no Poslovno Pravo_Skripta

7/31/2019 no Poslovno Pravo_Skripta

http://slidepdf.com/reader/full/no-poslovno-pravoskripta 1/23

1

ME ĐUNARODNE ORGANIZACIJE OD ZNAĈAJA ZA PRAVNO REGULISANJE MEĐUNARODNE TRGOVINE

- UNCTAD (pit. 26) - MTK - UNIDO (pit. 27.) - REGIONALNE EKON. KOMISIJE - UNIDROIT (pit. 28) - UNCITRAL (pit. 29)

MEĐUNARODNA TRGOVINSKA KOMORA - MTK

Osnivanje: MTK je meĎ. nevladina organizacija poslovnih ljudi osnovana 1919.g. od tada vodećihzapadnoevropskih drţava i SAD-a, sa sjedištem u Parizu. Članovi komore mogu biti kolektivni(različite asocijacije poslovnih ljudi) i individualni (pojedinačne firme i preduzeća). Komora imapravo da, uz sporazum sa zainteresovanim drţavama, osniva svoje „nacionalne komitete“ nanjihovim teritorijama. Osnovni zadatak MTK je da radi na daljem razvijanju otvorene trţišnesvjetske privrede sa čvrstim ubjeĎenjem da promjene u meĎ. trgovini vode ka globalnomprosperitetu i miru meĎu narodima. MTK je otvorena za članstvo korporacijama i kompanijama izsvih sektora, nacionalnim i profesionalnim i sektorskim udruţenjima, savezima poslodavaca izaposlenih, pravnim i konsultantskim firmama, trgovinskim komorama i pojedincima koji su

uključeni u meĎ. biznis. Učlanjivanje se vrši na 2 načina: preko nacionalnih komiteta MTK idirektno preko sekretarijata Komore. U 2005.g. MTK je imala ĉlanice iz preko 130 drţava.

Organi: Kongres, Savjet, Izvršni komitet i Sekretarijat. - Kongres MTK je najviši organ koji se sastaje 1 u dve godine radi rješavanja osnovnih pitanja.

Kongresima mogu prisustvovati (sa savjetodavnim pravom glasa) predstavnici vlada onihdrţava na čijim su teritorijama organizovani nacionalni komiteti.

- Savjet MTK čine predstavnici kolektivnih članova drţava na čijim teritorijama postoje nacionalnikomiteti. Sjednice Savjeta se sazivaju do 3 puta godišnje. Na čelu Savjeta je Predsjednik MTK.

- Osnovni rad Komore se odvija preko Izvršnog komiteta, brojnih komisija, instituta, biroa icentara. U sastav Izvršnih komiteta ulaze Predsjednik MTK, njegovi zamjenici i predstavnicinacionalnih komora. U komisijama ili „tehničkim komitetima“ učestvuju stručnjaci koje delegiraju

nacionalni komiteti. 16 komisija je podijeljeno u 5 oblasti i to: za meĎ. trgovinsku praksu iobičaje, meĎ. arbitraţu, za finansijska i investiciona pitanja, za saobraćaj i veze i za pravnapitanja. Pri MTK funkcioniše i Stalni arbitraţni sud, Biroi za veze sa OUN-om, MeĎ. pomorskibiro, Biro za obavještavanje protiv falsifikata i Biro za meĎ. zaštitu okoline.

Djelatnosti i rezultati: Aktivnosti MTK su unapreĎivanje meĎ. trgovine, usluga i investicijaeliminisanjem prepreka i smetnji, pomaganju slobodne trţišne privrede zasnovane na principimakonkurentnosti poslovnih preduzeća, ubrzanju privrednog rasta i razvijenih i zemalja u razvoju.MTK promoviše standardna pravila i postupke koji imaju za cilj olakšavanje odvijanja trgovine unajširem smislu uspostavljanjem saradnje i kontakata sa 2. organizacijama, organizovanjemseminara i istraţivačkih projekata o temama koje su od interesa za poslovne ljude. U dosadašnjemradu MTK je najviše postigla u oblasti praćenja poslovnih običaja, njihovom sakupljanju i

objavljivanju (MeĊ. pravila za tumaĉenje trgovaĉkih termina-INCOTERMS, Jednoobraznapravila i obiĉaji za akreditive, Jednoobrazna pravila za naplatu...). U sklopu MTK djelujenajpoznatija meĎ. trgovinska arbitraţa u svijetu koja postupa po arbitraţnom pravilniku. MTK imasavjetodavni karakter pri UN-u. Usko saraĎuje sa UNICITRAL-om, ali i 2. specijalizovanimagencijama UN-a.REGIONALNE EKONOMSKE KOMISIJEOsnivanje: Ekonomski i socijalni savjet OUN-a je u cilju izvršavanja povjernih zadataka osnovaoposebne regionalne komisije za Evropu, Aziju i Pacifik, Afriku, Latinsku Ameriku i Karibe. Ovekomisije raspolaţu širokim ovlašćenjima i uţivaju veliki stepen samostalnost i prema ECOSOC-u(Ekonomski i socijalni savjet) u odnosu na njegove pomoćne organe. Komisije su ovlašćene daneposredo daju preporuke drţava i prije nego što takve preporuke usvoji ECOSOC. Jedna odkomisija je i Ekonomska Komisija UN za Evropu.

EKONOMSKA KOMISIJA UN ZA EVROPUOsnivanje: Osnovana je 1947.g. pod okriljem Ekonomskog i socijalnog savjeta (ECOSOC) sa osn.zadatkom da razvija privrednu saradnju izmeĎu evropskih drţava članica, podiţe opšti nivo



2

privredne aktivnosti, odrţava i jača privredne odnose evropskih drţava izmeĎu sebe i sa dr.drţavama. Komisija je zaduţena da sastavlja studije ekonomskih i tehnoloških problema, kao iproblema razvoja zemalja članica i da pomaţe u prikupljanju i distribuciji potrebnih podataka koji bise koristili u te svrhe.Ĉlanstvo i organi: Članice Komisije su sve evropske drţave, SAD i Kanada. Rad Komisije seodvija preko plenarnih zasjedanja izvršnog biroa koja se odrţavaju 1 godišnje, tehničkih komiteta isekretarijata, čije je sjedište u Ţenevi. Od brojnih komiteta, poseban značaj ima komitet za razvojspoljne trgovine. Doprinos Komisije se ogleda u njenim aktivnostima na sastavljanju opštih uslova i

tipskih ugovora za meĎ. prodaju različite robe, zatim unifikaciji arbitraţnih pravila i meĎ. prevozadonošenjem Evropske konvencije o meĊ. trgovinskoj arbitraţi iz 1961.g., Pravila arbitraţe iz1966.g., Konvencije o ugovoru o meĎ. drumskom prevozu robe iz 1956.g.... Komisija vrši istandardizaciju izvoznih dokumenata i izradu standardne trgovinske terminologije, starndardizacijielektronskog prenošenja nepapirnih poruka i transmisiji trgovačkih podataka poznatih kao EDI iliEDP.

29. KOMISIJA UN ZA MEĐUNARODNO TRGOVINSKO PRAVO – UNCITRALOsnivanje: Komisija (UNCITRAL-United Nations Commission on International Trade Law) jeosnovana 1966.g. rezolucijom OUN-a , a počela je sa radom 1968.g. i prvu sjednicu je odrţala istegodine u New York-u. Sjedište komisije je 1979. prenijeto iz NY u Beč .Sastav: Komisija je sastavljena od predstavnika 36 zemalja izabranih od strane Generalne

skupštine UN-a. Drţave su svrstane u 5 grupa i to: afričke, azijske, istočnoevropske, latinoameričkei zapadnoevropske i druge. Mandat predstavnika traje 6 godina i mogu biti ponovo birani.Zadaci/ciljevi: Osn. zadatak je unifikacija pravila u meĎunarodnom prometu robe, usluga i novca . Radi ostvarivanja zadataka, osnovano je 6 Radnih grupa ili odbora koje su sastoje odpredstavnika svih drţava članica (radne grupe za nabavku, meĎ. arbitraţu i mirenje, transportnopravo, elektronsku trgovinu, pravo osiguranja i sredstva obezbjeĎenja). Komisija radi kao agencijaza formulisanje (formulating agency), a to znači da formuliše i usvaja pravila meĎ. trgovine. Ovajposao obavlja na 2 načina: neposredno (preko radnih grupa neposredno formuliše i donosi pravilaza regulisanje prava meĎ. trgovine) i posredno (učestvuje u radu drugih meĎ. organizacija kojedonose ova pravila).Ostvareni rezultati: Komisija je donijela niz konvencija, model-zakona i preporuka iz oblasti meĎ.trgovine i to: iz oblasti meĊ. prodaje robe (Konvencija UN o ugovoru o meĎ. prodaji robe iz

1980.g., Konvencija o zastarjelosti u oblasti meĎ. kupoprodaje robe iz 1974.g.), meĊ. transportarobe (Konvencija UN o prevozu robe morem- Hamburška pravila iz 1978), meĊ. trg. arbitraţa imirenja (UNCITRAL Arbitraţna pravila, UNCITRAL Pravila o mirenju), kao i iz oblasti javnihnabavki i razvoja infrastrukture, oblasti meĊ. plaćanja (Model zakona o me Ď. transferu kreditaiz 1992.g., Konvencija UN- a o meĎ. trasiranim i sopstvenim mjenicama iz 1988.g.), oblastielektronske trgovine (Model zakona o prekograničnim dejstvima stečaja iz 1997.g.) i oblastisteĉaja sa inostranim elementom (Model zakona o prekograničnom stečaju).

MEĐUNARODNE FINANSIJSKE ORGANIZACIJE

- MMF - WB (IBRD, IFC, IDA, MIGA, ICSID)

30. MEĐUNARODNI MONETARNI FOND – MMF

Osnivanje: MMF je specijalizovana agencija UN-a, univerzalnog karaktera, osnovana 1945.g. u Washington-u . To je centralna institucija meĎ. monetarnog sistema i meĎ. plaćanja, te odnosavaluta. MMF okuplja oko 190 država.Organi: - Skupština guvernera (Najviši organ Fonda koji odlučuje o osn. pit. kao što je prijem nov ih

članova ili isključenje drţava iz članstva; sastavljen je od po 1 guvernera i njegovog zamjenika izsvake drţave sa mandatom od 5 g., sastaju se 1 god.);

- Izvršni odbor (Izvršni organ sast. od 24 direktora od kojih 7 daju drţave članice sa najvećimkvotama, a preostalih 17 ostale; IO se sast. 3 puta sedmično i razmatra sprovoĎenje politike

Savjeta guvernera, a odlučuje koncenzusom); - Generalni direktor (predsjedava IO, koji ga i bira, i predstavlja Fond u poslovima sa 3. licima).- Privremeni savjetodavni komitet .



3

Izvori sredstava: Sredstva Fonda čine osnivački kapital i sopstveni prihodi. Osn. kapital seobrazuje iz uloga ili kvota drţava članica čija se visina odreĎuje od nacionalnog dohotka drţavečlanice, obima spoljnotrgovinske razmjene i visine raspoloţivih monetarnih rezervi. OvakoodreĎenu kvotu svaka članica je duţna da unese u Fond prilikom učlanjenja. Uplata se vrši u zlatu(25%), a dijelom u nacionalnoj valuti (75%). Od 1978.g. revizija kvota se vrši svake 5. godine.Najveću kvotu su upisale SAD i ona iznosi 18% od uk. sr edstava Fonda. Kvote imaju trostrukiznačaj i one odreĎuju: odnos učešća u osnivačkom kapitalu, broj glasova kojima raspolaţu drţavečlanice u organima upravljanja i gornju granicu korišćenja sredstava Fonda.

Zadaci/ciljevi: - R azvoj meĎ. monetarne saradnje; - O drţavanje stabilnosti valutnih kurseva; - U voĎenje multilateralnog sistema plaćanja izmeĎu zemalja članica;- Uravnoteţenje platnog bilansa zemalja čl anica bez pribjegavanje mjerama koje bi bile štetne za

nacionalno i meĎ. blagostanje;- Širenje i razvijanje meĎ. trgovine uz odrţavanje visokog stepena zaposlenosti i realnog dohotka;- Razvoj proizvodnih snaga i realizacija privredne politike;- Ulivanje povjerenja zemljama članicama stavljanjem sredstava Fonda na raspolaganje uz

odgovarajuće obezbjeĎenje. Pored pomenutih finansijskih poslova, Fond pruţa i konsultativne i tehničke usluge.Naĉin rada i odluĉivanja: Svaka zemlja članica ima 250 glasova plus po 1 glas na svakih dodatnih

100.000 dolara kvote (specijalnih prava vučenja-SPV). SPV je računovodstvena vrijednost dobijenana osnovu tzv. vrijednosti korpe valute vodećih članica (evra, engleske funte, japanskog jena iameričkog dolara). SPV se koristi kao rezervna imovina i sluţi kao obračunska jedinica i u nekimdrugim meĎ. organizacijama. Najvećim brojem glasova raspolaţu SAD, zemlje EEZ i Japan. Drţave članice mogu automatski povući 25% od kvote kredita u inostranoj valuti, a mogu i dobitibez ograničenja kredit u inostranoj valuti u iznosu koji je ta drţava čl. r anije stavila na raspolaganjeFondu kao zajam. Pozajmice se ugl. odobravaju preko 2 mehanizma: stand-by aranţmana (zapozajmice od 1-2 god.) i produţenih aranţmana (3-5 god.). Sve pozajmice se daju podkomercijalnim uslovima. Na bazi odluke o „Opštem aranţmanu za zaduţivanje“ osnovan j klubrazvijenih zemalja 10 članica.

31. SVJETSKA BANKA

Osnivanje: SB je osnovana 1944.g . sa ciljem da pomaţe obnovu privreda razrušenih zemalja. SB je nepoliti čka institucija, a bavi se i prodajom HoV (duţničke obaveze prema penzionim fondovima i osiguravajućim društvima). Današnji cilj SB je sniţavanje siromaštva, tj. da se ono prepolovi do 2015.g.Organi: - Skupština - čine je guverneri banaka drţava članica, sastaje se 1 put godišnje radi utvrĎivanja

poslovne politike; - Izvršni odbor direktora - rukovodi poslovima SB, 1 put mjesečno se sastaje u Washington-u,

ima 24 izvršna direktora - 5 Francu ska, Njemačka, Japan, SAD i VB; - Predsjednik SB - koji je ujedno i predsjednik IO SB.

