပးအပျခငးအသးချခငး

အႀကျပငဆငေရး/အႀကေဆြးေႏြးပြမား၊ ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြမားအတြငးႏင

အေကာငအထညေဖာျခငး

ဘယသေတြက “အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသေတြလ"“အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမား” သည အၾကမးမဖကေရးမက လကကငထားသည တစဥးပဂၢလ အမးသမးႏငအမးသမး ဥးစးေခါငးေဆာင သည အဖြ႔အစညးမားက ရညညႊနးျခငး ျဖစၿပး ၎တ႔သည ၿငမးခမးေရး စကား၀ငးမား ေပၚေပါကလာရနလလား၍ လ႔အခြငအေရးႏင အမးသမး အခြငအေရးက ေထာကခအားေပးသမား ျဖစၾကသည။ အခ ႕သည တရား မတမႈ ရေရး စညးရးလႈပရားသမားျဖစၿပး အခ႕သည လကနကကငပဋပကၡ ၏ သကေရာက ထခကမႈမားက ကစားေပး၍ ကား/မ ေရးရာ သေဘာတရား

4

ပါ၀ငသည ၿငမးခမးေရးကအားေပး ျမငတငရန လပကငေဆာငရြက လကရ သည။ အမားအားျဖင အမးသမးမားသည ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြး ၾကရန ဥးစြာ ေတာငးဆသမားျဖစေလရေသာလညး ဖယကဥခထားၾကရဆပငျဖစသည။ (စာမကႏာ(၁၄)ရ ဇယားကြက(၃)ပါ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညး ေရြးခယ သတမတေရး စနမနာမားက ၾကညရႈပါ။)

အပငး (၁)

၂၁ ရာစ သခငးတမနခငး - အာဏာခြေ၀ေရးမသည တာ၀နခြေ၀ထမးေဆာငေရးဆသ႔

Sanam Naraghi Anderlini

သမငးအစဥအဆက စစပြႏင ၿငမးခမးေရး ေစစပေဆြးေႏြးပြမားသည အခြငထးခ ႏငငေရးႏင စစတပပငးဆငရာဇတေကာငမား ႀကးစးလကရသည နယပယ အတြငးသာ အထးသးသန႔ေဆြးေႏြးရသည ကဥးေျမာငးေသာ လပငနးစဥမား ျဖစေနခသည။ သ႔ေသာလညး ကနလြနခသည ဆယစႏစ ကာလမားကစစပြႏင ၿငမးခမးေရး ေဖာေဆာငမႈအတြက တမထးသည အေျပာငးအလမားက ေဆာငကဥး လာခသည။ ေရ႕ဆယစႏစက တစႏငငႏင တစႏငငအၾကားျဖစပြား ခသည စစပြအေရအတြကမား ေလာနညးကဆငး လာခေသာလညး ယခအခန၌ ေတြ႔ျမငေနရသည လကနကကင ပဋပကၡမားသည ေရးယခငကာလမားထက ပမ ကယျပန႔ရႈပေထြးလာခသည။ စစေအးကာလ နဂးခပသြားျခငးက ျပညတြငး ပဋပကၡႏင နယစပျဖတေကာသည လကနကကငပဋပကၡမားက တးပြား လာေစ ခသည။1

ႏငငတကာႏင ျပညတြငးလျခေရးတပဖြ႔မား၊ တကေဒသအလကရေနသညၾသဇာ အာဏာမားႏင လက၀ယခမား၊ အစးရမဟတသည ျပညတြငးလကနကကင အငအားစမားႏင ႏငငတစခခသ႔ ေစလႊတတကခကရန အျခားႏငငတစခ၌ ေရြးခယစေဆာငးသည နယစညးမထား လကနကကငတပဖြ႔မား ပါ၀ငသည လကနကကင တပဖြ႔ေပါငးမးစ တစဟနထးပ႔ပြား လာျခငးႏငအတ တရား၀င ျပ႒ာနးခကေဘာငျပငပ၌ ေဖာေဆာငသည ‘ဒမကေရစ ျပျပငေျပာငးလေရး သ႔မဟတ အၾကမးဖကမႈပစမးစ’ ေပၚေပါကလာခသည။2 အမားအျပားသည ေအာကေျခ လထလတနးစားမားအား တာ၀နချခငးမရဘ အဆကအစပ မရ သေလာက ပစမးျဖင မမတ႔ကယပင အစအစဥႏင ရညမနးခကအတငး ေလာကလမးလက ရသည။ အခ႕သည ဒစရကဂဏးတစစတတစပငး ျဖစေနၿပး မးယစေဆး၀ါးမား၊ လကနကမား၊ လသားမား သ႔မဟတ အဖးတနအရငးအျမစ မားက ကနကးျခငးျဖင အဖြ႔အစညးက ေငြေၾကးေထာကပလက ရသည။ ကန

1. Mary Kaldor, New and Old Wars: Organized Violence in a Global Era (Malden: Polity, 2012, 3rd ed.); World Bank, World Development Report 2011 (Washington, DC: 2011).

2. Institute for Economics and Peace, Global Terrorism Index 2014 (Sydney: 2014); Martin Griffiths and Teresa Whitfield, “Mediation 10 Years On: Challenges and Opportunities for Peacemaking,” Centre for Humanitarian Dialogue (2010).

6

အဖြ႔အစညးမားသည လျခေရးဆငရာ ယေပါကမားမ အကးအျမတရရေန ၾကသည နယချပညသ႔စစတပဖြ႔မားႏင ဂဏးဂဏအဖြ႔အစညးမား သ႔မဟတ ႏငငေရးအရ လက၀ါးႀကးအပျခယ လယလသမားျဖစေနသည။ ၎တ႔သည ဆကေၾကးေကာကချခငး၊ ၀နေဆာငမႈေရာငးချခငးႏင ကာကြယေစာငေရာက ျခငး အားျဖင မမတ႔၏ ပငနကနယေျမမားက တညေဆာကၾကသည။ အမားအျပား သည အမးသမးမားႏငပတသက၍ ေခတေနာကျပနဆြေသာ စတကးစတသနး မားက တတပပ ကငသးေနၾကဆျဖစသည။ ၎တ႔သည အမးသမးမား၏ ပညာေရး အခြငအလမးႏင လမႈဘ၀တ႔ကအဟန႔အတားျပလက ရသညအျပင ေလာက ဓေလထးတမး ေဖာကဖကမႈ အတြကအမးသမးမားက ႀကးေလး ျပငးထန သည ျပစဒဏစရငေလရၿပး ဥပေဒကန႔သတခကမား အားျဖငေသာ လညးေကာငး လငကၽြနျပ ခငးေစျခငးကသ႔ေသာ ကယထလကေရာက ကးလြနမႈမားအားျဖင ေသာလညးေကာငး အမးသမးမားအေပၚ အၾကမးဖက၍ ေျဗာငကကပင ဖႏပခပ ျခယထားၾကသည။ ေတာလနေရး အငအားစမား၊ အစြနးေရာက အၾကမးဖက ေရးလႈပရားမႈမားႏင ႀကတငၾကစညကးလြနသည ရာဇ၀တမႈအၾကား ေၾကာငးကး ဆကစပျဖစေပၚမႈမားသညလညး နယစပ ျဖတေကာ ျဖစပြားမႈႏႈနး တစစတစစျမင တကလာသည။ ပဂၢလက က႑သည လညး အထးသျဖင သဘာ၀သယဇာတ အရငးအျမစမား ပါ၀ငလာသညအခါ အလြန အေရးပါသည အခနးက႑မ ပါ၀ငကျပ လကရသည။

ဒမကေရစအသြငကးေျပာငးေရးႏင ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈ ဆငက ေျပာငးလတးတကပ အမားအားျဖင အစးရ၏ ထေရာကသည လထ၀နေဆာငမႈလပငနးမားမရသည သ႔မဟတ အဖကဖကမ ဖႏပခပျခယထားသည အစးရမးရေနသည အေျခအေနမး၌ ဤကသ႔ေသာ ဖြ႔ၿဖးတးတကေရးလပငနးမားက ျဖညဆညး ေဆာငရြကရန ရပရြာအဆင၊ ႏငငေတာအဆငႏင ႏငငတကာမကႏာစာ၌ တကၾကြလႈပရားလကရသည အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမား သ႔မဟတအစးရ မဟတသည လကနကမဇာတေကာငမား ေပၚထြနးလာၿပး အရနအဟနရလာ သည။ ႏငငတကာႏင တကေဒသႀကးအလက ကြနရကမားမသည ကယျပန႔ သည ထြနးသစစလထလႈပရားမႈမားအထ သာမနအမား ျပညသမားသညမၾကာ ခဏ ဆသလ အလြနအရစြန႔ရမႈ အႏရာယျမငမားသညပစျဖင အၾကမးဖကမႈႏင ဖႏပ ခပျခယမႈမားက ရငဆငအတရန ေရ႕ထြကလာေလရ သည။3

3. See Sarah E. Mendelson, “Why Governments Target Civil Society and What Can Be Done About in Response,” Center for Strategic and International Studies (April 2015).

ႏစေပါငး ၂၅၀၀ မ အမးသားမားႀကးစးသည စစဖကႏင ႏငငေရး ဆငရာ ေရေပၚဆလတနးစားမားကသာ စစႏင ၿငမးခမးေရးက အဆးအျဖတ

ေပးခၾကေသာလညး စစပြ၏ သေဘာသဘာ၀ ေျပာငးလလာသညႏင အမ ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈ ပစကလညး ေျပာငးလပစရနလအပလာသည။

လြနခသည ဆယစႏစကာလႏစခမ ပဋပကၡဖနေျဖေရးႏင အသြငေျပာငးလေရး နယပယသည ပညာသငဆႏင လကေတြ႔ေဖာေဆာငမႈအားျဖင ဖြ႔ၿဖးတးတက လာခသည။ အစးရပငးႏင အထးသျဖငအစးရ မဟတသညအဖြ႔အစညးမားသည ယခငက ပထမအဆင သတမနလမးေၾကာငး၌ လပကငေဆာငရြက ျခငးအား ျဖင မမတ႔၏ ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈ၊ ၾကား၀ငဖနေျဖမႈႏင ပဋပကၡ ဖနေျဖေရး ဆငရာ ကၽြမးကငမႈ အရညအခငးမားေျပာငးလ တးတကလာေစရန လပကင ေဆာငရြကခသညအျပင ပမအလြတသေဘာဆနသည ဒတယအဆင သတမန လမးေၾကာငး (အေရးပါသညထက အေရးပါလာေသာ)ႏင ရပရြာအေျချပ ခဥး ကပ ေဆာငရြကမႈ နညးလမးသစမားကပါ အေလးေပးေဆာငရြကလာၾကသည။

ထ႔အျပင ၾကား၀ငဖနေျဖျခငးႏင ပဋပကၡဖနေျဖေရး နယပယအတြငးပါ၀ငလက ရသည ဇာတေကာငမားသညလညး ပစအမးမးျဖင တးတကမားျပားလာလက ရသည။ အေမရကနႏင ဆဗယကျပညေထာငစသည ပဋပကၡဇာတေကာငမား ၏ အဓကေကာရး ေဒါကတငျဖစခၾကၿပး ၿငမးခမးေရးက အားေပးအားေျမာက ျပရန အာဏာခနခြငလာ ညခၾကသည စစေအးကာလ တြငးကသ႔ပင ယေန႔ ေခတတြငလညး အစးရမားႏင တကေဒသႀကးအလက အဖြ႔အစညးမား ကလညး ၾကား၀ငဖနေျဖျခငးႏင ၿငမးခမး ေရးေဆြးေႏြးပြမားက လကခကငးပ ေပးျခငးအားျဖင မမတ႔၏ ႀကးပမးအားထတမႈမား အသအမတျပခရရန အၿပငအဆင ျဖစေနၾကသည။ စးပြားေရးလပငနးစမားမသည ဘာသာေရး အေျချပ အဖြ႔အစညးမား၊ ႏငငတကာ NGOမားႏင တစသးပဂၢလမားကသ႔ေသာ အလႊာေပါငးစမ အစးရမဟတသည ဇာတေကာငမားသညလညး ၾကား၀င ဖနေျဖျခငးႏင ပဋပကၡဖနေျဖေရးလပငနးမား၌ တကတကၾကြၾကြ ပါ၀င ေဆာငရြကလကရသည။4

ျပညတြငး၌လညး အေႏာငအဖြ႔ကငး၍ လြတလပသည အၾကမးဖကမႈဆန႔ကင ေရးႏင ၿငမးခမးေရးအေျချပ အဖြ႔အစညးမား ေပၚထြနးလာခသည။ ဆယစ ႏစေပါငးမားစြာ လကနကကငေတာလနေရး ဆငႏြလာခၾကသည လကတင

4. See Peter Wallensteen and Isak Svensson, “Talking Peace: International Mediation in Armed Conflicts,” Journal of Peace Research (2014), vol. 51: no. 2.

8

အေမရက၌လညး လ႔အခြငအေရးႏင တရားမတမႈအတြက လကနကကင ထားျခငးမရသည အရပဖကလထလႈပရားမႈမားက ေရ႕တနးမေန၍ဥးေဆာင ေတာငးဆလာၾကသည။ အာဖရကတက တစနတစလား၌လညးအၾကမးဖကမႈက ကာကြယတားဆး၍ ေလာခေရးအတြက ၿငမးခမးေရး ကြနရကမားႏင ပဋပကၡ ဖနေျဖေရးအဖြ႔အစညးမားက အေရးပါသညအခနး က႑မ ပါ၀ငကျပခၾကသည။ ပဋပကၡအသြငေျပာငးလေရး သေဘာတရားျဖစသည အၾကမးဖကေရးဆသ႔ ျပနလညဥးလညေစျခငးမရဘ ပဋပကၡက ကငတြယေျဖရငးႏငစြမးကနညးလမး ေပါငးစျဖင လကေတြ႔ အေကာငအထညေဖာ ကငသးခၾကသည။ ေတာငအာဖရက ႏငငႏင ကငညာႏငငမား၌ မတကြျပားသညလထလတနးစား အလႊာေပါငးစမ ကယစားလယမား ဥးစးေခါငးေဆာငသည ၿငမးခမးေရး ေကာမတမားက အၾကမးဖကမႈႏင တငးမာမႈမားက ေလာခရနေလကင သငၾကားေပးခၾက သည။5 လငေဘးရးယားႏငင၌ အမတြငး အၾကမးဖကမႈ အပါအ၀င ေဒသတြငး အျငငးပြားမႈမားက ထတေဖာေျပာဆ၍ ေျဖရငးႏငေစမည အ၀နးအ၀ငး တစရပက Palava Huts က ေဖာထတေပးအပခသည။6 ဆနေဂါႏငင၌ တကေဒသႀကး အဖြ႔အစညးတစချဖစသည NGO Femmes Africa Solidarité က ဥးစးေခါငးေဆာငသည Women’s Situation Room သည ေရြးေကာကပြႏင ဆကႏြယပတသကသည အၾကမးဖကမႈကကငတြယ ထနးခပရာ၌ အဓက ေဒါကတင တစရပျဖစခသည။7 အၾကမးဖကမႈအလယ ေရာကရေနသည ဆးရးယား၌ပင သေႏၶတညစ ၿငမးခမးေရးအဖြ႔အစညးမားသည နယေျမတြငး ၾကား၀ငဖနေျဖေရးလပငနးမား၌ ပါ၀ငေဆာငရြကလကရၿပး စစပြတြငး ေျမစာပင ျဖစခရသမားက ကညေစာငမ၍ ႏငငတကာအဆင မ၀ါဒ အေျပာငးအလမား ျဖစေပၚလာေစရန စညးရးလႈ႔ေဆာႏငသည စြမးရညမားက တညေဆာကလက ရသည။8

အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမား၌ အရငးအျမစနညးပါး၍ သမားရးက သတမတ ထားသည ‘အမာစားၾသဇာအာဏာ’ မး မရသကသ႔ယဆရ ေသာလညး ၎တ႔ သည အေပာစားၾသဇာအာဏာဆငရာ စြမးေဆာငရညမား၏ အေရးပါမႈက

5. See Andries Odendaal, A Crucial Link: Local Peace Committees and National Peacebuiliding, United States Institute of Peace (2013).

6. See Ezekiel Pajibo, “Traditional Justice Mechanisms: The Liberian Case,” Institute for Democracy and Electoral Systems (Stockholm: International IDEA, 2008).

7. See “Women’s Situation Room,” UN Women West and Central Africa, http://www.unwomenwestandcentralafrica.com/womens-situation-room.html.

8. See Craig Charney, “Maybe We Can Reach A Solution: Syrian Perspectives on the Conflict and Local Initiatives for Peace, Justice, and Reconciliation,” Syria Justice and Accountability Center, http://syrianperspectives2015.pressbooks.com/ (2015).

အျပညအ၀ ထငဟပေစလကရသည။ ၎တ႔သည အစးရအေနျဖငရငဆင ႀကေတြ႔ရ လကရသည အခကအခမားက ႀကေတြ႔ရျခငးမရဘ နညးပညာ သစ မားႏင လမႈကြနရကမားက တစစတတစပငး အသးျပ၍အလႊာေပါငးစမ နယခလထလတနးစားမားကကယကယျပန႔ျပန႔ လကလမးမ ခတဆကေဆာင ရြကႏင ၾကသည။ ၎တ႔သည လထလတနးစားမားအၾကား အျပနအလန ယၾကညမႈႏင မမကယကယၾကည စတခမႈတညေဆာကျခငး၊ မတကြျပားသည ေဒသတစလႊား အေတြ႔အႀကမားက ႏးေႏာဖလယေပးျခငးႏင လားရာ ဥးတညခကမားက ထနး ေကာငးပကငေပးျခငးတ႔က အေလးေပးအာရစကႏငၿပး ျပနာေျဖရငးေရး အသားေပး မဟာဗဟာမားက ပပးကညေပးႏငသည။ အစြနးေရာက၀ါဒ ပ႕ႏ စမ၀ငမႈႏင ပတသကလာပါကလညး ၎တ႔သည မတကြျပားမႈအၾကား ၿငမးခမးစြာ အတယဥတြေနထငေရး အ၀နးအ၀ငးအဓြန႔ရည တညတမႈ ရေစရန ၀ငး၀နးထနး ေကာငးေပးႏငသည။

သခငးတမနခငးေျပာငးလတးတကမႈအဆငဆင - အရတရားသစမား က လကေတြ႕ကက တန႔႔ျပန ေဆာငရြကမႈမား

ဤအရတရားမားက ရငဆငအတရန ႏငငတကာသသမနအသကအ၀နးသည လညး မမတ႔၏ အေလအကငမားက လကေလာညေထြ မြမးမျပငဆငခၾက သည။ အေရးပါသည တးတကေျပာငးလမႈတစခမာ အစးရမားႏင ႏငငစ အဖြ႔အစညးမားမ အစးရမဟတသည လကနကကင တပဖြ႔မားက အသအမတျပ ၍ တကရက ထေတြ႔ေဆာငရြကရန ပမစတလလကရရလာျခငးပငျဖစသည။ ၁၉၉၀ ခႏစ အေစာပငးကာလ၌အစးရ မဟတသည လကနကကငတပဖြ႔မား (ဥပမာ၊ မဇမဘစ ႏငငရ RENAMO၊ ဆရာလငယြနနယရ RUF/SL၊ သ႔မဟတ အလဆလဗာေဒါရ FMLN) ႏင အျပနအလနထေတြ႔ေဆာငရြကရန ကလသမဂၢႏင တက ေဒသအလက အစးရမားပါ၀ငသည အဖြ႔အစညးမားအတြက အလြန စနေခၚမႈ ျပငးထနခသည။ ယငးကာလမား၌သာမက ယခအခနထပါ အခ႕ေသာ နယပယမား၌ ဤကသ႔ေသာ အေလအထမားက ကလသမဂၢစနစ၏ ပငမ မ႑ငႀကး တစရပျဖစသည ၾကား၀ငစြကဖကမႈမျပေရးႏင ႏငင၏ အခပအျခာ အာဏာက ေလးစားလကနာေရး အေျခခမကစနေခၚ လာႏငသညဟ စးရမပပနခ ၾကသည။ ထကသ႔ အငအားစမားက တရား၀င ေနရာေပးျခငး သ႔မဟတ ‘အစြနးေရာက အၾကမးဖကသမားမားႏင ေစစပညႏႈငးျခငး’ ႏငပတသက၍ စးရမတႀကးျဖင အေခအတင ေဆြးေႏြးမႈအမားအျပား ျပလပခၾကသည။

10

မညသ႔ဆေစ လြနခသညဆယစႏစ၌ တငးကပသည ပတဆ႔ အေရးယမႈ မားႏင အစြနးေရာကအၾကမးဖက၀ါဒ ဆန႔ကငတကဖကေရး မ၀ါဒမားခမတ ေဖာေဆာငခလငကစား လကေတြ႔ အကးေမာ၀ါဒသာလင ေအာငပနးဆငခ သည။ ဆကလက ျဖစပြားလကရသည ျပညတြငးပဋပကၡတြငးရအၾကမးဖကမႈက အဆးသတလပါက အၿမတမးလလ နညးပါးလြနးလသည ေရြးခယစရာ နညးလမးမားထမ ႏငငတကာ အစြနးေရာကအၾကမးဖကသမား စာရငး၀င သမား အပါအ၀င အစးရမဟတသမားျဖစေစ သ႔မဟတ အစးရပင ျဖစေနပါေစ လကနကကငေဆာငထားပါက ယငးဇာတေကာငမားႏင မျဖစမေနထေတြ႔ ဆကဆရန လအပသညဟ အဆငျမင ထပသးဇာတေကာငမား အသအမတျပ ထားၾကသည။ အခ႕ေသာ အေျခအေနမား၌ ဤေျခလမးသည လက၀ယမး လကနကကင လႈပရားမႈမား ဆတသဥးလာျခငးႏင ဆဗယကျပညေထာငစ၏ အေထာကအပ ရပသမးလာျခငးေၾကာင ပ၍အလငအျမနရပလး ေပၚလာခ သည။ ဥပမာအားျဖင ၁၉၉၀ခႏစ အတြငး လကတငအေမရကႏင အာဖရကရ အဆပါ အငအားစမားမ ေစစပညႏႈငးမႈမား စတငျပလပလာခသည။ ကမာၻလး ဆငရာ လ႔အခြငအေရးစခနစႏႈနးမားသညလညး အေရးပါသည အခနးက႑မ ပါ၀ငလာခၿပး အစးရမဟတသည အငအားစအမားအျပား၏ အထးသျဖင ကယပင အပခပခြငအတြက တကပြ၀င လကရသမား၏ ေတာငးဆခကမား ႏငဆးရႈးနစနာမႈမားက တရား၀င ထညသြငးစဥးစားေပးႏငသည မေဘာင တစရပက ေဖာထတ ေပးအပခသည။

အစးရမဟတသည လကနကကင အငအားစမားႏင ထေတြ႔ ဆကဆရမမက ႏငငတကာ အသကအ၀နးသည ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးမႈမားအတြငး ‘ကစားပြခနခြင လာညေစရန’ အေထာကအကျပသည အေျခခအေထာကအပမားကပါစတင ေပးအပ လာၾကသည။ ယေန႔အခန၌ ၾကား၀ငဖနေျဖေပးရနႀကးပမးလက ရသည ကလသမဂၢႏငအစးရေပါငးမားစြာသည အစးရမဟတသည လကနက ကင အငအားစမား ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြမားသ႔ တကေရာက ပါ၀ငလာ ေစရန အားေပး တကတြနးသညအေနျဖင နညးပညာ အကအညမား၊လျခေရးဆငရာ အာမခခကမား၊ ေထာကပပ႔ေဆာငေရး အကအညမားအျပင ေငြေၾကး အေထာကအပမားက ပငေဖာထတေပး အပေနၾကၿပျဖစသည။ အကးစးပြားႏင ပတသက၍မ ႏစဖကၾကားေနပငျဖစသည။ ကလသမဂၢက အစးရမားမေပါကဖြား လာသညအဖြ႔အစညး တစရပအျဖစအယအၾကည ကငးမခသည အစးရ မဟတ သည အငအားစမားပငလင ကလသမဂၢသတမနမားႏင လကတြအလပ လပႏငရန ႀကးပမးလာၾကသည။ ဤကစၥရပႏင ပတသက၍ ယခအခန၌

သကေသျပရနပင မလေလာကေအာင ရငးလငးေနၿပ ျဖစေသာလညး ကလသမဂၢ သတမနမားအား အစးရ မဟတသည အတကအခႏငလကနကကင အငအားစ မားႏင လကတြအလပလပရန အဖြ႔၀ငႏငငမားက ခြငျပခကေပးသည ကစၥရပ သည အလြနအေရးပါသည မနေသာလညး လတတေလာမာပင ေျပာငးလ တးတကလာသည ကစၥရပတစခ ျဖစေနသည။

တစဖကရ အစးရမားႏင အစးရေပါငးစပါ၀ငသည အဖြ႔အစညးမားႏငအျခား တစဖကရ အစးရမဟတသည ႏငငတကာၾကား၀င ဖနေျဖေရးႏငၿငမးခမးေရး တညေဆာကေရး အဖြ႔အစညးမားအၾကား ပးေပါငးေဆာငရြကမႈ ပမအားေကာငး လာျခငးသညလညး လတတေလာ တးတကျဖစထြနးမႈတစရပပင ျဖစသည။ The Carter Center သညလညး ဤနယပယေလာကရ အေစာဆးအဖြ႔အစညး မား၌ တစခအပါအ၀င ျဖစသည။ ကလသမဂၢ၊ ေနာေ၀း၊ ဖငလန၊ ဆြစဇာလန ႏင အျခား ႏငငမားအပါအ၀င အစးရမားသည Center for Humanitarian Dialogue၊ Swisspeace ႏင Crisis Management Initiative (CMI) ကသ႔ေသာ INGOs မားႏင ပမနမတဖက ေဆာငရြကလာၾကသည။ အာဖရကေဒသရ အျပ သေဘာေဆာငသည အာဖရကန အျငငးပြားမႈဖနေျဖေရးစငတာ (ACCORD)၊ အာဖရကန အေနာကပငးေဒသၿငမးခမးေရး ကြနရက (WANEP)ႏင လကတင အေမရကေဒသရ SERAPAZ ကသ႔ေသာ အထငကရ အဖြ႔အစညးႀကးမား ကလညး အစးရမဟတသည အငအားစမားက လကလမးမ ႏငေစရန ပပးကည လကရၿပး ရပရြာအေျချပ ၿငမးခမးေရးတညေဆာကမႈ လပငနးမားက ဥးစး ေဖာေဆာငလကရသည။