Broj glasova u organima SB srazmjeran je visini akcionarskog udjela. Sastav: MeĎ. banka za obnovu i razvoj (IBRD), MeĎ. udruţenje za razvoj (IDA), MeĎ. finansijskakorporacija (IFC), Multilateralna agencija za investicione garancije (MIGA), i MeĎ. centar zarješavanje investicionih sporova (ICSID). SB je pravno lice čije kredite mogu dobiti samo zemlječlanice (uslov je da su članice MMF-a). Uslovi za kredit podrazumijevaju da zemlja članica ne moţedobiti kredit na meĎunarodnom trţištu i da ga moţe vratiti. Rok otplate je 15-20 god., uz grejs period od 3-5 god.MEĐUNARODNA BANKA ZA OBNOVU I RAZVOJ - IBRDOsnivanje: Osnovana je jula 1944.g. Bretonvudskim Sporazumom (zajedno sa MMF-om) i ima 188ĉlanica. Za članstvo u banku uslov je da je zemlja stekla članstvo u MMF -u, IDA-i, IFC-u i MIGA-i,uz polaganje odgovarajućeg učešća u kapital banke. Banka je osnovana sa osnovnim zadatkom dapomaţe u obnovi ratom razrušene privrede drţava članica, podstiče razvoj zemalja članicainvestiranjem kapitala u proizvodne namjene i promoviše strane investicije davanjem garancija i

učešćem u zajmovima i dr. investicijama od strane privatnih lica, a kad privatni kapital ne stoji naraspolaganju, direktnim finansiranjem u proizvodne svrhe.Organi:



4

- Savjet /Skupštinu guvernera - čine ga predstavnici zemalja-ministri finansija ili guvernericentralnih banaka; odlučuje o članstvu, povećanju ili smanjenju sredstava, raspodjeli dobiti izaključivanju sporazuma sa 2. meĎ. organizacijama i institucijama;

- IO direktora - čine ga 24 izvršna direktora od kojih 5 direktora imenuju drţave članice sanajvećim brojem glasova / najvećim ulozima, a preostalih 19 direktora biraju guverneri ostalihzemalja; IO direktora bira Predsjednika banke;

- Predsjednika banke - zastupa i predstavlja banku u poslovima sa 3. licima.Naĉin odluĉivanja: Broj glasova drţava članica odreĎen je visinom uloţenih sredstava , tj.

udjelima. Odluke se donose većinom glasova dok je za posebno značajne odluke potrebnakvalifikovana većina. 7 najrazvijenijih zemalja (SAD, Japan, VB, Njemačka, Francuska, Kanada iItalija raspolaţu polovinom svih glasova u Savjetu direktora, što im daje pravo veta u rješavanjumnogih pitanja.Finansijska struktura banke: Kapital banke sastavljen je od uloga, garancijskog kapitala, kapitalapribavljenog na svjetskom trţištu i sopstvenog neto prihoda. Osnivački kapital banke iznosi oko 100milijardi američkih dolara i podijeljen je na uplaćeni kapital i tzv. pozvani kapital koji se stavlja naraspolagaje samo po pozivu banke. Članice svoj iznos uplaćuju dijelom u zlatu i dolarima, a dijelomu sopstvenoj valuti. Za svoje uloge, drţave članice dobijaju akcije, tako da je banka organizovanakao svojevrsno akcionarsko društvo.

Poslovi banke: Banka pomaţe obnovu i razvoj zemalja članica olakšanjem uslova za investiranje

kapitala u proizvodne svrhe i podstiče razvoj proizvodnih mogućnosti i prirodnih bogatstava umanje razvijenim drţavama: a) podstiče privatne investicije u inostranstvu davanjem svojih garancija ili učešćem u

zajmovima;b) zamjenjuje privatne investicije u inostranstvu obezbjeĎenjem novčanih sredstava za

proizvodne svrhe iz svojih sredstava kad privatni kapital nije raspoloţiv po razumnimuslovima;

c) planski i na duţi rok pomaţe ravnomjerno razvijanje meĎunarodne trgovine i podstičemeĎunarodne investicije

d) pomaţe prelaz sa ratne na mirnodopsku privredu u godinama poslije rata. Ove poslove banka obavlja na 2 načina: neposredno (davanjem finansijskih sredstava) iposredno (posredujući izmeĎu privatnih investitora na trţištu kapitala). Ovi poslovi se označavaju

kao poslovi neposrednog i posrednog kreditiranja. Banka sve više svoju aktivnost usmjerava nadavanje garancija privatnom finansiranju i na dopunjavanje meĎ. privatnog finansiranja (posloviorganizatorskog i mobilizatorskog karaktera). Banka takoĎe obavlja poslove i pruţanja tehničkepomoći.

MEĐUNARODNA FINANSIJSKA KORPORACIJA - IFCOsnivanje: Osnovana je 1956.g. kao samostalna meĎ. finansijska organizacija (iako u organizacionom smislu čini dio Grupe Svjetske banke) sa ciljem unapreĎenja ekonomskog razvoja podsticanjem privatnih preduzeća putem kredita, garancija, pomoći,.... Osnovni zadatakKorporacije je da promoviše privatni sektor i da privatnim preduzećima u zemljama u razvojuneposredno odobrava zajmove za unapreĎenje i podsticanje njihovog poslovanja u oblastimainfrastrukture, istraţivanja i eksploatacije rudnog bogatstva, hemije i petrohemije, industriji cementai konstrukcionih materijala, eksploatacije i prerade drveta i slično. Zajmove odobrava preduzećimabez garancije njihovih drţava i na komercijalnoj osnovi. Korporacija takoĎe obavlja i savjetodavneposlove i poslove tehničke pomoći preduzećima i vladama (npr. oko pitanja privatizacije), kao iposlove mobilisanja finansijskih sredstava na meĎ. trţištu. 80% sredstava za kreditiranje IFC obezbjeĎuje izdavanjem HoV, a 20% kroz kredite SB. Krediti se daju u visini od 1-100 miliona dolara. Dodjela kredita nije uslovljena teritorijom plasmana i garancijom drţave. Ĉlanstvo: IFC ima status pravnog lica i oko 180 država članica. Uslov za članstvo je prethodnočlanstvo u MeĎ. banci za obnovu i razvoj, i uplata odgovarajuće kvote u fond Korporacije. SFRJ jebila članica IFC-a, a danas su članice i BiH i Srbija. Organi: Savjet guvernera, Savjet direktora i Predsjednik . Iako je Korporacija osnovana kaopravno lice sa sopstvenim sredstvim i samostalnim poslovanjem, Savjet guvernera i Izvršni odbor

MeĎ. banke za obnovu i razvoj su istovremeno i organi upravljanja Korporacijom. SjedišteKorporacije je u Washington-u.Principi finansiranja projekata: Korporacija odobrava finansijska sredstva za predloţene projektepod sljedećim uslovima: ako preduzeće dokaţe da traţena sredstva nije moglo da pribavi na drugi



5

način pod primjerenim uslovima; ako se finansiranju ne protivi drţava či ju pripadnost ima topreduzeće; krediti se odobravaju do 50% vrijednosti investicionog ulaganja; odobrena sredstva sene moraju utrošiti samo na teritoriji odreĎene drţave; Korporacija ne preuzima obavezu upravljanjapreduzećem u koji je uloţila sredstva; zajmovi se odobravaju pod komerc ijalnim uslovima uzplaćanje provizije, trţišne kamate i u rokovima koje Korporacija smatra pogodnim u skladu saekonomskim opravdanjem i rentabilnošću finansiranog projekta.

MEĐUNARODNO UDRUŢENJE ZA RAZVOJ - IDA

Osnivanje: Osnovano je 1960.g. ( kao afilijacija MeĎ. banke za obnovu i razvoj i u organizacionomsmislu čini dio grupe SB) radi pronalaţenja rješenja za finansiranje nedovoljno razvijenih zemalja. U 2005.g. Udruţenje je imalo 165 ĉlanica, meĎu kojima su i BiH i Srbija. Osnovni zadatakUdruţenja je da odobravanjem kredita i zajmova podstiče privredni razvoj i produktivnost, kao i dapodiţe ţivotni standard u najmanje razvijenim zemljama. Zajmovi se odobravaju pod povoljnimkomercijalnim uslovima i finansiraju se projekti koji nisu neposredno komercijalno rentabilni, kao štosu: obrazovanje, zdravstvo, vodosnabdjevanje, zapošljavanje, istraţivanje i eksploatacija nalazištavode, infrastruktura, ali i reforma drţavne uprave. Povoljnost se ogleda u tome što se na odobrenasredstva ne naplaćuje kamata, već samo minimalni troškovi obrade kredita i provizija. Dakle, krediti se odobravaju bez kamate, sa 1% manipulativnih troškova, rok otplate je 35 -40 god., sa poklonjenim periodom (grace period) od 10 godina. Korisnici kredita su najsiromašnije zemlje(ispod 500 dolara nacionalnog dohotka po glavi).

Ĉlanstvo i organi: Udruţenje je otvoreno za članstvo svim drţavama pod uslovima koji suodreĎeni Statutom o osnivanju Udruţenja. Članstvo u Udruţenju je uslovljeno prethodnimčlanstvom u MeĎ. banci za obnovu i razvoj , i uplatom odreĎene kvote u kapital Udruţenja.Udruţenje ima status pravnog lica, a organi SB su istovremeno i organi IDA-e . Udruţenje predstavlja tijelo koje je odvojeno i različito od SB čija se sredstva nalaze na odvojenom računu. Sredstva Udruţenja su sastavljena od kvota drţava članica i od doprinosa privredno razvijenihdrţava.

AGENCIJA ZA MULTILATERALNO OSIGURANJE INVESTICIJA - MIGAOsnivanje: Agencija je osnovana 1988.g ., kao specijalizovana agencija IBRD-a, sa ciljem podsticanja i privlačenja stranih investicija u zemlje u razvoju-posebno u privatne investicije.Sjedište joj je u Washington- u i nema politički karakter . 2005.g. Agencija je imala 165 drţava

ĉlanica. Agenciji ima zadatak da popravu ukupnu investicionu klimu u zemljama u razvoju inerazvijenim zemljama, u mjeri u kojoj bude u stanju da stranim investitorima ulije sigurnost igarancije da će njihova uloţena sredstva biti vraćena ili da će biti pravedno obeštećeni. Stranomulagaču MIGA pruţa garancije da će ga obeštetiti u slučaju nastupanja osiguranog slučaja. MIGAtakoĎe podstiče i unapreĎuje investiciona ulaganja u zemlje u razvoju, pruţa konsalting usluge,prikuplja potrebne podatke i informacije, daje sugestije i savjete, dovodi u kontakt zainteresovanestrane, i po zahtjevu daje savjete vladama drţava članica i vrši tzv. unapreĎivanje investicija. ..MIGA obavlja garantnu (garantuje za nekomercijalne rizike drţave članice i kao saosiguravač i reosigur avač tih rizika) i negarantnu djelatnost (rad na promociji stranih investicija, zaključivanjesporazuma sa drţavama članicama, sponzorstva agencije...). Agencija moţe da daje garancije i uime i za račun zemalja članica i u tom slučaju posluje kao zastupnik zemlje članice, ali te istezemlje moraju svojim sredstvima pokriti takve „sponzorske investicije“. Organi: Predsjednik, Savjet guvernera, Odbor direktora, te administrativno, pravno odjeljenje, odjeljenje za marketing i za izdavanje garancija. Predsjednik Agencije je odgovoranza generalnu kontrolu Odbora direktora i poslovanje Agencije, njenu organizaciju, postavljanje irazrješenje sluţbenika. Postavlja ga Odbor direktora, a platu i dr. uslove mu odreĎuje Savjet Agencije. Savjet guvernera čine po jedan guverner ili njegov zamjenik iz svake drţave članice isastaje se 1 godišnje. Odbor direktora je odgovoran za generalno poslovanje Agencije, zaispunjenje preuzetih obaveza. Sastoji se od najmanje 6, ali ne više od 12 članova. Što se glasanjatiče, sve odluke se donose kvalifikovanom većinom glasova. Sredstva: Ukupan akcionarski kapital Agencije je predviĎen na iznos od milijardu dolara(specijalnih prava vučenja) koji je podijeljen u 100.000 akcija. Kapital Agencije čine akcije drţavačlanica i ne moţe se upisati manje od 50 akcija. Drţave članice se obavezuju da 10% uloga uplate

odmah, a preostali dio po pozivu. Osim ovih sredstava, Agencija prikuplja sredstva i po osnovusponzorstva i priloga, koja ulaze u poseban fond.



6

Osigurani rizici: Agencija vrši osiguranje investicija protiv štete (gubitaka) zbog 1 ili više vrstanekomercijalnih (osiguranih) rizika: rizik valutnog transfera, rizik od eksproprijacije, rizik povredepravno preuzetih obaveza i rizik ratnih i graĎanskih nemira.

MEĐUNARODNI CENTAR ZA RJEŠAVANJE INVESTICIONIH SPOROVA - ICSIDOsnivanje: Osnovan je 1965.g. Konvencijom o osnivanju centra za rješavanje sporova izmeĎudrţava i drţavljana drugih drţava ugovornica (BiH je ratifikovala Konvenciju 1997.g.). Cilj ICSID-a je obezbjeĎenje meĎ. arbitraţnog načina rješavanja investicionih sporova. Zadatak Centra je da

olakša rješavanje sporova izmeĎu vlada i stranih investitora kako bi se na taj način podstakle meĎ.investicije. Investicione sporove ne rješava sam Centar, već pomiritelji ili arbitri koje imenujustranke u sporu, pri čemu je zadatak Centra da pomaţe u pokretanju i voĎenju postupka. Da bi seCentar angaţovao neophodno je da se ispune 3 uslova: da postoji saglasnost stranaka, da sudrţava porijekla investitora i drţava domaćin ratifikovale Konvenciju i da spor potiče iz investicija.Ĉlanstvo: Članice Centra su istovremeno i drţave članice SB. Organi:- Administrativni savjet - po 1 član iz svake zemlje plus Predsjednik SB- donosi arbitraţni pravilnik; usvaja admin. i finansijske uredbe, pravila postupka za organe m irenja i za arbitraţni postupak, arbitraţna pravila i pravila mirenja, godišnji budţet i odobrava godišnji izvještaj;

- Sekretarijat - sastoji se od generalnog sekretara i 1 ili više zamjenika (mandat 6 g.). Centar ima listu koncilijatora i arbitara, finansira ga SB, a nadleţan je u slučaju da postoji saglasnost strana.

Listu ili „panel“ pomiritelja i arbitara čine kvalifikovana lica imenovana od drţava ugovornica. Svaka drţava ugovornica ima pravo da za svaku listu označi po 4 lica koji mogu, ali ne moraju, bitinjeni drţavljani. Centar ima delokalizovani karakter što znači da je Centar nezavisan od nacionalnih propisa, procedura, priznanja i izvršenja arbitraţnih odluka. Spor je investicijski i zemlje su ratifikovale konvenciju. Često se ugovara u bilateralnim sporazumima kao isključiva ili alternati vna arbitraţa. Nacionalni sudovi svih drţava ugovornica, pa i onih koje nisu u sporu, imaju obavezu dapriznaju i izvrše arbitraţne odluke koje su donijete u korist stranih investitora i protiv odgovornedrţave ugovornice. Nakon potpisivanja sporazuma o povjeravanju spora u nadleţnost ICSIDarbitraţe, stranke nemaju više prava da se pozivaju na bilo kakav pravni lijek pred nacionalnimorganima.

EVROPSKA BANKA ZA OBNOVU I RAZVOJ - EBOR

Osnivanje: Osnovana je 1991.g., sa sjedištem u Londonu. Cilj Banke je podsticanje na prelazakna trţišno privreĎivanje i unapreĎivanje privatnog preduzetništva u zemljama Centralne i IstočneEvrope koje su opredjeljene za višepartijsku demokratiju, pravnu drţavu i poštovanje ljudskihprava. Banka pomaţe zemljama korisnicima njenih sredstava u sprovoĎenju neophodnih privrednihreformi radi uključivanja sopstvenih privreda u meĎunarodnu privredu i to razvojem privatnogsektora (posebno malih i srednjih preduzeća), mobilizacijom domaćeg i stranog kapitala,podsticanjem privrednih investicija i investicija u oblasti usluga, pruţanjem tehniĉkepomoći, razvijanjem trţišta kapitala i oĉuvanjem i zaštitom ţivotne sredine. Banka pododreĎenim uslovima finansira i javni sektor sa ciljem njegovog transformisanja iz drţavnog uprivatni (proces privatizacije), kao i prelazak na trţišni način privreĎivanja (proces decentralizacije).Banku su osnovali predstavnici 40 zemalja (meĎu njima i predstavnici bivše SFRJ),predstavnici Evropske ekonomske zajednice i Evropske investicione banke.Organi: Organi Banke su: Odbor guvernera (upravlja Bankom i čine ga po 1 guverner i njegovzamjenik iz svake drţave članice; sastaje se 1 godišnje na redovnim god. skupštinama), Odbordirektora (ima 23 člana), Predsjednik (vodi tekuće poslove i odgovara za organizaciju Banke, biraOdbor guvernera na period od 4 god.) i Potpredsjednici. Banka odobrava zajmove, vrši zajedničkofinansiranje i daje garancije i tehničku pomoć prije svega privatnim preduzećima, a drţavnimpreduzećima samo u odreĎenom obliku. Krediti se odobravaju pod komercijalnim uslovima, sakamatom, rokom otplate i provizijom koji obezbjeĎuju ostvarivanje dobiti. Banka od drţavnihpreduzeća, kao zajmoprimaca i korisnika garancija, zahtijeva i garanciju matične drţave zavraćanje kredita. Jedan od uslova za korišćenje sredstava Banke je i da zajmoprimac nije u stanjuda traţena sredstva dobije na 2. način po uslovima koje Banka smatra razumnim.

32. MEĐUNARODNE ORGANIZACIJE REGIONALNOG KARAKTERA – Doraditi ovaj paragraf! MORK teţe da stvaraju carinske unije ili privredna udruţenja drţava regionalnog karaktera. Osnov udruţenja je povelja OUN, a jedan od ciljeva je mirno rješavanje sporova. Postoje 4 regionalne ekonomske komisije i to: I-Evropska ekonomska komisija (EEK) osnovana 1947.g. u Ţenev i, II-



7

Komisija za Aziju i Daleki Istok sa sjedištem u Bangkoku (1947.g.), III-Komisija za Latinsku Ameriku obrazovana 1948.g. i IV-Komisija za Afriku ustanovljena 1958.g. Rad EEK se odvija u komitetima za poljoprivredu, šumarstvo, ugalj, gas, el. energiju i trgovinu. Tipski ugovori i opšti uslovi za prodaju krompira, investicione opreme, drveta, voća i povrća. Teškoće u stvaranju STO koja je osnovana tek 1994. godine bile su jedan od razloga stvaranjaregionalnih privrednih organizacija osnovanih sa ciljem postepenog objedinjavanja privrednihkretanja na području regiona, odnosno drţava. Ove organizacije teţe ili stvaraju carinske unije iliprivredne zajednice koje imaju mnogo širi značaj nego štoje carinska unija u klasič nom smislu.

Pravni osnov regionalnog privrednog udruţivanja je sadrţan u glavi VIII Povelje UN "Regionalnisporazumi".

REGIONALNE EKONOMSKE INTEGRACIJE

- OECD - EZ (pit. br. 33) - EFTA - EU (pit. br. 34) - NAFTA

ORGANIZACIJA ZA EKONOMSKU SARADNJU I RAZVOJ - OECDOsnivanje: Osnovana je 1948.g. u Parizu, kao „ekonomska kopija NATO saveza“. Osnovnizadatak joj je bio da koordinira korišćenje sredstava iz Maršalovog plana za obnovu Evrope poslijeII Svjetskog rata kako bi se pomoglo širenju „zdrave ekonomije“ u drţavama članica (zemljama korisnicama Maršalovog plana). 1960.g. SAD i Kanada su postale članice OECD-a. OECD je poli tičko-ekonomska organizacija zapadnih zemalja. OECD okuplja 30 zemalja i ima aktivne

odnose sa preko 70 drugih zemalja. Cilj OECD-a je razvoj meĎ. trgovine, robne razmjene... ZameĎ. poslovno pravo je od posebnog značaja aktivnost OECD-a na planu pruţanja konsultativnihusluga iz oblasti makroekonomije trgovine.

Organi: Savjet - čine ga predstavnici drţava članica i Predsjednik komisije; odluke donosi jednoglasn; Sekretarijat i Izvršni komitet (izvršni organ) bez direktnog odlučivanja. OECD jeorganizacija b ez supranacionalnih nadleţnosti koja podrţava razvoj svjetske trgovine, liberalizaciju,meĎ. plaćanja... Unutar OECD-a stvorena je evropska platna unija koja je reorganizovana u evropski monetarni sporazum, evropska produktivna agencija 1953.g., produktivnost, Savjet ministara za poljoprivredu i ishranu 1954.g.

EVROPSKO UDRUŢENJE SLOBODNE TRGOVINE – EFTA Osnivanje: EFTA je osnovana 1960.g. u Štokholmu Sporazumom o osnivanju koje su potpisale Austrija, Danska, Lihtenštajn, Norveška, Portugalija, Švedska, Švajcarska i VB. 1961.g. Sporazumuse priključila Finska, a 1970.g. i Island. Udruţenje je osnovano kao reakcija na osnivanje EEZ,zbog straha da bi moglo doći do ekonomske diskriminacije. I pored vrlo tijesnih ekonomskih vezaizmeĎu EFTE i EZ/EU koji su ustanovljeni Sporazumom o Evropskom privrednom prostoru iz1991.g., EFTA-u su vremenom napustile gotovo sve drţave originerni osnivači, i prešli u člans tvoEZ/EU. Danas su u EFTA-i ostale samo Švajcarska, Lihtenštajn, Island i Norveška. Ciljevi: da pomogne što brţem uspostavljanju multilateralnog udruţenja za uklanjanje trgovinskihbarijera, promovisanje što čvršće ekonomske saradnje izmeĎu drţava članica, promovisanje punezaposlenosti, povećanje produktivnosti, finans. stabilnosti, poboljšanje standarda ţivljenja,odrţavanje fer konkurencije, razvoj svjetske trgovine... Zemlje potpisnice Sporazuma su

uspostavile izmeĎu sebe zonu slobodne trgovine (slobodno kretanje robe osloboĎene svih daţbinau trgovini).Organi: Savjet - stalni organ, nadgleda primjenu Konvencije, i Komiteti - pomaţu Savjetu kaostručna tijela.

SJEVERNOAMERIĈKA ZONA SLOBODNE TRGOVINE - NAFTAOsnivanje: Osnovale su je SAD, Meksiko i Kanada potpisivanjem Sporazuma 1992.g. koji je stupiona snagu 1994.g. NAFTA predstavlja meĎ. trilateralni sporazum koji je formalno otvoren za pristup idrugim stranama. Potpisanim sporazumom nije stvorena posebna organizacija-institucija kaopravno lice (kao EZ ili STO), pa samim tim nisu predviĎeni ni posebni organi.

Ciljevi: Sporazumom su stranke uspostavile izmeĎu sebe zonu slobodne trgovine sa ciljem da:

eliminišu prepreke u trgovini i podstaknu prekogranično kretanje roba i usluga izmeĎu ugovornihstrana; promovišu uslove fer konkurencije u zoni slobodne trgovine; poboljšaju uslove investiranjana sopstvenim teritorijama, obezbjede zaštitu intelektualnog prava svojine na svojim teritorijama;omoguće primjenu Sporazuma i rješavanje sukoba... Samim tim što obuhvata SAD i Kanadu kao



8

visoko razvijene drţave i članice gr upe 7, tj. 8 (poslije prijema Rusije), NAFTA predstavlja jedno odnajrazvijenijih i najmoćnijih svjetskih trţišta. Najveće praktične koristi iz Sporazuma imaju privrednisubjekti iz SAD-a, pa su otuda izraţene sumnje da je NAFTA osnovana kako bi SAD obezbjedilene samo slobodna trţišta za svoju robu, usluge i investicije u Meksiku i Kanadi, već, prije svega, dabi stvorile efikasan sistem zaštite prava industrijske svojine. Za treće zemlje osnivanje NAFTA-eznači svojevrsno ograĎivanje i zatvaranje trţišta zemalja potpis.

33. EVROPSKE EKONOMSKE INTEGRACIJE – EEZ, EZUĈ, EZAE

Obuhvataju 3 organizacije:- Evropska zajednica za ugalj i ĉelik (EZUĈ) koja je osnovana 18.3.1951.g. u Parizu - poznat ikao Pariski ugovor; osnovan na period od 50 godina koji je istekao 2002.g., pa je funkcija ovezajednice prešla je na evropsku zajednicu; U sastav ove zajendice ušle su slj.zemlje: Belgija,Francuska, Italija, Luksemburg i SR Njemačka.EZUČ je osnovan s ciljem da se postigne u prvomredu stvaranje jedne ekonomski jake grupacije zemalja i to u odreĎenim ključnim privrednimdjelatnostima. Teţilo se izgradnji čvrste osnove uspješnog razvoja privrede i podizanja ţivotnogstandarda. Pored ovih čisto privrednih ciljeva ističe se i značajan politički cilj. On se ispolj io upokušaju da se prevaziĎu vjekovne suprotnosti izmeĎu dvije vodeće sile ove zajednice:Francuske i Njemačke. Često se isticalo da Rajna ne samo da razdvaja dva velika evropskanaroda već da ona treba da ih povezuje i ujedinjuje.

- Evropska ekonomska zajednica (EEZ) koja je osnovana Rimskim ugovorom o osnivanju EEZ;

- Evropska zajednica za atomsku energiju (EZAE), obe osnovane 25.3.1957.g. u Rimu-poznatikao Rimski ugovori.

Ideja o ujedinjenju evropskih drţava u poseban savez ili Sjedinjene drţave Evrope potiče još izSrednjeg vijeka i počela je da se realizuje tek nakon II Svjetskog rata. Ujedinjenje evropskih drţavaprvi je zvanično predloţio francuski ministar Robert Šuman u svom govoru 9. maja 1950.g. i otudase 9. maj slavi kao „roĎendan EU“, odnosno kao „Dan Evrope“. Sve 3 zajednice (EZUČ, EEZ iEZAE) su kao oblike regionalnih ekonomskih integracija osnovale iste drţave: Belgija, Francuska,Holandija, Luksemburg, Italija i SR Njemačka. 1992.g. Sporazumom iz Mastrihta osnovana je iEvropska unija. Istim Sporazumom je naziv EEZ promijenjen u Evropska zajednica, tako da danaspostoje 3 zajednice: EZ, Evropska zajednica za atomsku energiju i EU. Sve 3 zajednicepredstavljaju subjekte meĎ. prava i imaju svoje ciljeve i organe.

EVROPSKA EKONOMSKA ZAJEDNICA – EEZOsnivanje: EEZ je osnovana Rimskim ugovorom 25.3.1957.g. sa sljedećim ciljevima:uspostavljanje zajedničkog trţišta i postepeno usklaĎivanje ekonomskih politika drţava članica.Uspostavljanje zajedničkog trţišta trebalo je obezbijediti ostvarivanjem 4 osnovne slobode:slobodni promet robe, sloboda kretanja lica, sloboda pruţanja usluga i sloboda prometa kapitala. Upraktičnom smislu, uspostavljanje i funkcionisanje zajedničkog trţišta je podrazumijevalouspostavljanje carinske unije i uvoĎenje zajedničke carinske tarife prema 3. drţavama.Uspostavljanje carinske unije je značilo ukidanje svih carina na uvoz i izvoz robe u meĎusobnojtrgovini izmeĎu drţava članica (intrakomunitarna trgovina), dok je zajednička tarifa podrazumijevalaobavezu drţava članica da prihvate jedinstvenu carinsku stopu koja će se primjenjivati na uvozrobe iz 3. zemalja. 1970.g. sačinjen je projekat o postepenom stvaranju ekonomske i monetarneunije u 3 faze u periodu od 10 godina, kao i projekat uspostavljanja političke unije. Unutrašnje trţište kao cilj EEZ: Jedinstvenim ekonomskim aktom je pred EEZ postavljenouspostavljanje unutrašnjeg ili jedinstvenog trţišta do kraja 1992.g., kao naredni ekonomski cilj.Unutrašnje trţište je definisano kao prostor drţava članica na kome je obezbjeĎeno slobodnokretanje robe, ljudi, usluga i kapitalaMonetarna unija kao cilj EEZ: Uspostavljanje monetarne unije je išlo postepeno, prekouspostavljanja evropskog monetarnog sistema (EMC), potpunog slobodnog kretanja kapitala, douvoĎenja evra, osnivanja Evropske Centralne banke i prihvatanja jedinstvene monetarne politike.Konkretan plan za uspostavljanje monetarne unije institucionalizovan je Sporazumom iz Mastrihta ukome je predviĎeno da se monetarna unija uvede u 2 faze. Posljednja faza je počela 1999.g. iokončana je krajem 2001.g. uvoĎenjem 1. januara 2002.g. evra kao jedinstvene valute za drţavečlanice koje su prihvatile evro i formirale Evrozonu. Evro je u početku prihvatilo 11 od 15 tadašnjih

drţava članica, ali im je naredne 2003.g. pristupila Grčka kao 12 drţava članica. Izvan Evrozone suostale Švedska, Vel. Britanija i Danska. U kasnijem proširenju EU iz 2004.g. , svih 10 novih drţavačlanica je prihvatilo evro kao jedinstvenu valutu. Monetarnu uniju karakteriše i osnivanje Evropske



9

centralne banke sa guvernerom na čelu, Evropskog sistema centralnih banaka i voĎenje jedinstvene monetarne politike. Politiĉki ciljevi EEZ i EU: Ugovorom o osnivanju EU osnovan je poseban organ - Evropski savjet koji je imao zadatak da stvara politički okvir za buduću političku uniju. Ciljevi su definisaniSporazumom iz Mastrihta i izmjenama iz Amsterdama i Nice: zaštita pojedinačnih vrijednosti,osnovnih interesa, nezavisnosti i integriteta Unije, jačanje bezbjednosti Unije, odrţavanje mira i jačanje meĎ. bezbjednosti, unapreĎivanje meĎ. saradnje i razvoj i jačanje demokratije i pravnedrţave, kao i poštovanje prava čovjeka i osnovnih sloboda. Drugi cilj se odnosi na policijsku i

pravosudnu saradnju u krivičnim stvarima radi obezbjeĎenja visokog nivoa zaštite graĎana.