ကလသမဂၢသတမနမား အပါအ၀င ႏငငတကာအသကအ၀နး အေနျဖင ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥ၌ အမႈမအမတမမားယြငးမႈမားက ေရာငလႊရနၾကား၀င ဖနေျဖသမားႏင ေစစပညႏႈငးလကရသည ႏစဖကအငအားစမားအၾကား နယပယအလက သ႔မဟတ ထးကအခငးအကငးဆငရာ ကၽြမးကငပငႏငမႈရရန လအပေၾကာငး ပမထငရားလာၿပျဖစသည။ သေဘာတညခကမားရရခ ေသာလညး လကေတြ႔ေထာကပပ႔ေဆာငေရးဆငရာ ေျမျပငအေနအထားမား (ဥပမာ အားျဖင ေရြးေကာကပြမား သ႔မဟတ လကနကျဖတသမးေရး အတြက ယတမကသည အခနကာလ သတမတခကမား)ေၾကာင အေကာငအထည ေဖာေဆာငႏင သည အလားအလာမရပါက လပငနးစဥမား ကရႈးသြားႏငသည သ႔မဟတ လပခ တညးလညး အကပ ရကလာႏငပါသည။

12

“ဆးရးယားႏငငထက လကနကကငေဆာငထားျခငး မရေသးတ အမးသမးထဟာ ၿငမးခမးေရးရ႕ ျပယဂန႔ ၿငမးခမးေရးရ႕ အငအားစေတြ ျဖစတယ။

ဒါေၾကာင ဒအမးသမးထန႔ အျခားအရပဖက လမႈ အဖြ႔အစညးေတြက အတပါ၀ငလပကငခြငမေပးဘန႔ေတာ

ဒႏငငၿငမးခမးဖ႔ လမးမျမငဘး။”

ေဒါကတာ Rim Turkmani ဆးရးယားႏငငတညေဆာကေရးအဖြ႔၏ တြဖကတညေထာငသႏင

ရပနကၡတေဗဒပညာရင

၂၀၀၈ ခႏစအတြငး ဤအားနညးခကက ျပငဆငရနအတြက ကလသမဂၢ ႏငငေရးဆငရာဥးစးဌာန(DPA)သည ၾကား၀ငဖနေျဖေရး လပငနးစဥမားအတြငး ပါ၀င ေဆာငရြကလကရသည ကလသမဂၢ၏ ကယပငစြမးေဆာငရညမား ပမ ကယေျပာနကရႈငးလာေစရနအတြက ၾကား၀ငဖနေျဖေရး ေထာကကျပဌာနစတ (MSU)က ဖြ႔စညးတညေထာငခသည။ အာဏာခြေ၀ေရး၊ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒ မား၊ လျခေရးႏင သယဇာတ အရငးအျမစမားကသ႔ေသာ ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြ မား၏ အေရးပါအခရာကသည ကစၥရပမားႏငပတသကသည ျပငပမကၽြမးကင မႈ အရညအေသြးမားက ထနးခပအသးခႏငေစရနအတြက အႀကးတနးၾကား၀င ဖနေျဖေရး အႀကေပးမားအဖြ႔က အၿမအဆငသင ျဖစေနေစရန ဖြ႔စညးျပငဆင ထားခသည။ ၂၀၁၁ ခႏစအေရာကတြငဤအဖြ႔သည ၾကား၀ငဖနေျဖေရး လပငနးစဥ ေရးဆြျပငဆငမႈ၊ ကားမေရးရာႏင နယပယစပညာရငမားက ထညသြငးေပါငးစပ ႏငေစရန ထပမတး ခ႕ဖြ႔စညးခသည။9

စသတမတခကမား ေျပာငးလတးတကမႈအဆငဆင - ေအာကေျခ ေျမျပင ပကတအေျခအေနမားက အမးသမးမားက အျမနဆး ထညသြငး ပါ၀ငေစရန တကတြနးႏႈးေဆာလကရသည။

လြနခသည ဆယစႏစႏစခအတြငး ၿငမးခမးေရးႏင လျခေရးဆငရာႏငငတကာ ဥပေဒသမားႏင စခနစႏႈနးမားႏငပတသက၍ အေရးပါသညတးတကေျပာငးလမႈ အမားအျပားေတြ႔ရလာရသည။ ကလသမဂၢလျခေရးေကာငစမ အမးသမး၊ ၿငမးခမးေရးႏင လျခေရးဆငရာ ဆးျဖတခကအမတ ၁၃၂၅ႏင (ဤအစအစဥ ႏင ဆကစပသည ေနာကဆကတြ ဆးျဖတခကခႏစခက ပးတြဖင(၁)တြင ၾကညပါ)

9. For the list of members of the 2015 Standby Team and their brief biographies, see http://peacemaker. un.org/mediation-support/stand-by-team; for an evaluation of the Standby Team to date, see Antje Herrberg with John Packer and Miguel Varela, “The Evolution of the United Nations Standby Team of Mediation Experts in Context,” Peace My Way and mediatEUr (2015).

က ေရးဆြအတညျပချခငးက တစဆစခး ေျပာငးလတးတကမႈ မားအနကတစခ အပါအ၀င ျဖစလာခသည။ တကပြနယေျမေဒသ အတြငး ရငသနေနထငရသည အမးသမးမား၏ အေတြ႔အႀကမားႏင ၿငမးခမးေရးအတြက လပကငေဆာငရြက လကရသည ပကတအေျခအေနမနအားျဖင ေအာကေျခေျမျပငမ ေမာငးႏငလာ သည ဤအစအစဥ၌ လျခေရးႏင ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈ အတြငးရ အမးသမးမား၏ အခနးက႑ႏငအေထာက အကျပမႈမား၊ စစပြႏင ၿငမးခမးေရး ဆငရာ ေစစပေဆြးေႏြးပြမား၌ အမးသမးမား၏ ပါ၀ငေဆာငရြကပငခြင အခြင အေရးႏင ကယဆယေရး၊ ျပနလည ထေထာငေရးႏင ပဋပကၡလြနႀကးပမး အားထတမႈမားအတြငးရ အမးသမးႏင အမးသားမား၏ မတကြျပားသည လအပခကမား ေပၚမတည၍ ျဖညဆညး ေဆာငရြကေပးရန အေရးႀကးပတ႔က အသအမတ ျပထားသည။

“အကယ၍ စစတကတာက အမးသားေတြရ႕ အလပပလ႔ဆခရင ၿငမးခမးေရးက အမးသမးေတြရ႕အလပလ႔ သေဘာထားလကၾကပါစ႔။”

Amal Basha၊ လ႔အခြငအေရးဆငရာအာရပအမးသမးမားဖရမဥက႒ႏင ယမငအမးသား ညလာခအဖြ႔၀င(ယမင)

ဆးျဖတခကႀကး ရပလးေပၚလာေစရန ေနာကကြယမ စညးရးလႈပရားမႈမား၌ အမးသမးမား ဥးစးေခါငးေဆာင၍ ၿငမးခမးေရးေပၚ အေျချပထားသည အရပဖက လမႈအဖြ႔အစညးမား၏ ပးေပါငးပါ၀ငမႈသည အရငးခေသာခက ေမာငးႏငအား တစရပျဖစခသည။ ဤအခကက “ၿငမးခမးေရးက အမးသမးမား တညေဆာကၿပး” ပဋပကၡဖနေျဖေရးႏင ႀကတငကာကြယ တားဆးရာ၌အလြန အေရးပါသည အခနးက႑မ ပါ၀ငအေထာကအက ျပလကရသညဟသည ပငမသတငးစကား၌ အတအလငး မးေမာငးထးျပထားသည။ သ႔ေသာလညး ၂၀၀၀ခႏစတြငကလသမဂၢ လျခေရးေကာငစသည “အရပဖကလမႈ အဖြ႔အစညး” ဟသည အသးအႏႈနးအေပၚ အတကအချပလပခၾကသည။ အေစာပငး ဆးျဖတခကမား၌ ေဖာျပထားသည စာသားမား၌ “ဌာေန တငးရငးသားမားႏင နယခပဋပကၡ ဖနေျဖေရးသမားမား”ႏင “အမးသမးမား” ဟ၍ ေယဘယ ဆနဆနသာ သးႏႈနးေဖာျပခၾကသည။ မ၀ါဒႏင သေဘာထားမားေျပာငးလ တးတကလာပအဆငဆငက ေနာကဆကတြဆးျဖတခကမား အတြငးရ စကားရပမား၏ သးႏႈနးပ သေဘာသဘာ၀ အေျပာငးအလမား အတြငး သသ သာသာ ေတြ႔ျမငလာရသည။ ၂၀၀၈ခႏစအေရာက ဆးျဖတခကအမတ ၁၈၂၀ က ေရးဆြအတညျပခစဥက အစအစဥႏငပတသက၍ ေကာငစအတြငး

14

အာေဘာငအာရငးသနသန အတကအခလပခၾက သမားပငလင “အရပဖက လမႈအဖြ႔အစညး” ဟ၍ ရညညႊနးသးႏႈနးမႈ အေပၚဆန႔ကင ကန႔ကြက ျခငး မရခေပ။ ေနာကပငး စာသားမားအတြငး အထးသျဖင ဆးျဖတခကအမတ ၁၈၈၉ ႏင ၂၁၂၂ ပါ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးအတြငးရ အမးသမးမားဟသည သးႏႈနး ေဖာျပခကသည စစကားရပတစချဖစလာခသည။

အစအစဥက မၾကာခဏဆသလ အမးသမး သ႔မဟတ အမးသမးအခြငအေရး ဆငရာ ကစၥရပမားအျဖစသာ ရႈျမငေလရေသာလညး တကယအႏစသာရသည ကလသမဂၢႏင ႏငငတကာဇာတေကာငမားအား အစးရမဟတသညပဋပကၡ ဖနေျဖရနႀကးပမးလကရသည ဇာတေကာငမားႏင ထေတြ႔ေဆာငရြကရန လအပသညဟ ေတာငးဆထားသည အခကပငျဖစသည။ စစေရးအရ ၾကား၀င ေဆာငရြကမႈမား ျပလပႏငသည လမးေၾကာငးမားက ပတဆ႔ထားျခငးအားျဖင ၿငမးခမးေရး ေဖာေဆာငမႈက အစးရရပ၀နးအတြငးသာ ထနးသမးထားရမႈက ေမးခြနးထတထားသည။ အျခားတစဖကတြငလညး ဤအစအစဥသည ႏငငတကာ အသကအ၀နးအား လကနကကငေဆာငစရာ မလသည အေျပာငး အလမး ျဖစေပၚလာေစရန လပကငေဆာငရြကလကရသည အစးရမဟတသည ျပညတြငးဇာတေကာငမားႏင တရား၀ငလကတြ အလပလပႏငေစသည အခြင အလမး တစရပကေဖာထတေပးလကရသည။ ၿငမးခမးေရး ေစစပညႏႈငးမႈမား က ေဖာေဆာငရာ၌ ႏငငေရးႏင လျခေရးဆငရာ ရႈေထာငမသာခဥးကပ ေဆာငရြက ျခငးထက အမားျပညသဆငရာ လပငနးစဥတစရပအျဖစ ေဖာေဆာင သည လမးေၾကာငးမး ျဖစသည။

အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားသည စစပြအတြငးရ လသားမကႏာဖးကဆြထတႏငရန ႀကးပမးေဆာငရြကေလရသည။ ၎တ႔သည အမားအားျဖင အလြနကဥးေျမာငးသည ရႈေထာငမ ေစစပညႏႈငးလကရသည ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥက ကယဆယေရး၊ ျပနလညထေထာငေရးႏင လမႈေရး တရားမတမႈ ဆငရာ ရႈေထာငမားအထ ကယကယျပန႔ျပန႔ အေလးေပး အာရစကလာေစရန ေတာငးဆျခငးျဖင စနေခၚေလရသည။ လကေတြ႔အားျဖင အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမား ပါ၀ငေဆာငရြကျခငးျဖင ရနလတကခကမႈမား ရပစေရးႏင အာဏာခြေ၀ေရးကသာ အသားေပးအာရစကလကရသည ေစစပညႏႈငးမႈမား မသည အားလးပါ၀ငမႈရ၍ ပမဒမကေရစ ထးနညးစကျဖစသည အနာဂတမးက တညေဆာကရနအတြက စစပြဒဏသင လထလတနးစားမားႏငထခက နစနာ သမားက မမတတခြေ၀တာ၀နယသည အခငးအကငးဆသ႔ ေျပာငးလ သြားေစ ႏငသည။

“စားပြေပၚ ပါ၀ငေဆြးေႏြးေစျခငးဟာ ပဋပကၡလြနအခငးအကငးမာ အားလးပါ၀ငလာေအာင ေဆာငရြကဖ႔ ႀကတငေလကငျခငးျဖစပါတယ။

ေစစပညႏႈငးမႈေတြ ၿပးဆးသြားၿပးေနာကပငး အားလးပါ၀ငမႈရတ လပငနးစဥေတြက ေရးဆြပေဖာတေနရာမာ ဒလပစမးက

ထညသြငးစဥးစားသငပါတယ။”

Virginia Bouvier အေမရကနျပညေထာငစၿငမးခမးေရးအစညးအရး(USIP)၏ အႀကးတနးအၾကေပး

ဆးျဖတခကအမတ ၁၃၂၅ အစအစဥ၌ ေျပာငးလေရးတြနးအားမားဆကလက ေပါငးစပပါ၀ငလကရသည။ ဥေရာပသမဂၢ၊ အာဖရကသမဂၢႏင အေမရက ႏငင မား အဖြ႔အစညးတ႔အပါအ၀င တကေဒသအလက အဖြ႔အစညးမား၌လညးအလားတ ဆးျဖတခကမား ခမတထားရသည။ လကရအခန၌ ႏငငေပါငးငါးဆယေကာ သည ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈႏင လျခေရးဆငရာဆကစပ လပငနးစဥမား၌ အမးသမးမားက ထညသြငးပါ၀ငေစရန တာ၀နအပႏငးေပးထားသည အမးသား အဆင လပငနးစမခကမားက ေရးဆြကငသး ေနၾကၿပျဖစသည။ အမးသမး ၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားသညပဋပကၡ အခငးအကငးမားစြာ ဤက သ႔ေသာ စမခကမားကငသး လာေစရနစညးရး လႈ႔ေဆာျခငးျဖငၿငမးခမးေရးႏင ႏငငေရးလပငနးစဥမားအတြငး ပါ၀ငေဆာငရြကခြငအတြက ေတာငးဆမႈမား ျပလပရာ၌ အေထာကအကျဖစေစရန ဆးျဖတခကအမတ ၁၃၂၅က ထနးခပ အသးခလကရသည။ အေကာငအထညေဖာရာ၌ ဟတစကြက ဒတစကြကသာ ျဖစပကေနသည အေၾကာငးရငးမား၌ အရငးအျမစမားအလအေလာက မရျခငး ႏင ႏငငေရး သဓ႒ာနေပာကဆးေနျခငးကလညး တစစတတစပငးပါ၀ငလကရ သည။ သ႔ေသာလညး အစအစဥက ျပညတြငးမႈျပသည စမခကမားႏင အျခား ႀကးပမးအားထတမႈမားက ျပညတြငး၌ ႏငငတကာစႏႈနးမား အျမစတြယ ခငမာ လာေစမည စၾကၤနတစရပက ေဖာထတေပးသည။ အစအစဥသည ‘အမးသား၊ ၿငမးခမးေရးႏင လျခေရး’ႏင ‘လငယ၊ ၿငမးခမးေရးႏငလျခေရး’ ဆငရာကစၥရပ မားက ကမာၻအႏ႔ တြငတြငကယကယ ေဆြးေႏြးေျပာဆလာေစရနလညး လမးခငး ေပးခသည။

“ကစားပြျပငပသ႔ ေရာကရေနၾကသည သ႔မဟတ ဖယၾကဥခထားရသည မညသညအငအားစမဆ အေျပာငးအလက ေဆာငကဥးေပးႏငသည

ယၾကညခက၊ စြမးေဆာငရညမားႏင စတအားထကသနမႈမားက အမားအျပားပငဆငထားၾကသည။”

Eshragh Thabit တရားလႊတေတာေရ႕ေနႏင အမးသမးအခြငအေရး တကၾကြလႈပရားသ(ယမင)

16

အျငငးပြားမႈမားက ၿငမးခမးသညနညးလမးျဖင ၾကား၀ငဖနေျဖမႈက အေထာက အကျပျခငးသည တရကႏင ဖငလနႏငငတ႔၏ ပးတြအေထာကအပျဖငေရးဆြ အတညျပခသည ကလသမဂၢလျခေရးေကာငစ ဆးျဖတခကအမတ ၆၅/၂၈၃ (၂၀၁၁) အားျဖင ကလသမဂၢအဖြ႔၀ငႏငငမားအၾကား အခငအမာ ေထာကခမႈ ရရခသည။ ဆးျဖတခကအတြငး ယခထကပ၍ အားလးပါ၀ငမႈ ရေစရနႏင အထးသျဖင အမးသမးမားအား ပးေပါငးပါ၀ငခြငျပရန ေတာငးဆ ထားသည။ ဤဆးျဖတခကႏင အျခားအေကာငအထညေဖာေရးႏင စႏႈနးဖြ႔ၿဖးတးတကေရး လပငနးမားႏငအည ကလသမဂၢမ ထေရာကသည ၾကား၀ငဖနေျဖေရးလမးညႊန က ပထမဥးဆးအႀကမ ထတျပနခသည။ ကမာၻတစလႊားရ ၾကား၀ငဖနေျဖသမား ႏင စညးရးေရးသမားမားက ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးခသည ရလဒမားအေပၚ အေျခခ ထားသည လမးညႊနစာတမးအတြငး ထေရာကသည ၾကား၀ငဖနေျဖေရးအတြက အဓကကသည သငခနးစာမားက အႏစခပေဖာျပထားၿပး “အေျခခ အကဆး ၾကား၀ငဖနေျဖေရးလမးညႊနခက” ရစခက ေအာကပါအတငးမးေမာငး ထးျပ ထားသည။10

၁။ ၾကား၀ငဖနေျဖေရးအဖြ႔၏ ႀကတငျပငဆငမႈ၊

၂။ အထးသျဖင ကမာၻလးဆငရာ လ႔အခြငအေရးစမား၏ အစတအပငးတစခ ျဖစသညႏငအည ပါ၀ငလကရသည အဖြ႔အစညးမားအၾကား ဘက လကမႈ ကငးရနလအပေသာလညး မျဖစမေနၾကားေနရနမလအပေပ၊

၃။ ၾကား၀ငဖနေျဖေရးလပငနးမား၌ ပါ၀ငေဆာငရြကလကရသည ဇာတ ေကာငေပါငး ေသာငးေျခာက ေထာငအၾကား ေရ႕ေနာက ညညြတစြာျဖင ေပါငးစပညႏႈငးေဆာငရြကမႈ၊

၄။ စတရငးအမနျဖင ေစစပညႏႈငးရနအတြက ပါ၀ငပတသကေနသည ဇာတေကာငမား၏ သေဘာထား တကဆငမႈႏင စတဆႏၵရမႈ၊

၅။ လပငနးစဥ၊ အကးရလဒမားႏင သေဘာတညခက အေကာငအထည ေဖာေဆာငေရးအေပၚ အမး သားထတစရပလး စေပါငးပငဆငမႈ၊

၆။ ႏငငတကာဥပေဒသမား၊ စသတမတခကမားႏင ေၾကာငးကးညညြတမႈ၊

၇။ ပဋပကၡဇာတေကာငမားႏင အျခားအကးသကဆင ပါ၀ငလကရသမား အၾကား ကယကယျပန႔ျပန႔ အျပနအလန ဆကႏြယလကရသည နယပယ က႑တစရပလး လႊမးျခပါ၀ငမႈ၊

10. See United Nations Guidance for Effective Mediation (2012), peacemaker.un.org.

၈။ ပဋပကၡက ဖနေျဖရမမက တစေကာျပန ျဖစပြားမႈမရေစေရး ကာကြယ တားဆးရနပါ ရညရြယထားသည အရညအေသြးျပည၀ေသာ ၿငမးခမးေရး သေဘာတညခကမား။

ဇယားကြက (၁) ျဖညစြကတနဖး

ၿငမးခမးေရးေစစပေဆြးေႏြးပြမားအတြငးရ အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားႏင အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမား

ၿငမးခမးေရးႏင ၾကား၀ငဖနေျဖေရး လပငနးမားအတြငး အရပဖက လမႈ အဖြ႔အစညးမား ပပးကညခၾကေၾကာငး သေတသနျပခကမားက ျပဆလက ရသည။

√ ၿငမးခမးေရးသေဘာတညခကမား၏ အဓြန႔ရညတညတခငၿမမႈက တးတက အားေကာငးလာေစသည။ ၁၉၈၉ ခႏစမ ၂၀၀၄ ခႏစ အတြငး ခပဆခၾကသည ၿငမးခမးေရးသေဘာတစာခပေပါငး ၈၃ ခကဆနးစစ သးသပခကအရ အရပဖက လမႈအဖြ႔အစညးမား၏ပးေပါငး ပါ၀ငမႈ သည သေဘာတညခကမားအား ႏစဖကအဖြ႔မ ကတပက ခးေဖာက လာႏငသည အလားအလာက ၆၄% အထ ေလာကသြားေစ သညဟ သကေသျပလကရသည။11

√ လထအကး ေစာငၾကညကာကြယသမားအျဖစ ေဆာငရြကသည။ အရပဖက လမႈအဖြ႔အစညးမားသည ေစစပညႏႈငးေရးမဟာဗဟာ တစရပအေနျဖင ေႏးေကြးသည နညးဗဟာမားက အသးျပျခငး သ႔မဟတ မတတသာဘ အၾကမးဖကမႈဆသ႔ တစေကာျပနျခငးထက စာလင စညးရးလႈပရားျခငးႏင သတငးစကားပါးျခငးအားျဖင သေဘာ တညခကရရေအာင စြမးေဆာငေပးရနႏင တာ၀နခမႈရလာေစရန ႏစဖကအဖြ႔အား ဖအားေပးႏငသည။

√ လပငနးစဥႏင သေဘာတညခကမားက ေစာငၾကညေလလာ၍အမား ျပညသ၏ ပးေပါငးပါ၀ငမႈက အားေကာငးလာေစသည။ အရပဖက လမႈအဖြ႔အစညးမားသည လပငနးစဥတစရပလးႏင သေဘာ တညခက

11 Desirée Nilsson, “Anchoring the Peace: Civil Society Actors in Peace Accords and Durable Peace,” International Interactions (2009), vol. 38: no. 2, pp. 243–266.