34. EVROPSKA UNIJAIdeja o postepenom prerastanju EEZ u EU kao političku organizaciju sa opštim ciljevima sazrijevala je postepeno: počev od Fušeovog prijedloga iz 1961.g., preko kasnijih samita Evropskog savjeta.Tako je nakon odbijanja Fušeovog plana, 1974.g. na Pariskom samitu belgijskom pr emijeru LeoTindemansu povjereno da sačini nacrt ugovora buduće EU koju bi trebalo uspostaviti „do krajadecenije“. MeĎutim, umjesto toga, jedinstvenim evropskim aktom jedino je evropska političkakooperacija formalno priznata kao forma za uzajamne konsultacije i koordinaciju na meĎuvladinomnivou. Početak osamdesetih godina je nagovještavao niz reformi obuhvaćenih zajedničkim pojmom„druge generacije Evrope“ koje su bile usmjerene ka uspostavljanju EU. To je rezultiralopotpisivanjem Ugovora o Evropskoj uniji u Mastrihtu 7. februara 1992.g. koji je stupio na snagu

Novembra 1993.g., kojim se EZ transformisala u EU. Ovim Sporazumom Unija je definisana kao„nova etapa u procesu stvaranja sve čvršćeg jedinstva izmeĎu naroda Evrope, u kojoj se odlukedonose na nivou što je moguće bliţem graĎanima“. EU prati i stvaranje jedinstvenog monetarnogsistema, manifestovanog, prije svega, u uvoĎenju jedinstvene monete evropske unije (evra). Ovamoneta vaţi u 11 članica EU, počev od 1.1.2002.g. Formiranje EU pratilo je usklaĎivanjebankarskih i finansijskih sistema drţava članica koje su pristupale monetarnoj uniji. Osnovana je ibanka EU (Evropska Centralna banka). EU vodi zajedničku evropsku politiku, a vode je najvišiorgani EU, u 1. redu Savjet u čijem radu i odlučivanju učestvuju ministri spoljnih poslova unije. EU ima jedinstveni vizni reţim, zajednički budţet, zastavu, himnu, Dan Evrope, komunitarni sistem,zajedničko unutrašnje trţište, i elemente nadnacionalnosti. EU nema status pravnog lica. Ciljevi EU:- Zapošljavanje;

- Uklanjanje prepreka slobodi kretanja lica; - Upravljanje internim/jedinstvenim trţištem; - Ostvarivanje zajedničke ekonomske politike drţava članica EU; - Podsticanje privrednog i društvenog razvoja, posebno stvaranjem prostora bez unutrašnjih

granica, uspostavljanjem ekonomske i monetarne unije sa jedinstvenom valutom;- VoĎenje zajedničke spoljne i bezbjedonosne politike, uz postepeno utvrĎivanje zajedničke

odbrambene politike koja bi mogla dovesti do zajedničke odbrane; - Jačanje zaštite prava i interesa drţavljana svojih drţava članica uspostavljanjem prava

graĎanstva Unije; - Razvijanje bliske saradnje u oblastima pravosuĎa i unutrašnjih poslova; - Očuvanje u cjelosti i razvijanje tekovina zajednice.Zajedničku spoljnu politiku utvrĎuje Evropski savjet jednoglasnom odlukom šefova drţava ili vlada. Odluke iz domena odbrane i sigurnosti uvijek se donose jednoglasno.Struktura EU obuhvata 3 organizacije koje imaju pravnu samostalnost: EZUČ, EEZ i EZAE. EU ima 3 stuba: I-Tri zajednice, II- zajedničku spoljnu i bezbjedonosnu politiku, III -saradnja u oblasti sudstva i unutrašnjih poslova. Viktor Igo u XIX vijeku, Sjedinjene drţave Evrope, Šuman, 1950.g.,Čerčil, odnos Njemačka-Francuska. Evropa 6-orice, Carinska unija, privredna saradnja.Privilegovan poloţaj bivših kolonija Afrike, Kariba i Pacifika, Juande 63 i 69, Lome 75 i 79.Partnerstvo sa mediteranskim zemljama 85. god. Proširenja EEZ ’73.g. (VB, Irska i Danska), ’81.g (Gr.), ’86.g. (Španija i Portugal), ’95.g. (Austrija, Finska, Švedska), 2004.g. (10 drţava), 2007.g.(Rumunija i Bugarska). 1979.g. prvi neposredni izbori za Evropski parlament. 1986.g. donosi se jedinstveni Evropski akt.P olitičke ambicije EEZ, nadleţnost Savjeta. E vropsko graĎanstvo, Evropski savjet, Evropski korpus

za brze intervencije, MONSFRA. 1997.g. Amsterdamski ugovor, Uticaj EU i izgradnja institucija EU, proširenje EU ispunjavanjem ekon., polit. i demokratskih kriterija. „Agenda 2000“ o proširenju, polit.i finansijskoj perspektivi EU. Od 1965.g. zajednički organi tri zajednice.



10

35. ORGANI EVROPSKE UNIJE/EVROPSKIH ZAJEDNICA- Evropski Parlament - demokratski izabran na opštim neposrednim izborima; zakonodavnu vlast

dijeli sa Savjetom, broji 785 članova, vrši nadzor nad organima Unije, usvaja i kontroliše budţet ; - Evropski Savjet - osnovan 1974.g., čine ga šefovi drţava i vlada zemalja članic a, 6 mjeseci predsjedava zemlja članica, naj vaţniji akt k oji je donio je S večana deklaracija o EU iz 1983.g. koja je posluţila za transformisanje EZ u EU, sličan je kolektivnom šefu drţave; - Savjet Ministara EU - osnovni organ EU, čine ga opšti savjet -ministri inostranih poslova koji

obavezuju svoju vladu da ispuni sve odluke Savjeta, i posebni savjet-ministri posebnih resora;

Savjet je nadleţan da: a) usklaĎuje opštu ekon. politiku drţava članica, b) donosi odluke i c)prenosi na komisiju EU ovlašćenja za sprovoĎenje odluka. Savjet EU je nadleţan za voĎenjespoljne politike, bezbjednosti, pravde i unutrašnjih poslova. Pomoćni organ Savjeta je Komitet stalnih predstavnika, Coreper II (ambasadori drţava članica pri EU). Na prijedlog Komisije EU ,Savjet EU donosi odluke o zajedničko j ekon. p olitici uz mišljenje Parlamenta. Komisija EU je nezavisna od drţava članica, ona je izvršni organ EU koja donosi uredbe, preporuke i mišljenja.Samostalno donosi odluke za koje je ovlašćena aktima Savjeta EU i u interesu Unije. Odgovaraza svoj ra d Evropskom Parlamentu. Svaki član Komisije odgovara za svoj resor, a odluke donosi kolektivno. Ima pravo da predlaţe propise.

- Sud pravde - glavni pravosudni organ sa prvostepenim sudom koji je pridruţen 1989.g. Zadatak mu je da obezbjedi poštovanje pr ava pri tumačenju ugovora. Sudije su iz zemalja članica , kao i 9 pravobranilaca. Sud se izjašnjava po preducijalnim zahtjevima u tumačenju prava EU po

zahtjevima nacionalnih sudova, značaj pravobranilaca u stvaranju prava. Prvostepeni sud odlučuje po zahtjevima pojedinaca i preduzeća i zadatak mu je da rastereti Sud pravde koji rješava po ţalbama 1.stepenog suda. Sudije se mijenjaju svake 3 godine (1/2 sudija) .

- Računovodstveni sud - ispituje zakonitost izdatih računa u finansijskom prometu, uključujući uplate i isplate . Podnosi izvještaj Parlamentu i isti objavljuje u Sluţbenom listu EU . Vrši kontrolukorišćenja sredstava budţeta EU, kontrolu rada Komisije EU. U funkciji je očuvanja legalitetainstitucija EU.

Zajedničko (unutrašnje) trţište je zajednička ekon. teritorija na kojoj je uspostavljen reţim slobodekretanja roba, usluga, lica i kapitala, te pravila konkurencije. Carinska Unija, zabrana diskriminacije,kvantitativnih ograničenja u robnoj razmjeni.

36. USLOVI ZA ĈLANSTVO U EU

Svaka evropska drţava koja poštuje načela na kojima se zasniva Unija moţe da zatraţi da postanečlanica Unije. Zahtjev se podnosi Savjetu koji, poslije konsultovanja Komisije i nakon dobijanjasaglasnosti Evropskog parlamenta o tome, mora jednoglasno donijeti odluku. Evropski parlamentsvoju odluku donosi apsolutnom većinom članova koji ga čine. Uslovi za prijem su detaljnijerazraĎeni na sastanku Evropskog Savjeta odrţanom u Kopenhagenu 1993.g. (Kopenhagenškiuslovi).Drţava mora biti evropska, i mora ispuniti sljedeća 3 uslova:- Geografski : da se radi o evropskoj drţavi,- Ekonomski: da se radi o drţavi sa slobodnom trţišnom privredom, gdje postoji ravnopravnost svojine, i sposobnost domaćih preduzeća da izdrţe pritisak zajedničkog trţišta,

- Politički: da se radi o drţavi sa demokratskim višeparlamentarnim sistemom, vladavinom prava,poštovanjem ljudskih prava i prava manjina, stabilnost institucija

Pravni sistemi drţava se moraju harmonizovati sa komunitarnim pravom EU, ljudska prava se moraju poštovati, mora postojato monetarna stabilnost ... Poseban pristup postoji prema zemljamaZapadnog Balkana. Sporazum o stabilizaciji i pridruţivanju potpisale su BiH i Srbija potpisale dok su Makedonija i Hrvatska kandidati. Svaka drţava koja ţeli da postane članica EU mora prihvatitiodluke iz osnivačkih ugovora i uskladiti svoje zakonodavstvo sa pravnim tekovima Zajednice.Prihvatanje komunitarnih tekovina se vrši prilagoĎavanjem domaćih propisa pravu EU kroz proceskoji se označava kao proces harmonizacije ili procesusklaĎivanja (preko 80.000 stranica teksta). Od prvobitnih 6 članica osnivača, EZ je u 5 talasa proširenja prerasla u zajednicu sa 25 drţavaĉlanica. U 1. proširenju 1973.g. punopravne članice su postale V. Britanija, Danska i Irska. 1981.g.primljena jeGrčka, a 1986.g. Španija i Portugalija. U 4. talasu 1995.g. primljene su Austrija, Finska iŠvedska. U posljednjem 5. proširenju 2004.g. primljeno je 10 drţava: Letonija, Litvanija, Estonija,

Poljska, Češka Republika, Slovačka, MaĎarska, Slovenija, Kipar i Malta. Sa današnjih 25 drţavačlanica EU i 450 miliona stanovnika EZ je postala najveći trgovinski blok u svijetu i sve značajnijipolitički faktor.



11

37. SAVJET ZA UZAJAMNU POMOĆ (SEV) I ZND SAVJET ZA UZAJAMNU POMOĆ - SEVPočetak podjele na političkom planu uistok-zapad neminovno je uslovio i ekonomsku podjelu.Paralelno sa osnivanjem OECED-a 1948. gorine obrazuje se i SEV 1949. godine u Moskvi.Paralelno sa osnivanjem Evropske zajednice za ekon. saradnju i razvoj, obrazuje se i SEV 1949.g.u Moskvi (pandan je OECD-u). U ovom Savjetu su bile sve zemlje iz našeg okruţenja (SSSR,Bugarska, Rumunija, ČSSR, MaĎarska, Poljska, Albanija, DDR), pa i Jugoslavija (potpisalaposeban Sporazum o učešću u radu organa SEV-a 1963. godine od kada učestvuje u radu niza

stalnih komisija. ), ali i Kina, Vijetnam ’78.g., Kuba od ’72.g., Mongolija ’62.g. SEV je prestao da postoji 1992.g. Od 1962. godine Albanija ne učestvuje u radu.

ZAJEDNICA NEZAVISNIH DRŢAVA – ZND Iz SEV-a se razvila ZND 1991.g. (rušenjem Sovjetskog Saveza). U zvaničnim diplomatskimkrugovima ruske federacije se isticalo da ZND treba smatrati meĎ. regionalnom organizacijom. Naprijedlog Rusije, ZND-u je priznat status posmatrača OUN-a. Članovi ZND-a su: Rusija,Bjelorusija, Ukrajina plus 8 bivših drţava SSSR - a. To je meĎ. regionalna organizacija usmjerena kaekon. reformama, trţištu, preduzetništvu, sa jedinstvenim prostorom, koordinisanom spoljnom trgovinskom politikom i antimonopolska politika. Ugovor o osnivanju ekonomske unije 1993.g.bio je osnov za usagl ašavanje nacionalnih zakonodavstava i meĎ. prava, i izrade model zakona. U ciljuharmonizacije privrednog zakonodavstva, na nivou ZND-a usvojen je Sporazum o principima

zbliţavanja privrednog zakona zemalja članica 1992.g., prava industr. svojine, statusa privr.organizacije, bankarstva, ekologije, transporta, carine, PST, poreza, cijena, antimonopolskog prava... Ugovor o osnivanju ekonomske unije ZND zasnovan je na poštovanju suvereniteta,ţivotnog standarda, slobodnog prometa, tehološkog sporazum. Ovaj ug ovor je okvirni ugovor o privrednoj saradnji.Ciljevi ekon. unije: zajedničko ekon. trţište, stabilan privredni razvoj, jednaki uslovi, ekologija,zajednički projekti, slobodan promet robe, kapitala... Organi unije: su organi ZND i unije i to: Savjet šefova država, Savjet šefova Vlada, Savjet Ministara inostranih poslova i meĎudržavi ekonomski komitet (MEK) (nadnacionalne strukture).Koristeći pravnu podlogu iz sporazuma o osnivanju ZND-a, septembra 1993.g. u Moskvi je 9drţava zaključilo ugovor o osnivanju ekonomske unije.

38. REGIONALNE MEĐUNARODNE ORGANIZACIJE a) LATINSKO AMERIČKA ZONA SLOBODNE TRGOVINE -LAFTA osnovana je 1960.g. u Montevideu. Članice su Argentina, Brazil, Čile, Meksiko, Paragvaj, Peru, Urugvaj. Cilj joj je zajedničko trţište, razvijeni Arg., Braz., Mex., slabo razvijeni Paragvaj i Ekvador, usko unutrašnjetrţište Čile, Kolumbija, Peru i Urugvaj što sa svoje strane poskupljuje njihove investicije i oteţavarazvoj domaće industrije.Činjenica je da je pored ostalih uzroka i ovo bila jedna od prepreka brţemrazvoju ove integracije. Sukob interesa zemalja članica.Ova organizacija i trţište koje obuhvata je unepovoljnom poloţaju zbog stalnog opadanja cijena sirovina na svjetskom trţištu .b) UDRUŽENJE ZA SLOBODNU TRGOVINU ZEMALJA CENTRALNE AMERIKE – DrţaveCentralne Amerike bile su vrlo ţivo zainteresovane za uzajamno privrednu saradnju i postepenointegraciju. 1957. godine zaključen je Ugovor o slobodnoj trgovini i ekonomskoj integraciji zemaljaCentralne Amerike. Cilj Udruţenja je stvaranje carinsk e unije, te razvoj poljoprivrede i industrije.Članice su: Gvatemala, Salvador, Honduras, Nikaragva, Kostarika. Panama nikada nije pristupilaSporazumu. Cilj ove integraciej je zajednički interes zemalja da se postigne razvoj poljoprivredne iindustrijske proizvodnje i da se usklade transportni sistemi članica.c) SJEVERNO- AMERIČKI SPORAZUM O SLOBODNOJ TRGOVINSKOJ RAZMJENI – NAFTA,čine članice: Kanada, Meksiko, SAD. Cilj je slobodan protok roba, kapitala, usluga i lica.Sporazum je stupio na snagu 1944. godine i podrazumijeva slobodan protok roba, kapitala i znatno proširenprotok radne snage.d) AZIJSKO- PACIFIČKA EKONOMSKA KORPORACIJA – APEC , ima u svom sastavu Okeaniju, Australiju, N. Zeland, SAD, Kanadu i zemlje Jugoistočne Azij e , uz uključenje zemalja JuţneAmerike. Cilj: izgradnja kompaktne i slobodne trgovinske zone.

e) ORGANIZACIJA ZEMALJA IZVOZNICA NAFTE – OPEC , osnovana je 1960.g sa ciljem dauskleĎuje politiku proizvodnje i izvoza nafte, i da čuva zajedničke interese zemalja članica. Sjedište joj je u Beču. Članice su: Alţir, Ekvador, Indonezija, Iran, Irak, Katar, Kuvajt, Libija, Saud. Arabija,Emirati, Venecuela i Gabon, i Nigerija . Garantovana proizvodnja je 425 T godišnje. Najviši organ je



12

Konferencija (sastaje se 2 pu ta godišnje), Savjet guvernera i ekonomska komisija. Od naftne krize1973. godien OPEC je preuzeo odreĎivanje cijena nafte. Prema nezvaničnom programu, OPEC jepotrebno da sačuva svoje zalihe i zadrţi proizvodnju na nivou od 425,000.000 tona godišnje.f) MAGREB koga čine Alţir, Maroko, Tunis, Libija u uţem smislu i Sjeverna Afrika – Egipat, Sudan i Mauritanija. Na Konferenciji u Tangeru 1958.g sugerisano jeda četiri zemlje – Alţir, Maroko, Tunisi Libija osnuju Federaciju. (Konferencijaje obrazovala Stalni sekretarijat i Savjeodavnu skupštinuMagreba; Savjet ministara za privredna pitanja članica Magreba je organ koji je ovlašćen dadodnosi odluke iz oblasti privredne politike)

39. PRIVREDNE ORGANIZACIJE KAO SUBJEKTI MTPSubjekti u obavljanju meĊ. trgovinske djelatnosti su: privredne organizacije koje su najčešćeorganizovane u formi nacionalnih i multinacionalnih preduzeća, odnosno nacionalnih društava.Preduzeća mogu imati različite organizacione oblike.Privredno društvo je pravno lice koje osnivaju osnivačkim aktom pravna ili fizička lica radoobavljanja djelatnosti u cilju sticanja dobiti. Javljaju se u formi nacionalnih i multinacionalnih preduzeća, pa i individualnih trgovaca, čiji je cilj sticanje dobiti. Predmet izučavanja trgovačkog prava drţave su trgovačka društva, a dijelom MTP su osnivanje preduzeća u inostranstvu,spoljnotrgovinski promet, Off- shore preduzeća. Za o snivanje preduzeća u inostranstvu postoji interes raznih zemalja, u zavisnosti od stepena razvijenosti privrede (Slovenija, SAD, BiH) - m ješovita, sopstvena preduzeća, strane direktne investicije u skladu sa privrednom politikom

drţave. Osnivaju se preduzeća u trgovini, proizvodnji i sektoru pruţanja usluga (sopstveno preduzeće, predstavništvo ili poslovna jedinica, sa obavezom obavještavanja nadleţnog ministarstva radi evidentiranja).Cilj je izvoz i nastup na novom trţištu. Ostvarena dobit se koristi za nova ulaganja, repatrijaciju i povrat uloţenih sredstava. Preduzeće je duţno dostaviti izvod iz registra zemlje sjedišta drţavnomorganu svoje zemlje, u suprotnom se briše iz regist ra. Moguće je osnivanje i holding preduzeća uinostranstvu. Poštuje se teritorijalni i personalni princip: ako preduzeće iskaţe gubitak uinostranstvu pokriva ga saglasno za konu zemlje sjedišta. Predstavništvo: u inostranstvu istraţuje trţište, vrši pripremne radnje za izvoz i zaključenjeugovora, operativno- tehničke radnje u vezi prevoza robe. Poslovna jedinica obavlja pojedine poslove u inostranstvu (servisne, prodajne, skladišne). Predstavništvo i poslovna jedinica su sastavni dio preduzeća, nemaju status pravnog lica i obavljaju poslove za preduzeće i istom

podnose izvještaj. Prestanak rada predstavništva i posl. jedinice u inostranstvu nastup odlukom preduzeća osnivača, zabranom vršenja transfera i nevršenjem transfera novca 2 godine. Nadleţnoministarstvo za ekon. odnose donosi rješenje o brisanju iz registra. Preduzeće moţe, na osnovupismenog ugovora, povjeriti stranon PL (na osnovu potvrde o bonitetu izdate od strane komore)poslove zastupanja, konsignaci onu prodaju i vršenje servisnih usluga. U tom slučaju, neophodno jeobavjestiti nadleţni organ radi evidentiranja.

40. MULTINACIONALNE KOMPANIJEMK predstavljaju sistem većeg broja privrednih društava osnovanih u više drţava na čelu sa jednim dominantnim i njemu više podčinjenih društava. Bitno obi lježje MK je izgraĎeno ekonomsko jedinstvo njegovog sistema funkcionisanja (u raznim oblastima: elektronika, naftna industrija, auto ind., usluge...).MK se javljaju u razliĉitim oblicima i posluju kao: - pravna lica sa nacionalnim kapitalom i meĎ. karakterom prema području svoje djelatnosti, koju

obavljaju preko sopstvenih preduzeća i filijala u inostranstvu; - pravna lica koja objedinjavaju kapital iz više zemalja i koja se takoĎe karakterišu meĎ. sferom

svoje djelatnosti i- meĎ. udruţenja proizvodne i naučno-tehničke djelatosti koja nemaju svojstvo pravnih lica. Danas se 1/3 svjetske trgovine odvija neposredno u okviru MK koje kontrolišu 50% obima svjetskog prometa robe i usluga i novca, i 40% ukupnog obima industrijske proizvodnje u svijetu. Prvih deset MK ima veći godišnji promet od DBP 2/3 drţava u svijetu. MK po pravilu ima sjedište u nekoj drţavi čije nacionalne propise mora da poštuje. MK su pokretači svjetske privrede i nosioci globalizacije(Coca Cola, McDonalds, Microsoft,...). One su pod jurisdikcijom nacionalnih drţava i čine

ekonomsko jedinstvo u funkcionisanju. Ekonomski i socijalni savjet OUN je osnovao centar i komisiju za transnacionalne kompanije, a komisija je sačinila kodeks ponašanja T K kao preporuku (bez političkog miješanja, korupcije, poštovanje nacionalnih propisa...). Prednosti MK su: niţacijena, plasman nov i tehnologija, privredni razvoj, dobra organizacija... Unutrašnju kontrolu



13

poslovanja vrši dominantno društvo. MK ne kontroliše samo jedna jurisdikcija. MK koristi komparativne prednosti (jeftina sirovina, jeftina radna snaga, „poreski raj“). Mogu se pozvati naeksteritorijalnu primjenu prava sjedišta dominantnog preduzeća. Imaju mogućnost manipulisanjatransfernim cijenama, sa prenosom usluga u zemlje koje nude carinske povoljnosti.

41. HOLDING je najtipičniji oblik obavljanja privredn ih djelatnosti u angloameričkom sistemu prava. Danas se najčešće javlja kao finansijski centar sistema privrednog preduzeća u kom neposredno ne obavlja

privrednu djelatnost, a ponekad ni poslove privredno pravnog prometa. Akcionarski holding čini grupa povezanih privrednih preduzeća i on postoji ako: je holding vlasnik preduzeća u sastavu (imavećinski paket akcija) i ako svako od preduzeća ima pravni subjektivitet. U praksi je moguć holding,a da centralni holding nema svojinska prava nad preduzećima kojima upravlja. Moguć je i holding za pruţanje usluga članicama (u vezi poreskih ili pravnih pitanja). Patentni ili licencni hold ing predviĎa prenos prava ind. s vojine na centralni holding radi efikasnije zaštite i potpunijeg iskorišćavanja. Finansijski holding obezbjeĎuje članice sistema finansijskim sredstvima (prednosti zemalja sa povoljnijom strukturom i načinom finansiranja). Postoji podjela i na: č isti holding koji obavlja samo kon trolne i upravljačke f unckije, i mješoviti holding (pored njih obavlja i industrijske funkcije, kreditno-finansijske i dr). U praksi, finansijski holding biraju za sjedišta zemlje koje im nudefinansijske i druge povoljnosti kao „oaze povoljnosti“.

42. PREDUZEĆA U EU Pravo fizičkih i pravnih lica rezidenata drţava članica EU je da na teritoriji drugih drţava članicamogu osnivati preduzeća, filijale, predstavništva (pravo nastanjivanja). U EU se izgraĎuje sistem jedinstvenih formi trgovačkih društava regulisan evropskim pravom, a ne nacionalnim. Evropska kompanija se osniva u formi akcionarskog društva, a osnivači mogu biti DOO i AD iz drţavačlanica EU u najrazličitijim kombinacijama iz 2 ili više drţava. Evropska ekonomska grupacija ili Evropsko udruţenje sa ekonomskim ciljem je nov oblik utvrĎen komunitarnim pravom, a osnova mu je rješenje iz francuskog zakonodavstva. Osnovna razlika je u cilju koji se ostvaruje, a on jekoordinacija u obavljanju konkretne privredne djelatnosti zajedničkim radom (nova tehnologija,usavršavanje organizacije rada, sirovine, usluge). Osniva se u trgovini, zanatstvu, uslugama i industriji. Krajnji cilj je povećanje dobiti svojih članica. Pravo konkurencije i državna pomoć: svaka drţavna pomoć mora biti notifikovana kod komisije EU i ona mora biti d ostupna javnosti radi

povrede prava konkurencije. Drţavna preduzeća mogu da se osnivaju u nerazvijenim regionima(ostvaruju se neprivredni, socijalni ciljevi) kroz drţavnu pomoć, daţbine i sl.Odlike multinacionalnih preduzeća ZND: svaka drţava ZND ima sv oj nacionalni okvir. Proces osnivanja zajedničkih preduzeća, privrednih udruţenja i komercijalno finansijskih organizacijadefinisan je Sporazumom o saradnji u oblasti investicione djelatnosti . Pored njega, tu su i sporazumi drţava članica u poslu kao izvor prava. Status nacionalnog tretmana je prisutan u odnosima izmeĎu drţava ZND. Sistem garancija je definisan Konvencijom o zaštiti pravainvestitora - zajedničke garancije na jedinstvenom trţištu ZND. MeĎudrţavno AD osnovano od vlada 12 ZND drţava za proizvodnju traktora i dr. poljoprivrednih mašina ima nadzorni savjet (članov i predstavnici vlada). Strateška tehnološka osnova razvoja preduzeća. „MeĎunarodni aviomotori“ kompanija od 50 preduzeća odbrambenog kompleksa i „Niţgorodni automobili“.Konvencija o t ransnacionalnim kompanijama u ZND koja podstiče saradnju preduzeća zemalja.Pravila o finansijsko-industrijskim grupama i postupku njihovog osnivanja- isti cilj udruţivanje preduzeća. Države andske grupe unifikuju pravila o pravnom poloţaju i djelatnosti preduzeća nateritoriji Venecuele, Ekvadora, Kolumbije, Perua i Čilea. Donijeli su 1970.g. Kodeks o inostraniminvesticijama koji je sastavni dio domaćeg zakonodavstva.

43. OFF-SHORE KOMPANIJEOff-shore (van granice). Nacionalnu privredu odlikuje internacionalizacija i naučno- tehničkarevolucija ili zemlje poreskog raja - Kipar, Gibraltar, Luksemburg, Panama, Malta, Kajmanska ostrva, Lihtenštajn... Off -shore kompanija izbjegava plaćanje direktnih oblika poreza (porez naprihod i na dobit) stope 2-2,5% , što je zanemarljiv izdatak. Ima mogućnost bescarinskog uvoza osnovnih sredstava i dobijanja kreditne karte radi plaćanja van zemlje raja. Osnovna odlika ovih

preduzeća je da se bave prometom roba stranog kapitala i da ne smiju poslovati na domaćemtrţištu. Bitan je Sporazum o izbjegavanju dvostrukog oporezivanja izmeĎu drţava kako porez ne bi bio ponovo plaćen. Off - shore kompanije se koriste za registraciju sjedišta brodarskih kompanija(Liberija, Panama, Kipar, Bahamska ostrva,...). One osiguravaju anonimnost vlasnika kapitala



14

korišćenjem instituta prenosa ovlašćenja na punomoćnike. Zemlje off -shore kompanija odlikuje visok nivo adv okatskih usluga u registraciji i upravljanju. Zemlja sjedišta nudi i pogodnosti u nasljeĎivanju, kao i visok nivo komunikacijskih usluga u smislu upravljanja i eventualne seobe kapitala u slučaju nastupanja političkih rizika. Zemlja nudi i visok stepen bankarskih usluga. Ovakva preduzeća imaju i dodatne povoljnosti u vidu bescarinskog uvoza osnovnih sredstava za potrebeove k ompanije (uključujući opremu, automobile...). Off-shore preduzeće omogućava vlasniku izaposlenim licima dobijanje kreditne karte koja moţe da se koristi kako u zemlji sjedišta tako iizvan njenih granica i na taj način se raspoloţiva sredstva sa računa off -shore kompanije mogu

koristit za plaćanja bez njihovog neposrednog iznošenja na teritoriju druge drţave.44. DIREKTNE STRANE INVESTICIJE - FDIPravni režim stranih investicija: Pod direktnim stranim investicijama podrazumijeva semeĎunarodni transfer kapitala u drţavu domaćina posredstvom preduzeća koje posluje u toj drţavi,sa ciljem ostvarivanja ekonomske dobiti i uz neposredan uticaj investitora na preduzetničkudjelatnost, kao i snošenje preduzetničkog rizika. Osnovni elementi FDI su: dugoročnost,meĎunarodni transfer kapitala, ekonomska dobit, neposredan uticaj na proizvodnju uz snošenjeekonomskog rizika i dr. Direktne investicije mogu biti realizovane u različitim formama: osnivanjem preduzeća (Greenfield), spajanjem sa postojećim preduzećem domaćeg investitora („merger“), iliosnivanjem zajedniĉkog preduzeća sa domaćim ulagaĉem (minimalan uznos kapitala u 2.preduzeću mora biti 10%). Strane investicije podrazumijevaju transfer sredstava ili materijala

(opreme, novca, svojine) iz 1. u 2. zemlju (drţava davalac i primalac kapitala). DSI obuhvataju: 1.Statusna prava (stiče se pravo svojine) i 2. Obligaciona prava koja se stiču ulaganjem (ugovorno- pravna) i 3. Zajedničk e poduhvate (joint venture). Direktne strane investicije su investicije sa namjerom da se ostvari trajni interes u upravljanju recipijentom (kontrola). Uspostavljaju se trajni ekonomski odnosi i ostvaruje znatan uticaj na upravljanje preduzećem. Kredit sa rokom od 5 godina ili više. Strani investitor: je strano fizičko lice, domaći drţavljanin sa boravkom uinostranstvu duţim od 1 godine (česta rješenja u uporednom zakonodavstvu).Forma DSI zavisi od opcija dozvoljenih pravnim poretkom receptivne drţave, ali i od investicionestrategije ulagača. DSI ne podrazumijeva samo ulaganje novca, već „paketa“ kapitala (zemljište,objekti, mašine), finansijskih sredstava, know-how, tehnologije i upravljačkih znanja. Investicionimulogom sa karakterom direktne strane investicije moţe se smatrati svaki utrošak finansijskihsredstava uzrokovan s ciljem obezbjeĎenja konkretnih sredstava za obavljanje privredne

djelatnosti. Kod DSI postoji namjera investitora da neposredno utiče na preduzetničku djelatnostpreduzeća u koje je investirano. DSI ne pretpostavlja apsolutnu kontrolu stranog investitora, većsticanje trajnog interesa pravnog subjekta privrede jedne drţave (direktni investitor) u pravnomsubjektu ekonomije druge drţave. Trajni interes podrazumijeva postojanje dugoročnog odnosaizmeĎu direktnog investitora i preduzeća, kao i suštinski uticaj ulagača na upravljanje preduzećem.