18

အေကာငအထညေဖာမႈက ေစာငၾကညေလလာျခငး၊ မတတမး တငျခငးႏင ႏငငတကာ ဇာတေကာငမားသာမက အထးသျဖငလထ အတြက သတငးအခကအလကမား ျဖန႔ေ၀ေပးျခငးတ႔ကေဆာငရြက လကရသည။ အလြနကယျပန႔သည ပဋပကၡဒဏသင လထလတနးစား အမးမးက ကယစားျပထားသည အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမား သည လပငနးစဥႏင အကးရလဒမားအေပၚ လထ၏ အျမငသေဘာ ထားမား ေျပာငးလလာေအာင လႊမးမးရာ၌ အလြန အေရးပါသည အခနးက႑မ ပါ၀င ေဆာငရြကလကရသည။

√ ပမကယျပန႔သည ျပညသလထတစရပလးအတြက အေရးပါသည အေရးကစၥမားက ေပၚလြငထငရား လာေစသည။ စစမကျဖစပြားလက ရသည ႏစဖကတပဖြ႔မားသည အမားအားျဖင မမတ႔၏ လကငငးလအပ ခကမားႏင အာဏာရရေရးကသာ အေလးေပးေလရသည။ အရပဖက လမႈအဖြ႔အစညးမားသည ကယျပန႔သည လထတစရပလး၏ အကး စးပြားမား၊ ဥးစားေပးက႑မားႏင စးရမ ပပနမႈ မားက ထငဟပေစၿပး ပဋပကၡက ေမာငးႏငလကရသည ဇစျမစအေၾကာငးရငးမားက ကငတြယ ေျဖရငးမညေဆြးေႏြးပြ အေၾကာငးအရာမားက ျပျပင ေျပာငးလ ေပးႏငသည။

√ ျပနာရပမားက ေျဖရငးႏငမည အခြငအလမးမား ေဖာထတ ေပးအပ၍ ခဥးကပေဆာငရြကမႈနညး လမးသစမားက ဖနတးေပး သည။ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမား ပါ၀ငလာလင ၎တ႔သည စငၿပင သ႔မဟတ လမးေၾကာငး(၂) လပငနးစဥမားက ေရးဆြျပငဆင၍ စတကးသစမားက စမးသပေဖာ ေဆာငႏငသည အခြငအလမး တစခ ဖနတးေပးသညအျပင ပးတြဆနးစစေလလာမႈ သ႔မဟတ တစဖကတစခကရႏငငေရးယဥေကးမႈ ေျပာငးလလာေစရန အေထာကအက ျပေလရသည။

√ ပမႀကးကယသည အၾကမးဖကမႈဆန႔ကငကန႔ကြကေရးႏင လမႈေရး ေပါငးစညးညညြတမႈက ပမအား ေကာငးလာေစသည။ အရပဖက လမႈအဖြ႔အစညးမား၏ ပပးကညမႈအားျဖင ပဋပကၡဒဏသင လထ လတနးစားမားက ကယကယျပန႔ျပန႔ ထညသြငးပါ၀ငေစျခငးျဖင အဓြန႔ရညတညတခငၿမသည ၿငမးခမးေရး၏ အေရးပါသညအႏစသာရ

တစချဖစသည လမႈေရး ေပါငးစညးညညြတေရးက အေထာကအပ ျဖစေစသည။

√ အေရးပါသည နညးပညာပငးဆငရာ အႀကဉာဏႏငသတငးအခက အလကမားက ေဖာထတေပးအပသည။ အမားအားျဖင အရပဖကလမႈ အဖြ႔အစညးမားသည အေရးပါသည ကစၥရပမားျဖစသည ဥပမာ ထခကနစနာသမား၏ လအပခကမား၊ အရငးအျမစ ခြေ၀သးစြမႈ၊ ႏငငသားႏင လ႔အခြငအေရးဆငရာ နယပယမား၌ျဖစေစ ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥအတြက မရမျဖစလအပသည အသပညာ ဗဟသတမားက ေဒသမႈျပရာ၌ျဖစေစ ကၽြမးကငႏ႔စပသမား ျဖစၾကသည။

√ ေျဖရငးေရးနညးလမးမားႏင အကးရလဒမား တးတကေကာငးမြန လာေစရန အေရးပါ၍ ထေရာကသည အကအညမားက ေဖာထတေပး သည။ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားသည ယခငလမးေၾကာငး (၁) ႏင လမးေၾကာငး(၂) ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမားအေပၚ ေကာငးစြာ နားလည ကၽြမးကငသမား ျဖစၾကသည။ ႏငငေရးဇာတေကာငမား၌ ဤကသ႔ေသာ အသပညာဗဟသတမား အားနညးေနႏငသျဖင ေဆြးေႏြးပြ တစခခငးစတြင ပါ၀ငသည အေၾကာငးအရာႏင12 အခငးအကငးမား က အသေပးရနမျဖစမေန လအပပါသည။

အားလးပါ၀ငမႈရသည အ၀နးအ၀ငး - အျမငသေဘာထားမားႏင အဓပၸာယဖြငဆခကမား

ၾကား၀ငဖနေျဖရာ၌ အကးရထေရာကမႈရေစရန အားလးပါ၀ငမႈရလာေအာင ခတဆက ေဆာငရြကျခငးသည ကလသမဂၢလကစြအတြငး မးေမာငးထးျပ ထားသည လမးညႊနခကမားအနက အဆနးသစဆးသေဘာတရားတစချဖစ သည။ အရညအေသြးႏင အေရအတြကပဓာနျပ အေထာကအထားမားက

12 For more on the positive impact of women and civil society participation, see Thania Paffenholz, ed., Civil Society and Peacebuilding: A Critical Assessment (Boulder: Lynne Rienner, 2010); Alexander Ramsbotham and Achim Wennmann, eds., “Legitimacy and peace processes: From coercion to consent,” Conciliation Resources, (2014), Accord 25; UN Women, “Women’s Participation in Peace Negotiations: Connections Between Presence and Influence,” (2012); Sanam Naraghi Anderlini, Women Building Peace (Boulder: Lynne Rienner, 2007); International Alert and Initiative for Inclusive Security, Inclusive Security, Sustainable Peace (Washington, DC: 2004).

20

အားလးပါ၀ငမႈရသည လပငနးစဥမား အထးသျဖင အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညး မားက ပါ၀ငေဆာငရြကေစသည လပငနးစဥမားက ပမေကာငးမြနသညအကး ရလဒမားက ေပၚထြကလာေစၿပး ေအာငျမငႏငသည အခြငအလမးပမမားျပား ေလရေၾကာငး ညႊနးဆထားသည။ ၾကာ၀ငဖနေျဖေရးသမားမားႏင ႏငငတကာ နညးပညာရငမားအၾကား အားလးပါ၀ငမႈ၏ လကေတြ႔အကး သကေရာကမႈမား ႏငပတသက၍ ရတကမေအးႏငဘ သသယစတအချဖင အေခအတင ေဆြးေႏြး ျငငးခ ေနၾကဆပငျဖစသည။

အခ႕ကလညး ဇတေကာငေပါငး ေသာငးေျခာကေထာငက ပါ၀ငေဆာငရြက ေစျခငးသည လပငနးစဥမားက ပရမးပတာျဖင ရႈပေထြးသြားေစႏငသညဟ ေထာကျပေျပာဆေနၾကသည။ သ႔ေသာလညး ဤအျမငသေဘာထား မနကနမႈ မရေၾကာငး သေတသနႏင သာဓကမားက အခငအမာ ျပဆလကရသည။ ဥပမာ ဘရြနဒၿငမး ခမးေရးလပငနးစဥ၌13 လကနကကင အဖြ႔အစညးႏင ပါတစစေပါငး (၁၇)ဖြ႔ ပါ၀ငခသလ နေပါၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ14 ၌ ႏငငေရးပါတ(၈)ဖြ႔ ပါ၀ငခ သည။ အလားတပင ဆမာလၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ15 အတြငး ဘာသာေရးႏင ရပရြာ ေခါငးေဆာငအေျမာကအမား ပါ၀ငေဆာငရြကခၾကသည။

မညဆ႔ဆေစကာမ “အားလးပါ၀ငမႈ”ရေစရန ေတာငးဆမႈမားသည တငးမာမႈႏင ၀ေရာဓျဖစေစရန တြနးပ႔ ေပးသည ေမာငးႏငအားတစရပလညး ျဖစေနျပနသည။ အဓပၸာယရငးလငးေဖာျပျခငးအားျဖင ဤသေဘာတ ရားက ဇာတေကာငအားလး လကခကငသးရန သေဘာတေထာကခခၾကသည။ အ၀နးအ၀ငး၏ အနားသတ တစဖကရ အားလးပါ၀ငမႈသည ကလသမဂၢသ႔မဟတ တစသးပဂၢလႏငငအလက “အစြနးေရာက အၾကမးဖကသမားမား” အျဖစ သတမတထားသညအငအား စမား အပါအ၀င ပဋပကၡအခငးအကငးတစခအတြငး ပါ၀ငလႈပရားေနႏငသည လကနကကငအစအဖြ႔မားအားလးက လႊမးျခမေစသည။ အေတြ႔အႀကရငကက သည ၾကား၀ငဖနေျဖသမားက ထေရာကအကးရေစလလင ကမာၻ႔ႏငငေရး ဇာတေကာငမား၏ အခပအျခယကငးကငးျဖင ပါ၀ငပတသက လကရသည ဇာတေကာငမားအားလးက လကလမးမခတဆက ေဆာငရြကႏငေစမည ကယေပါကရရန လအပသညဟ အၿမတမးလလ ေ၀ဖနေထာကျပခၾကသည။ ဥပမာအားျဖင ယဂနဒါရ ဘရငေတာလနေရးတပမေတာ(LRA)သညႏစရည

13 See Henri Boshoff, Waldemar Vrey and George Rautenbach, “The Burundi Peace Process: From civil war to conditional peace,” Institute for Security Studies (June 2012).

14 See Enrico D’Ambrogio “Nepal’s Political Parties And The Difficult Road Towards A New Constitution” European Parliamentary Research Service (November 2014).

15 Ibrahim Ali Amber ‘Oker’, “Community Peace Processes in south central Somalia,” Concilia-tion Resources (2010), Accord 21.

လ မား ပတခတေ၀ဖန ခခရေသာလညး ေနာကပငး၌ ႏငငတကာအသကအ၀နး ႏင ယဂနဒါအစးရတ႔က လကကမးႀကဆ၍ ၾကား၀ငဖနေျဖရန ႀကးပမးသငသည ဟ လကခအသအမတျပခသည။16 အလားတပင အာဖဂနနစၥတနရ တာလဘန တ႔ႏင ထေတြ႔ေဆြးေႏြးႏငရန ဆကလကႀကးပမး ေနၾကဆပငျဖစသည။17

“ၾကား၀ငဖနေျဖသေတြသာ အမးသမးန႔ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးေတြက ထေတြ႔ေဆြးေႏြးၿပး ပါ၀ငလာေအာင ေဆာငရြကဖ႔ဆႏၵရခရင

နညးလမးရာလ႔ရပါတယ။”

Sanam Naraghi Anderlini၊ ICAN အမႈေဆာငဒါရကတာ

အ၀နးအ၀ငး၏ အျခားအနားသတတစဖက၌ အားလးပါ၀ငေစေရးသေဘာတရား သည တကပြနယေျမအတြငး လႈပရားေဆာငရြကလက ရေသာလညးေဘးဖယ ခထားရလကရသည အစးရမဟတေသာ လကနကမအရပဖက လမႈ အဖြ႔အစညး မားကပါ သကဆငအကး၀ငလာေစသည။ ယငးအဖြ႔အစညးမား၌အမးသမး၊ လငယႏင အျခားက႑အသးသးရ လနညးစလထလတနးစား အားလး ပါ၀င လကရသည။ လြနခသည ဆယစႏစႏစခစာမ ဤနယပယ အ၀နးအ၀ငး၏ အဓကအကဆးေသာ ဇာတေကာငမားႏင အကးသကဆငပါ၀ငသမားသည အၿမတမးလလ အမးသမးမားသာ ျဖစေနေၾကာငး ေတြ႔ရခရၿပးျဖစသည။ အခ႕ေသာ သမားသည ရႏငၿပးျဖစသည အဖြ႔အစညးမားမတစဆင လပကင ေဆာငရြကခၾကၿပး အခ႕မာ လသမားေကာၾကားသည လႈပရားမႈမားအားျဖင ေသာလညးေကာငး လသားခငး စာနာေထာကထားေရး အကပအတညးမား အေပၚ ပထမဥးဆး တန႔ျပနေဆာငရြကသမား အေနျဖငေသာလညးေကာငး ေပၚထြနးလာခၿပး ေကးရြာတြငး ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈႏင ျပနလည သငျမတ ေရးလပငနးမား၌ ပါ၀ငေဆာငရြကလာၾကသည။

“မနဒလားက အမးသားေတြမာ အမးသမးေတြက ထညသြငးပါ၀ငေစခငတဆႏၵမရခဘးလ႔ လျခေရးေကာငစမာ သးသပေျပာဆခဖးတယ။ ညေနပငးေတြမာ အမးသမးေတြန႔ အတထငၿပး (အမးသမးေတြက) နားေထာငတယ။ ေနာကတစေန႔မနကကေတာ နားေထာငထားတ အခကအလကေတြက သ႔အႀကျပခကလ စားပြေပၚျပနၿပးေဆြးေႏြး

အႀကျပလကေတာ အမးသားေတြလညး သေဘာေတြကလ႔ေပါ။ ေနာကေတာမ

16. See Joanna R. Quinn, “Getting to Peace: Negotiating with the LRA in Northern Uganda,” Human Rights Review (March 2009), vol. 10: no. 1, pp. 55-71.

17. See Sean Kane, “Talking with the Taliban: Should the Afghan Constitution Be a Point of Negotiation?,” United States Institute of Peace Special Report (January 2015).

22

အဒါေတြက သ႔ေခါငးကထြကလာတာမဟတဘ အမးသမးေတြဆကရတ အႀကဉာဏေတြျဖစတယလ႔ အမးသားေတြက ျပနေျပာျပခတယ။ ဒါကေတာ

ေနာကဆးေဆြးေႏြးပြႏစခမာ ပါ၀ငခြငမရၾကတ အမးသမးေတြက သဆြတငသြားတ နညးလမးေလးပါပ။”

Anwarul Chowdhury ကလသမဂၢ လကေထာကအေထြေထြအတြငးေရးမးခပ

လကနကကငအငအားစမားႏင လကနကမ အရပသားျပညသမားအၾကားအစးရ ဌာနမားမသည ႏငငေရးပါတမားအပါအ၀င ၎တ႔၏ လက၀ယခမား၊ ရးရာ ေခါငးေဆာငမား၊ စးပြားေရးအသကအ၀နး၊ ေရၾကညရာ ျမကႏရာေရႊ႕ေျပာငး ေနထငၾကသမား၊ ကနသညႏင ပညာသည အဖြ႔အစညးမားကသ႔ေသာ မတ ကြျပားစလငသည ဇာတေကာငမားႏင အဖြ႔အစညးမား ရေနၾကသည။

ေအာကတြင ေဖာျပထားသည ကားခပသည ပတသကပါ၀ငလကရသည ဇာတေကာငမားက တစစတတစပငး ခတဆကေဖာျပထားျခငးျဖစၿပး အလား အလာရသည ၾကား၀ငဖနေျဖသမား၊ ေစစပညႏႈငးေရး သမားမားႏင အျခားအစ အဖြ႔မားႏင ပတသကသည အေသးစတ အခကအလကမားက ဆကလက ျဖညစြကရမညျဖစသည။

အားလးပါ၀ငမႈရသည ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥအတြငး ပါ၀ငလကရသည

ဇာတေကာငမားက တစစတတစပငးခတဆကေဖာျပျခငး

ၾကား၀ငဖနေျဖသမား

အစးရမဟတသည လကနကကငအငအားစမား

အစးရမဟတသည လကနကမအငအားစမား

အားလးပါ၀ငမႈ

အစးရဇာတေကာငမား

ႏငငေပါငးစပါ၀ငသညအဖြ႔အစညးမား(UN)၊

တကေဒသအလကအဖြ႔အစညးမား(EU၊ AU၊ OA5)

တတယအစအဖြ႔ေနရာမ ၾကား၀ငဖနေျဖေပးသည ႏငငမား

အမးသမးမားလနညးစတငးရငးသားမား

၀နေဆာငမႈေပးအပသမားႏငငေရးပါတမား

ေရၾကညရာျမကႏရာသြားလာသမား

လငယမား

ဘာသာေရးေခါငးေဆာငမား

အလပသမားသမဂၢမား

မ းႏြယစေခါငးေဆာငမား

NGOs

ႏငငတကာ NGO မား

© 2015

ႏငငတကာပဋပကၡဖနေျဖေရး/စကား၀ငး/ၿငမးခမးေရးအဖြ႔အစညးမား

အလရငမားႏင လပငနးစဥ ေရးဆြျပငဆငသမား

အစးရစစတပ/ လျခေရး ယႏရားမား

ေဒသႏရအာဏာပငမား

ႏငငေတာအစးရ

အစးရ၀နႀကးဌာနမား

ေထာကကျပဌာနခြမား

လကနကကငတငးရငးသား/ဘာသာေရး သ႔မဟတ ႏငငေရးအငအားစမား

မဒယာႏင သတငးေထာကမား

တစသးပဂၢလလႈပရား တကၾကြသမား

ႏငငသားေပါငးစပါ၀ငသည လကနကကငတပဖြ႔မား

ေဒသချပညသ႔စစတပဖြ႔မား သ႔မဟတ ဂဏးအဖြ႔အစညးမား

တငးရငးသားလကနကကငအဖြ႔အစညးမား

လြနခသည ႏစေပါငး(၂၀)အတြငး အစးရမဟတသည လကနကမ ဇာတေကာင မားက ထညသြငးပါ၀ငေစျခငး ႏငစပလဥး၍ တးတကမႈအခ႕ရခသည။ ၁၉၉၀ခႏစအတြငး ဂြာတမာလာ၌ အသငးေတာသည ကလသမဂၢ၏ရနပေငြ

အေထာကအပျဖငေဖာေဆာငသည ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြမားႏငပတသက၍ အသေပးကာ ၾသဇာလႊမးမးႏငေစရန ဌာေနတငးရငးသားမား၊ အမးသမး အဖြ႔အစညးမား၊ အလပသမားသမဂၢ ကယစားလယမားႏငအျခား အငအားစ မား က အတတကြ စစညးမေစသည အရပဖက လမႈ အဖြ႔အစညးမား ဖရမတစရပက ကမကထျပ၍ ဥးေဆာငေဖာေဆာငခသည။18 လတတေလာ မာပင ကလသမဂၢႏင အျခား အငအားစမား စေပါငး၍ ၿငမးခမးေရး ေဆြးေႏြးပြမား၌ (အရတႏငဆမာလယာကသ႔) မးႏြယစႏင ဘာသာေရး ေခါငးေဆာငမားက ထညသြငးပါ၀င ႏငေစ ရန၀ငး၀နး ႀကးပမးခၾကသည။ အေမရကနျပညေထာငစ၊ ဥေရာပသမဂၢႏင ကလသမဂၢ အဖြ႔အစညးမား အပါအ၀င ႏငငတကာ အသကအ၀နးမေရၾကညရာျမကႏရာႏင ျပညပ ႏငငမား၌ ေရႊ႕ေျပာငးေနထငလကရသည တစသးပဂၢလ မားႏငအဖြ႔အစညးမား အထးသျဖင အရတ၊ အာဖဂနနစၥတန၊ လစဗားႏင ဆးရးယား ႏငငမား၌ ျပန႔က ေနထငလကရသမားကပါ အသအမတျပ၍ ထညသြငးစဥးစားလာၾကသည။ သကဆငရာ လ႔အဖြ႔အစညး အတြငးရ ၎တ႔၏ ရပတညခကက ထညသြငး စဥးစားမႈမျပဘ ႏငငတကာ ဇာတေကာငမားက ၎တ႔သည ၿငမးခမးေရးႏင အသြငကးေျပာငးေရးလပငနးစဥမား၌ ပးေပါငး ပါ၀ငခြငရသည တရား၀င ေခါငးေဆာငမားႏင အတကအခ အငအားစမားအျဖစ အသအမတျပခၾက သည။19

ထြကေပၚလာသည ကနးဂဏာနး အခကအလကမားက ေလလာဆနးစစ ၾကည သညအခါ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမားအတြငး အရပဖက လမႈအဖြ႔အစညးမား ပါ၀င ေဆာငရြကျခငးျဖင အကးရလဒအေပၚ ထငသာျမငသာရသည ဆးကး သကေရာကမႈ မရဟသည လကေတြ႔သေဘာတရားက ထပေလာငး ခငမာေစ သည။20 လကေတြ႔၌ ကရႈးသြားႏငသည အလားအလာကပင ၅၀% အထ ေလာက သြားေစႏငသည။ ထ႔အျပင အရညအေသြးပဓာနျပ သေတသနကလညး ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမား၌ အမးသမးမား၏ ပါ၀ငေဆာငရြကမႈ အားေကာငး ျခငးသည ေဆြးေႏြးပြအေၾကာငးအရာႏင အရညအေသြးအေပၚ အကးသက ေရာကမႈရေစၿပး ပမအဓြန႔ ရညတညတခငၿမသည ၿငမးခမးေရး သေဘာတည

18. See “From Civil War to Civil Society: The Transition from War to Peace in Guatemala and Liberia,” The World Bank and The Carter Center (June 1997).

19. See Amanda Roth, “The Role of Diasporas in Conflict,” Journal of International Affairs (SpringSummer 2015); Lisa Laakso and Petri Hautaniemi, Diasporas, Development and Peacemaking in the Horn of Africa (London: Zed Books, 2014).

20. Desirée Nilsson, “Anchoring the Peace: Civil Society Actors in Peace Accords and Durable Peace,” International Interactions: Empirical and Theoretical Research in International Relations (2012), vol. 38: no. 2, pp. 243-266.

24

ခကမား ရရလာေစရန အေထာကအကျပသညဟ ျပဆလကရသည။21

အမးသမးမား၏ ပနးတငမားက ေျပာငးလျခငး၀ေရာဓအေနျဖင ပဋပကၡတငး၌ ႏငငေရးအရ လႈပရားေျပာငးလမႈမား ရလင ကစား လကေတြ႔၌ ၎တ႔က ေမာငးႏငလကရသည အႀကျပခကမားႏငတငးကပ သည စသတမတခကမေဘာငမားက ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမားမအမ းသမးမား (အထးသျဖင အမးသမး ၿငမးခမးေရးတညေဆာကသမား)က ကယကယျပန႔ျပန႔ ဖယကဥထားသည ရလဒမးသာ ထြကေပၚလာသည။ အမးသမး အေရးသည ႏငငတကာအသကအ၀နးမ အာေဘာငအာရငးသနသန ေျပာဆမႈအမားဆး နယပယက႑ျဖစေနေသာလညး လကေတြ႔အလပလပကငမႈ အနညးဆးျဖစေန သည။

ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမားအတြငး အမးသမးမားက ထညသြငးပါ၀ငေစရန ေျပာဆျခငးသည မၾကာခဏဆသလပင ႏငငတကာမ၀ါဒခမတသမားအား အျခားအလားအလာရသည သ႔မဟတ အမနတကယ ပါ၀ငလကရသမား အေၾကာငး ေမးျမနးေျပာဆမႈ မရသေလာကနညးပါးသည ေမးခြနးမားကေမးျမနး စစမးရန လႈ႔ေဆာေပးေလရသည။ အမးသမးမားသည ေအာကေျခ လတနးစား မားက မကႏာသာေပးလြနးသည သ႔မဟတ ေရေပၚဆလ႔မလငမားျဖစသညဟ စြပစြေျပာဆခေနရသည။ ၎တ႔၏ အရညအခငးမားႏင ရပရြာအတြငးရ ၎တ႔၏ ရပတညခကအေပၚ ေမးခြနးထတခေနရၿပး ၎တ႔၏ ‘ျဖညစြကေပး သည တနဖး’ သ႔မဟတ ထည၀ငကညမႈ အေထာကအထားမား အေပၚ အယအၾကည တနေနဆျဖစသည။ အခ႕ေသာအေျခအေနမား၌ ႏငငတကဇာတေကာင မားသည အမးသမးၿငမးခမးေရး ေဖာေဆာငသမားက မျဖစႏငေလာကသည အထ ထးထးျခားျခားေတာငးဆမႈမား ျပလပေနၾကသည။ ဥပမာအေနျဖင ၂၀၁၄ခႏစ ဒတယအႀကမေျမာက ဆးရးယား ေဆြးေႏြးပြ၌အႀကးတနး သအရာရ တစဥးက ဆးရးယနးအမးသမးမားအေနျဖင (သငေတာသည အရညအခငးရေၾကာငး ျပဆသညအေနျဖင) အၾကမးဖကအစြနးေရာက အငအားစမားက ရပတန႔ႏငပါ သလားဟ ေမးျမနးခသည။ ယေန႔အခနထ မညသညအစးရမ စမေျဖရငးႏငျခငး မရေသးသည စြမးေဆာငရညမးက ေမးခြနးထတ ေမးျမနးချခငးျဖစသည။22

21. See O’Reilly, Ó Súilleabháin, and Paffenholz, “Reimagining Peacemaking,” International Peace Institute (June 2015); see also, Thania Paffenholz, “Results on Women and Gender from the ‘Broader Participation’ and ‘Civil Society And Peacebuilding’ Projects,” Geneva: The Graduate Institute of International and Development Studies’ Centre on Conflict, Development and Peacebuilding (April 2015).

22. Author was present during the discussions between Syrian women peace activists and a

“အမးသမးေတြဖကက ၾကား၀ငဖနေျဖသေတြန႔ ေစစပညႏႈငးေရးသမားေတြက အငတကအားတက စညးရးလႈ႔ေဆာမႈမျပဘ အစအဖြ႔တစခအျဖစ

ေစစပေဆြးေႏြးပြမာ အသာတၾကညပါ၀ငခြငရတာမးက မရသေလာကကရားပါတယ။ ဆန႔ကငဘကအေနန႔ မၾကာခဏဆသလ

သတ႔ကအေထာကအပျဖစေစတ ဘာသာေရးအဖြ႔အစညးလ အျခားအရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးေတြက ရညရြယခကရရ ထညသြငးထားေလရတယ။

အမးသမးေတြက အစအစဥတကျဖစတ ေထာကကျပက႑ကေန ထညသြငးပါ၀ငေစၿပး ေစစပညႏႈငးေရးလပငနးစဥအေပၚ လႊမးမးႏငတ

အခြငအလမးမးရေပးခရင သတ႔ေတြဟာ ကား/မေရးရာန႔ အမးသမးအေရးကစၥေတြသာမက အေရးပါတ အျခားအေၾကာငးအရာေတြ

ကပါ ေဆြးေႏြးပြအစအစဥထ ေဆာငကဥးလာတတတယ။ ကနကနေျပာရရင အမးသမးေတြဟာ ေစစပေဆြးေႏြးတေနရာက ဘယတနးကမ

အပကသေဘာသကေရာကမႈေတြ မသယေဆာငလာခဖးပါဘး။”

Graduate Insitute of Geneva ရ ပးေပါငးပါ၀ငမႈကယျပန႔လာေရးစမကနးမ Thania Paffenholz

“အရညအခငးျပည၀တ အမးသမးေတြမရဘးလ႔ လြယလြယေျပာလ႔မရပါဘး။ အရညအခငးျပည၀တ အမးသမးေတြ အမားႀကးရသလ ထက၀ကမကတ

လဥးေရရတ အမးသမးေတြက ဆးျဖတခကခမတတေနရာမာ ခနလပထားလ႔မရပါဘး။”

Betty Ogwaro၊ ယဂနဒါအစးရႏင ဘရငေတာလနေရးတပမေတာ(LRA)အၾကား ၾကား၀ငဖနေျဖေပးသညအဖြ႔မ (ေတာငဆဒန)အဖြ႔၀င

အမးသမးမားအား ထညသြငးပါ၀ငေစေရး ေတာငးဆမႈမားသညအေနာကတငး NGOs မား၏ လႈ႔ေဆာမႈေၾကာငျဖစၿပး စသတမတခက မေဘာငသညလညး လကေတြ႔အရတရားထကစာလင စတကးေပၚ၌သာ အေျခခလကရသည ဟသည လြမားေသာအယအဆမး အျမစတြယလကရသည။ ဤအခကသည သးျခားယဥေကးမႈ အခငးအကငးအလက ခြျခားထားသည အမးသမးမား၏ ၾသဇာအာဏာႏင အခနးက႑ဆငရာ လြမားသည ထငျမငယဆခကမားေၾကာင ပမဆးရြားလာသည။ ဥပမာအားျဖင ၂၀၁၁ခႏစ အသြငကးေျပာငးေရး လပငနး စဥ အတြငး ဆမာလအမးသမးမား၏ ပးေပါငးပါ၀ငမႈဆငရာ ကစၥရပႏငစပလဥး ၍

senior governmental envoy, Geneva, Switzerland, January 2014.