45. ZAJEDNIĈKA ULAGANJA I PORTFOLIO INVESTICIJE Zajednička ulaganja (joint ventures) se realizuju kroz ugovore o stvaranju tzv. zajedničkog preduzeća na principima zajedničkog upravljanja i zajedničkoj podjeli dobiti i rizika srazmjernoulozima ( predviĎen zakonom u SFRJ 1967.g. ), moţe i kroz jedan posao ili stalni poslovni odnos (Sony Ericsson, Texaco i Royal Dutch Shell).Portfolio investicije - strani ulagač stiče HoV sa pravom učešća, duţničke HoV (obveznice i zapisi) ili druge novčane instrumente i finansijske derivate (opcije) bez namjere da upravlja, već radi ostvarivanja dobiti u preduzeću. To je kupovina HoV od nerezidenta. Ne ulaţe se u proizvodnju, već u finansije, tj. u institucionalne investitore (penzione fondove, osiguravajućadruštva, investicione fondove). Portfolio investicije mogu biti dugoročne i kratkoročne (cilj im je brza zarada). Portfolio investitori su manje zaštićeni od SDI jer je rad berzi regulisan nacionalnimpropisima. Posebni oblici stranih ulaganja su koncesije, BOT poslovi, ugovori o ulaganju, tj.transfer prava intelektua lne svojine (ugovor o licenci, ugovor o voĎenju preduzeća). Značaj stranihinvesticija : Na makro planu utiču na strukturu, obim i pravac meĎunarodne trgovine i poloţaj drţave domaćina, dok na mikro planu utiču na razvoj tehnologije jer su strani investitor i multinacionalne kompanije, menadţment - privatizacija u zemljama u tranziciji, npr. najveći izvoznici kapitala: SAD, EU, Japan, Njemačka, Kina, Rusija, Slovenija...

Portfolio investicije se realizuju na meĎunarodnom trţištu kapitala i kupovinom HoV. U 1. planu jedobit u vidu dividende, pri čemu ulagaĉ ne stiĉe svojinska prava nad preduzećem i ne vršipreduzetniĉke aktivnosti. Za razliku od DSI, kod portfolio investicija dolazi do „razvoda“ izmeĎuupravljanja i kontrole kompanije, sa jedne strane, i posjedovanja akcija u njemu, sa druge strane.



15

Portfolio investicija ne ustanovljava trajan odnos, kao što je to slučaj sa DSI. Portfolio investitorinemaju uticaj na upravljanje preduzećem. Oni su prevashodno zainteresovani za sigurnostnjihovog kapitala, vjerovatnoću uvećanja njegove vrijednosti i povrat uloga. Nestabilnostima tzv.„portfolio“ odnosa doprinose promjene u izgledima za ostvarivanje dobiti, koje su zavisne odkratkoročnih, ali i teško predvidljivih, kretanja na finansijskim trţištima. Ukoliko drţava uĎe uekonomsku recesiju, povlačenje portfolio kapitala imaće za posljedicu smanjenje deviznih rezervi.Dakle, privreda je ranjiva na povlačenje portfolio kapitala sa trţišta domaće drţave. Pod rezidentima se smatraju:

a) pravna lica registrovana u zemlji, osim predstavništava tih lica koja se nalaze izvan zemlje; b) ogranci-filijale stvarnih pravnih lica upisani u registar kod nadleţnog organa u zemlji; c) preduzetnici-fizička lica koja samostalno obavljaju djelatnost radi sticanja dobiti i registrovana sukod nadleţnog organa; d) fizička lica sa prebivalištem u zemlji, osim fizičkih lica čiji privremeni boravak u inostranstvu trajeduţe od 2 godine; e) fizička lica-strani drţavljani koji na osnovu dozvole (radne vize) borave u zemlji duţe od 1godine;f) drţavni organi organizacije, diplomatska predstavništva u inostranstvu i lica zaposlena u timpredstavništvima, kao i članovi njihovih porodica.

46. PRAVNI IZVORI STRANIH INVESTICIJA

Podjela: MeĎunarodni (i običajna meĎ. pravila), N acionalni/unutrašnji izvori (posebni zakoni,podzakonska akta, iz npr. poljoprivrede, autoindust. turizma), M eĎ. konvencije (univerzalne,regionalne i bilateralne), kao i "meko pravo“ – M eĎ. običaji .Podjela po teritoriji : Opšti, Regionalni i Bilateralni izvori .U 1. predinvesticionoj fazi definišu se uslovi za strane investicije i administrativne osnivačke radnjedok se u 2. investicionoj fazi manifestuje tretman i zaštita stranih investicija. Liberalni pristup stranim investicijama podrazumijeva jednak pravni poloţaj -nacionalni tretman i klauzulu najpovlašćenije nacije. Konzervativni pristup podrazumijeva da drţava sama odlučuje ouslovima za strano investiranje. Izuzimanje pojedinih oblasti iz stranih ulaganja predviĎaju mnogedrţave, kao i model bilateralnog ugovora SAD i multilateralnog ugovora o investicijama OECD-a.Transparentnost ulaganja u drţavi, kao i nadgledanje od strane drţave manifestuje se upisom uposebne registre ( normativni sistem ) ili dobijanjem dozvola ( sistem dozvola ). Mnoge drţave

formiraju posebne agencije za strana ulaganja, javnost i promociju ulaganja. Zaštita stranihulaganja ostvaruje se kroz : pravičnu naknadu kod nacionalizacije, repatrijaciju sredstava od prodaje pre duzeća, repatrijaciju profita i dividendi ostvarenih radom, repatrijaciju drugih prihoda (od licence), repatrijaciju glavnice i kamate po datim zajmovima i stabilnost poreskih i dr. zakona.Osnovni izvori pravne regulative u oblasti stranih investicija su dvostrani meĎunarodni sporazumi osaradnji i zaštiti investicija, sporazumi o izbjegavanju dvostrukog oporezivanja, ugovori o privrednoji industrijskoj saradnji, ali i višestrani sporazumi univerzalnog karaktera.

47. ZAŠTITA STRANIH INVESTITORA Ostvaruje se nediskriminacijom - nacionalnim tretmanom ili klauzulom najpovlašćenijenacije! Javnopravne garancije u BiH i entitetima su : Ustav, zakoni, bilateralni sporazumi (garantuje se svojina, slobodno iznošenje kapitala uz ograničenje koje predviĎa opšti interes - nacionalizacija...). Privatnopravne garancije su: garancije i jemstva koja se predviĎajuugovorima. Bilateralni sporazumi o zaštiti stranih ulaganja se uspostavljaju radi odreĎivanja opštihuslova zaštite stranih ulaganja na nivou svjetske privrede. Multilateralni sporazum o zaštiti SU zemalja učesnica Pakta stabilnosti Jugoistočne Evrope. BiH je potpisala Konvenciju o rješavan ju investicionih sporova izmeĎu drţava i drţavljana 2. drţava iz 1965.g. i Konvencije o multilateralnoj agenciji za garantovanje investicija iz 1987.g. Klauzule koje predviĎaju ovi meĎ. akti su:nadnacionalni tretman, k. najpovlašćenije nacije, k. slobodnog tranzita, k. nediskriminacije .Članstvo u STO donosi: liberalizaciju trgovine, k. najpovlašćenije nacije i jedan je od uslova za EU.BiH je zaključi la 10 bilateralnih sporazuma o u napreĎivanju i zaštiti stranih ulaganja. Drţava ima suvereno ovlašćenje da zakonskim i podzakonskim aktima reguliše oblast stranihinvesticija na svojoj teritoriji. Pri tome ona mora poštovati svoje meĎunarodne obaveze. Drţava

svojom zakonodavnom djelatnošću moţe stvarati povoljnu, manje povoljnu ili nepovoljnu klimu zastrane investicije. Predmet zaštite stranih ulaganja je njihova zaštita od posljedica nastupanjanekomercijalnih (političkih) rizika. Mogućnost nastupanja ovih rizika značajan je elemenat tzv.„investicione klime“, koja obuhvata skup institucionalnih, infrastrukturnih i pravnih uslova za strano



16

investiranje u receptivne drţave. Rizici za strane investicije se mogu podijeliti nanekomercijalne (politiĉke) i komer cijalne (poslovne). Nekomercijalni rizik je mogućnost dapravna situacija investicije bude izmjenjena bez saglasnosti, tj. protivno volji investitora, saposljedicom lišavanja njegovih prava nakon što je investirao, uz istovremeno smanjivanjevrijednosti investicije. Nekomercijalni rizici se mogu podijeliti na: rizik eksproprijacije, rizik transferavrijednosti, rizik rata i graĎanskih nemira, i rizik kršenja ugovora. Kod komercijalnog rizika, uzrocileţe izvan sfere političke volje drţave receptora kapitala. Pravna zaštita stranih investicija moţe se podijeliti primjenom nekoliko kriterijuma:

a) Prvi kriterij - Porijeklo pravnih pravila kojima se štite strana ulaganja - zaštita stranih ulaganja mjerama drţave uvoznice kapitala/receptivne drţave (npr. načelonacionalnog tretmana,...);

- zaštita stranih ulaganja mjerama drţave izvoznice kapitala (izdavanjem garancijainvestitorima domaćeg porijekla za ulaganja izvršena u inostranstvu, diplomatska zaštita...);

- meĎunarodnopravna zaštita stranih ulaganja (konvencije, multilateralni i bilateralnisporazumi,...).

b) Drugi kriterij - materijalnopravna zaštita (obaveza receptivne drţave da garantuje odreĎeni tretman

stranim investicijama);- zaštita osiguranjem (izdavanjem garancija investitorima od strane drţavnih agencija,

privatnih osiguravača ili uz pomoć MIGA-e);

- procesnopravna zaštita (diplomatska zaštita,...). 48. KOMERCIJALNI RIZICI STRANIH ULAGANJABitno je spomenuti klauzule u ugovoru i to stabilizacionu klauzulu u ugovoru o nemijenjanju propisa na štetu stranih ulagača, kao i revizionu klauzula kojom se ugovorom predviĎa procesizmjene istog usljed izmjenjenih okolnosti. Pozitivno zakonodavstvo BiH predviĎa klauzulu nacionalnog tretmana za strane ulagače. Ulog stranog ulagača moţe biti predmet eksproprijacijesamo ako je predviĎena zakonom i njome se ostvaruje opšti interes i uz pravičnu naknadu. Kroz niz mjera (porezi, takse) drţav a moţe da primora stranog ulagača da proda svoje udjele ili akcije ( indirektna/faktička/puzeća eksproprijacija ). Strani ulagač ima pravo i na naknadu zbog gubitkau slučaju ratnih sukoba, revolucije, graĎanskih potresa, nepredvidivih dogaĎaja za koje se ustanovi odgovornost drţave. Strani ulagači imaju ista prava kao i rezidenti u BiH (da investira ju i reinvestirjua, izuzeti su od plaćanja carina i carinskih daţbina izuzev carinskog evidentiranja,

opreme). SU umaju pravo na otvaranje r ačuna kod poslovnih banaka. Dozvoljen je transfer dobiti uinostranstvo. Odlaganje i sprečavanje transfera imovine SU u inostranstvo vrši se radi: bankrotstva,nesolventnosti, zaštite prava povjerilaca, izdavanja, trgovanja ili poslovanja HoV i voĎenja krivičneodgovornosti i po presudama i dr. nalozima suda. Zaštita stranih ulaganja ostvaruje se osiguranjeminvesticija na nacionalnom i meĎunarodnom nivou (MIGA). Osiguranje na nacionalnom nivou vrši se osnivanjem posebnih garantnih fondova ili agencija za osiguranje izvoznih kredita i investicija.

49. NEKOMERCIJALNI (POLITIĈKI) RIZICI STRANIH ULAGANJAsu: neplaćanje duga ( a drţava je duţnik ili garantuje za duţnika ); politički dogaĎaji ili rat ( smetnja za naplatu potraţivanja ); opšti moratorijum neplaćanja; zabrana uvoza ili izvoza roba ili usluga; zabrana ili onemogućavanje transporta robe; katastrofalne elementarne nesreće; jednostrani raskid ugovora od strane države; nacionalizacija, eksproprijacija i dr. mjeredržave sa sličnim dejstvom; nemogućnost raspolaganja imovinom najmanje 12 mjeseci zbog mjera države domaćina; uništenje ili oštećenje imovine u toku rata koji vodi država.Nekomercijalni rizik je mogućnost da pravna situacija investicije bude izmjenjena bez saglasnosti,odnosno protivno volji investitora, sa posljedicom lišavanja njegovih prava nakon što je investirao,uz istovremeno smanjivanje vrijednosti investicije.Nekomercijalni rizici se dijele na:

a) Rizik eksproprijacijeEksproprijacija je oduzimanje svojine investitora na imovini u drţavi domaćina, koje čini drţavadomaćin, zbog realizacije “javne svrhe“. Oduzimanje moţe biti praćeno upotrebom sile protivinvestitora. U literaturi se, pored ovog termina, upotrebljavaju i termini nacionalizacija i konfiskacija.MeĎutim, eksproprijacija obuhvata samo pojedina preduzeća, dok nacionalizacija za predmet ima

sve strane investicije (nafta, osiguranje, bankarstvo, rudarstvo) u cilju sprovoĎenja ekonomskihreformi. Konfiskacija označava oduzimanje imovine koje vrši drţava bez kompenzacije (imakarakter sankcije za kriminal i sl.). Eksproprijacija moţe biti ekspr. u uţem i ekspr. u širem smislu(de facto, indirektna, formalna, tiha, eng. creeping). Eksp. u uţem smislu je oduzimanje imovine



17

stranog investitora od strane drţave domaćina upotrebom sile, preuzimanjem kontrolnog paketaakcija... De facto eksproprijacija je ona koja se realizuje kroz seriju akcija sa kumulativnim dejstvomlišavanja investitora od prava na investicije i smanjenja njene vrijednosti. b) Rizik transferaRizik transfera je mogućnost da drţava realizacijom mjera vršenja monetarnog suverenitetaobezbjedi vrijednost imovine stranog investitora. Ona to čini isključenjem ili ograničenjem pravainvestitora da raspolaţe svojim novčanim sredstvima. Vjerovatnoća nastupanja rizika transferaveća je u zemljama sa platnim deficitom, nestabilnim valutnim kursevima i visokom stopom inflacije.

Pravo investitora na slobodan prenos novčanih sredstava moţe biti ograničen pasivnimponašanjem drţave ili njenim aktivnim mjerama (kontrola, ograničenje ili zabrana konverzije). c) Rizik politiĉkog nasilja Rizik pol. nasilja je mogućnost nastupanja štete za investitora zbog dogaĎaja poput rata, revolucije,terorizma, graĎanskih nemira i sabotaţa. Nastupanje rizika moţe biti u formi konfiskacije imovineinvestitora ili faktička nemogućnost daljeg iskorištavanja investicije. Karakteristika rizika drţavnognasilja je što drţava ne mora biti odgovorna za štetu prouzrokovanu njegovim nastupanjem. Da bise investitor obeštetio, duţan je da dokaţe odgovornost drţave domaćina za nastali gubitak. d) Rizik kršenja ugovora Rizik kršenja ugovora je mogućnost da drţava jednostrano izmjeni ili raskine ugovor sainvestitorom. Drţava moţe eksplicitno kršiti kršiti ugovor, zakonom obesnaţiti njegovo dejstvo ili gaponištiti. Vjerovatnoća realizacije ovog rizika česta je kod ugovora o eksploataciji prirodnih

bogatstava. Nivo zaštite se proširuje „kišobran“ ( „umbrella“) klauzulom inkorporisanom umultilateralne ili bilateralne ugovore, na osnovu koga drţava ne moţe jednostrano izmjeniti iliodustati od sporazuma sa stranim investitorom, a da mu pri tom ne nadoknadi štetu zbog takvogpostupanja.

50. PRAVNI OKVIR ZA STRANA ULAGANJABivša SFRJ je bila prva socijalistička drţava koja je strana ulaganja u domaća preduzeća dozvolilaveć 1967.g., izmjenama Z akona o sredstvima privrednih preduzeća ( na bazi zajedničkog snošenjarizika i dobiti). 1973.g. je 1. put donijet poseban Zakon o ulaganju sredstava stranih lica u domaćeOUR-e. Danas postoje posebni zakoni o stranim ulaganjima u RS i BiH: Zakon o politici direktnih stranih ulaganja u BiH, Zakon o stranim ulaganjima RS, Zakon o koncesijama RS, Zakon o koncesijama BiH, Zakon o slobodnim zonama u BiH. Entitetski propisi su primarni u primjeni.

Strano lice podrazumijeva strano pravno lice sa sjedištem u inostranstvu, strano FL sa prebivalištem u inostranstvu i domaći BiH drţavljanin sa prebivalištem (boravištem) duţim od 1godine u inostranstvu. Za osnivanje preduzeća ili kupovinu dijela preduzeća, obavezna je pismena forma ugovora tj. odluke.Ulog moţe biti u stranoj, domaćoj valuti, stvarima, pravima intelektualne svojine, HoV,reinvestirana dobit, druga imovinska prava. Kada su u pitanju nenovčani ulozi, Zakon obavezuje damoraju biti izraţeni u novcu.Pojam stranih ulaganja: Pod stranim ulaganjima se podrazumijeva ulaganje u preduzeće nateritoriji BiH u kojem strani ulagač stiče udio ili akcije u osnovnom kapitalu tog preduzeća i sticanjesvakog drugog imovinskog prava stranog ulagača kojim on ostvaruje svoje poslovne interese.Vrste SU: Zakon o stranim ulaganjima poznaje osnovne i posebne oblike stranih ulaganja. Podosn. oblicima se podrazumijeva ulaganje stranog lica kada samo ili sa 2. stranim ili domaćim licemosniva preduzeće ili kupuje akcije ili udjele u postojećem preduzeću. Pod posebnim oblicima sepodrazumijevaju različite vrste koncesija. Koncesije znače davanje dozvole (koncesije) zakorišćenje prirodnog bogatstva, dobra u opštoj upotrebi ili za obavljanje djelatnosti od opšteginteresa. Posebne oblike predstavljaju koncesije u kome se stranom ulagaču odobrava da izgradi,iskorišćava i trabnsferiše (BOT-build, operate and transfer) odreĎeni objekat, postrojenje ili pogon,kao i objekte infrastrukture i komunikacija.Vrste ugovora: Ako preduzeće osniva više stranih lica, sami ili sa domaćim ulagačem, onda jepotrebno zaključiti ugovor o osnivanju. Drugo oblik je ugovor o ulaganju koji strani investitor zaključuje sa domaćim licem (ugovorom se ne osiva novo preduzeće, već se ulaţe u postojeće). URS i BiH je moguće ulagati strani kapital i na osnovu pravne forme ugovora uz zajednički rizik (Joint venture) koji spada u tzv. neimenovane ugovore. To je ugovor izmeĎu 2 ili više fizičkih/ili pravnih

lica koji tim pravnim poslom udruţuju svoj rad i/ili sredstva radi obavljanja nekog posla u ciljusticanja dobiti (posebne vrsta ortakluka). Ulaganje stranog ulagača moţe se vršiti i putem ugovorao lizingu, ugovora o poslovno-tehničkoj saradnji, ugovora o franšizingu, ugovora o menadţmentu...



18

Prava stranog lica: Zakonom o stranim ulaganjima stranom licu je garantovano pravo nakonverziju i slobodno plaćanje, pravo voĎenja knjiga, pravo na transfer dobiti i imovine i i pravosticanja svojine.Registracija SU: Strani ulagači u BiH moraju svoja ulaganja registrovati kod Ministarstva spoljne trgovine i ekon. odnosa BiH (Min. za ekon. odnose i koordinaciju RS). Strana ulaganja se evidentiraju kod Agencije za unapreĎenje inostranih investicija u BiH, a upisuju kod nadleţnog suda po mjestu sjedišta preduzeća. Dokapitalizacija je moguća ugovorom o ulaganju. Ulaganje kapitala 2ili više PL ili FL radi obavljanja jednog posla uz zajednički rizik i dobit u pisanoj formi naziva se joint

venture i sličan je ortakluku (samo što je ortakluk trajnog karaktera). Uslovi i ograničenja za SU: Strani ulagač ne moţe osnovati preduzeće u BiH u oblastiproizvodnje i prometa oruţja, kao ni na području koje je u skladu sa zakonom odreĎeno kaozabranjena zona. P rihvaćen je liberalni koncept u zakonu - nacionalni tretman, ograničenje,manjinsko učešće stranca u pojedinim oblastima (zabranjene zone, proizvodnja oruţja...) uz posebnu saglasnost nadleţnog organa koja se izdaje u roku od 30 dana.Podsticajne mjere koje vaţe samo za strane ulagače i tiču se reţima uvoza, plaćan ja carine (sem na auta i automate za igre na sreću ), oporezivanja, deviznog plaćanja i iznošenja stvari koje suulog stranog ulagača. Prema pozitivnom zakonodavstvu strani investitori uţivaju nacionalnitretman, što znači da su preduzeća u koja je uloţen strani kapital izjednačena u pravima iobavezama sa preduzećima koja su osnovana isključivo domaćim kapitalom, a takoĎe i u pogledufiskalnih podsticaja, strani ulagači uţivaju odreĎene povlastice. S obzirom na to da su strani ulagači

izjednačeni u pravima i obavezama sa domaćim fizičkim i pravnim licima, to su i načini statusnogosnivanja novih pravnih subjekata, kao i oblici ulaganja u postojeće pravne subjekte regulisaniprema postojećem pozitivnom zakonodavstvu koje je u nadleţnosti entiteta. Ovdje se prije svegamisli na odredbe Zakona o preduzećima RS-a.

51. POSEBNI OBLICI STRANIH ULAGANJAPod posebnim oblicima SU podrazumijeva se koncesija, kao pravo korišćenja prirodnogbogatstva, dobara u opštoj upotrebi ili obavljanja djelatnosti od opšteg interesa i koncesija poB.O.T. sistemu ili ugovori o finansiranju projekta (build-operate-transfer, tj. izgradi-koristi-predaj),uključujući i sve oblike ovog sistema, a koji se zasniva na izgradnji ili rekonstrukciji i fin ansiranjukompletnog objekta, ureĎaja ili postrojenja, njegovom korišćenju i predaji. Posljednje vrstekoncesija se nazivaju i ugovorima o finansiranju projekta.

I - KONCESIJAPredmet koncesije po pravnoj teoriji su: 1. Koncesije javnih sluţbi, 2. Koncesije za korišćenje prirodnih bogatstava, 3. Koncesije dobara u opštoj upotrebi. U meĎunarodnoj praksi predmet konc esija su: 1. Javni saobraćaj, 2. Rudna bogatstva, 3. Ostale industrijske djelatnosti. Koncesija se dodjeljuje u posebnom postupku odreĎenim nacionalnim zakonodavstvom kroz objavljeni konkurs i podnošenjem zahtjeva zainteresovanih lica (uz postupak javnog konkursa). Konkurs se zasniva na principima: javnosti, konkurencije, ravnopravnosti i jednakosti učesnika. Odluka se donosi od strane organa uprave, s tim što je stranci obezbjeĎena upravna i upravno - sudska zaštita kroz upravni spor. Akt o koncesiji donos i javno tijelo u formi zakona ili akta donesenog na osnovu zakona (organ uprave ililokalne samouprave). Koncesioni akt ima elemente akta javne vlasti i dvostranog ugovora, Ako je samo jedan akt, onda je to ugovor o koncesiji.Ugovor o koncesiji je dvostranoobavezujući i zaključ uje se izmeĎu drţavne vlasti ili lokalnesamouprave kao davaoca koncesije ( koncedent ) i koncesionara (FL ili PL, domaće ili strano) kao primaoca koncesije koji uz naknadu vrši djelatnost od opštedruštvenog značaja. Strana licaizuzetno mogu biti isključena iz prava na koncesiju (morska nalazišta, kulture). Ugovor o koncesiji je u strogoj pismenoj formi. Koncedent nastupa sa pozicija javne vlasti. Ugovor o k. je vremenski odreĎen i zaključuje se na najduţe 30 godina, produţenje moţe biti do najd. 50 godina. Po zakonu,u BiH se koncesije daju za sektore: osiguranja, infrastrukture, usluga, eksploatacije prirodnih resursa, finansiranju, projektovanju i izgradnji, obnovi, rekonstrukciji objekata i ureĎaja. Vijećeministara BiH donosi odluke o vrsti i predmetu koncesije, a potvrĎuje je Parlamentarna SkupštinaBiH. U slučaju zajedničke nadleţnosti , mjerodavna tijela usaglašavaju uslove i oblik koncesija.Komisija za koncesije BiH je nezavisno regulatorno tijelo za dodjelu koncesija i zajednička komisijaza koncesije. Postupak tendera i samoinicijativa.

II - BOT KONCESIJEPredstavljaju poseban oblik koncesije kojim se uključ uje privatni kapital u projekte u oblastima koje su pod kontrolom javnog sektora.



19

Faze BOT sistema: finansiranje, projektovanje, izgradnja, opremanje, korišćenje uz nadoknadu i predaja objekta drţavi - koncedentu. To je model projektnog finansiranja. BOT (izgradi-koristi- predaj) je osnovni model, a ima ih više (obnovi, rekonstruiši, izgradi...).Predmet BOT modela su : putevi, mostovi, tuneli, ţeljeznice, termo i hidro centrale, objekti zavodosnabdjevanje, distribuciju nafte i gasa... To je sloţen finansijski i inţinjerski poduhvat.Ugovorna dokumentacija podrazumijeva odnose sa podizvoĎačima (ugovor o pruţanjukonsultantskih usluga, ug. o finansiranju, ug. o izgradnji, ug. o osiguranju, ug. o korišćenju i odrţavanju... Osnovna prava i obaveze koncesionara proističu iz koncesionog ugovora i moraju da

budu u skladu sa propisima o zaštiti ţivotne sredine i prostornim i urbanističkim uslovima, da plaćakoncesionu naknadu. Koncesiono preduzeće osniva koncesionar u roku od 60 dana od zaključenja ugovora o koncesiji kao DOO ili AD. Na koncesiono preduzeće prenose se prava i obaveze koncesionara iz ugovora o koncesiji. Koncesiono preduzeće prestaje sa radom istekomroka na koji je osnovano (pravil o). Po prestanku rada koncesionog preduzeća predmeti, ureĎaji i sredstva predaju se koncedentu. Pavlovića most na Drini napravljen je kroz BOT model za ukupnuvrijednost od preko 4 miliona dolara.

52. KONCESIJE (objašnjeno i u prethodnom pitanju) Koncesi ja je pravo korišćenja prirodnog bogatstva, dobara u opštoj upotrebi ili obavljanja djelatnostiod opšteg interesa koje nadleţni drţavni organ (koncedent) ustupa domaćem ili stranom licu(koncesionar) na odreĎeno vrijeme.

Predmet koncesije: Predmet koncesije moţe biti svaka privredna djelatnost. U meĎunarodnojpraksi najčešće se navode 3 vrste koncesija: a) koje strancima daju pravo na vršenje javnogsaobraćaja ili snabdjevanja, b) koje se daju za iskorišćavanje rudnog bogatstva i c) koje se odnosena ostale industrijske djelatnosti.Naĉin davanja koncesije: Koncesija se dodjeljuje po posebnom postupku koji je odreĎenunutrašnjim zakonodavstvom zemlje. U meĎunar odnoj praksi se koriste dve vrste postupka: naosnovu objavljenog konkursa i podnošenjem zahtjeva zainteresovanih lica. Prema domaćimpropisima za davanje koncesija raspisuje se javna licitacija čiji način sprovoĎenja propisuje VladaRS. Iako se raspisuju, po pravilu, otvoreni ili javni konkursi, domaća drţava moţe raspisati izatvoreni (nejavni) konkurs. Konkursni postupak se okončava odlukom nadleţnog organa uprave uformi dekreta, kojom se koncesija dodjeljuje onom učesniku čija je ponuda ocjenjena kaonajpovoljnija. Svim učesnicima konkursa priznato je pravo stranke čime im je obezbjeĎena

dvostruka zaštita: upravna i upravno-sudska. Zainteresovano lice pokreće postupak za dobijanjekoncesije radi obavljanja odreĎene koncesionirane djelatnosti, nakon čega je koncedent obavezanda započne postupak za donošenje koncesionog akta u propisanom roku. Nakon toga, koncedent je duţan da u propisanom roku pokrene postupak javnog konkursa. Akt o koncesiji donosi javnotijelo u formi zakona ili drugog akta donijetog na osnovu zakonskog ovlašćenja. U slučaju kaddrţava daje koncesiju onda to čini u formi zakona ili u formi opšteg ili pojedinačnog akta uprave, akad koncesiju odobrava lokalna samouprava onda to čini organ lokalne samouprave u formiodgovarajućeg opšteg akta (uredbe, odluke) ili u formi pojedinačnog akta uprave (rješenja). Pravna priroda koncesionog akta: Koncesioni akt se tretira kao mješoviti pravni posao saelementima akata javne vlasti i dvostranog graĎanskog ugovora ili kao akt kompleksne prirode saugovornim i normativnim elementima. Sam akt o koncesiji se moţe sastojati iz 2 dijela: akta ododjeli koncesije i reglementacione klauzule kojom se ureĎuju uslovi koncesije, ili iz samo 1 aktakoji se označava kao ugovor o koncesiji . U širem smislu, koncesioni odnos moţe obuhvatiti i aktkojim se koncesionaru daje dozvola za istraţivanje mogućnosti korišćenja prirodnih resursa i aktakojim se daje dozvola za iskorišćavanje tih resursa. Ugovor o koncesiji: je dvostrano obavezujući ugovor zaključen izmeĎu drţavne vlasti ili lokalnesamouprave kao davalaca koncesije (koncedenta) i fizičkog ili pravnog lica kao primaoca koncesije(koncesionara), kojim se koncedentu priznaje pravo da uz naknadu vrši odreĎene djelatnosti kojesu zbog opštedruštvenog značaja potpuno ili djelimično rezervisane za drţavu. Koncedent moţebiti drţava ili njena administrativna jedinica (republika, pokrajina, grad ili opština) na čijoj je teritorijipredmet koncesije, koja je ovlašćena da daje koncesije. Koncesionar je svako pravno ili fizičko licekoje se nalazi u koncesionom odnosu sa koncedentom. To su domaća i strana privatnopravna licakoja ispunjavaju uslove za obavljanje koncesionirane djelatnosti. Samo izuzetno, u ulozi

koncesionara se mogu pojaviti i javnopravni subjekti. Ugovorne strane su obavezane na poštovanje javnog poretka (derogativna klauzula). Status koncesija je odreĎen načelima jednakog i pravičnogtretmana, slobodne trţišne utakmice i autonomije volje ugovornih strana.



20

Predmet koncesije: moţe biti: istraţivanje i eksploatacija mineralnih sirovina, izgradnja, obnavljanje, odrţavanje i korišćenje vodoprivrednih objekata (brane, akumulaciona jezera, sistemza snabdjevanje vodom i njenu distribuciju, s. za navodnjavanje i odvodnjavanje i s. za sanaciju),puteva ili rekonstrukcija, razvoj, izgradnja, odrţavanje i korišćenja javne ţeljezničke infrastrukture,objekata vazdušnog saobraćaja, opreme i aerodrom, objekata rječnog saobraćaja i luka,telekomunikacionih objekata, naftovoda, gasovoda, komunalnih objekata, zdravstvenih ustanova,energetskih i dr. objekata, zdravstvenih ustanova, sportsko rekreacionih objekata, sportskih terena,korišćenje obala rijeka i jezera, termalnih voda.