26

သတမနအသကအ၀နးမ အဖြ႔၀ငအမားအျပားက ဆမာလယာသည အမးသမး မား၌ ၾသဇာအာဏာႏင လႊမးမးႏငစြမးကငးမသည ေရးရးစြယဥေကးမႈအစဥ အလာရခသည ႏငငျဖစသညဟ ထတေဖာေျပာဆခၾကသည။ ယေန႔ အခနထ ဆမာလအမးသမးမားသည ဓားစာခမားက ျပနလႊတေပးရန၊ေလဆပသစ ဖြငလစရနႏင လသားခငးစာနာ ေထာကထားေရးႏင ေဆး၀ါး အကအညမား ေပးအပႏငရနအတြက Al Shabab ႏင ေစစပညႏႈငးလာခသည။23 ၎တ႔၏ သကဆငရာမးႏြယစမားႏင လမႈအသကအ၀နးအတြငးရ ၎တ႔၏ ရပတည ခက အေနအထားမားက စစဘရငမားႏင ေစစပညႏႈငးျခငး၊ တပဖြ႔၀င စာရငးပယဖက ရန စခနးမားထေထာင၍ လညပတေဆာငရြကျခငးႏင ၾကား၀ငဖနေျဖ ေပးရန ေရ႕မေနာကမ ပဂၢလမားက ခတဆက ေဆာငရြကျခငးတ႔အတြက မားစြာ အေထာကအကျပခသည။24 အလားတပင အာဖဂနနစၥတန၌လညး အမးသမး မားသည တာလဘနမားႏင ပမနေစစပညႏႈငးလက ရသညသ႔မဟတ ေဒသအဆင ႏငငေရးလပငနးစဥမား၌ ပါ၀ငေဆာငရြကလကရသည။ သ႔ေသာ ႏငငတကာအသကအ၀နးကမ ယခအခနထ တာလဘနမားသညအမးသမးမား ႏင စကားေျပာလမမညမဟတဟ ဆကလကေျပာဆ ေနၾကဆ ျဖစသည။

ဇယားကြက (၂) အမးသမးေတြ ဘာေျပာေနၾကသလ။

ပးေပါငးပါ၀ငမႈႏင လျခေရးေကာငစဆးျဖတခကအမတ ၁၃၂၅

အဓကကသည ေတြ႔ရခကမားက ေရြးခယေဖာထတျခငး25

၁။ အစးရမား၊ ကလသမဂၢ၀နထမးမားႏင အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညး မားသည SCR 1325 အစအစဥႏင ပတသက၍ နားလညမႈ လြမား ေနဆ သ႔မဟတ သျမငနားလညမႈလြမားေနဆျဖစသည။

၂။ အစးရမားႏင ႏငငတကာၾကား၀င ဖနေျဖသမားသည မမတ႔၏ တာ၀နက ထမးေဆာငမႈမရဘ ပကကြကလကရသည။ အမးသမး မား၏ အျမငသေဘာထားမားက ထညသြငးပါ၀ငေစျခငးသည ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမားအတြငး ပါ၀ငလကရသည အစးရမား

23. Raised in discussions between Somali women leaders at UN hosted meeting with Author (Nairobi: 2011).

24. See Faiza Jama, “Somali Women and Peacebuilding, “Conciliation Resources (2010), Accord 21; Hudda Ibrahim, “Somali Women Mobilizing for Peace,” Somali Current (January 2, 2015).

25. Sanam Anderlini and John Tirman,“What the Women Say: Participation and UNSCR 1325, A Case Study Assessment.” MIT Center for International Studies/ICAN, October 2010.

သ႔မဟတ ၾကား၀ငဖနေျဖသမား၏ လပငနးေဖာေဆာငမႈပငး ဆငရာ စလပထးလပနညးမား၌ ပါ၀ငမႈမရေသးေပ။

၃။ အမးသမးမား ပးေပါငးပါ၀ငလာေစရန အားေပးအားေျမာကျပသည အေရးယေဆာငရြကခကမားက စနစတကေရးဆြ ေဖာေဆာငျခငး ထက ကအေၾကာငးတကဆငမႈျဖင အလဥးသငသလသာေမာငးႏင လကရသည။

၄။ အလရငမားသည ေျပာထားသညအတငး လကနာေဆာငရြကျခငး မရေပ။ UNSCR 1325 ႏင ပတသကသည ၎တ႔၏မ၀ါဒမားႏင လပငနးေဆာငရြကခကမား၊ လသားခငး စာနာေထာကထားေရး အစအစဥမား၊ ပဋပကၡအခငးအကငး၌ သတမနနညးလမးျဖင ၾကား၀င ေဆာငရြကမႈမားအၾကား အခတအဆက ေပာကဆးလက ရသည။

၅။ ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြ၀ငခြငသည “ခငဗားဘယသလ” “ခငဗားမာ စစတပတစခခရသလား” ဟသည စသတမတခကအေပၚ မတည ေနဆျဖစသည။ သးသပၾကညရသေလာက အမးသမးမားသည အဆငျမငေစစပညႏႈငးမႈ အေတြ႔အႀကရသည အထငကရ ေခါငးေဆာင တစဥးႏင ေနာကခအငအား ကယျပန႔သညေအာကေျခ လထအတြငး တကၾကြလႈပရားသတစဥးအျဖစ တစၿပငတညးျဖစေန မသာလင ပါ၀ငေဆြးေႏြးရန အရညအခငးျပညမ သကသ႔ ျဖစေန သည။ ထသ႔ေဆာငရြကႏငလငပင ပါ၀ငခြငရရန အျပညအ၀ အာမခခက မရေသးေပ။ လကနကကင ဇာတေကာငမားအတြကမ လကနကကင အၾကမးဖကႏငစြမးရရျဖင အရညအခငးျပညမသ ျဖစေနသည။

၆။ ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြမား၌ ကယျပန႔ျပညစသည ၿငမးခမးေရးက ႀကးပမးရာေဖြေနျခငးမရေပ။ ယငးအစား ၎တ႔သညပစခတ တကခကမႈ ရပစေရး၊ ႏငငေရးအစအစဥမားႏင ေရေပၚဆႏငငေရး သမားမားအတြက သငေလာသည ပဋပကၡစမခန႔ခြေရးကစၥရပမားကသာ အေလးေပးအာရစကေလရသည။

၇။ ႏငငတကာဇာတေကာငမားႏင အစးရေပါငးမားစြာသည အမးသမး မား၏ အေရးအရာမားက ပါးစပျဖငသာ ၀နေဆာငမႈ ေပးလကရၿပး အေရးပါသည ပငမအေရးယေဆာငရြကခကမားအတြငး ထထမမ ပပးကည ေပးထားျခငးမရေပ။

28

၈။ အမးသမးမားအတြက စြမးေဆာငရညျမငတငေရးသည ၿငမးခမးေရး ႏင လျခေရးဆငရာ ကစၥရပမားႏင တကရကခတဆကေနျခငး မရေပ။ ေလကငသငၾကားေပးသညဆလငပင အပခပစမေရးႏင အာဏာခြေ၀ေရးကသ႔ေသာ အဓကကစၥရပေပါငးမားစြာကတစထငတညး ကငတြယႏငေစရန အမးသမးမားအား ထထေရာကေရာက ျပငဆငေပးထားျခငးမရေပ။

ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမား၌ အားလးပါ၀ငလာေစရန “မညကသ႔” ေဆာငရြကမညနညးဟသည ေမးခြနးက အေျဖရာျခငး။

အျမငဆးအဆင၌ ထညသြငးပါ၀ငေစျခငးႏငပတသကသည နားလညသေဘာ ေပါကမႈပစမားအပါအ၀င ၾကား၀ငဖနေျဖေရးႏင ပဋပကၡဖနေျဖေရးအေလအထ မား သသသာသာ ေျပာငးလတးတကလာေသာလညး ေျမာကမားလစြာေသာ သမားရးကၿငမးခမးေရး လပငနးစဥမားအတြငး အမးသမးမားအားထညသြငး ပါ၀ငေစရန တြန႔ဆတေနဆျဖစသကသ႔ နားလညလကခသည ပစပါလြမား ေနဆျဖစေၾကာငး ေတြ႔ျမငေနရသည။ အမးသမးအမားစသည မမတ႔၏ အနာဂတ ကၾကမၼာက အဆးအျဖတေပးမည ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥမားမဖယၾကဥခ ေနရသည။ ၎တ႔အေနျဖင ၀ငေရာကေဆြးေႏြးမႈမျပႏငေစရန တားဆးလက ရသည စနေခၚမႈမားစြာ ႀကေတြ႔ၾကရာ၀ယ ဥပမာ ၾကား၀ငဖနေျဖသမားႏင တတယအပစ၀င ေစစပညႏႈငးေရးသမားမားအၾကား ႏငငေရးဆႏၵကငးမေနျခငး ႏင မမတ႔၏ ကၽြမးကငမႈအရညအခငးႏင တရား၀ငမႈက ယတေလာပကျပယ ေစလသည ေမးခြနးမား သ႔မဟတ အမးသမးမားအတြက ခြျခားျပငဆငထား သည အေလအထမားက ရငဆငေနၾကရသည။

ဤကသ႔ေသာ အေျခအေနမးက ေတြ႔ျမငေနရသျဖင အျပညျပညဆငရာ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမား လႈပရားမႈကြနရက(ICAN)ႏင မတဖကအဖြ႔ အစညးမားသည26 အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမား၊ အစးရမားႏငႏငငတကာ အဖြ႔အစညးမားက ၂၀၁၄ ခႏစ ဇြနလအတြငး ေခၚယစညးေ၀း၍ “ပေကာငးသည ၿငမးခမးေရး ေစစပညႏႈငးမႈ” စာတမးက ေရးဆြျပငဆငခသည။ ဖရမသည အဘယေၾကာငအားလးပါ၀ငသငသနညးဟသည ေမးခြနးထက ေကာလြန၍

26. UN Women, United States Institute of Peace, The Institute for Inclusive Security, Women in International Security, Crisis Management Initiative, Athena Consortium, The Global Network of Women Peacebuilders, Swisspeace.

မညကသ႔ကငသးေဖာေဆာငလကရသနညးဟသည ေမးခြနးကပါ ခဥးကပ ေဆြးေႏြးခသည။ တကေရာကလာသည ကယစားလယမားက အားလးပါ၀င ေစရန ေဆာငရြကရာ၌ ႀကေတြ႔ရေလရသည ဘစနေခၚမႈမားႏင လကေတြ႔ လပငနး စဥမားအတြငး ေပၚေပါကလာေလရသည စနေခၚမႈမားက ေျဖရငး ႏငမည ေျဖရငးေရးနညးလမးမားက ၀ငး၀နးေဆြးေႏြးအေျဖရာခၾကသည။

ပေကာငးသည ၿငမးခမးေရးေျခလမးသစအတြက ေတြ႔ဆေမးျမနးမႈမား၊တက ေဒသအလက လထေဆြးေႏြးပြမားႏင ညလာခမားက ဆကလကေဖာေဆာင ခၿပးေနာက အခနး(၂)အတြငး ေဖာျပထားသည ပေကာငးသညၿငမးခမးေရး လကစြလမးညႊန(BPT)၌ အားလးပါ၀ငမႈရေရးအတြကအဓက ဘအတားအဆး ႀကး (၆) ခ (အခနး ၁)က ရငးလငးေဖာျပထားၿပး ၾကား၀င ဖနေျဖေရးႏင ၿငမးခမး ေရးေဖာေဆာငမႈလပငနးစဥမား (အခနး ၂)အတြငး အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားႏင ကား/မေရးရာ အျမငသေဘာထားမားက ပမ စနစက သည ဖြ႔စညးတညေဆာကပမးျဖင ထညသြငး ေပါငးစပရာ၌ ထနးေကာငး လမးညႊနေပးရန ရးရငးေသာလညး ကယျပန႔ျပညစသညမေဘာင တစရပကပါ ျပငဆငေပးထားသည။

ဘယသေတြက “အမးသမးၿငမးခမးေရးတညေဆာကသေတြလ။”

“အမးသမး ၿငမးခမးေရးတညေဆာကသမား” ဆသညမာ အၾကမးမဖကဘ ၿငမးခမးစြာ ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးမႈက လလား၍ လ႔အခြငအေရးႏင အမးသမး အခြငအေရးမားက အားေပးအားေျမာကျပရန သဓ႒ာနခမတေဖာ ေဆာငလက ရသည တစသးပဂၢလအမးသမးမားႏင အမးသမးမား ဥးစးေခါငးေဆာငသည အဖြ႔အစညးမားက ရညညႊနးျခငးျဖစသည။ အခ႕ေသာသမားက တရားမတေရး အတြက စညးရးလႈပရားလကရစဥ အခ႕က လညး ကား/မေရးရာရႈေထာငမေန၍ ပဋပကၡ၏ ရကခတမႈမားက ကငတြယေျဖရငး၍ ၿငမးခမးေရးက အားေပးျမငတင ရန ႀကးပမးေဆာငရြကလကရသည။ အမးသမးမားသည ၿငမးခမးစြာေတြ႔ဆ ေဆြးေႏြးမႈျပရန ပထမဥးဆး ေတာငးဆေလရသမားျဖစေသာလညး ယခ အခနထ ေဘးဖယခထားရဆျဖစသည။ (စာမကႏာ ၁၄ ရ ဇယားကြက(၃)၌ အရပဖက လမႈအဖြ႔အစညး ေရြးခယသတမတေရး စနမနာက ၾကညရႈပါ။)

30

အပငး (၂)

ပေကာငးသည ၿငမးခမးေရးလကစြလမးညႊန

အားလးပါ၀ငမႈရသည ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမားႏင ေစစပေဆြးေႏြးပြမားအတြက လမးညႊနခက

ၾကား၀ငဖနေျဖေရး၌ အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားက ခတဆက ပါ၀ငေစျခငးႏငစပလဥး၍ ဥးစားေပးေဆာငရြကႏငသည အေပးအယေကာငး တစရပရေနသည။ သ႔ေသာလညး အေရးယေဆာငရြကခက အမားစသည အလဥးသငသလ ေဆာငရြကျခငးသာျဖစသကသ႔ ရနပေငြေထာကပ ေပးသည ဆေသာလညး ေထာကပပ႔ေဆာငေရးအကအညမား ေပးအပျခငးမရသလ အမးသမးမားအား ထညသြငးပါ၀ငေစရန လအပသညဟ အာေဘာငအာရငး သနသန ေထာကခအားေပးသညဆေသာလညး လအပသည နညးပညာပငး ဆငရာ သ႔မဟတ ေငြေၾကးပငးဆငရာ အေထာကအပမားျဖင ေကာေထာက ေနာကခ ျပထားျခငးမရေပ။ အၿမတမးလလပင ၿငမးခမးေရး ဇာတေကာငမားက ခတဆကေဖာျပသညအဆငႏင လပငနးစဥအတြငး ထညသြငးေပါငးစပထား သည “ၿငမးခမးေရး” သေဘာတရားက ေရးဆြျပငဆငသည အဆင၌ ေပာကဆး ေနေလရသည။ ပေကာငးသည ၿငမးခမးေရး လကစြ လမးညႊနသည ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥအဆငတငး၌ ႀကသလေဆာငရြကေလရသည အေလအထမားက ေရာငလႊရနႏင ပမကယျပန႔ျပညစ၍စနစတကရသည ခဥးကပေဆာငရြကမႈက အားေပးအားေျမာကျပကာ ၿငမးခမးေရး ေဖာေဆာငမႈႏင ၾကား၀ငဖနေျဖမႈ အေလအထမားတးတက ေကာငးမြနလာေစရန အတြကရးရငးလြယကသည မေဘာငတစရပက ျပငဆငေပးထားသည။

ပေကာငးတ ၿငမးခမးေရးလကစြလမးညႊနဆတာဘာလ။

ပေကာငးသည ၿငမးခမးေရးလကစြလမးညႊနသည စနစတကရသည ဖြ႔စညး တညေဆာကပမးျဖင ထညသြငးပါ၀ငေစျခငးက အေလးေပး အာရစကျခငးျဖင ၾကား၀ငဖနေျဖေရးလပငနးမား တးတကေကာငးမြန လာေစရန အေထာကအက ျပသည အမားသးလကစြလမးညႊနရငးျမစတစချဖစသည။

• အၾကမးဖကျခငးမရဘ ၿငမးခမးေရးႏင တနးတညမေရးက လလား ေထာကခသည အရပဖကလမႈ အဖြ႔အစညးမား - အထးသျဖင အမးသမး ၿငမးခမးေရးတညေဆာကသမား၊

• ကား/မေရးရာ သေဘာတရားမားသည ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြမား၏ အေရးပါသည ကစၥရပမားျဖစသည။

တစဖကသတ နညးလမးတစရပတညးျဖင အရာအားလးက ေျဖရငး၍မရႏငေပ။ သ႔ျဖစ၍ လကစြလမးညႊန၌ ထေရာကသည လပငနးစဥတစရပျဖစေၾကာငး ေသခာေစရန သကဆငရာအခငးအကငးေပၚလက၍ အလကသငလကေလာညေထြျပငဆငရနလအပသည တနဆာပလာမားကသာ မးေမာငးထးေဖာျပ ထားျခငး ျဖစသည။

ဘယသေတြအသးျပဖ႔ ရညရြယတာလ။ဤလကစြလမးညႊနသည အစးရေပါငးစပါ၀ငသည အဖြ႔အစညးမား၊ ျပညတြငး ႏင ႏငငတကာ NGO မား၊ ေစစပညႏႈငးလကရသည အဖြ႔အစညးမားႏင သဓ႒ာနခေဖာေဆာငလကရသည အျခားအဖြ႔အစညးမားအပါအ၀င တတယ အပစ၀င အစးရမားအတြက အဓကရညရြယျခငးျဖစသည။

၁။ ပဋပကၡ သ႔မဟတ အကပအတညးတစရပက ၾကား၀ငဖနေျဖျခငး၊

၂။ ၾကား၀ငဖနေျဖမႈက ေရးဆြျပငဆငျခငး၊ ပပးကညျခငးႏင ရနပေငြ ေထာကပျခငး၊

၃။ ေရရညတညတခငၿမသည ပဋပကၡေျဖရငးေရး နညးလမးမးက အေထာကအကျပျခငးႏင တစေကာျပန သ႔မဟတ ပမဆးရြား ျပငးထန သည အၾကမးဖကမႈဆသ႔ ဥးလညသြားေစႏငသည လပငနးစဥ၏ အားနညးခက ေပာကြကႏင ဆကစပ၍ထြကေပၚလာသည အရစြန႔ရမႈ အႏရာယက ေလာပါးသကသာေစျခငး၊

၄။ အျငငးပြားမႈမားက ၿငမးခမးစြာၾကား၀ငဖနေျဖေရးဆငရာ ကလသမဂၢ အေထြေထြညလာခ၏ ဆးျဖတခကက အေကာငအထညေဖာျခငး၊

၅။ အမးသမး၊ ၿငမးခမးေရးႏင လျခေရးဆငရာ အစအစဥ (UNSCR 1325 ႏင ဆကစပဆးျဖတခကမား)က အေကာငအထညေဖာျခငးႏင

၆။ UNSCR 1325 ႏင ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမားအတြငး အရပဖက လမႈအဖြ႔အစညးမားအား ထညသြငးပါ၀ငေစျခငးရမရ ေစာငၾကည အကခတရနႏင စညးရးလႈ႔ေဆာျခငး။

32

ဘာေၾကာင ထညသြငးပါ၀ငေစျခငးက အေရးႀကးရသလ။

အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားက ထညသြငး ပါ၀ငေစျခငးအားျဖင ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥမား၏ အဓြန႔ရည တညတခငၿမမႈႏင တရား၀ငမႈက ပမခငမာ အားေကာငးလာေစသည။

• လပငနးစဥအတြငး တစမးသားလး သကဆငပါ၀ငမႈႏင အမားျပညသ ၏ ပါ၀ငေဆာငရြကမႈ တးတက ေကာငးမြနလာေစသျဖင ေဘးဖယခ ထားရသည အငအားစမား၏ လပငနးစဥ လမးေခာသြားေစရန ႀကးပမးအားထတမႈမားက ေလာခေပးျခငး၊

• ရနလေနၾကသည ေစစပညႏႈငးေရး အဖြ႔အစညးမားအား မမတတ ‘အာဏာ’ ခြေ၀ေပးရနႏင မမတ႔ လ႔ေဘာငအသကအ၀နး၏ အနာဂတမား အတြက ‘တာ၀နယမႈ’ရရျဖင ပမ တာ၀နခလာေစျခငး၊

• ရနလေနၾကသည ႏစဖကအဖြ႔အစညးမားအၾကား အၾကမးဖကမႈက အဆးသတ၍ ပဋပကၡမားက ၿငမးခမးစြာ ကငတြယေျဖရငးလသည ႏငငေရးဆႏၵမား အားေကာငးလာေစရန အားေပးတကတြနးျခငး၊

• အလြနအေရးႀကးသည လသားခငးစာနာ ေထာကထားေရးႏငလသား လျခေရးဆငရာ ကစၥရပမားက ကငတြယေျဖရငးျခငး၊

• ျပနာရပမားက အေျပာငးအလျပလပ၍ ေျဖရငးႏငေစရန အျခား အခြငအလမးမား ဖနတးေပးျခငး၊

• ကၽြႏပတ႔၏ ၿငမးခမးေရးသေဘာတရားမားႏင အေလအထမားအေပၚ စေပါငးလကခထားသည ဘနားလညသေဘာေပါကမႈကပမ ကယျပန႔ လာေစၿပး ၿငမးခမးေရးတညေဆာကသမား၏ အသဉာဏက ပမ အလငးရလာေစျခငးႏင

• ရရထားသည သေဘာတညခကမားက သဓ႒ာနအခငအမာခမတ၍ အေကာငအထညေဖာမည အလားအလာ ျမငတကလာေစျခငး၊

အခနး (၁)

အမားအားျဖင ေတြ႔ရေလရသည အတားအဆးမားႏင ဆနးသစသညေျဖရငးေရးနညးလမးမား

အားလးပါ၀ငမႈရသည ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈ အခြငအလမးသစ

လမႈေရးအသြငကးေျပာငးေရးကသ႔ေသာ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ

ၿငမးခမးေရးႏင ႏငငေရးအသြငကေျပာငးမႈ လပငနးစဥမားသညအၾကမးဖက မႈက အဆးသတ၍ လကနကကငပဋပကၡ ေျပလညသြားေစေရးကသာ အစဥတစကႀကးပမး ေဆာငရြကလာခၾကသည။ မညသ႔ဆေစဤလပငနးစဥ မားသည ပဋပကၡ သ႔မဟတ အကပအတညး ရကခတမႈဒဏ ခခရသည ႏငငမား အသြငကးေျပာငးရန မရမျဖစ လအပသည အခြငအလမးမားကပါ ေဖာထတ ေပးအပလကရသည။ ယငးအခြငအလမးမားက အစးရယႏရားသစမား၊ ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒျပငဆငေရး၊ ေခတႏငေလာညသည တရားစရငေရးစနစမား၊ အာဏာ အေဆာကအအသစမားႏင လမႈအသကအ၀နးတစလႊားရ ပဋပကၡ၏ ေနာကဆကတြဆး ကးသကေရာကမႈမားႏင ဇစျမစအေၾကာငးတရားမားက ကစားေပးသည လမႈဆကဆေရးေႏာငထးမားက ေဆာငကဥးေပးႏငပါသည။ ကမာၻတစလႊားရ လထလႈပရားမႈမားက အပခပေရးက႑အတြငးယခထက ပ၍ ပးေပါငးပါ၀ငခြငျပရန ေတာငးဆလကရသညအျပင ၿငမးခမးေရး လပငနး စဥ မား၏ အၾကမးဖကမႈအဆးသတ ေရးကသ႔ေသာ ေရတရညမနးခက ပနးတင မားမသည အဓြန႔ရညတညတခငၿမသည ၿငမးခမးေရးႏင လမႈေရးျပျပင ေျပာငးလေရးကသ႔ေသာ ေရရညရညမနးခကပနးတငမား ခမတ ေဆာငရြက ရန ေတာငးဆမႈမားသညလညး တျဖညးျဖညးကယေလာငလာလက ရသည။

“အမးသမးေတြက ကား/မေရးရာန႔ တငးရငးသားေရးရာ ကစၥရပေတြက ေဆာငကဥးလာၿပး အပခပစမေရးန႔ လထသေဘာထားေတြက

ကစားေပးႏငတအတြက သတ႔ေတြက စားပြေပၚ ေရာကေစခငတာပါ။ ေစစပညႏႈငးသေတြန႔ အေကာငအထညေဖာတသေတြ ရးသားမႈရေအာင

သတ႔ေတြပ ထနးေကာငးေပးေနတာပါ။”

သအမတ Don Steinberg၊ အငဂလာႏငင အေမရကနသအရာရေဟာငးႏင World Learning ၏ အမႈေဆာငအရာရခပႏင ဥက႒

34

အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားက ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမား၌ ထညသြငးပါ၀ငေစျခငးသည ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငရာ၌ ျပျပငေျပာငးလေရး အေျချပ ခဥးကပေဆာငရြကမႈအတြက အေရးႀကးသည ေျခလမးတစရပ ျဖစသည။ BPT၌ အားလးပါ၀ငမႈရရန အခကအချဖစေစလကရသည ေအာကပါ အတားအဆး (၆)ခက ေကာလႊားႏငေစမည ေျခလမးမားက အဆျပထားသည။