Rok trajanja koncesije: Koncesija se moţe dati na rok do 30 god.Postupak i naĉin davanja koncesije: sastoji se od podnošenja prijedloga za davanje koncesije,prijedloga za donošenje akta o koncesiji, donošenje k. akta, sprovoĎenja javnog tendera zadodjeljivanje koncesije, podnošenje prijedloga o odreĎivanju koncesionara, donošenja odluke okoncesionaru, zaključenje ugovora o koncesiji i osnivanja koncesionog peduzeća

.53. ULAGANJA PO BOT. SISTEMUBOT sistem (build-operate-transfer, tj. izgradi-koristi-predaj) je poseban oblik koncesije koji sezasniva na izgradnji ili rekonstrukciji i finansiranju kompletnog objekta, ureĎaja ili postrojenja,njegovom korišćenju i predaji u svojinu RS u dogovorenom roku. Ulaganja po BOT sistemu predstavljaju poseban oblik koncesije kojim se uključuje privatni kapital uprojekte u oblastima koje su pod kontrolom javnog sektora.

Faze BOT sistema: finansiranje, projektovanje, izgradnja, opremanje, korišćenje uz nadoknadu i predaja objekta drţavi - koncedentu. To je model projektnog finansiranja. BOT (izgradi-koristi- predaj) je osnovni model, a ima ih više (obnovi, rekonstruiši, izgradi...).Predmet BOT modela su : putevi, mostovi, tuneli, ţeljeznice, termo i hidro centrale, objekti zavodosnabdjevanje, distribuciju nafte i gasa... To je sloţen finansijski i inţinjerski poduhvat.Ugovorna dokumentacija podrazumijeva odnose sa podizvoĎačima (ugovor o pruţanjukonsultantskih usluga, ug. o finansiranju, ug. o izgradnji, ug. o osiguranju, ug. o korišćenju i odrţavanju... Osnovna prava i obaveze koncesionara proističu iz koncesionog ugovora i moraju dabudu u skladu sa propisima o zaštiti ţivotne sredine i prostornim i urbanističkim uslovima, da plaćakoncesionu naknadu. Koncesiono preduzeće osniva koncesionar u roku od 60 dana od zaključenja ugovora o koncesiji kao DOO ili AD. Na koncesiono preduzeće prenose se prava i obaveze koncesionara iz u govora o koncesiji. Koncesiono preduzeće prestaje sa radom istekom

roka na koji je osnovano (pravilo). Po prestanku rada koncesionog preduzeća predmeti, ureĎaji i sredstva predaju se koncedentu. Pavlovića most na Drini napravljen je kroz BOT model za ukupnu vrijednost od preko 4 miliona dolara.

54. MEĐUNARODNA TRGOVINSKA ARBITRAŢA (pojam, prednosti, izvori)Pojam MTA: Pod pojmom meĎ. trg. arbiraţa podrazumijeva se svaka arbitraţa za rješavanjemeĎunarodnih privrednih sporova koja ne pripada jednom internom pravnom sistemu ili arbitraţa ukojoj kao arbitri mogu učestvovati i drţavljani drugih zemalja, a ne samo oni koji su drţavljanizemlje gdje se nalazi sjedište arbitraţe. U praktičnom smislu, da bi se spor mogao iznijeti predmeĎunarodnu trgovinsku arbitraţu, po svojoj prirodi mora biti privrednog karaktera, po sadrţajutrgovinskog, a u pogledu načina na koji se rješava treba da je koncipiran od strane samih stranaka. Arbitraţa je meĎunarodna ako strane arbitraţnog ugovora imaju u vrijeme sklapanja tog ugovora

sjedište u različitim drţavama, ako se jedno od sljedećih mjesta nalazi izvan drţave u kojoj straneimaju svoja poslovna sjedišta... Sjedište stranaka u vrijeme zaključivanja arb. ugovora predstavljaosnovni kriterij. Arbitraţni sporazum je ugovor stranaka kojim one, saglasnošću volja, svoje nastaleili buduće imovinsko-pravne sporove povjeravaju na rješavanje odreĎenoj arbitraţi. Njime seisključuje nadleţnost drţavnog suda za donošenje meritorne odluke.Prednosti arbitraţe: organizacija arbitraţe, primjena prava meĎ. trgovine, arbitraţna procedura,manji troškovi, sastav arbitraţe na koji streanke imaju uticaj, stručnost arbitara,m jednostepenostpostupka, tajnost postupka... Stranke često biraju meĎ. trg. arbitraţu nezadovoljne radom sudova,ali i zato što je izbor arbitara povjeren strankama (u sudu sudije bira drţava), stranke same birajumaterijalno pravo i pravila postupka (dok su isti kod suda čvrsto propisani i ne mogu se birati), kodarbitraţe nema političkog uticaja (kod suda je moguć), arbitri teţe praktičnom rješenju (sud pravilnoj

primjeni pravnih pravila), arbitri su stručnjaci za odreĎenu oblast (sudije to nisu), arbitraţa je mnogobrţa i cjenjenija od sudova pred kojima postupak često traje dugo, kod arbitraţe postupak je tajan iodluke se po pravilu ne objavljuju (od suda su javni). Ostale prednosti su: Strana arbitraţna odlukadonesi se na osnovu punovaţnog arbitraţnog sporazuma (ako nema sporazuma onda prema



21

zakonu zemlje porijekla odluke); postupak koji je prethodio donošenju odluke provodi se uredno;stranka je obavještena o imenovanju arbitra (ili da joj je omogućeno da ravnopravno učestvuje upostupku); spor je obuhvaćen arbitraţnim sporazumom i odluka ne izlazi iz njegovih okvira;arbitraţni postupak je proveden u skladu sa arbitraţnim ugovorom (ili ako stranke to pitanje nisuuredile zakonom zemlje gdje je arbitraţa odrţana); odluka je obavezna za stranke. Izvori arbitraţe: Arbitraţni način rješavanja meĎ. privrednih sporova ureĎuje se domaćimpropisima, kao i meĎ. izvorima prava. U domaće izvore arb. prava spadaju: zakonski akti,autonomni izvori arbitraţnog prava i dispozitivna pravila. U meĊ. izvore arb. prava spadaju:

Ţenevski protokol o arbitraţnim klauzulama, Ţenevska konvencija o izvršenju stranih arb. odluka,Konvencija o priznanju stranih arb. odluka, Ţenevska konvencija o MTA, Pravila o mirenjuUNCITRAL-a...1. podjela:- Materijalni izvori (zakoni, sporazum strana, konvencije donesene od str. meĎ. zajednice, ugovori

drţava);- Formalni izvori (arbitraţni sporazum tj. ugovor stranaka, nacionalni zakon o arbitraţi ili zakon o

parničnom postupku, bilateralni sporazumi drţava, pravna nauka...);- Imperativni i fakultativni izvori (imperativni ili obavezujući izvori su odredbe nacionalnih zakona o

arbitraţi, pravila o formiranju i radu arbitraţa, pravilnici arbitraţa...fak. ili dispozitivni izvosi su: Arbitraţna pravila UNCITRAL-a)

- Unutrašnji-nacionalni izvori (zakoni koji propisuju zasnivanja arbitraţa,postupak pred arbitraţom).

2. podjela:- Multilateralne konvencije (Ţenevski protokol iz 1923.g. i Ţenevska konvencija iz 1927.g.);- Regionalne konvencije (Evropska konvencija iz 1961.g.);- Bilateralne konvencije ;- Arbitraţna pravila OUN (iz 1976.g.);- Model-zakon UNCITRAL-a (Model Law on ITA, pravi akt UN-a);- Pravila o mirenju UNCITRAL-a (UNCITRAL Concilitation Rules, OUN 1980.g.);- MeĎ. sporazumi o sudskim stvarima;- Pravilnici meĎ. trgovinskih arbitraţa (Pravilnik arb. suda MTK u Parizu, Pravilnik o mirenji i arb.

sudu TK u Cirihu, Pravilnik arb.suda u Londonu);- Ostali meĎ. izvori (Bečka Konvencija o ugovornom pravu iz 1969.g.);

- Sudska i arbitraţna praksa;- Pravna doktrina (nauka o arbitraţi).

Prema 1. shvatanju, arbitraţu odreĎuju sljedeće karakteristike: nezavisnost od bilo koje drţave,nezavisnost od odreĎenog pravnog sistema, nezavisnost od mjesta rješavanja, nezavisnost odmjesta finansiranja, njena nadleţnost se zasniva na osnovu arbitraţnog sporazuma i arbitraţneklauzule, odluka se donosi na osnovu materijalnog i procesnog prava koje su stranke odredile iliprema sjedištu arbitraţe ili na osnovu dobrih poslovnih običaja u skladu sa načelima savjesnosti ipoštenja, specijalizovani predmet sporova i prometa robe i suluga sa inostranstvom, sudskakontrola rada arbitraţe u zemlji sjedišta (poništajem) i zemlji van sjedišta kroz odbijanje priznanjaizvršenja odluke. Prema 2. shvatanju, arbitraţa je definisana sa funkcionalnog stanovišta, kaotehnika koju koriste arbitri imenovani i ovlašćeni izjavom volje stranaka, radi rješavanja spornihpitanja iz poslovnog odnosa izmeĎu istih stranaka. Prema 3. shvatanju, za osnov je uzetorganizacioni aspekt, pa se arbitraţe definišu kao ustanove koje su osnovane od privatnihprofesionalnih organizacija i lica ili od organizacija polujavnog karaktera, sa ciljem rješavanja onihsporova iz prometa robe i usluga ili spoljnotrgovinskog prometa za koje je ugovorena njihovanadleţnost.

55. MIRENJE (KONCILIJACIJA)Pravila o mirenju UNCITRAL-a (OUN) iz 1980. godine su značajna kao autonomni izvor u oblastipokušaja za mirno rješavanja meĎunarodnih trgovinskih sporova.Pravila o mirenju imaju velikog značaja u oblasti pokušaja mirnog rješavanja meĎ. trgovinskihsporova koji proizilaze iz ugovornih ili drugih pravih odnosa ili se na njih odnose kada stranke koje

traţe prijateljsko rješenje svojih sporova pristanu na njihovu primjenu. Stranke se mogu u svakovrijeme sporazumjeti o isključenju ili izmjeni bilo kojeg od ovih pravila. Ako je bilo koje od ovihpravila u suprotnosti sa odredbom zakona čiju primjenu stranke ne mogu isključiti, primjenjuje se taodredba.



22

56. VRSTE ARBITRAŢA 1. Prema naĉinu organizovanja arbitraţa:

- Ad hoc (povremene) arbitraţe Ove arbitraţe su prethodile nastanku stalnih arbitraţa. Ona se osniva kada je stranke ugovoreza jedan odreĎen slučaj u konkretnom trgovinskom sporu, a njen sastav, nadleţnost i postupakrješavanja spora predviĎen je i ureĎen sporazumom stranaka (primjer ove arbitraţe je Arbitraţaza oblast Brcko).

- Istitucionalne (stalne) arbitraţe

Stalne arbitraţe postoje kao stalne institucije i nedrţavni pravosudni organi, osnovane s ciljemrješavanja meĎ. sporova kada im se strane u sporu obrate. Najčešće se organizuju priprivrednim komorama ili drugim strukovnim udruţenjima privrednika. Imaju svoj stalni arbitraţniaparat – sekretarijat i ustaljena pravila postupka, stalne liste arbitara. Prednosti ove arbitraţe uodnosu na ad hoc je što se njen sekretarijat na „standardizovan“ način brine o cjelokupnojorganizaciji arbitraţe, što je od velike pomoći strankama i oslobaĎa ih različitih obaveza, počevod obezbjeĎivanja logističke podrške rješavanju spora, do pronalaţenja kvalifikovanih ipouzdanih arbitara.

2. Prema naĉinu rješavanja sporova: - pravne- faktiĉke

3. Prema vrsti sporova koje raspravljaju:

- civilne- trgovaĉke

4. Prema podĉinjenosti odreĊenom pravu: - nacionalne- meĊunarodne

5. Prema pristupaĉnosti: - zatvorene- otvorene

6. Prema naĉinu odreĊivanja predmeta spora: - opšte - specijalizovane.

Najpoznatije meĊ. trgovinske arbitraţe su: - Arbitraţni sud MeĊ. trgovinske komore u Parizu

Osnovan je 1923.g. i ima reputaciju jedne od najpoznatijih i najviše korištenih arbitraţa u svijetu.Imao je u proteklih 70-tak godina oko 10.000 sporova. Ovaj sud moţe prihvatiti nadleţnost i utrgovačkim sporovima i kada nemaju meĎunarodni karakter, ako postoji arbitraţni sporazumizmeĎu stranaka. Postupak počinje na osnovu tuţbe koju stranka koja ţeli da pokrene sporpodnosi Sekretarijatu arb. suda u Parizu. Sekretarijat potvrĎuje i registruje prijem tuţbe i 1 kopijudostavlja tuţenom. Tuţenikov odgovor na tuţbu, njegov prijedlog i prijedlog koarbitra, treba dauslijedi u roku od 30 dana od dana prijema tuţbe. Poslije isteka tog roka, arb. sud obrazujearbitraţno vijeće koje čine 3 arbitra ili arbitar pojedinac. Arb. sud imenuje stalnog savjetnika sporada prati tok postupka. Ovom sudu koji uţiva poštovanje i prestiţ kod pravnika i sudija u cije lomsvijetu, se zamjera da su njeni troškovi mnogo veći u odnosu na troškove 2. meĎ. trg. arbitraţa.

- Arbitraţni sud Trgovinske komore Ciriha Osnovan je 1911.g. i spada u red poznatih arbitraţa. Naročito se istakao u rješavanju sporovaizm. 2 Svjetska rata. Bira se 8 iskusnih pravnika (advokati i sudije) kao stalnih predsjednika arb.vijeća. Arb. vijeće se sastoji od 3 arbitra.

- Londonski sud meĊ. arbitraţe (LCIA) Osnovan je 1892.g. Najstarija arbitraţa koja ima najpotpunija arbitraţna pravila. Sporazumom sestranke obavezuju da odmah i bez odlaganja izvrše presudu.

- MeĊ. trg. arbitraţni sud pri Trgovinskoj komori Ruske FederacijePravni je sljedbenik suda osnovanog 1925.g.

- Spoljnotrgovinska arbitraţa pri Privrednoj komori Srbije Pravni je sljedbenik arbitraţe iz 1947.g. Moţe da rješava i sporove izmeĎu domaćih i stranih lica

što joj daje karakter otvorenosti. - Spoljnotrgovinska arbitraţa pri Privrednoj komori Republike Srpska Osnovana je 1998.g. Sjedište arbitraţe je u Banjaluci. Arbitraţa ima svoju stalnu listu arbitara.



MeĊ. organizacije od opšteg znaĉaja: - GATT- STO

Transnacionalne kompanije:- TRUST- KARTEL- KONCERN-

SINDIKATI- KONZORCIJUMI- PULOVI

Naĉela u meĊ. poslovanju: - Načelo slobode trgovine - N. Slobode saobraćaja (s.s. vodenim putevima, s.s. kopnenim putevima) - N. Slobode saobraćaja vazdušnim putevima - N. Slobode transfera novca i novčanih vrijednosti - N. Slobode meĎ. konkurencije

Documents

no Poslovno Pravo_Skripta