ပထမအတားအဆး

“ကေနာတ႔က အားလးက ကယစားျပၿပးသားျဖစတယ။” ပဋပကၡဇာတေကာင မားသည အမးသမးမားအား စားပြေပၚ၌ လလလားလားလကခၾကလမမည မဟတပါ။

ဒတယအတားအဆး

“ၾကား၀ငဖနေျဖသအေနန႔ အရာအားလးက တစေယာကတညး မလပႏငပါဘး” သ႔မဟတ အမးသမးေတြက ဥးစားေပးအေနန႔ ထညသြငးပါ၀ငေစဖ႔ မစဥးစား ၾကဘး။

တတယအတားအဆး

“ဒါန႔ဒအမးသမးေတြက ဘယသေတြတနး။” အမးသမးၿငမးခမးေရးတညေဆာက သမား၏ တရား၀ငမႈက ေမးခြနးထတျခငး။

စတတအတားအဆး

“ဒါက အမးသမးေတြန႔ မသကဆငဘး။” စစေရးႏင လျခေရးဆငရာ ကစၥရပမား သည ‘နညးပညာ’ဆန သျဖင အရပဖက လမႈအဖြ႔အစညးမားႏင ‘သကဆငျခငး မရပါ။’

ပဥၥမအတားအဆး

“ဒေနရာက ကမ အရညအခငးန႔ ေရာကလာတာပါ။” အမးသမး ကယစားလယမား ဤသ႔ေျပာဆျခငး သည ‘ကမတ႔အေနန႔ အမးသမး ေတြ က ကယစားမျပပါဘး’ ဟ ဆျခငးျဖစ သည။

ၿငမးခမးေရး/သေဘာတညခက အေကာငအထညေဖာသည

ယႏရားမား

ၿငမးခမးေရး/လကေတြ႔ၾကား၀ငဖနေျဖေရး

လပငနးစဥ

ႀကတငျပငဆငျခငး/ၾကား၀ငဖနေျဖေရးအဖြ ႔ဖြ႔စညးျခငး/

လပငနးစဥ ေရးဆြပေဖာျခငး

ဆ႒မအတားအဆး

“အမးသမးေတြက ခြျခားဖယထတထားတာက ယဥေကးမႈလျဖစေနၿပး” “ၿငမးခမးေရးစားပြဆတာ ကား/မ ေရးရာ တနးတညမေရးက ေဆြးေႏြးျငငးခနရမေနရာမဟတဘး။”

ဤအတားအဆးမားသည ညာဖကရပတြင ျပထားသည ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ အဆငအသးသးႏင ေစစပညႏႈငးသည က႑အလက ေခါငးစဥအသးသး၌ ေပၚထြက လာေလရသည။

36

ပထမအတားအဆး

“ကေနာတ႔က အားလးက ကယစားျပၿပးသားျဖစတယ။”

ပဋပကၡဇာတေကာငမားသည အမးသမးမားအား စားပြေပၚ၌ လလလားလားလကခၾကလမမညမဟတပါ။

အေတြ႔အႀကႏင သေတသနျပခကမားအရ ရနလတကခကလကရသည ႏစဖက အငအားစမားသည အထးသျဖင ေရ႕မေနာကမသကႀကးရြယအမားႏင ဘာသာေရးေခါငးေဆာငမားကသ႔ေသာ အရပဖကဇာတေကာငမားႏငလကတြ ေဆာငရြကရန လလလားလားရၾကသည။ သ႔ေသာလညး အမးသမးမားႏင ပတသကလာပါက အခငးအကငးတငးလလ၌ သသသာသာ ျငငးဆနေလ ရၾကသည။ အမးသမးမားအား ခြျခားဖယထတထားျခငးသည ‘ယဥေကးမႈ’ ဓေလသာျဖစေၾကာငး ႏစဖကစလးက ေျပာဆဆငေျခ ေပးတတၾကေသာလညး အခကအလကမားက တစကမာၻလး၌ ျဖစပကလကရေၾကာငးႏင မၾကာခဏ ဆသလ လငမတကြျပားမႈႏငပတသကသည အယ၀ါဒေပၚ နကနကရႈငးရႈငး အေျခခလကရေၾကာငး ျပဆလကရသည။ အမးသမးမားက ခြျခားဖယထတရန သးႏႈနးေလရသည ဆငေျခမား၌ “သတ႔မာ ကယပငအရညအခငးမရလ႔ပါ” ဟသည ကစၥရပမသည တကပြနယေျမအတြငး ေနထငလကရသညအမးသမး မား အပါအ၀င အမးသမးမားအတြက “သြားေရးလာ ေရးလျခမႈမရ” ဟသည ကစၥရပအထ အေၾကာငးျပေလရသည။

ဒအတားအဆးေတြက ဘယလေကာလႊားမလ။

၁။ အမးသမးမားအား ထညသြငးပါ၀ငေစျခငးသည ရနလတကခက လကရသည အငအားစမား၏ အကးစးပြားမားက ပမအကးျဖစ ထြနးေစသညဟသညအခကေပၚ အေျခခ၍ ကးကားေျပာဆပါ။ အဘယေၾကာငဆေသာ (က) မမတ႔၏ မဆႏၵရင ျပညသမားကဂရ တစကရေၾကာငး ျပဆျခငးအားျဖင ၎တ႔၏ တရား၀ငမႈက ပမခငမာသြားေစၿပး (ခ) ေစစပညႏႈငးမည အေၾကာငးအရာမားကပမ ကယျပန႔လာေစ၍ သာမနလထမားအေပၚ ရကခတလကရသည ကစၥရပမားက ပမနားလညသေဘာေပါကလာေစသည။

၂။ နညးပညာပငးကၽြမးကငႏ႔စပ၍ အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာက သမားႏင အခငအမာခတဆကမႈရသည အမးသမးမားက ခန႔အပ တာ၀နေပးရန ႏစဖကအငအားစမားက တကတြနးေျပာဆပါ။

၃။ အမးသမးႏင အမးသားမားအေပၚ စစပြ၏ ရကခတမႈပစႏငတန႔ျပန ေဆာငရြကမႈပစက ကယစားလယမားအားလး နားလည သေဘာေပါက ႏငေစရနအတြက ေခါငးစဥအလက ကား/မေရးရာ သးသပခက စာတမးမားက ျပငဆငေပးပါ။

၄။ အမးသမး လႊတေတာကယစားလယမား သ႔မဟတ အျခား အပခပေရး ယႏရားမားမ အမးသမးမားက ထညသြငးပါ၀ငေစရန တကတြနး ေျပာဆပါ။

၅။ အမးသမးမားက အေရးပါသည အေရအတြကတစခအထ ပါ၀င ေဆာငရြကေစသည အငအားစမားအတြက ကယစားလယေနရာ ထပတး ေပးျခငးကသ႔ေသာအျပသေဘာဆနသည မကလးမားျပငဆငေပးပါ။

၆။ အနညးဆးပါ၀ငရမည အမးသမးအေရအတြကသတမတ၍ ခြတမး စနစ တစရပထေထာငကာ အမးသမးမား ခန႔အပတာ၀နေပးခရျခငး မရပါက အဆပါကယစားလယေနရာမားက အလြတထားေပးရမည။

၇။ မမတ႔၏ ရပရြာအသကအ၀နးမားႏင ၿငမးခမးေရးလပငနးမား ေဆာငရြကမႈအေပၚ ရကခတလကရ သညကစၥရပမားက မးေမာငး ထးျပရနအတြက အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားႏင ပဋပကၡ ဇာတေကာငမားအၾကား အျပနအလနခတဆကေဆာငရြက လာေစရန ပပးကညပါ။

၈။ ကယစားလယအဖြ႔မားအတြငး အမးသမးမားအား ထညသြငးထားရ ပါက လအပသည နညးပညာအကအညမား ေပးအပရနႏင အမးသမး ၿငမးခမးေရးတညေဆာကသမားႏင ခတဆကေပးရနအတြက သးသန႔ ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးပါ။

၉။ ၾကား၀ငဖနေျဖသမားႏင ၎တ႔၏အဖြ႔မားက အေၾကာငးၾကား၍ လအပ သလအႀကေပးရန ကား/မေရးရာေထာကကျပ ကၽြမးကငပညာရင အဖြ႔မားက ဖြ႔စညးထားရရန သတမနမားအားတကတြနး ေျပာဆပါ။

ကလဘယာ၌ အမးသမးႏစဥးသည ၎တ႔၏ နညးပညာပငးဆငရာကၽြမးကင လမၼာမႈႏင အသပညာဗဟသ တၾကြယ၀မႈေၾကာင အစးရအဖြ႔၌ ခန႔အပ တာ၀န ေပးခခရၿပး အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားႏငပါ ခတဆက ေဆာငရြကရန လလလားလားရခၾကသည။ ကလဘယာ လပငနးစဥ

38

တစေလာက လမးေၾကာငး ၁ ႏင လမးေၾကာငး ၂ လပငနးစဥမားအၾကား ခတဆကမႈမားက အမးသမးမား၏ ၾသဇာလႊမးမးႏငစြမးက ၿငမးခမးေရး စားပြ ျပငပအထ ကယျပန႔လာေစခသည။ ဥပမာအားျဖင ၂၀၁၃ ခႏစ အတြငး အမးသမးႏင ၿငမးခမးေရးညလာခ၌ အမးသမးေပါငး ၄၄၉ ဥးတကေရာက ပါ၀ငခၿပး ေနာကပငးေစစပ ညႏႈငးေရးအဖြ႔မားထသ႔ တငသြငးခသည ၿငမးခမးေရး သေဘာတစာခပ အေကာငအထည ေဖာေရးဆငရာ အဆ ျပခက (၆)ခကက ေရးဆြျပငဆငခၾက သည။

ဒတယအတားအဆး

“ၾကား၀ငဖနေျဖသအေနန႔႔ အရာအားလးက တစေယာကတညး မလပႏငပါဘး။”

အမးသမးေတြက ဥးစားေပးအေနန႔႔ ထညသြငးပါ၀ငေစဖ႔႔ မစဥးစားၾကဘး။

အၾကမးဖကမႈက အေရးတႀကးအဆးသတရန လအပမႈေၾကာငၾကား၀ငဖနေျဖ သမားသည မၾကာခဏဆသလ အေစာပငးအဆငမားသည အမးသမးမားႏင တကရကဆကစပမႈမရဟ ယဆေလရသည။ အခ႕ကလညး အမးသမးမားအား ပါ၀ငေဆာငရြကေစျခငးျဖင ႏးညသမေမြ႔၍ အကဆတသည လပငနးစဥက ပမရႈပေထြးသြားေစႏငသည သ႔မဟတ ေစစပညႏႈငးေရးစားပြက မလအပဘ “၀နပ” လာေစႏငၿပး ကရႈးသြားႏငသည အလားအလာ ျမငတကသြားေစ ႏငသညဟ စးရမပပနေနၾကသည။ အမးသမးမားအား ထညသြငးပါ၀ငေစလ လငပင “ၾကား၀ငဖနေျဖသမားသည ဘရားမဟတသျဖင” အမးသမးမားက ထညသြငးပါ၀ငေစရန ႏစဖကအငအားစမားအား အႀကမတငး စညးရး ေဆာၾသ ႏငမညမဟတပါ။ သ႔ေသာလညး အမးသမးမားအား ထညသြငးပါ၀ငေစျခငး သည ထကတနသညရညမနးခက တစရပျဖစသညဟ သေတသနမားက အခငအမာျပဆ လကရသည။ အေျခအေန ေတာေတာမားမား၌ အမးသမးမား သည ပစခတတကခကမႈရပစ၍ ေဆြးေႏြးပြမား ဆကလကေဆာငရြက ႏငေစ သည အ၀နးအ၀ငးမးဖနတးရာ၌ အဓကကသည ေသာခကေနရာမပါ၀င ေဆာငရြကခၾကသည။

ဒအတားအဆးေတြက ဘယလေကာလႊားမလ။

၁။ သတမန သ႔မဟတ ၾကား၀ငဖနေျဖသတစဥးက ခန႔အပတာ၀န ေပးသညအခါ လျခေရးေကာငစဆး ျဖတခကအမတ ၁၃၂၅ အေကာငအထညေဖာေရးကပါ တာ၀နတစရပအျဖစ အပႏငးေပးပါ။

၂။ အမးသမးမားအား ထညသြငးပါ၀ငေစရန သဓ႒ာနခမတထားသည တတယအစအဖြ႔မားအား(ဥပမာ အမးသမး၊ ၿငမးခမးေရးႏငလျခေရး ဆငရာ မတဖကအငအားစမား) ရာေဖြခတဆက၍ ေအာကပါ အကအညမားက ေတာငးခရယပါ။

• စသတမတထားသည တာ၀န၀တရားမား၊ ထေရာကအကး ရေစေရးအတြက အမးသမးမား၏ အျပသေဘာဆနသည သကေရာကလႊမးမးမႈႏင အျခားေဒသမားရ ၾကား၀ငဖနေျဖ ေရးလပငနးစဥမားႏင ပတသကသည ၎တ႔၏ အေတြ႔ အႀက မားက ရညညႊနးကးကား၍ ၾကား၀ငဖနေျဖသႏင အတ အမးသမးမားအား ထညသြငးပါ၀ငေစေရး အလြတ သေဘာ စညးရးလႈပရားပါ။

• လပငနးစဥ စတငကတညးက စနစတကအျပနအလန ခတဆက ေဆာငရြကမႈက အားေပးအား ေျမာကျပရန အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားႏင သတမန အဖြ႔အၾကား အစညးအေ၀းမားက စစဥကငးပပါ သ႔မဟတ ပပးေဆာငရြကပါ။

• ၎တ႔၏ အမးသမးအငအားစမားႏင အျပနအလနခတဆကေဆာငရြကမႈမားက အစရငခရန သတမနအဖြ႔က တရား၀င ေတာငးဆပါ။

• ေရြးခယခန႔အပမႈက ေစာငၾကညအကခတျခငးႏင ရနပေငြ ခြေ၀ခထားမႈမတစဆင ၾကား၀ငဖန ေျဖေရးအဖြ႔အတြငး အစက တညးက ထညသြငးပါ၀ငမႈ/ကား-မေရးရာကၽြမးကင ႏ႔စပမႈရသည အတငပငခတစဥးပါရေၾကာငး ေသခာေအာင ေဆာငရြကပါ။

၃။ အမးသမးမားႏင လကတြအလပလပကငခဖးသည ယခငသတမန မားက ျပနလညေခၚယ၍ အားလး ပါ၀ငမႈရေစရန မညကသ႔လပကင ေဆာငရြကခေၾကာငး စနမနာမားျဖင သာဓကျပပါ။

40

၄။ လပငနးစဥမားအတြငး အမးသမးၿငမးခမးေရးတညေဆာကသမားအား ထညသြငးပါ၀ငေစရာမ ရရ သည အကးေကးဇးမားႏင အေတြ႔အၾကေကာငးမားႏငပတသကသည အျခားၾကား၀ငဖနေျဖသမား ႏင သတမနမား၏ သာဓကျဖစရပမားႏင ထတေဖာေျပာဆခကမားက ကးကားေဖာျပပါ။

၅။ မတကြျပားသည နယပယေခါငးစဥအလက သေဘာတထားၿပး ျဖစသည အခကမားအတြငး ထညသြငးႏငမည ကား/မေရးရာ ဘာသာစကား အသးအႏႈနးမားက နမနာေဖာျပပါ။

၆။ အမးသမး၊ ၿငမးခမးေရးႏင လျခေရးနယပယ၌ ကၽြမးကငႏ႔စပမႈ ရသည ႏငငတကာအဖြ႔အစညးမားႏင ေဆြးေႏြးတငပင၍နယခ အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားက အေကာငးဆး အေထာကအကျပႏငေစရန ၎တ႔အား ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးပါ။

၂၀၁၄ ခႏစအတြငး ကလသမဂၢအထးကယစားလယေဟာငး ေမရ ေရာဘငဆန သည DRCႏင တကေဒသႀကးအတြငး ၿငမးခမးေရး သေဘာတစာခပက အေကာငအထညေဖာရာ၌ အမးသမးမား၏ အခနးက႑မားကအားေပး ျမငတငရန ၿငမးခမးေရး၊ လျခေရးႏင ေပါငးစညးေဆာငရြကေရး မေဘာင အတြက The Great Lakes အမးသမးစၾကၤနက တညေထာငခသည။ ဤစၾကၤနသည အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားက ရနပေငြ ေထာကပေပး၍ ၎တ႔အား တရား၀ငအဖြ႔၀ငမားအတြငး အမးသမးမားက ကယကယျပန႔ျပန႔ ေဘးဖယထားသည ျပညတြငးႏင တကေဒသႀကးအလက အေကာငအထညေဖာေဆာငေရး ေကာမတမားႏင ခတဆကေပးခသည။

တတယအတားအဆး

“ဒါန႔႔ ဒအမးသမးေတြက ဘယသေတြတနး။”

အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမား၏ တရား၀ငမႈက ေမးခြနးထတျခငး။

အစအဖြ႔တစခ သ႔မဟတ တစသးပဂၢလမား၏ တရား၀ငမႈကေမးခြနး ထတျခငးသည ၾကား၀ငဖနေျဖေရး လပငနးစဥမ ၎တ႔ကဖယထတလသည

အဓပၸာယပငျဖစသည။ အမးသမးမားအား ထညသြငးပါ၀ငေစျခငးႏင ပတသက ၍ ဤ ‘တရား၀ငမႈ’ ဆငရာ ေမးခြနးမားက မၾကာခဏေမးျမနးေလ ရသည။ ၎တ႔သည ‘ေအာကေျခ လတနးစားဆနလြနးသည’ ဟ၍ျဖစေစ ‘အခြငထးခ လြနးသည’ ဟ၍ျဖစေစ ေဘာငခတခရေလရသျဖင ၿငမးခမးေရး ေဆြးေႏြးပြမား၌ ပးေပါငးပါ၀ငရန အမားယၾကညလကခမႈႏင သတမတအရညအခငးကငးမ သြားၾကရသည။ တစခနတညးမာပင ဘာသာေရးေခါငးေဆာငမား သ႔မဟတ ေရ႕မေနာကမ သကႀကးရြယအမားကသ႔ေသာ အျခားအရပဖကလ႔အဖြ႔အစညး မားသည ဤကသ႔ေသာ အရညအခငးစစေဆးမႈက ျဖတသနးစရာမလဘ လြယလငတက ပါ၀ငေဆာငရြကခြငရေနၾကသည။

မညသ႔ဆေစ လကနကကငေဆာင၍ အၾကမးဖကမႈက ကးလြနေနၾကသည အငအားစမားသည အငအားသး၍ လပငနးစဥက ဖကလဖကဆးလပႏင ၾကသမားျဖစသျဖင တရား၀ငမႈရမရ မညသမေမးျမနးေလမရဘ အစစအေဆး မရ ပါ၀ငေဆာငရြကရန ဖတေခၚခရေလရသည။ ဤကသ႔ေသာ လတစမး မလတစမးစႏႈနးမးသည ပဋပကၡဖနတးသက စားပြေပၚ၌ ထငခေနရာခးျမငျခငးျဖင အၾကမးဖကၾကရန မကလးေပးသည အရစြန႔ရမႈ အႏရာယက ဖတေခၚ သလျဖစေနသညအျပင အၾကမးမဖကဘ ပဋပကၡဖနေျဖရန သဓ႒ာနခမတထား သည အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားႏင အျခားအရပဖကလ႔အဖြ႔အစညးဇာတေကာငမားကပါ မကႏာလႊခပစရာ ေရာကသြားေစလကရသည။

ဒအတားအဆးေတြက ဘယလေကာလႊားမလ။

၁။ ပဋပကၡအတြငး ၿငမးခမးေရးအတြက အမးသမးမား၏ ေခါငးေဆာငမႈ ေနာကခသမငးေၾကာငး၊ ယခငက စညးရးလႈပရားမႈႏင ေအာငျမငမႈ မားႏင ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈ၊ ၾကား၀ငဖနေျဖေရး၊ အပစအခတ ရပစေရး ေစစပညႏႈငးမႈလပငနးမား၊ လမႈေရးႏငယဥေကးမႈ အေျပာငးအလပစမားႏင ပတသကသည ၎တ႔၏ လပကင ေဆာငရြကမႈမားက သေတသနျပပါ။

၂။ အမးသမးမားသည ‘အခြငထးခလြနးသည’ သ႔မဟတ ‘ေအာကေျခ လတနးစားဆနလြနးသည’ သ႔မဟတ အရညအခငးျပညမျခငးမရဟသည အေၾကာငးျပခကမားက ျပနလညသးသပ၍ စားပြေပၚရ အမးသားမား၏ အရညအခငးမားက ျပနလနေမးခြနးထတျခငးအား ျဖင ထထမမျငငးပယပါ။

42

၃။ ဘတနဖးထားမႈမား၊ ကၽြမးကငမႈ အရညအေသြးမားႏငေကာေထာက ေနာကခမဆႏၵနယမားအေပၚ အေျခခ၍ အရပဖက လ႔အဖြ႔အစညးမား က ထညသြငးပါ၀ငေစသည စသတမတခက မားႏငအတ ‘မမတတ ထညသြငးပါ၀ငမႈရေသာ’ လပငနးစဥတစရပအတြက ပေသနညး တစခ ေရးဆြအၾကျပပါ။

၄။ လပငနးစဥအတြက ဘသေဘာထား ရပတညခကစာတမး ေရးဆြ ျပငဆငရန လထေဆြးေႏြးတငပငပြမား စစဥကငးပ၍ ၎တ႔၏ ကယစားျပမႈအတြက ေရြးေကာကတငေျမာကသည သ႔မဟတ ေရြးခယခန႔အပသည လပငနးစဥမားက သေဘာတညခကရယသည အမးသမးမား၏ ႀကးပမးအားထတမႈက ပပးကညပါ။

ဆးရးယားႏငငရ ေဒသအလက အပစအခတရပစေရး လပငနးမားက ေစစပညႏႈငးရာ၌ အလြနအေရးပါသည အခနးက႑မ အမးသမးမား ပါ၀င ေဆာငရြကခၾကေသာလညး ၂၀၁၄ ခႏစအေစာပငး ဂနဗာ၌ ကလသမဂၢမ ၾကား၀င၍ စစဥကငးပခသည ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြမား၌ ဆးဆးရြားရြားခနလပခခၾကရသည။ ထအခနက အေထာကအကျပသည တတယအစအဖြ႔၀င အစးရမားသည အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားႏင ဆးရးယား ဆငရာ ကလသမဂၢသတမနအၾကား ေတြ႔ဆစညးေ၀းပြျဖစေျမာကေစရန ၎တ႔၏ ႏငငေရးၾသဇာျဖင ခနခြငလာညေပးခၾကသည။ တရား၀င ေဆြးေႏြးပြ ျဖစစဥ၌ အမးသမးကယစားလယမား ပါ၀ငခြငမရခၾကေသာလညး တရား၀င လပငနးစဥအတငး အေစာပငးကာလ၌ ဤကသ႔ ထေတြ႔ေဆာငရြကခြင ရခၾကသျဖင အကးထးရရခၾကသည။ အမးသမးမားက ထညသြငးပါ၀ငေစရန ျပငပမ ဖအားေပးျခငးသည ပမစနစတက ရသည ခတဆကေဆာငရြကမႈ ျဖစလာေစရန ေပါငးကးေပးခသျဖင ေနာကပငး၌ လမးေၾကာငး (၁) ကယစား လယမားအေနျဖင ဆးရးယနးအမးသမးမားႏင ဆကသြယေဆာငရြကရာ၌ အျခားတရား၀င ၾကား၀ငဖနေျဖ ေရးလပငနးစဥမားထကစာလင ပမကယကယျပန႔ျပန႔လႊမးျခမႈရခသည။

ဇယားကြက (၃) ၾကား၀ငဖနေျဖရာ၌ ပါ၀ငေဆာငရြကေစမည အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားက ေရြးခယရနအတြက စသတမတခကနမနာ

ပဋပကၡအခငးအကငး၌ အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညး အေဟာငးႏငအသစ ဟ၍ ရေနတတသည။ ၾကား၀ငဖနေျဖရာ၌ ထညသြငးပါ၀င ေစရနအတြက မညသည အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားက ၿငမးခမးေရး ေဆြးေႏြးညႏႈငး ရာ၌ အမနတကယ အေထာကအကျပႏငေၾကာငး ေရြးခယသတမတရန အတြက စသတမတခကတစရပ ရရနလအပသည။ ေအာကတြင နမနာ ေဖာျပထားသည စသတမတခကသည ကမာၻတစလႊားမ ႏငငတကာၾကား၀င ဖနေျဖေရး ကၽြမးကငပညာရငမားႏငၿငမးခမးေရး သတမနမားႏင ေဆြးေႏြး တငပငရာမ ဆငးသက ေပါကဖြားလာျခငး ျဖစသည။

ဘတနဖးထားမႈမားႏင သဓ႒ာနမား

• အျငငးပြားမႈက အၾကမးမဖကဘ ၿငမးခမးစြာဖနေျဖျခငး၊

• လ႔အခြငအေရး၊ အမးသမးအခြငအေရးႏင ၿငမးခမးေရး၊

• လျခေရးႏင အပခပေရးဆငရာ ကစၥရပမားအတြငး ကား/မေရးရာ ေထာကထားျခငး၊

• ႏငငေရးအရ အေႏာငအဖြ႔ကငးျခငး သ႔မဟတ ဘကလကမႈကငးရငး ျခငး၊

• ပါ၀ငကယစားျပျခငး/အမးသမး၊ လငယ၊ လနညးစမားႏင အပယခ လထလတနးစားမားကသ႔ေသာ မတကြျပားသည နယပယ အသးသးအား ထညသြငးပါ၀ငေစျခငး။

အနညးဆး ဤနယပယတစခခ၌ ကၽြမးကငႏ႔စပမႈရသည အရညအခငး

• လကေတြ႔ အေတြ႔အႀကရျခငးႏင ေအာကေျခေျမျပင၏ ပကတ အေနအထားအေပၚ ကား/မေရးရာအျမငျဖင သျမငနားလညျခငး၊

• အမးသမးမား/ အရပဖကလ႔အဖြ႔အစညးက အခငအမာကယစားျပ ရပတညေပးခသည ေနာကခသမငး၊

• လသားခငးစာနာေထာကထားမႈ၊ အေစာပငးျပနလညထေထာငေရး သ႔မဟတ အျခားအသကေမြး၀မး ေကာငးလပငနးမား ေဖာထတ ေပးအပျခငး၊

44

• လကနကကငအငအားစမားက လကလမးမႏငမႈ ေသာလညးေကာငး ယာယတပဖြ႔၀ငမားအျဖစ တပသားသစ စေဆာငးမႈက ကာကြယတားဆးျခငးေသာလညးေကာငး၊

• လကနကျဖတသမးေရး/ျပနလညထေထာငေရးႏင အမားျပညသ/ရပရြာလျခေရး၊

• ၾကား၀ငဖနေျဖမႈ/ ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈ အေတြ႔အႀက အထး သျဖင ရပရြာအသကအ၀နးမားအၾကား၊

• လမႈေရးေပါငးစညးညညြတမႈႏင ၿငမးခမးေရးယဥေကးမႈကအားေပး ျမငတငျခငး၊

• တရားမတေရးက အေလးေပးအာရစက၍ အေရးကစၥမားက ျပနလည ကစားျခငးႏင ထခကနစနာသမားႏင လကတြအလပ လပျခငး၊

• ေဒသခလထလတနးစားမားႏင အမးသမးမား၏ လအပခကမားက သျမငနားလညျခငးႏငအတ သဘာ၀သယဇာတအရငးအျမစမားႏင ေျမယာအခြငအေရးမားအပါအ၀င အရငးအျမစဆငရာ ကစၥရပမား၊

မဆႏၵရငမား၏ သေဘာသဘာ၀

သကဆငရာ ေကာေထာကေနာကခမဆႏၵနယ၏ ကယျပန႔နကရႈငးမႈအေပၚ မတည၍ အဖြ႔အစညးအမးမးကြ ျပားႏငေသာလညး ေအာကပါနယပယမား၌ လပကငေဆာငရြကလကရသည အဖြ႔အစညးမားက ထညသြငးပါ၀ငေစျခငး ျဖင အကးထးရရႏငပါသည။

• “ေအာကေျခေျမျပငရ” မဆႏၵနယတစခခႏင အဆကအသြယရျခငး၊

• အပယခအစအဖြ႔မားအပါအ၀င ေဒသခလထလတနးစားက အသေပး အေၾကာငးၾကား၍ နားစကေထာငေပးသည တန႔ျပနမတခက ေပးေရး ယႏရားမား၊

• လထသေဘာထားအေပၚ ၾသဇာလႊမးမး၍ စညးရးလႈ႔ေဆာႏငသည စြမးေဆာငရည၊

• အမးသမး၊ လငယ၊ လနညးစအငအားစမားႏင ပထ၀ေရေျမ အေန အထား/ တငးရငးသား နယေျမေဒသမား/ဘာသာေရး အစအဖြ႔မား အလက ကယကယျပန႔ျပန႔ပါ၀ငကယစားျပျခငး၊

စတတအတားအဆး

“ဒါက အမးသမးေတြန႔ မသကဆငဘး။”

စစေရးႏင လျခေရးဆငရာ ကစၥရပမားသည ‘နညးပညာ’ဆနသျဖင အရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားႏင ‘သကဆငျခငးမရပါ။’

အခ႕ကလညး စစေရးႏင လျခေရးဆငရာ ကစၥရပမားသည အမးသမးမား စးရမပပနရမည ကစၥရပမားမဟတသျဖင ၿငမးခမးေရးေစစပညႏႈငးပြမား၌ အမးသမးမားက မျဖစမေနထညသြငး ပါ၀ငေစရန မလအပဟ ေစာဒက တကလကရသည။ တနညးဆရေသာ လျခေရးအသားေပးအစအစဥႏင “အမးသမးေရးရာ ကစၥရပမား” ဆကစပအကး၀ငျခငးမရဟ ရႈျမငသးသပျခငး ျဖစသည။ သ႔ေသာလညး လငပငးဆငရာ အၾကမးဖကမႈမသည အပစအခတ ရပစထားစဥအတြငး အရပသားျပညသမား၏ ေဘးကငးလျခေရး လအပခက မားအထ ပဋပကၡေမာငးႏငအားမားအတြငး ဤကစၥရပမား၏ အေရးပါသည အခနးက႑က မကႏာလႊခပစရာေရာက လကရသည။ ၿငမးခမးေရးစကား၀ငး မား၌ ပါ၀ငေဆာငရြကခြငရလာသညအခါ အမးသမးမားသည ေဆြးေႏြးရမည ကစၥရပမားက ေၾကာငးကးခငလစြာျဖင ပမကယျပန႔လာေစၿပး ေရတေရရည လျခေရးႏင ဖြ႕ၿဖးတးတကေရးဆငရာ ကစၥရပမားက ေပၚလြငထငရား လာေစ သည။ ဤနညးအားျဖင အဓြန႔ရည တညတခငၿမသည ၿငမးခမးေရးႏင ကယျပန႔ျပညစသည သေဘာတညခကမးရရလာေစရန အေျခခကက အားေပး ကညလက ရသည။

ဒအတားအဆးေတြက ဘယလေကာလႊားမလ။

၁။ ေျမျမပမငးနယေျမေဒသမား၊ ျခမးေျခာကမႈမားႏင လကနကကင ဇာတေကာငမား ေဆြးေႏြးတငျပမည မဟတသည အရပသားျပညသ မား၏ လျခေရးဆငရာ လအပခကမားအပါအ၀င အမးသမးမား ေဆြးေႏြးတငျပသည ေခါငးစဥအမားစသည လျခေရးဆငရာ ကစၥ ရပမား ျဖစေၾကာငးက မးေမာငးထးျပပါ။

၂။ ေျပာငးလလာသည အၾကမးဖကမႈပစမားႏင ပတသကသည အမးသမးမား ၏ ထကျမကသညအသႏင အရစြန႔ရမႈ အႏရာယမား အေပၚ ၎တ႔၏ ေစာငၾကညေလလာမႈပစက မးေမာငးထးျပပါ။ ပဋပကၡအခငးအကငး၌ အမးသမးမားသည ပမေရႊ႕ေျပာငးလႈပရား ရေလ ရသျဖင အျခားသမားအတြက အဖးမျဖတႏငသည ေဒသႏရ အသပညာ ဗဟသတမားက ပငဆငထားၾကသည။

46

၃။ အမးသမးမားသည မမတ႔၏ ရပရြာအသကအ၀နးႏင ထထ၀င၀င ခတဆကထားသမားျဖစၾကသျဖင အပစအခတရပစေရး/ေစာငၾကည ေလလာေရးအဖြ႔မား၌ အေကာငးဆးအဖြ႔၀ငမားအျဖစ တာ၀နထမး ေဆာငႏငသမားျဖစေၾကာငး အသအမတျပပါ။

၄။ အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားသည ၎တ႔၏ သကဆငရာရပရြာအသကအ၀နးမား၌ ယ ၾကညေလးစားခရသမားျဖစေၾကာငး အမတရရနလအပသည။ ၎တ႔အေနျဖင လျခေရးဆငရာ ၿခမးေျခာက မႈမား၊ အပစအခတရပစေရးႏင အျခားကစၥရပမားအေပၚ လထ၏ အျမငသေဘာထား မညကသ႔ရေၾကာငး ေဖာျပသညအဖးမျဖတ ႏင ေသာ သတငးအခကအလကမားက ေကာကယစေဆာငးျခငးႏင အျမငသေဘာထား စစတမးေကာကယသည လပငနးမားကပပး ကညေပးႏငသည။

၅။ ပဋပကၡႏင ဆကစပ၍ ေပၚေပါကလာေလရသည လငပငးဆငရာ အၾကမးဖကမႈသည မၾကာခဏဆသလ ပဋပကၡက ပမျပငးထနလာ ေစၿပး အပစအခတရပစေရး သေဘာတညခကမားက အကဆတ လာေစသည အဓကေမာငးႏငအား ျဖစေနတတေၾကာငး ဂရျပရန လအပသည။ ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြမားအတြငး ေဆြးေႏြး အေျဖရာ ႏငခလင ပမကယျပန႔သည လပငနးစဥအေပၚ ယၾကညစတခမႈ ျမငမားလာေစရန တညေဆာကေပးႏငသကသ႔ ေဆြးေႏြးပြ ပကျပယ မႈႏင စပလဥး၍ ေပၚထြကလာႏငသည ေဘးအႏရာယမားကလညး ေလာခ ကန႔သတေပးသည။

၂၀၁၀ ခႏစ ေအာကတဘာလအတြငး ကငးပသည မငးဒေနာငလထ စညးေ၀းပြ၌ အပစအခတရပစေရး သေဘာတညခကမားက ေစာငၾကည ေလလာမည အမးသမးသးသန႔ အရပသား ကာကြယေစာငေရာကေရးအဖြ႔ တစခက စတငမတဆကေပးခသည။ အေစာပငး၌ ဖလစပင ႏငငတစလႊားရ ကယျပန႔သည ဘာသာေရး ေနာကခအမးမးႏင တငးရငးသားမးႏြယစေပါငးစက လႊမးျခကယစားျပသည အမးသမး အေယာက(၃၀) ျဖင စတငခ သည။ အမားအျပားသည စစပြအတြငး အမးသမးမား ရငဆငရသည အေတြ႔အႀကမားႏင UNSCR 1325 ျဖညဆညးေဆာငရြကမႈအေပၚ အေလးအနကထား အာရစကလာေစရန အငတကအားတက စညးရးလႈ႔ေဆာ

ခၾကသမားျဖစၾကသည။ အသက (၂၀)မ (၆၂) ႏစအၾကားရ အဆပါ အမးသမးမားက အရပသား လထလတနးစားမား၏ ေဘးကငးလျခေရးက ေစာငၾကညအကခတရန၊ ၀တျပကးကြယရာ အထြဋအျမတနယေျမမားက ပဋပကၡဇာတေကာငမား ေလးစားအသအမတျပေၾကာငး ေသခာေစရနႏင နယခ လထ၊လတနးစားမားႏင ျပညတြငးေနရပစြန႔ခြာ စစေဘးတမးေရာင ခရသမားအတြက လသားခငးစာနာေထာကထား ေရးအကအညမားေပးအပ ေထာကပမႈက ေစာငၾကညေလလာ၍ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥအေပၚ ေဒသႏရ ပငဆငမႈႏင ပါ၀ငေဆာငရြကမႈ ခငမာအားေကာငး လာသညအထ ျဖညဆညး ေဆာငရြကေပးရနဟသည ရငးလငးျပတသားသညတာ၀န ၀တရားမားျဖင မငးဒေနာငေဒသ ပဋပကၡဒဏသင နယေျမအသးသးသ႔ ေစလႊတခၾကသည။ အေစာပငး၌ အခ႕ေသာစစဖကႏင ဘာသာေရး ေခါငးေဆာငမားက အမးသမး မား၏ ပါ၀ငေဆာငရြကမႈက လလလားလား မရခေသာလညး လထလတနးစား မား၏ တန႔ျပနမႈသည အားတကသေရာရခသည။ မတကြျပားသည အရတရား က အသးခ၍ စစမကျဖစပြားလကရသည မတကြျပားေသာ အသကအ၀နးမား အၾကား ကြာဟခကမားက ေပါငးကးတတားထးေပးခၾကသည။ အဖြ႔၀ငမား သည စစပြတစေလာက ရငသနေနထငလာခၾကသမား ျဖစေသာေၾကာင အရပသားျပညသမားအတြက ေလးေလးနကနက စာနာနားလညမႈရၿပး၎တ႔ အတြက ေပးဆပရနအသငရသမား ျဖစၾကသလအစးရ တပႏင ေတာလနေရး တပဖြ႔မားအား အျပသေဘာဆနဆန လကတြ ေဆာငရြကရန ဆႏၵရၾက သမား ျဖစၾကသည။

ပဥၥမအတားအဆး

“ဒေနရာက ကမအရညအခငးန႔႔ ေရာကလာတာပါ။” အမးသမးကယစားလယမား ဤသ႔႔ေျပာဆျခငးသည ‘ကမတ႔႔အေနန႔႔

အမးသမးေတြက ကယစားမျပပါဘး’ဟ ဆလျခငးျဖစသည။

အားလးပါ၀ငမႈရရန မလလားသည ဆန႔ကငကန႔ကြကမႈသည လကနကကင အငအားစမား သ႔မဟတ အစးရ ဇာတေကာငမားထမသာ ဆငးသက လာျခငး မဟတဘ အရပဖကလ႔အဖြ႔အစညးမားထမလညး ဆငးသကလာႏငသျဖင အမးသမးသတမနမား သ႔မဟတ ကယစားလယမားႏင အရပဖက လမႈ အဖြ႔အစညးမားအၾကား မလလားအပသည တငးမာမႈမားက ေပၚေပါကလာေစ ႏငသည။ အခ႕ေသာ အခငးအကငးမား၌ အမးသမးသတမနမားသည၎တ႔၏

48

ႀကးစားအားထတမႈႏင အရညအခငးေၾကာင ရရလာသည အကးရလဒတစခ ထက အမးသမးေနရာအတြက ခနထားေပးသျဖင အလြယရရျခငး ျဖစသညဟ ရႈျမငခရမညက စးရမပပနၾကသျဖင ၎တ႔ကယက ေအာကေျခေျမျပငရ အမးသမးမားႏင အဆကအစပမရေၾကာငး ျပဆႏငရနပင ႀကးပမးခၾကသည။ သ႔ျဖစ၍ စားပြေပၚ၌ အမးသမးတစဥးရရမျဖင ၎သည မမႏငင အတြငးရ အမးသမးမား အားလးက အလအေလာက ကယစားျပၿပးသားျဖစသည သ႔မဟတ ယငးအမးသမးသည ၿငမးခမးေရးတည ေဆာကသည အသကအ၀နး ႏင ခတဆကေဆာငရြကလကရသညဟ အာမခႏငျခငးမရေပ။

ဒအတားအဆးေတြက ဘယလေကာလႊားမလ။

၁။ အမးသမးသတမနမားအား ၎တ႔၏ တကလမးအတြက အေထာက အကျပသည အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားႏင အရပဖက လမႈအဖြ႔အစညးမားအား အဆကအသြယမျပတ ဆကလက ခတဆကထားရန အားေပးတကတြနးပါ။

၂။ အမးသမးသတမနမားအား ေခါငးေဆာငမႈ အဆငအတနးသ႔ တငေျမာက ေပးၿပး ၎တ႔က ခန႔အပတာ၀နေပးသညအထ စညးရးလႈ႔ေဆာေပးႏင သည အစအဖြ႔မားႏင စညးေႏာငေပးသညကင၀တ စညးကမးက ကညျပငဆငေပးပါ။ ဤကသ႔ေသာတစစတတစပငး စညးေႏာငအား ရသည သေဘာတညခကသည ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ အတြက ဘေမာမနးခကက ျပငဆငေပးပါလမမည။

၃။ ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြ၌ ကယစားလယေနရာ ရရထားၾကသည အမးသမးမားအတြက လအပသည အကအညႏင အၾကဉာဏမား ေဖာထတေပးအပ၍ တစဥးခငးစႏင ကာလရညေလကငသငၾကားမႈ ျပရန ရငးႏးျမပႏကာ ရပပငးဆငရာအရ အႏရာယမားသည အေျခအေန မး၌ပင အမးသမးမား အလပလပ ကငႏငေစရနဆနးသစသည အေရးယေဆာငရြကခကမားကပါ လအပသလ အသးျပပါ။ အထး သျဖင ပဋပကၡႏင ဆကစပလကရသည နယပယေဒသမား၌ အမးသမးမား၏ အသပညာဗဟသတႏင ကၽြမးကငမႈမားျမငမား တးတကလာေစရန ေဆာငရြကေပးပါ။ ဤသ႔ေဆာငရြကေပးျခငးသည ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ အရနရလာေစရမမက အမးသမးမား အေပၚ အမားယၾကညလကခမႈကပါ ျမငမားတးတက လာေစလမမည။

၄။ ၿငမးခမးေရးစကား၀ငးမား၌ လႊမးမးႏငေစမညမဟာဗဟာသငတနး မား

ပ႔ခေပးပါ။ ဥပမာအားျဖင အမးသမး သတမနမားအေနျဖင ကား/မ ေရးရာ ကြာဟခကက ေပါငးစညးေပးႏငရန ႀကးပမးေဆာငရြက သငသညအျပင ရာထး သ႔မဟတ ၀ါစဥအႀကးအငယႏင သကဆငျခငး မရဘ အမးသားမဟာမတမားထားရ သငသည။

အမးသမးကယစားလယမားသည အမးသမးမား၏ အခြငအေရး အတြက ကယကယျပန႔ျပန႔ စညးရးလႈပရားသမားႏင အရပဖက လ႔အဖြ႔အစညး၏ အသမားက ေထာကခအားေပးသမား ျဖစလာႏငေသာလညး ေခါငးေဆာငမႈ အဆငသ႔ ေရာကရလာသညအခါ ထထေရာကေရာက စညးရးလႈပရားႏငရန အတြက ေကာေထာကေနာကခအငအားႏင အသပညာ ဗဟသတမားျဖင ပပးေပးရန လအပပါသည။ လကရပဋပကၡမားအတြငး ဤကစၥရပသည ေမာမနးထားသညႏင သသသာသာ ကြျပားသညပစျဖင ပြထြကလာခသည။ ေတာငဆဒနႏငင၌ ခန႔အပတာ၀နေပးခရသည အမးသမးမားသညအရပဖက လမႈအဖြ႔အစညးမား၊ အမးသမးအစအဖြ႔မားႏင ဆကႏြယပတသကမႈက ျဖတေတာကပစခၿပး အစးရအငအားစမားေနာကသ႔ ေကာကေကာက ပါေအာင လကပါသြားခသည။ မညသ႔ဆေစကာမ ဖလစပငႏငင၏အစးရ ကယစားလယအဖြ႔အတြငးရ အမးသမးေစ စပညႏႈငးသမားသည အရပဖက လ႔အဖြ႔အစညးႏင အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားႏင ဆကႏြယ ပတသကမႈက အခငအမာဆကလက ထနးသမးထားရၿပး ၎တ႔၏ အႀကျပခက မားက ၿငမးခမးေရး စကား၀ငးမားႏင ခတဆကေပးခၿပး ဘနဆာေမာရ အသြင ကးေျပာငးေရးဥပေဒအေပၚ ျငငးခန ေဆြးေႏြးခၾကသည။

ဆ႒မအတားအဆး

“အမးသမးေတြက ခြျခားဖယထတထားတာက ယဥေကးမႈလျဖစေနၿပ။”

“ၿငမးခမးေရးစားပြဆတာ ကား/မေရးရာ တနးတညမေရးက ေဆြးေႏြးျငငးခနရမေနရာမဟတဘး။”

ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမားမ အမးသမးမားက ခြျခားဖယထတျခငးသည ယဥေကးမႈဆငရာ ကစၥရပျဖစခမညဆပါက ကလဘယာႏင ဆးရးယား၊ ျမနမာ ႏင ဘရြနဒကသ႔ေသာ ေရခေျမခခငး လး၀ကြာျခားလကရသည နယေျမေဒသမား

50

အၾကား သသသာသာကြျပားျခားနားမႈက ျမငေတြ႔ၾကရပါလမမည။ ယခ အခနထ အမးသမးမားက ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမ ခြျခားဖယထတမႈက ဤအခငးအကငးအားလး၌ တစပစတညး ေတြ႔ျမငေနရသည။ ကမာၻအ၀မး ရကခတလကရသည ျဖစရပတစချဖစလာလကရသည။ အျခားဆကစပလကရ သည အေၾကာငးတရားမားစြာ ရသညအနက အထးသျဖင ၿငမးခမးေရး စားပြသည အာဏာပြစား၍ အာဏာမေ၀သးစြရန ျပငဆငသည ေနရာတစခ ျဖစသညဟသညအခကသည ဆကစပမႈအရဆးျဖစေနသည။ စားပြေပၚသ႔ ေရာကရလာၾကသမားကလညး ကယတာကယလရနသာ ဥးစားေပးၾကသည။ ၎တ႔အေနျဖင လကရဆပကငထားသည အာဏာက ခြေ၀ေပးရန ဆႏၵမရ သလ အျခားအေျပာငးအလျပလပႏငသည အငအားစမားကလညး တာ၀နခလစတ မရၾကေပ။ တစခနတညးမာပင ၿငမးခမးေရးစားပြသည အမးသမးမား၏ ပါ၀ငေဆာငရြကမႈအားျဖငျဖစေစ အစအစဥအတြငး ကား/မေရးရာ တနးတ ညမေရးဆငရာကစၥရပမားက ထညသြငးျပငဆငျခငးအားျဖငျဖစေစ အကဆတ သည ယဥေကးမႈစမားက ကငတြယေျဖရငးရန အေၾကာငးမရပါဟလညး အခ႕ ေစာဒကတကလကရသည။ သ႔ေသာလညး စားပြေပၚသ႔ ေရာကရလာသည အမးသမးမားသည ကား/မေရးရာ တနးတညမေရးကသာ ေတာငးဆရန ေရာကရလာျခငးျဖစသညဟသည ထငျမငယဆခကသည မားယြငးလကရ သည။

ဒအတားအဆးေတြက ဘယလေကာလႊားမလ။

၁။ စစပြ၏ ရကခတမႈဒဏသည အမးသမးမားႏင အမးသားမား၏ အေရးကစၥျဖစသညဟ ကးကားေျပာဆျခငးျဖင ဤအဆကျပနလည ေခပပါ။ တကပြနယေျမအတြငး အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာက သမားသည အထးသျဖင အမးသားမား ရငဆငႀကေတြ႔ရလက ရသည ၿခမးေျခာကမႈအႏရာယမား အပါအ၀င ရပရြာလထ၏ လအပခက မားက ထတေဖာေျပာဆေလရသည။

၂။ အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားသည မၾကာခဏ ဆသလ လအေယာကစတငးႏင ဆကစပမႈရသညအေရးပါေသာ ကစၥရပမား ကသာ ေဆြးေႏြးတငျပေလရေၾကာငး မတသားရန လအပသည။ (ဥပမာ ကား/မေရးရာရႈေထာငျဖင သယဇာတ အရငးအျမစခြေ၀ျခငး၊ ရတပဖြ႔တြငး ျပျပငေျပာငးလေရးႏင လျခေရးက႑ျပျပငေျပာငးလ ေရး)

၃။ အဓကကသည အစအစဥေခါငးစဥမားႏငပတသက၍ အသေပးကာ အၾကဉာဏရယရန အမးသမး ၿငမးခမးေရးတညေဆာကသမားက အစညးအေ၀းေခၚယပါ။ ၎တ႔အား ကား/မေရးရာ ကစၥရပမားႏင အမးသမးမား၏ လအပခကမားကသာ ေဆြးေႏြးေျပာဆျခငးက ေရာငၾကညပါ။

၄။ အစအစဥအတြငးပါရသည အဓကေခါငးစဥတစခခငးစ (ေျမယာ အခြငအေရး၊ တပဖြ႔၀ငစာရငးပယဖကျခငး စသညျဖင)ႏင ပတသက ၍ မမတ႔၏ မဆႏၵနယမားရ အမးသမးႏင အမးသားမား၏မတကြျပား သည အေတြ႔အႀကမားႏင လအပခကမားအေၾကာငးက သကဆငရာ အစအဖြ႔မားအား ေမးျမနးပါ။

ၿငမးခမးေရးစားပြေပၚ၌ ေဆြးေႏြးရရသည သေဘာတညခကမားသည အမးသမးမား၊ လနညးစမားႏင အျခားအစအဖြ႔မားအပါအ၀င လ႔ေဘာင အသကအ၀နးတစခလး၏ အနာဂတလမးျပေျမပတစချဖစသည။ ဤအစအဖြ႔ မား စားပြေပၚ၌ ပါ၀ငကယစားျပခြငမရပါက ၎တ႔၏ အနာဂတသညစားပြေပၚ တငကနရစကာ ေစစပညႏႈငးရငး တမျမပေပာကကြယသြားႏငသညအရစြန႔ရမႈ အႏရာယရေနသည။ အာေခးၿငမးခမးေရး စကား၀ငးမားက အမးသမး အခြငအေရးက ဆန႔ကငသည ေခတေနာကျပနဆြေသာ အစအစဥက ေရ႕တနးတငသည အစၥလမမစတပဖြ႔ ေပၚေပါကလာေစရနဥးတည ေပးခသည။ အစအဖြ႔တစခ သ႔မဟတ လ႔ေဘာငအသကအ၀နး၏ အလႊာတစခ အကး ျဖစထြနးေစရန ေစစပညႏႈငးသည ၿငမးခမးေရးအတြက အထးသျဖင လဥးေရ ထက၀ကမကသည အျခားအလႊာရ ဘ၀မားက စေတးခ၍မရႏငပါ။

52

အပငး (၂)

ပေကာငးသညၿငမးခမးေရးအတြက လမးညႊနနယပယ ေလးခ - လကေတြ႔ထညသြငးပါ၀ငေစရန ဖနတးယႏငသည ေျခလမးမား

ဒလကစြလမးညႊနက ဘယအခနမာ ဘယလအသးျပရမလ။

ၾကား၀ငဖနေျဖရာ၌ တတႏငသမ တရား၀ငလပငနးစဥမစတငမ လပဂၢလ အစအဖြ႔မားႏင အစအစဥမားက အတညမျပရေသးသည အခနျဖစသည အေစာဆးအဆငကတညးက အားလးပါ၀ငမႈရျခငးသည အလြယကဆးႏင အထေရာကဆးျဖစသည။ သ႔ေသာလညး ေနာကကသညဟ၍ မရေပ။

လပငနးစဥအဆငတစခခငးစ၌ တစၿပငတညးေဖာေဆာငရသည အျပနအလန ေထာကကျပလကရေသာ နယပယေလးခရသည။

• မတကြျပားသည ဆနးစစသးသပခကမားက အသအမတျပ၍ အခငးအကငး၊ ပါ၀ငလကရသည ဇာတေကာငမားႏင နယခအကး သကဆငပါ၀ငသမား ပါ၀ငေဆာငရြကရသည ၿငမးခမးေရး ေဆြးေႏြးပြမား၏ ရညရြယခကမားက နားလညသေဘာေပါကျခငး၊

• တရား၀ငႏင အလြတသေဘာအခငးအကငးမား၌ အားလးပါ၀ငမႈ ရေစေရးအတြက ႏငငေရးအရ အေထာကအကျပျခငး၊

• ကယျပန႔သည အေရးကစၥမားက ကငတြယ ေဆာငရြကႏငေစရန ၎တ႔၏ ေစစပညႏႈငးေရးဆငရာ ကၽြမးကငလမၼာမႈမားႏင စြမးေဆာင ရညမား ခငမာအားေကာငးလာေစရန ကၽြမးကငမႈႏင နညးပညာ အကအညမား ေဖာထတေပးအပျခငး၊

• အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားက အခနႏငတစေျပးည ျဖစသည ေထာကပပ႔ေဆာငေရးႏင ေငြေၾကးအကအညမားေဖာထတ ေပးအပျခငး၊

BPT ၌ ဖြ႔စညးျပငဆငထားသည ထထေရာကေရာက ထညသြငးပါ၀ငေစေရး ဆငရာ ခဥးကပေဆာငရြကမႈအတြငး ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥအဆင အသးသး၌ အေရးယေဆာငရြကရန လအပသည နယပယေလးခက မးေမာငးထးျပထား သည။

သေဘာတရားေပၚအေျခခ၍ ဆနးစစသးသပျခငး

အခငးအကငးက ေလလာတးေခါက၍ အမးသမး ၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားႏငအတ ပဋပကၡႏင ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြမား၏

ရညရြယခကက ဆနးစစသးသပပါ။

ႏငငေရးအရအေထာကအကျပျခငးအေရးပါသည အစညးအေ၀းမား၊

ညလာခမားႏင လထေဆြးေႏြးတငပငပြမားႏင ၾကား၀ငဖနေျဖမႈအတြငး အမးသမး ၿငမးခမးေရးတညေဆာကသမားအား

ထညသြငးပါ၀ငေစရန တြနးအားေပးပါ။

နညးပညာအကအည

ကား/မေရးရာ ေထာကထား ညာတာသညကၽြမးကငမႈျဖင

ပပးကညျခငး

ေထာကပကညေရးႏင ေငြေၾကးအေထာကအပ

ခရးသြားလာေရး၊ လျခေရး၊ ျပည၀ငခြင ဗဇာမားႏင အခနမရနပေငြ ေထာကပျခငးတ႔ အားျဖင

အမးသမးမား ပးေပါငးပါ၀ငႏငေအာင ပပးကညပါ။

ႀကတငျပငဆငမႈ/ႀကတငေဆြးေႏြးပြမား၊ ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြအတြငးႏင

အေကာငအထညေဖာေရး

“ႏငငတကာအသကအ၀နးက ၿငမးခမးေရးက ဘယလအဓပၸာယဖြငဆထားသလ။ ၿငမးခမးေရးရ႕ အဓပၸာယ ကယ၌က ရငးလငးသကြမႈမရဘ ဘယလလပ

‘ၿငမးခမးေရး’လပငနးစဥ ရလာႏငမာလ။”

Dana B၊ ၿငမးခမးေရးတကၾကြလႈပရားသ (ဆးရးယား)

(၁) ၾကား၀ငဖနေျဖမည အခငးအကငးက နားလညသေဘာေပါကျခငး

၁။ ၿငမးခမးေရးႏင ပဋပကၡ၏ ေမာငးႏငအားမား/ဇစျမစအေၾကာငးတရား မားက ေလလာသငယပါ။

၂။ ပဋပကၡ၏ အမးသမးႏင အမးသားမားအေပၚ သကေရာကထခကမႈ ကြျပားပ၊ တန႔ျပနအေရးေဆာငရြကသညပစႏင နယခလထလတနးစား မား၏ အနာဂတေမာမနးခကတ႔က ေမးျမနးတးေခါက ၾကညပါ။

၃။ ရရငးစြႏင အသစေပၚေပါကလာသည အရပဖကၿငမးခမးေရး ဇာတေကာငမား အပါအ၀င ပတသကပါ၀ငလကရသည ဇာတေကာငမား အားလးက ေျခရာခခတဆကပါ။ မမအဖြ႔အစညးအတြငးရ ထညသြငး ပါ၀ငေစျခငး/ကား/မေရးရာ ကၽြမးကငပညာရင သ႔မဟတ ေဒသခ အရပဖကလ႔မႈအဖြ႔အစညးမားက ေမးျမနး စစမးပါ။

54

၄။ အမးသမးမား၏ အမားေရ႕ႏင ေနာကကြယ၌ အာဏာလကလမး မႏငမႈႏင လႊမးမးႏငစြမးမညမရေၾကာငး ေမးျမနးပါ။ သ႔မသာ ခတဆက လႊမးျခရာ၌ အခငးအကငးက ေထာကထား စဥးစားႏငၿပး အမးသမးမား လပပငခြငလကလႊတဆးရႈးရမႈ နညးပါးသြားပါလမမည။

၅။ ၎တ႔၏ (က) အစအစဥပါ ေခါငးစဥမားအေပၚ ကား/မေရးရာ ရႈေထာငမ ဆနးစစသးသပခက၊ (ခ) အမးသမးမားႏငလကတြ ေဆာငရြကရန ႀကးပမးခဖးသည သမငးေနာကခ၊ (ဂ) လျခေရး၊ လသားခငး စာနာေထာကထားေရးႏင အဓကကသညအျခားကစၥ ရပမား အတြက ေျဖရငးေရးနညးလမးမားက အသးျပႏငရန/ေတာငးခ ရယရန အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားႏင ေတြ႔ဆ စညးေ၀းပါ။

၆။ တရား၀င လမးေၾကာငး(၁)လပငနးစဥမားမ ပထြကမသြားေစရန အမးသမး ၿငမးခမးေရးတညေဆာကသမားက ၾကား၀ငဖနေျဖေရး မဟာဗဟာအတြငး ထညသြငးေပါငးစပပါ။

၇။ ပဋပကၡအတြငးရ ႏစဖကစလးမ အမးသမး၊ အပယခအစအဖြ႔မားႏင အရပသားျပညသမားအား ခတဆကလႊမးျခမႈရေၾကာငး ေသခာ ေအာင ေဆာငရြက၍ အစးရေပါငးစႏင ႏငငတကာ အဖြ႔အစညးမား၏ ကယကယျပန႔ျပန႔ လႊမးျခမႈရသည လထေဆြးေႏြးတငပငပြမား ေဖာေဆာငရန ႀကးပမးအားထတမႈမားက အေထာကအကျပ၍ လအပပါက အမးသမးမားအားလး ပါ၀ငႏငေစမည အ၀နးအ၀ငး တစခ ဖနတးေပးပါ။

အေရႀကးသညမတခက -

• အမးသမးမားအား “အမးသမးေရးရာ ကစၥရပမား”ကသာ ေျပာဆ ေဆြးေႏြးမႈက ေရာငၾကည၍ ကစၥရပတငး၌ ၎တ႔၏ အျမငသေဘာ ထားမားက ေတာငးခရယကာ နယပယအလက ေဆြးေႏြးပြမားသ႔ တက ေရာကပါ၀ငစကား ေျပာေပးရန ဖတေခၚပါ။

• မညသညအစးရ သ႔မဟတ လကနကကငအဖြ႔အစညးမ ၿငမးခမး ေရး ေဆြးေႏြးပြမား၊ လထေဆြးေႏြးတငပငပြမား သ႔မဟတ အႀက ျပငဆငေရး ေတြ႔ဆေဆြးေႏြးပြမားသ႔ တကေရာကလာသည အမးသမး ၿငမးခမးေရးတညေဆာကသမားအား တကခကျခငး၊ ထပါးေႏာကယကျခငး၊ ေထာငသြငးျပစဒဏ ခမတျခငး သ႔မဟတ

တရားစြဆတငပ႔မႈမား ျပလပလာႏငျခငး မရေစရနလျခေရးအရ အာမခခကေပးႏငေအာင ႀကးပမးေဆာငရြကရန အလြနအေရး ႀကးသည။ လကနကကင အငအားစမားက ကာကြယေပးသကသ႔ပင အမးသမးမားကလညး အျပညအ၀ အကာအကြယ ေပးသငသည။

“အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသေတြဟာ အႏရာယအႀကးဆးအလပက လပေနၾကရသေတြပါ။”

သအမတ Don Steinberg၊ ကမာၻလးဆငရာသငယမႈအဖြ႔အစညး၏ ဥက႒ႏင အမႈေဆာငအရာရခပႏင အငဂလာဆငရာ အေမရကနသအမတေဟာငး

(၂) အားလးပါ၀ငမႈရေစရန ႏငငေရးအရ အေထာကအကျပျခငး

၁။ ၾကား၀ငဖနေျဖသ၏ လပငနးတာ၀န၌ UNSCR 1325 အေကာင အထညေဖာေရးက ထညသြငးထားရပါ။ အမးသမးမားႏင အရပဖက လ႔အဖြ႔အစညးႏင လကတြေဆာငရြကမႈက အဓကကသည ေရြးခယ ခန႔အပေရး စႏႈနးတစရပအျဖစ သတမတထားရပါ။

၂။ UNGA ၏ အျငငးပြားမႈမားက ၿငမးခမးစြာ ဖနေျဖေရးဆငရာ ဆးျဖတခကႏင UNSCR 1325 အစအ စဥအတြက မမတ႔အဖြ႔အစညးမ အခငအမာသဓ႒ာနခမတထားေၾကာငး အမားျပညသေရ႕ႏင ေနာက ကြယ၌ ရညညႊနးေျပာဆ၍ သကေသျပပါ။

၃။ ကား/မမဟ တနးတခစားခြငျပရန သဓ႒ာနခ၍ မမအဖြ႔အစညး အတြငး (ေစစပညႏႈငးေရးအဖြ႔/သတမနမားအၾကား အမးသမးမား အား အနညးဆး ၃၀% ကယစားလယေနရာေပးရန) ဥးစြာကငၾက၍ အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားပါ လကနာကငသးလာ ေအာင ႀကးပမးေဆာငရြကပါ။

၄။ အကးပတသကပါ၀ငသမားႏင ၾကား၀ငဖနေျဖသမားအား ပစမးစ ျဖင ထညသြငးပါ၀ငေစႏငသည နညးလမးမား/ပစမားက ခငးကငး ျပသ၍ မညသ႔အေရးပါေၾကာငး ရငးလငးေျပာဆပါ။ နညးစနစ တစခတညးအေပၚ မခအားထားမႈ မျပပါႏင။

56

၅။ ႏငငတကာ ႀကတငျပငဆငမႈ၊ မဟာဗဟာေရးဆြျပငဆငမႈ သ႔မဟတ အစညးအေ၀းမား/ ညလာခမားက အေကာငအထညေဖာရာ၌ တကေရာကပါ၀င၍ စကားေျပာေပးရန အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားက ဖတေခၚပါ။ အမးသမးမား ႀကတငျပငဆင ႏငေစရန အခနႏငတစေျပးညအသေပး၍ လအပသလ ေထာကပ ကညကာ အခနေပးပါ။

၆။ ၿငမးခမးေရးသေဘာတစာခပမား၌ အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာက သမားကပါ အသသကေသအျဖစ ပါ၀ငလကမတေရးထး ခြငျပရန ေတာငးဆရာ၌ လငေဘးရးယား၊ ဆမာလယာႏင အငယာလန ေျမာကပငးေဒသမားမ သာဓကမားက ရညညႊနးကးကား ပါ။

၇။ အသြငကးေျပာငးေရး သ႔မဟတ အေကာငအထညေဖာေရး တာ၀နခ အဖြ႔အစညးမား၏ လပငနးတာ၀နမားအတြငး ကား/မေရးရာ ေထာကထားညာတာမႈျပရန ထညသြငးျပ႒ာနးထားျခငး ရမရ စစစ အတညျပ၍ အမးသမးမား ထထေရာကေရာကပါ၀ငေဆာငရြက ခြငရရေစမည ခြတမးစနစမား သ႔မဟတ အျခားနညးလမးမား ပါ၀ငမႈရမရ ေသခာေအာင စစစေဆာငရြကပါ။

၈။ အႀကေတြ႔ဆေဆြးေႏြးပြမားအတြငးႏင အေကာငအထညေဖာသည အဆငမားအပါအ၀င အမးသမး ၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမား ႏင ႏငငတကာ အထးတာ၀နခရးစဥမား၊ သတမနအဖြ႔မားႏင သကယစားလယမားအၾကား ပမနေတြ႔ဆေဆြးေႏြးသညအစညးအေ၀း မား စစဥဖနတးပါ သ႔မဟတ ဥးစးကငးပပါ။

၉။ ေစာငၾကညအကခတရနႏင ကား/မေရးရာ ေထာကထားညာတာမႈ ရေၾကာငး ေသခာေစရန ‘၁၃၂၅’ အဖြ႔က ထညသြငးေပါငးစပ၍ ၂၀၀၇ ခႏစ နေပါႏငငလပငနးစဥကသ႔ပင အဖြ႔၀ငမားအား အျခားနယ ပယအလကအစအဖြ႔မားအတြငး သတမတတာ၀နေပးကာ သေဘာ တညခကမားက အေကာငအထညေဖာရနအတြက အမးသားအဆင က႑အလကလပငနးအဖြ႔မား ဖြ႔စညးတညေထာငပါ။

၁၀။ အေကာငအထညေဖာမႈက အေလးေပးအာရစကရန ၿငမးခမးေရး လလားသည အမးသမးအငအားစမားက ထနးသမးထားရၿပး ရနပေငြ ေထာကပေပးျခငးအားျဖင ဖကလဖကဆး ေႏာကယကသမား၏ အႏရာယကေလာခ၍ သေဘာတညခက လကမတေရးထးၿပး ေနာကပငး မလလားအပသည အပကသေဘာေဆာငသည ကစၥရပမားေပၚထြနးလာျခငးမရေအာင ဂရစကရန သတေပးပါ။

အေရးႀကးသညမတခက -

• လမးေၾကာငး (၁) သ႔မဟတ လမးေၾကာငး (၂) ေဆြးေႏြးပြမားသ႔ ဘာသာေရး သ႔မဟတ မးႏြယစ ေခါငးေဆာငမား ကသ႔ေသာ သကႀကး ရြယအမားက ဖတၾကားမညဆပါက မညသသညယၾကည စတခရသ၊ ေလးစားထကသျဖစၿပး လ႔အခြငအေရးႏင တနးတညမ ေရး တနဖးမားက လကနာကငၾကသမားျဖစေၾကာငး သရႏငေစရန အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားႏင ေဆြးေႏြးတငပငပါ။

• အကယ၍ တရား၀ငေဆြးေႏြးပြမား၌ ပးေပါငးပါ၀ငမႈ ကယျပန႔လာ ေအာင တးခ႕ႏငသည အတငးအတာကဥးေျမာငးေနလငပငလပငနး စဥတစေလာက အမးသမး ၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားႏင စနစတကျဖင အဆကအသြယမျပတ ပမနထေတြ႔ ေဆာငရြကပါ။

• ခြျခားဖယထတသည လပငနးစဥမား၏ လသားခငးစာနာ ေထာကထားေရး၊ လျခေရးႏင ႏငငေရးဆငရာ ဆးရႈးနစနာမႈမားက ကရႈးသြားႏငသည အလားအလာက ပမျမငတကလာေစလကရသျဖင ႏငငေရးေရခနႏင ေငြေၾကးအေထာကအပအတြက အားလးပါ၀ငမႈရရန လအပသညဟသညအသက လထၾကားျပန႔ပြားေအာင ေဆာငရြကပါ။

• ကလသမဂၢ လျခေရးေကာငစ၏ ႏငငအလက ခရးစဥမားအတြငး အရပဖက လမႈအဖြ႔အစညးမားႏင အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာက သမား၏ အျမငသေဘာထားမားက နားေထာငရနအတြက သးသန႔ ေတြ႔ဆစညးေ၀းသငသည။

အမးသမးမားအား ထညသြငးပါ၀င ေစႏငေရးအတြက မမ၏ၾသဇာလႊမးမး ႏငစြမးကပါ အသးခရန ႀကတငစဥးစားထားပါ။ အာဖဂနနစၥတနဆငရာ ေနာေ၀းသအမတေဟာငးတစဥးျဖစသည Kare Aas က “ေနာေ၀းႏငငအေန န႔ အာဖဂနေတြက ၿငမးခမးေရးစားပြေပၚ ေခၚလာရမညဆရငအမးသမးေတြ ပါက ပါရမယလ႔ ႀကတင စညးကမးသတမတမာပါ” ဟ ေျပာဆခသည။ ၎၏ႏငငေရးအရ ေကာေထာကေနာကချပမႈေၾကာင သကယစားလယအဖြ႔၌ အမးသမးမားပါ၀ငလာခသည။

58

ဇယားကြက (၄) အရပဖကလ႔အဖြ႔အစညး ကယစားလယေရြးခယေရးအတြက

အေကာငးဆးအေလအထမား

ႏငငတကာဇာတေကာငမားက ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမားအတြငးရ အရပဖက လ႔အဖြ႔အစညးႏင အမးသမးကယစားလယမားက ေရြးခယသတမတရသည ျပနာသည ၎တ႔အား ထညသြငးပါ၀ငေစေရးအတြကအႀကးဆးေသာ အတားအဆးတစချဖစေနသညဟ ကးကားေျပာဆေလရသည။ တတယ အတားအဆး၌ ေဖာျပခသညအတငးပင “သတ႔ေတြကဘယသေတြလ၊” “မနကနတ ကယစားျပပါ၀ငမႈ ျဖစတယဆတာက ေသခာေအာင ဘယလ လပႏငမလ” ဟသည ေမးခြနးမားႏင “တကယလ႔ တစေယာကေယာကက ဖတလကမ တယဆရင အားလးကမျဖစမေနဖတဖ႔ လအပလာလမမယ” ဟသည အယအဆမးသည ပဋပကၡအဆးသတေရး သဓ႒ာနခ၍တကၾကြ လႈပရားလကရသည အရပဖကလ႔အဖြ႔အစညးတစရပလးက ခနလပထားခ သည ရလဒမးကသာ ေပၚထြကလာေစေလရသည။

ေျပာရမညဆလင နယခအရပဖကလမႈအဖြ႔အစညးမားအား ဂြာတမာလာႏင အငယာလနေျမာကပငး၌ ေဆာငရြကခသကသ႔ အစညးအေ၀းေခၚယ၍ ၎တ႔၏ ကယစားလယမားက ေရြးေကာကတငေျမာကရန အခြငအေရး ေပးလကျခငးသညသာလင အေကာငးဆးျဖစလမမည။ အလြတသေဘာ ပးေပါငးပါ၀ငေစျခငးႏင ရာထးေခၚစာမား ျဖန႔ေ၀ႏငသညမနေသာလညး ဤနညးလမးမားသည အခ႕ေသာအေျခအေနမား၌ အလပမျဖစေၾကာငး ေတြ႔ရရသည။

ဤဇယားကြကသည ဇယားကြက(၃) “အရပဖက လမႈအဖြ႔အစညး ေရြးခယ သတမတေရးစနမနာ” အေပၚတညေဆာကထားျခငးျဖစၿပး ကမာၻအႏ႔ ၿငမးခမးေရးအတြက လပကငေဆာငရြကလကရသမား၏ အႀကျပခက မားႏငအည တကေရာကပါ၀ငသမားႏင ကယစားလယမားက ေရြးခယ သတမတရာ၌ လကနာကငၾကသငသည အေကာငးဆး အေလအထမားက ရငးလငးေဖာျပထားျခငးျဖစသည။

၁။ စစမနမႈ/အမားယၾကညလကခမႈက စစစအတညျပရန ကြငးဆငးေလလာ ဆနးစစခကမားႏင ယၾကညအားကးရသည ျပညတြငးႏင ႏငငတကာ

အဆကအသြယမားက အသးျပ၍ အကးသကဆငပါ ၀ငလကရသည ဇာတေကာငမားအား ခတဆကေျခရာခပါ။

၂။ ေဒသခအငအားစမား (ဇယားကြက ၃ ကၾကညပါ)ႏင ေဆြးေႏြးတငပင၍ ေရြးခယေရးစႏႈနးတစရပေရး ဆြျပငဆငပါ။ အထကေအာက အာဏာရင ဆနသည ခဥးကပေဆာငရြကမႈ နညးလမးမားသည အမားယၾကည လကခမႈကငးမသြားေစႏငသည။ ဥးစားေပးစမားအတြငး ကား/မေရးရာ ေထာကထားညာတာ မႈပါ၀ငလကရေၾကာငး ေသခာေစၿပး တတကက အမနတကယ ျဖညဆညးေဆာငရြကႏငသည စသတမတခကမား ျဖစ ေအာင ေရးဆြျပငဆငပါ။

၃။ အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားက လကလမးမႏငေစရန အတြက သမားရးကမဟတသည အငအားစမား အထးသျဖငကမာၻ႔အႏ႔ရ အမးသမးမား၊ ၿငမးခမးေရးႏငလျခေရးဆငရာ ကြနရကမားအား ခဥးကပ ေဆာငရြကပါ။

၄။ (က) ေကာၾကားထငရားသည တစသးပဂၢလမားက ထပခါတလလဖတေခၚ မျခငး၊ (ခ) ‘အဂၤလပ’ စကားေျပာသမားျဖစရမညဟ ကန႔သတထားျခငး၊ (ဂ) နယေျမေဒသ/တငးရငးသား မးႏြယစမားမမတ တေပါငးစပဖြ႔စညး ရန ပကကြကျခငးႏင (ဃ) ေရြးခယရသည အေၾကာငးရငးမနကေဆြးေႏြး အသေပးျခငး သ႔မဟတ ရငးလငးေျပာဆမႈမရျခငး တ႔ေၾကာင မလလား အပသည ျပနာမား ေပၚေပါကလာ ျခငးမရေစရန ေရာငၾကညပါ။

၅။ တစဥးခငးထကစာလင အဖြ႔အစညးက ဥးတညဖတၾကား၍ အေၾကာငး အရာေပၚ မတညကာ ေစလႊတရမည ကယစားလယမားက ၎တ႔ဘာသာ ေရြးခယေစလႊတရန/အဆျပတငသြငးရန ေတာငးဆပါ။

၆။ ျဖစႏငမညဆပါက ေရြးခယေဖာထတႏငခသည ကယစားလယမားႏင အတ စငၿပငအမးသားအဆင လထေဆြးေႏြးတငပငပြမားက စစဥကငးပ ပါ။

၇။ ကာလသကတမး တေတာငးလငပင လထအား အခနႏငတစေျပးည ျပနၾကားေပးႏငရနအတြက ဆကဆေရးႏင တန႔ျပနမတခကေပးေရး အ၀နးအ၀ငးမားက ထေထာငထားရပါ။ အခမးအနားတငးသ႔ အဘယေၾကာင လတငးအား ဖတေခၚ၍မရျခငးျဖစေၾကာငး ရငးလငးေျပာျပပါ။

60

၈။ သကဆငရာ ကၽြမးကငမႈနယပယအလက ျပညတြငးအရပဖကလမႈ အဖြ႔အစညးမားက ႏငငတကာ အစညးအေ၀းမားသ႔ တကေရာကပါ၀ငရန ဖတေခၚပါ။ (ဥပမာ လသားခငး စာနာေထာကထားေရး ညလာခသ႔ ကယဆယေရး အဖြ႔အစညးမား)

၉။ အရပဖက လမႈအဖြ႔အစညးမား ေရးဆြျပငဆငထားသည ေရြးခယေရး လပငနးစဥမားက ေလးစားအသအမတျပ၍ ၎တ႔၏ ဆးျဖတခကမားက လႊမးမးစြကဖကျခငးမျပပါႏင။

(၃) နညးပညာအကအညေပးအပျခငး

၁။ နညးပညာအႀကေပးမား (ဥပမာ ကလသမဂၢအရနအဖြ႔)ႏင ၾကား၀င ဖနေျဖေရးေခါငးေဆာငပငးအေနျဖင (က) မမတ႔၏ တာ၀နတစစတ တစပငးအေနျဖင ၀နထမးေရြးခယ ခန႔ထားမႈအတြငး ဤအခကက စတစခအျဖစ ျပငဆငသတမတျခငး၊ (ခ) တရား၀င သငတနးပ႔ခ ေပးျခငးႏင(ဂ) ထညသြငးပါ၀ငမႈ/ကား/မ ေရးရာ အတငပငခမားႏင မတဖကေဆာငရြကရန ျပငဆငျခငးတ႔အားျဖင မမတ႔၏ ကၽြမးကငမႈ နယပယက ကား/မေရးရာရႈေထာငမ သျမငနားလညမႈရေၾကာငး ေသခာေအာငေဆာငရြကပါ။

၂။ ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြမား၌ ေပၚေပါကလာႏငေျခရသည အဓက နယပယ က႑မားအားလးအတြက ကား/မေရးရာ မ၀ါဒသးသပခက စာတမးမား ေရးသားျပစရန တာ၀နေပးပါ။ အဆပါ စာတမးမားက ေရးဆြျပငဆငရာ၌ အျငငးပြားလကရသည အငအားစမားအျပင အမးသမးၿငမးခမးေရးတညေဆာကသမားႏငပါ ေဆြးေႏြးတငပငပါ။

၃။ အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားႏင လကတြေဆာငရြက ရာ၌ မတတမးေကာငးရခသည သကယစားလယမားက ရာေဖြ ခန႔အပ ၍ အေရးပါသည နယပယက႑မားသ႔ ကား/မေရးရာ အျမငက ထညသြငးေပါငးစပပါ။

၄။ ႏငငေရးအဖြ႔၀င တစဥးျဖစသည သကယစားလယျဖစသအား တကရက အစရငခရန တာ၀နရသည အႀကးတနး ကား/မေရးရာႏင ထညသြငးပါ၀ငေစေရး အတငပငခတစဥးက ေရြးခယတာ၀နေပးပါ။

၅။ ေစစပညႏႈငးလကရသည အဖြ႔အစညးမားအားလးက ပညာေပးရန တာ၀နယမည အေႏာငအဖြ႔ကငးသည ထညသြငးပါ၀ငမႈျပေရးႏငကား/မ ေရးရာ အတငပငခတစဥး ခန႔အပတာ၀နေပးရန တကတြနး အႀကျပပါ။

၆။ အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားအား ၾကား၀ငဖနေျဖေရး ႏင ေစစပညႏႈငးေရးစြမးရညမား အပါအ၀ငနညးပညာ ပငးဆငရာ ကစၥရပမား (ဥပမာ အပခပေရးဆငရာ ဖြ႔စညးတညေဆာကပမား၊ ရနလတကခကမႈရပဆငးေရး) အတြက စြမးေဆာငရည ျမငတင ေပးပါ။ ဤအတငး ဆကလကေဆာငရြက သြားမညဆလင ၎တ႔ ကယတင အေကာငအထညေဖာသမားႏင ေစာငၾကညေလလာသမား ျဖစလာ ႏငပါသည။

၇။ အတငးအကပ အစအဖြ႔တစခေအာက သြတသြငးျခငးမျပဘ အမးသမး ၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားအၾကား မဟာမတ တညေဆာကမႈက ပပးကညပါ။ လအပသည အကအညမားအတြက ကလသမဂၢ အမးသမးအဖြ႔သာမက ႏငငတကာ NGO မားႏငပါ လကတြ ေဆာငရြကပါ။

အေရးႀကးသညမတခက

• ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥ၏ အေရးပါသည နယပယက႑မားအတြငး UNSCR 1325 အစအစဥက မညမထထေရာကေရာက အေကာင အထညေဖာႏငခသနညးဟသည အခကေပၚအေျခခ၍ ၾကား၀ငဖနေျဖ သမားအား သးသပအကျဖတသငသည။

• ၾကား၀ငဖနေျဖေရးအဖြ႔အတြငး ၾကား၀ငဖနေျဖသ သ႔မဟတ သကယစားလယအား တကရကပမန လကလမးမႏငေစရနၾကားခ ေပါငးကးေပးသညအေနျဖင အရပဖကလ႔အဖြ႔အစညးႏင အမးသမး ၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားအား လအပသလအသေပး၍ ျပနၾကား ေပးရနအတြက လထဆကဆေရး အရာရတစဥး (အမား ျပညသ ဆကသြယႏငမည လပစာႏငအတ) ခန႔အပတာ၀န ေပးရန စဥးစားပါ။

62

အားလးပါ၀ငမႈရသည ေခါငးေဆာငမႈက ေရ႕ေဆာငလမးျပရန ပးတြ အမးသမး ႏင အမးသား ၾကား၀ငဖနေျဖေရးသမားမားထားရရန ေတာငးဆပါ။ Graça Machel ႏင Kofi Annan တ႔ ဥးေဆာငခၾကသည ၂၀၀၈ ခႏစကငညာ ႏငင ၾကား၀ငဖနေျဖေရးလပငနးစဥသည အေရးပါသည အစဥအလာ တစရပက ေဆာငကဥးေပးခသည။

(၄) ေထာကပပ႔ေဆာငေရးႏင ေငြေၾကးအကအညေပးအပျခငး

၁။ ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈက အၿမလႈပရားဖနတးႏငေစရန အတြက ေဒသခအဖြ႔အစညးမားအား ေျပာငးလြယျပငလြယရသည ရနပေငြ အေထာကအပမားက အခနႏငတစေျပးညေပးအပပါ။ လအပလာပါက အမးသမး၊ ၿငမးခမးေရးႏင လျခေရးဆငရာ ကစၥရပမားက စဥဆကမျပတလပကင ေဆာငရြကလကရသည မတတမးေကာငး ရ၍ ယၾကညစတခရသည INGO မားမတစဆင ရနပေငြ ထတေပးပါ။

၂။ အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားအတြက ျပည၀ငခြင ေလာကလႊာမား၊ ေထာကပပ႔ေဆာငေရးႏင လျခေရး အေထာကအပ မား ေပးအပျခငးျဖင လြယကျမနဆနေအာင ညႏႈငးေဆာငရြကေပးပါ။

လျခေရးဆငရာ စးရမပပနမႈမားက ေဖာထတသတမတ၍ ကငတြယ ေျဖရငးရန အတြက ထခကခစားခရသည အရပဖက လ႔အဖြ႔အစညးမားႏင ေဆြးေႏြး

တငပငပါ။

၃။ ႏငငတကာ အခမးအနားမားသ႔ တကေရာကလာၾကသည အမးသမး ၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမား ၌ သကဆငရာ ျဖတသနးသြားလာခြငလကမတမားရရထားၿပး စညးေ၀းခနးမေနရာမားက လကလမးမ အသးျပႏငေစရန ျပငဆငေဆာငရြကေပးပါ။

၄။ အမးသမး ၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမားအား ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥသ႔ တကေရာကပါ၀ငရသက သကမဟတဘ ေနအမ၌ ကနရစခသည မသားစ၀ငမားကပါ ျပစေစာငေရာကႏငေစမညေငြေၾကး အေထာကအပမား ေပးအပပါ။

၅။ အစညးအေ၀းတငး၌ ဘာသာျပနထားရေပး၍ နညးပညာပငးအရ ႀကတင ျပငဆငရသည စာရြကစာ တမးမားအပါအ၀င အစညးအေ၀း မတတမးမားအားလးက ေဒသသးဘာသာစကားျဖင ျပနဆေပးပါ။

၆။ အမးသမးၿငမးခမးေရး တညေဆာကသမား၏ ကြနရကမား အဓြန႔ရည တညတခငၿမေစရနအတြက လအပလကရသည အရငးအျမစမား အထးသျဖင က႑တစခခငးစအလက ၎တ႔၏ ေဒသဆငရာ ကၽြမးကင ႏ႔စပမႈႏင နကနသည နညးပညာဗဟသတမား အလြနအေရး ပါေန သည အေကာငအထည ေဖာေဆာငေရးအဆင၌ စဥဆကမျပတေအာင ျပငဆငေပးထားပါ။

64

နဂးခပသးသပခက

အေလအထမားႏင စမားက ျပျပငေျပာငးလျခငး

ေသနတသခပၿငမး၍ ဗးမားအသကမသြားေစရနႏင စစပြမားကအဆးသတရန သေဘာတျခငးျဖင စစမနသည ၿငမးခမးေရးယဥေကးမႈမား အျမစတြယလာ ေစရန ေဆာငရြကျခငးသည အၿမတမးလလ ခကခေနဥးမညျဖစေသာလညး အာဏာက ဆပကငထားႏငသည ျဖတလမးတစခကသ႔ အၾကမးဖကမႈအေပၚ သက၀ငယၾကညလကရသည လကတစဆပစာ လနညးစ၏လက၀ယ ၀ကြက အပႏထားခမညဆပါက စစပြမားႏင ၎တ႔၏ေမာငးႏငအားမား ဆကလက သကဆးရညေနဥးမညျဖစသည။ တကခကမႈမားက အဆးသတရန အာေဘာင အာရငးသန၍ အၾကမးဖကတတသည အဆပါလနညးစက လအပလကရသျဖင အသမထြကဘ ေအးခမးစြာေနလသမားက ဥေပကၡာျပ၍မရသလ သက၀င လႈပရားလကရသည လနညးစကလညး အလားတအေလးေပးအာရစကရန လအပပါသည။

ရကစကၾကမးၾကတ၍ ရႈပေထြးေပြလလြနးလသည ပဋပကၡမားအလယေရာကရ ေနသည ဆးရးယား၊ အာဖဂန နစၥတန၊ ဆဒန သ႔မဟတ ျမနမာႏငငကသ႔ေသာ အေျခအေနမး၌ပင လထလတနးစားအမားစသည ၿငမးခမးေရးက ထနးသမး ရနႏင မမတ႔ကယတငႏင မသားစဘ၀မား ပမနအတငး ဆကလကရငသန ရပတညႏငေစရန မဆတမနစႀကးပမးေဆာငရြကလကရသည။ အခငးအကငး အားလး၌ လကတစဆပစာအရပသား လထလတနးမားသည မမတ႔၏ လ႔အဖြ႔အစညးႏင ႏငင၏ ၿငမးခမးေရးအတြက မမတ႔၏ တနဖးထားမႈမားႏင ခငၾကညသည ယၾကညခကမားက အားကးအားထားျပ၍ သတရရျဖင ကယစရတကယခ ေရ႕ထြကလာခၾက သည။ ၎တ႔၌ အျမငသေဘာထားမားႏင အသမားသည ပရမးပတာျဖစေကာငး ျဖစေနႏငေသာလညး ၎တ႔၏ အၾကမး ဖကမႈက အဆးသတလသည ရစြမးသတ၊ ခငမာသညသဓ႒ာနႏင လ႔ေဘာင အသကအ၀နး အတြကထားရသည စတကးအပမကတ႔သည လမႈေရးတရား မတမႈႏင တနးတညမေရးတ႔အေပၚ ေျခကပယ ထားသျဖင အလြနအေရးပါသည ဇာတေကာငမားျဖစၾကသည။ ႏငငတကာ အသကအ၀နးအေနျဖင အနာဂတ ေစစပညႏႈငးေရးလပငနးမား၌ ပးေပါငးပါ၀ငပငခြငႏငအတ ၎တ႔၏ အေရးပါ အေရာကမႈက ေလးစားအသအမတျပရနလ အပသည။

ၿငမးခမးေရး ေစစပညႏႈငးေရးလပငနးမားက ကဥးေျမာငးသည လျခေရးႏင ႏငငေရးလပငနးစဥမား အျဖစသာ ေတြးထငယဆထားသည စႏႈနးမားက

လမႈေရး ဆငရာ လပငနးစဥမားအျဖစပါ သေဘာထားသည အယအဆမးအျဖစ ေျပာငးလေဖာေဆာငရနလအပသည။ ၿငမးခမးေရးစားပြက အာဏာခြေ၀ေရး လြနဆြအားၿပင ၾကသည ေနရာတစခအျဖစ သတမတျခငးထက စစပြဒဏသင လထလတနးစားမားက ျပနလညထေထာငေပးရန တာ၀နမားက ညႏႈငးခြေ၀ယ သည ေနရာတစချဖစသငသည။

ေခတသစစစပြမားအတြငး ကန႔သတခနလပထားသည ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥမားျဖင အဓြန႔ရညတညတခင ၿမသည ၿငမးခမးေရးက ေဆာငကဥးေပးႏငသညဟ ထငျမငယဆျခငးသည စတကးယဥဆနလြနးရာကေနပါသည။ အရပဖကၿငမးခမးေရးတညေဆာကသမားျဖစသည အမးသမးႏင အမးသားမားက ထညသြငး ပါ၀ငေစျခငးသည မကေမာကေခတ လကနကကင ပဋပကၡမားက ထထေရာကေရာက ကာကြယတားဆးေရး၊ ဖနေျဖေရးႏင အသြငကးေျပာငးေရး အတြကမရမျဖစလအပသည အႏစသာရတစခထက ပလာၿပျဖစသည။ ပေကာငး သည ၿငမးခမးေရးလကစြလမးညႊနသည ညညြတမတစြာ ထညသြငးပါ၀င ေစေရး အတြက ႏးၾကားသတရ၍ ယတကသည ေျခလမးမားက ျပငဆငေပးထားျခငး ျဖစသည။

ပးတြဖင (၁)

အမးသမး၊ ၿငမးခမးေရးႏင လျခေရးဆငရာ ကလသမဂၢ လျခေရးေကာငစဆးျဖတခကမား27

ဆးျဖတခက/ႏစ အေၾကာငးအရာ

၁၃၂၅/၂၀၀၀ အမးသမးမား၏ ပဋပကၡ အေတြ႔အႀကမားႏင ၿငမးခမး ေရးႏင လျခေရးဆငရာ ထနးသမး ေစာငေရာကမႈ အၾကား ဆကႏြယမႈက အသအမတျပ၍ ပဋပကၡ ဖနေျဖ ေရးႏင ၿငမးခမးေရး တညေဆာကမႈအတြငး အမးသမး မား၏ ေခါငးေဆာငမႈႏင တနးတပါ၀င ေဆာငရြကမႈက ခြငျပေပးရန တကတြနးႏႈးေဆာထား သကသ႔ ၿငမးခမးေရး လပငနးမားအတြငး ကား/မေရးရာ သေဘာ တရားက ထညသြငးစဥးစားရန ေတာငးဆ ထားသည။

27. UN Women, United States Institute of Peace, The Institute for Inclusive Security, Women in International Security, Crisis Management Initiative, Athena Consortium, The Global Network of Women Peacebuilders, Swisspeace

66

၁၈၂၀/၂၀၀၈ ပဋပကၡႏင ဆကစပျဖစေပၚေလရသည လငပငးဆငရာ အၾကမးဖကမႈက စစေရးနညးဗ ဟာတစရပ အျဖစ ပထမဥးဆးအႀကမ အသအမတျပသည ဆးျဖတခက တစချဖစၿပး ပဋပကၡကာကြယ တားဆးေရးႏင ဖနေျဖေရး ဆငရာ ဆးျဖတခကမား ခမတရာ၌ အမးသမးမား၏ လပပငခြငက ျမငတငေပးရန မးေမာငးထးျပထားသည။

၁၈၈၈/၂၀၀၉ ၁၈၂၀ က အေကာငအထညေဖာမည လကစြကရယာ မားက ထပေလာငးအားျဖညေပးၿပး အမးသမး ၾကား၀င ဖနေျဖသမား ကငးမေနျခငး အေပၚ စးရမမေၾကာငး ေဖာျပျခငးျဖင ပဋပကၡအတြငး လငပငးဆငရာအၾကမးဖကမႈေရးရာ အထးကယစားလယတစဥး ခန႔အပတာ ၀နေပးရန အေထြေထြအတြငးေရးမးခပအား တကတြနး ေတာငးဆ ထားသည။

၁၈၈၉/၂၀၀၉ ညႊနးကနးမား ေရးဆြျပငဆငျခငး၊ ဆးျဖတခကအမတ ၁၃၂၅ တးတကျဖစထြနးမႈက တငးတာအစရငခ၍ ေစာငၾကညေလလာျခငးမားအပါအ၀င ပဋပကၡလြနကာလႏင ၿငမး ခမးေရးလပငနးစဥမားအတြငး အမးသမးမား ပါ၀ငေဆာငရြကခြငရရေရး ထပေလာငးႏႈး ေဆာထားသည။

၁၉၆၀/၂၀၁၀ ပဋပကၡအတြငး ျဖစပြားသည လငပငးဆငရာအၾကမး ဖကမႈအတြက တာ၀နခသည စနစတစရပ ျပငဆငေပးၿပး တရား၀င ၿငမးခမးေရး လပငနးစဥမားအတြငးအမးသမး မားပါ ၀ငေဆာငရြကခြင ျမငမားတးတကလာေအာင ႀကးပမး ေဆာငရြကေပးရန တကတြနးေတာငးဆထား သည။

၂၁၀၆/၂၀၁၃ လငပငးဆငရာအၾကမးဖကမႈ ကငတြယေျဖရငးျခငးႏင ပတသကသည လပငနးလမးညႊန က ျပငဆငေပးထားၿပး အမးသမးကာကြယေစာငေရာကေရး အတငပငခမားက တးျမင ေစလႊတေပးရန ေတာငးဆထားျခငးျဖစသည။

၂၁၂၂/၂၀၁၃ ဆးျဖတခကခမတရာ၌ အမးသမးမားတနးတ အျပည အ၀ ပါ၀ငေဆာငရြကခြငရရေရး ပပး ေဆာငရြကေပးရန ၿငမးခမးေရးေဆြးေႏြးပြမား၌ ပါ၀ငလကရသည အငအား စ မားအားလးက တကတြနးေတာငးဆထားသည။ ပဋပကၡ နယေျမမားအတြငး ေနထငလကရသည အမးသမးမား အတြက အရငးအျမစမား တးျမငရရေစရနေဆာငရြက ေပးျခငးျဖင ၿငမးခမးေရး ေဖာေဆာငမႈအတြငးအမးသမး မား၏ ပါ၀ငေဆာငရြကခြငက ျမငတငေပးရန ရညရြယ ျခငးျဖစၿပး အမးသမး အရပဖက လမႈအဖြ႔အစညးမား၏ အေရးပါသညထည၀င ကညမႈက အသအမတ ျပထား သည။

၂၂၄၂/၂၀၁၅ ၁၅ ႏစျပည ႏစပတလညေန႔ အထမးအမတျဖစၿပး ဆးျဖတခက ၁၃၂၅ ကတက၀တက ထပေလာငးခငမာ ေစၿပး အၾကမးဖကသည အစြနးေရာက၀ါဒက တနျပန တကခကရာ၌ အမးသမးမား၏ အေရးပါသည အခနး က႑က မးေမာငးထးျပ၍ အမးသမးႏင မနးကေလးငယ မား၏ လ႔အခြငအေရးအေပၚသကေရာက လကရသည အစြနးေရာက အၾကမးဖက၀ါဒ၏ ထခကမႈ ပစအမးမးက ရငဆငေျဖရငးထားသည။

68

ပးတြဖင (၂)

ေဆြးေႏြးတငပငခသည အဖြ႔အစညးမားႏင မတဖကမား

The Afghan Women’s Network (AWN)

The African Centre for the Constructive Resolution of Disputes (ACCORD)

African Leadership and Reconciliation Ministries

(ALARM)

Athena Consortium

Berghof Foundation

Casa de la Mujer

Center for Peace Mediation Centre for

Humanitarian Dialogue (HD)

Centre for Mediation in

Africa (CMA)

Centre for Peace and Conflict Studies (CPCS)

Conciliation Resources

(CR)

Crisis Management Initiative (CMI)

EVE Organization for Women Development

Folke Bernadotte Academy

Foundation for Tolerance

International (FTI)

Generation in Action Global Network of

Women Peacebuilders (GNWP)

Initiative on Quiet Diplomacy Institute for Inclusive Security (IIS)

International Peace Institute (IPI)

Mediation Support Network (MSN)

Mobaderoon:

Active Citizens in Syria Mujeres por la Paz

Nairobi Peace Initiative-Africa (NPI-Africa)

Peace Research Institute Oslo (PRIO)

Search for Common

Ground (SFCG)

SERAPAZ Southeast Asian Conflict Studies Network

(SEACSN)

Swisspeace

Syrian Women’s Initiative for Peace and Democracy

(SWIPD)

United Nations Department of Political

Affairs (UNDPA)

Members of the United Nations Standby Team of

Mediation Advisors

United States Institute of Peace (USIP)

Women Engaged in Action on 1325 (WE Act

1325)

West Africa Network for Peacebuilding (WANEP)

Women’s International League for Peace and

Freedom (WILPF)

မတဖကအဖြ႔အစညးမားႏင ေဆြးေႏြးတငပငမႈမားက အျပညအစသရလပါက www.betterpeacetool.org က ၀ငေရာကၾကညရႈပါ။

ပးတြဖင (၃)

အသး၀ငသည အရငးအျမစမား

အမးသမးမား၏ ပါ၀ငေဆာငရြကမႈႏင ၿငမးခမးေရးေဖာေဆာငမႈRadhika Coomaraswamy, Preventing Conflict, Transforming Justice, Securing the Peace: A Global Study on the Implementation of the United Nations Security Council resolution 1325. UN Women, 2015. http://wps.unwomen.org.

Marie O’Reilly, Andrea Ó Súilleabháin, and Thania Paffenholz, “Reimagining Peacemaking: Women’s Roles in Peace Processes.” International Peace Institute, 2015.

Thania Paffenholz, Antonia Potter Prentice, Cate Buchanan, “Fresh Insights on the Quantity and Quality of Women’s Inclusion in Peace Processes,” CCDP Policy Brief, 2015.

Women’s Participation in Peace Negotiations: Connections Between Presence and Influence,” UN Women, 2012.

Christine Bell and Catherine O’Rourke, “Peace Agreements or ‘Pieces of Paper’?: The Impact of UNSC Resolution 1325 on Peace Processes and their Agreements,” International and Comparative Law Quarterly, 2010: Vol. 59, No. 4, pages 941–980.

Desirée Nilsson, “Anchoring the Peace: Civil Society Actors in Peace Accords and Durable Peace,” International Interactions, 2009: Vol. 38, No. 2, pages 243–266.

Sanam Naraghi-Anderlini, Women Building Peace: What They Do, Why it Matters. Boulder: Lynne Rienner Publishers, 2007.

အမးသမး၊ ကား/မေရးရာ တနးတညမေရးႏင ၿငမးခမးသည လ႔အဖြ႔ အစညးမားVoice and Agency: Empowering Women and Girls for Shared Prosperity, World Bank, 2014.

Valerie Hudson, Bonnie Ballif-Spanvill, Mary Caprioli, and Chad F. Emmett, Sex and World Peace. New York: Columbia University Press, 2012.

70

ေအာကတြငသာဓကေဖာျပထားသည အဖြ႔အစညးမားသည အမးသမးမား၏ ပါ၀ငေဆာငရြကမႈႏင ပတသက၍ ကၽြမးကငႏ႔စပမႈရၿပး အမးသမးၿငမးခမးေရးတညေဆာကသမား၏ ကြနရကမားက ထနးသမးလည ပတေနသည အဖြ႔အစညးမားျဖစသည။ICAN (icanpeacework.org), the Global Network of Women Peacebuilders (gnwp.org), the Institute for Inclusive Security (inclusivesecurity.org), the Women Peacemaker’s Program (womenpeacemakersprogram.org) and PeaceWomen (peacewomen.org).

72

74

ပေကာငးသည ၿငမးခမးေရးလကစြလမးညႊနအေပၚ သးသပခကမား

“ဒလကစြလမးညႊနက အရမးကအ၀ငခြငကျဖစတယ။ ႏစေပါငးမားစြာ ကေနာတ႔ လအပေနခတ အရာတစခပါပ။”

Scilla Elworthy၊ ၿငမးခမးေရးတညေဆာကသႏင Oxford သေတသနအဖြ႔က တညေထာငသ

“ဒအစရငခစာက အရမးက စတ၀ငစားဖ႔ေကာငးတယ။ ေျပာရမယဆရငေတာ ေရးခသမထက အေကာငးဆးတစခပါ။”

သအမတ Kare Aas၊ အေမရကနဆငရာ ေနာေ၀းသအမတႀကး

“လကေတြ႔ကတ သေတသနန႔ နကနတဉာဏပညာကေန ဆငးသကလာခတ အေကာငးဆးလကရာမြနတစခပါပ။”

Youssef Mahmoud၊ အျပညျပညဆငရာ ၿငမးခမးေရးအစညးအရး၏ အႀကးတနးအႀကေပး

“BPT က အေတာလညးက ေျပာငေျမာကပါတယ။ အရမးေကာငးတ သတငး အခကအလကေတြ အလပယပါေနသလ လကေတြ႔ကငသးမသေတြအတြက

လညး အလြယတကလကလမးမေစပါတယ။ ပထ၀ေျမကမာၻတစလႊား ျပန႔ကေနတ အေထာကအထားေတြက တစစတစစညးတညး ေရးဆြျပငဆငထားတအတြက

သ႔အမးအစားထမာေတာ ကယျပန႔ျပညစမႈအရဆး လမးညႊနတစခပါပ။”သအမတႀကး Don Steinberg၊ အငဂလာဆငရာ အေမရကနသအမတေဟာငးႏင World Learning

အဖြ႔အစညး၏ ဥက႒ႏင အမႈေဆာငအရာရခပ

ဘာေၾကာင ပေကာငးတ ၿငမးခမးေရးလကစြလမးညႊနက လအပရသလ။

“အရပဖကလ႔အဖြ႔အစညးေတြန႔ အမးသမးေတြက ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥကေန ခနလပထားျခငးရ႕ အရစြန႔ရမႈကေတာ ၿငမးခမးေရးလပငနးစဥဆတာက

ရလာေတာမာမဟတဘး။”ဥပေဒျပအထကလႊတေတာအမတ Mobina Jaffer၊ ကေနဒါဥပေဒျပလႊတေတာအမတႏင ဆဒနဆငရာ

ကေနဒါသကယစားလယေဟာငး

“ၿငမးခမးေရးလပေနတ ပစအေပၚမာ ကေနာတ႔ ေမးခြနးထတဖ႔လတယ။ ၿငမးခမးေရးက ေဆာငကဥးဖ႔ လအပတာန႔ တကခကမႈေတြ ရပဆငးဖ႔ေဆြးေႏြးတာ လး၀မတပါဘး။”

Rosa Emilia Salamanca၊ CIASE ၏ အမႈေဆာငညႊနၾကားေရးမးခပ(Corporación de Investigación y Acción Social y Económica)၊ Colombia

International Civil Society Action Network (ICAN)

1779 Massachusetts Ave, NW Suite 710

Washington DC 20036 USA

www.icanpeacework.org

A. G

. I . P. P

Alliance for Gender Inclusion in the Peace Process